Lr arc0317

Jaargang 48

Stedelijke

transformatie

Essay - P 026

Spotlight - P 054 ! ! " "

Helden - P 066 (ȾFL­QW HQ LQIRUPHHO !

Interieur - P 072

5LMQVWUDDW Ê’ LQ 'HQ +DDJ Office for Metropolitan Architecture

PARKEERTERREIN KNVB Ruim 100 meter aan keerwanden tot vijf meter hoog in verstek geproduceerd en afgeschuind voor het nieuwe parkeerterrein.

WWW.KEERWAND.NL

Onze stille kracht Bouwen. Daar ligt onze passie. Van niets iets maken. Samen werken aan projecten waar men dagelijks mee in aanraking komt.

Soms bewust, maar meestal onbewust.

Dรกt is onze stille kracht.

Glad afgewerkte keerwanden van de hoogste kwaliteit. U krijgt ze direct uit voorraad geleverd met 15 jaar fabrieksgarantie. Neem contact op voor een vrijblijvend 3D-ontwerp.

Uw bouwproject krijgt de aandacht die het verdient, van plan tot en met plaatsing.

Dรกt is complete ontzorging.

Wesselseweg 132 3774 RL Kootwijkerbroek

T 0342-441050

E info@keerwand.nl

Wat wordt het Visitekaartje van uw Gebouw?

!

! ! !

Complexe maar rijkere architectuur

"$ ! ! ! # ! # $ ! ! ! ! ! # # # ! ! ! & ! ! ! # ! ! ! ! ! ! # $ ! # $ # & ! # "$ " !"" ! & %RXZHUV EHVHČťHQ GDW ]H PHH PRHWHQ PHW HHQ DDQSDN GLH GH ! ! ! ! !

! ! !

# !! ! ! ! ! "" % # ! ! !

6WDQGDDUG ZRUGW KLHUYRRU WHJHQZRRUGLJ ĘŒĘŠ ĘŠĘŠĘŠ HXUR SHU ZRQLQJ %! ! !"" ! ! % # "$ ! $ ! ! & ! ! ! ! ! ! & ! # "$ $ ! " !"" ! ! ! " # " ! # ! ! # $ !

" & ! ! $ ! ! ! ! " # ! # ! "$ ! ! ! # # & ! !$ ! ! ! ! ! # ! ! $ ! ! & $ " #

! ! ! & ! ! ! ! # $ # ! & & # $ $ ! ! ! ! !"" ! # $ & ! # ! $ & ! ! # ! ! ! # ! " # ! ! ! # " ! ! ! $ # Harm Tilman

mei 2017 | Ę?

DUCO AT WORK

Natuurlijk ventileren

werkt beter!

Power Solutions, Wijnegem (BE)

Natuurlijke dagventilatie vormt de basis voor dit totaalconcept voor een gezonde werkomgeving. Het DucoTronic System Wired zorgt dankzij de elektronisch gestuurde toevoerroosters op basis van CO2meting voor het perfecte binnenklimaat. Duco’s buitenzonwering gaat de opwarming van het kantoorgebouw tegen. De intensieve nachtventilatie zorgt in de warme zomermaanden voor de nodige koeling.

GRATIS SEMINARS IN JUNI ACTIEF BOUWEN HOUDT UW WONING GEZOND !

Meer info & inschrijvingen: www.duco.eu/seminars

Stedelijke transformatie # Herbestemming

" % " " "

!

P 005

! # Hoe stedelijke transformatie het vak van architect verandert - P 026

Metamorfose

P 011

P 015 # P 026

P 032

P 046

!

Rijnstraat 8 in Den Haag door OMA - P 032

P 060

Opleving

P 066

P 072

P 079

!

P 088

" " P 090

" ! " $

MusĂŠe Unterlinden in Colmar (F) door Herzog & de Meuron Newport Street Gallery in Londen (GB) door Caruso St John Architects - P 046 ! !

Architectuurfaculteit in Doornik (B) door Aires Mateus - P 054

mei 2017 # Ę‘

De kunst van het weglaten

Soms draait innovatie niet om zaken toevoegen

want er is minder schoonmaakmiddel en water

maar om weglaten. Het Sphinx Rimfree® closet

nodig. De unieke spoeltechniek zorgt daarnaast

heeft geen spoelrand. Daardoor kan vuil zich niet

voor onberispelijke spoelresultaten. Het Sphinx

afzetten en is het closet niet alleen hygiënischer,

Rimfree® closet is verkrijgbaar in meerdere aan-

maar ook eenvoudiger en sneller schoon te

trekkelijke designs. Lees meer over de volgende

maken. Dat scheelt tijd en is fijn voor het milieu,

stap in de ontwikkeling van closets op sphinx.nl.

Stedelijke transformatie

Architectuur van verandering

- P 060 - P 061

- P 063

- P 065

Jaargang 48

Nieuwe samenwerking

Stedelijke

transformatie

! ! !

Essay - P 026

Spotlight - P 054 ! ! " # #

Helden - P 066 (ȾFL­QW HQ LQIRUPHHO " !

Interieur - P 072

5LMQVWUDDW Ê’ LQ 'HQ +DDJ Office for Metropolitan Architecture

5LMQVWUDDW ʒ LQ 'HQ +DDJ GRRU 2Ⱦ FH IRU 0HWURSROLWDQ

"

! # Interview met Rudy Uytenhaak + Partners Architecten - P 066

Architectenwerkplaats van de 21ste eeuw

(Ⱦ FL­QW HQ LQIRUPHHO Het Nieuwe Werken volgens drie Rotterdamse bureaus - P 072

mei 2017 Ê“

hgschmitz.de

System 106

Modulaire en flexibele deurstations in het Gira deurcommunicatiesysteem

Productdesign: Tesseraux + Partner

Het Gira System 106 is een modulair deurcommunicatiesysteem in puristisch design. Het is gebaseerd op afzonderlijke modules, die flexibel kunnen worden gecombineerd en naar behoefte rechtop, liggend of kwadratisch kunnen worden aangebracht. Hoogwaardige en robuuste designfronten van edelstaal, aluminium en wit gelakt metaal in combinatie met een vlakke uitvoering zorgen voor een elegante uitstraling aan de deur.

Onderscheidingen: Iconic Awards 2014 Best of Best, Plus X Award 2014 in de categorie Beste product van het jaar, Plus X Award 2014 voor High Quality, Design, bedieningscomfort en functionaliteit Meer informatie: www.gira.nl/system106

$!$ $#

"

# ( #)"" & + & # " ( & ' Vakmedianet, Postbus 448 2400 AK Alphen a/d Rijn Prinses Margrietlaan 3 2404 HA Alphen a/d Rijn klantenservice (088) 5840888 redactie (088) 5840760 redactiedearchitect@ vakmedianet.nl www.deArchitect.nl

&" !" #

3LHWHU *UDDČť

Hoofdredactie

1985 Groningen

harmtilman@vakmedianet.nl

Eindredactie

is zelfstandig architect en onderzoeker. Binnen ontwerperscollectief Open Kaart en onderzoekswerkplaats Veldacademie verkent hij de ruimtelijke implicaties van maatschappelijke ontwikkelingen. In zijn blogs en artikelen reflecteert hij op de sociale aspecten van het bouwen.

& !

" # !

Redactie

1976 Kortrijk (B)

& ( ( is een uitgave van Vakmedianet www.vakmedianet.nl

Redactie

' '*$&" * # Motif: Concept & Design Sake van den Brule Elke Kunneman

$!$&' #

& ## &

'(& ! !! " $% & ' Redactie

Grafische vormgeving

( ! # $'( & Uitgever

is zelfstandig fotograaf sedert 2006. Werkt en publiceert voor verschillende nationale en internationale architectuur- en interieurtijdschriften. Hij documenteert nieuwe gebouwen en projecten voor architecten en architectuurbureaus. Portretten zijn steeds meer een deel van zijn portfolio.

''' % * # ) * # $ 1981 Rotterdam is architectuurfotograaf. Met zijn fotografie is hij op zoek naar de grootschalige architectuur die doorbroken wordt door klein menselijk gebruik; naar de stedelijke plekken die weer een intimiteit krijgen door de kleinschalige, soms provisorische interventies.

$# * # !

1968 Nijmegen is 25 jaar werkzaam in de erfgoedsector en gespecialiseerd in transformaties van jong erfgoed. Samen met ontwerpers werkt hij momenteel aan transformatiekaders voor een arsenaal, school, kazerne en woonbuurtje in opdracht van overheden, projectontwikkelaars en woningcorporaties.

, " # 1992 Roosendaal is opgeleid tot (interieur) architect aan het akv St. Joost te Breda en Academie van Bouwkunst te Rotterdam en is sinds 2013 werkzaam bij A3 Architecten te Rotterdam. Onder andere betrokken bij projecten zoals de transformatie van de Neudeflat en de kpn-toren te Utrecht.

&$ # '(" # 1980 Rotterdam heeft zijn opgeleid gevolgd aan de faculteit Bouwkunde tu Delft en is momenteel werkzaam als architect bij A3 Architecten te Rotterdam. Betrokken bij verschillende projecten, uiteenlopend van transformatie van kantoren tot de nieuwbouw van zorgclusters.

$QQHORHV GH .RČť 1992 Ede is afgestudeerd aan de tu te Delft. Volgt op dit moment een post-graduate Sustainable Environmental Design aan de Architectural Association te Londen. Won met haar modulaire vluchtelingenhuisvestingsoplossing de competitie a Home Away from Home.

mei 2017 | Ę‹Ę‹

&'# ( # (!# % !!# # % ' # % % # $ %! " #$!! ' ' # &( # % ' # ' # % # ' !&( ! ' !!# "# $ ! $% # % % % # &# # % % $ #$ !! ( % $ "" #$ !" # % ' #$ #

)**' $ +%%' &' () *. , ' ( !*$) # % $ $ . + $ + '( "" $ ) %' 0$ $ "$ # . $ $ !%() $ + ' %$ $ %$), '& ( # !) % %& " + ' )*(( $ * *()*( $ *" $ . " ,%' $ %%' " %%' $ (!*$ *'- , $$ '( ,%' $ $ $%+ # '

) $( () " ! &' (* )' ! $ $ #() ' # ! $ # !) $# " $ ! $ %& ,,, ' , ' ( $" & . ( ) + $ *& ) ( $ $ %'# ) %+ ' "" &' . $

%9% 01)*2 6/1$3 4)3'%1%)+3 !!. %%. ). %$%1,!.$ /& %,')> '%1%!,)2%%1$ ).3%1)%4101/*%#3 $!3 9)#( /.$%12#(%)$3 $//1 %%. '%2,!!'$% 28.3(%2% 5!. '% "14)+ 3%#(.)%+ %. %23(%3)%+ /%, 5!. .3%1)%41 )2 (%3 5%123%1+%. 5!. %%. 01/&%22)/.%,% %. 5%1.)%46%.$% ).3%1)%41$)2#)0,).%

/%$% $%3!),,%1).' $1!!'3 ")* !!. $% %23(%3)%+ %. $% &4.#3)/.!,)3%)3 5!. %%. '%"/46 %. "%0!!,3 ). (/'% -!3% $% %15!1).' %. $% 6!!1$%1).' %15!. % %3!), 6!1$ "%+1//.3 !1#()3%#3/.)2#( 4)3$!'%.$% 01/*%# 3%. $)% 9)#( /.$%12#(%)$%. $//1 )../5!3)%5% $%3!),2 ")..%. %%.

2!-%.(!.'%.$ #/.#%03

% 1#()3%#3441 6!1$ 6/1$3 3/%'%+%.$ !!. 1%#%.3 '%1%!,)2%%1$% 01/*%#3%. $)% (/'% 01%23!3)%2 /0 (%3 '%")%$ 5!. $4419!!-(%)$ ). $% 14)- 23% 9). 5!. (%3 6//1$ /0 )../5!3)%5% 6)*9% #/-").%1%. -%3 5%11!22%.$% !1#()3%#3441

%3 $% ../5!3)% 6),,%. $% 4)32#(1)*5%12 5%%,"%,/5%.$% )$%%>.

01/$4#3%. %. 01/#%22%. 23)-4,%1%. $)% 5%1.)%46%.$ =. (!!,"!!1 9)*. ")..%. $% /0'!5% 5!. 31!.2&/1-!3)% %. (%1"%23%--).' /%, 5!. $% 01)*2 )2 (%3 5%123%1+%. 5!. (%3 $1!!'5,!+ /.$%1 )../5!3)% %. (%3 !!.-/%$) '%. 5!. %70%1)-%.3 %. 5%1.)%46).'

% /.' 3!,%.3 6!1$ 6/1$3 4)3'%1%)+3 !!. 5%%,"%,/5%.$% */. '% /.36%10%12 /.$%1 $% *!!1 -%3 %%. 5%1.)%46%.$% 5)2)% /0 5!+ '%")%$ 2!-%.,%5).' %. /.36%10 =. -%3 %%. "4)3%.'%6/.% ")*$1!'% !!. (%3 "%1/%0 ). $% %%123% &!2% 5!.

(4. !1#()3%#3/.)2#(% #!11)<1%

%9% 01)*2 1)#(3 9)#( /0 $% 6%1+/-'% 5).' %. $% 5%1!.$%1).'%. ). '%"14)+ $)% ()%1). 0,!!32 5).$%. /%, 5!. %4"%, 6!1$ )2 (%3 !!.-/% $)'%. 5!. )../5!3)% ). $% 6%1+/-'% 5).' %. (%3 -!+%. 5!. -%4"%,2 $)% (4. 6%' 5).$%. ). $% 6%1+/-'%5).'

7%

lagere levenscycluskosten 1

20 dB

geluiddemping 2

50 jaar verwachte levensduur 3

IK WENS EEN RENDABELE VERBETERING VAN DE RUIMTE AKOESTIEK MasterTop 1327-20dB: design en geluidsreductie in één kunsthars vloersysteem

QUANTIFIED SUSTAINABLE BENEFITS – REDUCE YOUR FOOTPRINT AND BOOST YOUR BOTTOM LINE Met het gietvloersysteem MasterTop 1327-20dB is geluidsimpact geen probleem meer.

De nieuwste kunstharstechnologie van Master Builders Solutions vermindert de geluidsimpact met 20 decibels en biedt bovendien tal van duurzame voordelen aan: lager verbruik dankzij een minimale laagdikte, hoge duurzaamheid en lage levenscycluskosten. Dit alles maakt MasterTop 1327-20dB tot de perfecte oplossing voor de kantoren in het multifunctionele gebouw van de vastgoedontwikkelaar Koteng Eiendom AS in Trondheim, Noorwegen.

Ontdek meer over dit succesverhaal:

sustainability.master-builders-solutions.basf.com T +31 (0) 162 425 190 basf-cc-nl@basf.com www.master-builders-solutions.basf.nl | T +32 (0) 11 34 04 31 basf-cc-be@basf.com www.master-builders-solutions.basf.be 1) Vergeleken met linoleum vloersystemen volgens een studie van MasterTop door BMG Engeneering AG. 2) Testrapport P-BA 219/2015e, Frauenhofer IBP. 3) 50 jaar indien correct aangebracht, onderhouden en periodieke overlaging. Alle verstrekte cijfers zijn gebaseerd op een reëel project van het multifunctioneel gebouw van de vastgoedontwikkelaar Koteng Eiendom AS in Trondheim, Noorwegen

Architectuur & maatschappij

Het dak, plat of schuin?

.ROOKRศป " $PVWHUGDP RI 5RWWHUGDP" 6RPV LV KHW JHZRRQ WLMG RP NOHXU WH EHNHQQHQ KRH EDQDDO RRN 9RRU GH OHXN :DW YLQG MLM HLJHQOLMN"

$ (HQJH]LQVZRQLQJHQ RP SUHFLHV WH ]LMQ 'DลขV ศผ MQ ]RลขQ VFKXLQH NDS HHQ ]ROGHU YRRU YDQ DOOHV 'H ZDV GH URPPHO HHQ ORJHHUKRN YHUNOHHGSDUWLMHQ YHUVWRSSHUWMH RXGH VSXOOHQ PRRLH VSDQWHQ GH YHUZDUPLQJVLQVWDOODWLH RK QHH ZNR GH KLWWH LQ GH ]RPHU (Q KHW JHHIW HHQ SUHWWLJH XLWVWUDOLQJ LQ GH EXXUW (HQ ศผ MQH RYHUJDQJ YDQ GH EHERXZLQJ ULFKWLQJ GH KHPHO 0HW GDN SDQQHQ *HERUJHQKHLG KLHU ZRUGW JHZRRQG ,Q 1DJHOH GDFKWHQ ]H GDDU UDGLFDDO DQGHUV RYHU +LHU LV LQ GH MDUHQ YLMIWLJ QD GH RRUORJ HHQ QLHXZ GRUS JHERXZG RS QLHXZ DDQJHOHJG ODQG GH 1RRUGRRVWSROGHU $UFKLWHFWHQJURHS ลกGH ส HQ 2SERXZลข PHW YHUWHJHQZRRU GLJHUV YDQ KHW 1LHXZH %RXZHQ NUHHJ LQ 1DJHOH GH NDQV RP KDDU LGHHยญQ WH UHDOLVHUHQ 7RRQDDQJHYHQGH RQWZHUSHUV ]RDOV *HUULW 5LHWYHOG $OGR YDQ (\N &RUQHOLV YDQ (HVWHUHQ 0LHQ 5X\V -DDS %DNHPD /RWWH 6WDP %HHVH HQ 0DUW 6WDP ZHUNWHQ PHH " " $ # ! " " " " ! ! " " $ YHOG YRUPGH KHW FHQWUXP ZDDU LHGHUHHQ ]RX VDPHQNRPHQ GDDURPKHHQ NZDPHQ ZRQLQJHQ JHVFKDNHOG URQG HHQ HLJHQ YHOG KHW ZRRUG KRI LV KLHU QLHW RS ]LMQ SODDWV 'LW DOOHV ZHUG LQJHNDGHUG GRRU HHQ GLNNH ERVUDQG DOV " " PHW ]LMQ JH]LQ GLH WRW GDQ WRH ELM GH ERHU RS ]ROGHU RI LQ KHW WXLQKXLV ZRRQGH NUHHJ KLHU ]LMQ HLJHQ GRRU]RQZRQLQJ PHW WXLQ HQ VODDSYHUGLHSLQJ 0HW HHQ ศผ MQH ZRQLQJSODWWHJURQG ]HV PHWHU EUHHG ]HV PHWHU GLHS HHQ

" ! ! " $ (HQ ]ROGHU ZDV QRW GRQH 0HQ YRQG KHW KRSHORRV RXGHUZHWV (HQ ]ROGHU ZHUG LQ YHUEDQG JHEUDFKW PHW GH EHQDXZGH RXGH VWDG GH VPDOOH VWUDWHQ HQ NOHLQH KXL]HQ (Q GDW ZLOGH PHQ QLHW PHHU +HW ZDV ]HOIV YHUNHHUG RP HHQ ]ROGHU WH PDNHQ JHWXLJH HHQ EULHI GLH WH ]LHQ LV LQ KHW PXVHXP 2QHWKLVFK ! $ $

+HW OHYHUGH HHQ GRUS RS ]RDOV GH ZLMN 3HQGUHFKW LQ 5RWWHUGDP PDDU GDQ $ " " " ! !

ZDUHQ EUHHG HYHQDOV GH VWRHSHQ HQ GH YRRUWXLQHQ 'H UXLPWH ZDDLHUGH DDQ DOOH NDQWHQ ZHJ %HVFKXWWLQJ ZDV DIJH]LHQ YDQ GH WXLQVFKXWWLQJHQ YHU WH ]RHNHQ $OOH SODWWH GRRU]RQZRQLQJHQ YDQ 5LHWYHOG ]LMQ KHW]HOIGH EHKDOYH ! !

'DW KHHIW SHU YHOG HHQ DQGHUH NOHXU 5RRG JHHO RUDQMH JURHQ EODXZ 2Q]H $ ! ! " $ ! $ /RXLV 9DQ *DVWHUHQ PDDNWH LQ GH MDUHQ ]HVWLJ HHQ ERHLHQGH GRFXPHQWDL UH RYHU GH WRWVWDQGNRPLQJ YDQ 1DJHOH 0DQQHQ PHW VLJDUHWWHQ EXLJHQ ]LFK RYHU WHNHQLQJHQ HQ PDTXHWWHV 'H YRLFH RYHU VSUHHNW LQ GHIWLJ +ROODQGV ! % ! & !

(PPHO HXUG ZDDU YURXZHQ DFKWHU GH ZDQGHOZDJHQV ORSHQ 'H HQWKRX VLDVWH WRHNRPVWJHULFKWH WRRQ LV DDQGRHQOLMN HYHQDOV GH LGHHยญQ RYHU GH PDDNEDDUKHLG YDQ GH VDPHQOHYLQJ $OV ZDUH KHW GH 7UXPDQ 6KRZ +HW LV DOOHPDDO WH ]LHQ LQ 1DJHOH HQ LQ KHW 0XVHXP 1DJHOH +HW ]LW RRN LQ HHQ V\PSDWKLHN YRRUPDOLJ NHUNMH YDQ DUFKLWHFWHQEXUHDX 7DHQ HQ 1L[ 0HW

mei 2017 | ส ส

Nieuws

Amsterdam en het AUP Het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam (aup) is meer dan tachtig jaar na dato opnieuw een actueel onderwerp. Net als in de jaren dertig en vijftig van de vorige eeuw groeit Amsterdam snel. Sinds 2010 zijn er bijna 80.000 inwoners bijgekomen en die groei lijkt de komende jaren door te zetten. Zo hoog, dat inmiddels sprake is van een â&#x20AC;&#x2DC;droogkokendeâ&#x20AC;&#x2122; woningmarkt. Echter binnen de gemeentegrenzen is geen plek meer om grote aantallen woningen te bouwen. IJburg is de laatste grote uitbreidingslocatie. De woningbouwopgave is zo groot dat kleinschalig uitbreiden geen optie is.

Met het aup werd het oppervlak van Amsterdam verdubbeld, waarbij een reeks tuinsteden werd gebouwd. Dat was mogelijk door de eerdere annexatie van grote delen van buurgemeenten. Het aup werd in 1935 aangenomen door de gemeenteraad, maar de uitvoering begon pas na de Tweede Wereldoorlog. De Westelijke Tuinsteden en Buitenveldert zijn in de jaren vijfig en zestig van de vorige eeuw aangelegd. Daarmee was het aup voltooid, maar de latere uitbreidingen, de Bijlmermeer/Venserpolder en IJburg, pasten in de hoofdstructuur van het aup met strak geplande stadsdelen, opgezet volgens de wijkgedachte en grote groene scheggen ertussen.

Monumenten & Archeologie Amsterdam en de Van Eesteren-Fluck-Van Lohuizenstichting die de nalatenschap beheert van stedebouwkundige Cornelis van Eesteren en onderzoeker Theodoor van Lohuizen, hebben samen een tentoonstelling gemaakt die het aup in historisch perspectief plaatst. Daarbij is het boek De nieuwe grachtengordel verschenen. Het Van Eesterenmuseum verzorgt de randprogrammering, met excursies, toelichtingen en gesprekken.

gelvluchten tonen het vastgestelde plan.

In de jaren vijftig werd in een noodtempo gebouwd om te voldoen aan de toenmalige woningvraag. Verkavelingsplannen en groenontwerpen werden onder hoge tijdsdruk geproduceerd. Niet alleen het tempo, maar ook de beperkte financiĂŤle middelen maakten de uitvoering tot een complexe kwestie.

2006 is het derde jaar dat centraal staat in de expositie. Op dat moment waren de tuinsteden al tientallen jaren in gebruik. De oorspronkelijke bewoners hadden vanaf de jaren tachtig plaatsgemaakt voor migranten en starters op de woningmarkt. De egalitaire idealen van het aup werden losgelaten en Amsterdam-West ging op de schop.

Om plaats te maken voor koopwoningen en duurdere huurwoningen werden veel goedkope huurwoningen gesloopt. Het aup werd flink verdicht, maar de herstructurering verliep niet zonder tegenstand. Aan de ene kant werd gewezen op de waarde van het aup als erfgoed, aan de andere kant op de snelle afname van de voorraad betaalbare woningen.

bouwen van grote aantallen betaalbare woningen â&#x20AC;&#x201C; inmiddels ook tot het erfgoed behoren. Hoe dan ook: grootschalig uitbreiden is voor Amsterdam geen optie meer. Daarom zullen de tuinsteden nog wel even het toneel blijven van verdichting.

De tentoonstelling is opgezet voor een algemeen publiek, maar het archiefmateriaal maakt haar aantrekkelijk voor mensen met een vakmatige belangstelling. Voor iedere tijdsperiode is een inrichting gekozen die een contemporain kantoorinterieur weerspiegelt, met een hoorspelfragment waarin de verschillende partijen in het planproces met elkaar overleggen. Dat vraagt enig concentratievermogen van de bezoeker, maar geeft een goed beeld van de belangen die hebben gespeeld in de verschillende fasen van Amsterdam-West: planning, bouw en herstructurering. De tentoonstelling is daarmee zeer aan te raden.

Jaap Evert Abrahamse

$OJHPHHQ 8LWEUHLGLQJVSODQ Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę?Ę? Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę?Ę&#x2019; Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x160;Ę? Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2018;Ţ LV WRW Ę&#x2039;Ę? MXOL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2018; WH ]LHQ LQ JHERXZ 'H %D]HO ELM KHW 6WDGVDUFKLHI

Verdichting In 2017 is de randzone langs de A10-West in beeld als plaats voor grootschalige nieuwbouw in de vorm van woontorens. Verder is de vraag actueel waar en hoe Amsterdam verder moet bouwen. In kringen van stedebouwkundigen is het aup niet meer populair: de functionalistische stedenbouw heeft afgedaan. De kwestie van het aup als gebouwd erfgoed ligt nog steeds op tafel, maar het is de vraag of de idealen achter het plan â&#x20AC;&#x201C; het

9LM]HOVWUDDW Ę?Ę&#x152; $PVWHUGDP

Ruim wonen in het groen De makers hebben vier momenten uit de geschiedenis gekozen, die hun eigen ruimte krijgen binnen de tentoonstelling: 1935, 1958, 2006 en 2017.

Aan het plan was door de afdeling Stadsontwikkeling onder leiding van Cornelis van Eesteren vanaf 1928 gewerkt. Het aup mikte op 960.000 inwoners in 2000, die grotendeels zouden worden ondergebracht in ruim opgezette woonwijken in het groen, los van andere stedelijke functies, zoals verkeer en industrie. De ambitie was om voor iedereen een betaalbare woning van goede kwaliteit te bouwen.

