Kunst & Cultuur 3 2014

Magazine voor leden van AVRO Cultuur | augustus 2014 | nummer 3

Kunst & Cultuur Het grootste cultuurblad van Nederland

Prinsengrachtconcert 2014

Met stervioliste Lisa Batiashvili Parfum en design

De toekomst van haute couture

7407490_KenC_Kunst & Cultuur 3.indd 1

Meesters van de Vlaamse barok

Al 20 jaar Zondagochtend Concert

06-08-14 14:34

Inhoud

33ste Prinsengrachtconcert

4

Mark Rothko

24

Meesters van de Vlaamse barok

8

Delfts Blauw als statussymbool

20

Prinsengrachtconcert 2014 Met stervioliste Lisa Batiashvili in de hoofdrol

4

Rubens, Van Dyck en Jordaens Vlaamse barok in Rijksmuseum Twenthe

8

20 jaar Het Zondagochtend Concert Jubileumfeestje met Lisa Ferschtman

23

Monumentaal werk Mark Rothko Eerste overzichtstentoonstelling in 40 jaar

24

The Future of Fashion Vernieuwende mode in Rotterdam

34

U kunt de AVRO helpen om mooie programma’s over kunst & cultuur te blijven maken. Maak 2 l Kunst & Cultuur

7407489_KenC_inhoud.indd 1

06-08-14 15:24

iem

Column

Mode met een missie

34

Simone van den Ende is hoofd Kunst & Cultuur van de AVRO

4

Prinsengracht

n

8

3

4

Geurige flacons

Verder in dit nummer De Expert: over het Vondelparkpaviljoen

14

Architectuurwandeling kunstzinnig Bergen

15

Radiodrama AVRO: De Hormoonfabriek

16

Planten uit de oertijd in Hortus Leiden

19

Verborgen Symboliek: over Delfts Blauw

20

Opera: de wraak van Medea

30

Toneelstuk De laatkomer: over late levenslust

32

Hoe parfum design werd

33

Spaanse Rijschool bezoekt Amsterdam

40

Verrijk je wereld

42

Aanbieding: Vrijdag van Vredenburg

44

Puzzel & Win: cd pianotalent Serena Wang

45

Mail & Win: boek De hormoonfabriek

47

Agenda en colofon

47

4

aak

33

Blijft het dit jaar droog bij het Prinsengrachtconcert? Dan vragen mijn collega’s en ik ons al weken van tevoren af. Op de dag zelf kijken we elk uur op Buienradar. Meestal is die wolkbreuk net een gracht verder, maar vorig jaar was het precies op de Prinsengracht zelf: voor het eerst in dertig jaar. Toen het voorprograma begon, kwam het met bakken uit de hemel. Op de VIP-tribune rende iedereen naar binnen om te schuilen. Ik zat met een paar gasten op de kade. Wij bleven zitten, net als de mensen in de bootjes. Bij de start van het hoofdprogramma brak de zon weer door. Zaten we daar als verzopen katten, in onze mooie doorweekte jurken met doorgelopen make-up te koukleumen. Ik heb bewondering voor de mensen in de bootjes. Ze fileparkeren vaak al de avond voor het concert achter de brug bij het ponton en overnachten er zelfs, in de hoop op een goede plek zodra ze er de volgende ochtend door mogen. En dat allemaal in een goede sfeer.

De programmering vorig jaar, met het jubilerende Concertgebouworkest, was uitzonderlijk groot.

Dit jaar is het weer intiem als vanouds, met violiste Lisa Batiashvili als soliste (zie pag. 4), en in het voorprogramma een delegatie van het Koor van de Nationale Opera. Is het tijdens het Prinsengrachtconcert meestal droog, tijdens de Uitmarkt zijn er bijna altijd stortbuien. Ook daar zijn we weer bij, met Cinema Symphonica, UitmarktLive, en de Musical Sing-a-Long (zie pag. 42). Het is de afsluiting van ons festivalseizoen én het begin van het nieuwe culturele seizoen, met weer veel mooie programma’s op tv.

iemand AVRO Cultuurlid en u ontvangt beiden een mooi cadeau. Kijk snel op pagina 13.

Kunst & Cultuur l 3

7407489_KenC_inhoud.indd 2

06-08-14 15:24

MICHEL SNATER/AVRO

Lisa Batiashvili soliste Prinsengracht con

‘Bij een openlu c het publiek me e SAMMY HART/DG

Ze won al veel prijzen en wordt geroemd om haar elegante en gelaagde spel. Stervioliste Lisa Batiashvili is de soliste tijdens het traditionele Prinsengrachtconcert, waarvan de AVRO op zaterdag 23 augustus de 33ste editie uitzendt.

TEKST: OSWIN SCHNEEWEISZ

4 l Kunst & Cultuur

7407488_KenC_prinsengracht.indd 1

06-08-14 10:23

‘Zonder traditie bestaat er geen vernieuwing.

Het nu klassieke vioolrepertoire was ooit vernieuwend’

cht concert 2014

u chtconcert is e er betrokken’ T

erwijl sopraan Danielle de Niese zich in haar beste steenkolen-Nederlands ontfermt over ‘Aan de Amsterdamse grachten’ gaat het publiek los en toeteren de bootjes in het water. Het Prinsengrachtconcert wordt traditioneel afgesloten met het zingen en spelen van dit liedje, en violiste Lisa Batiashvili en echtgenoot hoboïst François Leleux kijken geboeid naar het You Tube-filmpje waarin De Niese – de soliste van 2009 – zich van haar taak kwijt.

Batiashvili: ‘Wat een mooie traditie. Iedereen geniet: de musici op het ponton en het publiek op het water, op de kade en in de ramen van de huizen. Ik heb Amsterdam een paar keer bezocht, altijd in de winter. Nu verheug ik mij op een mooie zomernacht aan die gracht.’

Bach en Piazolla Lisa Batiashvili (Georgië, 1979) is een relatief nieuwe ster aan de violistenhemel. In 1995 won ze, als jongste deelnemer ooit, de tweede prijs van het prestigieuze Sibeliusconcours in Helsinki. Nu is ze vijfendertig, moeder van twee kinderen en vaste gast op de grote internationale concertpodia. Helemaal alleen komt ze overigens niet naar het Prinsengrachtconcert. Ze speelt enkele stukken samen met haar man, waardoor er dit jaar in feite twee solisten op het ponton staan. Batiashvili: ‘We hebben een mooi licht programma samengesteld met onder meer muziek van Ástor Piazolla. Waarschijnlijk spelen we ook iets van Johannes Sebastian Bach. Een openluchtconcert vind ik altijd bijzonder. Alsof het publiek actiever en meer betrokken is bij wat er op het podium gebeurt dan in de concertzaal. Dat is als solist prettig om te ervaren.’

Ze pakt de partituur van Bachs Concert voor hobo en viool. Een lange lijst met namen en data siert het voorblad. Batiashvili: ‘Dat zijn alle steden waar ik dit dubbelconcert van Bach samen met François heb uitgevoerd. We spelen veel samen. Het is heel bijzonder om met je levenspartner muziek te kunnen maken. We voelen elkaar zo goed aan, dat we bijna geen woorden nodig hebben.’

Ze is een kind van twee musicerende ouders. Haar moeder was pianiste, haar vader speelde viool in het befaamde Georgian State String Quartet. ‘In ons huis klonk altijd muziek en er kwamen veel musici over de vloer. Het was een creatieve en inspirerende omgeving. In zekere zin zetten François en ik die traditie voort. We bieden onze kinderen hetzelfde klimaat, maar we waken ervoor ze geen carrière in de muziek op te dringen. Ze spelen gelukkig geen viool, dus ik kan ze geen les geven. Mijn vader heeft dat bij mij wel gedaan, maar toen ik een jaar of acht was bracht hij mij naar een vioolleraar. Hij vond dat hij ▹ als docent bij zijn eigen dochter niet objectief kon zijn.’

Kunst & Cultuur l 5

7407488_KenC_prinsengracht.indd 2

06-08-14 10:23

WAVE MUSIC SYSTEM III ®

Een kamer gevuld met geluid. Niet met kabels.

30

DAGEN VRIJBLIJVEND THUIS PROBEREN EN GRATIS BEZORGING

Ook dit jaar is Bose aanwezig op de 50PlusBeurs. Daar kun je onze Wave systems komen ervaren in onze speciale luisterstand. Heb je daar wel oren naar en wil je graag een bezoek brengen aan de 50PlusBeurs, bel ons dan snel. Je hoort dan hoe je met 50% korting de beurs kunt bezoeken.

50PlusBeurs, Jaarbeurs Utrecht, 16 t/m 20 september 2014. ®

Afgebeeld in titaniumzilver. platinawit en limited edition parelmoergoud.

Het Bose Wave music system III is het resultaat van meer dan 30 jaar investering in innovatie en onderzoek. Het produceert kamervullend kwaliteitsgeluid uit een systeem dat minder ruimte inneemt dan één conventionele luidspreker. ®

®

Muziek, zoals muziek bedoeld is.

Het Wave music system III biedt de meest realistische muziekweergave die we ooit hebben bereikt bij zo’n klein systeem. Je hoort nieuwe details in nummers die je door en door kent, voelt de impact van krachtige bastonen en geniet van helderheid in zelfs de allerhoogste frequenties.

Door de waveguidetechnologie van Bose levert dit compacte Dubbele tapse waveguides voor systeem rijk en gedetailleerd rijker, meer levensecht geluid. geluid dat de kamer vult.

Exclusief van Bose. ®

De functies die je wilt.

Met de cd-speler aan de voorkant en een digitale DAB+/FM/ AM-tuner heb je twee mogelijkheden om van je favoriete muziek te genieten. Het digitale display toont informatie over het nummer waarnaar je luistert. Met het touchpad boven op het systeem schakel je het systeem in of uit en zet je het alarm op snooze, en met de afstandsbediening van creditcardformaat bedien je eenvoudig alle systeemfuncties. En dankzij het compacte formaat past het Wave music system III vrijwel overal zodat je op veel verschillende plaatsen kunt genieten van muziek. ®

Ervaar het zelf, zonder risico.

We vinden dat je de kwaliteit van het Wave music system III het beste thuis kunt beoordelen. Bel dus nu en luister 30 dagen zonder risico of verplichting. Waarom nog langer wachten? Ervaar zelf waarom Bose een van de meest gerespecteerde namen is op het gebied van geluid. ®

T Bel GRATIS naar 0800 267 3333 M Of ga naar boseinfo.nl Telefonische openingstijden: ma - vr: 09.00 - 18.00 uur.Referentie: 4AAKC33 Of ga langs bij de Bose Store in Amstelveen, Rotterdam of Eindhoven. ®

Bestel nu

C Gratis bezorging per koerier

H Vrijblijvend 30 dagen uitproberen

W Overdraagbare garantie van 5 jaar

Levering is onderhevig aan de beschikbaarheid van het product, de verwerking van de betaling en veiligheidscontroles en kan tot tien dagen na ontvangst van de bestelling door Bose plaatsvinden. Prijs en/of aanbiedingen kunnen zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. De gratis verzending geldt alleen voor standaardleveringen binnen Nederland.

De 50% korting op toegangskaarten geldt tot en met 12 september 2014. 'Vrijblijvend' geldt alleen voor de proefperiode van 30 dagen. © Bose Corporation 2014. Alle rechten voorbehouden. Het kenmerkende ontwerp van het Wave music system is een geregistreerd handelsmerk van Bose Corporation in de Verenigde Staten en andere landen. Geregistreerde DAB Digital Radio wordt gebruikt met toestemming van Digital One Ltd. Geregistreerd in Engeland, nr. 1187672. Geregistreerd kantoor: Bose B.V., Nijverheidstraat 8, 1135 GE Edam. ®

7712510_KenC_bose kunst.indd 1 Bose_AD_NA_WMSIII_210x297_VARA-kunst-cultuur_14082014_NL.indd 1

06-08-14 06/08/14 12:15 10:21

Kinderprinsengrachtconcert Op zaterdag 23 augustus vindt ook het Kinderprinsengrachtconcert plaats. Celliste Emma van Schadewijk (11) uit Oss speelt met Sharon Doorson haar hit ‘High on your love’.

Johan Wiersma uit Bussum (11) begeleidt op zijn accordeon het nummer ‘Een hele mooie dag’ van rapper Jayh. En de half-Argentijnse Maria Pedano (11, foto) speelt hobo op ‘Take your time girl’ van Niels Geusebroek. De drie muzikale toptalenten worden bijgestaan door een ensemble van elf jonge musici onder leiding van componist Edwin Schimscheimer. Zij begeleiden ook ‘special guest’ Jimi Hendriks. Deze 11-jarige drummer uit Heteren voert een speciaal voor het Kinderprinsengrachtconcert geschreven rocknummer op. Devanté, finalist in Junior Dance 2014, toont daarbij zijn danskunsten. En de winnares van de laatste editie van Junior Dance, Noa, danst terwijl alle vier de talenten en het ensemble samen het vurige ‘Libertango’ van Astor Piazzolla opvoeren.

▹ Violiste van Oost en West

Een traditie als het Prinsengrachtconcert kan de violiste zeker waarderen. ‘Traditie is de uiterlijke verschijningsvorm van wat mensen met elkaar verbindt. Ik denk dat er zonder traditie geen vernieuwing bestaat. Wat nu tot het traditionele vioolrepertoire behoort, was ooit vernieuwend. Daarom speel ik graag hedendaagse muziek en wil ik goede moderne composities de kans geven om zichzelf te bewijzen.’

Georgië was lange tijd deel van het grote Sovjetrijk. De opleiding die Batiashvili van haar vader kreeg, was dan ook voor een belangrijk deel gericht op Russische componisten. ‘Natuurlijk waren die oude Russen mijn helden.

Die liefde krijg je van huis uit mee. Toch ben ik al vrij snel mijn eigen weg gaan zoeken. Ik was elf jaar toen we naar Duitsland emigreerden. Voor Bach keek ik liever naar het Westen en de ontwikkelingen daar op het gebied van de historische uitvoeringspraktijk. Ik ben een violiste van Oost en West.’

De ouders van Batiashvili zijn mede naar Duitsland geëmigreerd vanwege de muzikale opleiding van hun dochter. Nog steeds woont de violiste met haar gezin in München. Toch heeft haar hart haar vaderland nooit helemaal verlaten. Batiashvili: ‘Momenteel ben ik druk bezig met een project waarbij we instrumenten inzamelen voor de oude muziekschool in Tbilisi waar ik als kind ooit

zelf les had. Ook wil ik weer regelmatig concerten geven in Georgië, want ik vind het belangrijk dat Georgiërs voor hun cultuur wat meer naar het Westen kijken. Ze zijn meer dan tien jaar na de revolutie nog steeds erg gefocust op zichzelf en Moskou. Je ziet bijvoorbeeld wel Georgische musici in het Westen, maar zelden westerse musici in Georgië.’

Dat is opmerkelijk, want Georgië ligt ver weg ligt van Moskou, heeft altijd al een pro-Europese houding gehad en was een van de eerste landen die zich wilden afscheiden van de Sovjetunie. De gebeurtenissen in de Oekraïne vervullen Batiashvili met afgrijzen. ‘Die beelden van gewapende en gemaskerde mannen die proberen de Russische macht in de Oekraïne te herstellen: we hebben het als Georgiërs allemaal aan den lijve meegemaakt. Het is Poetins manier om de grenzen van het oude rijk te herstellen. Ik maak mij dan ook grote zorgen. Het is alsof de geschiedenis zich herhaalt.’

