Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case Elif Akman Stüdyo Yürütücüleri / Studio Instructors: Cem İlhan - Devrim Çimen AURA-İSTANBUL | BAHAR 2020
2
Contents:
İçindekiler: Özet Giriş
Summary Introduction
3 4
3 4
Part I
Bölüm I Bir Çizim Tekniği Olarak Kesitin Tarihi Dünyada Apartmanlaşma Süreci Türkiye’deki Apartmanlaşma Süreci
The History of the Section as a Drawing Technique Global Apartmentization Process Apartmentization Process in Turkey
7 7 9
Bölüm II
Part II
Kadıköy’ün Apartman Üretiminin İncelenmesi 11 Bölge Seçimi ve Yöntem 14
Analyzing Apartment Production of Kadıköy Region Selection and Method
Bölüm III
Part III
Yaşam Kesitleri ve Bölgelerin Karakterleri Yeldeğirmeni Moda Bağdat Caddesi Aksı Minibüs Caddesi Üstü Fikirtepe Acıbadem/Koşuyolu Anket Çalışması
Sections of Life and Characters of Regions Yeldeğirmeni Moda Bağdat Avenue Axis Upper Minibüs Street Fikirtepe Acıbadem/Koşuyolu Survey Study
18 18 22 23 26 26 27
7 7 9
11 14
18 18 22 23 26 26 27
Part IV
Bölüm IV Konut Üretiminin Jenerikleşmesi Üzerine Eleştirel Bir Tahayyül Sonuç Yerine Kaynakça
33
A Critical Imagination on the Generization of Housing Production Instead of a Conclusion
33
35
References
35
31
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
3
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
31
4
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Elif Akman
Elif Akman
Anahtar Kelimeler: Apartmanlaşma, Kesit, Mevzuat/Mekan İlişkisi, Yaşam, Hiyerarşi, Yıkım, Jenerikleşme, Aidiyet
Keywords: Apartmentization, Section, Legislation -Space Relationship, Life, Hierarchy, Demolition, Generization, Belonging
Özet
Summary
Bu araştırma çalışmasında, metropolün en temel birimi olan çok katlı konutların, bu konutlardaki kullanıcı profili ve yaşam alanları üzerinden kentin temel kamusal yapıtaşı olan sokaklarla ilişkisini irdelemek hedeflenmiştir.
In this research study, it is aimed to examine the relationship between multi-storey houses, which are the most basic unit of the metropolitan city, through the user profile and living spaces in these residences, and the streets which are the main public unit of the city.
Araştırma tarihsel bir okuma ile başlamıştır. Üç temel ortografik çizim yönteminden biri olan kesitin neden projede temsil yöntemi olarak seçildiğinin anlaşılması için kesitin tarihsel süreç boyunca ne zaman kullanıldığı, nasıl anlamlar taşıdığı gibi noktalara değinilmiştir. Kesit, görülenin ardında görülmeyeni de ifade etmek ve anlamak üzerine kullanılır. Metropol yaşamını anlamak için hem fiziksel hem de kavramsal olarak görülmeyen etkileri de görünür kılmamız gerektiği için kesit temsil yöntemi olarak tercih edilmiştir.
The research began with a historical reading. In order to understand why the section, which is one of the three basic orthographic drawing methods, was chosen as the representation method in the project, points such as when the section was used during the historical process and how it meant were mentioned. The section is used to express and understand what is not seen behind what is seen. In order to understand the metropolitan life, section is preferred as a representation method because we need to make the effects that are not seen both physically and conceptually, visible.
Araştırmanın devamında çok katlı, çok kullanıcılı “apartman”laşma Roma Insulaları’ndan başlayarak ele alınmıştır. İlk apartmanlardan beri süregelen yükselmenin hiyerarşik anlam ifade etmesi göz önünde bulundurulup kentteki ve dolayısıyla konut kesitindeki hiyerarşi anlaşılmaya çalışılmıştır. Sanayi Devrimi öncesi tekil örnekler olarak görülen apartmanlar, Paris ve Londra’dan başlayarak kentleşen nüfusun konut talebini karşılamak üzere tüm Avrupa’ya, ardından civar ülkelerindeki metropollere yayılmıştır. 19. Yüzyıl ile Osmanlı İstanbul’unda da ilk apartman örnekleri görülmeye başlanmıştır. Bu tarihten itibaren araştırmada yalnızca tekil örneklere bakmaktan ziyade mev-
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
In the continuation of the research, multi-storey, multi-user apartmentization was discussed starting from the Roman Insula. Considering the hierarchical meaning of the ongoing rise since the first apartment buildings, the hierarchy in the city and therefore the housing section was tried to be understood. The apartments, which were seen as singular examples before the Industrial Revolution, spread all over Europe and then to the metropolises in the neighboring countries to meet the housing demand of the urbanized population starting from Paris and London. Starting from the 19th century, the first
5
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
zuat ve mekânsal yansımaları, siyasi koşulların ekonomiyi, nüfusu ve haliyle konut üretimini nasıl etkilediğini anlamak üzere okumalar yapılmıştır.
apartment examples have been seen in Ottoman Istanbul. Since then, readings have been made to understand legislation and spatial reflections, how political conditions affect the economy, population, and, in particular, housing production, rather than looking at individual examples.
Takip eden süreçte, İstanbul Kadıköy ilçesine odaklanarak bu bölgeyi etkileyen küresel, ulusal ve bölgesel olaylar çerçevesinde Kadıköy’ün altı temel bölgesi incelenmiştir. Bu bölgelerden alınan dokuz kesit iki ayrı ölçekte incelenip, küçük ölçekte tektonik verileri ve büyük ölçekte yaşamı anlamak üzere işlenmiştir.
In the following process, six main regions of Kadıköy, Istanbul were examined within the framework of global, national and regional events affecting this area. Nine sections taken from these regions are examined on two scales and processed to understand the tectonic data on a small scale and life on a large scale.
Günümüz kesitlerinde incelenen arzu, aidiyet, hiyerarşi, zemin/zemin altı kullanımı ve yıkım gibi araştırmayı şekillendiren kavramların süreç içindeki değişimi de dikkate alınarak kavramsal ve eleştirel bir kolaj kesiti niteliğindeki gelecek tahayyülü ile Kadıköy apartmanının giderek arzu nesnesi haline gelmesi, jenerikleşmesi ve tek tipleşmesi sorgulanmaya çalışılmıştır.
Taking into consideration the change of the concepts that shape the research such as desire, belonging, hierarchy, ground/underground use and demolition in today’s sections, Kadıköy apartment has gradually become an object of desire, its genericization and uniformization has been tried to be questioned.