Grote originele plankaarten en spectaculaire vo-

mei 2017 | Ę&#x2039;Ę&#x2018;

i es D

90 V op ie and ct le St – ol e c am uw d ie ter e n ot kd tR d e ic nt str O i D gn

colours. textures. trends.

Matching colours with music.

H852 / W03

U647 / CST

U649 / CST

U272 / CST

ESSENTIAL OAK

-

-

-

U640 / CST -

NATURAL

FROZEN BLUE

ELECTRIC BLUE

TIGER ORANGE

LYCHEE

Een inspirerende collectie decoratief plaatmateriaal in 168 designs, beschikbaar in HPL, melamine en kantenband? UNILIN Evola belooft u levensechte houtdecoren en authentieke reliëfstructuren. In combinatie met een verrassend palet effen kleuren bezorgt deze collectie u creatieve vrijheid voor elk interieurproject.

free. sample. service.

Zie en voel de echtheid van onze designs. Vraag uw gratis stalen aan via www.unilinpanels.com

Architectuur & maatschappij

" # !# â&#x20AC;&#x153;Als architecten op overtuigende wijze het voortouw nemen, maken ze zichzelf weer even relevant als onmisbaarâ&#x20AC;? " ! !! $ !# !# $ # # # # ! " " $ " " !

!# " " ! ! ! # 8 ' +" ' "' (+& - .+ ( ' 0 %, + -" / "' .,-+" ' / %"' (& ('-0 +) +, / ' ! - "' - -+ $$ ' "# () / /((+ ! - +% ' / ' &(+ ' ' / +$" 3"' , &) ' $0 & ' -! & 7, %, $%"& - ' + " ' 0('"' (.0 0 % ' (+ & + / $ 3(' + ' ." %"#$ , !( ' 0 '' + # " $.'- ') $$ ' ,- % %"# - ! - "# - %% ' ( 0(+ - ' / ' "' - # + 3(/ % )+( '- ((+ ('-0 +) ' ' / + % "' ,$+ !- "' - 3 -- ' $.' # +"#) ' 0 - (', *. '-" , / ' %% $ .3 ' 3"#' ' % ' +"#$ "',-+.& '- (& - ,-.+ ' 0"%% ' % " ,& $ +, ." %"#$ & $ ' - # & - !.%) / ' ! - ('-0 +) (($ / +'" .0 ' &( %"#$! ' $.'- "'3 -- ' %, # ,- , & - 3 % )+"' ") , 0 +$- %(() # /((+- .+ ' () 3 % ).'- ' / ,- 3" - '. / $ - "'"-" -" / ' 0(+ ' % ' + - / +/(% ', )+(- ,- ' ('-,- ' ' - + ."- "' %"#$ ' /((+,- % %" - 0 +& '" & ' %.$$" ", '3 ' / %"' ", +(& ('-0 +) +, '" - %% ' - -+ $$ ' "# ! - /"' ' / ' ()%(,,"' ' & + (($ "# (+&.% + ' / ' /+ ' 3 % -, ! )) %"#$ /+ ' " ' # (($ - ('-0 +) '

+."&- %"#$ /(% ' +/ ' 3"#' "&& +, +((- ."&- %"#$ "&) - + $ ' "$ )+"& "+ -(- ! - (& "' / ' ('-0 +) +, ' '" - / ' + $ '& !"' , ) /+ ,-.$$ ' 0 +/((+ 0 ,- ' $.' # ('-0 +)$+ !- "'3 -- ' 3( - 3 ."- "' %"#$ () #.",- & '" + 0(+ ' $ $ ' ' (' +3( !- - "- -+ - $.'' ' 0 ! - '( " % + ' / ' & '" + 0 +() )+(# - ' "' ! - / +% ' -(- ,- ' 3"#' $(& ' - )+(# - 6 ."&- /((+ +"/" +7 (& "' +- ' / "%" + +"/" + ' " & - ' - + % (& /"' - % - 3" ' - # $0 %"- "- $.'- /+ ' ' +() & +$- ' %' & ' ) +-"# ' $.'- ',)+ $ ' %, # - ( - !( # '" - / ' - /(+ ' / ,- - % ' () 0 %$ & '" + # - 0 +$ ' - "&& +, () $0 %"- "- & - ' $ %"#$- - # 1-+ $0 %"- "- $.'- ' + + ' 3(' + - 1-+ % '( " ", - ", ' % '

+"#$ (',- - +"' 0 '- / ' $0 %"- "- 0(+ - / $ 0 + - ! - ('/ +&"# %"#$ 1-+ % ' -"# 3(. $(,- ' + / $ /(%,- - - + ' '$ ' & - & + / + % "' ,$+ !- '3 +" ", ., (($ ' )% " ((" (& "' ). %" $ )+(# - ' /((+ $0 %"- "- - $" 3 ' . %" $ )+(# - ' ! +-" ' "&& +, ' ). %" $ % ' ' / + ' ' % ' & ($ & +$-) +-"# ' ! ' +(- !( - ' ' (/ +! " " 3 % ' - +&"#'/"," , (+&.% +- (% ', '" .0 & /"' ,0 - " ' ' 3(0 % & '- ' %, )+(/"' " , ' +"#$ ' (& /"' , /"," () - ,- %% ' 0 +"' (& /"' ,$0 %"- "- 0(+ - , !+ / ' "-,)+ $ ' ! ' ) , 3 "' ,$+ !- %, 3 () #.",- , ! % 0(+ ' -( ) ,- "# ", .,," (/ + "'+" !-"' / ' $.,- % $ "#/((+ % ." %"#$ - ' ' -"(' % % ' 0(+ - " ' "(' % ,) % ' 0 + ' + % ' ' " ' ! - & - -" ' + ' & '- ' "' ' /"," ."- 3( !- 0 - ! - - $ '- %, # ' + " ' .-+ % 0"%- 3"#' ($ + "( "' !(/ ' 3 - () "- , ! %'"/ . + % / '- ,- ) ) ' ((+ "- ,((+- / + ..+3 &"' ,/+ ,-.$$ ' %"#$- ' '$ ' () + "(' % , ! % ' ) ,, ' &" % +' $.' # () & '- %"#$ '"/ . / + + ('-0"$$ % ' $ !(() - & - '" .0 & /"' ,0 - ' .%-..+ 3 % ('-,- ' 0 +"' 0(+ - ' !- (/ + (& /"' ,$0 %"- "- () % ' + - +&"#' +-( + $ ' "$ (($ ! - ' '$ ' (/ + +(- , ! % ' ! - / +&( ' (& / +, !"%% ' , ! %'"/ ., - "'- + + ' '."- + !"- -..+ " '- ' '-0((+ - $(& ' () .' & '- % & -, ! )) %"#$ / + ' +"' ' " '. () (', $(& ' +(- / ,-" ' & ' "' + !"- -..+ 3(. ' "' 3 -+ ',"-" " & - / % '" .0 /+ ' ) + - & + )(,"-" &( ' "'' & ' $ + '. ! - ('(&", ! 3" ' 0 + - + - +( "- !( - ' ' & -, ! )) %"#$ ' " + + (+"5'- + ", ' 0 +() & +$- 3" ! +" !- 3(. ' 3 1-+ ,- & "' " %(( ! % ( $.'' ' +."$ ' $ 3" '. /((+ % "- ,((+- '3 -- ' "# #(' + .+ ., "# &( - ' () & + ,2& "(-", ! 0"#3 ' , & '0 +$ ' & - ' + ", ")%"' , ' +"#,/+ 6 !( + ,7 ! ' 0 ('-0 +) +, "#/((+ % /+ 3" ! - ,,( "5+ ' & - (. + ' +-, ' / +)% +, ' ) -"5'- ' $(+-(& & - " + ' " +/ ' $ ''", ! - /+( ' ('-0 +) +, + "# (& !.' + !"- -('", ! & '" + / ' '$ ' "' - 3 -- ' ', " ", - # 3( (& "' ' "# %$ + $.'- + ' ' " '(+& % '" - & - %$ + (&&.'" + ' 0 + ((+ /((+-

%(+", %$ &

.+ ' $ ', ' 0(+ ' &",- (' ('-0 +) +, ( ' "- & $$ %"#$ + ' / ,-" (+ 3"#' 0 %"#$ + ' /( % ' '(( 3 $ (& 3" ! () ' ' + & '" + - )(,"-"( ' + ' 3 .%-..+ "' 0(+ "' ", '. /((+ % ' 33) .%-..+ " '( - / % %(, 3 ' ", (()/(% ", !- + 0 % - #.",- + ' / +&( ' ,- - (& 3" ! /" /((+- .+ ' 0",, % ' / + ' ' ,(&, / % +(- + - & $ ' - % -,- , !(.0 "$ %, ! - "' / ' ' .%-..+ / ' / +'" .0"' " / + + 3 % &( - ' 0(+ ' ."- (.0

$ - ' / ' .' & '- % / + ' +"' ' ", "' +"#) ' )(%"-" $ %"#$- / + % "' ,$+ !- (& '-+ $$ %"#$ ) +,) -" / ' - , ! -, ' '. - &",, ' )+( +- /((+ % , ! - /((+$(& ' ' + " ' / +%" , "' - && ' & +$-) +-"# ' / ' !.' $ '- )+( + ' %( ", ! +0"#, /((+ % )+"' ") , ((+ - 3 -- ' 0 +& 3 0"',- '$ ' - PDNHQ =RQGHU ȟ QDQFL­OH RI SROLWLHNH PDFKW ]LMQ + !"- - ' /+ & '( #.",- '. "' )(,"-" ! - /((+-(.0 - ' & ' (& +."&- %"#$ (', *. '-" , / ' %% / + ' +"' ' - ." ' ' /(+& - / ' %, 3 - ( ' () ' (/ +-." ' & '" + & $ ' 3 3" !3 % 0 + / ' + % / '- %, ('&", + 9

+ !"- - mei 2017 | Ę&#x2039;Ę&#x201C;

ALUMINIUM MAATWERK BIJ TRANSFORMATIE Roval Aluminium

Transformatie van oud-industriële

omgetoverd tot appartementen of

complexen vraagt om maatwerk-

commerciële ruimtes. Dat geldt ook

oplossingen. Kantoor- of productie-

voor het voormalige SBP-gebouw op

ruimtes moeten immers worden

het Eindhovense Strijp-S. Deze oude

Roval Aluminium is marktleider

Philips-fabriek – nu gebouw Anton –

in de ontwikkeling, productie

is getransformeerd naar een apparte-

en levering van kwalitatieve

mentencomplex met de statuur van

aluminium bouwproducten voor

weleer. Op het dak komen drie van de

daken, gevels en interieur. Tot het

vijf ellipsvormige trappenhuizen elk

uitgekiende assortiment behoren

uit in een opvallende dakopbouw, die

onder meer dakrandprofielen,

toegang geeft tot de fraaie daktuin.

waterslagen, muurafdek-

Voor de dakrandafwerking van deze

systemen, balustersystemen,

transparante opbouw koos architect

lamellenwanden, privacyschermen,

Joost Roefs van diederendirrix

doorvalbeveiliging en rand-

Architectuur & Stedenbouw voor slank

beveiliging. Daarnaast biedt Roval

geprofileerde en gesegmenteerde

Aluminium maatwerk in zetwerk.

aluminium muurafdekkappen.

Mooi, functioneel en duurzaam.

Ga voor meer informatie naar www.roval.eu

Nieuws

Schatkamer van de wederopbouw

De naoorlogse wederopbouw van Nederland heeft â&#x20AC;&#x201C; in tegenstelling tot wat menigeen nog steeds denkt â&#x20AC;&#x201C; een scala aan gebouwen en bouwwerken van hoge kwaliteit opgeleverd. Het betreft een erfenis die pas sinds enige jaren op waarde wordt geschat. Daaraan hebben drie eerdere publicaties onder redactie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een belangrijke bijdrage geleverd. Post-War Reconstruction the Netherlands 1945-1965 vormt een synthese hiervan en biedt een fraai gedocumenteerd overzicht van de tijd waarin Nederland zichzelf opnieuw uitvond.

Het boek is een aangepaste, Engelse versie van drie titels die in 2013 zijn verschenen: Atlas van de Wederopbouw Nederland 1940-1965, Kunst van de Wederopbouw Nederland 1940-1965 en Monumenten van de Wederopbouw Nederland 1940-1965. Deze voorlopers waren een resultante van een uitvoerig proces van inventarisatie, analyse en aanwijzing van de naoorlogse bouwproductie; een taak die door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed was uitgevoerd.

De aanzet tot de waardering voor de gebouwen uit deze periode vond plaats in de stad die op 14 mei 1940 werd verwoest: Rotterdam. Het was daar dat inhoudelijk gedreven architecten en architectuurhistorici een comitĂŠ oprichtten en met politieke ruggensteun de bijzondere kwaliteit van de wederopbouwarchitectuur op de agenda wisten te zetten. Hiermee leverden zij andere personen en instanties de inspiratie om dit onderwerp eveneens systematisch te gaan benaderen.

Dat dit tot mooie resultaten heeft geleid, toont deze nieuwe publicatie vakkundig aan. Door zijn opzet biedt het een goed onderbouwd overzicht van de ongelooflijke rijkdom aan

architectuur en kunst uit deze periode. Een tijdsbalk geeft een beknopt overzicht vanaf de Duitse capitulatie tot aan de inwerkingtreding van de Wet op de Ruimtelijke Ordening, de opvolger van de Wederopbouwwet. Het is dan 1965 en de eerste maatschappelijke protesten in de vorm van acties van provoâ&#x20AC;&#x2122;s en krakers markeren de overgang naar een andere realiteit.

Militaire strategie De wederopbouw is in meerdere opzichten een bijzonder tijdsgewricht: met de economische depressie en de bezetting nog vers in het geheugen komt een radicale, door de overheid gestuurde modernisering op gang die uitmondt in de welvaartsstaat. Het fraaie beeldmateriaal draagt bij aan de aantrekkelijkheid van dit boek, niet in het minst door de goed gekozen, paginagrote fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van uitzonderlijke kunsttoepassingen. Van een louter plaatjesboek is echter allerminst sprake: de balans

tussen beeld en tekst is goed bewaakt en de essays zijn van hoog niveau.

Zoals Anita Blom in haar inleiding schrijft, werden vooroorlogse tendensen op het vlak van industrie, landbouw, huisvesting, infrastructuur en gezondheidszorg versterkt voortgezet. Nieuw is echter dat de overheid nu ook op cultureel vlak actief gaat inzetten, getuige bijvoorbeeld de percentageregeling, gericht op het stimuleren van de kunsten.

Ed Taverne plaatst de naoorlogse ontwikkelingen in Nederland in een ruimer Europees perspectief. Daarbij weet hij de energie en het idealisme op te roepen die na 1945 vrijkwamen en tijdens de wederopbouw vrij baan kregen.

In deze publicatie mocht een bijdrage van de in september 2015 onverwacht overleden Koos Bosma niet ontbreken. Bosma, bekend om zijn eigenzinnige benadering van de architectuurgeschiedenis van de twintigste eeuw, ontvouwt een andere kijk op de naoorlogse stede-

bouw. Terwijl het beleid van ruimtelijke spreiding tot nu toe aan planologen en stedebouwkundigen werd toegeschreven, werkt Bosma de theorie uit dat de naoorlogse suburbanisatie tevens een resultante is van militaire strategie, gericht op het beperken van schade bij toekomstige bombardementen.

Afwezige overheid In haar essay over de uitdagingen en ambities van ruimtelijke planning beschrijft Anita Blom dit misschien wel meest bepalende onderdeel van het naoorlogse overheidshandelen.

De aanleg van de IJsselmeerpolders, de Deltawerken en de vormgeving van stedelijke gebieden getuigen daarvan en vormen een scherp contrast met een welhaast afwezige overheid op dit beleidsterrein anno 2017.

Toegepaste kunst vormde een wezenlijk onderdeel van de naoorlogse bouwproductie. Frans van Burkom, Yteke Spoelstra en Simone Vermaat bieden in drie essays inzicht in dit boeiende onderwerp. Daarbij komt niet alleen het experimentele karakter van de samenwerking tussen kunstenaars en architecten aan bod, maar wordt tevens ingegaan op het dilemma hoe te handelen wanneer een gebouw uit die periode wordt gesloopt.

Een goed gedocumenteerde keuze uit gebouwen, wijken en landelijke gebieden die vanwege hun bijzondere waarde de status van rijksmonument hebben gekregen, vormt het tweede deel van deze publicatie.

Samen met de essays maakt het de schatkamer van de wederopbouw toegankelijk voor een internationaal publiek.

Huub Thomas

1HWKHUODQGV Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę&#x17D;Ę? Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę?Ę? 7KH )XWXUH RI D %ULJKW DQG %UXWDO +HULWDJH 5RWWHUGDP Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę? LVEQ Ę&#x201C;Ę&#x2018;Ę&#x2019;

%HHOG 5&(

Ę&#x201C;Ę&#x17D; Ę?Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2019; Ę&#x152;Ę&#x2018;Ę&#x201C; Ę?

mei 2017 | Ę&#x152;Ę&#x2039;

)$ !" $ " # & " ! $ $

" %"# ' $" $

!

$ $

"

!

%

" #

# $

!

!

!

! !

! !

!

! !

" !" $ &

" " " $ # " %

Architectuur & maatschappij

ส ษ ษ ษ ษ ษ ษ ษ ษ ส Kunsthistoricus en -theoreticus

%RYHQGLHQ ZDV KLM EHJLIWLJG PHW HHQ EHYOR JHQ SHQ HQ HHQ EH]LHOGH YRRUGUDFKW =LMQ FRO " ! ! " " ! ! " YHUYRHULQJ UDDNWH *HHQ SUDDWMH ELM HHQ SODDW

JHFRQFHQWUHHUGH DQDO\VH PHW HHQ LQ VXV SHQVH JHKRXGHQ V\QWKHVH GRRU HHQ ลกDOOHJRUL #

+ (%% & '+ "+ % *& +, * . ' ' ! % ' * ," (-/$-' +,- ', ' "' % , , / * ' *+, # * ' . ' & ++ -'". *+", ", ' !"# +,* ! , . * *. ' 5 -'". *+", ", %+ +-) *& *$, 5 & , $-'+, + !" '"+ / ) ' & , ,! (*" "# '-,, (($ $ '+ " & ++ -'". *+", ", (( .((* )*(# ,(' */"#+ ,Q ]LMQ )ORUHQFH SURMHFW ส ส ส ส ส ส ส ส PDDNWH LN $ ''"+ & , ! , / *$ . ' *" *" ! ', % & * 0"+,"+ ! $-'+,!"+,(*" -+ " "' 2"#' ( $ (. * %(* ',"#'+ + !"% *$-'+, ' -"& * ,( ' ! , 6.-% "* 7 !"+,(*"+ ! & , *" %"+& , DOOHV KHUOHLGGH WRW NODVVHQVWULMG +LM YHUศผ MQGH GH ' %1+ . ' ! , $-'+,/ *$ ((* ' " % ,"+ ! % * " (' ' ('(&"+ ! +"+ RUJDQLVDWLH YDQ GH SURGXFWLH GH JLOGHQ RSNORP ' * "'!(- . *% '"' . ' () * !, GH XLW WH EHHOGHQ ERRGVFKDS HQ FXOPLQHHUGH LQ GH YRUP FRPSRVLWLH NOHXU VWRI UXLPWH (Q %+ .(*& "'!(- ' "'!(- +"+ , *- +)" % ' '((, ! , $-'+,/ *$ ,( ! - ,('(&" ' $(' ! , " ,+ .((*+)" % ' / , "' ,( $(&+, % ! , "' ' ,! & '-&& * . ' 6 (' ' 7 * +-%, * ' %(* ' )*(# , ZDDULQ QDDVW KHW ลกWUHFHQWRลข JRWLHN HQ KHW ลกTXDW WURFHQWRลข UHQDLVVDQFH YRRUDO KHW PDQLยญULVPH / * +,- * .(% ! , (& )*(# , / *"' *($ ',* % +,(' $ ' & * ' % %+ ++"+, ', ' % + .((* % ' * ( -*" . ' /" / 6 *( ,,( ,()" 7 % 2 ' ' . *, % GHQ LQ ส ส ส ส JHSXEOLFHHUG ELM 681 DOV ลก2QWZHUS HQ 8WRSLHลข $O GRHQGH NZDPHQ ZH RS KHW VSRRU YDQ "* ' +" ' +)((* , "$ '( %,"# .(% + "' ! , (& .(*& & * !"# / + ) % ' (*& %"+, , ! & "', * ++ * / + ,--* . ' ! , $-'+,/ *$ ' *& / * ' &"' ' &4, / *' &"' '" , ,(, ) * FHSWLHOHHU JHUHGXFHHUG NZDP GH HUYDULQJ GLH

RQV DOV VXEMHFW LQ KHW JHGLQJ EUDFKW 2S KHW VSHO +,(' ' & "+ ! +- # , ( # ,* % ," " !"# , %"#$ /"+, , (',,(. * ' 2( , !"# ! , *"+" ( . ' $% "' -* *%"#$ +- # ,"."+& . *& ' ", !" % !"# ' *((, -* *%"#$ 6 "% -' +" %7 !(( / * ' !"# ,- % "&)-%+ '

(( . ' + $(&, $(*, ' " . ' (!'

* * /" '+ / *$ !"# "' % , "',*( - * YRRUDO KHW RQYROSUH]HQ ลก:D\V RI 6HHLQJลข 2P ELM

* *+ (( +,"% , +, ' ! *% + "$ 6 ! (& ', ( - "+&7 "' . *, %"' ((* + / * "# !"# ' ''(, * ' /((* + !* , ! , & , ' .((* (' */"#+ + !"$, & $, , ! , '( '" ,+ . ' 2"#' *"+! " . *%(* ' (HQ SDDU MDDU JHOHGHQ KHE LN .HHV WKXLV RSJH ]RFKW RS GH 6SHUZHUODDQ LQ 9ODDUGLQJHQ HHQ JD OHULMศฝ DW GLH HHQ PHWDPRUIRVH WRW :XQGHUNDPPHU KDG RQGHUJDDQ 2Q]H XLWJHYHU *HUW -DQ YDQ 'LMN / + * "# ' & ' ,/ ( $ ' & ((* , $+, &( +, ' / ! & / % ,"# . ' 2 " !"# & * () % ' "' !"# & , ' * ," "' "# ' -, . ' "* ' +" . *2- !,, !"# 6 ! " /(%$ ' 7 ' & , $ * $, *"+," $ * ' % !"# !-' * * . *+ !"#'"' ' + (%% & '+ / + ' + ! " ' % *& + , * % . ' 2"#' +,- ', ' %(( ' , !"# & * "' 2"#' . *&( ' ! ' !"# ! , % , '

2" ' ' , !"# & +, *+ . ' * & , /" !"# ('+ . *,*(-/ & $, * * '# &"' $GRUQR )RXFDXOW 'HOHX]H %DXGULOODUG (HQ RQEHNHQGH ZDV KLM HFKWHU JHHQV]LQV ,Q ส ส ส ส ZHUG ! & "' ' +, &).(%% 2 % " ** 1% )*"#+ -", * "$, , " !,+, / * "++ *, ," " !"# '"&& * + !* ' * ((* ' & + , */ *$ 6 , * + % . ' 2" !, * / * % !"%")+ ('"' $ ( ' % ' + ! ) "' .(*& YDQ HHQ WUDNWDDWลข $PVWHUGDP ส ส ส ส GDW RS HYHQ (*" "' % %+ 2 ! ' /"#2 ' ! ' . ' 44' + !"% *"# 6! , (' ), . ' *% ' 7 + !*"# , 5 & , ' (( (& 6! , ' * +," /((* " ',", ",7 ! ' $ +%-", & , ' ", , -", ! , .((*/((* *. ' ลก'LW ERHN JDDW RYHU HHQ JH]LFKW (HQ YHUJH]LFKW (Q RYHU HHQ REMHFW (HQ VFKLOGHULM +HW VFKLOGHULM " , ' -",2" !, () ' % ' + ! ) ' ,((', ('+ 2"#' ' 2" !, ' 2 - %2"''" ! " "+ ! , ( $ ((*,*($$ ' , + !"% *"# "+ '" , %% ' ' 2" !, ! , ! , * (($ ' "# &(& ', ' +% , ! , %"$ () ' $"#$, , *- 7

* !", , mei 2017 | ส ส

(,( *, . ' ( $

'(. ," % 1 ' $ ' ' % + . %+ " -/ "#$+$ ',((*

-"& # * % ' * %"+ * * $ % ,&(+ % + $ ' . ' ! , & , * !( (-/ "# * '(. ," . ' ", (-/ , $ ' ' / '" , %% ' .((* ' --*1 & * '(. ," . ' % + $ ' & * ' & ' / (($ % 1 ' . %+ .((* ('1 * $ '"'

2 2 2 2 2

Daglicht

Ventilatie

Brandveiligheid

& % + $ ' () & !(( ,

& % + $ ' () & !(( , & +)" * . %+

& "'' ' . %+ . ',"% ," +0+, & '

Onderhoud

* $ % ,&(+ . 2 ' 2

2

Stedelijke transformatie

Newport Street Gallery door Caruso St John Architects ,Q ]LMQ HVVD\ YUDDJW 3LHWHU *UDDČť ( " $# " #$ #$ $" # " $ $ & & " $ $ & " " # $ & " #! #$ # $ $ ' " # ( !" $ " & % & %" %# ( " ( ' " $ 5LMQVWUDDW Ę&#x2019; LQ 'HQ +DDJ KHW & " #$ " &

" &

! #$ % $ #$ "% # # $ & # " $" #$ ! $ $ ' " " ( " !" $ $ ' " $ "

'RRUQLN EHVWDDQGH LQGXVWUL­OH %' ( $" # " " $ $ " #! $ & %# % " " $ $%%" % $ $

" $ $ mei 2017 | Ę&#x152;Ę?

Het einde van typologie?

Hoe stedelijke transformatie het vak van architect verandert

! !

!

! ! !! #

! %

!

# # !

#

"

Pieter Graaff

Herbestemming was tot voor kort een specialistisch werkveld. Tussen 2010 en 2015 stimuleerde de overheid met een Nationaal Programma de functiewijziging van leegstaande gebouwen. Tegenwoordig is deze praktijk zo alledaags dat het niet meer het vermelden waard lijkt. Kerken worden scholen, scholen worden woningen, woningen doen tevens dienst als kantoor of winkel, winkels worden bedrijfsverzamelgebouwen en bedrijfspanden krijgen een maatschappelijke functie. Functies als buurthuizen en postkantoren zijn bij andere organisaties ondergebracht en zelfs gevangenissen maken tegenwoordig deel uit van een wijk.