Het Prinsengrachtconcert, gepresenteerd door Frits Sissing, is op 23 augustus om 21.20 uur live te zien bij de AVRO op NPO 2. Herhaling: 24 augustus om 8.30 uur op NPO 1. Het Kinderprinsengrachtconcert, gepresenteerd door Tim Douwsma, is op 23 augustus om 18.05 uur te zien bij de AVRO op NPO 3. klassiek.avro.nl

AVRO MAIL & WIN 10 x de cd Bach van Lisa Batiashvili Lisa Batiashvili, soliste van het Prinsengrachtconcert 2014, heeft onlangs een nieuw album uitgebracht: Bach. Het is haar eerste volledig aan de familie Bach gewijde album, waarvoor ze zowel bij het repertoire als bij haar medemuzikanten zeer persoonlijke keuzes heeft gemaakt. De wereldberoemde fluitist Emmanuel Pahud is Lisa’s muzikale partner in de triosonate van Carl Philipp Emanuel Bach.

Winnen?

Mail uw gegevens en lidnummer vóór 12 september 2014 naar mailenwin@avrotros.nl o.v.v. ‘cd Lisa’ en maak kans op één van de 10 albums van Lisa Batiashvili. Prijswinnaars krijgen bericht.

Niet gewonnen?

Word AVRO Cultuurlid óf maak iemand AVRO Cultuurlid en ontvang beiden het eerste Bach-album van Lisa Batiashvili (zie pagina 13).

Kunst & Cultuur l 7

7407488_KenC_prinsengracht.indd 3

06-08-14 10:23

Peter Paul Rubens –De opvoeding van Maria, 1630-1635, olieverf op doek

8 l Kunst & Cultuur

7407482_KenC_rijksmuseum.indd 1

06-08-14 10:23

Rijksmuseum Twenthe toont invloed Vlaamse barok

Meesters van de menselijke emoties In de zestiende eeuw is Antwerpen een welvarende havenstad met een bloeiend cultureel leven. Kerk en adel zijn belangrijke opdrachtgevers voor kunstenaars en ook de rijker wordende bevolking koopt steeds meer kunst. Een tentoonstelling in Rijksmuseum Twenthe laat zien hoe Vlaamse kunstenaars uit die tijd de wortels voor onze eigen Gouden Eeuw leggen.

TEKST: ELLEN LEIJSER © AFGEBEELDE WERKEN: LUKAS - ART IN FLANDERS VZW / KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN, FOTO’S HUGO MAERTENS

D

e verbouwing van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) biedt een fraaie buitenkans voor Rijksmuseum Twenthe.

De tentoonstelling Rubens, Van Dyck en Jordaens - de Vlaamse barok omvat maar liefst zestig schilderijen en prenten uit de collectie van het Vlaamse museum. De meeste zijn nog nooit in ons land getoond. Directeur Arnoud Odding van Rijskmuseum Twenthe: ‘Antwerpen was in de zestiende en zeventiende eeuw de beeldenfabriek van Europa. Er waren meer ‘beeldenmakers’ dan bakkers in de stad. Dat zegt alles.’

De Vlaamse gastconservator Katharina van Cauteren noemt het zeventiende-eeuwse Antwerpen ‘het Hollywood aan de Schelde’. Zoals Hollywood tegenwoordig invloed heeft op de wereldwijde beeldcultuur, zo had Antwerpen dat in die tijd ook. Van Cauteren stelt bovendien dat de Hollandse Gouden Eeuw is gebouwd op Antwerpse fundamenten: zonder Antwerpen geen Rembrandt, geen Vermeer. Nederlanders beschouwen bijvoorbeeld Frans Hals als Haarlemmer, maar zelf voelde hij zich Antwerpenaar. Hij noemde zich tot aan zijn dood Frans Hals van Antwerpen. Odding: ‘Wij maken vandaag de dag een sterk onderscheid tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden, maar in wezen komt het uit dezelfde bron.

In de zestiende eeuw horen beide delen nog bij elkaar. Het is één taalgebied met Antwerpen als kern. Mijn Vlaamse collega’s hebben wel gelijk als ze zeggen dat de wortels van onze Gouden Eeuw in Vlaanderen liggen. Met deze

tentoonstelling laten we de enorme invloed zien van de Vlaamse schilderkunst in West-Europa.’

Net als Hollywood Rubens en zijn tijdgenoten zijn vermaard om hun barokke altaarstukken. Als de Beeldenstorm over Antwerpen is geraasd en de kerken zijn leeggeroofd, ontstaat er dringend behoefte aan nieuwe schilderijen. De religieuze kunst wordt ingezet voor de Contrareformatie. De katholieke kerk wil zo laten zien dat haar geloof het ware geloof is.

Om kerkgangers te overtuigen zijn de meeste altaarstukken ontzagwekkend en groots. Bovenal moeten ze menselijke en herkenbare emoties oproepen. Als Christus lijdt, moet de beschouwer zijn pijn bijna zelf kunnen voelen.

Een goed altaarstuk laat het publiek meeleven met de afbeelding. En ook hier maakt Katharina van Cauteren een mooie vergelijking met Hollywood. ‘Alsof je naar een film kijkt, en aan het einde zelf zit te huilen.’

Kerkbesturen zijn scheutig met opdrachten voor altaarstukken. Rubens is er een meester in. Zijn bombastische en zwierige werken behoren tot de wereldtop en zijn honorarium ligt niet voor niets stukken hoger dan dat van zijn collega’s.

In Enschede hangen twee altaarstukken van zijn hand.

De opvoeding van Maria is zo op het eerste oog een heel klassiek tafereel met een duidelijke boodschap. De maagd Maria kijkt op uit de bijbel. Ze wordt omringd door haar ouders. Twee putti dalen neer uit de hemel. Met een ▹ Kunst & Cultuur l 9

7407482_KenC_rijksmuseum.indd 2

06-08-14 10:23

Peter Paul Rubens – Christus aan het kruis, olieverf op doek

▹ rozenkroon wijzen deze engeltjes de jonge Maria aan als

uitverkorene om moeder van Jezus te worden.

Odding: ‘Door de manier waarop het is geschilderd, krijgt het iets heel menselijks. De blik van Maria is alledaags en herkenbaar. Terwijl de boodschap van het schilderij onmiskenbaar religieus is. Dat dubbele is ontzettend intrigerend. Ik kan me voorstellen dat de mensen uit die tijd, de gewone burgers, zich heel goed konden verplaatsen in deze voorstelling.’ Hij wijst op het gewaad van Maria.

‘Het is prachtig geschilderd. Alsof je de stof daadwerkelijk kunt aanraken.’

Ook een tweede altaarstuk van Rubens, waarop Jezus aan het kruis hangt, kenmerkt zich door een vindingrijk samenspel tussen menselijke en goddelijke aspecten. Odding: ‘Kijk naar het verwrongen gezicht, naar het grote barokke gebaar dat er in zit. Dat is het clichébeeld: zo

Frans Snijders – Bloemen en vruchten, olieverf op doek

wordt Christus meestal afgebeeld aan het kruis. Maar kijk nu eens naar het lichaam. Hoe levensecht dat is. De spieren onder de huid zijn zichtbaar. Je ziet ze bijna bewegen en vibreren.’

Selfie oude stijl Een belangrijke ontwikkeling voor de stortvloed aan Antwerpse beelden is de opkomst van de gegoede burgerij.

Welgestelde burgers verzamelen schilderijen en prenten om mee te pronken. Om te laten zien hoe rijk ze zijn, worden particuliere huizen volgehangen met kunst. In een van de zalen van het museum hangen de schilderijen zoals in die tijd: een muur vol van plafond tot vloer.

Door deze groeiende vraag maken kunstenaars, naast de gebruikelijke kunstwerken in opdracht, ook schilderijen en prenten voor de vrije markt. Dat is een nieuw feno-

10 l Kunst & Cultuur

7407482_KenC_rijksmuseum.indd 3

06-08-14 10:23

Twee tentoonstellingen In september zijn er in het Rijksmuseum Twenthe maar liefst twee tentoonstellingen te zien die voortkomen uit de samenwerking met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.Vanaf 7 september is namelijk ook de expositie Jan van Eyck, Rogier van der Weyden en de ontdekking van de wereld te zien. Hierin gaat het Rijksmuseum Twenthe terug naar de vijftiende eeuw, als het natuurgetrouw realisme zijn intrede doet in de kunst. Kunstenaars bekwamen zich in het schilderen van perspectief. Zij gaan ook experimenteren met olieverf. Van Eyck is een van de eersten die ermee werkt. Het nieuwe materiaal ligt hem klaarblijkelijk. Hij is er direct een meester in. Het topstuk van deze tentoonstelling is Van Eycks schilderij De Madonna bij de fontein, een klein houten paneeltje uit 1439. Het is het laatst gedateerde werk van Van Eyck en wordt zelden uitgeleend.

Jan van Eyck, Rogier van der Weyden en de ontdekking van de wereld is te zien van 7 september 2014 t/m 4 januari 2015.

meen. Een andere ontwikkeling is de populariteit van het portret. Rijke burgers laten zich graag portretteren.

Odding lacht: ‘Zoals wij nu selfies – gefotografeerde zelfportretten – maken, zo lieten zij zich vereeuwigen door een kunstenaar.’ Een beroemde portretschilder is Antoon van Dyck, leerling van Rubens. Na zijn opleiding vertrekt Van Dyck naar Groot-Brittannië, waar hij furore maakt aan het hof. In Enschede hangt zijn portret van Cesare Alessandro Scaglia, telg uit een beroemd Noord-Italiaans

geslacht. Levensgroot en vooral ook levensecht. Aan alles zie je dat de geportretteerde een machtig man is. Hij kijkt parmantig, bijna hautain, naar de toeschouwer.

Zondig aapje Schilderijen met een moralistische lading zijn in die tijd ook zeer in trek. Bloemen en vruchten van Frans Snijders is daar een mooi voorbeeld van. Het stilleven met groenten, fruit en een brutaal aapje symboliseert een vermaning ▹

‘Zoals wij nu selfies maken, zo lieten rijke burgers zich toen vereeuwigen door een kunstenaar’ Kunst & Cultuur l 11

7407482_KenC_rijksmuseum.indd 4

06-08-14 10:23

nis niet te kennen om het schilderij te kunnen waarderen, maar het geeft wél een extra dimensie.’

In de laatste zaal hangt een zelfportret van Rubens. Hier geen grootse en meeslepende gebaren; het is juist heel kwetsbaar. Rubens beeldt zichzelf niet af als welgestelde burger of man van de wereld. De bekende zwierige diplomatenhoed ontbreekt. Zijn haar zit zelfs wat raar. ‘Klopt’, zegt Odding, ‘Hij is een beetje kalig. Toch is zijn blik zeer zelfbewust. Ik vind het een prachtig portret. Een waardige afsluiting van deze tentoonstelling.’

Rubens, Van Dyck en Jordaens - de Vlaamse barok is t/m 28 september te zien in Rijksmuseum Twenthe. www.rijksmuseumtwenthe.nl

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT Twee Vlaamse tentoonstellingen Met koffie/thee, audiotour van de tentoonsteling én preview nieuwe tentoonstelling Datum Vrijdag 5 september 2014 Antoon Van Dyck – Portret van Cesare Alessandro Scaglia di Verrua, abt van Staffarda en Mandanici, olieverf op doek

Locatie Rijksmuseum Twenthe, Lasondersingel 129-131 in Enschede Programma 11.00 uur: museum geopend. Bij betaling aan de kassa ontvangt u een voucher voor koffie/thee. Deze kunt u op elk gewenst moment inwisselen bij het Museumcafé. Ook ontvangt u een audiotour waarmee u op eigen gelegenheid de tentoonstelling Rubens, Van Dyck en Jordaens – de Vlaamse barok kunt bezoeken.

14.00 uur óf 15.30 uur: rondleiding (nog voor de officiële opening op 7 september) door de tentoonstelling Jan van Eyck, Rogier van der Weyden en de ontdekking van de wereld door Katharina Van Cauteren, gastconservator KMSKA Antwerpen (verzamelen in het Museumcafé).

Peter Paul Rubens – De schilder Peter Paul Rubens, olieverf op paneel

▹ om niet in zonde te vervallen, om geen overspel te ple-

gen. Een allegorie dus van de menselijke verleidingen. De vruchten – perziken, vijgen, pruimen, kweeperen – staan voor het vrouwelijk geslacht. De groenten – asperges en komkommers – voor het mannelijke. Het kapucijneraapje is zondig, want losgebroken. En hij gaat er met de vruchten vandoor. Het schoothondje, symbool van huwelijkse trouw, kijkt machteloos toe. Odding: ‘Je hoeft die beteke-

Prijs € 20,- p.p., museumkaarthouders € 11,- p.p., inclusief entree, koffie/thee, audiotour en rondleiding. Tijdens dit arrangement kunt u het boek De ontdekking van de wereld kopen met 50% korting.

Reserveren Ga naar rubens.avro.nl en reserveer voor 29 augustus o.v.v. uw gegevens, voorkeur voor tijdstip rondleiding en lidnummer (zie achterzijde magazine). Informatie: 053-43 58 675.

12 l Kunst & Cultuur

7407482_KenC_rijksmuseum.indd 5

06-08-14 10:24

Kunst en Cultuur liefhebbers opgelet!

Maak iemand AVRO Cultuurlid!

Ontvang beiden het eerste Bach album van Lisa Batiashvili, eerste violiste van het Prinsengrachtconcert 2014, gratis! !

UW E I N

NIEUWE CD LISA BATIASHVILI • Eerste Bach album van violiste Lisa Batiashvili • Inclusief Bach’s beroemde aria ‘Erbarme dich, mein Gott’ • De wereldberoemde fluitist Emmanuel Pahud is Lisa’s muzikale partner in de triosonate van Bach

EX T RA!

De voorraad is beperkt, reageer snel!

Het nieuwe lid krijgt ook 4x per jaar het Kunst & Cultuur Magazine.

Reageer snel:

• vul de antwoordkaart in of • bel 0900 – 777 9996 (0,15 p/m) • of ga naar cdlisa.avro.nl

7407550_KenC_mgm.indd 1

s le c h

ts

€ 10,p e r ja

ar

06-08-14 10:22

De Expert In deze rubriek komen mensen achter de schermen van de kunstwereld aan het woord. Dit keer vertelt architect Roel ten Bras over de verbouwing van het paviljoen in het Amsterdamse Vondelpark tot VondelCS, het nieuwe centrum voor media, cultuur en opinie van de AVROTROS.

´H

Oude boogconstructies Bij de verbouwing wilden we de sterke ruimtelijke relatie tussen gebouw, terras en park herstellen.

