ریکالم
جێرمی کۆربین بومه‌له‌رزه‌یه‌ک له‌به‌ریتانیا
www.awene.com
رۆژنامه‌یه‌كی سیاسیی گشتییه کۆمپانیای ئاوێن ه ده‌ریده‌کات
ژماره ()495 سێشەممە 2015/9/15
هه‌ندێ زه‌وی بازرگانی له‌که‌الر به‌راورد به‌پێش قه‌یرانه‌كان 90ده‌فته‌ر دۆالر دابه‌زیوه 8
له‌سلێامنی 4هەزار‌و 396 منداڵی ئاوارە لەدایك بوە
7
ئەو شەوە تەرمی کچەکەم لەباوەش کردو خەوتم
18
9
تورکیا به‌ره‌یه‌کی پارتی توانی سه‌ركه‌وتو نوێی شه‌ڕ له‌ڕۆژئاوا بێت له‌و به‌رنامه‌یه‌ی داینابو بۆ شكستپێهێنانی ده‌کاته‌وه
په‌رله‌مان
6
ئاشتی هه‌ورامی :حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان په‌كخران
2
ی موچه ن ه من‌و نه رێباز حه‌مالن بهرپرس نین له‌دواكه‌وتن
ئاش���تی هه‌ورامی وه‌زیری س���امان ه میلله‌ت ناكه‌نه‌وه". ی جه‌غتی ل���هوه كرد ك ه هه‌ورام��� ی سروش���تیه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم كوردس���تان ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه ئه‌گه‌ر سه‌ركردایه‌تی سیاسی رێگه‌یان ی ی حكوم هتو بدایه مانگی ئازاری ئه‌مساڵ وه‌زاره‌ت ی سه‌رۆكایه‌تی كار پرس ی په‌كخستوه ،ئه‌و ده‌ڵێت سامانه سروشتییه‌كان نه‌وت ههنارده په‌رله‌مانیش "نه من‌و ن���ه رێباز حه‌مالن بهرپرس بكات ،ئه‌وا ئێستا هه‌رێمی كوردستان خاوه‌نی دو ملیار دۆالر پاره‌ی زیاده ی موچه". نین له‌دواكه‌وتن ی ده‌بو ،نه‌ك ئهوهی قه‌رزار بێت. ی هه‌ورام تایبه‌ت به‌ئاوێنه :ئاشت ی ێ بهرپرس���ه لهوه ئه‌و وت���ی "ك له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا ی ێ مانگ رایگه‌یان���د ك ه ده‌س���ه‌اڵت‌و بڕیار ن ه فه‌رمانب���ه‌ران موچه‌ی س��� ی به‌ده‌ست په‌رله‌مانه‌وه‌یه‌‌و ن ه به‌ده‌ست رابردویان وه‌رنه‌گرتوه؟ ئایا ئاش���ت سه‌رۆك وه‌زیرانه‌وه‌یه ،به‌ڵكو بڕیاره هه‌ورامیی���ه؟ ئایا رێبازه؟ نا .ئهوهی ه ی خۆم بفرۆشم، قورس‌و گه‌وره‌كان له‌سه‌رو ئه‌وانه‌و‌ه كه نایه‌ڵێت نه‌وته‌كه ده‌درێ���ن ،ئه‌و وتی "م���ن لهنزیكهوه ك���ه نایه‌ڵێت وه‌زیرێك���ی وه‌ك رێباز ی ب���كات‌و موچه ی خ���ۆم ئه‌م ه ده‌بینم ،میلله‌ت حه‌مالن چاكس���از به‌چاو رێكبخاته‌وه". نایبینێت". وتیش���ی "ئه‌م حیزبانه زۆر باسی وتیش���ی "ئ���هو س���ه‌ركردایه‌تیی ه ی ده‌كه‌ن ،به‌اڵم پرسیارێك سیاسیه‌ی ك ه ده‌ڵێن من خاوه‌نی ئه‌و دیموكراس حیزب���ه‌م ،من خاوه‌ن���ی ئه‌م واڵته‌م‌و ئای���ا ئ���ه‌م حیزبانه دیموكراس���یین ی په‌رله‌مان‌و حكومه‌تیشن‌و خۆیان؟" له‌ده‌ره‌وه خۆی���ان س���ه‌پاندو‌ه به‌س���ه‌ر ی هه‌ردوكیش���یاندا ،بیر له‌به‌رژه‌وه‌ند
ئاشتی هه‌ورامی
3
به‌هه‌مان گرفته‌کانی رابردوهوه ئەمڕۆ ساڵی نوێی خوێندن ده‌ستپێده‌کات
سه‌باره‌ت به‌پرسی سه‌رۆکایه‌تی
یه‌كگرتو :را ی جیاواز له‌ناو چوار الیه‌نه‌كه هه‌یه
ئه‌بوبه‌ك���ر هه‌ڵه‌دن���ی ئه‌ندام��� ی دانوس���تانكاری یه‌كگرتوی ئیس�ل�امی له‌كۆبونه‌وه پێن���چ قۆڵییه‌كان ده‌ڵێت "رای جیاواز له‌ناو چوار الیه‌نه‌كه هه‌یه سه‌باره‌ت به‌پرسی سه‌رۆكایه‌تی ،به‌اڵم وه‌اڵمه‌كه‌ی ئێم���ه هاوبه‌ش ده‌بێت بۆ
ئه‌مڕۆش جارێكی تر دابنشینه‌وه ،ئه‌و پارتی". ئاوێنه ،هه‌ولێر :ئه‌بوبه‌كر هه‌ڵه‌دنی وتی "ئه‌مڕۆ كاتژمێر نۆ یاس���اییه‌كان به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند كه پارتی س���ێ كۆده‌بنه‌وه‌‌و كاتژمێر یانز‌ه سیاسیه‌كان پێش���نیاری بۆ چوار الیه‌نه‌كه كردبو ،كۆده‌بنه‌وه‌‌و وه‌اڵمی پارتی ده‌ده‌ینه‌وه دوێنی ئه‌م چوار الیه‌نه دانیش���تن بۆ له‌دو س���توندا ،ئه‌گه‌ر س���ه‌رۆك له‌ناو ی ئه‌و پێشنیارانه‌‌و وا بریاره په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردرێت ده‌سه‌اڵته‌كانی وه‌اڵمدانه‌وه
جۆرێك ده‌بێت له‌ن���او خه‌ڵكیش بێت جۆرێك���ی ت���ره ،ئیتر پارت���ی به‌هه‌ر كامیان رازی بو كێشه نیهو ئاساییه". وتیش���ی "رای جیاواز له‌ن���او چوار الیه‌نه‌كه هه‌یه لهسهر مه‌سه‌له‌كه ،به‌اڵم وه‌اڵمه‌كه‌ی ئێمه هاوبه‌ش ده‌بێت".
هه‌ڵه‌دنی ئه‌وه‌ش���ی رونكرده‌وه ك ه كۆبونه‌وه‌كه‌ی دوێنێ لهبهرئهوه دواخرا كه ئ���ه‌وان به‌یه‌كگرتوی���ان راگه‌یاندبو ك���ه‌وا هه‌ر الیه‌نێ���ك ته‌نها یه‌ك كه‌س به‌شداری بكات ،به‌اڵم ئه‌وان هه‌ریه‌كه به‌سێ نوێنه‌ر هاتبون.
بلیتی فڕۆکه‌ی تورکیا سێ قات به‌رزده‌بێته‌و‌ه به‌هۆی زۆری گه‌شتکردنی هاواڵتیانی هه‌رێمی کوردس���تانه‌وه ب���ۆ واڵتی تورکی���ا ،بلیت���ی فرۆک���هی نێوان هه‌رێمی کوردس���تان‌و واڵتی تورکیا س���ێ قات به‌رزده‌بێت���ه‌وه‌و خاوه‌نی نوسینگه‌یه‌کی گه‌ش���تیاریش ئاماژه بۆ ئ���هوه ده‌کات که هۆکاره‌که‌ی بۆ ئه‌و لێش���اوی هاواڵتیانه ده‌گه‌ڕێته‌وه که ڕوده‌که‌نه ئه‌وروپا.
ئاوێن���ه ،س���لێمانی :خاوه‌ن���ی نوس���ینگه‌ی کارۆس بۆ گه‌شتوگوزار به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د "له‌ئێس���تادا نرخ���ه‌کان به‌ش���ێوه‌یه‌کی به‌رچ���او به‌ر‌زبوه‌ته‌وه‌و گه‌یشتوه‌ته 800سه‌د تا هه‌زار دۆالر بۆ یه‌ک سه‌ر". ئه‌مه له‌کاتێکدایه پێش���تر هه‌مان بلیتی فڕۆکه بۆ گه‌شتکردن بۆ تورکیا به‌پێی کۆمپانیا جیاوازه‌کان له‌نێوان
نیشتیمان بۆ ناو تەنەکەی خۆڵەکە ناونیشان :سلێامنی ته‌الری زارا -نهۆمی سێه‌م -شوقه‌ی ژماره 32
12
ته‌له‌فۆن 3202416 :
170دۆالر بۆ 300دۆالردابو. له‌ب���اره‌ی ه���ۆکاری به‌رزبونه‌وه‌ی بلی���ت خاوه‌نی ئ���هو نوس���ینگه‌یه ئام���اژه‌ی ب���ه‌وه‌دا ک���ه نرخ���ه‌کان له‌کۆمپانیاکان���هوه گ���ران نه‌کراو‌ن، "به‌ڵکو ئهوه په‌یوه‌ندی به‌وه‌وه هه‌یه که فڕۆکه‌کان جێگاکانی قه‌پاته‌و بۆ به‌رواری نزیک نرخ���ه‌کان گرانه ،بۆ به‌رواری دورت���رو دوای جه‌ژن وه‌ک
خۆیه‌تی". هه‌روه‌ه���ا ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���دا ک ه ناجێگیری���ی ده‌روازه‌ی س���نوریی ئیبراهی���م خه‌لی���ل له‌چه‌ن���د رۆژی راب���ردوداو قورس���یی گه‌ش���تکردن به‌رێگای وشکانیی‌و پاس ،هۆکارێکی دیکه‌یه که هاواڵتیان زیاتر له‌رێگای فڕۆکه‌وه گه‌شتبکه‌ن. له‌ئێستادا بلیتی فڕۆکه بۆ تورکیا
خواس���تی زۆری له‌س���ه‌ره ئه‌وی���ش به‌ه���ۆکاری ئ���ه‌وه‌ی ژماره‌یه‌کی زۆر له‌گه‌نج���ان‌و هاواڵتیان���ی هه‌رێم���ی کوردستان به‌مه‌به‌ستی کۆچکردن بۆ واڵتانی ئه‌وروپی ،سه‌ره‌تا به‌رێگه‌ی فه‌رمیی‌و له‌ڕێ���گای فڕۆکه‌وه ده‌چنه تورکی���او دوات���ر له‌وێ���وه به‌رێگای قاچاخ ڕوه‌و واڵتانی دیکه‌ی ئه‌وروپی ده‌که‌ونه ڕێ.
گەڕان بەدوای نیشتیماندا کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
13 تیراژ4500 :
2
تایبه‌ت
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
په‌كه‌كه داوای الیه‌نی سێهه‌م ده‌كات بۆ رێكه‌وتنه‌كانی لهگهڵ ده‌وڵه‌ت په‌كه‌كه باس لهوه ده‌كات كه ده‌وڵه‌ت ی توركیا پابه‌ند به‌رێكه‌وتنه‌كانی لهگهڵ كورد نابێت‌و باس����ی ئه‌وه‌ش ده‌كات بۆس����ه‌رگرتنی رێكه‌وتنه‌كان‌و الیه‌نی نیازپاك به‌ده‌ركه‌وێت پێویسته یه‌كێك له‌واڵته ئه‌وروپیه‌كان ببێته نێوانگیر. س����ه‌ردارقادر -ئاوێنه :بهرپرس���� ی په‌یوه‌ندییه‌كان����ی كه‌جه‌كه ،ده‌مهات عه‌گید به(ئاوێن����ه)ی راگه‌یاند":ئێمه
په‌له‌مانتارێک: کارده‌که‌ین بۆ قه‌ده‌غه‌کردنی ماڵپهڕه سێکسیه‌کان له‌کوردستان
گه‌یش����توینه‌ته ئ����هو باوه‌ڕه‌ی ش����ه‌ڕ رۆژی نه‌ورۆز له‌ئامه‌د بۆ چاره‌س���ه‌ری چاره‌س����ه‌ر نیه ،هه‌ربۆیه له‌دوای چل كێش���هی ك���ورد پرۆس���هی ئاش���ت ی س����اڵ له 21ی ئاداری 2013په‌كه‌كه راگه‌یان���دو مه‌رجی توركیاش���ی قبوڵ ی كرد ئه‌وه‌ش كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی بو. سیاس����ه‌تی خۆی له‌چه‌كداری گۆڕ بۆ خه‌باتی سیاس����ی ،چونكه ش����ه‌ڕ عه‌گی����د وتیش����ی":له‌به‌ر ئ����ه‌وه‌ی چاره‌سه‌ر نییه ،هه‌مو شتێك به‌گفتوگۆ ده‌وڵ����ه‌ت هه‌م����و رێكه‌وتنه‌كان����ی چاره‌سه‌ر ده‌بێت". هه‌ڵوه‌ش����اندۆته‌وه‌و دی����اره نی����ازی په‌كه‌ك���ه ل���ه21ی ئ���اداری 2013ئهوهی نیه كێش����ه‌كانی لهگهڵ كورد له‌جه‌ژن���ی نه‌ته‌وه‌یی ك���ورد له‌یه‌كه‌م چاره‌س����ه‌ر بكات ،به‌جۆرێ����ك دوای
چه‌ند رۆژێ����ك له‌هه‌ر رێكه‌وتنێكدا ك ه رای گشتیو جیهان ده‌زانێ راسته‌خۆ به‌تاڵ����ی ده‌كات‌و وه‌ك ئهوه وایه كه نه‌كرابێت". وتیش����ی "بۆچاره‌س����ه‌ری كێشه ی نێ����وان ك����وردو به‌ئامانج گه‌یش����تنی رێكه‌وتنه‌كان����ی نێوانمان ،پێویس����ته واڵتێكی دادوه‌ری كه قورسایی خۆی له‌س����ه‌ر هه‌ردوال هه‌بێ����ت نێوانگیری
بكات ،بۆ ئ����ه‌وه‌ش واڵتێكی ئه‌وروپی یان ئه‌مه‌ریكا پێویس����ته وه‌ك الیه‌ن ی س����ێهه‌م به‌ش����داری رێكه‌وتنه‌كان����ی نێوان ك����وردو توركیا بێت بۆ ئهوهی الیه‌نی به‌رامبه‌ریش نیازپاكی له هه‌ر رێكه‌وتنێك به‌دیار بكه‌وێت". له‌ماوه‌ی راب����ردودا ئه‌مه‌ریكا داوای له‌په‌كه‌كه‌و توركیاش كردوه كه شه‌ڕی نێوانیان كۆتایی پێبهێنن‌و ئاگربه‌ست رابگه‌یه‌نن.
توركیا به‌ره‌یه‌ك ی نوێی شه‌ڕ له‌رۆژئاوا ده‌كاته‌وه
یه‌په‌گ����ه ب����اس ل����هوه ده‌كات ك ه توركیا داوای له‌به‌ره‌ی نوسره كردوه كه هێ����زی خۆی له ناوچه‌كانی نێوان عه‌فرین‌و كۆبانێ بگوازێته‌وه بۆ شاری ئه‌دل����ب بۆ چه‌ن����د مه‌به‌س����تێك كه دوێن���ێ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق دیاترینیان به‌ره‌یه‌كی ش����ه‌ڕی نوێیه پ���رۆژه یاس���ای بلۆککردن���ی ماڵپهڕه له‌كانتۆنی عه‌فرین. سێکسییه‌کانی په‌سه‌ندکردو وه‌زاره‌تی س����ه‌ردار قادر ،ئاوێنه :فه‌رمانده‌ی رۆش���نبیریی عێراقی���ی پابه‌ندک���رد به‌قه‌ده‌غه‌کردن���ی ئ���هو ماڵپه‌ڕان��� ه یه‌كینه‌كان����ی پاراس����تنی گ����ه‌ل له‌س���نوری عێراق���دا ،په‌رله‌مانتارێکی (یه‌په‌گه) عه‌ق����ی كۆبانی به‌ئاوێنه‌ی هه‌رێمی کوردستانیش رایده‌گه‌یه‌نێت ک ه وت":له‌ئێس����تادا ب����ه‌ره‌ی نوس����ره ئه‌وان کاری جددی ده‌که‌ن بۆ بڕیارێکی له‌س����ه‌رداوای توركیا هه‌مو هێزه‌كانی خۆی له‌ناوچه‌ی عزازو باب‌و مونبك‌و هاوشێوه له‌کوردستاندا. ئاوێن���ه ،س���لێمانی :هه‌رچه‌ن���ده جرابلس كه ئ����هو ناوچانه كه‌وتونه‌ته په‌رله‌مانی عێراق یاساکه‌ی په‌سه‌ندکرد ،نێ����وان كانتۆنی عه‌فری����ن‌و كۆبانێ‌‌و به‌اڵم له‌هه‌رێ���م جێبه‌جێناکرێت ،ئومێد گواس����تۆته‌وه ب����ۆ ش����اری ئه‌دل����ب محه‌م���ه‌د س���اڵح وته‌بێ���ژی وه‌زاره‌تی ك����ه كه‌وتۆت����ه سه‌رس����نوری نێوان گواس���تنه‌وه‌و گه‌یاندن���ی هه‌رێم���ی توركیاو كانتۆنی عه‌فرین له‌باش����وری كوردس���تان ،له‌و بارهیهوه به‌ئاوێنه‌ی رۆژئ����اوای كانتۆنه‌كه‌و ئ����هو ناوچه‌یه راگه‌یان���د" ،ه���ه‌ر بڕیارێ���ک له‌به‌غدا له‌ئێس����تادا له‌ژێر ده‌سته‌اڵتی به‌ره‌ی ده‌ربچێت ئه‌گه‌ر س���یادی نه‌بێت ،ئێم ه نوسره‌دایه". پابه‌ن���دی نابین ،ئه‌گ���ه‌ر ئه‌نجومه‌نی كۆبانی وتیش����ی":بۆ ئه‌م ناوچانه وه‌زیرانی هه‌رێمی کوردستان ڕه‌زامه‌ندی له 11ی ئه‌م مانگه به‌فه‌رمی به شابا لهسهر نه‌دات". ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���کرد ک��� ه له‌کاتێکدا ناسرا كه توركیا ده‌یه‌وێت شابا بكاته ئه‌گ���ه‌ر په‌رله‌مان���ی کوردس���تان ئه‌و ناوچه‌ی دژه فری����ن هه‌رچه‌نده كورد بڕیاره په‌س���ه‌ند ب���کات" ،ئه‌نجومه‌نی دژایه‌ت����ی ده‌كات ،چونكه 100گوند وه‌زیرانی���ش پێوه‌ی مول���زه‌م ده‌بێت‌و زیاترل����هو ناوچانه‌ن ،ته‌نها 7گوندی له‌هه‌رێمی کوردستانیش ده‌چێته بواری توركمانه‌كان له‌و ناوچانه هه‌ن". نوس����ره ئه‌وه‌یه ده‌یه‌وێت كورده‌كان عه‌فری����ن هه‌ڵكه‌وت����هی جوگرافیای جێبه‌جێکردنه‌وه". له‌باره‌ی مه‌به‌ستی كشانه‌وه‌ی نوسره له‌زێدی خۆیان ده‌ربكات‌و توركمانه‌كان شاخ‌و كوێس����تانه‌و هێزێكی ناوه‌ندی به‌اڵم وته‌بێژه‌که‌ی وه‌زاره‌تی گه‌یاندن جێه‌جێکردنی بڕیارێکی له‌و شێوه‌یه‌ی له‌ناوچه‌كانی نێوان كانتۆنی كۆبانێ‌‌و لێ����ی نیش����ته‌جێ بكات‌و به‌ئاش����كرا پ����ه‌روه‌رده‌ی یه‌په‌گه‌ی����ه له‌چی����ای عه‌فرین ،كۆبانی ده‌ڵێت":مه‌به‌س����ت ده‌ڵێت بۆ من به‌ره‌ی نوسره‌و داعش‌و هاوار تا چی����ای لیلول ،جگه له‌وه‌ش له‌الیه‌نی هونه‌رییه‌وه ،بە له‌كش����انه‌وه‌ی هێزكان����ی نوس����ره توركمان له‌و ناوچه‌یه‌بن باشتره نه‌ك ده‌وروب����ه‌ری عفرین خه‌ڵكی توركمان "زۆر ئه‌سته‌مه" ناودەبات. مه‌ڕوان گه‌اڵڵی ،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی له‌وناوچانه له‌دروس����تكردنی ناوچه‌ی كورد ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه توركمانه‌كان رومی لێیه كه به‌زمانی رۆژئاوا پێیان کوردس���تان له‌وباره‌ی���هوه به‌ئاوێنه‌ی ئ����ارام‌و كش����انه‌وه‌ی هێزی نوس����ره رێژه‌یان زۆر كه‌من‌و ته‌نها 7گوندیان ده‌ڵێ����ن تات ،تات����ه‌كان وه‌ك عه‌ره‌ب راگه‌یاند ک���ه ئه‌و ماڵپه‌ڕان��� ه کارێکی بۆ ئه‌دل����ب دروس����تبونی به‌ره‌یه‌كی هه‌ن ،ب����هو رێژه‌یه ناتوان����ن رێگری شوفینی نین ،به‌ڵكوالیه‌نگیری كوردن نه‌رێنی خراپیان کردوه‌ته‌سه‌ر هاواڵتیانی ش����ه‌ڕی نوێیه له‌رۆژئاوای كوردستان له‌ستراتیژیه‌تی رۆژئاوا بكه‌ن كه ببێته ده‌یانه‌وێت دۆستایه‌تیان لهگهڵ كورد عێ���راق ،ئه‌و ده‌ڵێت "هیوادارم هه‌رێمی بۆ لێكجیاكردن����ه‌وه‌ی هه‌ردو كانتۆنی هۆی ئهوهی رۆژئاوا به‌ده‌ریای س����پی هه‌بێ����ت ،زۆربه‌ی خه‌ڵك����ی عفرینی کوردستانیش ئه‌و هه‌نگاوه بنێت‌و ئه‌گه‌ر عه‌فرین‌و كۆبانیی����ه ،هه‌ربۆیه توركیا نه‌به‌سترێته‌وه ،جگه له‌مه‌ش توركیا یه‌په‌گه‌ن ،یه‌په‌گه‌ش به‌و هێزه ئه‌زانن ی پێ ببه‌ستن". حکومه‌تیش پابه‌ن���د نه‌بێت ،په‌رله‌مان له‌ئێستادا بۆ لێدانی عه‌فرین هاوكاری ده‌یه‌وێ����ت ه����ه‌ردو كانتۆنی عه‌فرین‌و كه پشت زۆری نوس����ره‌و داعش ده‌كات‌و هه‌مو كۆبان����ێ به‌ی����ه‌ك نه‌به‌س����ترێنه‌وه‌و هه‌نگاوێکی هاوشێوه‌ی به‌غدا بنێت". هه‌ریه‌ك له‌یه‌په‌گه لهگهڵ س����وپای له‌ب���اره‌ی ئ���ه‌وه‌ی ئای���ا ئ���ه‌وان ئه‌و كه‌سانه‌ش����ی ك����ه له‌راب����ردودا عه‌فرینیش به‌ره‌و كاول����كاری ببه‌ن‌و س����وار واته سوپای شۆڕه‌شگێڕان كه له‌په‌رله‌مان کارده‌ک���ه‌ن بۆ دەر‌کردنی گه‌یش����تبونه توركی����ا ب����ۆ ئ����ه‌وه‌ی وه‌ك كۆبانێی لێ بكه‌ن". ماوه‌ی ش����ه‌ش مانگه پێكهاتوه‌و كه یاسایه‌کی هاوش���ێوه ،گه‌اڵڵی ئاماژه‌ی په‌یوه‌ندی به‌ریزه‌كانی داعشه‌وه بكه‌ن كۆبانێ له‌ب����اره‌ی كانتۆنی عه‌فرین پێكهاته‌ك����هی له‌چه‌كدارانی س����وپای به‌وه‌ک���رد "ئێمه کۆمه‌ڵه ئیش���ێکمان چون بۆ ناو ڕیزه‌كانی نوسره". له‌به‌رده‌س���تدایه ،ئه‌و ئیش���ان ه ته‌واو زانی����اری زیات����ری به‌ئاوێن����ه داو ئازادو به‌ره‌ی كوردو لیوای سه‌لجوقیه بکه‌ین هه‌نگاوی جددی بۆ ئه‌و بواره‌ش كۆبان����ی زیات����ر ده‌ڵێت":ئامانجی ده‌ڵێت":جیاوازی له‌نێ����وان كانتۆنی توركمانه‌كانن له‌دژی نوس����ره‌و داعش ده‌نێین" س����ه‌ره‌كی توركیا له‌هاوكاری كردنی كۆبان����ێو عه‌فری����ن زۆره ،چونك����ه وه‌ستاونه‌ته‌وه‌و سوپای شۆڕه‌شگێران
هێزه‌کانی
YPG
ئه‌و سوپایه له‌الیه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه باوه‌ڕی پێكراوه ت����ا ئێس����تا ئه‌مه‌ریكیه‌كان له‌په‌روه‌رده‌كردن����ی به‌رده‌وام����ن سوپای شۆڕه‌ش����گێران ،تا ئێستا كه هێزه‌كه له‌دژی داعش له‌ش����ه‌ڕدا نیه توركمانه‌كانن‌و له‌توركیاوه نزیكن ". عه‌فری����ن یه‌كێك����ه له‌كانتۆنه‌كانی رۆژئ����اوای كوردس����تان ،ناوچه‌یه‌ك ی كویستانی‌‌و شاخاوییه‌‌و شاخه‌كانی 700 بۆ 1300مه‌تر به‌رزن‌و روبه‌ری 3850م دوجایه كه %2ی روبه‌ری سوریا پێك دێنێت 99.5،ی دانیش����توانی كوردن كه ل����ه 360گوندو 8قه‌زا پێكدێت‌و دانیش����توانی به‌پێی ئاماری س����اڵی ،2002ژماره‌ی����ان له‌ملیۆنێ����ك كه‌س زیات����ره و له‌س����هردهمی میتانیه‌كان وه‌ك ئاوایی دروس����ت كراوه نزیكه‌ی س����ه‌ده‌یه‌ك گوند بوهو له ئێستاشدا یه‌كێكه له پارێزگاكانی سوریا.
له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کی بێ ناونیشان 23هەزار كەس موچەی تایبەت وەردەگرن ئا:ئاوێنه بەڕێوەبەرایەتیەكی وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی كە بارەگاكەی لەشاری سلێمانیە‌و بێ ناونیشانە، موچە دەدرێتە 23هەزار كەس‌و جێگری سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی لەپەرلەمانی كوردستانیش رایدەگەیەنێت "لەچوارچێوەی پڕۆژەی چاكسازیی‌و پێداچونەوە بەسیستمی موچەدا لەموچەی ئەو بەڕێوەبەرایەتیە دەكۆڵینەوە". لەبەدواداچونەك����ەی ئاوێن����ەدا‌و پشتبەس����تن بەنوس����راوێك ك����ە مێژوەك����ەی بۆ ناوەڕاس����تی س����اڵی 2011دەگەڕێت����ەوە ،موچەخۆران����ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌ک����ی بێ ناونیش����ان سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی کۆمه‌اڵیه‌تی ،بریتیە لە 20ه����ه‌زارو 193كەس‌و بڕی پارە ب����ۆ یەك مانگ بۆ موچەی ناوش����ارو دەرەوەی ش����ار 906ملی����ۆن‌و 673 هه‌زار دیناره‌و بۆ ماوه‌ی س����اڵێکیش
دیاریکراون‌و موچه‌که‌یان وه‌ک یارمه‌تی کۆمه‌اڵیه‌تی پێده‌درێ����ت ،هه‌رچه‌نده به‌هۆی قه‌یرانی داراییه‌وه هه‌ندێک له‌و موچانه وه‌ستاوه. ش����یالن جەعفەر ئام����اژە بۆ ئەوە دەكات كە ئەو زۆر بەزەحمەت ئامار‌و دۆس����یەكانی دەس����تكەوتوە‌و وتی" لیس����تی ئەو 23هەزار موچەخۆرەم زۆر بەزەحمەت دەستكەوت .پێشوتر هەر ئینكاری لێدەكرا‌و دەشاردرایەوە‌و ئەو كارەش لەنێوان چەند كەس����ێكدا كراوە".
موچه‌که‌یان ده‌گاته نزیکه‌ی 11ملیار دینار. به‌پێ����ی زانیارییه‌کان ئ����هو موچانه که‌مترینیان 22هه‌زارو پێنج س����ه‌ده‌و زۆرترینیان 675هه‌زار دیناره. له‌وباره‌ی����هوه جێگ����ری س����ەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی‌و منداڵ‌و خێ����زان لەپەرلەمان����ی كوردس����تان، ش����یالن جه‌عف����ه‌ر ئ����هو زانیاریانه‌ی پشتڕاستکرده‌وه‌و به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئەوەی ئێمە بەدواداچونمان بۆ كردوە وەك لیژنەكەمان هەندێك موچە هەیە لەو بەڕێوەبەرایەتیە دەدرێت‌‌و من خۆم جێگ����ری س����ەرۆكی لیژن����ەی بەدواداچونم بۆ ئ����ەو بابەتە كردوە‌و لیستەكانیش����م دەستكەوتوە‌و لیستی كاروب����اری كۆمەاڵیەت����یو من����داڵ‌و ناوەكانی ئەو بەڕێوەبەرایەتیەم لەالیە خێ����زان له‌په‌رله‌مان����ی کوردس����تان كە 23هەزار كەس����ێكە‌و موچەی لێ راگه‌یان����د ک����ه ئ����ه‌وان پرۆژه‌یه‌کیان وەردەگرن‌و بێگومان ئەوە چارەس����ەر هه‌یه ب����ۆ چاره‌س����ه‌رکردنی موچه‌ی تۆڕی پاراس����تنی کۆمه‌اڵیه‌تی "وەك دەكەین". وتیشی" ئێمە نامانەوێ قوتی خەڵك لیژنەكەم����ان دوای بەدواداچونم����ان ببڕین بەاڵم ئەمانەوێ رێگری لەكاری هەمومان كۆك بوین لەس����ەر ئەوەی ك����ە لەسیس����تمی موچەپێدانی تۆڕی نایاسایی بكەین". ئه‌و که‌س����انه له‌الیه‌ن حیزبه‌کانه‌وه پاراستنی كۆمەاڵیەتی وەزارەتی كارو
كاروباری كۆمەاڵیەت����ی ناعەدالەتی‌و نادادپەروەری هەی����ەو چەند جارێك وەزیرمان بانگكرد بۆ لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی‌و لەوێ قس����ەمان لەگەڵ ك����ردو ئەویش بەڵێن����ی ئەوەیدا هەر لەبەرنامە‌و كارنامە چاكس����ازییەكانی حكومەت����ی هەرێمی كوردس����تان واتا لەكارنامەی كابینەی هەشتدا یەكێك لەچاكسازییەكان ئەوەیە كە پێویستە هەمو دامودەزگاكان رێكبخرێنەوە". وتیشی "ئەو سیستمە ئەلەكترۆنیەی كە وەزارەتی ناوب����راو رایگەیاند هەر لەچوارچێوەی ئەو چاكس����ازییانەدایە ك����ە حكوم����ەت لەكابینەی هەش����تدا رایگەیاند‌و ئەوە زۆر كارئاسانی كردوە چونكە هەمو قەزاكان دەبەس����تێتەوە پارێزگاكانی����ش بەپارێ����زگاكان‌و دەبەستێتەوە بەوەزارەتەوە". جێگری سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەت����یو من����داڵ‌و خێ����زان لەپەرلەمانی كوردستان رایگەیاند "لەو سیس����تمەدا هەر كەسێك دو موچەی هەبێت یەكێكی����ان دەبڕدرێت‌و بەپێی
داتاكان����ی وەزارەت����ی كار لەو كارەدا زیاتر لە 2ملیار دینار دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت". لەبارەی ئەوەی ئەم موچانە لەرێگەی حزبەوە كراون ،شیالن جەعفەر وتی" بێگومان وایە چونكە دو دەس����ەاڵت‌و دو ح����زب ب����وەو دو حوكمڕانی بوە لەكوردس����تان‌و هەریەكە‌و كردویەتی بۆ ئەندام����ی خۆی‌و ب����ۆ الیەنگرانی حزبەكەی خۆی كاری كردوە". جێگری سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی‌و منداڵ‌و خێزان لەپەرلەمانی كوردس����تان ئاماژە بەالیەنێكی سلبی ئەم سیتمەی بەئەلەكترۆنكردنی تۆڕی پاراستنی كۆمەاڵیەتی دەكات‌و دەڵێت "ئەم سیس����تمە تەنها ناوە دوبارەكان ئاش����كرادەكات‌و ئێم����ە كاردەكەی����ن جارێك����ی تر بەدواداچون بۆ لیس����تی موچەی تۆڕەكە بكەین‌و پێداچونەوەی ب����ۆ بكەی����ن لەرێگ����ەی لیژنەیەك����ی پەیوەندیدارەوە بۆ ئەوەی ئەو كەسەی رێنماییە یاساییەكان نایگرێتەوە ئەو موچەیە وەرنەگرێت".
