Playful Modernism in Belgium - part 1/3 by Atomium

C A RO L I N E B ERCK M A N S . P I ER R E B ER N A R D . A N N E-S O P H I E WA L A Z YC

Le modernisme ludique en Belgique Het ludieke modernisme in België Ludic Modernism in Belgium

Catalogue de l’exposition à l’Atomium, du 23 décembre 2009 au 25 avril 2010. Catalogus van de tentoonstelling in het Atomium van 23 december 2009 tot 25 april 2010. Catalogue of the exhibition at the Atomium, 23 December 2009 to 25 April 2010.

L A FAS C I N AT I O N D U P R O G R ÈS D E A A N T R E K K I N G S K R ACH T VA N D E VO O RU I TGA N G T H E FAS C I N AT I O N O F P R O G R ES S L ES M AT É R I AUX D E L’AV E N I R D E M AT E R I A L E N VA N D E TO E KO M S T M AT E R I A L S O F T H E FU T U R E V I V E L ES VAC A N CES ! L E V E D E VA K A N T I E ! V I VA H O L I DAYS ! L A V I L L E M O D ER N E D E M O D ER N E S TA D T H E M O D ER N C I T Y

H I S TO I R E D ’U N E M O D E D E G ES C H I E D E N I S VA N E E N M O D E T R E N D T H E H I S TO RY O F A FAS H I O N S T YL E ATO M E, E X P O, 58 O U SPI RO U ? ATO O M S T I J L, S T I J L E X P O, 5 8 O F R O B B E D O ES ? ATO M , E X P O, 58 O R SPI RO U S T YL E ?

S I N U O S I T ÉS RO N D I N G E N CU RV ES B O O M ER A N G B O E M ER A N G B O O M ER A N G PA R A B O L E E T H YP ER B O L E PA R A B O O L E N H YP ER B O O L PA R A B O L A A N D H Y PE R B O L A FOR ME EN V V-VO R M V-S H A P E Z I GZ AG Z I GZ AG Z I GZ AG A ÉRO DY N A M I S M E A ERO DY N A M I C A A ERO DY N A M I S M E N VO L V LU CH T TA K E O FF ATO M E ATO O M ATO M É TO I L E S T ER S TA R CO U L EU RS K L EU R E N CO LO U RS T E N DA N CES D ES G O L D E N S I X T I ES T R E N D S U I T D E G O L D E N S I X T I ES T R E N D S O F T H E G O L D E N S I X T I ES

104

110

116

122

128

13 4

13 8

14 8

Le vocabulaire . De woordenschat . The vocabulary

L ES N O U V E AUX V I S AG ES D U M O D ER N I S M E D E N I EU W E G E Z I C H T E N VA N H E T M O D ER N I S M E T H E N E W FACES O F M O D ER N I S M

L ES D É B U T S D U M O D ER N I S M E D E O P KO M S T VA N H E T M O D ER N I S M E T H E B E G I N N I N G S O F M O D ER N I S M

Le style . De stijl . The style

L A M É N AG ÈR E H EU R EU S E D E G ELU K K I G E H U I S V RO U W T H E H A P P Y H O U S E W I FE

L A FI N D E L’A N C I E N T E M P S H E T E I N D E VA N D E O U D E T I J D T H E E N D O F T H E O L D WO R L D

L’époque . De periode . The times

6 10

Avant-propos . Woord vooraf . Foreword

S O M M A I R E . I N H O U D S TA FEL . TA B L E O F CO N T E N T S

Cet événement n’aurait pu trouver meilleur écrin que l’Atomium, bâti pour l’Exposition universelle de 1958. Symbole éclatant d’une ère nouvelle, celle des temps atomiques 1, cet édiﬁce des plus ludiques témoigne d’une époque où rien ne semblait impossible.

Le visiteur est ensuite invité à se familiariser avec le vocabulaire du modernisme ludique. La parenté formelle qui unit architecture, mobilier et arts graphiques est mise en lumière.

Les valeurs de la société ayant une inﬂuence sur la mode, l’exposition se penche d’abord sur l’époque, cherchant à découvrir les racines de son goût pour la modernité riante et tonitruante. Sans dresser un portrait détaillé de la période, elle en esquisse les aspects qui présentent des traits communs avec la mouvance artistique.

présente principalement des œuvres belges. La plupart remonte à la période comprise entre 1953 et 1963, années où la tendance a connu sa plus grande popularité. Des œuvres étrangères exposées çà et là rappellent que cette veine a également essaimé un peu partout dans le monde.

Cette exposition – la première consacrée au modernisme ludique –

En vogue dans les années cinquante et au début des années soixante, cette tendance finit par passer de mode, puis fut définitivement reléguée dans la catégorie du mauvais goût. Depuis quelques années, cependant, le vent a tourné et l’on redécouvre enfin l’inventivité de ce style audacieux et pétillant.

Les années d’après-guerre ont laissé le souvenir d’une époque optimiste, résolument tournée vers le progrès et conﬁante en l’avenir. Cette atmosphère déteignit sur l’architecture et le design, donnant vie à un style nouveau : le modernisme ludique, caractérisé par des formes enjouées et des couleurs pleines de fraîcheur.

Avant-propos Woord vooraf Foreword

Waar beter konden we deze tentoonstelling organiseren dan in het Atomium, dat speciaal voor Wereldtentoonstelling van 1958 werd gebouwd? Deze ludieke constructie bij uitstek, een schitterend symbool van een nieuw tijdperk, dat van het atoom 1, is nog steeds de getuige van een tijd waarin niets onmogelijk leek.

Nadien kan de bezoeker kennismaken met de taal van het ludieke modernisme, waarbij ook de formele verwantschap tussen architectuur, meubilair en graﬁek wordt belicht.