Als eerste hebben we de middelste buitentrap teruggebracht. Die brengt je nu naar de centrale ontvangsthal, die naar de oorspronkelijke grootte is teruggebracht. Aan weerszijden van die hal zijn studio’s voor de AVROTROS gebouwd, die grenzen aan de zogeheten wintertuin: het overdekte gedeelte van het bordes. Tijdens de verbouwing moesten we diverse voorzetwanden verwijderen en ver-

Naam: ir. Roel ten Bras Functie: architect/directeur architectenbureau TenBrasWestinga

WIM BOS

et Vondelparkpaviljoen is gebouwd tussen 1879 en 1881, niet lang na de openstelling van het Vondelpark. Het was oorspronkelijk een feestgelegenheid. De drie grote zalen op de bel-etage hadden elk een eigen toegangstrap, zodat bezoekers direct vanuit hun rijtuig naar binnen konden. Bij de eerste grote verbouwing in 1924 is de middelste trap verwijderd en zijn de openslaande deuren naar het terras vervangen door Amsterdamse schuiframen. In 1972 werd het Filmmuseum in het gebouw gevestigd. Er kwamen gesloten filmzalen, zodat je van buiten niet meer naar binnen kon kijken en andersom. En er was chronisch ruimtegebrek. De mooie entreehal werd daarom met een tussenvloer dichtgemaakt en er kwamen tal van kleine werkruimtes, waardoor je nergens het gevoel had dat je in een heel groot gebouw was. Het was kruip-en-sluipdoor, een beetje troosteloos.

vangen. Daarbij zagen we iets dat op geen enkele oude bouwtekening naar voren was gekomen: oude sporen van boogconstructies tussen de feestzalen. Die hebben we blootgelegd en ingevuld met grote glaspuien: daardoor is de relatie tussen de studio’s en de ontvangstruimte ongelooflijk open.

Dat vind ik zelf de grootste transformatie: dat de nieuwe relatie met het park nu in het hele pand voelbaar is.

Zowel in de studio’s als in de daaraan grenzende wintertuin hebben we de ramen bovendien vervangen door openslaande deuren – overigens een exacte kopie van het originele

ontwerp – waardoor je weer volledig zicht hebt op het Vondelpark. Dat zorgt voor enorme transparantie en openheid. Natuurlijk moest er een klimaatinstallatie komen en allerlei moderne techniek en bedrading, maar het is ons gelukt dat weg te werken in gevonden ruimtes tussen plafonds en wanden. Dat dat onzichtbaar bleef, vond ik belangrijk. Het paviljoen is een prachtig gebouw op een geweldige plek, dat er al bijna 150 jaar staat en er over 150 jaar hopelijk nog staat. In mijn optiek moet de kwaliteit van een verbouwing zo hoog zijn, dat deze ons overleeft.’

‘De relatie met het Vondelpark is in het hele pand voelbaar’ 14 l Kunst & Cultuur

7407485_KenC_expert.indd 1

06-08-14 10:28

Architectuurwandeling

PETER H. TOXOPEUS

DAVID VAN DER MARK

Kunstzinnig Bergen

Culturele buitenplaats KRANENBURGH

Bergen in Noord-Holland was begin vorige eeuw een populaire plaats voor kunstenaars. De groene lanen, de rust, ruimte en bosrijke omgeving boden volop inspiratie. Ontdek het zelf tijdens een rondwandeling door het sfeervolle dorp van toen en nu.

Café-restaurant ‘Het huis met de pilaren’, gevestigd in een monumentaal pand uit 1787, was dé ontmoetingsplaats van schrijvers, dichters en schilders van de Bergense school. Een van de bekendste gasten was de dichter Adriaan Roland Holst.

Park Meerwijk In Het huis met de pilaren, nog steeds een kunstenaarscafé, begint uw architectuurwandeling door Bergen. Na de ontvangst neemt kunsthistorica Paula van Dijk u mee voor een tocht van ruim twee uur door het dorp en haar bijzondere panden. Zo loopt u langs Park Meerwijk, een rijksmonument dat bestaat uit zeventien villa’s die tussen 1917 en 1918 zijn gebouwd door de architecten Frits Staal, Piet Kramer, Margaret Kropholler, Guillaume la Croix en Cornelis Blaauw. Het park is een begrip in de Nederlandse architectuur van de twintigste eeuw en wordt beschouwd als het manifest in steen van de Amsterdamse School, een bouwstijl die zich kenmerkt door de plastische vormen, de grote variatie in metselverbanden en het decoratieve gebruik van hout als gedeeltelijke gevelbekleding.

Ook bezoekt u KRANENBURGH. De historische villa ‘Kranenburgh’ is gebouwd door de familie Van Reenen, grondleggers van het huidige Bergen. Verschillende kunstenaars, onder wie Charley Toorop en Lucebert, hebben er gewoond. Het museum, in 1993 opgericht, heropende vorig jaar na een grote uitbreiding van architect Dirk Jan Postel als KRANENBURGH.

Villa Beek en Bosch in de Meerwijklaan

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT Architectuurwandeling door kunstenaarsdorp Bergen Ontvangst met koffie en taart en bezoek aan Park Meerwijk en culturele buitenplaats KRANENBURGH Data Vrijdag 19, zaterdag 20 of zondag 21 september 2014 Locatie Start in Het huis met de pilaren, Raadhuisstraat 10 in Bergen Programma U kunt per datum kiezen uit twee tijdsblokken: 10.30-11.00 uur: ontvangst met koffie en taart 11.00-13.15 uur: architectuurwandeling met kunsthistorica Paula van Dijk OF: 14.15-14.45 uur: ontvangst met koffie en taart 14.45-17.00 uur: architectuurwandeling met kunsthistorica Paula van Dijk Prijs € 35,50. Museumkaarthouders betalen € 27,50 Reserveren Dit arrangement is speciaal voor leden van AVRO Cultuur samengesteld door Cultureel Organisatiebureau Artifex.

U kunt zich aanmelden via www.artifex.nu/avrokc Meer informatie: 020-62 08 112

Kunst & Cultuur l 15

7407483_KenC_kunstzinnige bergen.indd 1

06-08-14 10:07

Radiodrama De Hormoonfabriek

Š AVROTROS/MICHEL SCHNATER

Een meedogenloze onder n

Stemmen van De Hormoonfabriek: vanaf boven links met de klok mee: Anna Raadsveld, Monic Hendrickx, Hans Hoes en Mark Rietman

De bestseller De Hormoonfabriek van Saskia Goldschmidt, over een succesvolle maar gewetenloze zakenman, is nu bewerkt tot een radiodrama in 25 afleveringen. Tijdens een exclusieve bijeenkomst in VondelCS ontmoet u een aantal acteurs en krijgt u een voorproefje van het hoorspel.

D

e Hormoonfabriek is het verhaal van de succesvolle ondernemer Mordechai de Paauw, Motke voor vrienden, die vanaf zijn sterfbed zijn levensverhaal vertelt. In de jaren 20 van de vorige eeuw richt hij samen met zijn schuchtere tweelingbroer een bedrijf op dat onder andere medicijnen produceert. Ze gebruiken slachtafval van Motkes vleesfabriek voor het ontwikkelen van hormoonpreparaten. Motke doet zonder scrupules precies waar hij zin in heeft. Als na de Tweede Wereldoorlog de balans wordt

opgemaakt, blijkt dat niemand ongeschonden uit de strijd is gekomen.

Lancia uit 1923 De Hormoonfabriek is een bloedstollend verhaal over liefde en venijn tussen broers, over de vaak tegenstrijdige belangen van wetenschap en commercie en over seksbeluste mannen, voor wie het zicht op goed en kwaad soms wordt vertroebeld door de roes van de vooruitgang. Goldschmidt heeft zich laten inspireren door de ontstaansgeschiedenis van Organon in Oss, maar het uiteindelijke resultaat is aan haar fantasie ontsproten.

Ze heeft haar roman samen met regisseur Peter te Nuyl omgewerkt tot het hoorspel dat u vanaf september 25 weken lang kunt beluisteren. U hoort dan de stemmen van onder anderen steracteurs Monic Hendrickx (Carmen uit Penoza) en Jacob Derwig (psychotherapeut in In therapie).

16 l Kunst & Cultuur

7407473_KenC_hormoonfabriek.indd 1

06-08-14 15:26

advertenties

er nemer

Korte Vijverberg 7 Den Haag

Om authentieke geluiden te reproduceren, is lang gezocht naar een houten deur uit de jaren 20 die met de juiste klank zou dichtvallen. Ook het vinden van het geluid van een Lancia uit 1923 bleek een hele uitdaging. Juist deze geluiden brengen het verhaal van Motke in de traditionele hoorspelvorm opnieuw tot leven.

De Hormoonfabriek is vanaf 5 september 25 weken lang in de nacht van vrijdag op zaterdag tussen middernacht en 0.30 uur te horen bij AVROTROS op Radio 1. kunst.avro.nl

Nederland

Golft!

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT De Hormoonfabriek Hoorspel, lezing en borrel in VondelCS Datum Maandag 25 augustus 2014

31 mei – 12 oktober 2014

Over de geschiedenis van golf

www.haagshistorischmuseum.nl

Locatie VondelCS, Vondelpark 3 in Amsterdam Programma 14.45 uur: ontvangst met koffie/thee 15.00 uur: welkomstwoord door AVROTROS-presentator Hans Smit 15.15 uur: schrijfster Saskia Goldschmidt en regisseur Peter te Nuyl aan het woord over hoorspelen, De Hormoonfabriek en de totstandkoming van dit radiodrama.

15.30 uur: diverse acteurs lezen scènes uit De Hormoonfabriek, een radioproductie van Palentino Media 16.45 uur: borrel met hapje en drankje Na afloop ontvangt u de eerste aflevering van De Hormoonfabriek op cd, zodat u deze thuis nog vóór de uitzending kunt beluisteren.

Prijs € 10,- p.p.

Reserveren Ga naar hormoonfabriek.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens en lidnummer (zie achterzijde van dit magazine).

Meer informatie: 0900-77 79 996

Unieke Land Art

IS OOK FLEVOLAND.NL/CU LTUUR Ontdek Flevoland en haar unieke collectie Land Art. Het bijzondere aan deze kunst is dat je er dwars doorheen mag lopen.

FLEVOLAND. AVONTUURLIJK DICHTBIJ.

Kunst & Cultuur l 17

7407473_KenC_hormoonfabriek.indd 2

06-08-14 15:26

Paleis Soestdijk presenteert meer dan honderd werken van een van de belangrijkste levende kunstenaars van Nederland: Klaas Gubbels.

In de thematentoonstelling Gubbels in Oranje gaan de werken een dialoog aan met het paleis.

Gubbels in Oranje verwijst zowel naar de kleur als naar het koningshuis, dat letterlijk en figuurlijk terug te vinden is het werk van Gubbels. Veel van de gepresenteerde werken zijn nog nooit aan het publiek getoond. De tentoonstelling op Paleis Soestdijk wordt het hoogtepunt van zijn al meer dan 50 jaar durende kunstenaarschap. De expositie valt ook samen met zijn 80-ste verjaardag in dit jaar.

Paleis Gubbels Gastconservator Werner van der Belt: Paleis Soestdijk is tijdelijk Paleis Gubbels, mede door het enthousiasme van de kunstenaar die voor de gelegenheid zijn eigen collectie beschikbaar heeft gesteld. Ook zijn er werken van kunstenaars te zien waar Gubbels zich graag mee heeft omringd: van Fernand LĂŠger, Willem de Kooning, Daan van Golden en RenĂŠ Daniels.

Kortom een unieke beleving.

Speciaal voor leden van AVRO Cultuur

Datum: Donderdag 2 oktober

Cultureel Organisatiebureau Artifex heeft een exclusieve ontmoeting met Klaas Gubbels en gastconservator Werner van der Belt georganiseerd.

Deze dag opent Paleis Soestdijk speciaal voor AVRO haar deuren. In alle rust kunt u dan de werken bekijken.

In de Oranjerie vindt ieder uur een vraaggesprek tussen Klaas Gubbels en Werner van der Belt plaats waar u vrij bij kunt aansluiten.

Tijden: 12.00 – 16.00 uur

Gubbels in Oranje is te zien tot en met november 2014.

Meer informatie over de tentoonstelling is te vinden op www.paleissoestdijk.nl

Locatie: Paleis Soestdijk Amsterdamsestraatweg 1 Baarn Prijs: ¤ 22,50 (Inclusief entree t.w.v. ¤ 13,50, twee consumpties per persoon en een tentoonstellingsposter t.w.v. ¤ 5,-) Reserveer via www.artifex.nu/avrokc Meer informatie: 020 - 620 81 12

9w 8JAIJG:A: 6<:C96 K6C C:9:GA6C9 9: BDD>HI: 6GG6C<:B:CI:C

LLL#6GI>;:M#CJ

7407552_KenC_artifex2.indd 1

06-08-14 17:35

Zomerexpositie Hortus botanicus Leiden

JAN MEIJVOGEL

JAN MEIJVOGEL

CUNIE SLEIJPEN

Groene schatten uit oertijd

Drosera capensis

Al meer dan vier eeuwen worden er in de tuin en kassen van de Hortus botanicus van de Universiteit Leiden planten verzameld en gekweekt. Voor de wetenschap én om van te genieten. Deze zomer ziet u er overlevers uit de oertijd.

V

erscholen achter het Academiegebouw op het Rapenburg in Leiden ligt de oudste botanische tuin van Nederland. In 1590 gesticht door de Universiteit Leiden en in 1594 ingericht door de Vlaamse arts en botanicus Carolus Clusius als tuin voor onderwijs en onderzoek.

Clusius introduceerde de eerste tulp in Leiden, de bloem die uitgroeide tot het symbool van Nederland. Tijdens de zomertentoonstelling Planten uit de oertijd ziet u diverse plantensoorten die vroeg in de evolutie ontstaan zijn en inmiddels miljoenen jaren hebben doorstaan. Bijzondere aandacht is er voor varens, om zo het 25-jarige bestaan van de Nederlandse Varenvereniging te vieren.

Exotische verzameling Buiten deze bijzondere expositie kunt u ook de rest van de Hortus bezoeken. De plantencollectie omvat meer dan tienduizend verschillende soorten, waarvan sommige in de natuur zelfs bijna zijn uitgestorven. De Hortus speelt dan ook een belangrijke rol in het kweken, beschermen en behouden van bedreigde planten en werkt daarvoor nauw samen met botanische tuinen wereldwijd.

Planten uit de oertijd is te zien t/m 1 oktober 2014 in Hortus botanicus Leiden. www.hortusleiden.nl

Bulbophyllum Miniatum

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT Planten uit de oertijd Met ontvangst en rondleiding Datum Dinsdag 23 september 2014

★

★★

★ ★ ★

Locatie Hortus botanicus Leiden, Rapenburg 73 in Leiden Programma 14.00 uur: ontvangst met koffie/thee op het Tropisch terras 14.15 uur: welkomstwoord door Paul Keßler, prefekt van de Hortus 14.30 uur: rondleiding langs oerplanten met gids 15.30 uur: op eigen gelegenheid wandelen door de tuin en kassen Prijs € 10,50 p.p., inclusief entree, koffie/thee, welkomstwoord en rondleiding Reserveren Ga naar hortusleiden.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens en lidnummer (zie achterzijde van dit magazine).

Meer informatie: 071-52 75 144. Reageer snel. Het aantal plaatsen is beperkt.

Kunst & Cultuur l 19

7407476_KenC_Hortus leiden.indd 1

06-08-14 10:43

Verborgen Symboliek In deze rubriek vertellen experts over verscholen boodschappen in kunstwerken. Deze keer Ronald Brouwer, inhoudelijk verantwoordelijk voor de presentatie van Delfts blauw in Museum Prinsenhof Delft, over twee obelisken en een botervloot.

