Het nieuwe Kunst & Cultuur Magazine!

KUNST EN CULTUUR BIJ AVROTROS

Hemel en hel in de stad van Jheronimus Bosch

Erwin Olaf in het Rijks

Volle Zalen voor Cornald Maas Diep geraakt door de Matth채us Passion Karel Appel in gevecht met verf

FEBRUARI 2016

2 INHOUD

FEBRUARI 2016

4 KAREL APPEL knalt in het GEMEENTEMUSEUM

4 10

Tentoonstelling CATWALK in RIJKSMUSEUM

14

Interview met actrice ANNIEK PHEIFER

20

14

Eerbetoon aan onze nationale wildeman Met lezing

26

Erwin Olaf duikt in vier eeuwen haute couture

‘Een stoere vrouw spelen is altijd leuk’

DEN BOSCH barst uit zijn voegen Alles uit de kast in het Jheronimus Bosch-jaar Met een stadswandeling

FERDINAND ERFMANN & zijn vrouwen Vol en robuust

3

____

9

____

36

COLUMN CORNALD MAAS

ACHTER DE SCHERMEN

‘Volle Zalen zal als muziek in hun oren klinken’

Alt Marleene Goldstein over de Matthäus-Passion

19

39

____

BARBARA HEPWORTH komt thuis in het KröllerMüller. Met lezing

24

____

____

26

OOG & OOR

GODEFRIDUS SCHALCKENS intieme wereld in Dordrecht Met lezing

40

De nieuwste boeken, dvd’s en cd’s

25

____

EVEN VOORSTELLEN… Intouchables-acteur Cyriel Guds

THUIS BIJ AVROTROS

MAESTRO

Agenda

Naar de finale met korting

PROJECT ROTTERDAM toont nieuwe generatie talent Met rondleiding

Drents Museum duikt in mysterieuze cultuur

42

31

32

SCHATTEN VAN DE MAYA’S

____

____

____

40

____

44

____

PUZZEL

10

Maak kans op kaarten voor Intouchables

45

____

BINNENKORT IN VONDELCS

33 ____

46

GASTCOLUMN ROBIN DE PUY

____

‘Alles is vastgelegd en opgeslagen’

COLOFON

34 ____

____

ZOEK DE VERSCHILLEN De naakten van Rembrandt en zijn leerlingen

47

20

AVROTROS FOTOGRAFIE WEDSTRIJD En de winnaar is…

4 60 JAAR KAREL APPEL IN HET GEMEENTEMUSEUM

5

‘Ik schilder niet, ik sla’ Nederland heeft een beetje een haat-liefdeverhouding met Karel Appel. Hij geldt als de belangrijkste Nederlandse kunstenaar van de afgelopen halve eeuw, maar dan vooral in het buitenland. Tijd voor een herontdekking! Het Haagse Gemeentemuseum eert Appel met een grote tentoonstelling. TEKST: KOEN KLEIJN

I

n Nederland is Karel Appel een begrip. Hij was een kunstenaar zoals kunstenaars kennelijk horen te zijn: onstuimig en energiek, onbeheerst en eigenwijs, dierlijk en puur. Hij ‘rotzooide maar wat an’, zei hij ooit, en dat werd een gevleugelde term in zijn kleingeestige vaderland. Het paste precies op de tomeloze kunst van de jaren 50, toen werd afgerekend met de duistere oorlogsjaren en kunstenaars het primitieve en het onbeschaafde in zichzelf alle vrijheid gaven. Ze tekenden en schilderden als kinderen.

‘ Voor mij is een tube verf een raket’ Vragende Kinderen, 1948 © KAREL APPEL FOUNDATION, C/O PICTORIGHT AMSTERDAM, 2016

In 1948 verenigde een groepje kunstenaars uit Nederland, België en Denemarken zich in een los verband, CoBrA genoemd. Er waren toen tientallen van dat soort groepjes, meestal losjes verenigd rond een tijdschrift, een ‘manifest’ of gewoon een café in Parijs.

Ze vielen meestal snel weer uit elkaar.

Maar CoBrA werd een begrip. De eerste tentoonstelling in Amsterdam, in 1949, werd een klein schandaal. De kunstenaars begrepen dat ze op de goede weg waren: ze hadden de juiste snaar geraakt. In 1951 viel de groep alweer uiteen. Appel verhuisde naar Parijs, koos zijn eigen weg en werd wereldberoemd.

Dat is écht zo: Appel werd wijd en zijd gezien als de gelijke van Miró, Picasso, Calder en Moore.

Het wonderbaarlijke van Appels lange, zestigjarige carrière is dat die ongebreidelde, kinderlijke energie nooit uitgeput raakte. Hij bleef altijd onze nationale wildeman, een bijna mythische figuur. Appels kunst was echter veel groter en belangrijker dan die van het begin, die onstuimige CoBrA-jaren.

Een rel in de personeelskantine Voor jongens als Karel Appel is de Bevrijding een chaotische, heerlijke tijd.