Vermits modetrends in grote mate door de maatschappelijke waarden worden beïnvloed, verkent de tentoonstelling eerst de periode zelf, op zoek naar de oorsprong van deze vrolijke, rumoerige moderniteit. Ze wil geen gedetailleerd portret van deze tijd geven maar veeleer in grote lijnen de aspecten belichten die gemeenschappelijke kenmerken met de artistieke beweging hebben.

zijn grootste populariteit genoot. Er worden ook enkele buitenlandse tentoongesteld; ze illustreren dat het ludieke modernisme zich in zowat de hele wereld verspreidde.

Deze tentoonstelling – de eerste die aan het ludieke modernisme is gewijd – toont hoofdzakelijk Belgische werken. De meeste ervan dateren uit de periode 1953-1963, de jaren waarin deze trend

Deze trend kenmerkte vooral de jaren 1950 en de vroege jaren 1960. Nadien raakte hij geleidelijk in verval, tot hij uiteindelijk naar de categorie van de slechte smaak werd verbannen. Maar sinds enkele jaren kan hij op eerherstel rekenen en herontdekken we eindelijk de vindingrijkheid van deze gedurfde, bruisende stijl.

We zullen ons de jaren na de oorlog vooral blijven herinneren als een optimistische periode die resoluut voor de vooruitgang koos en de toekomst vol vertrouwen tegemoet zag. Die sfeer straalde ook af op de architectuur en het design, in die mate zelfs dat er een nieuwe stijl ontstond: het ludieke modernisme, met zijn heel speelse vormen en frisse kleuren.

AVA N T- P RO P O S . WO O R D VO O R A F . F O R E WO R D

There is no better place to hold this event than the Atomium. Built for Expo 58, it is a striking ediﬁce of that new era of the atom 1 and the most symbolic example of a time when nothing seemed impossible.

Visitors are then invited to familiarise themselves with the vocabulary of ludic modernism. The formal relationship that unites architecture, furnishings and graphic arts is highlighted.

As society’s tastes are shaped by its values, this exhibition starts by focusing on the zeitgeist, seeking to uncover what lies at the roots of the era’s penchant for this light and cheerful modernity. Without attempting to give a detailed portrait of the period, it presents a broad brush picture of the common aspects that existed alongside this artistic movement.

This exhibition, the ﬁrst devoted to ludic modernism, presents mostly Belgian creations. The majority date from the period between 1953 and 1963, when this trend enjoyed its greatest popularity. Works from other countries are shown here to complete the story of a style that spread to almost every corner of the globe.

After being in fashion during the 1950s and early 1960s, it fell out of favour and was permanently relegated to the realms of bad taste. But, the winds have changed in recent years and we are once again discovering the sheer inventiveness of this audacious and sparkling style.

The post-war years are remembered as an era of optimism, with full faith in progress and conﬁdence in the future. Architecture and design so imbibed this atmosphere that they spawned ludic modernism, a style marked by forms and colours of extraordinary joviality and freshness.

De veranderingen die zich in die periode afspeelden, hebben tot vandaag hun sporen nagelaten. De spectaculaire technische en wetenschappelijke ontwikkelingen en het toenemende materiële comfort effenden het pad voor de consumptiemaatschappij. Deze periode werd eveneens gekenmerkt door een grenzeloos geloof in de vooruitgang en de wens om komaf te maken met de oude wereld en op een resoluut moderne manier te beginnen leven.

De jaren 1950 vormden een overgangsperiode waarin een samenleving die nog door traditionele waarden en levenswijzen werd overheerst geleidelijk de weg van de moderniteit insloeg.

De periode

Les changements qui se produisent à cette époque ont laissé jusqu’à nos jours de profondes empreintes. Les importantes avancées techniques et scientifiques, ainsi que l’accroissement du confort matériel donnent naissance à la société de consommation. L’époque témoigne en outre d’une grande foi dans le progrès, d’un désir de balayer le monde ancien pour vivre de manière résolument moderne.

Les années cinquante constituent une période de transition durant laquelle la société, encore dominée par les valeurs et modes de vie traditionnels, se lance peu à peu dans l’apprentissage de la modernité.

L’époque

L’ É P O Q U E . D E P E R I O D E . T H E T I M E S

The changes that occurred at that time left deep impressions that survive to this very day. Major technical and scientific advances and increasing material comfort gave birth to the consumer society. The period was also characterised by great faith in progress and a desire to sweep away the old world in order to live in a resolutely modern one.

The 1950s were a transitional period during which society, still dominated by traditional values and lifestyles, gradually started to adopt modernity.

The times

Lâ&#x20AC;&#x2122; Ă&#x2030; P O Q U E . D E P E R I O D E . T H E T I M E S

PublicitĂŠ pour Vespa. Reclame voor Vespa. Vespa advertising. Designer D. Ambroise, 1953.

La fin de l’ancien temps Het einde van de oude tijd The end of the old world

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Néanmoins, les signes annonciateurs d’une ère nouvelle sont perceptibles. Les fondements d’un État-providence sont jetés et des réformes visant une meilleure répartition des richesses sont entamées. Si les performances économiques du pays restent encore modestes durant les années cinquante, ces mesures améliorent le niveau de vie de la population, qui deviendra l’un des plus élevés d’Europe pendant les Golden Sixties. En outre, le développement considérable des services publics et du secteur tertiaire favorise la croissance, également soutenue par le rôle moteur que joue alors la Belgique dans la construction européenne. Hormis l’économie, les sciences et les techniques font elles aussi de prodigieux bonds en avant, tandis que l’accès à

l’éducation et à l’information se démocratise.

À l’aube des années cinquante, après les restrictions et la reconstruction liées au conﬂit, les Belges retrouvent un niveau de vie modeste. Le confort matériel demeure le privilège d’un petit nombre et les différences entre les classes sociales sont toujours fortement marquées. Les modes de vie restent ceux d’avant-guerre.