De klassieke samenhang tussen vorm en functie gaat daarmee ten onder. Of anders gezegd: we bevrijden ons ervan. Het is maar hoe je het ziet. Het aankondigen van een einde klinkt fatalistisch, maar gaat vaak met optimisme gepaard. De socioloog Daniel Bell analyseerde in The End of Ideology (1960) dat de grote ideologieĂŤn die de wereld verdeelden, een leeg begrip zouden worden. En de politicoloog Francis Fukuyama voorspelde in zijn essay The End of History dat de wereld na de val van de muur ĂŠĂŠn grote vrije democratie wordt. Beiden getuigen van het gevoel dat impliciete kennis begint te ontstaan over wat goed is. Een consensus die het overbodig maakt hierover te debatteren of deze precies onder woorden te brengen.

Maar dat laatste maakte Fukuyama uitgesproken cynisch. Hij meende dat â&#x20AC;&#x153;de wereldwijde ideologische strijd die een beroep doet op lef, moed, fantasie en idealisme, zal worden vervangen door economische berekening, het eindeloze oplossen van technische problemen, bezorgdheid om het milieu, en de bevrediging van de steeds verfijndere wensen van de consument.â&#x20AC;? Voor een politiek filosoof is dat geen uitnodigend perspectief.

Maar hoe uitnodigend is het einde van de typologie voor een architect? En is dat een goede ontwikkeling?

Survival of the fittest In de architectuur zijn we gewend om over typologie te spreken en te schrijven. De definitie ervan is vrij eenvoudig: â&#x20AC;&#x153;een onderverdeling van een object of verschijnsel op basis van bepaalde kenmerkenâ&#x20AC;?. Het benoemen van typologieĂŤn is een eeuwenoude bezigheid1 die je bij biologen, psychologen, antropologen en ook ontwerpers tegenkomt. Dit biedt niet alleen overzicht, maar bewerkstelligt ook dat verschillen en eigenschappen bespreekbaar worden.

Anders dan op andere vakgebieden, staat bouwen gelijk aan iets toevoegen. Het feit dat bestaande typologieĂŤn herkenbaar en bespreekbaar zijn, mĂĄĂĄkt dat anderen ze overnemen. Als ware het een zichzelf versterkende evolutie, worden de meest succesvolle typologieĂŤn vaker overgenomen dan andere, en daardoor ook vaker opgemerkt en weer toegepast. In dat proces ontstaat een nauwe verwantschap tussen vorm en functie.

Gebouwen die blijken te werken als werkplaats, ambtswoning of bejaardenoord worden opnieuw gebouwd voor die functie. Daarmee is typologie symbool gaan staan voor de samenhang tussen functie en verschijningsvorm.

Deze samenhang komt van pas in de communicatie van verwachtingen tussen opdrachtgever, ontwerper en bouwer. Je hebt er geen BIM-model voor nodig om een gezamenlijk beeld te scheppen van een basisschool of kantoor. Bovendien draagt het proces van selectie, mutatie en recombinatie bij aan kennisoverdracht en optimalisatie. Bij iedere uitvoering van een bepaald type laat deze zich weer verbeteren en actualiseren. In historische steden en streken zijn zo bouwwijzen ontstaan die aansluiten op plaatselijke gebruiken en omstandigheden.

Genetische modificatie Na de Tweede Wereldoorlog is het gedaan met deze organische evolutie. Overheden en

Ę&#x152;Ę? | mei 2017

" " ! !

!

PHL ʌʊʋʏ S ʑʊ ʑʓ

mei 2017 | ʌʑ

Het einde van typologie?

Op basis van big data van huizenzoekmachine Funda ontwierpen Jeroen Atteveld en Dingeman Deijs het rijtjeskasteel. Naar eigen zeggen vormt dit Fundahuis een nieuwe woontypologie die zich in haar ruimtelijke opzet onderscheidt van de standaard rijtjeswoning. Tegelijkertijd kun je het rijtjeskasteel in elke doorsneestraat van Nederland inpassen.

) ! % #! " ! ! # $ # ! %

"# ! # # # " #

" !

bouwers stonden voor een gigantische opgave. De wederopbouw vroeg om grootschalige productie van stukken stad. Daarbij hadden planners en stedebouwers behoefte aan herkenbare bouwstenen om deze stukken stad te bouwen. Ze ontwikkelden woningen voor verschillende huishoudens, scholen, winkels, kantoren, sportvoorzieningen, gemeenschapsgebouwen en bejaardentehuizen. Functie en verschijningsvorm hingen sterk met elkaar samen. Hierdoor ontstonden leesbare wijken en dat paste goed bij de ambities van een open, democratische en maakbare maatschappij.

De geleidelijk lokale evolutie van bouwtypen maakte in dit proces plaats voor genetische modificatie. In het lab ontwikkelden architecten de verschillende typologieĂŤn door tot precies passende handschoenen voor specifieke functies of doelgroepen. Ze lieten niets aan het toeval over, want de efficiĂŤntie en maakbaarheid van de bouwtypen stonden voorop. Waar typologie voorheen stond voor het losjes indelen van bestaande diversiteit aan bouwwijzen, lag ze nu aan de basis van een enorme productiegolf. De typologieĂŤn werden door het hele land gebouwd en waren zo herkenbaar als â&#x20AC;&#x2DC;standaardâ&#x20AC;&#x2122;.

&&& ! # # ! # % " # "# !

Nieuwe ideeĂŤn voor oude gebouwen

$ * $ $ % ! $&

Met het verstrijken van de tijd zijn deze standaard bouwtypen niet meer opgewassen tegen de snel veranderende buitenwereld. Het huis is zo toegespitst op zijn primaire functie, dat het woning is gaan heten.2 In het huis waren combinaties van wonen en werken

# $&" # '# ! !" # Ę&#x2026;ĆľĘ&#x2020; # # # !!$ #

Ę&#x152;Ę&#x2019; | ! # # mei 2017

$OOHV ȽH[" In deze documentaire onderzoeken Abel Heijkamp en Julij Borťtnikde de gevolgen van de flexibilisering van wonen en werken. Ze brengen de groeiende onzekerheid die dit met zich mee brengt in beeld. Dit schetst een samenleving waarin zekerheid alleen is weggelegd voor degenen die zich dat kunnen veroorloven.

geen uitzondering, net als het inwonen van familieleden. De naoorlogse woningen zijn hier echter niet op berekend. De toegenomen welvaart en culturele diversiteit zorgen voor een ander gebruik dat tot toegespitste typologieĂŤn als kangoeroewoningen, woon-werkwoningen en halalwoningen leidt.

Op dit moment maakt de verzorgingsstaat plaats voor de participatiesamenleving en de geplande stad voor de organische stad. Bewoners die zelf hun woningen realiseren in een leegstaande school of ondernemers die nieuw leven blazen in oude havengebieden, winnen aan terrein. Dat vraagt om andere ontwerpvaardigheden, namelijk het benutten van ruimtelijke kwaliteiten van gebouwen die met een andere intentie zijn gerealiseerd. Maar het heeft ook impact op de leesbaarheid van de stad. Bij sommige transformaties spat de nieuwe functie van de gevel, in andere gevallen ontstaan hybride verschijningsvormen die van alles kunnen vertegenwoordigen.

mei 2017 | Ę&#x152;Ę&#x201C;

Het einde van typologie?

In â&#x20AC;&#x2DC;Learning from Las Vegasâ&#x20AC;&#x2122; (1977) introduceren Robert Venturi en Denise Scott Brown de termen â&#x20AC;&#x2DC;Duckâ&#x20AC;&#x2122; en â&#x20AC;&#x2DC;Decorated Shedâ&#x20AC;&#x2122;. Deze verwijzen naar gebouwen die respectievelijk in hun vorm hun functie representeren en anonieme dozen waar de functie afleesbaar is van een reclamebord.

"3$)*5&$5&/ 53"/4'03

Opkomst van â&#x20AC;&#x2DC;queerâ&#x20AC;&#x2122; gebouwen

.&&3%& %& 06%& "3"(& "5)068&34 */ <4 &3

Filosofe Simone van Saarloos stelde onlangs de vraag hoe het leven in Queertopia eruit ziet. De typologische indeling van hetero en homo groeit uit tot een steeds langere letterreeks, met als laatste tussenstand lgbtqia.3 Er ontstaat kortom, net als bij de kangoeroeen woon-werkwoningen, behoefte aan een bredere reeks typologieĂŤn.

Het label queer, dat vaak als een onbestemde tussenfase wordt gezien, moet die reeks volgens Van Saarloos vervangen. Queer verheft de openheid van het onaffe en imperfecte tot identiteit. Zoals de liefde voor systeemplafonds is ingeruild voor industriĂŤle en rauwe gebouwen, waar nog van alles aan kan veranderen. â&#x20AC;&#x153;Als wij intelligent genoeg zijn om chaos te herkennen, zijn we dan niet ook in staat deze te accepteren zonder hem in stukken op te breken?â&#x20AC;?4 Queer gebouwen kunnen van alles zijn of worden. Vrij vertaald is de uitdaging om die eigenschap bij een transformatie te behouden of bevestigen.

De vraag is dan wat de rol van typologie in communicatie en kennisoverdracht nog is.

Het cynisme van Francis Fukuyama en de kritiek op het postmoderne denken komen erop neer dat het omarmen van het ongedefinieerde leidt tot een onvermogen om onderwerpen te bespreken en doordenken. Als de typologie zou verdwijnen, wordt ieder project dan uniek en daarmee een opgave voor architecten? Of vergroot deze ontwikkeling de kloof tussen architect en opdrachtgever, omdat zij niet goed meer over ideeĂŤn en verwachtingen kunnen communiceren?

50(&/#04$) 505 56%*0 005

-&&4 .&&3 01 888 %&"3$)*5&$5 /- 130+&$5&/ 456%*0 #005 & -*$)5453""5 &/ %& %003(&&',"45 7"/ %& 56%*0 005 :*+/ */ 4".&/8&3,*/( .&5 *&5 &*/ &, 0/58031&/

Bouwen voor de massa, ontwerpen voor het individu Verrassend is dat over deze kwesties al lang wordt nagedacht. Na de wederopbouw wendden veel architecten zich af van de geĂŻndustrialiseerde bouwwijzen. Maar John Habraken werkte met de Stichting Architecten Research juist aan ideevorming over draagstructuren die verschillen in gebruik opvangen. Zijn bekende onderscheid tussen drager en inbouw verenigt massaproductie met een grote diversiteit aan woonwensen. De technische mogelijkheid om in een project vierhonderd verschillende woningplattegronden te realiseren vraagt echter om een effectieve ontwerpdialoog tussen architect en gebruiker.

De inbouwsystemen zijn niet meer verkrijgbaar en het veranderen van de indeling blijkt

0-(&/4 )&5 4$)&11*/(47&3)""- */ %& *+#&- 8"4 %*5 :&-'4 %& &&345& 5"", 7"/ %& .&/4 /0( 7003%"5 %& 73068 8&3% (&4$)"1&/ ("' %".

"--& %*&3&/ &&/ /"". !*& 64"//& 0.044"

*+.&(&/ Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x160;

-&4#*&//&4 )0.0<4 #*<4 53"/4(&/ %&34 26&&34 .&/4&/ .&5 &&/ */5&34&,4&$0/%* 5*& &/ "4&,46&-&/ *.0/& 7"/ ""3-004 ; &-,0. */ 6&&3501*" 8""3 )&5&304&,46"-*5&*5 &&/ '&5*4+ *4<

Ę&#x152;Ę&#x152; MXOL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę?

2SHQ .DDUW RUJDQLVHHUGH KLHURYHU LQ MXQL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę? &&/ &9$634*& &5 7&34-"( %""37"/ 7*/% +& 01 888 %&01&/,""35 /-

Ę?Ę&#x160; | %& 3$)*5&$5 mei 2017

De stichting Goed Wonen hield zich in de jaren vijftig en zestig bezig met â&#x20AC;&#x2DC;smaakopvoedingâ&#x20AC;&#x2122;.

Ze wilde bewoners helpen om te schakelen van traditionele woonvormen naar de moderne woning en bijbehorend interieur. Daarmee sloot de ambitie van de stichting aan bij de architectuur van het Nieuwe Bouwen uit deze periode.

niet veel vaker te gebeuren dan in het traditionele bouwen. Toch kan het Open Bouwen op hernieuwde belangstelling rekenen.5 Met het verstrijken van de tijd blijken de dragers waarover John Habraken filosofeerde, onbedoeld te zijn gebouwd als school, kerk of bedrijfsgebouw. En deze dragers worden nu getransformeerd tot atelier, tandartspraktijk of woning. De kennis die is ontwikkeld om veranderingen in gebruik te faciliteren en effectief met gebruikers te ontwerpen, is opnieuw relevant.

Met het oog op de transformatieopgave is het zaak deze methoden verder te ontwikkelen. In een praktijk waarin herbestemming de norm is, volstaat het niet meer te verwijzen naar bekende typologieĂŤn. Je hebt verbeeldingskracht en instrumenten nodig om effectief met opdrachtgevers en gebruikers te communiceren over hun wensen in relatie tot bestaande panden. Ook heb je handvatten nodig om de kennis uit eerdere projecten in te zetten bij volgende opgaven. Als architecten deze methoden nieuw leven weten in te blazen zonder te vervallen in standaardoplossingen, ontstaan kansen om maatwerk te leveren. Het einde van typologie wordt daarmee omgebogen tot uitnodigend perspectief om de relatie tussen architect en gebruikers te vernieuwen.

mei 2017 | Ę?Ę&#x2039;

Rijnstraat 8 in Den Haag door OMA

5LMQVWUDDW Ę&#x2019; LQ 'HQ +DDJ GRRU 20$

Het ministerie van vrom was bij de oplevering in 1992 door het serreconcept van Jan Hoogstad een vernieuwend architectonisch gebouw. Op dit moment ondergaat het gebouw, onder leiding van Ellen van Loon (oma) een metamorfose, waarbij het aangepast wordt aan huidige gebruikseisen, terwijl tegelijkertijd het oorspronkelijke concept wordt verbeterd en versterkt. De vraag wat je met vrom kunt doen is daarmee nadrukkelijk onderdeel van de architectuur. De meest opmerkelijke verandering is dat het gebouw meer bij de stad wordt betrokken en deze opnieuw ordent.

Harm Tilman

Ossip van Duivenbode

Ę?Ę&#x152; | ' ) ) mei 2017

$ ' ) )**' ) + $ %* ( '

%% ) ) +%%'# " # $ () ' + $ Ç&#x2030;Ç&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x20AC;

**'/ # (# )' " $ $%

+ " $ ) * ) $ ' "" ( , ) $ *,

, ( * (+ () ) " ) ' ) $ () )

# $ + ' 1' $ + $ )% & (( $ + $

( % , ) ' +%%' %%' ) %%' )

$)' " ) ) %$ $ $ %& $

)' &" " ( $ )' )%) )% & (( $

'* ! , ( )%) $* )% , $ $ )

() $,%'& () $ + $ $ *, )(

+ $ /%$$ & $ " $ " + '" ) $ $

# ' ) $) ) + ' $ ' $ +'

+ ' '%& " $ # $ () ' %*, $

, '#) !%* %&("

, ) # ) $ %*, ) *' $

YDQ +DQV .ROOKRČť 2S EDVLV YDQ KHW

$ ) ) ( %& " + ' $ % )

%$), '& + $ Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ ( Ç&#x2030;Ç&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x20AC; + ' %*, )%)

" '+ $ ) / " %%'() $ ( $

$ ' !(! $)%%' +%%' + '( "" $ #

$() $( /% " $ ' ! ( %' $ (

) %$), '& " $ ' ! ' ,%' $

$ () ' ( $ $() $ /%# ' / "

) +%%' )' $( %'# ) + $

%%' $ " ) ) ) # ! $ # )

5LMQVWUDDW Ę&#x2019; SODDWV ELHGHQ DDQ PHHU GDQ

# $ () ' $ ' + '/ # "! $)%%'

# )( && " ! %$), !! " $ $ # '

]HVGXL]HQG ULMNVDPEWHQDUHQ RS Ę&#x17D; Ę&#x17D;Ę&#x160;Ę&#x160;

( %& / ) '% ' ## ' )

%%! $ ' ) )**' / " ,%' ) ' $ )

, '!&" !! $ + $ / $() "" $ $ Ę&#x2039;

2SGUDFKWJHYHUVFKDS 5LMNVNDQWRUHQ

# ' $ +%%' $

5LMQVWUDDW Ę&#x2019; LV RQGHUGHHO YDQ KHW

Ę&#x2026;Ç&#x192;Ç&#x201A;Ç&#x2026;Ę&#x2020; $ # $( ) ! " '

+' ( * ) $ ,%%$ *' $) $

() '&" $ ! $)%%' * (+ () $ $

%& ' ) + ' ( # !) " * ) + $

)* " +%%' '%) %#&" - %*

) &" $ ' ") %$ ' # ' )

KHW 'LUHFWRUDDW *HQHUDDO 2UJDQLVDWLH

, $ /%, " $ $ *, %*, "( )' $(

$' ) $ + $ %*, $ %' $ ( )

' (+% ' $ ! Ę&#x2026;ơƺÇ&#x201A;ĆľÇ&#x2026;Ę&#x2020; + $ )

IRUPDWLH =H KHHIW GDQ RRN HČťHFW RS GH

$ & '(%%$%$ $! " ! &" )(+ $ )

# $ () ' + $ $$ $" $ ( ! $ $

$ ( ' ) )%$ ( &' !) !

$ '( $ +%%' $ ( $ %*,

%$ $!' !(' " ) (

%& ) %$), '& %& " $ ,%'

$ ) # ' 2 $ %#3 + $ $ # $ (

%%') $)' " , '+ $ $ () Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´

$ # !) $ %& ' ) )%$ (

) ' + $( + ' $ ') ) , '! + $

+ ' ' %*, ' ƾƴÇ&#x20AC; $ ĆźÇ&#x2020;Ç&#x2020; " ).

*")**' $ '* # ' / $

# ) $ ' $ %$ ' $+"% + $ # )

VHUYLFHV GHHO XLWPDDNW ZRQ LQ Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x17D;

) ) ), +%" $ " %*

( && " ! $ ) $%"% ( %$), !

) $ ' +%%' + ' %*, $ $

, $ $$ $ $ $ ), % '

! " $ $ ) $ *, , '! $ % ) / $

H[SORLWDWLH 2S Ę&#x152; MXQL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x17D; WHNHQGH

" + $ # ) +' , "! (& ) $

$)' !( %*, $ $ $ +%" $(

' ) *' + " $ & %'() $ # $(

'+ $ ,%' $ %* $ $ , "!

) # () '&" $ +%%' " " ) ) $ $

) !(+ () % ' ) $) ' "

)' $( %'# ' " ! ') ,%' $

) $ +%%' %$)#% ) $ $ ), '! $

Ç&#x192;Ç&#x192;Ç&#x2020; %$)' ) # ) ) %$(%') *# )

%$), '& '( () ( + ! ' +' "

%+ '" $ $ ( # $, '! $

%$(%') *# ( + ' $),%%' " ! +%%' )

*$ &" $$ $ ' ! $ $ ) %* $ # )

" - " ) ) $ **'/ # / $

%$), '& $ ' $%+ ) $ %%! +%%'

) ) ) $ %*, ') ' / "

" $ ' ! ))' *) $ + $ ) + '/ # "

) %$ ' %* $ -&"% ) ) $

,%' $ '* !) $ 1-&"% ) '

NDQWRRU 2S EDVLV YDQ KHW PRWWR

NRPHQGH Ę&#x152;Ę? MDDU 'H QHWWR FRQWDQWH

ťHȞFL­QW HQ DDQWUHNNHOLMNŢ ZRUGHQ

ZDDUGH YDQ KHW FRQWUDFW LV Ę&#x152;Ę?Ę&#x2018; PLOMRHQ

ULMNVNDQWRUHQ XLWJHERXZG WRW ȽH[LEHOH

*'% $ ) ' ) Ç&#x2026;Ç&#x2030;Ćľ ) /%

, '!%# + $ $ , ' $ %$ $!

$% # ( ! ' (

+HW SURMHFW 5LMQVWUDDW Ę&#x2019; EHWUHIW GH

" ! + $ ) $ &" )( ! $ ,%' $

FHUWLČźFDDW DI

)' $( %'# ) + $ ) %*, , ' $

, '!) '$ () ( $ " ( " $

%$)' )+%'# 2 ( $ * "

5LMQVWUDDW ʒ JH]LHQ YDQDI KHW SULQV %HUQKDUG 9LDGXFW /LQNV EHYLQGW ]LFK KHW PLQLVWHULH YDQ 9HLOLJKHLG HQ -XVWLWLH HQ GDDUDFKWHU KHW PLQLVWHULH YDQ %LQQHQODQGVH =DNHQ HQ .RQLQNULMNVUHODWLHV

'H RQGHUGRRUJDQJ RQGHU 5LMQVWUDDW ʒ YDQ 7XUIPDUNW QDDU &HQWUDDO 6WDWLRQ LV JHWUDQVIRUPHHUG WRW HHQ VWDGVSOHLQ 2S GH YLHUGH ]ZDUWH YHUGLHSLQJ EHYLQGW ]LFK GH YHUGHHOODDJ UHFKWV LQ GH XLWERXZ GH VWDGVOREE\

mei 2017 | ʍʍ

Rijnstraat 8 in Den Haag door OMA

Het leeuwendeel van de gebouwen in Nederland gaat een tijd tegemoet van verandering en voortdurende transformatie

$ ! " $ - Ę&#x2026;ơƾƚÇ&#x20AC;Ç&#x201A;Ę&#x2020; &

" & " %' # *

' " $

" $ #& #$ "

& " $ ! #$ & #$ !" $ $ # & " & " & $ " % $ #$ ' " ! " $ " $' "! # $ & " " % (! $ $

GH ČźQDQFLHULQJ YRRU ]LMQ UHNHQLQJ $ "# $" $ #$ ' " & "# & %' $

& " "

! ##

&

& " ##$" $

& " " $

& " " $"%

$ &

#$%%"#! $

& # ) %# & $ %' ,, " ,, $" $ "

$

"#!" %' # &

Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę&#x2019;Ę? Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę&#x201C;Ę&#x152; RQWZRUSHQ GRRU -DQ +RRJVWDG * " $ $ ! #$ " &

" "

#$ " $ # "" !$ $ $ !$ $ & $ "# & #$ " & "% $ & " # ' $ $ " $ " $ %' %' &

" $ #$ " & Ç&#x2030;Ç&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x20AC;

# %' #$ ' ! Ę&#x201C;Ę&#x201C; Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x160; YLHUNDQWH PHWHU UXLP GULHGXL]HQG # $ ' " & # ' # $ ! ' " ! & #$ " ! * ' " $ ! " $%%" & % " $

" ' * $ $

& " "# ' &" '

" $" % $ & $ # ""

!$ ' #$

#$ $" $

% $#! %' ! $ " $ $ %' $ " # % & " #"% $ " # " $ %' # % $ & % & * # $ & " ! % $ & #

$

"% $ $%## ' "# % $ $ $ $ "

$ " $

& % ' % $ # & # & $$ # & " # $ # "" # $ " # #

" $ % $ & $ $ " %"

# " $ & # %

Ę?Ę&#x17D; | " $ $ mei 2017

" # !!

De transformatie in 2008 door Meyer en Van Schooten Architecten van het uit 1975 stammende ministerie van FinanciÍn was een pilotproject van de Rijksgebouwendienst voor de nieuwe DBFMO-contractvorm. Het vernieuwde, energiezuinige gebouw voor 1.850 medewerkers heeft een transparante dubbelehuidfaçade die over het bestaande betonnen casco is gespannen.

mei 2017 | Ę?Ę?

Rijnstraat 8 in Den Haag door OMA

+HW QLHXZH VWDGVSOHLQ RQGHU 5LMQVWUDDW ʒ JH]LHQ ULFKWLQJ 7XUIPDUNW +HW JHERXZ OLQNV RS GH DFKWHUJURQG LV KHW PLQLVWHULH YDQ 9HLOLJKHLG HQ -XVWLWLH

% $ #

$

& ) " !" $ " ! ) $$ "" " ) ) " &

" $%%" & $ $

# "" #

# %' #$ ) &

$ $ " & "% $

# # " & #$

' $ & $"

$ $

&

"% " % $ #!% $ &

#$ ! &

"#$ & $

# "$ % & ǂǀƴ Ƶƴǀ

' " &

#

" $ #!" $

#$ $ " $ $"

% # "

#$ #$ # & !" #

# # % $ ) # & " ! #

&

" ) $

$

* #$ %! (+ # #$ $

$ $' "!

" %' ) $ $

& "$ $ " # " $ $

$ $' "! & ǂǀƴ # $ $

&" ) $ ' "

" $ ' " %' #

$ & " %' & ljDžǂǀ " $

# %' # *! #$ %! (

& ' " &

%' & # # & $ %'

" ! "$+ & $

#$ #$ # ' " !

"# ' "# $

' " $ %' ( %# & $

! # # &

"#!" $' "!

" " #

! & " %# ' " ' "

$ % %' )

"% #$ %! ( ' #$ " ! $

$ (# $ $ ' $

&

$ & & %' #$ #

" " ' " $ ! $

" $ $ ' $ & $

" #$ $ & & $

& $ " ## $ # # $ $' "!

& $#$ ! $ #$

$ %' # &

#

JHERXZ LQ YHUJHOLMNLQJ PHW ʌʏ MDDU JH

& " & $ $

#$ # ljDžǂǀ #$ " %' $

$ $ $ " # "

"#!" %' % $ "

& $ %' "&

"

"'" $ # "&

" % & #$" $ $ "

$ " ) &

# " # ! " #(#$ $

# #$ " & " $ " $ "' ' "$

$ $ $" $

# % $ &

$ ")

"#!" $' "! "

ʍʐ | " $ $ mei 2017

#$ $ &

!!% $

' $ $ $

& " " $" # "

! $

" ǂǀƴ ) & " $ " !

In het Wijnhavenkwartier van Den Haag ontwierp Geurst en Schulze de transformatie van de voormalige ministeries van Veiligheid en Justitie en Binnenlandse Zaken. In deze gebouwen zijn woningen, commerciĂŤle ruimten en de Faculteit Campus Den Haag gehuisvest.

Leon Thier nam het interieur voor zijn rekening.

'H QLHXZH HQWUHH YDQ 5LMQVWUDDW Ę&#x2019;

! ( $ ( # ! #

' # ' # " ! #& %

"& & % $ $ # %

# % ' #$ ! % ! % $

!!# ! # % Ç&#x2030;Ç&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x20AC; !&(

*! ! # $ $% $ ! ) $%

" ' # ' ' # " %

!!" # # ' % $ %

% # $% &# % !" #$% ' # "

& % ' # # %#& % $% # $

(!# % ( # ' #!!#* % !!#

% % # % ! ' # # %#&

' # #!!% !!# # # $% # $

' # " !' " % *

( $$ '! % #$$%#!!

