Դրական փոփոխություններ չկան․ Մամիկոն Հովսեփյան Մեր զրուցակիցն է Pink Armenia համայնքահեն իրավապաշտպան կազմակերպության տնօրեն Մամիկոն Հովսեփյանը - Մամիկո՛ն, նախահեղափոխական և հետ հեղափոխական Հայաստանում իրադրու թյունը բոլոր ոլորտներում էականորեն տարբեր, այլ է։ Եթե զուգահեռենք ԼԳԲՏԻ+ համայնքի խնդիրների շուրջ խոսույթը հե ղափոխությունից առաջ ու դրանից հետո, ինչպիսի՞ փոփոխություններ կան: - Մինչ իշխանափոխությունը ԼԳԲՏԻ+ հա մայնքն ամենաբարձր պետական մակար դակով ներկայացվում էր իբրև հասարակա կան վտանգ. առաջ էին քաշվում հայկական ինքնության, կրոնի, ավանդական ընտանի քի, ծնելիության և այլ հարցեր, խնդիրը շա հարկվում էր, պիտակ էր փակցվում համայն քին, ներկայացվում էր, թե ԼԳԲՏԻ+ մարդիկ այս ամենից հեռու են կամ հեռու են տանում երկիրն ու հասարակությունը: Այդ առումով խոսույթն առանձնապես չի փոխվել, դրա կան փոփոխություններ չկան, ուղղակի հի մա նույնն արվում է ներկա իշխանություն ներին ԼԳԲՏԻ+ համայնքի հետ նույնացնելու միջոցով պախարակելու համար: Այսինքն՝ նույն շրջանակները կրկին փորձում են օգ տագործել ԼԳԲՏԻ+ անձանց խնդիրների հարցն իրենց քաղաքական շահերի համար։ Ուղղակի նախկինում այդ հետադեմ գործիչ ները փորձում էին իրենց արարքները, ապօ րինությունները կոծկել՝ ուշադրությունը շե
Կրկին փորձում են օգտագործել ԼԳԲՏԻ+ անձանց խնդիների հարցն իրենց քաղաքական շահերի համար ղելով ԼԳԲՏԻ+ համայնքի հարցերի վրա, իսկ այժմ ԼԳԲՏԻ+ անձանց փորձում են ներքաշել հինունոր բանավեճերի մեջ, որ մեկը մյուսին մեղադրելու առիթ ունենա: ԼԳԲՏԻ+ համայն քը ներկայացվում է իբրև արհեստականո րեն ստեղծված արևմտյան դավադրություն, հաշվի չի առնվում, որ խոսքը մարդկանց մասին է, որոնք կան ու միշտ եղել են: - Կարելի՞ է պնդել, թե ներկայիս իշխանու թյունն ավելի հանդուրժող է ԼԳԲՏԻ+ հա մայնքի հանդեպ՝ ի համեմատ նախորդի։ ԼԳԲՏԻ+ համայնքն այս իշխանություննե րի վարած քաղաքականությունից՝ իրենց խնդիրների լուծման առումով, գո՞հ է: - Իրականում երկու դեպքում էլ առանձնա պես ոչինչ չի արվել իրավունքների իրավի ճակը բարելավելու համար: Տարբերությունն այն է, որ եթե նախկինում համայնքն ընդ հանրապես անտեսված էր ու որևէ հնա րավորություն չկար մարդու իրավունքների
օրակարգը դնելու իշխանությունների սեղա նին, ապա հիմա այդպիսի ձևական հնարա վորություն թեև կա, բայց միևնույնն է՝ արդ յունք չկա: Արդյունքը երկու դեպքում էլ զրո է: Այս իշխանությունները կլսեն, թե չեն լսի, գիտակցում են խնդիրները, թե չեն գիտակ ցում՝ ոչինչ չի փոխում: Խտրականությունն արգելող օրենքի նախագիծը, որը 2016-2017 թվականից մշակվել է, գործնական ուշադ րության չարժանացավ նաև այս իշխանու թյան օրոք, այդպես էլ չունեցանք լավ օրենք: Ատելության հիմքով հանցագործություննե րը կանխելուն ուղղված օրենսդրական փո փոխություններ նույնպես չարվեցին: Ոստի կանությունը, դատական համակարգը շա րունակում են մնալ կողմնակալ, խտրակա նությունը շատ դեպքերում որակվում է որ պես խոսքի ազատություն։ Իշխանությունն՝ իր բոլոր ճյուղերով, այս ոլորտում բարեփո խումներ չի ուզում:
Խտրականությունն արգելող օրենքի նախագիծը, որը 2016-2017 թվականից մշակվել է, գործնական ուշադրության չարժանացավ 2020-ին բռնության կոչերը հրապարակային արդարացնելու համար քրեական պատաս խանատվություն սահմանող օրենք ընդուն վեց, բայց այդ օրենքում էլ սակավ թվով հիմ քեր են գրված: Ես կատակով ասում եմ, որ նման օրենքները Նիկոլ Փաշինյանին պաշտ պանելու օրենքներ են. այդ օրենքը միայն կաշխատի, երբ Նիկոլ Փաշինյանի կամ Ալեն Սիմոնյանի նկատմամբ բռնության կոչ լինի, այլ ոչ թե հասարակ քաղաքացու, առավել ևս՝ խոցելի խմբի: Այսինքն՝ խոցելի խմբերը կրկին դուրս են մնում օրենքի պաշտպանու թյան ոլորտից:
