TIN Bulletin november 2011

Uitgave Theater Instituut Nederland – november 2011

Vind, beleef en voeg toe op theaterencyclopedie.nl

TIN theatertour op MuseumApp De favorieten van drie generaties ­theaterfans

toolk it

voor fondsenwerving

Inhoud De toekomst van het TIN Voorwoord Henk Scholten

Wie, wat, waar, wanneer Productiedatabank documenteert alle voorstel­ lingen + deel je kennis op theaterencyclopedie.nl

Zoek en vind in de collectie Online TIN catalogus sterk verbeterd

Van ‘subsidieslurper’ naar kunstbedrijf

3 4 7 8

4

Dit BulleTIN is een uitgave van Theater Instituut Nederland.

Samenstelling en eindredactie Dorinde van Helden en Monica Kiezebrink

10

Een interview met Naomi Russell, adviseur fondsen­ werving in de culturele sector. Zij ontwikkelde voor TIN en MCN een praktische toolkit om zelf meer eigen vermogen te genereren

Het mooiste vond ik de vliegende boot De favorieten van drie generaties theaterfans

Interactieve wandelroute langs Amterdams theater(verleden) TIN theatertour op MuseumApp

Kunst en uw brein Column door Prof. Dr. René Kahn

TIN TheaterPrijzen & ­tentoonstellingen

10 12 13 14

Dans in de Stad! en Affiches van Marten Jongema op de Parade

Volg ons!

16

Colofon

Met medewerking en bijdragen van Jan Barend van Barneveld Prof. Dr. René Kahn Moon Saris Henk Scholten Brechtje Zwaneveld Ontwerp Atelier van GOG Fotografie KockXBos (ontwerp coverbeeld), Joris van Bennekom, Jacqueline van Eeden, Albert Greiner, Dorinde van ­Helden, Jochem Jurgens, Frits Lemaire, Jean van Lingen, Deen van Meer, Ineke Oostveen, L.J.P de Waal.

Drukwerk Drukkerij Spinhex & Industrie Oplage

5.500

Theater Instituut Nederland

12

020 551 33 00 Sarphatistraat 53 1018 EW Amsterdam www.tin.nl Postadres

Postbus 10783 1001 EW Amsterdam

15

Mediatheek dinsdag t/m vrijdag 11.00 - 17.00 uur zaterdag 13.00 - 17.00 uur Telefonisch spreekuur dinsdag t/m zaterdag 9.00 - 11.00 uur Archiefstukken en bijzondere collecties zijn op afspraak te bezichtigen Volg ons via facebook.com/­ theaterinstituutnederland twitter.com/tinnl Wilt u meer exemplaren van het ­BulleTIN ontvangen neem dan contact op met de ­afdeling Marketing & Communicatie 020 551 33 00.

Voorwoord

De toekomst van het TIN De klap kwam hard aan, afgelopen juni. We hadden gerekend op minder subsidie, natuurlijk, maar dat staatssecretaris Halbe Zijlstra zou besluiten de rijks­ subsidie voor het TIN helemaal stop te zetten was als een donderslag bij heldere hemel. En eigenlijk is het nog steeds onvoorstelbaar. Al bijna honderd jaar, sinds 1924, verzamelen en ontsluiten wij het erfgoed van de Nederlandse podiumkunsten. De afgelopen 50 jaar hebben wij daar ononderbroken financiële steun van het rijk voor gekregen. Subsidie kregen we ook om de Nederlandse podiumkunsten internatio­ naal te vertegenwoordigen en te promoten, voor ­onderzoek, publicaties en debatten, voor educatieve activiteiten en om jonge theatermakers een podium te bieden zoals met de serie Blind Date. Zonder enig inhoudelijk argument zet Zijlstra door dat alles een streep, zoals hij dat ook deed door bijvoorbeeld de productiehuizen en de festivals. De Tweede Kamer legt hem voorlopig weinig in de weg. We moeten dus vrezen dat de bezuinigingen onverkort doorgaan.

Maar het TIN legt het hoofd niet in de schoot, in­ tegendeel! Mede dankzij meer dan 20.000 steunbe­ tuigingen uit binnen- en buitenland hebben wij van ­Zijlstra de toezegging gekregen dat wij alsnog een plan en subsidieaanvraag kunnen indienen in het kader van de regeling voor rijksmusea. Met de voor­ bereiding van dat plan zijn wij hard aan de gang.

Daarbij is onze inzet: • collectie, archieven, documentatie en mediatheek blijven bewaard, actueel en voor professionele ­gebruikers en publiek beschikbaar; • er komt weer een ‘fysiek’ theatermuseum met ruim­ te voor vaste en wisselende tentoonstellingen, waar­ mee we jaarlijks ten minste 75.000 bezoekers willen trekken; • d igitale presentaties zoals de theaterencyclopedie en een leven lang theater worden doorontwikkeld en uitgebreid; • educatie op het gebied van theater(erfgoed) houdt hoge prioriteit.

Extra tentoonstelling in Den Haag Momenteel zijn we over deze plannen met diverse mogelijke partners in gesprek, zowel in Amsterdam

als in andere steden. Ook werken we hard aan het concept en ondernemingsplan voor het nieuwe ­museum. Eind januari moeten plan en aanvraag bij het ­ministerie van OCW worden ingediend. In mei 2012 zal de Raad voor Cultuur over alle ingediende museumplannen advies uitbrengen, zomer 2012 neemt Halbe Zijlstra besluiten. Om onze plannen en aanvraag extra kracht bij te zetten organiseren we in de periode maart, april een extra tentoonstelling in Den Haag, over de rol van ‘de nar’ in het theater, de samenleving en de politiek. Ook lanceren wij in ­februari een grote ‘word vriend van het theater­ museum’-actie.

Doorstart sectoractiviteiten Stoppen in 2013 dan alle sectoractiviteiten van het TIN? Wat ons betreft niet! We onderzoeken doorstart mogelijkheden op in ieder geval twee terreinen: internationale vertegenwoordiging en promotie, waarover we in november met gezelschappen en ­festivals gaan spreken en ook de mogelijkheid van een samen optrekken met Vlaanderen verkennen; afstemming tussen podia en gezelschappen, in het bijzonder als het gaat om ‘artistiek’ aanbod in de klei­ nere zalen. Denk bijvoorbeeld aan de Dag van de Kleine Zaal en de serie voor nieuwe theatermakers Blind Date. Met steun van het Cultuurfonds BNG laten we onderzoeken of er voor voortzetting van die acti­ viteiten genoeg draagvlak (en financiering!) is.

