Kunst & Cultuur 4 2013

Magazine voor leden van AVRO Cultuur | november 2013 | nummer 4

Kunst & Cultuur Het grootste cultuurblad van Nederland

Eerste Nederlandse tentoonstelling in 50 jaar

Oskar Kokoschka Amsterdam Light Festival

6457256_KenC_Cover 1

Michael Coxcie: De Vlaamse RafaĂŤl

Soestdijk: 200 jaar Koninkrijk

Hadj: Bedevaart naar Mekka

18-10-13 09:12

Inhoud Kokoschka in Rotterdam

4

Een leven lang rebel: Overzichtstentoonstelling Oskar Kokoschka in Rotterdam

Hadj: Op pelgrimstocht naar Mekka

18

4

Hadj: Beleef de pelgrimstocht naar Mekka in Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden

18

Alsof het voorbij is: Spannend toneelstuk naar beroemde roman van Julian Barnes

32

Michael Coxcie: Tentoonstelling over onterecht vergeten Vlaamse RafaĂŤl

40

U kunt de AVRO helpen om mooie programma’s over kunst & cultuur te blijven maken. Maak 2 l Kunst & Cultuur

6457255_KenC_Inhoud.indd 1

18-10-13 11:41

iem

4

8

2

0

aak

Column Willemijn Maas

Toneelstuk naar roman Julian Barnes

32

Het genie Da Vinci

12

Willemijn Maas, Algemeen directeur AVRO

Afscheid Michael Coxcie: De Vlaamse Rafaël

40

Verder in dit nummer Pianobroers Jussen: Ein Deutsches Requiem Leonardo da Vinci als uitvinder De Expert: Leeuwarden Culturele Hoofdstad Villa Mondriaan: Ouderlijk huis als museum 200 jaar koninkrijk in Paleis Soestdijk Paradijselijke tentoonstelling in Enschede Grachtenkunst op Amsterdam Light Festival Verborgen Symboliek: Sporen van slavernij Opera-avond met Giuseppe Verdi Glenn Brown in het Frans Hals Museum Zeven hoofdzonden in zeven kamers Dansreprise Vandekeybus met live muziek Galerij Prins Willem V: Topwerk Caravaggio Verrijk je wereld Puzzel & Win: cd Aangenaam Klassiek Agenda en colofon

11 12 14 17 25 26 27 28 31 37 38 44 45 46 50 51

Dit is mijn laaste column in Kunst & Cultuur Magazine. Ruim zeven jaar heb ik met volle inzet voor de AVRO gewerkt. De aanstaande fusie met de TROS brengt met zich mee dat ik en mijn collega bij de TROS hebben besloten plaats te maken voor een nieuwe directeur. Bij mijn vertrek kijk ik met trots naar onder andere dit magazine, dat zich in de afgelopen jaren in oplage heeft verdubbeld, een duidelijk profiel heeft gekregen en door u hoog wordt gewaardeerd. Trots ben ik ook op onze onderscheidende kunst- en cultuurprogramma’s. Nieuwe initiatieven uit de periode dat ik de omroep mocht leiden zijn bijvoorbeeld het mede door de AVRO opgerichte Festival Classique en de tv-programma’s Kunstuur, Opium, De Tiende van Tijl en de dirigentenwedstrijd Maestro. Stuk voor stuk goed bekeken en gewaardeerd door het publiek.

AVRO is een sterke en mooie organisatie, die ik einde van dit jaar met een gerust hart achterlaat.

Ik verheug me erop om even meer tijd te krijgen om als consument te genieten van het geweldige aanbod in onze theaters en musea. Zoals de tentoonstelling Kazimir Malevich en de Russische Avantgarde, op dit moment te zien in het Stedelijk Museum in mijn woonplaats Amsterdam. En natuurlijk zit ik thuis voor de televisie als de AVRO, vanaf 11 januari 2014, de vierdelige dramaserie Ramses uitzendt over het leven van chansonnier Ramses Shaffy. U wil ik graag bedanken voor uw interesse in onze programma’s en initiatieven. Ik wens u nog veel en lang plezier met dit mooie magazine.

iemand AVRO Cultuurlid en u ontvangt beiden een mooi cadeau. Kijk snel op pagina 15.

Kunst & Cultuur l 3

6457255_KenC_Inhoud.indd 2

18-10-13 11:41

Collectie Tate, Londen, aangekocht in 1986. Foto Hubert Auer.

Time, Gentlemen Please, 1971-72

4 l Kunst & Cultuur

6457254_KenC_Kokoschka.indd 1

18-10-13 09:43

Overzichtstentoonstelling Oskar Kokoschka in Rotterdam

Een leven lang rebel Een katoenplukster, een mandril uit de Londense zoo, Alma Mahler, Golda Meir… zo’n 150 schilderijen en tekeningen telt de tentoonstelling Oskar Kokoschka Mensen en beesten in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Allemaal tonen ze de confronterende kracht van de Oostenrijkse kunstenaar, een van de grote expressionisten uit het begin van de 20e eeuw.

Tekst Emely Nobis schilderijen: © Fondation Oskar Kokoschka, Vervey

Collectie Museum Boijmans Van Beuningen

´A

lsof er een reus uit de kunstgeschiedenis is herrezen in onze zalen.’ Zo omschrijft directeur Sjarel Ex van Museum Boijmans Van Beuningen zijn euforie over de expositie Oskar Kokoschka - Mensen en beesten.

Aan de hand van acht thema’s wordt hierin de levens­ geschiedenis van de Oostenrijkse schilder geschetst tegen de achtergrond van de tijd waarin hij leefde (1886-1980).

Van zijn vroege portretten (vanaf 1905) van de Weense elite en hun kinderen tot latere portretten van wereld­ leiders als de eerste bondskanselier van West-Duitsland Konrad Adenauer en minister-president Golda Meir van Israël.

In totaal zijn er zo’n honderdvijftig tekeningen en schil­ derijen ingevlogen uit 27 steden, zoals Wenen, Berlijn, Praag, Detroit en New York. Inclusief drie werken uit pri­ vébezit die nooit eerder werden tentoongesteld. ‘Elke kist die we uitpakten, voelde als een cadeau’, zegt kunsthisto­ ricus en gastconservator Beatrice von Bormann. Zij nam het initiatief voor deze bijzondere expositie. ‘Ko­koschka wordt als een van de belangrijkste kunstenaars van zijn tijd gezien. In Duitsland, Oostenrijk en de Verenigde Staten is hij een beroemdheid, maar hier is hij relatief onbekend.

Geen wonder, want de laatste Nederlandse tentoonstelling van zijn werk was ruim vijftig jaar geleden.’

Von Bormann klopte met haar concept aan bij Sjarel Ex, omdat diens museum al twee ‘Kokoschka’s’ in huis heeft, ▹

Mandril, 1926

71-72

Kunst & Cultuur l 5

6457254_KenC_Kokoschka.indd 2

18-10-13 09:43

gekocht in de jaren vijftig: Dubbelportret van Carl Georg Heise en Hans Mardersteig (1919) en de Mandril (1926), een portret van de aap George uit de Londense dierentuin.

De mandril – geschilderd in een paradijselijke omgeving – is nu het pronkstuk in een zaal vol dierenportretten. Want hoewel Kokoschka vooral het onbewuste innerlijk van mensen (hun ‘aura in de ruimte’) wilde laten zien, fasci­ neerden dieren hem ook. Hij zag in hen vaak menselijke trekken en omgekeerd, zo blijkt ook uit een brief aan zijn zus Bertha uit 1926. Daarin tekent hij een karikatuur van zichzelf terwijl hij de mandril schildert en schrijft daaron­ der: ‘De ene aap kijkt de andere aan.’ Elders noemt hij de aap een ‘wilde, geïsoleerde kerel, bijna mijn spiegelbeeld’.

▹

Verborgen zonden Kokoschka, afkomstig uit een familie van goudsmeden, volgt een tekenstudie aan de Weense Kunstgewerbeschule, maar keert zich al gauw tegen de statische academische

traditie. Hij maakt liever tekenstudies van jonge meisjes in beweging dan dat hij klassieke naaktles volgt. Tijdens een grote kunsttentoonstelling in Wenen in 1908 wordt hij ontdekt door Adolf Loos, de beroemde architect van het modernisme. Loos (van wie ook drie portretten zijn geëx­ poseerd) haalt veel van zijn vrienden en relaties over om voor de nog onbekende kunstenaar te poseren. Achteraf niet altijd tot hun genoegen, want Kokoschka schildert hen vaak ouder en met harde, rauwe contouren. ‘Hij brengt de diepst verborgen zonden aan het licht’, zei Loos daarover. Loos sponsort Kokoschka ook door de schilderijen te kopen als de modellen daartoe zelf niet bereid blijken.

Dat gebeurde meer dan eens, zoals met een portret uit 1910 van de Zwitserse psychiater Auguste Forel. Zijn familie vond dat hij eruit zag alsof hij net een beroerte had gehad, vooral door de manier waarop zijn rechterhand slap uit de mouw van zijn jas hangt. Ironisch genoeg kreeg Forel enkele jaren later inderdaad een beroerte. Conservator

Dubbelportret Oskar Kokoschka en Alma Mahler, 1912-1913

Collectie Museum Folkwang, Essen

Rechts: Het rode ei, 1940-41

6 l Kunst & Cultuur

6457254_KenC_Kokoschka.indd 3

18-10-13 09:43

jaloers was, voor Alma reden om hun relatie te verbreken.

Von Bormann: ‘Toch was hij heel timide. In gezelschap trok hij zich het liefst terug. Maar als hij eenmaal begon te praten, stopte hij niet meer.’

Zelfportretten Kokoschka is ook een maatschappelijk geëngageerd kun­ stenaar. Zijn politieke werken vormen één van de thema’s op de tentoonstelling. Zoals Het rode ei uit 1940-1941, waarin hij de gevolgen van het verdrag van München uit 1938 becommentarieert. Terwijl Hitler en Mussolini schreeuwend hun toespraken houden, kijkt de Engelse leeuw naar de gebraden kip (Tsjechoslowakije) die weg­ vliegt en een rood ei als buit op de onderhandelingstafel achterlaat; de Franse kater kijkt verlekkerd toe. Op de achtergrond brandt Praag.

Wie de schilder wil zien en horen, kan zich vervoegen in de filmzaal van het museum. Daar draait een postuum ▹

Collectie Náradri galerie, Praag

Von Bormann: ‘Kokoschka greep dit aan om de mythe over zijn helderziendheid te bevestigen. Hij beweerde namelijk ook dat hij de toekomst van mensen liet zien in zijn portretten; daarom zagen ze er ouder uit.’

Dat Kokoschka geen moeite doet het zijn modellen naar de zin te maken, blijkt ook uit een dubbelportret waarop hij zichzelf heeft afgebeeld met Alma Mahler (de weduwe van de componist), met wie hij tussen 1912 en 1915 een affaire heeft. Deze knappe en door hem aanbeden vrouw, de liefde van zijn leven, ziet er bleek en gegroefd uit, als een oudere, verlopen versie van zichzelf. Met zijn weinig flatterende portretten onderscheidt Kokoschka zich van de decoratieve Jugendstil van tijdgenoten als Klimt. ‘Hij brak met de dominante stijl van die tijd en trok zich niets aan van wat de opdrachtgevers wilden. In die zin is hij zijn leven lang rebel gebleven’, zegt Von Bormann. Ze omschrijft hem als een ‘complexe’ man. Charmant en vriendelijk. Een womanizer die tegelijk heel bezitterig en

Kunst & Cultuur l 7

6457254_KenC_Kokoschka.indd 4

18-10-13 09:43

Unieke kist Barbaresco mét zeldzame Riserva van 24-jaar oud!

Van Top-producent Fratelli Levis In elke kist één fles Barbaresco uit 1989 t.w.v. € 110,-

Kist

t.w.v. € 195,-

Nu voor € 99,-

Met trots presenteren wij u een kist Blacklabel Barbaresco's van Fratelli Levis uit het grote jaar 2010.

Met in elke kist één zeer zeldzame fles Barbaresco uit 1989 t.w.v € 110,-. In z'n ééntje is deze fles dus al méér waard dan u nu voor de hele kist betaalt!

We ontdekten deze uiterst zeldzame Barbaresco 1989 bij toeval in een donker hoekje van hun kelder. Ze wilden er liever niet vanaf omdat het hun laatste flessen waren. Toen we na lang aandringen één fles mochten proeven waren we meteen verkocht. En zeurden net zolang totdat de partij van ons was. De flessen zijn voorzien van de speciale authentieke rode lakcapsule met vintage stempel.

Van deze partij 1989 konden enkele kisten worden samengesteld met één fles 1989 en 5 flessen Barbaresco Blacklabel uit het vergelijkbare topjaar 2010.

Mocht u een kist willen bemachtigen, zorg dan dat u er snel bij bent. Want orders worden in volgorde van binnenkomst behandeld.

Familie Fratelli Levis, Italië

Proefnotities 1989 Barbaresco Riserva Fonkelend diep mahonie warm roodbruin.

Adembenemend edel en complex van geur met truffel, specerijen, tabak en chocolade.

Prachtig ontwikkeld van smaak en nog steeds vitaal! Eerbiedwaardig glas unieke Barbaresco Riserva met een bewezen ontwikkelings- potentieel van 30 jaar!

100% Nebbiolo, 6 jaar gelagerd op eiken.

2010 Barbaresco Black Label Diep baksteenrood met gloedvolle ‘warmbruine’ rand . Krachtige Nebbiologeur met grote belofte. Vol stevig rood fruit als aardbei en bosvruchten met die typische Nebbiolo kruidige toets van leer, tabak en rozen. Rijk genuanceerde klassieker die blijft boeien, laag over laag. 100% Nebbiolo, 18 maanden gerijpt op eiken.

Bestel nu!

Ga naar www.wijnbeurs.nl/kenc, vul de bon in of bel 0294 - 788 103 Let op! Door beperkte voorraad, maximaal 2 kisten per bestelling | Aanbod geldig tot 1 november 2013 | Telefonisch bereikbaar ma. t/m vrij. 8.30 -17.00 uur en za. 10.00 - 14.00 uur

Stuur deze bon in een ongefrankeerde envelop naar: De Wijnbeurs, Antwoordnummer 604, 8400 VB Gorredijk

Ja, ik bestel dit exclusieve lezersaanbod

...

Kist(en) met 5 flessen Black Label Barbaresco’s uit 2010 + Riserva t.w.v. € 110,- voor slechts € 99,- per pakket (gratis bezorgd)

Voorletters:

Dhr./Mevr.

Postcode:

Woonplaats:

Emailadres: Betaling per factuur na levering

6457314_KenC_Baarsma 1

Telefoon:

AKC20131030

18-10-13 09:02

tegemoet, met opgeheven hoofd. Het werk, met een al niet meer zo vaste hand gemaakt, is een aankondiging van het einde van zijn artistieke carrière en vormt de epiloog van de tentoonstelling. Toch is het niet zijn laatste werk. Dát is een voor deze rauwe kunstenaar nogal lief klein varkentje van brons, Piglet, naar een vorm die hij van brooddeeg kneedde. Gemaakt in 1977, drie jaar voordat Kokoschka op 22 februari 1980 aan de gevolgen van een beroerte overlijdt en twee jaar nadat hij op verzoek van bondskan­ selier Bruno Kreisky weer het Oostenrijkse staatsburger­ schap heeft aangenomen.