ئاوێنه‌ی رووداوه‌کان
تا بارزانی سه‌رۆك بێ چاكسازی ئاسنی سارد كوتینه! سیروان ره‌شید وێنه‌ی ئێستای بارودۆخی سیاسی هه‌رێم‌و ملمالنێ له‌قه‌یرانی سه‌رۆكایه‌تی كوردستاندا، له‌نێوان چوارالیه‌نه‌كه‌و پارتی لهسهر دوجۆری تێڕوانین‌و دو فه‌لسه‌فه‌ی حكومڕانی جیاوازه بۆ نه‌خشاندنه‌وه‌ی ئاینده‌ی حكومڕانی هه‌رێم. پارتی ده‌یه‌وێ سیستمی حكومڕانیه‌كه نه‌ك ته‌نها به‌و شێوه چه‌قبه‌س����توییه‌ی ئێستای حكومڕانی بمێنێته‌وه ،به‌ڵكو به‌نایاس����اییو به‌كه‌ڵه‌گایی بۆ زه‌مه‌نێكی 10تا 20س����اڵی دیكه پره‌نسیپه دیموكراس����یو یاساییه‌كان بخاته ژێرپێوه‌و ئه‌و س����وڵتانیزمه شه‌خسی‌‌و تاكحیزبییه‌ی 10س����اڵی پێش����و وه‌ك خۆی بهێڵێته‌وه! گۆڕان‌و یه‌كێـت����یو یه‌كگرتو و كۆمه‌ڵیش ده‌یانه‌وێ؛ قانون س����ه‌روه‌ر بێ‌‌و یاساشكێنی ب����ۆ ش����ه‌خس نه‌ك����رێ ،ده‌یان����ه‌وێ رێ����ز له‌پره‌نس����یپه دیموكراس����یه‌كان بگی����رێ، ده‌یانه‌وێ سیس����تم په‌رله‌مان����ی بێ‌‌و كه‌س له‌ده‌ره‌وه‌ی لێپرس����ینهوه نه‌ب����ێ ،ده‌یانه‌وێ زه‌مینه‌و بنی����ادی دروس����تكردنی ده‌وڵه‌تی س����ه‌ربه‌خۆی كوردس����تان دروس����تبكرێ، ده‌یان����ه‌وێ ده‌ستاوده‌س����تی ئاش����تیانه‌ی ده‌س����ه‌اڵت ئه‌نجامب����درێ ،ك����ه هه‌م����و ئه‌و خواستانه‌ش په‌یوه‌ستن به‌هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و سنورداركردنی ده‌س����ه‌اڵته‌كانی ئ����هو شه‌خس����هی له‌چوار س����اڵی داهاتودا پۆستی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌ڕێوه‌ده‌بات ،نه‌ك ده‌س����ه‌اڵته‌كانی سه‌رۆك به‌و ره‌هاییه‌ی ئێستا بمێنێته‌وه! چونكه :تا ئه‌و كاته‌ی سه‌رۆك ده‌سه‌اڵت‌و هه‌ژمونی به‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی قه‌زاییه‌وه هه‌بێ ناتوانین سیس����تمێكی ق����ه‌زای دادپه‌روه‌رو بوێرو كارامان هه‌بێ! تا ئه‌وكاته‌ی ده‌سه‌اڵتی هێزی پێشمه‌رگه له‌ژێرده‌ستی یه‌ك شه‌خسدا بێ ،ناتوانین نه پێشمه‌رگه بكه‌ین به‌هێزێكی نیش����تمانی‌‌و دامه‌زراوه‌یی ،نه هێزی 70و 80 بخرێنه ژێرچه‌تری وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌و نه بڕیاره‌كان����ی په‌رله‌مان بۆباش����كردنی ژیانی پێشمه‌رگه‌و به‌نیشتمانیكردن‌و یه‌كگرتنه‌وه‌یان جێبه‌جێده‌كرێ! تا ئه‌و كاته‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاس����ایش له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی یه‌ك شه‌خسدا بێ‌‌و نه‌خرێنه سه‌ر ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ،ناتوانرێت كوردس����تان له‌دوئیداره‌ی حه‌قیقی ده‌ربازكه‌ین‌و ئاسایش‌و پۆلیس ببنه پارێزه‌ری سه‌روماڵی هاواڵتیان نه‌ك پارێزه‌ری ش����ه‌خس‌و حی����زب ،چونكه تائێستا ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران هیچ ده‌سه‌اڵتێكی به‌سه‌ر مه‌له‌فی ئه‌منی‌و هه‌واڵگریدا نییه! تا ئه‌وكاته‌ی مه‌له‌فی نه‌وت‌و ئابوری هه‌رێم به‌ته‌واوه‌تی نه‌خرێته ژێرده‌سه‌اڵتی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران‌و به‌یاسا ده‌سه‌اڵتی (سه‌رۆكی هه‌رێم سه‌رۆكی بااڵی ده‌س����ه‌اڵتی جێبه‌جێكردن)ه له‌سه‌رۆك نه‌سه‌نرێته‌وه ،ناتوانرێ ئیداره‌دانی سیاس����ه‌تی نه‌وتی‌‌و ئاب����وری هه‌رێم بخرێته خزمه‌تی بونیاتنانی ده‌وڵه‌تی س����ه‌ربه‌خۆی كوردستان‌و ئێس����تاو داهاتوی نه‌وه‌كانمان‌و باشكردنی بژێوی خه‌ڵكه‌وه. تا ئه‌وكاته‌ی به‌ته‌نها یه‌ك كه‌س بهرپرس ب����ێ له‌په‌یوه‌ندی دروس����تكردن‌و په‌یوه‌ندی تێك����دان لهگهڵ واڵتانی دراوس����ێو ناوه‌نده نێوده‌وڵه‌تیه‌كان‌و ئه‌م ده‌سه‌اڵته نه‌سپێردرێ به‌ئه‌نجومه‌ن����ی وه‌زیران‌و په‌رله‌مان ،ناتوانین بزانین ،به‌ڕاست كێ دۆستمانه‌و كێش دوژمن‌و كێ پشتیوانی مافه‌كانمانه‌و كێش نه‌یار! ت����ا ئه‌وكاته‌ی به‌قانون ده‌س����ه‌اڵت درابێ به‌ته‌نها شه‌خسێك به‌رپرسی یه‌كه‌م‌و ئه‌خیر بێ له‌په‌یوه‌ندی لهگهڵ ده‌سه‌اڵته فیدراڵیه‌كانی عێراق‌و نوێنه‌رایه‌تی گه‌لی كوردس����تان بكات له‌ئه‌نجومه‌نی بااڵی ناوه‌ندی سیاس����ی عێراق كه له(س����ه‌رۆكی كۆمار -سه‌رۆكی وه‌زیران- س����ه‌رۆكی په‌رله‌مان) پێكهاتوه‌و په‌رله‌مانی كوردس����تان‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردس����تان مافی ئهوهی نه‌بێ ئاگاداری ئه‌و په‌یوه‌ندی����ه ژیانی‌‌و سیاس����یه بێ كه لهگهڵ شیعه‌ی عێراق‌و سوننه‌ی عێراق‌و ناوه‌نده‌كانی بڕی����اردا هه‌مانه ،ئ����ه‌وا هه‌رگی����ز ناتوانین خه‌یاڵیش به‌په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌ندروست لهگهڵ به‌غدا بخوازین! تا ئه‌و كاته‌ی س����ه‌رۆكی هه‌رێم ده‌سه‌اڵتی ره‌ه����ای به‌س����ه‌ر هه‌م����و جومگه‌كان����ی حكومه‌ت����دا هه‌ب����ێ؛ ناتوانی����ن به‌فیعل����ی پرۆس����هی جیاكردنه‌وه‌ی حیزب له‌حكومه‌ت‌و به‌ڕه‌نگاربونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی‌و داڕشتنی پالن‌و ستراتیجیه‌تێكی سیاس����یو ئابوری تۆكمه‌و دروست بهێنینه دی! كورت‌و پوخت؛ ئاین����ده‌ی حكومڕانییه‌كی ته‌ندروس����ت بۆ میلله‌ته‌كه‌مان به‌ستراوه‌ته‌وه به‌هه‌مواری یاس����ای س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و س����نورداركردنی ده‌س����ه‌اڵته‌كانی ئ����هو كه‌س����هی له‌داهات����ودا س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌ڕێوه‌ده‌بات!
هه‌نوکه
) )495سێشه‌مم ه 2015/9/15
3
ئاشت ی هه‌ورامی :ن ه په‌رله‌مان‌و ن ه حكومه‌ت ده‌سه‌اڵتی راسته‌قینه نین
ئه‌وانه ی كه له‌ده‌ره‌وه ی حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان به‌رپرسن بیر له‌میلله‌ت ناكه‌نه‌وه ئا :ئاوێنه ئاشتی هه‌ورامی ،وه‌زیری سامانه سروشتییه‌كان له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "ئه‌وانه‌ی كه حوكمڕانی راسته‌قینه‌ی كوردستانن له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان‌و حكومه‌تدان ،هه‌موشیان خۆیان به‌شتی گه‌وره‌تر له‌په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت ده‌زانن". ئاوێن����ه :قس����هی ئ����هوه ب��ڵ�اوه ك����ه توش����ی نه‌خۆش����ی بویت‌و به‌هۆی سوك ه جه‌ڵته‌یه‌ك����هوه چویته‌ته ده‌ره‌وه‌ی واڵت، ئه‌مه راسته؟ ئاشتی هه‌ورامی :ئه‌سڵ‌‌و ئه‌ساسی نیهو ته‌ندروس����تیم زۆر باشه ،ئهوه پاگه‌نده‌یه‌و دیاره كوردس����تان هه‌ر له‌س����ه‌ر پاگه‌نده دهژیو خه‌ڵكێ����ك هه‌ن هه‌ر داده‌نیش����ن‌و خه‌ریكی حیكایه‌ت دروستكردنن. ئاوێنه :وه‌ك ده‌زانن پرسی سه‌رۆكایه‌تی زۆربه‌ی جومگه‌كانی ده‌سه‌اڵتی یاسادانان‌و جێبه‌جێكردنی په‌كخستوه ،ئه‌مه كاریگه‌ری لهسهر ئیشوكاری ئێوه نهبوه؟ ئاش����تی هه‌ورامی :به‌دڵنیایی پرس����ی سه‌رۆكایه‌تی كاری حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانیشی په‌كخس����توه ،لێت����ان ناش����ارمه‌وه ئهوه زۆر زیان����ی داوه له‌خه‌ڵكی كوردس����تان، ئه‌وانه گوناح ده‌كه‌ن كه ده‌س����تی ده‌ستی ده‌كه‌ن بۆ چاره‌س����ه‌ركردنی ئه‌م پرس����ه، ئهوه حه‌فت����او ئه‌وه‌ن����ده رۆژه حكومه‌ت كۆنه‌بوه‌ت����هوه ،ئه‌مه ل����ه‌ڕوی ئیدارییه‌وه په‌رله‌مان‌و حكومه‌تیش����ی بێئیش كردوه، ئه‌مه زیانی راسته‌وخۆی هه‌یه بۆ میلله‌ت. دوه‌م ،خه‌ڵك����ی ده‌ره‌وه‌ش ده‌ترس����ێت بێ����ت وه‌به‌رهێن����ان ب����كات .ئه‌وان����هی ئه‌م كێش����ه‌یه‌یان دروس����تكردوه ده‌بێت بهرپرس����یاریه‌تی ئه‌مه له‌ئه‌س����تۆ بگرن. كات����ی ئهوه نیه ئ����ه‌م قه‌یرانه بۆ خۆمان زیاد بكه‌ین ،ئێم����ه قه‌یرانی ترمان زۆره، ئهوه قه‌یرانی داراییو ئاواره‌كان‌و ئه‌منی‌و شه‌ڕی داعشه ،كه‌چی ئێستا سه‌ركردایه‌تی سیاس����ی س����ه‌د ده‌ر سه‌د س����ه‌رقاڵ بوه به‌ش����تێكه‌وه كه هیچ سودێكی بۆ میلله‌ت نی����ه ،ئه‌م بڕیاره بده‌ی����ن یان ئهوه بۆ دو ساڵی داهاتو .له‌بری ئهوهی بێن قه‌یرانی داراییو موچه چاره‌سه‌ر بكه‌ن‌و بیر لهوه بكه‌نه‌وه چۆن داه����ات زیاد بكه‌ن؟ چۆن چاكسازی بكه‌ن؟ كه له‌كاتی هه‌ڵبژاردندا هه‌مو حیزبه‌كان باسیان ده‌كردو ده‌یانوت گۆڕانكاری ده‌كه‌ین ،باشه چییان كردوه؟ باش����ه بۆچی ئه‌مه باس ناكه‌ن‌و شتێكی تر ده‌دۆزن����هوه؟ هه‌ر بۆ ئهوه نیه خۆیان له‌به‌رپرسیارێتیی بدزنه‌وه؟ ئاوێن����ه :كه‌واته ئۆباڵی ئ����ه‌م قه‌یران‌و كێشه‌یه ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی كێ؟ ئاشتی هه‌ورامی :ئه‌وانه‌ی كه به‌رپرسن‌و هیچ كامیان بیر له‌میلله‌ت ناكه‌نه‌وه. ئاوێنه :مه‌به‌ستت كێیه به‌ڕونی؟ ئاش����تی هه‌ورام����ی :ئێ����وه ده‌زان����ن حكومه‌تێكم����ان هه‌ی����ه بنك����ه فراوان����ه، په‌رله‌مانێكمان هه‌یه خه‌ڵك هه‌ڵیبژاردوه، پێویس����ته به‌یه‌ك����هوه كار بكه‌ی����ن ب����ۆ
چاره‌سه‌ری كێش����هی دابینكردنی داهاتو موچهو باشتركردنی ژیانی هاواڵتیان ،به‌اڵم گرفته‌كه ئه‌وه‌یه ده‌س����ه‌اڵته راسته‌قینه‌كه ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی حكوم����هتو په‌رله‌ماندایه. ئه‌وانه‌ی كه حوكمڕانی ده‌كه‌ن له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت����ن ،هه‌مویان خۆیان به‌ش����تی گه‌وره‌تر له‌په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت ده‌زان����ن ،به‌مه‌رجێك ن����ه هه‌ڵبژێردراون له‌الی����ه‌ن میلله‌ت����هوه ب����ه‌اڵم بڕیاری����ان به‌ده‌سته .باش����ه با میلله‌ت تێبگات كێ به‌رپرسه كه موچه دواكه‌وتوه؟ ئاوێنه :زۆربه‌ی خه‌ڵك ئه‌ڵێن ئاش����تی هه‌ورامی‌‌و وه‌زاره‌تی سامانه سروشتییه‌كان به‌رپرس‌و هۆكارن له‌دواكه‌وتنی موچه؟ ئاش����تی هه‌ورام����ی :بۆ ئێم����ه؟ ئێمه رێگه‌م����ان پێنه‌درا ب����و ن����ه‌وت ههنارده بكه‌ی����ن تا دو مان����گ له‌مه‌وپێ����ش ،كێ منی وه‌س����تان؟ كێ رێگ����هی نه‌دا به‌من؟ ئه‌و س����ه‌ركردایه‌تییه سیاسیه‌ی كه باسی ده‌كه‌م .نه‌یهێش����ت نه‌وت ههنارده بكه‌م‌و وت����ی نه‌وته‌كه‌ت بده به‌به‌غدا! ئێ باش����ه به‌غدا 200ملیۆنت بۆ ده‌نێرێت ،ملیارێكت بۆ نانێرێت .چی بكه‌م كه فه‌رمانم پێكراوه نه‌وته‌كه ب����ده‌م به به‌غدا؟ فه‌رمانه‌كه خۆ حكومه‌ت نه‌یكردوه ،په‌رله‌مان نه‌یكردوه، باش����ه په‌رله‌مان هاته س����ه‌ر خه‌ت وتیان ئه‌گه‌ر حكومه‌ت����ی ناوه‌ندی پاره نه‌نێرێت ئێمه به‌پێی یاسای ژماره پێنج رێوشوێنی خۆم����ان ده‌گرینه‌ب����ه‌ر ،باش����ه مانگێك تێپه‌ڕی دو تێپه‌ڕی ،بۆچی ئه‌م بڕیاره‌مان جێبه‌جێنه‌كرد؟ كێ بو ئێمه‌ی وه‌ستان كه پاره‌ی خۆمان دو هێنده‌و س����ێ هێنده‌ی ئهوه وه‌ربگرین كه به‌غدا بۆمان ده‌نێرێت؟ ئ����هو س����ه‌ركردایه‌تییه سیاس����یه‌ی ك����ه هه‌ڵنه‌بژێردراون‌و ئه‌وانه‌ی كه داده‌نیشتن‌و ده‌ڵێ����ن م����ن خاوه‌نی ئ����هو حیزبه‌م ،من خاوه‌نی ئه‌م واڵته‌م‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان‌و حكومه‌تیشن‌و خۆیان س����ه‌پاندو‌ه به‌سه‌ر هه‌ردوكیشیاندا. ئاوێن����ه :باش����ه ئه‌مه‌ی ت����ۆ ده‌یڵێیت س����ه‌ركرده‌یه‌كه وای����ه ی����ان زی����اد له‌سه‌ركرده‌یه‌كه؟ ئاشتی هه‌ورامی :زیاد له‌سه‌ركرده‌یه‌كن، ئه‌گه‌ر رێگه‌یان بدایه مانگی س����ێ نه‌وت ههنارده بكه‌ی����ن وه‌ك����و وه‌زاره‌ت ،ئێمه ئێستا خاوه‌نی ملیار‌و نیوێك دۆالر پاره‌ی زیاده بوین. ئاوێنه :كێ بون ئه‌وانه به‌ناو؟ ئاش����تی هه‌ورام����ی :ئێس����تا باس����ی كۆبونه‌وه‌ی پێنج قۆڵ����ی ناكه‌ن؟ كه‌واته هه‌قه ئێم����ه وه‌ك حكوم����هتو په‌رله‌مان بچوینای����ه ئه‌وانم����ان رازی بكردای����ه كه بونه‌ته س����ه‌ركردایه‌تی گه‌وره‌‌و بێزیشیان نای����ه بێن����ه حكومه‌ت����ه‌وه‌و حوكمڕان����ی بكه‌ن یان بب����ن به‌په‌رله‌مانتار ،له‌ده‌ره‌وه حوكمڕانی ده‌ك����ه‌ن ،به‌ئێمه ده‌ڵێن جارێ نه‌وته‌ك����ه ههنارده مه‌كه‌ن .نازانێ میلله‌ت برس����ییه‌تی‌‌و چاوه‌ڕوان����ی موچه‌ی����ه .با نه‌وته‌كه بفرۆشین‌و هیچ نه‌بێت موچه‌كان بده‌ی����ن .چوار مانگ ئێمه‌یان دواخس����ت. ئهوه دو ملیار دۆالر لهسهر خه‌ڵك كه‌وت. ئه‌گه‌ر ئ����هوه هه‌بوایه ئێمه ب����ۆ قه‌یرانی
موچه‌م����ان ت����وش ده‌بو .هه‌م����ان گرفت توش����ی وه‌زاره‌تی دارایش����ش بوه ،كاك رێباز كه هه‌وڵی چاكسازی داو پڕۆژه‌یه‌كی هه‌ب����و 200ملی����ۆن دۆالر بگه‌ڕێنێته‌وه بۆ خه‌زێن����هی حكومه‌ت ،حكوم����ه‌ت بڕیاری له‌س����ه‌ردا‌و په‌رله‌مان بڕوا ناكه‌م كێشه‌ی هه‌بوبێت له‌گه‌ڵی ،كه بردیانه س����ه‌ره‌وه، دوباره ئه‌وانه‌ی كه له‌ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان ده‌س����ه‌اڵتدارن وتیان وه‌اڵ كاتی ئهوه نییه! باشه ئهوه شه‌ش حه‌وت مانگ زیاتر به‌سه‌ر ئه‌و پڕۆژه چاكسازییه‌ی كاك رێباز تێپه‌ڕی ،ئه‌گه‌ر رێگرییان لێنه‌كردایه ئێستا هه‌مو مانگێك 200ملیۆن ده‌گه‌ڕایه‌وه بۆ خه‌زێنه‌ی حكومه‌ت‌و داهاتی گش����تیو جێیه‌كی ده‌گرت‌و باری ئابوریمان باش����تر ده‌بو .بۆ رێگرییان لێكرد؟ ئاوێن����ه :باش����ه كێ بو رێگ����ری كرد؟ مه‌به‌ستت نه‌وشیروان مسته‌فایه؟ ئاش����تی هه‌ورامی :نا ،من ناوی كه‌س نایه‌نم ،گوناحه هه‌ر ئه‌و تاوانبار بكه‌ین. ئاوێنه :ئه‌ی كێیه؟ ئاشتی هه‌ورامی :من ناڵێم یه‌ك كه‌س‌و یه‌ك حیزب ،ده‌ڵێم هه‌مو حیزبه‌كان چاویان له‌س����ه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی گش����تی نیه له‌ڕوی ئابورییه‌وه .هه‌مویان خۆیان شاردوه‌ته‌وه‌و ئۆباڵه‌كه ده‌خه‌نه ئه‌س����تۆی من‌و ده‌ڵێن ئاشتی هه‌ورامی داهاتی نه‌وتی نه‌هێناوه. ئه‌م����ه هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندن����ی میلله‌ت����ه ،ئێوه نه‌یه‌ڵن وه‌زیرێك چاكس����ازی خۆی بكات، نه‌یه‌ڵن وه‌زیرێك نه‌وت له‌كاتی پێویس����تدا بفرۆشێت ،ئه‌وانه‌ن كه حوكمڕانی ده‌كه‌ن به‌ناڕاس����ته‌وخۆو ده‌س����ه‌اڵته‌كه به‌ده‌ست ئه‌وانه‌وه‌یه .ده‌سه‌اڵت‌و بڕیار به‌ده‌ست نه په‌رله‌مانه‌وه‌یه نه س����ه‌رۆك وه‌زیرانه‌وه‌یه، بڕی����اری قورس له‌س����ه‌رو ئه‌وانه‌وه‌یه .من لهنزیكهوه به‌چاوی خۆم ده‌یبینم ،میلله‌ت نابینێت‌و له‌راگه‌یاندنیشه‌وه باس ناكرێت، بهرپرس����یاریه‌تیه‌كه‌ی ده‌خه‌نه ئه‌س����تۆی ئاشتی هه‌ورامی بۆ ئهوهی كورسییه‌كه‌ی خۆیان بپارێزن. ئاوێن����ه :به‌اڵم وه‌زیری دارایی له‌س����ه‌ر پێش����نیاری ئێوه چوه توركی����او ده‌ڵێت له‌هانك بانك پێیانوتوه حس����ابی نه‌وتی هه‌رێم سفره ،قسه‌ت بۆ ئه‌مه چییه؟ ئاشتی هه‌ورامی :كاك رێباز قسه‌ی وای نه‌ك����ردوهو من‌و كاك رێب����از هاوده‌نگین‌و له‌س����ه‌ر ئ����هوه رێكه‌وتبوین ك����ه بچێت ئاڵوگ����ۆڕی وه‌رگرتن����ی حس����ابی بانكی‌‌و وه‌رگرتنی داهاتی نه‌وت بكات ،له‌مه‌ودواش پاره‌ی نه‌وت دێته سه‌ر ئه‌و حسابه‌ی كاك رێباز. ئاوێن����ه :به‌اڵم به‌پێی ئ����هو میكانزمه‌ی كه دانراوه دابه‌شكردنی موچه په‌یوه‌ندی به‌وه‌زاره‌تی سامانه سروشتیه‌كانه‌وه‌یه‌و تا ئێس����تا وه‌زاره‌تی دارایی چاوی له‌ده‌ستی ئه‌و وه‌زاره‌ته ب����وه ،هه‌ر له‌به‌رئه‌مه‌ش تۆ كراوه‌یته‌ته ئامانج؟ ئاش����تی هه‌ورام����ی :م����ن حه‌قیقه‌تتان پێده‌ڵێم به‌اڵم دیاره قه‌ناعه‌تان پێی نیه، قه‌ناعه‌تت����ان به‌یه‌كێكه كه له‌په‌رله‌مانه‌وه ه����ه‌ر له‌خۆی����هوه ره‌ق����ه‌م لێ����ده‌داو حاسیبه‌یه‌كی كۆنی پێیه‌‌و هه‌ر له‌خۆیه‌وه
به‌رژه‌وه‌ند ی كه‌سی‌‌و حیزب ی ئاسته‌نگ ن له‌به‌رده‌م کاره‌کانمدا كه‌سانێك هه‌ن له‌حیزبه‌كاندا حه‌ز به‌سه‌ركه‌وتن‌و به‌ره‌وپێشچون ی كاره‌كان ناكه‌ن ئه‌گینا ئێستا ده‌مانتوانی دو ملیار دۆالر پاره ی زیاده‌مان هه‌بوای ه نه‌ك ئهوه ی ك ه قه‌رزاریش بین سه‌ركردایه‌ت ی سیاسی نه‌یهێشت ئاشتی هه‌ورامی قسه ده‌كا .حه‌قیقه‌ت ئه‌وه‌یه ئه‌وانه‌ی كه له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌م����ان‌و حكومه‌تن نازانن من ئیش����ی پرۆفیش����ناڵی خۆم ده‌كه‌م‌و ده‌س����ه‌اڵتی جێبه‌جێكردنم نه‌ك بڕیاردان، به‌اڵم بۆ ئ����ه‌وه‌ی تاوانبارییه‌كه‌ی خۆیان بش����ارنه‌وه‌و خه‌ڵ����ك بخاڵفێن����ن ،نه‌دانی موچه ده‌خه‌نه ئه‌س����تۆی م����ن ،به‌اڵم كێ به‌رپرسه له‌وه‌ی فه‌رمانبه‌ران موچه‌ی سێ مانگی رابردویان وه‌رنه‌گرتوه؟ ئایا ئاشتی هه‌ورامییه؟ ئایا رێب����ازه؟ نا .ئه‌وه‌یه كه نایه‌ڵێ����ت نه‌وته‌كه‌ی خۆم بفرۆش����م ،كه نایه‌ڵێت وه‌زیرێك چاكسازی بكات‌و رێباز موچه رێكبخاته‌وه. ئاوێنه :واته ئاس����ته‌نگ ب����ۆ كاره‌كانت
دروست ده‌كرێت؟ ئاش����تی هه‌ورامی :به‌ڵێ ،به‌رژه‌وه‌ند ی كه‌سی‌‌و حیزبی ئاسته‌نگن‌و بونه‌ته مایه‌ی زیان بۆ میلله‌تی كورد ،كه‌س����انێك هه‌ن له‌حیزبه‌كاندا حه‌ز به‌س����ه‌ركه‌وتن‌و به‌ره‌و پێشچونی كاره‌كان ناكه‌ن ،ئه‌گینا ئێستا ده‌مانتوانی دو ملیار دۆالر پاره‌ی زیاده‌مان هه‌بوایه ،نه‌ك ئهوهی كه قه‌رزاریش بین، سه‌ركردایه‌تی سیاسی نه‌یهێشت. ئاوێنه :باشه تۆ ده‌ستت نیه له‌داڕشتنی سیاسه‌تی نه‌وتی هه‌رێمدا؟ ئاش����تی هه‌ورام����ی :م����ن الیه‌ن����ی جێبه‌جێكارم ،سیاس����ه‌تی نه‌وتیی س����ێ قۆناغ هه‌یه ،یاس����ایه كه له‌په‌رله‌مانه‌وه‌یه
ده‌رده‌چێت‌و پشتیوانمان بون .كۆمپانیا‌و كار دۆزینه‌وه‌و پالندانان ئهوه الی ئێمه‌یه، به‌اڵم س����ه‌ركردایه‌تیه‌كی سیاس����ی هه‌یه له‌ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان كه بڕیاری قورس ده‌دا كه چۆن نه‌وت بفرۆشیت‌و كه‌ی بفرۆش����یت‌و نه‌یفرۆشیت .راستتان ده‌وێت ن����ه په‌رله‌مان‌و نه حكومه‌ت ده‌س����ه‌اڵتی راس����ته‌قینه نین ،ئه‌م حیزبانه زۆر باسی دیموكراسی ده‌كه‌ن ،به‌اڵم پرسیارێك ئه‌م حیزبانه دیموكراسیین خۆیان؟ باشه ئه‌گه‌ر حیزبێك دیموكراسی نه‌بێت له‌ناو خۆیدا، چۆن ده‌توانێت دیموكراسی دیاریبكات بۆ په‌رله‌مان‌و چۆن ده‌توانێت بیگوازێته‌وه بۆ نێو خه‌ڵك‌و حكومه‌ت؟
په‌رله‌مانتارێک :نێچیرڤان به‌وه‌زیره‌كانی وتوه قبوڵ ناكه‌م بچن بۆ په‌رله‌مان بۆ لێپرسینه‌وه ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ،ئه‌و پرسه‌یه كه حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان‌و ته‌واوی میلله‌تی بهخۆیهوه سه‌رقاڵكردوه ،وه‌ك ده‌وترێت هه‌ر ئه‌و پرسه هه‌ردو كاره‌كانی حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانی په‌كخستوه ،په‌رله‌مانتارێكیش ده‌ڵێت "سه‌رۆكی حكومه‌ت پێیوتون نابێت هیچ وه‌زیرێك بچێت بۆ په‌رله‌مان بۆ لێپرسنه‌وه ،كه ئه‌مه‌ش به‌شێكه له‌و پالنه‌ی ده‌یانه‌وێت په‌رله‌مان ئیفلیج بكرێت‌و تۆڵ هی لێبكه‌نه‌وه ،چونكه ملكه‌چی فه‌رمانه‌كانی ئه‌وان نهبوه". له‌وباره‌ی���هوه ش���وكریه ئیس���ماعیل په‌رله‌مانتار له‌لیژنه‌ی كاروباری په‌رله‌مان بۆ ئاوێنه وتی "به‌داخه‌وه پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم كاریگه‌ری نێگه‌تیڤی كردوه‌ته س���ه‌ر هه‌مو ده‌س���ه‌اڵته‌كانی تر ،هه‌م ده‌سه‌اڵتی یاس���ادانان‌و هه‌م ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێكردن (حكومه‌ت)". ئ���هو په‌رله‌مانتاره ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���كرد ئه‌وه‌تا ده‌س���ه‌اڵتی جێبه‌جێك���ردن ماوه‌ی دو مان���گ‌و نی���وه كۆبون���ه‌وه‌ی خ���ۆی ئه‌نجامنه‌داوه ،ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری كردوه‌ته س���ه‌ر س���ه‌رجه‌م وه‌زاره‌ته‌كان‌و له‌ئێستادا
وه‌زاره‌ت���ه‌كان كاری رۆتینی نه‌بێت ناتوانن هیچ كارێكی رۆژانه‌یان ئه‌نجام بده‌ن. س���ه‌باره‌ت به‌په‌ككه‌وتن���ی په‌رله‌مانیش به‌هه‌مانش���ێوه به‌هۆی پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم���هوه ،ش���وكریه ئیس���ماعیل وت���ی "په‌رله‌مان گه‌وره‌ترین ده‌سه‌اڵته له‌هه‌رێمدا، به‌اڵم به‌داخه‌وه به‌هۆی پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه توش���ی نیوه ئیفلیجییه‌ك بوه، به‌وه‌ی په‌رله‌مانتاران دابه‌شبون به‌سه‌ر دو به‌ره ،جگه له‌وه‌ی كێش���ه‌یه‌كی تر ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان هه‌ر یاس���ایه‌ك ده‌ربكات، نازانێ���ت بۆ كێ���ی به‌رزبكات���هوه ئیمزای لهسهر بكات ،چونكه به‌پێی یاسا ویالیه‌تی س���ه‌رۆكی هه‌رێم كۆتایی پێهاتوه ،كه‌چی پارتی هه‌ر ئه‌و به‌سه‌رۆك ده‌زانێت". وتیشی "ئێس���تاش ناكۆكی لهسهر ئهوه هه‌یه ئایا س���ه‌رۆكی په‌رله‌م���ان ده‌توانێت ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم پیاده بكات یان نا ،ئه‌مه‌ش كێشه‌یه‌كی تره". س���ه‌رچاوه‌یه‌ك له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمه‌وه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه هه‌رچه‌نده په‌رله‌مانی كوردستان بانگهێشتی وه‌زیرانی داراییو ته‌ندروستی‌و سامانه سروشتییه‌كانی كردوه بۆ لێپرس���ینهوه ،ب���ه‌اڵم نێچیرڤان بارزانی قبوڵی نه‌كردوه بچن. ئ���هو په‌رله‌مانت���اره ئ���هو وته‌ی���هی
پشتڕاستكرده‌وه‌و وتی "به‌ڵێ وایه سه‌رۆكی حكوم���ه‌ت پێیوتون نابێ���ت هیچ وه‌زیرێك بچێت ب���ۆ په‌رله‌مان بۆ لێپرس���نه‌وه ،كه ئه‌مه‌ش به‌ش���ێكه له‌و پالن���هی ده‌یانه‌وێت په‌رله‌مان ئیفلیج بكرێت‌و تۆڵه‌ی لێبكه‌نه‌وه، چونكه ملكه‌چی فه‌رمانه‌كانی ئه‌وان نهبوه له23ی حوزه‌یران‌و 19ی ئاب". له‌به‌رامبه‌ردا مه‌دینه ئه‌یوب په‌رله‌مانتاری پارت���ی له‌لیژن���هی كاروب���اری په‌رله‌مان ب���ۆ ئاوێن���ه ره‌تیكرده‌وه به‌هۆی پرس���ی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه په‌رله‌مان په‌كی كه‌وتبێ���تو وتی "لیژن���ه‌كان كاری خۆیان ده‌كه‌ن‌و به‌هی���چ ش���ێوه‌یه‌ك كاره‌كانیان نه‌وه‌ستاوه". له‌ب���اره‌ی ئ���ه‌وه‌ی ئێس���تا په‌رله‌م���ان ناتوانێت یاسا ده‌ربكات ،چونكه نازانێت بۆ كێ به‌رزی بكاته‌وه ئیمزای بكات ،به‌وته‌ی ئه‌وان مه‌س���عود بارزانی وه‌كو س���ه‌رۆكی هه‌رێم ماوه‌كه‌ی به‌سه‌رچوه‌و بۆی نییه هیچ ئیمزایه‌ك بكات. ئه‌و په‌رله‌مانت���اره‌ی پارتی لهوبارهیهوه ئاماژه‌ی به‌وه‌ك���رد كه په‌رله‌مان ده‌توانێت كۆبونه‌وه‌ی خۆی له‌س���ه‌ر پرۆژه یاساكان ئه‌نجامب���دات‌و بیان���كات به‌یاس���او هی���چ كێشه‌یه‌كی نییهو ده‌توانێت به‌رزی بكاته‌وه بۆ كاك مه‌سعود ئیمزای بكات ،چونكه ئه‌و
هه‌ر س���ه‌رۆكی هه‌رێمه‌و ئه‌نجومه‌نی شورا بڕیاریداوه كه سه‌رۆكی هه‌رێمه به‌شه‌رعی‌و لهسهر كاره‌كانی خۆی به‌رده‌وام ده‌بێت. له‌باره‌ی ئهوهی په‌رله‌مانی كوردس���تان بانگهێشتی وه‌زیرانی داراییو ته‌ندروستی‌و س���امانه سروش���تییه‌كانی ك���ردوه ب���ۆ لێپرس���ینهوه ،ب���ه‌اڵم نێچیرڤ���ان بارزانی قبوڵ���ی نه‌كردوه بچ���ن ،په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی پارتی ده‌ڵێت "س���ه‌باره‌ت به‌وه‌ی وه‌زیری دارایی یان س���امانه سروشتییه‌كان بۆچی نه‌هاتونه‌ت���ه په‌رله‌مان‌و ئام���اده نین بێن، وه‌زی���ری دارایی وتی من ناچمه په‌رله‌مان‌و ئام���اده نابم ،بۆیه به‌نیازین لێی بپرس���ین بۆچی نایه‌ت‌و ده‌بێ���ت بۆ خه‌ڵكیش رونی بكات���هوه ،چونك���ه له‌هه‌م���و كاتێكدا ئه‌و بهرپرس���یاره له‌زۆر ش���تو ده‌بێ���ت بێته په‌رله‌مان ،چونكه چه‌ندی���ن قه‌یران بونی ههیهو پێویس���تی به‌رونكردنه‌وه‌یه‌‌و ده‌بێت پێداویس���تی خه‌ڵك دابین ب���كات‌و پالنی هه‌بێت". ه���اوكات فه‌خره‌دی���ن قادر س���كرتێری په‌رله‌مان له‌باره‌ی په‌ككه‌وتنی په‌رله‌مان‌و حكوم���ه‌ت به‌هۆی پرس���ی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ���م ،بۆ ئاوێنه وت���ی "وه‌كو په‌رله‌مان ده‌ستمان به‌كاره‌كان كردوهو هه‌ر بابه‌تێكی گرنگی���ش بێته پێش���هوه كاری له‌س���ه‌ر
ده‌كه‌ین‌و ده‌یجوڵێنین". س���ه‌باره‌ت ب���ه‌وه‌ی ئێس���تا په‌رله‌مان دۆش���داماوه له‌وه‌ی یاسا ده‌ربكات ،ئه‌گه‌ر ده‌ریش���ی بكات ،كێ وه‌كو سه‌رۆكی هه‌رێم ئیمزای ده‌كات ،س���كرتێری په‌رله‌مان وتی "بایاساكان ده‌ربكه‌ین ،ئه‌وكات شوێنه‌كه‌ی‌و رێ���كاره یاس���اییه‌كانیش ب���ۆ ئیمزاكردنی دیاریده‌كه‌ین ،له‌هه‌مانكات���دا حزبه‌كانیش سه‌رقاڵی گفتوگۆن‌و ره‌نگه بگه‌نه ئه‌نجام‌و ئه‌وكاته دۆخه‌كه به‌ئاقارێكی تردا ده‌ڕوا". له‌باره‌ی بانگهێش���تی وه‌زیرانی داراییو ته‌ندروس���تیو س���امانه سروش���تییه‌كان كه‌س���ه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن���ی وه‌زیرانقبوڵ���ی نه‌ك���ردوه بچن بۆ په‌رله‌م���ان ،فه‌خره‌دین قادر وتی "ئێمه به‌ڕه‌س���می حاڵه‌تێكی له‌و ش���ێوه‌یه‌مان پێ نه‌وتراوه ،ئومێد ده‌كه‌م نه‌گه‌ینه ئه‌و حاڵه‌ته‌و ره‌نگه له‌كۆبونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران باس���ی ئه‌و بابه‌ته‌ش بكه‌ن". ئه‌و وتیشی "پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم كاریگه‌ری جێهێشتوه له‌س���ه‌ر په‌رله‌مان‌و حكوم��� هتو خه‌ڵك‌و زۆر ش���تی تر ،به‌اڵم به‌ره‌س���می ئه‌و بابه‌ته‌مان النییه سه‌رۆكی حكوم���ه‌ت وای به‌وه‌زیره‌كان وتبێت‌و ئهوه ته‌نها قس���ه‌یه‌كه من‌و ت���ۆو هه‌ندێك كه‌س بیستومانه".