Overigens gaan geplande activiteiten van het TIN in het seizoen 2011-2012 ‘gewoon’ door. Zo reikten wij op 8 november de TIN Theaterprijzen uit voor thea­ terfoto, theateraffiche en scenografie (decor en kos­ tuums). In januari is er een grote door het TIN geor­ ganiseerde presentatie van Nederlands jeugdtheater op Broadway in New York. Onze succesvolle educatie­ ve tentoonstelling Backstage blijft reizen langs schouw­ burgen, net als de serie Blind Date. Zo vechten we door. Met het oog op de toekomst. We blijven reke­ nen op uw belangstelling en steun.

Henk Scholten directeur Theater Instituut Nederland Reageren? hscholten@tin.nl

theater instituut nederland — 3

DATABANK

wie

wat waar

boven: spelfoto van Op hoop van zegen door De Neder­ landsche ­Tooneelvereniging. Première 24 december 1900.

De foto is gemaakt ter gelegenheid van de 100ste opvoering op 12 mei 1901 te G ­ roningen. Fotograaf: Albert Greiner

4 — Bulletin NOVEMBER 2011

onder: spelfoto van Op hoop van zegen door Het ­Toneel Speelt, 2009. Fotograaf: Deen van Meer

wanneer

Productiedatabank documenteert alle voorstellingen

Het is een unieke bron voor onderzoek maar ook het geheugensteuntje voor iedere theaterliefhebber: de TIN productiedatabank. Alle theaterpremières in Nederland sinds 1940 zijn er in terug te vinden. De oudste gegevens dateren uit 1751, de nieuwste zijn van vandaag. En in de online theaterencyclopedie kun je er zelf ook informatie, foto’s en video’s aan toevoegen. door Jan Barend van Barneveld – De pro­ ductiedatabank van Theater Instituut ­Nederland bestaat sinds 1983. Hierin wordt bijgehouden welke professionele theater- en dansvoorstellingen in première gaan of zijn gegaan in Nederland. Inmiddels zijn er ruim 96.000 producties ingevoerd en jaar­ lijks komen er circa 2.000 nieuwe bij.

Ruggengraat De productiedatabank is eigenlijk de rug­ gengraat van het Nederlandse theatergeheu­ gen. Het biedt een compleet overzicht van wat er op de podia te zien is geweest en wie daarin een rol hebben gespeeld. Voor iedere theater- en dansproducties wordt niet alleen de titel van de voorstelling en de producent/ gezelschap ingevoerd. Ook de premièreda­ tum- en locatie, het creatief team (auteur, regisseur, choreograaf, decorontwerper etc.) en alle uitvoerenden met hun eventuele rol worden vermeld. Daarnaast worden de dis­ cipline in hoofdcategorieën (toneel, dans, muziektheater, etc) en trefwoorden aan de productie gekoppeld. Ook wordt geregis­ treerd op welke festivals een productie te zien is geweest. Zo kan een student die on­ derzoek doet naar het Holland Festival via een simpele selectie snel zien welke en hoe­ veel theater- en dansvoorstellingen er door de jaren heen op dit vermaarde festival te zien zijn geweest.

Meer dan feiten alleen De gegevens waarop de database zich ba­ seert worden door het TIN op diverse ma­ nieren verzameld. Voor actuele producties wordt er in mei en juni een ‘wordt ­verwacht’-actie gedaan: de websites van pro­ ducenten en impresariaten worden gecheckt om te zien welke nieuwe producties er voor het komend seizoen op stapel staan. Vervol­ gens worden deze in de databank ingevoerd.

Daarnaast ontvangt het TIN gedurende het seizoen theateragenda’s, programmaboek­

jes, flyers, persberichten en e-mails waarin nieuwe producties worden aangekondigd.

Rond de tijd dat een voorstelling in premiè­ re gaat, vragen wij aan de producent om ­actuele gegevens van de betreffende produc­ tie. Ook wordt documentatiemateriaal opgevraagd en worden achtergrondartike­ len, interviews en recensies uit een aantal landelijke dagbladen en tijdschriften verza­ meld. Al dit materiaal wordt vermeld, digi­ taal gescand of gekoppeld aan de betreffen­ de productie zodat een samenhangende informatiebron ontstaat.

Bron voor de collectie Omdat de database een compleet beeld geeft van wat er in een jaar gespeeld wordt is het ook bij uitstek de bron om te bepalen wat er voor de museale collectie van belang is om te verzamelen. Hiervoor werkt het TIN sinds een aantal jaren met de zogeheten ­CollectieSelectie. Deze selectie wordt vast­ gesteld door professionals en bestaat uit ca.

100 producties die representatief zijn voor een bepaald seizoen. Van deze voorstellin­ gen verzamelt het TIN foto’s, videoregistra­ ties, affiches en programmaboekjes. Al het materiaal dat wij van deze producties ont­ vangen, ook bijvoorbeeld toneelteksten en ­libretto’s, worden in de databank gekoppeld.

Op deze manier ontstaat een totaalbeeld van de voorstellingen, voor nu en voor later.

Ver verleden De producties die voor 1983/1984 in pre­ mière zijn gegaan, zijn voor een groot deel met terugwerkende kracht ingevoerd, soms dankzij speciale projecten. Hoewel hier nog veel werk te verrichten is, gaat de productie­ databank een eind terug in de geschiedenis.

De oudst ingevoerde productie dateert van 2 augustus 1751. Toen werd er ten behoeve van het Rasp en Spinhuys van Amsterdam een double bill opgevoerd: het Nederlandse treurspel De dood van eerlykheid en trouw,

Deel je kennis op theaterencyclopedie.nl De TIN theaterencyclopedie is een digitale ­informatiebron voor iedereen die van theater houdt. Je kunt er feiten o ­ pzoeken, liedjes luisteren en fragmenten bekijken. Maar ook kun je er je eigen kennis en informatie over het ­Nederlandse theater aan toevoegen door ­middel van wiki software. Zo missen er nog veel biografieën en is er plek voor meer ­(rechtenvrije) foto’s en video’s.

Voor de presentatie van Het Boek – Paardenkathedraal 19962008 dat nu in de winkels ligt, monteerden Uri Rapaport (lichtontwerper) en Thomas de Bres (acteur) compilatiefilmpjes van alle voorstellingen. Deze staan nu ook op de theaterencyclopedie. Thomas: “Geweldig dat er nu een digitaal podium is om al het beeldmateriaal van onze voorstellingen overzichtelijk te kunnen delen met andere theaterliefhebbers, als herinnering of als kennismaking. Op deze manier gaat ons werk niet ver­loren.”