ColleCtie Van der heydt-MuseuM wuPPertal

Oskar Kokoschka - Mensen en beesten is t/m 19 januari 2014 te zien in Museum boijmans Van beuningen in rotterdam. www.boijmans.nl

aVro Cultuur arrangeMent Boijmans - Kokoschka Met lezing en lunch

★

★ ★ ★

★★

Datum Vrijdag 15 november 2013

Zelfportret, 1917

interview met hem, samengesteld uit eerdere interviews maar zo gemonteerd dat het recent lijkt. Zijn leven is ook te volgen via de zelfportretten die als een rode draad door de tentoonstelling lopen. Zoals een in sombere aardetinten geschilderd portret uit 1917, een reflectie van zijn traumatische oorlogservaringen én de voor hem al even traumatische breuk met Alma Mahler. Hij had zich eind 1914 vrijwillig aangemeld in het leger en raakte in augustus 1915 zwaargewond. Op het veel vrolijker getinte Zelfportret als ‘entartete’ kunstenaar uit 1937 kijkt hij stoer en zelfbewust. Een provocerende reactie op de inbeslagname van 400 van zijn werken uit Duitse musea door de nazi’s. Al in 1934 had Kokoschka Oosten­ rijk verlaten. In Praag ontmoet hij zijn latere echtgenote Olda Palkovská en op haar aandringen vlucht het paar in oktober 1938 naar Londen. In 1947 worden ze Britse staatsburgers en in 1951 vestigen ze zich in Zwitserland.

Daar ontstaat ook het laatste zelfportret: Time, Gentlemen, Please (1971­1972). De titel verwijst naar de oproep voor de laatste ronde in Britse kroegen. We zien een oude Kokoschka naar de deur lopen, die door een duivel wordt geopend. De schilder treedt uit het licht de duisternis

Locatie Museum boijmans Van beuningen, Museumpark 18 in rotterdam Programma 12.00 uur: inloop met koffie en thee in de Foyer. u betaalt bij de kassa, ontvangt een ticket voor de tentoonstelling, het museum én de lunchbon 12.30 uur: start lezing ‘oskar kokoschka - Mensen en beesten’ door cultuurhistoricus hoo Man Chan in het auditorium 13.30 uur: einde lezing. aansluitend lunch in het Paviljoen (met soep, sandwich en gekoelde drank naar keuze) 14.15 uur: bezoek tentoonstelling op eigen gelegenheid u kunt een audiotour huren (€ 3,- p.p.)

Prijs € 28,- p.p. (Museumkaart niet geldig), normale prijs € 41,- p.p.

Reserveren ga naar www.boijmans.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens en lidnummer (zie achterzijde magazine). Meer informatie: 010-44 19 488. niet geldig in combinatie met andere acties. inschrijving vóór 13 november 2013.

▹

Kunst & Cultuur l 9

6457254_KenC_Kokoschka.indd 5

18-10-13 09:43

Ontdek de 10 parels uit de Europese literatuur

F R A N K R I J K

H O N G A R I J E

I E R L A N D

D E N E M A R K E N

I T A L I Ë

P O L E N

P O R T U G A L

G R O O TB R I T T A N N I Ë

D U I T S L A N D

O O S T E N R I J K

€ 140 95

€ 49

Trouw selecteert de mooiste, hedendaagse literatuur uit Europa · Unieke collectie · Prijswinnende titels · Hedendaagse literatuur · Exclusief bij Trouw

www.trouw.nl/literatuur 6563622_KenC_Advertenties Suggesties.indd 1

18-10-13 09:03

Gebroeders Jussen vormen samen een heel orkest

Ein deutsches Requiem met twee piano’s U kent Ein deutsches Requiem van Brahms waarschijnlijk als groot werk voor koor, solisten en symfonieorkest. Tijdens een unieke uitvoering in Rotterdam vormen de talentvolle broers Lucas en Arthur Jussen samen het hele orkest.

D

e pianobroers Lucas en Arthur Jussen brengen hun handen in stelling voor een bewerking die de Duitse componist Johannes Brahms (1833-1897) zelf maakte van Ein deutsches Requiem. In de 19e eeuw was het gebruikelijk om de orkestpartij ook voor piano te arrangeren: zo konden liefhebbers het populaire muziekstuk thuis uitvoeren. Ook koren waren er blij mee. Zij konden het

Requiem uitvoeren zonder een duur orkest in te huren.

Zelf zei Brahms hierover dat hij zijn ‘onsterfelijke werk’ aldus voor ‘vierhandige zielen’ genietbaar had gemaakt.

Het koor waarmee de gebroeders Jussen hun krachten bundelen, is het nieuwe Rotterdam Symphony Chorus onder leiding van dirigent Wiecher Mandemaker. De artistiek leider van de Laurenscantorij zet zo een nieuwe stap in het verfijnen van de Rotterdamse koorcultuur. Als solisten hoort u sopraan Sunhae Im en bariton Thomas Bauer.

Ein deutsches Requiem met Lucas en Arthur Jussen is op 26 november 2013 te zien in de Doelen te Rotterdam. www.dedoelen.nl

AVRO Cultuur Arrangement Lucas en Arthur Jussen Met inleiding, programmaboekje en pauzedrankje

Datum Dinsdag 26 november 2013 Locatie Concert- en congresgebouw de Doelen, Schouwburgplein 50 in Rotterdam Programma 19.30 uur: inleiding door Neil Wallace (programmeur) 20.15 uur: start concert Prijs Toprang € 32,- p.p. (normale prijs € 40,-) Rang 1 € 29,- p.p. (normale prijs € 37,-) Rang 2 € 28,- p.p. (normale prijs € 35,-) Rang 3 € 25,- p.p. (normale prijs € 32,-) Entreekaarten zijn inclusief garderobe, programmaboekje, inleiding op het concert en pauzedrankje

FOto Alek

Reserveren Ga naar www.dedoelen.nl, vul in het veld Promotiecode ‘avro’ in voor het krijgen van de korting. Bellen kan ook: 010-217 17 17 o.v.v. ‘AVRO Cultuur’ (ma. t/m za. van 14.00 tot 18.00 uur).

De Hilversumse broers Arthur (l.) en Lucas Jussen

Kunst & Cultuur l 11

6549057_KenC_Jussen.indd 1

17-10-13 13:06

mike bink mike bink

Uit de fotoserie Het geheim van de Mona Lisa

Vliegwerk, naar een schets van Leonardo da Vinci

12 l Kunst & Cultuur

6457251_KenC_Davinci.indd 1

17-10-13 12:54

Unieke replica’s in Post Rotterdam

Het genie van Da Vinci Hij schilderde de Mona Lisa en Het laatste avondmaal, maar was ook beeldhouwer, filosoof, anatoom, ­wiskundige, architect en bovenal uitvinder. Veel van zijn vondsten zijn nu te zien in Rotterdam, nagebouwd met hulp ­van zijn eigen schetsen. Leonardo da Vinci bleek zijn tijd ver vooruit.

L

eonardo da Vinci wordt beschouwd als het grootste genie aller tijden. De tentoonstelling Da Vinci - The Genius belicht de vele facetten van zijn opmerkelijke talent, zijn buitengewone intelligentie en zijn zeer vooruitstrevende uitvindingen. Deze reizende expositie trok wereldwijd al meer dan 4,5 miljoen bezoekers en is nu te zien in het monumentale gebouw van Post Rotterdam.

Nagebouwde schetsen Dat Da Vinci zijn tijd ver vooruit was illustreren meer dan 200 reproducties én reconstructies van zijn uitvindingen, op basis van zijn eigen schetsen. Zo ziet u voorlopers van het duikpak, het vliegtuig, de helikopter, parachutes, vliegwielen, spiraalveren, kogellagers, muziekinstrumenten en vele andere vondsten. Ze mogen bijna allemaal worden aangeraakt, want het zijn geen originele werken: die liggen in musea over de hele wereld.

Op de tentoonstelling zijn ook replica’s van Da Vinci’s schilderijen en fresco’s te zien, zoals De annunciatie en Het laatste avondmaal. Over de Mona Lisa gaat de fotoserie Geheimen van de Mona Lisa van de Franse kunstexpert Pascal Cotte. Van het Louvre mocht hij het werk van de muur nemen, uit zijn kader halen en fotograferen met een speciale camera. Hierdoor kan hij details laten zien die niet zichtbaar zijn voor het blote oog.

Da Vinci - The Genius Met exclusieve rondleiding voor AVRO Cultuurleden Datum Dinsdag 19 november 2013 Locatie Post Rotterdam, Coolsingel 42 in Rotterdam Programma Vanaf 16.00 uur start ieder uur een rondleiding (ongeveer 60 minuten, laatste rondleiding om 20.00 uur). Daarna kunt u op eigen gelegenheid de tentoonstelling bekijken en de ­koffiecorner bezoeken. De tentoonstelling sluit ­speciaal voor lezers van het Kunst & Cultuur Magazine pas om 21.00 uur.

Prijs € 19,50,- p.p.

Reserveren Ga naar www.davinci.avro.nl en reserveer o.v.v. uw ­gegevens, gewenst tijdstip en lidnummer (zie achterzijde van dit magazine).

mike Bink

Da Vinci - The Genius is tot en met 6 januari 2014 te zien in Post Rotterdam. www.davincithegenius.nl

AVRO Cultuur Arrangement

Reproductie van Het laatste avondmaal

Kunst & Cultuur l 13

6457251_KenC_Davinci.indd 2

17-10-13 12:54

De Expert In de rubriek De Expert komen mensen achter de schermen van de kunstwereld aan het woord.

Deze keer vertelt Oeds Westerhof, directeur van Leeuwarden 2018, over de verkiezing van Leeuwarden tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018.

foto: Afke Manshanden

´V

oordat we ons kandidaat stelden, hebben we goed nagedacht over de vraag wat we als stad Leeuwarden willen uitdragen. We kwamen op het centrale thema ‘mienskip’, een Fries woord voor ‘gemeenschapszin’. Wij denken dat cultuur de komende decennia hét bindmiddel in de samenleving zal zijn. Vanuit die gedachte willen we werken aan belangrijke thema’s voor de toekomst. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan projecten die te maken hebben met duurzaamheid van onze natuur en cultuur, en de relatie tussen stad en platteland.

Sprekende voorbeelden hiervan zijn Sense of Place en Farm of the World.

Die laatste combineert kunst met evenementen over het boerenleven, zoals miniboerderijen op daken in het centrum van de stad. Ook zullen elf kunstenaars elf fonteinen bouwen in Friese steden die symbool staan voor ontmoeting. Het project Sense of Place is een reis langs landschapskunst en -architectuur, bedacht door de pioniers achter theaterfestival Oerol. We hopen zo het bewustzijn over de grote verscheidenheid van het Europese landschap te versterken.’

De juiste tijdgeest ‘Dat Leeuwarden is verkozen tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018 heeft denk ik verschillende redenen. Niet om onbescheiden te zijn, maar ik vind dat wij een heel goed voorstel hebben gemaakt, waarin we weloverwogen steeds rekening hebben gehouden met het centrale thema. Wij denken met ‘mienskip’

Naam: Oeds Westerhof Functie: algemeen directeur van de organisatie Leeuwarden 2018

precies op de golven te zitten van wat de komende jaren belangrijk wordt op cultureel gebied. Daarmee hebben we hopelijk de juiste tijdgeest te pakken.’ Dat Leeuwarden door de jury is gekozen, zorgt voor een belangrijke dynamiek in de stad, want iedereen streeft hetzelfde doel na. Mensen gaan samenwerken om iets voor elkaar te krijgen. Dat brengt een plezierige energie met zich mee.

uitverkiezing in veel opzichten sterker worden, onder andere doordat er meer bezoekers naar ons toe komen.

Uiteindelijk willen we een mooie bijdrage leveren aan de toekomst van Europa. Dat klinkt groots, maar die wens is oprecht. We willen graag vernieuwend zijn. Zowel op artistiek als maatschappelijk gebied. Als we dit goed doen, kan Leeuwarden echt iets bereiken.’

Vernieuwende rol ‘Hopelijk zullen de stad Leeuwarden en de provincie Friesland door deze

Meer informatie over Leeuwarden Culturele Hoofdstad: www.2018.nl

‘Cultuur wordt in de komende decennia hét bindmiddel in de samenleving’ 14 l Kunst & Cultuur

6457248_KenC_Expert 1

18-10-13 09:22

www.avro.nl

Ontvang nu de nieuwe gloednieuwe 4 Art III DVD box GRATIS! Maak iemand AVRO Cultuurlid en ontvang beiden 4 Art III GRATIS! Exclu uitgasieve ve!

Nieuwe DVD 4 Art 3 35 hedendaagse kunstenaars worden belicht door hedendaagse kunstcritici Bart Rutten, Ann Demeester, Valentijn Byvanck en Hans den Hartog Jager. Zij duiken in het oeuvre van een kunstenaar, bezoeken ateliers of tentoonstellingen en laten hun enthousiasme en visie los op het werk.

EX T RA!

Zolang de voorraad strekt, reageer snel!

Het nieuwe lid krijgt ook 4x per jaar het nieuwe Kunst & Cultuurmagazine.

Reageer snel: • ga naar www.art.avro.nl of • bel 0900 – 777 9996 (0,15 p/m)

6457233_KenC_MGM - werf 1

s le c h

ts

€ 10,p e r ja

ar

18-10-13 08:33

SUGGESTIES Sixties design fashion music in Gorinchem

Beleef het Oude Egypte als nooit tevoren!

Het Gorcums Museum presenteert t/m 16 februari 2014 de tentoonstelling SIXTIES design fashion music. Bezoekers kunnen genieten van futuristisch meubilair zoals een zitkuil van Colani en meubels van Verner Panton. Ook grafisch werk uit die tijd komt aan bod, met onder meer een collectie lp hoezen en affiches. De expositie toont kleding van belangrijke ontwerpers zoals Pierre Cardin en Courreges. En als tegenhanger natuurlijk hippiekleding die ook nu weer helemaal hot is.

Maak op verrassende wijze kennis met de immense geschiedenis van het Oude Egypte. Het hart van de Eeuwig Egypte Experience is een grote multimedia show, het Culturama, met negen schermen en 180° view. In slechts 20 minuten onder leiding van een gids langs de hoogtepunten van het Oude Egypte.

Deze show wordt gecombineerd met de actualiteit van NederlandsVlaams archeologisch onderzoek in Egypte zelf.

Grote Markt 17, Gorinchem www.gorcumsmuseum.nl

Oude Turfmarkt 127, Amsterdam www.allardpiersonmuseum.nl

Vondels Gijsbrecht in Amsterdam

Eerste Amsterdamse Sinterklaasgala 18+

‘Fonkelend poëtische Gijsbrecht’ (Parool) Ruim drie eeuwen lang was Vondels Gysbreght van Aemstel (1637) Nederlands populairste toneelstuk. In 2011 herstelden Het Toneel Speelt en de Stadsschouwburg Amsterdam de Gijsbrechttraditie in ere met een hedendaagse Gijsbrecht. Met o.a.