به‌هۆی پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه، په‌رله‌مان توشی نیوه ئیفلیجییه‌ك بوه ،په‌رله‌مانتاران دابه‌شبون به‌سه‌ر دو به‌ره‌دا
4
هەنوکە
) )495سێشه‌مم ه 2015/9/15
گۆڕان :ئه‌گه‌ر پارتی به‌دو پاکێجه‌که رازی نه‌بێت سازان به‌ئاقارێکی خراپدا ده‌ڕوات ئا :رێنوار نه‌جم چوار الیه‌نه سیاسییه‌که‌ی هه‌رێم دو پاکێج ئاماده ده‌که‌ن بۆ ئهوهی له‌کۆبونه‌وه‌ی پێنج قۆڵی داهاتودا بیخه‌نه به‌رده‌م پارتی، ئه‌ندامێکی وه‌فدی دانوستانی گۆڕانیش ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر پارتی به‌دو پاکێجه‌که رازی نه‌بێت سازان به‌ئاقارێکی خراپدا ده‌ڕوات". بڕیاره ئه‌مڕۆ ،سێش����ه‌ممه ،ش����اره‌زایانی یاس����ایی چ����وار الیه‌نه‌ک����ه (بزوتن����ه‌وه‌ی گ����ۆڕان ،یه‌کێت����ی نیش����تمانی ،یه‌کگرتوی ئس����یالمی ،کۆمه‌ڵی ئیس��ل�امی) کۆببنه‌وه‌و دو پاکێج له‌س����ه‌ر پرس����ی س����ه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم ئاماده‌بکه‌ن‌و بۆ کۆبونه‌وه‌ی داهاتوی پێنج قۆڵی بیخه‌نه ب����ه‌رده‌م وه‌فدی پارتی دیموکراتی کوردستان. به‌هار مه‌حمود ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی دانوستانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌پرس����ی س����ه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم لهوبارهیهوه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئێمه وه‌ک یاس����اییه‌کانی وه‌فدی دانوس����تاندنی چوار الیه‌نه‌که ،له‌س����ه‌ر کۆمه‌ڵێک خاڵ که سیاسییه‌کان له‌سه‌ری رێکه‌وتون ،دو پاکێج ئاماده ده‌که‌ین‌و لهسهر بنه‌مای ئه‌و پاکێجانه له‌کۆبونه‌وه‌ی داهاتوی پێنج قۆڵیدا به‌شدار ده‌بین". له‌ب����اره‌ی ناوه‌رۆک����ی پاکێج����ه‌کان ئ����هو ئه‌ندامه‌ی لیژنه‌ی دانوستان ئاشکرای کرد که "پاکێجه‌کان یه‌کێکیان بریتییه له‌وه‌ی ئه‌گه‌ر هاتو سه‌رۆک له‌په‌رله‌مانه‌وه هه‌ڵببژێردرێت، ئێمه ده‌س����ه‌اڵته‌کان چۆن رێکده‌خه‌ینه‌وه‌و داواکارییه‌کانم����ان چییه ،ئ����ه‌م پاکێجه‌یان ئه‌گه‌ر جێبه‌جێبکرێت ،ئهوه داواکاریی ئێمه هاتۆته دی ،دوات����ر ئێمه بڕیار ده‌ده‌ین ئایا ئێمه له‌س����ه‌ر چی‌و چی ته‌ن����ازول ده‌که‌ین له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا!" هه‌روه‌ه����ا وتیش����ی "پاکێج����ی دوه‌میان ک����ه ئام����اده‌ی ده‌که‌ین ئه‌وه‌یه ک����ه ئه‌گه‌ر س����ه‌رۆک له‌ناو خه‌ڵکه‌وه هه‌ڵببژێرێت ،ئه‌مه داواکاریی پارتی دیموکراتی کوردستانە ،له‌و باره‌یه‌شه‌وه بڕیارده‌ده‌ین ئایا ئێمه له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا چیمان ده‌وێت‌و داواکارییه‌کانمان چی ده‌بێت!" بڕی����اره س����به‌ینێش دوای دانیش����تنی ئه‌ندامان����ی یاس����ایی الیه‌ن����ه‌کان ،وه‌ف����دی سیاس����یی چوار الیه‌نه‌که کۆببنه‌وه‌و ئه‌و دو پاکێجه وه‌ک به‌رنام����هی خۆیان له‌به‌رامبه‌ر پارت����ی دیموکرات����ی کوردس����تان بخه‌نەڕو له‌کۆبونه‌وه‌ی پێنج قۆڵی داهاتودا که بڕیاره رۆژی پێنجش����ه‌ممه به‌ڕێوه‌بچێت" ،ئێمه ئه‌و پاکێجانه‌ی ئاماده‌ی ده‌که‌ین ده‌بێته پاکێجی هه‌رچوار الیه‌نه‌ک����هو ده‌بێته داواکاریی ئێمه له‌دانیشتنه‌کاندا ،ئهوه داواکاریی ئێمه‌یه که ناتوانرێت لهوه زیاتر که‌م بکرێته‌وه". به‌ه����ار عه‌بدولره‌حمان ره‌تی ده‌کاته‌وه که
کۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردن:
9مانگ ئاماده‌کارییمان پێویست ه بۆ هه‌ڵبژاردن ئا :شۆڕش محەمەد
له‌هه‌ردو پاکێجه‌که‌دا زامنی ئه‌وه‌مان کردوه که سیستم سه‌رۆکایه‌تیی ره‌ها نه‌بێت رازی بون����ی ئه‌وان به‌هه‌ڵبژاردنی س����ه‌رۆکی هه‌رێم له‌گه‌له‌وه سازشکردن بێت له‌سیستمی په‌رله‌مانی" ،ش����ێوازی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک میکانیزمه ،ده‌کرێت سیستم په‌رله‌مانی بێت‌و س����ه‌رۆکیش له‌الیه‌ن خه‌ڵکه‌وه راس����ته‌وخۆ هه‌ڵببژێردرێ����ت ،داواکاری����ی ئێمه ئهوه بوه س����ه‌رۆک بێتهوه ناو په‌رله‌مان‌و سیس����ته‌م ببێته په‌رله‌مانی ته‌واو". هه‌روه‌ه����ا ده‌ڵێت "س����ازان وای����ه ،ئه‌گه‌ر ب����هوه رازی ببین ،به‌دڵنیایی����هوه داواکاری دیکه‌مان ده‌بێت له‌به‌رامبه‌ری .به‌اڵم له‌هه‌ردو پاکێجه‌ک����ه‌دا زامن����ی ئه‌وه‌مان ک����ردوه که سیستم سه‌رۆکایه‌تیی ره‌ها نه‌بێت". له‌وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره‌ی ئه‌گه‌ر پارتی به‌و دو پاکێجه رازی نه‌بێت ،ئایا چوار الیه‌نه‌که چ بژارده‌یه‌کی دیکه‌یان ده‌بێت ،ئه‌ندامه‌که‌ی وه‌فدی دانوستانی گۆڕان ده‌ڵێت "له‌کاتێکدا ئه‌گ����ه‌ر پارتی رازی نه‌بێت ب����هو پاکێجانه، سازان به‌ئاقاری خراپدا ده‌ڕوات". له‌ب����اره‌ی ئه‌گ����ه‌ری هه‌ڵبژاردن����ی پێشوه‌ختیش����هوه ده‌ڵێت "ئێم����ه هیچ کات له‌هه‌ڵبژاردنی پێش����وه‌خت ناترسین ،به‌اڵم ئێم����ه له‌گ����هڵ واقیع����دا مامه‌ڵ����ه ده‌که‌ین، هه‌ڵبژاردنی پێش����وه‌خت له‌ئێستادا مومکین نییه ،کۆمس����یۆن ده‌ڵێ����ت ماوه‌یه‌کی زۆرم ده‌وێت .هه‌روها ئێمه له‌ئێس����تادا په‌رله‌مان‌و حکومه‌تم����ان هه‌ی����هو هیچ کێش����ه‌یه‌کیان نییه ،بۆچی له‌به‌ر خاتری کێش����هی یه‌کێک له‌دامه‌زراوه‌کان ،ئه‌وانه تێک بده‌ینه‌وه". هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌ش ده‌کات "هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته له‌کۆتایی هه‌مو شتێکدایه کاتێک س����ازان ناگات����ه ئه‌نجام‌و ئ����ه‌وا هه‌ڵبژاردن ئه‌گه‌رێکه له‌ئه‌گه‌ره‌کان ،هه‌ر چوار الیه‌نه‌که پێکه‌وه بڕیاری له‌س����ه‌ر ده‌ده‌ین .الی ئێمه هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت بژارده‌یه‌کی ره‌تکراوه نییه ،به‌اڵم پێمان واقعیی نییه".
ت خه‌ریکه پرسی هەڵبژاردنی پێشوەخ ده‌بێته ئه‌مری واقع‌و الیه‌نه‌کان وه‌ک دواین رێگاچاره باسی ده‌که‌ن، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی هەرێمیش رایده‌گه‌یه‌نێت که ئه‌وان ئاماده‌ن بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن یاخود راپرسی، به‌اڵم پێوستیان به‌نزیکه‌ی 9مانگ ئاماده‌کاریی هه‌یه. کۆبون���ه‌وه‌ی پێنج قۆڵی الیه‌نه‌کان تا ئێستا هیچ ئه‌نجامێکی لێ سه‌وز نهبوه، الیه‌ن���ه سیاس���ییه‌کانیش په‌نابردن بۆ هه‌ڵبژاردنی پێش���وه‌خت وه‌ک رێگاچاره ده‌بینن له‌کاتی نه‌گه‌یشتن به‌رێکه‌وتندا. هه‌فت���هی راب���ردوش س���ه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان���ی کوردس���تان بانگهێش���تی کۆمس���یۆنی ک���رد ب���ۆ تاوتوێکردن���ی ئه‌گه‌ره‌کانی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت. له‌ب���اره‌ی کۆبونه‌وه‌ک���هی هه‌فت���هی رابردوی بهرپرس���انی کۆمسیۆن لهگهڵ س���ه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌م���ان ،وته‌بێ���ژی کۆمس���یۆنی ب���ااڵی س���ه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌کان���ی هه‌رێم ،ش���یروان زرار به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئێمه بەڕاش���كاوی پێم���ان راگەیاندن پێویس���تمان بەوەیە كاتێك���ی گونجاومان لەبەردەس���تدابێ، چونكە لەئێستادا سەرقاڵی دامەزراندنی كارمەندان‌و دروستكردنی ئۆفیسەكانین بۆیە هەر كاتێك ئەو پرۆسەیە تەواو بو ئێمە واپێش���بینیمان كرد نزیكەی سێ مانگی پێویس���تە تاوەك���و دامەزراندنی كارمەندان‌و راهێنانی���ان بۆ ئامادەكاری هەر پرۆسەیەك". هه‌روه‌ه���ا وت���ی "پێم���ان راگەیاندن ئێمە بەپێی پەی���ڕەوی ناوخۆی خۆمان پێویس���تمان بەش���ەش مانگ���ە بۆ هەر هەڵب���ژاردن‌و راپرس���یەك ك���ە ئەنجام بدرێ���ت دەبێ���ت كۆمس���یۆن بەفەرمی ئاگاداربكرێت���ەوە بۆ ئەوەی ئامادەكاری تەواو بكەی���ن‌و كۆمەڵێ���ك ئامێر هەیە دابین���ی بكەی���ن‌و هەم���و كەلوپەلێكی لۆجیس���تی دابین بكەین بۆ ئەنجامدانی ئەو پرۆسەیە". هه‌روه‌ه���ا ئاش���کرای ک���رد ک���ه بۆ ئه‌نجامدان���ی راپرس���ی نزیكەی 7بۆ 8 مانگیان دەوێ���ت" ،ئەگەر هەڵبژاردنیش بێ���ت ئ���ەوا نزیكەی 8ب���ۆ 9مانگمان پێویستە چونكە راپرسی كات‌و تێچو و وردەكاری كەمتری دەوێ لەهەڵبژاردنی گشتی". شیروان زرار ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌ش کرد
پڕۆسه‌ی ده‌نگدان له‌هه‌رێمی کوردستان که ئه‌وان هەوڵدەدەن زۆرترین هەڵبژاردن لەی���ەك كاتدا بكرێت "بۆ ئەوەی تێچوی كەمت���ر بوێ���تو لەیەككات���دا دەنگدەر بتوانێ دو دەنگ بدات بۆ ئەوەی نەبێتە دو پڕۆسەی جیاواز". وتیشی "هەرچەندە من بەدوری دەزانم هەموی پێك���ەوە بكرێت ب���ەاڵم ئەگەر بڕیارب���و هەمو پرۆس���ەكە بكرێت بەڵێ ئامادەین ب���ۆ ئ���ەو كارە بەتایبەت كە ئەزمونی پێش���ومان هەیە لەساڵی 2005 كە لەیەككاتدا هەڵبژاردن بۆ پەرلەمان‌و سەرۆكی هەرێمیش كرا". له‌ب���اره‌ی دابینکردن���ی بودج���ه، وته‌بێژه‌ک���هی کۆمس���یۆن رایگه‌یاند که ئه‌وان له‌ئێستادا بودجەیه‌کی ئاساییان بۆ دابینكراوە "وەك بودجەی دامەزراندنی کارمه‌ندانی كۆمس���یۆن ،بەاڵم ئێمە بۆ بودجەی پێویس���ت ب���ۆ هەڵبژاردنەكان تائێستا بەفەرمی ئاگادارنەكراوینەتەوە ك���ە چەند پارەم���ان ب���ۆ بەرێوەچونی پرۆس���ەی هەڵبژاردن���ەكان دەوێ���ت، ئەوكاتە لەگەڵ الیەنە پەیوەندیدارەكان دادەنیش���ین‌و بودجەی���ەك پێش���نیار دەكەی���ن ب���ۆ بەڕێوەچونی پڕۆس���ەی هەڵبژاردنەكان". له‌باره‌ی ئهوهی ئه‌وان بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن چه‌ند بودجه‌یان پێویسته ،وتی "ئێمە تائێستا بودجەیەكی خەمڵێنراومان ب���ۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن���ەكان نییە، چونكە ئەم���ە یەكەمینج���ارو یەكەمین
ئەزمونە كە هەڵبژاردن دەكەین ،پاشان داوای ئەوەشمان لێنەكراوە كە بودجەی خەمڵێنراو بدەین ،بەاڵم ئەوەی لەعێراقدا هەی���ە ئەوەیە كە بۆ ه���ەر دەنگدەرێك 13ب���ۆ 21دۆالر تەرخانك���راوە‌و ئێمە ئومێدەواری���ن لەو ب���ڕە پارەیە كەمتری تێبچێ���تو ئ���ەوەی لەتواناماندابێ���ت بەكەمترین بودجە دەیكەین" . هه‌رچ���ی له‌ب���اره‌ی پاککردن���ه‌وه‌ی لیس���تی ناوی ده‌نگده‌رانه که له‌زۆربه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ناڕه‌زایی به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێ���ت ،وته‌بێژه‌که‌ی کۆمس���یۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌کانی کوردس���تان وتی "ئێم���ە وابڕی���ارە لەگەڵ كۆمس���یۆنی عێ���راق ب���ەم نزیكان���ە كۆبونەوەیەك بكەی���ن‌و لێكتێگەیش���تنێك واژوبكەین‌و یەكێك لەداواكارییەكان���ی ئێمە بریتیە لەبەدەس���تهێنانی تۆماری دەنگدەرانی عێراق‌و ئ���ەو كاتە ئێم���ە لەرێگەی دو لیژنەوە هەڵدەستین بەپاكتاوی تۆماری دەنگ���دەران‌و البردن���ی كەموكوڕیەكان‌و دوات���ر چاكس���ازییەكان دەنێرینەوە بۆ الی كۆمس���یۆنی عێ���راق ب���ۆ ئ���ەوەی ئەوانی���ش كار ب���ەوەی ئێم���ە بكەن. چونكە زۆربەی الیەنەكان متمانەیان بە تۆماری دەنگدەران نییە .بەالی ئێمەوە گرنگە هەوڵی پاكی پڕۆس���ەكە بدەین‌و دادپەروەری پەیڕوبكەین". هه‌رچ���ی له‌ب���اره‌ی به‌ش���داریکردنی کوردانی ده‌ره‌وه‌ی واڵته بۆ هه‌ڵبژاردنی
ئاماده‌ین بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ردو هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان‌و سه‌رۆکایه‌تی پێکه‌وه پێشوه‌خت ،شیروان زرار به‌دوری ده‌زانێت ئه‌وان بتوانن ئۆفیس‌و بنكە لەدەرەوەی هەرێم بكەن���هوه "چونك���ە كولفەیەكی زۆری پێویس���تە‌و كوردس���تانیش خۆی لەقەیرانێك���ی گ���ەورەی داراییدای���ەو لەئەگ���ەری هەڵبژاردن���ی پێش���وەخت تەنه���ا بۆ دەنگ���دەری ناوخۆی هەرێمی كوردستان دەبێت".
به‌رپرسه‌كان خۆیان ده‌كوژن یان ده‌كوژرێن؟
پزیشكێكی ده‌رونی :خۆكوشتنی به‌رپرسه‌كان زیاتر سیاسییه نه‌ك ده‌رونیی ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه به‌تایبه‌ت له‌م چه‌ند مانگه‌ی پێشودا چه‌ندین بهرپرس خۆیان كوشتوه یان ده‌كوژرێن، پزیشكێكی ده‌رونیش ده‌ڵێت "ئه‌و روداوانه زیاتر سیاسین وه‌ك له‌وه‌ی ده‌رونی بن ،هه‌رچه‌نده ئه‌وانیش مرۆڤن‌و مرۆڤیش قابیلی هه‌مو شتێكه". له‌م���اوه‌ی دو مانگ���ی راب���ردودا ئه‌ندامێك���ی مه‌كته‌بی سیاس���ی پارتی كوژراو بهرپرس���ێكی بااڵی خانه‌نش���ین خۆی كوش���تو به‌رپرسێكی ئاسایشیش هه‌فته‌ی ڕابردو فیش���ه‌كێكی به‌رکه‌وتو به‌س���ه‌ختی بریندارب���و ،ئه‌مه‌ش به‌پێی لێدوانی بهرپرس���انی پۆلی���س‌و ده‌زگا ئه‌منییه‌كان. له‌ئێس���تادا لیژن���هی ماف���ی م���رۆڤ له‌په‌رله‌مانی كوردس���تان نوس���راوێكی به‌رزكردوه‌ت���هوه ب���ۆ س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م���ان ب���ه‌وه‌ی داوا له‌وه‌زیران���ی په‌یوه‌ندی���دارو حكوم���ه‌ت ب���كات ك���ه لێكۆڵین���هوه له‌كوژران‌و خۆكوش���تن‌و فیشه‌ك به‌خۆنانی (فه‌ره‌یدون جوانڕۆیی ئه‌ندام���ی مه‌كته‌ب���ی سیاس���ی پارتی‌و
لیژنه‌ی مافی مرۆڤ :ناڵێین گومان هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ركاتێك ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كان بدرێت به‌ئێمه ،ئه‌وا كارو به‌دواداچونی لهسهر ده‌كه‌ین غ���ازی ئه‌تروش���ی دادوه‌ری‌س���ه‌ربازی خانه‌نش���ینكراوو عه‌قید سه‌یوان غازی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی كه‌الر). لهوبارهیهوه فه‌یرۆز ته‌ها عه‌بدولخالق جێگری س���ه‌رۆكی لیژنه‌ی مافی مرۆڤ له‌په‌رله‌مانی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێن���ه وتی "ئێم���ه وه‌ك لیژنه‌ی مافی مرۆڤ كۆبونه‌وه‌یه‌كمان ئه‌نجامدا ،یه‌كێك له‌بابه‌ته‌كانی ئه‌جێن���دای كۆبونه‌وه‌كه، خۆكوش���تن‌و كوش���تنی به‌رپرسان بو، به‌وهۆیه‌وه نوس���راوێكمان ئاڕاس���ته‌ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان كرد". وتیشی "له‌و نوس���راوه‌دا ده‌مانه‌وێت له‌رێگای سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ده‌زگاو وه‌زاره‌ت���ه په‌یوه‌ندیداره‌كان���ی وه‌ك���و ئاسایش‌و وه‌زاره‌تی ناوخۆ كه لێكۆڵینه‌وه
ل���هو روداوان���ه بك���هنو ئه‌نجامه‌كه‌ی بنێرنه‌وه بۆ لیژنه‌كه‌مان ،بۆیه هه‌تاوه‌كو ئه‌نجامی ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه نه‌یه‌ته‌وه بۆ ئێمه ،ناتوانین هیچ بڵێین". له‌باره‌ی ئهوهی ئایا گومانێك هه‌یه وا داوای لێكۆڵینه‌وه له‌و روداوانه ده‌كه‌ن، ئه‌ندامه‌كه‌ی لیژن���هی مافی مرۆڤ وتی "مه‌سه‌له‌كه گومان نییهو ناڵێین گومان هه‌ی���ه ،ب���ه‌اڵم هه‌ركاتێ���ك ئه‌نجام���ی لێكۆڵینه‌وه‌كان بدرێت به‌ئێمه ،ئه‌وا كارو به‌دواداچونی لهسهر ده‌كه‌ین". هاوكات له‌باره‌ی گیانله‌ده‌ستدانی غازی ئه‌تروش���ی دادوه‌ری س���ه‌ربازی هه‌رێم، عه‌مید عه‌بدولخالق ته‌ڵعه‌ت به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیس���ی هه‌ولێر له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه وتی "ئه‌و هاواڵتیی���ه نه‌كوژراوه ،به‌ڵكو
له‌به‌رده‌م ماڵه‌كه‌ی خۆیدا به‌فیش���ه‌كی ده‌مانچه خۆی كوشتوه‌و كۆتایی به‌ژیانی خۆی هێناوه". به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری پۆلیس���ی هه‌ولێ���ر ره‌تیك���رده‌وه بهرپرس���ی س���ه‌ربازی خانه‌نش���ین بێ���تو وتی "ئه‌و كه‌س���ه نه‌دادوه‌ره ،نه‌لیوای���ه ،نه‌هیچ پله‌یه‌كی هه‌ی���ه ،به‌ڵكو كابرایه‌كه س���ێ س���اڵه خانه‌نشین بوهو توشی نه‌خۆشی ده‌رونی بوهو فیشه‌كێكی ناوه به‌سه‌ری خۆیه‌وه‌و ته‌رمه‌كه‌ی براوه‌ته دادوه‌ری پزیش���كی‌و ده‌ركه‌وت���وه خۆی كوش���توه‌و له‌كاتی كه‌وتنیش���ی ده‌مانچه‌كه له‌ناو ده‌ستیدا بوه". له‌ماوه‌ی رابردودا فه‌ره‌یدون جوانڕۆیی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی كوژراو
پۆلیس���ی هه‌ولێر ل���ه‌دو رونكردنه‌وه‌یدا جارێ���ك وتی���ان روداوی هاتوچۆ بوهو جارێك وتی���ان دوژمنداری بوهو به‌هه‌ڵه ئه‌ویان كوشتوه‌و وایانزانیوه دوژمنه‌كه‌ی خۆیانه ،هه‌روه‌ها فه‌ریق غازی ئه‌تروشی دادوه‌ری سه‌ربازی هه‌رێم كه ماوه‌ی سێ ساڵه خانه‌نش���ین بوه به‌وته‌ی پۆلیس فیش���ه‌كێكی ناوه به‌س���ه‌ری خۆیه‌وه‌و خۆی كوش���توه ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی هه‌ر له‌م هه‌فته‌یه‌دا به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایش���ی كه‌الر فیش���ه‌كێك به‌ر س���ه‌ری كه‌وتوه‌و هێشتا رون نییه پێوه‌ی نراوه یان خۆی ئه‌نجامیداوه. س���ه‌باره‌ت به‌برینداربونی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایش���ی كه‌الری���ش ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایش���ی گه‌رمی���ان دوای روداوه‌ك���ه رونكردنه‌وه‌یه‌كی باڵوكرده‌وه‌و رایگه‌یاند "سه‌باره‌ت به‌برینداربونی عه‌قید سه‌یوان غازی لێپرسراوی یاریده‌ده‌رێتی ئاسایشی كه‌الر ،هه‌مو الیه‌ك دڵنیاده‌كه‌ینه‌وه كه ئه‌و روداوه به‌هیچ جۆرێك تیرۆریس���تی نهبوه". ه���ه‌ر ل���هو رونكردنه‌وه‌ی���ه‌دا هاتوه "روداوه‌ك���ه له‌كاتێكدا بوه ك���ه ناوبراو ب���وهو له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌ك���هی ده‌مانچه‌ك���هی خۆی به‌ده‌س���ته‌وه بوه،
نازانرێت گولـله له‌ده‌س���تی ده‌رچوه یان به‌ئه‌نقه‌س���ت خۆی له‌خۆیداوه ،بۆ ئه‌و مه‌به‌س���ته لیژنه‌یه‌ك���ی لێكۆڵینه‌وه بۆ زانینی چۆنێت���ی روداوه‌كه پێكهێنراوه، ئه‌نجام���ی لیژنه‌ك���ه‌ش بۆ رای گش���تی باڵوده‌كه‌ینه‌وه". س���ه‌ره‌ڕای ئه‌و روادان���هی ئه‌م چه‌ند مانگه‌ی رابردو ،س���اڵی پار حاكم فوئاد له‌سلێمانی به‌فیشه‌كێك كۆتایی به‌ژیانی خ���ۆی هێن���ا ،ئه‌مه جگه له‌كوش���تنی گومان���اوی وه‌ك���و زان���ا حه‌مه س���اڵح قایمقامی س���لێمانی‌و چه‌ندین به‌رپرسی تر له‌س���ااڵنی رابردودا كه زیاتر له‌تۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان به‌سیناریۆو گوماناویی باس ده‌كرا ،هه‌روه‌ها جه‌رجیش فه‌تحوڵاڵ ئه‌ندام���ی مه‌كته‌ب���ی سیاس���ی پارتی كه ل���ه2000ه‌كان له‌ئه‌وروپ���ا گه‌ڕایه‌وه‌و له‌كوردستان كوژرا. پزیش���كێكی ده‌رونیش خوێندنه‌وه‌ی ده‌رونییان���ه بۆ ئ���هو روداوانه ده‌كات، لهوبارهیهوه د .جه‌مال عومه‌ر پزیشكی ده‌رونی باس له‌وه‌دات كه ئه‌و روداوانه‌ی لێ���ره روده‌ده‌ن زیاتر سیاس���ییه وه‌ك له‌وه‌ی ده‌رونی بن ،هه‌رچه‌نده ئه‌وانیش مرۆڤن‌و هه‌مو مرۆڤێكی���ش قابیلی زۆر شته".
هەنوکە
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
ئاوێنه راپۆرتی چاودێری دارایی لهسهر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شاره‌وانی رۆژهه‌اڵت باڵوده‌کاته‌وه
5
چه‌ندین زه‌وی به‌نایاسایی‌و دور له‌رێنماییه‌کان دراونه‌ت ه بازرگان‌و که‌سایه‌تیی‌و حیزب ه سیاسییه‌کان
شاری سلێمانی
ئا :رێنوار نه‌جم به‌پێی راپۆرتێکی "نهێنی" دیوانی چاودێری دارایی -فه‌رمانگه‌ی وردبینی پارێزگای سلێمانی که وێنه‌یه‌کی ده‌ست ئاوێنه که‌وتوه ،باس له‌که‌موکوڕییه‌کانی "به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شاره‌وانی رۆژهه‌اڵت" تایبه‌ت به‌کار‌ه داراییو کارگێڕی‌و یاساییه‌کانی ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ه بۆ ساڵی 2013 ده‌کات‌و ئاوێنه‌ش پوخته‌یه‌کی لێ باڵوده‌کاته‌وه. به‌پێ���ی ئه‌و راپۆرت��� ه 19الپه‌ڕه‌یی ه که له‌س���ه‌ره‌تای مانگی کانونی دوه‌می ئه‌مساڵدا ئاراس���ته‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ش���اره‌وانی رۆژهه‌اڵت کراوه به‌ئیمزای سه‌رۆکی فه‌رمانگه‌ی چاودێریی دارایی "ئه‌حمه‌د ئه‌مین ره‌ش���ید" ،له‌س���اڵی 2013ل���هو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه ملیارێک‌و 885ملی���ۆن‌و 478هه‌زارو 900دینار خه‌رجکراوه .له‌و رێژه‌یه‌ش %87ی بۆ موچهو ده‌رماڵه‌ی کارمه‌ندان‌و %13یش ب���ۆ خه‌رجییه‌کانی ت���ری فه‌رمانگه‌ک ه خه‌رجکراوه. به‌ڕێوه‌به‌ر پێچه‌وانه‌ی ده‌سه‌اڵت ه داراییه‌کان مامه‌ڵه‌ی کردوه به‌پێ���ی راپۆرته‌ک���ه ،به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ده‌س���ه‌اڵته داراییه‌ی سه‌رۆکایه‌تی ش���اره‌وانی س���لێمانی داویه‌ت���ی به‌به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ش���اره‌وانی رۆژهه‌اڵت ب���ۆ کڕین���ی که‌لوپ���ه‌ل‌و مه‌وجوداتی جێگی���ر ک��� ه ته‌نها بڕی پێن���ج ملیۆن دیناره ،به‌فه‌رمانێکی کارگێڕی ،به‌بڕی ده ملی���ۆن‌و نۆس���ه‌دو په‌نج���او پێنج ه���ه‌زار دین���ار که‌ل‌وپه‌ل ک���ڕدراو‌ه بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌که. هه‌روه‌ه���ا ئام���اژه ب���هوه ک���راوه ک���ه هه‌رچه‌ن���ده به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ئ���هو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه به‌پێی ده‌سه‌اڵته‌کان بۆ ه���ه‌ر حاڵه‌تێک ته‌نه���ا بۆی هه‌یه به‌بڕێک پاره ک���ه له 150هه‌زار دینار زیات���ر نه‌بێت پاداش���تی فه‌رمانبه‌ران بکات ،ب���ه‌اڵم به‌چه‌ند مس���ته‌نه‌دێکی خه‌رجی���ی ،زیات���ر ل���هو ده‌س���ه‌اڵته دارایی���هی پێی دراوه به‌بڕی جیاواز بۆ ژماره‌یه‌ک فه‌رمانبه‌ر خ���ه‌رج کردوه‌و لیس���تی ناوی ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌و بڕی پاداشته‌که له‌راپۆرته‌که‌دا هه‌یه که 58 ناوه‌و به‌بڕی جیاوازی وه‌ک 250هه‌زار دینارو 200هه‌زارو 180هه‌زار پاداشت کراون.
داهاتی 17رۆژ نه‌خراوه‌ته سه‌ر ژماره بانکییه‌کان له‌به‌ش���ێکی دیک���هی راپۆرته‌که‌ی چاودێری دارایی ئاماژه بهوه کراوه که به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ش���اره‌وانی رۆژهه‌اڵت له‌س���اڵی دارایی 2013ب���ڕی داهاتی بریت���ی بوه ل���ه 784ملی���ۆن‌و 176 هه‌زارو 750دین���ارو تێیدا ورده‌کاریی چۆنیه‌تی جۆری داهاته‌کان‌و بڕه‌کانیان ڕونکراوه‌ته‌وه. به‌پێی فه‌رمانێکی وه‌زاره‌تی دارایی، دو ژماره حس���ابی بۆ داهاتو بارمته له‌بانک���ی گۆی���ژه‌و له‌ب���ه‌رواری 17ی کانون���ی دوه‌م���ی 2013کراونه‌ته‌وه‌و س���ه‌رجه‌م ئ���هو داه���ات‌و بارمتانه‌ی ل���ه‌دوای ئ���هو ب���ه‌رواره‌وه وه‌رگیراون خراونه‌ت���ه ئه‌و دو ژم���اره بانکییه‌وه، "به‌اڵم داهات���ی وه‌گیراو له1ی کانونی دوه‌م تا 17ی کانونی دوه‌م که پێشتر وه‌رگیراون نه‌خراونه‌ته س���ه‌ر ئه‌و دو حسابه که پێشتر ئاماژه‌یان پێکراوه". به‌پێی راپۆرته‌که داهاتی ئه‌و 17رۆژه بریتییه له 19ملیۆن‌و 643هه‌زارو 850 دینار. شاره‌وانی رۆژهه‌اڵت پالنی سااڵنه‌ی نهبوه هه‌رچ���ی له‌ب���اره‌ی به‌ش���ی موڵکایه‌تییه‌وه‌ی���ه چاودێ���ری دارایی تێبینیی هه‌یه له‌س���ه‌ر "نه‌بونی پالنی س���ااڵنه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ش���اره‌وانی رۆژه���ه‌اڵت بۆ ئه‌و مۆڵه‌تانه‌ی ده‌درێت بۆ دروس���تکردنی بین���ای (بازرگانی، پیشه‌س���ازی ،نیشته‌جێ) یان مۆڵه‌تی پرۆژه ته‌رفیهییه‌کان". هه‌روه‌ها باس لهوه ده‌که‌ن که "دوای ته‌رخانکردنی زه‌وی شاره‌وانی بۆ دام‌و ده‌زگاکانی حکوم���هتو کۆمپانیاکان‌و هاواڵتیان ،وه‌ک پێویست به‌دواداچون نهکراوه بۆ دڵنیابون له‌جێبه‌جێکردنی ئه‌و مه‌به‌سته سه‌ره‌کییه‌ی زه‌ویه‌که‌ی بۆ تهرخانکراوه". ئاماژه به‌وه‌ش ک���راوه که "زۆرجار وه‌به‌رهێن���ه‌ر پاڵپش���ت به‌مۆڵه‌ت���ی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان بێ گهڕانهوه بۆ مۆڵه‌تی بینا دروستکردن له‌شاره‌وانی ده‌س���تبه‌کاربون‌و هه‌ندێ���ک جاریش زی���اده‌ڕه‌وی کراوه‌ت���ه س���ه‌ر موڵکی شاره‌وانی". هه‌روه‌ها له‌راپۆرته‌که‌دا ئاماژه بهوه دراوه ک���ه پوچه‌ڵکردن���ه‌وه‌ی بڕیاری ئه‌نجومه‌نی ش���اره‌وانی به‌تایبه‌تی ئه بڕیارانه‌ی که تایبه‌تن به‌ته‌رخانکردنی
"سه‌نته‌ری پزشیکیی فاروق" ته‌جاوزی کردوه ه���ه‌ر به‌پێی ئه‌و راپۆرت���هی دیوانی چاودێڕی���ی دارای���ی ،بۆ مه‌به‌س���تی فراوانکردنی "س���ه‌نته‌ری پزیش���یکیی فاروق" ته‌جاوزکراوه‌ته‌و‌ه سه‌ر 8پارچ ه زه‌وی که له‌نه‌خشه‌دا بۆ مه‌به‌ستی دیک ه ته‌رخانک���راون ،وه‌ک "خزمه‌تگوزاریی، شه‌قامی گشتیی ،باخچه". دیوان���ی چاودێریی دارای���ی تێبینی لهسهر ئه‌و فراوانکردن ه ههیهو ده‌نوسێت "هیچ س���ه‌ره‌تایه‌ک له‌دۆسیه‌ی زه‌وی پرۆژه‌ک���ه‌دا نیی ه ئاماژه بۆ ئه‌و ڕوبه‌ر‌ه بکات ک ه بۆ ئه‌م پرۆژه‌ی ه تهرخانکراوه جگه له‌هامشێکی هونه‌ریی ک ه ده‌ڵێت ڕوب���ه‌ری زه‌وی ته‌رخانک���راو ب���ۆ ئه‌و پرۆژه‌ی��� ه بریتیی��� ه ل���ه 37دۆنم‌و 17 ئۆلک". هه‌روه‌ها چاودێری���ی دارایی به‌چه‌ند خاڵێ���ک که‌موکوڕییه‌کانی دۆس���یه‌ی تایبه‌ت���ی زه‌وی ته‌رخانک���راو ب���ۆ پرۆژه‌ی "س���ه‌نته‌ری پزیشکیی فاروق" ڕونده‌کاته‌وه ،ئه‌وانیش بریتین له: نه‌بونی بڕیاری ئه‌نجومه‌نی شارهوانیبۆ ته‌رخانکردنی زه‌وییه‌که. نه‌بون���ی کۆنوس���ی لیژن���هیبهدواداچون. نه‌بونی مۆڵه‌تی دروستکردنی بینا. نه‌بونی مۆڵه‌تی وه‌به‌رهێنان. نه‌بون���ی نوس���راوی فه‌رمی���ی ب���ۆدیاریکردنی روبه‌ری زه‌ویه‌که. 5هه‌زار مه‌تر بۆ پرۆژه‌ی نه‌بونی چۆنێتی پێدانی زه‌ویه‌کان.هونه‌رمه‌ندێک له‌راپۆرته‌ک���ه‌دا چاودێری دارایی داوا له‌به‌ش���ێکی دیک���هی راپۆرته‌ک���ه‌دا ده‌کات لیژنه‌یه‌ک���ی پس���پۆڕو تایبه‌ت ئام���اژه ب���هوه ک���راوه دو موڵک ک ه له‌س���ه‌ر ئاس���تی وه‌زاره‌ت پێکبێت بۆ روب���ه‌ره گش���تییه‌که‌ی ( 4732مه‌تر لێکۆڵین���ه‌وه‌و به‌دواداچ���ون له‌س���ه‌ر دوجای���ه)و موڵک���ی ش���اره‌وانییه‌و چۆنێت���ی ته‌رخانکردن���ی زه‌وی‌و ئه‌و به‌ڕه‌گ���ه‌ز "ته‌رفیهیی���ن" ب���ۆ پرۆژه‌ی زیاده‌ڕۆییانه‌ی ک ه له‌الیه‌ن "س���ه‌نته‌ری پیانۆم���ۆڵ تهرخانکراوه ک��� ه له‌الیه‌ن پزیش���کیی ف���اروق" کراوه‌ت���ه س���ه‌ر هونه‌رمه‌ندێک���هوه به‌ن���اوی (ئـ -و) زه‌وییه‌کانی شاره‌وانی. جێبه‌جێ ده‌کرێ���ت ،له‌کاتێکدا هه‌ردو دۆنمێک بۆ کۆمه‌ڵی ئیسالمی موڵکه‌که ب���ۆ پرۆژه‌ک��� ه تهرخانکراوه تهرخانکراوه به‌ب���ێ ئ���ه‌وه‌ی ئام���اژه به‌ش���ێوازی له‌درێژه‌ی راپۆرته‌ک���ه‌دا ئاماژه‌کراو‌ه ته‌رخانکردنه‌ک��� ه بدرێ���ت (مس���اطحة، فرۆش���تن...هتد)" ،ئه‌مه جگ ه له‌وه‌ی به‌ته‌رخانکردن���ی موڵکێ���ک بۆ حیزبی ماوه دیارینه‌کراوه بۆ ده‌س���تبه‌کاربون کۆمه‌ڵی ئیسالمی کوردستان به‌ڕوبه‌ری له‌پرۆژه‌که‌دا" .هه‌روه‌ه���ا ئه‌و زه‌ویان ه دۆنمێک‌و 11ئۆلک ( 7228مه‌تر دوجا) به‌فه‌رمانی سه‌رۆکی شاره‌وانی "هێمای به‌بڕیارێک���ی ئه‌نجومه‌نی ش���اره‌وانی دوباره جیانه‌کردنه‌وه‌ی لهسهر دانراوه‌و له‌ساڵی .2012 دیوان���ی چاودێری دارای���ی تێبینی موڵکی شاره‌وانییه‌و بۆ خزمه‌تگوازاریی (ترفیهي) دانراوه ،لهگهڵ ئه‌وه‌شدا بۆ له‌س���ه‌ر ئه‌و ته‌رخانکردن��� ه هه‌ی ه ک ه جگ���ه ل���ه‌وه‌ی لیژنه‌ی که‌ش���ف دوای ئه‌و پرۆژه‌یه تهرخانکراوه".
