Lr arc0117(1)

%( % Jaargang 48

*** % ' ' " % ' ' februari 2017

! Retail ' # #*& ' "# # +

Essays - P 014 " "'%(! ) " ( &

Ontmoeting - P 028

#" # & " " ' - 2ČžFH IRU 0HWURSROLWDQ $UFKLWHFWXUH

Spotlight - P 038 " $#%'& " " Ę…ĆśÇ Ę† 3RZHUKRXVH &RPSDQ\

Interieur - P 060

#* % #(& #!$ "+ InSports in Beijing

! ! # !# " !% " " ! ! " ! # ! ! % % # # " ! # # $

& !

& ) $

! &) $") $ % ) !!$ ! & & ! & ' ! ! % %+%& & $ ) $ *OREDOLVHULQJ OLJW RQGHU YXXU YRRUDO RPGDW ]H DศฝHLGW YDQ KHW ! &) $""$ " & ! " * ! !% ( & & , ( , ! & *& & &) " !" ! , " & , , & %+%& !$ % $ , $! $ $ " &$! !" $ " ' , ! % !" %& &!! %& - $ !( . & ! % % '% ' & & & & ! '% & ! &) $" ( $% ' & ( $ ! & % ! & % (!!$ &'%% % %& %+%& & & % & !!$ $' %& ! &) ) $ %& % !"" % %& % $ !" $ ! & & ) $ , , (!$ ( % ) &$ ! &% !& !!$ ! ( $ ) " $ $%+%& , !( $ & ) &$ $ , $ $ $ &% ! & GH FRQVXPHQW DศฝHLGHQ YDQ KHW VKRSSHQ 5HVXOWDDW ZDUHQ ORXWHU ! ! ' & ! & #' % !" $ $' & ) $ ,! $% , ($ ) %& ( '&! & ( ! ' ! &)!$" ) &$ $ & $ $ & &''$ ! $% , !!$ & & $ & (!$ " & !! & %& ( $ %& ' $& (! & , & % !" , " %% % ' & & $ % ( & ') & , $( ! $% & % & , & )!$ ! &)!$" !" ) % ( (! & $% ) $% $ !! ! % $ % % , %& $' & ! ( $ $ , " $ "& ( %& !! , ( $( $ ' & !" ! "' & $ '$% $( Harm Tilman 'H WHQWRRQVWHOOLQJ ลก)HDU DQG /RYH 5HDFWLRQV WR $ &RPSOH[ :RUOGลข LV QRJ WRW ส ส DSULO WH ]LHQ LQ KHW HLQG YRULJ MDDU

februari 2017 | 3

DUCO AT HOME

DucoSlide

Aluminium schuifpanelen

DucoSlide is een extern zonweringsysteem met schuifpanelen. Ze combineren optimale zonwering met behoud van daglicht en bieden zo een maximum aan privacy! DucoSlide schuifpanelen zijn beschikbaar met ‘LuxFrame’ of ‘SlimFrame’ kaderprofielen met vaste of verstelbare lamellen. Toepasbaar in een enkelvoudig, symmetrisch, telescopisch, BiFold of QuadraFold schuifsysteem.

We inspire at www.duco.eu

!&

&) & Jaargang 48

+++ & ( ( #!

Retail

" Retail

$$ *$ Retail in de praktijk

( ! $!!$+' ( #$!$ ,

Essays - P 014 # ! #(&)" * # ) '

Ontmoeting - P 028 ! $# $ ' # # ( .

2ČžFH IRU 0HWURSROLWDQ $UFKLWHFWXUH

Spotlight - P 038 # %$&(' # # 3RZHUKRXVH &RPSDQ\

Interieur - P 060

% ! !($ % ! ! * Beleving in de winkelstraat - P 014 % ) Terug naar de binnenstad - P 022

$+ & $)' $"% #, InSports in Beijing

!' #

%#& ' & $ Gelderlandplein in Amsterdam door Kroonenberg Groep en Rijnboutt - P 028

!& % !

P 003 ! ! !

P 007 !"

P 008 $$ *$ P 014 % ! % P 028 "!% % P 038 $$& $ P 052

P 056 % # &# P 060

#! & % P 068 #' P 072 ! $% P 073 ( $ % !&( P 074

% ! % Publiek interieur

"!% % Revitalisatie !!#$ !!# % Il Fondaco dei Tedeschi in VenetiĂŤ (I) door Office for Metropolitan Architecture (OMA) - P 038 % '!!# % % ! " Noordblok Stadionplein in Amsterdam door Dam & Partners Architecten - P 046

$$& $ Winkelen als beleving

! % % # $ - P 052 # % % % # ! %( #" - P 055

Standard Studio

+ !!# !" # % "#! # ( % ' # % #& " , Interview met Standard Studio - P 056

% # &# Sterk concept op diverse schaalniveaus

# ( # InSports in Beijing (CN) door Powerhouse Company - P 060 &$$ $ #& % Winkels A-Mode door PUUR interieurarchitecten - P 064

februari 2017 Ę?

SIZE DOES MATTER! Foto © Olaf Rohl

Met een maximale afmeting van 2.300 x 4.600 mm biedt Contraflam® Mega het hoogste, temperatuurisolerende, brandwerende veiligheidsglas op de Europese markt voor 30 en 60 minuten. Ideaal voor grotere glasoverspanningen tussen vloer en plafond. Contraflam® Mega biedt architecten meer ontwerpvrijheid. Meer weten?

Kijk op www.vetrotech.com | testreports.nl Email vetrotech.benelux@saint-gobain.com Telefoon +31 (0)495 57 44 35

Project Secli Weinwelt - Buchs, Switzerland Architect Calos Martinez Architekten AG

&#& &%

(+ (

% * %+$$ ( - (" % $ * Vakmedianet, Postbus 448 2400 AK Alphen aan den Rijn Prinses Margrietlaan 3 2404 HA Alphen aan den Rijn klantenservice (088) 58 40 888 redactie (088) 58 40 760 redactiedearchitect@ vakmedianet.nl www.deArchitect.nl

($ #$ %

) ' %! ()

Hoofdredactie harmtilman@ vakmedianet.nl

1954 Berghem

( * * is een uitgave van Vakmedianet www.vakmedianet.nl

)*( #

) ),&($ , % Motif: Concept & Design Sake van den Brule Elke Kunneman

( %% ( Eindredactie

( " # Redactie

is architect en interieurarchitect. Met zijn bureau Zaanen Spanjers Architecten bouwde en verbouwde hij veel culturele gebouwen en publieke interieurs. Hij is oud-voorzitter van de bni en de ecia.

&+* ( &&( % 1985 Purmerend

Redactie

is sinds 2010 actief als onderzoeker en ontwerper gespecialiseerd in de omgevingspsychologie. Hij is voorzitter van de coĂśperatie Eyckveld waar psychologen en architecten samen ontwerpopgaven uitwerken waarbij gebruikersbehoeften centraal staan.

## $ &' ( )

** !) & (

Redactie

1959 Emmen

* +% )) % Stagiaire

&#&() % ƾlj Grafische vormgeving www.colorscan.nl

% ( %" '' # Druk

* # !% &)* ( Uitgever

werkt met zijn bureau mdbs aan diverse stedelijke transformatieprojecten, zoals ‘Stad als school - school als stad’ over de betekenis van mbo-scholen voor de stad, vernieuwing van badplaats Domburg, ‘Aangename aanloopstraten - een toekomst met minder winkels’.

% .) % 1976 Brasschaat (b) richtte in 2003 zijn eigen bureau puur interieurarchitecten op, waarmee hij onder meer werkte aan Universiteitsrestaurant Lodewijk in Utrecht en de Scandinavische Conceptstore ‘Moose in the City’ te Antwerpen. Op dit moment is puur bezig met de restyling van de site van Belgocontrol.

++" ( $ ( 1958, Eindhoven is fotograaf van de ruimte; van architectuur, stedebouw, landschap en infrastructuur. In krachtige, heldere foto’s analyseert en toont hij het architectonisch ontwerp. Hij heeft onlangs een bijdrage geleverd aan boeken over Pieter Alma en over het werk van Van Eesteren (verschijning 2017).

' , (* ( $) 1967 Groningen is architectuurhistoricus. Hij promoveerde cum laude aan de uva op De grote uitleg van Amsterdam. Stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw. Hij werkt als onderzoeker bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daar werkte hij onder meer aan de Atlas van de verstedelijking van Nederland.

(! % % & ( 1972 Nieuwerkerk a/d IJssel studeerde Algemene Letteren in Utrecht en is publicist over geschiedenis, architectuur en spoorwegen voor onder andere duic, Historiek, retours, Rail Magazine en Architectuurcentrum Aorta. Daarnaast is hij docent bij de Vrije Academie en affichespecialist.

februari 2017 | 7

Architectuur & maatschappij

De auto en het gebouw

*HHQ HQNHOH RSYRHGLQJ LV SHUIHFW HQ RRN GH RQ]H YHUWRRQW Č˝ LQNH

#

! !

$

!

!

( ! # ( / & % " & ( + ' ( &( & ! # ( # ( " # # ( # & # + ' +$$# $ $$%'( )($ !' ( + &" + ' # " # + $# " ! $" # ( * # !$( # # # ' ,! & # # # *$$& ! $ $$ &! ' -$ ($ ( # & # & !' + !* &+ # & " ( # %$(( ) (! ( '($# #

( $$& & +$$# *$# ( *$$& ! # *& # ! )($ + #( - # !! )($*$$& #( # # - ( # ( * # + ' ( ! ! # - &$# $%! "% # $# & # & ( "$($ % # ! & # $$ * & ' # ($ # + - * #( * # ( & # $% #' ( *$! # "$"% ! $$& # 2 -)' # & ' % ( $ ($ # (3 &'( # & " # # # & $ ( & # * &*$! #' # & )($ # "$ '( ($ # $#'( ( & # ( - # $# ! &*$! #' ! - $$ #$ " # # # ( # $* & ( # )+'( "$ ! ƾǀNJ # * & ' ( - # !' # )($ *$$& & + &* # - ( " & # ( # # ( ( 0#$&" !1 ' - ! # '( !! # *$$& )($1' $$ +$& ( # )($ & ! + ## & ( $" # $)+ ( ( # * # )($ ( '! "" %&$ ) ( %&$ ' (& # ' !' *$$& ! * # $ ( ( & # )($ ' $ ( $)+ ' $% !$$' $) &+ (' +$& ( # - 2 !' ) - # # )'(& ! $)+ -$) # +$& # # " '' %&$ ) ( -$ !' ( '' ' * # )($ # $#('( ( # ' $$#

8 |

februari 2017

* && '' # %& ' -$) - #3 ' & & #' & ( ( $& )' & # ]LMQ ERHN 9HUV XQH DUFKLWHFWXUH XLW Ę‹Ę“ĘŒĘ? 1X ELMQD KRQGHUG MDDU ODWHU ZHWHQ + #$ '( ' # ( $ ( + & ' + #( ( ' ($( $% # # " # !) ( &$( $& ) $#(+ &% - ! # )($ # ! ) # " & ' $% - # )&( #$$ ( $)+ #( # ) ' ' # )($ ! " #' # '( ()' $#(! # # # '# !'( # # )+'( )($ %&$# # $$ & " ( )# # )+'( #$( & ' +$# # " ( - ' # %' $$&'( # # ! # ' "'( ! " ( # ( ! () # # )($" ( ' &$! # # ( # * # # #(& ! ($ # '% * &+ ( # * # # $)+ ! " ! # ( - ! %& '( ( ' !' * # # )($ # +$# # # # ( # " '' %&$ ) ( #$" # +$& # & ( " & # ## " &' " ( )# $# %(+$# # # # # ! +$# # ' ! # ( %&$ ) ( ( # ( ƾƟǀ "$ ! '( ( ( # # & ) " ( %( " ( # & $$( ( ! #(& $% $% # * & % # &$% # & & # & # # & '( # # $ & $&'(+ & # # ) # # ( & #( ( +$& ( !( + ( # &' # - ( !( + & ') ( ( # # # ! '( )( #$( ! '( $# %(+$# # '( ( " ! #* & * # %& - ' $$# $& )' & *$$&'% ! )' )## # + & # ! #' " $% $) # " ( * & ! # ()'' # ) - # # )($1' #( + + !! # # )($ * # %! '( # '( ! " ( &) & # # ! & '( ! # '# ! $* & ( ' !( -$ ( # + &* # )& # " ( ( ) '( !) '!) ( # # '( ( *$$& )& # # ))&( " ( +$# # # $& # # # ) (#$ # #(& # ) ( &)'( - # " ( # *$$&() # $ # '($ % # '( * * ! - (( # * # '( # ($# $ '#$$ ' '() + & # $- # # # * # $)( %! '( RI VWDDO RI ZDW YRRU PDWHULDDO ZH RRN Čź MQ YLQGHQ ,Q GH]H KXL]HQ YDQ RQ]H # *$$& )& )## # + # $#- # & # $%*$ # " ( !! & # * # #

Nieuws

Wordt 2017 een belangrijk jaar voor de interieurarchitectuur in Nederland? Daar ziet het wel naar uit. Interieurontwerp neemt immers een steeds belangrijker plaats in in het ruimtelijk ontwerplandschap, en Nederlands (interieur-) ontwerp wordt internationaal erkend als innovatief en richtinggevend. Zo langzamerhand wordt in ons land geen zorginstelling meer gerealiseerd zonder de inbreng van een deskundig interieurontwerper. Ook in het onderwijs, het bedrijfsleven en bij de overheid is de interieurarchitect inmiddels een geziene gast. Dat het goed gaat met de interieurachitectuur, blijkt ook uit de vele goede projecten die dit blad regelmatig publiceert.

Maar dit alles is geen reden tot zelfgenoegzaamheid. De samenleving verandert en ontwerpen is een complex vak geworden. Dat geldt zeker voor het ontwerpen van het deel van de fysieke leefomgeving dat ons het meest na staat, het interieur.

Meer dan de andere ruimtelijk-ontwerpdisciplines is het interieur onderhevig aan snel veranderende inzichten en gebruik, en dat vergt flexibele en ter zake kundige ontwerpers die niet alleen aansprekende interieurs kunnen vormgeven maar ook over de opgave heen kunnen kijken en duurzame strategieĂŤn voor verandering kunnen realiseren.

Zulke interieurarchitecten hĂŠbben we in Nederland, gelukkig.

Sinds 1987 is in Nederland de titel interieurarchitect beschermd. Alleen diegenen die voldoen aan de wettelijk vastgelegde opleidings- en ervaringseisen, kunnen zich laten inschrijven in het architectenregister en zich interieurarchitect noemen.

Dankzij de titelwet ligt hun opleiding op hetzelfde niveau als die van architecten of stedebouwkundigen; een masterdiploma en een ten minste tweejarige beroepservaringsperiode. Want, zo schreef de minister al in 1987 bij de introductie van de wet: “In vele gevallen leiden de omstandigheden waaronder de verschillende disciplines hun beroep uitoefenen tot een gecoĂśrdineerde samenwerking op voet van gelijkheid en gelijkwaardigheid, waarbij nauwelijks valt aan te wijzen waar de bemoeienis van de een ophoudt en die van de ander begint.â€?1 Een vooruitziende blik? In de onlangs verschenen Actieagenda Ruimtelijk Ontwerp ‘Samen werken aan ontwerpkracht’2 schrijven de huidige ministers van ocw en IenM opnieuw “de laatste decennia zien we dat de grenzen tussen de deeldisciplines vervagenâ€?. De actieagenda zet zwaar in op samen-

werken en interactieve planvorming.

Tegelijkertijd is het kabinet voornemens om in 2017 te bekijken of titelbescherming voor interieurarchitecten nog “passend is vanuit het oogpunt van publiek belang.�3 Dit maakt deel uit van een bredere evaluatie en is mede ingegeven door Europees beleid dat oproept om een baaierd aan gereglementeerde beroepen (waaronder gezondheidszorg, advocatuur, architectuur en transportsector) tegen het licht te houden. Het achterliggende idee is dat een modernisering van de gestelde eisen (lees: het afschaffen van de titel) de werking van de arbeidsmarkt zal verbeteren, kan zorgen voor een betere prijs-kwaliteitverhouding en de internationale mobiliteit doet toenemen.

Meer marktwerking dus in plaats van publiek belang.

LQ]LFKWHQ HQ GDW YHUJW Č˝ H[LEHOH HQ WHU ]DNH NXQGLJH

HXUDUFKLWHFWHQ WH EHVFKHUPHQ PDDU RP GH NZDOLWHLW YDQ GH JHERXZGH RPJHYLQJ WH EHYRUGHUHQ 7LWHOEHVFKHUPLQJ YRRU LQWHULHXUDUFKLWHFWHQ LV YDQ EHODQJ RP NZDOLWHLW HQ GHVNXQGLJKHLG WH ZDDUERUJHQ HQ RSGUDFKWJHYHUV HQ FRQVXPHQWHQ GXLGHOLMNKHLG WH ELHGHQ

Het wonderlijke is dat de Wet op de architectentitel marktwerking helemaal niet in de weg staat.

In tegenstelling tot veel andere (Europese) landen kan iedereen in Nederland het vak van ontwerper vrij uitoefenen. Alleen de titel is beschermd, niet de uitoefening van het beroep. Veel niet-geregistreerde ontwerpers doen dat al succesvol en dat leidt voorshands nog niet tot merkbare veranderingen in de markt. De titelwet is ook niet in het leven geroepen om architecten of interieurarchitecten te bevoordelen of te beschermen, maar juist uit oogpunt van consumentenbescherming en meer algemeen ter bevordering van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Door eisen te stellen aan de opleiding en de beroepservaring van architecten en interieurarchitecten heeft de overheid dertig jaar geleden een eenvoudig instrument in het leven geroepen om precies dat te bereiken wat het Actieplan Ruimtelijk Ontwerp nu bepleit: verantwoordelijke ontwerpers die verder kijken, die waarde creĂŤren (vooral ook immaterieel) en vanuit

een duidelijke positie samenwerken met andere disciplines. En die daarbij vernieuwing, onderzoek en experiment niet uit de weg gaan. Dat kost de overheid niets. Het Bureau Architectenregister is een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) dat zijn eigen broek ophoudt uit de contributies van de ingeschreven ontwerpers.

Juist nu de aandacht verschuift van mĂŠĂŠr bouwen naar bĂŠter gebruiken, is de inbreng van de interieurarchitect onontbeerlijk. Van oudsher houden interieurarchitecten zich bezig met hergebruik, herbestemming en ruimtelijke vernieuwing waarbij de gebruikskwaliteit vooropstaat. Zij zijn bij uitstek specialisten die op duurzame wijze kansen creĂŤren die verder reiken dan het gebouw alleen.

Zo levert interieurarchitectuur een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van innovatieve werkprocessen (het Nieuwe Werken), nieuwe zorgconcepten (Healing Environments, Evidence Based Design), onderwijsvernieuwing en veiligheid en toegankelijkheid van openbare gebouwen. Ze biedt impulsen in belangrijke economische sectoren als retail, hospitality, leisure en woninginrichting.

De interieurarchitect beschermt en bevordert de veiligheid, gezondheid en het welbevinden van alle gebruikers van gebouwen en integreert schoonheid, comfort en duurzaamheid in ontwerpen die voldoen aan de functionele, technische en economische eisen van gebruik. Daarbij dient hij of zij een publiek belang dat uitstijgt boven het directe belang van zijn opdrachtgever/de klant en dat bijdraagt aan de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Titelbescherming voor de interieurarchitect is van belang om die kwaliteit en deskundigheid te waarborgen en opdrachtgevers en consumenten duidelijkheid en houvast te bieden.

Kees Spanjers (architect en interieurarchitect) #+-/'# 3 , -#*'!&1',% '( "# #1 -. "# /!&'1#!1#,1'1#* 4##"# +#/ 5'11',% ,/

!1'# %#," 2'+1#*'() ,14#/. 3 , "# +','0 1#/0 3 , ,$/ 01/2!122/ #, '*'#2 #, ,"#/4'(0 2*122/ #, #1#,0!& . "#!#+ #/

1'-, * !1'#.* , %#/#%*#+#,1##/"# #/-#.#, #*#'"0 ,-1 3 , &#1 ',#1 + /1

, '0 "# #1 -. "# /!&'1#!1#,1'1#* ',%#3-#/" / '( '0 %#)-5#, 3--/ "# #0!&#/+',% 3 , "# 1'1#* #, ,'#1 3 , &#1 #/-#. 5#*$ -,"#/ ,"#/# -+" 1 "# 1'1#* # 0!&#/+',% (2/'"'0!& ##,3-2"'%#/ 1# /#%#*#, '0 '#+ ," 4-/"1 3#/ -"#, -+ /!&'1#!1-,'0!&# 4#/)5 +&#"#, 1# 3#//'!&1#, **##, "# #/-#.01'1#* '0 #0!&#/+" '#/+## 01 1 "# ',1#/'#2/ /!&'1#!1 -. ##, *'(01 +#1 +##/ " , &-,"#/" 4#11#*'() #0!&#/+"# #/-#.01'1#*0 ', #"#/* ," -#) -. 444 "# /!&'1#!1 ,* , / /1')#*#, -3#/ '1#*4#1 #, #/-#.0#/3 /',%0.#/'-"#

"# /!&'1#!1 februari 2017 | 9

Nieuws

!

Structuur geven aan interactie Sociale interactie is een belangrijk ontwerpfacet voor een leefbare woonomgeving. Ondersteuning van de interactie heeft een impact op een betere woonkwaliteit. Nu veel naoorlogse appartementengebouwen in aanmerking komen voor renovatie, biedt dit nieuwe kansen om de sociale interactie te bevorderen. Maar hoe kunnen we deze mogelijkheden benutten? Het boek Privacy Script geeft met theoretische achtergrondinformatie en praktische voorbeelden inzicht in dit onderwerp.