Mark Rietman, Daan Schuurmans, Petra Laseur en Jules Croiset. De Gijsbrecht moet je gezien hebben.

Het Sinterklaasgala is een ouderwets streng feest over deugd en ondeugd. Alléén toegankelijk voor volwassenen, kinderen worden niet toegelaten. Op het podium: Frank Lammers als Sinterklaas, geflankeerd door een hele rits Belangrijke Gasten. Na de bevlogen, kritische en hilarische toespraken is het tijd voor feest, met pepernoten, bisschopswijn en animatie in alle hoeken en gaten van de schouwburg.

Wo 1 t/m Za 4 januari

Do 5 december

Stadsschouwburg Amsterdam www.ssba.nl 020 - 624 23 11

Stadsschouwburg Amsterdam www.ssba.nl 020 - 624 23 11

Schönberg & Kandinsky in Amsterdam

Nature Rewired in Nijmegen

© Kandinsky. C/o Pictoright Amsterdam 2013

Arnold Schönberg is één van de meest invloedrijke componisten van de twintigste eeuw. Dat hij ook beeldende kunst maakte is minder bekend. Een van zijn inspirators was Wassily Kandinsky. Andersom inspireerde Schönberg Kandinsky met zijn revolutionaire muziek. De expositie Schönberg & Kandinsky. Tegendraads in kunst en muziek geeft een beeld van het werk en leven van Schönberg en zijn tijdgenoten. In het Joods Historisch Museum, 18 nov.

2013 t/m 16 mrt. 2014.

Vanaf 16 november 2013 t/m 30 maart 2014 toont Museum Het Valkhof werk van kunstenaar Christiaan Zwanikken in de tentoonstelling ‘Nature Rewired’. Christiaan Zwanikken maakt kunstwerken en installaties die op bijzondere wijze kunnen bewegen. De technische basis van zijn werk bestaat uit computergestuurde mechaniek, die schedels, skeletten, opgezette dieren en landschapselementen in beweging brengt.

Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam www.jhm.nl

Kelfkensbos 59, Nijmegen www.museumhetvalkhof.nl

Pilobolus – P7 in Den Haag

Händels Rinaldo in Den Haag

Dinsdag 12 november 20:15 uur

Pilobolus is een ‘must see’ voor iedere dansliefhebber. Bewonder de sfeervolle, surrealistische wereld van deze voorstelling en laat u verrassen door zijn verfijnde en excentrieke choreografieën. Pilobolus staat bekend om zijn fantastisch beeldend vermogen en heeft wereldwijd een grote reputatie opgebouwd, met repertoire dat uitblinkt door slimme, acrobatische en visueel spectaculaire danskunsten. Een bijzonder schouwspel met traditionele en moderne dans en fysiek spektakel.

Lucent Danstheater, Spuiplein 150, Den Haag www.ldt.nl

6563475_KenC_Advertenties Suggesties.indd 1

Vrijdag 29 november 20:15 uur

Händel schreef zijn opera Rinaldo speciaal naar de wensen van het Londense operapubliek: met opwindende aria’s, spectaculaire muzikale effecten en een bonte orkestratie.

Na de première raakte het werk in de vergetelheid om pas in de 20e eeuw weer herkend te worden als meesterwerk. De Lautten Compagney is een gerenommeerd Berlijns Barokensemble met een repertoire dat de beginperiode van de Barokmuziek (ca.1600) tot Mendelssohn in de 19e eeuw bestrijkt.

Dr Anton Philipszaal, Spuiplein 150, Den Haag www.philipszaal.nl

17-10-13 13:19

Museum Villa Mondriaan

Waar het allemaal begon

Piet Mondriaan – Lente Idylle

Villa Mondriaan in Winterswijk

Het ouderlijk huis van Piet Mondriaan in ­Winterswijk is sinds mei een museum. Bezoek de plek waar de kunstenaar in de ban raakte van tekenen en schilderen.

P

iet Mondriaan (1872-1944), geboren in Amersfoort, verhuisde op zijn achtste met zijn ouders naar Winterswijk. Zijn vader werd er hoofdonderwijzer van de christelijke school. Het gezin betrok een villa in een van de mooiste straten van Winterswijk. Daar is nu een museum gevestigd. Op de begane grond worden zijn levensloop en artistieke ontwikkeling verteld; op de eerste verdieping is er een fototentoonstelling over de schilder die met zijn composities van vlakken en lijnen de loop van de moderne kunst veranderde. Ook ziet u werken van hedendaagse kunstenaars die door hem zijn geïnspireerd. Wisselende exposities worden georganiseerd in de naast de villa ­gelegen galerie. De openingstentoonstelling Waar het allemaal begon, over zijn vroege werk, bevat ook werken die nauwelijks bekend waren. Een mooi voorbeeld is het door een particuliere verzamelaar beschikbaar gestelde Lente Idylle. Hierop zijn twee jonge meisjes tussen bloemen te zien, met op de achtergrond de Jacobskerk. Zeer waarschijnlijk verwijst Mondriaan hiermee naar zijn jeugd in Winterswijk.

Villa Mondriaan is alleen op zaterdag en zondag geopend, van 11.00 tot 17.00 uur. www.villamondriaan.nl

AVRO Cultuur Arrangement Museum Villa Mondriaan Exclusieve opening voor AVRO Cultuurleden Datum Vrijdag 22 november 2013 Locatie Villa Mondriaan, Zonnebrink 4 in Winterswijk Programma 10.30 uur: ontvangst door directeur Anne Kremers met ­koffie en gebak.

11.00-12.00 uur: rondleiding onder begeleiding van een ­professionele gids.

Om 13.30 uur start een tweede ontvangst met om 14.00 uur de rondleiding.

Prijs € 14,50 per persoon (Museumkaart niet geldig) Reserveren Ga naar www.mondriaan.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens en lidnummer (zie achterzijde van dit magazine).

Of bel 0543-51 54 00 (bereikbaar op maandag, vrijdag, zaterdag en zondag tijdens kantoortijden)

Kunst & Cultuur l 17

6457244_KenC_Arrangementrechts.indd 1

17-10-13 13:38

Rijksmuseum Volkenkunde brengt tentoonstelling over Hadj

Beleef de pelgrimstocht n

18 l Kunst & Cultuur

6457243_KenC_Hadj.indd 1

18-10-13 09:19

t naar Mekka

Miljoenen moslims nemen elk jaar deel aan de hadj, de bedevaart naar Mekka. De tentoonstelling Verlangen naar Mekka - De reis van de pelgrim vertelt in bijna vierhonderd voorwerpen – van een draagstoeltent en heilige boeken tot foto’s en souvenirs – het verhaal achter hun spirituele tocht. Als bezoeker reist u met hen mee.

Tekst: Maaike Bos

E

lk jaar trekken miljoenen moslims – onder wie zo’n vijfduizend Nederlandsers – naar Mekka voor de hadj, de spirituele bedevaart. De tentoonstelling Verlangen naar Mekka - De reis van de pelgrim in Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden biedt een unieke inkijk in de magnetische aantrekkingskracht van deze bedevaart, die voor moslims een religieuze plicht is.

Iedereen die daartoe fysiek en financieel in staat is, moet de reis eens in het leven maken. Veel moslims hebben een bijna magisch verlangen om Mekka te bereiken en de hadj te ondergaan. De tentoonstelling opent symbolisch met afbeeldingen van de Ka’ba. Dit kubusvormig gebouw van vijftien meter hoog staat in de Grote Moskee in Mekka en is het centrale heiligdom van de islam, de magneet die alle moslims trekt. Elk jaar wordt de Ka’ba bekleed met een nieuwe kiswa: een zwartzijden doek met borduurwerk van gouddraad dat verzen vormt uit de Koran.

Conservator Luit Mols wijst een 17e-eeuwse wereldkaart aan. ‘Kijk, hier is de Ka’ba getekend als het centrum van de wereld’, zegt ze. Verderop ligt een 19e-eeuwse prent van de Ka’ba uit China, waar de kubus tussen Chinese pagodes en winterpruimbloesem is afgebeeld. ‘Mensen uit alle windstreken en tijden projecteerden er hun eigen stijl en verlangens op.’

Verboden gebied De 363 stukken die in Leiden te zien zijn, hebben allemaal een eigen (reis)verhaal. Zo ligt er in een vitrine een mini-koran van drie centimeter met bijbehorend vergrootglas. Mols: ‘Hij werd in Schotland gemaakt, in Mekka als reiskoran verkocht aan een vrouwelijke pelgrim uit Nederlands-Indië, die hem bij thuiskomst weer aan een Nederlander gaf.’ Ze vindt het ‘ontroerend’. ‘Het symboliseert de reis die voorwerpen maakten onder invloed van de hadj.’

Vorig jaar was er al een grote tentoonstelling over de hadj in het British Museum in Londen. In samenwerking met dat museum maakte Mols een eigen versie. Slechts een vijfde van de objecten nam ze over. Zo zijn de archeologische voorwerpen uit Saoedi-Arabië niet naar Nederland gekomen. ‘Het vervoer, de verzekering, de bruikleenver- ▹ Ahmed Mater – Magnetism, 2011, installatie

Kunst & Cultuur l 19

6457243_KenC_Hadj.indd 2

18-10-13 09:19

Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art

Het gordijn (sitarah) van de kiswa voor de buitendeur van de Ka’ba, Ottomaans Egypte, Cairo 1015/1601

20 l Kunst & Cultuur

6457243_KenC_Hadj.indd 3

18-10-13 09:19

Mahmal (draagstoel) van sultan Abdul Aziz, aangeboden door de egyptische khedive isma’il Pasha, Cairo, 1867-76

NAsser D. kHAlili ColleCTioN of islAMiC ArT

gebied. Dichterbij dan in deze tentoonstelling kunnen we niet komen.’

goeding, alles kost geld’, legt ze uit. Wel kreeg ze circa negentig topstukken in bruikleen van The Nasser D. Khalili Collection in Londen, de grootste privécollectie van islamitische kunst ter wereld. Andere voorwerpen haalde ze uit twintig collecties in het Midden-Oosten en Europa.

Omdat de Nederlandse connectie met de hadj te benadrukken, komen er veel stukken uit het eigen museumdepot, de Universiteitsbibliotheek Leiden en andere Nederlandse collecties. Niet alleen omdat het de goedkoopste manier is om stukken in bruikleen te krijgen, maar ook omdat ze anders nooit te zien zijn. ‘Waarom moet ik ze van ver halen, als ze hier maar in kluizen liggen?

De Londense tentoonstelling trok een record van 140.000 bezoekers, van wie de helft niet-moslim. Waarom is een bezoek volgens Mols ook voor hen aantrekkelijk? ‘Iedereen voelt wel eens het verlangen zich los te maken van zijn omgeving en naar een spirituele plek te gaan. De hadj heeft die persoonlijke, spirituele betekenis en is daarnaast een wereldwijd fenomeen dat voor niet-moslims nooit ontsloten wordt. We kennen de beelden van drie miljoen pelgrims die om de Ka’ba lopen. Maar hoe gaat dat dan, zo’n hadj doen? Wat weten we er eigenlijk van? Voor niet-moslims zijn Mekka en de Grote Moskee verboden

▹

Hadj-film uit 1928 in de koloniale tijd gingen al honderdduizenden pelgrims uit Nederlands-indië, suriname en Nederland op bedevaart. Het koloniale gezag verstrekte hun een reispas, zoals te zien in de tentoonstelling. De oudste hadj-film ooit werd gemaakt door de indische Nederlander G. krugers.

Bij de première van Het Groote Mekka-feest in 1928 in leiden was zelfs de 19-jarige prinses Juliana aanwezig.

De tulband die kruger tijdens de opnames droeg (hij ging vermomd als moslim), ligt in een vitrine. Zijn film is te bekijken op www.geschiedenis24.nl/nieuws/2012/oktober/ Het-groote-Mekka-feest.html

Barre tocht Vroeger hadden pelgrims alleen een kompas om de richting naar Mekka te wijzen en volgden ze te voet een karavaan door de woestijn. Tussen de kompassen, oude instructieboekjes en handige nieuwe spulletjes, staat in een zaal over de voorbereiding op de hadj een metershoge, dieprode draagstoeltent van rond 1850 vol verguld zilverdraad, de mahmal. Die begeleidde de jaarlijkse karavaan uit Cairo. Zo gaat het verhaal van de barre tocht leven.

Dat de reis naar Mekka een beproeving was, illustreren ook oude miniaturen (prentjes) waarop we zien hoe gewone moslims zich erdoorheen sloegen: de voettocht, de kampementen, de kleding, de baby’s en dieren die meereisden. In een gang die behangen is met reisfoto’s, staan in vitrines ook de foto’s tentoongesteld van de Nederlandse, tot moslim bekeerde wetenschapper Christiaan Snouck Hurgronje. In 1884 fotografeerde hij pelgrims op weg naar Mekka: van Nederlands-Indiërs tot Afrikanen die net zevenhonderd kilometer hadden gelopen. ‘Sommigen deden dertig jaar over de heen- en terugreis, zegt Mols. In een filmpje vertelt een West-Afrikaan hoe zijn opa steeds een stukje reisde, dan weer een tijd werkte en met het verdiende geld verder trok.

Overigens is de hadj nog steeds niet zonder gevaar.

Mensen raken verdrukt, komen om in het verkeer of (met name ouderen en zieken) sterven onderweg. Een cijferoverzicht aan de wand van een van de zalen meldt dat er 1143 pelgrims tijdens de hadj van 2011 overleden.

Biologiserend werk Weer een zaal verder klinken bij een vitrine met rituele ihram-kledij (de speciale bedevaartskledij) prevelende gebeden uit de luidsprekers. Hadji’s slaan twee witte doeken om, hadja’s (vrouwelijke pelgrims) kiezen een eigen gewaad met hoofddoek. Dan gaan ze Mekka in. Een nage- ▹

foto’s van de Nederlanse moslim en wetenschapper Christiaan snouck.

Kunst & Cultuur l 21

6457243_KenC_Hadj.indd 4

18-10-13 09:19

Cappuccino, incl. koekje

2,50

iPad, incl. 214 journalisten 1,17

Nu een iPad bij NRC Handelsblad of nrc.next vanaf â‚Ź 29,95 per maand Ga naar

6643917_KenC_nrc K&C_210x297+5.indd1 1

nrc.nl/ipad

18-10-13 29-07-13 09:02 12:07

riJksMUseUM VolkeNkUNDe, leiDeN

hotelcomplexen, als het hart van een bouwput waarin alle historie verdwijnt. Net als vanuit elk toeristenoord nemen de bedevaartgangers souvenirs mee van hun reis: het museum Volkenkunde heeft er een zaal mee gevuld.

Opvouwbare gebedskleedjes, een flesje Zemzem-water... elk aandenken uit Mekka is voor de achterblijvers een godsgeschenk en voor de pelgrims een pronkstuk in huis.