- Այս կառավարությունն իշխանության եկավ դեմոկրատական կոչերով ու կար գախոսներով։ Փաշինյանն ԱԺ ամբիո նից հայտարարեց, որ ԼԳԲՏԻ+ անձանց գոյությունն աշխարհի ցանկացած երկ րում հնարավոր չէ հերքել, որ ի վերջո ինչ-որ կառավարություն առերեսվելու է այդ համայնքի վերաբերյալ շատ հստակ որոշումներ կայացնելու խնդրին: Այս իշ խանության հետ երկխոսությունն ինչո՞ւ, ուրեմն, չի ստացվում: - Իշխանափոխությունից հետո ԼԳԲՏԻ+ հա մայնքում փոփոխությունների հույս առա ջացավ, որովհետև իշխանության եկած անձանցից շատերը քաղհասարակության ինստիտուտներում էին աշխատել, ավելի գիտակից էին թվում ու այդ հարցերով ավե լի կրթված: Հույս, իհարկե, առաջացավ, որ հնարավոր է սայլը տեղից շարժել, բայց հե տո հայտնվեցինք պատնեշի առաջÉ Երկ խոսության հնարավորություն կա, բայց, կրկնում եմ, իշխանությունը չի ուզում աշ խատել այս ուղղությամբ: Ասում են՝ հասկա նում ենք, շատ ենք ուզում, որ փոփոխություն լինի, բայց շատ բան անել չենք կարող: Բոլոր պետական կառույցները հնարավորություն ունեն խնդիրներին ծանոթանալու, խնդիր ները հասկանում են կամ առնվազն ցույց են տալիս, թե հասկանում են, բայց պատաս խանը նույնն է՝ ոչ մի բան անել չենք կարող: Լավ, իսկ ո՞վ է կարող: Եթե դուք ոչինչ անել չեք կարող, ինչո՞ւ եք այդտեղ աշխատում, դո՛ւրս եկեք աշխատանքից: Երբ ասում են՝ մենք գիտակցում ենք, գիտենք այդ խնդիր ները, բայց ոչինչ անել չենք կարող, աբսուրդ է ստացվում: Չէ՞ որ իրենք են իշխանության, իրենց ձեռքում են բոլոր լծակները։ - Ո՞րն է ոչինչ չանելու պատճառը։ - Իրենք ասում են՝ համակարգը փոխե լը բարդ գործընթաց է: Պնդում են, թե փո
փոխություններ կատարելու քաղաքական կամք կա, բայց մեխանիզմ չկա։ - Եթե քաղաքական կամք կա, քաղաքա կան իշխանությունն էլ ամբողջ ծավալով իրենց ձեռքում է, փոփոխությունների մե խանիզմներ չե՞ն կարող ներդնել։ - Դե, պարզ է, որ իրենց հիմնավորումը լուրջ չէ։ Ես վստահ եմ՝ իրական պատճառը վախն է։ Վարկանիշ կորցնելու վախը։ Այս իշխա նությունն իր էությամբ պոպուլիստական է բառի ամենավատ իմաստով։ - Նշեցիք, որ ԼԳԲՏԻ+ անձինք ներկա յացվում են որպես վտանգ՝ հայկական ինքնության, կրոնի, ազգային արժեքնե րի համատեքստում: Բայց 2020-ին տեղի ունեցած պատերազմը ցույց տվեց, որ ԼԳԲՏԻ+ անձինք անմասն չեն պետու թյան, հայկական ինքնության պաշտպա նության խնդիրներից: - Ճիշտ եք, փաստ է, որ ԼԳԲՏԻ+ համայնքից շատերն են մասնակցել պատերազմին։ Հո մոֆոբ զանգվածը, իհարկե, դա չի ցանկա նում տեսնել։ Մյուս կողմից էլ մենք, բնակա նաբար, չենք կարող մատնացույց անել ու հայտարարել, որ այս մահացածը, վիրավոր վածը, մասնակիցը համայնքից է: Փաստ է, սակայն, որ ինչպես մյուսներն են անհանգս տանում իրենց երկրի համար, այնպես էլ՝ համայնքի ներկայացուցիչները։ Նրանք հա վասարապես մասնակցել են պետության պաշտպանության գործին թե՛ առաջնագ ծում, թե՛ Հայաստանում տարվող թիկունքա յին աշխատանքներին՝ աջակցություն տե ղահանվածներին և այլն։ - Ի՞նչ է փոխել պատերազմը ԼԳԲՏԻ+ հա մայնքի ռազմավարությունում: - Պատերազմից հետո դժվարացել է խոցե լի խմբի իրավունքների մասին խոսելն այն
տոնով, այն ոճով, որով հնարավոր էր խոսել 5 տարի առաջ: Հիմա Հայաստանի հասա րակության համար խնդիրների մի այնպիսի ծանր ու մեծ բեռ է առաջացել, որ շատ ավելի դժվար է դարձել առանձին խոցելի խմբերի իրավունքների հարցերն առաջնային պլան բերելը։ Եթե մինչ պատերազմն այդ խնդիր ները լսող ու լուծող չկար, հիմա՝ առավել ևս, մանավանդ որ պատրվակն էլ կա՝ հիմա դրա ժամանակը չէ։