Giriş
Introduction
Babil Kulesi’nden (şekil 1) bu yana yükselmenin simgeselliği tartışılır. Yüksekte yaşamak, bulunmak tarih boyunca kimi zaman üstlüğü kimi zaman ise astlığı ifade etmiştir. Ancak neredeyse her zaman bizi bu hiyerarşik okumanın içine alır. Çok katlı konutların yaygınlaşması ile birlikte bu okuma anlamlı hale gelir. Yaşamı anlamak için planimetrik bakış açısı tek başına yetersiz kalacaktır. Asıl hikayenin görünenin ardında, düşeyde, kesitle ifade edildiği aşikardır. Kesitin sadece mimarlıktaki kullanımı üzerinde durulmamış, eş zamanlı olarak tıptaki, arkeolojideki, sanattaki tasvirleri de mercek altına alınmıştır. Kesitler bütünü olan tomografi (şekil 2) de, Gordon-Matta Clark’ın “Bingo” (şekil 3) ve “Splitting” gibi işleri de kesitin ilk bakışta görülmeyeni, kesit ile görmeyi hedefleyen iki çok farklı disiplindeki yansımasıdır. Araştırmanın ilham kaynağı, Georges Perec’in Yaşam Kullanma Kılavuzu’nda da kapak görseli de olmuş, Magasin Pittoresque isimli karikatür dergisinde yer alan “1845 Yılı Paris Apartman Kesiti” (şekil 4) yaşamın, dönüşümün ve dönemin yarattığı hiyerarşinin keskin bir eleştirisi olabilmiştir. Bu gibi ke-
Since the Tower of Babel (figure 1), the symbolism of ascension is discussed. Throughout history, living at high altitude, sometimes meant inferiority or other times superiority. However, it almost always includes us in this hierarchical reading. With the spread of multi-storey houses, this reading becomes meaningful. Planimetric perspective alone will be insufficient to understand life. It is obvious that the main story is expressed in cross-section, behind the visible, in vertical. Not only the use of the section in architecture is emphasized, but simultaneously its expressions in medicine, archeology, and art are scrutinized. Cross-sectional tomography (figure 2) and Gordon-Matta Clark’s works such as “Bingo” (figure 3) and “Splitting” are the reflection of the section in two different disciplines that aim to see what is not seen at first sight. The inspiration for the research, which has also been a cover image in Georges Perec’s Life Use Guide, “Paris Apartment Section of 1845” (figure 4) in the cartoon magazine “Magasin Pittoresque” has been a sharp critique of life, urban transformation and the hierarchy created by the era. Such sections have ceased to be structur-
6
Şekil 1. Babil Kulesi, Pieter Bruegel the Elder, 1563
Şekil 2. Tomografi Kesitleri
sitler, oldukça güçlü bir ifade aracı olarak, yapısal kesitler olmaktan çıkmıştır. Araştırmada hedeflenen ise üretilen kesitler ile Kadıköy’deki apartmanlaşmaya kesit tekniğinin imkanları dahilinde eleştirel ve sorgulayan bir bakış açısı sunmaktır.
al sections and became a very powerful expression tool. The aim of the research is to present a critical and questioning perspective to the apartment building in Kadıköy with the sections produced.
Şekil 3. Bingo, Gordon-Matta Clark, 1974
Şekil 4. Haussmann Apartmanı Kesiti, Bertall, 1845-1846
Figure 1. The Tower of Babel, Pieter Bruegel the Elder, 1563
Figure 2. Tomography Sections
Figure 3. Bingo, Gordon-Matta Clark, 1974
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
Figure 4. Haussmann Apartment Section, Bertall, 1845-1846
7
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Ĺžekil 5. Kesitin Tarihi Figure 5. History of Section
8
Bölüm I
Part I
Bir Çizim Tekniği Olarak Kesitin Tarihi
The History of the Section as a Drawing Technique
Kesit, görülenin ardında görülmeyeni de ifade etmek ve anlamak üzerine kullanılır.
The section is used to express and understand what is not seen behind what is seen.
Metropol yaşamını anlamak için tarih boyunca önce fiziksel, 18. Yüzyıldan sonra ise kavramsal ve zaman zaman eleştirel olarak, görülmeyen etkileri görünür kılmamız gerektiği için temsil yöntemi olarak tercih edilmiştir. Yaşamın ardındaki hikayeyi okuyabilmemizi sağlayan bir araçtır.
In order to understand the life of the metropolitan, throughout history it has been preferred as a representation method since we need to make the invisible effects visible first physically, then conceptually and occasionally critically after the 18th century. It is a tool that allows us to read the story behind life.
Manual of Section kitabında “Günümüzün inşa edilmiş ortamının büyük bir kısmındaki amansız sermaye peşinde koşmanın çevresel ve beşeri maliyetleri göz önüne alındığında, daha karmaşık kesit uygulamalarında açıkça geniş bir sosyal ve politik potansiyel vardır.” ifadesi yer almaktır. (Lewis, Tsurumaki, & Lewis, 2016) Bu ifade araştırmada kesitin kullanım amacının tespit ve çözüm yöntemi olarak belirlenmesine ışık tutmuştur.
In the Manual of Section book, there is a statement that shed light on determining the purpose of the section as a method of determination and solution in the research: “Given the environmental and human costs of the relentless pursuit of capital in so much of today’s built environment, there is clearly a broad social and political potential in the exploration of more complex sectional practices.”. (Lewis, Tsurumaki, & Lewis, 2016)
Dünyada Apartmanlaşma Süreci
Global Apartmentization Process
Günümüzü anlamak ve geleceği tahayyül etmek için geçmişi okumak gerekmektedir. Bu bölümde apartmanlaşma süreci evrensel olarak ele alınmıştır. 2. Yüzyıl Roma Insulaları’ndan başlayan okuma, Dünya’nın farklı coğrafyalarında konut ihtiyacının arttığı bölgelerde ve durumlarda çok katlı ve çok kullanıcılı konut üretimini mercek altına almıştır. (Cizek, 2013)
It is necessary to read the past to understand our day and imagine the future. In this section, the process of apartmentization is handled universally. Starting from the 2nd Century Roman Insula, the reading focused on the production of multi-storey and multi-user housing in regions and situations where the need for housing has increased in different geographies of the world. (Cizek, 2013)
Konut üretiminin bildiğimiz anlamda apartmanlaşmaya evirilmesi 1765 Sanayi Devrimi ile başlamıştır. Kırdan kente göç ve beraberinde getirdiği yoğunluk, yalnızca apartmanlaşmaya sebep olmamış, kentlerin bütünüyle büyük dönüşümlere uğramasına da yol açmıştır.19. Yüzyıla gelindiğinde dikkate alınması gereken en büyük dönüşümlerden birini Paris geçirmiştir. Haussmann Dönüşümü olarak da adlandırılan bu dönüşüm ile Paris günümüzdeki çehresine ulaşmıştır. Cerdà’nın Bar-
The conversion of housing production to apartment building production in the sense we know started with the 1765 Industrial Revolution. Rural to urban migration, and the intensity it brought, not only caused apartmentization, but also caused the cities to undergo great transformations altogether. By the 19th century, Paris had one of the biggest transformations to consider. With this transformation, also called the Haussmann Transformation, Paris has reached its present face. Cerdà’s plan for Barcelona
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
9
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Şekil 6. Dünya’da Apartmanlaşma Süreci Figure 6. History of Apartment Building in the World
10
celona için çizdiği plan ise Paris planından insanı odağa alması ile ayrışır. Richard Sennett bu zıtlığı Paris’in aksine Barcelona’da “yoksul kapılar” olmayışını ifade ederek vurgulamıştır. (Sennett, 2018) Burada bahsedilen kentin hiyerarşik düzenini, yalnızca toplumsal değil yapısal özelliklerin de oluşturabilecek olmasıdır. Kesitte farklılaşan kat yükseklikleri ya da daire genişlikleri yaşama bir kılıf hazırlar. 19. Yüzyıl apartmanlaşması Kıta Avrupası’nın büyük kentlerinde başlayarak gerek ihtiyaçtan dolayı gerekse arzulanan bir nesne haline geldiği için tüm dünyaya yayılmıştır.
diverges from the Paris plan by focusing on people. Unlike Paris, Richard Sennett emphasized this contrast by expressing the absence of “poor doors” in Barcelona. (Sennett, 2018) The situation mentioned here is that not only social but also structural features can form the hierarchical order of the city. Floor heights or housing sizes that differ in the section prepare a shape for life. Since the 19th century apartment building started in the big cities of Continental Europe, it has spread all over the world as it has become both a necessity and a desired object. Apartmentization Process in Turkey
Türkiye’deki Apartmanlaşma Süreci In 19th century, first apartments in Turkey was not built because of housing demand, unlike in Europe. Upon the request of non-Muslims to order similar ones in Europe, apartment buildings were built for the first time in the Pera region of Beyoğlu. Mübeccel Kıray summarized this period with the following words: “In the 1880s, row houses and apartments started to be built with the emergence of the middle class for the first time. This class is mostly non-Muslims and this typology is seen in non-Muslim neighborhoods.”