“Ik vond tijdens mijn literair-historische ­research over Slauerhoffs verblijf in Utrecht interessant materiaal over de danseres en zijn ­latere vrouw Darja Collin, die hij hier zou hebben leren kennen.

Het materiaal kon ik uiteindelijk niet kwijt in mijn publicaties, maar wél op de TE.” ­— Dr. Niels W. ­Bokhove, ­filosoof en literatuur­historicus

theater instituut nederland — 5

198

574

komt de titel ‘Hamlet’ voor in onze database.

De oudste ‘Hamlet’ met een premièredatum dateert van 21 maart 1914.

Er zijn negen voorstellingen waarin honden een rol hadden. Drie waarbij koeien optraden. Twee waarin paarden een rol hadden (los van circussen uiteraard). Eén voorstelling waarin een kat een rol had en één met een kip.

1 2 3

producties In seizoen 2010/2011 Toneel

141

waarin de naam ­‘Sinterklaas’ voorkomt.

1

9

148

50 titels

producties hebben Carré als premièrelocatie.

Beestenboel

Annie MG Schmidt

224 X

213

Henrik Ibsen

6 — Bulletin NOVEMBER 2011

234

Molière

Doe de test op www.theatertest.nl en win leuke theater­prijzen!

277

Harold Pinter

Benieuwd naar je eigen ­theaterkennis?

879

Samual Beckett

De productiedatabank en de daaraan ge­ koppelde collectie is uniek in Nederland.

Nergens anders wordt de theatergeschiede­ nis op deze wijze bewaard en levend gehou­ den. Door de combinatie van een database en de daaraan gekoppelde affiches, foto’s, programma’s, tekstboekjes, beeldmateriaal en nog veel en veel meer wordt de theaterge­ schiedenis gedocumenteerd. Niet alleen van die ene productie, maar ook in samenhang met andere voorstellingen, makers en arties­ ten. Daarmee bieden de database en collec­ tie van het TIN een schat aan informatie én inzicht in de theaterwereld voor en van heel veel verschillende mensen: van liefhebbers, wetenschappers en studenten tot aan profes­ sionals uit het theater- en dansveld. Een ­database en een collectie die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Om de geschie­ denis van het theater levend te houden, moet dat zo blijven. Ook na 2012!

Meest gespeelde toneelauteurs, sinds 1940 Anton P. Tsjechov

Vele toepassingen De database biedt dus een schat aan infor­ matie. Fans van Chantal Janzen vinden al haar musicals in een oogopslag in de Thea­ terencyclopedie, die er gebruik van maakt.

Studenten raadplegen de productiedatabase voor de verschillende uitvoeringen van Op hoop van zegen door de jaren heen. Maar ook theatergroepen die van plan zijn om Leedver­ maak van Judith Herz­berg weer eens op te voeren en willen weten wanneer dit stuk voor het laatst gespeeld is, door wie en wat de pers erover schreef, kunnen in de data­ bank terecht. Voor het research voor een DVD box ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van Carré in 2012 is het een onmis­ bare bron. En ook voor statistieken, zoals de lijstjes gepubliceerd in het tijdschrift TM, worden de gegevens uit de databank ­gebruikt.

Facts & Figures William Shakespeare

v­ eroorzaakt door de ondergang der Bataafsche vryheit werd gevolgd door het wat lichtvoe­ tiger Zwetzende wynkooper door een zweerenden duyvel bezetenen. Deze productie kon worden ingevoerd omdat er een pamflet van deze voorstelling is opgenomen in de collectie.

En zo is er nog veel meer materiaal in de collectie voorhanden die de basis vormt voor het aanvullen van de databank, waar­ door het theatergeheugen steeds completer wordt.

1751

480

Poppenspel

69

Mime

88

Amusementsvorm 235 Muziektheater

278

Multidisciplinair* 218 Dans

381

* Meest voorkomende combinatie: dans en muziektheater (78)

Oudst ingevoerde produc­ tie in de database.

mediatheek

Zoek en Vind in de collectie Online TIN catalogus sterk verbeterd Het was al langere tijd dé grote wens van professionals, studenten, journalisten, wetenschappers en alle anderen die regelmatig de TIN ­catalogus raadplegen: een beter digitaal zoeksysteem. Nu is het zover! Sinds begin n ­ ovember is de nieuwe catalogus online die makkelijker en sneller zoekt, maar vooral beter vindt. door Monica Kiezebrink – Wil je weten of het TIN een bepaalde ont­ werpschets in de collectie heeft? Zoek je foto’s van een voorstelling?

Of wil je weten welke informatie het TIN heeft over mimespel in de jaren zeventig? Je vindt het antwoord in de vernieuwde digitale cata­ logus op www.tin.nl.

Het raadplegen van de oude catalogus zorgde regelmatig voor ondui­ delijkheid en frustratie. Een schrijffout in een naam betekende geen resultaat. Ook het intypen van bijvoorbeeld Henrik Ibsen leverde tot onbegrip van de zoeker niets op – ervaren gebruikers wisten inmid­ dels dat de truc was om te zoeken op Ibsen, Henrik. Daarbij moest je behoorlijk thuis zijn in de opbouw van de TIN collectie om het ver­ schil te weten tussen ‘zoeken in museumcollectie’ en ‘zoeken in het archief’.

Intuïtief zoeken Al deze trucjes en voorkennis zijn niet langer nodig. Het nieuwe zoek­ systeem laat de gebruiker op intuïtieve manier zijn weg vinden, geeft aanvullingen en doet suggesties. De verschillende collecties worden als één geheel gepresenteerd, zodat je een compleet beeld krijgt van wat er van je zoekopdracht bij het TIN te vinden is aan foto’s, affiches, knipsels, enzovoorts. Voor wie heel gericht wil zoeken is er een ‘uit­ gebreid zoeken’ optie. En voor wie afbeeldingen wil vinden kun je in plaats van op beschrijvingen ook direct op beeld zoeken. Als vierde mogelijkheid kent de nieuwe cata­logus een thesaurus, waarmee je op (theater)begrippen door de collectie kunt zoeken.

Originelen in de mediatheek De catalogus is bedoeld om een overzicht te bieden van wat het TIN in de collectie heeft. Het is dan ook geen digitale versie van de col­ lectie. Om de zoekresultaten zo goed mogelijk te illustreren worden zoveel mogelijk afbeeldingen getoond van het betreffende item.

Met heel veel fotografen zijn bijvoorbeeld afspraken gemaakt over het tonen van hun werk. Ook veel knipsels en recensies zijn de afge­ lopen jaren gedigitaliseerd en worden bij de zoekresultaten getoond.