Շատ ավելի դժվար է դարձել առանձին խոցելի խմբերի իրավունքների հարցերն առաջնային պլան բերելը - Այնուամենայիվ՝ որո՞նք են ԼԳԲՏԻ+ հա մայնքին վերաբերող այն առաջնահերթ հարցերը, որոնց լուծմանը կցանկանար հասնել համայնքը: - Կարծում եմ՝ խտրականության օրենսդրա կան արգելքն առաջնային է, դրա շնորհիվ տարբեր ոլորտներում մի շարք խնդիրներ կլուծվեին՝ սկսած աշխատանքային իրա վունքներից, վերջացրած առողջապահա կան ծառայությունների հասանելիությամբ, ինչպես նաև կմեղմվեր ատելության մթնո լորտը։
Սաֆո․Սապփո․ (լեսբիական սիրո խորհրդանիշը) Լեսբիական սիրո խորհրդանիշ Սաֆոն ան տիկ շրջանի մեծագույն պոետներից է, որ հայտնի է հիմնականում կանանց ձոնված իր կրքոտ քնարական բանաստեղծություն ներով: Սաֆոյի կյանքի մասին հստակ փաստերը շատ քիչ են: Նա, ամենայն հավանականու թյամբ, ծնվել է մ.թ.ա. 620-ին Էգեյան ծովում գտնվող Լեսբոս կզղում, բարձրաշխարհիկ ընտանքիում: Սաֆոն իր հասուն կյանքի մեծ մասն անցկացրել է Միտիլինեում (Լես բոսի կենտրոնական քաղաքը), որտեղ չա մուսնացած երիտասարդ կանանց խմբակ է ղեկավարել: Սաֆոյի դպրոցում տիրում էր Աֆրոդիտեի ու Էրոսի պաշտամունքը: Նրա բանաստեղծություններից շատերի հաս ցեատերերը հենց իր կին աշակերտներն են: Չնայած Սաֆոյի՝ մեզ հասած բանաստեղ ծություններում չկան փաստացի ապացույց ներ նրա՝ լեսբի լինելու մասին, բայց անտիկ պոետները, որոնք ավելի ամբողջական պատկերացում ունեին նրա ստեղծագոր ծությունների ու կյանքի մասին, այնպես են նկարագրում նրա կենսակերպն ու կերպա րը, որ այն ժամանակակից պատկերացում ներով կարելի է լեսբիական անվանել: Հույն փիլիսոփա Տյուրոս Մաքսիմուսը Սա ֆոյի հարաբերությունները կին աշակերտ
ների հետ համեմատել է Սոկրատեսի՝ տղա մարդ աշակերտների հետ ունեցած նույ նասեռական հարաբերությունների հետ: Անտիկ շրջանում Սաֆոն իր սեռական նա խընտրությունների համար նաև ծաղրի ու վատաբանման է ենթարկվել: Նրա կյանքի մի շարք փաստեր ժամանակի «բարոյա կան» արժեքներին հարմարեցնելու համար հաճախ չէին հիշատակվում: Գրաքննիչները նրա բանաստեղծություններից հանում կամ փոխում էին որոշ բառեր և ամբողջական տողեր, քանի որ, իրենց կարծիքով, ընթերցո ղը դրանք սխալ կհասկանար: Անտիկ շրջա
Այնուամենայնիվ, անտիկ շրջանում Սաֆոն իր սեքսուալ նախընտրությունների համար նաև ծաղրվել ու վատաբանվել է նում նրա կերպարը ծաղրի էր ենթարկվում կատակերգություններում, իսկ ավելի ուշ՝ տարբեր ժամանակաշրջաններում, քրիս տոնեական գրաքննիչներն Ալեքսանդրիա յում, Հռոմում և Կոնստանդնուպոլսում նրան ներկայացնում էին իբրև «բարոյազրկված կին, որ երգում էր սեփական սանձարձա կության մասին»: Գրիգոր Նազիանզացին՝
Կոստանդնուպոլսի արքեպիսկոպոսը, ինչ պես նաև հետագայում Հռոմի Պապ Գրիգոր 7-րդը հրամայել են այրել նրա գրքերը: Սաֆոյի գործունեությունն ուսումնասի րելու ամենաբարդ ու ամենամեծ խնդիր ներից մեկն այն է, որ մեզ հասել է պոետի գրական ժառանգության շատ քիչ մասը: Անհայտ է նույնիսկ, թե որքան բանաստեղ ծություններ է գրել Սաֆոն: Այժմ հաշվվում է Սաֆոյի բանաստեղծությունների մոտ 250 հատված, որոնցից միայն 70-ն ունեն ամբող
Սիրո հետևանքով անորոշության, անքնության, ստրկության թեմաներ կարող ենք տեսնել 51, 134 և շատ այլ բանաստեղծություններում ջական տողեր: Սաֆոյի պոեզիան ներկա յացնող լավագույն տեքստերից է թիվ 31-ը, որտեղ նկարագրված է բանաստեղծի՝ սի րելիին տենչալու ֆիզիկական արտահայ տումը, երբ նա նայում է սիրած կնոջը՝ մի տղամարդու հետ խոսելիս: Այս բանաստեղ ծությունը պահպանվել է «Վեհության վրա» (մոտավորապես մ.թ. առաջին դար) գրքում, որի հեղինակ Լոնգինուսն այն բերում է որ պես բովանդակության հմուտ ձևակերպ մամբ վեհության հասնելու կատարյալ օրի նակ: Սաֆոյի բանաստեղծություններում, սակայն, հիմնական թեման անպատասխան սիրո պատճառով առաջացած անձնական տառապանքն է: Սիրո հետևանքով անորո շության, անքնության, բուռն ապրումների թեմաներ կարող ենք գտնել թիվ 51, 134 և շատ այլ բանաստեղծություններում: Տպա վորիչ ու հիշարժան պատկերների միջոցով Սաֆոն նկարագրում է, թե ինչպես է իր սիր տը կոտրվել սիրուց և ինչպես է այն քարա ցել՝ կարծես ծառերն ավիրող լեռնային քամի (բանաստեղծություն 47), իսկ մեկ այլ գործում