دو موڵکی بۆ مه‌به‌ستی شاره‌وانی بۆ فراوانکردنی پرۆژه‌ی پیانۆمۆڵ "سه‌نته‌ری پزیشیکیی فاروق" تهرخانکراوه ته‌جاوزکراوه‌ته‌و‌ه که له‌الیه‌ن هونه‌رمه‌ندێک سه‌ر 8پارچ ه به‌ناوی (ئـ .و) زه‌وی ک ه جێبه‌جێ ده‌کرێت، له‌نه‌خشه‌دا بۆ به‌بێ ئهوهی مه‌به‌ستی دیک ه ته‌رخانکراون ،وه‌ک ئاماژه به‌شێوازی ته‌رخانکردنه‌ک ه "خزمه‌تگوزاریی شه‌قامی گشتیی بدرێت باخچه" زه‌ویه‌وه له‌س���ه‌رۆکایه‌تی ش���اره‌وانی سلێمانی بۆته دیارده‌یه‌کی ئاسایی. 3دۆنم زه‌وی بۆ فه‌زاله‌ری تورکیی له‌به‌ش���ێکی دیک���هی راپۆرته‌که‌ی چاودێ���ری دارایی���دا ب���اس له‌موڵکه س���نوری ته‌رخانکراوه‌کان���ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ش���اره‌وانی رۆژهه‌اڵت ک���راوهو تێ���دا هات���وه ک���ه له‌س���ه‌ر داواکارییه‌ک���ی "ده‌زگای فه‌زال���ه‌ر"ی تورک���ی ب���ۆ پ���ه‌روه‌رده‌و فێرک���ردن به‌مه‌به‌س���تی ته‌رخانکردنی زه‌ویه‌کی گونجاو له‌ناوچه‌ی قڕگه بۆ دروستکردنی خوێندنگایه‌ک ،موڵکێک���ی به‌ڕوبه‌ری 3دۆن���م ( 9514مه‌ت���ر دوج���ا)ی بۆ تهرخانکراوه به‌شێوه‌ی (تخصیص دون تملیک)" ،ئه‌م���ه‌ش پێچه‌وانه‌ی بڕیاری س���ه‌رۆکایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه که ئاماژه‌ی بهوه داوه ته‌رخانکردنی زه‌وی به‌شێوه‌ی (تخصیص دون تملیک) ته‌نها بۆ فه‌رمانگه‌ی حکومیی ده‌بێت".
فۆتۆ :ناسیح عه‌لی
ته‌رخانکردنی زه‌ویه‌ک��� ه به‌نزیکه‌ی دو مانگ که‌ش���فی ب���ۆ زه‌وییه‌که کردوه، "خ���ۆی ده‌بێت به‌پێچه‌وان���هوه بێت"، هه‌ر له‌ئه‌نجامی ئه‌و که‌ش���فه‌داو دوای ته‌رخانکردن���ی زه‌ویه‌ک��� ه ده‌رکه‌وتو‌ه که لهسهر به‌ش���ێکی ئه‌و زه‌ویه بینای به‌خێوکردن���ی په‌له‌وه‌ر دروس���تکراو‌ه به‌زی���اده‌ڕه‌وی .ت���ا ئاماده‌کردنی ئه‌و راپۆرته‌ش ئه کێش���هی ه به‌هه‌ڵواسراوی ماوه‌ته‌وه. هه‌روه‌ه���ا "به‌پێچه‌وان���هی بڕی���اری س���ه‌رۆکایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ک ه ده‌ڵێت (تخصی���ص دون تملی���ک ،ته‌نها بۆ فه‌رمانگ���هی حکومیی ده‌بێت) ئه‌و موڵک ه به‌شێوه‌ی (تخصیص دون تملیک) ته‌رخانک���راوه بۆ کۆمه‌ڵی ئیس�ل�امی کوردستان. که‌موکوڕیی له‌دۆسییه‌ی کارمه‌نده‌کاندا له‌راپۆرته‌که‌داو له‌به‌ش���ی "کارگێڕی‌و دۆس���یه‌ی که‌س���ی"دا باس له‌چه‌ندین دۆس���یه‌ی کارمه‌ندان���ی ئ���هو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی��� ه کراوه که چاودێری دارایی سه‌رنج‌و تێبینی له‌سه‌ری هه‌یه. سه‌ره‌تا ئاماژه بهوه کراوه ک ه میالکی ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ه "ته‌سدیق" نهکراوه له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تی داراییه‌وه‌و چاودێری دارایی داوا ده‌کات که له‌ئاینده‌دا به‌بێ "ته‌سدیقی میالک" کارنه‌کرێت. له‌دۆسیه‌ی کارمه‌ندانیشدا باس لهوه کراوه ک ه فه‌رمانبه‌رێک به‌ناونیش���انی به‌ڕێوه‌ب���ه‌ر ،ده‌رچ���وی کۆلێ���ژی ئه‌ندازیاریی���ه بۆ س���اڵی ،2000-1999 به‌فه‌رمانی وه‌زاره‌تی شاره‌وانی ماوه‌ی نێوانی سااڵنی 1982بۆ 1991ی وه‌ک خزمه‌تی س���ه‌ربازی ب���ۆ هه‌ژمارکراوه، راپۆرته‌ک���هی چاودێ���ری دارای���ی له‌و بارهیهوه ئاماژه ب���هوه ده‌کات ک ه ئه‌و فه‌رمانب���ه‌ره له‌و به‌رواره‌دا خوێندکاری ئاماده‌ی���ی ب���وهو له‌گ���هڵ بڕیاره‌که‌دا "تضارب" ده‌کات. هه‌روه‌ه���ا ب���اس له‌فه‌رمانبه‌رێک���ی دیک ه ده‌کات ک��� ه هه‌رچه‌نده ده‌رچوی س���ه‌ره‌تاییه ،ب���ه‌اڵم موچه‌ک���هی هی بڕوانام���هی ناوه‌ندیی���ه .ئه‌م��� ه جگ ه له‌دۆس���یه‌ی چه‌ند فه‌رمانبه‌رێکی دیک ه ک ه رێژه‌ی خانه‌نش���ینی له‌موچه‌که‌یان نه‌بڕاوه‌و هه‌روه‌ه���ا که‌موڕیی دیکه ک ه له‌دۆس���یه‌که‌یاندا نییه .ئهوهی تێبینی ده‌کرێ���ت له‌ڕاپۆرته‌ک���ه‌دا له‌به‌ش���ێک له‌بڕیاره‌کاندا س���ه‌رۆکایه‌تی شاره‌وانی س���وربو‌ه له‌س���ه‌ر کارک���ردن ب���ه‌ده‌ر له‌ڕینماییه‌کان.
6
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
parlaman.awene@gmail.com
په‌رله‌مانتارێكی پارتی داوا ده‌كات نێچیرڤان بارزانی چاكسازییه‌كان له‌پارتییه‌و‌ه ده‌ستپێبكات
"ئه‌گه‌ر سه‌رۆكی حكومه‌تی چاكسازی ده‌كات ،باخانوه‌كه‌ی بكات به‌شوقه بۆ كرێنشینان" ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د
ساڵێك زیاتر تێپه‌ڕده‌بێـت به‌سه‌ر پێكهێنانی حكومه‌تی بنكه‌فراوان به‌به‌شداری پێنج الیه‌ن ه سه‌ره‌كیه‌كه‌ی هه‌رێم،به‌اڵم وه‌كو په‌رله‌مانتارانی گۆڕان‌و یه‌كێتی‌‌و كۆمهڵو یه‌كگرتو باسیده‌كه‌ن ئه‌و كابینه‌یه نه‌ك نهیتوانیوه چاكسازی بكات، به‌ڵكو قه‌یران به‌دوای قه‌یران زیادبوه‌‌و هیچ جۆره چاره‌سه‌رێكیش نه‌كراوه،په‌رله‌مانتارێكی گۆڕان ئاماژه بهوه ده‌كات كه‌وا ئه‌وان پشتگیری ئه‌و كه‌سه ده‌كه‌ن كه‌چاكسازی بكات،به‌اڵم به‌فیعلی نه‌ك له‌شوێنێك بیكات‌و له‌شوێنێك بیده‌نگ بێت،په‌رله‌مانتارێكی پارتیش ده‌ڵێت"داوا له‌سه‌رۆكی حكومه‌ت ده‌كه‌م چاكسازییه‌كانی له‌پارتیه‌وه ده‌ست پێبكات". په‌رله‌مانت���ار له‌فراكس���یۆنی زه‌رد له‌په‌رله‌مان��� ی كوردس���تان فه‌رحان جه‌وهه‌ر له‌باره‌ی چاكس���ازی حكوم���ه‌ت له‌هه‌رێم���ی كوردس���تان به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند"له‌سه‌ره‌تای راگه‌یاندنی كابینه‌ی هه‌شته‌م، سه‌رۆكی حكومه‌ت كارنامه‌یه‌كی راگه‌یاند ،كه هه‌مو الیه‌ن���ه‌كان به‌ش���داربون ،یه‌كێك ل���هو هه‌نگاوه‌كان ئه‌وه‌بو حكومه‌ت چاكسازی بكات ،ئێستاش سه‌رۆكی حكومه‌ت چاكس���ازی ئه‌نجامده‌دات وه‌كو حكومه‌ت نه‌ك وه‌كو الیه‌نێكی سیاسی". جه‌وهه‌ر وتیش���ی "مه‌به‌س���تی ئه‌و چاكسازییه‌ش هیچ ب���ۆ لێدانی الیه‌نێكی سیاس���ی نیی���ه ،به‌قه‌د ئهوهی خزمه‌تی خه‌ڵكی كوردستان بكرێت،هه‌روه‌ها ده‌بێت ئه‌و چاكس���ازییه هه‌مو الیه‌نه‌كان بگرێته‌وه‌‌و هه‌موشیان پشتگیری بكه‌ن". په‌رله‌مانتاره‌ك���هی فراكس���ۆنی پارت���ی جه‌خت له‌وه‌ش���ده‌كاته‌وه كه ئه‌و چاكس���ازییانه‌ی سه‌رۆكی حكوم���ه‌ت په‌یوه‌ن���دی به‌هیچ الیه‌نێكی سیاس���یو به‌چاكسازیه‌كانی عه‌بادیش���هوه نییهو ده‌بوایه زوتر بكرایه،به‌اڵم به‌هۆی بارودۆخی هه‌رێمی كوردستان‌و شه‌ڕی داعش���هوه دواكه‌وتوه ،ناوبراو وتی"ئێمه داوا ده‌كه‌ین س���ه‌رۆكی حكومه‌ت چاكسازییه‌كانی خۆی ده‌س���تپێبكات به‌بێ جیاوازی ،داواش ده‌كه‌م یه‌كه‌م
جار له‌پارتیه‌وه ده‌ست پێبكات". بزوتن���ه‌وه‌ی گ���ۆڕان به‌چ���وار وه‌زیر به‌ش���دار ی كابینه‌ی هه‌شته‌می كردوه،به‌اڵم په‌رله‌مانتارێكی ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه ئاماژه بهوه ده‌كات كه‌وا ئه‌و مه‌له‌فانه‌ی واڵتی پێ به‌ڕێوه‌ده‌چێ���ت هه‌موی الی پارتیه،عادل عه‌زی���ز ئه‌ندامی فراكس���ۆنی گ���ۆڕان له‌په‌رله‌مانی كوردس���تان به‌ئاوێنه‌ی وت"هه‌ركه‌س���ێك چاكسازی بكات ئێمه پش���تگیری ده‌كه‌ین،به‌اڵم ده‌بێت به‌فعلی بێت نه‌وه‌كو بێت كۆمه‌ڵێك ملمالنێی سیاسی قوڵتر بكاته‌وه‌و موچ���هی فه‌رمانبه‌ران���ی یه‌كێتی‌‌و گۆڕان ببڕێت‌و هی پارت���ی نه‌بڕێت ،له‌كاتێكدا پارتی چه‌ند قاتی له‌هی الیه‌نه‌كانی تر زیاتره". ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد كه له‌هه‌رێمی كوردستان ئه‌و كۆمه‌ڵه مه‌له‌فه‌ی كه كێشه‌یان تێدایه ،به‌نمونه مه‌له‌فی نه‌وت كه‌تاكه داهاتی هه‌رێمه له‌الی پارتیه، واته ئه‌وان ده‌توانن ئه‌و مه‌له‌فه چاكبكه‌ن‌و چاكسازی تێ���دا بكه‌ن،گۆڕان وه‌زاره‌تی دارای���ی وه‌رگرتوه 10 ملیار دۆالر قه‌رزاره ،جگه‌ل���ه‌وه‌ش رۆژێك ده‌ینێرن بۆ هال���ك بانك ده‌ڵێن پاره نییه ،ده‌مێكیش ده‌ڵێن پاره‌ك���ه له‌بانكێكی ئه‌ڵمانیای���هو ده‌مێكیش ده‌ڵێن له‌كوردستانه. سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه ئه‌گه‌ر له‌حكومه‌تدا ده‌سه‌اڵتتان نییه بۆ ناكش���ێنه‌وه ،عادل عه‌زیز وتی "به‌سه‌رچاو ده‌كشێینه‌وه،به‌اڵم جارێ باله‌گه‌ڵ ئه‌و وه‌زعه بڕۆین، بزانی���ن ده‌گه‌ین به‌كوێ ،كه زانیم���ان هه‌ر هیچمان پێناكرێت ئه‌وكاته بۆ خه‌ڵكی رونده‌كه‌ینه‌وه كه ئێمه چاكس���ازیمان پێناكرێت‌و ئهوه ده‌كشێینه‌وه ،ئه‌گه‌ر س���ه‌رۆكی حكومه‌تیش ده‌یه‌وێت چاكس���ازی بكات ،عه‌باس فه‌تاح له‌باره‌ی ئه‌و چاكس���ازییه‌ی سه‌رۆكی باخانوه‌كه‌ی بكاتبه‌ش���وقه بۆ هه‌ژاران‌و كرێنشینان ،حكومه‌ت وتی "من نازانم سه‌رۆكی حكومه‌ت نییه‌تی به‌اڵم س���ه‌رۆكی حكومه‌ت س���ێ مانگه س���ه‌رۆكی چاكس���ازی هه‌یه یان ن���ا ،چونكه كردار ش���ه‌رته، وه‌فدێكی حزبیه بۆ درێژكردنه‌وه‌ی دو س���اڵی تر بۆ ئێم ه وه‌كو فراكس���یۆنی س���ه‌وز هیچ الریمان نهبوه ل���هوه ی حكوم���ه‌ت چاكس���ازی رابگه‌یه‌نێت ،به‌اڵم ویالیه‌ته‌كه‌ی مامی". هه‌فته‌ی پێشو نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌ت تائێس���تاش هیچ چاكس���ازییه‌كمان له‌هیچ الیه‌كه‌وه رایگه‌یان���د ك���ه له‌ماوه‌یه‌كی نزیك���دا به‌رنامه‌یه‌كی به‌دینه‌كردوه". سه‌باره‌ت به‌فه‌رمانه‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌وه‌ی چاكسازی راده‌گه‌یه‌نێت ،به‌اڵم له‌ئێستادا ئه‌و وته‌یه په‌رله‌مانتاران���ی ك���ردوه به‌دو به‌ره‌وه ،به‌ش���ێكیان موچه‌ی چوار ه���ه‌زار فه‌رمانب���ه‌ری رێكخراوه‌كانی راگرت���وه ،عه‌باس فه‌ت���اح وتی"ئ���هو فه‌رمانبه‌رانه بڕوایان پێی نییهو به‌شێكی تر به‌ئومێدن لێی. ه���اوكات په‌رله‌مانت���ار له‌فراكس���یۆنی یه‌كێتی ،پێش���تر موچه‌یان وه‌رده‌گ���رت‌و ده‌وامیان نه‌ده‌كرد،
حكومه‌ت زیاتر له80 رۆژه كۆنه‌بۆته‌وه، ی چۆن ئیتر چاكساز ده‌كات؟
س���ه‌رۆكی حكومه‌ت خۆی پێش���تر ئیمزای له‌س���ه‌ر كردوه ،ئێس���تاش وتویانه بچن���هوه فه‌رمانگه‌كان‌و ده‌وامبكه‌ن،ب���ه‌اڵم ئهوه ته‌نها كێش���هی ئێمه نییه، به‌ڵكو ده‌مانه‌وێت بزانی���ن داهاتی نه‌وتیش چه‌نده، هه‌روه‌ها بزانین داهاتی ناوخۆو گومرگه‌كان چه‌نده، ره‌نگه داهاتی یه‌كرۆژی گومرگه‌كان به‌ش���ی موچه‌ی ئ���هو فه‌رمانبه‌رانه بكات ،ئه‌و وتی"پێویس���ته هه‌مو الیه‌نه‌كان بڕیاری چاكسازی بده‌ن". به‌هه‌مانش���ێوه په‌رله‌مانت���اری یه‌كگرت���و غه‌ریب پێنجوێنی ده‌پرس���ێت كوا چاكس���ازی؟ ،حكومه‌ت زیاتر له 80رۆژه كۆنه‌بۆته‌وه ،ئیتر چاكس���ازی چۆن ده‌كات؟ ئه‌و ب���ۆ ئاوێنه وتی"ئه‌وكات���هی كابینه‌ی هه‌ش���ته‌م پێكهات ،یه‌كه‌م مه‌رجی س���ێ الیه‌نه‌كه‌ی ئۆپۆزس���یۆن ئه‌وه‌بو ده‌بێت چاكسازی له‌سیسته‌می حكومڕانی بكرێت ،به‌اڵم ش���ه‌مه‌نده‌فه‌ری چاكسازی له‌هه‌رێم هه‌ر نه‌گه‌یشت". وتیش���ی "ئه‌گه‌ر به‌ڵێن بدرێت‌و به‌و ش���ێوه‌یه‌ش جێبه‌جێ بكرێت ،ئومێدم به‌هیچ جۆره چاكسازییه‌ك نییه،ده‌ربازكردنی هاواڵتیان له‌و قه‌یرانی بێموچه‌یی‌‌و بێئاووبێكاره‌بای���یو بێكارییه ،دۆخێك���ی تراژیدیای دروس���تكردوه‌و حكومه‌تیش بیانوی گرتوه به‌شه‌ڕی داعش‌و قه‌یرانی دارایی،به‌اڵم خۆ له‌پێش���تر ئه‌و دو بیانوه نهبوه ،ئه‌ی بۆ چاكسازی نه‌كراوه!" هاوكات مه‌روان گه‌اڵڵی س���ه‌رۆكی فراكس���یۆنی كۆمه‌ڵی ئیس�ل�امیش رای خۆی هه‌یه له‌س���ه‌ر ئه‌و چاكسازییانه‌ی س���ه‌رۆكی حكومه‌ت باسی ده‌كات، ئه‌و وتی "سه‌رۆكی حكومه‌ت كام چاكسازی كردوه، تائێمه پشتگیری بكه‌ین،ئێمه له‌كابینه‌كانی حكومه‌ته یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كان ته‌نها به‌ش���داریمان پێكراوه‌و رێگریش له‌وه‌زیره‌كانمان كراوه چاكسازی بكه‌ن". گه‌اڵڵیوتیشی "ئه‌گه‌ر سه‌رۆكی حكومه‌ت ده‌یه‌وێت چاكس���ازی بكات ،باموچه‌ی هاواڵتیان چاك بكات‌و كاره‌باو ئاویش دابینبكرێت،هه‌روه‌ها ئه‌و به‌رپرسانه‌ی تێوه‌گالون به‌گه‌نده‌ڵی‌‌و س���ه‌رو‌هت‌و سامانی خه‌ڵك به‌هه‌ده‌رده‌به‌ن بدرێنه دادگا ،به‌اڵم ئێمه هاوبه‌شنین له‌حكومه‌ت،به‌ڵك���و حكومه‌ت‌و پ���اره‌و نه‌وت‌و هه‌مو جومگه ئه‌ساس���ییه‌كان الی پارتیه،هه‌ربۆیه ئه‌مڕۆ له‌حكومه‌ت بكشێنه‌وه باشتره له‌سبه‌ینێ".
دوای حه‌وت كۆبونه‌وه‌ی بێئه‌نجامی پێنج قۆڵی ،په‌رله‌مان هه‌ر چاوه‌ڕوانه
"پارتی توانی سه‌ركه‌وتو بێت له‌و به‌رنامه‌یه‌ی داینابو بۆ شكستپێهێنانی په‌رله‌مان" ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد
دوای حه‌وت كۆبونه‌وه‌ی پێنج قۆڵی ،هێشتا په‌رله‌مان ده‌سته‌وه‌ستان دانیشتوه‌و چاوه‌ڕوانه الیه‌نه‌كان بسازێن‌و پێكبێن ،په‌رله‌مانتارێكی گۆڕانیش ئاماژه به‌وه‌ده‌كات كه نابێت په‌رله‌مان هه‌روا بێده‌نگ بێت‌و ده‌بێت په‌رله‌مان دوابڕیاری خۆی لهسهر پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ده‌ربكات ،په‌رله‌مانتارێكی فراكسیۆنی یه‌كێتیش ده‌ڵێت "یه‌كێك له‌ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كانی پارتی ئیفلیجكردنی په‌رله‌مان بو ،به‌پراكتیكیش ئهوهی كرد". لهوبارهیهوه قاره‌مان قادر س���ه‌رۆكی لیژنه‌ی كاروب���اری په‌رله‌م���ان بۆ ئاوێنه وت���ی "ئێم ه هه‌میش���ه وتومانه كێشه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم كێش���ه‌یه‌كی یاس���اییه‌و ده‌بێ���ت له‌په‌رله‌مان چاره‌سه‌ر بكرێت ،چونكه به‌پێی یاسای ژماره 1ی س���اڵی 2005و یاس���ای ژماره 19ی ساڵی 2013م���اوه‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ���م كۆتایی پێهات���وهو یارای درێژكردنه‌وه نییهو ماوه‌ی 15 رۆژیش���ه هه‌رێم له‌بۆشایی یاس���اییدایه ،به‌اڵم پارتی ده‌ڵێت ده‌بێت دو س���اڵی تری بۆ درێژ بكرێته‌وه". وتیشی "ئێمه له‌كۆبونه‌وه‌ی دوه‌می په‌رله‌مان بۆ ده‌رچواندنی یاسای س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و چاره‌س���ه‌ركردنی ئه‌و پرس���ه هه‌وڵماندا ،به‌اڵم نیس���اب ته‌واونه‌بو ،هه‌ر ئه‌مه‌شه ئێستا رێگره له‌ب���ه‌رده‌م په‌رله‌مانداو ده‌زانین نیس���اب ته‌واو نابێت بۆیه كۆنابێته‌وه ،چه‌ندین جاریش وتومه ئه‌و په‌رله‌مانتارانه‌ی به‌ش���داری له‌كۆبونه‌وه‌ی ئاس���ایی په‌رله‌مان ناكه‌ن بۆ هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاس���ای س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ���م ،ه���ه‌ر ئه‌وانه به‌رپرسن به‌رامبه‌ر به‌خه‌ڵكی كوردستان". له‌باره‌ی ئهوهی ئایا ئه‌گه‌ر الیه‌نه‌كان تاوه‌كو س���اڵێكی تر نه‌گه‌یش���تنه ئه‌نج���ام ،ده‌كرێت په‌رله‌م���ان هه‌ر چاوه‌ڕوان‌و ته‌ماش���اكه‌ر بێت؟ په‌رله‌مانتاره‌ك���هی گۆڕان وتی "نه‌خێر ،ده‌بێت
ئێستا یه‌كێك له‌و كێشانه‌ی په‌رله‌مان تێیكه‌وتوه ،ناتوانێت كۆبونهوه نائاساییه‌كانی خۆی لهسهر ئه‌و پرۆژانه ئه‌نجام بدات كه خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌میان بۆ كراوهو بیانكات به‌یاسا، چونكه نازانێت بینێرێت بۆ كوێ ئیمزای بكات په‌رله‌مان دوابڕیاری خۆی له‌س���ه‌ر ئه‌و پرس��� ه ده‌ربكات ،چونكه ئه‌گه‌ر دۆخی كوردستان وای خواستوه چاوه‌ڕوانی س���ازان بین ،كه (خۆم بڕوام به‌س���ازان نییه له‌س���ه‌ر ئه‌و پرس���ه كه بنه‌مای یاسایی نییه)". ئه‌و وتیشی "الیه‌نێك هه‌ڕه‌شه‌ی دو ئیداره‌یی ده‌كات ،هه‌ڕه‌شه‌ی پارچه‌پارچه‌بونی كوردستان ده‌كه‌ن ،هه‌ڕه‌ش���ه له‌واڵتێك ده‌كه‌ن كه خۆی كاول بوهو زیات���ر له 35قه‌یران روی تێكردوه، بۆی���ه دوای حه‌وت كۆبون���ه‌وه‌ی پێنج قۆڵی، ئێستا ئه‌ركه لهسهر په‌رله‌مان دوا بڕیاری خۆی به‌ناوی گه‌له‌وه بدات". وه‌ك په‌رله‌م���ان له19ی ئ���اب وتی له‌ماوه‌ی داهاتودا كۆبونه‌وه‌ی دیكه س���ه‌باره‌ت به‌پرۆژه یاس���ای هه‌م���واری س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ���م ئه‌نجامده‌درێت ،به‌اڵم تائێستا هه‌ر كۆبونه‌وه‌كه‌ی ئه‌نجامن���ه‌دا ،قاره‌مان ل���هو روه‌وه وتی "هه‌ر كاتێك س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان بزانێت نیساب ته‌واوده‌بێ���ت ،ئه‌وا بانگێش���تی په‌رله‌مانتاران ده‌كات بۆ كۆبونهوه ،هه‌رچه‌نده پێموایه هێشتا ئه‌و بڕوایه‌یان الدروست نهبوه". ه���اوكات ئ���اواز جه‌نگ���ی په‌رله‌مانت���اری فراكس���یۆنی یه‌كێتی بۆ ئاوێنه وتی "په‌رله‌مان كۆبونه‌وه‌ی خۆی ئه‌نجامداو نیساب ته‌واو نه‌بو،
كه نیساب ته‌واو نه‌بو ئیتر چی بكات". له‌باره‌ی ئهوهی ئایا ئه‌گه‌ر الیه‌نه‌كان تاوه‌كو س���اڵێكی تر نه‌گه‌یش���تنه ئه‌نج���ام ،ده‌كرێت په‌رله‌م���ان هه‌ر چاوه‌ڕوان‌و ته‌ماش���اكه‌ر بێت؟ ئاواز جه‌نگی وتی "ئێستا یه‌كێك له‌و كێشانه‌ی په‌رله‌م���ان تێیكه‌وت���وه ،ناتوانێ���ت كۆبونهوه نائاساییه‌كانی خۆی لهسهر ئه‌و پرۆژانه ئه‌نجام بدات ك���ه خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌می���ان بۆ كراوهو بیان���كات به‌یاس���ا ،چونكه نازانێ���ت بینێرێت بۆ ك���وێ ئیمزای بكات ،له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی له19ی مانگه‌وه س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی هه‌یه له‌بری سه‌رۆكی هه‌رێم". په‌رله‌مانتاره‌ك���هی یه‌كێت���ی ده‌ڵێت "ره‌نگه س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان نه‌یه‌وێت خۆی بخاته ئه‌و بهرپرس���ارێتییه ،یان چانس���ێكی ت���ر ده‌دات به‌حزبه‌كان بزانێ ئه‌نجامه‌كه‌ی ده‌گات به‌كوێ، چونكه ئه‌گه‌ر یاس���ا ده‌ربكرێت‌و كه‌س نه‌بێت ئیمزای بكا ،ئه‌وا ده‌كه‌وێته سه‌ر ره‌فه‌كان". "ئێس���تا په‌رله‌مان ته‌نها ده‌یه‌وێت كۆبونهوه لهسهر پرۆژه‌یاسای په‌یڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌مان بكات ،چونكه ئهوه ئیمزای س���ه‌رۆكی هه‌رێمی پێویست نییه". له‌باره‌ی ئهوهی بۆچی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان بانگهێش���تی په‌رله‌مانتاران ناكات بۆ كۆبونهوه
له‌س���ه‌ر پرۆژه‌یاس���ای س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم، په‌رله‌مانتاره‌ك���هی یه‌كێت���ی وت���ی "ده‌توانێت بانگهێش���تیان بكات ،به‌اڵم به‌ده‌نگیه‌وه نای هنو ره‌نگ���ه ئه‌و ژماره‌ی���هی پێت���ه‌واو نه‌كرێت كه نیساب ته‌واو بكات". وتیش���ی "من پێموای���ه یه‌كێ���ك له‌ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كانی پارتی ،ئیفلیجكردنی په‌رله‌مان بو ،به‌پراكتیكیش ئهوهی كرد ،چونكه ئێس���تا په‌رله‌مان ناتوانێت یاس���ا ده‌ربكات ،ناتوانێت نیس���اب ته‌واو بكات ،كه‌واته تاڕاده‌یه‌ك ئیفلیج بوهو وای لێكراوه ،چونكه پارتی تاكه حزب بو له‌په‌رله‌مان كه بااڵده‌ست نه‌بو ،به‌ئه‌نقه‌ستیش ه���ه‌ر له‌س���ه‌ره‌تای پێكهێنانی ئ���ه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان‌و سوێندخواردنی ،جۆرێك له‌هه‌وڵدان هه‌بو كه ئه‌م په‌رله‌مانه ئیفلیج بكه‌ن‌و سوكایه‌تی به‌په‌رله‌مان‌و په‌رله‌مانتاران ده‌كرا". له‌به‌رامبه‌ردا عه‌باس غه‌زال���ی په‌رله‌مانتاری پارتی ده‌ڵێت "له19ی ئ���اب په‌رله‌مان هه‌وڵی خۆی س���وتاند ،نه‌یتوانی ئه‌و به‌رده هه‌ڵبگرێت كه خ���ۆی ب���ۆی ئاماده‌كردبو ،بۆیه ئێس���تا خه‌ڵكی كوردستان له‌م هه‌مو قه‌یرانه‌ی داراییو ك���ۆچ‌و بێكاری���یو موچه ،چیت���ر قبوڵی ئهوه له‌په‌رله‌مان‌و الیه‌نه‌كان ن���اكات كه چاوه‌ڕوانی قه‌ده‌ر بێت ،پێویس���ته به‌زوترین كات بگه‌ینه چاره‌سه‌رێكی مامناوه‌ندی‌و هه‌ر الیه‌نێك خاڵێك له‌داواكارییه‌كانی بێته خواره‌وه". په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی پارت���ی پێیوایه له‌مكاته‌دا ئه‌ركی په‌رله‌مانه لهگهڵ الیه‌نه‌كاندا كۆببێته‌وه‌و هه‌وڵی چاره‌سه‌ر بدات ،ئه‌گینا هه‌م هه‌ڵبژاردنی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و هه‌م هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی په‌رله‌م���ان‌و حكوم���ه‌ت له‌مكات���ه‌دا ،چه‌ندین قه‌یرانی تر به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت. له‌كۆتای���ی وته‌كه‌یدا ،غه‌زال���ی وتی "خودی په‌رله‌م���ان ناتوانێت ئه‌و پرس���ه چاره‌س���ه‌ر بكات ،چونكه په‌رله‌مان خۆی لهسهر ته‌وافوق دروس���تبوه‌و ده‌بێ���ت هه‌وڵب���دات متمانه بۆ خ���ۆی بگه‌ڕێنێت���هوه له‌نێ���و په‌رله‌مانتاران‌و الیه‌نه‌كاندا".