Die afbeeldingen zijn echter vanwege de rechten te klein om te lezen. De leesbare versies en originelen stukken kunnen – zoals altijd – in de mediatheek worden bekeken.

Feedback is welkom De nieuwe catalogus is in verschillende fases uitgebreid getest door verschillende gebruikers. We blijven echter steeds op zoek naar nieu­ we verbeteringen. Daarom zijn we heel erg benieuwd naar je reactie!

Heb je commentaar, vragen of tips, reageer dan op de website of stuur een berichtje naar mediatheek@tin.nl.

Het blijft hier niet bij Inmiddels zijn we aan het werk met de volgende fase van de verbeter­ de catalogus: de koppeling met online diensten zoals het reserveren van boeken, verlengen van de uitleentermijn en het bestellen van ­reproducties. Voor onze leden komt de eerste serie digitale ­services vanaf 1 januari 2012 beschikbaar.

theater instituut nederland — 7

financiering podiumkunsten Tentoonstellingen

Van ‘subsidie­ slurper’ naar ­kunstbedrijf Langzaam maar zeker dringt het door: we moeten het echt met minder geld gaan doen in de podiumkunstensector. Althans, met minder van de overheid. Daar­buiten ligt gelukkig nog een enorm, behoorlijk onontgonnen terrein om geld te verdienen. Naomi Russell onderzocht voor TIN en MCN de stand van zaken rondom overheidssubsidie en private financiering van de podiumkunsten in Nederland. Resultaat: een essay en een toolkit vol praktische aanknopingspunten. Een paar schoten voor de boeg uit de koker van een ervaren bruggenbouwster tussen de artistieke en de zakelijke kant. door Moon Saris – Wat Naomi Russell het meest opviel toen ze dit voorjaar tal van podiumkunstenorganisa­ ties interviewde, was dat sommige mensen ontzettend boos waren. ‘Dat zagen we ook in Engeland toen That­ cher in de jaren tachtig de kraan dicht draaide. Eerst komt ongeloof, dan woede en pas als de bezuinigin­ gen echt aan de hand zijn en de sector zich dat volle­ dig realiseert komt de boodschap aan. Maar er waren, zowel toen in Engeland als nu in Nederland, ook orga­ nisaties die constateerden: het moet anders en wij zijn klaar voor de veranderingen in het culturele bestel.’

Hoe dan ook: de knop moet om. De podiumkunsten moeten, voor zover dat nog niet is gebeurd, in no time hun organisaties veranderen van ‘subsidieslurper’ in kunstbedrijf. Met misschien her en der een steuntje in de rug van overheidssubsidie.

Zakelijke neus Een zakelijke neus is daarin een grote pre. En heb je die niet, dan moet je die ontwikkelen. ‘Mijn zusje (Alice Russell, red.) is bijvoorbeeld jazzzangeres. Ze kan geweldig zingen en heeft een fantastische band achter zich. Maar die kwaliteiten tellen nauwelijks als ze niet weet hoe ze die moet verkopen. Natuurlijk ligt voor kunstenaars de prioriteit bij de artistieke kant, maar de zakelijke kant komt direct daarna. Goed ­ondernemerschap maakt dat je kunt blijven doen wat je belangrijk vindt, en je de mensen die daaraan bij­ dragen kunt betalen.’

8 — Bulletin NOVEMBER 2011

“ Je vraagt niet alleen geld voor jezelf, je vraagt geld voor het moois dat je maakt!”

—Naomi Russel

Ondernemerschap, dat is het kernwoord. Want wie denkt dat het werven van fondsen stopt bij het aan­ boren van bronnen, zit er volkomen naast. ‘Goed kunstondernemerschap vindt zijn basis in goede kunst. Goede kunst, gebaseerd op een oorspronkelijk idee, heeft altijd een relatie met mensen in de maat­ schappij. Daarom moet idealiter de ‘zakelijke kant’ van een organisatie niet alleen vertegenwoordigd zijn in de z­ akelijke leiding of in een adviseur, maar juist ook in de artistieke kern. Wie de kunst snapt, kan haar het best uitleggen aan het publiek en ‘verkopen’ aan g ­ eldschieters. Ik spreek dan ook liever over ‘artis­ tieke o ­ ntwikkeling’ dan over “fondsenwerving”.’

Geen kant-en-klare mix Er is geen kant-en-klaar advies dat ieder gezelschap, festival of podium tot een goed kunstondernemer maakt. De strategie hangt onder meer af van de ­beweegredenen van een instelling, haar positie in de markt en de (potentiële) band met bedrijven en particulieren. Maar er zijn wel lijnen aan te geven, zoals blijkt uit Russells toolkit. De belangrijkste: ­onderscheid je, want zonder goed profiel is er geen ­beginnen aan.

Een klein dansgezelschap als Conny Janssen Danst, hoe zou dat het kunnen aanpakken? ‘Conny Janssen heeft een vaste schare volgers. Zij spreken deze per­ soonlijk aan en geven ze een speciale behandeling.

Zo betrekken ze het publiek bij hun werkproces.

“ Naomi heeft ons vooral bevraagd over de dingen die wij ondernemen om meer geld te genereren. Wij zijn bijvoorbeeld twee jaar geleden begonnen met het bouwen aan Conny’s Keuken, een netwerkprogramma waarbij we mensen uitnodigen op de plek waar wordt gecreëerd. Bij repetities, voor een etentje bij ons in de kantine of voor een goed gesprek over kunst. Naomi vond dat een goed initiatief en adviseerde vooral dicht bij onze organisatie en activiteiten te blijven. Dat doen we ook. We kiezen niet voor luxe, voor een klassiek gala of iets dergelijks, maar voor informeel, persoonlijk en sfeervol met alles erop en eraan. Dat past het best bij het werk van C ­ onny.”

— Thomas Smit, zakelijk leider Conny Janssen Danst

­ iefhebbers vinden het bijzonder contact te hebben L met de artiest zelf in plaats van met een vertegenwoor­ diger. Ze hebben voor die speciale positie graag wat over en worden bovendien – nog betere – ambassa­ deurs voor het werk.’ Deze aanpak werkt ook voor een grote club als Toneelgroep Amsterdam. En die kan daarnaast ook andere strategieën inzetten, op alle ­niveaus en vlakken. Naast persoonlijke donaties ook bedrijfssponsoring, naast betrokkenheid op voorstel­ lingsniveau ook op seizoensniveau of speciale aan­ dacht voor talent­ontwikkeling, bijvoorbeeld.