նա իր սիրելի կնոջը համեմատում է ճանա պարհին տրորված ծաղիկի հետ: Հաճախա կի հանդիպում ենք գեղեցկության հանդեպ հիացմունք արտահայտող տողերի (օրինակ՝ թիվ 156 ու 167) կամ կարոտի ու տենչի նկա րագրության, քանի որ պոետի համար ցան կալի անձն անհասանելի է (թիվ 105): Բացի սիրո թեմայի նկատմամբ ունեցած հիացմունքից, Սաֆոն նաև այլ ձևերով է իր ներդրումն ունեցել քնարական ժանրի զար գացման մեջ: Նրա կենտրոնացումը զգաց մունքների, սուբյեկտիվ փորձի և անհատի վրա կտրուկ տարբերություն է դնում իր ու ժամանակի դյուցազներգական, ծիսական կամ դրամատիկ պոեզիայի միջև: Ավելի վաղ պոեզիան ծիսակարգային էր, արարողա կարգային կամ նրբագեղ՝ այս կամ այն ձևով հանրային: Սակայն Սաֆոյի բանաստեղծու թյունների մեծ մասն անձնական է ու ինտիմ՝ ուղղված կոնկրետ կանանց կամ իր ընկեր ներին, իսկ նրա խոսակցական ոճը բանաս տեղծություններում նման է միջնադարյան ու մոդեռն բանաստեղծական փորձին: Ի տարբերություն ավելի վաղ շրջանի երգիչ ների, որոնք ներկայացնում էին ամբողջ սո ցիալական խմբի արժեքներն ու գաղափար ները՝ մնալով, սակայն, անանուն, քնարեր գուները, որոնցից ամենահիշարժաններից մեկը Սաֆոն է, ամենակարևոր ու ամենաճշ մարիտ նյութը գտնում էին անձնական փոր ձի մեջ: Սաֆոն ոչ միայն անտիկ շրջանի քիչ կին պոետներից է, որին մենք գիտենք, նա նաև բոլոր ժամանակների մեծագույն քնարա կան պոետներից է: Նա իր բանաստեղծու թյուններն «անմահ դուստրեր» էր անվա նում՝ հավանաբար կանխատեսելով, որ իր մահից երկու հազար տարի անց էլ դրանք ընթերցողի մոտ նույն հիացմունքն ու ոգեշն չումն են առաջացնելու, ինչ այն ժամանակ, երբ դրանք գրվել են:
Գենդերային գիտության ակունքները 19-րդ դարի վերջերին Անգլիայում և Ամերի կայում սկիզբ առած կանանց իրավունքների համար պայքարը 20-րդ դարի 60-70-ական թվականներին մեծ թափ առավ, ինչի արդ յունքում ակադեմիական մի շարք հաստա տություններում հետզհետե ֆորմալ կարգա վիճակ ստացավ ինչպես Կանանց գիտու թյունը, այնպես էլ` Գենդերային գիտությունը (Women’s Studies and Gender studies): Վերջին մի քանի տասնամյակում կանանց ներգ րավվածությունը առաջադիմական գործըն թացներում, ինչպես նաև գենդերի կարևո րության շեշտադրումը մասնավոր և հասա րակական ինստիտուտներում ձևավորված օրակարգերի անբաժանելի մաս դարձան: 1970-ականներին հատկապես կին սոցիո լոգների ու տեսաբանների հետաքրքրության առարկա դարձան հասարակական տարբեր ոլորտներում կանանց և տղամարդկանց տարբերությունների ու անհավասարության խնդիրների ուսումնասիրությունն ու դրանց բացատրությունը:
1970 և 1980-ականների կանանց իրավունքների շարժումները այդ ժամանակաշրջանի ինքնության քաղաքականության մաս դարձան