‘NRC Handelsblad schreef laatst dat zestig procent van de Nederlanders bang is voor de islam’, zegt Mols. ‘Ik hoop dat de tentoonstelling daarvan iets kan wegnemen.’

Verlangen naar Mekka - De reis van de pelgrim is t/m 9 maart 2014 te zien in het rijksmuseum Volkenkunde in leiden. www.volkenkunde.nl

AVro CUlTUUr ArrANGeMeNT Verlangen naar Mekka fragment van de kiswa, osmaans egypte, Cairo, voor 1921

maakt verkeersbord (een kunstwerk) zegt ‘Muslims only’.

In de volgende zaal is van plint tot plafond een film van een deinende, witte mensenmassa geprojecteerd, alsof die om de bezoeker heen cirkelt. Net als in de Grote Moskee staat een zwarte kubus in het midden van de ruimte, al is die hier maar enkele centimeters hoog. Het is een magnetische installatie van de Saoedische kunstenaar Ahmed Mater. IJzervijlsel trekt naar de kleine magneet toe zoals de moslims naar de Ka’ba. Mols: ‘Dit werk biologeert.

Iedereen wordt door die kubus even sterk aangetrokken, iedereen is gelijk.’

Een fi lmpje van drie minuten toont de belangrijkste rituelen van de hadj: de tawaf (zeven keer om de Ka’ba cirkelen), het lopen tussen de heuveltjes van Safa en Marwa, heilig Zemzem-water drinken, bidden op de vlakte van Arafat en pilaren stenigen. De helicopterbeelden van miljoenen wit geklede pelgrims op die vlakte zijn indrukwekkend. Luit Mols is zelf onder de indruk van de ‘zwarte zaal’. In een stemmige verlichting liggen kostbare kleden, zoals een stuk van een kiswa uit de 19e eeuw en een sitara (deurkleed) uit 1606. Dit vijf meter lange kleed met borduurwerk van tientallen kilo’s goud- en zilverdraad hing voor de deur van de heilige Ka’ba.

▹

Souvenirs De hadj mag een eeuwenoude traditie zijn, voor de machthebbers in Saoedi-Arabië is het ook een bron van inkomsten. Zo klaagt een vrouw in een film over de hoge tarieven van taxichauffeurs in Mekka. En kunstenaar Ahmed Mater heeft op een foto de Grote Moskee vastgelegd te midden van hijskranen voor de bouw van nieuwe

★

★ ★ ★

★★

De reis van de pelgrim Inleiding conservator en lunch Datum Vrijdag 6 december 2013 Locatie rijksmuseum Volkenkunde, steenstraat 1 in leiden Programma 11.00 uur: ontvangst met koffie en thee en een Arabische lekkernij 11.30 – 12.30 uur: inleiding tentoonstelling en gelegenheid tot het stellen van vragen aan dr. luit Mols, conservator Midden-oosten, West- en Centraal Azië 12.30 - 17.00 uur: lunch in het museumrestaurant, broodje Midi met drankje (koffie/thee/sap/melk) Aansluitend kunt u uiteraard de gehele dag het museum bezoeken.

Prijs € 19,50 p.p., inclusief museumentree (normaal € 27,50) AVro Cultuurleden ontvangen op deze dag bovendien 10% korting op een groot deel van het assortiment van de Museumshop.

Reserveren Ga voor 28 november 2013 naar www.volkenkunde.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens en lidnummer (zie achterzijde magazine). Meer informatie bel: 071-51 68 800.

Wees er snel bij: er is plaats voor slechts 150 personen.

Kunst & Cultuur l 23

6457243_KenC_Hadj.indd 5

18-10-13 09:20

6563476_KenC_Advertentie.indd 1

18-10-13 09:03

Paleis Soestdijk als historisch decor

Staatsieportret koningin Juliana en prins Bernhard, Soestdijk, 1959

In het jaar dat Nederland weer een man op de troon kreeg, vieren we ook dat 200 jaar geleden de eerste koning van Nederland, Willem I, werd ingehuldigd. Paleis Soestdijk is een passend decor voor deze expositie.

I

n november 2013 is het 200 jaar geleden dat Willem Frederik Prins van Oranje-Nassau (Willem I) werd ingehuldigd als Soeverein Vorst der Verenigde Nederlanden. In de expositie Op Soestdijk geven meer dan 35 kamers een overzicht van twee eeuwen koninkrijk en koningschap.

Iedere ruimte – van de vorstelijke witte eetzaal tot aan de werkkamers van prinses Juliana en prins Bernhard – vertelt een verhaal tegen de achtergrond van een authentiek koninklijk decor. De geschiedenis komt verder tot leven via foto’s, fi lms, schilderijen en bijzondere objecten.

Spiegel van het koningschap Paleis Soestdijk ziet er van de buitenkant bijna net zo uit als na de grote verbouwing in 1816, vlak nadat het paleis door het Nederlandse volk cadeau was gedaan aan kroonprins Willem (de latere koning Willem II). Achter de karakteristieke witte gevel is er wel veel veranderd. In die zin is het paleis een spiegel van het koningschap. Inhoud en stijl zijn in de afgelopen 200 jaar ingrijpend gemoderniseerd.

Dat is ook te zien in deze expositie, waarin het alledaagse leven in het paleis wordt afgewisseld met de geschiedenis van het koningschap.

Op Soestdijk - 200 jaar koninkrijk is tot en met 12 januari 2014 op vrijdag, zaterdag en zondag te zien in Paleis Soestdijk. www.paleissoestdijk.nl

Defilé op Soestdijk bij de verjaardag van koningin Juliana, 30 april 1959

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT Op Soestdijk - 200 jaar koninkrijk Met exclusieve rondleiding

★

★ ★ ★

★★

Data Vrijdag 29 en zaterdag 30 november 2013 Locatie Paleis Soestdijk, Amsterdamsestraatweg 1 in Baarn Programma 11.00 en 12.30 uur: de gids wacht u op bij de publieksentree van Paleis Soestdijk. Hier begint de rondleiding door de tentoonstelling van ruim een uur.

Prijs € 18,50 p.p. (inclusief toegangsbewijs t.w.v. € 13,50 en rondleiding) Reserveren Ga naar www.artifex.nu/avrokc en reserveer uw kaarten Meer informatie: 020-62 08 112

BERT KAUFMANN

Koning Willem II

NATIONAAL ARCHIEF/SPAARNESTAD, ANP

MARIUS MIJBOOM/COLLECTIE RVD/NATIONAAL ARCHIEF

200 jaar koninkrijk

Kunst & Cultuur l 25

6549052_KenC_Soestdijk.indd 1

18-10-13 08:31

Schrijver maakt paradijselijke tentoonstelling

Een roman in twaalf zalen

Links: Adriaen van de Werff – God roept Adam en Eva ter verantwoording, 1917. Rechts: Hygiënezaal

Zolang de mens bestaat fantaseert hij al over het paradijs. Op verzoek van het Rijksmuseum Twenthe stelde ook schrijver Atte Jongstra zich voor hoe het er daar uitziet en langs welke weg je er kunt komen.

E

en veertiende eeuws houten beeld van Christus op de palmezel staat gebroederlijk naast felrode paardenbenen uit 1993 van Jos Kruit. Een gevoelig zelfportret van Dick Ket hangt naast een schilderij uit het atelier van Hans Holbein. Beide overigens boven een wit keramieken wastafel van de bouwmarkt.

Voor de tentoonstelling Paden naar het Paradijs vroeg het museum aan schrijver Atte Jongstra zich een voorstelling te maken van het paradijs door middel van een hemelsbrede keuze uit de museumcollectie. Daardoor hangt werk dat soms al tientallen jaren in depot lag nu als vanzelfsprekend naast overbekende topstukken. Jongstra vraagt zich onder andere af hoe het in het paradijs staat met de flora en fauna, de tijd, het loonniveau en de hygiëne. Dit resulteert in zalen als Eeuwigheidsmeting, met fraaie antieke klokken en stillevens. Of de zaal van de Overgang: men is klaar om de sprong te wagen, maar op welke manier? Wacht u lijdzaam af, zoals op een foto van Jannie Regnerus of stormt u door de Waterpoort (1664) van Jan van der Heyden? Via een audiotour leidt de schrijver u zelf rond door zijn eigenzinnig universum.

Paden naar het Paradijs is t/m 25 januari 2015 te zien in het Rijksmuseum Twenthe. www.rijksmuseumtwenthe.nl

AVRO Cultuur Arrangement Paden naar het Paradijs Entree, koffie/thee met appelgebak, audiotour, magazine en diner Data Zondag 3, 10, 17 en 24 november 2013 Locaties Rijksmuseum Twenthe, Lasondersingel 129-131 Restaurant Het Paradijs, Nicolaas Beetsstraat 48 tegenover het museum (www.hetparadijs.com) in Enschede Programma Vanaf 11.00 uur: entree met koffie/thee en appelgebak Vanaf 17.00 uur: diner in restaurant Het Paradijs Prijs € 37,50 p.p. (museumkaarthouders € 31,50 p.p.), inclusief toegang museum en alle tentoonstellingen, Paden naar het Paradijs Magazine, audiotour, koffie/thee en appelgebak in museumrestaurant, 3-gangen vegetarisch keuzediner (exclusief drank) Reserveren Ga naar www.avro.twenthe.nl en reserveer o.v.v. uw ­gegevens, gewenste datum en lidnummer (zie achterzijde van dit magazine). O ­ f bel met 053-43 58 675

26 l Kunst & Cultuur

6457237_KenC_museumtwente.indd 1

17-10-13 15:45

foto: Janus van den Eijnden, 2010-2013

Kunst van licht in hartje hoofdstad

Amsterdam Light Festival Janet Echelman – Sculpture 1.26

De historische binnenstad van Amsterdam is ruim vijftig winterdagen lang het sfeervolle ­decor voor een licht- en waterfestival. Tijdens de donkerste periode van het jaar wordt de stad letterlijk in de schijnwerpers gezet met kleurrijke kunstwerken.

H

et festival toont verschillende lichtsculpturen en projecties van hedendaagse (internationale) kunstenaars in de openbare ruimte met als verbindend thema ‘Building with Light’. Ook varen er prachtig verlichte boten door de grachten en zijn gebouwen en bruggen feeëriek of juist kunstzinnig uitgelicht. Tijdens het festival kunt u in de Amsterdamse binnenstad de wandelroute Illuminade lopen.

Een ander spectaculair onderdeel is de anderhalf uur ­durende vaarroute Water Colors, die alle kunstwerken langs de grachten en de Amstel toont. Tijdens deze rondvaart geniet u van erwtensoep en ziet u hoe Amsterdam nog meer straalt door de spectaculaire lichtsculpturen, vaak speciaal voor dit festival gemaakt. Een gids geeft onderweg een ‘verlichtende’ toelichting. Een unieke kans om het lichtfestijn op een bijzonder manier te beleven.

Amsterdam Light Festival is van vrijdag 6 december 2013 t/m zondag 19 januari 2014 te bezoeken. www.amsterdamlightfestival.com

AVRO Cultuur Arrangement Amsterdam Light Festival Rondvaart met gids, erwtensoep en drankjes Datum Zaterdag 28 december 2013 Locatie Steiger bij Amsterdam CS Westzijde, bij vertrekpunt tram 1, 2 en 5 trapje aflopen naar Blue Boat Company Programma 17.45 uur: verzamelen en opstappen op de boot bij steiger Amsterdam Centraal Station 18.00 uur: rondvaart met gids, inclusief ontvangst met Glühwein, erwtensoep en drankjes (Hollands assortiment) tijdens de gehele vaart 19.30 uur: einde, uitstappen bij steiger Amsterdam CS Prijs € 45,- p.p.

Reserveren Ga naar www.artifex.nu/avrokc of bel voor meer informatie 020-62 08 112

Kunst & Cultuur l 27

6457245_KenC_Lightfestival.indd 1

17-10-13 12:53

Verborgen Symboliek In de rubriek Verborgen Symboliek vertellen experts over verscholen boodschappen in kunstwerken.

Alex van Stipriaan, conservator Latijns-Amerika & Caribisch gebied van het Tropenmuseum in Amsterdam, gaat deze keer in op de betekenis van twee werken die te maken hebben met het slavernijverleden van Nederland.

Tekst: Claudia Ho-Sam-Sooi

Sporen van slavernij V

ook Groenburgwal, Amsterdam van fotograaf Ed van der Elsken uit 1956.

Alex van Stipriaan selecteerde deze foto, omdat hierin de relatie tussen zwarte en witte mensen in die tijd goed wordt geduid. ‘Groenburgwal is een van de bekendere foto’s van Van der Elsken, een van de grote naoorlogse fotografen van Nederland. Hij had een voorliefde voor ‘de rafelranden van de samenleving’, zocht naar situaties waar de spanning van het nieuwe zat, naar plekken waar een

opstandige sfeer voelbaar was. Dat is terug te zien in dit beeld.’

Uit het korset breken Zeker in die periode was het nog bijzonder dat witte vrouwen en zwarte mannen met elkaar omgingen, zegt Van Stipriaan. De mensen op de foto staan dan ook symbool voor een nieuwe tijd, waarin zwart en wit samengingen. ‘Alleen al door om te gaan met zwarte jongens, toonden de jonge meiden zich opstandig en

nederlands Fotomuseum

anaf 1 november staat het Tropenmuseum in Amsterdam stil bij de afschaffing van de slavernij, 150 jaar geleden. In de tentoonstelling Zwart & Wit gaat het vooral over de vraag hoe zwarte en witte Nederlanders sindsdien met elkaar zijn omgegaan.

Bezoekers worden eerst door de Nederlandse geschiedenis van het einde van de 19de eeuw tot de jaren negentig geleid. In het tweede deel zijn kunstvormen te zien die betrekking hebben op die geschiedenis. Zo

Ed van der Elsken – Groenburgwal, Amsterdam, 1956

28 l Kunst & Cultuur

6457239_KenC_Verborgen Symboliek 1

17-10-13 13:20

braken ze uit het korset van de jaren 50. Het beeld straalt dan ook veel kracht uit, geen treurigheid of ellende.

De personen op de foto zijn duidelijk heel trots. Ik weet niet of hij het bewust heeft gedaan, maar Van der Elskens liefde voor Amsterdam loopt als een rode draad door zijn werk.

Hij zocht naar wilde romantiek in zijn eigen omgeving, de binnenstad van Amsterdam. Het grappige is dat hij voor deze foto de eenvoudige titel ‘Groenburgwal’ koos en er geen specifiekere naam aan gaf, zoals ‘De nieuwe tijd’ of ‘Mix’. Voor hem stond deze foto voor het Amsterdam zoals het simpelweg was. Die gedachte maakt de titel alleen maar sterker.’