Een festival als Festival aan de Werf, van een dag of tien met veel experimenteel theater, adviseert Russell eens te kijken naar relaties met bedrijven wier produc­ ten aansluiten bij de relatief jonge doelgroep.

‘5000 euro sponsoring en gratis merchandise, dat moet te doen zijn. Met daarnaast crowdfunding: een gift vanaf 10 euro, met achteraf de exclusieve ­mogelijkheid om een filmpje te downloaden. Dat is goed voor de betrokkenheid.’

En waarop kan, tot slot, een niet producerende schouwburg het beste zijn wervingsbeleid baseren?

Russell: ‘Groot of klein, dat maakt niet zo veel uit.

Ik zou eerder gaan voor corporate dan voor private fondsenwerving. Maar het allerbelangrijkste: een her­ kenbare programmering. Durf te kiezen. Zorg dat je een vast publiek trekt en aan je bindt. Zorg dat men­ sen zo veel mogelijk zien en dat ze niet terugschrikken als ze een voorstelling een keer wat minder vinden.

“ Wat een ontzettend Brits, nuchter en inspirerend gesprek had ik met Naomi. Ze borduurde enthousiast voort op wat ze van mij hoorde en ik wimpelde af. Jullie artistieke leiding, een geweldig team bekende mensen, kunnen die geen bedrijfstrainingen geven? Euh nee, die willen liever mooie voorstellingen maken. Die foto’s van Inez van Lamsweerde, kun je daar niet meer mee doen?

Poe, nou. Zo’n glossy als in het jubileumjaar dan, dat kan toch best elk jaar? Nee, dat was een keer leuk, dat kunnen wij niet nog eens. De manier waarop zij overal gretig op hapte, heeft me aan het denken gezet. Dat kunnen wij best! We moeten alleen de gêne voorbij. En dingen zoeken die aansluiten bij de Mug, zoals samenwerken met een bedrijf dat bij ons past. Hoe meer ik erover nadenk, hoe meer ik verzin.”

— Margreet Huizing, zakelijk leider ­Mugmetdegoudentand

Toolkit De digitale toolkit leidt de gebruiker met praktische voorbeelden, spreadsheets en vragenlijsten naar een concreet plan van aanpak. Dat kan zijn voor een heel nieuw fondsenwervingsbeleid of voor de aanscherping van het bestaande beleid.

De toolkit werkt voor alle gezelschappen en organisaties in de podiumkunsten, voor kleine en grote, voor commerciële en niet-commerciële, voor gezelschappen en podia.

De website maakt gebruik van de kennis en ervaring die gezelschappen en organisaties uit Nederland en het Verenigd Koninkrijk eerder op dit gebied hebben opgedaan.

De toolkit is te vinden op www.privaatgeld­ podiumkunsten.com Klik op ‘Beginnen’ en kijk wat jij kunt doen om voor jouw gezelschap, festival of theater meer geld uit de markt te halen.

Het essay van Naomi Russell is ook op deze website te vinden.

Geef relaties suggesties gebaseerd op eerder bezochte voorstelling, geef korting op kaartjes of geef tijdens een speciale actie een extra kaartje voor een vriend of vriendin gratis.’

Slank blijven Ze heeft makkelijk praten… ‘Ik weet heus wel dat fondsenwerven niet makkelijk is. Het is niet van van­ daag op morgen in kannen en kruiken. Je zult zeker tegenslagen krijgen. Zelfs met de juiste strategie is het halen van geld uit de private markt een zaak van lange adem. Kijk, wie slank wil blijven, moet iedere dag naar de sportschool en toetjes laten staan. Volhouden is het credo, ook al is het niet altijd even leuk. Vraag je elke week af: met wie praat ik, waarom met hen en wat wil ik vragen? Het ergste wat je kan overkomen is een “nee”. In het begin zal het eng zijn, maar als je de plankenkoorts overwint en de kleine successen waar­ deert, kun je prachtige dingen bereiken. Vergeet nooit: je vraagt niet alleen geld voor jezelf, je vraagt geld voor het moois dat je maakt!’

Naomi Russell studeerde blokfluit en dwarsfluit aan het conservatorium in London. Ze werkte als fondsenwerver voor het Young Vic Theatre en het Royal Opera House in London.

Sinds 2005 heeft ze haar eigen adviesbureau voor fondsenwerving in de culturele sector. www.wonderbird.eu

theater instituut nederland — 9

collectie

“Het mooiste vliegende boot” De favorieten van drie generaties ­theaterfans foto’s: Jean van Lingen

Iedere generatie heeft zijn eigen theaterverleden. Met favoriete acteurs, dansers, caba­ retiers, auteurs en regisseurs.

Met bijzondere decors, gedenkwaardige scènes, beroemde liedjes en onvergete­ lijke tekstbehandeling.

Wij nodigden drie generaties uit om door de depots van het Theatermuseum te dwalen, op zoek naar hun favoriete theaterherinnering. ‘Wat een intense speler was dat.’

Simon Chajes (65 jaar) – Kostuum gedragen door Henk van Ulsen in De wijze kater

Joël Chajes (40 jaar) – Trommel en hoofdtooi van Wim Sonneveld als Nikkelen Nelis

10 — Bulletin NOVEMBER 2011

door Dorinde van Helden — Als ik Simon vraag naar zijn theaterherinneringen vindt hij het lastig kiezen, want hij heeft er zoveel.

Vanaf zijn vijftiende was hij al in het theater te vinden. Hij zag er stukken van toneel­ schrijvers als Samuel Beckett, Edward Albee en Luigi Pirandello. Absurdistisch toneel spreekt hem zeer aan, maar ook stukken met een directe problematiek. ‘Ik was een jaar of negentien toen ik de voorstelling Dagboek van een gek zag, gebaseerd op het boek van Nilolai Gogol.’ Dit stuk waarin Henk van Ulsen het verhaal vertelt van een gewone ambtenaar die langzaam waanzinnig wordt, maakte veel indruk op hem. ‘Wat een inten­ se speler was dat, prachtig.’ In de collectie van het TIN is veel materiaal van en over Van Ulsen te vinden, waaronder zijn per­ soonlijke archief. Voor het portret kiest Simon het katerpak dat Van Ulsen droeg in De wijze kater, ook al zo’n gedenkwaardige voorstelling.

vond ik de Spelfoto van Wim Sonneveld met de trommel en de hoofdtooi die hij gebruikte in het nummer Nikkelen Nelis, uit een Avond met Wim Sonneveld, 1964. Fotograaf: L.J.P de Waal

Spelfoto van Henk van Ulsen als Hans de Kater in De wijze kater van Herman Heijermans (1964). Fotograaf: Frits Lemaire

Simon liet het trouwens niet bij kijken naar theater alleen, hij vond het ook leuk om zelf te spelen. Onder andere in de woongemeen­ schap Impuls in Pieter­buren, waar hij met zijn gezin woonde in de jaren zeventig. ‘Daar deden we aan improvisatietoneel, in de stijl van de Commedia dell’arte. We traden dan op in een schuur voor wie wilden komen kij­ ken.’