Türkiye’deki ilk apartmanlar, Avrupa’daki gibi ihtiyaç dahilinde ortaya çıkmamıştır. Gayrimüslimlerin Avrupa’daki apartmanların benzerlerini sipariş usulü talep etmesi üzerine Beyoğlu Pera bölgesinde ilk defa apartmanlar inşa edilmiştir. Mübeccel Kıray bu dönemi şu sözlerle özetlemiştir: “1880’li yıllarda ilk defa orta tabakaların ortaya çıkışı ile sıra evler ve apartmanlar inşa edilmeye başlanmıştır. Bu kesim halk ağırlıklı olarak gayrimüslimlerdir ve bu tipoloji gayrimüslim mahallelerinde görülür.” Cumhuriyet’in İlanı’ndan sonra 1937’de Emlak Bank Yapı Ltd. Şti.’nin kurulması ile devlet eli ile konut üretimi hızlanmıştır. 50’lerdeki tarımda mekanizasyon ve doğurduğu kırdan kente göç, kimi anlamlarda Avrupa’daki Sanayi Devrimi’ne benzer biçimde, konut açığını ortaya çıkartmış ve illegal yapılaşmayı da beraberinde getirmiştir.
After the Declaration of the Republic, with the establishment of Emlak Bank Yapi limited company in 1937, the housing production has been accelerated by the state. Mechanization in agriculture in the 50’s and migration from rural areas to the city, in some ways similar to the Industrial Revolution in Europe, revealed the housing deficit and also brought illegal housing with it.
Hızla konut üretilen bu dönemde 1965 Kat Mülkiyeti Yasası ile yoğunluk artmış, kat adedi yükselmiştir. “Kent merkezlerinin genel karakteristiği bozularak bitişik düzende çok katlı yapılardan oluşan ve hemen hemen karakteristik olarak da Türkiye’nin her yerinde aynı cephe ve plan özelliklerini gösteren bir doku ve büyük pencerelerden oluşan, yine yatay ve düşey hatların hakim olduğu, yap-sat apartmanları ortaya çıkmıştır.” (Görgülü, 2016) Bu tarihten itibaren apartmanlaşma gerek devlet eliyle gerek yap-satçılıkla, gerek ise kooperatiflerle hızla devam etmiştir.
In this period when apartments were rapidly built, the density increased and the number of floors increased with the 1965 Property Ownership Law. “The general characteristics of urban centers deteriorated structure made up of multi-storey attached buildings and almost characteristic as a pattern showing the same elevation and plan features all over Turkey and consisting of large windows, again, is dominated by horizontal and vertical lines, it has emerged build-sell apartments. “ (Görgülü, 2016) Since then, apartmentization has continued rapidly with both the state and build-sell and cooperatives.
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
11
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Şekil 7. Türkiye Mevzuat Mekan İlişkisi Figure 7. Legislation-Space Relationship in Turkey
12
“84’ten sonra TOKİ ile parsel ölçeğinde ayrı ayrı yapılmış ve yan yana dizilmiş apartmanların yerini, kentlerin çeperlerinde gruplar halinde üretilen ve iri blokların kümelenmesiyle oluşan yerleşme dizileri aldı.” (Bilgin, 1998). 2000 ve 2010’larda ise kapalı siteler, AVM üzeri konut blokları, “rezidans” mimarisi giderek yaygınlaşmıştır. (Görgülü, 2016) Konut, süreç içerisinde mevzuatların imkan verdiği dahilde mekan üretimini sağlayabilmiştir.
“After 84, apart from the apartments built on the parcel scale with TOKİ and lined up next to each other, the series of settlements that were produced in groups on the peripheries of the cities and formed by clustering of large blocks.” (Bilgin, 1998). In 2000 and 2010, gated communities, residential blocks above shopping malls and “residence” architecture became increasingly widespread. (Görgülü, 2016) Housing has been able to provide space production within the process, as the legislations allow.
Bunun yanında kapitalizmin beslediği “arzu mimarlığı” kavramı gündeme gelir. Konut bir tüketim nesnesi haline dönüşür ve bu durum da yeninin, dönüşümün kabul edilir hale gelmesini destekler. Nilüfer Talu bu durumu, “Arzu imgelerinin denetimsiz dolaşımı, üretim temelli sanayi toplumundan, tüketim temelli bir modernlik durumuna geçişin en çarpıcı göstergeleridir.” diyerek ifade etmiştir. (Talu, 2012)
In addition, the concept of “desire architecture” nurtured by capitalism comes to the agenda. Housing becomes a consumption object and this supports the urban transformation becoming acceptable. About that situation Nilüfer Talu states, “The unsupervised circulation of desire images is the most striking indicator of the transition from a production-based industrial society to a consumption-based modernity.” (Talu, 2012)
Bölüm II Part II Kadıköy’ün Apartman Üretiminin İncelenmesi Analyzing Apartment Production of Kadıköy Kadıköy İlçesi İstanbul’un en eski yapılaşma bölgelerinden olmasa da apartmanlaşma sürecini irdelemeye yetecek tarihsel arka plana sahiptir. Bölgenin seçilmesinin en temel sebeplerinden biri ise mevzuat, mekan ilişkisi incelendiğinde İstanbul’u etkileyen dönüşümlerin ve kanunların hemen hepsinden etkilenmesi ve kendi bünyesinde araştırma için kapsamlı bir yapı stoku barındırmasıdır. 1900’lerde Yeldeğirmeni’nde Haydarpaşa Garı’nın inşası esnasında üretilen ilk apartmanlardan sayılan sıraevlerden, en güncel örneklerden olan 2012 dönüşümü sonrasında “AVM üstü rezidans” karma kullanımlı projelere kadar hemen her yıla ve dönüşüme damgasını vurmuş ve İstanbul Metropolündeki apartmanlaşma sürecini açıklamamıza yarayacak tipolojileri gözlemlemek mümkündür. Kadıköylü her zaman dönüşümlere kucak açmış, yeniyi arzulamış fakat bu doğrultuda özellikle Bağdat Caddesi gibi bazı bölgelerde “bi-
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
Although Kadıköy District is not one of the oldest residential areas in Istanbul, it has a historical background sufficient to examine the process of apartmentization. One of the main reasons for choosing the region is that when the relation between legislation and space is examined, it is affected by almost all the transformations and laws affecting Istanbul and it contains a comprehensive structure stock for research within its structure. It is possible to observe the typologies that will help us explain the apartmentization process in the Istanbul Metropolis, from the first apartments built during the construction of the Haydarpaşa Railway Station in Yeldeğirmeni in the 1900s which were row houses, to the “residence above shopping mall” mixed use projects, which are considered as the most recent examples. Those living in Kadıköy have always embraced the transformations, desired the new, but in this direction, the
13
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
ล ekil 8. Bรถlge/Olay Matrisi Figure 8. Region/Event Matrix
14
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
15
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
rikememe sorunu”1 ortaya çıkmıştır. Bu durumu açmak gerekirse, Kadıköy birçok nitelikli yapısını dönüşüme kurban etmiş, kültür inşasını üretme fırsatını kaçırmıştır. Giderek jenerikleşen konut üretiminin akıntısına kapılmıştır. Kadıköy’ü etkileyen küresel, ulusal ve bölgesel kırılma anları, seçilen bölgeler ile çakıştırılarak bu olayların konut üretimine ve bölgelere etkileri, incelenen sokaklardaki kesitleri de bünyesinde barındıran bir matris (şekil 8) ile ifade edilmeye çalışılmıştır.
problem of “not accumulating”1 has arisen, especially in some regions such as Bağdat Caddesi. To clarify this situation, Kadıköy has sacrificed many qualified structures for transformation and missed the opportunity to produce culture building. Kadıköy has been caught in the stream of increasingly generic housing production. The global, national and regional breaking moments affecting Kadıköy are overlapped with the selected regions, and the effects of these events on housing production and regions are expressed with a matrix (figure 8) that also includes the sections on the streets examined.