Toutes ces avancées constituent un terreau propice aux changements des mentalités. Une foi inébranlable en l’émergence d’un monde meilleur grâce aux bienfaits du progrès s’instaure. Elle s’exprime avec force à l’Expo 58, véritable explosion d’enthousiasme pour la modernité. Cette croyance, qui paraît aujourd’hui naïve, restera solidement ancrée dans les esprits jusqu’à la ﬁn des années soixante. Avec les innovations multiples et la hausse du niveau de vie, une portion croissante de la population accède au bien-être matériel. Les comportements tendent à s’uniﬁer tandis que les différences sociales s’amenuisent. De l’automobile aux électroménagers, du téléviseur au supermarché, la période est à l’abondance. Les conditions sont réunies pour qu’émerge la société de consommation, selon un modèle importé d’outre-Atlantique. En l’espace de dix ans, les Belges deviennent d’insatiables consommateurs.

Enfants buvant du Coca-Cola à la grande fête belgo-américaine au Cirque royal. Kinderen drinken Coca-Cola op het grote Belgisch-Amerikaanse feest in het Koninklijk Circus. Children drinking Coca-Cola at the big Belgo-American Festival, Cirque royal. Bruxelles / Brussel.

Aan het begin van de jaren 1950, na de schaarste en de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, verwierven de Belgen opnieuw een behoorlijke levensstandaard. Het materiële comfort bleef echter het voorrecht van een kleine groep en de verschillen tussen de maatschappelijke klassen bleven uitgesproken. De levensstijl was nog altijd die van voor de oorlog.

Toch waren er al tekenen die een nieuw tijdperk aankondigden. De grondslagen van de verzorgingsstaat werden gelegd en hervormingen met het oog op een betere verdeling van de rijkdom werden ingezet. Hoewel de economische prestaties van het land tijdens de jaren 1950 vrij bescheiden bleven, slaagden deze maatregelen erin de levensstandaard van de bevolking

te verhogen, tot die tijdens de Golden Sixties een van de hoogste van Europa werd. Daarnaast werd de groei ook bevorderd door de sterke ontwikkeling van de openbare diensten en de tertiaire sector, en door de voortrekkersrol die België toen in de Europese constructie speelde. Naast de economie maakten ook wetenschap en techniek een grote sprong

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Originaire des États-Unis, le supermarché s’implante en Belgique à partir de 1957. Self-service, caddy et préemballage sont de grandes nouveautés pour la ménagère. De supermarkt, die uit de Verenigde Staten kwam overgewaaid, deed vanaf 1957 zijn intrede in België. Zelfbediening, winkelwagentjes en voorverpakking waren grote innovaties voor de huisvrouw. The American supermarket concept spread throughout Belgium from 1957. Self-service, shopping trolleys and pre-packaging were great news for the housewife. Delhaize, rue Grétry 60, Liège, 1959.

voorwaarts, terwijl de toegang tot het onderwijs en de informatie gedemocratiseerd werd.

Delhaize, Kortrijksesteenweg 906, Gent (Oost-Vlaanderen), 1966.

Al deze ontwikkelingen vormden de ideale voedingsbodem voor een mentaliteitswijziging. Er groeide een onverzettelijk geloof in een betere wereld dankzij de weldaden van de vooruitgang. Dat geloof culmineerde op Expo 58 in een ware explosie van geestdrift voor het moderne. Hoewel het nu wat naïef lijkt, bleef dit geloof tot aan het einde van de jaren 1960 stevig verankerd in de geest van de mensen. Dankzij de talrijke innovaties en de verhoogde levensstandaard genoten steeds meer mensen materieel welzijn. Hun gedrag werd uniformer, terwijl de maatschappelijke verschillen verkleinden. Van de auto tot de elektrische huishoudapparaten, van de televisie tot de supermarkt, het was de tijd van de overvloed. Alle voorwaarden waren verenigd voor de opkomst van de consumptiemaatschappij, volgens een uit Amerika geïmporteerd model. In tien jaar tijd werden de Belgen onverzadigbare consumenten.

La télévision se répand dans les foyers. En 1958, lorsque s’ouvre l’Expo, la Belgique compte 223.000 de ces appareils ; ils dépassent le million en 1962. Lauréats de la tombola du Salon des Arts ménagers. De televisie werd gemeengoed in de huisgezinnen. Toen de Expo in 1958 haar deuren opende, telde België 223.000 televisietoestellen; in 1962 waren dat er al meer dan een miljoen. Laureaten van de tombola van de Salon des Arts ménagers. Television spread into homes. When Expo 58 opened, there were some 223,000 in Belgium. By 1962 there were over one million. Winners of the lottery at the Salon des Arts ménagers fair. Charleroi (Hainaut), 1960.

However, heralds of a new era were visible even then. Foundations were laid for the welfare state and reforms were launched to improve wealth distribution. Although national economic performance remained modest during the ﬁfties, these measures improved the living standards of the population and, by the Golden Sixties, they had become among the highest in Europe. The considerable development of the public utilities and services sectors promoted growth rates that were also sustained by Belgium’s role in the drive for European construction. In addition to the economy, science and technology enjoyed enormous leaps forward, and access to education and information was becoming more democratic.

Les Belges sont séduits par l’American way of life. Journées de vente Live like an American. De Belgen vielen voor de American way of life. Verkoopdagen Live like an American. The Belgians were seduced by the American way of life. Sale days Live like an American. Bon Marché, Bruxelles / Brussel, 1965.

Parking d’un supermarché. Parkeerterrein van een supermarkt. Supermarket parking lot. Bd du Souverain Vorstlaan, Auderghem / Oudergem (Bruxelles / Brussel), 1962.