Աստիճանաբար հետազոտությունների առիթ դարձան կանանց` գործանականում ար տահայտվող սոցիալական կարգավիճակը, նրանց կենսագործունեության տարատե սակ կողմեր, ինչպիսիք են՝ վճարովի աշխա տանքը, տնային տնտեսվարությունը, մայ րությունը, կանանց նկատմամբ տղամարդ կանց կողմից բռնության դրսևորումները: 1970 և 1980-ականների կանանց իրավունք ների շարժումները այդ ժամանակաշրջա նի ինքնության քաղաքականության մաս դարձան: Կանանց գիտության կենտրոններ հիմնվեցին ԱՄՆ-ում, Ավստրալիայում ու եվ րոպական մի շարք երկրներում, որոնց գոր ծունեությունն ուղղված էր կանանց էման սիպացիային` կախվածությունից ու սահմա նափակումից ազատագրմանը` գիտական ու էմպիրիկ վկայության հիմքով քաղաքա կան փոփոխությունների հասնելու համար: Գենդերը` որպես սոցիալական կառուցա կարգ, ինչպես նաև կանանց իրավունքները` որպես սոցիալ-մշակութային պահանջարկ, մտան քաղաքական օրակարգ ու ձևավորե ցին նոր խոսույթ: Կանանց գիտությունը միջառարկայական գիտություն է, որն ուղղված է հասարակու թյան մեջ կնոջ դերի, փորձառության և ձեռք
բերումների ուսումնասիրությանը: Ֆորմալ կրթության մաս դառնալով` Կանանց գիտու թյան հետազոտական պրակտիկան հիմն վեց հասարակագիտության, հումանիտար գիտությունների, բժշկագիտական ու բնա գիտական գիտելիքի վրա: Կանանց գիտու թյան առաջին ակադեմիական կուրսի հեղի նակը ամերիկացի պատմաբան Մարի Ռիթեր Բերդն էր, որը 1934 թվականին կազմել էր «Փոփոխվող քաղաքական տնտեսությու նը և կանանց վրա դրա ներգործությունը» (“A Changing Political Economy as It Affects Women”) 54 էջից բաղկացած ուսումնական պլան, որը թեև երբեք չդասավանդվեց, սա կայն հիմք դարձավ ԱՄՆ-ում Կանանց գի տության առաջին ծրագրի մշակման համար: Սան Դիեգոյի պետական քոլեջի Կանանց ազատագրման խմբի կողմից ստեղծվեց Կանանց գիտության կոմիտե, որի ջանքերով 1970-ին հիմնադրվեց Կանանց գիտության առաջին բաժինը` ԱՄՆ-ի Սան Դիեգոյի պե տական քոլեջում:
Կանանց գիտությունն ու Ֆեմինիստական գիտությունը հաճախ նույնական են Հատկանշական է, որ Կանանց և Գենդերա յին գիտությունները հաճախ նույնացվում են: Մինչդեռ Գենդերային գիտությունը, սե րելով Կանանց գիտությունից, ձևավորվել է վերջինիս ուսումնական օրակարգում հա սունացած մոտեցման շրջանակներում, այն է` գենդերն իբրև սոցիալական կառուցա կարգ ունեցող երևույթի: Կանանց գիտու թյունը, իր հերթին, սերել է ֆեմինիստական մտածողությունից և պրակտիկայից ու որ պես գիտություն ձևավորվել հասարակա կան, քաղաքական, պատմամշակութային ու գրականության ոլորտներում կնոջ դերի
Գենդերը` սոցիալական և մշակութային կազմավորում է ու ազդեցության դիտանկյունից: Ֆեմինիզ մը լայն իմաստով հասարակական շարժում է, որի կողմնակիցները գտնում են, որ կա նայք պետք է տղամարդկանց հետ հավա սար լինեն կյանքի բոլոր ոլորտներում, պետք է վերջ դրվի կանանց շահագործմանը և նրանց համար տղամարդկանց հետ հավա սար իրավունքներ ու հնարավորություններ ապահովվեն: Կանանց գիտությունն ու Ֆե մինիստական գիտությունը հաճախ նույ նական են: Այդուհանդերձ, Ֆեմինիզմը նեղ իմաստով մտածողություն է, որն ունի պատ մական արմատներ և ինտելեկտուալ բանա վեճի մաս է կազմում: Գենդերային գիտությունն ընդգրկուն է` հիմնված գենդերային ինքնության վրա: Եր բեմն գենդեր բառն օգտագործվում է սեռ իմաստով, ինչը սխալ է. սեռը կենսաբանա կան ու ֆիզիոլոգիական երևույթ է, մինչ դեռ գենդերը` սոցիալական և մշակութային կառուցակարգ: Գենդերային գիտությունում ուսումնասիրություններն իրականացվում են ռասայի, դասակարգի, սեռականության, ազգության, էթնիկ պատկանելության և այլ սոցիալական բնութագրերի շրջանակնե րում՝ գենդերի՝ սոցիալական կառուցակարգ լինելու հիմքով: Ունենալով ուսումնասիրու թյան լայն շրջանակ` Գենդերային գիտու թյունն ընդգրկում է սոցիալ-հոգեբանական և հոգեվերլուծական, հետ-ստրուկտուրա լիստական ու հետ-գաղութատիրական տե սություններ, ինչպես նաև` ֆեմինիստական կամ կանանց, տղամարդկանց ու ԼԳԲՏԻՔ+ գիտություններ (Feminist or Women’s studies, Men’s studies and LGBTQ studies).