Bölge Seçimi ve Yöntem Region Selection and Method Kadıköy ilçesi, mahalle ya da semt bazında değil birbirinden ayrışan altı bölge şeklinde ele alınmıştır. Bu bölgeler: Yeldeğirmeni, Moda, Bağdat Caddesi Aksı, Minibüs Caddesi Üstü, Fikirtepe ve Acıbadem/Koşuyolu’dur. Seçilen her bölge birbirinden farklı yaşam ve dönüşüm süreci geçirmiştir/geçirmektedir.
The district of Kadıköy has been handled in six different regions, not on a neighborhood or district scale. These regions are: Yeldeğirmeni, Moda, Bağdat Avenue axis, upper Minibus Avenue, Fikirtepe and Acıbadem / Koşuyolu. Each selected region has / is going through a different life and transformation process.
Araştırmanın görselleştirilmesinde tercih edilen yöntem altı bölgede seçilen dokuz farklı sokak ve apartman kesitini iki farklı ölçekte ifade etmektir. Küçük ölçek (şekil 9, 10, 11) bize kesilen yapıların sokaklarla kurduğu ilişkiyi, sokak genişliklerini, zemin/zemin altı kullanımını, bahçe kullanımını, kat yükseklikleri ve yapı genişlikleri gibi tektonik verileri sunmaktadır. Bu kesitler, aynı ölçekte karşılaştırmalı olarak okunması hedeflenen kesitlerdir. Büyük ölçekte ise (şekil 12, 13, 14, 15, 16) araştırma başlığına adını veren yaşamın okunması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda kesitlere çok daha yakınlaşılmış, sokak donatıları (sokak lambaları, araçlar, kaldırım vb.), konut içi mobilyaları, düşünce balonları gibi ek çizimlerle kesitler zenginleştirilmeye çalışılmıştır. Hedeflenen tipolojik bir okuma yapmaktan ziyade, sokaktaki hikayeden, yaşamdan gündelik bir kesit almaktır. Kullanıcıların profili, yaşam alanlarına duydukları aidiyet, bölgelerine ve dönüşümlere olumlu ya da olumsuz bakış açıları, sokak ile kurdukları görsel ilişki gibi kavramlar anlaşılır kılınmak istenmiştir.
The preferred method of visualizing the research is to express nine different street and apartment sections selected in six regions on two different scales. The small scale (figure 9, 10, 11) provides us with the tectonic data such as the relationship of the buildings entering the section with the streets, street widths, ground / underground use, garden use, floor heights and building widths. These sections are aimed to be read comparatively on the same scale. On a large scale (figure 12, 13, 14, 15, 16), it is aimed to read the life, which gave its name to the research title. In this direction, the sections were much closer, and were enriched with additional drawings such as urban equipment (street lights, vehicles, pavement, etc.), interior furniture, thought bubbles. Rather than targeting a typological reading, it is aimed to read the story on the street is to take a cross-section of everyday life. Concepts such as user profiles, their belonging to their living spaces, positive or negative perspectives on their regions and transformations, and the visual relationship they establish with the street are intended to be understood.
1 Hale Gönül Manifold Dergisi’nde Dönüşüm, Birikim ve Gelecek isimli makalesinde Bağdat Caddesi için bu terimi kullanır. Ancak araştırmanın sonucunda tüm Kadıköy’ün benzer bir sorunla karşılaşmasından dolayı bu kullanım uygun görülmüştür.
1 Hale Gönül uses this term for his article titled Transformation, Accumulation and Future in Manifold Magazine. However, as a result of the research, this usage was deemed appropriate because all Kadıköy faced a similar problem.
16
Şekil 9. Yeldeğirmeni, Moda Caddesi, Moda Burnu, Bağdat Caddesi Tipoloji Kesitleri Figure 9. Yeldeğirmeni, Moda Street, Moda Cape, Bağdat Avenure Typology Sections
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
17
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Şekil 10. Kozyatağı, Fikirtepe, Dönüşüm Sonrası Fikirtepe Tipoloji Kesitleri Figure 10. Kozyatağı, Fikirtepe, Fikirtepe after Urban Transformation Typology Sections
18
Şekil 11. Acıbadem Akasya Kent Etabı ve AVM, Acıbadem Gülevler Sitesi Tipoloji Kesitleri Figure 11. Acıbadem Akasya City Stage and Shopping Mall, Acıbadem Gülevler Gated Community Typology Sections
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
19
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Bölüm III
Part III
Yaşam Kesitleri ve Bölgelerin Karakterleri
Sections of Life and Characters of Regions
Yeldeğirmeni:
Yeldeğirmeni:
Yeldeğirmeni’nin tarihi Khalkedon (m.ö. 5000) ile başlar. Yerleşimin artarak gözlenmesi 19. Yüzyılın sonlarını bulur. Özellikle gayrimüslim ve Levantenlerin yaşadığı semt yangınlar sonucu ızgara planını oluşturur. Yeldeğirmeni, Haydarpaşa Garı inşa edilirken üretilen ilk apartmanlarla bugünkü dokusunun temellerini atmıştır. Zamanla parselasyon ve kat mülkiyeti yasaları ile yapı adaları dolmaya kat yükseklikleri artmaya başlar. 80’lerden itibaren inşası yavaşlayan semt 90’larda bugünkü şekline en yakın halini alır ve yapısal dönüşümünü tamamlar. (Şendur, 2010) Bu tarihten itibaren tekil yapı bazında ve işlevsel dönüşümlere uğrayan Yeldeğirmeni günümüzde sanatçıların, öğrencilerin, bekarların yoğunlukla tercih ettiği bir konut/ ticaret bölgesidir. Kadıköy’ün tüm ticaret bölgelerine yayılan üçüncü dalga kahveciler, barlar, publar ve Yeldeğirmeni’ne özgü atölye gibi işlevler zemin kotunda bulunmaktadır. Üretilen kesitte 1900’lere ait olduğu düşünülen bir cumbalı sıra ev ve kat mülkiyeti sonrası yap-sat apartmanı görülür. (şekil 12)
The history of Yeldeğirmeni begins with Khalkedon (5000 BC). The observation of the settlement finds the end of the 19th century. The neighborhood, where non-Muslims and Levantines live, creates the grid plan as a result of fires. Yeldeğirmeni laid the foundations of today’s texture with the first apartments produced while Haydarpaşa Station was being built. Over time, with the parceling and condominium laws, the building islands become full and the floor heights increase. The district, whose construction has slowed down since the 80s, is closest to its present shape in the 90s and completes its structural transformation. (Şendur, 2010) Yeldeğirmeni, which has undergone functional transformations on the basis of singular structure since this date, is a residential / commercial area preferred by artists, students and singles. Functions such as third wave coffee shops, bars, pubs and a workshop specific to Yeldeğirmeni, which spread to all commercial areas of Kadıköy, are located at ground level. In the produced section, a bay window house, thought to belong to the 1900s, and the build-and-sell apartment after the condominium are seen. (figure 12)
Moda: Moda, Yeldeğirmeni’ne benzerlikleri olan bir semttir, ancak yapı stokunda büyük farklılıklar görülür. 19. Yüzyılın sonlarına değin gayrimüslimlerin ikamet ettiği semte 20. Yüzyıl başlarında Osmanlı Bürokratları gelir. Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki “Radikal Modernleşme” döneminden en çok etkilenen semtlerden biri olan Moda’da orta üst gelir grubundan Müslüman ve Gayrimüslimlerin heterojen bir dokuda yer alması 1955’te 6-7 Eylül olayları ile değişmeye başlar. Bu olaylar sırasında komşuların birbirine sahip çıkması sebebiyle en az etkilenen bölgelerden biri olsa dahi giderek heterojenlik azalır. Kat Mülkiyeti Yasası bu bölgeyi de etkisi altına alır ve nüfus yoğunlaşır, yapı adaları dolmaya başlar. Bu dönemde özellikle Moda
Moda: Moda is a district with similarities to Yeldeğirmeni, but there are large differences in the building stock. Until the end of the 19th century, the Ottoman Bureaucrats came to the district where non-Muslims resided. In Moda, which is one of the districts most affected by the “Radical Modernization” period in the first years of the Republic, the fact that Muslims and non-Muslims from the middle-high income group in a heterogeneous texture begins to change with the events of 6-7 September in 1955. Heterogeneity decreases gradually, even if it is one of the least affected areas due to the neighbors taking care of each other during these events. The Property
20
Şekil 12. Yeldeğirmeni Semti Yaşam Kesiti Figure 12. Yeldeğirmeni District Life Section
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
21
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Şekil 13. Moda Caddesi Yaşam Kesiti Figure 13. Moda Street Life Section
22
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
23
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Burnu’nda birçok nitelikli yapı inşa edilir. (Keskin, 2019) Günümüzde birkaç değişikliğe uğrasalar da halen ayaktadırlar ve döneminin çağdaş Türk apartman mimarisi için açık hava müzesi niteliğindedir. (şekil 9) İç bölgelerde ise bitişik nizam yapsat apartmanları, Cadde üzerinde ise portikli ve zemin katında yoğun ticareti barındıran tipolojiye sahiptir. (Paköz & Sinirlioğlu, 2019) (şekil 13) Yine 80’lerden sonra tek yapı bazında değişiklik dışında genel çehresini oluşturmuş olan semt üçüncü dalga kahveci furyasından nasibini almıştır.