!" %( ' # "

$ % #&

'!!# $ !% ' # " *

%&$$ % %#& % * &(

'!!# ! " % ' % !&(

!& $ %& % ! !"

%# $ !# # !" ' # "

$% # $ &( * & %

( $ % ' $"

%!!#' # "

! & %* % !" $%

' %# % % ! Ç&#x20AC;Ć´ % #!

"! $% ! # %&&#$% $ !!#

* $ !% %!#

%!# * % & " '

!!# ' # # %!% "

Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ %# $ !# # %!% !"

# ! * ( ' !!#

2ČžFH HQ /HQVYHOW LQJHULFKW YRRU KHW

# % # '!!# ! *

%# $" # % ! # % % !&

Ç&#x201A;Ç&#x20AC;Ć´ $ !!# % ' #

$% # % *! &( $

'! * * " %

$% "& % &( ' #%

' ( # ! % ! % $"

$ & % % % &# &

%!# % #( "& !"

' # $$%# % %

' # "

!& $ %& % ! #

' # ' # " % '!!#

!# , % % ! # ' $&

GDDULQ KHE MH ȽH[LEHOH ZHUNSOHNNHQ

! $% # ' # % # % !&( $

! $ !' % # !#

)$ # % $ %&$$ ' #$

!% $ !% $ $ !% !" !!$%*

' # # $) %# $ % !!#

% ( # $%

"#! # ! # ' # % #%

' % !&( $ !!"% %

&( !&( ' ' #

' #$% # % % &( !&( *

' #$% # % ' $ ' # % * -$" .

'!!# # ' #

!!$%* * %$% ' *

* " % %!% ' # ' # "

!!# ' %# "" ' #%

' " %$ % '!!# '!

%!# ' * !"

&( ( # % ! $ !#

# % % mei 2017 | Ę?Ę&#x2018;

Rijnstraat 8 in Den Haag door OMA

Ę?Ę&#x2019; | mei 2017

mei 2017 | Ę?Ę&#x201C;

Rijnstraat 8 in Den Haag door OMA

Het ontwerp van OMA is in feite te beschouwen als een ‘post-occupancy report’ van het oorspronkelijke ontwerp

WUDQVSDUDQWH JHYHO GLH HHQ SUDFKWLJ SDQRUDPD XLW]LFKW ELHGW RS GH ZLMN YDQ %DUQ\ 2S GH]H SODDWV LV GRRU ǂǀƴ " QLHXZH FHQWUDOH YLGH JHPDDNW GLH WZHH YDQ GH RXGH DWULD YHUYDQJW 5RQG GH]H ELQQHQUXLPWH ]LMQ RS KRJH HQ GXEEHO KRJH YHUGLHSLQJHQ GH EHVWXXUVSOHLQHQ " "'##% " & $$ " & '( %

"'!# ' " &

" #%! ' () %#" # " ! ' ' #(' "' "

,Q GH KXLGLJH WLMG YDQ GXXU]DDPKHLG ZRUGW GH DDQSDVEDDUKHLG YDQ HHQ #() & " " " % ) WHLW HUYDUHQ +HW OHHXZHQGHHO YDQ GH #() " " % " ' " '

% #%!

& ! ' #" % & " &) " "

WHJHPRHW YDQ YHUDQGHULQJ HQ YRRUWGX UHQGH WUDQVIRUPDWLH +HW RQWZHUS YDQ

&'((%&$ " $% & "' ' ## ) % #(' " ) % " ! ' ' () "' "

ǂǀƴ VSHHOW VXSHULHXU LQ RS KHW OHYHQ GDW KHW JHERXZ QX JDDW OHLGHQ 5LMQVWUDDWbʒ LV ELMYRRUEHHOG ]R RQWZRUSHQ GDW MH HU LQ SODDWV YDQ GULH RRN ]HV PLQLVWHULHV LQ NXQW RQGHUEUHQJHQ 0LQLVWHULHV ]LMQ LP PHUV RQGHUGHHO YDQ YRRUWGXUHQG SURFHV

% % "'%(! $% & "' ' ) %' ) '' " " "' "

YDQ UHRUJDQLVHUHQ HQ VDPHQYRHJHQ ǀƴ YRHJW HFKWHU QLHW DOOHHQ ]DNHQ WRH " ' &' " #"') %$ ! % & % ## " & #! ' ##%&$%#"

9DQ .OHȻHQV]DDO $% & "' ' %# "

#" $' " ' $ && " " #$ " # %

QLYHDX WH WLOOHQ =H GRHQ GLW GRRU DFWLHYH YRUPHQ WH LQWURGXFHUHQ GLH LQVSHOHQ

"' %" ' #" % % "'%(!

5HȽHFWHUHQGH PHWDOHQ SDQHOHQ

RS GH QLHXZH ZHUNSURFHVVHQ YDQ GH YHU VFKLOOHQGH RUJDQLVDWLHV 'H]H YHUYDQJHQ QLHW GH DUFKLWHFWXXU YDQ +RRJVWDG PDDU OHJJHQ GH YHUERUJHQ SRWHQWLHV HUYDQ EORRW HQ EUHLGHQ KDDU XLW PHW DDQYXO OHQGH NZDOLWHLWHQ HQ HHQ RQJHORRȽLMN

&' (% "' $% & "' ' %ODXZ GRQNHUJULM]H JLHUYORHU Ş KRXW "' "

SOH]LHU LQ KHW JHEUXLN YDQ GH UXLPWH 5LMQVWUDDW ʒ VSHHOW ]R RSWLPDDO LQ RS GH DFWLYLWHLWHQ HQ UHODWLHV GLH KHW JHERXZ QD RSOHYHULQJ ]XOOHQ EHSDOHQ

& # * $% & "' ' 1DWXXUVWHHQ HQ DUWLȼFLHHO GXLQODQG & $

'H]H ZHUNHQ ELM %XLWHQODQGVH =DNHQ HQ YDQ ,QIUDVWUXFWXXU HQ 0LOLHX KHW &HQWUDDO 2UJDDQ RSYDQJ DVLHO]RHNHUV ʅƶǂƴʆ

!! % ' " '(% & ' "&' ʅƼǁƷʆ " "&' %( % " %'% ʅƷLJƲljʆ

ʎʊ | % ' ' mei 2017

Het ministerie van Sociale Zaken (1990) is ontworpen door Herman Hertzberger. Kenmerkend zijn de zestien achthoekige kantoortorens die rondom een langgerekte straat liggen. In 2003-2006 heeft een ingrijpende, inwendige renovatie plaatsgevonden, die ook door het bureau van Hertzberger is gedaan. Eind 2016 is het complex door het Rijksvastgoedbedrijf verkocht aan Litoro Investments.

%

!

& ' % "

#

mei 2017 | Ę&#x17D;Ę&#x2039;

Rijnstraat 8 in Den Haag door OMA

Ê&#x17D;Ê&#x152; | mei 2017

!

mei 2017 | Ę&#x17D;Ę?

!& " & !

Rijnstraat 8 in Den Haag door OMA

Op basis van het motto â&#x20AC;&#x2DC;efficiĂŤnt en aantrekkelijkâ&#x20AC;&#x2122; worden rijkskantoren uitgebouwd tot flexibele werkomgevingen waarin onafhankelijk van tijd en plaats kan worden gewerkt

# $ & ( $ (-(12%0(% 4!-

% "

0.&0!,,!$(0%#2(% /$0!#'2&%4%01#'!/

&"!

3""+%$%#* %($%- 4+.%0%-

()*1*!-2.0%-

%- !!&

*HHOHQ :DQVVXP SUHIDE & "!%&' & %

!&) $# .22%0$!,

2!!+".35 !&%+'.32 !*'3(8%- ,%#.

$&! $ ++%- 4!- ..-

=DDQGDP $ ## ! 2%%-'3(1 "%2.-

%%" & % +%6 $% .-& 4..0+./(& .-2

(2'3(8%0,%%$%- %012%- ,12%0$!,

ZHUS .HHV YDQ &DVWHUHQ GHČźQLWLHI RQWZHUS 2.2 3(24.%0(-&

$IZHUNLQJ

$" & $ & & ! !02 (#.+!!1 -(2!

" $ !!1$!, !$$(-64%%- %11.

0-.$(

:DDOZLMN 6ROLG 1DWXUH $DOVPHHU (

) $ $% (""$ "# "!&) $# !- !02!

.%-'.32

% 0..2 (11%0

.,(-(# +!#* 312%0 '0(12%-1%- !22'%5

.0(-#'%, 0!*%+ 2,.1 $%- +'0!

!4(1 +!(- .30!36 +%6!-$%0 (!0+(

.22%0$!, +$.5! .22%0$!, 3--%".

!-&5%- 3. (0!2 '31-32$(-.4 3-*73

4!+$%30%- (%,%- ..- $!, $!,

.' !-1 !011.- 0(# %% %( !. (**(

GUDDLGHXUHQ FLUFOHORFNV ! !

3+$%0 %227 & $5!0$ (#'.+1.- (2.0

$OGRZD 5RWWHUGDP 0XOOHU 65$ (LQGKRYHQ

2OLYHLUD 3DZHO 3DQČźOXN /DXUHQ 3RWWHU 0DULR

%#' ! 9*9 /RHQKRXW % '$ !

.$0(&3%8 )%%0$ 4!- $% !-$2 !1*(!

2!!+*.8()- (-2%015()* 0%30 .22%0$!,

(,.- !&$!+%-! 2!-%1#3 %,!5!-&

0+% +HUYHOG '%&$ % %012%-

5!0("!2'.0. .-&#'3!- '!.

,12%0$!,

0HGHZHUNHUV GHČźQLWLHI RQWZHUS WRW $ % & !1/%0 4!- ,12%+ $. $% .%0

!& $ '$

!+.,!

3+% (++ !028.& (2.0 +(4%(0!

! ! % ' &) $ %UHXU 5RWWHUGDP

'%.$.0! !/!-!12!1(.3 !--7 (&2%0

! %+%& 0DDUV +DUGHZLMN

7MHHUG YDQ GH 6DQGW 0D\D 7XUUH 6WHIDQ :ROI

( ! %%+%& 036(- !/%++% !!-

( % '$ "!%&$' & 03/ .-$%-

GHQ ,-VVHO "% ' $ 3ODQ#WRČžFH

3--(*

5RWWHUGDP %& !$ & ! !- 11%,

( % '$ !%& & % !+12!0 (,.-(1

8WUHFKW ,QWRV +DDUOHP 3ODIRQGV\VWHHP

()15()*

.35 %- %#'-(%* 3--(*

%HVWHN Ę&#x17D;Ę&#x17D; 5LMVZLMN $ & ! 2!/ 0%$!

( % '$ " %& %4%+ #.312(#1

!!1 !&..02 !/%++%

(-$'.4% !! $

.35 %- %#'-(%* ; &0.2%

!%& & %

/0.)%#2%- 3--(*

' & ! ! ( !& & (-*

!& $ '$ $ & & .22%0$!,

6\VWHPHQ .DWZLMN 2& :DWHUORR +ROWHQ

! '!%& ! $ .0. %(&+

$) $ ! .++%"0%&2 %- !!&

,12%0$!, !,!0 0!-* (+4%013,

:H]HS ,7 63,( %UHGD !

$'&" ( " $"## $( & Ę&#x201C;Ę&#x160; Ę&#x201C;Ę&#x2039;Ę? PĘ&#x152;

=RHWHUPHHU /LIWHQ 5ROWUDSSHQ (213"(1'(

&&" ( " $"## $( & Ę&#x2019;Ę? Ę?Ę&#x152;Ę&#x2018; PĘ&#x152;

+%#2(# %%-%-$!!+ '711%- 03// !/%++%

$'&" ! "' Ę&#x17D;Ę?Ę? Ę&#x2039;Ę?Ę&#x17D; PĘ?

DDQ GHQ ,-VHO ! 0!-)%$!*

$" $

*!-2.0%- 4%0&!$%0#%-203,

5()-$0%#'2

(-2%0-!2(.-!!+ 4%0&!$%0#%-203, #0(1(1#%-20!

0%12!30!-2 #.,,%0#(:+% 03(,2%- /3"+(%*1

*& $ '$

EDOLHV ČźHWVSDUNHHUJDUDJH SDUNHHUJDUDJH

%&$ & ! %,%-2".35 .32%05.3$%

""$ "# "!&) $# PDDUW Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x17D;

' $ $" ! .12%02 $% (-2%0 0%$!

HČźQLWLHI RQWZHUS QRYHPEHU Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x17D; !( ! "') MDQXDUL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę?

''$,

# ( $ ! MXQL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2018;

! $ #$ %& & FR­ȞFL­QW Ę&#x160; Ę&#x17D;Ę&#x17D; ( % '$ ''$,

%- !!&

Ę&#x17D;Ę&#x17D; | $% 0#'(2%#2 mei 2017

mei 2017 | Ę&#x17D;Ę?

Unterlinden Museum in Colmar en Newport Street Galerie in Londen

" ! " $ 53=& /4&2-*/%&/ */ 0-."2 Ę&#x2026;ĆšĘ&#x2020; %002 &2:0( %& &520/ &71024 42&&4 "--&29 */ 0/%&/ Ę&#x2026;ƺƾĘ&#x2020; %002 "2530 4 0)/ 2$)*4&$43

Al sinds lange tijd wordt kunst niet alleen in daarvoor ontwikkelde musea tentoongesteld, maar ook in diverse bouwwerken die daarvoor zijn getransformeerd. Claus Käpplinger bezocht twee recente transformatieprojecten en ontdekte zowel verschillen als parallellen.

" !

Claus Käpplinger

/ )&4 .*%%&-&&573& 34"%3$&/425. 6"/ 0-."2

&

! $*&/$& 4%

YRHJGH +HU]RJ GH 0HXURQ Ę&#x2039; Ę&#x17D;Ę&#x160;Ę&#x160; YLHUNDQWH H[SRVLWLH UXLPWH WRH DDQ KHW LQ WRWDDO Ę&#x2018; Ę&#x2018;Ę&#x160;Ę&#x160; YLHUNDQWH PHWHU

" &2:0( %& &520/

5" 34*+- ,5//&/ %&:& 47&& "2$)*4&$4&/#52&"53 )""34

WHOOHQGH 0XVÂŤH 8QWHUOLQGHQ +HW PXVHXP LV LQ Ę&#x2039;Ę&#x2019;Ę?Ę? LQ

0% &9&3 *. 0--&44

/*&4 .&&2 6"/ &-,""2 6&23$)*--&/ &2:0( %& &520/

)&4 6002."-*(& (04*3$)& 0.*/*$"/&/,-0034&2 (&6&3

" %". "2530 )"2-&3 &%*/ 0/"3 +&2/&3

5*4 ":&- %"/,4 :*+/ 34&22&/34"453 #*//&/ %& "2$)*4&$

4*(% &/ 34""4 6002"- #&,&/% 0. )&4 3&/)&*.&2 -4""2

)2*34*"/& &-#&2 02/&-*" 93&- .*-9 &94& "5- "*$)

45527&2&-% ""/ 31&$4"$5-"*2& #057$0/$&14&/ &/ %&

6"/ "44)*"3 2@/7"-% %"4 )*&2 4& #&70/%&2&/ *3 &4

"--& ?%&2."/ &4&2 4 0)/ &% 7*'4 4&1)"/*& &#3

*/:&4 6"/ /*&57& ."4&2*"-&/ &/ 6&2/*&57&/%& 4&$)

0/4#2", )&4 .53&5. &$)4&2 -"/(& 4*+% ""/ 60-%0&/%&

2"/, ?33/&2

/*&,&/ 0. %&:& ."4&2*"-&/ 4& 6&27&2,&/ / 6&2(&-*+

25*.4& 0. %& (&7&-%*(& $0--&$4*&3 5*4 "/%&2& 1&2*0

! -"/ "84&2 "/% 330$*"4&3

,*/( .&4 %& !7*43&23 (""/ %& 0/%&/3& "2$)*4&$4&/

%&/ */ )&4 #*+:0/%&2 %& */%25,7&,,&/%& 6&2:".&-*/(

! "8 02%)".

%". "2530 &/ &4&2 4 0)/ 35#4*&-&2 4& 7&2, &4

7&2,&/ 6"/ /"002-0(3& .0%&2/*34&/ 4&/400/ 4& 34&-

"-4&2 *--9

%50 1",4 */ )5/ 120+&$4&/ 4910-0(*&>/ &/ ."4&2*"-&/

-&/ & 2"/3& "5402*4&*4&/ 6&27*&26&/ 0. %*& 2&%&/

"$,30/ 0-&3

5*4 )&4 6&2-&%&/ 01 0. :0 -03 4& ,0.&/ 6"/ %& .0

)&4 4&(&/06&2 )&4 05%& ,-0034&2 (&-&(&/ 5(&/%34*-

Ę?Ę?Ę&#x160;Ę&#x160; PĘ&#x152;

%&2/& 34*+-&/ 6"/ /5 / 1-""43 6"/ 2"%*$"-& 6&2/*&57*/(

#"%)5*3 0. %""2 /*&57& (&#057&/ 4& $2&>2&/ 6002

" Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x17D;

,*&:&/ :*+ &2 +5*34 6002 %& #&34""/%& "2$)*4&$4552

HHQ XLWEUHLGLQJ YDQ KHW PXVHXP +LHUYRRU LV LQ Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x201C;

! " DXJXVWXV Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x152;

6&2%&2 4& 0/47*,,&-&/ /%"/,3 %& (204& 6&23$)*--&/

&&/ 7&%342*+% 5*4(&3$)2&6&/

! MXQL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę?

)&##&/ %& 47&& #52&"53 &$)4&2 00, *&43 .&4 &-,""2

&4 120#-&&. 4533&/ %& 47&& #&34""/%& (&#057&/

(&.&&/ :& )&##&/ #&*%& "- 6"/"' )5/ 620&(& #&(*/

-"(&/ /*&4 "--&&/ &&/ #5334"4*0/ &/ 1"2,&&21-""43

" #

HHQ XLWJHVSURNHQ DČžQLWHLW PHW NXQVW HQ NXQVWHQDDUV

.""2 00, %& *// &&/ ,"/""- %"4 0/%&2 %& 05%& 34"%3

! *49 0' 0-."2 2"/$&

"/%""2 %"4 */ )5/ 1024'0-*0A3 &&/ ""/:*&/-*+,& 1-&,

,&2/ 34200.4 &4 $0/$&14 6"/ &2:0( %& &520/

" "2530 4 0)/ 2$)*4&$43 0/%&/

702%4 */(&/0.&/ %002 #0577&2,&/ 0. ,5/34 */

*/ %& 42"%*4*& 6"/ )&4 1034.0%&2/*3.& %& 6&2-02&/

)2*3401) ?44*/(&2 )2*3401)&

0/%&2 4& #2&/(&/

(&("/& (&3$)*&%&/*3 6"/ %& -0$"4*& 7&&2 %0&/ )&2

&#-0/% "2$0 !@2/

""2 &2:0( %& &520/ */ )&4 2"/3& 0-."2

-&6&/ &/ %&:& .&4 #&)5-1 6"/ .0%&2/& "2$)*4&$4552

" %94" 5(5349/07*$: "2)"% )."%

(&-&(&/ */ %& -:"3 )&4 #&20&.%& 53=& /4&2-*/%&/

&&/ /*&57& */4&212&4"4*& (&6&/ "/ %& 06&2:*+%& 6"/

52=-*&/ "&4"/0 &-1)*/& ".53 *. 5-#&24 2/"5%

42"/3'02.&&2%& &/ 5*4#2&*%%& #057%& "2530 4

%& *// -"( 00*4 )&4 #0&2%&2*+ &/ 34"--&/$0.1-&8 6"/

&-5(&"2% "2-03 *(*/*0 34&#"/ 5%*4) 5/,& "/*&-

0)/ 2$)*4&$43 01 /*&4 .*/%&2 */%25,7&,,&/%& 7*+:&

)&4 ,-0034&2 %"4 /" %& 2"/3& &60-54*& 6&2-02&/ *3

2"*(/*$ ".*20 "// 2".&(/" 0-'("/( "2%4 )0234&/

%2*& 6002."-*(& 4)&"4&27&2,1-""43&/ */ %& 0/%&/3&

(&(""/ &4 47&& /*&57& (&#057&/ 6"/ 6&23$)*--&/%&

&.1&2 20/ 02*/$: 0/"-% ", &6&2*/ %&2."44

7*+, "58)"-- 0. &/ 5*4 404 %& /*&57& ("-&2*& 6"/ %&

"'.&4*/(&/ &/ 6&-& "2$)*4&$40/*3$)& ,/*10(&/ /""2

"-&/4*/ 44 -&+0 "*--"2% "4)"-*& *//& 02%"/ 02*04

#&20&.%& .0%&2/& ,5/34&/""2 ".*&/ *234 0&7&-

)&4 6&2-&%&/ :&4 &2:0( %& &520/ 01 %*4 345,+&

"5- 022&3 "24*/ 59 52*/ "5- "/4*&()&. "2*" &("

%& 5*4("/(33*45"4*&3 6"/ %& 120+&$4&/ 6002 7"4 #&42&'4

)*3402*& 60024

01&: "&3"2 !5.4)02

01%2"$)4(&6&2 (&#057&/ 25*.4&-*+, 120(2".." &/

&4 (04*3$)& ,-0034&2$0.1-&8 .&4 :*+/ (204& ,"1&-

" & 2$)*4&$4&3 5-)053&

%& 34&%&#057,5/%*(& $0/4&84 :&&2 5*4&&/-*&1&/ *3 &2

)&&'4 &&/ 0.6"/(2*+,& 2&02("/*3"4*& 0/%&2(""/ &

! #&2)"53#&2(&/

6&22"33&/% (&/0&( 00, &&/ (204& (&.&&/3$)"1

)00'%*/("/( 6"/ )&4 .53&5. *3 6&21-""434 &/ #&6*/%4

! $)0-0(03 *629 056&2$9

1&-*+,& %&-&2 & 47&& "2$)*4&$4&/#52&"53 7*-%&/

:*$) /5 ""/ )&4 1-&*/ 4533&/ %& 05% &/ /*&57#057

Ę?Ę&#x2019;Ę&#x160;Ę&#x160; PĘ&#x152; EHVWDDQG Ę&#x2039;Ę&#x201C;Ę&#x160;Ę&#x160; PĘ&#x152; QLHXZ

QDPHOLMN DOOHEHL KXQ ]HHU VSHFLČźHNH ERXZRSGUDFKWHQ

6"/ )&4 .53&5. &/ /*&57& 0/%&2(20/%3& 4&/400/

" VHSWHPEHU Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x201C;

#&/544&/ 0. /*&57& 34&%&-*+,& 25*.4&/ &/ $0.10

34&--*/(325*.4& 6&2#*/%4 %&:& .&4 &-,""2 002%"4 *3

'HČźQLWLHI RQWZHUS DSULO Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x152;

/&/4&/ 4& $2&>2&/ &/ )*&2 &/ %""2 00, /0( )&4 05%&

(&,0:&/ )&4 1-&*/ /*&4 -"/(&2 01&/ 4& 34&--&/ 6002

! " PHL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x152;

."4&2*""- #",34&&/ /*&57 -&6&/ */#-":&/

6&2,&&2 &/ )&4 ,"/""- #-004 4& -&((&/ ,0/%&/ %& "2

! GHFHPEHU Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę?

Ę&#x17D;Ę? | %& 2$)*4&$4 mei 2017

$)*4&$4&/ #06&/%*&/ -"/(3 %& *// &&/ 42"1 .&4 #2&%&

( " " $

$ ""

"

! !

' " "" "

) * ! !

! ! " ! "

!

" !

$

"

! " $ "

) * !

"

! !

! " ! ! !

!

! " (

! $ ! )

#

! " !

* ! $ $ ! " $ #

"

" " "

! ! " !

mei 2017 | Ê&#x17D;Ê&#x2018;

Unterlinden Museum in Colmar en Newport Street Galerie in Londen

Ę&#x17D;Ę&#x2019; |

mei 2017

Herzog de Meuron past vaker baksteen toe in musea. Zo opende in Londen vorig jaar de uitbreiding van Tate Modern, een sculpturale toren bekleed met opengewerkt metselwerk. Ook won het bureau de internationale competitie voor het museum des 20. Jahrhunderts op het Museumsinsel in Berlijn. Voor meer informatie zoek op â&#x20AC;&#x2DC;Herzog de Meuronâ&#x20AC;&#x2122; op dearchitect.nl.

mei 2017 | Ę&#x17D;Ę&#x201C;

Unterlinden Museum in Colmar en Newport Street Galerie in Londen

Ę?Ę&#x160; | mei 2017

In het oeuvre van Caruso St John staan veel musea en galeries. Naast nieuwe gebouwen zoals de New Art Gallery Walsall en de Nottingham Comtemporary werkte het bureau ook veel aan bestaande gebouwen. Bij de transformatie voor het V&A Museum of Childhood is een nieuw entree paviljoen voor bestaande hallen geplaatst.