14 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

By the dawn of the 1950s, the Belgians had regained their modest standard of living after the postwar restrictions and reconstruction efforts. Material comfort remained the privilege of the few, the differences between social classes were still strongly demarcated and pre-war lifestyles were prevalent.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

All this constituted fertile ground for change in people’s attitudes. There was born a new, firm belief in the ability of progress to bless humanity with a better world. This faith compellingly expressed itself at Expo 58 in a veritable outbreak of enthusiasm for modernity. Though it seems naive today, this faith remained firmly rooted in people’s minds until the late sixties. With a plethora of new innovations and rising living standards, a growing proportion of the population gained access to affluence and well-being. People’s conduct tended towards uniformity as social differences narrowed. From automobiles to appliances, from TVs to the supermarket, this was a period of abundance. Conditions were ripe for the emergence of consumerism, imported from across the Atlantic, as the prevailing model. Within ten years, the Belgians were to become insatiable consumers.

Le self-service se retrouve également dans la restauration. De zelfbediening werd ook populair in restaurants. Self-service was also to be found in restaurants. Bon Marché, rue Neuve / Nieuwstraat, Bruxelles / Brussel, 1960.

La ménagère heureuse De gelukkige huisvrouw The happy housewife

La société de consommation proﬁte au développement de la publicité. Cible privilégiée de la réclame : les femmes. Bien que celles-ci soient de plus en plus nombreuses à accéder à un emploi salarié, la majorité d’entre elles reste au foyer. La ménagère ravie, Madame est servie, Moulinex libère la femme… autant de slogans utilisés pour convaincre la maîtresse de maison que son épanouissement personnel et sa liberté passent par l’acquisition d’électroménagers. C’est à cette époque que les ménagères achètent leurs premiers robots électriques, aspirateurs et autres machines à laver… qui revêtent des formes modernes et dynamiques, à l’image de la nouvelle vie qu’ils sont censés procurer.

De consumptiemaatschappij droeg ook in grote mate bij tot de ontwikkeling van de reclame, met als geliefkoosde doelgroep… de vrouw. Hoewel steeds meer vrouwen een betaalde job hadden, bleef de meerderheid toch thuis. De dolgelukkige huisvrouw, Tot uw dienst, Mevrouw, Moulinex bevrijdt de vrouw… dergelijke slogans

Les salons des arts ménagers connaissent leur âge d’or. De huishoudbeurzen kenden toen een gouden tijd. Household equipment fairs were enjoying their golden age. Charleroi (Hainaut), 1961.

18 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Madame est servie ! Voici des domestiques électriques. Publicité pour le Salon des Arts ménagers de Paris. Tot uw dienst, Mevrouw ! Ziehier het elektrisch dienstpersoneel. Reclame voor de Salon des Arts ménagers van Parijs. Madame is served ! Here are the domestic appliances. Advertising for the Salon des Arts ménagers fair in Paris. 1955.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Les marques d’électroménagers se posent en chevalier blanc de l’émancipation féminine. Stand Moulinex au Salon des Arts ménagers. De fabrikanten van huishoudapparaten wierpen zich op als de witte ridders van de emancipatie van de vrouw. Stand van Moulinex op de Salon des Arts ménagers. Appliances brands posed as white knight of women’s emancipation. Moulinex stand at the Salon des Arts ménagers fair. Charleroi (Hainaut), 1965.

The consumer society was nourished by the development of advertising. Women, the principle target segment for advertisers, were mostly staying at home, though more and more were entering paid employment. The delighted housewife, Madame is served !, and Moulinex frees women were some of the many slogans used to convince the housewife that her personal development and freedom came through the purchase of appliances. It was then that housewives bought their ﬁrst electric robots, vacuum cleaners and washing machines, among others, which assumed modern and dynamic forms to reﬂect the new life they were supposed to provide.

Son rêve !... un appareil moderne de qualité. Haar droom! ... een modern kwaliteitsapparaat. Her dream ! ... quality modern equipment. 1961. Semaine de la ménagère ravie ! aux Galeries Anspach. Week van de gelukkige huisvrouw ! in de Anspach Galerijen. Week of the delighted housewife ! at the Galeries Anspach department store. Bruxelles / Brussel. Les femmes sont de plus en plus nombreuses à travailler dans les bureaux. Steeds meer vrouwen werkten op kantoor. Ever increasing numbers of women went to work in ofﬁces. SA des Papeteries de Virginal, Bruxelles / Brussel.

moesten de vrouw des huizes ervan overtuigen dat huishoudapparaten noodzakelijk waren voor haar persoonlijke ontplooiing en haar vrijheid. Het was in die periode dat de huisvrouwen hun eerste keukenrobots, stofzuigers of andere apparaten kochten. Allemaal hadden ze een modern en dynamisch design, naar het beeld van het nieuwe leven dat ze moesten inluiden.

La fascination du progrès De aantrekkingskracht van de vooruitgang The fascination of progress

Spectaculaires, voire révolutionnaires, les innovations réalisées dans les domaines de la physique nucléaire, de la recherche spatiale, de l’informatique ou encore des moyens de communication bouleversent les données de la vie économique et sociale. L’un des progrès les plus marquants de la décennie est le développement de l’informatique. L’invention du transistor, à la ﬁn des années quarante, combinée aux progrès de l’électronique, donne naissance aux premiers ordinateurs. Simples machines à calculer dans un premier temps, elles voient leurs performances améliorées de manière exponentielle, notamment avec l’invention de la puce en 1959. D’abord réservés aux domaines militaire et scientiﬁque, les ordina-

teurs envahissent progressivement le monde de l’entreprise. Mais le progrès qui fait le plus rêver est certainement la conquête spatiale. Celle-ci est indissociable de la compétition culturelle, technologique et idéologique à laquelle se livrent les États-Unis et l’Union soviétique durant trente ans. La première avancée signiﬁcative est réalisée en 1957, lorsque les Soviétiques mettent en orbite le satellite Spoutnik I. En 1961, Youri Gagarine est le premier homme à voyager dans l’espace. Huit ans plus tard, les Américains marchent sur la Lune… Ces événements nourrissent un imaginaire de l’espace et du futur. Fusées et soucoupes volantes se voient déclinées tant dans les arts graphiques qu’en design et en architecture. La conquête de l’espace ouvre également de nouvelles perspectives dans le domaine des communications. Ainsi, à partir de 1962, le satellite américain Telstar permet de connecter le continent nord-américain à l’Europe, en assurant la transmission de soixante communications téléphoniques simultanées.