په‌رله‌مان
له‌په‌رله‌مانه‌وه
گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ت ه په‌رله‌مانتاران ده‌ینوسن
په‌رله‌مان‌و رۆڵ ی سیاسی فه‌رحان جه‌وهه‌ر ی په‌رله‌مان ی دامه‌زراندن��� ه���ه‌ر له‌س���ه‌ره‌تا له‌هه‌رێمی كوردس���تان تا به‌ئێس���تاش ده‌گات، ی ی سیاس���ی ب���ۆ یه‌كالكردنه‌وه نهیتوانیوه رۆڵ ی پرس���ه سیاس���یه‌كان بگێڕێت ،س���ه‌ركردایه‌ت ی كوردس���تان به‌هه‌مو الیه‌نه‌كان ،ته‌نها سیاس ی ی یاساییان به‌په‌رله‌مان سپاردوه ،هۆكار رۆڵ ی ئێمه ده گه‌ڕێته‌وه بۆ ی په‌رله‌مان��� ئه‌م دۆخه هه‌بون‌و كارابونی ش���ه‌رعیه‌تی شۆڕش���گێڕی، ی سیاس���ی به‌ش���ێك راس���ته س���ه‌ركردایه‌ت ی ی شۆڕشگێر له‌ده‌سه‌اڵته‌كانی خۆی له‌شه‌رعیه‌ت ی یاس���اییو ده‌ستوری ،به‌اڵم داوه‌ت ه شه‌رعیه‌ت رۆڵ ه سیاسیه‌ك هی هێشتا الی خۆی گلداوه‌ته‌وه‌و نه‌ی���داوه به‌په‌رله‌م���ان ،به‌ڵگه‌ش���مان ئهوهی ه ی ی ئه‌و س���ه‌ركردانه ی زۆر كه هێش���تا به‌شێك ی ی شۆڕش���گێرین ،رۆڵێك ی ش���ه‌رعیه‌ت خاوه‌ن��� سیاس���ی له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و دامه‌زراوه‌ی ه ده‌بینن‌و خۆیان بڕیاره سیاس���ی ه گرنگه‌كان ده‌ده‌ن ،تا ئه‌وكاته‌ی ئه‌و سه‌ركردانه له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان ی ده‌گێڕن‌و نایه‌ن ه ناو په‌رله‌مان، رۆڵی سیاس��� ی په‌رله‌مان به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك ناتوانێت رۆڵێك ی ی بگێڕێ���ت .بۆی ه په‌رله‌م���ان نه‌یتوان سیاس��� ی هه‌رێم بكات، ی پرسی س���ه‌رۆكایه‌ت چاره‌سه‌ر ی ی یاس���ای ی ره‌هه‌ند چونك ه پرس���ه‌ك ه وێ���ڕا ی سیاسیش���ی هه‌یه ،بۆی���ه په‌رله‌مان ره‌هه‌ند به‌تایبه‌ت���ی س���ه‌رۆكایه‌تیه‌ك هی ح���ه‌ق بو ئه‌و ی لێ نه‌بان ی بزانیبا یان ده‌یزانی‌‌و خۆ راستیی ه ێ گهڕانهوه بۆ نه‌كردبایه ،ك ه ئه‌وان ناتوانن به‌ب ی ی خۆیان بڕیار له‌پرسێك مه‌رجه‌عیه‌تی سیاس��� ی وه‌ها بده‌ن ،چونكه له‌پش���ت هه‌رسێ ئه‌ندام س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م���ان ،خه‌ڵكێك���ی زۆر ی به‌ده‌سه‌اڵتترو ده‌ستڕۆیشتوتر هه‌ی ه كه به‌بڕیار ێ كه‌س��� ه وه‌ك س���ه‌رۆك‌و جێگرو ئه‌و هه‌رس��� ی په‌رله‌مان دانراون ،ن���ه‌ك به‌تواناو س���كرتێر ی خۆیان ،ئه‌گه‌ر به‌ده‌نگی خه‌ڵكیش بوایه، پێگ ه ی ی تری په‌رله‌مان له‌لیسته‌كان زۆرێك له‌ئه‌ندامان خۆشیان زیاتر له‌وان ده‌نگی خه‌ڵكیان هێناوه. ی ئه‌گه‌ر به‌بڕیاری حزب نه‌بوایه ،هه‌رگیز ئه‌مانه ێ ئێستا سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ده‌كه‌ن ،به‌هه‌رس ی الیه‌نه‌كه‌و‌ه نه‌ده‌بون ه ده‌س���ت هی س���ه‌رۆكایه‌ت په‌رله‌مان. ی وه‌ك ئێمه‌دا ك ه ی سیاس��� بۆی���ه له‌دۆخێك ی ناو هه‌مو حزبه‌كان سهركرده ده‌ستڕۆیشتوه‌كان ك ه خاوه‌ن���ی خه‌باتی چه‌كدارین‌و له‌پاڵیش���یدا بونه‌ت ه خاوه‌نی شه‌رعیه‌تی شۆڕشگێڕی و نایه‌ن ه ناو په‌رله‌مان‌و ده‌ستبه‌رداری سیاسه‌تیش نابن، ی بگێڕێت، په‌رله‌مان ناتوانێت رۆڵه سیاسیه‌كه ی په‌رله‌مان به‌ش���ێوه‌یه‌ك بۆی��� ه هه‌مو ئه‌ندامان له‌ش���ێوه‌كان یه‌كه‌مجار نوێن���ه‌ری حزبه‌كانیان ی خه‌ڵكن ،بۆی ه ده‌بینین ی دو نوێنه‌ر ئینجا به‌پل ه ی له‌س���ه‌ره‌تادا په‌رله‌مان بۆ ماوه‌یه‌ك نمایشێك ی هه‌ر به‌ئیعازی حزبه‌كانی خۆیان ده‌كات سیاس و ده‌یه‌وێت خۆی وا نیش���ان بدات كه ده‌توانێت ی سیاسیش بگێڕێت، ی یاس���ایی رۆڵ له‌پاڵ رۆڵ به‌اڵم هه‌رزو فه‌ش���ه‌لی هێناو دیسان گه‌ڕاینه‌و‌ه ی بۆ رۆڵی مه‌كته‌ب سیاس���یه‌كان بۆ چاره‌سه‌ر پرس���ه‌كه ،په‌رله‌مان به‌هه‌مو الیه‌نه‌كانه‌وه هیچ ی ی سیاس ی ده‌ستڕۆیشتوی ناو كایه كاره‌كته‌رێك ێ گه‌ڕانه‌وه‌ی رۆژانه بۆ تێدا نییهو ناتوان���ن به‌ب ی سیاس���ی حزبه‌كانی���ان هیچ بڕیارێك مه‌كته‌ب بده‌ن ،ئهوهی له هه‌موی كاره‌س���اتتره ئهوهی ه ی ی په‌رله‌مان‌و په‌رله‌مانتار بۆته جێگا كه‌سایه‌ت ی ی خه‌ڵك ،لهبهرئهوه ی زۆر ی به‌ش���ێك ره‌خنه ی ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌م���ان، هێش���تا سیاس���یه‌كان زۆر مه‌س���ئوالنه‌تر قس��� ه ده‌ك���ه‌ن ،هه‌ندێ���ك له‌په‌رله‌مانت���اران جگ���ه له‌جنێو تاكو ئێس���تا رۆڵێكیان ن��� ه بۆ خه‌ڵك‌و نه‌بۆ حزبه‌كه‌ش���یان ی ی وه‌اڵم نه‌گێ���ڕاوه ،په‌رله‌مانتار هه‌ی ه به‌رله‌وه ی بۆ بێتهوه له‌تۆڕه‌كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان پرسیاره‌ك ه باڵوی ده‌كاته‌وه ،ل��� ه بری كاركردن بۆ خه‌ڵك، ی خۆ به پاڵه‌وان كردن ده‌بینێت. رۆڵ ئهوهی دۆخه‌ك هی زیاتر ئاڵۆز كرد ،په‌رله‌مان ی مه‌زنداو ی له قه‌ره‌ی پرس���ێك بو ،چونك ه خۆ ی نه‌ب���و ،ك���ورد توان���ای چاره‌سه‌ركردنیش��� ی هه‌ڵگرتب���و بۆی ه ی مه‌زن گوته‌ن���ی :به‌ردێك��� ی بیهاوێژێت ،بۆی ه بۆ ئهوهی په‌رله‌مان نه‌یتوان��� ی خۆی تێب���گات بۆ ئه‌م له‌رۆڵ���ی راس���ته‌قینه قۆناخه‌و س���ه‌ریش له‌خه‌ڵك نه‌شێوێنێت ،رۆڵ ه یاساییه‌كه‌یه‌تی ،هه‌ركاتێكیش سه‌رۆك‌و مه‌كته‌ب ی په‌رله‌مان ،ئه‌وكات ه سیاس���یه‌كان بونه ئه‌ندام ی ی په‌رله‌مان چاره‌س���ه‌ر ده‌توانیین بڵێین :به‌ڵ ی چیتر ی ده‌كات ،بۆیه له‌پێناوی ئهوه سیاسیش دۆخه‌ك ه لهوه ئاڵۆزتر نه‌بێت ،هه‌ر كه‌س���ێكمان ێ درێژ بكه‌ین. ی خۆمان پ به‌قه‌د به‌ڕه
عێراق
) )495سێشه‌مم ه 2015/9/15
شیعه‌كان ده‌یانه‌وێت حه‌شد ی شه‌عبی به‌دامه‌زراوه‌ی ی بكه‌ن
7
سوننه‌و كورد له‌گه ڵ پڕۆژه‌یاسای پاسه‌وان ی نیشتیمانیدان ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د
تاكو ئێستا الیه‌ن ه سیاسیه‌كان له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق لهسهر ی پرۆژه‌یاسای پاسه‌وانی نیشتیمان نه‌گه‌یشتونه‌ت ه رێكه‌وتن ،به‌جۆرێك كوردو سونه‌كان پێیانباشه له‌و پرۆژه‌یاسایه‌دا ده‌سه‌اڵت بدرێت ی پارێزگاكان، به‌پارێزگار‌و ئه‌نجومه‌ن به‌اڵم شیعه‌كان به‌توندی ئهوه ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌‌و پێداگیری لهسهر ئهوه ی ده‌كه‌ن ده‌بێت سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن وه‌زیران فه‌رمانده‌ی ئه‌و هێزه بێت، په‌رله‌مانتارێكی گۆڕانیش ده‌ڵێت ی "پرۆژه‌یاسای پاسه‌وانی نیشتیمان ی به‌رنامه‌ی ئه‌مریكایه بۆ كه‌مكردنه‌وه هه‌ژمونی ئێران له‌عێراقدا". ی ئاس���ایش‌و ی لیژن��� ه بڕی���ارده‌ر ی عێراق ش���اخه‌وان ی له‌په‌رله‌مان به‌رگر عه‌ب���دواڵ ك���ه په‌رله‌مانت���اری پارتی ه ئهوهی ب���ۆ ئاوێن ه ئاش���كرا كرد كه‌وا ی ی پاس���ه‌وانی نیشتیمان "پرۆژه‌یاس���ا ی ب���ۆ به‌دامه‌زراوه‌كردن���ی هێزه‌كان��� ی ئه‌و حه‌ش���دی ش���ه‌عبیه لهبهرئهوه هێزه تاكو ئێس���تا هیچ یاس���ایه‌ك نی ه رێكیبخ���ات ،له‌به‌رامب���ه‌ر ئه‌وه‌ش���دا ی س���ونه‌كان ده‌یانه‌وێت ئه‌و پاس���ه‌وان ی پارێزگاكان نیشتیمانی ه له‌ژێر فه‌رمان ی پارێزگاكان بێت دور بێت‌و له‌خه‌ڵك��� ی شه‌عبی ،به‌اڵم به‌دڵنیایه‌و‌ه له‌حه‌شد ئه‌و یاس���ای ه هه‌رگی���ز له‌دایك نابێت، له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی م���ن لهگهڵ ش���یعه‌كان قسه‌م كردوه وتیان ه هه‌تا ئێمه مابێتین
ناهێڵین ئه‌و یاس���ایه جێبه‌جێ بكرێت ی چونك��� ه لێدان��� ه له‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان��� ئه‌وان". ی ب���ه‌وه‌ش كرد كه‌وا ناوبراو ئاماژه "ئه‌مریكا حه‌ز ده‌كات زو ئه‌و یاس���ای ه په‌س���ه‌ند بكرێ���ت ،تاكو له‌پ���اڵ ئه‌و ی سونه‌كان بكات‌و یاسایه‌دا پش���تیوان ی نزیك له‌ئێران پش���تیوانی له‌هێزه‌كان نه‌كات". ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ی كامه‌ران مه‌ال ی یه‌كێت��� له‌فراكس���یۆن ی حه‌س���ه‌ن ك ه هاوكات ئه‌ندامی لیژنه ی ئاسایش‌و به‌رگریه له‌باره‌ی پرۆژه‌یاسا ی پاس���ه‌وانی نیش���تیمانی به‌ئاوێن���ه ی لهسهر راگه‌یاند" تاكو ئێستا به‌ته‌واوه‌ت ئه‌م پرۆژه‌یاسایه رێنه‌كه‌وتوین ،پێشتر ی ئه‌و پرۆژه‌یه له‌حكومه‌ت���هوه ره‌وانه ی نوێنه‌ران كراوه كه‌وا هێزێك ئه‌نجومه‌ن دروس���ت ده‌بێت له‌س���ه‌ره‌وه ته‌شكیل ی كراوهو هه‌مو مه‌رجه‌كانی پاس���ه‌وان تێدایه‌‌و هه‌روه‌ها چه‌كه‌كانی ئه‌و هێزه ی پۆلیس قورس���تره‌و له‌هی سوپا له‌ه نزمتره جگ ه ل���ه‌وه‌ش په‌یوه‌ند ده‌بێت ی وه‌زیرانه‌وه واتا به‌سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن فه‌رمانده‌ی هێزه چه‌كداره‌كانی عێراق، ب���ه‌اڵم ئ���هو خااڵنه‌ی ئێم ه قس���ه‌مان له‌س���ه‌ری هه‌یه یه‌ك���ه‌م :ده‌مانه‌وێت ی كێش���هی له‌س���هرهو له‌و ش���وێنانه ی 140هوه هه‌ی ه ك ه ی به‌م���اده په‌یوه‌ند ی ئێستا پێشمه‌رگه هه‌مو ئه‌و سنورانه رزگار كردوه ئه‌گه‌ر ئ���هو هێزه له‌وێدا ی دروس���ت بكرێت ده‌بێت به‌ره‌زامه‌ند ی پێشمه‌رگه بێت‌و ئه‌وان ئه‌و هێزه هێز دروست بكه‌ن ،دوه‌م :ده‌بێت پارێزگار‌و
ده‌كه‌ن ئه‌و هێزه س���ه‌ر به‌فه‌رمانده ی هێ���زه چه‌كداره‌كان���ی عێ���راق بێت‌و پارێزگار‌و ئه‌نجومه‌ن���ی پارێزگا رۆڵی نه‌بێ���ت هه‌روه‌ه���ا ده‌بێت له‌ت���ه‌واوی خه‌ڵك���ی عێ���راق ئه‌و هێزه دروس���ت بكرێت ،جگه‌ل���ه‌وه‌ش ده‌یانه‌وێت ئه‌و 130هه‌زار كه‌س���هی حه‌شدی شه‌عبی له‌و پرۆژه‌یاسایه جێگابكه‌نه‌وه ،به‌اڵم له‌هه‌مانكاتدا س���ونه‌كانیش لهگهڵ ئه‌و ش���ێوازه‌ی ش���یعه‌كان نین‌و ئه‌وانیش وه‌ك���و ئێمه ئ���هو داواكاریه‌یان هه‌یه، هه‌رچه‌ن���ده ل���هو ب���اوه‌ڕه‌دا نیم به‌و ئاس���انیه بگه‌ین���ه رێكه‌وت���ن ،به‌اڵم ئه‌مریكا زۆر په‌له‌یه‌تی به‌و ش���ێوازه‌ی ئێمه داوامان كردوه په‌س���ه‌ند بكرێت بۆئه‌وه‌ی له‌س���نوره‌كان به‌پێی یاس���ا هاوكاری���ان بكات ،ئ���هو په‌رله‌مانتاره وتیشی"ئێمه ئهوه به‌ترسناك ده‌زانین هێزێك���ی س���ێبه‌ر له‌پ���اڵ س���وپای عێراق دروس���ت بكرێ���تو دواتر ببێته بارگرانییه‌ك له‌س���ه‌ر ده‌وڵه‌ت ،ئهوهی ئێم���ه‌ش داوام���ان ك���ردوه له‌خه‌ڵكی ئه‌و ش���اره دروس���ت ده‌بێت بۆئه‌وه‌ی پارێزگاری له‌پارێزگاكان بكه‌ن نه‌وه‌كو ببێته هێزێكی سێبه‌ر ". په‌رله‌مانتارێكی گۆڕان رایده‌گه‌ێنێت ی ك���ه‌وا پرۆژه‌یاس���ای پاس���ه‌وانی ی پارێ���زگا ده‌س���ه‌اڵت ئه‌نجومه‌ن��� ی هه‌بێت ،ئه‌و دو نیشتیمانی هه‌رله‌سه‌ره‌تای پێكهێنانی ی ئه‌و هێزه جواڵندن��� ی كابینه‌ی حكومه‌ت داواكاری سونه‌كان خاڵ���ه الی ئێمه زۆر گرینگه‌‌و پێداگر بوه ،ئه‌مین به‌كر ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی لێده‌كه‌ین". ناوبراو ئاماژه‌ی ب���ه‌وه‌ش كرد كه‌وا نوێنه‌ران���ی عێراق له‌ب���اره‌ی هۆكاری "له‌ئێستا هاوپه‌یمانی نیشتیمانی دژی پێشكه‌ش���كردنی ئه‌و پرۆژه‌یه له‌الیه‌ن ئه‌و پرۆژه‌یه وه‌ستاوه‌ته‌وه ئه‌گه‌ر به‌و سونه‌كانه‌وه بۆ ئاوێنه وتی" سونه‌كان ی ئه‌وان داوا ئه‌و پرۆژه‌یان پێشكه‌ش كرد بۆ ئهوهی ش���ێوه بێت ،له‌به‌رئ���هوه
ئه‌و یاسای ه هه‌رگیز له‌دایك نابێت لهبهرئهوه ی من لهگهڵ شیعه‌كان قسه‌م كردوه وتیان ه هه‌تا ئێم ه مابێتین ناهێڵین ئه‌و یاسایه جێبه‌ج ێ بكرێت چونكه لێدان ه له‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان ی ئه‌وان
مافه ئهوه بداته هێزه عه‌شایه‌ره عه‌ره‌به س���ونه‌كان كه‌وا هێزی خۆیان هه‌بێت‌و خۆیان ناوچه‌كانی س���ونه‌كان بپارێزن هه‌روه‌ها ئیداره‌كردنیش���ی به‌ده‌س���تی خۆیانه‌وه بێت ،به‌اڵم ش���یعه‌كان هه‌ر زو دژی ئ���هو داواكاریه وه‌س���تانه‌وه ب���ه‌وه‌ی ده‌بێ���ت س���ه‌ر به‌فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌چه‌كداره‌كان بێت ئه‌مه‌ش بۆئه‌وه‌ی كۆنترۆڵی الیه‌نی س���ه‌ربازی عێراق بكه‌ن به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی س���ه‌ر به‌ئێران���ن ،له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی ئه‌گ���ه‌ر ئه‌و پرۆژه‌یه په‌سه‌ند بكرێت به‌و شێوه‌یه‌ی س���ونه‌كان داوای ده‌كه‌ن ئه‌وا حه‌شدی ش���ه‌عبی له‌ناوچه سونه‌كان نامینێت‌و ده‌سه‌اڵتی ش���یعه‌كانیش كه‌مده‌بێته‌وه به‌تایبه‌تی الیه‌نی سه‌ربازی ". ئه‌و نوێنه‌ره‌ی كورد له‌به‌غدا پێیوایه كورد لهگهڵ ئه‌و پرۆژه‌یاس���ایه‌دا نیهو له‌بنه‌ڕه‌ت���دا پێ���ی باش نی���ه ،به‌ڵكو مامه‌ڵ���هی له‌گ���هڵ ده‌كات بۆی���ه‌ش ئه‌مری���كا پش���تگیری ئ���هو پرۆژه‌یه ده‌كات ،له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی یه‌كێك���ه له‌به‌رنامه‌كان���ی ب���ه‌وه‌ی س���ونه‌كان پێویس���تیان به‌به‌رگریكردنه له‌خۆیان‌و ئه‌ویش پێویس���تی به‌هێزی چه‌كداره ئه‌وه‌ش سه‌ربكێشێت بۆئه‌وه‌ی هه‌رێمی سونه له‌عێراق دروست بكرێت بۆئه‌وه‌ی هه‌ژمونی ئێران له‌عێراق كه‌مبكاته‌وه‌‌و زی���اد له‌قه‌باره‌ی خۆی زی���اد نه‌كات، ئ���هو وتی"له‌ماوه‌ی رابردو س���ونه‌كان له‌پێن���اوی ئه‌مریكا چونه‌ت���ه ژێرباری زۆر شته‌وه ،جگه‌له‌وه‌ش له‌ژێرفشاری ده‌وڵه‌ته سونه‌كان ئه‌مریكا پشتگیری سونه‌كانی عێراق ده‌كات".
ی شه‌عبی چه‌کدارێکی حه‌شد
جێرمی كۆربین
ئه‌و سهركرده به‌ریتانییه‌ی پۆزش بۆ عێراقیه‌كان ده‌هێنێته‌وه پرۆفایل
ش���ه‌ممه‌ی راب���ردو ،بومه‌له‌رزه‌یه‌ك ژیانی سیاس���ی له‌دورگه‌یه‌كی ناوداری ئه‌م جیهانه‌دا هه‌ژاند ،كه به‌هه‌ڵبژاردنی چه‌پێك���ی رادیكاڵ‌و سه‌ركێش���ی وه‌ك جێرمی كۆربین" ،بلێریزم" له‌به‌ریتانیا به‌خاك سپێردرا. جێرم���ی كۆربین ،ش���ه‌ممه‌ی رابردو س���ه‌ركه‌وتنێكی گه‌وره‌ی له‌پارته‌كه‌یدا به‌ده‌س���تهێنا ،كه له‌خول���ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی پارتی كرێكارانی به‌ریتانیادا رێ���ژه‌ی %59ی ده‌نگه‌كانی به‌ده‌س���تهێنا .ئه‌م پی���اوه ته‌مه‌ن 66 س���اڵه ك���ه 32س���اڵی ته‌مه‌ن���ی بێ پسانه‌وه په‌رله‌مانتار بوهو له1983هوه تا ئێس���تا ح���ه‌وت ج���ار به‌ئه‌ندامی په‌رله‌م���ان هه‌ڵبژێردراوه‌ت���هوه ،هه‌مو میدیا‌و ناوه‌نده سیاسیه‌كانی ئه‌وروپای بهخۆیهوه سه‌رقاڵ كردوه. جگه له‌وه‌ی ك���ه كۆربین له‌ته‌مه‌نی بیس���ت س���اڵیه‌وه مرۆڤێكی روه‌كیه‌‌و مه‌ش���روب ناخوات���ه‌وه‌و چاك���هتو پانتۆڵ له‌به‌رناكاو بۆینباخ نابه‌س���تێ‌‌و به‌پاسكیل‌و پاس ده‌چێت بۆ په‌رله‌مان‌و ئوتومبێل���ی تایبه‌تی نیهو له‌خانویه‌كی هاكه‌زاییش���دا دهژیو هه‌مو ساڵێكیش دوای راگه‌یاندنی خه‌رجی په‌رله‌مانتاران ناوی له‌نێ���و ئ���هو په‌رله‌مانتارانه‌دایه كه كه‌متری���ن پاره‌ی خ���ه‌رج كردوه، هه‌ڵوێسته‌كانیش���ی س���ه‌رنجی هه‌مو به‌ریتان���یو ئه‌وروپییه‌كانی به‌ره‌و الی خۆی راكێشاوه. ناوب���راو كه س���ه‌ر به‌باڵ���ی چه‌پ‌و سۆسیالیس���تی پارت���ی كرێكاران���هو خۆی وه‌ك سۆش���یال دیموكراس���ێك پێناس���ه ده‌كا ،پێداگری لهسهر ئهوه ده‌كات كه پێویس���ت ه خزمه‌تگوزارییه گش���تیه‌كان‌و هێڵه‌كانی ئاس���ن‌و كانه خه‌ڵوزه‌كان خۆماڵی بكرێن‌و خوێندن‌و چاره‌س���ه‌ری ته‌ندروس���تی به‌خۆڕایی
بێت‌و باج���ی زیاتریش بخرێته س���ه‌ر سه‌رمایه‌ی ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان‌و چاودێری توندتری بان���ك‌و كۆمپانیاكان بكرێ‌‌و دژایه‌تی سیاس���ه‌تی سك هه‌ڵگوشین‌و پالنه ئابوریه‌كانی دیڤید كامیرۆنیش���ه ك���ه پێوای���ه ته‌نه���ا چینه ه���ه‌ژارو ده‌ستكورته‌كان زیانی لێده‌كه‌ن. ی په‌یمان���ی ناتۆو دژی جێرم���ی دژ پرۆس���هی به‌تایبه‌تی كردنی دامه‌زراوه حكومییه‌كان���ه به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی كه به‌ژێرخان���ی ئابوری���ی واڵت داده‌نرێن، پشتیوانی خۆی به‌هێزكردنی موڵكایه‌تی گش���تیو ب���ۆ مان���ه‌وه‌ی به‌ریتانی���ا له‌چوارچێ���وه‌ی یه‌كێت���ی ئهوروپاو بۆ كۆتایهێنان به به‌رنام���ه ئه‌تۆمیه‌كانی به‌ریتانیا ده‌رده‌بڕێت. ئه‌م هه‌ڵوێسته چه‌پ‌و رادیكااڵنه‌یه‌ی ن���ه‌ك هه‌ر روبه‌روی ره‌خن���هی توندی پارێ���زگاران‌و میدی���ا راس���تڕه‌وه‌كان‌و الیه‌نگرانی بازاڕی ئازادی كردوه‌ته‌وه، به‌ڵك���و توندتری���ن ره‌خن���هی له‌ن���او پارته‌كه‌ی خۆیه‌وه ،پارتی كرێكارانه‌وه ئاڕاسته كرا كه میانڕه‌وه‌كانی پارته‌كه یان ئه‌وان���هی به‌گروپ���ی "كرێكارانی نوێ" ی���ان "بلێریی���ه‌كان" ناوده‌برێن، كه‌مپه‌ینیان له‌دژی سازكردوه‌‌و جێرمی تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن ب���ه‌وه‌ی كه ده‌یه‌وێ كات ب���هرهو دواوه بگه‌ڕێنێت���هوه، هه‌ندێكیش���یان ده‌ڵێ���ن "ده‌بێت رێگه له‌باڵوبونه‌وه‌ی ئه‌م ڤایرۆسه بگیرێت"و ئه‌وانه‌ی ده‌نگیان پێداوه "مێش���كیان نیه". رۆژنامه‌ی "س���ه‌نده‌ی ئێكسپێرس"، دوای هه‌ڵبژاردنی جێرمی به‌س���ه‌رۆكی پارتی كرێكاران ،به‌مانشێتێكی گهوره نوسی "خوداحافیز پارتی كرێكاران"، به‌و پێیه‌ی تا ساالنێكی زۆر ئه‌م پارته ئیت���ر له‌س���ایه‌ی جێرمیدا ده‌س���ه‌اڵت نابینێ���تو ده‌بێ���ت به‌ئۆپۆزیس���یۆن بمێنێت���هوه .رۆژنام���هی "س���ه‌نده‌ی
ته‌له‌گراف"ی���ش هه‌ڵبژاردن���ی ئ���ه‌وی به‌سه‌رۆك به"مه‌رگی پارتی كرێكارانی نوێ" ناوبرد ،كه دوای هاتنی تۆنی بلێر رێچكه‌یه‌كی نوێ ل���هو پارته‌دا به‌ناوی "سۆش���یال لیبرالیزم" په‌یڕه‌و ده‌كرا. له‌به‌رامب���ه‌ردا رۆژنام���هی "گاردیان" هه‌ڵبژاردن���ی جێرم���ی به‌بومه‌رزه‌یه‌ك له‌ژیانی سیاس���ی به‌ریتانیادا ناوبرد، كه له‌ئه‌نجام���ی ئ���ه‌م بومه‌له‌رزه‌یه‌دا "بلێریزم" به‌خاك سپێرا .به‌هه‌مانشێوه پارته چه‌پ���ه رادیكاڵه‌كان���ی ئه‌وروپا به‌گش���تیو یۆنان‌و فه‌ره‌نسا‌و ئیسپانیا به‌تایبه‌تی پێش���وازیان له‌هه‌ڵبژاردنی جێرمی به‌س���ه‌رۆكی پارتی كرێكارانی به‌ریتانیا كرد. به‌ش���ێكی دیك���هی هه‌ڵوێس���ته سه‌رنجڕاكێشه‌كانی جێرمی په‌یوه‌ندی به‌سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌یه ،ئه‌و په‌یوه‌ندی لهگهڵ شۆڕشگێڕانی چه‌پی ئه‌مه‌ریكای التی���ن به‌هێزه‌و به‌رده‌وام پش���تیوانی خ���ۆی ب���ۆ مه‌س���ه‌له‌ی فه‌له‌س���تین‌و دژایه‌تیكردنی ئیس���رائیل ده‌رده‌بڕێت، ئه‌ندامی كه‌مپه‌ینی پش���تیوانی كردن له‌فه‌له‌س���تینه‌‌و دژی ئه‌وه‌یه كه خۆی به"ئاپارتهایدی ئیسرائیل" ناوی ده‌بات. شه‌ش ساڵ له‌مه‌وبه‌ریش گه‌شتی كرد ب���ۆ ئێ���ران‌و دژایه‌تی خۆی بۆ س���زا ئابورییه‌كانی سه‌ر ئه‌و واڵته راگه‌یاند، هه‌ربۆیه رۆژی یه‌كشه‌مه رۆژنامه‌كانی كۆماری ئیس�ل�امی ئێران خۆش���حاڵی خۆی���ان به‌هه‌ڵبژاردن���ی جێرمی وه‌ك س���ه‌ركرده‌ی پارتی كرێكاران ده‌ربڕی. جێرم���ی پێش���تر رایگه‌یان���د ب���و كه "ئاش���تیو س���ه‌قامگیری له‌رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���تدا به‌بێ به‌ش���داری حزبواڵ‌و حه‌ماس‌و ئێران به‌دینایه‌ت". سه‌باره‌ت به‌عێراقیش هه‌ڵوێستێكی جی���اوازی ته‌نان���ه‌ت له‌هه‌ڵوێس���تی فه‌رم���ی پارته‌ك���هی خۆش���ی ههبوه، جێرم���ی له‌س���اڵی 2003دا یه‌كێك بو
له‌رێكخه‌رانی خۆپیشاندانی یه‌ك ملیۆن كه‌سی دژ به‌هێرش���كردنه سه‌ر عێراق له‌الیه‌ن ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانه‌كانیه‌وه له‌س���هردهمی تۆنی بلێردا ،كه سه‌رۆك وه‌زیرانی سه‌ر به‌پارتی كرێكاران بو. ئ���هو چه‌ندینج���ار ئ���ه‌وه‌ی دوپات كردوه‌ته‌وه كه هێرشكردنه سه‌ر عێراق كارێكی "ناقانونی" بو ،ده‌كرێت تۆنی بلێ���ر وه‌ك تاوانباری جه‌نگ له‌س���ه‌ر به‌شداری پێكردنی به‌ریتانیا ،دادگایی بكرێت. ئ���هو پێش هه‌ڵبژاردنی به‌س���ه‌رۆكی پارته‌ك���ه ،رایگه‌یان���د ك���ه "ئه‌گ���ه‌ر به‌سه‌رۆكی پارتی كرێكان هه‌ڵبژێردرێم به‌هۆی به‌شداری به‌ریتانیاوه له‌جه‌نگی عێراقدا ،به‌فه‌رم���ی پۆزش بۆ خه‌ڵكی ئ���هو واڵت���ه ده‌هێنم���هوه كه ئ���ازارو مه‌ینه‌تیه‌كی زۆریان چه‌ش���ت به‌ده‌ست ئه‌و جه‌نگه‌و لێكه‌وته‌كانیه‌وه". جێرم���ی له‌هه‌مانكاتیش���دا دژ س���ه‌ربازییه به‌ده‌س���تێوه‌ردانی له‌س���وریادا ،هه‌روه‌ها پشتیوانی خۆی بۆ وه‌رگرتنی هه‌رچی زیاتری په‌نابه‌ران له‌به‌ریتانی���ادا راگه‌یان���دوه‌و پێیوای���ه ئه‌وانه‌ی ده‌ڵێن به‌هۆی "كۆچبه‌رانه‌وه گوشار لهسهر ئابوریمان دروستده‌بێت، ژه‌هر باڵوده‌كه‌نه‌وه" ،چونكه په‌نابه‌ران قوربانی���ی سیاس���ه‌تی جه‌نگخوازانه‌و نادادپه‌روه‌ریی كۆمه‌اڵیه‌تین .ته‌نانه‌ت ش���ه‌ممه‌ی رابردو پ���اش هه‌ڵبژاردنی به‌سه‌رۆكی پارتی كرێكاران راسته‌وخۆ به‌ش���داری له‌رێپێوانێكدا له له‌نده‌ن بۆ پشتیوانی كردن له‌په‌نابه‌ران كرد. جێرمی په‌یوه‌ندی لهگهڵ هێزه‌كانی باك���وری كوردستانیش���دا به‌هێ���زه‌و ته‌نان���ه‌ت به‌مه‌به‌س���تی ئاش���ته‌وایی نێوان ك���وردو توركی���ا چه‌ند جارێك سه‌ردانی ئه‌نقه‌ره‌ی كردوه ،ئه‌مساڵیش به‌ش���داری خۆپیشاندانێكی كرد كه بۆ پش���تیوانیكردن له‌كۆبان���ی له له‌نده‌ن
جێرمی كۆربین رێكخرابو ،له‌وته‌یه‌كیش���دا پش���تیوانی خۆی بۆ دابینكردن���ی مافه‌كانی كورد راگه‌یاند. زۆرێ���ك پێیانوای���ه به‌هه‌ڵبژاردن���ی جێرم���ی ،پارتی كرێ���كاران پێده‌نێته قۆناغێك���ی نوێ���وهو ل���هو رێچكه‌یه‌ی دورده‌كه‌وێته‌وه كه هه‌میشه میانڕه‌وی به‌س���ه‌ریدا زاڵ ب���وهو ئاڕاس���ته‌یه‌كی هاوش���ێوه‌ی پارت���ه چه‌په‌كانی وه‌ك یۆنان‌و ئیسپانیا ده‌گرێته‌به‌ر. جێرمی به‌سه‌ركێشترین‌و ناڕازییترین نوێنه‌ری پارتی كرێ���كاران داده‌نرێت، ك���ه له‌نێوان س���ااڵنی 1997تا 2010
له‌په‌رله‌مان���دا پێنج س���ه‌د جار له‌دژی حزبه‌كه‌ی خۆی ده‌نگی داوه. ئه‌م پیاوه كه س���اڵی 2013خه‌اڵتی ئاشتی گاندی نێوده‌وڵه‌تی پێبه‌خشراو سێ جار هاوس���ه‌رگیریی كردوهو سێ منداڵی ههیهو خ���ۆی به‌داكۆكیكاریی هه‌ژارتری���ن چینه‌كان���ی خ���واره‌وه‌ی كۆمه‌ڵگ���ه ده‌زانێ���تو خوازی���اری سه‌رله‌نوێ دابه‌شكردنه‌وه‌ی سه‌رو‌هت‌و سامانی واڵته‌كه‌یه‌تی ،به‌پێی رۆژنامه‌ی "فایننشال تایمز" له‌كاتی ده‌ستبه‌تاڵیدا "خولیای مره‌با دروست كردنه‌‌و عاشقی سواربونی شه‌مه‌نده‌فه‌ره".
8
ئابوری
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
"له‌هه‌رێمی کوردستان باج له‌کۆمپانیاکان که‌متر وه‌رده‌گیرێت"
بازرگانه‌كان پێیانناخۆش ه باج زیاد بكرێت ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد حكومه‌تی عێراق بڕیاریداوه به‌زیادكردنی باج له‌هه‌مو عێراق لهسهر هاورده‌كردنی شمه‌ك له%10وه بۆ ،%20كه ئه‌مه‌ش به‌ڕای بازرگانان كاریگه‌ری خراپ لهسهر ژیانی خه‌ڵك دروستده‌كات،سه‌رۆكی ژوری بازرگانی سلێمانی ئاماژه به‌وه‌ده‌كات كه هه‌ر كااڵیه‌ك باجه‌كه‌ی زیاد بكرێت ،ئه‌وا زیاده‌كه‌ی ده‌چێته سه‌ر نرخه‌كه‌ی ،ئه‌مه‌ش له‌كۆتاییدا هاواڵتی ئه‌و زیاده‌یه ده‌دات، بازرگانێكیش ده‌ڵێت "زیادكردنی باج كاریگه‌ری خراپ ده‌كاته سه‌ر بازاڕ". له‌وباره‌ی����هوه ن����ه‌وزاد غه‌ف����ور ك ه بازرگان����ی هاورده‌كردن����ی ش����مه‌كه له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه باس له‌وه‌ده‌كات كه "له‌زیادكردنی باجدا ،هه‌م هاواڵتی زه‌ره‌ر ده‌كات ،هه‌م فرۆشیار ،چونكه هه‌رێمی كوردس����تان خۆی له‌قه‌یرانی دارای����یو ئابوریدای����هو ب����هو هۆیه‌وه جوڵه‌ی بازرگانی كه‌مده‌كات‌و به‌گشتی كاریگه‌ری خراپ ده‌كاته سه‌ر بازاڕ". ئه‌و بازرگان����ه به‌نیگه‌رانییه‌وه وتی "ره‌نگه حكومه‌تی هه‌رێم وابیر بكاته‌وه به‌زیادكردنی باج چه‌ند ملیۆن دینارێك داهات بۆ حكومه‌ت به‌ده‌ستده‌هێنێت، به‌اڵم له‌والوه ئ����هو داهاته له‌گیرفانی خه‌ڵك ده‌رده‌هێنرێ����ت ،جوڵه‌ی‌بازاڕ سست ده‌بێت".