ลกGH VFKXXUลข JHQRHPG YDQZHJH GH VFKXLQ DศฝRSHQGH

'H DUFKLWHFWHQ SUREHUHQ GH VWHGHERXZNXQGLJH ZDQ RUGH GLH ]H KLHU DDQWURศปHQ QLHW RS RUGH WH EUHQJHQ PDDU HU MXLVW VWHHGV RS WH UHDJHUHQ PHW PHHU FRP SOH[LWHLW GRRU PLGGHO YDQ HHQ VFDOD DDQ WRHVSHOLQJHQ HQ PHW HONDDU YHUERQGHQ ELQQHQ HQ EXLWHQUXLPWHQ 0HW HQLJH LURQLH HQ HHQ EXGJHW YDQ ส ส PLOMRHQ HXUR VSHHOW +HU]RJ GH 0HXURQ ELM KHW 0XVยซH 8QWHUOLQGHQ

WRHYRHJHQ HQ ZHJQHPHQ RS ]RZHO JURWH DOV NOHLQH

PXVHXPFRPSOH[ RQWVWDDQ GDW RRN YDQXLW DUFKLWHF WRQLVFK RRJSXQW GH KLVWRULH YDQ GH VWDG XLWGUDDJW +HW LQWHULHXU YDQ KHW PXVHXP LV PLQLPDOLVWLVFK ELMQD SXULVWLVFK HQ VOXLW PHW LQJHWRJHQ NOHXUVWHO OLQJHQ YDQ URRPZLW YLD EORRWOLJJHQG QDWXXUVWHHQ WRW DDQ KHW VWUDOHQG ZLW YDQ GH ลกZKLWH FXEHVลข VWHHGV SHUIHFW DDQ ELM GH EHWUHศปHQGH NXQVWSHULRGH 0HW

HQNHOH V\PSDWKLHNH RSORVVLQJHQ ]RDOV RS KHW RXGH PHWVHOZHUN JH VFKURHIGH JODVSODWHQ LQ GH NUXLVJDQJ YDQ KHW NORRVWHU YDOW LQ KHW QLHXZH 0XVยซH 8QWHUOLQGHQ JHQRHJ WH RQWGHNNHQ =R ELHGW GH WRW HOIHQKDOYH PHWHU KRRJWH UHLNHQGH ERYHQYHUGLHSLQJ YDQ GH ลกVFKXXUลข HHQ JHZHOGLJ SDQRUDPLVFK XLW]LFKW RYHU GH VWDG HQ LV GH RQGHUJURQGVH H[SRVLWLHUXLPWH WH EHUHLNHQ YLD WZHH

JHJRWHQ ZHQWHOWUDSSHQ XLW EHWRQ

&DUXVR 6W -RKQ $UFKLWHFWV LQ GH /RQGHQVH DUEHLGHUV HQ LPPLJUDQWHQZLMN 9DX[KDOO DDQWURI *HOHJHQ QDDVW HHQ GUXN EHUHGHQ VSRRUZHJYLDGXFW HQ RPULQJG GRRU QDRRUORJVH ZRRQ HQ FRPPHUFLยญOH JHERXZHQ VWRQGHQ KLHU GULH LQGXVWULยญOH KDOOHQ GLH YDQDI ส ส ส ส DOV ZHUNSODDWVHQ YRRU GH WKHDWHUV YDQ KHW /RQGHQVH :HVW (QG GLHQGHQ HQ VLQGV ส ส ส ส GRRU GH %ULWVH NXQVWHQDDU 'DPLHQ +LUVW DOV DWHOLHU ZRUGHQ JHEUXLNW 'H VFKHSSHU

KHW ELM]RQGHUH SRWHQWLHHO YDQ GH]H ORFDWLH HQ EHJRQ GDDURS LQ ส ส ส ส PHW &DUXVR 6W -RKQ SODQQHQ WH PDNHQ RP GH GULH ZHUNSODDWVHQ WH WUDQVIRUPHUHQ LQ HHQ ส ส ส ส

NXQVW :DQW 9DX[KDOO KHHIW YHHO JURHQ EORHLW ลขV QDFKWV RS WRW HHQ YDQ GH KRWVSRWV YDQ GH /RQGHQVH JD\VFHQH ยซQ OLJW VOHFKWV JHVFKHLGHQ GRRU GH 7KHHPV SDO WHJHQ

,Q WHJHQVWHOOLQJ WRW GH VWUDNNH YRRUJHYHO LV GH DFKWHU]LMGH PHHU LQIRUPHHO

mei 2017 | ส ส

Unterlinden Museum in Colmar en Newport Street Galerie in Londen

*0 , -.($)-. , ) &/)-.. (+ ' . ,$. $) 1*) , . )$ . ''

) -.

- (

)

, , .$ 0 '$)" )

( , **& ",*. *) ,) ($)" ) 4$ # #$ , $)($ '- 1$'' ) 0 -.$" ) ) 1

,-4$% ) 0 ) ,$ */ + ) ) 4$%) **,

,/-* . *#) .1

)$ /1 " */1 ) " +' .-. $

( . #/) ( . ,$ ' ) *+ )$)" ) ) *(0 )" )-'/$. ) $% -. ) &-. ) ) */11 ,& ) ( , 1 . .3+*'*"$ ., !. )* $" 0 ,$ .$ .* 0* " ) ) # . ,$%.% ( . '$)&-

) *+0 '' ) -# & . * .

)& ) ) # . # , 0 ) ,. $(+-*) ) , #.-

)

*0 ) ) , + ) ) /$..*, ) ) " */1 ( . +' . & )&4$% # . -+ )) ) &-$'#*/ . 4 ' $. $%4*) , *(+' 2 *)" .1$%! ' )/ **& 0**, $%&*( ) ., $), $4$" ,- *+0 '' ) ) 4$%) # . )$ . " */1 ) 4 '! ) $- # . 1 ' # . , ' + )

' *+

) 0 )

).,

" 0 '- .

(/- /(1$)& '

.**). ) 4*

4 ' )

$) '& , ' . *0 ,0'* $ )

1$)& '

, . $- ) **& 0,$%1 ' # . )$" 1 ,(

& ).*, )

1+*,. .,

1 ,&+' .-

# . *0 ,$" $- $)" 4 . *+

*+-' "

1*" ) /$.-., '$)" + ,! . $) *). 2. + -- )

$)-. '' .$ -

# ) 1 ,& ) -/ .$ ' " *( .,$- # !1$%&$)" )

' ) 0 ) ./ ' . ).**)-. ''$)"

)- . (

, #*" ) '' "- /'.//,

. '' ,3 *+ 0**,",*) .,

. **,

) $)" .*" ) 1 '*0 ,

. /$. ,-. 4*,"0/' $"# $ 4$%) */ ! 7 - 1

, # ,-. ' ) ",*. *+ )$)" ) $) )$ /1

" */1 ) )" , #. . ,1$%' $)) ) %/$-. *+ , $ ' 1$%4 0$ , 0 ) 0$%! + ) ) .*. 88) . ).**)-. ''$)"- " */1 4$%) - ( )" 0* " ( (

'' **,-+,*)& '$%& 0'* , ) ) +' !*) - 0 ,1$% , + .1

, , .*)) )

) 41 , &/)-.$)-. '' .$ - . &/)) ) # , ," ) 4$%)

0 , $ +$)" ) + '.

/ : *) +. -!

) - ,

) 91#$.

, 0 ) " ' ,$ **, 1$-- ' )

!( .$)" ) *++ ,0' && ) ) $ "*) ' ) 0 ) ,/$(.

.*. ,/$(. *).-. . )* $" 0 ,$ .$ ,/$(. ) 4$%) .*. '! ( . , #**" ) &*( ) # . -. .*. #/)

$%- #,$!.

, #. '- 4 $) 1 "$)" 1*, ) ,0 , ) .

- 1

,

*+)$ /1 $- # . 0**, 4* & ,- "$-- ) *! **, 0 ,- #$'' ) *+ )$)" ) )/ &/)-.'$ #. *! "'$ #. ) , $)) ) -.,**(. ) )$ . ''

) 2+*-$.$ ,/$(. ) 4 .. ) ) .*.

1 " ) ,/-* . *#) , #$. .- - #$ + ) ( '$%&

.1

+, #.$" ., ++ ) $ % ( , ' . ", " 1$'.

&'$(( ) .1

0 ) *0 ) /$." '$ #. -+$, '

0*,($" ., ++ )#/$4 ) 0, " ) , ( . #/) 0*,(" 0$)" ) $) " ( .- ' 1 ) ) 0 ,1 ,&. ' /)$)" ) " 1**)1 " *( . 1*, ) )" , &. ) 0 ,& ) , $.$*)

' # ) 1 ,& $- #$ , " *( $)

, ( .

(* ,)-. . #)*'*"$ *( '' 4$)./$" ) 0 ) $%- #,$!.

Ę?Ę&#x152; | , #$. . mei 2017

4* & , . &*, ) $% # . ., ++ )#/$- *0 )

!

DUFKLWHFWXXU +HW SURMHFW GDW LQ WRWDDO ʌʏ PLOMRHQ SRQG

!

NRVWWH RQWYLQJ LQ ʌʊʋʐ GDQ RRN PHW UHFKW GH JHUHQRP

!

PHHUGH 5,%$ 6WLUOLQJ 3UL]H ,HGHUHHQ GLH GH NDQV NULMJW

!

!

!

!

1DDVW 3KDUPDF\ʌ ELHGW GH 1HZSRUW 6WUHHW *DOOHU\

'H YRRUKHHQ YHUORUHQ UXLPWH DDQ 1HZSRUW 6WUHHW KHHIW

!

! ! !

!

!

mei 2017 | ʏʍ

! !

Architectuurfaculteit in Doornik

! # # ! ( * *++( +"* * $ %%($ ! Ę&#x2026;ĆľĘ&#x2020; GRRU $LUHV 0DWHXV Met een nieuw volume hecht Aires Mateus een gefragmenteerd bouwblok samen tot architectuurfaculteit. De transformatie is een combinatie van sloop, herbestemming en nieuwbouw, die het stedelijk weefsel versterkt. Criticus Marc Dubois beschrijft het project als chirurgische ingreep. !

( *) * ( ,%%( )*+ $* $ %%! *% $

% (,%(# , $ * + ) $*(% + ( 0% # !* ( )

Marc Dubois

! " ! ) ,%%( ++(* ( * * $ , (- 0 $ $ +$

0DWHXV LQ GH SULYÂŤZRQLQJHQ ]RDOV ELM GH]H LQJUHHS

*% " * $ $ ( $ %, ( !* &+ " ! (+ #* 0

$ %%($ ! (+ ! , $ $ +$ , () " ,%(# , $ *

LQ GH GLUHFWH QDELMKHLG YDQ GH NDWKHGUDDO DDQWURČťHQ

, ( " %% * , $ ( % ! %, $ $!%#

Tim Van de Velde

$ ! $* , $ )# "" + $ # * $*(

" * ( $ - (- $) *% *%* %& (%* $$ $

, $ * 0 , $* $ +-) ( $ + ) !(

!% ( %! ,%%( ,%(# , $ * + *%( +# ( &

$ +- %+- , " ( * , $ $ -%$ $ &

( * * * (+ %& 0 ) ),%(# ") ,%(# ,%%( $

$ (%$ ) (+ #* ,%%(0 $ ,%%( )*+ $* $

( #%& $ $ ) * # )) $ * %(# "

# * ( %, $ *- , ( & $ $ # * " )"%! " $ &

* &(% * ,%(#* $ $ +- (+ $ ( * ) $

*- , ( & $ ) $ + *0 * # !* %&

)%%(* #&" $* * * $% ) %# &" ! % *

$ )* %%($ ! %+($ ) $ $ $* $ +-

)* $ #%$+# $* " ! * ( " $ Ç&#x2C6;Ç Ć¸Ç&#x2020;ĆśÇ&#x201A;

" * $ +$ * %$ ( $ %%( ( * * ( !*

44$ , $ " ) $* + ) ) %" $ %& ( *

#%$+# $* (*+)) $ " * $ (%* $*( " (+ #*

- "%, (-% $ )*( +* , $ ,( +$ * ) )

7RHQ KHW 6DLQW /XF LQ Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x201C; HHQ RQGHUGHHO ZHUG YDQ GH

$ $ $ $ ", # * ( ( $ , * # * ( " $

* , $) $ ( $ %&- ( ( $ , $ - !

$ , () *4 * %" '+ %+, $ ) %, ( $!%# $ *

(+ #* - ( $ , () * * $ * , * * $ ! $ &" *)

* &(% * *%%$* $ % ( * *++( %& $* "" $*

( * *++(%&" $ $ %%($ ! 0%+ " , $ $ 0

, $ $ , $ .&%) * ) *%* )*+ $* $ + , $

- 0 , " ( # $* $ "! ( ! $ %+ $ $ $

!%$ , )* $ $ $$ $)*

9RRU KHW LQWHULHXU NRRV $LXUHV 0DWHXV YRRU HHQ JURHQH

( ! $ 0 $ $ $ )* " ! - ) " )*%(

$* , (" * ) %%" * $ (+!- !! $ $ %

!" +( $ * $)* "" $ *%* * .* ( +( # * $ - **

) " # * " 0 $ %$0+ , ( $ -%( * $ *

%* ) %#&" . $ # $ ) $ * "

$ " * ( 0 ) " ( $ 0 % (+ #* , ( $ *

, ($ * # ( ( $* $ ( )& * ( $ 0 " )

+ *# !* , $ & ( ( , $ %%($ ! ! +0

"" $ ( (+ #* $ $ +$ (* ") %(+# - (%&

.*( , ()* (!*

, " %& $ - ! " $ *+)) $ " $ *

%%! * + *%( +# # * *- %$ ( 0 *&" *) $ %&

$ $* $ +-) )* * %$ $ )* ) " # * 0%- "

+ *!%#* & ()* , ( & $ ) $ " $ $

%+ %+- $ ") !" $ $ +)*( 6" & $ $ & *

$ ( * $ )%%(* : /& )); %# $- $

)* " ! %+- "%! , $ 0 , $ + 0 $ , (! $* # * (

( +" * * , ()* (! $ $+ * 0 , ( $ $ )0%$

! # $ , () *4 * %" '+ %+, $

)* $ $ $%%( 0 $ $* " &( ,4-%$ $ $

* 0% ! ( %%! $ + *0 * %& * %(+# $ %&

!$ 0DQXHO $LUHV 0DWHXV H )UDQFLVFR $LUHV 0DWHXV

$ * *%* "% * %( $ $ # ( %#&" .

(%* $$ $*+ $

/LVVDERQ 3

! ! ! -RUJH 3 6LOYD

FRQČźJXUDWLH YDOW QDXZHOLMNV WH EHGHQNHQ ,Q Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x17D; ZRQ KHW 3RUWXJHVH EXUHDX YDQ 0DQXHO

" $ ! !

$ +) $ % ( + ) % $ (#% #7 )

)UDQFLVFR $LUHV 0DWHXV GH ZHGVWULMG PHW HHQ YRRUVWHO

$LUHV 0DWHXV EHGDFKW HHQ ZRQGHUOLMN PRRLH GXEEHOH

9¤QLD )HUQDQGHV 6DUD 1REUH 6RȟD 3DUDGHOD

- ( $ %& (+( ) - 0 ) +$ ( *% ,% $

- $* "*( & ") $ ) +"&*++( $ (+ #* )* *

$5) +" $! $ ($ ( % %+) ) " %+)

$ 0 $ - )$ $ $ , (, $ $ %%( $ $ +-

%, $ $ , $ * 0 $ !" * $ ,%(# , $

$LGHQ 7KRUQKLOO 7KÂŤRSKLOH /HJUDLQ $QWRLQH 3UXYRVW

%+-,%"+# * 0 , $* $ +-) ( $ + ) # *

$ - * ( (+&& " % $ $ * , $ $ "% * %&

(" ) %)) # $*

*- (#%$ +0 $$ $!% ( $ $ $ #%$+# $

$* ($ *! (* 0 ,%(# ) #% " ! $ !$ &%%

7UDGHFR 0RXVFURQ %

* " %+* $ *( & ) ) !* ,%%( # $ )*( * $

$ ( 3", (% 0 $ 0 $ ( $* &(% * $ 0

# (FRVWHHO ;372 6WR PLODQR

(+ #* ,%%( % $* $ & "% * )* $ %%!

( #,%(# $*(% + ( " * $ )* *( & ) 0%

( * *++( +"* *

WZHH QHJHQWLHQGH HHXZVH ČźODWXUHV WH[WLHOIDEULHNHQ

&" *)* * , )+ " $ * ( * + * * $ (

!$ MXQL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x17D;

# * * 0 ( $ !%"%## $ & ( * ) !* 0 $

*( & * 0 $ $ ( " ! * ") * ( * * $

# "$ VHSWHPEHU Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę?

,%%( (%* * " ((+ #* $ %, ( *- %+-" $

+$ (%* %#&%) *%( ) () $ *%$ $ * )

# MDQXDUL Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2018;

# ( $ $! " $ (%* - $ $* ( )) $* %#

Ę&#x201C; Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x17D; PĘ&#x152;

! "

* , (# " $ ) * * $ ( )+"* * * ( ) $ *

Ę&#x2019; Ę&#x17D;Ę?Ę? PĘ&#x152;

* " $ - (& $ +- ,%"+# , ( $ * *-

- )*( %$*- (& 0 " ) # * $ ( & (!* + *

"$ " ! ! % !$ Ć&#x20AC; Ę&#x17D; Ę&#x2039;Ę&#x160;Ę&#x160; Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x160;

)*( * $ %% *% $ $ ! $* , $ +

,Q KHW RHXYUH YDQ $LUHV 0DWHXV LV GH EDVLVYRUP YDQ

"$ % " ! ! % !$ Ć&#x20AC; Ę&#x152; Ę&#x2019;Ę?Ę&#x160; Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x160;

" * $ ) ) $ ( * ( ) %, $ - ( %%( $

KHW KXLV HHQ JHOLHIG WKHPD =RDOV 2 0 8QJHUV LQ KHW

"$ " ! ! !$ Ć&#x20AC; Ę? Ę&#x152;Ę?Ę&#x160; Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x160;

,%%(&" $ ) %$*)* $ # * " $!) " %* ! $

'XLWV $UFKLWHFWXXUPXVHXP WH )UDQNIXUW DP 0DLQ GH

"$ % " ! ! !$ Ć&#x20AC; Ę? Ę?Ę?Ę? Ę?Ę&#x160;Ę&#x160;

Ę?Ę&#x17D; | ( * * mei 2017

mei 2017 | Ę?Ę?

Architectuurfaculteit in Doornik

!" Ę&#x2039;

Ę&#x2039;

% ! # ! #

$ # $ # !$ #

$ # ! $ # ! "#$ # # ! # !

# !!$ # ! $ # & "" "

!

Ę?Ę? | ! # # mei 2017

Ę&#x2039;

De gebroeders Manuel en Francisco Aires Mateus studeerden beiden architectuur in Lissabon.

Voor ze hun eigen bureau oprichtten, werkten ze voor Gonçalo Byrne. Momenteel hebben ze twee bureaus in hun studiestad en werken voor internationale opdrachten veel met lokale partners samen.

Ę&#x2039;

mei 2017 | Ę?Ę&#x2018;

Architectuurfaculteit in Doornik

Ę?Ę&#x2019; |

mei 2017

mei 2017 | Ę?Ę&#x201C;

Architectuur van verandering

Architectuur van verandering

0RGXODLUH KXLVYHVWLQJ

, ! ' $ ! %&$' & %+%&

" #

! $ & $ &

& & ! !

HȾFL­QWH DXWRLQGXVWULH 0HW ]LMQ

( $ $ & & &$!

$

' $ $ & ! $

%

& $ ! & $ !! !!%

PRGXODULWHLW QDDU GH DUFKLWHFWXXU

!" $ % ' & $ !!$ %

!

! ' $ & & ( $ $ !!$ & (! $

!

& & ( & !')

!

%+%& ' &) %% $

]LMQ 6LQGV GH LQWURGXFWLH GRRU

!!$ %&' $"$! & ! &) $"

!

"

! ' $ !')%+%& (!!$

"

!"( ( ( ' &

ERXZSDNNHW RQWZLNNHOHQ

$ ) & (

& ! &) $"

( $ %& &'% $ & , ! $! "

( ' & %HHOG $QQHORHV GH .RȻ

$' & % ! ' $ ' %( %& %%+%& (!!$

!!$ & %& !') ' "

( (' & ' %( %&

( & ! &

%& &!$ ( $,!$ %

( $&$!') & ' % % & $

! %&$' & ( % % ) $

) $" ! ! 1 !') !!%2

& ' , " & & $ $ &

& $ , ! &

)! $% , ( $ $ ('

%& ' & & % %

! & ( ,

! ! ( (

( & & ! % &

& $ & & (

RSYDQJORFDWLHV LV GDW ]LM QLHW ȽH[LEHO

( $% " ! $ !

, & !!$%"$!

! &) $" ( &! ! %& )!

&

& ( $% &+" ! %

! ) $ (!!$ ($ ! !

!" % ( '% ( $ &

& $ & ( $ ,

!, $ ' ( %

! $! " & $) ! $! "

& % & , %

& ( & % $!

! &) $" $ !! !

( ' & ) ( $ 0& &

, & $ !( $ &

%& !" & * ) &

' " & & ) & &

' &'$ , %% %&

$ 0 $ & %& & )! $ %& &

& // " $%!! %& $

( $% "" $ %&

RPYDW 'H]H LQȽH[LELOLWHLW ]RUJW HU

! , & " %%

! ' $ )! )!$

%& ! & *& $& &

(!!$ (!!$ & $!& ,

! $ %! %&$' &'$

" &%& %& ( %& !

!!$ & ( ( $%

" $& $% )!$ ! $

& ( $% !')! $

(!!$ '$ & ($ $

% % & ( $ 0& &

$ &

' &) %% $ ! & , &

$' & $ $ !')

( ! &

( $% ' &'$

( & ' & ( $ (

%& " % & ! ! %

( ' & $ "$ % & $ !!

$

HȾFL­QWHU PDDU YHUVWHUNW GDDUQDDVW

(!!$ & $ , ( &

, & )!$

!"( ! & (!!$ & , $

$' & ) $ &'%%

%+%& & $ & ( $ ! &

!')%+%& ! ( $ 0& &

" $ & )! !!$( $ ' ,

( $% ' & % $ !!$

!"( ! & % & &!$

& %+%& & '% $

RQWVWDDW HU HHQ VWDG LQ VWDG HȻHFW

'$ $ $ &% ' &'$ &$!"!

" %& & )!$ $ %

%& !')% ' $&

!

!! ( $) &) & %&

%& ' &'$ & $ $! (

% $ % (!!$ & ! ' $

') ! $,! $ & $ "

') )! $ , $ #' &

%+%& ) $ !!$ , (!'

1 & &2 & & ' & %

" %% ( $ %& & )!

& $ (! !

!

!( $ % % ) $ " $%!!

' & ,! ! ( $%

!') +% % %

% % ( , ($! $

& %& " , $

%&$!! ( ( ' & ( $" &%&

, , (!' !" & !')

! & % & !')" &

"$ " & ( $ 0& & &

! ' $

') ( %& !!$ &

)! $% !') , (!!$,

$ &!

! & *& $ ! & ( $ $ %

!

, ') %&$' &''$ , " $%!!

& , %!!$& &'%%

"!%& $ %& !')%

PRJHOLMNKHLG RP ȽH[LEHOH

$' &

& !')%+%& )!$ & $%&

& ( ) $ $

" $ ! !"( ! & % &

$ ( (!!$, % $ ( !

(' $

( $ & % &

$ & & !

ʐʊ | $ & & mei 2017

" & !" & % ! & !

$QQHORHV GH .RȻ

# #! " ! #

Het kantoorpand Bakenmonde is gelegen langs de A2 in Nieuwegein. De stalen schil rondom het gebouw en de extra verdieping op het dak geven het gebouw een woonuistraling.

De stalen constructie maakt het tegelijkertijd mogelijk om de buitenruimten aan het gebouw te bevestigen.

& ! ! &

1HXGHȽDW +LHUELM LV KHW W\SLVFKH

%LM GH WUDQVIRUPDWLH YDQ GH 1HXGHȽDW

# $ " $

$ " #% "%

% " & $

!" # " $ !

! "# # !$ #

! " " ! $

& $#

$ $

% ! # # ! # !

" #% %

! !

" & & " $ $

JHERXZ PHW Ę&#x2019;Ę&#x17D; DSSDUWHPHQWHQ

# "!" $ " #%

HHQ H[WUD NRORP GH EDONRQV PHW DDQ

ȽDW WH ťLQMHFWHUHQ PHW QLHXZ OHYHQť

" $ !" " !"

!% "$ "#

# % # ! " % !& # # ( "#!$ #$!

# ! # $& %

& ! ! " & " $

#% '!

# "# ! #

" ! " ! $ %

QRHPGH WUDQVIRUPHHUW GH 1HXGHȽDW

$ " " & $

! % & # #

% "

$ # " " %

" " $ " "

# !!$ #

" $

$ " " & # " " !

!" " " " " "

! "# % # !

! #% " ! !

ȽDW LQ GH DYRQG HHQ OLFKWEDNHQ RS KHW

! & $ # % ! #

$ !" #%

# " $ ! #

"# ! "

% " $$! % ( $&

% " "

$ % ! "!" "

" " $

" ! " $ "

$ $ " # $ "

!" #% ! " " "

!" " !"

" $ ! " # " &

" # $ % ! $

" ! !" " $

$ !" " "

" " " #%

# " " "

EDONRQV RS GH 1HXGHȽDW RS JHOLMNH

# " "% $ $

#% " "

!" " ! " "

# !" ! "

' $

!"% % "

ZDDUDDQ $Ę? $UFKLWHFWHQ KHHIW GHHO

!! " $

#%" ! " " !

% "" &

! & # !" $

$ !

$ % % # "

$ $ " !"

" "!" ! " $

& !" !" # "

! " $ #

" ! ! ! $ % %

% !

$ $ " & " " "!

& " "

#%

" & $# % " "

& ! ! #% #

ȽH[LELOLWHLW KHEEHQ ZLM JHSUREHHUG

" " $ " "

GH 1HXGHȽDW WH WUDQVIRUPHUHQ QDDU

]LFK GDDURP ȽH[LEHO RS WH VWHOOHQ

#% " " $

! " !" #% "

$ " " " "

$ " " $

RQWZHUS YDQ GH 1HXGHȽDW KHEEHQ ZH

" !!

QLHW DOOHHQ GH ȽDW WRW ZRRQJHERXZ

% " ! " $

" ! "

" % # " # " " $ " ! "

" $ $ $ " #% # " " $ " "

$ ! %

$ $ $

% & " $ "

!" $ " "

HHQ EXLWHQUXLPWH H[WUD ZRRQFRPIRUW

' ! "#

" $ " " $ # " # " # "!" $ " #% $ & # ! !" $ !

%LM GH WUDQVIRUPDWLH YDQ GH 1HXGHȽDW ]LMQ EDONRQV DDQ GH JHYHO WRHJHYRHJG

%LM GH WUDQVIRUPDWLH YDQ GH 1HXGHȽDW

! !" # " & "

$ ! $

" "## $ ! "

!" " !"% &

" $ $ !"

! & $#

" !" #% " " $

& !" !" # " ! " & "

" " mei 2017 | Ę?Ę&#x2039;

GeoCeramicaÂŽ Sierbestrating geĂŻnspireerd door natuurlijke materialen en industrieel design

ESTHETISCHE MEERWAARDE DOOR ALUMINIUM Aluminium maatwerkoplossingen van Roval Aluminium zijn bij uitstek geschikt voor herbestemmingsprojecten.

Het Hobij-pand in Veghel heeft dankzij duurzaam aluminium maatwerk als onderdeel van een ingrijpende transformatie, veel aan allure gewonnen.

Door de speling van het zonlicht op het aluminium, heeft de gevel een levendige dynamiek gekregen. Een bewuste keuze van architect Bert Voss van architectuurbureau Voss: â&#x20AC;&#x153;Koper of zink verweren, waardoor het effect van het zonlicht veel minder zou zijn.â&#x20AC;?