‘Alles zoop en naaide, heel Europa was een groot matras’, schrijft Remco Campert. Door de oorlog heeft het vertrouwen in het rationele en het beschaafde afgedaan. Appels boezemvriend Corneille schrijft: ‘Onze vrienden zijn de kinderen, de primitieve volkeren, en de psychopaten.’ De eerste tentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam van de CoBrA-jongens wordt uitgelachen. Een wandschildering van Appel voor de personeelskantine van de Gemeente Amsterdam, Vragende kinderen, leidt zelfs tot een rel. De ambtenaren willen er niet naar kijken.

Het beeld van die vragende kinderen kwam voort uit Appels ervaringen in naoorlogs Duitsland: hij zag er hongerende, verarmde kinderen, die hun armen uitstrekten. Hij gebruikt het heel vaak, in werkjes gemaakt met sloophout en straatvuil.

6 60 JAAR KAREL APPEL IN HET GEMEENTEMUSEUM

Phyllis (Nude Series), 1963

The Big Head, 1964

© KAREL APPEL FOUNDATION, C/O PICTORIGHT AMSTERDAM, 2016

Het schildersbeest is geboren In de jaren 50 wordt Appel wereldberoemd en stinkend rijk. Hij wint prijzen op de Biënnales van Sao Paolo (1953) en Venetië (1954). Zijn werk hangt in het Guggenheim Museum en het Museum of Modern Art in New York. Hij verhuist naar die stad. Hij ontmoet Willem DeKooning, en maakt schilderijen met klassieke onderwerpen: het naakt, de vrouw. In Nederland wordt zijn roem definitief gevestigd door de film De werkelijkheid van Karel Appel, door Jan Vrijman. Vrijman stak zijn lens dwars door het doek, waardoor de kijker Karel recht in het gezicht kijkt terwijl hij de verf op het doek smijt. Later zegt Appel over zijn manier van werken: ‘Ik leg het er tegenwoordig flink dik op, ik smijt de verf er met kwasten en plamuurmessen en blote handen tegenaan, ik gooi d’r soms hele potten tegelijk op. Ik rotzooi maar een beetje an.’ Het schildersbeest is geboren.

Wilder en wilder De jaren 60 zijn ook voor Karel Appel ‘swinging sixties’. Hij rijdt in een Rolls Royce, een Ford Thunderbird, een Jaguar. Hij heeft een huis met atelier in New York en een kasteeltje in Frankrijk.

In de schilderijen wordt ‘de materie’

steeds belangrijker. Hij knijpt verf direct uit de tube op het doek of maakt de verf dikker met zand. De beelden worden wilder en wilder, de impasto wordt dikker en smeuïger en vetter. Het is de tijd van pakkende quotes: ‘Ik schilder niet, ik sla.’ ‘Voor mij is een tube verf een raket.’

Hij maakt ook grote reliëfs en vrijstaande beelden van multiplex, in lagen over elkaar. De wildeman wordt in Nederland door een breed publiek omarmd. Overal zijn zijn werken te zien: in wandschilderingen en reliëfs op gebouwen, maar vooral op posters. Kleurige, levendige

© KAREL APPEL FOUNDATION, C/O PICTORIGHT AMSTERDAM, 2016

voorstellingen. Kinderen. Dieren. Vogels die het leven bezingen.

Nog steeds chaos Echt grote kunstenaars vinden zichzelf steeds opnieuw uit. In 1986 wordt Karel Appel 65. Hij koopt in New York een nieuw atelier in een voormalige inktfabriek, waar hij op zeer groot formaat kan schilderen. De formaten worden groter en de kleuren zachter. Appel Meeting with God, 1981 © KAREL APPEL FOUNDATION, C/O PICTORIGHT AMSTERDAM, 2016

7

Appel bleef altijd onze nationale wildeman Appels rijke carrière Het Gemeentemuseum Den Haag wil met 75 schilderijen, 12 beelden en meer dan 30 tekeningen laten zien dat de carrière van Karel Appel (1921-2006) veel belangrijker en rijker was dan veel mensen denken.

Appel ontsteeg in de zestig jaar dat hij actief was aan het imago van het flamboyante schildersbeest. Hij experimenteerde, zocht de grenzen op, werkte met jazzmusici, operacomponisten en choreografen. Zijn totale oeuvre bestaat uit meer dan tienduizend werken. Appel is zonder twijfel de bekendste en beroemdste Nederlandse kunstenaar van de afgelopen halve eeuw, en toch heeft hij altijd een wat ongemakkelijke relatie met zijn vaderland gehad. De waardering in het buitenland was vaak veel groter; erkenning in eigen land kwam maar mondjesmaat, althans bij de elite. Appels vrolijke, kleurrijke werk is altijd opmerkelijk populair geweest. Het is hoog tijd voor een herontdekking.

schildert nooit helemaal abstract. Er blijft altijd iets van een voorstelling te zien, iets van een menselijke figuur, meestal in beweging. Appel zegt: ‘Ik kan nu met verf alles doen wat ik wil, maar het is nog steeds een strijd, nog steeds een gevecht. Op het ogenblik zit ik nog in de chaos. Maar het is nu eenmaal mijn aard om de chaos positief te maken.’