ԼԳԲՏԻ ֆիլմ․ կարճ պատմական ակնարկ Թեև անհավանական է թվում, բայց ԼԳԲՏԻ+ կինոն նույնքան հին է, որքան ինքնին ֆիլ մարտադրությունը: Այն, իհարկե, ոչ միշտ է գոյություն ունեցել այն ձևով, ինչ այսօր, բայց նույնասեռական և տրանսգենդեր հե րոսները բոլոր ժամանակներում էլ այս կամ այն կերպ պատկերվել են ֆիլմերում: Չնայած շատ ուսումնասիրողներ չեն հա մաձայնի, առաջին ֆիլմը, որը կարելի է ԼԳԲՏԻ+ թեմայի մասին ֆիլմ համարել, 1895ին նկարահանված "The Dickson Experimental Sound Film"-ն է, որտեղ երկու տղամար դու պարը որոշ մասնագետների կողմից համարվում է ֆիլմերում նույնասեռական հարաբերության պատկերաման առաջին օրինակը: Համր ֆիլմերում, ինչպես, օրի նակ, Չառլի Չապլինի "The Masquerader"-ում շատ տարածված էր տղամարդկանց կա նանց հագուստով ներկայացնելը՝ ծիծաղա շարժ արդյունք ստանալու համար: Ընդհուպ մինչև 1940-ականները, սակայն, նույնասե ռական կերպարները ստեղծվում էին՝ հիմն ված կածրատիպերի ու գենդերային կարծ րացած դերերի վրա՝ կանացի տղամարդիկ ու նրանց ի հակադրություն՝ առնական լես բիներ: Նրանց կերպարները հիմնականում օգտագործվում էին հանդիսատեսին զվար ճացնելու ու շոկի ենթարկելու համար:
1940-ականներից սկսած՝ ամերիկյան օրենքն արգելում էր մեծ կինոստուդիաներին ԼԳԲՏԻ+ համայնքի ներկայացուցիչներին դրականորեն ներկայացնող ֆիլմերի ար տադրությունը: Նույնասեռական անձինք սովորաբար ներկայացվում էին որպես սա դիստներ և հոգեկան խանգարումներ ունե ցող մարդիկ, որպեսզի ֆիլմերն անցնեին գրաքննությունը:
Մինչև 1960-ականները եվրոպական կինոն "միայնակ էր մնացել" ԼԳԲՏԻ+ խնդիրները ներկայացնելու հարցում, թեև կինոյի նկատ
մամբ գրաքննությունն այդտեղ նույնպես իր ազդեցությունը թողնում էր: Առավել հի շարժան են ֆրանսիական "A Song of Love" (1950) և գերմանական "Different from You and Me" (1957) ֆիլմերը, որոնցում արծարծ վում էր նույնասեռականության թեման, սա կայն սրանք նույնպես գրաքննության են են թարկվել:
Էնդի Ուորհոլը և Քեննեթ Էնգըրը փորձում էին նույնասեռական հարաբերություններն էկրան բերել Թեև հեռու հավասարությունից, սակայն հանդուրժողականությանը մոտ է 1965-ին նկարահանված "Inside Daisy Clover" ֆիլմը, որն առաջին գործերից էր, որում նույնա սեռական հերոսն իր սեռականության հետ ներդաշնակ է ներկայացվում: Այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ում ընդհատա կում աշխատող ռեժիսորներ Էնդի Ուորհոլը և Քեննեթ Էնգըրը փորձում էին նույնասե ռական հարաբերություններն էկրան բերել, Եվրոպայում իտալացի ռեժիսոր Պիեռ Պաո լո Պազոլինին էր սկսել իր ֆիլմերում օգտա գործել նույնասեռականության թեման, սա կայն նրա ուղերձները հաճախ թաքնված էին նրա նեոռեալիստական աշխատանքներում: ԱՄՆ-ում Սթոունուոլի ապստամբությու նից հետո հասարակության վերաբերմուն քը ԼԳԲՏԻ+ մարդկանց նկատմամբ սկսում է փոխվել, և ֆիլմինդուստրիան սկսում է ԼԳԲՏԻ+ հայանքը դիտարկել որպես թիրա խային լսարան: Առավել հիշարժան են 1970ին նկարահանված Ռոզա ֆոն Փրաունհայմի "It Is Not the Homosexual Who Is Perverse, But the Society in Which He Lives" և Վիլյամ Ֆրեդ կինի "The Boys in the Band" ֆիլմերը, որոնք երկուսն էլ պատմում էին պատմություններ