Een laatste stempel Een ander bijzonder werk is het Monument van 11.000 namen, door Van Stipriaan speciaal voor de tentoonstelling ontwikkeld. Op vier rode zuilen staan alle familienamen die de vrijgemaakte slaven in Suriname en op de Nederlandse Antillen kregen toen de slavernij was afgeschaft. Het rood staat voor de

gewelddadige, bloedige geschiedenis die het betreft. ‘Slaven hadden alleen een voornaam,’ licht Van Stipriaan toe. ‘Vanuit Afrika waren ze onder dwang naar het Caribisch gebied vervoerd en werden letterlijk ontdaan van hun identiteit. Je was bezit van iemand die alle macht over je had.’

Na de afschaffing van de slavernij werden alle ex-slaven burgers van Suriname en de Nederlandse Antillen. Inmiddels was het regel in het Koninkrijk der Nederlanden dat burgers een achternaam droegen.

Opeens moesten er voor 45.000 mensen nieuwe achternamen worden bedacht. ‘Een aantal ambtenaren ging alle plantages langs om iedereen die een gezin vormde een achternaam te geven. Dat mochten geen bestaande Nederlandse achternamen zijn. En dus ontstonden er ongewone achternamen, zoals Zierikzee, Heerenveen en Rusland. Een Nederlander die De Vries heet, daarvan weet je dat zijn voorouders uit Friesland komen.

Maar geen mens in Suriname komt oorspronkelijk uit Heerenveen. Het gebeurde ook dat een ambtenaar

afging op wat hij zag en kwam tot achternamen als Geduld of – bijvoorbeeld bij iemand met grote handen – Kolenschop. In een paar maanden tijd moesten er ruim elfduizend namen worden verzonnen, dus soms sloeg de fantasie van een ambtenaar op hol en plakte hij woorden aan elkaar. Voorbeelden daarvan zijn Kogeldans, Havertong en Waterberg.

Als ze slaaf werden, kregen mensen een stempel in de huid gebrand. In wezen is de achternaam die ze na de afschaffing van de slavernij kregen, het laatste stempel dat ze werd opgedrukt: over symboliek gesproken. De namen die toen zijn bedacht, bestaan voor een groot deel nog steeds. Wie er een beetje van afweet, herkent de achternamen van families die ooit in slavernij hebben geleefd.’

De tentoonstelling Zwart & Wit is van 1 november 2013 t/m 1 juli 2014 te zien in de Lichthal van het Tropen­ museum in Amsterdam. www.tropenmuseum.nl

Monument van 11.000 namen

Kunst & Cultuur l 29

6457239_KenC_Verborgen Symboliek 2

17-10-13 13:20

WAVE MUSIC SYSTEM III ®

Een kamer gevuld met geluid. Niet met kabels.

30 DAGEN VRIJBLIJVEND TESTEN

Het Bose Wave music system III is het resultaat van meer dan 30 jaar investering in innovatie en onderzoek en produceert kamervullend kwaliteitsgeluid uit een systeem dat minder ruimte inneemt dan één conventionele luidspreker. ®

®

het systeem in- of uitschakelen en de snoozefunctie bedienen.

En met de afstandsbediening op creditcardformaat heeft u met één knop toegang tot de dubbele alarmfunctie, alle systeemfuncties en de voorkeursmogelijkheden voor uw favoriete radiozenders.

Muziek zoals muziek bedoeld is.

Het Wave music system III biedt de meest realistische muziekweergave die we ooit hebben bereikt voor een dergelijk compact systeem. U hoort nieuwe nuances in muziek die u van binnen en buiten kent, voelt de impact van krachtige bastonen en geniet van heldere weergave van de allerhoogste frequenties.

De exclusieve waveguide-luidsprekertechnologie van Bose zorgt ervoor dat dit unieke compacte systeem niet onderdoet voor grote, complexe hifisystemen – met meerdere Dubbele tapse waveguides voor rijk en levensecht geluid. componenten. ®

De functies die u wilt.

U kunt gewone of gebrande cd’s/mp3-cd’s direct aan de voorzijde in het systeem invoeren. Een geïntegreerde DAB/AM/FM-tuner biedt de beste radio-ontvangst die we ooit hebben gerealiseerd voor een Wave system. Met het touchpad boven op het systeem kunt u snel en eenvoudig ®

Bel GRATIS 0800 267 3333

Muziek op uw iPod, iPhone, computer of tablet.

Met de optioneel verkrijgbare accessoires luistert u naar de muziek op uw iPhone of iPod of geniet u draadloos van de muziek op uw tablet, computer of ander Bluetooth -apparaat.

En dankzij het compacte formaat past het Wave music system III vrijwel overal zodat u op veel verschillende plaatsen kunt genieten van muziek. ®

®

Ervaar het zelf, geheel vrijblijvend.

We vinden dat u de kwaliteit van het Wave music system III het beste thuis kunt beoordelen. Bel dus nu en luister 30 dagen zonder risico of verplichting. Bent u toch niet volledig overtuigd? Dan komen wij het systeem gewoon weer bij u ophalen, en ontvangt u het volledige aankoopbedrag terug. Waarom nog langer wachten? Ervaar zelf waarom Bose een van de meest gerespecteerde namen is op het gebied van geluid. ®

of bezoek www.boseinfo.nl

Telefonische openingstijden: ma - vr: 09.00 - 20.00 uur / za - zo: 10.00 - 14.00 uur. Referentie: 3AAKC11

Of ga langs bij het Bose Experience Center in Amstelveen of Eindhoven ®

Plaats nu uw bestelling

30 Vrijblijvende proefperiode van 30 dagen DAGEN

Toch niet overtuigd? Gratis retourneren

© 2013 Bose Corporation. Het kenmerkende ontwerp van het Wave music system III is een geregistreerd handelsmerk van Bose Corporation in de Verenigde Staten en andere landen.Vrijblijvend verwijst alleen naar de proefperiode van 30 dagen en vereist aanschaf van het product.

Levering is onderhevig aan de beschikbaarheid van het product. iPod en iPhone zijn geregistreerde handelsmerken van Apple Inc. in de Verenigde Staten en andere landen. Geregistreerd kantoor: Bose B.V., Nijverheidstraat 8, 1135 GE Edam. ®

Bose_NA_WMS_210x285_Avros-kunst-cultuur_11-04-2013_NL.indd 1 6563553_KenC_Advertenties Suggesties.indd 1

3/6/13 8:55 AM 18-10-13 09:03

AVRO’s Hans van den Boom presenteert:

Een opera-avond met Giuseppe Verdi Nationale galerie voor moderne kunst, Rome

Mooiste operafragmenten Tijdens een feestelijke opera-avond hoort u de mooiste gedeelten uit de opera’s Nabucco, Aïda, La Traviata, Rigoletto en Il Trovatore, uitgevoerd door solisten, koor en orkest van de Staatsopera Galati uit Gelati, onder leiding van de Italiaanse dirigent Simone Marziali. Solisten zijn Christina Ferri (sopraan), Claudia Marchi (mezzo­ sopraan), Davide Paltretti (tenor) en Alfio Grasso (bariton). AVRO-presentator Hans van den Boom zal op zijn eigen, toegankelijke wijze de opera-fragmenten introduceren. Deze feestelijke concertante opera-avond wordt georganiseerd door Stichting Internationale Opera Producties in samenwerking met onder andere de AVRO. www.stiop.nl

AVRO Cultuur Arrangement Opera-avond Giovanni Boldini, portret van Giuseppe Verdi, 1886

De mooiste delen uit opera’s van Giuseppe Verdi hoort u tijdens een concert in Leiden naar aanleiding van de 200ste geboortedag van de Italiaanse componist. Gepresenteerd door AVRO-presentator Hans van den Boom.

D

it jaar wordt wereldwijd herdacht dat de Italiaan ­Giuseppe Verdi tweehonderd jaar geleden werd ­geboren in het dorpje Le Roncole. Tijdens zijn leven was hij al razend populair en nog steeds geldt Verdi als de grootste operacomponist die Italië heeft voortgebracht.

De jonge Verdi kon zich mede ontplooien door de (financiële) steun van de welgestelde winkelier Antonio Barezzi.

Verdi trouwde diens dochter Margherita, maar het noodlot sloeg genadeloos toe; een dochtertje én een zoontje overleden op zeer jonge leeftijd. Nadat ook Margherita was gestorven, wilde Verdi nooit meer componeren. Tot hem de tekst van het ‘slavenkoor Va pensiero’ onder ogen kwam: hij componeerde Nabucco (voltooid in 1842) en het werd een enorm succes. Bij Verdi’s begrafenis in 1901 werd het ‘slavenkoor’ door tienduizenden rouwenden in de straten van Milaan gezongen.

Presentatie Hans van den Boom Datum Maandag 18 november 2013 Locatie Stadsgehoorzaal, Breestraat 60 in Leiden Programma 20.15 uur: start opera-avond 21.15 uur: pauze 22.30 uur: einde Prijs € 24,50 p.p. (2e rang), normaal € 34,50 € 29,50 p.p. (1e rang), normaal € 39,50 Reserveren Bel naar 0900–900 1705 (25 ct pm), ma t/m za van 16.00 tot 19.00 uur. Of mail naar: kaartverkoop@stadspodia.nl.

U kunt telefonisch en per mail actiecode: ‘AVRO HVDB’ gebruiken. Meer informatie: www.stadspodia.nl.

Kunst & Cultuur l 31

6457250_KenC_Arrangementlinks.indd 1

18-10-13 09:21

Beroemde roman Julian Barnes op het toneel

Alsof het voorbij is Hoe betrouwbaar zijn onze herinneringen? Wat is eigenlijk écht waar van ons leven, en wat hebben we anders onthouden dan het was of zelfs bedacht? De bekroonde roman Alsof het voorbij is van Julian Barnes cirkelt rondom die vragen. MATZER Theaterproducties brengt het verhaal nu op de planken.

Tekst: Vivian de Gier

A

lsof het voorbij is vertelt het verhaal van de gepensioneerde Tony Webster. Op de middelbare school was hij bevriend met de intelligente en talentvolle Adrian. Op de universiteit leert Tony zijn eerste liefde kennen, Veronica, maar het klassenverschil tussen beiden smoort de relatie in de kiem. Enige tijd later krijgt Tony een brief van Adrian waarin hij Tony vraagt of hij het erg vindt als hij een relatie begint met Veronica. De vriendschap bloedt dood, maar Tony hoort jaren later nog wel dat Adrian zelfmoord heeft gepleegd.

Met dit verleden komt Tony opnieuw in contact als hij van de notaris hoort dat Veronica’s moeder is overleden.

De vrouw, die hij maar eenmaal heeft ontmoet, heeft hem een som geld en Adrians dagboek nagelaten. Dit dagboek blijkt in bezit van Veronica, en zo komt Tony weer in contact met zijn oude geliefde. Zij laat hem de brief zien die hij indertijd aan haar en Adrian heeft gestuurd toen hij hoorde van hun relatie. Een woedende, gemene brief die Tony zelf was vergeten. Het brengt hem aan het twijfelen over zijn waarneming van het verleden en zijn eigen handelswijze.

Leesclubs Madeleine Matzer (1958), artistiek leider van theatergroep MATZER, besloot al vroeg Alsof het voorbij is voor toneel te bewerken en vroeg de rechten aan. Ze bleek een goed instinct te hebben, want vervolgens won Barnes er de Man Booker Prize (2011) en de Europese Literatuurprijs (2012) mee. ‘Het is eng om zo’n beroemde roman op de planken te brengen, want iedereen heeft er een mening ▹ over’, vindt ze. Eerder maakte ze voorstellingen naar Lidewij Mahler en Marijn Klaver

32 l Kunst & Cultuur

6457246_KenC_Barnes.indd 1

18-10-13 09:34

Karin Jonkers

Kunst & Cultuur l 33

6457246_KenC_Barnes.indd 2

18-10-13 09:34

‘Niemand is alleen intelligent, welbespraakt of lief. We zijn ook heerszuchtig of jaloers’ ▹ Martin Baas – Real Time

Stromende tijd Beeldend kunstenaar Maarten Baas, ontwerper van onder meer het Zomergasten-decor, tekent voor het decor van Alsof het voorbij is. Een uitdaging, vindt hij: ‘Ik herken veel in de hoofdpersoon, zijn behoefte om dingen objectief vast te kunnen stellen als een absolute waarheid. Tijd speelt in veel van mijn werk een grote rol; vergankelijkheid, zonneschaduwen, klokken, zandlopers… Maar dit is voor het eerst dat ik een werk maakte waar mensen langer dan een uur naar zullen kijken. Het hoeft dan ook geen statisch beeld te zijn. Daar heb ik gebruik van gemaakt. Zo zit de hoofdpersoon op een gegeven moment bij een rivier die terugstroomt omdat de monding vrij nauw is en het water er soms niet door kan. Dit zou je kunnen zien als een metafoor voor de tijd, de herinneringen die terugstromen.’

Knielen op een bed violen van Jan Siebelink en De eenzaamheid van priemgetallen van Paolo Giordano, eveneens bestsellers. ‘Elke keer weer een kwetsbare opdracht, maar ook leuk omdat het nieuwe groepen bezoekers aanboort. Er komen bijvoorbeeld veel leesclubs op af, die willen zien of ik mijn werk wel goed heb gedaan.’

Dierentuin Een rode draad in het werk van Matzer is de scheidslijn tussen noodlot en wilsbeschikking en tussen goed en kwaad – is dat onderscheid überhaupt wel te maken?

Matzer betwijfelt het. ‘Vrijwel al mijn voorstellingen gaan over mensen die dingen gedaan hebben die je kunt veroordelen. Door toeschouwers te laten meeleven met dat personage, ontdekken ze dat ze dezelfde keuzes hadden kunnen maken. We hebben allemaal een hele dierentuin in ons. Niemand is alleen intelligent, welbespraakt of lief. We zijn ook heerszuchtig of jaloers. Of we komen onvoorwaardelijk voor onze kinderen op en kunnen dan zelfs moordzuchtig zijn. Omdat wij in een land wonen zonder oorlog of wezenlijke armoede, zonder onderdrukking of bedreiging, kunnen wij ons permitteren alleen de mooie en lieve beesten naar buiten laten. Ik geloof niet zo in snelle oordelen over goed en slecht. Mensen kunnen grenzen overschrijden en dingen doen waardoor ze volgens andermans – en misschien ook hun eigen – normen, ineens aan de foute kant van de scheidslijn terechtkomen.

Dat gaat vaak geleidelijk, door tal van kleine oorzaken.

Wat is waar?

Wat Matzer intrigeert in Alsof het voorbij is, is het gegeven dat mensen een soort wenselijk geheugen creëren. ‘We willen vooral onze goede kanten onthouden en benadrukken. Je herinnert je een bepaalde gebeurtenis en dan spreek je jaren later iemand die een totaal andere herinnering aan die gebeurtenis blijkt te hebben. Dat is niet alleen een verschil in perceptie. Ik denk ook dat we dingen onthouden zoals we ze willen onthouden, zodat ze passen bij het beeld dat we van onszelf hebben. Dat vind ik heel interessant. Want welk deel van wat ik van mijn leven heb onthouden, is dan echt waar? Tony Webster wil zijn beeld van het verleden in stand houden, maar door omstandigheden gaan er dekseltjes open en komt er allerlei informatie naar buiten, als een natuurkracht die niet meer te stoppen valt. Hij leert zichzelf kennen op een manier die hem niet bevalt, terwijl hij op onbewust niveau toch

34 l Kunst & Cultuur

6457246_KenC_Barnes.indd 3

18-10-13 09:34

AVRO Cultuur Arrangement Alsof het voorbij is Met gratis inleiding Data Vrijdag 22 november 2013 Vrijdag 10 januari 2014 Woensdag 15 januari 2014

Madeleine Matzer

moeten hebben geweten dat hij die nare brief geschreven heeft. Maar in zijn geheugen is dat een heel andere brief geworden, veel milder, met grapjes erin.’