Prototype de haut-parleur en plâtre. Gipsen prototype van een luidspreker. Plaster prototype of a loudspeaker. Elipson, France, designer Joseph Léon, circa 1952.

22 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

L’enthousiasme pour le progrès est l’un des moteurs de la génération d’après-guerre. Celle-ci pressent l’union de la science et de la technologie comme un vecteur de prospérité, une panacée au service de la société et du bonheur de l’humanité. Le progrès fascine et alimente l’imaginaire du public comme celui des créateurs.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Centrale nucléaire. Kerncentrale. Nuclear station. Mol (Antwerpen), 1962.

Présenté comme l’avenir de l’homme, le robot est une fi gure populaire d’après-guerre. Robots musiciens conçus par l’anversois Zénon Specht, foire commerciale de Lens. De robot, die als de toekomst van de mens werd voorgesteld, was een populaire fi guur na de oorlog. Musicerende robots ontworpen door de Antwerpenaar Zénon Specht, handelsbeurs van Lens. Presented as the future of man, the robot was a popular fi gure after the war. Musical robots, designed by Zénon Specht of Antwerp, at the commercial fair in Lens. France, 1959.

Les premiers ordinateurs ne font guère plus de prodiges qu’une calculatrice actuelle. De eerste computers konden nauwelijks meer dan een moderne zakrekenmachine. The ﬁrst computers did nothing much more spectacular than today’s simple calculators. Antwerpen, 1955.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

De spectaculaire, zelfs revolutionaire innovaties op het gebied van de kernfysica, het ruimteonderzoek, de informatica of de communicatiemiddelen brachten een ommekeer teweeg in het economisch en maatschappelijk leven. Een van de opmerkelijkste ontwikkelingen uit dit decennium was die van de informatica. De uitvinding van de transistor aan het einde van de jaren 1940, gekoppeld aan de evolutie in de elektronica, mondde in de eerste computers uit. Aanvankelijk waren dat gewone rekenmachines, maar al snel verbeterden hun prestaties exponentieel, met name door de uitvinding van de chip in 1959.

De computer, die aanvankelijk voor de militaire en wetenschappelijke wereld was voorbehouden, drong geleidelijk ook de bedrijfswereld binnen. Maar de evolutie die het meest tot dromen aanzette, was de verovering van de ruimte, die onlosmakelijk was verbonden met de culturele, technologische en ideologische wedloop die de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie gedurende dertig jaar met elkaar zouden voeren. De eerste belangrijke gebeurtenis vond in 1957 plaats, toen de Sovjets de satelliet Spoetnik I in een baan om de aarde brachten. In 1961 was Joeri Gagarin de eerste mens die een ruimtereis maakte, en acht jaar later stapten de Amerikanen op de Maan rond… Die gebeurtenissen voedden een verbeeldingswereld waarin de ruimte en de toekomst centraal stonden. Raketten en vliegende schotels in allerlei vormen veroverden niet alleen de graﬁsche kunsten maar ook design en architectuur. De verovering van de ruimte opende eveneens nieuwe perspectieven op communicatiegebied. Zo stelde de Amerikaanse satelliet Telstar

invention of the microchip in 1959. At ﬁrst reserved for military and scientiﬁc use, computers gradually invaded the world of business.

het Noord-Amerikaanse continent vanaf 1962 in verbinding met Europa en verzekerde hij de overdracht van zestig gelijktijdige telefoongesprekken.

Enthusiasm for progress was an important driver of the post-war generation. It believed that the united forces of science and technology will drive prosperity and be a panacea in the service of society and human happiness. Progress fascinated and fuelled the imagination of the public as much as creators.

Scène de la vie future à l’exposition Ideal Home : la salle à manger de 1980. Vêtements en nylon, sièges en plastique, table mue par un moteur, qui s’encastre entièrement dans le sol, et cuisine équipée à roulettes. Toekomstbeeld op de tentoonstelling Ideal Home : de eetkamer van 1980. Nylon kledij, plastic stoelen, een tafel die volledig in de vloer kon verdwijnen en door een motor in beweging werd gebracht, een keuken op wieltjes. Scene of future life in the Ideal Home Exhibition : the dining room of 1980. Nylon clothes, plastic seats, a motorised table that fully disappeared into the ﬂ oor, and a cooker equipped with wheels. London, 1956.

Dramatic, even revolutionary, innovations in nuclear physics, space exploration, information technology and communications transformed economic and social life. The development of computing was one of the major advances of the decade. The invention of the transistor in the late 1940s combined with advances in electronics, gave birth to the ﬁrst computers. Starting off as simple calculating machines, their performance saw exponential improvements, especially with the

The development that excited most dreams was certainly space travel. It was inseparable from the cultural, technological and ideological contest that engulfed the United States and the Soviet Union for thirty years. The first breakthrough was achieved in 1957, when the Soviets put the Sputnik I satellite into orbit. In 1961, Yuri Gagarin became the first man to travel into space. Eight years later, Americans walked on the Moon... These events fed an imagined world of space and future. Rockets and flying saucers were reflected in design and architecture as much as in the graphic arts. The conquest of space also opened new horizons in communications. From 1962, the American satellite Telstar connected North America to Europe, ensuring the transmission of sixty simultaneous phone calls.

La foire de Earl’s Court expose la ménagère électronique de 1990. Elle surveille les enfants, répond au téléphone, paie les factures, enregistre vos émissions radio et T V favorites et alerte même la police en cas de cambriolage. Op de beurs van Earl’s Court was de elektronische huishoudster van 1990 te zien. Ze let op de kinderen, beantwoordt de telefoon, betaalt de facturen, neemt uw favoriete radio- en televisieprogramma’s op en verwittigt zelfs de politie bij inbraak. The Earl’s Court Exhibition showcased the electronic housewife of 1990. It monitors the children, answers the phone, pays the bills, records your favourite radio and T V shows, and even alerts the police in case of a burglary. London, 1955.

