Հետընթացն ակնհայտ է ․ Էդգար Խաչատրյան Մեր զրուցակիցն է «Խաղաղության երկխոսություն» հասարակական կազմակերպության նախագահ Էդգար Խաչատրյանը – Պարո՛ն Խաչատրյան, օրեր առաջ տեղի ունեցած «Ժողովրդավարության հայկա կան ֆորումի» ընթացքում Հայաստա նում Եվրամիության ներկայացուցիչն անդրադարձավ ԼԳԲՏԻ+ մարդկանց շահերի և իրավունքների պաշտպանու թյան հարցին՝ շեշտելով, որ ժողովրդա վարական հասարակությունում բոլոր մարդիկ հավասար իրավունքներ պետք է ունենան: – Այո՛, մեծ հաշվով՝ նման հարթակից առա ջին անգամ է լսվում նման խոսույթ, և ինձ համար դա շատ կարևոր է: Դա ուղերձ էր պետությանը, որ ԼԳԲՏԻ+ մարդկանց շա հերի և իրավունքների պաշտպանության վերաբերյալ խնդիրները ժողովրդավար հասարակությունում անընդհատ պետք է լինեն օրակարգում: Եթե մենք խոսում ենք ժողովրդավարության մասին, ապա անհե թեթություն է, երբ այս կամ այն խմբի շահե րը կարելի է պաշտպանել, մյուս խմբինը՝ ոչ:
Անհեթեթություն է, երբ այս կամ այն խմբի շահերը կարելի է պաշտպանել, մյուս խմբինը՝ ոչ
– Տարիներ շարունակ խոսվում է խոցե լի խմբերի, այդ թվում՝ ԼԳԲՏԻ+ անձանց հավասար իրավունքների մասին: Ի՞նչ քայլեր են կատարվել վերջին տարինե րին այդ հավասարությանը հասնելու ուղղությամբ: Քննարկվող հարցերի բո վանդակությունը փոխվո՞ւմ է: – Փորձեմ հնարավորինս օբյեկտիվ լի նել այդ հարցում: Որպեսզի այդ խոսույթը փոխվի, համակարգային փոփոխություն ներ են անհրաժեշտ: Դա ենթադրում է ժո ղովրդավարական ինստիտուտների զար գացածություն, պետական կառույցների տեղեկացվածության, պրոֆեսիոնալիզմի բարձրացում, կրթության ոլորտում փոփո խություններ, օրենսդրական բարեփոխում ներ, արժեքների փոփոխություն, որովհետև ժողովրդավարությունը որպես համակարգ հնարավոր է ժողովրդավարական արժեք ներ կրող հասարակությունում: Այսինքն՝ պետք է հասարակությանը պատրաստել այդ արժեքներով ապրելուն: Այս ուղղու թյամբ, ցավոք սրտի, ինստիտուցիոնալ առումով դեռ փոփոխություններ չեմ տեսել: – Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը դիրքո րոշում է հայտնել, որ ինչ-որ կառավարու թյուն պետք է մի օր առերեսվի ԼԳԲՏԻ+
համայնքի խնդիրների հետ և հստակ որոշումներ կայացնի նրանց խնդիրների վերաբերյալ: Ինչո՞ւ հենց այս կառավա րությունը չդարձավ հստակ որոշումներ կայացնողը: – Օբյեկտիվ լինելու համար պետք է նշենք, որ այս կառավարությունը ոչ միայն այս ոլորտում իր հնչեցրած խոստումները չի
Ոչ մի ոլորտի բարեփոխում մինչև վերջ չի հասցվել կամ անգամ դրա սկիզբը չի դրվել կատարել, այլ նաև մյուս ոլորտներում: Ես տեսնում եմ, որ ոչ մի ոլորտի բարեփոխում մինչև վերջ չի հասցվել կամ անգամ դրա սկիզբը չի դրվել, ուստի կդժվարանամ պա տասխանել՝ հստակ որոշումներ չկայաց նելը համայնքի խնդիրներին չառերեսվելու հանգամանքո՞վ է պայմանավորված, թե՞ առհասարակ ցանկացած ոլորտներում բա րեփոխումներ իրականացնելու անկարո ղությամբ: – Եթե համեմատենք նախկին և ներկա իշխանությունների դիրքորոշումները ԼԳԲՏԻ+ համայնքի խնդիրների վերա բերյալ, ի՞ նչ եզրահանգումների կարող ենք գալ: – Այս հարցի վերաբերյալ իմ մոտեցումը հետևյալն է. այս իշխանությունները, թեև դեկլարատիվ, պարբերաբար խոսում են Հայաստանի ժողովրդավարացման մա սին: Նախորդ իշխանությունների՝ ժողովր դավարության ուղերձները, խոշոր հաշվով, այդքան ուղիղ չէին. ելույթների ժամանակ պարզապես խոսում էին ժողովրդավարու թյան մասին։ Իսկ այս իշխանությունը ժո ղովրդավարությունը հռչակել է իբրև իր
առաջնահերթություն, այսինքն՝ որպես պե տական կուրս է հայտարարված ժողովր դավարացումը, ուստի սա ենթադրում է, որ համայնքի բոլոր խնդիրներն այս օրակարգի մաս պիտի կազմեն։ Չ՛են կարող և չպե՛տք է այս նոր իշխանություններն այդ խնդիրնե րի հետ չառերեսվել: Թե պրակտիկ մակար դակում ինչպես են այդ գործողություններն իրականացվում՝ այլ խնդիր է: – Պարո՛ն Խաչատրյան, կարծես թե հա մայնքն էլ համեմատաբար լուռ է: Տպա վորություն է, որ նրանց խնդիրներն առ հասարակ հետին պլան են մղված և որ տարածք չկա այդ խնդիրների մասին հրապարակավ խոսելու։ – Այո՛, դուք ճիշտ եք: Ես կդժվարանամ պա տասխանել հարցին, թե համայնքն ինչու է ավելի լուռ: Հիշում եմ, որ նախորդ իշխա նությունների ժամանակ հաճախակի այս համայնքի ներկայացուցիչների նկատմամբ հասարակության տարբեր շերտերի կողմից բռնությունն էին լինում: Հիմա այդպիսի դեպ քերի մասին կարծես թե չի բարձրաձայնվում կամբավարար չի բարձրաձայնվում։