Zijn hele leven heeft Tony het gevoel dat hij voor iets groots is voorbestemd, maar er komt uiteindelijk weinig van terecht, zegt Matzer peinzend. ‘Ik vermoed dat dit komt doordat hij zijn verleden niet onder ogen durft te zien. Daarmee belemmer je de toekomst. Dat is het centrale thema in de voorstelling.’

Het thrillerachtige aspect van het boek krijgt in Matzers bewerking meer nadruk. ‘Tony probeert koste wat kost het deksel ergens op te houden. Maar al gaat hij erop zitten, dan nog komen er dingen naar buiten. Als kijker zit je de hele tijd in spanning. Wat is er nou aan de hand? Komt er nog meer boven water?’

Slechts twee acteurs, Marijn Klaver en Lidewij Mahler, nemen alle rollen in de voorstelling voor hun rekening.

Dat past bij Matzer: ze wil met minimale middelen een maximaal resultaat bereiken. ‘Ik wil warmbloedig toneel maken over de troostrijke keerzijde van het getob. Zo hoop ik het leven, als is het voor maar heel eventjes, een klein beetje mooier te maken. Want theater kan, zoals goede boeken, je perspectief verruimen en je wat meer over jezelf en de wereld leren. Soms word je als bezoeker van een voorstelling eventjes opgetild, maak je iets mee dat onbeschrijflijk is. Na afloop ben je dan een klein beetje veranderd.’

Alsof het voorbij is is te zien vanaf 21 november. Kijk voor de speellijst op www.matzer.org.

22 november 2013 Locatie Verkadefabriek, Boschdijkstraat 45 in ’s-Hertogenbosch Programma 19.30 uur: aanvang inleiding (ca. 30 minuten) 20.30 uur: aanvang voorstelling (einde ca. 22.00 uur) Reserveren Bel naar 073- 68 18 160 o.v.v. AVRO www.verkadefabriek.nl 10 januari 2014 Locatie Toneelschuur, Lange Begijnestraat 9 in Haarlem Programma 19.00 uur: aanvang inleiding (ca. 30 minuten) 20.00 uur: aanvang voorstelling (einde ca. 21.30 uur) Reserveren Bel naar 023 – 51 73 910 o.v.v. AVRO www.toneelschuur.nl 15 januari 2014 Locatie Theater aan het Spui , Spui 187 in Den Haag Programma 19.15 uur: aanvang inleiding (ca. 30 minuten) 20.15 uur: aanvang voorstelling (einde ca. 21.45 uur) Reserveren Bel naar 070-34 65 272 o.v.v. AVRO www.theateraanhetspui.nl Prijs De prijzen van toegangskaartjes voor de voorstellingen verschillen per theater. Kijk voor meer informatie op de website van het theater.

Kunst & Cultuur l 35

6457246_KenC_Barnes.indd 4

18-10-13 09:34

Hetty wil graag naar een museum Ga jij met haar mee?

zonnebloem.nl/museum De Zonnebloem zoekt mensen die zich af en toe als vrijwilliger willen inzetten. Wil je op 7 of 14 december mee naar het KrĂśller-MĂźller Museum of een ander museum?

Kijk op zonnebloem.nl/museum en meld je aan.

Zonder elkaar is iedereen alleen.

ZB_ADV_210x297-3.indd 1 1 Advertenties Suggesties.indd

10-10-13 09:07 14:54 18-10-13

Frans Hals Museum

AVRO CULTUUR ARRANGEMENT

Glenn Brown

Frans Hals Museum Museumbezoek, boottocht en lunch ★

Het Frans Hals Museum toont dit najaar bijzondere bruiklenen én werk van de moderne Britse kunstenaar Glenn Brown. Combineer uw bezoek met een boottocht, speciaal voor leden van AVRO Cultuur.

★ ★ ★

★★

Data Maandag 18 en 25 november 2013 Locaties Frans Hals Museum, Groot Heiligland 62 in Haarlem PostVerkade Cruises, Spaarne 11a in Haarlem

F

rans Hals is wereldberoemd geworden met zijn portretten. Vernieuwend daarbij was dat hij niet alleen mensen schilderde die hem daartoe opdracht gaven, maar ook markante figuren die hij op straat of in de kroeg tegenkwam. Met ferme penseelstreken gaf hij hen expressieve, vaak lachende gezichtsuitdrukkingen. Dit najaar is daarvan een bijzondere bruikleen te zien in het Frans Hals Museum: het vrolijke portret De waardin. Dit werk uit een particuliere collectie wordt zelden tentoongesteld.

Programma Groep A: 10.00 uur: ontvangst met koffie/thee in het museum 10.30-12.30 uur: rondleiding museum en eigen bezoek 13.00 uur: melden bij Post Verkade Cruises (circa 12 minuten lopen). U ontvangt een plattegrond met de route.

13.15 tot circa 14.45 uur: rondvaart met lunch, koffie/thee Groep B: 10.30-11.00 uur: melden bij Post Verkade Cruises 11.00 tot circa 12.20 uur: rondvaart met lunch, koffie/thee U ontvangt een plattegrond met de route naar het museum, dat om 13.00 uur opengaat.

13.15-15.00 uur: rondleiding museum en eigen bezoek

Oud en nieuw Om bezoekers met een nieuwe blik naar de eigen collectie te laten kijken, organiseert het Frans Hals Museum jaarlijks de serie Conversation Piece: een combinatie van 16de en 17de eeuwse werken met moderne schilderkunst. Dit jaar is het de beurt aan de Engelse schilder Glenn Brown (Hexham 1966). Zijn werk wordt getoond naast dat van Van Nieulandt, Pieter Claesz, Hendrick Goltzius, Pieter de Grebber, Jan Mandijn en natuurlijk Frans Hals zelf.

Prijs € 28,- p.p., € 20,- voor Museumkaarthouders Reserveren Ga naar www.avro.franshals.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens, datum, tijd en lidnummer (zie achterzijde magazine) Meer informatie? Post Verkade Cruises: 023-54 70 496

PARTICULIERE COLLECTIE

GALERIE MAX HETZLER, BERLIJN

Glenn Brown is van 1 november 2013 tot en met 19 januari 2014 te zien in het Frans Hals Museum. www.franshalsmuseum.nl.

Frans Hals - De waardin, ca 1623-25

Glenn Brown – The Great Masturbator, 2006

Kunst & Cultuur l 37

6549055_KenC_FransHals.indd 1

18-10-13 08:28

Studio Makkink & Bey – Gula, Gulzigheid

Studio Makkink & Bey – Acedia, Luiheid

Studio Makkink & Bey – Avaritia, Hebzucht

foto’s Ernst Moritz

Studio Makkink & Bey – Luxuria, Lust

Studio Makkink & Bey – Superbia, IJdelheid

Studio Makkink & Bey – Invidia, Afgunst

38 l Kunst & Cultuur

6457247_KenC_Hoofdzonden.indd 1

17-10-13 13:41

De 7 hoofdzonden verbeeld in Centraal Museum Utrecht

Snuffelen in kamers vol verborgen drijfveren Lust, ijdelheid, woede, afgunst, luiheid, gulzigheid en hebzucht... deze 7 hoofdzonden staan centraal op in de gelijknamige tentoonstelling in Centraal Museum Utrecht. Elke zonde heeft haar eigen interieur. Waar voelt u zich thuis?

U

itgangspunt voor de tentoonstelling is het wereldberoemde schilderij De 7 hoofdzonden van Jeroen Bosch. In zeven tafereeltjes, veelal interieurs, verbeeldt hij hierin tot welk gedrag de diverse zonden leiden. Gastcurator Jurgen Bey wijdt in de lijn van Bosch aan elke zonde een eigen ‘stijlkamer’ waarin stukken uit de collectie van het Centraal Museum de confrontatie aangaan met zijn eigen ontwerpen. Bey gaat er namelijk vanuit dat de innerlijke drijfveren van een mens zijn af te lezen uit zijn omgeving en zijn interieur. De nadruk ligt op toegepaste kunst en vormgeving, maar mode, stadsgeschiedenis, oude en moderne beeldende kunst komen ook aan bod.

Hemel en hel Voor de Middeleeuwse mens waren de zeven hoofdzon-

den direct verbonden met de dood, het laatste oordeel, de hel of de hemel. Voor de tentoonstelling heeft kunstenares Klaske Oenema vier korte films over deze uitersten gemaakt, waarin wordt uitgelicht wat hun plek is in het leven van de moderne mens.

De zeven hoofdzonden is tot en met 18 mei 2014 te zien in het Centraal Museum. www.centraalmuseum.nl

AVRO Cultuur Arrangement De 7 hoofdzonden Met exclusieve rondleiding Datum 9 en 16 november (zaterdag) en zondag 17 november 2013 Locatie Centraal Museum, Agnietenstraat 3 in Utrecht Programma 14.45 uur: verzamelen bij entree museum 15.00 uur: start rondleiding door professionele gids 16.00 uur: einde rondleiding en bezoek museum op eigen gelegenheid Prijs € 11,- p.p., inclusief rondleiding. 65plussers en houders van een U-pas betalen € 9,- p.p. De entree inclusief rondleiding is gratis voor houders van een Museumkaart, Rembrandtkaart, ICOMkaart of CM-clubkaart.

Reserveren Ga naar www.centraalmuseum.avro.nl en reserveer o.v.v. uw gegevens en lidnummer (zie achterzijde magazine). Bel voor meer informatie 030-23 62 393 (dinsdag t/m vrijdag, 10.00 - 13.00 uur).

Studio Makkink & Bey – Ira, Woede

Kunst & Cultuur l 39

6457247_KenC_Hoofdzonden.indd 2

17-10-13 13:41

t © Stift Kremsmünster | foto: Fotostudio Leemans

Michael Coxcie – De heilige Maagschap

40 l Kunst & Cultuur

6457240_KenC_Vlaamse Rafael 1

17-10-13 13:40

Eerste overzichtstentoonstelling Michiel Coxcie

Eerherstel voor de Vlaamse Rafaël Michiel Coxcie was in de zestiende eeuw een gevierd kunstenaar. Na zijn dood ebde de belangstelling voor hem weg. M – Museum Leuven zet hem in de spotlights met de eerste overzichtstentoonstelling.

et is donker in het restauratieatelier van M - Museum Leuven. Slechts twee heldere lampen schijnen op een groot paneel met de maagd Maria als stralend middelpunt: De heilige Maagschap. Heel behoedzaam maakt de restaurateur het werk schoon, zodat het kan schitteren als een van de hoogtepunten op de tentoonstelling van Michiel Coxcie. Hoewel hij in de zestiende eeuw een beroemdheid was, is Coxcie na zijn dood in de vergetelheid geraakt. Ten onrechte, menen twee Belgische kunsthistorici. Dr. Peter Carpreau en prof. dr. Koenraad Jonckheere pleiten voor eerherstel van de Vlaamse Rafaël, zoals Coxcie door zijn tijdgenoten werd genoemd. Carpreau is afdelingshoofd Oude Kunst van het museum in Leuven en Jonckheere doceert kunstgeschiedenis aan de universiteit van Gent. Het museum in Leuven heeft zelf twee Coxcies in huis. Carpreau: ‘Ondanks de prominente plaats van die werken in onze vaste collectie, wisten we er eigenlijk weinig van.’ Hij erkent dat het een risico is om een grote monografische tentoonstelling te maken met een onbekende naam. ‘Maar wij willen hem zijn rechtmatige plaats teruggeven.’ Carpreau en Jonckheere doken in de materie en stelden, met bruiklenen uit binnen- en buitenland, een mooi o ­ verzicht samen van schilderijen, tekeningen, prenten, wandtapijten en glaswerk.

de top. Hij wordt er een van de allerbelangrijkste schilders en behoort tot de kring van Michelangelo. Hij is technisch subliem. Anatomie en de precisie van de Vlaamse fijnschilders heeft hij als geen ander onder de knie. De zestiende eeuw is een eeuw van confrontatie. Je had de traditie van de Renaissance in Italië en de traditie van de Vlaamse primitieven hier bij ons. Coxcie is de eerste die er in is geslaagd de compositieschema’s en de vormentaal van de Italiaanse Renaissance én de verworvenheden van de Vlaamse schildertechniek te combineren in één werk.’

Het paneel in het restauratieatelier is daar een uitstekend voorbeeld van. De heilige Maagschap is een altaarstuk dat sinds de zeventiende eeuw in het bezit is van het Stiftklooster in het Oostenrijkse Kremsmünster. Het wordt beschouwd als een van de belangrijkste werken van Coxcie. Hij maakte het voor de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Antwerpen in 1540, vlak na zijn terugkeer uit Italië.

Carpreau: ‘Het is een markeerpunt in de noordelijke kunst. Voor het eerst schuiven de Italiaanse en Nederlandse tradities in elkaar. Coxcie maakt rechtstreekse verwijzingen naar schilderijen van Leonardo da Vinci en Rafaël.

De Italiaanse kleuren en de ongekende monumentaliteit moeten hier destijds een sensatie teweeg hebben gebracht.’

Jonckheere wijst op de achtergrond. ‘De expressie van de gezichten van de afgebeelde figuren is fenomenaal.’

Coxcie was ook een bijzonder goede tekenaar. Zijn prentenserie over de geschiedenis van Psyche is waarschijnlijk de meest invloedrijke uit de zestiende eeuw. Andere kunstenaars zijn die prenten gaan gebruiken als compositorische modellen. Carpreau, hoofdschuddend: ‘Toch gaan er nu stemmen op om deze serie uit zijn oeuvre te schrappen.

Het zou te goed zijn. Er is geopperd dat ze van Rafaël zouden zijn.’ De prentenreeks is in Leuven te bewonderen.

Fenomenale expressie Jonckheere: ‘Coxcie is in de Nederlanden een van de weinige schilders van echt Europees formaat. Als hij omstreeks 1529 naar Rome gaat, schiet hij meteen naar

Fresco’s in de Sint Pieter Tijdens zijn verblijf in Italië krijgt Coxcie prestigieuze opdrachten. Zo schildert hij vlak na zijn aankomst in Rome fresco’s in de Santa Maria dell’Anima. Dat is opmerkelijk, ▹

Tekst: Ellen Leijser

H

schap

Kunst & Cultuur l 41

6457240_KenC_Vlaamse Rafael 2

17-10-13 13:40

naar Jan en Hubert van Eyck, De aanbidding van het Lam

© Staatliche Museen zu Berlin, Gemäldegalerie. foto: Jörg P. Anders

Michael Coxcie, naar Jan en Hubert van Eyck – De aanbidding van het Lam

omdat hij pas in Italië kennismaakt met de frescotechniek.