Kijk voor meer inspirerende projecten op www.roval.eu

'') ' Architectuur van verandering

" ( ! (& #' $&" (

'( ! # " # Het monumentale kantoorgebouw â&#x20AC;&#x2DC;Estelâ&#x20AC;&#x2122; in Nijmegen van architect Alexander Bodon uit 1974 krijgt momenteel een woonbestemming. Om de optimale balans te vinden tussen erfgoedwaarden en ontwerpopgave maakten architectuurhistoricus Leon van Meijel en architect Teake Bouma in opdracht van vastgoedfonds FiduVast een transformatiekader.

( $% $#(+ & $

!&) "(

)!$ & & $$ -$ &'%% $ !

& & ( #'(

"$! %% ! ! &) $" $ % &

% ( %& ! "! &

+! & + $ & $ $ " &

( $ $& ' &) $ ( &$ %

!' # ( ( # " & # $#(+ &% &

) $+ % $ " $ & !

!$ & $ %& $ $ & +

+ ! (& #' $&" ( * #

%& ( $ ' & )

$% "$ $ !" (!!$

$)+ & $ #, ( # #

% " % % +!0 &$ % !$ &

!! ($ +! % & ( $

)!())& '($& ' + & # /#

$ !"%& & % & %

' & $ % ! &

"$ ! # ($( * & # & #

$( $ ! !! & !

!") $ $ ( ' & $' &

& $ + & # , # " '( !

( $ ( $ ) & &

& ( & ! $ $

$ )" #( & # # "$#)" #

% $' $%& %& " (!!$ &

( $ ' & &

( # ' & * # $ $)+ '($& '

&$ % !$ & $

$ ( ( %! & ! &

$

(

+!$ (' " %% ( ') !')

$# &,$ * & + #'( $" # &" # #+ ,

" #' %% ! " (

LQ HHQ PRQXPHQWDOH FRQWH[W :DW

&) "( *$$& * & # & # '%& #

$(! % )!$ ! &) $"

GH VSHFLČźHNH YUDDJ RRN LV HHQ WUDQV

, $ )" #( # , ( & # (

& 0% %" !!

!$ & $ & & %" $ &

) ( # #*)!! # (& #' $&" (

! &) & ! $ % !

& $ & & &!& )'%&)!$

!"& % & ( &'%%

GLQJ HQ YHUELQGLQJ :DDUGHYROOH HČťHF

( #(+$$& # $% *$! #

$ ! ) $ &$ % !$ &

& % !" %' %(!

*& # ( , # $# & (

!" ( +! &! & !

&$ % !$ & ( $ $!&

% & # # * # ( "$#)" #(

& & $% ! $' $%

& ! # ) '( #' # *$$& (

(!!$ '$ & ' &

# )+ &) ! #

) !$ ' $ +

& ( *$$& * & # & # *$! (

! & $ ( % &

&) (

(!!$%& $ ! &) ! ! &

) $" $ & ) +

& #' $&" ( &

$ %$ +

&)!!$ ( + ($

&! &% %& & % ) &

+ ' &''$ %&!$ % !( $)

( !& ( $ !!" ( & &$ & % !!

$ $ %& + + &%

$ & % !." $ & (

WLHČźORVRČźH YDVWJHOHJG

"' & ( ! &) $ ! &

( % ! $ &) %& " (!!$ &

(HQ WUDQVIRUPDWLHNDGHU YHUELQGW

) $" $ $' $ $ ( &

&$ % !$ & $

GH YHUVFKLOOHQGH SDUWLMHQ

& ( # ) ( $"'( #

$# * # ! ( / ( % '$% ' &''$ %&!$

&$ % !$ & $ & $! ' & ( $ ! &) %

# ! *$$& #* '( & #

!!$ & %& !') % (

$ & " $%" & $ '

& $ ) & &

+ & +

&$! $ & ( $&$!')

WUDQVIRUPDWLHČźORVRČźH PHW FRQFUHWH

" && $! #' &&

$' & ( ! &$ %

$ & ) &)

( ) %&$' &'$ $

!$ & &!& %' % &

( %& ! "! & ( &$ %

" "$ " % $ &

'DW YHUJW YDQ LHGHUHHQ HHQ ȽH[LEHOH

!$ & $ & " !!$

( + ! $ $ "!% &

!"%& ( %( $ !

! $ & & & !! & !

YDQ H[WUD UDPHQ HQ GHXUHQ GH NHX]H

+ +! ($! ! & "$! %

( & ') %! & %

! && .& '! ( #

' & & (! $ & ! % %'% !( $

$ $ & ( & $$ %%

% $ $ &$!

' & %"' & ( (

$ ( ( $ "

) $ & & ( $ $ !

" ! &) % & & $

! !') ( % !& %&

&$ % !$ & $ $%&

( % '%% !

& !!% &!& " !$ % " & !'%

% $ ( $ ! ) $ $' &

!"%& ( &$ % !$ & $

$%& " (!$ &!&

+ & & $% +

% !( $ &

& ' &(! $ & &$ %

& & ( $ %&

( %& $ (!!$ & $

!$ & $ % $ !( $

! &) $"& 0% ! $ ) & &

( '& &

! ( $ * (

& & & % $ ( $

! ) $ &

! &) $" )

$ & & mei 2017 | Ę?Ę?

Foto © Rob Glastra Fotografie - Schoonhoven

EEN VEILIG GEVOEL Optimale bescherming voor gebouwen én mensen. Daar draait het om bij renovatieproject Rijnstraat 8 in Den Haag. Het is het grootste beveiligingsglasproject ooit, waarbij een overheidsgebouw van hoog tot laag wordt beschermd. De juiste mix aan veiligheidsbeglazing uit de PROTECT- serie, waaronder Vetrogard® en Polygard® maakt dit mogelijk. Meer weten over onze glasoplossingen?

Kijk op www.vetrotech.com | testreports.nl Email vetrotech.benelux@saint-gobain.com Telefoon +31 (0)495 57 44 35

Project Rijnstraat 8, Den Haag Architect architectenbureau OMA

" Architectuur van verandering

! ! !

# ! ! " !

De gereformeerde kerk vrijgemaakt in Gouda staat voor een grote renovatieopgave van hun kerkgebouw uit de jaren zeventig. De gemeenteleden zijn samen verantwoordelijk voor de keuzes en de financiering van de verbouwing. Dat vraagt om een zorgvuldig en co-creatief proces. Open Kaart ontwerpt de verbouwing in nauwe samenwerking met de gemeenteleden. Beeld Open Kaart

! $ ! !

& && ! ! ! ! ! !"" -

! * % ! ! ' & " "

#% & * % ! #(!' ! - '' !

! "# % ! ! " '% !& "%

' ! % % ' "" ' -" '

! " ! '% !& "% ' ' " '

' ' % & % ! % % )

'

* '

%& ! % ! ) ! %(

! ! %

! " ! ! ) % ! % !

& % ! % ! )""%* % !

$ $ ! " ! !

* !& ! ! % ' ' % &' !

' "!'* %##%" & ! ! ' ' %

! #

% !

& ! % !)"( ' "

& "' ! (% ! # '&) ! !

! "!'* %# % ! # ! ) !-

!$ ! # % !!

- ' ( ')" % % ' !

" % # #

! )"% ' ) ! ! %& '' !

%

) %& ! * !& ! ! /! '

! # "$

) ! - "# ) ' ' % '"' !

%" ""% "# ! * ! !' !&

% ' "! %"!' % ! ' !

"" ! & $ ! !' !

%"

#%" & ! % % & ! ' !'

HHQYRXGLJ ČźQHWXQHQ PDDU GZLQJW

# &' %& # ! ! ' - ! !

% $ ! ! ! #

% ( ' ) ! &' ! * ' ' !

!(' & !"" - ) ! ) % "(* !

" ' "# % ' ) %& # !

! ! !

'"' )" '

""% ) ! ) " !' %) *&

# ' ) % "!'&' ! ") %

! !& ! ) !

&#% ! ! +# ' ' ! !

' ' ! %' % ! ! ) ! -"*

' %( %& ! ! + (%& ! &

" ' ! %

%& (- ! '

*"% ! % ! #%" && ! '

' * %" ) ! # ( ' ! &

!

! % % "(* ! "!'&' ' !

#(!' ! ' ! (* '% ! ) !

&& ( ' ! "(* !

' !- '' ! ) ! %) % ! & &

) ! * !& ! ) !

%( %& ' "!'* %# ' ! '

" ) % "(* ! & ' ) ! #(!' !

(! ) ! %( %& ! '

!"" - *"% ' ( ( ' !

DOOHHQ GH PRJHOLMNKHLG ČźMQJHYRHOLJH

! ' %( # & ! "# ) % !

"!'* %##%" & )% ' " ! ! (*

"(* (! !&# ' ! "! %"!'

!! & ) ! ! ! & " ! ! '

% *"% ! ' ) ) ! % ' '

& !* % ! '(&& ! % ' ' !

' ) ! #%" %

% ! ! % "" ! %

% ' %" - # % ! ! 0 !

"# % ' ) % !! ! - "

( ' ! ! ' !& "(* 0 -"

% ' ! # %' ! !

*"! %& (! *"! ! * !

' ""' ! ) ! "

)%" " ! ' % ! !

! %" ! ! % ! %' # ' ) !

YHUERXZHQ ȽH[ZHUNHQ ZH YHUYROJHQV

* ' ' ! % ! ' % ! ! %

' ) % # ! ""% ! & "!'* %#

%( %& & % !

! ! ( !' " -"

! % ' - ! ' !

' ' ! ! ! % ! %& $( '' &

% !"" - " !! & !

& ! ) ! - ! ) ! '

( " ' ! ' &' ! " "!)" "

#%" "#&' ! ! ' -" ! !

# ' * !& ! ! * % &' !

! ,& % ! ) ! % % !' #%" ' !

") ! ' ' % !

& ' * ' &' ! !" !&

'% !& "% ' ! *""! &' '

! ""% ' !- '' ! ) ! ) %'( % ',

!( ' "!'* %# (% ( # ! %'

(!! ! ! ' ! ! ! "%' ' ) %

' ! " #%" & %'" ' %

*"% ' ! -" %""' " )""%

&# & % ! * "!& ! " % '

& ! "#' & (!! ! &#% !

' ' ! "# % ' ) % ""% %&

* - ! ! ""%)" % ! ! "#! (*

" ! ! % "# ) % ! ! '

& "' !" ! "# - "! !

' & " - !! & ! ' #%" &

' & * !& !

' ( ! !

& # ") % ! "- ! "# "&& !

' % ! " ! )""%

! ! * ' * % !

* % " ! % ' !&

! ' % ! ! ! % '"' !

)""% ! ! *"! %&

& ! % ' ' " - -" # !

' ) % ( - ! " & ""! ! '

' % % &( ' ' ' " ! " % & % !

! % & ' " % )" " !

%( % ' ) % # ! ' " -

! ! ' - ! * % "!)" " ! ") %

* # ! * %) ! %( %& -

! ' ' ) ! ! * ' ' !

)% ' % )% ! ' %

& ! '

) ! ' ! ! % )" !

! " ! ) ! ' &' !

! %' ! !& #%" &

! '% !& "% ' "# % ' )""%

# % ' ) %& )% ! "!& ) )""%

%( %& - ! - &' !

& "! ) ! ( ' ! * ' ' ! !

! - '' ! %( % ' %

'% !& "% ' "# ) ! ! *""!

* ' ' ! & ) !-

) % ! ! ) % !

&' ' ' ) % "(* ! ! ( ' % !

&#% ! ! ! % !' !

"# ! % ! )""% %( %&

) ! *"! ! ! % "% ! & ' ) !

% ' ) ! " ! ' - !

-" ) !- &#% ! - ! ' - ( ' !

( &) &' ! ) ! '& ##

"# % ' ) % ! ' ! '

& "(* ! % ! ' % !

!

"% ! & ' & ! '% !& "% ' ) !

" ' ! ! ' -" - ! * &'

! % "(* )""% ! %

!' %( % ' "#

- # "# ) & "

!

# ""% ) ! ! ) % "(* !

'" " &' &' ! ' !

" ! ) ! ' &' !

3LHWHU *UDDČť

! ) ! - ! %( %&

!

"# % ' ) % * ' )""% )""%

% ' !' ' * ' %(

- & "! % "# % ' ) %& ' ! ! " ' ! - !

% !& "% ' ) ! ! % "(* ! "(

% ' ' mei 2017 | Ę?Ę?

Interview met Rudy Uytenhaak + Partners Architecten

Interview met Rudy Uytenhaak + Partners Architecten

ȽLQN YHUDQGHUG %XUHDXV ]RHNHQ QDDU PDQLH UHQ RP ]LFK VWHUNHU WH SRVLWLRQHUHQ LQ GH PDUNW HQ JDDQ QLHXZH VDPHQZHUNLQJHQ DDQ PHW ]RZHO H[WHUQH DOV LQWHUQH SDUWQHUV 'LW JHOGW RRN YRRU KHW DUFKLWHFWXXUEXUHDX YDQ 5XG\ 8\WHQKDDN ZDDU 'XFR 8\WHQKDDN HQ 5RE :HVVHOLQN VLQGV NRUW DOV SDUWQHUV ]LMQ EHQRHPG 2QGHU GH QDDP 5XG\ 8\WHQKDDN 3DUWQHUV $UFKLWHFWHQ WUHGHQ ]LM DOV GULH HHQKHLG GH WRHNRPVW PHW IULVVH HQHUJLH WHJHPRHW

Samen met Rudy wonnen we vier van de vijf inzendingen en kwam onze samenwerking in een stroomversnelling terecht.â&#x20AC;? â&#x20AC;&#x153;Vanaf dat moment zijn we met onze bureaus steeds intensiever gaan samenwerkenâ&#x20AC;?, vult Rudy Uytenhaak hem aan. â&#x20AC;&#x153;In de afgelopen drie jaar zijn onze visie en ambities organisch naar elkaar toegegroeid en zijn we nu op het punt gekomen dat we met zijn drieĂŤn gezamenlijk verdergaan onder ĂŠĂŠn bureau. Doordat we in deze samenstelling over zowel de ervaring als het jonge inzicht beschikken, ontstaat er een interessante dialoog. Daarmee trekken we ons op zakelijk en architectonisch gebied aan elkaar op en spelen we in op de moderne Zeitgeist.â&#x20AC;?

Marieke Giele

In de voormalige technische school De Huygens in Amsterdam Nieuw-West bevindt zich het nieuwe onderkomen van Rudy Uytenhaak + Partners Architecten. Tussen de kasten met een uitgebreide verzameling aan materialen, boeken en maquettes werkt een jong team van architecten aan verschillende projecten. Het is kenmerkend voor de koers die het bureau op dit moment vaart, waarbij ervaring en jonge inzichten samenkomen en elkaar versterken.

Aan tafel zitten Rudy Uytenhaak, Duco Uytenhaak en Rob Wesselink naast elkaar. Ze zijn enthousiast over de nieuwe samenwerking die ze zijn aangegaan. Na het afronden van de zakelijke wijzigingen de afgelopen maanden hebben ze sinds januari 2017 met zijn drieĂŤn de leiding over Rudy Uytenhaak + Partners Architecten. â&#x20AC;&#x153;Rob en ik kennen elkaar van onze tijd aan de TU Delft, waar we goede studievrienden warenâ&#x20AC;?, begint Duco Uytenhaak het gesprek. â&#x20AC;&#x153;Na ons afstuderen gingen we allebei aan de slag bij het Vlaamse META architectuurbureau. Overdag deden we ervaring op bij de grote projecten van het bureau en in de avonduren werkten we in onze 28 vierkante meter grote studio aan eigen projecten en competities. Na vier jaar in Antwerpen besloten we in 2014 om terug te gaan naar Amsterdam en ons volledig op onze eigen projecten te storten.

Ę?Ę? | mei 2017

Deze moderne aanpak komt naar voren in de rol die het bureau inneemt als architect. â&#x20AC;&#x153;We streven naar integrale gebouwen, waar we gedurende het hele proces heel actief bij betrokken blijvenâ&#x20AC;?, vertelt Rob Wesselink. â&#x20AC;&#x153;We zijn in dat opzicht echt een vertegenwoordiger van de opdrachtgever. Een instelling die we hebben meegenomen uit BelgiĂŤ, waar de architect meer de rol van een multidisciplinair denker inneemt. Waar we in Delft juist conceptueel hebben leren denken, hebben we in BelgiĂŤ echt leren bouwen. Deze combinatie zetten we nu in door zowel na te denken over het idee als over de maakbaarheid, duurzaamheid en haalbaarheid ervan. Op deze manier ontstaat een compleet verhaal, waarbij een project vanaf de context tot aan het detail is uitgewerkt.â&#x20AC;? â&#x20AC;&#x153;Dat komt bijvoorbeeld naar voren in ons ontwerp voor de Amsterdamse Immanuelschoolâ&#x20AC;?, aldus Duco Uytenhaak. â&#x20AC;&#x153;Met onze analytische aanpak zijn we de dialoog aangegaan met de opdrachtgever en gebruiker. Aan de hand van variantenstudies maken we de consequenties van bepaalde keuzen inzichtelijk en nemen we iedereen mee in het ontwerpproces en genereren zo een breed draagvlak. Tegelijkertijd zoeken we naar de optimale uitwerking van het plan, misschien wel een doorgedreven vorm van rationaliteit. We voeren de prefab onderbouw overal exact in dezelfde maat uit en hebben de plaats en het aantal kolommen van de constructie geoptimaliseerd. Daarbij denken we echt integraal na over het ambacht van architectuur als bouwwerk, wat de uitvoering alleen maar ten goede komt.â&#x20AC;?

â&#x20AC;&#x153;Dat deze drang naar perfectie het eindresultaat ten goede komt, hebben we laten zien bij het Poolhouseâ&#x20AC;?, vertelt Wesselink. â&#x20AC;&#x153;Dat is een energieneutraal bijgebouw met een zwembad en sauna aan de achterkant van een vrijstaande woning. We hebben het bijkomende technische programma volledige uitgeplozen en geordend om het terug te brengen naar de basisprincipes. Zo hebben we de toevoer van de ventilatie geĂŻntegreerd met de ruwbouw en het kozijn en is het dak afgestemd op de benodigde hoeveelheid PV-cellen. Het ontwerp heeft daardoor een verfijnde eenvoud, waarin duurzaamheid, techniek en materiaal bij elkaar komen.â&#x20AC;?

Opvallend is de grote diversiteit aan projecten waaraan het bureau op dit moment werkt. Naast utiliteitsbouw en woningen is Rudy Uytenhaak + Partners Architecten ook betrokken bij stedebouwkundige opgaven en het ontwerp van interieurs. â&#x20AC;&#x153;Een aanpak zo oud als het drieslagstelsel van Karel de Groteâ&#x20AC;?, lacht Rudy Uytenhaak. â&#x20AC;&#x153;Waar bij dat landbouwstelsel de grond gezond bleef door ieder jaar een ander gewas te planten, focussen wij ons telkens op een ander soort project. Dat houdt ons niet alleen lenig, maar stelt ons ook in staat om principes en kennis van projecten mee te nemen naar een totaal andere typologie.â&#x20AC;? â&#x20AC;&#x153;Dat is goed te zien bij het project Boseilanden in Hoofddorp,â&#x20AC;? vult Rob Wesselink aan. â&#x20AC;&#x153;Oorspronkelijk lag er een plan voor zes zelfbouwkavels, die door een sterke groenstructuur van elkaar gescheiden zijn. Wij hebben door deze bestaande structuur een nieuwe compositie geweven, waarop uiteindelijk zeventien villaâ&#x20AC;&#x2122;s komen te staan. In het architectonische ontwerp hebben we de nokrichting diagonaal geplaatst, waardoor een gevarieerd silhouet van daken ontstaat. Op deze manier gaan de eigenwijze woningen een dialoog aan met het groen en komen architectuur en stedebouw bij elkaar.â&#x20AC;? â&#x20AC;&#x153;We streven echt naar de brede focus zoals de klassieke architect had, maar dan met een moderne, integrale aanpak. Op deze manier begeven we ons als de spin midden in het web van een project om alle betrokken partijen te verbindenâ&#x20AC;?, concludeert Duco Uytenhaak. â&#x20AC;&#x153;Als drie-eenheid staan we zowel vakinhoudelijk als zakelijk sterker en brengen we projecten uiteindelijk naar een hoger niveau.â&#x20AC;?

mei 2017 | Ę?Ę&#x2018;

Interview met Rudy Uytenhaak + Partners Architecten

Het nieuwe bureau van Rudy Uytenhaak + Partners Architecten is gevestigd in het bedrijfsverzamelgebouw Vliegbasis De Huygens aan de Jan Evertsenstraat. Deze voormalige technische school heeft een industriĂŤle en transparante uitstraling. Kenmerkend is het zaagtanddak van de laagbouw aan de achterzijde van het gebouw.

Ę?Ę&#x2019; |

mei 2017

Voor het ontwerp van het Poolhouse werd niet enkel een bestek geschreven, maar ook een beschrijvende hoeveelhedenstaat. Daarin staan voor alle benodigde materialen, van het glas tot de schroefjes, de eisen beschreven en hoeveel er precies van nodig is. Hierdoor hoeft niet elke aannemer zelf het bestek om te rekenen en zijn offertes duidelijk met elkaar te vergelijken.

â&#x20AC;&#x153;We streven naar de brede focus van de klassieke architect, maar met een moderne, integrale aanpakâ&#x20AC;?

mei 2017 | Ę?Ę&#x201C;

เฎฅ ล (ัด-hh; om7;uล ;m 0oย ;mruoC;ัด;m ย -m vัด;1_|v ฦ ฦ ll ล ;ัดย b7vbvoัด;u;m7 ]ัด-v ล |o| ฦ ฦ 7 ล ;m 7b1_| ล |o| ฦ ฦ 7 ล ล ;v|;h|;hv|;m ;m oย ;ub]; 7oย mัดo-7v or ย ย ย ฤบย ;uย oัดฤบmัดล vย v|;;lย -m7;m

r-m;ัด;m ย oou ;;m orเฆ l-ัด; -ho;vเฆ ;h

Ontvangstruimte van Group A in Rotterdam

Architectenwerkplaats van de 21ste eeuw DžǂLjǃ ƾƴƴǁ ǀljDžƷlj

NHQPHUNHQ ]LFK GRRU ȽH[LEHOH ZHUNSOHNNHQ LQIRUPHOH

ZHUNYHOGHQ ]LH MH HONDDU ZHUNHQ HQ NXQ MH JHPDNNHOLMN VFKXLYHQ +HW EOLMNW GDW GH FRPPXQLFDWLH ELM YRRUNHXU IDFH WR IDFH JDDW HQ QLHW ORXWHU YLD EHHOGVFKHUPHQ :DQW ]RDOV -DFRE YDQ 5LMV YDQ ǀljDžƷlj VFKHUS VWHOW Ť:LH DOOHHQ DFKWHU HHQ EHHOGVFKHUP ZHUNW ORRSW KHW JHYDDU RP LQ HHQ EXEEHO WHUHFKW WH NRPHQ ť

mei 2017 | ʑʋ

Het Nieuwe Werken volgens drie Rotterdamse bureaus

(ȞFL­QW HQ LQIRUPHHO Het Nieuwe Werken volgens drie Rotterdamse bureaus

# $ ()%' ( $) ' (( $) & $ # ) ( %'* #) $ $ " $ - )" $ $ $ +% KLHUDDQ Č˝H[LEHOH ZHUNSOHNNHQ $ %'# " %$)#% ) $ ( $ $ -%$ ( +%%' %$ $)' ) )% ' *") # *, :HUNRPJHYLQJ YDQ GH Ę&#x152;Ę&#x2039;VWH *, ' %)) ' #( ' ) ) $ *' *( )'%!! $ %$" $ ( $ $ *, ! $)%%' $ + $ ' $ $ ' $ - %'#*" % - ) ) '* )

Kim Hoefnagels

) ! $)%%' + $ ĆşÇ&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x2C6;Ç&#x192; Ć´ $$ $ () &) )' ) ' ) ) !"%&& $ ') + $ ) *' * ! *! $ $ $ %$)+ $ ()'* #) () ) $ ''/ +%'# %*) $ "%! # ) + '(&' $ $ $ $ %% ) $ &) & ) $' ) SURQNW HHQ LPSRVDQWH FKURPHQ NRČžH # $ ' "" " $ " $ - + $

'%*& )'%! # ) %$ ' **' '( $ ' *, $ *()' " & $ $ ) %)) ' #( ' + $

) !"% ! 0!%%! " $ 1 () ) $ % )' *$ %& )'%!! $ * ) * ) $"%& $ # ) ' " $ $ + '( '% $) $) $ 2 & # $ % ) $ - )) $ , ' # ) "" , '!$ # '( %# "%& $ &'% ) $ %%' ) $ # $3 - ) %"! ') + $ $ ( # $ # ) # (( ' $ ') $ + $ ' # $ ' ) + $ ĆşÇ&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x2C6;Ç&#x192; Ć´ +%'#) '* #) $ ) %*,, '! ( $ ' ) "( ( # ("%) $ + ' '&" ! 2 ' , '* ! $ ( * $ %&"%& $ )' $ %%! ' " PDWLJ DOV ]LWSODDWVHQ YRRU ČźOPDYRQGHQ '%") ) &'% ) ( '# * ) $ +%%'() "" $ ! $ $$ $ 3

, '!'* #) + $ ĆşÇ&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x2C6;Ç&#x192; Ć´ ( + ( ) $ $ +%%'# " & ! * ( $ ) %)) ' #( ', ' + $ , ' +%%' $ %% - ! " ! '* ) $ ( & ' + $ , ' $ + () $ )%) Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x160;Ę? HHQ WLSSHO]RQH Ť+HW UDXZH NDUDN

" )) '%$ + $ ) $ *, ! $)%%' + $ '%*&

Ę&#x2018;Ę&#x152; | ' ) ) mei 2017

) ' + $ ) (&' !) %$( () '!