Ownership Law affects this region as well, and the population is concentrated and the building islands begin to fill. In this period, many qualified buildings are built especially in Cape Moda. (Keskin, 2019) Although they have undergone a few changes today, they are still standing and are an open-air museum for the contemporary Turkish apartment architecture of its time. (figure 9) In the interior areas, there are attached building and build-sell apartments, and on the main street, it has a typology with porticos and intensive trading on the ground floor. (Paköz & Sinirlioğlu, 2019) (figure 13) After the 80’s, the district, which has formed its general appearance except for a change on some single apartments, got its share from the third wave coffee stream.
Bağdat Caddesi Aksı: Bağdat Caddesi Aksı Kadıköy’ün en eski yerleşim bölgelerindendir. Osmanlı’da bu bölgedeki ilk yerleşimler üst düzey bürokratlar, gayrimüslimler ve Levantenlerin yaptırdıkları ahşap köşklerle yalılarla başlamıştır. Kabaca 1800’lerden 1930’lara kadar ahşap köşk ağırlıklı doku oluşmuştur. 30’lardan sonra bahçeli ahşap köşkler daha küçük parsellere bölünerek, bu bölgelerde genellikle iki katlı olmak üzere betonarme villalar inşa edilmiştir.
Bağdat Caddesi Axis: Bağdat Caddesi axis is one of the oldest settlements in Kadıköy. The first settlements in this region in the Ottoman Empire started with wooden houses built by senior bureaucrats, non-Muslims and Levantines. Roughly wooden pavilion texture was formed from roughly 1800s to 1930s. After 30s, wooden houses with gardens were divided into smaller parcels and reinforced concrete villas, usually two-storey, were built in these areas.
55’teki Kat Mülkiyeti Düzenlemesi ve 65’teki Kat Mülkiyeti Kanunu ile betonarme villaların yerine 3-4 katlı apartmanlar yapılır. (Koylan, 2018) Bu apartmanlar dönemine göre nitelikli sayılacak yapılardır. Tülin Görgülü dönemin yapılarını şu şekilde ifade eder: “Ancak bu dönem yapılan yap-sat apartmanları kaliteli mimarilere sahip, tanınmış mimarlar tarafından tasarlanan, iyi etüt edilmiş yapılardır… …Bağdat Caddesi apartmanları, cephe malzemeleri, proporsiyonları ve cephe detaylarındaki arayışlarla İstanbul’daki modern apartman türlerinin iyi örneklerini oluşturmaktadır.” (Görgülü, 2016) Sokakla ilişkisi kuvvetli, balkonlu yaşam alanları barındıran bu konutlar 85 İmar Planı ile ilk defa rant bu kadar ön plana çıkmış Mülkiyet Kanunu’nun henüz yaşam ömrünü doldurmamış yapıları yıkılıp yerlerine sokakla ilişkisi zayıf ve daha yüksek apartmanlar yapılmıştır. (Koylan, 2018) Cadde son darbesini 2012’deki Dönüşüm Yasası ile almıştır. Yere ait olmayan, dokusunu büyük ölçüde kaybetmesine
With the Condominium Ownership Arrangement in 55 and the Condominium Ownership in 65, 3-4 storey apartments are constructed instead of reinforced concrete villas. (Koylan, 2018) These apartments are buildings that will be considered qualified according to the period. Tülin Görgülü expresses the structures of the period as follows: “However, the build-and-sell apartments built during this period are well-studied buildings with quality architectures, designed by wellknown architects ...” “… Bağdat Caddesi apartments are good examples of modern apartment types in Istanbul, with facade materials, proportions and searches for facade details.” (Görgülü, 2016) These houses, which have strong relations with the street and have living spaces with balconies, are the first for rent for the first time with the 85 Development Plan. (Koylan, 2018) Cadde received its last coup in 2012 with
24
neden olan ve Türkiye’nin her yerinde görebileceğimiz, cephe mimarisi ile bezenmiş apartmanların üretilmesi ile bugünlerde azalarak biten dönüşüm, bölgenin elindeki modern mimarlık mirasını da yitirmesine sebep olmuştur. Daha “prestijli”nin arzulanması dönüşümlerin kabul edilmesine yol açar ve jenerikleşme kendini gösterir. Tüm bunlara rağmen sokak ve cadde yaşantısı büyük ölçüde süreklilik içindedir, işlevsel birtakım değişiklikler olsa dahi halen Anadolu Yakası’nın tercih edilen alışveriş ve eğlence merkezlerinden biri olmaya devam eder.
the Transformation Law. Apartment buildings, that we can see all over Turkey nowadays, which do not belong to one specific area, caused the loss of quality texture to a great extent. The transformation, which has been decreasing and ending nowadays, has caused the region to lose its modern architectural heritage. The desire for a more “prestigious” leads to acceptance of transformations, and generization manifests itself. Despite all this, street and street life is largely continuing, even though there are some functional changes, it still remains one of the preferred shopping and entertainment centers of the Anatolian Side. In the produced section, we can see three different period apartments of Bağdat Street at the same time. (figure 9)
Üretilen kesitte Bağdat Caddesi’nin üç farklı dönem apartmanını aynı anda görebiliriz. (şekil 9) Bu binalardaki sokakla ilişki, balkon/Fransız balkon, zemin altı kullanımının doğurduğu yeşil dokuda azalma, güvenlik gibi kavramların üzerinde durmalıyız.
We should emphasize the concepts such as the relationship with the street in these buildings, the balcony / French balcony, the green texture caused by the use of the under floor and security.
Minibüs Caddesi Üstü: Minibüs Caddesi Üstü olarak tanımlanan bölge Sahrayıcedid, 19 Mayıs ve Kozyatağı mahallelerini bünyesinde barındır. Bu alan hava fotoğrafları da incelendiğinde de anlaşılır ki 1960’lara kadar tekil yapılaşma görülse de Minibüs Yolu incecik bir yoldur ve etrafında düzenli bir doku bulunmaz. Şemsettin Günaltay ve Fahrettin Kerim Gökay Caddelerinin kuzeyinde kalan alan, uzun bir süre tarımsal toprak olarak varlığını sürdürmüştür. (Kütükçü, 2014) 1973’te Boğaziçi Köprüsü’nün ve D100 Karayolunun açılması ile Anadolu Yakası cazip hale gelir ve Kadıköy’deki yapılaşma, bölgenin kuzeyine Minibüs Yolu’nun üstüne doğru yoğunlaşarak genişler. Bu tarihten itibaren genellikle Bağdat Caddesi ve sahil kısmında yoğunlaşan yapılaşmanın Mübeccel Kıray’ın deyimiyle bir yağ lekesi gibi bölgenin kuzeyine yayıldığını gözlemleriz. 88’de FSM Köprüsü’nün açılması, Kozyatağı O-2 bağlantısı ve Kadıköy Metrosu ile ofis ve ticaret işlevleri için bu bölge yeni bir cazibe merkezi haline gelmiştir.
