Før du les • Kva veit du om sjørøvarar frå før? • Bla gjennom boka, og sjå på bileta og overskriftene. Kva trur du denne boka fortel om sjørøvarar? • Sjå på ordlista. Kjenner du nokre av orda frå før? • Kva ønskjer du å få vite meir om? Kva lurer du på? Skriv det ned.
Ordliste Her er nokre ord du vil møte i denne boka: anker ballast bytte hengjekøye krutt-ape mannskap navigering overgi seg rur verdisaker Nokre av orda i boka er forklarte på side 23.
Sjørøvarar Innhald Kva er ein sjørøvar? Ekte sjørøvarar Sjørøvarskatt Kjende sjørøvarar Om bord på ei sjørøvarskute Inni sjørøvarskuta Kaptein eller krutt-ape? Skjelpadder og skipskjeks Overgi dykk! Sjørøvarstraff Sjørøvarar i retten Ordforklaringar Stikkord Jane Penrose
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 23 24
Kva er ein sjørøvar? Ein sjørøvar blir òg kalla pirat. Førestill deg ein sjørøvar. Kva ser du? Trebein? Svart hatt? Augelapp? Her ser du nokre kjende sjørøvarar frå bøker og filmar. Kor mange av dei kjenner du att?
Dette er kaptein Jack Sparrow frå Pirates of the Caribbeanfilmane. Kapteinen blir spela av skodespelaren Johnny Depp.
2
Dette er kaptein Hook frå boka om Peter Pan, skriven av J.M. Barrie.
Lange John Silver er sjørøvaren frå boka Skatten på Sjørøvarøya. Boka blei skriven av Robert Louis Stevenson for over 100 år sidan.
Sjørøvarar er populære eventyrfigurar – dei er skikkelege slemmingar! Men visste du at det finst ekte sjørøvarar òg? Sjølv i dag?
3
Ekte sjørøvarar Det har funnest ekte sjørøvarar i tusenvis av år. Dei er tjuvane på havet. Somme sjørøvarar gjekk til åtak både på land og på havet.
4
Sjørøvarar høyrer ikkje berre til i eventyr og i gamle dagar. Denne tabellen syner talet på piratåtak i Atlanterhavet, Indiahavet og Stillehavet frå januar til mai 2007. Kva for eit hav er det farlegaste med tanke på moderne piratåtak? Tal på piratåtak Månad
Atlanterhavet Indiahavet Stillehavet
Januar 2007
3
7
1
Februar 2007
4
7
0
Mars 2007
3
11
0
April 2007
4
22
0
Mai 2007
10
27
3
Sjørøvarar i vår tid går til åtak på «lette» mål, som den vesle lastebåten på dette biletet. Mange går til åtak på båtar for å stele pengar frå mannskapet. Andre stel lasta frå båtar dei går til åtak på.
5
Sjørøvarskatt Sjørøvarar i eventyra og ekte sjørøvarar har éin ting til felles: DEI STEL SKATTAR! For sjørøvarar er ein skatt kva som helst som er verdt mykje pengar. Det er ikkje berre snakk om sølv, gull og edelsteinar.
salt
kakao
6
gull og edelsteinar
krydder
Handelsskip frakta til dømes salt, kakao, lin og krydder. Slike varer var det verdt å stele. Sjørøvarane plyndra handelsskipa og selde varene for å tene pengar. Det var ein regel om bord på sjørøvarskuter at alt byttet måtte delast. Kapteinen fekk mest!
lin Boka Skatten på Sjørøvarøya handlar om ein sjørøvar som grov ned skatten sin. Han laga eit kart for å finne han att. Kvar trur du skatten er på dette kartet? 7
Kjende sjørøvarar For om lag 300 år sidan var det mange sjørøvarar. Somme sjørøvarar blei svært kjende. Har du høyrt om desse kjende sjørøvarane frå den tida?
ETTERLYST Henry Every
ETTERL
YST
Edward Tea
ch
kt arabisk Gjekk til åtak på eit ri e. skip og stal verdisaken Tilnamn: John Avery, Long Ben og Stal mengd er av verdis Benjamin Bridgeman. aker, og drap off era sine ell er sette dei i land p Forsvunnen å ei aud øy. Tilnamn: S vartskjegg
8
Drepen i kamp
ETTERLYST Bartholomew Roberts
ETTERLYST
Anne Bonny og M
ary Read
Tok over 400 skip! Tilnamn: Black Bart, Den store piraten Roberts
Drepen i kamp
Var med i sjørøva rmannskapet til kaptein Jack R ackhams, utkledde som m enn. Tilnamn: Anne C ormac og Mark Read
Sette i fengsel Desse sjørøvarane gjekk til åtak på handelsskip i hava rundt Afrika, Karibia og Europa. Dei stal dyrebare laster av kakao, sukker, sølv og perler. Dei gjorde det svært farleg å segle på havet. 9