$2 + ') ") # (( ' 1 % $ , ), $) ' " $ %$$ $ !%. $ , " ,*() +%%' $ "% ) $

' ) ) $ + $ '%*& " $ *$ , '!&" !! $ $ $ '%) . " # ) !! ' $ #( ' ) ) $ ' $ () $ # $ $ & ' ) ) $

' $ + $ () ) & + $ %*, $ , ! " ( + $ ' () ( ' $. $ + '( %+ $ $ ) !$ &) %& )( ) + " $ ' %$. . $ 2 $ " ()' ) +%$ $ . *$ QLHXZH WKXLVKDYHQ 'DW KHW SDQG ส ส ส ส + '! $) # ) ' '%%) , ( $" ! ) '%%) +%%' "" $ + ') # , '! '( + $ ฦบว ว ว ว ฦด . $ & ')$ '( "( $ ! $( " $ '* #) $* # ) + ' $ ' ' + $ !! ' $ #( ' ) ) $ ' $ () $ # $ '% & $ & ' ) ) $ &+ "" $ ( ) %& , '!+"% ' $ *, " !( %$ '( ( # !) )*(( $ , '!&" !! $ + $ ฦบว ว ว ว ฦด $ %$ ' **' '( +' , " $) ! *' *( . $ "( " $ $ "! ' . ) $ %%' # " + $ .%' +*" .%$ ' $ %+ ' '* #) + '(&' ) ' "() " $ $ !" $ &'% #% " " $ ,%' $ , ' $ $ (& "

$)+ $ ()'* #) + $ '%*& # ) %*) $ ! *! $ "%! $ + ' '. "

')% %$),%'& $ ! () .% ) $ , "" % !$%," %"! ') + $ $ 1 $+ $! " ! , ( %$( %# 00$ % ), %!! $ ) &" )( $ %# &' $) '( ( $$ '( $ !%& ' && ' ) $ * ) ) . ) ) $ # $ ' $* , ' $ ) . )) $ # '! $ , ) $ +%"" %& $ '* #) " , ' +%" ( $( $ % + $ $ ) $ ). " &'% ) ) , '! $ %# ) " ' $ + $ "! '( ! $$ ( $ !*$ %%' $ . " '* #) ) , '! $ () ! "( + $. " + " + $ "! ' %& 2

&) # " ! $$ ( " $ ( %%! ) * ) $ (&*$) +%%' ฦพฦดฦดว ' ) ) $ ) *' * ( + () $ %)) ' #( %RRPSMHV ส ส ส RS HHQ VWHHQZRUS () $ + $ ) %* %$ '!%# $ ) +%%'# " ! $)%%'& $ + $ ' (#*( '. ! ' $ $ # ) ) %*, #% ) &" )(# ! $ +%%' $ && ') # $) $ %#&" - $ $ ' ) ) $ %& .% ! $ ' $ $ *, &" ! , ( ($ "

' ) ) mei 2017 | ส ส

Het Nieuwe Werken volgens drie Rotterdamse bureaus

Het postsorteergebouw uit 1959 naast het Centraal Station Rotterdam is ontworpen door architecten E. en H. Kraaijvanger. Door de ligging en de ongebruikelijke maatvoering en logistiek leek het gebouw lange tijd moeilijk te hergebruiken. Kaan Archtitecten heeft het herontwikkeld tot een monumentaal, eigentijds en multifunctioneel kantoorgebouw voor de creatieve industrie.

Ć´Ć´Ç + '&$ & * & &! ,. # &+'') +)'## & & ''%(" * !& '++ ) %

-'& & - )+ $+ ( )+& ) !##! !(!'

6 & -'')% $! !" ',. - &

)$ & * &# . * & + )'&+ .!## $ +'+ # &+'') ',. & -'$ & '&1 $ & )!"#*+ !* -'$ ' & -$' )'(( )-$ # '% $$ % . )# )* '( 33& -$' ) + $ + & * % &. )# &

'% !& +! - & %'&,% &+ $ # ) #+ ) () +! 1! +$!"& & & &+) $ $' +!

- & '')*$ 7 !" !& $!& - & ),!%+ !* ,!+ & - & - )* !$$ & +!-!+ !+ & $! + !(!' +' 6 & '( & ),!%+ % + & +'+ $ '(( )-$ #+ - & 1 * '& ) -! )# &+ % + ) . )# & + %* & ()'" + & ) !* & ( )+ - )+) # -'') () $!& & & ),!%+ -'') *$'+ & ()!"*-) & & ơƾƚÇ&#x20AC;Ç&#x201A; ()'" + & ! &' '& ) % ) ' 1!"& & $' 0 && / ,!*# % ) '&+%' + & % . )# )* $# ) -'') !& ')% $ '- )$ SUHVHQWDWLHV OXQFK HQ ČźOPYHUWRQLQ & 7 - )-'$ + 6 ) ! &$!"# -!& !# ,!*# % ) &! + + ' .'')

NXQW HU QRJ ]RŢQ ȟMQH EDQN QHHU 1 ++ & + $!" + & # &+'') 1!"& & ''# + ), ', & . *+ % + + +' -' & - & ,!* $!"# $ % & + & ' ) ((! +* 7

),!%+ & 1!"& !& +' & !& )! + . ) !" - $ ),!# !* % #+ - & ',+ $* + & & ) - & +'& & & #'$'%% & & ($ '& $# & $ & + + ,!+ & ) ($ # . ) + !& & +) !+!'& $ # &+'') '% ) !+ . )#-$' ) ,** & ),!% -! ) % + ) ' #'$'%% & *+ & )!" & ,) ,* 1 1!"& &! + #'(( $ & & % . )# ) % ) & & ()'" + $ & ' *+ ' !* ) & 4 $'#5 -'') + &# !& %*+ ) % & 4 $ !* + $5 '& ) & ) -'') ) &'- +! & ,!+ ) ! !& - & + '&!&#$!"# ,* ,% -'') '& ,&*+ & &+. )( & & & $,*+ ) -'') ) &#)!"# . )# )* . ) & ,& ( )*''&$!"# *(,$$ & !& & # $* & ()'" + !* )'& ' ",!*+ % ) ( !+ !+ -) + # & % ## $!"# !&

$ ++ )'& - & + &! ,. # &+'') - & ) !+ + &

Ę&#x2018;Ę&#x17D; | ) !+ + mei 2017

'(*+ $$!& .') & * '- &

ƾƴƴǁ

ƾƴƴǁ

mei 2017 | ʑʏ

Het Nieuwe Werken volgens drie Rotterdamse bureaus

" % " '# " ! % ) " "& JHULFKW RS VDPHQZHUNHQ HQ H╚ЙFL┬ГQWLH & ' " (* "'##% ) " КђКЅКЁкиКЅ

' % ( , " ) % "' ! ' % #! ) '' " #" % #! " ) " ' (% ( ! ' ( ' ) " ' " (&'% #(* GDW +XJK 0DDVNDQW LQ ╩І╩Њ╩ј╩Њ LQ KHW FHQ '%(! ) " #'' % ! % & % ) )##%! #$& " * % КђКЅКЁкиКЅ , ' &' " #& ) " % &' ) " ' #(* 1 % ##% )# ' ' & " " $ 2 , ' # ) " & КЅКЁ " КђКЅКЁкиКЅ 1 %' , '' " * ' ' $ " * % ) % ' ) #" %" ! %& #" % .." , " ( &) &' ##% " #"'&' " ( & ! "* % " " 2 +$ #& ) %# ) " ' (% ( HQ KHW D╚йRSHQGH KXXUFRQWUDFW YDQ GH ( &) &' " " ## ) " ,#% " КЅКЁкиКЅ╔Й& " (* #" % #! " ! ' ( ' ) " ' " (&'% #(* " #( & & " " #'' % !

%)##% ' % ' ' " % % " #$ ,# " " " % " " (* &' 1 " , " ( , " ) % "' ! ' % %#' % " #"& #( "'##% ' " % ("" " * % ##% %# " ! % %( !' * & "# )##% ) % ( , " * % ' " ( #" " * '(&& "' & "# ( ' % " " " #(* 2

' "' % (% % $% & "' %' "' ' ' ) " ' (% ( ' & % " #) %, ' " ! ' % %( ) " (% " * '' / % * " %##!0 " #$ !(% " *#% " ' " " ' ' "" &' " %# " / ! %##!0 (" %' ) " "& & ) % % ' " ! &' % # " , " &' " !(% " ) %* % * % ##% .." %##' ) %'% & #"'&' " " (* '(&& "* " " " #) % %( !' " , " ) " & $ , ! " % , " ! * % %& ) " (" * % $ " ' # 0& * % " 1 ' ' #"'* %$ * " * ' )# ) " # ' ) ' ' " %( "2 ) %' ' " & ' " &$("' * & #! "

'' %#" ) " ' " (* "'##% ) " КђКЅКЁкиКЅ " %#"

LQIRUPHHO HQ JDVWYULM NDQWRRU WH FUH┬ГUHQ )##% %# " КђКЅКЁкиКЅ ! (& " % ! % " "' !

╩Љ╩љ | % ' ' mei 2017

Architecten Hugh Maaskant en Willem van Tijen realiseerden in het naoorlogse Rotterdam kort na elkaar drie verzamelgebouwen voor de industrie: aan de Oostzeedijk (1947) en de Goudsesingel (1952) en niet lang daarna het bekende Groothandelsgebouw aan het Weena (1953). Later zou Maaskant nog het Verzamelgebouw Zuidplein bouwen.

" * %+ ! # & "

'RRU GH EHVWDDQGH PXUHQ WH YHUZLMGHUHQ LV HHQ JURWH ZHUNYORHU JHFUH­HUG

* " + ! ! ! # " ! ! ! ! ! $ " ! ! ! ! !

GHQ UXLPWH ]LW QDELM GH NRČžHKRHN HQ ! ! ! !

YDQXLW KHW RRJSXQW YDQ HȞFL­QWLH YHUWHOW 9DQ 5LMV Ť:LH NRȞH KDDOW ORRSW ! # "& # ! $ -

( PDLO Ę?ơ ! + % ƾƟÇ&#x20AC; ! & !! & ĆşÇ&#x2026;Ç&#x201A;Ç&#x2C6;Ç&#x192; Ć´ ĆžĆ´Ć´Ç ! ! Ç&#x20AC;Ç&#x2030;Ç&#x2026;ơÇ&#x2030; $" ! # $ ! ! $ ! ! ! # & !! $ # #

# ! ! # # Ç&#x20AC;Ç&#x2030;Ç&#x2026;ơÇ&#x2030; # ! , !

! ! " ! # " # ! " ! # # !%

$ ! ! ! # " ! ! !

HUYDQ RYHUWXLJG GDW MH YHHO HȞFL­QWHU " ! # $ ! $ + * ! + ! ! %RYHQGLHQ LV KHW RRN JHZRRQ KHHO ȟMQ ( ! ! ! # $ ! & ! !

-

! ! mei 2017 | Ę&#x2018;Ę&#x2018;

0

$(, # '!$ )!(, # '!$

)( !+ # %.($ ..+

/// -+ (,")+' -$!*&!$( (&

m a a s t r i c h t

ARCHITECTEN ADVISEURS

-

r o t t e r d a m

mei architects and planners

Katja van Roosmalen

Renovatie en nieuwbouw

Alles in een app

!$ ! ! $" ! $& ! ) # % % # "# $ " "#$! " "("# $" ! + # "("# !# %

# # # -- "

$! $ # # # % ! # ""#$! % & ) "" $ # # # # % $ ! % !# ! #$$! !$ ! % # $& "("# ! # $ "# " ! & " # $" ! +

Ultraslank voor renovatie

6/ Ę?Ę&#x2019; LV HHQ DOXPLQLXP UDDP HQ GHXUV\VWHHP GDW XOWUDVODQN LV ÂŤQ % # ! # ! " ! "# # " % " # & & # ! # % # # ( !" "("# % ! # "" % ! % $ ) "#! $ #"#! "# $ #"# ! % # ! # " % !% % "# ! $& $& % !# Ç&#x2020;Ćż Ę?Ę&#x2019; HHQ EHODQJULMNH ELMGUDJH # ! % $&

Niet van blank te onderscheiden

1 " " # # " # % ! # $#! ! "" !

0 $# # " # 0 " ! # ) '#! ! % ( % ) & ! ! ! ! # #

# # & ! # " ! ! #

Veilig en strak

#$.# % & ! !" # % !" #

HQ +DOLR ELHGW WHYHQV GH ȽH[LELOLWHLW GDW KDOYHUZHJH KHW SURJUDPPD

#" # $!

"# # & ! " & "# " ! " ! # ! #

% ! ! # # # #

! ! & ! # ! % $# !"# $!

! $! # # $ "

! " ! # " # ! "$ # # % "#! # " " & ! "

"# ! % ! ! # !

YHUEDQG YDQ $*& HQ .LQHVWUDO 7HFKQRORJLHV 86 HQ YHUVFKLMQ EHJLQ Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę&#x2019;

$! #

! #

#" # " #

! !# # & ! # # "# "# % ) $!

$ #"# # # ! # ! % # #

Veel mogelijk

"#! # !"# ! # ! # # " " # ! # " # % !

#" #

Ç&#x2020;Ç&#x2021;Ć´Ç&#x2026;Ę&#x2018;Ę? LV HHQ RQWZLNNHOLQJ YDQ $OLSODVW +HW LV HHQ QLHXZ UDDPV\V

! # #" # # " $ #

# # !$ " #" % # #"# " " # " % !

% $! & ! # " #

! $& % ) ! % "# # "

! # $ # #!

# $ # "("# " # % "# !

& ! ! $! % ! ! #

# ! % ! # !" ) # "

$! & ! # & #

# & ! # % ! ! % $

$! !$

! # # mei 2017 | Ę&#x2018;Ę&#x201C;

%Ę?Ę&#x160; 'HQ +DDJ De hoofdzetel van het voormalig ministerie van Landbouw, Handel en Nijverheid is gebouwd in de jaren 1912 tot 1917 onder leiding van DaniĂŤl E.C. Knuttel. Het gebouw vormt in tijd en architectuur het slotstuk van het klassieke rijksgebouw. In 1991-1994 is het ministeriegebouw uitgebreid (met 6.000 vierkante meter) op basis van een ontwerp van Hans Ruijssenaars.

Innovatief ventileren in duurzaam kozijn

" & $ !" $ $' * % ' ) * ! $#$ ' " & $ $

" " "!

!$

* ' " $ & "# % $ & $ " & " "! & #& * ! # $ % $ * $ "

" $ *

#$%%"$ $ # & $ & " & & $ " ' " $ * $ & ' $ $ $ $ "' " ' " & $

Gigantische opdracht

$ #)#$ # $ ! #$ $ $ ! #$ ) + %$ # " #$ &Ę&#x152;& JHFHUWLČźFHHUG KHHIW HHQ QDWXXUOLMNH LVRODWLHZDDUGH NODVVH Ę&#x2039; HQ LV

" $& #$ * " # $ &

" %" * "

0HGLR Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę? NUHHJ %RRQ (GDP XLW KHW 0LGGHQ 2RVWHQ HHQ KHHO ELM]RQGHUH DDQ &" &

" " %$ $ # " %" #$ $ #

& #$ " %" #$ * $ " ' #$

VDSDJURXS FRP Als een geheel

PHHU GDQ ZLQGNUDFKW Ę&#x2039;Ę&#x152; 'DW VWHOGH %RRQ (GDP YRRU GH XLWGDJLQJ RP RS ]RHN $ " ! $

' # # $ % "

* %" $ % ! $# * ' " & " "

ZDDU YHUYROJHQV GH GUDDLGHXU PHW HHQ GLDPHWHU YDQ Ę&#x17D; Ę? P HQ HHQ KRRJWH

$ % % & %''

RQGHU KHW SODIRQG YDQ HYHQHHQV Ę&#x17D; Ę? P LV JHFRQVWUXHHUG %RYHQ RS KHW

#)#$ " ' & !

* ! # * " ! $#$ ' "

% )#$ $ '

" $ $ $ &

GH GUDDLGHXU UXLP Ę?bP LV 'H FRQVWUXFWLH YDQ GH GHXU LV JHPDDNW YDQ GLNZDQ

$%

GLJ VWDDO ZDDUPHH KHW WRWDOH JHZLFKW YDQ GH GHXU XLWNRPW RS UXLP Ę&#x201C; Ę&#x160;Ę&#x160;Ę&#x160; NJ

# % $ " ' & %'

# ! "

%" % &" '

Statig, krachtig en elegant

"% $ "

$$ !#$

VWLMO DDQJHSDVW ZRUGHQ WRW Ę? P

+HW SDQG ĹĄ%Ę?Ę&#x160;Ţ LV HHQ ULMNVPRQXPHQW VWDWLJ UHSUHVHQWDWLHI HQ NUDFKWLJ 7RW PHGLR

$ % # " " &

& %' %"

Ę&#x152;Ę&#x160;Ę&#x2039;Ę? ZHUG KHW JHERXZ JHEUXLNW GRRU KHW PLQLVWHULH YDQ (FRQRPLVFKH =DNHQ

PLQLPDOLVWLVFKH XLWVWUDOLQJ (HQ

"

%' & $ Ę&#x2026;ƸƿƲƟĘ&#x2020; " "% " " " $ $ %' %

& " " ! # # "

$ # # $"% & " # & " $ $' "! & " #

&

# $

$

" ( $ # "$

$ " & " $ $ ' " & #$" #$ #

& %'' # &

% $#$" & ĆźÇ&#x201E; $"% $%" #

(DV\ JOLGH URHVWYULMVWDOHQ ZLHOHQ

* $ # % #' " #)#$ $ " #% $ $

%$%" #$ # & * ' % # * " $ &

" - $ " #$

' "

"* & " %"

& %'$ $

VFKH ZDDUGHQ 'H DOX FKURRP DIZHUNLQJ ZDV GH ČźQLVKLQJ WRXFK

Voor passiefhuizen

' " &

" " $ $%%"#)#$ " $ %'

QRYDWLHYH 3DVVLHIKXLV SK% JHFHUWLČźFHHUGH UDDP HQ GHXUV\VWHHP Ç&#x2026;Ç&#x2021; Ę&#x2019;Ę&#x152; +, 0HW HHQ LQERXZGLHSWH YDQ VOHFKWV Ę&#x2019;Ę&#x152; PP HQ HHQ 8I ZDDUGH YDQ Ę&#x160; Ę&#x2018;Ę&#x201C; : PĘ&#x152; # $ ! $ $ $ #$ ! #)#$ $

#$ # $

' " " $ Ç&#x2026;Ç&#x2021; Ę&#x2019;Ę&#x152; +, LV EHGRHOG YRRU KRRJZDDUGLJH GXXU]DPH %' %' & ' $ " " #

$ # ! $

HQHUJHWLVFK YHUGXXU]DPHQ YDQ GH EHVWDDQGH ZRQLQJYRRUUDDG =R NDQ HHQ MDUHQ GHUWLJ VWDOHQ SURČźHO YHUYDQJHQ ZRUGHQ GRRU ĆşÇ&#x2021; Ę&#x2018;Ę&#x160; 6 YRUPJHYLQJ RI %$ *

" %$" & $ & " & $ # $

$ # $ ' " & Ç&#x2026;Ç&#x2021; Ę&#x2019;Ę&#x152; +,

Ę&#x2019;Ę&#x160; | " $ $ mei 2017

Harmonie. Kleurrijk opgebouwd.

JUNG.NL

Wereldwijd exclusief: de tijdloze schakelaar LS 990 in de 63 unieke, matte, kleuren van Les Couleurs® Le Corbusier.

JUNG STANDNR. V 29 7, 8, 9 JUNI VAN NELLE FABRIEK, ROTTERDAM

' ) '* $ ( , () !%* * ,&## , (% +- , " # ( * * * * ,&&( !&+ #) , (* ( ( " %) % &$ % * )' # % &' , ( % ( % $ &%)+$'* , % ( * * % "&$ % $ * #& % +- '(&'&) * ) #" $ (" * % & #)* ## % )+ ),&# "+%% % %,+## % % +- % ( $& # !" %

$ &%* * &' $ * ( " ,&&( % )+ ),&## ) $ %- (" %

( " #&&)* ($ % $ ( " # &&)* ($ % , "$ % * %#

Veilig lopen over het dakraam

' * ' & ƷNjNJ " , $*( ' %(() * )% , $* & , $*((' "+ & , * !")*( - ,+ +" ' / * "' , (*" -"% "' ! %% '& *$ ' .((* ", )% , $* & "+ (& "' ," . ' &( *' +" ' ' % ,+, , !'" $ ((* . *+, *$, ('+,*- ," ',"+%") ( ,"' ' ! , 0, *' % &"' * % + " , ! , * & &( %"#$! " (& . "%" (. * ! , % + , %() ' * "# "+ ! , ' %((+ , . */ *$ ' "' $, ** + + ' / * 2" ! '( ' % *-"&, (' * ."' , ((* . *+ !"%% ' " '+ ! )) ' " , ! , )*( - , ' "''(. ," . ' &( *' ()%(++"' .((* ! , -", * " ' ' . *%" !, ' . ' 0,* /(('*-"&,

Voor grote glasoppervlakken

Genieten van het uitzicht

9HWURWHFK 6DLQW *REDLQ LQWURGXFHHUW &RQWUDȽDPp 0HJD YRRU LQWHULHXU

WRHSDVVLQJHQ &RQWUDȽDPp 0HJD NRPW WHJHPRHW DDQ GH WRHQHPHQGH

, )* !," -",2" !, . '-", '

.* . ' * !", , ' ' * '( *(, * % +(. *+) ''"' ' ,-++ '

/(('$ & * "' ( + / + .((*

.%( * ' )% (' 2(' * ,-++ '+,"#% ' ( $(2"#' ' , ' & 0"& %

* !", , * ' (& 2"#' (',/ *)

EUHHGWH YDQ ʌ ʍʊʊ PP HQ ʎ ʐʊʊ PP KRRJ ELHGW &RQWUDȽDPp 0HJD

*(' -", , / *$ ' , * +-%, ,

! , *((,+, , &) * ,--*"+(% * ' * ' / * ' . "%" ! " + % +

"+ ' *((, % + () % + !( $

, &(& ', % () -*() + & *$, . *$*"# * "+ , *-"$ . '

* & / * "# 2('/ *"' 2" !

&RQWUDȽDPp 0HJD ELQQHQ GH SRSXODLUH JHYHOSURȼHOHQ YDQ -DQVHQ 9LVV

+ !"$, ' * ! , * !", ,-* %

OHLGGH WRW HHQ HOHJDQWH V\VWHHPRSORVVLQJ PHW GXQQH SURȼHOHQ 'H

(',/ *) $(2 ' / * .((*

RSORVVLQJ EHKDDOGH PHW JHPDN HHQ (, ʍʊ FODVVLȼFDWLH DOV FRPSRQHQW

'(."+, 0 . ' '+(' 2

YDQ KHW EUDQGZHUHQGH JHYHOV\VWHHP YDQ -DQVHQ 9LVV

+, , -", ,/ ( $ % ' " ' +,--* /(* ' ((* 55'

Hoe veilig is de deur?

&(,(* ' %,"# ) * , %"#$,"# " () ' ' * ' "# ! , ' * % , ' . ' 2('/ *"' *",+ '

" ( $ % ' (. ' " ' ()

' ! , '" -/ +%-", (-// *$ ' (& ."' ʅƵƵƿʆ , "' ! , .((*

!( $ "' %$ * , 2(* , .((*

MDDU YDQ ʌʊʋʓ YDQ NUDFKW ZRUGW ]LMQ DDQJHVFKHUSWH HLVHQ YRRU NRXGH HQ

' &((" / *$, ! % & ,

/ *& *(($ () '(& ' , ƵƵƿ . , "' , '+, %%"' ,(, ! , !-" "

' !( /"' +, ' " ! " ,(,

(-/ +%-", .((* '" -/ (-/ "+ ' ' 8 !, 9 *(($/ * ' ! " )

ʓʊ NP X

KRRIGOLMQHQ ]LMQ HU GULH FDWHJRULH­Q 6D YRRU URRNZHUHQGKHLG ELM ʌʊr& RPJHYLQJVWHPSHUDWXXU 6ʌʊʊ YRRU URRNZHUHQGKHLG ELM ʌʊʊr& HQ ʊ LQ GLHQ HU JHHQ URRNNZDOLȼFDWLH LV *ǁƷ %((), .((*-", () 2 * % ."'

GRRU QX DO YLD HHQ ODEHO DDQ WH WRQHQ ZHONH FODVVLȼFDWLH HHQ GHXU KHHIW

2 2", ' + ! *'" *2"# . ' -* ' /(* , & , +& *,

Optische illusie

)!(' + ' / *' -" %"#$ "+ ' / %$ "+ -* .(% ( ,

ƸƿLjNj * ' , "' !-"+ & , (%(-* (%% ,"(' 1 !(%, '

"#"' + ' (%% ," .(-/ (* "#' ' "' 2 + +" '+ 6'+)"* * ((* & '" * / *() ! , %" !, . * ' *, . ' 2('+() ' ,(, 2('+(' * ' , !(*"2(', % +,* ) ' /"% ' (',/ *) *+ (),"+ ! "%%-+" . ' ' !(*"2(' / $$ ' *' +, "+ %$ (* "#' -'" $ (& , ! , +" ' 2" ! (. * . % & , *+ -",+,* $, * ((* (( , %$ -",+' ' *+

* !", , mei 2017 | ʒʍ

Over het nieuwe gebouw voor de Europese Raad en Europese Unie schreven criticus Jean Attali en architect Philippe Samyn dit overzicht van alle bouwfasen en het complete project. De buitengevel is opgebouwd uit een â&#x20AC;&#x2DC;patchworkâ&#x20AC;&#x2122; van afgedankte, nadien gerestaureerde eikenhouten kozijnen uit de verschillende lidstaten. Tegelijkertijd doet het dienst als thermische en akoestische barrière.

218 unieke ramen

" ! ! " " ! ! ! ! # & # ! "$ "$ # " " # # ! ! " "$ ! " ! Ę&#x152;Ę&#x2039;Ę&#x2019; XQLHNH PHW URHVWYULMVWDDO RPOLMVWH HLNHQKRXWHQ UDPHQ %ORHP 6HDODQWV OHYHUGH GH GXXU]DDP HODVWLVFKH ! ! # ! # # ! ! # ! # ! %! ! ! # & ! ** # $ !! # & ! ! $ & # # "" & ! $ & $ " #

Lucht en licht van boven

! ( " " !& ! !$ # ! " !" $ " !& ! ! ! + ! ! $ # ! " !& ! ! ! - . # & # ! " !" & # ! * ! " !& ! Ć¸Ç Ę&#x2039;Ę&#x152;Ę&#x2039;Ę&#x160;Ę&#x2039; Ę&#x152; JHFHUWLČźFHHUG $ ! ! ! $ # & $ $ ! # # ! !

* & ( , # )&# * ).)* $ )* * + * && - ( )&# * ' % # % (&' , (# !$* %% $ ( % ,&($ )* %)*( ') % ( " +/ + * &%) + * ( ))&(* $ %* &&( )' # # % )( #) &' * ' % # * * )% # % %,&+ $ * % , )* ,& ( *

" &* % ( )' ( % ++(/ $ % &% ( &+ ),( ! +' ( % % ## %,&+ % ) &% $&%* * (" )' ( % &' )#&&'"&)* %

#

%%% $ ! #

Ę&#x2019;Ę&#x17D; | ! ! mei 2017

lit Hospita

y

Y sterdam w, Am :LQKR 2ȾFH l, Bank-gebou -Hote W

%RYHQGLHQ SURȼWHUHQ

ZODRA HIJ TOE IS AAN NT E B , S E Z U E K E K IJ R G N BELA . ..