هاوكات س����یروان محه‌مه‌د سه‌رۆكی ژوری بازرگان����ی س����لێمانی ئام����اژه به‌وه‌ده‌كات كه هه‌ر كااڵیه‌ك باجه‌كه‌ی زیاد بكرێت ،ئه‌وا زیاده‌كه‌ی ده‌چێته س����ه‌ر نرخه‌كه‌ی ،ئه‌مه‌ش له‌كۆتاییدا هاواڵتی ئه‌و زیاده‌یه ده‌دات. ئه‌و وتیشی "به‌زیادكردنی باج لهسهر هاورده له‌الیه‌ن عێراق����هوه ،هه‌رێمی كوردستانیش پابه‌ند ده‌بێت پێوه‌ی، به‌اڵم هه‌رێم ده‌توانێت ئه‌و رێژه‌ی باج كه‌متر وه‌رگرێت له‌عێراق". له‌یاسای بودجه‌ی عێراق (مادده‌ی 33بڕگ����هی أ) چه‌ند س����ێكته‌رێكی دیاریكردوه بۆ زیادكردنی باج له‌هه‌مو شمه‌كێكدا كه هاوردهی عێراق ده‌كرێت ل����ه%10وه ب����ۆ ،%20ده‌بێت هه‌رێمی كوردستانیش په‌یوه‌ست بێت پێوه‌ی. هاوكات زانیار محه‌مه‌د به‌ڕێوه‌به‌ری گش����تی باجه‌كان����ی هه‌رێ����م ده‌ڵێت "تاوه‌كو ئێستا ئێمه هیچ بڕیارێكمان له‌س����ه‌ر نه‌داوه جێبه‌جێ����ی بكه‌ین، ده‌بێت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران كۆبونه‌وه‌ی له‌س����ه‌ر ب����كات‌و به‌رزبكرێت����هوه بۆ په‌رله‌مانی كوردس����تان ،چونكه ئێمه پابه‌ن����دی بڕیاره‌كان����ی په‌رله‌مان����ی كوردس����تانین‌و پابه‌ن����دی بڕی����اری دیكه نابی����ن ،هه‌رچه‌ن����ده پارێزگای به‌سره‌ش تائێس����تا زیادكردنی باجی جێبه‌جێنه‌كردوه ،به‌تایبه‌ت زیادكردنی باج لهسهر ئۆتۆمبێل". به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری گش����تی باجه‌كان����ی هه‌رێم باس له‌سه‌ركه‌وتویی سیاسه‌تی
ئێمه وه‌كو به‌غدا پێی په‌رله‌مان ناخۆشه پێمان باشه له‌هه‌رێمی باج لهسهر کوردستان باج هاوردهی شمه‌ك له‌کۆمپانیاکان که‌متر وه‌رده‌گیرێت زیاد بكرێت
باج����ی هه‌رێ����م ده‌كات‌و وت����ی "ئه‌و هه‌م����و كۆمپانیایه‌ی ك����ه هاتوه‌و ئه‌و ئاوه‌دانییه‌ی كه هه‌یه ،نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه ب����اج زۆر به‌ڕێكوپێك����ی دیاریكراوه‌‌و ئێمه وه‌ك به‌غدا نین له‌رێژه‌ی باجداو كه‌مترین ،كارێكمان كردوه كۆمپانیای
بیانی زۆر رومان تێبكات‌و كۆمپانیای ناوخۆیی خۆشمان زۆر به‌ده‌ستكراوه‌یی كاری خۆی بكات ،به‌گش����تی هاتنی ئه‌و ده‌یان كۆمپایایان����ه هۆكاره‌كه‌ی سیاسه‌تی باجه له‌هه‌رێم". ئه‌و به‌رپه‌رسه‌ی باج رونیشیده‌كاته‌وه
كه هه‌رێمی كوردس����تان لهگهڵ به‌غدا هه‌رچه‌ن����ده دو جۆر كااڵ هه‌یه ،كااڵی یه‌ك رێژه‌یه له‌باجدا كه %15یه ،به‌اڵم جوانكاری‌‌و كااڵی پێویستییه‌كان. له‌ب����اره‌ی رای په‌رله‌م����ان له‌س����ه‌ر له‌رێژه‌ی قازان����ج جیاوازی هه‌یه ،واتا له‌هه‌رێم قازانج دیاریده‌كرێت ئنجا باج زیادكردنی باج ،زولفا مه‌حمود ئه‌ندامی لیژن����هی بازرگانی‌و ماف����ی به‌كاربه‌ر وه‌رده‌گیرێت. ئ����هو ده‌ڵێ����ت "ه����ه‌ر به‌وهۆی����هوه له‌په‌رله‌مانی كوردستان ده‌ڵێت "ئێمه كێش����ه‌مان له‌گ����هڵ به‌غ����دا هه‌ی����هو وه‌ك����و په‌رله‌م����ان پێمان باش����ه باج له‌گفتوگۆدای����ن‌و ئه‌وان ده‌ڵێن ناكرێت لهسهر هاوردهی شمه‌ك زیاد بكرێت، جی����اوازی هه‌بێت له‌ی����ه‌ك عێراقداو ئه‌مه‌ش له‌پێناو پاراس����تنی به‌رهه‌می پێیانناخۆش����ه ،ب����ه‌اڵم ئێم����ه ب����اج ناوخۆیی هه‌رێم". ئه‌و په‌رله‌مانتاره وتیش����ی "راسته كه‌متر وه‌رده‌گرین‌و پش����ت به‌یاس����او بڕیاره‌كان����ی په‌رله‌مانی كوردس����تان نرخه‌كان ب����ه‌رز ده‌بنه‌وه ،به‌اڵم ئهوه ده‌به‌س����تین ،هه‌رچه‌ن����ده له‌بودجه‌ی ده‌بێته پاڵنه‌رێك كه حكومه‌ت‌و خه‌ڵك گش����تی عێراق دیاریده‌كرێت ئیراداتی زیاتر گرنگی به‌به‌رهه‌مه ناوخۆییه‌كان هه‌رێم ره‌وان����هی به‌غدا بكرێت ،به‌اڵم بد‌هن‌و چیتر پشت به‌به‌رهه‌می ده‌ره‌كی ب����ه‌رای من ئه‌و ئیراداته‌ی كه له‌باجی نه‌به‌س����تن ،چونك����ه پێش����تر له‌به‌ر هه‌رێ����م كۆده‌كرێت����هوه ،ح����ه‌ق نییه هه‌رزانیی ش����مه‌كی هاورده ،به‌رهه‌می ره‌وانه‌ی به‌غ����دا بكرێت ،چونكه ئهوه ناوخۆی پشتگوێ خرابو ،ته‌نها پشت له‌چاالك����ی ناوخۆی هه‌رێم په‌یدا بوهو به‌داهاتی نه‌وت ده‌به‌سترا". له‌ب����اره‌ی ئ����ه‌وه‌ی زیادكردنی باج له‌ده‌ستوریش ته‌نها باسی گومرگه‌كان له‌كاتێكدای����ه كه قه‌یرانی دارایی روی كراوهو باسی باج نه‌كراوه". ب����اج ئه‌وه‌یه كه په‌رله‌مان به‌یاس����ا له‌هه‌رێم كردوهو كاریگ����ه‌ری ده‌كاته ده‌ری����ده‌كات‌و رس����وماتیش گومرگ‌و سه‌ر نرخه‌كان‌و ژیانی هاواڵتیان ،ئه‌و غرام����هی م����رورو تۆمارك����ردن‌و ..په‌رله‌مانتاره وتی "به‌ڵێ راسته نرخی تادده‌گرێته‌وه،زانی����ار محه‌مه‌د ئاماژه شمه‌ك به‌رز ده‌بێت ،به‌اڵم ئهوه ده‌بێته ب����ه‌وه‌ده‌كات ك����ه ب����اج رێژه‌ك����هی هۆی ئهوهی حكومه‌ت پشت به‌سلكی به‌یاس����ا رێكده‌خرێ����تو مه‌به‌س����ت ناوخۆ ببه‌ستێت‌و یارمه‌تی گونده‌كان لێ����ی چه‌س����پاندنی دادپ����ه‌روه‌ری ب����دات ب����ۆ به‌رهه‌مهێنان����ی ناوخۆ، كۆمه‌اڵیه‌تییه‌‌و رێكخستنه‌وه‌ی بازاڕه ،هه‌رچه‌نده ئه‌و خۆراك‌و شتومه‌كانه‌ی ب����ۆ نمونه كااڵی����ه‌ك له‌ب����ازاڕ كه‌م ه كه هاورده ده‌كرێن له‌جۆری باش نین، پاڵپش����تی بكرێت‌و كااڵی����ه‌ك له‌بازاڕ بۆیه هه‌ر بازرگانه‌كان پێیان ناخۆشه زۆره پاڵپشتی بكرێت هاورده نه‌كرێت ،باج زیاد بكرێت".
هه‌ندێ زه‌وی بازرگانی له‌که‌الر به‌راورد به‌پێش قه‌یرانه‌كان 90ده‌فته‌ر دۆالر دابه‌زیوه "پێشتر نرخی ئه‌و زه‌ویی ه له‌نیویۆرك گرانتر بو" ئا :ئاراز محه‌مه‌د له‌ئێستادا به‌هۆی قه‌یرانی داراییو ئه‌منیی‌و ئه‌و بارودۆخه‌ی ڕوی له‌هه‌رێمی كوردستان كردوه ،نرخی زه‌وی‌و خانو له‌قه‌زای كه‌الرو ده‌روبه‌ری دابه‌زینی به‌رچاوی بهخۆیهوه بینیوه، نوسینگه‌كانی كڕین‌و فرۆشتنی زه‌وی‌و خانوش هۆكاره‌كه‌ی بۆ قه‌یرانی داراییو خراپی دۆخی ئه‌منی‌و بژێوی خه‌ڵك ده‌گێڕنه‌وه ،خاوه‌ن نوسینگه‌یه‌كیش ده‌ڵێت "پێشتر نرخی زه‌وییه‌كی بازرگانی له‌كه‌الر 200 ده‌فته‌ر دۆالر بو ،ئێستا دابه‌زیوه بۆ 110ده‌فته‌ر دۆالر". مامۆس����تا جه‌مال س����ه‌عید پیشه‌ی كڕی����ن‌و فرۆش����تنی زه‌وی‌و خانوه له‌ناو بازاڕی قه‌زای ك����ه‌الر ،باس له‌وه‌ده‌كات كه پێ����ش دو س����اڵ لێ����ره زه‌وییه‌كی بازرگانی نرخه‌ك����هی له‌نیویۆرك گرانتر بو ،به‌اڵم له‌ئێس����تادا به‌ه����ۆی قه‌یرانی داراییو ش����ه‌ڕی داعش‌و دۆخی ناوخۆی هه‌رێم����هوه نرخ����ی زه‌وی داش����كانی به‌رچاوی به‌خۆی����هوه بینیوه‌و هاتوه‌ته سه‌ر نیوه. مامۆستا جه‌مال وتیشی "نرخی زه‌وی‌و خانو به‌هۆی چه‌ند خاڵێكه‌وه داشكانی به‌رچاوی بهخۆیهوه بین����وه ،ئه‌وانیش قه‌یرانی داراییو ده‌ستاوده‌ستنه‌كردنی دراو له‌بازاڕه‌كانداو شه‌ڕی داعش‌وترسی خه‌ڵ����ك له‌ژیانی خۆی‌و ئ����هو دۆخه‌ی س����ه‌ریهه‌ڵداوه ،هه‌رچه‌ن����ده پرس����ه سیاس����ییه‌كان‌و كۆچ����ی گه‌نجانی����ش كاریگ����ه‌ری زۆریان هه‌یه له‌س����ه‌ر ئه‌و سێكته‌ره". ئ����هو ئام����اژه‌ی به‌وه‌ش����كرد كه ئه‌و كێشانه وایكردوه نرخی زه‌وی به‌گشتی‌و زه‌وی بازرگان����ی به‌تایبه‌ت����یو جوڵه‌ی بازرگان����ی له‌ناوچه‌ك����ه‌دا بوه‌س����تێت، چونكه خه‌ڵك ب����اوه‌ڕی به‌هیچ نه‌ماوه‌و ده‌یه‌وێ����ت پاره‌كه‌ی له‌ماڵدا هه‌ڵبگرێت،
چونكه لهوه ده‌ترس����ن دۆخێ����ك بێته پێش����هوه ،بۆیه ئه‌و پاره‌یه هه‌ڵده‌گرن‌و نایخه‌نه بازاڕه‌وه. پێ����ش قه‌یرانه‌ك����ه نرخ����ی زه‌ویه‌كی بازرگانی له‌ناو شاری كه‌الردا گه‌یشتبوه 200ده‌فته‌ر دۆالر ،ب����ه‌اڵم به‌وته‌ی ئه‌و خاوه‌ن نوس����ینگه‌یه‌ی كڕین‌و فرۆشتنی زه‌وی‌و خان����و ،ئێس����تا به‌ه����ۆی ئ����هو قه‌یرانانه‌وه هه‌م����ان زه‌وی دابه‌زیوه بۆ 110د‌هه‌فت����ه‌ر دۆالرو نرخی خانویه‌كی 12ده‌فته‌ر دۆالریش دابه‌زیوه بۆ هه‌شت ده‌فته‌ر دۆالر. قه‌یرانی داراییو شه‌ڕی داعش‌و پرسی س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم س����ێ بابه‌تن كه توانیویانه كاریگه‌ری خراپ بكه‌نه سه‌ر هه‌م����و بواره‌كانی بازرگان����یو ئابوری‌‌و ته‌واوی بازاڕ. هاوكات كه‌ری����م نه‌ریمان یه‌كێكی تره له‌و كه‌س����انه‌ی كه خاوه‌نی نوسینگه‌ی كڕین‌و فرۆشتنی زه‌وی‌و خانوه له‌كه‌الر، بۆ ئاوێنه باس����ی له‌وه‌كرد كه "به‌گشتی نرخی زه‌وی‌و خانوبه‌ره دابه‌زیوه ،جگه له‌وه‌ش به‌هه‌مانش����ێوه نرخی دوكانیش دابه‌زیوه". ناوبراو وتیش����ی "له‌ئێس����تادا خه‌ڵك موچ����هی نیی����هو به‌ئاس����انی پ����اره‌ی نایه‌ته‌ده‌س����ت ،ئه‌مه جگ����ه له‌وه‌ی كار نه‌م����اوه‌و گه‌نجان به‌ه����ۆی بێكارییه‌وه س����ه‌ری خۆیان هه‌ڵده‌گرن ،كه پاره‌ش نه‌بو خه‌ڵكبه‌چی زه‌وی‌و خانوبكڕن". الی خۆی����هوه ئ����ه‌ركان محه‌م����ه‌د هاواڵتییه‌كی دانیشتوی قه‌زای كه‌الره‌و له‌واڵتی به‌ریتانیا گه‌ڕاوه‌ته‌وه ،بۆ ئاوێنه وتی "من له‌به‌ریتانیا گه‌ڕامه‌وه بۆ ئهوهی دوكانێكم هه‌یه بیفرۆش����م‌و بچمه‌وه له‌و واڵته موڵكێكی پێ بكڕم‌و پاره‌كه لێشی ده‌مایه‌وه ،چونكه لێره نرخی موڵك زۆر له‌به‌ریتانیا گرانتره". ئ����هو رونیش����یكرده‌وه‌و وت����ی "ئه‌و دوكانه‌ی من پێ����ش قه‌یرانی دارایی 12 ده‌فته‌ر دۆالریان پێداوم ،به‌اڵم ئێس����تا هه‌شت ده‌فته‌ر دۆالر ناكات".
به‌نیگه‌رانییه‌وه ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد كه كێش����ه‌كه ته‌نها ئه‌وه‌یه سیاس����ییه‌كان هه‌رچ����ی پاره‌ی واڵت هه‌یه ،الی خۆیان گیریانداوه‌و بازرگانی پێوه ده‌كه‌ن ،به‌اڵم گه‌نجه‌كانیش ده‌بێ����ت له‌ده‌ریای ئیجه‌و رێگای قاچاخدا بخنكێن‌و بكوژرێن ،یان ئه‌وه‌تا شه‌ڕی داعشی پێده‌كه‌ن. له‌به‌رامبه‌ردا عه‌ب����اس فه‌تاح جێگری س����ه‌رۆكی لیژن����هی ئاوه‌دانكردن����ه‌وه‌و نیشته‌جێكردن له‌په‌رله‌مانی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه وتی "بارودۆخی هه‌رێمی كوردس����تان له‌قه‌یرانی درایی‌و ش����ه‌ڕی داعش كاریگ����ه‌ری به‌رفراوانی هه‌بو له‌س����ه‌ر دابه‌زین����ی نرخی زه‌وی‌و خانو". له‌ب����اره‌ی ئ����ه‌وه‌ی تاچه‌ند پرس����ی ئه‌منی وه‌ك ش����ه‌ڕی داعش‌و مه‌ترس����ی نزیكبون����ه‌وه‌ی ئ����هو هێ����زه كاریگه‌ری كردوه‌ته سه‌ر خه‌ڵك له‌نه‌كڕینی زه‌وی‌و خانو،ئه‌و په‌رله‌مانتاره وتی "مه‌سه‌له‌كه ئه‌وه‌نییه ك����ه داعش به‌ته‌نه����ا له‌ئێمه نزیك����هو ئێمه له‌ش����ه‌ڕی داعش����داین، به‌ڵكو ئێمه به‌شێكین له‌عێراق‌وبه‌گشتی عێ����راق كێش����هی ناوخ����ۆی هه‌ی����ه، داعشیش����نه‌مێنێت ،كێشه ناوخۆییه‌كان ه����ه‌ر ده‌مێنن ،پێموانیه ره‌وش����ی ئێمه بگاته ئهوهی ،به‌هۆی شه‌ڕی داعشه‌وه خه‌ڵك بۆ خۆده‌ربازكردن پاره لهماڵهوه دابنێت ،به‌ڵكو هۆكاره‌كه زیاتر كێش����ه ناوخۆیه‌كانه". جێگ����ری س����ه‌رۆكی لیژن����هی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و نیش����ته‌جێكردن باس له‌وه‌ش����ده‌كات كه‌خه‌ڵكێك����ی زۆر هه‌یه پاره‌ی ههیهو لهماڵهوه دایناوه‌و نایه‌وێت زه‌وی‌و خانویپێبكرێت. هاتنی داعشس قه‌یرانی دارایی ته‌نها كێش����هی كۆچكردنی گه‌نجانی به‌دوای خۆیدا نه‌هێناوه له‌هه‌رێمی كوردستان، به‌ڵكو بوه‌ته هۆی وه‌س����تانی ئاڵوگۆڕو ده‌ستاوده‌ستكردنی دراو له‌بازاڕه‌كاندا، هه‌ر ئ����ه‌وه‌ش وایك����ردوه نرخی زه‌وی‌و خانو له‌هه‌رێمدا به‌ره‌و دابه‌زین بڕوات.
دروستکردنی بینایه‌کی بازرگانی له‌که‌الر
فۆتۆ :ئاراس
کۆمه‌اڵیه‌تی
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
دایکانی ئاواره له‌دۆخێکی سه‌ختی گوزه‌راندان
9
له‌سلێمانی 4هەزار‌و 396منداڵی ئاوارە لەدایك بوە ئا :سروە جەمال
ئاوارەیی‌و دەربەدەری ئەگەر بۆ هەموان خەمێكی قوڵو پڕكێشەبێت بۆئەو ژنانەی كە منداڵیان له‌ئاوارەیدا لەدایك دەبێت، ده‌بێته هۆی دروستبونی سەدان چیرۆكی پڕله‌ئازار ،ئەو ژنەی كە هەمو خەونێكی دابینكردنی خۆشبەختییە بۆ كۆرپەكەی ده‌ڵێت "ئاوارەیی رێگە بەبەدیهێنانی ئەم خەونەمان نادات". چ����وار س����اڵ بەرله‌ئێس����تا "مهاب����اد" لەحەس����ەكەوە لەبەرخراپ����ی بارودۆخ����ی ناوچەكەیان‌و لەترس����ی س����تەم‌و ڕەفتارە نامرۆڤانەییەكانی دەس����ەاڵتداران هەڵدێت‌و بەڕێدەكەوێ����ت ب����ۆ هه‌رێمی كوردس����تان‌و لەیەكێ����ك له‌گەڕەك����ە هەژارنش����ینەكانی سلێمانی ژیانی بەڕێدەكات ،بەاڵم دواجار ب����ێ پارەی����ی تەنگ����ی پ����ی هەڵدەچنێت ڕوله‌كەمپی ئاوارەكانی عەربەت دەكات. مهاباد ب����ەدەم قس����ەكانیەوە خەریكی ژیركردن����ەوەی كۆرپە ن����ۆزدە ڕۆژییەكەی ب����و ،جەی��ل�ان جلێك����ی پەمەیی‌و س����پی لەبەردابو چاوەكانی گ����ەورە‌و ڕومەتەكانی ئاڵبون ،ئه‌وكات����ەی مهاباد ئەم جلوبەرگە بۆ كۆرپەكەی دەكڕێت ڕەنگە خەونی ئەوە بوبێت كە ژیان����ی كۆرپەكەی ڕەنگا‌وڕەنگ بێت ه����ەروەك جلوبەرگە ئااڵوااڵكەی بەری بەاڵم ئەو كە چاوەكانی پڕبون له‌حەسرەت، زۆرغەمبارانە باس����ی له‌ساتی لەدایك بونی كۆرپەك����ەی دەك����رد "لەدایكبونی یەكەم من����داڵ ،گەلێ����ك زەحمەتە ئ����ەی ئەگەر له‌واڵتی خۆت نەبیت؟" مهاب����ادی تەم����ەن 22س����اڵ جی��ل�ان نۆبەرەیەتی‌و وەك هەر دایكێكی تری دونیا خەونی بەهاتنە دونیای یەكەم كۆرپەیەوە بینی����وەو خواس����تی ب����وە كە باش����ترین‌و جوانتری����ن پێداویس����تی ب����ۆ دابین بكات‌و هەمیش����ە بیری لەوە كردۆت����ەوە كە "ئایا دەتوانم كۆرپەكەم خۆشبەخت بكەم؟"بەاڵم خراپی باری داراییان دەبێتەهۆی كوشتنی خەونەكانی‌ودەڵێت"ناتوانم پێداویستیەكانی ب����ۆ دابین بك����ەم چ جای ئ����ەو ئارامیەی كە پێش����تر بیرم لێدەكردەوە ،هەرچەندە بەڵێنی����ان پێدای����ن ك����ە ش����یرو دایبی‌و پێداویستەكانی ترمان بۆ دابین بكەن بەاڵم بەداخەوە ئێستا ئەوەش نەماوە". هەروەه����ا وتیش����ی"مێردەكەم كرێكاری
خێزانێکی ئاواره له‌سلێمانی دەكات‌و بارودۆخ����ی ژیانمان خراپە ،ئاخر ئێم����ە هەر خەمی دورەواڵتیمان نییە چەند زەحمەتە كۆرپەی����ەك له‌ئاوارەیدا لەدایك بێ����تو دوربیت لەدایك‌و باوك‌و خوش����ك‌و براكانت". مهاباد بەرلەوەی واڵتەكەی جێ بهێڵێت له‌كۆلێ����ژی دارای����یو ئاب����وری وەرگیراوە ئێس����تاش ئاوارەیی‌و خراپی باری داراییو خەمی بەخێوكردنی كۆرپە 19ڕۆژییەكەی ڕێگەی پێن����ادات له‌كوردس����تان بەردەوام بێ����ت له‌خوێن����دن ،بۆی����ە بەپەرۆش����ەوە چاوەڕێ����ی گەڕانەوەیە بۆ نیش����تمانەكەی‌و دەڵێت"هەمیش����ە چاوەڕێی ئ����ەو هەواڵەم كەش����ەڕنەمێنێت‌و بگەڕێمەوە حەس����ەكەو لەوێ جارێكی تر دەست بكەینەوە بەژیان، هەرچەن����دە جەیالن بەڕوخس����ارە گەش‌و
جوانەكەی دەیەوێت هیوام پێ ببەخش����ێت بەاڵم ئێمە هەمیشە عاجزین ،بریندارین تا دەگەڕێنینەوە". بەپێ����ی ئامارێك����ی بەڕێوبەرایەت����ی نەخۆشخانەی گشتی سلێمانی له‌ماوەی 6 مانگدا وات����ە له 2015-1-1تا ، 2015-6-30 4هەزار‌و 396منداڵی ئاوارە لەدایك بوە. لەبارەی ڕەوشی ئەو ژنانەی كە له‌ئاوارەیدا منداڵیان دەبێت ،بەڕێوبەری نەخۆشخانەی منداڵبون‌و فێركاری سلێمانی ،شلێر فایەق به‌ئاوێنه‌ی ڕایگەیاند"رێژەی منداڵبون لەناو ئاوارە عەرەبەكان‌و كوردانی ڕۆژئاوا زۆرترە ب����ەراورد بەخۆمان جگەل����ەوەی هەمویان چاودێری تەندروستیان زۆرخراپە". باس����ی لەوەش����كرد كە هەمو ئەوژنانەی دێنە الیان پێشتر بەشێوەی نەشتەرگەری
منداڵی����ان ب����وە بۆی����ە جارێك����ی تر كە نەش����تەرگەرییان ب����ۆ دەكرێ����ت توش����ی كێش����ەی زۆردەبن" ،ڕەنگە لەو شوێنانەی ك����ە تیایداژی����اون چاودێری تەندروس����تی زۆرخ����راپ بوبێ����ت چونكەجۆر‌و ش����ێوەی نەشتەرگەریەكان زۆرخراپكراوە". هەروەه����ا ڕونیكردەوە"زۆربەی����ان ك����ە سەردانی نەخۆشخانە دەكەن نەسۆنەریان پێی����ە ،نەچاودێری تەندروس����تییان هەبوە واتە گەیش����تونەتە 9مانگ����ی بەبێ ئەوەی پزیش����كێك پش����کنینی ب����ۆ کردب����ن یان دەرمانانی����ان وەرگرتبێیەكس����ەر دێ����ن ب����ۆ منداڵب����ون لەكاتكێك����دا هەندێكیان كەمخوێنن‌ی����ان پەس����تانی خوێ����ن ی����ان شەكرەیان هەیە". ئەو پزیشكە باسی لەوەشكرد كە ڕۆژانە
چەندی����ن حاڵەتی نام����ۆ دەبینین"،لەوانە زۆرجار ئ����ەو ژنانە هێنده خه‌مس����اردبون نەیانزانی����وە كۆرپەكەی لەس����كیدا مردوە یان توشی خوێنبەربون بوە ڕازیش نەبون مندااڵنیان دەربهێنن یان كارێكیان بۆبكەین ك����ە ئیتر منداڵیان نەبێ����ت بەهۆی خراپی تەندروستییانەوە". ژنان����ی س����كپڕ لەكات����ی چاوەڕوان����ی لەدایكبون����ی كۆرپەكانی����ان هەمیش����ە دۆخێكی تایبەتیان هەیە فشاری دەرونیان زۆرت����رە ،مهاباد لەڕەفتاری پزیش����كەكانی نەخۆشخانەی منداڵبون له‌سلێمانی ڕازییە‌و تەنه����ا نیگەران����ە لەو نەخۆش����انەی كە له‌تەنیش����تی بون ،وتی "ئەوان رەفتارییان لەگەڵمان زۆرخراپ بو". بەڕێوب����ەری نەخۆش����خانەی منداڵبون‌و
فێركاری س����لێمانی ئاشكرایكرد كە ناتوانن ڕەفتاری تایبەتی لەگەڵ كەس بكەن"چونكە ڕۆژانە نەخۆشێكی زۆر ڕومان تێدەكات ئەمە لەكاتێكدایە كە نەخۆش����خانەكەمان بەشی دانیشتوانی سلێمانی نەدەكرد بەبێ ئاوارە ئێستا كە ئەوانیش هاتون فشارێكی زۆرمان لەس����ەرە ،جگەلەوەی پێداویستییەكانمان پێناكڕێ����تو مەوادەكانم����ان ك����ەم بۆتەوە كارمەن����دو پزیش����كەكانمان بەس����ێ مانگ جارێ����ك موچ����ە وەردەگرن ،بۆی����ە ئێمە فش����ارێكی دەرون����ی زۆرم����ان لەس����ەرە ناتوانی����ن چاودێریەك����ی تایبەتیان بكەین ب����ەاڵم هەوڵمانداوە هاوس����ەنگی بپارێزین‌و قسەی زبر بەرامبەر بەكەس نەكەین ،هەتا بەپێچەوانەوە هەندێ جار بەش����ێكی كەم له‌عەرەبەكان هەڕەشەمان لێدەكەن".
کچان نیگه‌رانن له‌مامه‌ڵه‌ی ئه‌و ده‌زگایانەی داوای کاریان لێ ده‌که‌ن کچێک :یه‌که‌م مه‌رجی به‌ڕێوه‌به‌ره‌که البردنی سه‌رپۆشه‌که‌م بو ئا :دانێر قەرەداغی کچان باس له‌خولیای ده‌رچون له‌ماڵه‌وه‌و تێکه‌ڵبون به‌دنیای کارکردن ده‌که‌ن له‌ده‌زگا حکومی‌و ئه‌هلییه‌کاندا ،به‌اڵم ئه‌وان له‌به‌شێک له‌و شوێنانه‌دا ڕوبه‌ڕوی کاری ناخۆش ده‌بنه‌وه‌و وه‌ک خۆیان ده‌ڵێن "نابه‌رپرسیارانه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت". دوای ئهوهی گه‌نجانی کوردستان 12 ساڵ له‌خوێندنی سه‌ره‌تایی‌و ناوه‌ندیی‌و ئاماده‌ی���یو دواتریش چه‌ند س���اڵێک له‌خوێندن���ی په‌یمان���گاو کۆلێژه‌کان به‌سه‌رده‌به‌ن ،تاکه خه‌ون‌و ئاره‌زویان، دامه‌زراندن‌و دۆزینه‌وه‌ی هه‌لی کاره. دەرون ن���اوی خ���وازراوی كچێكی س���پیكەلەی ب���ااڵ مامناوەن���دە، لەدەموچاویدا غەم‌وحەسرەت دەبینرا له‌وباره‌ی���هوه ده‌ڵێت"هیواخوازب���وم خوێندن تەواوبكەم تا له‌چوارچێوەی دی���واری ماڵ���ەوە بچم���ە دەرەوە دابمەزرێ���م‌و ئەزم���ون پەیدابك���ەم‌و خێزان دروس���تبكەم ،بەاڵم بەداخەوە خێزانەك���ەم لەژێر كاریگ���ەری داب‌و نەریتەكان���ی كۆمەڵگەداهەمیش���ە ڕەفتاریان خراپبوە لەگەڵم". هەروەه���ا باس���ی لەوەش���كرد ك���ە بەدەردەس���ەری خوێندن���ی تەواوكردوە"بەاڵم ئێس���تا لەس���ایەی
پرس���یاری ژوری بەڕێوبەرم كرد ،ئەو بەناو ڕۆشنبیرە وەك گورگێكی برسی لێ���ی دەڕوانیم یەك���ەم مەرجی داوای كرد كە (سەرپۆشەكەم البەرم)". ئاری هاواری توێژەری كۆمەاڵیەتی، له‌وباره‌ی���هوه به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند"تا كچ���ان زیاتر بەئاگاترب���ن‌و بەدێوێكی تریش���دا واپیش���انبدات لەبری شتێك ش���تێكی تر وەربگرێت،ناكرێت مرۆڤ ڕەوش���تی خۆی لەدەس���تبدات مرۆڤ هەمیش���ە ح���ەزی لەزیات���رە دوای دامەزراندنی داوای زیاتر دەكات". ئه‌و توێژەره كۆمەاڵیەتییه لەبارەی دەگەڕێن تا كارێكیان دەست بكەوێت چ له‌كەرتی تایبەت بێت یان گشتی .دامەزران���دن له‌ن���او دام‌و ده‌زگاکانی ئەو کچه هەر لەمنداڵییەوە خەونی هه‌رێم���ی کوردس���تاندا به‌ئاوێن���ەی بەوەوە بینیوە كە ببێتە رۆژنامەنوس ،ڕاگەیاند"خ���زم خزمێن���ە یەكێك���ە "كاتێكی���ش قۆناغەكان���ی خوێندن���م له‌جۆرەكان���ی دامەزران���دن ل���ەالی تەواوك���رد دەمویس���ت ببمەپ���ردی ئێم���ەو هەروەها دامەزراندن لەس���ەر گەیاندنی پەیامی كەس���انی مافخوراو بنەم���ای ئایدۆلۆژیای���ان دامەزراندن لەب���ەر بەرژەوەندی تایبەتی لەوانەش بۆبەرپرسانی واڵت". كەنار ئێس���تاش ب���ەدوای هەلێكدا پەیوەندی سێكس���ی ،ب���ەاڵم لەپاڵ دەگەڕێ���ت ت���ا خەونەكان���ی بكات���ە ئەوەش���دا بەرژەوەندی م���ادی هەیە ڕاس���تیو دەڵێت"ڕۆژێك زۆرم له‌خۆم موچ���ەی چەن���د مانگێك���ی دەوێت کردو بەشەرم‌و دڵەڕاوكێوە له‌دەرگای لێ���ی ئەوكات���ە دایدەمەزرێنێ���ت، دەزگایەكی ڕاگەیاندنمدا چونكە هێندە ئەمانەلەناوكۆمەڵگادابونی هەیە". ئاری ه���اواری باس���ی لەوەدەكرد چیرۆك���ی نەش���یاوم بیستبولەس���ەر ناوەندەكانی میدیا ئاخر چۆن نەترسم گەرئ���ەم بابەت���ە لەڕوی ره‌وش���تی كەدەمزان���ی ئ���ەوان بەبێ ب���اج زۆر كۆمەاڵیەتیش���ەوە سەیری بكرێت ئەو وتەی���ەی غان���دی بیردەكەوێتەوە كە زەحمەتە كارت پێبدەن". ئه‌و درێ���ژه به‌گێڕانه‌وه‌که‌ی ده‌دات‌و دەڵێ "ئەگەر ره‌وش���ت نەما ئیتر هیچ ده‌ڵێت "ئەو كات���ەی چومە دەزگاكە بەهایەكی كۆمەاڵیەتی نامێنێت".
چەندین خوازبێنیكارم ڕەتكردۆتەوە تەنها لەبەرئەوەی له‌داهاتو نەبم به‌كۆیلەی پیاو و ئابوری سەربەخۆم هەبێت، كەچی ئێستاش دانامەزرێم‌و كارم دەست ناكەوێت دەس���ەاڵتی كوردی���دا مافەكان���ی دامەزران���دن خراوەت���ە ژێربەزەی���ی حیزبایەتی���ەوەو خزمایەت���یو كاربەدەس���تان دەیانەوێت كارەكەیان بخەنە خزمەت���ی مەرامەکانی خۆیان‌و كچان بخەنە داوی حەزەكانیانەوە". دەرون ل���هو ڕوهوه روداوێ���ک ده‌گێڕێته‌وه که به‌سه‌ر خۆیدا هاتوه‌و دەڵێت"ڕۆژێ���ك داوام لەبەرپرس���ێك كرد ك���ە دامبمەزرێنێ���ت ،بەاڵم ئەو نابەرپرس���یارانە ویس���تی بۆ حەزی خۆی سەروسەودام پێبكات‌و تەسلیمی ئی���رادەی خۆیم بكات ،ئیتر كە ئەوەم بین���ی نەفرەتم كرد لەو ڕۆژەی تیایدا لەدایكبوم لەو سیس���تەمەش كە ئەم گەندەڵكارانەی پەروەردە كردوە". دەرون ب���ەردەوام بو له‌قس���ه‌کانی‌و ئام���اژه‌ی به‌وه‌ش���کرد "چەندی���ن خوازبێنی���كارم ڕەتكردۆت���ەوە تەنها
لەبەرئ���ەوەی له‌داهاتو نەبم به‌كۆیلەی پی���اوو ئابوری س���ەربەخۆم هەبێت، كەچ���ی ئێس���تاش دانامەزرێم‌و كارم دەست ناكەوێت". هەمیش���ە گەنج���ان هەوڵ���ی بەدەس���تهێنانی كارێ���ك دەدەن له‌كەرتی تایبەتی ب���ەاڵم بەهۆی ئەو قەیران���ە داراییەیی كە ڕوی له‌هەرێمی كوردس���تان كردوە ناچار پەنادەبەنە ب���ەر كۆمپانی���او دەزگا ئەهلییەكان، كەن���ار کچێک���ی دیکه‌یه‌و هەمیش���ە خولیای خوێندن���ەوەی كتێب یەكێك ب���وە له‌ئومێ���دە گەورەكان���ی ژیانی، له‌هەر شوێنێك ڕۆژنامەیەكی بینبێت، خوێندویه‌تییه‌وه ،ئه‌و ده‌ڵێت"كتێبخانە قەرەباڵغەكەی براكەش���م ڕۆژ لەدوای ڕۆژ هیوای���ان پێدەبەخش���یم‌و بازنەی خەونەكانمیان فراوانتردەكرد". گەنجان هەمیش���ە بەدوای هەلێكدا
هه‌روه‌ه���ا ده‌ڵێ���ت "هەرچەن���دە له‌ئێس���تادا هۆیەكان���ی پەیداكردنی بژێوی ژی���ان نەماوە ب���ەاڵم هاوكات ك���ەم ك���ەس هەیە جەس���تەی خۆی بفرۆش���ێت بۆ بەدەستهێنانی كارێكی لەو جۆرە". لەبەرامب���ەر ئەم وتان���ەدا مەحمود عوسمان ،بەڕێوەبەری ئاماری سلێمانی، باسی لەپێوەرەكانی دامەزراندن كردو به‌ئاوێن���ەی ڕاگەیاند"بەپێ���ی میالكی فەرمانگ���ەكان ،پس���پۆری ،س���اڵی دەرچون‌و س���نوری جوگرافی دەبێت‌و ئێم���ە بەپێی خاڵبەن���دی دامەزراندن دەكەی���ن ،وەك لیژن���ەی ب���ااڵی دامەزراندنی پارێ���زگاكان بەپێی ئەو میالكانەی لەوەزارەتی داراییەوە هاتوە كارمان لەس���ەر دامەزران���دن كردوە، بەاڵم ئەوەی لەدەسەاڵتی ئەنجومەنی پارێزگاكان بوبێت یان لەدەس���ەاڵتی ئەنجومەنی وەزیران بێت ئاگامان لێی نیە چۆن دادەمەزرێن". هه‌روه‌ه���ا ده‌ڵێت "ئێم���ە ئاگامان لەدامەزراندن���ی دیك���ە نیی���ە ئەوەی كە پێ���ی دەوترێت واس���یتە ،بەدەر ل���ەوە ئێمە هیچ دەس���ەاڵتێكمان نیە بچی���ن بەدواداچون بكەین بۆ حاڵەتی واسیتە". به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ئام���اری س���لێمانی ئاشكراش���یكرد كە لەس���اڵی 2014و 2015هی���چ حاڵەتێك���ی دامەزراندن نەبوە.