Het enthousiasme voor de vooruitgang was een van de drijvende krachten achter de naoorlogse generatie. Zij was ervan overtuigd dat het samengaan van wetenschap en technologie welvaart voor iedereen zou brengen, een wondermiddel ten dienste van de maatschappij en het geluk van de mensheid. De vooruitgang fascineerde en voedde de verbeelding van zowel het grote publiek als de ontwerpers.

28 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Lampes aux allures d’engins spatiaux. Lampen in de vorm van ruimtetuigen. Lamps in spacecraft inspired shapes.

Centre de conférences Evoluon. Conferentiecentrum Evoluon. Evoluon Conference Centre. Eindhoven (Nederland), Philips Company, arch. L. C. Kalff & L. de Bever, 1963, 1966.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Les moyens de communication devenant plus performants, les opératrices disparaissent. Le ministre Édouard Anseele établit devant une caméra la première communication téléphonique directe entre Bruxelles et Paris. Naarmate de communicatiemiddelen krachtiger werden, verdwenen de telefonistes. Minister Edward Anseele legt voor de camera’s de eerste rechtstreekse telefoonverbinding tussen Brussel en Parijs. As means of communication became more efﬁ cient, human operators disappeared. Minister Edward Anseele inaugurated, in front of the camera, the ﬁ rst direct telephone communication between Brussels and Paris. Bruxelles / Brussel, 1956.

Maison en métal. Metalen huis. Metal house. Stockholm, 1956.

Les matériaux de l’avenir De materialen van de toekomst Materials of the future

32 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Abri en plaques translucides Clartex. Afdak gemaakt van doorschijnende Clartex-platen. Shelter in Clartex translucent sheets. Belgique / België, 1959.

Considérés comme le nec plus ultra en matière d’entretien, les revêtements en polyester genre Formica font fureur dans les cuisines. Polyesterbekledingen van het Formicatype, die als het neusje van de zalm op onderhoudsgebied werden beschouwd, maakten furore in de keuken. Considered the ultimate in easy cleaning, polyester surfaces, such as Formica, were all the rage for the kitchen. 1956.

Introduits avant-guerre, les matériaux artificiels se perfectionnent grâce au développement des sciences et des techniques, et trouvent des applications variées. Les matières plastiques font ainsi leur entrée en architecture et en ameublement. La tôle ondulée en résine de polyester et fibre de verre ou en plexiglas s’utilise comme couverture translucide ou comme bardage. Des feuilles stratifiées tel le célèbre Formica, d’entretien aisé et disponibles dans d’innombrables coloris, couvrent les comptoirs de bar, les tables de cuisine, les chaises… Pour les châssis de fenêtre, l’aluminium, bien que plus onéreux, est préféré au bois. Par ailleurs, l’amiante-ciment de la firme Eternit connaît son âge d’or. Renommée dans le domaine de la construction, elle fabrique aussi du mobilier aux lignes élégantes. Réputés inaltérables et d’une qualité supérieure à celle des matières naturelles, les produits issus de l’industrie bénéficient de l’aura de la modernité.

34 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Publicité pour l’acier inoxydable. Autrefois… maintenant… matériau de notre époque. Reclame voor roestvrij staal. Vroeger… nu… een materiaal van onze tijd. Advertising for stainless steel. Before... now... the material of our time. 1962.

Bacs à ﬂ eurs Eternit. Eternit bloembakken. Eternit planters. Designer Anton Bee, 1951.

Stade Fallon. Fallonstadion. Fallon Stadium. Chemin du Struykbekenweg, Woluwe-St-Lambert / St-Lambrechts-Woluwe (Bruxelles / Brussel), circa 1960.

Meubles de jardin Eternit. Eternit tuinmeubelen. Eternit garden furniture. Designer Willy Guhl, 1954.

36 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

De kunststoffen, die nog vóór de oorlog waren ontwikkeld, konden nu worden geperfectioneerd dankzij de evolutie van wetenschap en techniek. Overal werden ze toegepast. Zo deden plastic materialen in de architectuur en het meubelontwerp hun intrede. De golfplaat in polyesterhars en glasvezel of in plexiglas diende als doorzichtige dakbedekking of gevelbekleding. Laminaten zoals het bekende Formica, makkelijk te onderhouden en in talloze kleuren beschikbaar, werden gebruikt voor tapkasten, keukentafels, stoelen… Voor de vensterramen genoot het aluminium de voorkeur op hout, hoewel het duurder was. Ook het asbestcement van de ﬁrma Eternit kende in die periode zijn grote bloei. Eternit was vooral in de bouwsector bekend maar fabriceerde ook elegante meubels. De industriële producten, die de reputatie genoten onverslijtbaar te zijn en een betere kwaliteit te hebben dan de natuurlijke producten, werden het symbool van de moderniteit.

Scientific and technological advances helped improve synthetic materials introduced before the war, enabling their use in many new applications. Plastic materials thus made their way into architecture and furniture. Corrugated sheets of polyester resin and fibreglass, or of plexiglas, were used as translucent roofing or as cladding. Sheet lamination, such as the famous Formica, was easy to maintain and available in countless colours. It spread across bar counters, kitchen tables, and chairs, among many others. For window frames, aluminium, though more expensive, was preferred to wood. Moreover, the asbestos-cement producer Eternit enjoyed its golden age. Renowned in the world of construction, Eternit also manufactured furniture with elegant lines. Reputed to be durable and of higher quality than natural materials, industrial products enjoyed an aura of modernity.

Publicité pour un revêtement de meuble synthétique. Reclame voor synthetische meubelbekleding. Advertising for a synthetic furniture surface. 1956.