TEKST: CLAUDIA HO-SAM-SOOI

Van imitatie tot een oer-Hollands product u is Delfts blauw een op-en-top Hollandse traditie, maar het begint in de zeventiende eeuw allemaal met het imiteren van Chinees porselein. ‘In Europa is porselein indertijd een zeldzaamheid, alleen beschikbaar voor vorsten en rijken’, vertelt Ronald Brouwer van Museum Prinsenhof Delft. ‘Het is erg kostbaar en komt maar mondjesmaat het land binnen. Dit verandert als de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) vanaf 1602 met het Oosten gaat handelen. Het geïmporteerde Chinese porselein blijkt een ware klapper. Het is dun, hard, soms transparant en heeft prachtige blauwe decoraties: dát wil men in Delft wel gaan namaken.

Gaandeweg ontwikkelen de Delftse plateelbakkers een geheel eigen techniek en een eigen vormentaal en patronen – zoals Hollandse landschapjes. Het imitatieproduct groeit uit tot een oer-Hollands product.’

Een voorbeeld zijn twee obelisken uit de periode 1687-1701. Brouwer: ‘In de kunstnijverheid en architectuur is een obelisk al in de zestiende eeuw een verwijzing naar status en gezag.

We weten dat koning Willem III en Mary II dergelijke stukken in Paleis het Loo op tafel in de eetkamer hadden staan. We vermoeden dat ze niet alleen werden gebruikt om de tafel mee aan te kleden, maar ook als symbool werden ingezet om rijkdom en macht uit te stralen.’ Op de obelisken is een verweving van twee tradities

MUSEUM PRINSENHOF DELFT - BRUIKLEEN RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED

N

Obelisken

zichtbaar. Ze rusten op een Europese basis van schelpenmotieven met krullen, terwijl de rand tussen de basis en de voet is ontleend aan de Chinese

traditie. Brouwer: ‘China is in die tijd in de mode. Het is een onbekend en voor de meeste mensen onbereikbaar land. Dat brengt een bepaalde mys-

20 l Kunst & Cultuur

7407478_KenC_verborgen symboliek.indd 1

06-08-14 10:25

PARTICULIERE COLLECTIE. FOTO MARCO ZWINKEL

Botervloot

tiek met zich mee. Ook de beschildering met reigers op de opbouw van de obelisken refereert aan China.’

Kwetsbaar sierobject Een ander werk – een botervloot uit circa 1747 – vertelt een nog duidelijker verhaal. Het voorwerp verbeeldt het einde van het Tweede Stadhouderloze Tijdperk en de beëdiging van Willem IV. De gebeurtenissen gaan gepaard met een reeks festiviteiten.

Zo is er op 15 mei 1747 in Den Haag een groot feest ter ere van de aanstelling van stadhouder Willem IV van Oranje-Nassau als kapitein-generaal van de Unie van Nederlandse gewesten. Er wordt groots uitgepakt met rijtuigen, diners, vuurwerk en een ontvangst in de Ridderzaal. Er staat ook een tocht naar Rotterdam, via Delft, op het programma. In Delft wordt de nieuwe stadhouder ontvangen met kanonschoten en militaire parades. De Oranjegezinde Delftse

secretaris mr. Gaspard Rudolph van Kinschot is nauw betrokken bij de ontvangst en organisatie van de bijzondere vieringen in Delft. Op de zijkant van de botervloot is te lezen dat hij haar heeft laten maken, waarschijnlijk als aandenken. Of het voorwerp ooit daadwerkelijk is gebruikt, valt te betwijfelen. Brouwer: ‘De botervloot is zeer kwetsbaar.

Vaak werd zo’n bijzonder item alleen voor de sier neergezet of gebruikt bij speciale gelegenheden.’ Bijzonder zijn de verwijzingen naar godsdienst en vrijheid. Op de botervloot staat de tekst ‘Eendragt maakt macht’ en ‘Godsdienst en Vryhyd’ geschreven.

‘De vrouw aan de rechterkant van het deksel, met een vrijheidshoed op een lans, verbeeldt ‘vrijheid’ en de vrouw met de bijbel onder haar arm staat voor het ‘geloof’. De twee zitten hand in hand voor een Oranjeboom; een verwijzing naar het Oranjehuis.

Het brandend hart op een altaar aan

de linkerkant staat symbool voor de goddelijke liefde. De zeven gebundelde pijlen met een strik eromheen verbeelden de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.’

Op de rand van de vloot is onder meer een militaire parade te zien en de kanonschoten die worden afgevuurd ter ere van het aantreden van Willem IV. Brouwer: ‘De boodschap is duidelijk: We gaan een nieuw tijdperk in. Voor het Oranjegezinde volk was dit een belangrijke gebeurtenis: het stadhouderloze tijdperk was achter de rug.’

Museum Prinsenhof Delft heropende afgelopen mei na een herinrichting. www.prinsenhof-delft.nl

Kunst & Cultuur l 21

7407478_KenC_verborgen symboliek.indd 2

06-08-14 10:25

3JOFLF %JKLTUSB

JO IFU 'SBOT )BMT .VTFVN )BBSMFN Datum: Zondag 21 september

VOJFLF MF[JOH

Starttijden: 11.30 uur en 12.45 uur

Courtesy Rineke Dijkstra en Marian Goodman Gallery, Parijs Galerie Jan Mot, Brussel/Mexico City - Tom Haartse

Inclusief: - Lezing door Hans den Hartog Jager in De Toneelschuur - Bezoek aan de tentoonstelling op eigen gelegenheid - Koffie of thee in het museumcafÊ van het Frans Hals Museum Prijs: ¤25,- met museumkaart ¤34,- zonder museumkaart Reserveren: www.artifex.nu/avrokc Meer informatie: 020 - 620 81 12

Fotografe Rineke Dijkstra gaat in haar werk de dialoog aan met de zeventiende-eeuwse portretten uit het Frans Hals Museum. Hans den Hartog Jager geeft een unieke lezing over haar werk.

Onbevangenheid, zegt Rineke Dijkstra, daar draait het allemaal om in haar foto's.

De puurheid, de echtheid waarmee mensen, jongeren de wereld in kunnen kijken.

Alleen: hoe vang je die puurheid wanneer je als fotograaf tegenover ze staat?

Hoe hou je iemand dan 'echt'? Juist het succesvol oplossen van die schijnbare fotografische onmogelijkheid is de grote kracht van Rineke Dijkstra.

i%F WFSTDIJMMFO Ă?O PWFSFFOLPNTUFO UVTTFO NPEFSOF FO IJTUPSJTDIF QPSUSFUUFO [JKO GBTDJOFSFOEw

Lezing in het Frans Hals Museum Kunstcriticus en auteur Hans den Hartog Jager houdt een speciale lezing over het werk van Rineke Dijkstra en de tentoonstelling in het Frans Hals Museum. Het museum toont werk van Dijkstra tussen portretten van zeventiende-eeuwse meesters.

3JOFLF %JKLTUSB POEFS[PFLU EF HSFO[FO WBO IFU QPSUSFUHFOSF %F QPSUSFUUFO [JKO DPOGSPOUFSFOE PNEBU [JK HFOBEFMPPT EF FNPUJPOFMF UPFTUBOE LBO UPOFO XBBSJO EF HFQPSUSFUUFFSEF [JDI CFWJOEU

Hans den Hartog Jager Hans den Hartog Jager is kunstcriticus en schrijver.

Bekend als kunstrecensent voor NRC Handelsblad en als interviewer en recensent voor radio en televisie.

Hij werkte onder andere voor De Avonden van de VPRO en Opium TV van de AVRO. Regelmatig maakt hij als deskundige en interviewer het onderdeel 4Art in het AVRO-televisieprogramma Kunstuur.

9w 8JAIJG:A: 6<:C96 K6C C:9:GA6C9 LLL#6GI>;:M#CJ

7582331_KenC_artifex.indd 1

06-08-14 17:36

20 jaar Het Zondagochtend Concert

REN KNOOP

MARCO BORGGEVE

Feestelijk jubileum met violiste Liza Ferschtman

Liza Ferschtman

Antonello Manacorda met Het Gelders Orkest

Al twintig jaar organiseren de AVRO en het Koninklijk Concertgebouw elke zondagochtend tussen september en juni bijzondere concerten. Reden voor een feestje, met violiste Liza Ferschtman in de hoofdrol.

O

p 7 september bestaat Het Zondagochtend Concert, een serie concerten met toegankelijke (klassieke) muziek, twintig jaar. Dit wordt gevierd met een sprankelend concert. Net als bij het tienjarig jubileum treedt Liza Ferschtman op. De violiste beleefde zelf haar Grote Zaal-debuut tijdens een Zondagochtend Concert. Als eerste speelt zij Poème van Ernest Chausson uit 1896.

‘Een prachtig stuk vol lyrische lijnen en dramatiek,’ vindt Ferschtman. Dat staat in sterk contrast met wat ze daarna speelt: de rapsodie Tzigane (zigeuner) van Maurice Ravel (1924). ‘Daarin kun je echt je wilde kant laten zien.’

Het Gelders Orkest speelt ook nog een ander werk van Ravel: de sprookjessuite Ma mère l’oye, gebaseerd op de Sprookjes van Moeder de Gans.

Extra feestelijk Vanwege het jubileumconcert vinden er rondom het Concertgebouw op het Museumplein festiviteiten plaats. Ook in het nieuwe seizoen zijn er weer wekelijks Zondagochtend Concerten, met onder anderen de broers Arthur en Lucas Jussen, het Don KosakenChor Russland, Hannes Minnaar en Ronald Brautigam. Alle concerten worden rechtstreeks uitgezonden op Radio4.

20 jaar Het Zondagochtend Concert vindt plaats op zondag 7 september 2014 in Het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam. www.concertgebouw.nl Zondagochtendconcert.radio.nl

AVRO MAIL & WIN 10 x 2 vrijkaarten voor jubileumconcert Kunst & Cultuur Magazine geeft 10 x 2 vrijkaarten weg voor het jubileumconcert van Het Zondagochtend Concert.

Datum en tijd 7 september 2014 om 11.00 uur (voorprogramma in Spiegelzaal om 10.00 uur).

Locatie Koninklijk Concertgebouw, Concertgebouwplein 10 in Amsterdam Programma 10.00 uur: Hans van den Boom presenteert het voorprogramma Spiegelzaal, met korte live optredens. Met uw kaartje kunt u hier gratis bij aanwezig zijn.

11.00 uur: aanvang jubileumconcert Winnen Mail uw gegevens en lidnummer voor 25 augustus 2014 naar mailenwin@avrotros.nl o.v.v. ‘Zondagochtend Concert 20 jaar’ en maak kans op vrijkaarten voor dit feestelijke concert. Het Zondagochtend Concert wordt mede mogelijk gemaakt door Menzis.

Niet gewonnen Bestel uw tickets via www.concertgebouw.nl Meer informatie: 0900-67 18 345

Kunst & Cultuur l 23

7407480_KenC_zondagochtendconcert.indd 1

06-08-14 10:25

Eerste Nederlandse overzichtstentoonstelling in ruim 40 jaar

NATIONAL GALLERY WASHINGTON © C/O PICTORIGHT AMSTERDAM 2014

De zinderende kleurvlak k

Mark Rothko – Untitled, 1968, acryl op papier

24 l Kunst & Cultuur

7424055_KenC_rothko.indd 1

06-08-14 14:25

k ken van Mark Rothko Monumentale doeken met grote kleurvakken, van knallend blauw en diep rood tot somber donkerbruin en zwart. Het kenmerkende werk van de Amerikaanse kunstenaar Mark Rothko (1903-1970) roept intense, bijna spirituele gevoelens op. Een overzichtstentoonstelling in abstractie.

TEKST: EMELY NOBIS

R

expositie, met vooral bruiklenen van de National Gallery of Art in Washington, toont naast Rothko’s kenmerkende grote, abstracte kleurvlakken ook vroeg en minder vaak vertoond werk. Het Gemeentemuseum Den Haag is de uitgelezen plek om de creatieve ontwikkeling van de kunstenaar te tonen, vertelt hoofdconservator Franz Kaiser.

‘In onze hal hangt een reliëf van de Haagse interbellumkunstenaar Willem van Konijnenburg met de tekst: “Eer het god’lijk licht in d’openbaringen van de kunst”. Dat zou een typering van Rothko kunnen zijn. Kunst is voor ▹

NATIONAL GALLERY WASHINGTON © C/O PICTORIGHT AMSTERDAM 2014

othko – of Marcus Rothkowitz, zoals hij oorspronkelijk heette – is tien jaar als hij met zijn ouders naar de Verenigde Staten emigreert. Daar ontwikkelt hij zich tot een intense kunstenaar die een moeilijk leven kent en uiteindelijk zelfmoord pleegt. Toch is hij al bij leven een beroemdheid en inmiddels levert zijn werk op veilingen recordbedragen op. En nu is er, voor het eerst sinds 1971, weer een overzichtstentoonstelling in ons land. Vijftig schilderijen en tien van zijn werken op papier zijn dit najaar te zien in Gemeentemuseum Den Haag. De

Mark Rothko – Antigone, c. 1940, olie en houtskool op canvas

Kunst & Cultuur l 25

7424055_KenC_rothko.indd 2

06-08-14 14:25

NATIONAL GALLERY WASHINGTON © C/O PICTORIGHT AMSTERDAM 2014

Mark Rothko – No. 2, 1947, olie op canvas

‘Rothko verzet zich tegen de verschraling va voelt zich bedreigd door de doorbraak va 26 l Kunst & Cultuur

7424055_KenC_rothko.indd 3

06-08-14 14:25

Rothko zelf ervaren

▹ hem verheven, subliem. En schilderen ervaart hij als intens

emotioneel en spiritueel – grenzend aan het religieuze.’

Zijn Russisch-joodse afkomst is daarop zeker van invloed geweest. Kaiser: ‘Hoewel hij zelf niet meer religieus is, vindt hij in het werken aan zijn schilderijen een nieuwe vorm van religie en spiritualiteit.’

ng van de kunst en k van pop-art in de jaren 60’

NATIONAL GALLERY WASHINGTON © C/O PICTORIGHT AMSTERDAM 2014

Surrealisme als sokkel Rothko past ook in het Haagse museum vanwege parallellen met Piet Mondriaan (1872-1944), vervolgt Kaiser: ‘Beide kunstenaars maken een vergelijkbare ontwikkeling door van figuratief naar abstract. Omdat we de grootste collectie Mondriaans ter wereld hebben, laten we diens ontwikkeling altijd al zien. Maar straks hangt een deel van zijn werk letterlijk tegenover dat van Rothko, zodat we in kunnen gaan op de verschillen en overeenkomsten.’

Een belangrijke overeenkomst is dat beide kunstenaars zich willen losmaken van het figuratieve, maar daar aanvankelijk geen vorm voor vinden. Pas dankzij een in hun tijd nieuwe kunststroming slagen ze erin een eerste stap naar abstractie te zetten. Mondriaan krijgt door zijn kennismaking met het kubisme het zetje dat hij nodig heeft. Bij Rothko geeft het werk van Europese surrealistische kunstenaars, die zich op de vlucht voor de Tweede Wereldoorlog in New York vestigen, de aanzet. Kaiser: ‘Rothko wil geen abstractie zonder inhoud, omdat dat heel snel tot decoratie kan verworden. De surrealisten halen de inhoud uit het onbewuste, ziet Rothko. Dat is voor hem de sokkel waarop hij verder kan bouwen. Hij ontwikkelt begin jaren 40 een heel eigen surrealisme met referenties aan mythologie en Griekse tragedies, zoals in het schilderij Antigone.’