T E E W T E H IE D E T S R U DE EE

!

!

! !

"

! ! !

Maak er werk van!

ATIS

NIEUW! PROBEER 1 MAAND GR

7UDQVIRUPDWLHSOHLQ ʌʊʋʑ

RUJDQLVHUHQ VLQGV ʌʊʋʍ VDPHQ PHW

7UDQVIRUPDWLHSOHLQ RS GH 3URYDGD LQ $PVWHUGDP :DDU HHUGHU GH IRFXV ODJ RS ORVVH

RS NDQVULMNH JHELHGVRQWZLN NHOLQJ +RH NULMJHQ ZH ODVWLJH SOHNNHQ LQ GH VWDG ZHHU OHYHQGLJ" +RH ]RUJHQ ZH YRRU RSWLPDOH EHUHLNEDDUKHLG" +RH PDNHQ ZH WRHNRPVWEHVWHQGLJH JHELHGHQ GLH LQVSHOHQ RS PDDW VFKDSSHOLMNH RQWZLNNHOLQJHQ" $UFKLWHFWHQ KRXGHQ ]LFK VWHHGV YDNHU EH]LJ PHW YUDJHQ GLH GH

JHQ 6XFFHVYROOH JHELHGVRQWZLN NHOLQJ OHLGW WRW HHQ NZDOLWHLWV LPSXOV YRRU GH KHOH RPJHYLQJ

ULFKW ]LFK RS EHYORJHQ DUFKLWHFWHQ GLH ]LFK ZLOOHQ RQGHU

SRVLWLH LQ KHW RQWZHUS HQ ERXZSURFHV ZLOOHQ YHUVWHUNHQ =H GRHW GLW GRRU GH NHX]HQ LQ GLW SURFHV EORRW WH OHJJHQ HQ

WH YHUELQGHQ PHW SRWHQWL­OH RSGUDFKW JHYHUV +HW 7UDQVIRUPDWLHSOHLQ LV HHQ YDQ GH VXFFHVYROOH PDQLHUHQ ZDDURS

GLW GRHW +HW 7UDQVIRUPDWLHSOHLQ ELHGW DUFKLWHF

JHPHHQWHQ $PVWHUGDP 5LMVZLMN

JURRW EHODQJ +RH VSHOHQ DUFKLWHFWHQ

WHQ HHQ SRGLXP RP PHW YDVWJRHG

HQ 5RWWHUGDP HHQ QHJHQWDO NDQV

KLHURS LQ"

HLJHQDUHQ LQ FRQWDFW WH NRPHQ =LM

ULMNH JHELHGHQ DDQJHZH]HQ YRRU KHW

'H SUHVHQWDWLHV ]LMQ RSHQEDDU

SLWFKHQ WUDQVIRUPDWLHYRRUVWHOOHQ YRRU

7UDQVIRUPDWLHSOHLQ =R YUDJHQ GH PRQR

HQ YLQGHQ SODDWV RS GH VWDQG YDQ

%ODDN

IXQFWLRQHOH NDQWRUHQ HQ EHGULMYHQ

%UDLQSDUN

XLWGDJLQJ YRUPHQ RI OLFKWHQ UHIHUHQWLH

JHELHGHQ %UDLQSDUN 5RWWHUGDP

DžƴƼ WH $PVWHUGDP +HW

+DUW YDQ =XLG

SURMHFWHQ WRH GLH SDVVHQG ]LMQ ELM KHW

6FKLSKRO 5LMN HQ 3ODVSRHOSROGHU RP

7UDQVIRUPDWLHSOHLQ ZRUGW JHKRXGHQ RS

3ULQV $OH[DQGHU

IULVVH LGHH­Q HQ LPSXOVHQ 0DDU RRN

ʍʊ HQ ʍʋ PHL HQ ʋ MXQL HQ EHJLQW LHGHUH

5RWWHUGDP &HQWUDO 'LVWULFW

JHELHG 'H SUHVHQWDWLHV WLMGHQV YDVW

GDJ RP ʋʊ ʊʊ XXU

JRHGEHXUV 3URYDGD ]LMQ HHQ EURQ YDQ

$PVWHUGDPVH ZLMN 5HLJHUVERV RI KHW

LGHH­Q ZDDUPHH JHPHHQWHQ RQWZLN

5RWWHUGDPVH +DUW YDQ =XLG ]LMQ WRH DDQ

.LMN YRRU PHHU LQIRUPDWLH RS

5HLJHUVERV

NHODDUV HQ LQYHVWHHUGHUV VDPHQ PHW GH

QLHXZH RQWZLNNHOLQJHQ ,Q FHQWUDOH

HQ NRP

6FKLSKRO 5LMN

FUHDWLHYH SDUWQHUV DDQ GH VODJ NXQQHQ

DžƶƷ

ODQJV

9RRU DUFKLWHFWHQ LV KHW GH PDQLHU RP ELM

RQWVWDDW HHQ QLHXZH G\QDPLHN GLH LQ

YRRUNRPHQGH JHELHGVRQWZLNNHOLQJ DDQ

JRHGH EDQHQ GLHQW WH ZRUGHQ JHOHLG

3ODVSRHOSROGHU KDYHQJHELHG

]HW WH NRPHQ

2QWZHUS HQ VWUDWHJLH ]LMQ ELM GHUJHOLMNH

7UHXEVWUDDW

'LW MDDU LV LQ QDXZ RYHUOHJ PHW GH

YRUPHQ YDQ JHELHGVRQWZLNNHOLQJ YDQ

mei 2017 | ʒʑ

"

5: 1:531 B;>9 ;2 ;< 1:531 C56F1 41@F56

"

,58@ A 11: -.;::191:@ ;< ! # #

1817@>;:5?/4 91/4-:5?/4 0;;> 2;@;

$ !

!

3- 0-: :--> CCC B-79105-:1@ :8

7;<51K: ;<:-91: ;2 ;< 1:531 -:01>1

;;8?5:318

.;::191:@?<>56F1: <1> 6--> 1D/8

9-:51> F;:01> B;;>-23--:01 @;1?@19

6-/=A185:1.-771> B-79105-:1@ :8

% ! !"

.@C $101>8-:0 L

95:3 B-: 01 A5@31B1>

(@A01:@1:-.;::191:@ L 318053

H +-79105-:1@

#A?1A9<->7

(8A5@5:3?0-@A9 ษ ษ 0-31: B;;> B1>?/456:1: 0B1>@1:@51 @->51B1: C;>01: ;< --:B>--3

" $

?@A051

! " #

@;131F;:01: 881 B1>711> 91@ -0B1>@11>

8.>1/4@ A:3 9. ; !

.;::191:@ .A5@1:8-:0 L

%< 5101>1 5:F1:05:3 B-: 11: .560>-31 ;2

01>? 1: .1950018-->? 31?/4510@ /;:2;>9

( ;:?@>A/@5;: 4195/-8? 9.

";??1 :A991>? L 1D/8 .@C

5:2;>9-@51 F56: 01 ?@-:0-->0<A.85/-@51

01 -831911: 31801:01 >1318? B;;> 41@

;;: 0-9 $101>8-:0 .B

&>56?C56F535:31: B;;>.14;A01:

B;;>C-->01: B-: +-79105-:1@ B-:

-0B1>@1:@51C1F1: ษ ษ ษ ษ 1: 01 <8--@?5:3?

;?/4 1@;: .B

.;::191:@1: 7A::1: ;;7 C;>

@;1<-??5:3 1F1 F56: @1 B5:01: ;<

B;;>C-->01: B-: +-79105-:1@ 1 ;<3-B1

>-718 @9;? .B

01: ;<3131B1: .56 +-79105-:1@

CCC B-79105-:1@ :8

B-: <>56F1: 1: @1/4:5?/41 3131B1:?

;>:.>-/4@ $101>8-:0 .B

31?/4510@ .A5@1: B1>-:@C;;>0185674150 B-:

A/; +1:@58-@5;: (A: ;:@>;8

01 >10-/@51

-7>; $101>8-:0 .B

@;@ @C11 6--> :- 41@ .1K5:0531: B-: 01

.;::191:@1:-095:5?@>-@51 78-:@1:?1> B5/1 B-79105-:1@ :8 @18

881 5: 01F1 A5@3-B1 ;<31:;91:

<-35:

1.1>5@ .B

' 51>?51<1: 9. ; !

1: -.;::191:@ 7-: ;< 5101> 31C1:?@

5:2;>9-@51 5? 91@ 01 3>;;@?@1 F;>3BA8

@560?@5< 5:3--: 1: 3180@ @;@ C101>;<F13

0534150 ?-91:31?@180 1 6A5?@4150 1:

! %

-->.1A>?

35:3 @1:F56 -:01>? ;B1>11:317;91: 1

B;8810534150 7A::1: 1/4@1> :51@ C;>01:

# .B

95:59A98;;<@560 B-: 11: -.;::191:@ 5?

313->-:011>0 +-79105-:1@ 1: 01 .56

103->B-:?/451 B-79105-:1@ :8

'1E:-1>? .B

JJ: 6--> &->@561: 7A::1: 5101> ?/4>52@18567

01F1 A5@3-B1 .1@>;771: >10-/@51 1:

';E-8 8A95:5A9 .B

;<F1331: @131: 41@ 15:01 B-: 01 -.;:

9101C1>71>? --:B-->01: 0-: ;;7 311:

';E-8 8A95:5A9 .B

:191:@?<1>5;01 91@ 5:-/4@:195:3 B-:

--:?<>-7185674150 B;;> ?/4-01 051 41@

01 >/45@1/@ C;>0@ B1>7;/4@ .56 01

*:585: 05B5?5;: &-:18?

11: ;<F13@1>956: B-: 0>51 9--:01:

05>1/@1 ;2 5:05>1/@1 31B;83 5? B-: 41@

B;831:01 .;174-:018?

+-79105-:1@ ;AC ;99A:5@51?

,56 B1>C1>71: AC 3131B1:? B;;> 01

31.>A57 B-: 01 ;<31:;91: 5:2;>9-@51

A5@B;1>5:3 B-: 01 -.;::191:@?

+-79105-:1@ ;AC ;99A:5@51? .B

# ส ฦตส

+-79105-:1@ ;AC ;99A:5@51? .B

;B1>11:7;9?@ 1: ;9 A B-: 5:2;>9-@51 @1

'! #

+-79105-:1@ ;AC ;99A:5@51? .B

B;;>F51: ;B1> +-79105-:1@ 1: F;>3BA8053

1@ @560?/4>52@ ! # # B1>?/456:@

$-@5;:-81?@>--@ -

+-79105-:1@ ;AC ;99A:5@51? .B

31?181/@11>01 -:01>1 .10>56B1: 8? A

-/4@ 711> <1> 6--> : 01/19.1> B1>?/456:@

311: <>56? ?@18@ ;< 01F1 5:2;>9-@51 7A:@

11: 31/;9.5:11>0 01/19.1> 6-:A

A 05@ ?/4>52@18567 91801: .56 +-79105-:1@ &;?@.A?

! 8<41: --: 01:

+-79105-:1@ ;AC ;99A:5@51? .B

+-:01>?-:01: $101>8-:0 .B

->5:A991> : :;B19.1> ;:@B-:31:

! # #$! # #$!

+1>C;8 &>;61/@-2.;AC .B

-.;::11? 01 ' C->0? ?<1/5-8 ";??1

"18513>-/4@

+1@>;@1/4 (-5:@ ;.-5:

'56: +;;> 5:2;>9-@51 ;B1> ;:F1 81B1>5:3?

:A991>? 7A::1: C;>01: 317;/4@ 5: 01

# $ $&" #!$

+

B;;>C-->01: 7A:@ A @1>1/4@ ;< CCC

C1.?4;< B-: CCC B-79105-:1@ :8

(<A5

B;;> 95:59--8 JJ: 6--> 881 >1/4@1:

" $

B;;>.14;A01:

#' " "

+-:C131 01 -->0 B-: 01 A5@3-B1 3--@

"

A85-:-8--:

+-79105-:1@ A5@ B-: 11: F-7185671 ;B1>

11:7;9?@ 01F1 ;B1>11:7;9?@ B-8@ ;:01>

9-/517<5-?1/75 B-79105-:1@ :8

B-79105-:1@ :8 .;::191:@1: 31801:

41@ -83191:1 B1>.5:@1:5??1:>1/4@

! )1: >5:7 #1<<18

ส ฦตส '! # !# ! # #$!

881 -A@1A>?>1/4@1: 1: 0-@-.-:7>1/4@1:

!

" -7;.56:1:?@>--@

@1: --:F51: B-: 01 5:4;A0 B-: 01F1 A5@

$

3-B1 C;>01: A5@0>A7718567 B;;>.14;A01:

:-65-18F;A8-85 B-79105-:1@ :8

%

! "# !

# " ! "# !"

881 >1/4@1: B;;>.14;A01: $51@? A5@

"

01F1 A5@3-B1 9-3 C;>01: B1>B118B;A

9->571/8;;?@1>9-: B-79105-:1@ :8

A801:?@>--@

!# # !

3131B1:?.1?@-:0 ;2 ;<1:.--> 319--7@

%A01 ..5:31?@>--@

(($

H

B-79105-:1@

2016

0530 ;<31?8-31: 5: 11: 31-A@;9-@5?11>0

ส ส | 01 >/45@1/@ mei 2017

-->.1A>?

%89$ UDWLRQHOH */1+,* /&. ) 0

'(&(81,1&. 19 Å&#x17E; %(1(/8;

$- ) " -+ $ '$- , *) !# )& '$%& ",**.# ) ' ) +,* / ).

0 ) */1+,* / . ) 0**, 1*)$)" */1 ) /.$'$. $.- */1 $) -

.$ ! $) */1 ) ,' ) -. ",*. ' 0 , ) $ , 0 ) ( -. " , )*(( , PHUNHQ YRHUW %89$ HHQ KXLVPHUN 0HW HLJHQ SURGXFWRQWZLNNHOLQJHQ ZRUGW $)" -+ ' *+ 1 )- ) 0 ) &' ).

0 ,1 ,&. 1 , ' 1$% )$ /1-. ( . ,$ ' ) .*. +,* / . ) $ 1 $)$" *) ,#*/ 0, " ) *+.$( ' $-*' , ) ' )" ( " ) ) ) # . $) YDQ GH JHEUXLNVGXXU YROOHGLJ NXQQHQ ZRUGHQ JHUHF\FOHG +LHUPHH HQJDJHHUW /)$) & 2$ # *( //,2 ( */1*+'*--$)" ) ) . $ )

))) " #" " " '(

))) " #" " " '" "

',&7$725 352'8&7,( % 9

*,( &

$- -+ $ '$-. '- # . " . *( # . *+ ) ) *+0 )" ) ) -'/$. ) 0 ) , $ - #/$! &* ' ' ) , ) /, ) ' ,/$( % , ,$ #. # . ,$%! 2$ # 0*'' $" *+ +,* / .$ 0 ) /,*+0 )" ,- ) /,0 , ) 0**, 2*1 ' *+ */1 '- $) */1 /,0 -.2 .. ,- ) / '1 ,& ) 0 ,- # ,)$ , )

#$! $- 1 , ' 1$% .,*/1 , + ,.) , 0**, +, ($/( *+'*--$)" ) ) - ,0$ $ .* " )& '$%&# $ 0 ) " */1 ) 0 , . , ) *,( & ,' ) % 9 PDDNW GHHO XLW YDQ GRUPD NDED JURHS ZHUHOGZLMG DFWLHI LQ UXLP ODQGHQ ) # ) '. $) - "( ). ) /, ) "' - -' ". #)$ & /.*( .$- # /, ) 0'/ #.1 ". #)$ & ) .* " )"- *).,*'

))) " #" " " & &#$

))) " #" " " #$!

(OWRQ % 9

'**, *''/$& )

&#" RQWZHUSW SURGXFHHUW HQ YHUKDQGHOW WRFKWSURȼ HOHQ RQGHU KHW PHUN 3 '' )4 . +,*", (( $- .* " -) ) *+ +,*! --$*) ' 0 ,1 ,&$)" **, $%0 .$(( ,! ,$ & ) ) )) ( ,- ,) -. $- , ) +,*", (( 0**, ( ,&.

##$ # ' " $- $) *+" ,$ #. ) # !. 2$ # " -+ $ '$- , $) 0 $'$"$)"-,*''/$& ) ,*'# && ) ) - # ,# && ) **, */1&/) $" #. ,",*) 0 ) *)- ,$%! 2$%) 1$% $) -. . 2*1 ' */1&/) $" '- , #$. .*)$- # ( . )& ) ) -. *+'*--$)" ) . 0$) )

))) " #" " " &#"

ZZZ QEG RQOLQH QO Ƚ RRUUROOXLNHQ

*RUWHU /XLNHQ %9

0HWDJODV %9

#$& $ ' " ' 0 ,. &'/$& ) 0'* ,'/$& ) 1 ) '/$& ) ) +' !*) '/$& ) ) &'/$& ) 0'* ,'/$& 2$%) 0 $'$" ) *(+' . $) *( $) .$ ( . ) $% #*, ) ' , ., + *! - # ,., + &'/$& ) ) 0'* ,'/$& ) &/)) ) 1*, ) " ' 0 , ( . ' &.,$- # ) ,$%0$)"

, )-+ , ). $- # . /$." )"-+/). 0 ) & % ' % , 2$%) 2$% " -+ $ '$- , $) (* ,) &1 '$. .$ ! #**"-. ) " 0 ' ' ( ). ) 1 , $% 2* -' )& (*" '$%& PHWDOHQ SURȼ HOHQ ZRUGHQ WRHJHSDVW 2I GH]H ZRUGHQ ]HOIV KHOHPDDO ZHJJHODWHQ 'H FRPELQDWLH YDQ YHHO JODV HQ ]HHU VODQNH SURȼ HOHQ ]RUJW YRRU PD[LPDOH '$ #.$)0 ' ) ., )-+ , ).$

))) " #" " " #$& $ ' "

))) " #" " " ! & %

5(1621 19

LV HHQ %HOJLVFKH IDEULNDQW JHVSHFLDOLVHHUG LQ QDWXXUOLMNH YHQWLODWLH ) 2*)1 ,$)"-+,* / . ) . ,$%! $- .**) )" 0 ) *+ /,*+ - ( ,&. %HKDOYH KHW VWDQGDDUG OHYHULQJVSURJUDPPD OHYHUW 5HQVRQ RRN PDDWZHUN 5(1621 19 KHHIW KHW JHKHOH SURGXFWLHSURFHV LQ HLJHQ KDQG YDQDI GH JURQGVWRI .*. ) ( . # . $) +,* / .

LV VLQGV ZHUHOGZLMG JURRWVWH SURGXFHQW YDQ 39& SURȼ HOV\VWHPHQ YRRU NXQVWVWRI JHYHOHOHPHQWHQ 8LW UXLP SURȼ HOHQ ]LMQ DOOH YRRUNRPHQGH &*2$%) ) - ( ) . -. '' ) 0 )- +,* / ,. # . ,$%! +' . ) *) , QDDP Ť9(.$3/$1ť HQ DIZHUNSURȼ HOHQ RQGHU GH QDDP Ť9(.$ 75,0ť

))) " #" " " $ "%#"

,&**+& ).**, ,' )

))) " #" " " (

ส ส ส ส ส ส ส ส ส ส Kerkcentrum Goede Rede in Almere

.HUNJUDFKW $OPHUH +DYHQ ส ส ส ส

KRXW LV HHQ DVVRFLDWLH PHW /H

!

YRRUDO LQ =HHODQG HQ )ULHVODQG PDDU RRN

+DYHQ JHPRGHOOHHUG QDDU HHQ RXG

&RUEXVLHUV 1RWUH 'DPH GX +DXW QLHW

*HUULW 6WHHQ EHVFKRXZGH GH *RHGH

'H $UN LQ $PVWHUGDP 1RRUG ส ส ส ส ส ส LV YDQ

YHUJH]RFKW %LQQHQ ]RUJW KHW JHNURPGH

5HGH DOV HHQ YDQ ]LMQ EHODQJULMNVWH NHU

KXQ KDQG =H VODDJGHQ HULQ HON JHERXZ

KRXWHQ SODIRQG YRRU HHQ JRHGH DNRHV

NHQ .RUW YRRU GH RRUORJ ZDV GH]H DDQ

HHQ HLJHQ NDUDNWHU WH JHYHQ (HQ NHUN

WLHN +HW LQWHULHXU YDQ GH JURWH NHUN]DDO

QHPHUV]RRQ ล JURWHQGHHOV DXWRGLGDFW

PRHVW YROJHQV 6WHHQ PHHU ]LMQ GDQ HHQ

OLMNW RS KHW UXLP YDQ HHQ VFKLS ZDW QHW

ล DOV MRQJ ]HOIVWDQGLJ DUFKLWHFW EH

YHU]DPHOLQJ ]LWSODDWVHQ PHW HHQ SUHHN

DOV GH QDDP *RHGH 5HGH SDVW ELM GH

JRQQHQ LQ 'RNNXP ,Q ส ส ส ส YRUPGH KLM

VWRHO +LM KDQWHHUGH HHQ PRGHUQLVWLVFKH

OLJJLQJ ELM GH KDYHQ

VDPHQ PHW QHHI *HUULW 7XLQKRI KHW

YRUPHQWDDO PHW YHHO JODV HQ EHWRQ

+HW ZDV QLHW GH JHORRIVJHPHHQVFKDS

DUFKLWHFWHQEXUHDX 6WHHQ HQ 7XLQKRI LQ

'H DIWDQG WXVVHQ /HHXZDUGHQ HQ

'H *RHGH 5HGH LV LQ ส ส ส ส JHERXZG DOV

PDDU GH 5LMNVGLHQVW YRRU GH ,-VVHOPHHU

9OLVVLQJHQ 6WHHQ ZHUNWH YDQXLW

9OLVVLQJHQ ZHUG OHWWHUOLMN HQ ศผJXXUOLMN

RHFXPHQLVFKH NHUN YRRU GH KHUYRUPGH

SROGHUV GLH JUDDJ HHQ WRUHQ ELM GH NHUN

)ULHVODQG HQ NZDP HHQV SHU PDDQG QDDU

JURWHU WRWGDW *HUULW 6WHHQ LQ ส ส ส ส

JHPHHQWH GH JHUHIRUPHHUGH NHUN HQ

ZLOGH DOV RULยญQWDWLHSXQW YRRU KHW QRJ

=HHODQG 7XLQKRI ZDV GH ERXZNXQGLJH

EHVORRW ]HOIVWDQGLJ YHUGHU WH JDDQ 'H]H

GH URRPV NDWKROLHNH SDURFKLH 'H NHUN

NDOH HQ DQRQLHPH $OPHUH 'H ส ส PHWHU

6WHHQ KHW FUHDWLHYH EUHLQ ,Q GH MDUHQ

ลกHLQ]HOJDQJลข ]RX OHLGHQ WRW HHQ YDQ GH

EHVWDDW XLW WZHH KRJH SXQWKRHNHQ PHW

KRJH GHHOV RSHQJHZHUNWH WRUHQ ZHUG

YLMIWLJ VSHFLDOLVHHUGH KHW GXR ]LFK LQ GH

PHHVW EHHOGEHSDOHQGH JHERXZHQ YDQ

HONDDU YHUERQGHQ GRRU HHQ JROYHQG GDN

JHKHHO JHศผQDQFLHUG GRRU GH 5LMNVGLHQVW

ERXZ YDQ NHUNHQ YRRUQDPHOLMN JH

$OPHUH

2QGDQNV KHW JHEUXLN YDQ EDNVWHHQ HQ

HQ KHHIW HHQ FDULOORQ PHW YLMIWLJ NORNNHQ

UHIRUPHHUGH =H RQWZLHUSHQ HU ]RลขQ ส ส

90 |

mei 2017

HIER ONTSTAAT HET NIEUWE FINANCIËLE CENTRUM VAN SYDNEY Duizenden fittingen van koper zorgen ervoor dat elke verdieping over drinkwater van uitstekende kwaliteit beschikt Direct naast de haven van Sydney in de nieuwe zakenwijk Barangaroo ontstaat het toekomstige economische centrum van de regio Azië – Stille Oceaan: de International Towers Sydney. Om de 131 verdiepingen van drinkwater te voorzien, kozen de opdrachtnemers consequent voor Viega Profipress (volgens Australische standaard). Dit systeem beschikt niet alleen over uitstekende hygiënische eigenschappen, maar is ook snel en eenvoudig te verwerken. Dat is een groot voordeel bij zo‘n omvangrijk project met een krappe tijdsplanning. Viega. Höchster Qualität verbunden.

International Towers Sydney, Sydney, Australië

viega.nl/Over-ons

KF><K?<I =FI 9<KK<I iXd\e# [\li\e# mc`\j^\m\cj \e qfen\i`e^

I\peX\ij fekn`bb\ck Xcld`e`ld iXXd$# [\li$ \e mc`\j^\m\cjpjk\d\e `e eXln\ jXd\en\ib`e^ d\k fg[iXZ_k^\m\ij# XiZ_`k\Zk\e \e ^\m\cYfln\ij% <\e mffiY\\c[ _`\imXe `j [\q\

# \\e fekn\ig mXe

# ^\i\Xc`j\\i[ [ffi ^\m\cYfln\i % ?\k iln\ Y\kfe `e [\ ^\m\c mXe [\q\ m`ccX `e [\ Yfji`ab\ fd^\m`e^ jk\\ck [\ j_fn% ?\k q`ae [\ jlYk`\c ^\bfq\e \e ^\[\kX`cc\\i[\ bfq`ae\e [`\ [Xk df^\c`ab dXb\e% ;\ ^ifk\ iXXdgXik`a\e c\^^\e [\ i\cXk`\ kljj\e _\k `ek\i`\li \e _\k ^if\e fd [\ m`ccX# Qf fe[\ijk\le\e [\ Xcld`e`ld bfq`ae\e [\ ifYlljk\ jkilZklli mXe [\ m`ccX nXXi`e _\k jg\c kljj\e Yl`k\e \e Y`ee\e \\e Y\cXe^i`ab\ ifc jg\\ck `e [\ Y\c\m`e^ mXe [\ Y\nfe\ij% @ek\i\jj\ mffi \\e gifÃ&#x201D; c\i`e^ fg dXXk6 E\\d ZfekXZk fg d\k [\ X[m`j\lij mXe I\peX\ij%

B`ab fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c "*( ' +0) Ã&#x2020; ,- (' )'