In appartementengebouwen is er veel ruimte tussen de woning en de straat, maar deze faciliteert de sociale interactie slechts summier. De auteurs van Privacy Script streven naar een betere inzet van deze ruimten. Daarvoor introduceren zij een theoretisch model, genaamd ‘privacyscript’. In het boek behandelen zij dit instrument in vier hoofdstukken: een theoretische beschrijving van het model, veertien plananalyses van woongebouwen, een drietal ontwerpstudies en zeven korte beschrijvingen van kunstprojecten die de sociale protocollen in de samenleving ter discussie stellen. De plananalyses vormen de kern van het boek, waarin het model wordt toegepast.

Communicatie en privacy Een belangrijke pijler onder het privacyscript-model is het werk van de stedebouwkundige Machiel van Dorst. In zijn proefschrift toont Van Dorst aan dat de controle van bewoners over de sociale interactie een belangrijke voorwaarde is voor een duurzame leefomgeving. Privacy regulering, ofwel ‘privacy zonering’, maakt dit mogelijk. Een andere belangrijke pijler is het werk van de socioloog Lyn Lofland. Haar principes voor vreemdelingeninteractie in de openbare ruimte zijn beschre-

10 | februari 2017

ven in een vijftal sociale protocollen.

De auteurs maken ons ervan bewust dat het correct faciliteren van deze sociale protocollen bijdraagt aan de sociale interactie. Privacy Script rekent af met het begrip semiprivĂŠ, een zogenaamd containerbegrip. Als vervanging stellen de auteurs het begrip ‘parochiaal territorium’ voor.

Waar Lofland dit ziet als het gevolg van de aanwezige relatietypen, onafhankelijk van de aard van de ruimte, daagt Privacy Script dit idee uit. Een ruimte heeft bepaalde kenmerken die het pallet aan gedragsmogelijkheden beĂŻnvloeden. Daarnaast letten mensen op de aanwezige figuranten en de aard van de objecten in een ruimte.

Deze onderdelen bepalen samen een verwachtingskader voor het openbaarheidsniveau; het privacyscript van een ruimte.

Het boek geeft vier algemene grootheden die het privacyscript bepalen : sociale controle, zeggenschap over de inrichting, toegankelijkheid voor onbekenden en de afmeting van de ruimte. De vier grootheden zijn echter beperkt ingebed in bestaand onderzoek en lezen daardoor meer als ‘best practices’. Dit maakt het moeilijker de oorzaak-gevolgverbanden in de praktijk toe te passen.

Het boek geeft daarnaast beperkt inzicht in de manier waarop een juist verwachtingskader de sociale interactie precies bevordert. Het enige genoemde uitgangspunt is het voorkomen van sociaal ongemakkelijke situaties. De auteurs geven hierover weinig inzage in het onderliggende sociaal-psychologische proces. Dit doet de praktische waarde van het model dalen, aangezien parochiale territoria in uiteenlopende soorten en maten voorkomen. In dezelfde trend geeft het boek geen details over de invloed van de Nederlandse multiculturele samenleving op de diversiteit van het stadsleven.

Kenmerkend is bijvoorbeeld dat de cases in het boek geen sociologische

of antropologische analyses bevatten waarmee de stellingen van de auteurs kunnen worden getest.

Ontwerpen aan interactie De helicopterview boven de lokale culturele context brengt het risico van determinisme met zich mee. De auteurs willen dit voorkomen door alleen op zoek te gaan naar algemene variabelen. Ze vermijden daartoe terecht de opstelling van gespecificeerde voorwaarden die de sociale interactie vergroten. Hoe verleidelijk dit is, blijkt toch uit de toevoeging van enkele specificaties voor galerijafmetingen. Het blijft desondanks vooral aan de ontwerper om te ontdekken hoe de vier grootheden zijn toe te passen. Het ontbreken van psychologische en sociologische details geeft de lezer echter beperkt inzicht om zelf een nauwkeurige inschatting te maken. Dit kan leiden tot een onbevredigend gevoel na het lezen van het boek.

Afhankelijk van de behoefte van de lezer kunnen bovenstaande kritiekpunten ook een kracht van het boek zijn. Met de combinatie van sociolo-

gie, psychologie en architectuur leveren de auteurs een goede inbreng om bewonersbehoeften beter te bevredigen. Het is prijzenswaardig hoe zij een complex onderwerp op deze manier toegankelijker maken. Lezers die onbekend zijn met het onderwerp, krijgen daardoor een duidelijk inzicht in de relatie tussen privacy en sociale interactie, zonder dat zij zich ook moeten verdiepen in de uitzonderlijkheden van de lokale context.

Bovenal leert het boek je aan de hand van plananalyses te kijken naar de manier waarop een ruimte de sociale interactie beĂŻnvloedt en hoe kleine ingrepen dit verbeteren. Dit geeft een effectief handvat voor de ontwikkeling van een betere woonkwaliteit, juist in een periode waarin dit bij veel woningbouwcorporaties hoog op de agenda staat.

Wouter Tooren

%XVVXP ĘŒĘŠĘ‹Ę? 7KRWK Ć€ĘŒĘ? Ę?ĘŠ LVEQ Ę“Ę‘Ę’ Ę“ĘŠ Ę?Ę’Ę?Ę’ Ę?Ę?Ę’ Ę?

Een klassieker bekent kleur.

© FLC / ADAGP

KLEUR: 4320L OCRE JAUNE CLAIR

JUNG.NL

Retail

Beeld Delfino Sisto Legnani and Marco Cappelletti © oma % ' * % & "! % ) ! ! % # ! ) % ! % ! ! ""% %"' ) ( ' ) ! ' "! ! "# ! ' !" ! ! ! ,& * ! & ) ! " * ' ' ' - ! $( #%" ( '#% & !' ' & %) % !' ' ' ! ) ! " !& ! ,& ! & ! ' #%" & )""% % ' ' ! ! "!'* %# %& ! %"' %" * -" & ' - !

PHW GH šȽDVKLS VWRUHVŢ YDQ !' !" + ! % ! ! '"% '' & " % - ' ""% !' %! '"!' * ! ! ! &' ! & (! ' + "!'&' ! & &' "# % ) % ! ) ! "!' " ' ! #%" ( ' ! /! ! ( '((% ! #"' ' *"% ! ' ""% " ' "!# ! ""% Ʒƴǀ %'! %& ! "! " & ""% ǂǀƴ &#%" !

% ' ' februari 2017 | 13

Beleving in de winkelstraat

Beleving in de winkelstraat

# " % # %( " % " $ # #

% # " $ # # "

% ! " " % " ! " ! " # #

Jan Geysen

De Apple Store is uitgegroeid tot hĂŠt voorbeeld van een succesvol eigentijds winkelconcept. Een eigen winkel was voor Apple noodzaak om zich te onderscheiden van andere merken. Om de werking en inrichting voor de winkels te bedenken, ontwikkelde Steve Jobs een grondige aanpak. Hij huurde een leeg magazijn in Cupertino, vlakbij de Apple campus, en werkte met zijn team zes maanden lang aan de eerste winkel. Door te denken vanuit het perspectief van de consument kwam de ene innovatie na de andere tot stand.1 Productpresentatie, service, merkidentiteit en -beleving zijn vandaag de dag modewoorden in retail, maar waren destijds voor Apple al essentiĂŤle uitgangspunten.

De voortschrijdende digitalisering van de maatschappij heeft een enorme impact op onze houding bij de aankopen van producten. Doordat Europa slechts een beperkte economische groei kent en elk jaar de omzet van webshops spectaculair stijgt, gaat een steeds groter aandeel niet meer via traditionele kanalen. Plots staat het bestaansrecht van alle fysieke winkels onder druk. De kosten blijven immers dezelfde, terwijl de omzet een dalende lijn kent.

Dat de laatste jaren verschillende ketens gesneuveld zijn en hoogstwaarschijnlijk veel ketens op dit moment onder druk staan, zal niemand zijn ontgaan. Waarom zouden we nog een fysieke winkel bezoeken als de aankoop online kan gebeuren? De vraag is dan ook, wat het bestaansrecht is van fysieke winkels in tijden van digitalisering. Welke rol zullen ze in de toekomst dienen te vervullen?

Prada als pionier Alle belangrijke modemerken die op dit terrein duidelijk trendsetter zijn, zoeken architecten om in onderlinge samenwerking een winkelconcept op maat te ontwikkelen. Oma is een belangrijke pionier op dit vlak. In zijn werk voor Prada uit 2001 ontwikkelde het

'DYLG &KLSSHUČźHOG $UFKLWHFWV 0LODQ 9DOHQWLQR )ODJVKLS 6WRUH /RQGRQ ĘŒĘŠĘ‹Ę? ,Q GH QLHXZH 9DOHQWLQR ZLQNHO ĘŽĘŠĘ“ YLHUNDQWH PHWHU FRPELQHHUW 'DYLG &KLSSHUČźHOG KDUGH

%% " % ! " ! ' ! " ! " ! "

14 | februari 2017

bureau twee soorten winkels, de typische en de unieke. In de woorden van Rem Koolhaas werd “the epicenter store the device that renews the brand by counteracting and destabilizing any received notion of what Prada is, does, or will become. The epicenter store functions as a conceptual window: a medium to broadcast future directions that positively charges the larger mass of typical stores.�2 Prada die op dat moment bekend stond als een klassiek Italiaans merk, opende niet lang daarna het Prada-epicenter in de New Yorkse wijk Soho. Dit betekende een ware innovatie tegenover de bestaande Prada-winkels die tot dan toe als traditioneel verkooppunt dienstdeden. Het epicenter verleende een experimenteel en innovatief kantje aan het imago van Prada. Voor oma was het ontwerpen op hun beurt de kans om een nieuwe typologie te ontwikkelen. De technologische experimenten die voor het epicenter in New York waren bedacht, zijn inmiddels volop ingeburgerd in talrijke winkels, maar betekenden toen een revolutie in de retailwereld. Destijds leken de technologische snufjes science fiction, maar vandaag zijn ze standaard aanwezig in winkels.

februari 2017 | 15

Beleving in de winkelstraat

“50% of the project is made by the client�

ĘŒĘŠĘ‹Ę? !

KHHIW LQ HHQ YRRUPDOLJ SRVWNDQWRRU HHQ Ę?ĘŒĘ?

! "

" ! $ OHQ HQ HOHPHQWHQ PHW ČźMQH GHWDLOV

16 | februari 2017

Oma zette zich door de vernieuwende samenwerking met Prada stevig op de kaart en bezit intussen indrukwekkende referenties op dit gebied, van een juwelenboetiek tot een winkelwarenhuis. Zo werkte Gaia Repossi recentelijk met oma aan een ruimte die even modern en architecturaal is als haar eigen juweelontwerpen. Repossi was op zoek naar een nieuwe definitie van de luxueuze consumentbeleving. Op een grotere schaal werkt oma op dit moment aan het winkelwarenhuis kadewe in Berlijn. Door verschillende ingrepen voor te stellen, waarvan het opdelen van het gebouw in vier gebruikersgroepen misschien de meest ingrijpende is, transformeert oma het winkelwarenhuis op een toekomst wijzende manier.

Ippolito Pestellini Laparelli is als partner van oma betrokken bij alle recente retailopdrachten van het bureau. Ik vroeg hem of oma een universele projectaanpak hanteert, los van het unieke eindresultaat dat deze telkens oplevert: “Doing a department store in Venice, is different from doing it in Paris, and definitely different from doing one in Seoul, although there are common rules. Not just the location, but also the client is of course a factor. Our work is not really about establishing a dogma, but more a method that can be adapted to different contexts and situations. Retail is based on the definition of specific flows, so the study of these different flows is important, and especially in relationship to public areas which are the objects of our interventions normally. There is not a script that we follow.�

Toen ik hem vervolgens vroeg waarom merken voor oma kiezen, gaf hij aan: “We did work with stores, obviously, the Prada epicenters were really good projects and revolutionary in a way. And the recent store that we did for Repossi is a good project, with a really strong attitude. Generally, it’s really easy to work with us. Brands really follow dogmas, and we do not, so sometimes there is friction. We have to work with brands that are open to

Amazon wil de grootste online winkel ter wereld worden, maar opende desalniettemin in 2015 als experiment fysieke boekenwinkels. Op de planken liggen boeken waarvan je de cover en niet de ruggen kunt zien. Deze optimale productpresentatie is gekoppeld aan een hoge service voor de klanten.

februari 2017 | 17

Beleving in de winkelstraat

Het is niet toevallig dat Rem Koolhaas samen met Harvard-studenten heeft gewerkt aan het ‘Project of the city II: Harvard Design School Guide To Shopping’. Dit onderzoek naar het begrip ‘shopping’, kan voor OMA als voorbereiding worden gezien om in haar praktijk alle vormen van retail als project aan te gaan.

ĘŒĘŠĘ‹ĘŽ

RSSHUYODNWH YDQ Ę?Ę?ĘŠ YLHUNDQWH PHWHU

ZLQNHOVWUDDW QDDU JDOHULM (HQPDDO ELQQHQ ZRUGW JHEUXLNJHPDDNW YDQ VWUDNNH EHWRQ JODV HQ VSLHJHOV GULHKRHNLJH XLWVSDULQJHQ LQ GH

SODIRQG EHVWDDQGH XLW HHQ DUWLVWLHN URRVWHU GDW EHGUDGLQJHQ YHUEHUJW HQ GLHQW RP NOHGLQJVWXNNHQ DDQ WH KDQJHQ PHW EHKXOS YDQ NHWWLQJHQ

18 | februari 2017

Eind vorig jaar kwam Amazon in het nieuws met een nieuw supermarktconcept waarin via een vorm van artificiĂŤle intelligentie de betaling bij het naar buiten gaan automatisch gebeurt.

Hierdoor worden traditionele kassa’s overbodig. Het winkelen zonder fysieke betalingsactie zal een heel andere beleving creÍren en maakt de keuze tot aankoop laagdrempeliger.

changing their traditional way of operating. Though, we are not looking for change, for the sake of change. When we propose things that are not common for brands, that’s because we have found something interesting, that we would like the clients to consider. 50% of the project is made by the client, is made by the openness and the dialogue you can have with the client. I think it’s more important to find clients with whom you can establish an affinity, than to just find clients.�

Mode en architectuur Afgelopen zomer onderzocht puur in Londen de verderzetting van deze ontwikkeling bij de high-end fashion merken. Wat blijkt? Het draait niet meer om de stijl die een architect in het verleden heeft bereikt, maar om wat de architect voor het merk kan bedenken en doen. De beste voorbeelden hiervan zijn terug te vinden in de buurt van Old en New Bond Street.

Een duidelijk voorbeeld is het werk van David Chipperfield voor het Italiaanse merk Valentino.

Het winkelconcept bestaat uit een palazzosfeer, wat de indruk van een groot Italiaans huis opwekt.

Een indrukwekkend materialenpallet is op een ingetogen manier samengesteld zodat de aandacht volledig naar de collectie uitgaat en een gevoel van intimiteit is gecreĂŤerd. Zo zijn de wanden en vloeren vervaardigd uit terrazzo ingevuld met carraramarmer, is het messing ophangsysteem met de hand gemaakt, zijn de trapleuningen met leder bekleed en zijn de trappen en legplanken in massieve eik en verschillende elementen in marmer uitgevoerd. Weelderige tapijten maken het geheel compleet. Tegelijkertijd zijn bekende architecturale elementen ingezet, zoals trap, muren en kolommen. Deze elementen zijn zichtbaar in het concept door de specifieke materialisatie ervan. In dit project is een sterke ruimtelijke ervaring ingezet om het product, de kleding, te ondersteunen.3 Een zelfde aanpak troffen we aan bij Vincent Van Duysen voor Alexander Wang. De donkere minimalistische esthetiek van de modeontwerper wordt perfect in de ruimte weerspiegeld. Ook hier is de keuze en de samenstelling van het materialenpallet doorslaggevend in de succesvolle manier waarop het winkelconcept aansluit op de kleding. De Britse architect David Adjaye liet zich in de winkel van Roksanda Ilinic op eenzelfde manier inspireren door de geometrie en de symmetrie van de kleding van de Servische modeontwerpster. De in visgraat patroon gelegde vloer in verschillende marmersoorten is hier een duidelijk voorbeeld van.

Modemerken zijn op zoek naar architecten met een architectuurtaal die de identiteit van het merk versterkt. Een zeer geslaagd en qua ruimtelijke beleving verregaand winkelconcept is dat van de Britse architect Farshid Moussavi voor Victoria Beckham. Victoria Beckham, ex-Spice Girl en partner van David Beckham, is intussen een zeer gewaardeerde ontwerpster in de modewereld. De samenwerking tussen beide dames heeft een sterk architecturaal winkelconcept opgeleverd. De winkel met drie verdiepingen is in ĂŠĂŠn helder gebaar opgelost, door ĂŠĂŠn diagonale monumentale trap en bijhorende vide te creĂŤren. Hiermee bereikt Beckham de uitstraling van een hoogstaande kunstgalerij waarin de kleding als kunst in de ruimte wordt gepresenteerd. De identiteit van het modemerk heeft een enorme boost gekregen door de keuze voor dit soort architectuur.

Typologie van de showroom Terwijl de vorige voorbeelden de bijna perfecte verderzetting zijn van mode en architectuur, doet ook de typologie van de showroom zijn intrede. In Regent Street bevindt zich de flagship store van Burberry. De winkel bestaat uit twee duidelijke onderdelen. Het eerste deel is het visitekaartje van het merk, een dubbelhoge ruimte met een prachtige balkonvormige mezzanine. Deze ruimte voelt aan als een belevingsshowroom voor het merk, waarin het beleven en niet meer het kopen centraal staat. De ‘showroom’ dient om de sfeer en de uitstraling van het merk te tonen. Het tweede deel bevindt zich in een aangrenzend gebouw dat intern op alle verdiepingen met de belevenisruimte is verbonden en waarin de volledige collectie op een eerder traditionele manier is gehuisvest. Het merk Burberry laat door deze aanpak op een indrukwekkende wijze zien hoe een merk zich kan profileren.

februari 2017 | 19

Beleving in de winkelstraat

Retail omarmt architectuur De ontwerpuitdagingen voor retail zijn groot. De rol van fysieke winkels gaat in de toekomst veranderen. De winkels zullen niet verdwijnen, maar moeten meer dan voorheen prikkelen door een hogere belevingswaarde aan te bieden en de interesse van de consument op te wekken. Het imago en concept van een merk zijn nog belangrijker geworden. Merken moeten zich sterk profileren: door duidelijke toegevoegde waarden te tonen zoals authenticiteit en kwaliteit.

Verschillende merken voelen aan dat de juiste architect voor een nieuw winkelconcept de identiteit van het merk aanzienlijk kan versterken. Architecten brengen op deze manier het idealisme van architectuur in winkels over. Retail waarin beleving meer dan ooit centraal staat, omarmt architectuur als cultuur om zich te blijven onderscheiden. Dit is bepaald een niet-oninteressante ontwikkeling voor ons vakgebied. !( & ' '$# 6WHYH -REV GH ELRJUDČźH % (&)" " $$! ' 3URMHFWV IRU 3UDGD 3DUW Ę‹ $# - $# & - $# 'DYLG &KLSSHUČźHOG ĘŒĘŠĘ‹ĘŠ ĘŒĘŠĘ‹ĘŽ

'DYLG $GMD\H DQG $GMD\H $VVRFLDWHV 5RNVDQGD ,OLQFLF /RQGRQ ĘŒĘŠĘ‹ĘŽ ( #( & )& * # - + # ! ' # & ( & # %! ('( $" $& # ! * ! ( + & #

* , ( (& ( $" (& # ',"" (& #+ - - # # ! # * # $ ' # ! # ( &) ! ( # $" # # ( #( & )& ")& # - # *$$&- # * # ($## # '! ' -$& # *$$& # & " #' $# ! % (&$$# # ( ! ! %! # # *$$&- # " ( * &! ( # ( # )(& ! ! )& #% !! ( ' &$ # $$& &$$' # $) %$! '( &$ '(* '( '( !

20 | & ( ( februari 2017

Zoekmachine Google opende vorig jaar een pop-up shop om zijn productontwikkeling te tonen. Ze ligt in de winkelbuurt Soho in New York, wat bijzonder is aangezien in de winkel zelf niets te koop is. Retail wordt bij een tech-speler als Google om andere redenen dan omzet alleen ingeschakeld. Retail vormt het gezicht voor het merk en de community rond het merk kan er verder mee worden uitgebouwd.

februari 2017 | 21

Terug naar de binnenstad

Terug naar de binnenstad

"

! %

$ " " !

Matthijs de Boer

Een incident van enkele jaren geleden. In middelgrote stad A wil zich een winkel vestigen van een Amerikaanse computerfabrikant, een zogenaamde ‘Premium Reseller’. Het verbouwingsplan van het monumentale pand aan de winkelpromenade wordt door de Welstands- en monumentencommissie afgewezen: een te grote inbreuk op het monument en een onduidelijke relatie van de voorgestelde winkelpui met de structuur van het gebouw. Paniek bij opdrachtgever en architect, want de strakke richtlijnen van het moederbedrijf eisen minimaal 9.15 strekkende meters glazen etalagepui. Vervolgens paniek bij het gemeentebestuur wanneer de reseller dreigt zich terug te trekken.

Tot voor kort golden in onze historische binnensteden de wetten van de ‘retail’. Zelfs monumenten die in hoge mate de aantrekkingskracht van die binnensteden bepalen, moesten wijken voor het dogma van het continue winkelfront. Wonen boven winkels was goeddeels uitgebannen – de opgangen (voordeur, trappenhuis) namen te veel kostbare meters in beslag. Die drie vierkante meter trap leverde als winkelruimte meer huur op dan de honderd vierkante meter grote woning erboven. En wie wilde er trouwens wonen in zo’n winkelstraat? De verdiepingen boven de winkels konden beter leegstaan. Stadscentra waren winkelcentra geworden, ook in perceptie en beleid van gemeentebesturen. De bestemmingsplannen, het verkeersregime, de parkeernormen en -tarieven, de inrichting van straten en pleinen, alles gericht op het optimaal functioneren van de winkels en op de belangen van de vastgoedbeleggers.