Vanuit dit tussenstadium zetten zowel Mondriaan als Rothko vervolgens de tweede stap naar volledige abstractie. Mondriaan vindt zijn nieuwe vorm in De Stijl en uiteindelijk zijn latere geometrisch-abstracte werk met de kenmerkende horizontale en verticale zwarte lijnen en primaire kleuren. Bij Rothko ontstaan in de tweede helft van de jaren 40 de zogeheten Multiforms, abstracte doeken met wolkachtige vlekken in allerlei kleuren en met diffuse randen. Nog later wordt zijn stijl minimalistischer en ontstaat zijn ‘classic’ of ‘signature’ stijl: de wereldberoemde doeken die, op een egaal gekleurde ondergrond, twee of drie rechthoeken in verschillende kleuren bevatten, variërend in hoogte of breedte.

De Rothko-expositie in het Gemeentemuseum Den Haag is deels chronologisch. In de eerste zaal hangt het vroege figuratieve werk (zoals een portret van Rothko’s moeder, een stilleven en enkele stadsgezichten), gevolgd door een aantal surrealistische werken. De volgende zaal is gewijd aan de Multiforms uit zijn overgangsperiode. Dan volgen er twee zalen met zijn ‘classic’ stijl, inclusief zijn laatste (opvallend helder rode) werk.

Behalve werken uit Washington komen ook de enige twee Rothko’s in Nederland naar Den Haag: uit het Stedelijk Museum Amsterdam en Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Vier doeken uit de Seagram-serie komen te hangen in een grote zaal in het hart van de expositie.

Een vijfde is te vinden in een van de kabinetten die als eenpersoons kloostercellen langs de zalen worden ingericht, met in elke ‘cel’ slechts één Rothko.

Hier ervaart de bezoeker de kunstenaar op z’n intiemst.

▹

Mark Rothko – Untitled (Seagram Mural Sketch), 1959, olie en acryl op canvas

Kunst & Cultuur l 27

7424055_KenC_rothko.indd 4

06-08-14 14:25

SUGGESTIES Concert van Licht in Naarden Vesting

Gouden Middeleeuwen in Leiden

Grote Kerk Naarden, 24 oktober 2014 Het koor van de Nederlandse Händelvereniging brengt licht in donkere dagen, met een spiritueel programma waarin extatische en ingetogen muziek elkaar afwisselen.

Het koor wordt begeleid door Holland Brass, het koperensemble van Holland Symfonie Orkest. U kunt genieten van werken van o.a. Rutter, Bruckner, Tallis, en het Lux Aeterna van Lauridsen.

T/m 26 oktober kunt u in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden genieten van de tentoonstelling ‘Gouden Middeleeuwen’. Met deze expositie laat het museum een compleet ander beeld zien van de vroege Middeleeuwen (400 - 700 na Chr.) in ons land. Geen volksverhuizingen, geen arme, ongezonde mensen, maar juist gouden tijden.

Kijk voor meer informatie op: www.rmo.nl/middeleeuwen

Markstraat 13, Naarden – www.haendelvereniging.nl

Rapenburg 28, Leiden – www.rmo.nl

Cello Biënnale Amsterdam, één groot cellofeest!

M.C. Escher in Utrecht Van 7 september t/m 12 oktober organiseert Tussen Kunst & Kitschexpert Frank Welkenhuysen in zijn galerie in Utrecht een verkooptentoonstelling met werken van Nederlands bekendste graficus M.C. Escher. Beroemde maar ook zeldzame en unieke werken worden getoond. Ook is er aandacht voor zijn leermeester Samuel Jessurun de Mesquita. Geopend woensdag t/m zondag tussen 14.00 en 17.30 uur. Bezoek bij voorkeur op afspraak.

De Cello Biënnale Amsterdam, het grootste cellofestival ter wereld, vindt plaats van 16 t/m 25 oktober in Amsterdam. Negen stampvolle festivaldagen in alle ruimtes van het Muziekgebouw aan ’t IJ en het Bimhuis. Van ’s morgens vroeg (Bach & Breakfast) tot diep in de nacht (Late Cello Night) geven grote solisten, toptalenten uit binnen- en buitenland, ensembles en orkesten meer dan 70 concerten, workshops en masterclasses.

Lichte Gaard 3, Utrecht - www.kunstexpert.com

Bachfestival Dordrecht

Sounds of Silence in CODA Museum Van 19 t/m 28 september klinkt voor de derde keer de muziek van Johann Sebastian Bach (of muziek geïnspireerd door de grote meester) op meer dan 20 verschillende bijzondere locaties in de Drechtsteden.

Tien dagen lang brengen meer dan 50 gratis en betaalde concerten en o.a. masterclasses een gevarieerd aanbod van J.S. Bach Puur & Anders met grote namen uit de oude muziek en vertalingen naar muziek uit de 21e eeuw. O.a. Holland Baroque Society en Vox Luminis.

Daan Oude Elferink, Sound of Silence, 2014

Piet Heinkade 1, 1019 BR Amsterdam - www.cellobiennale.nl

Van 14 sept t/m 11 januari 2015.

Stilte is schaars, geluid is tenslotte overal. De tentoonstelling Sounds of Silence in CODA Museum maakt de ervaring van oorverdovende stilte op unieke wijze hoorbaar en zichtbaar.

De tentoonstelling geeft bezoekers de gelegenheid aan het geluid van alledag te ontsnappen en te genieten van de stilte in de hedendaagse beeldende kunst.

Div. locaties in Drechtsteden – www.bachfestivaldordrecht.nl

Vosselmanstraat 299, Apeldoorn – www.coda-apeldoorn.nl/sos

Toneelgroep Amsterdam - De entertainer

Grootste aanbod tweedehands boeken Op Boekwinkeltjes.nl verkopen meer dan 6000 particulieren en antiquariaten 6 miljoen tweedehands boeken. Zoeken kan eenvoudig op schrijver, titel of andere zoektermen. Bij het plaatsen van een bestelling ontvangt u een bevestigingsmail met de gegevens van de verkoper. Deze zal binnen drie dagen contact met u opnemen om de koop verder af te handelen.

In de meeste gevallen hebt u binnen twee dagen het boek in huis!

”Mis deze wereldvoorstelling niet!”

- De Groene Amsterdammer Geniet van een zomeravond uit bij De entertainer met een onweerstaanbare Gijs Scholten van Aschat in de hoofdrol! Reserveer nu en ontvang 50% korting per kaart via 020-62 42 311 o.v.v. AVRO.* * geldig voor alle rangen, niet geldig i.c.m. andere acties en/of op reeds gekochte kaarten.

Stadsschouwburg Amsterdam 13 t/m 23 aug - www.tga.nl

7407484_KenC_suggesties.indd 1

www.boekwinkeltjes.nl

06-08-14 14:39

▹ Bedreigd door pop-art

Mondriaan en Rothko breken beiden met tradities. Ze horen bij respectievelijk de eerste en tweede generatie pioniers van de abstracte kunst. Een criticus omschreef het werk van Rothko zelfs ooit als ‘blurry Mondriaans’.

Bepaald niet tot genoegen van Rothko zelf, die elke vergelijking nadrukkelijk afwijst. Kaiser: ‘Hij zegt dan zelfs: “Mondriaan heeft het doek opgedeeld door lijnen; ik heb er dingen op gezet.” Toch denk ik dat hij goed naar Mondriaan heeft gekeken en dat de laatste stap die hij zet naar alleen rechthoeken wel degelijk iets met Mondriaan te maken heeft, al is hij zichzelf daar misschien niet van bewust. In een interview uit 1952 noemt hij Mondriaan zelfs een van de meest sensuele schilders überhaupt. Dat is heel opmerkelijk, want het werk van Mondriaan wordt in die tijd toch vooral gezien als koud en kil.’

Rothko’s Amerikaans grote abstracte doeken zijn allesbehalve kil. De uit veel lagen opgebouwde kleurvelden zijn intens en zinderend, met diepe tinten die beschouwers soms tot huilen toe ontroeren. Het oproepen van emotie bij het publiek is voor Rothko enorm belangrijk. Kaiser: ‘Hij heeft zelfs weleens salons georganiseerd om letterlijk te zien hoe mensen op zijn werk reageren. Dat houdt hem enorm bezig.’

Wat hem ook bezighoudt, is de verschraling van de kunst die hij om zich heen meent te zien. Kaiser: ‘Hij voelt zich bedreigd door de doorbraak van pop-art in de jaren 60, met kunstenaars als Andy Warhol en Roy Liechtenstein.

Het is voor hem heel frustrerend dat die jonge generatie een veel oppervlakkiger visie op kunst heeft en hij vreest ook dat mensen daardoor niet meer ontvankelijk zijn voor zijn eigen werk. Of dat ze het mooi vinden om de foute redenen, bijvoorbeeld vanwege de commerciële waarde ervan. Hij is al al depressief van aard, maar het feit dat hij zich onbegrepen voelt door jongere kunstenaars heeft zeker bijgedragen aan zijn somberheid en misschien ook zijn zelfmoord – naast zijn scheiding twee jaar daarvoor van zijn tweede vrouw en zijn heel slechte gezondheid.’

Eetlust bederven In 2012 werd bij Christie’s in New York Rothko’s schilderij Oranje, rood, geel geveild voor 86,9 miljoen dollar (bijna 67 miljoen euro). Het zou de kunstenaar zelf niet bevallen hebben, denkt Kaiser. ‘Zijn eerste echtgenote is een kunstenares die sieraden ontwerpt en daar veel succes mee boekt als Rothko zelf nog absoluut geen succes heeft.

Dat blijkt een permanente bron van confl ict. Zijn vrouw wil dat hij meewerkt in haar winkel, maar dat is echt te veel gevraagd. Later heeft hij behoorlijk veel verdiend, maar weet hij eigenlijk niet wat hij ermee aan moet. Hij vindt het al bijna onbehoorlijk als je in een restaurant meer dan vijf dollar moet afrekenen.’

Rothko’s afkeer van het grote geld leidt ook tot het terug-

geven van een zeer lucratieve opdracht. De eigenaren van het luxe restaurant The Four Seasons, dat in 1958 in het Seagram Building in New York zou openen, vragen hem om acht tot tien werken op groot formaat te leveren. Kaiser: ‘Hij kiest dan een kastanjebruin als basiskleur, om zo de eetlust van de rijken die er komen te bederven. Maar als hij bijna klaar is en er zelf een keer gaat lunchen om te kijken hoe zijn werken komen te hangen, walgt hij zo van de protserige sfeer dat hij de opdracht teruggeeft. De 40.000 dollar die hij ervoor heeft gekregen, omgerekend naar nu 2,5 miljoen, betaalt hij netjes terug.’

Rothko bewaart de werken bij hem thuis en schenkt negen ervan later aan Tate Gallery in London, vooral uit waardering voor hun grote William Turner-collectie. De zogeheten Seagram Murals arriveren in Londen op de dag van Rothko’s zelfmoord.

Mark Rothko is te zien in Gemeentemuseum Den Haag van 20 september 2014 t/m 1 maart 2015. www.gemeentemuseum.nl

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT Mark Rothko Met inleiding door kunsthistoricus Benno Hillebrand Datum Zondag 2 november 2014

★

★ ★ ★

★★

Locatie Gemeentemuseum Den Haag, Stadhouderslaan 41 in Den Haag Programma 11.30 uur: ontvangst 12.00 uur: exclusieve inleiding op de tentoonstelling Mark Rothko door kunsthistoricus drs. Benno Hillebrand 13.00 uur: bezoek museum op eigen gelegenheid Prijs € 17,- p.p. of € 3,50 p.p. voor museumkaarthouders, inclusief inleiding Reserveren Ga naar rothko.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens en lidnummer (zie achterzijde magazine). Meer informatie: info@gemeentemuseum.nl Close Up zendt in november een documentaire uit over Mark Rothko. Kijk voor de uitzenddatum en meer informatie te zijner tijd op closeup.avro.nl.

Kunst & Cultuur l 29

7424055_KenC_rothko.indd 5

06-08-14 14:25

DAYNA CASEY

Scènebeeld uit Médée

Dramatische opéra-comique

DAYNA CASEY

De wraak van M Een van de meest dramatische werken uit de operaliteratuur is Médée van Cherubini, over de wraak van Medea als zij door Jason wordt verlaten. Vorig jaar bracht OPERA2DAY deze klassieker voor het eerst op het podium. Nu kunt u naar een reprise van dit flamboyante werk.

M

DAYNA CASEY

édée is het mythische verhaal van de koningsdochter, priesteres en tovenares Medea uit Colchis, die Jason tegen de wil van haar vader hielp om het Gulden Vlies te bemachtigen. Daarna is zij Jason naar Korinthe gevolgd en heeft hem twee kinderen geschonken. Maar Jason laat haar in de steek om met een koningsdochter te trouwen.

Zij moet haar kinderen afstaan en wordt zelf verbannen.

Medea’s wraak is verschrikkelijk. Zij vermoordt Jasons vrouw, diens vader en zelfs de twee kinderen die ze met hem heeft. Alleen Jason wordt gespaard, opdat hij tot in lengte van dagen zijn verlies zal betreuren.

Tragedie Euripides Hoewel Cherubini’s Médée (1797) tot het genre opéracomique wordt gerekend, duidt dit uitsluitend op het feit dat de dialogen die de aria’s verbinden, worden gesproken.

30 l Kunst & Cultuur

7407477_KenC_medee.indd 1

06-08-14 10:22

ROELOF POTHUIS

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT

n Medea Het verhaal zelf is juist een ware horrorstory van moord en wraak. Cherubini baseerde zijn werk op de gelijknamige tragedie (1635) van Pierre Corneille, die zich weer baseerde op Medeia van Euripides, voor het eerst opgevoerd in 431 v.Chr. Eigentijdse teksten OPERA2DAY is een jong opera- en muziektheatergezelschap dat opereert vanuit Den Haag. Zij wil de traditie van de opera inbedden in de huidige omgeving en tijd (‘2day’). Voor deze Médée-productie gaat het gezelschap terug naar de bron. De oorspronkelijke Franse partituur wordt uitgevoerd op historisch 18e-eeuwse instrumenten. Voor de gesproken scènes, die waren bedoeld om het drama dicht bij het publiek te brengen, zijn nieuwe, eigentijdse teksten geschreven. Ook is de opera weer tot een geheel gemaakt met gebruik van een soundscape en nieuw gecomponeerde muziek. Zo wordt een ‘filmische ervaring’ opgeroepen.

Médée toert vanaf 28 oktober door het land.

Speellijst: www.opera2day.nl

Médée Met koffie/thee, inleiding en programmaboekje Data en locaties Vrijdag 31 oktober 2014 in Schouwburg Amstelveen, Stadsplein 100 Donderdag 20 november 2014 in Parktheater Eindhoven, Theaterpad 1 Vrijdag 28 en zaterdag 29 november 2014 in Koninklijke Schouwburg Den Haag, Korte Voorhout 3 Programma Amstelveen: 19.00 uur inleiding; 20.00 uur voorstelling Eindhoven: 18.45 uur inleiding; 19.30 voorstelling Den Haag: 19.30 inleiding; 20.15 voorstelling Bij de info/servicebalie ontvangt u op de avond van de voorstelling consumptiebonnen en het programmaboekje.