ԼԳԲՏԻ+ համայնքի տեսանկյունից: Մինչ շա տերը նույնասեռականությունը ֆիլմերում ներկայացնում էին որպես ոչ նորմալ երևույթ, այնպիսի ֆիլմերը, ինչպիսիք են "Sunday Bloody Sunday"-ը, "Dog Day Afternoon"-ը, "La Cage aux Folles"-ը և "The Rocky Horror Picture Show"-ը, ԼԳԲՏԻ+ թեման ներմուծում էին 1970-ականների ֆիլմարտադրության ոլորտ: Այս առաջընթացն անկում ապրեց 1980-ականներին, երբ ԼԳԲՏԻ+ իրավունք ներին դեմ արտահայտվող աջ քաղաքական թևի քրիստոնեկան խմբերն ԱՄՆ-ում մեծ ազդեցություն ձեռք բերեցին: ՁԻԱՀ վարակի տարածման և դրա՝ Çնույնասեռականների հիվանդությունÈ լինելու թյուրըմբռման հետ ևանքով այդ ժամանակաշրջանում շատ քիչ դրական ֆիլմեր են ստեղծվել: Ֆիլմարտադրությունը հետագայում շատ դանդաղորեն սկսեց թեման օբյեկտիվ անկ յունից արծարարծել՝ նույնասեռականու թյունն առանց մեղադրական երանգների ներկայացնելով: 1986-ին նկարահանված
Աստիճանաբար հոլիվուդյան առաջատար դերասանները սկսեցին հետաքրքրվել նույնասեռական հերոսներ մարմնավորելու մեջ "Parting Glances" ֆիլմը ռեալիստական կեր պով ներկայացնում էր նույնասեռական կյանքը և ՁԻԱՀ ճգնաժամը. այն հիմնաքա րային գործ է համարվում ԼԳԲՏԻ+ կինոար տադրությունում: Դոկումենտալ ֆիլմերը, ինչպես, օրինակ, "Paris is Burning"-ը, ներկա յացնում են գեյ ու տրանսգենդեր մշակույթը ռեալիստական կերպով և այն հասկանալի դարձնում լայն լսարանին:
1990-ականների սկզբերին կինոարտադրու թյունում սկսեցին ներգրավվել նոր սերնդի բացահայտ գեյ ռեժիսորներ և ստեղծեցին այն, ինչն ապագայում պետք է կոչվեր Նոր քուիր կինո (New Queer Cinema): Աստիճանա բար հոլիվուդյան առաջատար դերասան ները սկսեցին հետաքրքրվել նույնասեռա կան հերոսներ մարմնավորելով: "Orlando", "Boogie Nights", "My Own Private Idaho" և "Heavenly Creatures" ֆիլմերում հերոսների սեռականությունը ոչ միանշանակ է ներ կայացված, մինչդեռ "La Vie en Rose"-ում ու
Թարմ օրինակներից են Blue is the Warmest Colour և Strangers by the Lake ֆիլմերը, որոնցում առկա են գլխավոր հերոսների միջև սեքսի երկար տեսարաններ "Transameric"-ում ներկայացված են տրանս գենդեր հերոսներն ու հասարակությունում ընդունված դառնալու համար նրանց պայ քարը: Թեև ԼԳԲՏԻ+ կերպարները սկսել էին ըն դունելի դառնալ ֆիլմերում, նրանց միջև սի րո, կրքի ու սեռական հարաբերություննե րի ներկայացումը շարունակում էր տաբու մնալ: Իրավիճակը, սակայն, փոխեց երկու գեյ տղամարդու սիրո մասին պատմող հո լիվուդյան օսկարակիր "Brokeback Mountain" ֆիլմը: Աստիճանաբար ֆիլմերում ընդունելի դար ձան ինչպես գեյ ու տրանսգենդեր անձանց կերպարները, այնպես էլ՝ նրանց միջև հա րաբերությունները: "Milk", "The Kids are Alright", "Weekend" և "A Single Man" ֆիլմե րը ճանապարհ հարթեցին ԼԳԲՏԻ+ թեմայով զանգվածային ֆիլմերի համար:
Լավ օրինակներից են "Blue is the Warmest Colour" և "Strangers by the Lake" ֆիլմերը, որոնցում առկա են գլխավոր հերոսների միջև սեռական հարաբերության երկար տե սարաններ: Առավել վառ օրինակներ են "Vic and Flo saw a Bear", "Keep the Lights On", "Kill Your Darlings", "Dallas Buyers Club" ֆիլմերը: Ցանկը կարելի է անվերջ շարունակել: ԼԳԲՏԻ+ կինոն իր պատմության ընթացքում երկար ճանապարհ է անցել, սակայն դեռևս շատ բան կա անելու: Ժամանակակից շատ ֆիլմեր քննադատության են արժանանում ԼԳԲՏԻ+ համայնքի ներկայացուցիչների կողմից գեյ, տրանսգենդեր անձանց կեր պարները թյուր կամ վատ լույսի ներքո ներ կայացնելու համար: Դեռևս շատ են ֆիլմե րը, որոնցում նույնասեռական կերպարներ ներկայացնելու համար տարածված կարծ րատիպեր են օգտագործվում. քննադատե լի երևույթ, որը դեռ պետք է փոխվի հանուն հավասարության համար պայքարի արդ յունքում։