Functiescheiding Het resultaat was geheel in lijn met de functiescheiding die destijds aan onze faculteiten planologie en (stede-)bouwkunde werd ingepeperd. Monofunctionele winkelstraten, in alle steden min of meer hetzelfde. Met strakke dozen van warenhuizen (Hema en V&D) op prominente plekken aan een plein of aan het begin of het eind van een route. Daar waar de parkeerplekken waren. Om deze configuratie te bereiken werden met het nodige enthousiasme oude panden gesloopt. De discussie ging over de vraag of de zogenoemde ‘acht’ de beste winkelroute opleverde of niet en hoe breed de straat mocht zijn opdat de ‘consumenten’ de etalages aan de overkant niet zouden missen.

Dit ging allemaal niet over de kwaliteit van een stad voor bewoners of bezoekers, maar over het commerciĂŤle belang van de vastgoedeigenaar en zijn huurders. En daarmee over de inkomsten van de gemeente die belastingen kon heffen.

Op deze manier verdwenen in veel steden allerlei andere stedelijke voorzieningen uit het centrum. Belangrijke factoren daarbij waren schaalvergroting en bereikbaarheid. De ambtelijke diensten groeiden zodanig dat ze niet meer in het stadhuis pasten. Ziekenhuizen fuseerden om meer specialistische zorg te kunnen bieden en om snel bereikbaar te blijven voor ambulances en ruime parkeergelegenheid aan bezoekers te bieden. Ook de universiteiten vonden dat ze hun groeiende faculteiten beter op een campus buiten de stad konden vestigen. Studentenhuisvesting, bejaardenhuizen en kantoren, ze werden allemaal aan de stadsrand gebouwd waar de grond goedkoper is en je gemakkelijker met de auto kunt komen. Van oude mensen werd gedacht dat ze eerder rustig in het groen wilden wonen dan in de drukte van het stadsleven. Soms werden zelfs bibliotheken, bioscopen en theaters naar minder centrale locaties verbannen. Daarmee werd de transformatie van stadscentrum naar winkelcentrum ‘vervolmaakt’. Het strakke winkelsluitingstijdenregime zorgde er vervolgens voor dat na zessen niemand meer op straat was.

Funshoppen en runshoppen De term ‘naar de stad gaan’ deed zijn intrede in de Nederlandse taal. Immers, ‘in de stad’ woonde je niet, dus je moest ernaartoe. De term was bovendien synoniem geworden met ‘winkelen’.

22 | februari 2017

Het verschil tussen funshoppen en runshoppen is eind vorige eeuw uitgevonden. De gang naar de supermarkt moest vooral efficiĂŤnt zijn, terwijl voor het winkelen als vrijetijdsbesteding het verblijf zolang mogelijk moest worden gerekt. Vanwege al die ijzeren retailwetten gingen de centra echter steeds meer op elkaar lijken, met winkelpuien in de huisstijl van de keten. Ook de inrichting van de openbare ruimte onttrok zich niet aan deze ontwikkeling: de winkelpromenades werden uitgerust met grindbetontegels en de luxere variant van de standaard lichtmast. De binnenstad boette aan functies in en werd een monomaan winkelgebied.

Misschien is de Rotterdamse Lijnbaan wel het ultieme voorbeeld: een shopping mall midden in de stad geparachuteerd. Nu legt de Lijnbaan, als monument, een zware claim op het centrum: je kunt er niks anders doen dan winkelen. Het grondgebruik is eigenlijk inefficient, want boven de winkels zelf gebeurt niets. Maar in veel historische binnensteden is het niet veel beter. Niet alleen spelen de vaak monumentale gevels van de winkelpanden in het straatbeeld nauwelijks een rol, ook staat de ruimte erachter leeg. Omdat het winkelfront duur is, zijn de panden in de diepte uitgebouwd en zijn (voorheen groene) binnenterreinen verdwenen. Resultaat: onaantrekkelijk uitzicht aan de privĂŠzijde van het bouwblok, slechte waterhuishouding, weinig groen in de blokken. De stad ademt niet meer.

februari 2017 | 23

Terug naar de binnenstad

Als het erop aankomt, wilden de meeste retailspecialisten de consument eigenlijk liever naar (overdekte) winkelcentra buiten de stad hebben, waar de grond goedkoop is en waar vanaf de afrit naar de parkeerplaats het hele winkelgebeuren gecontroleerd kon worden.

Veel gemakkelijker dan in die ruimtelijk complexe binnensteden. Maar wel op plekken waar verder niets is te beleven, waar geen kans bestaat op stedelijke ambiance.

Van de retaildeskundigen of -belanghebbenden moeten we het niet hebben, als het om de kwaliteit van de stad gaat. De krokodillentranen die ze plengen over de huidige leegstand in stadscentra vanwege het internetwinkelen, zijn op zijn minst verdacht te noemen.

En hun adviezen aan gemeenten om de retail te redden zijn veelal onrealistisch, onaantrekkelijk en onuitvoerbaar. Nog steeds overtreft de optelsom van alle plannen voor winkelgebieden ruimschoots de mogelijkheden voor economisch rendabele (stenen) winkels. Een realistische inschatting van de hoeveelheid winkeloppervlak van de nabije toekomst maakt een focus op andere programma’s noodzakelijk. Gemeenten hebben te lang gevolgd, stadscentra moeten nu initiatief nemen en op eigen kracht verder.

De kracht van de historische binnenstad Die kracht is er, hij zit in de duurzame kwaliteiten van onze stadscentra. Die zijn overwegend van laat-middeleeuwse oorsprong, met een stratenpatroon dat weinig veranderd is. We hebben kleine en middelgrote steden, gebouwd op menselijke maat en met een ‘kleine korrel’. Die binnensteden hebben hun bestaansrecht en duurzaamheid ruimschoots bewezen.

Ondanks of juist dankzij het internetshoppen waarmee in toenemende mate omzet bij de fysieke winkels wordt weggekaapt, is het ‘naar de stad gaan’ onverminderd populair.

Het gaat dus niet (alleen) om winkelen. De eigenlijke drijfveer is de ontmoeting. Met

24 | februari 2017

In zijn boek ‘Steden voor mensen’ legt de Deense architect Jan Gehl (1936) uit hoe je steden kunt maken die levendig, veilig, duurzaam en gezond zijn. Gehl bekijkt steden op ooghoogte en ervaart en beschrijft ze met alle zintuigen. Architect Richard Rogers zei ooit dat je je steden kunt lezen als boeken en dat Jan Gehl als een van de weinigen hun taal begrijpt.

andere mensen, met producten, met ideeĂŤn en cultuur. Stadscultuur.

Onze historische binnensteden zijn stuk voor stuk sterke merken. Ze bieden imago, identiteit, herkenbaarheid. De vaak middeleeuwse structuur heeft zijn duurzaamheid bewezen en geniet hoge waardering als verblijfsplek, als bestemming voor ontmoeting.

Ontmoetingen met anderen maar ook met diensten, producten, kennis en cultuur. Dingen die ertoe doen, gebeuren in de binnenstad. Dat is het politieke, religieuze, culturele en economische centrum. Stadhuis, kerk, waag en beurs vormen het stadshart.

De ontmoeting in de stad is vaak een zakelijke ontmoeting. De mogelijkheden van het internet maken veel van dergelijke ontmoetingen in de dienstverlening en het winkelen overbodig. De stad wordt steeds meer een podium voor sociale en culturele ontmoetingen.

Korte biografie van de winkelstraat De winkelstraat van nu is een betrekkelijk recent fenomeen. Eeuwenlang werden goederen verhandeld op de markt, later vestigden zich in de gebouwen aan de straten waar markten werd gehouden, ook verkopers. Aanvankelijk verkochten zij hun koopwaar in een kraam aan de straat – de klant kwam niet binnen. De ontwikkeling van de vlakke glasplaat speelde een beslissende rol in de ontwikkeling van winkels zoals we die nu kennen, met etalageruiten.

Winkelstraten komen op vanaf de negentiende eeuw, aanvankelijk vooral met winkels waar de eigenaar boven woont en vaak in het pand zelf zijn koopwaar produceert. De grote winkelbedrijven kwamen in de tweede helft van negentiende eeuw op. Winkelstraten, passages en warenhuizen hebben ontegenzeggelijk enorm bijgedragen aan de ontwikkeling, de allure en de beleving van onze steden. Trottoirs bijvoorbeeld kwamen er om het winkelend publiek comfort en veiligheid te bieden. De warenhuizen zorgden met hun prominente gebouwen, vaak ontworpen door vooraanstaande architecten, voor een nieuw type publiek interieur.

De overheersing van de ketens en de bijkomende schaalvergroting, uniformiteit en monopolisering van de binnensteden is pas van na de Tweede Wereldoorlog. In het licht van de geschiedenis van de straten en pleinen is dat slechts een korte periode. Als we over een langere tijd kijken, dan zien we dat straten en pleinen ook zonder al die winkels bestaansrecht en kwaliteit hadden.

februari 2017 | 25

Terug naar de binnenstad

Het boek ‘Stedelingen veranderen de stad. Over nieuwe collectieven, publiek domein en transitie’ gaat in op kleinschalige initiatieven waarmee bewoners, activisten, kunstenaars, architecten en andere burgers, naar eigen inzicht ingrijpen in de publieke ruimte. Mariska van den Berg onderzocht dertig voorbeelden in Nederland en daarbuiten en ondervroeg de initiatiefnemers over wat hen drijft en welke ideeĂŤn ze koesteren over de stad en de publieke functies ervan.

Stedelijk beleid Gelukkig zijn niet alle stadscentra ten prooi gevallen aan die ontwikkeling. Daarvoor is de (middeleeuwse) ruimtelijke structuur toch te sterk, of simpelweg niet geschikt voor de benodigde schaalvergroting. En in een aantal gevallen was er een ruimtelijk-economisch beleid dat niet alleen op winkels was gericht en waarmee binnensteden gezond konden blijven. Een goed voorbeeld is nog altijd Groningen waar de bevlogen wethouder Max van den Berg in de jaren zeventig van de vorige eeuw een stedebouwkundig gedreven plan maakte met onder meer drastische ingrepen in het verkeer. Het consequente uitvoeren van dat plan wierp lange tijd zijn vruchten af. Utrecht was vroeg met een plan voor de herintroductie van wonen boven winkels op kleine schaal, wat overigens in de winkelwereld aanvankelijk op de nodige weerstand stuitte. Ook Rotterdam werkt al enkele decennia structureel aan meer wonen in de binnenstad en aan de revitalisatie van haar aanloopstraten.

Recent geldt Zwolle als voorbeeld van een stad die zich profileert met een breed voorzieningenaanbod, waarin ook cultuur een belangrijke rol speelt. De branding in de promotiecampagne is wel heel sterk op het toerisme gericht. Toerisme, de cocaĂŻne van de stad. In elk geval realiseert men zich dat de stadscentra een winkelpubliek nodig hebben, maar ook dat winkels niet de enige drager zijn van een binnenstedelijke cultuur.

Locatiespecifieke oplossingen

$& & ## ! " % ! % "$ "% #! " ! # ! " "# ' +HW ČźOLDDO YDQ 9 ' Ę‹Ę“Ę?Ę? Ę‹Ę“Ę?Ę’ ( + $ HQ

! % ! ! # ! #

!

# $!"#! % !" ## !

De concentratie van de (resterende) winkels in een compact ‘kernwinkelgebied’ is een van de meest voor de hand liggende strategieĂŤn. Maar daarmee krijg je niet vanzelf een aantrekkelijk en gemengd stadscentrum. En laat je dan de rest van de stad aan haar lot over? Onontkoombaar is dat in veel van de huidige winkelstraten het vestigen van winkels ontmoedigd dient te worden. Overigens is dat nog geen oplossing voor die straten, laat staan voor het stadscentrum als geheel. Een realistische ruimtelijke bepaling van het stadscentrum hoort bij elk zinnig plan. Daarbinnen dien je te komen tot een wezenlijk andere programmering van de straten en de gebouwen.

Dat betekent dat het beeld van veel straten veel minder door winkels zal worden bepaald en meer door andere functies. Kan de ouderwetse situatie met ‘het winkeltje op de hoek’ in een gemengde woonstraat terugkomen? Voor de meeste winkels is zo’n locatie kansloos.

Belangrijk is nauwkeurig te bepalen wat voor soort ondernemingen kunnen gedijen in een dergelijke setting. Uiteindelijk gaat het om overlevers die het niet moeten hebben van het

26 | ! # # februari 2017

‘winkelpubliek’ uit de tweede helft van de vorige eeuw. Dat bestaat namelijk niet meer.

Elke situatie vraagt om locatiespecifieke oplossingen. Het leuke van al die kleinere steden is immers dat ze niet hetzelfde zijn. Ze vragen om maatwerk, zonder generieke (retail) dogma’s. Dat betekent ook dat het alleen kan met bevlogen bestuurders, goede ontwerpers en de lokale mensen zelf. Die er wonen, werken en ondernemen. Hoopgevende initiatieven en ontwikkelingen vinden we nu vooral in de aanloopstraten. Daar is die betrokkenheid vanzelfsprekender dan in de centrumwinkelgebieden waar beleggers en winkelketens de dienst uitmaken.

Terug naar kleinschalige mix De steden moeten terug naar een kleinschalige functiemix. De stad is in eerste instantie woongebied. Inclusief het centrum, dat bovendien voorzieningen biedt voor alle stadsbewoners. Zorg dus voor een substantiële en breed samengestelde bevolking als drager.

Daarbij kun je denken aan groepen die het van de levendigheid van de stad moeten hebben (en vice versa), zoals studenten en senioren. Ook zijn goede woonvormen nodig voor gezinnen die voor het stadsleven kiezen. Daar is een wereld te winnen. Verder is de werkgelegenheid essentieel (kantoren, diensten), vooral in sectoren die het van ontmoetingen moeten hebben, zoals cultuur, zorg, onderwijs. Kleinschalige zorgvoorzieningen, toegespitst op de nieuwe stadsbevolking. De hogescholen en faculteiten zoeken de stad weer op. Horeca gedijt daarbij. Winkels plaats je daar waar ze kunnen bestaan, bij voorkeur in combinatie met de nieuwe schone, kleinschalige maakindustrie. Kortom, zorg dat de dingen die ertoe doen weer in de binnenstad plaatsvinden. Dat vraagt aantrekkelijke ontmoetingsplekken buiten en binnen.

Die plekken met hun nieuwe stedelijke functies moeten ontworpen worden. De straten gaan er anders uitzien, namelijk zo dat het ook prettig is er te wonen, te werken en te verblijven – zonder de commerciële druk van de winkels. Met de keuze voor een eigen plek met privacy, maar met twee stappen buiten de deur midden in het bruisende stadsleven. Dat betekent dat gebouwen anders in elkaar zitten en dat de openbare ruimte anders ingericht wordt. Dat kan door middel van transformatie, niet door grootschalige sloop.

Denk bijvoorbeeld aan de Amsterdamse grachten en grachtenpanden die in de loop der eeuwen allerlei functies bleken te kunnen herbergen. Precies in die kleinschalige mix.

februari 2017 | 27

Gelderlandplein in Amsterdam

Gelderlandplein in Amsterdam door Kroonenberg Groep en Rijnboutt

!$% # & *$# $% # # * # + # ! #(&)" ! &! # %! # # "'( & " SODDWV :DW RRLW EHJRQ DOV HHQ ))&(*$$&. # # *$$& ) ( #* ! &( ' # . (&$ # * # # & # & ( ( ) ( &$ ($( # '( "" # *$$& /($)( "'( & "0 &$$('( (&$ &* # ' ( %) ! #( & )& + & # ( + # ! # +$& ( % & # &* & # # +$# &' # .$ &' )## # RSGRHQ HQ DSSUHFL­UHQ +HW " ( '( ($( # ) ' *$$& . # +$# &' # .$ &'

Harm Tilman

Kees Hummel

28 | & ( ( februari 2017

! &! # %! # ' # + # ! #(&)"

+ # !' # & # " * # ( (-%

]H LQ ʋʓʐʊ ZDV JH­YROXHHUG WRW HHQ

+ & .$+ ! !$ & # ! &(

! &( ' & $$ # ! # &

*$!+ & '( ' ! ( . # #

# * # ( !' $ ) ' !$ #

* &' ! ! &! # %! # *$&"( # . #

%! ( * &$* & # # & $

$$&" # # &' # # " '(

#( # $#!$'" ! $# & !

. ) ('(& ( * # % $! ($( !" &

+ # ! #(& )# & .$+ ! #

* # '( # # #( *$&"( (

# * # "'( !* # ($( #'( (

&$$ $% # !' ( % *$$&

# $"%! , '-'( " ( ' '( "

) ' ' ) ( ( .+ &( %)#( * #

(&$)+ & * # '( *& # $$&

$% + #' # * # *$ ( # &' # * #

"'( & " ! # . " $% # .) !

+ & ! # * # $$ ' $# ! ')& #

+ # ! # &' ! &( ' (

& ( # $$& . $#(+ ! # #(

$& ' " # ( & # # ( (

# $#" ' & ' ! # %) !

+ # ! #(&)" ! &! # %! # " #' #

# " # ! # * # )# # )# ( $# !

&) "( # * # # '( ( * & # &(

# ( (& # ) ( ! & $

' $%% # !* *$$& ( + # ! # '

% & %( * # '( + & # ( '

! &! # %! # $$ # '( "" #

! # ( &+ ! ( '( ! ' & #

$% . + & ! * # #(& ! '( (

% & " (

( (& #' $&" ( * # ! &! # %! # +$& ( # '% ! $% .

! &! # %! # '!) ( &" # $% # '( ! (& ( # + # ! #

$#(+ ! # * &+ ( # ' (

# & ' *$$& ( &'( ( # $"(

+ & # " &' # +$# &' * # ) '

:LQNHOFHQWUXP *HOGHUODQGSOHLQ PDDNW

&) # " # * # + # !'

! ) ( * # +$$#+ ) ( #* ! &(

# $& # ) ( #* ! &( $ ! '

# # #( # )+ $#('($#

( "'( & " . + + ' !' $# &

+ # !' # ( (& # $% )# )&(

# & ' # # )+ + # !(-% .

! * # ( ! " # ( & # '%! #

+ & " & " #' # .)!! # #(& #

% '' ' ! % # $$& ( # $"

ʅƴLjǃʆ XLW ʋʓʍʏ DOV XLWEUHLGLQJ DDQ GH

! &! # %! # " ( $% $* # #(

% ( '( # * & $# # * &' !! #

]XLGNDQW JHSURMHFWHHUG 9DQDI ʋʓʏʓ ZHU

* # " & (

%) ! #( & )&' " ( ! & ($(

# &'( +$# # # # &)

2SPHUNHOLMN LV GH JHKHHO HLJHQ VLJQD

# ($ # '(& ( # # ! #

QRPHQ ,Q ʋʓʐʒ ZHUG KHW ZLQNHOFHQWUXP

())& ( + # ! #(&)" (

$ # # $%!$'' # *$$& $## (

* # ))&( $#(+$&% # $$& & #' * #

* ( ( #$ ' $" '( ! + # !

$$! $% # ( + ' ' & $%

+ & # + # !' " ( $& # # & ! " '

$"%! , # ( ! ( # )# ( $# & # (

# $"%$' ( * # ' ! !$

$" # ( *& # # & ( ())&

& # ! # &' # # #(&

$* &' )+ # ( + # ! #(&)"

!! # + & ( "$ ! $" " #' #

# &$# (+ $% # ## # $* # #

+ # !' ( ! ( # .$ # # + # !'

) ( #. *$# # . !) !'

( *$$&& # " & $$ + & $% .

# % & &*$$&. # # #

" # & ($ *$ + & *$$&

,Q ʋʓʒʓ NUHHJ DUFKLWHFWHQEXUHDX Ƹƿljlj

$$ + & " ( & ! # # $$& #

# &' & ! ' &

$% & ( $" ( ))&(+ # ! #

. & !!)& ($( # ( !' '

. % '' ' ## # # ! &

(&)" $% # # & % # " # & (

$$& *$ & '( + # !' * # #

& ( ())& + & # + # !' )# $

* & $)+ # ( + # ! #(&)" + &

! &! # %! # $& +$# # # #

& # # + & # ($# # $# &'

) ( & *$$&(' + & # #($& #

NDQWRUHQ 2RN KHW JUDWLV SDUNHUHQ LV

# . $$ $$& )# ! ( + ! ( ( (

# +$# # # ($ *$ !) !'

$ & ! " ( $# & &$# '

" ( & ! &) # + &'% ! #

* & + # # # # )+ !)" # )"

% & & & # (+ % & &*$$&

* # ( ! ' . # & '(& (

* !' * # ( + # ! #(&)" #

. # # # $% " * !