Prijs Amstelveen: € 32,50 p.p.; Eindhoven: € 29,50 p.p.; Den Haag: € 32,- p.p.

Reserveren Via de theaterkassa’s o.v.v. actiecode ‘AVRO-aanbieding’ Amstelveen: 020-54 75 175 Eindhoven: 040-21 11 122 Den Haag: 0900-34 56 789

Kunst & Cultuur l 31

7407477_KenC_medee.indd 2

06-08-14 10:22

De laatkomer van Dimitri Verhulst op het toneel

REYER BOXEM

Het leven vieren, nú!

Hans Dagelet (links) tijdens de repetities van De laatkomer.

Désiré is een man op leeftijd die de kleinerende houding van zijn vrouw helemaal zat is en besluit het heft in eigen handen te nemen. Laat u meeslepen door De laatkomer, een voorstelling die iedereen oproept het leven niet aan zich voorbij te laten gaan.

D

e laatkomer is gebaseerd op het gelijknamige boek van de Vlaamse schrijver Dimitri Verhulst. Hoofdpersoon Désiré, gespeeld door Hans Dagelet, neemt wraak op zijn matte, liefdeloze burgermansbestaan door te doen alsof hij dement en incontinent is. Daardoor belandt hij in verzorgingshuis ‘Home Winterlicht’. Hier ontwricht hij het dagelijkse leven van de andere bewoners, ontmoet hij zijn inmiddels demente jeugdliefde Rosa Rozendaal (Malou Gorter) en vindt hij meer vrijheid dan ooit tevoren.

Op de valreep Artistiek directeur Ola Mafaalani van het Noord Nederlands Toneel (NNT) staat bekend om de maatschappelijke thema’s in haar voorstellingen, in dit geval de manier waarop de maatschappij omgaat met ouderen. Toch wordt het geen zware avond. Désiré ontdekt immers de creativiteit om het leven op de valreep te vieren en daagt het publiek uit om nu te leven. Niet morgen, niet overmorgen, niet volgend jaar, maar nú.

De laatkomer is van 28 september t/m 17 december 2014 te zien in het theater. Speellijst: www.nnt.nl

AVRO CULTUUR KORTING De laatkomer Tot 20% korting op eersterangs entreekaarten Data en locaties Donderdag 9 oktober 2014 in Schouwburg Almere, Esplanade 10 in Almere Vrijdag 17 oktober 2014 in Schouwburg Arnhem, Koningsplein 12 in Arnhem Vrijdag 24 oktober 2014 in het Chassé Theater, Claudius Prinsenlaan 8 in Breda Woensdag 29 oktober 2014 in het Zaantheater, Nicolaasstraat 3 in Zaandam Prijs Diverse prijzen. In Almere ontvangt u € 5,- korting p.p. op eersterangs entreekaarten. In Arnhem, Breda en Zaandam ontvangt u 20% korting op een eersterangs entreekaart.

Reserveren Reserveer telefonisch of online o.v.v. de kortingscode ‘nnt-avro’ (max. 2 kaarten per reservering): Schouwburg Almere: 036-84 55 555 Schouwburg Arnhem: 026-44 37 343 Zaantheater: 0900-33 44 553 Chassé Theater: www.chasse.nl

32 l Kunst & Cultuur

7582329_KenC_de laatkomer.indd 1

06-08-14 10:28

Geurige flacons van René Lalique

Hoe parfum design werd Flacons v.l.n.r.: Narkiss,1912, voor Roger & Gallet, 10cm hoog

LINDA ROELFSZEMA

Marquila, 1927, voor Maison Lalique, 8.5 cm hoog

Flausa, 1913, voor Roger & Gallet, 12 cm hoog L’Ambre de Vigny, 1919, voor Vigny, 15 cm hoog

In de 19e eeuw maakt de parfumindustrie grote veranderingen door. Met circa vijfhonderd flacons, verpakkingen en originele reclame-uitingen uit die tijd brengt het Lalique Museum in Doesburg deze periode tot leven.

H

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT De opkomst van de parfumindustrie Ontvangst met prosecco, pianorecital, lunch en rondleiding ★ ★ ★ ★

★★

et maken van parfum is een eeuwenoude traditie, die waarschijnlijk al teruggaat tot het oude Egypte en Mesopotamië. Maar aan het einde van de 19e eeuw zorgen couturiers voor een nieuwe impuls. De haute couture moet in hun ogen een bredere beleving krijgen door uitbreiding van het assortiment met parfums en geuren. Men noemt dit ‘een lijn’. Grote couturehuizen als die van Paul Poiret, Coco Chanel, Lucien Lelong en Christian Dior lanceren hun eigen parfumlijn. Naast de geur worden ook de flacons, de verpakkingen en de reclame eromheen belangrijk: een hele industrie dus. Om aan de nieuwe eisen te voldoen, gaan parfumeurs steeds vaker samenwerken met ontwerpers en kristalbewerkers, onder wie Réne Lalique. Zijn techniek spreekt velen aan, waardoor hij uiteindelijk flacons ontwerpt voor een groot aantal parfumeurs en couturiers. Het grootste gedeelte hiervan is te zien tijdens de tentoonstelling De opkomst van de parfumindustrie – De tijd van de seringen in het Lalique Museum. Ook worden verpakkingen, reclames en een aantal haute-couturestukken tentoongesteld van onder anderen Jay Thorpe en Lucien Lelong.

Data Dinsdag 16 september 2014 Woensdag 1 en vrijdag 24 oktober 2014 Woensdag 12 november 2014

De opkomst van de parfumindustrie – De tijd van de seringen is vanaf 7 september 2014 te zien in het Lalique Museum in Doesburg. De tentoonstelling wordt geopend door Frans Leidelmeijer, bekend als kunstexpert en taxateur van het AVRO-programma Tussen kunst en kitsch. www.musee-lalique.nl

Reserveren Ga naar lalique.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens, de gewenste datum en uw lidnummer (zie achterzijde magazine). Meer informatie: 0313-47 14 10 of mail: info@musee-lalique.nl

Locatie Lalique Museum, Gasthuisstraat 1 in Doesburg Programma 11.30 uur: ontvangst met prosecco, pianorecital en korte inleiding over de opkomst van de parfumindustrie. Dit vindt plaats in de Concertvleugel (Gasthuisstraat 8), tegenover het Lalique Museum.

12.00 uur: rondleiding 12.45 uur: uitgebreide lunch met o.a. broodjes, Franse kaas, salade en dessert 13.45 uur: bezoek museum op eigen gelegenheid Prijs € 29,- p.p. incl. entree, prosecco, inleiding, lunch, pianorecital en rondleiding

Kunst & Cultuur l 33

7582207_KenC_Arrangementrechts CS6.indd 1

06-08-14 10:08

© CAROLE COLLET, CENTRAL SAINT MARTINS, UNIVERSITY OF THE ARTS, LONDEN

Carole Collet – Basil No. 5 (Ocimum Basilicum Rosa), Biolace, 2010 - 2012

34 l Kunst & Cultuur

7407836_KenC_future and fashion.indd 1

06-08-14 10:06

Museum Boijmans Van Beuningen toont mode met een missie

Haute couture van wcpapier en aardbeienkant Willen we echt elke zes maanden een nieuwe garderobe of kan mode langer mee? Moet de pasvorm van een jurk voldoen aan het heersende schoonheidsideaal? Een nieuwe generatie ontwerpers kijkt kritisch naar de modewereld en onderzoekt hoe het anders kan. Hun werk en ideeën staan centraal in de tentoonstelling The Future of Fashion is Now in Museum Boijmans Van Beuningen.

TEKST: VIVIAN DE GIER

S

telt u zich eens voor: een prachtige, kanten avondjurk met glimmers en glitters, gemaakt van… aardbeienplanten.

Dat klinkt misschien futuristisch, maar het is niet eens zo ver verwijderd van de realiteit. De Engelse modeontwerpster Carole Collet experimenteert met aardbeienplanten, waarvan de wortels gebruikt kunnen worden als textiel.

Ze zien eruit als ragfijn kant.

Collets experiment is een van de vele verrassingen op de tentoonstelling The Future of Fashion is Now, vanaf oktober te zien in het Rotterdamse Museum Boijmans Van Beuningen. Hiervoor is werk bij elkaar gebracht van zo’n zestig ontwerpers uit de hele wereld: van Zwitserland tot India, van Zuid-Korea tot Canada. Ook maken zes ontwerpers speciaal voor deze tentoonstelling een nieuwe creatie op het grensvlak van mode en kunst.

hun eigen identiteit neer te zetten, met eigen winkels en merken.’

Was het tot de negentiende eeuw nog de maatschappelijke bovenklasse die bepaalde wat mooi was en gedragen diende te worden, nu is mode allang geen elitezaak meer. Mode wordt niet meer uitsluitend ‘van bovenaf’ gedicteerd, zegt Teunissen, het werkt ook andersom: de

AREISE - WANG LEI

Invloed van de straat De rode draad in de expositie is de kritische blik van de ontwerpers op de hedendaagse modewereld en hun zoektocht naar het doorbreken en vernieuwen van tradities.

Want de mode is in een nieuw tijdperk aanbeland, denken hoogleraar modetheorie José Teunissen en kunstverzamelaar Han Nefkens, die samen de motor vormen achter deze tentoonstelling. Teunissen: ‘De modewereld werd altijd door het Westen gedomineerd. Parijs en Londen, dát waren de modecentra, dáár waren de shows en moest je als ontwerper je inkopers en financiers vinden en ontdekt worden door de media. Parijs en Londen zijn nog steeds belangrijk, maar door de wereldwijde toename aan evenementen als Fashion Weeks, de globalisering en ontwikkeling van internet zijn er veel meer wegen om bekendheid op te bouwen en je werk te verkopen. China, Japan en Rusland beginnen een markt te worden. Ze proberen

▹

Wang Lei – Handwoven Toilet Paper, 2013

Kunst & Cultuur l 35

7407836_KenC_future and fashion.indd 2

06-08-14 10:06

▹ straat beïnvloedt de mode. ‘Kleding is niet alleen maar

‘Collectie Viktor&Rolf is cultureel erfgoed’

iets waarmee status wordt uitgedrukt, maar vooral ook persoonlijke identiteit. Tegelijk is de groepsdruk, de noodzaak je te conformeren aan je sociale omgeving, behoorlijk groot. Je ziet overal dezelfde winkelketens, dezelfde spullen. Door de huidige generatie ontwerpers wordt daar weer fundamenteel over nagedacht. Willen we dat zo?’

Een van de topstukken op de tentoonstelling The Future of Fashion is Now is de collectie “Zen Garden 2013’ van het Nederlandse ontwerpersduo Viktor&Rolf. Zelfs voor deze succesvolle ontwerpers is het financieel vrijwel niet te doen om ontwerpen te maken die niet-commercieel zijn. Daarom heeft Han Nefkens, die al langer met hen samenwerkt, de helft van de Zen-collectie aangekocht voor Museum Boijmans Van Beuningen, waar deze stukken nu als installatie te zien zijn. ‘Het werk van Viktor&Rolf is erfgoed voor Nederland,’ vindt Nefkens. ‘Het zou doodzonde zijn als het over honderd jaar niet meer te zien is in Nederlandse musea. Viktor&Rolf werken vanuit een duidelijk idee, gebaseerd op een ervaring of gevoel. Daarbij zoeken ze vervolgens de juiste vorm om die gedachte te verbeelden.

Ze vertellen met hun collecties een verhaal en daarin zijn ze onderscheidend. Met deze Zen-collectie vierden ze hun twintigjarig jubileum. De show daarvoor was juist heel exuberant, als een fantasie die op hol was geslagen, een persiflage op de extravagante modewereld. Zen Garden is precies het tegenovergestelde: verstild, naar binnen gericht, gebaseerd op de oosterse filosofie.’

hadden op plaatsen waar die niet ‘horen’ en de wél geaccepteerde bobbels (borsten, billen) aan het oog worden onttrokken.

Het derde thema gaat over ‘onthaasting’ en consumptie.

Een bijzonder onderdeel hiervan – en een van de grootste publiekstrekkers – is de mooie en verstilde couturecollectie Zen Garden uit 2013 van Viktor&Rolf. De modellen dragen lange, sobere gewaden en zijn gedrapeerd tot rotspartijen in een verstilde zentuin. Een duidelijk statement van Viktor&Rolf over de vluchtigheid en gejaagdheid van de modewereld.

COURTESY OF THE ARTIST

FOTO MIKE NICOLAASSEN

MODEL: JULIA J., FRESH MODEL MANAGEMENT.

Maatje 36 De expositie in Rotterdam heeft vier centrale thema’s: als eerste modeontwerpers die zich bezighouden met innovatie van materialen. Wang Lei, de Chinese evenknie van de eerdergenoemde Carole Collet, gebruikt bijvoorbeeld kranten en zelfs wc-papier als grondstof voor kleding.

Natuurlijk experimenteren ontwerpers er ook op los met allerlei technologische ontwikkelingen. Zo maakt Iris van Herpen gebruik van 3D-printers voor bijvoorbeeld een spannende kraag. Ook verwerkt ze in haar kleding sensoren die veranderingen in lichaamstemperatuur van de drager meten en zo emoties kunnen vertalen naar kleuren.

‘En Pauline van Dongen heeft een jurk gemaakt waar zonnecellen in zitten, zodat je je telefoon kunt opladen’, aldus Teunissen.

Het tweede thema stelt het geijkte schoonheidsideaal aan de kaak en onderzoekt lichaam, vorm en identiteit. Teunissen: ‘In de mode gaat het uiteindelijk altijd nog om matje 36, maar hier wordt opnieuw onderzocht wat esthetiek is en wat dat betekent voor het lichaam.’ Zo verscheurde Movana Chen uit China voor haar project ‘Body Container’ duizenden (mode)tijdschriften en breide de reepjes papier aan elkaar tot een ‘container’, een jurkachtig gewaad dat het hele lichaam bedekt. Daarmee tekent Chen protest aan tegen de macht van de modebladen, die bepalen wat mooi en lelijk is en hoe mensen eruit moeten zien.

Bijzonder is ook de collectie Lumps & Bumps van het merk Comme des Garçons. Deze kledinglijn uit 1997 van de Japanse Rei Kawakubo zorgde voor nogal wat opschudding, omdat de modellen uitstulpingen en bobbels

Pauline van Dongen – Wearable Solar-jas, 2013

Movana Chen – Body Container, Travel Maps 2012

36 l Kunst & Cultuur

7407836_KenC_future and fashion.indd 3

06-08-14 10:06

FOTO PETER STIGTER

Viktor&Rolf – Haute Couture, seizoen najaar/winter 2013

Pakhuizen vol kledingafval Steeds meer ontwerpers zetten kritische kanttekeningen bij de verspillende manier van werken in de mode-industrie. Elk half jaar moeten er weer nieuwe collecties zijn, en tegenwoordig krijgen de meeste kledingwinkels zelfs elke zes tot acht weken nieuwe artikelen binnen. Vooral grote ketens als H&M en Zara maken zich daar schuldig aan; ze verkopen goedkope spullen, die even snel weer uit de winkels verdwijnen als ze erin zijn gekomen. Volgens Teunissen is maar liefst veertig procent van alle kleding die gemaakt wordt overproductie. ‘Er schijnen pakhuizen

vol met afval te zijn – een van de goed bewaarde geheimen van de mode-industrie. We bereiken een grens van het systeem en ontwerpers beginnen zich af te vragen: is dit hoe we het willen? Kan dat niet anders? Sommigen zijn geïnteresseerd in de mogelijkheden van technologie om kleding duurzamer en minder milieubelastend te maken.