Պատերազմից հետո հետընթացն ակնհայտ է – Մինչդեռ 4 տարի առաջ համայնքի ներսում քննարկումը հասել էր ԼԳԲՏԻ+ մարդկանց ամուսնության իրավունքի բարձրաձայնման անհրաժեշտության հարցին... Ստացվում է՝ հետընթա՞ց ու նենք: – Իսկ հետընթացն ակնհայտ չէ՞։ Պատե րազմից հետո, կարծում եմ, այդ հետըն թացն ակնհայտ է:
– Համայնքի ներկայացուցիչներից մեկը մեզ հետ զրույցում նշել է, որ Հայաստանի հասարակության խնդիրների ծանր բեռի ներքո ավելի է բարդացել խոցելի խմբերի խնդիրների մասին խոսելը: – Սա, իրոք, լուրջ, համակարգային խնդիր է: Պատերազմի հետևանքով հասարակու թյան տրավմաները, ժողովրդավարական արժեքների նկատմամբ վստահության կո րուստը... Բայց ես, ամեն դեպքում, գտնում եմ, որ խնդիրների մասին պետք է բարձրա ձայնել: Չի՛ կարելի ասել, որ այս ֆոնի վրա պակաս կարևոր են համայնքի խնդիրնե րը, որովհետև դրանք շատ կոնկրետ մարդ կանց ամենօրյա իրավունքների ու ազա տությունների խնդիրներ են: Եթե համայնքի ձայնը բավարար չի լսվում, դա դեռ չի նշա նակում, որ սեռական պատկանելության հողի վրա բռնություններ, օրինակ, չկան: Այնպես չէ, որ խնդիրները լուծված են և դրանով է պայմանավորված լռությունը: – Իսկ գուցե լրագրողների, հասարակա կան կազմակերպությունների առաջնա հերթություննե՞րն են փոխվել, որ նրանք նախկին ակտիվությամբ չեն անդրադառ նում համայնքի խնդիրներին: – Եթե անգամ դա այդպես է, դա էլ է խնդիր: Ես հասկանում եմ, որ պատերազմը շատ լուրջ ազդեցություն է ունեցել քաղաքացիա կան հասարակության անելիքների, ռազմա վարությունների ու մարտավարությունների վրա, բայց եթե անգամ մեր ուշադրության կենտրոնում չեն ձեր կողմից մատնանշված խնդիրները, դա էլ է արդեն լուրջ խնդիր: Հասարակական կազմակերպություններն, իհարկե, բավականին փոքր ռեսուրսներ ու նեն ու չեն կարողանում բոլոր խնդիրների շուրջ գործունեություն ծավալել: Այո՛, պատե րազմից հետո ի հայտ են եկել նոր խնդիրներ,
որոնց լուծմանն են կազմակերպություներն ուղղել իրենց ռեսուրսները, ու, իհարկե, հնա րավոր է, որ նրանց ուշադրությունից վրի պում են այդ խնդիրները, բայց ԼԳԲՏԻ+ հա մայնքի դերակատարությունն էլ է այստեղ կարևոր. որ հարցերը օրակարգում մնան, որ այդ խնդիրները չկորեն կարևորագույն հար ցերի շարքում և պակաս նկատելի չդառնան: – Եթե դուք լինեիք որոշում կայացնող ներից մեկը, ի՞նչ քայլեր կձեռնարկեիք ԼԳԲՏԻ+ համայնքի խնդիրների լուծման ուղղությամբ՝ մեր ողջ քննարկման հա մատեքստում: – Շատ բարդ հարց է. այս իրավիճակում, երբ հասարակության որոշ շերտերի մոտ շատ սրված են ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների հետ կապված հարցերը, շատ բարդ է խոսել այն գաղափարներից, որոնք պահպանողական հասարակության կողմից ընդունվող չեն: Ցանկացած բան, որ չի տե ղավորվում պրոռուսական, պրոպահպանո ղական խոսույթների մեջ, արժանանում է լուրջ քննադատության և հարձակումների, և շատ դեպքերում իշխանությունները չեն կարողանում պաշտպանել և պաշտպանվել, երբ խոսում են այդ արժեքների մասին:
Օսկար Ուայլդ․ հանճարի թռիչքն ու հալածանքը «1895-ի նոյեմբերի 13-ին ինձ այստեղ բե րեցին Լոնդոնից: Ժամը երկուսից մինչև եր կուսն անց կես այդ օրը ես ստիպված էի կանգնել Քլափհամ Ջունքթիոնի կենտրոնա կան պլատֆորմին՝ դատապարտյալի հա գուստով, ձեռնաշղթաներով՝ ի ցույց բոլորին: Ինձ հիվանդանոցային պալատից տարան առանց որևէ ծանուցագիր տալու: Երբ մար դիկ տեսան ինձ, նրանք ծիծաղեցին: Յուրա քանչյուր ժամանող գնացքի հետ ամբոխն ավելի էր բազմանում: Ոչինչ չէր կարող զսպել նրանց հրճվանքը: Դա, իհարկե, մինչև այն պահը, երբ նրանք իմացան՝ ով եմ ես: Երբ նրանց ասացին, նրանք սկսեցին ավելի շատ ծիծաղել: Շուրջ կես ժամ ես կանգնած էի այնտեղ, նոյեմբերի գորշ անձրևի տակ՝ շրջապատված հռհռացող ամբոխով». սա պատմության լավագույն դրամատուրգնե րից մեկի՝ Օսկար Ուայլդի հուշերից հատված է նրա կալանավորման օրվանից:
վել: Լոնդոնի հայտնի դենդին, կալանավո րի գծավոր հագուստով, կանգնել էր սառն անձրևի տակ ու լալիս էր կյանքում առաջին անգամ: Ամբոխը ծիծաղում էր:
1895 թվականի նոյեմբերին Լոնդոնից ձեռ նաշղթաներով Ռեդինգի բանտ էր բերվել հայտնի բրիտանացի գրող Օսկար Ուայլդը: Նա դատապարտվել էր երկու տարվա ազա տազրկման «տղամարդկանց հետ զզվելի, անպարկեշտ» հարաբերությունների հա մար: Ռեդինգի կայարանում Ուայլդի շուրջը հետաքրքրասերների ամբոխ էր հավաք
Օքսֆորդն ավարտելուց հետո Ուայլդը լոն դոնյան բոհեմական կյանքի սիրելին է դառ նում: Նա սպասված հյուր էր ցանկացած բարձրաշխարհիկ երեկույթի ժամանակ ու բոլոր սալոններում: Նրա ժամանակակից ներից մեկը գրում է. «Նա առանց չափա զանցության ամենահրաշալի զրուցակիցն էր, որին ես երբևէ հանդիպել եմ իմ կյան