Liefde voor theater heeft Simon ook overge­ dragen op zijn zoon Joël en kleinzoon Imur.

In Pieterburen speelden Joël en zijn broer mee in de geïmproviseerde voorstellingen.

Ook nam hun vader hen soms mee naar ­t heater in Groningen. Maar Joël’s theater­ held is toch wel Wim Sonneveld. Hij heeft hem nooit in het theater zien optreden, want toen de cabaretier en zanger overleed in 1974 was Joël pas 2 jaar oud. Hij luisterde naar de platen van zijn vader en maakte ­cassettebandjes met een compilatie van Son­ nevelds conferences. ‘Hebben jullie die tele­ foon uit zijn conference waarbij er allerlei mensen op de lijn zitten?’, vraagt Joël. Nee helaas, maar wel de trommel van ­Sonnevelds creatie Nikkelen Nelis. ‘Wie had dat nou ge­ dacht, dat ik nog eens met die trommel op schoot zou zitten’, lacht Joël.

Op zijn negende verhuisde het gezin naar Amsterdam. Joël herinnert zich nog het Fes­ tival of Fools (begin jaren tachtig) op het ADM terrein in Amsterdam Noord. Het TIN heeft hiervan prachtige originele affiches in de collectie. Indertijd keek Joël zijn ogen uit naar de meer dan zestig groepen uit de hele wereld die er optraden. Er stonden circus­ tenten en boten werden als decor gebruikt.

‘Op het Max Euweplein stond vroeger een oude gevangenis. Op de luchtplaats organi­ seerde mijn vader samen met anderen mu­ ziekoptredens.’ Ook herinnert hij zich op die locatie een kinderfilmhuis. Zelf speelde Joël de hoofdrol in de speelfilm De vogelmens (1983), naar het verhaal van Oek de Jong.

Dit had een opstap kunnen zijn naar een ­acteercarrière, maar hij werkte liever achter de schermen. Eerst bij het legendarische Tattje Rekwisieten en nu bij heelphil.com (van design, vintage en antieke meubels tot eyecatchers), waar hij onder andere de filmen theaterwereld op het gebied van rekwisie­ ten bedient.

Simon vindt het belangrijk om zijn klein­ zoon, die opgroeit met de TV en computer, ook te laten kennismaken met theater.

Hij nam Imur van jongs af aan al mee naar poppentheater en kindervoorstellingen in De Krakeling. Ook Imur’s vader neemt hem geregeld mee. Onlangs nog naar de voorstel­ ling Eén voor allen, allen voor één van Theater­ groep Lange Mannen, die momenteel langs theaters in Nederland toert. Maar de gaafste voorstelling vond Imur SILO 8 van theater­ gezelschap Vis à Vis. Joël werkte in de op­ bouwfase mee aan deze voorstelling en vond onder andere de wenteltrap die – bevestigt aan een hijskraan – aan het begin van het stuk spectaculair uit de lucht komt zetten.

‘Heel goed bedacht, al die special effects’, zegt Imur, ‘dat had ik helemaal niet ver­ wacht.’ Als ik hem tot slot vraag wat hij het mooiste vond, wijst Imur op het affiche: ‘De vliegende boot!’

Imur Chajes (13 jaar) – Affiche van de voor­stelling SILO 8 van Vis à vis

Wilt u ook eens een kijkje nemen in de depots van het Theatermuseum? Binnenkort organiseren we nieuwe rondleidingen. Stuur een berichtje naar mediatheek@tin.nl dan houden wij u op de hoogte.

theater instituut nederland — 11

theaterwandeling

TIN theatertour op MuseumApp Interactieve wandelroute langs Amsterdams theater(verleden)

De nieuwe iPhone applicatie laat je dwalen in de wondere wereld der musea. De ‘theatertour’ van het Theater Instituut voert onder andere langs de eerste woonplaats van Vondel, het hotel waar Frankrijks grootste actrice S ­ arah Bernardt verbleef en de vele theaters die Mokum rijk is.

Een interactieve belevenis die Amsterdams theaterverleden doet opleven in het heden.

Waag Society, Amsterdam Museum en Stichting DOEN ontwikkelden afgelopen jaar de ‘Museum­App’. Een applicatie waarmee je een wandeling kunt maken door de Amsterdamse binnenstad die langs museale, historische, unieke plekjes voert. ­Inmiddels hebben negen Amsterdamse Erfgoedinstellingen een wandeling uitgezet, waaronder het TIN.

Brechtje Zwaneveld met de MuseumApp voor Koninklijk Theater Carré

12 — Bulletin NOVEMBER 2011

door Brechtje Zwaneveld – ‘Op een mooie zomerse dag in september loop ik de ‘theatertour’. Op een tra­ ditioneel drukke Dam log ik in op de iPhone die ik voor h 5,- heb gehuurd bij het Amsterdam Museum.

Via de koptelefoon wordt me uitgelegd hoe de route werkt. Het blijkt heel gemakkelijk: op het schermpje verschijnt een kaartje, waarop locaties zijn gemar­ keerd. Door die markeringen aan te klikken kunnen filmpjes en foto’s worden bekeken. Bovendien staat er bij elke locatie een beschrijving van interessante ­wetenswaardigheden. Vol verwachting start ik het ­‘theatermuseale’ wandelavontuur.

De Dam blijkt al vanaf 1600 bevolkt te worden door theatermakers, clowns en straatartiesten. In die tijd vertoonde een allegaartje aan artistieke lieden zijn kunsten op de houten podia van jaarmarkten en ker­ missen. Ruim vierhonderd jaar later blijkt er nog maar weinig veranderd: Darth Vader uit Star Wars beklimt behoedzaam een sokkeltje en een lenige acrobaat heeft een magische cirkel van publiek om zich heen verzameld.

Een paar honderd meter verder, in de Warmoesstraat, word ik gewezen op het huis waar toneelschrijver Joost van den Vondel als kind van een zijdehandelaar zijn jeugd heeft doorgebracht. En dan voert de route, hoe kan het ook anders, door dé theaterstraat van Amster­ dam: De Nes. In Theater de Brakke Grond werd in de jaren zestig theatergeschiedenis geschreven door de bouw van een revolutionair podium. Lijst en gordij­ nen ontbraken en één punt van het podium stak de zaal in, waardoor het publiek aan weerszijden kon zit­ ten. Een schitterende prent van Frascati doet de mo­ derne uitstraling van het huidige theater verbleken.