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
Upper Minibus Street: The region, which is defined as the Minibus Avenue Top, contains the Sahrayıcedid, 19 Mayıs and Kozyatağı neighborhoods. When the aerial photographs of this area are analyzed, it is understood that even though single building was seen until the 1960s, Minibus Road was a very thin road and there was no housing texture around it. The area to the north of Şemsettin Günaltay and Fahrettin Kerim Gökay Streets has existed as agricultural land for a long time. (Kütükçü, 2014) The Anatolian Side becomes attractive with the opening of the Bosphorus Bridge and the D100 Highway in 1973, and the building in Kadıköy expands to the north of the region by concentrating on the Minibus Road. As of this date, we observe that the construction, which is concentrated on Bağdat Avenue and the coastal area, has spread to the north of the region like an oil stain as Mübeccel Kıray said. With the opening of the FSM Bridge in 88, Kozyatağı O-2 connection and Kadıköy Metro, this region has become a new attraction for office and commercial functions.
25
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Şekil 14. Kozyatağı Baytur Sitesi Yaşam Kesiti Figure 14. Kozyatağı Baytur Gated Community Life Section
26
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
27
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Fikirtepe:
Fikirtepe:
Fikirtepe 1950’lerden önce çayır ve tarım alanı olarak kullanılır. Marshall yardımları ile birlikte kırdan kente göç başlar. (Parmaksızoğlu, 2017) Göç eden insanlara arsa tapuları tahsis edilir ve İstanbul’daki ilk illegal yapılaşmalardan biri burada ortaya çıkar. 1975 yılında bölge Fikirtepe, Dumlupınar ve Eğitim mahallelerine bölünmüştür. Eğitim’de düzenli yapılaşma görülürken diğer iki mahallede gecekondulaşma devam eder. 80’lerde imar afları ile gecekondu kulübeler yıkılıp betonarme çok katlı gecekondular yapılmıştır. (Parmaksızoğlu, 2017) Ayrıca bölgeye yol, su ve elektrik de getirilmiştir. 2005 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planında Fikirtepe “Özel Proje Alanı” ilan edilir. Dönüşümün sinyalleri alınır. (Öksüz, 2018)
Fikirtepe was used as a meadow and agricultural area before 1950s. With the Marshall Plan, migration from rural to urban begins. (Parmaksızoğlu, 2017) Land title deeds are allocated to immigrant people and one of the first illegal buildings in Istanbul appears here. In 1975, the region was divided into Fikirtepe, Dumlupınar and Eğitim neighborhoods. While legal housing is observed in Eğitim, slums continue in the other two neighborhoods. In the 80’s, slum barracks were demolished with reconstruction amnesties and reinforced concrete multi-storey slums were built. (Parmaksızoğlu, 2017) In addition, road, water and electricity were brought to the region. In 2005 1/5000 Scaled Master Plan, Fikirtepe is declared as a “Special Project Area”. The signals of the transformation are received. (Öksüz, 2018)
2012 yılı 6306 sayılı Kanun ile Fikirtepe’deki dönüşüm hızla başlar. Kanun ile rant odağı haline gelen mahallelerden olmuştur. Kazılarda çıkan “Kharkedon” kentine (Şendur, 2010) ait neolitik dönem buluntuları görmezden gelinmiştir. Günümüzde Fikirtepe birbirinden çok farklı iki ölçekte projeler ve sosyoekonomik çehre barındırır. Çevreyolunun bir cephesinde 30-40 katlı AVM’li rezidanslar yer alırken diğer cephesinde eski Fikirtepe (şekil a) dönüşümünü beklemektedir. Dev yol bağlantıları ve üst geçitlerle ulaşımı hazırlanan “yeni” Fikirtepe (şekil b) inşaat devlerinin maksimum rant elde etmek üzere kurguladığı, Dünya’nın herhangi bir yerinde inşa edilebilecek jenerik projeleri görebileceğimiz bir konum haline gelmiştir.
With the Law No. 6306 of 2012, the transformation in Fikirtepe begins rapidly. It became one of the neighborhoods that became the focus of rent with the law. Neolithic finds from the “Kharkedon” city (Şendur, 2010), which were found during excavations, have been ignored. Today, in Fikirtepe there are two different scales of housing and two different socioeconomic aspects. On one side of the road there are residences with 30-40 floors and a shopping mall, while on the other side, the old Fikirtepe awaits its transformation. “New” Fikirtepe, which is prepared to be accessed with giant road connections and overpasses, has become a location where we can see generic projects that can be built anywhere in the world that the construction giants have built to achieve maximum rent.
Acıbadem/Koşuyolu: Bölge Kadıköy’deki en eski yerleşimlerden biridir ve Kadıköy’deki diğer eski yerleşimlerin aksine bölgedeki yapılaşmanın ilk döneminde çoğunluğu Müslümanlar oluşturur. Osmanlı Dönemi’nde Hanedan mensuplarının av köşkleri, kasırları gibi yapılaşmaya ev sahipliği yapmıştır. En bilinen köşk, günümüzde Validebağ Semti’ne ismini vermiştir. Acıbadem bölgesi Cumhuriyet öncesi temiz havası sayesinde açık hava sanatoryumu
Acıbadem / Koşuyolu: The region is one of the oldest settlements in Kadıköy, and unlike other old settlements in Kadıköy, the majority of Muslims make up the first period of construction in the region. During the Ottoman Period, it hosted housing such as hunting mansions and pavilions of Dynasty members. The most well-known mansion has given its name to the Validebağ District today.
28
gibi kullanılmıştır. (Haliloğlu, 2019) Koşuyolu ise ismini Şehzadelerin binicilik eğitimi aldığı bölge oluşundan alır. (Şener & Yıldız, 2000) 1940’lı yılların başında ise Dörtyol civarının imara açılmasıyla beraber Acıbadem’in batısında iki veya üç katlı, bitişik nizamda apartmanlar inşa edilmiştir. (Haliloğlu, 2019) 1950’lerde Koşuyolu’nda toplu konutlar inşa edilmiştir. (Şener & Yıldız, 2000)
Acıbadem region was used as an open-air sanatorium thanks to its fresh air before the Republic. (Haliloğlu, 2019) Koşuyolu (running road) takes its name because it is where the princes received equestrian training. (Şener & Yıldız, 2000) In the early 1940’s, two or three-storey, attached apartments were built in the west of Acıbadem with the opening of the Dörtyol vicinity. (Haliloğlu, 2019) Mass housing was built in Koşuyolu in the 1950s. (Şener & Yıldız, 2000)
65 Kat Mülkiyeti Yasası’ndan sonra apartmanlaşmak adına bölgedeki çoğu ahşap köşk yıkılmıştır. 73 Boğaziçi Köprüsü ile yapılaşmada hızlanma oluşmuştur. Koşuyolu, özellikle Validebağ ve Acıbadem’de köşk arazileri üzerinde yoğun yapılaşma ve siteler görülmektedir. 2012 yılında yürürlüğe giren Kentsel Dönüşüm Kanunu ve Avrasya Tüneli’nin Anadolu Yakası çıkışının bölgede bulunması ile yeniden cazibe merkezi haline gelir. D100 üzerindeki Akasya AVM, Acıbadem ve Koşuyolu Caddelerindeki ticaretin yoğunlaşması gibi sebepler de bu durumu desteklemiştir.