Օսկար Ուայլդը ծնվել է Դուբլինում, բժշկի ու պոետի ընտանիքում: Նրա մայրը էքս ցենտրիկ կին էր. նա երազում էր դուստր ու նենալ, իսկ երբ ծնվում է Ուայլդը, նա սկսում է երեխային աղջկա հագուստներ հագցնել: Ուայլդը բարձրահասակ, էլեգանտ ու գեղե ցիկ երիտասարդ էր: Նա սկսում է սովորել Օքսֆորդում, որտեղ էլ ձևավորվում են նրա նրբաճաշակ ոճը ու սրամտությունը:
Ուայլդը սպասված հյուր էր ցանկացած բարձրաշխարհիկ երեկույթի ժամանակ ու բոլոր սալոններում
քում: Ոչ ոք չէր կարող փոխարինել նրան ցանկացած շրջապատում: Նրա ներկայու թյամբ ընդհանրապես որևէ այլ անձի ու շադրություն չէին դարձնում»: Ուայլդը գումար էր վաստակում գրական ստեղծագործությունների ու արվեստի գոր ծերի մասին գրախոսություններ գրելով, ինչպես նաև դասախոսություններ կարդա լով Անգլիայում և Ամերիկայում: Այնուհետև նա գրում է կատակերգական ստեղծագոր ծություններ և մեծ հաջողություններ ունե նում: Նա էքստրավագանտ էր, շռայլ, սկան դալային և երջանիկ: Նրա անկման պատ մությունը զարմանալի է թվում և մինչև օրս մնում է գրական ամենամեծ ողբերգու թյուններից մեկը: Ավելի երիտասարդ տարիքում Ուայլդը հե տերոսեքսուալ վարք ուներ: Նրա առաջին սերը Ֆլորի Բելքումն է եղել, ում հետ նա ծանոթացել է, երբ 21 տարեկան էր: Սա կայն նրա սիրտը կոտրվում է, երբ վերջինս ամուսնանում է Բրեմ Ստոքերի՝ «Դրակու լայի» հեղինակի հետ: Որոշ ժամանակ անց նա փորձում է անհաջող սիրահետել գեղեց կուհի դերասանուհի Լիլի Լանգտրին, որն այդ ժամանակ ամուսնացած էր: Երիտա սարդ տարիքում Ուայլդը ևս մի քանի սիրա յին պատմություններ է ունենում: 1881-ին նա ծանոթանում է իր ապագա կնոջ՝ Կոնստանցիա Լլոյդի հետ, ում սկսում է բուռն սիրային նամակներ գրել: Նրանք ամուսնանում են 1884-ին: Հաջորդ մի քա նի տարիների ընթացքում Ուայլդն ու կինը սիրում էին միմյանց: Նրանք երկու որդի են ունենում: Որոշ ժամանակ անց ընտանե կան կյանքն ու կինը հոգնեցնում են գրողին և նա դադարում է սեռական հարաբերու թյունները Կոնստանցիայի հետ ու սկսում տղամարդանց հետ հանդիպել:
Բանաստեղծ Ռոբերտ Ռոսը, որը մինչև Ուայլ դի կյանքի վերջ հավատարիմ էր նրան, ասել
Ուայլդը ծանոթանում Է 22-ամյա լորդ Ալֆրեդ Դուգլասի հետ, ով դառնում է նրա կյանքի մեծագույն սերը է, որ ինքն Օսկարի «առաջին տղան» է եղել, երբ ինքը 17 տարեկան էր, իսկ Ուայլդը՝ 32: Այնուամենայնիվ, միայն 1891-ին է Ուայլդը ծանոթանում 22-ամյա արիստոկրատ լորդ Ալֆրեդ Դուգլասի (Բոուսի) հետ, ով դառնում է Ուայլդի կյանքի մեծագույն սերը: Դա սեր էր առաջին հայացքից: Բոուսին ու ներ այն բոլոր հատնակիշները, որոնցով Ուայլդը հիանում էր: Նրանք երկուսն էլ սի րում էին շքեղ կյանքը: Սկսվում է նրանց բուռն ընկերությունը և նրանք անբաժա նելի են դառնում: Դուգլասը զբաղեցնում է Ուայլդի սիրեկանի դերը՝ հետևում թողնելով նրա նախկին սիրեկան պոետ Ջոն Գրեյին: Միայնակ մնալ չկարողանալու և այլոց կյան քի ու ցանկությունների հետ հաշվի չնստելու հետևանքով Բոուսին զբաղեցնում է Ուալյդի ողջ ժամանակը, ինչի հետևանքով Ուայլդն այդպես էլ չի հասցնում ավարտել իր երկու ողբերգությունները՝ «Ֆլորենցիական ող բերգությունը» և «Սուրբ անբարոյականը»: Սակայն Բոուսիի նկատմամբ սերն ամեն ինչից ուժեղ է գտնվում։ Լինելով նրա հետ՝ Ուայլդը մոռանում է ամեն ինչի մասին՝ ռիս կի ենթարկելով իր դիրքը հասարակության մեջ, գրականությունը, համբավը և ընտանի քը: Բոուսին ավելի մեծ ազդեցություն ուներ Ուայլդի վրա, քան Ուայլդը՝ նրա, սակայն դրա մասին գիտեին միայն նրանց մտերիմ ընկերները, իսկ հասարակությունը և Դուգ լասի հարազատներն Ուայլդին մեղադրում էին երիտասարդին այլասերելու մեջ:
Դատավարությունից երեք ամիս առաջ՝ 1895 թվականի հունվարին Ալժիր կատարած ճանապարհորդության ընթացքում Ուայլ դը և Բոուսին հանդիպում են ֆրանսիացի երիտասարդ և սկսնակ գրող Անդրե Ժիդին (1949 թվականի Նոբելյան մրցանակի դափ նեկիր): Ժիդը Դուգլասին այնքան էլ գեղե ցիկ չի համարում, ինչպես Ուալյդն էր միշտ ներկայացրել նրան, սակայն անմիջապես նկատում է այն հսկայական ազդեցությու նը, որ Բոուսին ուներ Ուայլդի վրա՝ սկսած ռեստորանում ուտեստի նախապատվու թյունից՝ վերջացրած ուղղակի հրահանգնե րով, թե ինչով զբաղվել: Իր ինքնակենսագրականում Ժիդը գրել է. «Դուգլասն ավելի ուժեղ և վառ ընգդծված անհատականություն էր, քան Ուայլդը: Այո՛, Դուգլասն իսկապես ավելի զարգացած ան հատականություն էր, ինչն արտահայտ վում էր սարսափելի եսասիրությամբ. եր բեմն թվում էր, թե նա իր արարքների հա մար պատասխանատվություն չի կրում: Նա երբեք իր էությանը չէր հակառակվում և չէր հանդուրժում, որ ինչ-որ բան կամ որ ևէ մեկը հակառակվի դրան: Ճիշտն ասած՝ Բոուսին ինձ ծայրաստիճան հետաքրքրում էր, սակայն նա իրոք «սարսափելի էր», և կարծում եմ, որ հենց նա էր Ուայլդի բո լոր դժբախտությունների պատճառը: Նրա կողքին Ուայլդը մեղմ, անվճռական և թու լակամ էր թվում: Դուգլասը, կարծես, երես առած երեխա լիներ, ով փորձում էր ջարդել իր ամենասիրելի խաղալիքը: Նրան ոչինչ չէր գոհացնում, և ինչ-որ բան նրան ավելի հեռուն էր տանում»: Ուայլդի և Բոուսիի անվան շուրջ բազմա թիվ բամբասանքներ էին պտտվում, սա կայն ամեն ինչ, գուցե, հանդարտ վերջա բան ունենար, եթե գործին չխառնվեր Բոու սիի հայրը՝ Քուիսբերիի յոթերորդ մարքիզը:
Որդու սեռական հակումները, որոնց մասին լավ տեղեկացված էր, նրան չափազանց զայրացնում էին: Ցասման գագաթնակե տը հայտնի բացիկն է, որը նա ուղարկում է ակումբ, որին անդամակցում էր նաև Ուայլ դը: Բացիկի վրա երեք բառ էր գրված. «Հո մոսեքսուալ Օսկար Ուայլդին»: Սա զայրացնում է Ուայլդին, և զայրույթը նրան չմտածված քայլի է դրդրում. Օսկար Ուայլդը Քուինսբերիին դատի է տալիս՝ մե ղադրելով վերջինիս հերյուրանքի մեջ: Ի զարմանս դատարանի՝ պարզվում է, որ Քուիսբերին հոյակապ կերպով պատրաստ վել է գործընթացին: Նա մասնավոր հետա խույզների մի ամբողջ խումբ էր վարձել, որոնց միջոցով գտել էր այն երիտասարդ ների մեծ մասին, որոնց հետ Ուայլդը ծա նոթացել ու հարաբերություններ էր ունեցել միջնորդի միջոցով: Երբ պարզ է դառնում,
Գրողը հրաժարվում է փախնել Անգլիայից ու մեկ ամիս անց ձերբակալվում է որ այդ երիտասարդներն ամեն վայրկյան կարող են վկայություն տալ դատարանում, Ուայլդը հրաժարվում է դատական գործ հարուցելու հետագա ընթացքից, և մար քիզն արդարացվում է: Օսկարի ընկերները խնդրում են նրան ան հապաղ լքել Անգլիան, սակայն նա հրաժար վում է այդ մտքից: Մեկ ամիս անց Ուայլդը ձերբակալվում է: Այս անգամ արդեն Քուինբերին էր նրա դեմ դատական հայց ներկայացրել՝ ապացույց ներ ներկայացնելով Ուայլդի «սեռական այ լասերվածության վերաբերյալ»: Երկրորդ դատավարության ընթացքում, որը անգ լիական դատական պատմության մեջ ամե
նասկանդալայիններից մեկն է համարվում, Ուայլդը տպավորիչ ելույթ է ունենում, սա կայն սա բավարար չէր: Մեկը մյուսի հետևից դատարանում դեռահաս տղաներ և պա տանիներ են հայտնվում, որոնք նման ցուց մունքներ են տալիս. «Ուայլդն ինձ խնդրել էր ձևացնել՝ իբրև թե ես կին եմ, իսկ նա՝ իմ սիրեկանը: Ես սովորաբար նրա ծնկներին էի նստում, իսկ նա ինձ շոյում էր՝ կարծես ես աղջիկ լինեի»: Դատական նիստի ժամա նակ նա իր հայտնի «Սերը, որը չի հանդգ նում իր անունը տալ» (Բոուսիի բանաստեղ ծություններից մեկի տողերից) ճառն է կար դում, ինչն այնքան տպավորիչ է լինում, որ ուղեկցվում է ծափահարություններով: Գործը հետաձգվում է՝ անցնելով այլ ընթա ցակարգով: Ազատության մեջ հայտնվելով՝ Ուայլդը դարձյալ հրաժարվում է փախչել երկրից: Դատական երրորդ գործընթացն Ուայլդի համար ողբերգական ավարտ է ու նենում. նա դատապարտվում է երկու տար վա ծանր աշխատանքի, ինչն այդ ժամա նակ գործող օրենսգրքով նախատեսված ամենախիստ պատիժն էր: Ազատազրկման պայմաններն Անգլիայում այդ տարիներին շատ ծանր էին, և բանտի սարսափելի պայ մանները ծանր ազդեցություն են թողնում Ուայլդի հոգեկան առողջության վրա: Բան տում նա երես է թեքում Բոուսիից՝ վերջինիս մեղադրելով այն ամենի մեջ, ինչը հանգեց րեց իր անկմանը: Ազատ արձակվելուց հետո Ուայլդը, ֆիզի կապես և հոգեպես քայքայված, չի ցանկա նում վերադառնալ Անգլիա: Սեբաստիան Մելմոտ հորինված անունով նա շուրջ երեք տարի շրջում է Եվրոպայով: Նա մահանում է ինքնակամ աքսորի մեջ՝ Փարիզի հյուրա նոցներից մեկում , 1900-ի նոյեմբերի 30-ին, սուր մենինգիտից: Մահից ոչ շատ առաջ նա իր մասին ասել էր. «Ես չեմ վերապրի 19-րդ
դարը: Անգլիացիները չեն հանդուրժի իմ հե տագա գոյությունը»: Նա թաղվել է Փարիզի Բանյո գերեզմանատանը: Մոտ տասը տարի անց նրա աճյունը տեղափոխվել է Պեր Լա շեզ գերեզման: Գրողի մահից հետո Ալֆրեդ Դուգլասը մի քանի սոնետներ է ձոնել նրան: Ուայլդի ու Դուգլասի սիրո պատմությունը ներկայացված է ռեժիսոր Բրայան Գիլբերի տի «Wilde» (1997) ֆիլմում, որտեղ գրողին մարմնավորում է Սթիվեն Ֆրայը, իսկ նրա սիրեկանին՝ Ջուդ Լոուն:
Ուայլդի ստեղծագործությունները Օսկար Ուայլդը գրող էր, ում հոմոէրոտիկ տեքստերը լայնացրին Վիկտորիանական ժամանակաշրջանի բարոյականության նեղ սահմանները: Ուայլդն առաջ քաշեց այն գաղափարը, որ արվեստը գոյություն ունի միայն ինքն իր համար, միայն արվեստ լինե լու համար՝ «արվեստը հանուն արվեստի»: Չկա որևէ այլ անուն, որ ավելի սերտ կապ ված կլինի Անգլիայում 1880-ականների ու 1890-ականների էսթետիկ շարժման հետ, որքան Օսկար Ուայլդինը: Այս կապն արդ յունք է ինչպես Ուայլդի վարած կյանքի գունեղ մանրամասների, այնպես էլ անգ