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
په‌یامن عومه‌ر :سه‌رده‌قشكێنی گۆرانیبێژی ئافره‌ت بوم له‌سلێامنی پێخۆش بو وتی خالی���د ئه‌م كچه‌تان ئا :ئازاد بایز له كوێوه هێن���اوه ئه‌ویش وتی له‌ڕێی په‌یمان عومه‌ر هونه‌رمه‌ندی گۆرانیبێژ مامۆس���تا بێگه‌رده‌وه ناسیومه ئینجا به‌ش���داریمان كرد له‌فێس���تیڤاڵه‌كه‌دا له‌دیمانه‌یه‌كی تایبه‌ت به‌ئاوێنه له‌به‌غدا یه‌كه‌میشمان هێنا". رایگه‌یاند " من له‌ژیانمدا ڕۆژێك له‌ڕۆژان بیرم لهوه نه‌كردۆته‌وه هونه‌رو په‌یمان عومه‌ر ئاماژه بۆ ئهوه ده‌كات بازرگانی تێكه‌اڵوی یه‌ك بكه‌م به‌هه‌مو كه له‌س���ه‌ره‌تای س���اڵی حه‌فتاكانه‌وه ته‌مه‌نم له‌به‌رانبه‌ر گۆرانی وتندا باسی سه‌رده‌قش���كێنی گۆرانیبێژی ئافره‌ت بوه له‌س���لێمانی هه‌ربۆیه توشی تانه‌و ماده‌م نه‌كردوه". ته‌ش���ه‌رێكی بێش���ومار ب���وه له‌الیه‌ن سه‌باره‌ت به‌سه‌ره‌تاكانی ده‌ستكردنی خه‌ڵكه‌وه ،لهوبارهیهوه وتی" بۆ نمونه به‌گۆرانیوت���ن ،په‌یم���ان عومه‌ر وتی" له‌س���ااڵنی حه‌فتاكان‌و هه‌شتاكان كه له‌ڕاس���تیدا ل���ه‌دوای قۆناغی س���ێی گۆران���ی من له‌چایخانه‌كان���دا لێده‌درا س���ه‌ره‌تاییه‌وه له‌ڕێگه‌ی مامۆستایان براكان���م ئه‌هاتن بۆی���ان ده‌گێڕامه‌وه (خالی���د سه‌ركار،س���ه‌اڵح محه‌م���ه‌د ده‌یانوت خه‌ڵك ڕۆژانه توشمان ده‌بێت ئه‌مین ،فره‌نس���یس داود)هوه كه‌وتمه ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر ئهوه خوشكی ئێمه بێت ن���او دنی���ای گۆرانی وتن���هوه ،بیرمه له‌پشتمله‌وه س���ه‌ری ده‌بڕین ،براكانم یه‌ك���ه‌م گۆرانی كه وتم(چه‌ندی گه‌ڕام ده‌یان���وت ئێم���ه‌ش ب���ه پێكه‌نینه‌وه له‌ش���اران)ی مامۆستا هۆمه‌ری دزه‌یی جوابمان ده‌دانه‌وه". ب���و ،ئیتر مامۆس���تایان زۆریان به‌دڵ وتیش���ی" ه���ه‌ر له‌وكاته‌دا به‌ڕاس���تی بو دوابه‌دوای ئ���هوه داوایانكرد بچمه كه‌س���ی تری���ش هه‌بو ب���ۆ نمونه ئااڵ چاالكی قوتابخانه‌كانه‌وه‌و به‌ش���داربوم عوم���ه‌ر ،فاتیمه‌خ���ان ك���ه یه‌ك یه‌ك له‌وێ ت���ا ئه‌وكاته‌ی چوم���ه قۆناغی گۆرانیان ده‌وت وازیان هێنا نه‌یانتوانی شه‌شی س���ه‌ره‌تایی یه‌كه‌م فێستیڤاڵی به‌رده‌وامبن له‌به‌ر قس���هی ئه‌وكاته‌ی مۆس���یقای جیهانی ده‌ك���را له‌وكاته‌دا كۆمه‌ڵگه ،دواتر ئ���ااڵ عومه‌ریش چوه منیان به‌مامۆس���تا ئه‌ن���وه‌ر قه‌راخی به‌شی شانۆو من به‌ته‌نها مامه‌وه". ناس���اندو وتیان كچێ���ك هه‌یه ده‌نگی له‌ب���اره‌ی وتنی گۆرانی به‌ش���ێوه‌زاری خۆشه حه‌زده‌كه‌ین تۆش گوێ له‌ده‌نگی كرمانجی ،په‌یمان عومه‌ر وتی" یه‌كه‌م ئاف���ره‌ت بوم كه‌ب���ه‌زاراوه‌ی كرمانجی بگریت". هه‌روه‌ها ده‌ڵێ " مامۆس���تا ئه‌نوه‌ریش له‌س���ه‌ر ش���انۆ گۆرانیم وت كه‌س���ی وتی تۆ چ���ی ده‌زانی منی���ش وتم چ تریشم لهگهڵ بو خوالێخۆشبو(سه‌باح گۆرانییه‌ك ده‌ڵێی ده‌یزانم .كاك ئه‌نوه‌ر عومه‌ر ،ڕێزان عومه‌ر)ی خوشكیش���م. پێی سه‌یر بو منیش گۆرانی له‌باخای له‌س���ه‌رده‌مانێكدا هونه‌رم���ان ك���رد حه‌س���ه‌ن زی���ره‌ك-م ب���ۆ وت زۆری دژوارتری���ن س���ه‌رده‌م ب���وه ته‌نانه‌ت
له‌س���ه‌ر وتنی سرود س���جنیان كردوم به‌و ش���ێوه‌یه بوم بۆیه ئێستا هه‌ندێك بۆچ���ون هه‌ی���ه ده‌ڵێ ڕۆژێ���ك هه‌یه بگه‌یته ئ���هو قه‌ناعه‌ته‌ی واز له‌گۆرانی وتن بێنی". وتیش���ی"مه‌حاڵه واز بێن���م یه‌كێ���ك له‌ئاواته‌كان���ی ژیانیش���م ئهوهی���ه كه لهسهر س���ته‌یجی گۆرانی وتن كۆتایی به‌ژیانم بێت". په‌یمان له‌و بڕوایه‌دایه كه ئه‌وكه‌سانه‌ی به‌و ده‌ڵێن واز له‌هونه‌ر بێنه له‌الی ئه‌وان هونه‌ر بازرگانییه‌‌و لهوبارهیهوه ده‌ڵێ: من له‌ژیانمدا ڕۆژێك له‌ڕۆژان بیرم لهوه نه‌كردۆته‌وه هونه‌رو بازرگانی تێكه‌اڵوی یه‌ك بك���ه‌م به‌هه‌مو ته‌مه‌نم له‌به‌رانبه‌ر گۆرانیوتندا باس���ی م���اده‌م نه‌كردوه له‌ئه‌وروپاش له‌هیچ ئاهه‌نگێكدا به‌پاره گۆرانیم نه‌وتوه". په‌یمان عومه‌ر ناوه‌ڕاس���تی س���ااڵنی هه‌ش���تاو س���ه‌ره‌تای نه‌وه‌ت���ه‌كان به‌س���هردهمی زێڕینی خۆی ناوده‌بات‌و له‌وباره‌ی���هوه وت���ی" ده‌توان���م بڵێم له‌مه‌رحه‌له‌یه‌ك���ی ت���ری ژیانم���ا كه له‌نێوان س���اڵه‌كانی (١٩٨٥بۆ)١٩٩٠ سه‌رده‌مێكی زێڕینی من بو له‌هونه‌ردا ئه‌مه دانپیانانی زۆرینه‌ی هه‌واداره‌كانمه چونكه ئه‌و سه‌رده‌مه زۆربه‌ی ماڵه‌كان‌و چایخان���هو ڕادی���ۆكان گۆرانی (بۆنی هه‌اڵاڵن)یان لێده‌دا ئێمه له‌و سه‌رده‌مه وابوین". وتیشی" ئێستا وایلێهاتوه ئیمكانیاتی ئ���ه‌وه‌م نیه كلیپێ���ك بكه‌م ،به‌اڵم كه‌سانێك هه‌ن به‌زه‌بری ڕوخسارو ده‌موچاو له‌مانگێك���دا ده‌توانن
11
چه‌ن���د كلیپێ���ك به‌ره���ه‌م بهێنن". س���ه‌باره‌ت به‌هاتن���ه‌وه‌ی یه‌كجاره‌كی بۆ كوردستان، په‌یم���ان عوم���ه‌ر وتی" دوساڵ ئه‌بێت هاتومه‌ته‌وه ب���ۆ كوردس���تان ،وه‌كو كه‌سێكی تازه ته‌عینكراو ده‌س���تم كردوه‌ت���هوه به‌د ه‌وامكردن١٦.ساڵ له‌ئـــه‌وروپ���ا ب���وم له‌نه‌رویج مامۆس���تا ب���وم ب���ه‌اڵم ژیانی سله‌یمانیم پێخۆشتره ئ���هو ()٦٥٠٠٠٠ هه‌زاره‌ی له‌سلێمانی و ه‌ریــد ه‌گـــــ���رم نــــــایگۆڕم���هو ه بــه‌سه‌روه‌تی هه‌مو دنیا چونكه له‌ناو شارو كه‌سوكاری خۆم���م گرن���گ ئه‌وه‌شه ویژدانم ئاسوده‌یه".
شكور خەیات 63 ..ساڵ خزمەتی مەقام‌و بەستەی كوردی (قەتاروخاوكەر ،خورشیدی ،حیجاز، ئا :ئازاد بایز بەیات ،س���ێگا ،چ���وارگا ،نەهاوەند، هەمایۆن ،نیوەشەوێ) ی وتوه‌ته‌وه. شكور خەیات دەنگێكی پڕ له‌باره‌ی ده‌س���پێکاری کاری هونه‌ر، لەسۆزی گەرمیان‌و شاری كەركوك، ئ���هو مه‌قامبێژه ده‌ڵێت "دەس���تپێكی هونەرمەندێک لەسەرتاسەری كوردستان بەجێنشینی عەلی مەردان‌و كاری هونەری من بۆ س���اڵی()1952 دەگەڕێتەوە بەاڵم وەكو كاری تۆماركردن سەید عەلی ئەسغەری كوردستانی دەزانن ،هەمیشە دوكانە خەیاتیەكەی س���اڵی ( )1958گۆرانی (یار غەزاڵ) م تۆماركرد س���ەدایەكی زۆر گەورەی مەڵبەندێك بوه بۆ پێگەیاندنی هەبو لەناو خەڵكداو لەو س���ەردەمەدا گەنجانی دۆستی هونەر ،ئه‌و ئالەتی مۆسیقا نەهاتبوە گەرمیانەوە هونهرمهنده چیرۆکی ژیانی خۆی بۆ هەربۆی���ە لەگ���ەڵ نەیەكەی(ئەحمەد ئاوێنه ده‌خاته‌ڕو. داودە)ی كۆچك���ردودا ئەوگۆرانیەمان له‌باره‌ی س���ه‌ره‌تاکانی ژیانی خۆی ،تۆماركرد". ئاشکراش���ی ده‌کات که شارەزابونی شکور خه‌یات ده‌ڵێت "لەساڵی()1940 لەقەڵخانلوی س���ەر بەشاری كەركوك ئه‌و لەهەم���و مەقامات���ەكان هۆكاری لەبنەماڵەیەك���ی ه���ەژار لەدایكبوم .ئەوەب���و كۆچكردو(عەلی م���ەردان) لەساڵی( )1950قەوانێك هەبو گۆرانی خزمی نزیكیان بوهو "زۆریش سەردانی (سەید عەلی ئەسغەری كوردستانی) دەكردین". ش���وکر خه‌یات باس له‌وێستگه‌یه‌کی تێداب���و ئ���ەو قەوان���ە كاریگەرییەكی بەرچاوی هەبو لەس���ەرم ،دوای ئەوە دیک���هی ژیان���ی ده‌کات‌و ده‌ڵێ���ت رادیۆ هەبو ئێواران تابەیانی بەرنامەی "ساڵی ١٩٥٩لەڕێكخس���تنی قوتابیان تێدابو (نەسرین ش���ێروانی ،ڕەسوڵ بوم ئەوكات���ە عەش���قی كوردایەتی‌و گەردی ،تایەر تۆفیق ،محەمەد عارف نەتەوەیب���ون لەهزرما چەس���پی بو، جزیری ،عەلی مەردان)ی لێدەدا ،لەناو هەربۆی���ە دوجار فەرمان���ی گرتنم بۆ ئەوان���ەدا دەتوانم بڵێ���م كاریگەر بوم دەرچو .باوەڕبكەن ه���ەر لەخواوەبو بەعەلی مەردان‌و باوكی كۆچكردوش���م ماومەتەوە ئێستا ،توشی لێپێچینەوەو دەنگێكی لەڕادەبەدەر خۆش���ی هەبو ئازارێك���ی زۆری���ان ك���ردم دوای ئەو بۆمەقامات ،سودێكی زۆرم لەباوكیشم سەردەمە ئیتر ئامێری مۆسیقا هاتو تاڕادەی���ەك س���ەردەمی كش���وماتی وەرگرتوە". خه‌ی���ات ب���اس ل���هوه ده‌کات که ڕەوایەوە". له‌باره‌ی ئ���ه‌وه‌ی کام هونه‌رمه‌ندانه ل���هو س���ه‌رده‌مانه‌دا مەقامەكان���ی
ته‌‌رازوو ماوه‌ی جارێك پێویس���تت بهوه هه‌ی ه پشویه‌ك وه‌رگریت بۆ ئهوهی ته‌ركیزی خۆت ون نه‌كه‌یت‌و هیالك نه‌بیت.
دوپشک س���ه‌رت نه‌س���وڕمێت كاتێك هه‌ست ده‌كه‌ی���ت هه‌نگاوه‌كان���ت به‌خ���اوی ده‌رۆن ،ئ���ه‌دای كاركردنت گۆڕانكاری به‌سه‌ردێت.
کاریگه‌ییان ئه‌میان به‌س���ه‌ره‌وه بوه، شوکر خه‌یات ده‌ڵێت "ئەتوانم بڵێم زۆر هونەرمەندی گۆرانیبێژ كاریگەری منیان بەسەرەوە بو لەوانە كۆچكردو(حسەین عەلی) هەمیش���ە پرسو ڕای پێئەكردم ك���ە گۆرانی دەوت .دوای جیلی ئەوان گۆرانیبێژان (ئیحسان زیرەك ،ڕەمەزان گەرمیان���ی) دەتوانم بڵێ���م كەڵكیان لەمنەوە وەرگرتوە بۆ چڕینی مەقامات بەتایبەت ناوچەی گەرمیان". هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "سااڵنی پەنجاكان كە ئێم���ە هونەرمان دەك���رد ئامێرو كەرەس���تە نەب���و زۆر دەنگخۆش���ی باش���مان هەب���و ب���ەاڵم بەه���ۆی بێ ساحێبی‌و نەبونی ئامێری تۆماركردن هەروا ئەو دەنگانە فەوتان س���ەرباری ئەم���ەش ئێس���تا ڕێكخ���راوەكان ماڵیانئاواب���ێ ئەم هەم���و ئەندامەیان هەیە بەحیساب هونەرمەندن باوەڕكەن س���ەریان لەئێمەش تێك���داوە لەگەڵ ئەوەش���دا ئەو بڕە پارەیەشیان بڕیوە ك���ە مانگانە ه���اوكاری هونەرمەندانی پێئەك���را یان لیژنەی���ان پێك ئەهێنا بەن���اوی داهێنەران���ەوە مەبلەغێك���ی زۆر ك���ەم درا بە ئێم���ەو پیاوی واش هەبو هیچ پەیوەندیەكی بە هونەرەوە نەبو هەش���ت بۆ نۆ ملی���ۆن دیناریان دەدایە بەڕاستی ئەمانە هەموی جێی نیگەرانییەو وەزارەتی ڕۆشنبیری لێی بەرپرسە". ئ���هو هونه‌رمه‌ن���ده که ئێس���تاش نیشته‌جێی شاری که‌رکوکه نیگه‌رانی
که‌‌وان بیر له‌وه‌ده‌كه‌یت���هوه درێژه به‌و كاره بده‌یت كه ماوه‌یه‌ك به‌ر له‌ئێستا دوات خستبو ،ئازابه له‌بڕیاردان.
خۆی ده‌رده‌بڕێت‌و رایده‌گه‌یه‌نێت "باری ئاب���وریو مەس���ەلەی ناوچەیی منی كوش���توە نایش���ارمەوە ئەم كەركوكە ش���ارێكی زۆر داماو و بێكەس���ە من دەڵێم شكور خەیات خەڵكی سلێمانی بوای���ا ئێس���تا ل���ەڕوی ناوناوبانگ‌و خزمەتكردنیش���ەوە جیاوازب���و بەاڵم چونك���ە كەركوكی���م راگەیاندن���ەكان گرنگیەك���ی وەك پێویس���تمان پێنادەن". ش���وکر خه‌یات هه‌رچه‌نده ته‌مه‌نی هه‌ڵکاش���اوه ب���ۆ 75س���اڵ ب���ه‌اڵم ئێس���تاش له‌به‌یانیان زوه‌وه له‌دوکانی خه‌یاتییه‌که‌وه ده‌ست به‌کار ده‌کات تا دره‌نگانێکی شه‌و ،ئهوه کاری کردوه‌ته س���ه‌ر به‌رهه‌مه هونه‌رییه‌کانی "رۆژانه س���ه‌رقاڵی کاری خەیاتیم تانیوەشەو ئێس���تاش كەوتومەت���ە تەمەنەوە وا بۆ()٧٥ساڵ ئەچم ئیتر لەكوێ بتوانم بپەرژێمە سەركاری هونەری بەڕاستی تەمەن كاری كردوەتە س���ەر پیشەی خەیاتیم‌و كاری هونەریش���م ماوەیەكە زوزو كێش���ەی نەخۆشیشم بۆ دروست دەبێت". ئه‌و باس له‌کاری تۆمارکردن له‌شاری س���لێمانی ده‌کات‌و ده‌ڵێ���ت "كاری تۆمارك���ردن لەس���لێمانی زۆ جوان���ە بیرمە لەس���تۆدیۆكەی شێخ عوسمان لەسلێمانی (یارغەزال ،سەوزە سەوزە، قەتاروئەاڵوەیسی)م وتوە وەكو خۆی ماوەتەوە بەاڵم ئەوەی كەلەدانیشتن‌و بۆنەكاندا وتومە هەموی فەوتاوە".
گیسک به‌دۆخێكی ق���ورس تێپه‌ڕده‌بیت ئه‌م ماوه‌یه ،بیر له‌پاڵپشتی ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت بكه‌ره‌وه بۆ هاوكاری.
سه‌‌تڵ ب���ه‌زۆر تاقیكردنه‌وه‌دا تێده‌په‌ریت ك ه له‌ژی���ان روبه‌ڕوت ده‌بێت���هوه ،به‌اڵم ئ���هوه بزانه كه دواجار س���ه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست ده‌هێنیت.
نه‌‌هه‌‌نگ ئ���هو راڕاییه‌ی هه‌ت���ه وات لێده‌كات نه‌توانی���ت كاره‌كانت بكه‌یت ،لهگهڵ ئ���ه‌وه‌ی توان���ای كردنیش���ت هه‌یه به‌باشی.
س ی ح ر ی ج نگاو ه ه 5 و ا ن ی بۆ ئه‌و خامنانه‌ی قژیان ته‌نكه
10
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
ئه‌گه‌ر تۆ له‌و كه‌س���انه‌ی ق���ژت ته‌نكه‌و خه‌ون به‌وه‌وه ده‌بینیت كه قژت پڕ ده‌ربكه‌وێت ،ئهوه ده‌توانیت به‌م رێگایانه قژت پڕ ده‌ربخه‌یت.
ی ی رۆژهه‌اڵت گروپێك له‌شانۆكاران كوردستان له‌دوانزه‌هه‌مین ی سه‌قز ی كورد ی شانۆ فێستیڤاڵ ی (anfal. شانۆگه‌رییه‌كیان به‌ناو )comپێشكه‌شده‌كه‌ن‌و ده‌رهێنه‌ری شانۆگه‌رییه‌كه‌ش رایگه‌یاند" شانۆگه‌ریه‌ك ه باس له‌گێڕانه‌وه‌ی یه‌كێك له‌سه‌دان چیرۆكی كاره‌ساتی ئه‌نفال ئه‌كات".
.2قژت ره‌نگ بكه .ده‌توانیت بۆئه‌وه‌ی قژت پڕ ده‌ركه‌وێت ئهوه له‌بری ئهوهی هه‌مو قژت بۆی ه بكه‌ی���ت ته‌نها چه‌ند تاڵێ���ك یاخود قژت تاڵی بۆیه‌ی تێبكه‌یت ،به‌مه‌ش پڕ ده‌رده‌كه‌وێت. .3قژت ل���ه‌ف بكه .قژت له‌ف بك���ه به‌له‌ف ی گ���ه‌وره ،كاتێك له‌فه‌ك���هی لێده‌كه‌یته‌وه ئهوه هی���چ له‌قژه‌ك���ه مه‌كه‌و با به‌ش���ێوه‌ی له‌فه‌كه به‌سه‌رش���انتا بێته خ���واره‌وه‌و هیچ ش���انه‌ی مه‌كه. .4له‌خواره‌وه بۆس���ه‌ره‌وه وش���كی بكه‌ره‌وه. كاتێك سه‌رت ده‌شۆیت له‌كاتی وشككردنه‌وه‌دا قژی سه‌رت دانه‌وێنه بۆخواره‌وه پاشان وشكی بكه‌ره‌وه ئینجا سه‌رت به‌رز بكه‌ره‌وه. .5بڕینی قژت بگ���ۆڕه .بۆئه‌وه‌ی قژێكی پڕت ده‌س���تكه‌وێت س���تایلی بڕینه‌كه‌ی بگۆڕه ،به‌و جۆره‌ی كه قژت پڕ ده‌ركه‌وێت ،ده‌توانیت له‌و جۆره بڕینانه بێت كه دو به‌ش���ه س���ه‌ره‌وه‌ی كورتتر له‌خواره‌وه.
كه‌ریم تۆفیق: 43ساڵ ه ئه‌سپ‌و عه‌ره‌بانه‌م پێیه ،نایگۆڕمه‌و ه به‌سه‌یاره‌یه‌ك ی 1978هوه مام كه‌ریم كه له‌ساڵ ی له‌سلێمانی ئه‌سپ‌و عه‌ره‌بانه ی پێیه‌‌و پێشتریش له‌شارۆچكه سه‌یدسادق ئه‌سپ‌و عه‌ره‌بانه‌ی ههبوه له‌چاوپێكه‌وتنێكی لهگهڵ ئاوێن ه رایگه‌یاند" كۆاڵنه‌كانی به‌ختیاری‌‌و رزگاری ده‌گه‌ڕێم‌و خه‌ڵكی ئه‌و كۆاڵنان ه زۆر رێزم لێده‌گرن‌و هه‌مویان ده‌مناسن‌و به‌مام ه كه‌ریم بانگم ده‌كه‌ن".
کاوڕ هه‌واڵێك یان نامه‌یه‌كت له‌كه‌سێكی دوره‌وه به‌ده‌ست ده‌گات ،ئه‌و هه‌واڵ ه دڵخۆشت ده‌كات‌و هه‌رگیز چاوه‌ڕێی ئهوه نه‌بویت.
anfal.com ی ی دیكه گێڕانه‌وه‌یه‌ك ی ئه‌نفال مه‌رگه‌سات ئا :شۆڕش محه‌مه‌د
.1قژت بۆ س���ه‌ره‌وه به‌ره .ئهوه كه‌س���انه ی قژیان ته‌نكه بۆ ئهوهی پ���ڕ ده‌ركه‌وێت ،ئهوه ده‌توان���ن قژی���ان له‌بێخ���ی س���ه‌ریانه‌وه به‌رز بكه‌نه‌وه قژه‌كه‌یان به‌شێوه‌ی كێك كۆبكه‌نه‌وه له‌سه‌ره‌وه بۆ ئهوهی پڕ ده‌ركه‌وێت.
ئا :مه‌زهه‌ر که‌ریم
rangalayawene@gmail.com
ی رۆژان���هی كه‌ریم س���ه‌باره‌ت به‌ژیان��� ی تۆفی���ق وتی" له‌كۆاڵنه‌كان���دا خه‌ریك كۆكردن���ه‌وه‌ی ورده‌نان���م‌و رۆژان ه خۆم ی تر پێوه‌س���ه‌رقاڵ كردوه هیچ كارێك نازانم‌و ئه‌سپ‌و عه‌ره‌بانه‌كه‌م لهماڵهوه ی ده‌رده‌كه‌م له‌هه‌شتی به‌یانی بۆ چوار ئێواره" .وتیشی" ڕۆژانه 20هه‌زار دینار په‌یداده‌كه‌م‌و بژێویم لهسهر ئه‌و ئه‌سپ‌و عه‌ره‌بانه‌یه". م���ام كه‌ریم ئام���اژه بۆ ئ���ه‌وه‌ده‌كات ی ك���ه به‌ه���ۆی روداوێك���هوه قاچێك له‌ده‌س���تداوهو له‌وباره‌ی���هوه وت���ی" ناتوان���م ماتۆڕو س���ه‌یاره لێخورم هه‌ت���ا له‌ژیاندابم ئه‌س���پ‌و عه‌ره‌بانه‌كه‌م پێده‌بێت". ی وتیشی" له‌ساڵ
گا
ره‌نگاڵه
فه‌رزاد حه‌س���ه‌ن میرزای���ی یه‌كێك ش���انۆگه‌رییه‌ك ه ی له‌ده‌رهێن���ه‌ر له‌لێدوانێك���ی ب���ۆ ئاوێن���ه وت���ی" ش���انۆگه‌ری ( )anfal.comك ه شێوازێكی نوێی له‌ناوه‌رۆك‌و چۆنیه‌تی نوان���دن‌و ده‌رهێن���ان له‌خۆده‌گرێت، باس له‌گێڕانه‌وه‌ی یه‌كێك له‌س���ه‌دان چیرۆكه‌كان���ی كاره‌س���اتی ئه‌نف���ال ده‌كات". وتیشی" مامۆس���تایه‌كی قوتابخان ه له‌یه‌كێك له‌دێهاته‌كانی كوردس���تان لهگهڵ ژنه دوگیانه‌كه‌ی به‌ر كاره‌ساتی ئه‌نف���ال ده‌كه‌ون‌و دوات���ر كۆمه‌ڵێك ڕوداو بنه‌ماڵه‌كه‌یان ده‌خات ه دۆخێكی خراپ‌و دژواری كۆمه‌اڵیه‌تی". ی شانۆگه‌ریه‌كه، سه‌باره‌ت به‌تێكست فه‌رزاد حه‌سه‌ن میرزایی وتی" ده‌قی ئه‌م ش���انۆیه باس لهوه ده‌كات ك ه قوربانیانی شه‌ڕ ژنان‌و مندااڵنن‌و ئه‌م بابه‌ت���ه له‌نوان���دن‌و ده‌رهێنان زیاتر ده‌رده‌كه‌وێت". ده‌رهێن���ه‌ر له‌و بڕوایه‌دای��� ه كه له‌م ش���انۆگه‌ریه‌دا به‌ئافراندن���ی پردێك له‌نێوان ئێس���تاو رابردو ئه‌زمونێكی ن���وێ به‌رچاوخ���راوهو لهوبارهیهوه وتی"ئه‌كته‌ره‌كان له‌به‌رجه‌سته‌كردنی كه‌س���ایه‌تیه‌كان ڕاسته‌وخۆ ڕوبه‌ڕوی
یه‌كترنابن���هوه ،وات���ه ه���ه‌ر یه‌كه‌و له‌مه‌ودایه‌كی تایبه‌ت نواندن ده‌كه‌ن، بێ ئهوهی به‌ریه‌ككه‌وتنی جه‌سته‌یی‌و هه‌س���ت و دیال���ۆگ له‌نێوانی���ان دروس���تبێت‌و واقیع���ه‌كان ب���ۆ هه‌ر تاكێك ئه‌زمونێكی تاكه‌كه‌سییه". وتیش���ی" ش���انۆگه‌ریه‌ك ه ب���اس له‌كاریگه‌ریه‌كانی دوای كاره‌س���اتی ئه‌نفال ده‌كات‌و هه‌ریه‌ك له‌ئه‌كته‌ره‌كان چیرۆكێكی ئه‌نفال به‌رچاو ده‌خه‌ن". ده‌رهێنه‌ری ش���انۆگه‌رییه‌ك ه ئاماژه به‌رۆڵ���ی كچ��� ه ئه‌كته‌رێك���ی كورد ده‌كات له‌شانۆگه‌ریه‌كه‌دا‌و له‌و باره‌و‌ه وتی"یه‌كێك له‌ئه‌كته‌ر‌ه سه‌ره‌كیه‌كانی ئه‌م شانۆگه‌ری ه خاتو نیگار عوسمان ئه‌كته‌ری ناسراوی سینه‌ماو درامای كوردیه ك ه زۆر به‌باش���ی س���ه‌رنجی بینه‌رانی راكێشا". ش���انۆگه‌ریی ()anfal.com ی ڕه‌س���وڵ بانگی���ن، له‌نوس���ین پێداچونه‌وه‌و ئاداپتاس���یۆن :سامان مێه���ران ،فرزاد حه‌س���ه‌ن میرزایی، ده‌رهێنه‌ر :فه‌رزاد حه‌سه‌ن میرزایی، سامان مێهران ،یاریده‌ری ده‌رهێنه‌ر: س���اری ه ئه‌ی���ازی ،مه‌تی���ن نێعمه‌ت خا ،نواندن :س���امان مێهران ،نیگار عوس���مان ،عه‌لی مه‌جید زاده ،مینو مه‌حمودی ،مه‌س���عود ڕه‌س���وڵپور، به‌هار عوسمان ،به‌هاوكاری :به‌هادین ق���ادری ،عه‌ت���ا حاجی حه‌س���ه‌نی، سوهه‌یب یوس���فی ،ئاریا ئه‌حمه‌دی، نیم���ا فه‌دایی ،فه‌هیم ه كه‌ریمی ،زانا ساڵح زاده ،هومه‌ن حه‌قیانی". ش���انۆگه‌ریه‌كه چه‌ن���د ش���ه‌وێك ی بان ه پێشكه‌شكرا‌و هه‌روه‌ها له‌شار له‌دوانزه‌هه‌مین فێس���تیڤاڵی شانۆی ك���وردی له‌س���ه‌قز به‌ش���داربو ك��� ه ی له‌هه‌ردو ش���وێنه‌ك ه پێش���وازییه‌ك بێوێنه‌ی لێكرا.
ی پزیشكی بۆده‌كه‌م‌و سااڵن ه ی ئه‌سپ‌و عه‌ره‌بانه‌م چاره‌سه‌ر 1978له‌س���لێمان ی نه‌خۆشیه‌و‌ه ی ئه‌سپه‌كانم ده‌گۆڕم به‌هۆ پێب���وهو پێش���تریش له‌ش���اروچكه سه‌یدسادق ئه‌س���پ‌و عه‌ره‌بانم پێبوه ،تا ئێستا چه‌ندین ئه‌سپم مرداربۆته‌وه، ی نرخ���ی ه���ه‌ر ئه‌س���پێكیش ملیۆنێك ی به‌ختی���اری‌‌و رزگار كۆاڵنه‌كان��� ی ئ���هو كۆاڵنان ه زۆر دیناره". ده‌گه‌ڕێ���م‌و خه‌ڵك ی چه‌ندی���ن رێ���زم لێده‌گرن‌و هه‌مویان ده‌مناس���ن‌و م���ام كه‌ری���م به‌ش���دار ی ك���ردوهو لهوبارهیهوه فێستیڤاڵیش��� به‌مامه كه‌ریم بانگم ده‌كه‌ن". ی سااڵنه‌دا م���ام كه‌ری���م ئاماژه بۆ ئ���هوه ده‌كات وتی"ل ه چه‌ندین فێس���تیڤاڵ ك���ه له‌ئاواره‌ییه‌كه‌ش���دا له‌واڵتی ئێران بانگك���راوم‌و ئه‌س���په‌كه‌م ب���ردوهو ی به‌ش���داربوم‌و خه‌ڵك به‌خۆش���حاڵیه‌و‌ه ی كردوهو وتی" له‌كات هه‌ر ئ���هو كاره ی ڕۆژانه دێن ه پێش���هوه ره‌سمم ده‌گرن‌و ی 1991دا له‌ناوچ ه ئاواره‌ییه‌كه‌دا ساڵ ی كاره‌كه‌مم لێده‌كه‌ن گه‌ر ی له‌كوردس���تانی ئێ���ران ده‌ستخۆش��� دیوان���ده‌ره ی هه‌مان كار بوم ه���اوكاری ئه‌و خه‌ڵك���ه نه‌بێت ناتوانم ئه‌سپێكم كڕی‌‌و خه‌ریك ی تر نازانم‌و زۆر له‌كاره‌كه‌م به‌رده‌وام بم". هیچ كارێك ی ی ش���ارۆچكه مام كه‌ری���م له‌دایكبو ڕ ا ز ی���م ز ۆ ر ی 1952 سه‌یدس���ادقه‌و له‌س���اڵ ی له‌دایكبوه‌و هه‌ر له‌س���ه‌ره‌تا الویه‌و‌ه خه‌ریكی ئه‌م كاره‌یه‌‌و ی " باوك���م ی وته‌ن��� خ���ۆ له‌سه‌ره‌تای الوێتیدا ئه‌سپ‌و ی بۆكڕی���م عه‌ره‌بانه‌یه‌ك��� ی 1978 به 25دینار ،له‌ساڵ له‌به‌نزینخان هی عه‌قاری نه‌وتم ده‌گواسته‌و‌ه بۆمااڵن‌و چه‌ندین ی ئه‌سپ‌و كاری جیاوازم به‌پشت عه‌ره‌بانه‌كه‌م كردوه". وتیشی"ئه‌س���پ‌و عاره‌بانه‌كه‌م ناگۆڕمه‌و‌ه به‌سه‌یاره‌یه‌ك‌و تابمێنم ئه‌س���پ‌و ی ی س���لێمانی خه‌ریك��� له‌كۆاڵنه‌كان��� عه‌ر ه‌با نه‌ك���ه‌م خۆش���ه‌وێت گ���ه‌ر كاره‌كه‌م ده‌بم". ی مام كه‌ریم ئێستا له‌ئاواره‌كانی تانجه‌رۆ ئه‌س���په‌كه‌م توش ی ی هاوسه‌ر ی 1978ژیان دهژیو له‌ساڵ نه‌خۆ ش���یه‌ك ی س���ێ كچ‌و دو بێ���ت ده‌یب���ه‌م پێكهێن���اوه‌و خاوه‌ن��� ب���ۆ به‌یت���هرهو كوڕه.
دوانه
كه‌س���ێكی نزی���ك له‌خ���ۆت ی���ان كه‌س���ێك له‌ش���وێنی كاركردنه‌ك���ه‌ت له‌خێزانه‌كه‌ت كارێكت بۆ ده‌دۆزێته‌و‌ه سه‌رنجت راده‌كێش���ێت‌و حه‌زده‌كه‌یت ی باش���ی بۆتۆ گفتوگۆی لهگهڵ بكه‌ی���تو ئاڵوگۆڕی ك���ه س���ودی دارای��� بیروڕابكه‌یت. ده‌بێت.
قرژاڵ
شێر
توش���ی روبه‌روبونه‌وه‌ی���ه‌ك ده‌بیته‌و‌ه ئ���هو كێش���انه‌ی له‌ن���او خێزانه‌كه‌ت ك���ه وات لێده‌كات راڕابی���تو بیر لهوه رو ئ���ه‌دات وات لێ���ده‌كات زیاتر حه‌ز ده‌كه‌یت���هوه كه له‌و دۆخ���ه رابكه‌یت‌و بكه‌یت له‌ناو هاوڕێكانت‌و له‌كاره‌كه‌ت بمێنیته‌وه دور له‌خێزانت. ئه‌مه‌ش له‌قازانجی تۆ نیه.
فه‌‌ریک خ���ۆت به‌خوێندن���ه‌وه‌و وه‌رزش‌و چونه‌ده‌ره‌وه‌سه‌رقاڵ بكه ئه‌م ماوه‌یه، ته‌ندروس���تیت پێویس���تی به‌و بواره هه‌یه.