+$& # $ ' $$# $) # #

# )+ ) ('(& ! # $* # # + & #

# $$&'%&$# ! %! ## # *$$&

$ # (& ! &)'( . % '

$* # # % '' ' ) ( &)'( " (

) ( #* ! &( ! ! &! # %! #

' ' + & # '( ' '( " $%

# % $#'(&) ( + & ! . #

# # # )& ! # # ! #

" (&$%$! ( # &$# + # ! # # (

ERXZVWHQHQ KHW GDJOLFKW ȼOWHUGHQ 2RN

$$& # '(& ( ) ( #* ! &(

($( $% # * &%! ( '( ! # # * #

+ & # $# & &$# ' % & & &

* & # ( " ( "'( & " ) #

( * & )+ # ( # * #

# ! ! &! # %! # + & &$$(

& #( & ( # ' ( & # '(&$$"

) ! & &$" #' * # &$)'( #

*HOGHUODQGSOHLQ HQ RSHQGH LQ ʋʓʓʑ ]LMQ

YRHWJDQJHUV HQ ȼHWVHUV RS JDQJ JHNR

UHȽHFWLHV YDQ :DOWHU %HQMDPLQ 2RN LQ

)& #

" # # & ) ' . .$ #$ "

) ( + . # . #$ '( '

( $"'( * # ) ' '

SDNNHQSDUDGH ORRSW RYHU GH :LOOHP

)# + &

! &! # %! # $%# )+ * & # &

YDQ :HOGDPPHODDQ HQ VOXLW QLHW DDQ

! &! # %! # ' # #( ' + #

# ( ( # & ! * #' ' #

$% *$$&" ! $$ #(& #

! #(&)" ( + )## # ' $)

) ( #* ! &( ' * # *$$&'(

# # & ! # + &' $% #

$# &' ( . $$& # * #+ ( & *$$& + # !' $$& + ! ( (

februari 2017 | 29

Gelderlandplein in Amsterdam

Het publieke interieur maakt de stad tot een huis voor bewoners en bezoekers

%& $ ' ' % ( !

!

$ !& !%)""! $!%&%&$ & $ ! # !

' & !( $& $ ! ( $% & & %& $

"$

"! ! !

!&""$ ( $ $ &

30 | $ & & februari 2017

Uit onderzoek blijkt dat bijna de helft van alle vierkante meters winkelcentra in Nederland, Frankrijk en Duitsland moet worden gemoderniseerd. Rijnboutt heeft momenteel de transformatie van verschillende toonaangevende retail locaties in Nederland onder handen. Naast Gelderlandplein zijn dat de Barones in Breda, Hilvertshof in Hilversum en Nowadays in de Amsterdamse binnenstad. Frederik Vermeesch: “We kijken altijd scherp naar wat de situatie vraagt om een optimaal functionerend winkelcentrum of winkelgebouw te creĂŤren.â€?

rolhek plaatsen bovenlamellen plafond

februari 2017 | 31

Gelderlandplein in Amsterdam

Gelderlandplein onderscheidt zich door een evenwichtig kader voor de winkels, door kwalitatief hoogwaardige materialen en een zekere allure die tot in detail is doorgevoerd

32 | februari 2017

15: -DDUSULMV ĘŒĘŠĘ‹Ę?

Gelderlandplein van Kroonenberg Groep heeft de nrw Jaarprijs 2016 gewonnen. Deze prijs wordt sinds 1989 uitgereikt aan de beste retailontwikkeling van Nederland. Het vernieuwende karakter en de commerciĂŤle aantrekkelijkheid van het project voor consumenten en ondernemers spelen daarbij een belangrijke rol. Volgens de vakjury zijn door de Kroonenberg “zeer duidelijke – en soms zeer gedurfde – keuzes gemaakt en is vastgehouden aan glasheldere principes.â€? De jury spreekt van “een uniek multifunctioneel project op het fundament van een bijna 50-jarige winkellocatie.â€?

februari 2017 | 33

Gelderlandplein in Amsterdam

De verschillende ingangen van het Gelderlandplein zijn afgestemd op een groot aantal bezoekers. De vijf draaideuren zijn volledig te openen om passanten en winkelwagens goed door te laten. Boon Edam heeft deze uitgevoerd in rvs met een hoogte van drie meter, waardoor ze de bezoekers op een stijlvolle manier ontvangen.

# $$ # % #&&'* (%)*)*( *

, % ) &% ! % # (# % '# %

/ " % + / % , % ljLj , ( % *

- %" #) % + * %/ ! ## ) - *

$ * * $)* #' (" - ( * # , % &%*

$ * &( % %)*, (# % % * *

- "" # % % '# *), % %

$ " % ) ( ) *+ ( * , ()* ("*

# (# % '# % ,&($* )' # *+)) %

(" % ( , % * - %" # %

)* # !" (&+* % (% )*

*(+$ ,&&( -&% () % ' )) %* %

) "* * - %" # %*(+$ &, ( %

# (# % '# % ) % - %" # %*(+$

( * ) +), ( % % $ * + ) %

* % * %*(&, (* ) $ ( % ( + * % )

&&( + * %, # (* &" % * &% # %

( * % + # !" , () # $ *

( !" ) * %% %"&(* &&( + # !%

$ ( " %) $ ##) / - % *&*

% (+ " -&( * %&$ % /

% *) %*( "" % , % &$ , % %

% * % &' Ç Ç† )* * &% $)* ( $

#&+* ( % ( %% % / !% ( *

+ % -&( * % *& "&$)* $& # !" &&( *(&"" % % ( $)* #, % *

## ) % &$ % * $ * + *)* " %

' )) ) / !% 2' ( $ *

( " ( ,&&( +*& ,&($*

% +- ,#& ( % '# &% ) % - % %

) ) ,&&( *( %) &($ * *&* %

&&" * &% ()* +%* % , ()* ("*

% & $ * / * ( % ( * &% #

(&# , % * - %" # %*(+$ % ( &

- %" # %*(+$

' ,#& ( % # * %+ % *++()* % $ * * (+ &+ % * %* % % - ($ ( !)

%*( * % - * $ * %* % % (& )*

*( %) &($ * *( * * #

,( ! )* # % + * % # !" " +/ , %

&$'# . % # , % " %*&( % )

)* % ) % (&* /& "*& * ,&&(

( )* $ *&* &* # ,&&( "&(* ( %

% / $& * % * * ) !% %

# % +( , ( # ! * - %" # % &

& & / !% $ ( % $ * !+ )*

) + * ( - * / + * % /&- #

)' # % ,&&( - %)* '* *

* %* # - %" #) #) $ #

/&( % &&( / ,#& ( % "&$ %

(&&** , % - %" # % % $

* # ) & % ( ,&( % % "( ! %

/ + * ( % * # * ( % / !% &&(

- %" #) % !/&% ( + *)*( # %

!% &+** ( %/ % , % (&& # !% %

(% )* ) % , (* # )' %*'#

&' /& * (,&&( ) &% ( $ (

IRQG WRHJHSDVW GDW KHW GDJOLFKW ČźOWHUW

&+ % * +% * &% ( % && %*(

% &'/ * , % ,&( ) *+ * )

% %&&( &&)* # !" " %* &'

# )* * * '(& %* , % * # *

, % % () % % &+ ) *+ * )

(+ * # ( &&( ) % * "

- %" #(&+* ,&&( /& " () )* ("

$ % ( # ) $ "* % "&% (+ $*

YHUEHWHUG LQ GH YRUP YDQ HHQ GXEEHOH Ę’

* ($ ) * ( -&( % 1)&# ( *

% %&&( &&)* % - )*/ ! / !%

/&( * ,&&( % % % $ 4- ## * $

%*( % ) *+ ( *-

' ( 5 , ( # ! )"# $ * &, % % /&( *

$ % ( % % &+ ) *+ * /

) " ( % , % # * % &%" (

%*( % -&( % &% ()* +%

'# "" % ,&&( %& # , % %

&&( && - ( &( % ,&($

* , ( # ! ) - )) # % , %

, % % ,&% &( % * &* #

"+%)*# * % # * ,# "" % /&( *

($ "&% !% &+** % % %

,&&( % %+ % % (& '* * ,& #

* , ( % *&* '# "" % - ( +( %

, % % / * -&#" %#+ * &' ##

## $&$ %* % , % % *

* % " % )* * # * , %* #

) /& % *) +(* %*( (+ $* %

* % ) - - ("* %

/ !% &&( ( * * /& &%*-&(' % *

'# &% ) &&( "" # $ ## % * $ " %

&% ( #+ #) '# *) ) ,&&( * (( )) %

$ * "& )* ) $ * ( # ) "& )

)* - %" #+% *) % ' )

* " )* (" , ( * (

) ) # % ,&&( # &' *

&&( - % % ) % # ( " (

34 | ( * * februari 2017

Frans van Gool (1922-2015) begon zijn loopbaan bij het architectenbureau van J.A. Brinkman en J.H. van den Broek waar hij onder meer aan de Lijnbaan in Rotterdam (1952-1956) werkte. In 1957 stichtte hij samen met Arnold Oyevaar en Hein Stolle een eigen bureau dat te Amsterdam Het Breed in Buikslotermeer en Gelderlandplein in Buitenveldert ontwierp. Ook ontwierp hij de hema-warenhuizen in Gouda en Delft. Zijn ontwerp voor twee kantoorvilla’s aan de Weteringschans zorgde voor de nodige controverse. Ook was hij korte tijd rijksbouwmeester. Zijn bureau is voortgezet als Architecten Cie.

februari 2017 | 35

Gelderlandplein in Amsterdam

002 %& 7*/,&-3 .&4 &&/ %5##&-)0(& 15* *3 &&/ 6*%& 6"/ "/%&2)"-6& .&4&2 JHFUH­HUG HQ HHQ DFKWHUZDQG YRRU GH ZLQNHOUXLPWH RS GH HHUVWH YHUGLHSLQJ

JHPDDNW ZDDUYDQ GH ZLQNHOLHU PD[L

200/&/#&2( 20&1

PDDO JHEUXLN NDQ PDNHQ 'H KRRJJODQV

$)*1)0-

Džljdž ,"%&23 8*+/ %&2."4& %5/ %"4 (&&/

5-4*

WUDGLWLRQHHO NR]LMQV\VWHHP NRQ ZRUGHQ

"34(0&% .34&2%".

WRHJHSDVW HQ GDW KHW JODV LV JHOLMPG

*+/#0544 .34&2%".

& <3*(/*/(= )&&'4 &&/ 5/*'02.& 1-&,

2&%&2*, &2.&&3$)

JHNUHJHQ +HW JODVYODN YDQ GH HWDODJHV

*$)"2% 0&,

*3 (2004 80%"4 %& 5*4342"-*/( %""26"/

*-."2 0&%)"24 "5-

PD[LPDDO LV HQ GH ERUGHQ QLHW RYHUKHHU

&*+&."/ /%2; &5-&/#&-4 *$)"&- ".&3

VHQ 'H JURWHUH XQLWV ]LMQ XLWJHUXVW PHW

5$"3 0034 &44."/ &.$0 0/,

%5##&-)0(& 15*&/ &/ 702%&/ 01 %&

/40*/&44& &2)0&6&/ &20/*.0 &+*"

EHJDQH JURQG RQWVORWHQ 'LW YHUVWHUNWH

0034 &2)&53 "/'2&% ""/ 2"/3 ".342"

GH OHYHQGLJKHLG LQ GH SDVVDJHV

"6*% -0&4 "2, 1""/ ""/ "3.&*+&2

& ,7"-*4&*4 6"/ &-%&2-"/%1-&*/ 702%4

*&, 0/*/( "24*/ "3."/

YRRU HHQ ȽLQN GHHO EHSDDOG GRRU GH

% ""%(&6&/%

(&/&2*&,& ,7"-*4&*4 %*& +& &26""24 %""2

/(&/*&523 044&2%".

""/ *3 %& */%*6*%5&-& 5*4342"-*/( 6"/ %&

5*3."/ &/ 6"/

DI]RQGHUOLMNH ZLQNHOV RQGHUJHVFKLNW

5*+&/ =3 &240(&/#03$) &$)/*3$) "%6*&3

002 8&-' 4& */6&34&2&/ */ %& 7*/,&-

#52&"5 ""4 #6 044&2%".

15*&/ &/ 80 )&4 ,7"-*4&*43/*6&"5

52&"5 &-%7&( 5*,

0.)00( 4& 42&,,&/ )0014 %& &*(&/""2

*&."/ ""%(&6&/%

QLHXZH KXXUGHUV DDQ WH WUHNNHQ

/(&/*&523 42&$)4 "-3.&&2 5$)4 )04&-

9 *&57&(&*/

&-%&2-"/%1-&*/ 702%4 4&2&$)4 0.

4*&//& */%&-3 -*$)4 4&$)

3$)2&6&/ "-3 )&4 7*/,&-$&/425. 6002

/*&, ""342*$)4

GH =XLGDV +HW LQWHULHXU YHUELQGW GH

4*-*4&*43#057 .34&2%".

/544*()&*% 6"/ )&4 7*/,&-&/ .&4 %&

7*/,&-$&/425. 6"/ &34&2&/ 05%"

&26"2*/(&/ %*& +& )*&2 "-3 #&70/&2 &/

)04&-

EH]RHNHU NXQW RSGRHQ HQ DSSUHFL­UHQ

0$, 04&-

&4 */4&2*&52 6"/ &-%&2-"/%1-&*/ ."",4

5HȽH[ *DOOHU\

%& 34"% 404 &&/ )5*3 6002 8*+/ #&70/&23

.34&2%".

HQ EH]RHNHUV -XLVW QX $PVWHUGDP DDQ

ʎʊ ʓʊʊ P

%& 6002"60/% 34""4 6"/ 6&2%&2& 0/47*,

ZLQNHOV KRUHFD ʋʋ ʌʊʊ P KRWHO ʋʐ ʒʏʊ P

,&-*/( &/ 6&2%*$)4*/( ,"/ %& #&4&,&/*3

SDUNHUHQ H[FO NDQWRUHQ HQ ZRQHQ

6"/ &&/ %&2(&-*+, */4&2*&52 6002 %& 34"%

ʋʐʋ ʊʑʒ P !*/,&-$&/425.

QLHW ZRUGHQ RQGHUVFKDW

7*/,&-3 )02&$" )04&- ,"/402&/ 1"2,&2&/ 70/&/ MXQL ʌʊʋʌ Ş RNWREHU ʌʊʋʌ 'HȼQLWLHI RQWZHUS QRYHPEHU ʌʊʋʌ Ş VHSWHPEHU ʌʊʋʍ

DSULO ʌʊʋʍ

2RN KHW PHXELODLU PHW LQIRUPDWLHERUGHQ HQ ]LWHOHPHQWHQ LV RQWZRUSHQ GRRU 5LMQERXWW

36 | %& 2$)*4&$4 februari 2017

Rijnboutt heeft in het ontwerp gekozen voor een rustige uitstraling van de plafonds. Het verdekte ophangsysteem van rockfon plafondpanelen verhult de verlichting, ventilatie en rookdetectors. Tegelijkertijd levert dit een spannend spel van licht en schaduw op, waarop de breedte en de kleur van de panelen een belangrijke invloed hebben.

februari 2017 | 37

Il Fondaco dei Tedeschi in VenetiĂŤ (I)

,O )RQGDFR GHL 7HGHVFKL LQ 9HQHWL­ , GRRU 2ȞFH IRU %31/0/,)3!.

1#()3%#341% Ę&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´Ę&#x2020;

Langs het Canal Grande aan de voet van de Venetiaanse Rialto-brug ligt Il Fondaco dei Tedeschi. De geschiedenis van het pand gaat terug tot 1228 toen het werd gebouwd als handelspost voor Duitse kooplieden. Het transformeerde diverse malen om verschillende functies op te nemen, tegenwoordig een chic warenhuis. Ik sprak oma-partner Ippolito Pestellini Laparelli over het ontwerp en de â&#x20AC;&#x2DC;demystificatie van de idee van een monumentâ&#x20AC;&#x2122;.

%3 /.36%10 5//1 , /.$!#/ $%) %$%2#() $ )2 (%3

. 5/,,%$)' 31!.20!1!.3% ,)&3%. "%6%'%. "%9/%+%12

1%24,3!!3 5!. %%. ,!.'% 2%1)% #/-01/-)22%. $//1$!3

,!.'2 -%32%,6%1+ 4)3 5%12#(),,%.$% %%46%. %. "%3/.

%,+% ).'1%%0 -/%23 6/1$%. "%201/+%. 5!.6%'% $%

#/.2314#3)%2 4)3 $% *!1%. $%13)' % 1/,31!0 ,)'3 3%5%.2

-/.4-%.3!,% 23!342 5!. (%3 0!.$ !$!3 Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ 6%1$

). %%. 5!. $%9% $//12.%$%. %%. .)%46% 5)$% $)1%#3

"%.!$%1$ 5//1 %%. 01/'1!--!3)2#( %. 14)-3%,)*+

!#(3%1 $% '!,%1)* //1 /0%.).'%. ). $% 6!.$ )2 $%9%

#/.#%03 ,%'$% (%3 "41%!4 ,!.'9!!- $% 6!1% !!1$

9)#(3"!!1 5!.4)3 (%3 !31)4- %. 5/1-3 9/ %%. /1)=.3!

5!. (%3 -/.4-%.3 ",//3 !3 /0 (%3 %%123% '%9)#(3

3)%04.3 %'%,)*+%13)*$ "%,%%&3 ()%1 $% 28.%1')% 3422%.

%%. 1%,!3)%& /.'%2#(/.$%. '%"/46 ,%%+ ",%%+ ).

$% "%23!!.$% 2314#3441 %. $% .)%46% 3/%5/%').'%.

6%1+%,)*+(%)$ %%. 5!!+ '%31!.2&/1-%%1$ /"*%#3 #(3%1

%%. #,)-!7 %. ,%)$3 3/3 (!!23 2411%!,)23)2#(% "%%,$%.

! $)9)/.% 1 ,

(%3 -/.4-%.3!,% 0,!!3*% 2#(4),3 %%. ,!.'% '%2#()%$%

'H IRWRŢV OLMNHQ JUDȟVFKH FROODJHV YDQ PDWHULDOHQ

" 20$ 2ČžFH IRU 0HWURSROLWDQ $UFKLWHFWXUH

.)2 5!. !!.0!22).'%. ). 5%12#(),,%.$% "/46-%3(/$%.

6!!1). $% ).'1%0%. $4)$%,)*+ 3% (%1+%..%. 9)*. 1 )2

/33%1$!-

!.6%'% "1!.$ )2 (%3 0!.$ 3/3 36%% +%%1 3/% 5/,,%$)'

JHEUXLN JHPDDNW YDQ ORNDDO WRHJHSDVWH ERXZVWRČťHQ

%- //,(!!2 00/,)3/ %23%,,).) !0!1%,,)

RSQLHXZ KHUERXZG GH KXLGLJH YRUP VWDPW XLW Ę&#x2039;Ę?Ę&#x160;Ę? ,Q

9/!,2 .!344123%%. (/43 -%22).' %. 3%11!99/ -!!1

1!.#%2#/ /.#!$! ),5)! !.$/1

$% !#(33)%.$% %%46 6%1$ $%9% '%31!.2&/1-%%1$ %. ).

$%9% 9)*. 5!!+ /0 .)%46% -!.)%1%. 3/%'%0!23 / )2

$% 36).3)'23% %%46 -!!+3% %%. 2%1)% 1!$)#!,% ).'1%0%.

$% %.31%%9/.% ")* $% 1/,31!0 4)3'%5/%1$ ). @')'!.3)#

!13.%1 00/,)3/ %23%,,).) !0!1%,,) 3%!- !1#/ % !33)23!

4)3 "%3/. (%3 '%"/46 '%2#()+3 !,2 0/23+!.3//1 /.$%1

3%11!99/A -%3 ")*9/.$%1 '1/3% "1/++%. 23%%. %. )2

.$1%6 (!4 !4, %%.%8 ,)#% 1<'/)1% )#!1$/ 4%$%2

(%3 &!2#)23)2#(% 1%')-% %3 )2 %%. 0!1!$/7!!, )$%% $!3

$% 5,/%1 5!. (%3 !31)4- "%+,%%$ -%3 36%% 380%.

.HQQ\ .LP $QGUHDV .RȽHU .D\RNR 2WD 3LHWUR 3DJOLDUR

%%. 5!!+ '%31!.2&/1-%%1$ /"*%#3 "%2#(%1-$ 6/1$3

.!344123%%. %%. ,/+!!, '%"14)+ -!!1 ). %%. .)%46

)1)!- /41% !1%1! !1,/2 %.! )01)!. !2/)4 '423>.

3%'%. .)%46% 31!.2&/1-!3)%2 /-$!3 *4)23 $)% 5%1!.

231%%00!31//. !.'2 $% 6!.$%. )2 ()%1 $% 3%11!#/33!

<1%9 /11%2

$%1).' $% 6!1% !!1$ )2 .$!.+2 $!3 (%3 ()23/1)2#(

!&6%1+).' $//1'%31/++%. /5%1 !,,% %3!'%2 6!!1$//1 $%

"

/.$%19/%+ $%9% $4)$%,)*+ .!!1 5/1%. "1!#(3 6%1$ (%3

94),%. 9)#( 23%1+%1 !&3%+%.%. %9% '%,!!'$(%)$ 9%3

1/*%#3!1#()3%#3%. 1!.#%2#/ /.#!$! ),5)! !.$/1 3%!-

'%"/46 ./' 23%%$2 "%2#(/46$ !,2 -/.4-%.3 )3 "%

9)#( 5//13 ). $% .)%46% -!3%1)!,%. $)% %%. #/(%1%.3

)!#/-/ 1$%2)/ !4, %%.%8 ,)#% 1<'/)1% )#!1$/

3%+%.$% $!3 /5%1 %,+% .)%46% ).'1%%0 -/%23 6/1$%.

'%(%%, 5/1-%. -%3 6!3 %1 6!2 (/%6%, $% ',)--%.$%

4%$%2 )4,)/ !1'(%1) )%31/ !',)!1/ %#),)! $%, /9/

/.$%1(!.$%,$ -%3 $% !43/1)3%)3%. /0 (%3 '%")%$ 5!.

/00%15,!++%. #/.31!23%1%. -%3 $% '1/5%1% "%23!!.$%

)01)!. !2/)4 !. $% 485%1 )'4%, !"/1$!

%1&'/%$ %3 ,%)$$% 3/3 %%. /.36%1001/#%2 $!3 23%1+

-!22! %. 9/ ,474%49% !##%.3%. !!."1%.'%. $)% 0!2

"

5%12#(),3 5!. $% #/.#%03-!3)'% -!.)%1 5!. 6%1+%.