«Դորիան Գրեյի դիմանարը» գրողին ամենամեծ ճանաչումն է բերել լիական գրականության մեջ ունեցած նրա ավանդի: Նրա գրական համբավը կապված է հիմնականում հինգ պիեսների հետ, որոն
ցից «Լրջախոհ լինելու կարևորությունը» (1895) կատակերգական թատրոնի դասա կաններից է: Նրա միակ վեպը՝ «Դորիան Գրեյի դիմա նարը», թեև շատերի գնահատմամբ որպես արվեստի ստեղծագործություն զիջում է իր պիեսներին, Ուայլդին ամենաշատ համ բավն է բերել: Ուայլդն իր գրական գործու նեության սկզբում նաև բազմաթիվ բանաս տեղծություններ է հրապարակել: Դրանցից որոշները հաջողության են արժանացել. այս ժանրում նրա ամենաարժեքավոր գոր ծը «Ռեդինգի բանտի բալլադը» պոեմն է: Ուայլդը նաև հեքիաթների երկու ժողո վածու է հրապարակել, որոնք բացի գե ղեցիկ լինելուց նաև պատկերացում են տալիս նրա լուրջ սոցիալական և գրա կան անհանգստությունների մասին: Նրա գրական ավանդի ամենակարևոր մասն են կազմում քննադատական էսսե ները, մասնավորապես «Մտահղացումներ» (1891) ժողովածուն և նրա նամակը ("De profundis")` գրված Լորդ Ալֆրեդ Դուգլասին Ռեդինգի բանտից (1897), որը լույս է տեսել նրա մահից հետո:
ների խիստ հոմոէրոտիկ հարաբերման վրա, և դժվար չէ հասկանալ, թե ինչու է այն նման բուռն արձագանքներ առաջացրել: Ուայլ դի սեքսուալությունը ազդել է նաև գրքի հերոսների հարաբերությունների կառուց վածքի վրա. վեպն սկսվում է հոմոսեքսուալ սիրային եռանկյունու ներկայացումից՝ Բա սիլի, Դորիանի և Լորդ Հենրիի: Բասիլի կեր պարը սերտորեն կապված է Դորիանի ֆի զիկական գեղեցկության նկատմամբ նրա հիացմունքի հետ: Դորիանը, իր հերթին, հիանում էր Լորդ Հենրիով՝ բարձրահասակ մարդ, որը ներկայացնում է նրան հասարա կության նոր շրջանակներին: Լորդ Հենրին էլ հիանում էր Դորիանի ֆիզիկական գե ղեցկությամբ, ինչպես նաև նրա հարաբե րական անմեղությամբ:
Ուայլդի նույնասեռականությունը խորը ազդեցություն է ունեցել իր ստեղծագործու թյունների վրա: Սեփական փորձառություն ները և հարաբերությունները պատկերված են «Դորիան Գրեյի դիմանկարը» վեպում: Շատ տարածված կարծիք կա, որ վեպի կեր պարներ Բասիլը, Լորդ Հենրին և Դորիանը հենց իր՝ Ուայլդի անձի տարբեր կողմերն են: Ուայլդն այս առիթով գրել է. «Բասիլը նա է, ինչպես ես եմ ինձ տեսնում, Լորդ Հենրին՝ ինչպես աշխարհն է ինձ տեսնում և Դորիա նը նա է, ինչպիսին ես կցանկանայի լինել»:
Ուայլդի սեքսուալությունը և բնույ թը ձևավորել են նրա հարաբերություն ները էսթետիզմի հետ, որն էլ իր հեր թին դրսևորվել է իր աշխատանքնե րի բարոյական եզրահանգումներում: Չնայած Ուայլդի կյանքի վրա ունեցած կոր ծանարար ազդեցությանը՝ նրա դատավա րությունը և բանտարկումը, ինչպես նշում են մի շարք գրականագետներ, շատ բեղուն ազդեցություն է ունեցել նրա փիլիսոփայա կան մտքի զարգացման վրա: Ուայլդի հե տապնդումն իրենից ներկայացնում էր բա րոյականության և իդեալների բախում՝ շատ նման իրականությանը, որին բախվում էին իր ստեղծագործությունների հերոսները: Ուայլդի դատավարությունը կարծես նմա նակում էր իր գեղարվետական գրականու թյանը. դա հակադիրների բախում էր՝ բարու և չարի, հետերոսեքսուալի և հոմոսեքսուա լի, տղամարդկայինի ու կանացիի, անվ տանգի ու վտանագավորի, այն, ինչ թվում էր բարոյապես ճիշտ և բարոյապես սխալ:
«Դորիան Գրեյի դիմանկար»-ի շուրջ բարձ րացած աղմուկը հիմնված է դրա կերպար
Ուայլդի էսթետիկան արմատավորված է իր կրթության մեջ, հիմնականում իր տարվա
ծությամբ հելլենիստական Հունաստանով և տղամարդկանց հարաբերությունները ներկայացնող հին տեսքտերով: Հին հույնե րը հավանաբար ամենամոտն էին Ուայլդի էսթետիկ ընկալումներին՝ տղամարդկանց միջև հարաբերություններին տրվող իրենց բարձր արժեքի պատճառով: Որպես ամենա մաքուր սիրո դրսևորում համարվող՝ տղա մարդկանց միջև սերը տարածված էր մեծն առաջնորդներից մինչև գիտնականների ու փիլիսոփաների շրջանում: Ատվածների ու Օլիմպոսի արքա Զևսը, ինչպես հայտնի է, տղամարդ սիրեկան ուներ՝ Գանիմեդեդես անունով երիտասարդ հովիվը: Ի տարբերություն վիկտորիանականների, որոնք ժառանգել էին մի շարք կոնկրետ կրոնական համոզմունքներ, Ուայլդն ընդ հանրապես որևէ կոնկրետ կրոնական հա մոզմունքներ չուներ: Էսթետիկ շարժումը, որում Ուայլդը շուտով դարձավ ամենա վառ ներկայացուցիչը, հակադզեցություն էր ընդդեմ արվեստում և կյանքում տիրող համատարած առօրեականության ու կեն ցաղայնության: Ուայլդը պնդում էր, որ ար վեստն անչափելի արժեք ունի: Ի հակադ րություն վիկտորիանական դիրքորոշման՝ արվեստը չպետք է բարոյական չափանիշ ներ սահմաներ, դասեր ու խրատներ տար կամ բարոյական արժեքները քարոզելու միջոց լիներ: Ուայլդի սեքսուալությունն անուղղակիորեն կապված է արվեստի կոնցեպտի հետ. պատ ճառներից մեկը՝ ինչու էր Ուայլդը պաշտ պանում տվյալ բարոյական համակարգը, իր ունեցած կապն է անտիկ ժամանա կաշրջանի հետ: Հոմոսեքսուալ կապն ան տիկ շրջանում այլասերություն չէր համար վում. Ուայլդը պնդում էր, որ դա պրոգրեսի նշան է, ինչպես էսթետիզմը: Էսթետիզմն ու հոմոսեքսուալությունը դրվում էին նույն կոնտեքստում, ինչպես տարբեր այլ ժամա