In het noorden is het klimaat hier immers te vochtig voor.

Na het voltooien van deze klus wordt Coxcie opgenomen in het gilde van kunstenaars in Rome, een erkenning die niet veel andere buitenlandse kunstenaars op hun conto kunnen schrijven. Een andere eervolle opdracht is het schilderen van fresco’s in de nieuwe Sint Pietersbasiliek.

Door uitbreidingen en verbouwingen zijn de muren met deze fresco’s helaas verloren gegaan.

Na een verblijf van zo’n tien jaar in Rome keert Coxcie weer huiswaarts. ‘Eenmaal terug is hij meteen weer de ster’, zegt Jonckheere. ‘We weten dat hij vier keer zoveel betaald krijgt als Pieter Coecke van Aelst, een heel grote schilder uit de zestiende eeuw.’ Jonckheere geeft een ander voorbeeld waaruit die roem blijkt. ‘Filips II, die zijn vader keizer Karel V is opgevolgd, wil het Lam Gods van de Gebroeders van Eyck kopen. Maar de kerk weigert, dus zegt Filips tegen Coxcie: maak jij een kopie. Als Coxcie

dan een tekort heeft aan lapis lazuli (een intens blauw en kostbaar pigment, red.) schrijft hij een notitie aan Titiaan.

En die stuurt het meteen op. Als je op dat niveau binnen Europa kunt operen, betekent het dat ze jou als een belangrijk kunstenaar beschouwen.’

Deze kopie van het Lam Gods is overigens een van de boosdoeners van Coxcies onbekendheid. Carpreau: ‘Elke kunstenaar heeft een werk waaraan zijn oeuvre wordt ­opgehangen. Zo heeft Michelangelo de David, Leonardo da Vinci de Mona Lisa en Rembrandt de Nachtwacht.

Maar wat heeft Coxcie? Zijn meest bekende werk is een kopie. Als mensen aan een kopie denken als ze aan jou denken, is dat niet goed voor je imago. Hoe razend knap die kopie ook is gemaakt.’

Jonckheere, fel: ‘Dat zijn negentiende eeuwse normen waar we hem nu nog steeds op afrekenen. Volkomen ­onterecht. Er is onlangs een studie verschenen waarin ­Rubens juist wordt opgehemeld vanwege zijn kopieën,

▹

42 l Kunst & Cultuur

6457240_KenC_Vlaamse Rafael 3

17-10-13 13:40

Jonckheere. ‘In die periode heeft hij veel altaarstukken gemaakt; de kerken zijn immers leeggeroofd. We weten weinig over zijn atelier, maar hij moet veel medewerkers hebben gehad. Een van zijn steunpilaren was zijn oudste zoon Rafaël, een stuk minder getalenteerd dan zijn vader.

We nemen aan dat Coxcie naarmate hij ouder werd steeds minder zelf heeft gedaan. Wel verbond hij zijn naam aan de werken, voor het geld en de roem. Carpreau: ‘Hij was ondernemer. Zijn naam was een merk.’ Jonckheere: ‘Ken je dat lied van Boudewijn de Groot? ‘Een wonderkind van 50.’ Dat geldt ook voor Coxcie. Hij is te oud geworden.

Op zijn tachtigste had hij niet meer de kwaliteit van het jonge wonderkind. Dat heeft het beeld vertroebeld.’

Coxcie is in het harnas gestorven. Bij een restauratie in het Antwerpse stadhuis valt hij in 1592 van een steiger.

Hij is dan 93.

Michiel Coxcie, De Vlaamse Rafaël is te zien van 31 oktober 2013 tot en met 23 februari 2014 in M-Museum Leuven. www.coxcie.be

AVRO Cultuur Arrangement Michael Coxcie – De Vlaamse Rafaël Met inleiding, rondleiding en koffie Datum Maandag 25 november 2013 Vrijdag 10 januari 2014 Locatie Museum Leuven, Leopold Vanderkelenstraat 28, Leuven (België)

vanwege de creatieve aspecten ervan. Rubens gebruikte tekeningen van Coxcie. Hij is in dezelfde traditie gestapt.

Er wordt dus met twee maten gemeten. Dat beeld willen we rechtzetten.’

Geld en roem Bezoekers aan de tentoonstelling kunnen hun eigen oordeel vellen. De werken van Michiel Coxcie raakten in de loop van de eeuwen verspreid over heel Europa. Voor de tentoonstelling zijn bruiklenen bijeen gebracht uit onder andere Madrid, London, Praag, Boedapest en het Amsterdamse Rijksmuseum. Voor het eerst is Coxcie’s De aanbidding van het lam weer als geheel te zien. De drie delen zijn afkomstig uit museumcollecties uit Brussel, Berlijn en München.

Tijdens de Beeldenstorm in 1566 is een groot deel van zijn oeuvre vernietigd. ‘Toch is het opvallend dat Coxcie daarna nog steeds een veelgevraagd kunstenaar is’, benadrukt

Programma 13.15-13.30 uur: ontvangst 13.30-14.00 uur: introductie op de tentoonstelling door curator dr. Peter Carpreau 14.00-15.30 uur: rondleiding tentoonstelling met M-gids Vanaf 15.30 uur: bezoek museum op eigen gelegenheid ­tot 17.45 uur. Daarna smakelijke afsluiter met een ­ Coxcie-koffie in het M-café.

Prijs € 12,50 p.p.

Reserveren Ga naar www.coxcie.avro.nl en reserveer o.v.v. uw ­gegevens, gewenste datum en lidnummer (zie achterzijde van dit magazine). Meer informatie: 0032-16 27 29 29.

Kunst & Cultuur l 43

6457240_KenC_Vlaamse Rafael 4

17-10-13 13:40

Reprise overdonderend debuut Wim Vandekeybus

danny willems

Gevaarlijke dans

Uit: What the Body Does Not Remember

Choreograaf Wim Vandekeybus debuteerde in 1987 met de explosieve dansvoorstelling What the Body Does Not Remember. De voorstelling wordt nu opnieuw uitgevoerd, met live muziek van het Ictus Ensemble.

´R

uig, brutaal, speels, ironisch, verbluffend.’ Recensenten kwamen in 1987 bijvoeglijke naamwoorden tekort om de vernieuwende choreografie van de inmiddels beroemde Belg Wim Vandekeybus te omschrijven. Nu reist deze opwindende dansklassieker opnieuw de wereld rond, met een nieuwe cast van dansers. De speciaal voor dit werk geschreven pulserend ritmische compositie van Thierry De Mey en Peter Vermeersch wordt alleen in ­A msterdam live uitgevoerd door het Ictus Ensemble, gespecialiseerd in hedendaagse muziek.

What the Body Does Not Remember is een explosieve voorstelling over agressie, angst en overgave. Het stuk balanceert op de rand van aantrekken en afstoten. Soms gaan de dansers van Ultima Vez, het gezelschap van Vandekeybus, individueel de confrontatie aan met elkaar, dan weer staan groepen tegenover elkaar. Het gevaar is tastbaar, zeker als de dansers bakstenen de lucht ingooien en ze op het laatste moment weer opvangen. Of als ze elkaar lanceren en de ander moeten vertrouwen voor een veilige landing.

De reprise van deze iconische choreografie in de Stadsschouwburg Amsterdam belooft een enerverende ervaring te worden.

AVRO Cultuur Arrangement Ultima Vez en Ictus Ensemble: What the Body Does Not Remember Voorstelling met diner Datum Zondag 15 december 2013 Locatie Stadsschouwburg, Leidseplein 26 in Amsterdam Programma 17.30 uur: driegangendiner met verse seizoensproducten in restaurant Stanislavski (in de Stadsschouwburg) 19.45 uur: inleiding door dansexpert 20.30 uur: start voorstelling Prijs € 60,- p.p.

Reserveren Reserveer direct bij kassa Stadsschouwburg Amsterdam, telefoon 020-62 42 311 o.v.v. ‘AVRO Kunst & Cultuur’.

Meer informatie: www.ssba.nl 44 l Kunst & Cultuur

6628317_KenC_Arrangementlinks.indd 1

17-10-13 13:46

Bijzondere bruikleen in Galerij Prins Willem V

Frank van der Burg

The National Gallery, Londen

Topwerk van Caravaggio

Caravaggio – Een jongen gebeten door een hagedis, 1595-1600

Galerij Prins Willem V

Stadhouder prins Willem V liet in 1774 in Den Haag een zaal bouwen voor zijn schilderijen.

U ziet er tijdelijk een topwerk van Caravaggio.

K

ristallen kroonluchters, zijden wandbespanningen en overdadige gordijnen geven de Galerij Prins Willem V een vorstelijke uitstraling. Zo was het ook in de achttiende eeuw, toen Willem V er graag met zijn adellijke gasten kwam. De collectie was toen op vaste tijden ook voor ‘gewone’ bezoekers toegankelijk.

Ongepolijst In de Galerij is er de komende jaren een serie tentoonstellingen van telkens één schilderij. Als eerste Een jongen gebeten door een hagedis van de Italiaan Caravaggio (1571-1610): zijn enige schilderij dat in Nederland te zien is. Zijn ongepolijste stijl was indertijd zo populair, dat er zelfs een kunststroming naar hem werd vernoemd: het caravaggisme. Twee voorbeelden hiervan, één van Rubens en één van Honthorst, worden getoond naast het werk van Caravaggio. De tijdelijke expositie is niet de enige reden om de Galerij te bezoeken. U vindt er ook ruim 150 oude (voornamelijk Hollandse en Vlaamse) meesters, zoals Steen, Potter en Van Mieris.

Een jongen gebeten door een hagedis is t/m 8 december 2013 te zien. www.galerijprinswillemv.nl

AVRO Cultuur Arrangement Galerij Prins Willem V Met lezing en rondleiding Data Woensdag 6 november, donderdag 14 november en dinsdag 3 december 2013 Locatie Buitenhof 33 in Den Haag Programma 10.45 uur: verzamelen voor lezing 11.00 uur: aanvang lezing door de conservator over Galerij Willem V en het schilderij van Caravaggio 12.00 uur: rondleiding door de Galerij 13.00 uur: bezoek Galerij op eigen gelegenheid Prijs € 12,50 p.p., inclusief entree, lezing en rondleiding Reserveren Ga naar www.galerij.avro.nl en reserveer o.v.v. uw ­gegevens, gewenste datum en lidnummer (zie achterzijde van dit magazine). Of bel naar 070-302 34 36.

Kunst & Cultuur l 45

6457249_KenC_Mauritshuis.indd 1

17-10-13 13:07

Verrijk je wereld

Radio

Televisie

Maand van de Piano

Tussen kunst en kitsch Kerstmatinee

November 2013 is de Maand van de Piano. In deze themamaand besteedt de AVRO onder meer aandacht aan het Young Pianists Festival, van 14 t/m 24 november in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Op Radio 4 hoort u in De Klassieken, Licht op vier en VIRUS concerten van en interviews met pianisten. Ook kunt u de hele maand mooie prijzen winnen, zoals een masterclass van pianist en pianopedagoog Jan Wijn (docent van onder andere pianotalenten Arthur en Lucas Jussen). Op klassiek.avro.nl zijn reportages te zien en interviews te horen met onder anderen Paolo Giacometti, Hannes Minnaar en Daria van den Bercken. Ook ziet u er live webcasts van concerten en de YPF Piano Competition 2013, waarin internationale jonge pianotalenten met elkaar strijden.

De finale is live te horen op zondag 24 november op AVRO Radio 4 tijdens het Zondagmiddagconcert en eveneens te bekijken op klassiek. avro.nl.

Sinds 16 oktober presenteert Nelleke van der Krogt weer nieuwe afleveringen van Tussen kunst en kitsch, het programma waarin mensen bijzondere voorwerpen kunnen laten beoordelen door experts. De uitzending van volgende week woensdag, 6 november, komt vanuit de Verbeke Foundation in het Belgische Kemzeke. Expert Martijn Akkerman buigt zich over een paar oorhangers met parels uit de Perzische Golf (foto). En Jan Beekhuizen bespreekt een houten beeld van een Italiaanse engel (putto). Op 13 november stuit het team in het Klok & Peel museum in Asten onder andere op een schilderij van Karel Appel (De bleek uit ongeveer 1945). Ook worden twee beschilderde altaarpanelen uit de late 16e eeuw besproken. Op 20 november, in Museum Belvédère in Heerenveen, komt een linoleumsnede ‘Rippled Surface’ van M.C. Escher aan bod. De afleveringen van 27 november en 4 december zijn collages.

Maand van de Piano, de hele maand november op AVRO ­klassiek en AVRO Radio 4 www.klassiek.avro.nl

Tussen kunst en kitsch, t/m 4 december 2013 elke woensdag om 20.30 uur op Ned. 1 www.tussenkunstenkitsch.avro.nl

Televisie

Het 125-jarig jubileum van het Koninklijk Concertgebouworkest wordt afgesloten met een Kerstmatinee in stijl. Onder leiding van dirigent Andris Nelsons (foto) klinkt onder andere muziek van Wagner: Siegfried-Idyll en delen uit Tannhäuser. Ook is er muziek van Richard Strauss, met wie het orkest sinds Willem Mengelberg een band heeft. Strauss leidde zelf zijn symfonische gedicht Also sprach Zarathustra maar liefst drie keer in Amsterdam: in 1898, 1915 en 1934. Het belooft een bijzondere Kerstmatinee te worden.

Kerstmatinee, op woensdag 25 december om 15.00 uur op Radio 4 en Ned. 2

46 l Kunst & Cultuur

6457236_KenC_Verrijk je wereld 1

18-10-13 11:38

Radio

Week Radiotheater Op de grens van het oude en het nieuwe jaar pakt de AVRO uit met een serie prachtige radiodrama’s. Vijf producties die niet zo lang geleden successen vierden in het theater zijn speciaal voor radio bewerkt en geregisseerd door Peter te Nuyl.

Het gaat om de volgende stukken: Sprakeloos. In dit verhaal over de aftakeling van zijn moeder brengt de Vlaamse schrijver Tom Lanoye een ode aan haar en haar rijke taalgebruik.

De Kus: over een man en vrouw die elkaar toevallig tegenkomen en samen hun weg vervolgen.

Op de ziel: waarin grote vragen over de liefde worden gesteld.

237 redenen voor seks: over seks in alle soorten en maten.

La Paloma: verwikkelingen rond drie dames in een zomerhuis.

De stukken worden uitgevoerd door de cast die er ook mee op de planken stond: onder anderen Carine Crutzen, Kitty Courbois, Ingeborg Elzevier en Huub Stapel.

Week van het Radiotheater Van dinsdag 31 december 2013 t/m zaterdag 4 januari 2014 van 00:00–02:00 uur op Radio 1 www.avro.nl/radiotheater

Televisie en radio

Ramses Shaffy Dit jaar zou één van Nederlands beste en kleurrijkste zangers, Ramses Shaffy, 80 jaar zijn geworden. AVRO herdenkt dit met een prachtige 4-delige televisieserie over de jonge Ramses. De serie (geregisseerd door Michiel van Erp) speelt in het roerige Amsterdam van de jaren zestig en zeventig. Het is vooral een ode aan Shaffy’s levensvreugde en -kracht. Maarten Heijmans als Ramses Shaffy en Noortje Herlaar (foto) als Liesbeth List hebben speciaal voor de serie veel nummers van Shaffy opnieuw ingezongen.