2%. ")* (%3 +!1!+3%1 5!. (%3 6!1%.(4)2

1/*%#3!1#()3%#3%. ),5)! !.$/1 3%!- ,%+2!.$!1

6!!1 Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ "%+%.$ /- 23!!3 . $)3 '%5!, )2 (%3 '%"/46

/+2)-/5)# %/.!1$/2 !32!1/2 1!.#%2#/ /.#!$!

(%3 5%131%+04.3 '%6%%23 !,2 '%'%5%. $!3 .)%3 /0 %,+%

#

%$%1)#/ /-0)'./,)

-!.)%1 +!. 6/1$%. '%-!.)04,%%1$ %. )2 (%3 #/.#%03

/%. Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ -%3 (%3 01/*%#3 "%'/. 6!2 $% &4.#3)% ./'

6!1%.(4)2 %. 04",)%+% 14)-3%

3%,+%.2 !!.'%0!23 !!. (%3 '%"/46

.)%3 "%0!!,$ )*$%.2 $% #/.#%03/.36)++%,).' 6!2 (%3

Willem Wopereis

Delfino Sisto Legnani and Marco Cappelletti Š OMA

01/'1!--! %%. "%,!.'1)*+ /.$%1$%%, 5!. $% /0$1!#(3

1#()3%3341! 1 ,

!

%. )2 ).'%9%3 /0 %%. 3/%5/%').' !!. $% 23%$%,)*+(%)$

! /,)3%#.)#! .'%'.%1)! % 1#()3%3341!

%3 0!.$ )2 $//1 Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ "%2#(/46$ !,2 /03%,2/- 5!.

9/6%, 5//1 "%6/.%12 !,2 3/%1)23%. //1 %1 %%. 6!1%.

0

!43(%.3)#)3%)3%. 6!!15!. '%%. 5!. $% !!.0!22).'%.

(4)2 ). 3% 5%23)'%. +/. (%3 '%"/46 04",)%+ 3/%'!.+%

! ! Ę&#x201C;Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x160; PĘ&#x152;

4)3 (%3 5%1,%$%. !,2 -%%1 /& -).$%1 @!43(%.3)%+A )2

,)*+ 6/1$%. '%-!!+3 . %%. 5!. $% %%123% 0,!..%. 6!2

Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x160;

"%23%-0%,$ 4)23 $% '%,!!'$(%)$ )2 /0'%5!3 !,2 "%

/0 $% "/5%.23% 5%1$)%0).' 14)-3% 5//19)%. 5//1 ,/+!,%

'HČźQLWLHI RQWZHUS Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x152;

,!.'1)*+23% +6!,)3%)3 %. 6/1$3 ). (%3 01/*%#3 ",//3'%

!-"!#(32,)%$%. $)% %1 %%. 6%1+0,!!32 %. 6).+%, 9/4

! " Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x17D;

,%'$ ,2 $//12.%$%. $//1 $% 3)*$ 5/1-%. 5)%1 .)%46%

$%. +4..%. (%""%. !,2 %%. 5%13)#!,% -!1+3 )*$%.2

! MXQL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę?

5%13)#!,% 5%1").$).'%. $% 5//1.!!-23% ).3%15%.3)%2

(%3 01/#%2 5%1!.$%1$% $% (//&$(441$%1 6!!1$//1

38 | $% 1#()3%#3 februari 2017

februari 2017 | 39

Il Fondaco dei Tedeschi in VenetiĂŤ (I)

1

Op een voormalig fabrieksterrein in Milaan opende vorig jaar Fondazione Prada de deuren. Voor de transformatie tot kunstcentrum zijn delen gesloopt en vervangen door nieuwbouw en andere delen gerenoveerd. â&#x20AC;&#x153;Door nieuw en oud als gelijkwaardig te benaderen in een totaalconcept is een boeiende synergie ontstaanâ&#x20AC;?, schreef Bas Kegge in de Architect (juni 2015).

* - ( % + ) % . #+) , ( " ( "* ( "( #+.

- ( % + / % (+ $* # !" )* (" ) ( $ %* (

$&$ %* % %' )* % )* % &' # ( ! % &, (

'(& + * % & % * & &% ( ( !" *& ( )* %

- ($ , %/ # , () ## % '# "" % &%*)* %

!,&&( # '(& + * % + * )* # 5) ,&% )

&&( ( * #(+ $* % )* # Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ % %* # ( #) &'

% ( '(&! * % &&( Ć´Ç&#x20AC;Ç&#x201A; * &% (/& ")

-&( % - # &&( $ # , % *( %)' ( %*

- ( %% % ( $ (" % % - ( # " % ( 4( %

+( + , % Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ % $ ! % %* # # )) % $ & )

"- (" % "+%% % - %" #(+ $* % -&( % )#&* %

,#& ( % % - % % $& % !,&&( # % *

( * # % , % ( # * *+)) % &%* .* % *

% - ("* # ( ! #) % )*( * $ * * # ) %

-&( % , ( % ( % ( $ % % % ,( ! * # !, %

'(& + * & - # ( ,&# %) $ % &, () &* %

+ * %" %* ) * ' % /&( ,+# ( )* +( (

& &+ * /& " ( &%* * $ * + * %- ( #

&%* .* % ) &%*-&(' % (" % *( % * %-&&(

% ) - % % +-) / * ( * +% * ( % *

% )* ) % / * &' % * 4 )* #* ''&# *& )* ## %

- * $ ( &' * ( (&% % , % % $ % ( % &$

( * , % )*( #* ) ,&# %) $ % '(& # $

' ( ## &# %) $ - (" % ( #) % ' )) %

/ )% # % * ' )) % /&% ( &$'# * %* ( +()

6 $&& )* - ( % + / % , % +(&' / !% &% ( #

$ )* $ (" % +% $ + #) ( # !" & % &' *

* , ( % ( % &" %& $* ! * ) * * ! %)

, % )* % * )*( * # / ) ( +- % % *

&+- * ,&&( # ) * % * %)* ## % *&* , #

* * ( % $& ) &-) * &( / &' # % ( !"

* * - ( % + / % / !% ( ! ,& * * / % )*&( ) &%* .* 7 # # !"* &&" , %+ * )* / % * ,( ! &+ % , % ( $ % % )# $$ " +/ &$ * &' % % % % %* , % , % * '(& ( $$

% "&$ % *- )' * % * (+ ,&# %) ''&# *& )* ## % ' ( ## - ! ( * % %) % % ( * #- ( # ,&($ % ()* * % %) ) ( + * , % * &$$ ( 4# '(& ( $$ * % &'/ * , % * '+ # " '(& ( $$ % * &+- * * *( +$ (+ $* ,&&( +#*+( # , % $ %* % /& #) &% (* % & & * %)* #) 3 &, % % / (+ $* ) % % +- , ( ' % % ( * $ * % # / % ,#& ( &&( * &, (" '' % + * ,&( +- ) &' && &%*)* * *+)) % * " % / ,#& ( % *- '+ # " (+ $* - ( % ,&&(% $ # !" .'&) * ) -&( % &+ % *( "" $ )) % - % ' % # % / !% &' , () ## % $ % ( % &. ( - ( &&( % "# +( %)' # &%*)* * &, %&' * " # * *&* )#&* % '+ # " *& %" # !" + */ *)'+%* *- * % %) ) * (% +- # % , % %* * * - ( % ( * *++( % (&* (&# )' #* * * ( ! % * &$ %* * * , % $ (" % &' - (" # !" - %" #,#& ( $ ( &$ %* * * , % (+ $* % (*+)) % #) &% ( # , % (&+* % *&* # (, ( % ' # % + )* &' '# "" % ) ( (+ $* ,&&( ( * *++( * - !)* &&" * '(&! * * - (" % % % $&%+$ %* -&% Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ &$ )+ * # ( % &+ % ( * - (" * % ( ! % &$'(&$ )) % % * # *&* #, '# %% % $ ( *&* /&( ,+# + * * % ( ' % % +- # , % # / % % )* % )*

* (( //&,#& ( % '# &% #" % / !% ( )* +( (

40 | ( * * februari 2017

februari 2017 | 41

Il Fondaco dei Tedeschi in VenetiĂŤ (I)

" "

! " #

$

!

42 | februari 2017

februari 2017 | 43

Il Fondaco dei Tedeschi in VenetiĂŤ (I)

Sinds 2007 werkt Ippolito Pestellini Laparelli bij oma, hij werd in 2014 partner. Zijn focus ligt onder andere op hergebruik en transformatie en scenografie. Door samenwerking met verschillende merken is hij tevens betrokken bij onderzoek, productontwerp, installaties en publicaties. Dit onder meer binnen amo, het onderzoeksbureau van oma.

44 |

februari 2017

Op de website van oma is naast de architectuurfotoâ&#x20AC;&#x2122;s ook een selectie instagramfotoâ&#x20AC;&#x2122;s te zien. Via deze beelden van bezoekers krijg je een idee over het gebruik.

Kijk op www.oma.eu

februari 2017 | 45

Noordblok Stadionplein in Amsterdam

((* %($ , "(')% "' "' &+, * & ((*

& *,' *+ * !", , ' Met een gestapeld programma versterkt het Noordblok Stadionplein de stedelijkheid rond het Olympisch Stadion. Binnen een compact volume biedt het plaats aan een parkeergarage, supermarkt, winkels, horeca en daarboven honderd appartementen die een binnentuin delen. Volgens Jaap Evert Abrahamse sluit het gebouw aan op de kwaliteiten binnen Plan Zuid, maar steekt er op sommige punten ook in positieve zin bij af. ' '$+ 2"#' ' & " . % & * . *&( '

" ' "' &+, * & % ' '(*& )% $ + %, & ,

' 2"#' %"

) *$ *)% ,+ ' (($ *-"$, %+ ()+, ))% $ .((*

"' "# ! , %1&)"+ ! , "(' () ' . '

% ' *"#$+, ,( ' +/ ' ' * &+, * & -"

,(-*"' *+ & , .*"#+, ' ƸƾÇ&#x201A; %+ " ('"+ ! &"

/ + ! , , "(')% "' ,(, .((* $(*, '" , & * ' '

%)-', % . ' # * ' , !," 2"#' )% '' ' & $,

) *$ *)% ,+ '. '$ %"#$ / + ! , ' . * * "'

.((* (& ."' . ' ! , +, "(' ' ! , )% "' 7

"' &+, %. '+ / ,-++ ' ,/ +, "('+ "

/ * "# '. '$ %"#$ / * -", ' . ' +%(() . ' ! ,

ZHUGHQ JHEUXLNW YRRU GH 2O\PSLVFKH 6SHOHQ YDQ Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę&#x152;Ę&#x2019;

%1&)"+ ! , "(' ", "' %"#$ / * ,/ *"'

) % ' / * *+, 2-" %"#$ ",*(6' *

+%((), (& ! , +, "(' / * "' 2"#' ((*+)*('$ %"#$

(-/ ' , %+ ! , %1&)"+ ! , "(' . ' ! '

,( +, ' , *- , * ' ' " ",*(6' (-/ '

. ' * !", , ' "%+ , %1&)"+ ! , "(' / * "'

2"#' ' , %+ ! , +, "(' () &('-& ', '%"#+,

Jaap Evert Abrahamse

Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę?Ę&#x2018; XLWJHEUHLG PHW HHQ WZHHGH ULQJ ,Q Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę?Ę&#x2019; YROJGH

)% ,+, ' /(* ' () ", &(& ', ! * +, &

' ,/ ",*(6' (-/ (($ / * (',/(*) '

," ', %% ' # * ' ,(-/,* $ 7 / * "# & ',

GRRU :LOV ,Q GH MDUHQ Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę?Ę&#x160; ZHUG GH 6WDGLRQEXXUW

%"#$ )% '' ' ' * %($ % ,* "," ',/((*

Luuk Kramer

(-/ ! , , "(')% "' % (. * %+ % *-"&,

/ * ' & , , ')% '' ' . ' --*, *( ) ' 7 / * -", "' %"#$ +%(, ' ,(, (-/ . ' ,/ '" -/ EORNNHQ +HW ]XLGHOLMNH EORN LV RQWZRUSHQ GRRU .ROOKRČť * !", $, ' ! , '((* %"#$ %($ ((* & *,' *+ * !", , ' " '" -/ %($$ ' +%-", ' ' () /((' %($$ ' ' / *+2"# ' . ' ' -1%% . ' *((+$ *$ '/ (. * %"#. ' )% "'*-"&, +%-", ' () 2" ! ' * ! , ((+, ' +, + . *+& %% ' ' -1%% . ' *((+$ *$ '/ ' .(*&, *& ' *-"&, %"#$ '! " ((* , ! , )% "' "+ .*"# & $, . ' -,(. *$ * ", % " ,(, ' . *+, *$"' . ' &('-& ', % + " /(* , +%(, ' ((* " ,+ 0 ',*"+ ! % ' * ,!(',(* ' ) ! , )% "' 2"#' ,/ $ ++ (-/,# + " * .((* %1&)"+ ! ) % ' +,(' ' * ('+,*- * ' * ! , ((*+)*(' $ %"#$ (',/ *) . ' ' "%+ , ((* %($ +, , -", ,/ (' * *(' + ) * $ *% ' .((* )- %" $ ' /(' *+ %+ % ' (' * ! , )% "' ' *(, (' * *(' + +-) *& *$, /"'$ %+ !(* ' *-"&, .((* & ,+ ! )) %"#$ ( % "' ' () ' *(' & , * (. ' !(' * !--* )) *, & ', ' / *. ' 2 . '," .*"# + ,(* ' *," +( " % !--* ) ! , $ . ' +-) *& *$, %" , .(% '+ ,* "," "' *% + % ' -" ' (% % ," . "'' ',-"' )) *, & ', ' ! ' ' 2 & '%"#$ ',* ' / +,2"# 2 ',*5

46 | * !", , februari 2017

! ! ' " $ # # !# ! " $ " # "

! " !

" ! " " $

" $ #

# $

" # $ "

# " $ !

" # !# !#

! ! !

# ! # "

" $ $

( ! ) !#

" # $

" !

ƹƸƵÇ&#x201A; !

" !

" $ " &

" !# !# "

"

#

# #

! $

" "

!# # " # !

# $

" "

" $

! "

februari 2017 | 47

Noordblok Stadionplein in Amsterdam

!

! $

!! "

!

!

# "

48 | februari 2017

=XLGEORN .ROOKRČť $UFKLWHNWHQ Tegenover het Noordblok staat het Zuidblok Stadionplein met onder andere een hotel en culinair centrum. Het opvallende overstek is opgenomen in het stedebouwkundig plan, waaraan een ontwerp van oma ten grondslag ligt.

februari 2017 | 49

Noordblok Stadionplein in Amsterdam

%

De CitroĂŤngarages aan weerszijden van het Stadionplein vallen op door hun witte gevels. Beide gebouwen worden getransformeerd tot verzamelgebouw voor winkels, retail en horeca. Het zuidelijke gebouw naar ontwerp van Bierman Henket architecten, het noordelijke naar ontwerp van Rijnboutt.

*&#(- #, ! 0 +%- ' - ( -..+,- ( #( (2 & %& .+ &, " - ' -, &0 +%

$ + ( ( !+))- (- & 0)(#(! ( #, #$! ).0 *

)' ' + &# "- )* " - #(( (- ++ #( - %+#$! ( ( +

# +#% ' %)( +).0 +

* +- ' (- ( " ( -0 ")) -1* ( ( %& #( +

0 + ! %)2 ( /))+ ").- "-#! ' - +# & ))+ .#

! ')( % + -"# . / ( % ,,# )(!

2 / (-#! /# +% (- ' - + ( ())+ 2#$ ( (

- (! / &, #, ! %)2 ( /))+ ( &# "- # -, ! ' & +

+ )+ ( + + , ((#, &, ( +- !

!+)- + ( ! (-#! /# +% (- ' - + ( 2.# 2#$

%,- ( # " - '# ( "). - -.,, ( 0))( &)%

(! & )(2) #( +' ( ) +#!. 2 ) +#!. 2

/ ( " - &)% && ** +- ' (- ( " ( 2)0 & (

% ( #( - #)( ..+- ( ! ).0 ( +)( " -

.& "#&& ' (, )),- / ( + "))-

/))+2#$ &, ( "- +2#$ ( &%)(

&1'*#, " - #)( ) 0 + ( (# .0 ,- &#$% &)%

( ),,.' + ! / (

&)%' - #, ()! & %+ * 0 + ))+ #(( (+.#'- (

-) ! /) ! - #( 2#$( /)+'! /#(! ' - +# &! +.#%

#(! (# .+, ',- + '

%+#-#, " ' - %+ ! - &, #( " - ). & / ( & (

( %& .+ )/ +! (! /)+'- -.,, ( 0))( &)%% (

/#, .+, )-- + '

.# 0)+ - #- #(( (- ++ #( * & ))+ ( (!

& (!, ( .1&& / ( +)),% +% (0 ! ( " - (

! " ( !

,&)- ( + %, ( &%)(, ( -+ #-#)( & &)%% ( #(

, ' & / ( #-+) (! ).0 ( ( &1'*#, " - #)(

! # ',% +%

.# #, ' ,- & 0 #(#! -)- ! ( ( "- /))+ #(

- &)% / - (# .0 & ' (- ( 2) &, !+))-, " &#!

( !

( (2#$ ' - &, ! /)&! ' ,- & ( ()! & +') #!

- #&" ( & ( * +% +! + ! , ' + /) !- 2# " ))+

#$, ( )( ( +' (".#2 (

.#-,-+ &#(! - %)( #- &)% (# - " ( $.#,- ))+

+ "#- -..+ 2#$( 0)(#(! ).0*+)!+ '' (

Ę&#x152;Ę? Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę? PĘ&#x152;

%+ ** ' - / ( " - #(( (- ++ #( +)' 0 + (

/ (2 & ,*+ % ( #(/.&&#(! / ( *&#(- ' - ,- &#$%

Ę&#x2019; Ę&#x152;Ę&#x152;Ę&#x2019; PĘ&#x152; ZRQLQJHQ Ę&#x17D;Ę&#x152;Ę&#x17D;Ę&#x160; PĘ&#x152;

&%)(, &, &),! ' %- / ( #(( (! / & (

.( -# , ( &)), #( " - !+)- + ! " &

0 + / & ( "- ,- ( " - )(-0 +* ( " -

)'' + # & ( ' -, " ** &#$%

")( + 0)(#(! ( + - #& ")+ ' -, " *

' - +# &! +.#% / ( ! / &, -+ ** ( ( #(+# "-#(!

).0#(/ ,- ',- + '

* &#$% /))+2# (#(! ( * +% +! + ! +!#(! (

/ ( #(( (-.#( & +#$ ( 0 + ( &, &),! ' %-

! ' +-( +, + "#- - ( ',- + '

MXQL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę? GHFHPEHU Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę? MXQL MXOL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę?

50 | + "#- - februari 2017

februari 2017 | 51

&'"&$)* , % %* (% *- % " #) & * * ( * ## % ) ' , ( % ( % * $& * % - %" # %*(+$ 0 !% % % * ! , % ( * ) 0&( % % % *& % $ % - %" ## )* % % ) % $ &%*- "" #* - % " # %*(+$ % ( % # & $ & % % +- &% '* ( , (- * % # , (* 0 !

EHJLQ Ê&#x152;Ê&#x160;Ê&#x2039;Ê&#x201C; GH LPSRVDQWH Å¡0DOO & * * (# % )3 &' * , #0 ! '(& ( $$ (&* ( % ( * *++( % % * ,&&( $ %) # ! " ) # $ "* * - %" # FHQWUXP WRW HHQ Å¡DUHQD YDQ # , % 3 # +) & (*& / ( $ &'( * ( % ( * +( , % Ç&#x20AC;Ç&#x2030;Ç&#x2020;Æ´ ( * *)

$ "* &$ $ %) * &, ( &% ( % &%*- (' Ç&#x20AC;Ç&#x2030;Ç&#x2020;Æ´ % ) % $

4 %" # % ) % * # % ( % * , * *

Å¡RS GH VFKDDO YDQ GH VWDGÅ¢ +LHU YRUPHQ

$ ( % (, ( % * ) % * *) - *

- %" # # ( ! % )*( * % , ()$ #

! & * $ ( - * ! $ $ "*5 , (

# % % , ( ( % ( %) &&( %

,&# * &'( * ( , % Ç&#x20AC;Ç&#x2030;Ç&#x2020;Æ´ ( * *)

(&* , ( * % * # ) % %*( )

* % (&&* * $ , % ( * * %

(&* ( (+ $* % 0& #) %*( # # 0

%* ( +( ( * * % % &+-"+% %

% % % # 0 &% ( ( " % 0

&%*- ('* * +( + * .* ( +(

Å¡VWUDWHQÅ¢ HQ ELHGHQ RYHU]LFKW HQ NHX]H

% %* ( +( , % ## * &$'# .