Karel Appel is t/m 16 mei in het Gemeentemuseum Den Haag te zien gemeentemuseum.nl

Standing Nude, 2000 © KAREL APPEL FOUNDATION, C/O PICTORIGHT AMSTERDAM, 2016

Schilderen als een kind In 2000 en 2001 krijgt Appel eindelijk een groot eerbetoon in Nederland, ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag. In het Stedelijk Museum Amsterdam laat hij zeer grote nieuwe schilderijen zien. Een criticus schrijft: ‘De frisse, heldere kleuren krioelen voor je ogen. De vlakken en spatelstreken buitelen over elkaar en getuigen van een wilskracht die na 79 jaar nog altijd niet te stuiten is.’ Beroemde moderne schilders als Baselitz wijzen in die jaren graag naar Appel. Er waren wel meer schilders die hielden van stunten met de kwast, die zich zelfs ‘Nieuwe wilden’ noemden, maar Appel stelt ze gemakkelijk in de schaduw. In de jaren van CoBrA zei Appel dat hij wilde kijken en schilderen als een kind. Zestig jaar later was hij nog steeds een van de weinigen die dat echt konden.

EXCLUSIEF 60 jaar Karel Appel MET LEZING & TENTOONSTELLING Bekijk deze werken (en meer!) met eigen ogen. Kunsthistoricus Benno Hillebrand vertelt je alles over onze nationale wildeman voordat je op eigen gelegenheid de tentoonstelling bezoekt. Koffie met appeltaart is in de prijs inbegrepen.

DATUM

PRIJS

Zondag 13 maart

€ 5,50 voor museumkaarthouders of € 17,- zonder museumkaart

LOCATIE

Gemeentemuseum Den Haag TIJDSTIP

11:15 uur

RESERVEREN EN INFORMATIE

Via avrotros.nl/karelappel of 0900-8767000 Reserveringskosten per boeking: € 1,50 via internet / telefonisch € 3,EXCLUSIEF VOOR AVROTROS CULTUURLEDEN

USEUM

DOOR DE OGEN VAN CORNALD MAAS 9

Weinig gelikt

H

et bleef niet onopgemerkt: het nieuws dat Opium, het televisieprogramma over kunst en cultuur, dat ik 7,5 jaar presenteerde, in december werd stopgezet.

Op last van de NPO die flexibeler wil programmeren en - voor wat betreft rapportage over kunst - liever voor ‘beleving’ pleit dan voor ‘praten’. Die beslissing leverde veel reacties op van vaste kijkers, maar ook van belanghebbenden als theatergezelschappen en museumdirecteuren, die zich vertwijfeld afvroegen waar ze voortaan hun voorstellingen of tentoonstellingen onder de aandacht konden brengen.

Het riep bij mij ook de nodige herinneringen op. Opium bestond uiteindelijk net iets langer dan De Plantage, het zondagmiddag-cultuurprogramma uit de jaren negentig waarvan ik eindredacteur was en dat door Hanneke Groenteman werd gepresenteerd.

Bij haar kon ik min of meer de kunst afkijken. Hanneke had, vond ik, alles wat een presentator van een cultuurprogramma moest hebben: een sterke persoonlijkheid, wezenlijke interesse, grote betrokkenheid zonder te klef te worden, en, niet in de laatste plaats, de nodige humor en zelfspot. Met veel plezier denk ik nog altijd terug aan de keer dat ze acteur Arjan Ederveen te gast had. Hij was niet op zijn gemak en zat zenuwachtig op zijn stoel heen en weer te wippen – tot Hanneke er genoeg van kreeg en vroeg of hij soms naar de wc moest. Na zijn bevestigende antwoord nam ze een kloek besluit: dat hij dat dan maar beter kon doen.

En ze praatte moeiteloos de tijd vol dat Ederveen van tafel vertrokken was.

Weinig gelikt, zo’n moment, en ook ontregelend – precies waarop je als programmamaker hoopt. In al die Opium-jaren was er nooit een gast die halverwege dringend naar de wc moest. Maar ik herinner me wel het moment waarop Georgina Verbaan diep onder de indruk was van een gedicht dat Jan-Willem Anker voor haar voorlas. En hoezeer actrice Anniek Pheifer overrompeld was toen ze te horen kreeg dat ze de Mary Dresselhuys Prijs gewonnen had, en niet meer kon ophouden met huilen.

In een van de laatste uitzendingen van Opium, zocht ik, in een reportage, acteur Bram van der Vlugt in zijn kleedkamer op. Hij gaf een mooi en uniek inkijkje in zijn theaterrituelen, vlak voor de voorstelling begon.

Opium is niet meer, maar vanaf 17 maart reis ik stad en land af, naar schouwburgen en theaters, voor dat soort reportages die de wereld van de podiumkunsten op bijzondere wijze ontsluiten. Het programma krijgt een titel die alle acteurs, regisseurs en theatermakers als muziek in de oren zal klinken: Volle Zalen.

‘Bij Hanneke kon ik min of meer de kunst afkijken’

Vul het formulier in op deze pagina