նակաշրջաններում է արվել՝ Հելլենիստա կան Հունաստանում, Կլասիկ Իտալիայում (Միքելանջելո) և Շեքսպիրյան Անգլիայում: Այս ժամանակաշրջանները գովերգում էին արական ձևի կատարելությունը. Ուայլդն իրեն այս ավանդույթների կրող էր համա րում իր օքսֆորդյան դաստիարակության և կրթության պատճառով: Հելլենիստական էսթետիկան համընկավ Ուայլդի սեքսուա լության և նրա էսթետիկ շարժման հետ մեկ ընդհանուր տեսակետով, որ արական ձևը ամենագեղեցիկն է: Հոմոսեքսուալ հարա բերությունները, հետևաբար, համարվում էին գեղեցկության ակտ՝ կապի հնարավոր ամենաբարձր ձև: Օսկար Ուայլդի հոմոէրոտիկ տեքստերը, էս թետիկան և բարոյական արժեքները մեծա մասամբ նրա սեքսուալության արդյունքն են, չնայած որ կարելի է նաև պնդել, որ Ուայլդի ստեղծագործությունների վրա ազ դեցություն են թողել հակավիկտորիանա
Ուայլդի գործերը հեղափոխական էին իրենց թաքնված բովանդակությամբ, ոճով և հանգամանքով կան տրամադրությունները: Ուայլդի գոր ծերը հեղափոխական էին իրենց թաքնված բովանդակությամբ, ոճով և հանգամանքով, որ դրանք շոշափում էին այնպիսի հար ցեր, ինչպիսին է նույնասեռականությունը՝ մի ժամանակաշրջանում, երբ հասարակու թյունն ավելի պահպանողական էր դառ նում: Ինչպես յուրաքանչյուր այլ հեղինակի, այնպես էլ Ուայլդի ստեղծագործություն ները լավագույնս հասկացվում են՝ հաշվի առնելով նրա կենսագրությունը և պատմու թյունը, այդ թվում՝ սեռականությունը:
Օր, որ նշվում է աշխարհով մեկ Նախորդ ամիս աշխարհի բազմաթիվ երկր ներում նշվեց Հոմոֆոբիայի և տրանս ֆոբիայի դեմ պայքարի միջազգային օրը (IDAHOT): Այժմ հաճախ կարելի է հանդի պել անգլերեն նորացված հապավումը՝ IDAHOBIT, որում ավելացված են բիֆոբիան և ինտերսեքսը։ Այն ամեն տարի նշվում է մայիսի 17-ին։ Օրը պատահական չէ ընտրված. 1990 թվակա նին այս օրն Առողջապահության համաշ
Տոնը սկզբում կոչվել է Հոմոֆոբիայի դեմ պայքարի օր, և միայն 2009-ին են տրանսֆոբիան, իսկ 2015-ին՝ բիֆոբիան ավելացվել անվան մեջ խարհային կազմակերպության Հիվանդու թյունների միջազգային դասակարգումից դուրս է բերվել նույնասեռականությունը։ Մինչ այդ տասնյակ տարիներ նույնասեռա կանությունը գտնվում էր վերոնշյալ դասա կարգման մեջ։ Հատկանշական է, որ տոնը սկզբում կոչվել է Հոմոֆոբիայի դեմ պայքարի օր, և միայն
2009-ին են տրանսֆոբիան, իսկ 2015-ին՝ բի ֆոբիան ավելացվել անվան մեջ։ Ամեն տարի 100-ից ավել պետություններում այդ օրը իրականացվում են տեղական և միջազգային, հրապարակային և դահլիճա յին միջոցառումներ՝ քայլերթեր, հավաքներ, համերգներ, գիտաժողովներ, արշավներ և այլն, որոնք ուղղված են բարձրաձայնելու ԼԳԲՏԻ+ մարդկանց իրավունքների խնդիր ները, խրախուսելու ջատագովությունն ու ներգրավվածությունը այդ մարդկանց իրա վունքների պաշտպանության գործում։ Տոնը հիմնադրվել է այսպես. 2003-ին կա նադական Քվեբեկում մի կազմակերպու թյուն հունիսին հայտարարում ու նշում է Հոմոֆոբիայի դեմ ժողովրդական օր։ Հա ջորդ տարի՝ 2004-ին, ֆրանսիացի դասա խոս և ակտիվիստ Լուի Ժորժ Թենն առա ջարկում է տոնը նշել մայիսի 17-ին և այն դարձնել միջազգային։ Նա բաց նամակ է հղում ՄԱԿ-ին և բոլոր պետությունների կառավարություններին ու խորհրդարան ներին` առաջարկելով ընդունել այդ տոնն ու պաշտպանել ԼԳԲՏԻ+ մարդկանց իրա վունքները։ Տոնը տարբեր ժամանակներում ողջունել են Նոբելյան մրցանակակիրներ,