$& # !" % 0& " (

]DO UXLP Ê&#x152;Ê&#x2019;Ê&#x160; ZLQNHOV HHQ

% &) &&' $ * * % 0 # %

% % , () % % &' % (

9DQ GH ELMQD Ê&#x152;Ê&#x160;Ê&#x160; Ê&#x160;Ê&#x160;Ê&#x160; YLHUNDQWH PHWHU

(+ $* % % &( # % %

) )# *) *- %* '(& %* % +- &+-

&$, ** %

* &%*- (' , % Ç&#x20AC;Ç&#x2030;Ç&#x2020;Æ´ ) ) ( &'

$ 0 &%* , (0 $ # % % +%

* ) & , % * &&()'(&%" # !" - %

* ) ! #" ( * ( % % )#&&*

" # %*(+$ 4 * - %" # %*(+$ ) *&

( * * *&* % ) $' # ,&($ %* #

% % % +- &% '* % ( &&(*

4 * &%*- (' )* * + * 22% (

% ,&## % +- + *)*( # % ! 5

% ,&($ , % , # #) 0 ! %

## & * * (# % ) ) &$)*( %

,& # &$ * &+- ) ( ' (

% $ % &% ( -&% () , %

( && * , % %*( &# * ,& #

( & % ) % * * - %" #

% ( &, % &$ , (,&# %) - ( &$

' ( !) "# % 0 + * %% %)*

# * + % % % $ ( )#&* %

&%**( "* * / ( *( * ( * *

, # & ( $ * ) + *"( % *

( &$ *- &$'# * , () ## %

,&($ % 5 %% % #&& )* &#, %

&% '* % 4 %% %)* # !" - %" #

- % 0& " ( &&( *

% % (&* - %" # %*( 0& #)

ERXZ PHW HHQ Ê&#x2019; YRUPLJH SODWWHJURQG

## % ) % $ % (

Ť0HW HHQ RSSHUYODNWH YDQ Ê&#x152;Ê&#x160;Ê&#x160; Ê&#x160;Ê&#x160;Ê&#x160;

% % ) ( % % % % (

, (" %* $ * ( ) * % %&($

# , % 5

&$'# . $ ( &&( % # % , % %

Å¡%HOHYLQJÅ¢ EOLMNW KHW WRYHUZRRUG KHW

% * ,&&( * #) &+ * *

&% '* * - ( *& ,& * %

0 !% $ %) # !" ) # 5

/) " - %" # %*( * % &'0 * , % %* (% *- %" # *& "&$)*

"# %* , % ## - # % * % $&&

&' ( * , ( % # & $ &

)' !" ( (& " "&' % $ ( "&$* &$

, (- * *- # *&* , (* % $ #!& %

0 * # * % , ($ " %

0& " () ' ( ! ( * * " %* %

%&($ ) #, ( (&* % * % &'0 * , % * )* % - %" # %*(+$

2% % , ( # !" % $ * &, ( %"&$

)* + * %)* # !" - %" # %*(

% (# % * &% '* , %

$ ) &'' % $ ## ) &, ( -

+ * ( % * * % % 0 ** ( )

,& * % - # % &)* 0 * ) %

( ) )* % ( - ( $ ##)

, % + % % '&( $ * +%

%&($ *( % %% %, !, () 0 !%

52 | ( * * januari 2017

Onder de hoogste toren van de wereld, de Burj Khalifa, huist het grootste winkelcentrum, Dubai Mall. Het complex vormt een museum van superlatieven en omvat onder andere twaalfduizend winkels, â&#x20AC;&#x2122;s werelds grootste aquarium, een ijshockeybaan en een indoor pretpark. Recreatief dwalen wordt hier per ongeluk verdwalen, beleving wordt overweldiging.

Ç&#x20AC;Ç&#x2030;Ç&#x2020;Ć´

januari 2017 | 53

&.#2*4

5$0 &/4*-"4*0/ 5/ 0/420-

" & ( *3 >>/ 6"/ 5201"@3 6002""/34""/%& '"#2*,"/4&/ 6"/ 6&:&-$&.&/4120%5$4&/ 6002 %", (&6&- &/ */4&2*&52 /:& 6&:&-$&.&/4120%5$4&/ #&)02&/ 404 %& &$0-0(*3$)& #057."4&2*"-&/ &/ 702%&/ (&#25*,4 */ :07&- /*&57#057 "-3 2&/06"4*&120+&$4&/

) $ #( ! ( $# )# $#(&$! :&4 */ "- :*+/ 0/47*,,&-*/(&/ 01 )&4 6-", 6"/ /"4552-*+,& 6&/4*-"4*& &/ :0/7&2*/(3934&.&/ (&:0/%)&*% $&/42""- &4 5*4(&#2&*%& (".." ""/ 6&/4*-"4*&20034&23 &/ "2$)*4&$452"-& #5*4&/:0/7&2*/( :*+/ %> ("2"/4*& 6002 &&/ (&:0/% &/ $0.'024"#&- #*//&/,-*.""4

+++ # $#! # #! " & (

+++ # $#! # #! ) $

&4*. 2051 )& &4)&2-"/%3

02#0 520$0-

( " &$)% *3 &&/ */4&2/"4*0/"-& )"/%&-30/%&2/&.*/( (&31&$*"-*3&&2% */ %& )"/%&- ."2,&4*/( &/ %*342*#54*& 6"/ )054 &/ #057120%5$4&/ "/ 05%3)&2 *3 &4*. 2051 400/""/(&6&/% 01 )&4 (&#*&% 6"/ #5-,)"/%&- */ 42* &/ .5-4*1-&8

$& $ )&$ $! &! # 0/47*,,&-4 '"#2*$&&24 &/ -&6&24 &&/ $0.1-&&4 "33024*.&/4 6002342*+,.*%%&-&/ &("-*3"4*&.*%%&-&/ 6-0&2#&%&,,*/(3-*+.&/ 4&(&--*+.&/ &/ 60&(120%5$4&/ 02#0 520$0- &%&2-"/% (&&'4 (&2*$)4 "%6*&3 GDW LV DIJHVWHPG RS GH RPVWDQGLJKHGHQ HQ GH VSHFLȼ HNH HLVHQ YDQ KHW SURMHFW

+++ # $#! # #! ( "

+++ # $#! # #! )&$ $!

&256&/4 -",,&-*$)4,0&1&- /-

30 057 934&.3 #6

&)* #( -&6&24 %& 6-",,&-*$)4,0&1&- &/ 34*+-60- %"(-*$)4&-&.&/4 6002 01 &&/ 1-"4 0' -*$)4 )&--&/% %", & 6-",,&-*$)4,0&1&- ,&/.&2,4 :*$) %002 &&/ )0(& *30-"4*&7""2%& &/ 5*434&,&/%& (&-5*%37&2&/%)&*% &256&/4 120%5$&&24 %& 6-",,& -*$)4,0&1&-3 */ )""2 &*(&/ 120%5$4*&'"$*-*4&*4 */ 5*+,

'$ $)+ -'( "' * 4& 0.&2&/ *3 120%5$&/4 6"/ *30-&2&/%& #057120%5$ 4&/ 01 #"3*3 6"/ (&?81"/%&&2% 10-93492&&/ &/ .&4 6&2)00(% 7"2.4& *30-&2&/% 2&/%&.&/4 &/ &/&2(*&#&31"2&/% &/ %552:"". ."4&2*""- %"4 %002 :*+/ )0(& *30-"4*&7""2%& 6&*-*(& &/ (&.",,&-*+,& 6&27&2,*/( &&/ :&&2 #2&&% 40&1"33*/(3(&#*&% )&&'4 //06"4*& */ *30-"4*&

+++ # $#! # #! &)* #(

+++ # $#! # #! '$ $)+'-'( "'

&-3,".1 ",1"//&/

! &%&2-"/% #6

. !+ & !' "% " *3 120%5$&/4 6"/ ,&2".*3$)& %",1"//&/ &/ #&40/%",1"//&/ &4 #&%2*+' 342&&'4 /""2 &&/ 06&2:*$)4&-*+, ""/#0% ""/ .0%&--&/ &/ ,-&52&/ %*& "'(&34&.% :*+/ 01 %& ."2,40/47*,,&-*/(&/ &/ ."2,47&/3&/

$! &!), *3 "- .&&2 %"/ +""2 (&31&$*"-*3&&2% */ %& 0/47*,,&-*/( &/ 120%5$4*& YDQ WRWDDORSORVVLQJHQ RS KHW JHELHG YDQ Ƚ H[LEHOH JHYHORSHQLQJHQ +HW 120%5$4"33024*.&/4 0.6"4 25*.

6&23$)*--&/%& 6057 3$)5*'3934&.&/ */ YROJODV PHW DOXPLQLXP RI KRXWHQ SURȼ HOHQ RI FRPELQDWLHV GDDUYDQ

+++ # $#! # #! # !' "%

+++ # $#! # #! '$! &!),

&$)$0.-*()4

6002)&&/ 20&-342" %& 2*&3 120%5$&/4 6"/ #*45.*/&5:& %",#"/&/ *3 "- 25*. +""2 &&/ (&%&(&/ &/ #&42057#""2 '".*-*&#&%2*+' 5*34 )*&2%002 :*+/ 0/:& "'/&.&23 6&2:&,&2% 6"/ %& (200434 .0(&-*+,& #&420,,&/)&*% #*+ &-, '"$&4 */ )&4 #&%2*+'

&#25*,&23 6"/ :07&- 700/25*.4&/ "-3 01&/#"2& 25*.4&/ 7*--&/ :*$) */ &&/ &/&2(*&#&7534& &/ 12&44*(& 0.(&6*/( #&6*/%&/ $"! ( %2""(4 )*&2""/ #*+ "-3 120'&33*0/"- */ %"(-*$)43934&.&/ &$)$0.-*()4 *3 &8$-53*&' *.1024&52 6"/ %& 02*(*/&-& 0-"45#&< %"(-*$)43934&.&/ */ %& &/&-58

+++ # $#! # #! '$%& "

+++ # $#! # #! ( $"! (

!

WZHH DVVHQ DFKW VWLMOJURHSHQ ZRUGHQ

VWRU\WHOOLQJ QRHPHQ (ON PHUN ZLO HHQ

RQGHUVFKHLGHQ 'H]H VWLMOJURHSHQ

HLJHQ YHUKDDO YHUWHOOHQ ,Q KHW JHVSUHN

]LMQ YHUNUHJHQ GRRU RQGHU]RHN QDDU

VWXLWHQ ZH RS KHW HVVHQWLยญOH YHUVFKLO

VWLMOHQ GLH PHQVHQ PRRL YLQGHQ 9RRU

WXVVHQ DUFKLWHFWXXU HQ LQWHULHXU (HQ

!

HON PHUN YDQ HHQ NODQW ZRUGW KLHUPHH

ZLQNHOLQWHULHXU PRHW QD YLMI WRW WLHQ

0LHNH GH %RFN LQ ส ส ส ส 6WXGLR ว ฦต

HHQ SRVLWLRQHULQJ YDVWJHVWHOG YDQ

MDDU NXQQHQ ZRUGHQ DIJHVFKUHYHQ

RS ส ส MDDU ODWHU ZHUG GLW 'H %RFN

PRGHUQ WRW NODVVLHN HQ GHVLJQ WRW

RPGDW KHW GDDUQD QLHW PHHU DDQVOXLW

HQ 'HNNHU HHQ DGYLHVEXUHDX LQ

VIHHUYRO 'H]H SRVLWLRQHULQJ ZRUGW

ELM GH WLMG +HW JHERXZ PRHW OLHIVW

YHUWDDOG LQ HHQ YLVXHOH WDDO GLH RQGHU

PLQVWHQV YLMIWLJ WRW KRQGHUG MDDU EOLM

GDQ ส ส MDDU KHHIW KHW EXUHDX ]RZHO

JHEUXLNW NDQ ZRUGHQ LQ KHW W\SH SUR

YHQ VWDDQ 9ROJHQV 9DQ 'LMN ZRUGW HU

GH PHUNEHKRHIWHQ ]RDOV ELM ลก7KH

GXFWHQ GH EUDQGLQJ HQ YHUNRRSND

YDDN GRRU DUFKLWHFWHQ SURMHFWRQWZLN

:DOOลข ODQJV GH VQHOZHJ LQ 8WUHFKW

!

NHODDUV HQ JHPHHQWHQ HHQ ]R XQLIRUP

JHEHXUW 7RFK NDQ HHQ DUFKLWHFWXXU

ว ฦฒฦท WRW 6ZDURYVNL HQ $XSLQJ ,Q

PHWKRGH ZRUGW YHHO JHEUXLNW GRRUGDW

PRJHOLMNH XLWVWUDOLQJ QDJHVWUHHIG

PHW HHQ GXLGHOLMNH XLWVSUDDN RRN MXLVW

HHQ GULHJHVSUHN PHW 'H %RFN HQ

'H %RFN YHOH PHQVHQ KLHULQ KHHIW RS

/RJRลขV SDVVHQ SUHFLHV LQ HHQ VWURRNMH

PHHUZDDUGH ELHGHQ ELM GH %LMHQNRUI

DUFKLWHFW 3HWHU YDQ 'LMN SDUWQHU ELM

JHOHLG ZDDURQGHU 3HWHU 9DQ 'LMN +LM

ERYHQ RI QDDVW GH GHXU (HQ GZLQ

LV GDW JRHG JHOXNW KHW ฦทว ฦด YDQ KHW

'HGDWR RQWZHUSHUV HQ DUFKLWHFWHQ

ZDDUGHHUW GDW PHW GH PHWKRGLHN ORV

JHQGH DUFKLWHFWXXU VWDDW HFKWHU KDDNV

ZDUHQKXLV NORSW PHW GH JHERXZHQ (U

EHVSUDNHQ ZH GH UHODWLHV WXVVHQ

YDQ HLJHQ VPDDNYRRUNHXU RYHU VWLMOHQ

RS ZDW UHWDLOHUV ZLOOHQ UXLPWH RP HHQ

]LMQ YRRU DUFKLWHFWHQ GXV WZHH URXWHV

HQ ZDDUGHQ NDQ ZRUGHQ JHVSURNHQ

HLJHQ YHUKDDO WH YHUWHOOHQ ELQQHQ HHQ

RI MH KHEW HHQ HLJHQ KDQGVFKULIW GDW

8LWYRHUHQGH SDUWLMHQ DOV LQWHULHXU

SDDU VWUHNNHQGH PHWHU

DDQVOXLW RS HHQ LGHQWLWHLW RI MH ZHHW

DUFKLWHFWHQ NXQQHQ JRHG PHW GH PH

WKRGH RYHUZHJ RP ELQQHQ JHVWHOGH

!

YLVXHOH WDDO FUHDWLHI RP WH ]HWWHQ LQ

NDGHUV GH YLVXHOH WDDO WH YHUWDOHQ LQ

1LHXZH UHWDLOJHERXZHQ GLHQHQ LQ

HHQ RQWZHUS (VVHQWLHHO LV HFKWHU GDW

ศผOPV HQ DXWRลขV WRW PRGH HQ DUFKLWHF

GLH ]LQ UHODWLHI VWLO HQ WHUXJKRXGHQG

HHQ PHUN HHUVW ZRUGW JHSRVLWLRQHHUG

WH ]LMQ ]RGDW PHUNHQ GDDULQ KXQ

WXXU 0HW KDDU YLVLH RS YLVXHOH FRP

PXQLFDWLH ZLO ]H LQ]LFKWHOLMN PDNHQ

HLJHQ ZHUHOGMH NXQQHQ FUHยญUHQ

JHPDDNW (HUVW KHW YHUKDDO GDQ GH

KRH YHUVFKLOOHQ LQ GH WLMGJHHVW FRP

'H YLVXHOH WDDO EHVWDDW XLW WLHQ SLMOHUV

(HQ WH GZLQJHQGH DUFKLWHFWXXU NDQ

PXQLFHUHQ ลค9ROJHQV PLM ZHUNW GHVLJQ

%LMYRRUEHHOG GH ลกYLVXHOH VIHHUลข GLH

YROJHQV 9DQ 'LMN VWHUN ZULQJHQ PHW

EHWHU ZDQQHHU KHW LV JHEDVHHUG LV RS

]LFK ULFKW RS GH VIHHUEHKRHIWHV

HHQ GXLGHOLMNH EHHOGWDDO GLH ZRUWHOW

*HRPHWULH 1DWXXU 5RPDQWLHN GLH

LQ LQKRXG HQ YRUP 'H]H LQKRXG

PHQVHQ RS GLW PRPHQW KHEEHQ HQ

GHศผQLHHU LN LQ VWLMOHQ HQ ZDDUGHQ 6WLMO

GH ลกYLVXHOH LQJUHGLยญQWHQลข NOHXU GHV

LV GDWJHQH ลกZDW MH ]LHWลข HQ ZDDUGH

VLQ PDWHULDDO RI YRUP 9ROJHQV 9DQ

ลกZDW MH GDDUELM YRHOWลข HQ GLH ODDWVWH

'LMN LV KHW YHUVFKLO WXVVHQ DUFKLWHF

NDQ YHUDQGHUHQ LQ GH WLMGVEHOHYLQJ

WXXU HQ UHWDLOGHQNHQ GDW GH UHWDLOHU

,N EHQ YRRUWGXUHQG EH]LJ PHW GLH

JHGZRQJHQ ZRUGW WH OXLVWHUHQ QDDU

YHUDQGHULQJHQ HQ ODDW GLH GRRU HHQ

GH GRHOJURHS ,Q GH DUFKLWHFWXXU PHW

PDUNWRQGHU]RHNVEXUHDX RQGHU]RH

QDPH LQ GH ZRQLQJERXZ NDQ HHQ

NHQ 'DDUPHH HQ PHW DOOHV ZDW LN DO

DUFKLWHFW YDQZHJH GH VFKDDUVWH GZLQ

]DJ NDQ LN HHQ YRRU HHQ PHUN SDVVHQG

JHQGHU ]LMQ LQ HHQ HLJHQ VWLMOYRRUNHXU

YHUKDDO VFKULMYHQ ลฅ

,Q GH UHWDLO ZRUGW KHW VSHO ศผMQPD]LJHU

VIHHUYRO

]HNHUKHLG

JHVSHHOG RPGDW HHQ PHUN RPYDOW DOV 6WLMOJURHSHQ

KHW QLHW DDQVOXLW ELM HHQ GRHOJURHS

EDVLF

(ONH QLHXZH RSGUDFKW EHJLQW PHW KHW SRVLWLRQHUHQ YDQ HHQ PHUN SDVVHQ

GH ลคZRUWHOVลฅ GH PHUNZDDUGHQ YDQ

5HWDLO YHUNRRSW HQHU]LMGV IXQFWLRQHOH

HHQ EHGULMI QRJ LQ GH]H WLMG HQ KRH

SURGXFWHQ HQ DQGHU]LMGV ลกEHOHYLQ

GH]H DDQ GH WLMGJHHVW DDQ WH SDV

JHQลข SURGXFWHQ GLH HHQ ศผMQ JHYRHO

VHQ" +LHUYRRU JHEUXLNW ]H KHW '% '

JHYHQ 'H ELQQHQVWDG GUDDLW VWHHGV

SRVLWLRQHULQJVPRGHO ZDDULQ ODQJV

PHHU RP GLH EHOHYLQJ GDW NXQ MH RRN

3RVLWLRQHULQJ PRGHO PHW VWLMOJURHSHQ %HHOG 'H %RFN

GH $UFKLWHFW Januari 2017 | 55

Interview met Standard Studio

Interview met Standard Studio

"" # $ # ' " !" ! " "## " # # # " "# "#!! " " # # #% " ' ' #" " # # ! " " ! " ! " "# ! ! ! " "% $ % % " $ ! " #% " ! ' $ #% ' ' " " " # " " &! % ! " "# % ! " ' #% " ! % $ " $ $

Marieke Giele

Wouter van der Sar / Standard Studio

De opkomst van de internetwinkels heeft de Nederlandse binnensteden flink doen veranderen. De webpagina is de nieuwe etalage met de bijkomende voordelen. Want het internet vraagt geen torenhoge huren, terwijl ondernemers er wel een grotere markt kunnen bedienen. Door deze ontwikkeling komen veel winkelpanden leeg te staan en blijkt een groot aantal winkelstraten, voornamelijk in kleine steden en dorpskernen, overbodig. Dit roept de vraag op of de traditionele winkels nog een bestaansrecht hebben.

We merken zelf dat er een nieuw type opdrachtgever bij ons aanklopt. Veelal zijn het jonge ondernemers die op het internet zijn begonnen met een eigen winkelconcept. Zij hebben al een brand director in de handen genomen, die rondom dit merk een unieke stijl heeft ontwik-

56 | " " januari 2017

keld. Voor deze ondernemers betekent de opening van een fysieke winkel enkel de uitbreiding van de online omgeving naar een offline belevenis. Wij komen in dat geval pas halverwege aan boord en zijn een schakel in het gehele proces. Aan ons is het de opdracht om de tweedimensionale uitstraling van de website te vertalen naar een driedimensionale ervaring voor het winkelende publiek.

Een dergelijke vertaling hebben wij gemaakt voor Ace & Tate, een brillenmerk dat op internet is begonnen met de verkoop van moderne, betaalbare monturen. Voor een bestelling moesten klanten echter nog langs de lokale opticien voor een oogmeting, wat niet altijd goed verliep of ze vertrokken daar met de aankoop van een bril. Ace & Tate besloot dat ze deze ervaring zelf wilden gaan vormgeven en eigen winkels wilden openen, waar wij er ondertussen vijf van hebben ontworpen. Deze winkels bieden niet alleen een aanvullende service, maar ook een aanvullende ervaring op de website. Hier heeft het merk de controle om de brillen naar eigen inzicht te presenteren. Op deze manier is Ace & Tate hard bezig de wereld te veroveren en wij willen graag helpen om dat samen te doen.

Eigen identiteit Tegenwoordig komen veel opdrachtgevers bij ons langs die al een beeld van het ontwerp voor ogen hebben. Ze presenteren een moodboard vol met mooie fotoâ&#x20AC;&#x2122;s, vaak afkomstig van Pinterest. Het achterliggende verhaal ontbreekt daarbij helaas. Iedereen kan een paar mooie meubels bij elkaar zetten, maar wij zijn ervan overtuigd dat een winkel de identiteit van een merk moet uitstralen. Voor elke opdracht proberen we daarom in het dna van een merk te kruipen. Op deze manier gebruiken we de drijfveer van de opdrachtgever als uitgangspunt voor het uiteindelijke ontwerp.