Anderen richten zich meer op de vraag hoe een product zo waardevol gemaakt kan worden dat je het niet zo snel weggooit. Aliki van der Kruijs bijvoorbeeld kleurt zijden sjaals met indigo en legt ze op het dak. Vervolgens maakt ▹ een regenbui er een patroon in. Het certificaat dat erbij

COLLECTIE MUSEUM BOIJMANS VAN BEUNINGEN

‘Je ziet overal dezelfde winkelketens, dezelfde spullen. Willen we dat wel zo?’

Rei Kawakubo – Comme des Garçons, Lumps & Bumps, tweedelig (mantel)pak, seizoen lente/zomer 1997

Kunst & Cultuur l 37

7407836_KenC_future and fashion.indd 4

06-08-14 10:07

Luxe voor een SCHERPE

prijs

Golden Tulip Zoetermeer - Den Haag Zoetermeer | Zuid-Holland

Golden Tulip Zoetermeer – Den Haag is een schitterend gerenoveerd hotel in Zoetermeer aan de rand van Den Haag. Waai even heerlijk uit op het strand van Scheveningen of ontspan in het Wellnessresort Elysium. Beleef, geniet en laat u inspireren door dit nieuwe hotel en slaap hier als een van de eerste gasten!

2-daags arrangement: ‘Ontdek het Mauritshuis’ lZa`dbhiYgVc`_Z &m dkZgcVX]iZc &m j^i\ZWgZ^Y dciW^_iWj[[Zi ZcigZZ kddg È]Zi c^ZjlZ BVjg^ih]j^h ^c 9Zc =VV\É \gVi^h L^;^ \gVi^h eVg`ZgZc de Z^\Zc iZggZ^c

95,00

39,50 p.p.p.a.

aankomst op: vr, za € 39,50 | zo, ma, di, wo, do € 45

Exclusiefgenieten.nl/kc3-zoetermeer of bel met 085 760 9 760

Stadshotel Doesburg aan de IJssel Doesburg | Gelderland

Dit comfortabele familiehotel in de Gelderse Hanze- en mosterdstad staat direct aan de IJssel, in een bocht van de rivier. Het gezellige restaurant biedt zowel trendy als traditionele gerechten, bereid met producten uit de streek. Doesburg heeft een historisch stadscentrum met 150 monumenten, dat al vele malen het decor is geweest van bioscoopfilms.

3-daags arrangement: ‘Kunst en Cultuur’ lZa`dbhiYgVc`_Z 'm dkZgcVX]iZc 'm dciW^_iWj[[Zi hiVYhlVcYZa^c\ ^c[deV``Zi kVc d#V# bjhZV aankomst op alle dagen € 67 | aankomst vanaf sept. op alle dagen € 55 aankomst vanaf okt. op alle dagen € 52,50 | aankomst vanaf nov. op alle dagen € 49

87,00

67,00 p.p.p.a.

Exclusiefgenieten.nl/kc3-doesburg of bel met 085 760 9 760

Holiday Inn Leiden Leiden | Zuid-Holland

Dit hotel is staat aan de rand van deze prachtige Zuid-Hollandse Universiteitsstad.

Leiden staat bekend om haar vele musea op loopafstand van elkaar, gezellige winkelstraten en terrasjes. Het hotel heeft een modern overdekt zwembad, sauna en een restaurant waar u culinair kunt genieten van internationale gerechten.

2-daags arrangement: ‘Cultuur’ 'm dkZgcVX]iZc 'm j^i\ZWgZ^Y dciW^_iWj[[Zi BjhZjbeVh kddg Y^kZghZ bjhZV

139,00

99,00 p.p.p.a.

aankomst op alle dagen € 99

Exclusiefgenieten.nl/kc3-leiden of bel met 085 760 9 760

www.exclusiefgenieten.nl/kc3

085 760 9 760 lokaal tarief

Aanbiedingen zijn geldig t/m november 2014 (m.u.v. de feestdagen) op basis van twee personen in een tweepersoonskamer en op basis van beschikbaarheid tenzij (online) anders vermeld. De vermelde prijzen zijn per persoon per arrangement (p.p.p.a.) en exclusief administratiekosten en de door de hotels te heffen stads- en toeristenbelasting.

Op de aanbiedingen zijn de algemene voorwaarden van Exclusiefgenieten.nl van toepassing. U vindt deze voorwaarden op de website. Prijs-, druk- en zetfouten voorbehouden.

wk_34_ed.3_Kunst_en_Cultuur_DEF.indd 1 7407551_KenC_freetime2.indd 1

25-7-2014 14:34:00 06-08-14 12:03

COURTESY OF THE ARTIST

de ontwerper mij vertellen? Al die ontwerpers hebben hun eigen kijk op sociale vraagstukken, op materiaal, esthetiek, technologie. Je ziet verschillen en verbanden tussen ontwerpers uit verschillende werelddelen; je ziet hun culturele identiteit terug in hun werk. Toch spreken ze in een universele taal.’

Tania Candiani – La Constancia Dormida, 2006

▹ zit, vermeldt wanneer de bui precies viel en hoeveel mil-

limeter regen het betrof. Omdat een product daarmee echt uniek is, gooi je het minder snel weg.’

De relatie tussen mode en maatschappij vormt het vierde thema van de tentoonstelling. De Australische Ricarda Bigolin en Nella Themelios hebben het fictieve kledingmerk Dolci & Kabana (D&K) in het leven geroepen, een persiflage op het bekende modehuis Dolce & Gabbana.

‘Bigolin en Themelios omschrijven hun D&K als een merk op zoek naar een identiteit. Want wat maakt een merk een merk? Is dat alleen het logo? Kan dat ook een gedicht zijn? Moet het herkenbaar zijn aan een kledingrek?’

De Mexicaanse Tania Candiani gebruikt de sociale context weer op een heel andere manier. ‘Zij vestigde haar atelier dertig dagen lang in een failliete textielfabriek en maakte daar elke dag een jurk. Ze verwerkte de verhalen van de mensen die in de fabriek werkten in de kledingstukken door er teksten op te stikken. Door in die voormalige fabriek aan het werk te gaan, bracht ze niet alleen de geschiedenis weer tot leven, maar ook het sociale netwerk van de werknemers.’

Korset van de mode-industrie The Future of Fashion is Now laat dus zien dat kleding veel méér is dan alleen een gebruiksartikel; mode reflecteert ook maatschappelijke ontwikkelingen en gebeurtenissen. Soms is het maar de vraag waar de mode ophoudt en kunst of technologie begint. Dat maakt mode ook zo interessant, vindt Han Nefkens. Want veel ontwerpers zitten voor hun broodwinning vast in het korset van de mode-industrie, terwijl een tentoonstelling als deze juist de mondiale rijkdom aan gedachtegoed en mogelijkheden in de modewereld laat zien. ‘Ik hoop dat we bezoekers op een andere manier kunnen laten kijken naar kleding. Dat ze zich niet afvragen: hoe draagbaar is het? Maar: wat wil

The Future of Fashion is Now is van 11 oktober t/m 18 januari 2015 te zien in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. www.futureoffashion.nl

AVRO CULTUUR ARRANG EMENT The Future of Fashion is Now Met lezing, koffie/thee en een brownie Data Woensdag 29 oktober 2014 Locatie Museum Boijmans Van Beuningen, Museumpark 18 in Rotterdam Programma 12.00 uur: ontvangst met koffie en thee in de Foyer. U betaalt voorafgaand bij de kassa en ontvangt daar uw ticket.

12.30 uur: lezing over de tentoonstelling door een van de museumexperts in het Auditorium 13.30 uur: bezoek museum inclusief tentoonstelling op eigen gelegenheid Prijs € 19,95 p.p. Museumkaarthouders betalen € 9,95 p.p.

Reserveren Ga naar boijmans.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens en uw lidnummer (zie achterzijde van dit magazine). Meer informatie: 010-44 19 488. Niet geldig i.c.m. andere acties.

Aanmelden voor maandag 27 oktober.

Kunst & Cultuur l 39

7407836_KenC_future and fashion.indd 5

06-08-14 10:07

Traditionele Spaanse Rijschool uit Wenen in Amsterdam

FOTO’S: REMCO VEURINK

Dansende paarden Het is dé toeristische attractie van Wenen: een bezoek aan de Spaanse Rijschool om de beroemde witte Lipizzaner hengsten te zien optreden. Eind november geven ze een gastoptreden in Amsterdam.

Bewonder hun gratie als ze de ‘Pas de Deux’ dansen of het ‘Ballet der witte hengsten’ opvoeren.

TEKST: EMELY NOBIS

A

l bijna 450 jaar betoveren de Lippizaners van de Spaanse rijschool het publiek met klassieke rijkunst.

En al vanaf 1925 verlaten de witte hengsten de thuisbasis in Wenen geregeld voor een buitenlandse tournee.

Op 29 en 30 november komen ze naar Ziggo Dome in Amsterdam. U ziet dan in elk geval alle klassieke dressuuroefeningen op het hoogste niveau, een aantal ‘schoolsprongen’, oefeningen aan de lange teugel (waarbij de ruiter achter het paard loopt en subtiel diens bewegingen controleert), de Pas de Deux (twee paarden die als het ware samen dansen) en de Quadrille (waarbij acht witte hengsten in een carrousel een eeuwenoude choreografie uitvoeren). Anky van Grunsven, drievoudig olympisch kampioen dressuur, presenteert de show en geeft uitleg bij de verschillende onderdelen. In het voorprogramma ziet u het Scapino Ballet met Pearl, de baroksensatie: passend bij de tijd waarin de Spaanse Rijschool ontstond.

Mooier en eleganter Oberbereiter Andreas Haushofer zal in Amsterdam ook van de partij zijn. Hij is verantwoordelijk voor het trainen van paarden én ruiters. De paarden verblijven tot hun vierde in hun geboorteplaats: de stoeterij in het Oostenrijkse Piber (Stiermarken). Daarna gaan de beste hengsten voor hun verdere opleiding naar Wenen. Bij de training ligt het accent op elegantie en stijlfiguren als de piaffe (verzamelde drafbewegingen op de plaats) of de passage (extra verheven verzamelde draf) en een aantal ‘schoolsprongen’. Haushofer: ‘Het doel van de klassieke rijkunst is om alle natuurlijke bewegingen van het paard nog eleganter en verhevener te tonen dan in de natuur. We willen het paard mooier maken. Een optreden is zwaar, maar moet er kinderlijk eenvoudig uitzien. Dat lukt alleen als je het paard als een partner behandelt. Het krijgt niets opgedrongen wat het niet van nature in huis heeft. Een paard dat geen talent heeft voor de schoolsprong, hoeft geen schoolsprong uit te voeren.’

Pas na zes tot acht jaar heeft het paard de moeilijkste oefeningen onder de knie. Haushofer: ‘Omdat we niets overhaasten en onze paarden goed verzorgen, blijven ze langer gezond dan bijvoorbeeld dressuurpaarden en worden ze relatief oud. Zo doe ik oefeningen aan de lange teugel met een paard van 26 jaar, dat nog in beste gezondheid is en van elk optreden geniet.’

40 l Kunst & Cultuur

7407486_KenC_spaanse rijschool.indd 1

06-08-14 14:31

Perfecte zithouding Net als de paarden doorlopen ook de ruiters een lange opleiding. Elk jaar solliciteren enkele honderden jongeren; slechts twee ‘elèves’ worden er aangenomen. Ze mogen niet te groot of te zwaar zijn, omdat Lippizaners relatief klein zijn. Lange benen en een kort bovenlichaam zijn een pre. ‘Dat ziet er gewoon eleganter uit op het paard.’ Ook karakter telt. ‘Je moet uiterst gedisciplineerd zijn, anders kun je ook van het paard geen discipline verwachten. Er is hier geen plek voor grote ego’s. Het gaat om de paarden. Je moet jezelf in dienst van het paard stellen en zijn lichaamstaal leren kennen. Iedere leerling begint daarom in de stallen. Na een half jaar werk je aan de perfecte zithouding. Dat duurt twee à drie jaar. Pas na een jaar of vier krijgt een jonge ruiter een vast paard.’

Een ruiter moeten veel over hebben voor dit exclusieve beroep. Tijdens tournees is hij vaak wekenlang van huis.

Met feestdagen zijn er meestal optredens. Rustdagen zijn er niet, want de paarden moeten elke dag bereden worden. Geen wonder dat Haushofer de band tussen paard en ruiter omschrijft als een hechte vriendschap. ‘Het is een partnerschap voor het leven.’

De Spaanse Rijschool uit Wenen staat op 29 en 30 november 2014 in Ziggo Dome in Amsterdam. www.srs-live.nl

AVRO CULTUUR KORTING De Spaanse Rijschool Met korting en programmaboek Data en tijden Zaterdag 29 november 2014 om 20.00 uur Zondag 30 november 2014 om 15.00 uur Locatie Ziggo Dome, De Passage 100 in Amsterdam Prijs € 5,- korting p.p. op tickets 2e rang (normaal € 49,- p.p.) en tickets 3e rang (normaal € 39,- p.p.). Per reservering ontvangt u tevens een gratis programmaboek (dit wordt begin november verstuurd). Excl. 10% reserveringskosten.

Reserveren Ga naar spaanserijschool.avro.nl en klik op de reserveringslink om uw tickets met korting te bestellen.

Meer informatie: 0900-30 01 250. Deze actie is geldig t/m 31 augustus 2014.

Kunst & Cultuur l 41

7407486_KenC_spaanse rijschool.indd 2

06-08-14 14:32

INGO CALY

SINAYA WOLFERT

Verrijk je wereld

Media- en Cultuurhuis

Radio

Evenement

VondelCS

Concerten Radio4

Uitmarkt 2014

In VondelCS, het AVROTROS-huis in het Amsterdamse Vondelpark, is vrijwel elke dag iets te beleven als het gaat om media, cultuur en opinie. Zo was VondelCS al het podium voor Radio4-evenementen als het NK Nootschieten en Klassiek Geeft. In juni, tijdens de 150e verjaardag van het Vondelpark, genoten honderden mensen van klassieke optredens op het bordes. Elke doordeweekse avond wordt het radioprogramma Opium op 4 live uitgezonden vanuit VondelCS. Deze opnames kunt u bijwonen, net als Radio EenVandaag op vrijdagmiddag. In augustus zullen het Grachtenfestival, het Prinsengrachtconcert en de Uitmarkt zeker hun ‘uitlopers’ hebben in het park. En vanaf september komen radioprogramma MuziekCafé en het kunst- en cultuurprogramma OpiumTV live vanuit het paviljoen.

Dus, kom gerust langs!

Ook de radio heeft het komende najaar weer verschillende activiteiten op het programma staan. Zo zal het Prinsengrachtconcert op zaterdag 23 augustus niet alleen te zien zijn op televisie; Radio4 is er ook bij met een avondvullend programma. En op Cultura en internet worden beelden uitgezonden van het voor- en hoofdprogramma.

Verder hoort u reacties van gasten en vinden er interviews plaats met zowel gasten als musici van het Prinsengrachtconcert.