After the 65 Condominium Ownership Law, most wooden mansions in the region were demolished in order to become an apartment. Acceleration in the construction with the Bosphorus Bridge occurred after 1973. In Koşuyolu, especially in Validebağ and Acıbadem, extensive construction and sites are observed on the pavilion lands. With the Urban Transformation Law that came into force in 2012 and the Anatolian Side exit of the Eurasia Tunnel, it becomes a center of attraction again. Reasons such as the concentration of trade in Akasya Shopping Mall, Acıbadem and Koşuyolu Streets on D100 road also supported this situation.
Anket Çalışması Covid-19 sebebiyle araştırmanın bu aşamasında veri toplanırken sahaya inememe, inildiği koşulda ise yaşamdan olağandışı bir kesite erişilmesi sebebiyle Kadıköylüler için yapılan bir anket çalışması uygun görüldü. Yakın yaşam kesitlerinde bulunan konuşma ve düşünce balonları bu ankette yanıtlanan öznel yorumlar ışığında şekillendi. Anketi Kadıköy’ün 18 semt/mahallesinden 67 katılımcı cevapladı. 20-63 yaş aralığından, 22 farklı meslek grubuna erişen anket, veri toplama aşamasına öznel bir bakış açısı getirebilmeyi sağladı.
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
Survey Study Due to Covid-19, a questionnaire study for Kadıköy residents was deemed appropriate because of not being able to land on the field while accessing data at this stage of the study and accessing an unusual section from life. Speech and thought bubbles found in life sections were shaped in the light of subjective comments answered in this survey. 67 participants from the 18 districts / neighborhoods of Kadıköy answered the questionnaire. The survey, which reached 22 different professions from the age range of 20-63, enabled to bring a subjective perspective to the data collection phase.
29
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Şekil 15. Dönüşüm Sonrası Fikirtepe Yaşam Kesiti Figure 15. Fikirtepe After Urban Transformation Life Section
30
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
31
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Ĺžekil 16. Fikirtepe YaĹ&#x;am Kesiti Figure 16. Fikirtepe Life Section
32
Bölüm IV
Part IV
Konut Üretiminin Jenerikleşmesi Üzerine Eleştirel Bir Tahayyül
A Critical Imagination on the Generization of Housing Production
Üretilen tahayyül ile Kadıköy’ün konut üretimine dair öngörülebilecek birçok senaryodan yalnızca biri, keskin bir gelecek tasvirinden ziyade, bulanık bir eleştiri aracı olarak araştırmanın temel temsil yöntemi olan kesit ile ifade edilmeye çalışılmıştır. Üretilen görsel, araştırma boyunca incelenen kavramların dramatik değişimlerinin, gelecekte daha da ivmelenme ihtimalini ifade etmeye çalışan spekülatif bir kesittir.
With the imagination produced, only one of the many scenarios that can be predicted about the production of housing in Kadıköy is tried to be expressed in cross-section, which is the main representation method of the research as a fuzzy criticism tool rather than a sharp future depiction. This cross-section is a speculative cross-section that tries to express the possibility of dramatic changes in the concepts studied throughout the research, could continue in the future.
Kentsel mekan üretimindeki yere ait olmama ve jenerikleşmenin en üst noktalara taşınacağı bu durum, zaman içindeki dönüşümlerin çoğunlukla konutun arzu nesnesi haline gelmesinin sonucu oluşuna ve Kadıköy’ün daha çok olumsuz etkilenmesine vurgu yapmak için üretilmiş bir eleştiri niteliğindedir. Kesitte farklı boyutlardaki mekan üretimi egzajere edilerek ifade edilmiştir.
This situation, in which the non-belonging and generization in urban space production will be carried to the highest levels, is a criticism produced to emphasize the fact that the transformations over time are mostly the result of the house becoming the object of desire and that Kadıköy is more adversely affected. The production of different sizes of space is expressed by cross-sectioning.
2012 dönüşümü ile başlayan “özelleşmiş daireler”e2 duyulan arzunun en üst noktalara çıkması, emsalin katlanarak artması, zeminden kopuşun -belki de iklim krizinin doğuracağı hava kirliği ve su baskınları sebebiyle- daha da keskin hale gelmesi, sokakların kamusallığını giderek yitirmesi ve araçlara terk edilmesiyle yeni kamusallık alanlarının -özellikle ticari alanların- konut bünyesine, yer altına girmesi ve suni kamusallıklar yaratılması vurgulanan olası durumlardır.
The desire for the “specialized flats”2 that started with the 2012 transformation to the highest levels, the increase of the precedent, the disengagement from the ground - perhaps due to the air pollution and floods caused by the climate crisis - became more and more intense, it is possible to emphasize that public spaces - especially commercial spaces come underground and create artificial publicities.
Kadıköy’ün her zaman dönüşümlere kucak açması ve kültürünü biriktirememesi durumu da yeraltında rastlanılan apartman kalıntıları ile eleştirilmeye çalışılmıştır. Kısacası, bu tahayyül gidişatı düşünmemizi tetikleme hedefiyle üretilmiş, kesin sınırları olmayan spekülatif bir ifade aracıdır.
The fact that Kadıköy always embraces the transformations and is unable to accumulate its culture has been tried to be criticized with the remains of apartment buildings encountered underground. In short, this imagination is a speculative means of expression that has been produced with the goal of triggering our thinking, without definite limits.
2 Özelleşmiş olarak tanımlanan daireler: çatı dubleksleri, manzara gören daireler, loft daireler, havuzlu daireler vb.
2 Specialized flats: roof duplexes, flats with view, loft flats, flats with pool etc.
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
33
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Şekil 18. Üst Katman Yaşam Kesiti Figure 18. Upper Segment Section
Şekil 17. Konut Üretiminin Jenerikleşmesi Üzerine Eleştirel Bir Tahayyül Figure 17. A Critical Imagination on the Generization of Housing Production
Şekil 19. Alt Katman Yaşam Kesiti Figure 19. Lower Segment Life Section
34
Sonuç Yerine
Instead of a Conclusion
“Arzu, dünyada insanları güdüleyen yegâne ilke, tanımaları gereken biricik efendi…”
“Desire, the only principle that motivates people in the world, is the only master that they should know…”
André Breton3 André Breton3 Araştırma boyunca yere ait olma/aidiyet, yıkım, hiyerarşi, arzu, jenerikleşme, zemin/zemin altı kullanımı gibi odaklanılan kavramlar özellikle tarihsel kırılma noktaları incelendiğinde 1965 Kat Mülkiyeti Yasası ve 2012 Kentsel Dönüşüm Yasası ile ivme kazanarak değişime uğramıştır. Bu kavramlar birbiri arasında doğrudan bağlantılı olmasa da ilişkili olarak hareket etmiştir.
Throughout the research, the concepts focused on belonging, demolition, hierarchy, desire, generization, ground / underground use have been transformed by gaining momentum with the 1965 Condominium Ownership Law and the 2012 Urban Transformation Law. Although these concepts were not directly interrelated, they acted in relation.
Konut üretimi bir yandan jenerikleşip tek tipleşmesiyle beraber bölgeler git gide homojenize olmuştur. Bununla birlikte konutun metalaşması ile özel daireler (çatı dubleksleri, manzaralı daireler) giderek daha fazla arzu edilir hale gelmiştir. Planimetrik okumada aynı noktada bulunmak kimi zaman kullanıcıya yetmez. Bir caddeye, çarşıya, odak noktasına aynı yürüme mesafesinde olmanın ötesinde bir anlam ifade eder bulunduğumuz nokta. Bu anlamda ikinci boyuta kesitle bakmak gerekir. Bahsedilen kesit okuması bu ilişkileri anlamamızı sağlayacak bir araç haline gelir. Bu özel olana arzu hali ile konut üretimindeki mekânsal hiyerarşi birbirini beslemeye başlar. Örneğin, Fikirtepe’de yeni yapılmış bir rezidans projesindeki 1+1 dairenin metrekare fiyatı 5.700 TL iken en üstteki dubleks 4+1 dairenin metrekare fiyatı 10.000 TL’ye kadar çıkabilir. Ya da Caddebostan’da aynı apartmandaki birinci kattaki 2+1 dairenin metrekare fiyatı 16.000 TL iken, 11. kattaki 3+1 deniz gören daireninki 21.600 TL’dir. Bu veriler ışığında tartışmanın çerçevesini artık inşaat bedeli dışındaki etkenler çizmektedir.