Dit deden we onder andere voor de vestiging van de Marqt aan het Gelderlandplein in Amsterdam. De opdrachtgever vroeg in eerste instantie om een nieuw interieur, maar eigenlijk sluit dat niet aan bij de duurzame uitstraling waarop het merk focust. Uiteindelijk hebben we daarom stad en land afgereisd op zoek naar tweedehands meubels en materialen voor de inrichting van deze vestiging. De verlichting,

januari 2017 | 57

Interview met Standard Studio

In deze winkel voor versgeperste sapjes staat een levende boom centraal.

De groene bladeren geven de kleine ruimte een frisse, natuurlijke uitstraling, waar de klanten de drukte van de stad kunnen ontvluchten. Tegelijkertijd maakt dit de winkel al van ver zichtbaar. Iets wat niet onbelangrijk is in een stad waar toeristen zich laten leiden door visuele punten.

58 |

januari 2017

De Marqt op het Gelderlandplein nodigt klanten uit om het pure eten te beleven.De verse producten liggen in verschillende kraampjes, waardoor klanten het gevoel krijgen over een echte markt te lopen.

kassa, rekken en kasten zijn allemaal hergebruikte materialen. En we transformeerden een oude groentekas tot koelkas, waar zeventig procent van de groenten en fruit liggen.

Uiteindelijk hebben we niet alleen de interieurkosten gehalveerd, maar hiermee eveneens de klantbeleving van de winkel geoptimaliseerd.

De vestiging aan het Gelderlandplein is eveneens de basis voor het concept Marqt 2.0 dat we samen met de opdrachtgever hebben ontwikkeld. Het uitgangspunt daarvoor was om klanten nog duidelijker te maken waar het merk precies voor staat. De Marqt is een eerlijke winkel, een laagdrempelige markt waarin het eten centraal staat. Dat willen we met dit ontwerp graag uitstralen.

Blijven vernieuwen Tot nu toe hebben we gewerkt aan relatief kleine winkels van ongeveer honderd vierkante meter, die zich kenmerken door de typische â&#x20AC;&#x2DC;Amsterdamse schaalâ&#x20AC;&#x2122;. Deze winkels komen voornamelijk voor in dichte centrumstedelijke gebieden als de â&#x20AC;&#x2DC;9 straatjesâ&#x20AC;&#x2122;. Ze bieden een goed onderkomen voor opkomende merken die zich nog moeten positioneren in de markt. Zij willen graag een unieke omgeving creĂŤren, op een boutique-achtige manier, wat ons veel vrijheid geeft in het ontwerpproces. Toch lijkt het ons

interessant om in de toekomst eveneens samen te werken met gevestigde merken. Het faillissement van v&d heeft aangetoond dat het voor deze merken net zo belangrijk is om met de tijd mee te gaan. De Bijenkorf heeft dat goed ingezien door zich te focussen op het hoogste segment en de klanten een unieke ervaring te bieden. En ook de Hema lijkt op tijd te hebben bijgestuurd in haar winkelconcept. Zo hebben ze nieuwe, verrijdbare stellingen, waardoor elke winkel in een avond een andere indeling kan krijgen. Dit toont het belang van een ontwerp voor de uitstraling van een winkel. Het lijkt ons interessant om met dergelijke oplossingen bij te dragen aan de uitstraling en mee te denken over een aanpak om deze traditionele merken nieuw leven in te blazen.

Internetondernemers breiden de online omgeving uit met een fysieke winkel

januari 2017 | 59

InSports in Beijing door Powerhouse Company

InSports in Beijing (CN) door Powerhouse Company

$ $"% $" " $ ' $"% " "$ $' "! $ $$ " # %" % ' " %# ! ( $ $ " %" & " # #! "$ "& " # $"%

"% $ & % ) & " $ $ " % & "$% " # + # % " " ##

Harm Tilman

Wu Qingshan

$ & # ' " " ##

" $

# #(#$ " $ $ $ $ $ & " ! & & ## ! $# & " Ę&#x2039;

) # !! # ) #$ # " " $ $ $ " $ & #' " % # % " &

# $ $ & " #! "$ ' ! "$ ! $ ) $ $ $ " " $ & " $ "& " ,Q Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę? ZHUG 3RZHUKRXVH &RPSDQ\ &" $ $ " %" $ $' "! & ! "$# # #! "$ $"% ' " $ ' $ #! "$ ' " # % " $ $ $ ! "& " "&

! "$# ! # % $ " & "$% # + % & "$% ## %%"#! "$ & # " & (# & ' " " $ $ $ $ ! $ ) VNLVLPXODWRUHQ ]LMQ ČźWQHVVDSSDUDWHQ YDQ Ę&#x2039; Ę? [ Ę&#x2019; Ę&#x160; PHWHU ZDDURS MH VWDDQGH RS HHQ ! &

" "

$ # "

" $ "# "% $ ) !" $ " ! " # % " & !" ! ' " " & $ # $

60 | " $ $ februari 2017

De eerste opdracht van Powerhouse Company in China was een huis van 2.500 vierkante meter in een nieuwe woonwijk. Het huis is opgetrokken als een renaissancepaleis, maar de klant wilde een avant-gardistisch interieur. Als antwoord daarop ontwierp de architect een â&#x20AC;&#x2DC;jewel boxâ&#x20AC;&#x2122; met verschillende specifieke elementen, zoals de lift die in de vloer kan wegzakken. Het project is aanbouw.

februari 2017 | 61

InSports in Beijing door Powerhouse Company

$ & % $ $ " # ! $ # # % $ " ! % $ % $ "% $ *# $# & " "$ #& " ) $ " " & $ # ! "

*# $# & " "$ $ # % # % $ #

$# &

' " & & $ % ! & & ' " " & $' "! ! & #

) & "$% ' "

) & " % $ $ $ (# ' " ' " ) # " ) JHSODDWVW 9ROJHQV GH )UDQVH ȼORVRRI

% " " & $ & " $ & "# # # % $ Ê&#x152; " # $ $ $ $ (# ' " ' $

" $ ) ) "

& & " & ' $ ) ! # " ) # # " % ' " ) #$ # " ! $# ' $ ) ) $

$ !" $ $ $ ' "! ' " %# ! ( ' $ " # ! & " " % %" ! & # " % % ! $ %# )

# # % $ " #$ ! #$ ! ! $ %# ' " $ " # ! & " # $"

# ) " $ ' "

" $

" # ! " $" ! ) ! $ %# #$ # % $ " " ) " $ $ % ! & " & ) $ $ " # # % $ " ) ) " ! ' & )

# ) ' " $ $

" #$ ) ' #$ # ' " $ # $ " " & " $ )' " #$"% $ $ $ ' & ) $ #! # $ $ # % $ % $ "% $ $ $ & & " #

"$ $ & $ $ "

& " $ " $ $ & #$"% $ ) % $ & " % ' $ " " $ ) % " & $ $ " # ! $ ! ! ) ! !" $ " " $ % # " " ) &

"

$ $ !" $ "% $ ) & # ) $ # %'

62 | " $ $ februari 2017

In de passages onder Amsterdam Centraal wilde Powerhouse Company vanwege de beperkte hoogte zo veel mogelijk ruimte en richting creĂŤren. Doordat het lichte plafond los hangt van de zijkanten, kun je langs de plafonds omhoog kijken. Om de passage richting te geven, heeft de architect de kolommen uitgerust met een lichtbaken. De etalages zijn afgeleid van oude gevels in binnensteden.

.8(+0B5: +0, ,,5 =05:,89-,,8 46,: 6786,7,5 05 /,: 9768:*,5:8;4 ,5 662

, )(8 <(5 5$768:9

<(5(- +, 9:8((: @0*/:)((8 09 6<,5+0,5 +,22,5 @, +, 65+,8@01+, <(5 +, ((5 +, .,<,3 .8,5@,5+, 73(:-684,5 (- $:,+,3012, <668@0,505.,5 =((805 8,B3, (*:0<0:,0:,5 =68+,5 .,904;3,,8+ 4(2,5 ,,5 .86:, 672649: +668 05 +, ),3,<,509,*65640, <(5 +, 2304/(33,5 05 9:(+9=012,5 :6: +, 9:8(5+1,9 05 9:,+,5 (39 49:,8+(4 301);8. ,5 "(8019 "(809 "3(.,9 668 (5+,89 65),8,02)(8, (*:0<0:,0:,5 ,5 9768:,5 :, 904;3,8,5 =68+,5 ),@6,2,89 ;50,2, ,8<(805.,5 ((5.,)6+,5 ,: +, ((53,. <(5 ,,5 2;59:4(:0. ),8.3(5+9*/(7 /6;+: "6=,8/6;9, 647(5? +, <,8=01@05.

5((8 +, C8,(3 :/05.D /,: 920B5 67 ,,5 ),8./,3305. 3,<,5+0. ,@, /(5+,305. .,,-: +((84,, 67 25(77, =01@, +0,7:, ((5 ,,5 8;04:, +0, (5+,89 ;0: 36;:,8 78022,39 ,5 9,59(:0,9 @6; ),9:((5 69,7/ "05, ,5 (4,9 03468,

Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę&#x201C;Ę&#x201C;

,(5 (;+8033(8+

Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę&#x2019;Ę&#x2039;

'05:(0 86;7

053;>;8? :,(4

"6=,8/6;9, 647(5?

(55, +, #; $:015

,47,8

55, (89,5 #?(55, (599,5

%/64(9 80,<052 8(52 6,8 68?9 6@36=920 '626 (6 802 66.,5+(4 02(

&633 (::,6 "(<(5,336

$2?%,*/$768: Ę&#x2039; Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x160; PĘ&#x152;

"0

# ,90.5

Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę? Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę?

,5:8,,

8,*,7:0,

7,84(5,5:, 7861,*:0, =(5+

4;3:0-;5*:065,3, 8;04:, )(8 +1 J\P Čź WQHVV GDQVYORHU

@0:,3,4,5:,5

36;5., 8,:(03=(5+

6793(. 9209*/6,5,5 +,905-,*:0,

920904;3(:68 C"8,90+,5:D 6793(. )(8 +1 920904;3(:68 C!3?47D

6793(. .?4

,:(3(., 23,,+8;04:,5 :603,::,5 059:(33(:0,9 6793(.

+, 8*/0:,*: februari 2017 | 63

Winkels A-Mode door PUUR interieurarchitecten

Winkels A-Mode door PUUR interieurarchitecten

64 |

februari 2017

() * !, . ' ( (& ,/ '" -/ (-/) ' ' "' ' . *'" -/ ' # +# , +, $ ' ',/((* Ç&#x192;Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026; "', *" -* * !", , ' & , ,/ % ."' + /"'$ %+ / * %$ ' * ," 2" ! ,!-"+ .( %, (% '+ ' 1+ ' ."' , ! , / *$ . ' "', *" -* * !", , ' 2" ! ,-++ ' & '+ ' *-"&, "', *" -*+ . ' ( % , ' 2" ' / , ", .((*, * ' ,

(' ), . */ !,, / *"' +, *$ )-', ' . ' +, ' /"'$ %+ 2"#' . */ *$, ((* '" -/ ' +, ' " 4' , -' % ' $/ & Ç&#x192;Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026; + & ' & , ( ,(, ' +, *$ (' ), Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026; ! , ' " ' ."+" () / , + & '/ *$"' , $ ', (% '+ ' 1+ ' (', $ # % +' % 2( * # ' ' & ', & , ' () * !, . * ' , , ! , ! *' & ' . ' " 4' -", .(*" )*(# , ' 5 *! -), ('&( %"#$ "+ "', *" -* * !", , ' ."' ' 2" ! ,-++ ' & '+ ' *-"&, ' " 2"#'

'((", ! ,2 % ' ()," $ . ' 1+ '

Liza Noteris

"+ ! , ' (',/ *) * (& " & '+ ' *-"&, , ((* *(' ' ' , (&

&( * '

Liesbet Goetschalckx

((* -",+,* %"' . ' ! , '" -/ /"'$ % (' ), )-,, Ç&#x192;Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026; "'+)"* ," -", / (*$+ /"#$ (!( $% -**"#$ . %+ -,! '," $ /"'$ %+,* , ' '

% . '-", ',* & , 2" !, () ! , )* + ', ," & - % ' 2(' + .((* ) -, *+ %"'$+ ' .*(-/ ' (. ' 2 +," ' # * * !,+

( "+ ' &( $ , ' " ( "+

,1)"+ ! . %.(*& ' 2(* ' *

. *, '/((* " "' +, % ' * '

.((* ' -'" $ *. *"' Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026; ( ,

, %, ,/ '" -/ (-/) ' ' (. *

" ,+ +((*, %"#$+ "' '" -/ /"'$ %+

)*(."' " * ' ! ' / *. ' ! , ' "+

. ' ( & , %+ * +-%, , ,/

% ' "' && % ' ! , ' * "'

$% -**"#$ % ."' +/"'$ %+ .((* #('

+, "&)"-+ ' * '+ & , * '$*"#$

' (-

2 $ , ' /"% &( " -2 ' , % *

) ' ' . ' '" -/ /"'$ %+

$% "# ' " ' "' ! % % "4 *" )

2"#' '" -/ (-/.(%-& + " ,1)"+ !

!-%) "' . ' Ç&#x192;Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026; "', *" -* * !", , '

2"#' .((* * , "%+ ,(* ' / *. '

(& " ) ' ' ' ) +, *,"+," $

* !", ,('"+ ! / * * % ,"

"'.-%%"' , . ' , /"'$ % (' ),

) *$, "+ *((,+, -", "' "# ",

" ' %(+ , +, ' . ' %($ % ('

+((*, ) ' ' "+ % ' "' ! , * 4* '

, 0, 2( , ! , $ ' /(* ' ,( ) +, "'

. ' "',"&", ", ' ! *$ ' *! " Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026;

,( $(&+," ( /"'$ %+

& $, ! , "', *" -* *" & , * !((

' ') $ . ' ! , )*(# , (',* %,

, & $, ! , &( %"#$ (& ! %

2" ! +" ' ,--* . ' Ç&#x192;Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026; ! , "'

('+,*- ," "'*" !,"' "+)% 1+ / '

$ *, * ' ' . ' ."# +, '

' ' , !'" $ ' ( % , . *!-"

/"'$ %+ "' Ç&#x192;Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026; ' " %(( ' & ,

2 ' ' ! , (' ), "' ! , '" -/ ) '

() * !, . * ' 2"#' * , "%+) "

, "', * * ' , "', *" -* "+ %+ (*

%"+, ' ((* $-'+, . ' ! , %-"+, * '

"' *-"&, ) +, (. '%"

$* "', *" -* * !", , ' -" %"#$

*-"&, "+ 2/ *, / , '+ ' *"' '

2" !, () / *$"' . ' &( $ , '

! , ,! , * .( % . *+, *$,

' ( / *$ ' "' %"' '

' '" -/ /"'$ %+ ! , %$

"* -% ," "' /"'$ % 2"#' . ' *((,

% ,"# + *( ) ' " ' 2(' & , '

% ' .((* ( ' 1+ ' . ' Ç&#x192;Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026;

) ++ ' & , *" % ' $% -* ') % ,

"', *" -* * !", , ' .( % % +' % '

, "', *" -* (' *+, -', + * '

, () * !, . * ' . *'" -/ '

$% "' . ' % ,"# + *( ) &

'

* !", , februari 2017 | 65

Winkels A-Mode door PUUR interieurarchitecten

66 |

februari 2017

PUUR interieurarchitecten zond voor de ARC16 Interieur Awards de drieduizend vierkante meter grote winkel Veja in Merksplas (B) in. De grote schaal van de winkel vroeg om sterke ingrepen. Als concept en drager van de ingreep koos PUUR interieurarchitecten om te werken rond â&#x20AC;&#x2DC;Het Atelierâ&#x20AC;&#x2122;, een werkplaats waar het ambacht van kleding en schoenen centraal staat.

! !

!

!

Ç&#x192;Ç&#x2C6;Ç&#x2C6;Ç&#x2026;

" ! #

!

!

!

!

! ! !

! !

! ! !

februari 2017 | 67

Bouwbeurs en Material Xperience

Hakende beveiliging

Minimalistische vouwwand

+ +$ * &*! * )&! ) - & ĆľÇ&#x2C6;Ç&#x2030;Ć´ !* & &! ,. * )&! ) % + &

'$ )$,/ () * &+ )+ & &! ,. '& (+ $ 1 & -',.. & 1 ! +

# & $ % &+ + -'') !& ) # - !$! !& 1') + & &+!

& '($'**!& -'') & &' $# ',.. )# $* - $ $ % &+ !" &

!& ) #( & !& #'1!"& ' ,) !* '- ) ' ! '# ' - & ) & *( ! $

.'&!& '& ) $ - & & * )) &+) -'') & ') $ & !

!& ) 1!& & !& ,) & & #'1!"& & & ) + + .') & + * )

' + & $,! & . )*!&-$' & !" $#'&* ) !" + + )!"

&! ) ( *+ !& *+ & ,!+*( )!& & & !* ) '') * !#+ -'')

''# # # & & ) *+ +!* !* & ' !* -$' )) !$* %!&!% $!*

- )- & !& *% )#+ + &! ,. * )&! )*0*+ % !* ƜƸ JHFHUWLȟFHHUG

+!* & !* ) & '' + - )* !$ )& *+ !* + ) + &1! +

& -'$ ' + & -''). ) & *+ $ !& Ç Ć¸Ç Ć¸Ç Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę?Ę?

YDQ GH SURČźHOHQ VOHFKWV Ę&#x201C;Ę&#x201C; PP 'RRU HHQ LVRODWLHZDDUGH YDQ Ę&#x160; Ę&#x2019; LV GH $ 1 & -',.. & * !#+ -'') +' ( **!& !& ( **! ,!1 &

Communicerende ventilatie

'H 'XFR%R[ 6LOHQW LV VSHFLČźHN '&+.!## $ -'') ) &'- +! % )#+ & , ' '/ ' ,* -'') &! ,. ',.% )#+ 1 *0*+ % & 1!"& $ & ( ) " ) '( % )#+ % ) '( ',. ,)* +''& , ' + '&+.!## $!& & *+ * - ) ) & ' 1!"& () *+ +! * - & % &!* -' )- &+!$ +') - ) + ) 4& !* + & ' ,!+ ) ! % +

% ',.+!" '( ',.($ +* + - )#')+ & () * &+ ) Ç&#x2021;ƸƜƸ

$ + $$ '%('& &+ & -! #

)! *0*+ % & -'') () '( ',. ,)* + -''). & *0*+ %

$ !) - ) !& !& & '%

Ç&#x2021;ƸƜƸSURČźO KHW OHLGLQJVFKDFKWV\VWHHP Ç&#x2021;ƸƜƸV\VWHP HQ KHW SXVK ČźW

PXQLFHUHQ LGHDDO LQ VSHFLČźHNH

$ ! !& *0*+ % Ç&#x2021;ƸƜƸ$' ' + + Ç&#x2021;ƸƜƸSURČźO YRRUZDQGV\VWHHP LV KHW

*!+, +! * . ) ) $'1 '%

%' $!"# &-', ! & *& $ . & & + !&*+ $$ ) & % ) #,&& & ''#

%,&! +! Ę&#x2026;Ç&#x2026;ĆšĘ&#x2020; &! + ' %' !$!"#

!& !-! , $ ),!%+ & ) 5 ) .') & *+ . & & 1!"& % +

+' ( * ) !* )& *+ 1!"&

Ç&#x2021;ƸƜƸSURČźO WHYHQV SUHIDE OHLGLQJUHJLVWHUV WH PDNHQ +LHULQ NXQQHQ DOOH

, ' '/ ' ,* & , ' '/

) $ - &+ $ ! !& *0*+ % & .') & 6&*+ $$ )

, '8* '%%,&! +!'& )!&+ -'') & &-', ! '&& +! % + &+!$ +!'& ((

)XQGR 7RS YDQ :HGL LV HHQ DOWHUQDWLHI YRRU GH WHJHOYORHU +HW Ę? PP !## ', -$' ) $ % &+ !* 1'. $ () #+!* '% ')+ $ $* *+!"$-'$ + % + )! $ !* '- & ! & &+! + )! $ -,!$ *+'+ & & *$!() % % & % #$ &+ & )''+*+ %' $!"# -)!" ! + #,&& & ! & !" -')% -!& - & # % ) 1!"& ,& ' '( '(( )-$ ## & - )#)!" ) !& - )* !$$ & #$ ,) & & % +!& &

68 | )

!+ + februari 2017

, ' '/ !$ &+ '&& + 1

!$ &+ '&& + - )#)!" ) % +

Comfortabel en stijlvol

Snelle badkamerwand

De BouwBeurs 2017 is de grootste ontmoetingsplaats voor de uitvoerende bouw van Nederland en wordt dit jaar gehouden van 6 tot en met 10 februari in de Utrechtse Jaarbeurs. Actuele themaâ&#x20AC;&#x2122;s op de beurs zijn: Bouw digitaal, Duurzaam en energiezuinig, Gezonde en slimme gebouwen, Kostenbesparende oplossingen, Renovatie en Gezond werken, gezond blijven.

Stalen draagstructuur voor modulair bouwen

6DGHI EXLOGLQJ SURGXFWV LQWURGXFHHUW )OH[EXLOGp )OH[EXLOGp LV HHQ ! ! " !"" # " "$ % ! $ ZHHUVRQDIKDQNHOLMN HQ NRVWHQVSDUHQG JHERXZG NDQ ZRUGHQ +HW GUDJHQGH IUDPH NDQ YRRU]LHQ ZRUGHQ YDQ LHGHUH JHZHQVWH DIZHUNLQJ KHHIW SHUIRUDWLHV YRRU KHW GRRUYRHUHQ YDQ OHLGLQJHQ HQ GRRU KHW ODJH JHZLFKW LV KHW JHVFKLNW YRRU KHW FUH­UHQ YDQ H[WUD YHUGLHSLQJHQ RS "$

Tot het plafond

Ook vierkant

"$ ! ! ! #

!" # ! ! " ! ! * ! ! !