De gravure op mijn kleine schermpje roept de brui­ sende sfeer op van het negentiende eeuwse nachtleven dat werd bepaald door revuemeisjes, dansmariekes en smachtende heren. Verderop in de nieuwe Doelen­ straat wordt opnieuw die negentiende eeuwse sfeer voelbaar, als ik voor het Doelenhotel sta. Daar werd de Franse actrice Sarah Bernardt onthaald op een sere­

Column

René Kahn

Kunst en uw brein

Sarah Bernhardt Foto: Nadar

nade, toen zij na haar optreden op het balkon van haar kamer verscheen.

Via de Kleine Komedie – dat na een roerige geschie­ denis nog altijd Neerlands hoop in bange dagen vormt voor generaties cabaretiers, de Stopera – die wonder­ lijke samenklontering van stadhuis en opera, en Ko­ ninklijk Theater Carré – dat oorspronkelijk een hou­ ten circustent was, beland ik op het Rembrandtplein.

Hier werd in 1927 een beroemde crime passionel ge­ pleegd. Grondlegger van het cabaret, Jean-Louis Pi­ suisse, werd pal vóór café Schiller samen met zijn vrouw doodgeschoten door een jaloerse aanbidder.

Bij het beeld ter nagedachtenis aan deze grootmeester treedt vandaag een zangers met pianist op. Haar stem­ geluid háált het echter niet bij de bronstige stem van Pisuisse die zijn onovertroffen Mensch Durf de leven! in mijn oor zingt.

En zo wandel ik door, heen en weer geslingerd tussen heden en verleden van de gevarieerde theatertraditie die Amsterdam te bieden heeft. Tot ik op de Keizers­ gracht eindig voor nummer 384. Voorbijgangers kij­ ken op noch om, maar ik lees op mijn iPhone dat hier ooit de allereerste Stadsschouwburg van Amsterdam stond. De theatertour heeft mij een prachtige, voor anderen onzichtbare, theaterwereld onthuld!’

De wandelingen in de MuseumApp bevinden zich nog in een testfase. De erfgoedstellingen werken aankomend jaar verder aan de volledige ontwikkeling en verbetering van de app.

Ook aan de hierboven beschreven theaterroute van het TIN wordt nog druk gewerkt. Mocht u de route gaan lopen, dan zijn we benieuwd naar uw bevindingen en staan we open voor suggesties. Deze kunt u, nadat u de route heeft gelopen, via de app op uw telefoon direct naar ons doorsturen.

Verder ontwikkelt het TIN op dit moment nog twee andere routes, zoals een Gijsbrecht & Vondel- en een theatrale Liedjes wandeling. De iPhone applicatie is binnenkort ook beschikbaar voor Android toestellen.

Ik ben een hersenonderzoeker. Dus wat doe ik hier met een column in Bulle­ TIN? De reden is dat hersenen en kunst meer met elkaar te maken hebben dan u misschien zo op het eerste gezicht denkt. En dan bedoel ik niet dat we ons brein nodig hebben om van (podium)kunst te genieten, emoties te erva­ ren, of om op de planken te kunnen staan. Nee, de band tussen hersenen en kunst is een geheel andere: kunst, en wel in het bijzonder de muziekkunst, is goed, gezond voor uw brein.

We weten al enkele decennia dat onze hersenen een flexibel orgaan zijn, bijna net zo veranderbaar als onze spieren. En dat moet ook wel. Hoe is het anders voor te stellen dat we miljoenen jaren evolutie overleefd hebben, ja bovenaan de voedselketen zijn geëindigd, wanneer die anderhalve kilo brein zich niet zou kunnen aanpassen aan – en beïnvloed worden door – de steeds verande­ rende omgeving? Die plasticiteit van de hersenen heeft verstrekkende gevol­ gen, waarvan een van de belangrijkste is dat u de gezondheid, groei, functie, samenhang en kwaliteit ervan voor een deel zelf in de hand heeft.

We kunnen onze spieren trainen en dan worden ze dikker en sterker. Om­ gekeerd, kunnen we onze spieren ook verwaarlozen en het gevolg is dat ze dunner en slapper worden. Voor het brein geldt in grote lijnen hetzelfde.

Ik heb dit uitgebreid besproken in mijn nieuwe boekje, “De tien geboden van het brein” en een van die geboden zal ik hier wat uitgebreider bespreken.

Omdat het over het effect van kunst op onze hersenen gaat.

Neem muziek bijvoorbeeld. Het maken van muziek, wanneer je er vroeg in het leven mee begint en goed oefent, heeft grote invloed op de ontwikkeling van het brein. De gevolgen uiten zich in de aanleg van meer en steviger verbindin­ gen in de hersenen. Dit weten we op basis van verschillende studies die met hersenscans de dikte van de verbindingen in de hersenen hebben gemeten bij mensen die muziek maken en zij die het zonder deze muzieklessen moes­ ten doen. Daar blijft het echter niet bij: we weten ook op basis van studies bij kinderen die getest werden. Bij tientallen (Canadese) kinderen is namelijk hun emotionele en gewone intelligentie gemeten voorafgaande aan een jaar lessen in muziek, zang of toneelspelen en daarna. Wat bleek? De muziek- en zang­lessen bevorderden de emotionele en de gewone intelligentie bij deze ­k inderen aanzienlijk. Kortom, muziek maken (niet zozeer passief luisteren, zo blijkt uit ander onderzoek) is goed voor de structuur en functie van de her­ senen. Als je er maar vroeg genoeg mee begint (zo voor je zevende levensjaar), tenminste.

Hoe zit dat met andere vormen van kunst? Veel onderzoek is er niet naar ver­ richt maar we weten wel dat studeren en leren goed is voor ons brein. Zo blijkt dat feiten stampen, woordjes en teksten leren de gebieden in het brein doen groeien die van belang zijn voor het opnemen van nieuwe informatie.

Podiumkunst beoefenen, of het nu muziek maken, zingen, of teksten uit je hoofd leren is: je brein groeit ervan. En dat blijft niet zonder gevolgen want het maakt je slimmer en emotioneel begaafder. Dat de kunsten belangrijk zijn voor ons welbevinden, dat wist u natuurlijk al lang. Maar dat het goed is voor uw brein? Uit de kunst!