As the housing production has become generic and uniform, the regions have become increasingly homogenized. However, with the commodification of the dwelling, private apartments (roof duplexes, apartments with views) have become increasingly desirable. Sometimes it is not enough for the user to be at the same point in planimetric reading. It is a point where we are beyond the same walking distance to a street, bazaar, focus point. In this sense, it is necessary to look at the second dimension in cross-section. The mentioned cross section reading becomes a tool to understand these relationships. The desire of the special and the spatial hierarchy in the production of housing begin to support each other. For example, while the square meter price of 1 + 1 apartment in a newly built residence project in Fikirtepe is 5.700 TL, the square meter price of the top duplex 4 + 1 apartment can be up to 10,000 TL. Or the price of 2 + 1 flats on the first floor in Caddebostan in the same apartment is 16,000 TL, whereas the 3 + 1 flats on the 11th floor is 21.600 TL. In the light of these data, factors other than the construction price now outlines the discussion.
Geçmişte incelenen kesit okumalarında örneğin; Roma insulalarında yahut Paris apartmanındaki
In the section readings examined in the past, for example; While the relationship between section and
3. Breton’un 1937 tarihli aşka övgüsü L’Amour fou’dan aktaran, Jennifer Mundy, “Letters of Desire”, Surrealism, Desire Unbound, der. J. Mundy (Londra: Tate, 2001), s. 11.
3. Jennifer Mundy transfers, Breton’s praise of love from L’Amour fou, 1973, “Letters of Desire”, Surrealism, Desire Unbound, der. J. Mundy (Londra: Tate, 2001), page 11.
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
35
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
kesit ve yaşantı ilişkisi işlev ve toplumsal sınıflandırma açısından daha karmaşık bir ilişkiye sahipken günümüzde Kadıköy’de her anlamda homojenize olmuştur. Bölgeler ve bazı daireler arzu nesnesi haline gelmiş ve değer/rant artışına sebep olmuştur. Fikirtepe’de yaşandığı gibi geçirilmiş dönüşümlerden dolayı belli bir gelir sınıfına ait olamayan kullanıcıların artık bu alanlarda yer alamamasına sebep olmuş ve tek tipleşmeyi sosyal anlamda da beslemiştir. Bunun olmadığı durumlarda ise sırf bu bölgelerde yer almak pahasına, daha yüksek fiyatlar ödemek için borç alarak, ya da daha küçük metrekarelere yetinerek yaşayan yeni bir kesim oluşmuştur.
life in the Roman insula or Paris apartment has a more complex relationship in terms of function and social classification, today it has been homogenized in every sense in Kadıköy. Regions and some apartments have become the object of desire and caused an increase in value / rent. As a result of the transformations that took place in Fikirtepe, the users who could not belong to a certain income class were no longer able to take part in these areas and those areas became uniformed socially. In other cases, a new class came to live in these regions, by taking debts to pay higher prices, or by settling for smaller square meters. In addition to the plan plane, looking at the apartment in the vertical plane, which is shaped by readings and represented by cross-section, was found to be meaningful in terms of opening the door behind what was seen. With the research, it has been tried to reveal that housing production has been shaped by many factors in the historical process and that housing can no longer be viewed from a single frame nor plane.
Apartmana, plan düzleminin yanı sıra, okumalarla şekillenen ve kesit ile temsil edilen düşey düzlemde de bakmak görülenin ardındakini görme kapısını aralaması açısından anlamlı bulunmuştur. Araştırma ile, konut üretiminin tarihsel süreç içerisinde birçok etmen ile şekillenmesi ve artık konuta, yaşama tek bir çerçeveden ve düzlemden bakılamayacağını gözler önüne sermeye çalışılmıştır.
36
Kaynakça / References 1. Berkmen, N. H., & Turgut, S. (2019). Kentsel Dönüşüm Kıskacında “Bağdat Caddesi”. Megaron, 155-166.
12. Lewis, P., Tsurumaki, M., & Lewis, D. J. (2016). Manual of Section. New York: Princeton Architectural Press.
2. Bilgin, İ. (1998). Modernleşmenin ve Toplumsal Hareketliliğin Yörüngesinde Cumhuriyet’in İmarı. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
13. Oksay, B. (2019). Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi. Piyasa Kuramı Üzerinden Türkiye’de Konut Üretiminin Ele Alınması. İstanbul. 14. Öksüz, G. (2018). Sürdürülebilir Kentsel Dönüşüm Performans Kriterleri ve Fikirtepe Kentsel Dönüşüm Projesi. 1. Doktora Seminer Kongresi.
3. Cizek, K. (2013). New York Times Op-Docs: A Short History of the Highrise. NY Times: http://www.nytimes.com/ projects/2013/high-rise/index.html adresinden alındı
15. Paköz, A., & Sinirlioğlu, H. (2019). Kadıköy, Moda Caddesi’ndeki Portiklerin Yeniden Üretimi. Arredamento, 106-110.
4. Çimen, E . (2010). Bir Resim Okuması: Babil Kulesi. Sanat Dergisi , 17-19 https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsfd/issue/2599/33424 adresinden alındı
16. Parmaksızoğlu, D. (2017). Dünden Bugüne Fikirtepe. Mimarlık Dergisi: http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=409&RecID=4174 adresinden alındı
5. Gönül, H. (2016, Eylül 12). Dönüşüm, Birikim ve Gelecek. Manifold: https://manifold.press/donusum-birikim-ve-gelecek adresinden alındı
17. Sennett, R. (2018). Building and Dwelling: Ethics for the City. New York: Farrar, Straus & Giroux.
6. Görgülü, T. (2016). Apartman Tipolojisinde Geçmişten Bugüne; Kira Apartmanından “Rezidans’a” Geçiş. TÜBA-KED Dergisi, 165-178.
18. Şendur, S. (2010). Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi. Kadıköy-Yeldeğirmeni Semti Mimarisinin Tipomorfoloji Yöntemiyle İncelenmesi . İstanbul.
7. Haliloğlu, M. (2019). Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi. İstanbul Acıbadem’de 19. Yüzyılda İnşa Edilen Ahmed Celaleddin Paşa Köşkü’nün Koruma Ve Restorasyon Projesi Önerisi. İstanbul.
19. Şener, H., & Yıldız, D. (2000). Dünden Bugüne Koşuyolu. Mimarlık, 26-37.
8. Küçüksezer, C. (2013). Evvel Zaman İçinde Acıbadem. İstanbul: Kadıköy Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları.
20. Şentürk, M., & Kurtkapan, H. (2017). Yaşlılığın Mekânsallaşması: Kadıköy Moda’daki Bir Apartman Üzerine Nitel Bir Çalışma. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 4-19.
9. Kütükçü, T. (2014). Geçmiş Zamanların, Mekanların ve Hatırlamaların Rafında Kadıköy’ün Kitabı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
21. Talu, N. (2012, Mart 12). Bir Arzu Nesnesi Olarak Ev. e-skop: https://www.e-skop.com/skopdergi/bir-arzunesnesi-olarak-ev/579 adresinden alındı
10. Keskin, E. (2019). Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. Modern Yerleşimlerde “Sürdürülebilir Komşuluk”; Kadıköy, Moda . İstanbul.
22. Tekeli, İ. (2010). Konut Sorununu Konut Sunuş Biçimleri ile Düşünmek. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
11. Koylan, D. (2018). Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. İstanbul Bağdat Caddesi ve Yakın Çevresinde Kentsel Dönüşüm: 2012-2018 Dönemi. İstanbul.
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği
37
Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case
Apartman ve Sokak Kesiti Üzerinden Yaşamı Anlamak: Kadıköy Örneği Understanding Life Through Apartment and Street Sections: Kadıköy Case Elif Akman