38 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

La vogue est aux tissus synthétiques. Le Dralon ou le Tergal servent à l’ameublement mais habillent aussi toute la famille. Tissus « Dralon » : tissus jolis, tissus pratiques ! Ils sont lavables, détachables et se passent de repassage ! Kunststoffen waren in de mode. Dralon of Tergal werden niet alleen als meubelstof gebruikt maar ook in de kledij van het hele gezin. “Dralon”-stoffen : mooie stoffen, praktische stoffen ! Ze kunnen worden gewassen en ontvlekt en zijn kreukvrij ! Synthetic fabrics were also in vogue. Dralon and Tergal’s coverage extended to furniture and the entire family’s attire. “Dralon” fabrics : beautiful fabrics, practical fabrics ! They are washable, non-staining and non-iron ! 1961.

Vive les vacances ! Leve de vakantie ! Viva holidays !

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Ce sont aussi les prémices du tourisme de masse. Le littoral belge, lieu de villégiature pour les classes aisées depuis la ﬁn du XIXe siècle, se popularise progressivement. La démocratisation de la voiture et la création de l’autoroute Bruxelles-Ostende en 1956 facilitent l’accès du plus grand nombre aux plages. Dès lors, les immeubles à appartements s’élèvent les uns après les autres à front de mer, créant une falaise de béton et de verre le long de la digue.

Si les vacances restent essentiellement locales, la naissance de l’industrie du tourisme incite de plus en plus de Belges à parcourir de longues distances. Alors que la voiture représente encore le moyen le plus courant pour s’évader, des compagnies aériennes comme la Sabena baissent leurs tarifs à partir des années soixante pour s’ouvrir à une clientèle plus large en quête d’horizons lointains et d’exotisme.

Dankzij de economische groei beschikte de Belgische arbeider over steeds meer vrije tijd. Terwijl hij sinds 1936 een week betaald verlof per jaar had, kreeg hij er twee in 1956 en drie in 1967. Daarnaast konden de arbeiders vanaf 1955 voor het eerst van een weekend van twee dagen genieten. Bijgevolg konden vrije tijd en toerisme zich volop ontwikkelen en werden ze gedemocratiseerd. Na de Tweede Wereldoorlog liepen de bioscoopzalen in de grote steden probleemloos vol; er werden sportcomplexen met moderne silhouetten gebouwd terwijl ook de eerste bowlings opdoken.

Je prends des vacances en avion « tous frais compris » avec Sabena et mon agence de voyage. Ik neem een vliegtuigvakantie “alle kosten inbegrepen” met Sabena en mijn reisagentschap. I go on vacation by plane “all inclusive” with Sabena and my travel agent. Maraboe Flash, 1963. Le camping connaît un succès grandissant. Publicité pour le combi de camping Volkswagen. Kamperen werd steeds populairder. Reclame voor de kampeercombi van Volkswagen. Camping enjoyed growing success. Advertisement for the Volkswagen combi camper van. 1958.

Avec la croissance économique, le travailleur belge revendique davantage de temps libre. S’il jouissait déjà d’une semaine de congés payés par an depuis 1936, il en obtient deux en 1956, puis trois en 1967. En outre, à partir de 1955, les ouvriers disposent pour la première fois d’un week-end de deux jours. En conséquence, loisirs et tourisme se développent et se démocratisent. Dans les grandes villes, les cinémas de quartier font salle comble au lendemain de la guerre ; des complexes sportifs aux silhouettes modernes sont édiﬁés, tandis que les bowlings font leur apparition.

Hoewel de vakanties hoofdzakelijk lokaal bleven, zette de geboorte van de toeristische industrie steeds meer Belgen ertoe aan lange afstanden af te leggen. De auto bleef het populairste transportmiddel om op reis te gaan, maar vanaf de jaren 1960 verlaagden luchtvaartmaatschappijen als Sabena hun tarieven om een ruimere cliënteel aan te trekken op zoek naar verre horizonten en het exotische.

42 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Meteen werd ook de basis voor het massatoerisme gelegd. De Belgische kust, die sinds het einde van de negentiende eeuw het vakantieoord van de gegoede klassen was, werd geleidelijk populairder. Dankzij de democratisering van de auto en de aanleg van de autosnelweg Brussel-Oostende in 1956 konden steeds meer mensen naar het strand trekken. Aan de kust rezen de ﬂatgebouwen dan ook als paddenstoelen uit de grond, waardoor over de hele lengte van de dijk een muur van beton en glas ontstond.

With economic growth, Belgian workers acquired more free time. While they had already enjoyed a week of annual paid leave since 1936, they received two in 1956, and three in 1967. In 1955, they got a two days weekend. As a result, leisure and tourism activities grew and became more democratic. In large cities, district cinemas were packed after the war; sports complexes were built in modern forms, while bowling was making its ﬁrst appearance. This era also saw the beginnings of mass tourism. The Belgian coast, since the late nineteenth century a holiday resort for the upper classes, became gradually popularised.

La révolution estivale ou le début du bétonnage du littoral. De zomerrevolutie of het begin van de betonnering van de kust. The summer revolution or the onset of concrete coast. Oostende (West-Vlaanderen), circa 1961. Photo promotionnelle pour les vols Sabena. Promotiefoto voor de Sabenavluchten. Promotional photo for Sabena ﬂ ights.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

But, while holiday destinations remained largely local, the birth of the tourism industry encouraged more and more Belgians to travel long distances. Though the car remained the most common means of escape, airlines, such as Sabena, lowered their rates from the sixties onwards and carried away a wider client base searching for distant horizons and exotic locations.

Importé des États-Unis, le bowling compte parmi les nouveaux loisirs. Bowlen, dat uit de Verenigde Staten werd geïmporteerd, werd een van de nieuwe vrijetijdsbestedingen. Imported from the United States, bowling joined the choice of new leisure activities. Palais des Expositions, Charleroi (Hainaut), 1962.

Access to beaches was facilitated to greater numbers by the spread of car ownership and the creation of the Brussels-Ostend motorway in 1956. Apartment buildings rose in quick succession along the waterfront, lining the sea dyke with a cliff of concrete and glass.