Van vrijdag 29 augustus tot zondag 7 september 2014 vindt het Festival Oude Muziek Utrecht plaats. Elke avond van 19.30 tot 20.00 uur presenteert Mark Brouwers het Festivaljournaal. Aansluitend kunt u live luisteren naar de mooiste concerten, afwisselend gepresenteerd door Maartje Stokkers (foto) en Ab Nieuwdorp.

De 37e editie van de Uitmarkt, de landelijke opening van het culturele seizoen, wordt ook dit jaar weer live uitgezonden door de AVRO. Zaterdag 30 augustus trapt Cornald Maas af met het muziekprogramma Cinema Symphonica waarin onder meer Leona Philippo, Hadewych Minis en Douwe Bob bekende filmhits zingen. Aansluitend doet Cornald een voorbeschouwing op het aanstaande culturele seizoen in het programma UitmarktLive. Zondag maakt Nederland zich tenslotte weer op voor het meezingspektakel Musical Sing-a-Long, gepresenteerd door Frits Sissing en Carolina Dijkhuizen.Onder begeleiding van het Metropole orkest zingen artiesten als Berget Lewis en Simone Kleinsma nummers uit nieuwe en lopende musicals die het komende seizoen in de Nederlandse theaters te zien zijn.

VondelCS: U vindt de actuele programmering en een routebeschrijving op: vondelcs.nl

Prinsengrachtconcert: prinsengrachtconcert.avro.nl Festival Oude Muziek: klassiek.avro.nl of live op radio4.nl/live

Cinema Symphonica en UitmarktLive zijn te zien op zaterdag 30 augustus om respectievelijk 21.05 uur en om 22.35 uur bij de AVRO op NPO 2. avro.nl AVRO Musical Sing-a-Long is te zien op zondag 31 augustus 2014 om 21.15 uur op NPO 1. musical.avro.nl

42 l Kunst & Cultuur

7632144_KenC_Verrijk je wereld.indd 1

06-08-14 10:42

DANIEL J. ASHES

RENÉ GRUAU

Televisie

Televisie

Televisie

Italianen in Close Up

Artis in Kunstuur

Opnames MAESTRO

In AVRO Close Up twee documentaires over Italiaanse ontwerpers. Als eerste René Gruau, een mode-illustrator die carrière maakte in het Parijs van de jaren 50. Hij kreeg in de jaren 60 internationale roem met elegante, geestige en grafisch sterke tekeningen voor onder meer de parfums van Dior. Zijn werk droeg bij aan een nieuw vrouwbeeld in mode en reclame: van anonieme ‘kleerhangers’ naar vrouwen die met flair de hoofdrol in hun eigen leven spelen.

De tweede documentaire gaat over Massimo en Lella Vignelli. Hun werk beslaat zo’n groot terrein dat bijna iedereen het wel kent. Massimo bracht in 1965 het Helveticalettertype naar de Verenigde Staten.

Samen ontwierpen de Vignelli’s de destijds revolutionaire, heldere en eenvoudige metrokaart van New York, net als talloze meubels en gebruiksvoorwerpen.

Kunst en Artis zijn nauw verbonden.

Overal in het park staan beelden van dieren. Artis heeft een bibliotheek met duizenden tekeningen én er is een eigen kunstcollectie. Al vanaf de oprichting – ongeveer 175 jaar geleden – ondersteunt Artis de kunsten. Niet voor niets heet de Amsterdamse dierentuin officieel: Het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra. Dat betekent: de natuur is de leermeesteres van de kunst en wetenschap. Vanaf het begin legden kunstenaars de dieren, bomen en planten in de tuin vast, en dat gebeurt nog steeds. Andrea van Pol spreekt in een 4-delige serie in Kunstuur dit najaar onder meer met dé Artis-professor Erik de Jong over de tientallen monumentale gebouwen van Artis, die soms als dierenverblijf dienen. Ook de tuin zelf is een kunstwerk, vooral in de lente als bij de eerste zonnestralen de bollen in bloei komen. Artis is dus op veel gebieden een plaatje!

MAESTRO komt terug! Het succesvolle AVROTROS-programma begint dit najaar aan een tweede seizoen. Net als de vorige keer leren acht BN’ers in acht weken tijd om een groot symfonieorkest te dirigeren. En opnieuw wordt het programma gepresenteerd door Frits Sissing en bestaat de jury uit dirigent Otto Tausk, violiste Isabelle van Keulen en contrabassist Dominic Seldis van het Koninklijk Concertgebouworkest. De opnames vinden plaats vanaf 1 oktober 2014, met live publiek. Wilt u de BN’ers zien strijden om de titel Maestro 2014? Bestel dan nu al kaarten om verzekerd te zijn van een plek.

René Gruau en Massimo & Lella Vignelli zijn te zien op respectievelijk donderdag 4 en 11 september om ca. 23.00 uur in AVRO Close Up op NPO 2 closeup.avro.nl

Artis in Kunstuur is te zien op 7, 14 en 28 september en 5 oktober 2014 tussen 17.00 en 17.50 uur op NPO 2. kunstuur.avro.nl

De opnames voor MAESTRO vinden plaats in de Philharmonie in Haarlem. Op avro.nl/maestro vindt u de exacte data en tijden. U kunt er ook kaarten reserveren à € 17,50 per stuk, inclusief garderobe en een drankje na afloop (exclusief reserveringskosten via internet). Online kunt u aangeven waar u wilt zitten. Ook bij de kassa van de Philharmonie zijn kaarten verkrijgbaar: Lange Begijnestraat 11 in Haarlem, 023-51 21 212.

Kunst & Cultuur l 43

7632144_KenC_Verrijk je wereld.indd 2

06-08-14 10:42

Verrijk je wereld AVRO CULTUUR KORTING

De Vrijdag van Vredenburg in hartje Utrecht

Twee concerten met 30% korting

Vrijdag 31 oktober 2014 om 20.15 uur in de Jabobikerk Tijdens dit traditionele concert door het Groot Omroepkoor onder leiding van Sigvards Klava wordt de middeleeuwse ruimte gevuld met de spirituele klanken van Arvo Pärt en Serge Rachmaninov, in combinatie met werken van J.S. Bach.

Vrijdag 21 november 2014 om 20.15 uur in TivoliVredenburg Het Concertgebouw Kamerorkest speelt samen met altviolist Amihai Grosz hoogtepunten uit de Romantiek, met werken van Felix Mendelssohn, Franz Schubert, Antonín Dvorák en Johannes Brahms.

Aanbieding Per concert betaalt u € 22,50 p.p. (normaal € 32,- p.p.). Voor twee concerten betaalt u € 45,- p.p. (normaal € 64,- p.p.). Inclusief parkeren, garderobe, inleiding, pauzedrankje en uitgebreid programmaboek. Meer informatie, meer concerten en routebeschrijving op www.TivoliVredenburg.nl Bestellen: Telefonisch via de kassa van Vredenburg (030-2314544) o.v.v. ‘AVRO Kunst & Cultuur’.

Reageer vóór 15 september 2014.

advertentie

Het programma voor ons nieuwe seizoen is bekend!

Onze verhuizing naar het Zuiderstrandtheater is voorlopig uitgesteld en daarom ziet u vanaf september in het Lucent Danstheater exclusief hoogtepunten uit binnen- en buitenland, zoals Patricia Guerrero, het St. Petersburg Ballet, Hans Klok en Asmae Lemnaower.

Kaarten zijn nu te koop dus kijk snel op www.ldt.nl of vraag de brochure gratis aan via 070 88 00 333.

Graag tot ziens in het Lucent Danstheater!

7632144_KenC_Verrijk je wereld.indd 3

06-08-14 10:42

Puzzel Los de puzzel op en maak kans op één van de 30 cd’s Dances of the Dolls van pianiste Serena Wang.

Hoe werkt een woordzoeker? Zoek naar woorden die iets met pianiste Serena Wang te maken hebben. De woorden staan in alle richtingen en sommige letters worden vaker gebruikt. Na oplossing vormen de overgebleven letters een zin. © Persbelangen

G P O U L E N C E M N T L L N

N C O N A I P I E I K O E R P

I H K E D E W L P L E R G I R

L I N L A R O O E O T G U T O

E E A A G D H U N S L E E M F

K T L D I C R S E G I L L E E

K G K E O E M R I N T L V M S

I O E P S N E O O C S A A O S

W O S P L N K M Z R I T L T I

T H E J A I R O K A O S B I O

N L I N N A A T V U R A U E N

O T I D H A N E E A N T M M E

S H O S T N E M U R T S N I E

C N E O R K E S T O M I T E L

T A L E N T G T O E T S E N T

ADAGIO ALBUM ALLEGRO CHINA CHOPIN EMOTIE HARMONIE HOOGTE INSTRUMENT KIND KLANK KLEUR KUNST MELODIE MOZART MUSICI NOOT

ONTWIKKELING ORKEST OVATIE PEDALEN PIANO POULENC PROFESSIONEEL RITME SERENA SOL SPEL STIJL STILTE TALENT TERM TOETSEN VLEUGEL

OPLOSSING

Los de puzzel op en stuur uw antwoord vóór 30 september 2014 naar mailenwin@avrotros.nl o.v.v. ‘Puzzel nr. 3 2014’. Vergeet niet uw naam, adres en telefoonnummer te vermelden.

De oplossing van de puzzel uit Kunst & Cultuur Magazine nummer 2 van mei 2014 was: ‘De Spaanse Rijschool is te vinden in Wenen’. De prijswinnaars hebben bericht gekregen en hun prijs ontvangen.

Puzzel & Win

30x cd Dances of the Dolls van Serena Wang Pianiste Serena Wang (2004) kreeg haar eerste pianolessen toen ze vier jaar was. Al snel bleek dit jonge meisje een groot talent. Als vijfjarige was ze de jongste winnaar ooit van de Bach Piano Competition aan de universiteit van Berkeley. Daarna won ze nog diverse andere prijzen. Ook treedt ze geregeld op voor uitverkochte zalen. Serena Wang laat beheersing én ongerepte emoties horen. Hoewel haar ouders zelf geen musici zijn, stimuleren ze de ontwikkeling van haar talent. Zo wordt ze sinds 2010 begeleid door professor Dan Zhao Yi, een van de hoogst aangeschreven pianodocenten in China. Op de in Nederland opgenomen cd Dances of the Dolls van de inmiddels 9-jarige Serena staan uitvoeringen van onder anderen Mozart, Poulenc, Liszt, Chopin, Shostakovich én een aantal korte werken van Chinese componisten (onder wie haar docent). Stuur de oplossing van de puzzel in en u maakt kans op een van de 30 cd’s van dit jonge pianofenomeen.

Kunst & Cultuur l 45

7407471_KenC_puzzel.indd 1

06-08-14 10:23

Omdat het VOC-schip niet naar Arina komt…

...hebben we u nodig als donateur.

Samen met je kinderen naar een museum of attractie.

Genieten van elkaar en van de dingen die je ziet. Gunt u iemand met een handicap ook zo’n onbetaalbaar dagje uit?

Ga dan nu naar zonnebloem.nl en word donateur.

Want voor maar 5 euro per maand kunnen wij mensen als Arina al een onvergetelijke dag bezorgen.

Help mee met €5,- op zonnebloem.nl

Er kan zoveel meer dan je denkt

7407548_KenC_zonnebloem.indd 1

06-08-14 08:53

AVRO-agenda Klassiek

Het Prinsengrachtconcert 23 augustus live op televisie en radio

pag. 4

Theater

Radiodrama De Hormoonfabriek Lezing en voorproefje in VondelCS

pag. 16

Klassiek

20 jaar Het Zondagochtend Concert Op 7 september, met violiste Lisa Ferschtman pag. 23

Klassiek

Festival Oude Muziek Elke avond festivaljournaal en concerten op de radio

pag. 42

Cultuur

Uitmarkt 2014 Cinema Symphonica, UitmarktLive en Musical Sing-a-Long

pag. 42

Design

Close Up Italiaanse ontwerpers centraal op 4 en 11 september

pag. 43

Kunst

Artis in Kunstuur Serie over de kunstcollectie van de Amsterdamse dierentuin

pag. 43

Colofon Advertentieverkoop

Aan dit nummer werkten mee: Radboud de

Kunst & Cultuur Magazine

Bindinc. Adverteren (verzorgd door Sanoma),

Bree, Vivian de Gier, Claudia Ho-Sam-Sooi,

Augustus 2014, jaargang 18, nummer 3

Mariska van Beuzekom, 035-67 26 908,

Ellen Leijser en Oswin Schneeweisz

Kunst & Cultuur Magazine is een uitgave van

adverteren@bindinc.nl

Coördinatie marketing: Margot Bergmans

de AVRO en exclusief verkrijgbaar voor leden.

Postbus 580, 1200 AN Hilversum

Druk: Senefelder Misset

Verschijnt 4x per jaar. Een lidmaatschap kost

www.bindinc-adverteren.nl

slechts € 10,- per jaar; u bent dan tevens

Advertentiecontracten worden afgesloten

Aan deze uitgave kunnen geen rechten

AVRO-lid.

conform de Regels voor het Advertentie-

worden ontleend. De AVRO behoudt zich het

wezen, gedeponeerd bij de rechtbanken van

recht voor om prijswijzigingen door te voeren.

Nederland.

Van werken van beeldende kunstenaars,

Klantenservice

aangesloten bij een CISAC-organisatie, is het

Meer informatie over lidmaatschap, bezorgen, adreswijzigingen of beëindiging:

Redactie

auteursrecht geregeld met © c/o Pictoright

bel 0900 – 77 79 996 (€ 0,35 per gesprek,

Postbus 20002, 1202 AB Hilversum

Amsterdam 2014.

werkdagen 09.00-17.00 uur) . U kunt ook

kunstencultuur@avrotros.nl

mailen: klantcontactcentrum@avrotros.nl.

Coördinatie en eindredactie: Emely Nobis

Of schrijf naar: AVRO Klantcontactcentrum,

Basisvormgeving: Greetje de Graaff

Postbus 20900, 1202 AS Hilversum.

Vormgeving: Ingolf Smedicus

Editie 4-2014 verschijnt op 6 november

Mail & Win: Boek De hormoonfabriek De hormoonfabriek van Saskia Goldschmidt draait om de succesvolle ondernemer Mordechai de Paauw. Op zijn sterfbed realiseert hij zich dat het hem niet is gelukt om fatsoenlijk te leven. Zijn bloedstollende levensverhaal gaat over liefde en venijn tussen broers, tegenstrijdige belangen van commercie en wetenschap, met bronsthormoon volgestopte fabrieksmeisjes en door testosteron voortgedreven kerels. Vanaf 5 september zendt AVROTROS 25 weken lang elke vrijdag om middernacht het radiodrama De Hormoonfabriek uit op Radio 1. Kunst & Cultuur Magazine geeft vijf exemplaren van het gelijknamige boek weg. Winnen? Mail voor 20 september uw gegevens en lidnummer (zie achterzijde magazine) naar: mailenwin@avrotros.nl o.v.v. ‘De Hormoonfabriek’. Prijswinnaars krijgen bericht.

Kunst & Cultuur l 47

7407470_KenC_Kunst & Cultuur 3 1

06-08-14 10:26

Sound of Silence, Daan Oude Elferink, 2014

7407547_KenC_adv5.indd 1

RETOURADRES: POSTBUS 120, 2600 AC DELFT - POSTNL PORT BETAALD

Sounds of Silence 14.09.2014 t/m 11.01.2015

06-08-14 13:39