# & !

KHW GDJOLFKW YLD HHQ UHȽHFWHUHQGH EXLV (HQ SODIRQGSODDW YHUVSUHLGW

SODIRQGKRJH ELQQHQGHXUHQ 9HUGL

YHUYROJHQV KHW GDJOLFKW LQ GH UXLPWH 1DDVW GH URQGH SODIRQGSODDW LV HU

9DDN ]LMQ GH]H KRJH GHXUHQ

QX RRN HHQ YLHUNDQWH SODIRQGSODDW EHVFKLNEDDU 'H]H PDDNW JHEUXLN

PDDWZHUN PDDU %HUNYHQV KHHIW

YDQ HHQ URQG QDDU YLHUNDQWH UHČ˝HFWLHER[ EHNOHHG PHW HHQ Ę&#x201C;Ę&#x201C; Ę&#x2018;

$ #

UHȽHFWHUHQGH ODDJ 'H UHȽHFWLHER[ HQ SODIRQGSODWHQ ]LMQ YRRU ]RZHO GH

GRUSHO ťȽH[XQLWŢ RQWZLNNHOG

6RODWXEH Ę&#x2039;Ę?Ę&#x160; ơÇ&#x2020; Ę&#x2026;ǧ Ę&#x152;Ę? FPĘ&#x2020; DOV GH Ę&#x152;Ę&#x201C;Ę&#x160; ơÇ&#x2020; Ę&#x2026;ǧ Ę?Ę? FPĘ&#x2020;

WHJHQ KHW SODIRQG JHSODDWVW NDQ

EĂŠn groene gevel

$ ! "$!

! # " $

*URHQH JHYHOV UHGXFHUHQ ČźMQVWRI HQ &2Ę&#x152; & ! #

De facade blijft mooi

$ " !

PHHU ELRGLYHUVLWHLW LQ VWHGHQ (U KDQJW HFKWHU RRN HHQ NRVWHQSODDWMH

%HUNROX[ %HUNROLQH DOV %HUNORQ

# # !" # ! !

) % ! ! "

]LMQ EHVFKLNEDDU LQ GH SODIRQG

JURHQHJHYHOFRQVWUXFWLHV 'H]H NRVWHQEHVSDULQJ UHDOLVHHUW KHW EHGULMI

# "$ !$ ! # # !

KRJH 9HUGL XLWYRHULQJ

! ! " ! "$ ! #

! ĆšÇ&#x2026;Ç&#x2039; ZRUGW GRRU PLGGHO YDQ KHW 'HUDNR Čź[LQJ

! ! ** #

V\VWHHP EHVWDDQGH XLW JHDQRGLVHHUGH DOXPLQLXP SURČźHOHQ LQFOXVLHI

$ ! & & !

! ! Ç&#x2026;Ç&#x2030;Ç&#x2020; & ! # ! # !

EHYLQGW ]LFK DDQ GH DFKWHU]LMGH +LHUGRRU EOLMIW KHW XLWHUOLMN ODQJ LQWDFW ! # & !! ! # ! ! "! !

! ! februari 2017 | 69

Van modern tot metallic

Als een blank canvas

$& !$ ! % ! ! # % "

Ç&#x2030;Ćś ! $ # , # !

% ! ! " " $! % " % ! #

;SHULHQFH Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2018;Ţ GH 0DWUL[

! " ! # % !" " $! #& ! !

# #! ' "# # $ #

) ! # % + % !& ) # "# ! "" !# # %

$ ! $' % ( # "

QRUDSODQ ORQD EHVWDDW XLW Ę&#x152;Ę&#x17D; YHUVFKLOOHQGH EDVLVNOHXUHQ ZDDUPHH GH Ę&#x2039;Ę&#x152;

SODQNHQ GLH ORV HQ ȽH[LEHO

$#! ! " !$ # # & ! %$ " %

% !& ! # & ! ! # ) "

% !% ! $ # !$ ! " # % ! # " !$ )

& ! $ # "

") ! !& " $&

# & ! !$ # # $ & !

De charme van de jaren twintig

'RRU GH JHULQJH GLNWH YDQ Ę? PP

# ) % ! # #

$# # # ! " # # ! "#

& ! ! "" # % #

#" % "# % ! Ç&#x2030;Ćś % !#

! $ # # ! # ! " !# ! $ ! % Ć´Ç&#x2039;Ç&#x201A;Ç&#x2026; #! $' ! ) ! ! $! % ! ! ! "#

WHJHOV HQ YORHUHQ LQ Ę&#x2018; PRWLHYHQ

! ! ! % Ç&#x192;Ç&#x2030;ơ # % !% !

HQ Ę&#x2039;Ę? NOHXUHQ YDQ UXVWLHN WRW

$! !$" ) # Ç&#x192;Ç&#x2030;ơ ! " (" ! " #

! % ! "

" #

# # # "#! #

" !! " % " !

!% % ! ! & ! ! # # ! "# " # ! " !%

Optische illusie of dieptewerking?

Bamboe gevelbekleding en meubelbalken

2S 0DWHULDO ([SHULHQFH Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2018; SUHVHQWHHUW 6WR ELM]RQGHUH

Ç&#x201A;Ç&#x2020;Ç&#x201A;p %DPERR 1 ČźQLW\ LV HHQ PDVVLHYH EDPERHEDON GLH LV JHÂąPSUHJ

NHUDPLVFKH VWHHQVWULSV PHW KHW 6WR%ULFN SURJUDPPD

! % ! $ # !$ # " " # " % !

# $& ! " $ !

# "# & ! % ! $ ) & ! $ # $

# # #! " % ! '#! # & !

JHYHOEHNOHGLQJ LV EHVFKLNEDDU LQ OHQJWHQ WRW Ę?Ę&#x2019;Ę&#x160;Ę&#x160; PP 'H ELM]RQGHUH

% ! +! "# )$$!

# & ! # ! # ! "#! " ! # % "#

!% #

HQ Ę?' PRGHOOHQ ]LMQ GH]H NHUDPLVFKH VWHHQVWULSV RRN

# % ! ) " ! # ! "

" # % ! # ! # # #

EHKDDOW %DPERR 1 ČźQLW\ GH KRRJVWH GXXU]DDPKHLGVNODVVH YROJHQV

# " $" " # ! " !

ƸÇ&#x2C6; ! Ć¸Ç Ę?Ę?Ę&#x160;

70 | ! # # februari 2017

Als onderdeel van de Bouwbeurs is Material Xperience 2017 de materialenbeurs voor architecten.

Het evenement vindt eveneeens van 6 tot 10 februari 2017 plaats in de Jaarbeurs. Ruim tweehonderd materialen variĂŤrend van zeewierisolatie tot 3D-geprinte gevels worden getoond.

Uit de Nederlandse groeve

Een nieuwe â&#x20AC;&#x2DC;look and feelâ&#x20AC;&#x2122;

! ! ! # " ! # " !

! # !$ ! #

! $!

# ' ! ! # ! # !

0DWHULDO ;SHULHQFH Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2018; HHQ

! " ! # ! ! ! " ! " $ # !

"$ ! !

! !"" " ! ! # !

! " !"" # !

! " " !

* + ! #

NOHXUDDQSDVVLQJHQ ]LMQ PRJHOLMN 'RRU KXQ OHQJWH PHHU GDQ Ę? P HQ

! ! !

GLNWH Ę&#x152;Ę&#x160; PP ]LMQ YHHO JHYHORSORVVLQJHQ GHQNEDDU

! ! " '

Uitdagende gevel

"$ Ć¸Ç Ćˇ ! ! ! ' Ć¸Ç Ćˇ ! ! $ "

! # # # # ) ! ' # %! ! ) # ' ! # ! ! ! $ ! ' " ! ! # ! !

JHSURČźOHHUGH YRUP GLH XLWGDDJW ! ! ! # ! # # ! # ! ' #

Aangenaam verbogen

) ) ! ! !

# ! "

"$

Ć´Ç&#x2030;Ç&#x152; ! # ƸƴÇ&#x2020;Ç&#x152; 1RLVH &RQWURO ]LMQ Č˝H[LEHOH " "! '

De uitstraling van textiel

! ! " ! ! ' # Ç&#x160;Ć´Ç&#x2030;Ç&#x152; ' ! $ ! # ! # !

PDWHULDDO GH ȽH[LELOLWHLW HQ GH DNRHVWLVFKH ZHUNLQJ PDNHQ GLW SURGXFW

! ' ! " ! ! # ! %!

"

! " ! # # & " EHOEHNOHGLQJ 2S 0DWHULDO ;SHULHQFH Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2018; WRRQGHQ ]LM GH QLHXZH FROOHFWLHV -HPR HQ 6FRWW 6FRWW Ę&#x2039;Ę&#x2019; NOHXUHQ

KHHIW HHQ ČźMQH ZHHIVWUXFWXXU HQ GRHW GHQNHQ DDQ HHQ OLQQHQZHHIVHO -HPR Ę&#x152;Ę&#x2039; NOHXUHQ LV GH ELMSDVVHQGH WRQ " ! " ! ! # & " ! " ! " ! ! # PHW HHQ NDWRHQHQ GUDJHU +HW JHZLFKW YDQ Ę&#x2019;Ę&#x160;Ę&#x160; JU PĘ&#x152; VWDDW JDUDQW YRRU HHQ ]HHU VWHYLJ SURGXFW PHW HHQ # "" " ! ' $ !# ! $ ! ! ! ĆźÇ&#x20AC;Ç&#x201A; JHFHUWLČźFHHUG

! ! februari 2017 | 71

#

! ! !

27 .720. ?8;6 8/ 89 .720. @23B. 1.=B23

#

!!

)25= > ..7 *+877.6.7= 89 $ & &

.5.4=;872<,1 6.,1*72<,1 -88; /8=8

#' $

!

0* -*7 7**; @@@ ?*46.-2*7.= 75

4892.G7 897*6.7 8/ 89 .720. *7-.;.

+877.6.7=<9;23B.7 9.; 3**; .A,5

6*72.; B87-.; ?88;*/0**7-. =8.<=.6

3*,:>.527.+*44.; ?*46.-2*7.= 75

+=@ ".-.;5*7- H

6270 ?*7 -. >2=0.?.;

&=>-.7=.7*+877.6.7= H 0.5-20

D (*46.-2*7.=

$ !

237+**7

! ( $ !" $% !><.>69*;4

&5>2=270<-*=>6 ษ ษ -*0.7 ?88; ?.;<,1237.7 -?.;=.7=2. =*;2.?.7 @8;-.7 89 **7?;**0

# ! ! %

<=>-2.

" ! # $

=8.0.B87-.7 55. ?.;4..; 6.= *-?.;=..;

5+;.,1= >70 6+ 8

+877.6.7= +>2=.75*7- H

#9 2.-.;. 27B.7-270 ?*7 ..7 +23-;*0.

-.;< .7 +.62--.5**;< 0.<,12.-= ,87/8;6

>,8 (.7=25*=287 &>7 87=;85

8/ 27/8;6*=2. B237 -. <=*7-**;-9>+52,*

-. *50.6..7 0.5-.7-. ;.0.5< ?88; 1.=

;81. ".-.;5*7- +?

$;23<@23B20270.7 ?88;+.18>-.7

=2.?88;@**;-.7 ?*7 (*46.-2*7.= ?*7

*-?.;=.7=2. @.B.7 ษ ษ ษ ษ .7 -. 95**=<270<

$;8?*-* +?

+877.6.7=.7 4>77.7 884 @8;

=8.9*<<270 .B. B237 =. ?27-.7 89 @@@

?88;@**;-.7 ?*7 ! !.-2* . 890*?.

(*46.-2*7.= 8>@ 866>72,*=2. +?

-.7 890.0.?.7 +23 (*46.-2*7.=

?*46.-2*7.= 75

?*7 9;23B.7 .7 =.,172<,1. 0.0.?.7<

(.=;8=.,1 &*27= 8+*27

0.<,12.-= +>2=.7 ?.;*7=@88;-.52341.2- ?*7

(

-. ;.-*,=2.

).-2 6+

=8= =@.. 3**; 7* 1.= +.G27-20.7 ?*7 -.

8<<. 7>66.;< H .A,5 +=@

+877.6.7=.7*-6272<=;*=2. 45*7=.7<.; ?2,. ?*46.-2*7.= 75 =.5

9*027*

55. 27 -.B. >2=0*?. 890.786.7 .7 *+877.6.7= 4*7 89 2.-.; 0.@.7<=

27/8;6*=2. 2< 6.= -. 0;88=<=. B8;0?>5

!

=23-<=29 270**7 .7 0.5-= =8= @.-.;89B.0

-201.2- <*6.70.<=.5- . 3>2<=1.2- .7

%% $

(*74*7 +?

0270 =.7B23 *7-.;< 8?.;..70.486.7 .

?855.-201.2- 4>77.7 .,1=.; 72.= @8;-.7

(2<<.; +266.-2* 75

62726>65889=23- ?*7 ..7 *+877.6.7= 2<

0.0*;*7-..;- (*46.-2*7.= .7 -. +23

FF7 3**; $*;=23.7 4>77.7 2.-.; <,1;2/=.5234

-.B. >2=0*?. +.=;844.7 ;.-*,=2. .7

89B.00.7 =.0.7 1.= .27-. ?*7 -. *+87

6.-.@.;4.;< **7?**;-.7 -*7 884 0..7

-. ;,12=.,= @8;-= ?.;48,1= +23 -.

7.6.7=<9.;28-. 6.= 27*,1=7.6270 ?*7

**7<9;*4.52341.2- ?88; <,1*-. -2. 1.=

?850.7-. +8.41*7-.5<

..7 89B.0=.;6237 ?*7 -;2. 6**7-.7

-2;.,=. 8/ 27-2;.,=. 0.?850 2< ?*7 1.=

)23 ?.;@.;4.7 >@ 0.0.?.7< ?88; -.

0.+;>24 ?*7 -. 890.786.7 27/8;6*=2.

!$ ส ฦตส !"*$ &

>2=?8.;270 ?*7 -. *+877.6.7=< 8?.;..7486<= .7 86 > ?*7 27/8;6*=2. =.

?88;B2.7 8?.; (*46.-2*7.= .7 B8;0?>5-20

.= =23-<,1;2/= $ & & ?.;<,1237=

0.<.5.,=..;-. *7-.;. +.-;23?.7 5< >

*,1= 4..; 9.; 3**; 7 -.,.6+.; ?.;<,1237=

!

0..7 9;23< <=.5= 89 -.B. 27/8;6*=2. 4>7=

..7 0.,86+27..;- -.,.6+.; 3*7>

$ & &'$ & &'$

> -2= <,1;2/=.5234 6.5-.7 +23 (*46.-2*7.=

*;27>66.; 7 78?.6+.; 87=?*70.7

$8<=+><

591.7 **7 -.7

*+877..< -. % @*;-< <9.,2*5 8<<.

& ' ')% &$'

%237 (88; 27/8;6*=2. 8?.; 87B. 5.?.;270<

7>66.;< 4>77.7 @8;-.7 0.48,1= 27 -.

&9>2

?88;@**;-.7 4>7= > =.;.,1= 89 @@@

@.+<189 ?*7 @@@ ?*46.-2*7.= 75

"*=287*5.<=;**= *

.52.0;*,1=

!

"

?88; 62726**5 FF7 3**; 55. ;.,1=.7

# ! ! % ! !

&* !% !! % !"

'.7 ;274 !.99.5

?88;+.18>-.7

>52*7*5**7

(*7@.0. -. **;- ?*7 -. >2=0*?. 0**=

%

(*46.-2*7.= >2= ?*7 ..7 B*4.5234. 8?.;

6*,2.492*<.,42

! ส ฦตส

..7486<= -.B. 8?.;..7486<= ?*5= 87-.;

?*46.-2*7.= 75

!"*$ & $& $ & &'$

?*46.-2*7.= 75 +877.6.7=.7 0.5-.7

1.= *50.6.7. ?.;+27=.72<<.7;.,1=

&&"

!! % !" *48+237.7<=;**=

55. *>=.>;<;.,1=.7 .7 -*=*+*74;.,1=.7

" !

=.7 **7B2.7 ?*7 -. 2718>- ?*7 -.B. >2=

!'

0*?. @8;-.7 >2=-;>44.5234 ?88;+.18>-.7

7*32*.5B8>5*52

?*46.-2*7.= 75

! & % $ %& $%

& !

) $ '$

% !

55. ;.,1=.7 ?88;+.18>-.7 "2.=< >2=

2@*7?.;+>;0

>5-.7<=;**=

-.B. >2=0*?. 6*0 @8;-.7 ?.;?..5?8>

?*46.-2*7.= 75

! $& & $

0.0.?.7<+.<=*7- 8/ 89.7+**; 0.6**4=

72 | -. ;,12=.,= februari 2017

D

?*46.-2*7.=

2016

-20- 890.<5*0.7 27 ..7 0.*>=86*=2<..;-

#>-. ++270.<=;**=

@@@ -. ;,12=.,= 75

ʋʏ IHEUXDUL ʌʊʋʑ

ʌʍ PDDUW ʌʊʋʑ

PHL ʌʊʋʑ

MXQL ʌʊʋʑ

februari 2017 | 73

ʅʋʓʋʋ ʋʓʓʑʆ SHV-kantoor in Utrecht

+HW 6+9 NDQWRRU DDQ GH 5LMQNDGH LQ 8WUHFKW FLUFD ʋʓʐʊ džƻlj

& # * ! 0 # $ * - * (#

"( % ++(0 $ % *++()* % %

YDQ +RRJ &DWKDULMQH $OV LQ ʌʊʋʓ KHW

% ) % 0+ , ( % ) %)* ## * ) - ("*

"# % ( * * "&&) 0 # 0 $

- * ( * (+ "&$* % , (% +- % , %

!&% ( # ! %)* % % , ## 2) %

)&&(* % 0 * (& % "- (*) * %

&& * ( !% ) (&% 0 # *

" %*&( % & &%*- (' ! % ! ( %

(' %* %& $ ($ ( % ( * 0 !

džƻlj " %*&&( - ( * ( *&* 02% ( *

KHW FHQWUXP YDQ 8WUHFKW XLW ʋʓʐʊ $OV

0 )* * 1 &$+) 2 ,&&(

% ! %*( &# % +( " #")* %

"&$ %

&% %"# !" (# % ) *

,&&( " %*&&(,# + # ( %* % ) (

) &&% ( * * % +( + ' * %

) '' ! *&* ,&( ( % ( % )

YHQ ELM GH RSHQLQJ RYHU HHQ šPDJQLȼHN

&&(* # ! %)* % %& #* ! )* *

:HGHURSERXZ ZHUG KHW LQ ʌʊʋʏ HHQ

"+%)* ʅƾǁǀƺʆ

&$'# .2 % 1$&%+$ %* # &+-2

0 !% % $ , () 0 # % , ( * #

% % 1 % (&&*) &' % % , %

( "* % 0 !% -&&%'# *)

)* )" (%2

#* &, % ( %% (* $ % 0

# ! %)* % &%*- (' % 0 !% %

,Q ʋʓʑʍ YRHJGH %OLMGHQVWHLQ LQ GH RRU

# ! %)* % %& #) ,&&(0 ** ( , %

% # * &' # *&* &+-"+% %

-&&( % % * džƻlj " %*&&( #) 3 %

)'(&%" # !" )* !# % + * ( % *&

* *) ( " * % & " / #+

% +( *( # ! %)* % % &&(#& *&

)*& ( % )* (" &+- 5 &$ * *

# !" (* ! , ( % ( &$ , %

- (,&&( ! &&" * #+ + ) &%*- ('

*&* * *( *) +( + , % &+ (

$& * % % #) && "- (* ( ,&&( %

)* (" , % " ( "* ( ) % # ,&&(

! 0 !% ) - ( 0 # ) % )' #, #

* +( $ %* - (" % ( ' * %

( ! * % #* % % ( 4 *

+( - ( $'* % * &+-

% ( $ , (%& $ # ! %)* %

&&(* ʅʋʒʒʋ ʋʓʑʏʆ (- !# 0 0 *&* &'

*&%)" # * $ * ")* % % $+( %

&% - * , ## % * % * *&%

-

ULMNVPRQXPHQW +HW LV RQWZRUSHQ GRRU +DQV %OLMGHQVWHLQ

74 | ( * * februari 2017

$UMDQ GHQ %RHU

Fundo Top Kant en klare afwerking voor Fundo douchevloerelementen wedi Fundo Top is een nieuwe esthetische oplossing voor wedi Fundo douchevloerelementen.

Het vormt een hoogwaardig alternatief voor de traditionele tegels. Het element is in ĂŠĂŠn stuk en zonder voegen vervaardigd van een dun en robuust mineraal materiaal en vormt de ideale oplossing voor ieder die een eenvoudige en snelle installatie wenst zonder compromissen op het gebied van kwaliteit of waterdichtheid.

Strak en modern design helemaal zonder voegen Veilige verwerking, 100 % waterdicht Antislip oppervlak Verkrijgbaar in vier kleuren en verschillende afmetingen

www.wedi.eu

EEN PROJECT AAN HET EIND VAN DE WERELD En een leidingsysteem dat van begin af aan voor de basis zorgt De levering van warmte en drinkwater is van levensbelang. Je doet dus ook bij de bouw van een onderzoeksstation geen onnodige experimenten en vertrouwt meteen en zonder compromis op kwaliteit en absolute betrouwbaarheid. Aan zulke hoge eisen voldoet Viega. Niet alleen met Sanpress Inox voor drinkwater en Prestabo voor de verwarmingsinstallatie, maar ook met de benodigde specifieke kennis. Viega. Höchster Qualität verbunden.

© Architects: IMS Ingenieurgesellschaft / bof architekten / m+p consulting; Photographer: Rakesh Rao/NCAOR

Onderzoeksstation Bharati, Antarctica

viega.nl/Over-ons