Գեյ հիմներ․ սիրված ու ճանաչված երգեր ԼԳԲՏԻ+ շարժումն, ինչպես ցանկացած սո ցիալ-քաղաքական շարժում, ունի իր ուրույն սիմվոլները՝ դրոշ, տարբերանշաններ, կար գախոսներ, և անգամ հիմներ։ Գեյ հիմները ճանաչելի ու հայտնի երգեր են, որոնք լայնորեն տարածում են գտել ԼԳԲՏԻ+ համայնքում ու սիրված են համայնքի ներ կայացուցիչներից շատերի կողմից։ Հատ կանշական է, որ գեյ հիմն համարվող եր գերի բովանդակությունն անպայման չէ, որ ուղիղ առնչվի գենդերային ինքնության թե մային։ Երգը կարող է լինել առհասարակ սի րո, զգացմունքների, սոցիալական կամ քա ղաքական խնդիրների մասին։ Անպայման չէ նաև, որ երգի հեղինակը կամ կատարողը լինեն համայնքի ներկայացուցիչներ։ Որոշ երգեր, այնուամենայնիվ, գեյ հիմն են դար ձել այն բանի շնորհիվ, որ դրանց հեղինակը կամ կատարողը համայնքի ներակայցուցիչ կամ աջակից է եղել։ 2007-ին իրականացված մի հետազոտու թյան տվյալներով՝ ամենահաճախն իբրև գեյ հիմն մատնանշվում է դիսկո ոճի ամերիկա ցի երգիչ Գլորիա Գեյնորի “I will survive” երգը։ Գեյնորը ամուսնացած է եղել իր մենեջերի՝
Լինվուդ Սայմոնի հետ և համայնքի ներկա յացուցիչ չի եղել։ Երգն ի սկզբանե համարվել է կանանց էմանսիպացիայի՝ ազատագր ման պայքարի խորհրդանիշ։ Երգը կնոջ մա
Ամենահաճախն իբրև գեյ հիմն մատնանշվում է դիսկո ոճի ամերիկացի երգիչ Գլորիա Գեյնորի "I will survive" երգը սին է, ում լքել է սիրելի տղամարդը. կինն ասում է, որ այլևս չի հանդուրժելու նախ կին սիրելիին, գլուխ կհանի իրավիճակից և կշարունակի ապրել ու վայելել կյանքը։ Երգն արագորեն սիրված է դարձել թե՛ կանանց և թե՛ ԼԳԲՏԻ+ շարժումների մասնակիցնե րի կողմից և մինչ օրս ամենաճանաչելի գեյ հիմնն է։ Յուրաքանչյուր ժամանակաշրջան ունի իր ուրույն գեյ հիմները՝ համապատասխան տվյալ շրջանի գերիշխող ոճերին։ Գեյ հիմնե րի ցանկն ընդգրկում է այնպիսի հանրահռ չակ կատարողների երգեր, ինչպիսիք են՝ ABBA-ն, Queen-ը, Ջուդի Գառլենդը, Դայանա Ռոսը, Մադոննան, Շերը, Ուիթնի Հյուսթոնը,
Գեյ հիմների ցանկն ընդգրկում է այնպիսի հանրահռչակ կատարողների երգեր, ինչպիսիք են՝ ABBA-ն, Queen-ը, Ջուդի Գառլենդը, Դայանա Ռոսը, Մադոննան, Շերը, Ուիթնի Հյուսթոնը, Քրիստինա Ագիլերան, Քայլի Մինոգը, Ալիսյա Քեյսը
թյան, ազատականացման ու ժողովրդավա րացման ալիքի վրա գտնվող հասարակու թյուններում ռուսական էստրադային բազ մաթիվ երգեր նույնպես դարձան գեյ հիմներ։ Ռուսական գեյ հիմների ցանկն ընդգրկում է այնպիսի հանրահայտ կատարողների եր գեր, ինչպիսիք են՝ Ալլա Պուգաչովան, Վա լերի Լեոնտևը, Բորիս Մոիսեևը , Զեմֆիրան, Լոլիտան, Տատուն:
Քրիստինա Ագիլերան, Քայլի Մինոգը, Ալիս յա Քեյսը։ Հետխորհրդային ժամանակաշրջանում ԱՊՀ պետություններում գերիշխում էր ռուսական էստրադան, և հասարակարգերի փոփոխու
Ո՞ր գեյ հիմներ եք սիրում։ Հայաստանյան ի՞նչ գեյ հիմներ կան։ Ի՞նչ ժամանակակից գեյ հիմներ գիտեք։ Գրե'ք մեզ informedsocietyarmenia@gmail.com հասցեին, և մենք կհրապարակենք ձեր տեքստը։