Verboden Op 8 december zendt de AVRO op Radio 2 bovendien de hoogtepunten uit van De nacht van Ramses, een uniek en eenmalig concert als muzikaal eerbetoon voor Ramses (op 1 december in De Nieuwe La Mar in Amsterdam).

Met optredens van onder anderen Stef Bos, Spinvis, Joris Linsen en Ernst Daniël Smid. Alleen te horen in Schiffers.FM. Daarnaast heeft AVRO Radio zes bekende schrijvers gevraagd zich te laten inspireren door de muziek van Ramses en een verhaal te schrijven bij één van de nummers uit de serie.

Het verrassende resultaat kunt u binnenkort horen als radiodrama in het programma De sandwich van Jacques Klöters. Uiteraard hoort u ook de muziek waarbij het verhaal werd geschreven. De schrijvers die meewerken aan dit bijzondere project zijn onder anderen Herman Brusselmans, Franca Treur, Joost Zwagerman, Manon Uphoff en Gustaaf Peek.

Ramses is vanaf zaterdag 11 januari 2014 vier weken lang te zien bij de AVRO op Ned. 2. De nacht van Ramses in AVRO‘s Schiffers.FM, Radio 2 op zondag 8 december van 9.00-12.00 uur. Ramses op radio – De verhalen bij de muziek is te horen op vrijdag 6, 13, 20 en 27 december 2013 en zondag 5 en 12 januari 2014 in het programma De ­sandwich tussen 10.00 en 12.00 uur op Radio 5 Nostalgia. www.ramses.avro.nl Kunst & Cultuur l 47

6457236_KenC_Verrijk je wereld 2

18-10-13 11:38

AVRO CULTUUR KORTING

HOLLANDS GLORIE

Dubbel-dvd Nederlandse schilderkunst De dubbel-dvd Hollands Glorie – Hollandse Meesters geeft een panoramisch beeld van de Nederlandse schilderkunst van het eind van de 19e eeuw tot de jaren tachtig van de vorige eeuw. De unieke filmfragmenten uit de archieven van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid nemen u mee naar de hoogtepunten van bijna honderd jaar Nederlandse schilderkunst. De eerste dvd biedt een divers palet van archieffragmenten over Nederlands trots: Van Gogh, Mondriaan, Toorop, maar ook het Rijksmuseum in Amsterdam, de kunstuitleen en de kunstenaarsdorpen Laren en Bergen. Op de tweede staan drie prachtige kleurenfilms over drie grootheden uit de Nederlandse kunstgeschiedenis: Vincent van Gogh, Karel Appel en Carel Willink. Kortom: een dvd die liefhebbers van de Nederlandse schilderkunst absoluut niet mogen missen!

Aanbieding € 14,95 (normaal € 19,95), excl. verzendkosten € 2,50 Bestellen Ga naar www.winkelvandenostalgie.nl/AVRO

advertenties

DE P O N T

Wilhelminapark 1 Tilburg dinsdag - zondag 11-17 uur www.depont .nl

Philip-Lorca diCorcia

tm 19 januari 2014

Margriet Luyten

Caravaggio in de galerij • den Haag

projectzaal tm 12 januari 2014

Galerij Prins Willem V 11.10 - 8.12.2013

MUSE UM

48 l Kunst & Cultuur

6457236_KenC_Verrijk je wereld 3

18-10-13 11:38

Luxe voor een SCHERPE

prijs

78,-

48,

00

Amrâth Hotel Lapershoek Arenapark Hilversum | Noord-Holland

p.p.p.a.

99,-

Amrâth Grand Hotel Frans Hals

60,00

Haarlem | Noord-Holland

p.p.p.a.

Geniet van de prachtige omgeving van ‘t Gooi

Verblijf in het centrum van Haarlem

Amrâth Hotel Lapershoek, gesitueerd in een monumentale Gooische villa, is een viersterrenhotel waar de hoogste standaard voor gastvrijheid geldt.

In restaurant Vivaldi kunt u genieten van voortreffelijke en originele creaties.

Geniet van de prachtige omgeving van ‘t Gooi. Fiets langs adembenemende kastelen, burchten, bossen en de heide en picknick in een van de prachtige parken.

Amrâth Grand Hotel Frans Hals is ideaal gelegen, in het centrum van Haarlem, dichtbij de Grote Markt, maar toch op slechts 30 minuten rijden van Amsterdam.

Het hotel biedt een frisse moderne entourage om in te verblijven. In het hotel bevindt zich o.a. een sfeervolle bar en een Italiaans restaurant. Amrâth Grand Hotel Frans Hals staat achter de gotische St. Bavokerk en vlakbij het Teylers Museum.

Het vermaarde Frans Halsmuseum ligt ook op loopafstand van het hotel.

2-daags Gooische klasse arrangement

2-daags Kunstzinnig Haarlem arrangement

• 1x overnachten • 1x ontbijtbuffet • 1x toegang tot Beeld en Geluid Museum • gratis parkeren

• 1x overnachten in een deluxe kamer • 1x uitgebreid ontbijtbuffet • 1x toeristische Shoppinggids Haarlem • 1x toegang tot het Teylers Museum

Nu van 78,- voor slechts

€ 48,00 p.p.p.a.

Nu van 99,- voor slechts

€ 60,00 p.p.p.a.

aankomst op: vr t/m zo en tijdens schoolvakanties alle dagen € 60 | aankomst vanaf januari: vr t/m zo en tijdens schoolvakanties alle dagen € 65

aankomst op: alle dagen € 48

129,-

119,-

ss Rotterdam

79,

00

Rotterdam | Zuid-Holland

p.p.p.a.

ibis Leiden Centre

89,00

Leiden | Zuid-Holland

p.p.p.a.

Overnachten in de sfeer van de jaren ‘50

Ontdek veelzijdig en sfeervol Leiden

Het hotel bevindt zich aan boord van ss Rotterdam, een schip dat ooit voer op de Holland-Amerikalijn. Bij het ss Rotterdam overnacht u in authentiek ingerichte kamers, waar u kunt dromen van vervlogen tijden en ‘ouderwetsche’ romantiek. Het hotel heeft twee restaurants met een open keuken. Drink een cocktail in de Ocean bar. In de stad kunt u winkelen of een van de musea bezoeken die Rotterdam rijk is.

Het hotel heeft een prachtige locatie in een historische stad vol musea en schilderachtige plekjes. Met maar liefst 2800 monumenten en 12 musea is Leiden een openluchtmuseum waar u niet uitgekeken raakt. Zo zijn de wereldberoemde Burcht, het Gravensteen en het Sint Anna Aalmoeshuis slechts enkele must sees. Maar Leiden is meer dan historie en cultuur.

U kunt hier namelijk ook uitstekend winkelen. Kom naar Leiden en ontdek het zelf!

3-daags Mini-Cruise arrangement

3-daags Sfeervol Leiden arrangement

• welkomstdrankje • presentje bij ontvangst • 2x overnachten in een Superior kamer • 2x internationaal cruise ontbijtbuffet

• 2x overnachten • 2x ontbijtbuffet • drankje in de bar met een warme versnapering (vanaf 17.00 uur) • Ontdek Leiden-boekje

Nu van 119,- voor slechts

€ 79,00 p.p.p.a.

aankomst op: zo t/m do € 79 | vr en za € 89 | aankomst vanaf december

Nu van 129,- voor slechts

€ 89,00 p.p.p.a.

aankomst op: vr en za € 89 | aanbieding geldig t/m december 2013

Boek op www.exclusiefgenieten.nl/kc4 of bel 0900 222 6 222 25 c/m Aanbiedingen zijn geldig t/m februari 2014 (m.u.v. de feestdagen) op basis van twee personen in een tweepersoonskamer en op basis van beschikbaarheid tenzij (online) anders vermeld. De vermelde prijzen zijn per persoon per arrangement (p.p.p.a.) en exclusief administratiekosten en de door de hotels te heffen stads- en toeristenbelasting.

Op de aanbiedingen zijn de algemene voorwaarden van Exclusiefgenieten.nl van toepassing. U vindt deze voorwaarden op de website. Prijs-, druk- en zetfouten voorbehouden.

wk_44_Kunst_en_Cultuur_4.indd 1 6563624_KenC_Advertenties Suggesties.indd 1

10/14/13 10:59 AM 18-10-13 09:03

Puzzel Los de puzzel op en maak kans op 20 x de cd Aangenaam Klassiek en 10 x de cd Aangenaam Klassiek voor Kids Hoe werkt een woordzoeker? Zoek naar woorden die iets met klassieke muziek te maken

hebben. De woorden staan in alle richtingen en sommige letters worden vaker gebruikt.

Na oplossing vormen de overgebleven letters een zin. © Persbelangen

D M E O R E B A A V D U O G I

N N G N I K R E W E B K K M E

E R I O T R O P E R E R E U S

L S U N O B T T M T R E B N P

E I L I N R N R K O U W A F O

P P O E A W F O L L A R L E T

S O T H E D E M S K F E L I L

M U E R O P E P A I I T E L I

K L K C A T S E S N D S T L G

G E E A I A T T S G L E G O H

N N O M E L B M E S N E E O T

T C I B L A A K I Z U M V S S

E N N E C N P I A N O E O A K

G E V H U G E A L B U M E Z R

A M A R D W N E I T C E L E S

ALBUM BACH BALLET BEROEMD BEWERKING BOEK BONUS DOCENT DRAMA EDISON ENSEMBLE FAURE FEEST FEILLOOS FRANS GEVOEL GOUD

HART MEESTERWERK MOOI MUZIKAAL NIEUW PIANO POULENC RAVEL REPORTOIRE SELECTIE SPEELS SPELEN SPOTLIGHTS TIMING TROMPET VERTOLKING WERKEN

OPLOSSING

Los de puzzel op en stuur uw antwoord en cd-voorkeur voor 15 december naar mailenwin@ avro.nl o.v.v. ‘Puzzel nr 4 2013’. Vergeet niet uw naam, adres en telefoonnummer te vermelden.

De oplossing van de puzzel uit Kunst & Cultuur Magazine nummer 3 van juni 2013 was: ‘De ADAF is een belangrijke Nederlandse kunstbeurs’. De prijswinnaars hebben bericht gekregen en hun prijs ontvangen.

PUZZEL

& WIN

30 x Aangenaam klassiek 20 x Aangenaam Klassiek 2013 Deze 2 cd-box brengt de liefhebber van klassieke muziek wederom een bijzondere selectie van de nieuwste klassieke uitgaven. Met als bijzonder cadeau een exclusieve cd in gelimiteerde oplage van ambassadeurs Arthur & Lucas Jussen. Op Encores spelen de pianobroers Jussen hun favoriete toegiften.

10 x Aangenaam Klassiek for Kids In het kader van Richard Wagners 200ste geboortedag heeft Edwin Rutten het meesterwerk Der Ring des Nibelungen tot een nieuwe Ring gesmeed: gedurende 2 uur brengt hij zijn versie van het verhaal, een waar muzikaal avontuur voor jong en oud. Uitgevoerd door het Symfonieorkest van de Beierse Omroep, onder leiding van Bernard Haitink.

50 l Kunst & Cultuur

6457235_KenC_Puzzel 1

17-10-13 13:10

AVRO-agenda Klassiek

pag. 31

Hans van den Boom presenteert opera-avond Verdi op 18 november 2013

pag. 46

Beeldende kunst Tussen Kunst en kitsch. Verrassende vondsten. Nog t/m 25 december Klassiek

Maand van de piano Heel november 2013 op radio en internet

pag. 46

Klassiek

Kerstmatinee Concertgebouworkest Op 25 december op radio en tv

pag. 46

Toneel

Week van het Radiotheater Van 31 december 2013 t/m 4 januari 2014

pag. 47

Muziek

Ramses op radio – De verhalen bij de muziek Op 6, 13, 20 en 27 december 2013

Drama

pag. 47

en zondag 5 en 12 januari 2014 Ramses Televisiedrama in vier delen. Vanaf zaterdag 11 januari 2014

pag. 47

Colofon Kunst & Cultuur Magazine

Advertentieverkoop

Aan dit nummer werkten mee: Maaike Bos,

november 2013, jaargang 17, nummer 4

Bindinc. Adverteren (verzorgd door Sanoma),

Edmee Fijan, Vivian de Gier, Claudia Ho-

Kunst & Cultuur Magazine is een uitgave van

Mariska van Beuzekom, 035 – 6726908,

Sam-Sooi, Ellen Leijser

de AVRO en exclusief verkrijgbaar voor leden.

adverteren@bindinc.nl

Coördinatie Marketing: Susan Severs

Verschijnt 4x per jaar. Een lidmaatschap kost

Postbus 580, 1200 AN Hilversum

Druk: Senefelder Misset

slechts € 10,- per jaar; u bent dan tevens

www.bindinc-adverteren.nl

AVRO-lid.

Advertentiecontracten worden afgesloten

Aan deze uitgave kunnen geen rechten

conform de Regels voor het Advertentie­

worden ontleend. De AVRO behoudt zich het

Klantenservice

wezen, gedeponeerd bij de rechtbanken van

recht voor om prijswijzigingen door te voeren.

Meer informatie over lidmaatschap, bezorgen,

Nederland.

Van werken van beeldende kunstenaars, aangesloten bij een CISAC-­organisatie, is

adreswijzigingen of beëindiging: bel 0900 – 777 9996 (€ 0,15 p/min,

Redactie

het auteursrecht geregeld met ©Pictoright

werkdagen 09:00 – 17:00 uur) of:

Postbus 20002, 1202 AB Hilversum

Amsterdam 2012.

mail naar klantcontactcentrum@avro.nl of

kunstencultuur@avro.nl

schrijf: AVRO Klantcontactcentrum, Postbus

Coördinatie en eindredactie: Emely Nobis

20900, 1202 AS Hilversum.

Basisvormgeving: Greetje de Graaff

Editie 1-2014 verschijnt op 6 februari 2014

Vormgeving: Ingolf Smedicus

Kunst & Cultuur l 51

6457234_KenC_Agenda en colofon 1

17-10-13 13:31

r be T m H e G v no NI en 16 DIES art .nl a A k L de l uwnkun ste Be volke op

SKIP_04535_MVK_A4_advMekka_Kunst-Cultuur.indd 1

SKIP_04535_MVK_A4_advMekka_Kunst-Cultuur.indd 1 6563623_KenC_Advertenties Suggesties.indd 1 Naamloos-1.indd 1

Retouradres KCC, Postbus 20900, 1202 AS Hilversum

De reis van de pelgrim t/m 9 maart 2014

POSTNL PORT BETAALD

m In et he sam tB e rit nw is er h ki M ng us eu m

Verlangen naar Mekka

27-09-13 11:15

27-09-1309:03 11:15 18-10-13 10-10-13 11:49