René Kahn is hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit Utrecht en afdelingshoofd ­psychiatrie aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht en lid van de Koninklijke ­Nederlandse Academie van Wetenschappen. Hij specialiseerde zich in de Verenigde ­Staten, en onderzocht de biologische aspecten van angststoornissen en schizofrenie.

Hij publiceerde o.a. de bestsellers Onze hersenen (2006) en In de spreekkamer van de psychiater (2008). Onlangs verscheen De appel en de boom (2011). Eind oktober is bij uitgeverij Balans zijn nieuwe boek ‘De tien geboden voor het brein’ verschenen.

theater instituut nederland — 13

Tin theaterprijzen

Een mooie mix van emoties en beelden

Afgelopen 8 november maakte initiatiefnemer TIN in het MC theater in Amsterdam de winnaars bekend van de TheaterPrijzen; de TheaterAffichePrijs, de T ­ heaterFotoPrijs en de Wijnberg ­ScenografiePrijs. Aan de prijzen is een geldbedrag verbonden van € 2.500.

TheaterAffichePrijs

Wijnberg ScenografiePrijs TheaterFotoPrijs

Foto: Jacq. van Eeden

winnaar Joris van Bennekom – NEW Productions, Soldaat van Oranje – De Musical

winnaar Paulien Cornelisse – Impresariaat WallisFinkers – Hallo Aarde

“ Het eenvoudige maar doeltreffende resultaat ‘knalt eruit’” — Jury TheaterAffichePrijs 2011 Jurysamenstelling: Voorzitter: Arthur Oostvogel (directeur Stadsschouwburg De Harmonie), Martin Pyper ­(grafisch ontwerper), Neske Beks (theater/filmmaker), ­Lernert & Sander (ontwerpers) en Marc Koppen (vormgever, Scherpontwerp en ­winnaar TheaterAffichePrijs 2010).

14 — Bulletin NOVEMBER 2011

“ Technisch een uitmuntende foto waarin de dramatiek en de energie van de voorstelling fraai naar ­voren komen” — Jury TheaterFotoPrijs 2011 Jurysamenstelling: Voorzitter: Jan Gras (directeur van het Agora ­Theater Lelystad), Patricia Steur(fotograaf en ­documentairemaker), Hans Kemna (casting ­director en fotografie verzamelaar) en Nellie de Boer ­(fotograaf en winnaar TheaterFotoPrijs 2010).

Meer weten?

Het volledige juryrapport en meer informatie over alle genomineerden vindt u op: www.tin.nl/theaterprijzen

Foto: Jacq. van Eeden

winnaars Rieks Swarte (decor en rekwisie­ ten/poppen/maskers), Jacqueline van Eeden (rekwisieten/poppen/maskers), Carly Everaert (kostuums) en Floriaan ­Ganzevoort (licht) – De Storm – De Toneel­ makerij & Firma Rieks Swarte

“ Een goed doordacht idee waar het plezier van deze toverachtige voor­ stelling van afspat” — Jury Wijnberg ScenografiePrijs 2011 Jurysamenstelling: Voorzitter: Dingeman Kuilman (voorzitter College van Bestuur ArtEZ en voormalig directeur van Premsela Dutch Platform Design), Gerardjan Rijnders (theatermaker en schrijver), Marc ­Warning (scenograaf en winnaar van de Wijnberg ­ScenografiePrijs 2010), Simon van den Berg (journalist), Aziz Bekkaoui (modevormgever/kunstenaar), ­Ingrid van Frankenhuyzen (journalist).

(buiten)tentoonstellingen

“ Dans is de ultieme controle over het menselijk lichaam.

In mijn fotokeuze wilde ik dat tot uitdrukking brengen.”

— burgemeester Onno Hoes

Straatbeeld wordt opgesierd met dansfoto’s Tijdens de Nederlandse Dansdagen in Maastricht was de hele stad expositieruimte voor de buitententoonstelling ‘Dans in de stad!’. ­Burgemeester Onno Hoes koos vijf dansfoto’s uit de collectie van het TIN. Dans in de Stad!

Deze buitententoonstelling geeft een kijkje in de omvangrijke collec­ tie van het TIN. De collectie bevat meer dan 12.000 dansfoto’s waar­ in de oudste foto dateert van 1865. Jaarlijks wordt de collectie aange­ vuld met foto’s van vijfentwintig dans premières.

Dans in de Stad! zal aankomend jaar ook te zien zijn in andere steden waar dansfestivals plaatsvinden. Telkens met een andere fotoselectie, want die wordt bepaald door prominenten (de burgemeester bijvoor­ beeld) van de stad die de tentoonstelling aandoet.

Met eenvoud een krachtig beeld oproepen

Billboard met foto’s van Fronteras (Muziek en Dansgroep Yuca), 1992. Foto: Hans Gerritsen en Tegentijd (danstheater Aya), 1999. Foto: Ineke Oostveen.

“ Alles in één beeld vangen is vrijwel onmogelijk, maar de kunst is met eenvoud een krachtig beeld op te roepen.”

— Marten Jongema

Affiches Marten Jongema op omheining van de Parade Zeventig theateraffiches van ontwerper Marten Jongema (1951 - 2011) zijn aankomende zomer te zien op de omheining van het Paradeterrein. Op deze wijze eren het TIN en De Parade de onlangs overleden kunstenaar en ontwerper.

Eerste winnaar TIN TheaterAffichePrijs De buitententoonstelling, die afgelopen zomer al te zien was in Amsterdam, is een greep uit de vele affiches die Marten Jonge­ ma ontwierp voor opdrachtgevers uit de

­t heaterwereld. Het geeft een overzicht vanaf zijn beginperiode bij onder andere de ­Nieuwe Komedie, Carrousel en Boulevard of Broken Dreams tot en met De Parade, waar hij jarenlang art director was. In 1992 was Jongema de eerste winnaar van de TIN ­TheaterAffichePrijs. In de jaren daarna werd hij nog vele keren genomineerd.

Marten Jongema Te midden van vakgenoten nam Marten ­Jongema als ontwerper een bijzondere posi­ tie in. Terwijl velen in de jaren tachtig naar de computer grepen, bleef hij schilderen en tekenen, vaak in combinatie met foto’s. Die werkwijze resulteerde in zijn kenmerkende poëtische beelden.

Affiche voor De Parade, 2007

theater instituut nederland — 15

Blijf op de hoogte!

Volg ons op facebook.com/theaterinstituutnederland twitter.com/TINnl youtube.com/theaterinstituut Of abonneer je op ĂŠĂŠn van de nieuwsbrieven via tin.nl/nieuwsbrieven

www.tin.nl