46 Les centres de vacances se modernisent pour accueillir familles ou colonies d’enfants. De vakantiecentra werden gemoderniseerd om gezinnen of kinderkolonies te verwelkomen. Holiday centres were modernised to cater for families or accommodate children summer camps. Klemskerke (West-Vlaanderen).

Afﬁ che publicitaire pour Spa, ville d’eaux. Reclameafﬁ che voor het kuuroord Spa. Poster advertising for the city of Spa. Designer Hauglustaine. Annonce des congés annuels. Aankondiging jaarlijkse vakantie. An announcement of annual leave. Eternit.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Couverture de revue. Tijdschriftomslag. Magazine cover. Auto Touring, 1962.

La ville moderne De moderne stad The modern city

Lâ&#x20AC;&#x2122;Ă&#x2030;P O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Kiel, Antwerpen, arch. Renaat Braem, R. Maes & V. Maeremans, 1949-1950, 1951-1954. 49

Ralentissement sur l’autoroute BruxellesOstende, ﬁ n des années cinquante. Aanschuiven op de autosnelweg Brussel-Oostende, eind jaren 1950. Slow trafﬁ c on the Brussels-Ostend motorway, late 1950s. La tour Madou en construction. De Madoutoren in aanbouw. The Madou tower under construction. Place Madouplein 1, St-Josse / St-Joost (Bruxelles / Brussel), arch. Robert Goffaux, 1962.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Les agglomérations sont transformées suivant le concept de la ville moderne, prôné par les pouvoirs publics et les investisseurs privés. Le développement du secteur tertiaire entraîne la métamorphose du cœur des villes en centre administratif et d’affaires. La capitale est particulièrement sollicitée. Conséquence de la tertiarisation, le centre des grandes villes se vide d’une partie de ses habitants. La population s’installe en périphérie, où les pouvoirs publics laissent libre court à la construction de maisons individuelles mais où s’édiﬁent également de vastes barres de logements. Le développement de ces nouveaux pôles urbains est rendu possible par l’utilisation accrue de l’automobile, symbole de modernité, que les pouvoirs publics encouragent. Ainsi, alors que seulement 274.000 voitures circulent dans le pays en 1950, c’est près d’un million

L’après-guerre marque le coup d’envoi d’une période d’expansion des villes belges, qui s’inscrit dans la dynamique de modernisation du pays et de ses infrastructures.

de véhicules qui sont immatriculés en 1962… La mobilité est également facilitée par la construction d’autoroutes urbaines, comme à Bruxelles qui proﬁte des grands travaux en vue de l’Expo 58 pour se doter de ses premières voies rapides. Sur le plan national, un fonds pour la construction d’autoroutes est institué en 1955 aﬁn de doter le pays d’un réseau autoroutier performant.

De naoorlogse periode gaf het startschot voor de uitbreidingsgolf van de Belgische steden die voortvloeide uit de moderniseringsdynamiek van het land en zijn infrastructuur. De agglomeraties werden getransformeerd volgens het concept van de moderne stad dat door de overheid en de particuliere investeerders werd gepromoot. De ontwikkeling van de dienstensector transformeerde de stadskernen tot administratieve en zakelijke centra. Vooral de

hoofdstad lag goed in de markt. Wegens de uitbreiding van de tertiaire sector vluchtte een deel van de inwoners de stad uit. De mensen vestigden zich liever in de rand, waar de overheid de bouw van individuele woningen vrij spel gaf maar waar ook grote woningblokken oprezen. De ontwikkeling van deze nieuwe stedelijke polen werd mogelijk gemaakt door het toenemend gebruik van de auto, het symbool van de moderniteit, dat door de

overheid werd aangemoedigd. Terwijl er in 1950 slechts 274.000 auto’s in het land rondreden, was dat aantal al gestegen tot bijna een miljoen in 1962… De mobiliteit werd eveneens bevorderd door de aanleg van stadsautowegen, zoals in Brussel, dat van de grote werken voor Expo 58 proﬁteerde om zijn eerste snelwegen te bouwen. Op nationaal vlak werd in 1955 een fonds voor de bouw van autosnelwegen opgericht om het land met een krachtig snelwegennet uit te rusten.

L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Towns were transformed along the lines of the modern city concept, promoted by governments and private investors alike. The development of the service sector entailed the transformation of the heart of cities into administrative and business centres. The capital was particularly involved in this process. As the tertiary sector ﬂourished, city centres lost a lot of their inhabitants. People moved to the suburbs, where governments gave a free rein to house building, but where also rose vast slabs of apartment buildings. The development of these new urban centres was made possible by the increased use of that symbol of modernity, the automobile, which the authorities actively encouraged. Thus, while only 274,000 cars travelled the country’s roads in the 1950s, nearly one million cars were registered

by 1962... Mobility was also facilitated by the construction of motorways, as in Brussels, which took advantage of the great public works projects for Expo 58 to construct its ﬁrst expressways. Nationally, a special fund for the construction of highways was established in 1955 to provide the country with an efﬁcient motorway network.

The post-war period marked the beginning of an expansion phase for Belgian cities, part of the dynamics of modernisation for the country and its infrastructure.

Ouverture des tunnels de la « petite ceinture », la couronne autoroutière circonscrivant le centre de la capitale. Opening van de tunnels van de “kleine ring”, de gordel van snelwegen rond het stadscentrum. Opening of the “inner ring” tunnels, the motorway ring around the centre of the capital. Bruxelles / Brussel, 1957.

Couverture de revue. Tijdschriftomslag. Magazine cover. Auto Touring, 1963.

54 L’ÉP O Q U E . D E P ER I O D E . T H E T I M ES

Maison personnelle d’architecte. Privéwoning van een architect. An architect’s private house. Linkebeek (Vlaams-Brabant), arch. Jacques Geerinck, 1957-1959, 1961-1962.