Տոնը տարբեր ժամանակներում ողջունել են Նոբելյան մրցանակակիրներ, պետությունների ղեկավարներ, արվեստի, գրականության հանրահայտ գործիչներ պետությունների ղեկավարներ, արվեստի, գրականության հանրահայտ գործիչներ։ Հայաստանում նույնպես ԼԳԲՏԻ+ մարդ կանց իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպությունները, խմբերն ու անհատները արդեն քանի տարի է՝ տար բեր կերպ նշում են մայիսի 17-ը։ Այս տարի նույնպես բացառություն չէր: Այսպես, օրի նակ, Pink Armenia իրավապաշտպան կազ մակերպությունն այս տարի հայտնել է, որ «Փինքը սկսած 2010-ից միջոցառումներ է կազմակերպել IDAHOBIT-ի շրջանակնե րում։ Սկսեցինք Ծիածան ֆլեշմոբով, որի ժամանակ Երևանի կենտրոնում և այլ մա սերում ԼԳԲՏ դրոշի գույներով փուչիկներ էին բաց թողնվում երկինք՝ ի սոլիդարու թյուն ԼԳԲՏ անձանց։ IDAHOBIT-ը նշելիս Փինքի համար առանցքային կարևորու թյուն ուներ և շարունակում է ունենալ թե ՛ հանրության շրջանում իրազեկվածության բարձրացումը, թե ՛ ռազմավարական դա տավարություններին պատշաճ ընթացք տալը, թե ՛ ԼԳԲՏ համայնքի համար բազմա պիսի միջոցառումներ կազմակերպելը։ Երբ տարիների ընթացքում միջոցառումներն ավելի բազմազան դարձան, Փինքը սկսեց IDAHOBIT-ը նշել մեկ շաբաթ՝ մեկ օրվա փո խարեն։ Մենք շարունակում ենք տարբեր միջոցառումներ կազմակերպել և խթա նել Հայաստանում ԼԳԲՏ անձանց մարդու իրավունքների պաշտպանությանը։ Այս տարի Փինքը պատրաստել է մի տեսահոլո
վակ, որում ներկայացվում է Հայաստանում IDAHOBIT-ի պատմությունը՝ սկսած 2010ից մինչ օրս։ Հոլովակում ներկայացված են կադրեր այն միջոցառումներից, որոնք ամեն տարի IDAHOBIT-ի շրջանակներում կազմակերպվում են Փինքի կողմից»։ «Նոր Սերունդ» Մարդասիրական կազ մակերպությունը հայտնել է, որ այս տա րի մայիսի 17-ին անցկացրել է «Համայնքի հետ, հանուն համայնքի. առաջընթացներ և մարտահրավերներ» խորագրով հանդի պում-քննարկում, որի ընթացքում մի շարք հասարակական կազմակերպություննե րի ներկայացուցիչներ հանդիպել են դի վանագիտական և պետական մարմիննե րի, տեղական ու միջազգային կառույցնե րի ներկայացուցիչներին և ներկայացրել իրենց հուզող խնդիրները, քննարկել հնա րավոր լուծումները։ Միջոցառմանը ներկա Նիդեռլանդների, ԱՄՆ-ի, Շվեդիայի, ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի դիվանագիտական ներկայացու ցիչները վերահաստատել են իրենց պատ րաստակամությունը` հնարավորինս օգ նելու, որպեսզի Հայաստանում խարանը և խտրականությունը դուրս մղվեն հասարա կությունից: Նրանք նաև անդրադարձել են այն հնարավորություններին և ծրագրերին, որոնք իրենց կառույցները իրականացնում են կամ նախատեսում են ԼԳԲՏԻ անձանց համար։ Հանդիպման ընթացքում կազմա կերպվել էր նաև ֆոտոուղերձների արշավ, որի շրջանակներում Հայաստանում արտա կարգ և լիազոր դեսպաններ, դիվանագի տական մարմինների այլ ներկայացուցիչ ներ, հասարակական կազմակերպություն ների ներկայացուցիչներ և այլ աջակիցներ ուղերձներ էին հղել՝ հոմոֆոբիայի, բիֆո բիայի, տրանսֆոբիայի և ինտերֆոբիայի դեմ պայքարի օրվան նվիրված։
ԼԳԲՏԻ+ սոցիալական շարժումների ակունքները ԼԳԲՏԻ+ հապավումը, որը լեսբի, գեյ, բիսեք սուալ, տրանսգենդեր, ինտերսեքս և այլ գեն դերային ինքնություններ նկարագրող հաս կացություն է, գործածության մեջ է դրվել ոչ վաղ անցյալում: Հայտնի չէ, թե մարդիկ հեռու անցյալում ինչպես էին նկարագրում, օրինակ, իրենց սեռական ինքնությունը: Հապավումն այսօր նաև ունի պարզապես «քուիր» (queer) գործածությունը, որը մինչև 19-րդ դար հասցեագրվում էր ժամանակի սոցիալական նորմերին չհետևող անձանց և ուներ բացասական իմաստային բեռ, ին չի պատճառով ավելի հաճախ այլ անձանց որակելու ձև էր, և ոչ՝ ինքնաներկայացման միջոց: Ավելի ուշ հասկացությունն սկսեցին գործածել բինար նորմերին գենդերային կամ սեռական ինքնության անհամապա տասխանության իմաստով: 1960 և 1970-ականներին գենդերային իրա վունքների համար պայքարող սոցիալա կան շարժումները պայքար սկսեցին`մեր ժելու «քուիր» ու նաև «հոմոսեքսուալ» բնու թագրումները՝ փոխարենը հանդես գալով ««Գեյ»-ը լավ է» (“Gay Is Good.”) կոչով: Սա կայն 1980-ականների վերջերին «քուիրը» չեզոք կամ դրական իմաստ ձեռք բերեց: Այսօր այն ներառում է սեռականության և գենդերի ողջ համապարփակությունն ու
փոփոխականությունը` բնորոշելով ինքնու թյան բոլոր տիպերն ու փորձառությունները:
ԼԳԲՏԻ+ շարժումներն Արևմուտքում առաջացան` ի պատասխան եկեղեցու, պետական ու առողջապահական իշխանությունների իրականացրած հալածանքների ԼԳԲՏԻ+ անձանց իրավունքների պաշտ պանությանը և հասարակության կողմից ընդունելի լինելուն ուղղված սոցիալական շարժումներն Արևմուտքում առաջացան` ի պատասխան դարեր շարունակ եկեղե ցու, պետական ու առողջապահական իշ խանությունների կողմից իրականացվող հալածանքների: Նույնասեռական հարաբե րություններն ու սահմանված գենդերային դերերից ցանկացած շեղում արգելվում էր ու հաճախ պատժվում ավանդական սովո րույթների միջոցով: Տարածված էին հատ կապես խանդավառ հանրային դատավա րությունները, աքսորը և բժշկական հար կադիր միջամտություններն ու նախազգու շացումները:
Հալածանքների այսօրինակ դրսևորումները դարեր շարունակ ամրապնդել են հոմոֆո բիան: 18-19-րդ դարերի գիտական ու քաղա քական հեղափոխություններից առաջ գրե թե չկային կազմակերպություններ, որոնք կպաշտպանեին ԼԳԲՏԻ+ անձանց: Հանրա
ԱՄՆ-ում գեյերի իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող առաջին կազմակերպությունը 1924 թվականին Գերբերի հիմնադրած «Մարդու իրավունքների միավորումն» էր յին լրատվամիջոցների աստիճանական աճն ու մարդու իրավունքների գաղափարի տա րածումը համախմբեցին տարբեր ոլորտնե րի ակտիվիստների, որոնք ոգեշնչվում էին միմյանց հաջողություններով, արգելված գրքերով, սեռականությանը վերաբերող հե տազոտություններով ու հետզհետե զարգա ցող ժողովրդավարությամբ: 19-րդ դարի վերջին կանանց ազատագր ման ալիքի և բազմազանության նոր ընկալ ման մթնոլորտում գեյերի և լեսբիների իրա վունքների պաշտպանության շարժումներն արդեն կազմավորման փուլում էին: ԱՄՆ-ում գեյերի իրավունքների պաշտպա նությամբ զբաղվող առաջին կազմակեր պությունը 1924 թվականին գերմանացի ներգաղթյալ Հենրի Գերբերի կողմից Չիկա գոյում հիմնադրած «Մարդու իրավունքնե րի միավորումն» էր: Առաջին համաշխար հային պատերազմում իր ծառայության ընթացքում Գերբերը ոգեշնչվել էր Գերմա նիայում գործող «Նույնասեռական ազա տագրում» շարժմամբ, որոնց օգնությամբ էլ ստեղծել էր իր կազմակերպությունը:
Գերբերի հիմնած փոքրիկ այդ կազմակեր պությունը «Բարեկամություն և ազատու թյուն» անունը կրող տեղեկագրի մի քանի համարներ էր հասցրել հրապարակել: Դա ԱՄՆ-ի առաջին «գեյ հետաքրքրություն ների» տեղեկագիրն էր: Ոստիկանական հետապնդումների հետևանքով, սակայն, կազմակերպությունը 1925-ին ցրվեց։ Միայն 90 տարի անց ԱՄՆ կառավարությունը Չի կագոյում գտնվող Գերբերի տունը պատ մազգային ուղենիշ հռչակեց:
Հետխորհրդային էստրադայի ազատականացումն ու հետընթացը Ընթերցողներից մեկը գեյ հիմների մասին նյութի վերաբերյալ նամակ է ուղարկել խմբագրություն՝ առաջար կելով հրապարակել այն
Հեխորհրդային տարիներին նորանկախ պետությունների հեռուստաէկրաններին հայտնվեց այն, ինչ մինչ այդ տասնյակ տա րիներ արգելված էր՝ սեռականության ներ կայացումն ու դրսևորումները։ Անկախաց ման գործընթացից առաջ՝ Խորհրդային Միության գոյության վերջին տարիներին հայտարարված վերակառուցման քաղա քականության շրջանակներում արևմտյան պետությունների հետ կազմակերպված հե ռուստակամուրջի ժամանակ խորհրդային քաղաքացի մի կնոջ հայտարարությունը, թե «Խորհրդային միությունում սեքս չկա», ար դեն հասցրել էր զավեշտալի թևավոր խոսք դառնալ, ինչպես նաև գոյություն ունեցած խիստ գրաքննության առհավատչյա։ Եր կաթյա վարագույրի անկումից ու Բելովեժ յան պատմական համաձայնագրի ստորագ րումից հետո սկսեց փլուզվել նաև նախկին խորհրդային պետությունների ու Արևմուտ քի միջև առկա մշակութային պատը։
Ժողովրդավարացման ու ազատականաց ման գործընթացներն արագորեն դրսևոր վեցին նորանկախ պետությունների մեծ բե մերին։ Միմյանց ու հատկապես Ռուսաստա նին դեռևս ամուր կապված այդ երկրներում գերիշխող էր ռուսական էստրադան, թեև արդեն ցուցադրվում էին նաև արևմտյան երաժիշտների ու կատարողների տեսահո լովակները։ Էկրաններին սկսեցին հայտնվել իրենց գենդերային ինքնությունը չթաքցնող, ԼԳԲՏԻ+ մարդկանց իրավունքների խնդիր ներին իրենց ստեղծագործություններում անդրադարձող աստղեր։ Միմյանց հետևից հանրահայտ դարձան այնպիսի ոչ օրդինար
Այժմ ավելի քիչ տեսանելի ու նկատելի են համարձակ կատարողներն ու էստրադային գործերը կատարողներ, ինչպիսիք են՝ Շուրան, Օսկա րը, Բորիս Մոիսեևը, Նիկիտան, Տատու, „Гости из будущего” խմբերը։ Մեծ արձագանք ստա ցավ հատկապես „Руки вверх” խմբի տեսահո լովակներից մեկը՝ նկարահանված «Իսկ նա քեզ համբուրում է» երգի համար։
Ռուսական էստրադայի դիվա Ալլա Պուգա չովան շատերի կողմից ընկալվում է իբրև գեյ իկոնա, և նրա երգերից որոշները դար ձել են սիրելի գեյ հիմներ։ Հատկապես հի շարժան է նրա՝ «Մեզ հարվածում են՝ մենք թռչում ենք» երգը։ Պետք է ընդգծել, սակայն, որ 2000-ականներից սկսած՝ ինչպես Ռու սաստանում, այնպես էլ՝ հետխորհրդային մյուս պետությունների մեծ մասում սկսվեց հակառակ գործընթացը՝ հակաժողովրդա վարացման և հակաազատականացման, ինչի հետևանքով լռելյայն գրաքննությունը վերադարձավ մեծ էկրաններ ու բեմեր։ Այժմ ավելի քիչ տեսանելի ու նկատելի են համար ձակ կատարողներն ու էստրադային գործե րը՝ վերաբերող ԼԳԲՏԻ+ մարդկանց և նրանց իրավունքներին։ Հայաստանում անկախության տարիների ազատականացման գործընթացի արտա հայտում էր էկրաններին Լիլիթ Կարապետ յանի, Էմին Դավիդովի, «Շիկ աղջիկներ» խմբի, Շպռոտի և այլոց համարձակ տեսա հոլովակներն ու երգերը։