12
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
ساته‌وه‌ختی قه‌یران ی سیاسی وه‌ك ساته‌وه‌خت ی دیموكراسی نیشتیمان بۆ ناو تەنەکەی خۆڵەکە زۆرج���ار ک���ە ب���اس لەهۆکارەکان���ی سەرهەڵگرتنی خەڵک‌و جێهێشتنی نیشتیمان دەکرێ���ت ،ب���اس لەهاتنەکای���ەی کۆمەڵێک "دەوڵەتی داوەش���او" یان "فاشیل"failed ، statesدەکرێ���ت .دروس���تبونی ئەم جۆرە دەوڵەتە بەهۆکاری سەرەکیی ئەو کۆچکردنە فراوان‌و دەستەجەمعییە دادەنرێت" .دەوڵەتی داوەش���او" ئەو شێوازەیە لەدەسەاڵتدارێتی کە ناتوانێت چیتر سنورەکانی بپارێزێت ،ناتوانێت دەس���ەاڵتی لەناو هەمو ئەو شوێنانەدا هەبێت کە بەشێکە لەسنوری ئەو دەوڵەتە ،ناتوانێت خزمەتگوزارییە س���ەرەتایی‌و س���ەرەکییەکان پێش���کەش بەدانیش���توان بکات‌و ناشتوانێت ڕێ لەسەرهەڵدان‌و بەهێزبونی هێزی ناوچەیی بچ���وک بگرێت کە لەن���او ئەو بۆش���اییانەدا دروس���تدەبێت ک���ە لەالوازبون‌و داوەش���انی دەوڵەتەوە دروستدەبێت .بەمەش هەم بڕێکی گەورە لە "فەوزا"و "پش���ێوی" دروستدەبێت، هەم "بۆش���اییەک"ی گەورەی دەس���ەاڵت کە لۆردەکانی جەنگ‌و هێزە مافیاییە ناوچەییەکان پڕیدەکەنەوە .ئەم هێزە ناوچەییانەش هەمیشە ئاکارێکی گەندەڵ‌و توندوتیژو نابەرپرسیاریان هەیەو لۆژیکی پاراستنی قازانجە سەرەکییەکانی حوکمڕان���ەکان ئاراس���تەیاندەکات .هەم���و ئەمان���ەش بەس���ەریەکەوە ئ���ەو ژینگەی���ە دروس���تدەکەن کە مرۆڤ تیایدا هەست بەالنی هەرە کەم‌و پێویستی ئەمن‌و ئاسایش نەکات‌و لەهیچ شتێکی ژیانی خۆی‌و منداڵەکانی دڵنیا نەبێ���تو هەاڵت���ن وەک یەکێک لەس���تراتیژە سەرەکییەکانی مانەوە ،وێنابکات. بەبۆچونی من ئەم ڕوانینە بەشێک لەڕاستیی تێدایەو دەتوانێت هاریکارمان بێت بۆ تێگەیشتن لەدیوێک���ی تایبەتی دیاردەی س���ەرهەڵگرتنی ژمارەیەکی گەورەی دانیشتوان ،بەاڵم ناتوانێت سەرجەمی دیاردەکەمان بۆلێکبداتەوە .ئەوەی لەو ناوچەیەی ئێمەدا ڕودەدات دروس���تبونی "بۆشایی دەسەاڵت"و "فەوزا"و "پشێویی" نییە بەتەنه���ا ،بەتەنها هەڵوەش���اندنەوەو داڕزانی مۆدێلێ���ک لەدەوڵەت���ی مەرکەزی���ی نییە کە ماوەیەکی درێژ بااڵدەستبوە .ئەوەی ڕودەدات سەرهەڵدانی دو ش���ێوازی ترە لەحوکمڕانیی‌و دەسەاڵتگەرێتیی کە نەک "بۆشایی" دەسەاڵت‌و "فەوزا"و "پش���ێویی" دروس���تناکەن ،بەڵکو مۆدێلێک لەدەسەاڵتدارێتی گەشەپێئەدەن کە هیچ ڕوبەرێک بۆ بۆش���اییو فەوزاو پش���ێویی ناهێڵێت���ەوە ،تەنها ئەوان���ە نەبێت کە خۆی پێویس���تیی پێییانەو بەشێکن لەتەکنیکەکانی حوکمڕانی خ���ۆی .ئەگەر ش���تێکیش هەبێت ناوی "بۆش���ایی"و "فەوزا"و "پش���ێویی" بێت، ئەوا ئەوانە بەشێکن لەستراتیژیەتێکی حیساب بۆکراوی تایبەت‌و پەیوەندیی بەکاری خۆبەخۆو پێش���بینیی نەکراوەوە نییە .وەک وتم ئەوەی ڕودەدات لەدایکبون���ی دو ش���ێوازی تایبەتە لەدەس���ەاڵتدارێتی .یەکەمیان س���ەرهەڵدانی جۆرێکە لەدەوڵەت کە تەماحی بەئیمپراتۆربون ئاراستەیدەکات‌و س���ەرۆکەکانیان دەیانەوێت وەک سوڵتانێکی مۆدێرن وێنابکرێن .دەوڵەتی سعودیی‌و ئێرانیی‌و تورکیای ئەردۆگان نمونەی ئەم ج���ۆرە دەوڵەتەن .ه���ەر یەکێک لەمانە خەونی ئەوەی هەیە لەدەرەوەی س���نورەکانی خۆیاندا کۆنترۆڵی ژیانی ملیۆنەها مرۆڤی ترو چەندەها گروپیی ئەتنی‌و دینیی‌و فەرهەنگیی جیاوازب���کات‌و بڕی���ارە س���تراتیژەییەکانی هەریەکێکیش لەمانە بەخواستە ستراتیژییەکانی خۆیەوە گرێبدات .هەریەکێکیش���یان دەیەوێت هێزی ئیقلیمیی ژمارە یەک‌و ئاراس���تەکەربێت لەناوچک���ەدا .بەکورت���ی ئەمڕۆک���ە جۆرێک لەدەوڵەتی ئیقلیمی دروس���تبوە کە بەزاندنی سنورە نەتەوەییەکان‌و ژێرپێخستنی پرنسیپی "س���ەروەریی نەتەوەی���ی" هێ���زە ناوچەیی���ە الوازەکان ،بەشێکە لەسیاس���ەتی ڕۆژانەیان. تەماح���ی ئەم دەوڵەتانەش بەن���او دەریایەک تاوان‌و پیالن‌و کوش���تن‌و بڕی���ن‌و بەکارهێنانی بەرفراوانی توندوتیژدا تێدەپەڕێت. ج���ۆری دوهەمی���ان دروس���تبونی ئ���ەو دەس���ەاڵتدارێتییە ناوچەیی‌و لۆکاڵییانەیە کە لەچەند دەیەی دواییدا لەم ناوچەیەدا پایەیان داکوتاوە .ئەمان���ەش کۆمەڵێک هێزو گروپی حوکمڕانن کە لەو بۆش���اییانەدا دروس���تبون کە الوازبون‌و داوەش���انی هەندێک لەدەوڵەتە ناوەندییەکانی ناوچەکە دروستیکردوە .نمونەی ئەم حوکمڕانیانە ئیمارەتە دینییەکەی حەماسی فەلەس���تینییە لەغەزە ،دەوڵەتە شیعییەکەی حیزبواڵیە لەلوبنان ،خەالفەتەکەی بەغدادییە لەڕەق���ەوە ب���ۆ فەلوج���ە" ،دەوڵەتۆچک���ە" بچوکەی بەشار ئەس���ەد لەبەشێکی سوریادا، بەشبەش���بونی یەمەنە ب���ۆ چەند ئیمارەتێکی بچوک‌و دو زۆنە س���ەوزو زەردەکەی هەرێمی کوردستانە .ئاشکرایە هەریەکێک لەمانە مێژوی کۆمەاڵیەتی���یو سیاس���یی جی���اوازو تایبەتی هەیەو لەناو کۆمەڵێک هاوکێش���ەی دەسەاڵتی ناوەکیی‌و دەرەکیی جیاوازدا ئامادەیەو دەژی، ب���ەاڵم هەمویان لەو خاڵەدا یەکن کە ئەزمونی
سعودیه‌و ئێران‌و تورکیا خەونی ئەوەیان هەیە لەدەرەوەی سنورەکانی خۆیاندا کۆنترۆڵی ژیانی ملیۆنەها مرۆڤی ترو چەندەها گروپیی ئەتنی‌و دینیی جیاوازبکات‌و بڕیارە ستراتیژەییەکانی هەریەکێکیش لەمانە بەخواستە ستراتیژیەکانی خۆیەوە گرێبدات سیاس���یی تاکحیزبی���ی ترس���ناکن‌و لەدەوری دەس���کەوت‌و قازانجی کۆمەڵێک کەسایەتیی‌و بنەماڵ���ەی سیاس���یی‌و تائیف���ەی دینی���ی کۆبونەتەوە .هەموشیان بەڕادەی گەورە داخراو و گەندەڵ‌و سوڵتانین‌و ئامادەگییەکی گەورەیان بۆ پەنابردن بۆ توندوتیژیی هەیە ،دژ بەهەمو ئەوان���ەی هەڵگری هەمان خەونی س���وڵتانیی نین .ئەم هێزانە نەک نەیانهێشتوە "بۆشایی" دەسەاڵت دروستببێت ،بەڵکو هەمو ئەو ناوچەو دانیشتوانانەیان کۆنترۆڵکردوە کە کەوتونەتە ژێر ڕەحمەتی دەسەاڵتدارێتییەکەیانەوە .ئەم کۆنترۆڵەش بەڕادەیەکە ئەو هەس���تەیان الی زۆرین���ەی کۆمەڵگاکانیان دروس���تکردوە کە "بەرگرییکردن"و هەوڵدان بۆ گۆڕانکاریی ،جگە لەکردەیەکی بێس���ەمەرو شێتانە شتێکی دیکە نییەو جگە لەوێنرانەکاریی هیچیتری لێ سەوز نابێت. ئەم دو ش���ێوازە لەدەس���ەاڵت لەناوچەکەدا بەدەی���ان ش���ێوازی جی���اواز بەیەکدیی���ەوە پەیوەستن‌و بەش���ێوازی جیاوازیش دەستیان لەگەڵیەک���دا تێکەڵە .ئەو هیوای���ەی لەدوای ڕوداوەکان���ی "بەهاری عەرەبی"یەوە لەدایکبو، لەن���او ئەم دۆخە تازەیەدا ک���وژرا .پێدەچێت زۆرین���ەی کۆمەڵگاکان���ی ناوچەکە لەم دۆخە تازەی���ەدا باوەڕیان بەهیچ جۆرە بەرگریکردن‌و ئەگەرێکی گۆڕانکاریی نەمابێت .ئەمەش مانای ئەوەی لەپاڵ کارەساتەکانی جەنگ‌و بێماڵیی‌و هەژاری���یو بێکاری���دا ،لەپ���اڵ گەندەڵی���یو بەخێزانیکردنێکی تەواوی دەس���ەاڵتدا ،شتێک بەن���اوی هیوایەکی بچوک بۆ دروس���تکردنی دونیایەکی ت���ر ،نەماوەتەوە .ناڕەزایەتییەکان لەناو سنورە س���ایکۆلۆژییەکانی ناڕەزایەتیدا دەمێنن���ەوەو ناگۆڕێن بۆ کردەی سیاس���یی‌و مێژوی���ی بەس���ەمەر .ئەوان���ەی ڕادەک���ەن‌و لەدەریاکان���دا دەخنکێ���ن ،ئ���ەو مردنەی���ان پێباش���ترە تا ئەوەی بەدیار چاوی کەسوکارو دۆس���تەکانیانەوە خەمس���ارادانە بکوژرێ���ن. مردن لێ���رەدا النیکەم دەرەنجام���ی بڕیارێکە خۆیان داویان���ە ،نەک دەرەنجام���ی بڕیارێک س���ەرۆکی دەزگایەک لەدەزگانی حوکمڕانیی، دەریکردبێت. دیوێک���ی دیک���ەی ئ���ەم وێن���ە گش���تییە بەتاڵبونەوەی ئ���ەو دونیای���ە ،بەتایبەتی بۆ گەنجان ،لەهەمو چێژێ���ک ،تەنانەت لەچێژی گوێڕایەڵی���یو تەس���لیمبون‌و هیچنەکردنیش. ئ���ەم کوش���تنی چێ���ژە تەنه���ا پابەس���تیی ئ���ەو ب���ڕە زۆرە لەتوندوتیژی���یو کوش���تن‌و خوێن���ە نییە کە لەناوچ���ەدا دەڕژێت ،بەڵکو پابەس���تی ئەو دۆخەشە کە دەکرێت بەدۆخی "بەس���ەلەفیکردنی ژی���ان" ناویببەی���ن .هیچ شتێک ئەوەندەی سەلەفیەتی دینیی ئەمڕۆکە پەالماری���ی ئەو چێژە بچوک‌و س���ادانە نادات کە م���رۆڤ پێویس���تیی پێیەتی���ی بۆئەوەی بتوانێت کارەس���اتەکان هەرس���بکات‌و خۆی نەکوژێت .ئەو خانمە عەرەبە حیجابپۆش���ەی بەگەیش���تنی بەئەوروپا جلە دینییەکانی خۆی داکەن���دو فانیلەو ش���ۆرتێکی لەبەرکرد ،ئەم دۆخی بەس���ەلەفیکردن‌و کوش���تنی چێژەمان نیش���انئەدات .ئ���ەو خانم���ە وتی":بیس���ت س���اڵە لەش���م باو خۆرەتاوی بەرنەکەوتوە". واڵتێک نەهێڵێت لەش���ی مرۆڤێک بیست ساڵ ب���او خ���ۆری بەربکەوێت ،مرۆڤ ن���ەک تەنها بەجێیدەهێڵێ���ت بەڵک���و فڕێش���ی ئەداتە ناو تەنەکەی خۆڵەکەوە.
ئه‌بوبه‌كر عه‌لی یه‌كێ له‌جیاكه‌ره‌وه‌كانی س���اته‌وه‌خت ی قه‌یران ،بون ی كه‌مترین تاریكیه له‌كۆمه‌ڵگادا. توانا ی كۆمه‌ڵگایه بۆ بینین ی نه‌خۆش���یو كێش���هو ئازاره‌كان���ی ،له‌پ���اڵ جوان���یو ده‌س���تكه‌وت‌و په‌ره‌سه‌ندنه‌كانیدا ،به‌مه‌ش له‌حزه ی قه‌یران ،النیكه‌م له‌په‌یوه‌ندی ب ه ناس���ینی وردترو ڕونتری كۆمه‌ڵدا ،ده‌بێت ه له‌حزه‌یه‌كی دیموكراسی .به‌حوكمی ئهوه ی فۆرمه دژه دیموكراسیه‌كانی به‌ڕێوه‌بردن‌و ئاڕاس���ته‌كردن ی كۆمه‌ڵ���گا قورس���ایی ده‌خه‌نه س���ه‌ر تا ڕونی‌‌و په‌رده‌دان به‌سه‌ر كێش���ه‌كانداو نكوڵی كردنی ڕاستیه‌كان‌و ڕازاندن���ه‌وه‌ی ناته‌واویی���ه‌كان‌و دانن���ان به‌واقیعدا وه‌ك ئ���هوه ی هه‌یه .نه‌ك وه‌ك ئهوه ی وێنا ده‌كرێت. ڕون���ی هه‌میش���ه توخمێك���ی گرنگ��� ی دیموكراس���یه ،ب���هو ئه‌ندازه‌یه‌ی تاریكی‌‌و ناڕون���ی ل��� ه كۆمه‌ڵگایه‌ك���دا ئاماده‌ی���ی هه‌بێت ،به‌و ئه‌ندازه دیموكراس���ی تیایدا ن���ا ئاماده‌ی���ه ،جگ ه له‌و ش���وێنانه‌ی ك ه ناڕون���ی خ���ۆ ی به‌ش���ێكه له‌ڕونییه‌ك���ی گه‌وره‌ت���ر و ڕه‌هه‌ندێك���ی هون���ه‌ر ی ڕوت به‌خ���ۆوه ده‌گرێت ،یاخود س���ه‌روكارێك ی لهگهڵ ئه‌خ�ل�اق و تایبه‌تمه‌ن���دی مرۆڤدا هه‌یه .له‌وێن���ه ی نهێنیه س���ه‌ربازیه‌كان‌و پاراس���تن ی تایبه‌تمه‌ندی���ی نه‌خۆش‌و... هتد .له‌دۆخی س���ه‌قامگیری‌‌و چه‌س���پاو ی پایه‌كان���ی سیس���تمدا ،ڕون���ی دۆخێك ی ئاس���اییو سروش���تیو باو و زاڵه(به‌ده‌ر له‌و الدانه‌ی دوچاری ئه‌زمونه دیموكراسی ه دێرینه‌كانی���ش ل���ه‌م ڕوهوه بوه) تاریكی‌‌و ناڕونیش دۆخێكی نائاس���اییو ناوێزه‌یه. ساته‌وه‌خت ی قه‌یران بۆ كۆمه‌ڵگایه‌ك ی وه‌كو ئێمه ئه‌و ساته‌وه‌خته‌یه ك ه له‌به‌رده‌م دوباره له‌سه‌نگدانه‌وه‌و پش���كنینه‌وه ی زۆر وێناو لێكدانه‌وه‌و دروش���م‌و چاره‌سه‌ردا خۆمان ده‌بینینه‌وه ،كۆی سیس���تم ده‌كه‌وێته ژێر پرس���یاره‌وه ،ده‌توانم بڵێم به‌زمانی ئاین هه‌ن���دێ ده‌چوێ به(یوم تبلی الس���رائر) ڕۆژ ێ ك ه پهرده له‌س���ه‌ر ڕازو نهێنیه‌كان ی ناو دڵ الده‌درێن .قورئان ئه‌م ساته‌وه‌خت ه لهسهر ئاستی تاكه‌كه‌س‌و بۆ ڕۆژی دوایی به‌كارده‌هێنێت‌و ب���ه‌وه‌ش ده‌یه‌وێت مرۆڤ به‌رامبه‌ر خودا ڕوت بكاته‌وه‌و هه‌وڵیش بدات كه‌مترین جیاواز ی له‌نێوان ناخی شاراوه ی مرۆڤ ی باوه‌ڕدارو ژیان���ی ڕۆژانه‌و ڕوكار ی ده‌ره‌وه‌ی���دا بێڵیت���هوه .به‌حوكم ی ئهوه ی دوڕویی دۆخی دژ به‌یه‌كی ناخ‌و ده‌ره‌وه ی مرۆڤه .گه‌ر ئه‌م ڕوانینه بخوازین‌و لهسهر ئاستی سیاس���یو له‌م دنیایه‌دا سیستم ی پ��� ێ بخوێنینه‌وه ،س���اته‌وه‌خت ی قه‌یران، كاتی كه‌وتنی به‌ش���ێ له‌ماس���كه‌كان‌و ب ێ كه‌ڵك ده‌رچون ی به‌ش���ێ له‌ڕاڤه‌كانیش���ه. به‌فیڕۆچونی ڕه‌نجی له‌ش���كرێك ی گهوره ی سیاسیو ڕاگه‌یاندكارو نوسه‌رو ڕۆشنبیرو هونهرمهنده ،كه له‌چوارچێوه‌ی ستراتیژ ی ده‌س���ه‌اڵتدا كاریان له‌س���ه‌ر ڕازاندنه‌وه ی دیوی ده‌ره‌وه‌ی سیس���تم كردوه ،به‌وه‌ش ویستویانه وێنایه‌ك ی جیاواز له‌وه‌ی هه‌یه‌ت ی پ ێ ببه‌خش���ن ،ئه‌وه‌ش ئهوه ده‌گه‌یه‌نێت كه ئ���ه‌م س���اته‌وه‌خته خاڵ���ی گهڕانهوه سه‌ره‌تاو س���ه‌رله‌نو ێ ده‌س���تپێكردنه‌وه‌و پێناس���ه‌كردنه‌وه ی چه‌م���ك‌و ش���ته‌كانه. هه‌ن���د ێ كۆمه‌ڵگاش خۆش���به‌خته ئه‌گه‌ر ئه‌م چونه‌وه س���ه‌ره‌تای ه یه‌كس���ان نه‌بێت به‌ڕوخاندن���ی هه‌م���و ئ���ه‌وه‌ی له‌ڕابردودا بیناك���راوهو كۆمه‌ڵ���گا ڕه‌نج���ی له‌گ���ه ڵ كێش���اوه ،بۆ نمونه له‌وجۆره‌ی له‌عێراق‌و س���وریا بینیم���ان‌و له‌حاڵ���ی بینینیداین، ئ���ه‌وه‌ی ئ���ه‌م هه‌ره‌س���هێنان‌و داڕوخان ه گه‌وره‌یه‌ش ده‌خوڵقێنێت ،تێكه‌اڵوبونێك ی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی نێوان سیس���تمی سیاسیو ده‌وڵ���هتو نه‌مانه‌وه‌ی هی���چ مه‌ودایه‌ك ی ڕاس���ته‌قینه‌ی ه له‌نێوانیان���دا .دۆخێ���ك ڕوخان‌و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی سیستم ده‌كات به‌داڕوخان���ی داموده‌زگاكان���ی ده‌وڵه‌ت‌و هه‌ڵته‌كاندنی ژێرخان���ی ماددی‌‌و كۆمهڵو دوباره گهڕانهوه بۆ قۆناغ ه سه‌ره‌تاییه‌كان ی خۆبنیادنان .بایه‌خی دیموكراس���یش له‌م ڕوهوه له‌وه‌دای���ه ،كه مه‌ودا ده‌خاته نێوان سیس���تم‌و ده‌وڵه‌ت‌و میكانیزم‌و گۆڕانكار ی له‌سیستمدا به‌جۆرێك ڕێكده‌خات ،كۆمه‌ڵگا
له‌حاڵه‌تی هه‌ژان ی ته‌كانده‌رو مه‌ترسیهێنه‌ر بپارێزرێت. ب���ۆ كۆمه‌ڵگاكان��� ی دوای دكتاتۆریه‌ت‌و له‌حاڵ��� ی ئاڵوگۆڕی دیموكراسیش���دا ،زۆر گرنگ���ه ڕوداوه‌كان به‌جۆرێ���ك ئاڕاس���ته بكرێن ،ت���ا ده‌كرێت داڕوخان���ه‌كان كه‌م بكرێن���هوه .ب���ه‌اڵم ئ���ه‌م كه‌مكردنه‌وه‌ی ه به‌ئاق���اری دوب���اره خۆبیناكردنه‌وه‌یه‌ك ی دروست بێت‌و ڕوخانه‌ك ه نه‌بێته به‌رهه‌م ی شه‌ڕێك ی ده‌سه‌اڵتخوازان ه له‌پێناو سزادان ی به‌رامب���ه‌ره‌كان‌و مان���هوه ی خۆیان یاخود خوڵقاندنی دۆخی زه‌وی سوتاو بۆ ئه‌وانه ی دوای ئه‌وان دێن‌و ده‌سه‌اڵت ده‌گرنه‌ده‌ست. مه‌به‌س���تم ئهوهی��� ه ده‌كرێ���ت كۆمه‌ڵگاو هێزه په‌رۆش���ه بنیاتنه‌ره‌كان ی پێویستیان به‌هه‌ندێ ڕوخاندنی مه‌به‌ستدارانه هه‌بێت. له‌پێناو بیناكردنه‌وه‌یه‌كی س���ه‌ركه‌وتوترو مس���ۆگه‌رترو دڵنیاكه‌رتردا .ش���كانه‌وه ی ده‌س���تێكی خوارگی���راوه ،ش���كاندن نیه ،به‌ڵك���و له‌بنه‌ڕه‌تدا بۆ س���ڕینه‌وه ی ئاس���ه‌واره‌كانی ش���كاندنه ،بۆ ئ���ازاردان نی���ه ،به‌ڵكو بۆ به‌رگریك���ردن له‌ئازارێك ی هه‌تاهه‌تایی كه‌مئه‌ندام ب���ون‌و نه‌توانین ی به‌كارهێنان��� ی ده‌س���ته‌كه‌ی ه به‌تواناكان ی خۆیه‌وه. س���اته‌وه‌ختی قه‌یرانیش وا ده‌كات ئێم ه ژێرخان‌و هه‌ناوی سیس���تم بێنین .یاخود النیكه‌م به‌به‌راورد له‌گه ڵ پێش ئه‌و ،زۆرتر له‌به‌رچاومان ڕون‌و كراوه بێت ،ئه‌م كرانه‌وه‌و بینین���ه‌ش ،توانای پش���كنینی ژێرخان‌و پایه‌كانی سیس���تممان پێده‌به‌خش���ێت، له‌ڕێ ی ئه‌ویشه‌وه تێده‌گه‌ین تاچه‌ند لهسهر بنچینه‌یه‌كی پته‌و و ته‌ندروست دامه‌زراوه‌و به‌رگ���ه ی كه‌ڵه‌كه‌بونێك���ی شارس���تانی‌‌و مێژوی���ی گ���ه‌وره‌و ڕابه‌س���تنی ت���ه‌الر ی سیس���تمێكی هاوچه‌رخ���ی دادپ���ه‌روه‌رو دیموكراس���یو كراوه ده‌گرێ���ت یاخود نا. ده‌ستبردن بۆ ئه‌م ژێرخانه‌و ڕوخاندنه‌وه ی هه‌ندێك���ی له‌پێناو دوباره داڕش���تنه‌وه ی له‌س���ه‌ر بناغه‌یه‌كی پته‌وترو زانست ی ترو هیوابه‌خش���تردا .ئه‌م س���اته‌وه‌خته گه‌ر له‌هه‌ندێ ش���وێن س���اته‌وه‌ختی ش���ۆڕش بێت ،ده‌كرێت ب���ۆ هه‌ند ێ كۆمه‌ڵگای ترو له‌وانه‌ش ئێمه ساته‌وه‌ختی چاكسازیه‌ك ی قوڵو ڕاسته‌قین ه بێت .چونك ه جێگره‌وه ی ش���ۆڕش له‌م دۆخ���ه‌دا بێباك���یو دوباره به‌یه‌كه‌وه لكاندنه‌وه‌ی به‌شه‌كان ی سیستم به‌هه‌ندێ دیك���ۆری تازه‌وه نی���ه ،به‌ڵكو ڕیفۆرمێكی شۆڕشگێڕانه‌یه .گه‌رچی ڕه‌نگ ه بۆ هه‌ندێ ك���ه‌س تێكه‌ڵكردن��� ی ڕیفۆرم به‌شۆڕش كارێك ی نامه‌نهه‌جی بێت ،به‌اڵم له‌ڕاس���تیدا ئه‌زمون���ی پاش ن���ه‌وه‌ده‌كان له‌ئه‌وروپ���ای خۆره���ه‌اڵت‌و قه‌ڵه‌م���ڕه‌و ی سۆڤیه‌ت ی كۆن‌و شۆڕشه‌كانی خۆرهه‌اڵت ی ناوه‌ڕاس���ت ،له‌م ڕوهوه بواری قسه‌كردن ی زانس���تیو مه‌نهه‌جی نوێی���ان له‌به‌رده‌مدا كردوینه‌وه. شۆڕشگێربونی چاكسازیی ئاماژه به‌قوڵی‌‌و ج���دی‌‌و هه‌مه‌الیه‌نه‌بونی چاكس���ازییه‌كه‌و ده‌س���تبردن بۆ فۆرم ی حوكمڕان ی ده‌كات. له‌گه ڵ هێشتنه‌وه‌ی ملمالنێكان به‌ئاشتی‌‌و كه‌متری���ن توندوتیژی‌‌و خوێ���ن‌و هه‌ژان‌و هه‌ڵته‌كانی كوێرانه‌و حس���اب بۆ نه‌كراو. س���اته‌وه‌ختی قه‌یرانی���ش س���اته‌وه‌خت ی ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی خۆمان���ه لهگهڵ خۆمان، له‌گ���هڵ حه‌قیقه‌ت ی ئهوه ی ئه‌نجاممانداوه‌و كردومانه .پێش دۆزینه‌وه‌و خس���تنه‌ڕو ی چاره‌س���ه‌ره‌كانی دیاریكردنی نه‌خۆش���یو كێشه‌كانمانه .چونه خواره‌وه‌یه له‌نه‌خۆشی ه الوه‌كیه‌كان‌و (اع���راض )ی ڕوداوه‌كانه‌وه، بۆ حاڵ‌و هۆكاره سه‌ره‌كیه‌كان‌و ناته‌واوی ه ڕاس���ته‌قینه‌كان له‌جه‌س���ته‌ی سیاس���یو ئابوری‌‌و كۆمه‌اڵیه‌تیماندا ،س���اتی دوباره خۆناس���ین‌و تێڕامان���ه له‌خ���ۆ ،هه‌م���و پرۆس���ه‌یه‌كی دوباره خۆناسینیش دوباره پێناس���ه‌كردنه‌وه‌ی كرداری س���ته‌مكاران ه به‌دوا ی خۆیدا ده‌هێنێ .چونك ه به‌گوێره ی ڕێب���ازه س���وقراتیه‌كه ،س���ته‌م به‌رهه‌م ی نه‌ناسین‌و نه‌زانیه .ئه‌وه‌ش ئهوه ده‌گه‌یه‌نێت كه س���ته‌م وه‌ك ناوچه‌یه‌ك��� ی نه‌زانانه ی هه‌میش���ه‌یی ده‌مێنێته‌وه‌و ناسین‌و زانین ی ڕاسته‌قینه لێی پێ به‌رێیه .چونك ه سته‌م به‌شێكه له‌تێپه‌ڕاندن ی خودی مرۆڤایه‌تی. دیدی چاكس���ازیش له‌قۆناغ��� ی بنیاتنان ی سیستم‌و ئاڵ‌وگۆڕ ی دیموكراسی سه‌باره‌ت به‌كۆمه‌ڵگایه‌ك���ی وه‌ك ئێم��� ه ڕێكه‌وتن‌و هاوده‌نگ ی له‌س���ه‌ر دیاریكردنی كێشه‌كان ی سیستم ده‌خوازێت .ده‌بێت پێش باسكردن له‌چاره‌سه‌ر له‌س���ه‌ر كێش ه بونیادییه‌كان ی هه‌ناوی سیس���تم جۆرێ���ك له‌ڕێكه‌وتنمان كردبێت .ئ���ه‌م ڕێكه‌وتنه‌ش ڕه‌نگه له‌گه ڵ پێویس���تبونیدا بۆ كۆمه‌ڵ ،هه‌روا س���انا نه‌بێت .چونكه هه‌ند ێ هێز به‌رژه‌وه‌ندیان
شۆڕشگێربون ی چاكسازیی ئاماژه به‌هه‌مه‌الیه‌نه‌بونی چاكسازییه‌كه‌و ده‌ستبردن بۆ فۆرمی حوكمڕانی ده‌كات .لهگهڵ هێشتنه‌وه‌ی ملمالنێكان به‌ئاشتی‌‌و كه‌مترین توندوتیژی‌‌و خوێن‌و هه‌ژان‌و هه‌ڵته‌كانی كوێرانه‌و حساب بۆ نه‌كراو له‌گومانكردن لهسهر بناغه‌كان ی سیستمدا نیهو به‌شێ له‌و به‌رژه‌وه‌ندیانه‌شیان لهسهر بناغه‌ی ش���اردنه‌وه ی حه‌قیقه‌ت ی سیستم بنیاتناوه ،یاخود دوباره پێناسه‌كردنه‌وه ی سیس���تم به‌گوێ���ره‌ی خواس���تی هێ���زه ڕیفۆرمخوازه‌كان ،به‌جۆرێك له‌شكس���تو س���ازش لێكبده‌نه‌وه؟! یان لهوه دڵنیابن كه دوباره‌بیناكردنه‌وه‌ی سیس���تم به‌ش ێ له‌ده‌ستڕۆش���تویی‌و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان��� ی پێش���ویان تیا ده‌بات‌و ئ���ه‌وه‌ش بۆ ئه‌وان قبوڵ ك���راو نیه؟! به‌ده‌ر لهوه ده‌ش���ێت هه‌ن���د ێ له‌هێ���زه‌كان ه���ه‌ر له‌بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه نكوڵ���ی ل���هوه بك���ه‌ن كه س���اته‌وه‌خت ی قه‌یران س���اته‌وه‌ختی ده‌رخستن ی ڕاست ی هه‌ن���اوی سیس���تم ه به‌هه‌م���و ڕه‌هه‌ن���دو كێشه‌و كون‌و قوژبنه‌كانیه‌وه ،به‌مه‌به‌ست ی ناشرین نیش���اندان ی سیستم‌و ده‌رخستن ی له‌دۆخ���ی هه‌ڵچ���ون‌و نه‌خۆش���یدا .ب���هو ئه‌ندازه‌یه‌ی ئه‌م خوێندنه‌وه‌و مه‌ترس���یو تاوانباركردنان���ه‌ش ج���دی‌‌و گه‌وره‌ب���ن، ئه‌رك���ی دوباره‌بیناكردنه‌وه‌ی سیس���تم‌و زۆرترین س���ودوه‌رگرتن له‌س���اته‌وه‌خت ی قه‌ی���ران به‌مه‌به‌س���تی نه‌ش���ته‌رگه‌ریه‌ك ی س���ه‌ركه‌وتوی واقیع���ه سیاس���یه‌كه ،پڕ زه‌حمه‌تت���رو تێچوت���ر ده‌بێ���ت .چونك ه ئه‌خالق‌و لێپرس���راوێتی سیاسی له‌دۆخ ی قه‌یران���دا مامه‌ڵه‌ك���ردن به‌لۆژیك‌و زمان ی پڕوپاگه‌ن���ده قبوڵ ناكات ،س���اته‌ك ه گه‌ر وه‌ك هه‌ڕه‌ش���هو ته‌حه‌ددا س���ه‌یر بكه‌ین یاخود ده‌رفه‌ت���ی خۆنوێكردنه‌وه له‌هه‌ردو باره‌كه‌دا لێپرس���راوێتی له‌ئه‌س���تۆگرتن ی سیاس���یو له‌خۆبوردی���یو به‌رزبونه‌وه بۆ ئاس���تی خه‌مه نیش���تیمانیه‌كان‌و ئه‌رك ه مێژوییه‌كان���ی ده‌وێت ،بۆ ئ���هوه ی نه‌ك ه���ه‌ر هه‌ڕه‌ش���هو ته‌حه‌دداكان��� ی قه‌یران لهسهر كۆمه‌ڵگا كه‌مكه‌ینه‌وه‌و پارێزگار ی له‌یه‌كیه‌ت ی ناوخۆی���ی بكه‌ین ،به‌ڵكو زیاد لهوه بیكه‌ی���ن به‌ده‌رفه‌تێك ب���ۆ ڕێگرتن له‌دوباره‌بون���هوه ی به‌جۆرێك��� ی خراپترو وێرانكه‌رتر .له‌و س���ۆنگه‌یه‌وه پش���تگو ێ خس���تنی قه‌یران‌و فه‌رامۆشكردنی‌‌و سود لێوه‌رنه‌گرتنی ،بۆ گۆڕانكاریه‌كی ڕیشه‌یی له‌و واقیعه ی به‌رهه‌می هێناوه‌و وشكردن ی ڕیش��� ه قوڵه‌كان���ی واده‌كات جارێكی د ی به‌ش���ێوه‌یه‌كی قوڵتر س���ه‌رهه‌ڵبداته‌وه‌و چاره‌سه‌ریش ی ئاسان نه‌بێت به‌تایبه‌تیش بۆ ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه‌ی له‌قۆناغی ڕاگوزه‌ری‌‌و ئاڵوگۆڕدان. ئه‌گ���ه‌ر س���اته‌وه‌خت ی قه‌یرانی���ش له‌و ڕوهوه س���اته‌وه‌ختێكی دیموكراسی بێت، ك���ه پهرده له‌س���ه‌ر زۆر ش���ت ال ده‌بات‌و زۆر ماس���ك ده‌خ���ات‌و هه‌ن���دێ ل���ه‌ڕو‌ه ش���اراوه نه‌بینراوه ،یاخود ڕازینراوه‌كان ی سیس���تم‌و واقیعمان پێ نیش���ان ده‌دات، ئ���ه‌وا ڕوی دوه‌م���ی دیموكراس��� ی بون ی ئه‌م س���اته‌وه‌خته ،له‌چه‌ند قاتبونه‌وه ی هه‌ستكردنمانه به‌پێویس���ت ی دیموكراس ی ب���ۆ چاره‌س���ه‌ری كێش���ه ی ده‌س���ه‌اڵت‌و دوباره دابه‌ش���كردنه‌وه‌ی به‌ش���ێوه‌یه‌ك ی دادپه‌روه‌ران���ه .گه‌رچ���ی ه���ه‌ردو ڕوه‌ك ه به‌یه‌ك���هوه به‌س���تراونه‌ته‌وه .چونك ه گه‌ر خوێندنه‌وه بۆ ساته‌وه‌خت ی قه‌یران‌و كێش ه بونیاده‌كانی سیس���تمیش دیموكراسیان ه
نه‌بێ���ت ،ناتوانی���ن چاره‌س���ه‌ره‌كان دیموكراس���یانه دیار ی بكه‌ین .به‌ڵكه هه‌ر له‌بنه‌ڕه‌ت���هوه توانای بینین���ی حه‌قیقه‌ت ی قه‌یران‌و هۆكاره قوڵه‌كانی كێش���ه‌كانمان نابێت‌و س���ه‌ره‌نجام جێگره‌وه‌كانیش���مان دیموكراس���ی ناب���ن .بۆ نمون��� ه ده‌كرێت س���اته‌وه‌خت ی قه‌ی���ران ال ی عه‌قڵێك��� ی س���ه‌له‌ف ی به‌ده‌ركه‌وته‌یه‌ك���ی خه‌ش���م ی خودا له‌سیس���تم‌و كۆمه‌ڵگا بزانێت‌و وه‌ك ئامڕازێكی سزادانی ئاسمان وێنا ی بكات! به‌وه‌ش مه‌س���ه‌له‌ك ه له‌و ڕێس���ا خوایانه ی داببڕێت ك ه حوكم ی گه‌ردون‌و ژیان‌و مرۆڤ‌و مێ���ژو كۆمه‌ڵگاكان���ی مرۆڤایه‌تی ده‌كه‌ن. ده‌كرێت خوێندنه‌وه‌یه‌كی ئایدۆلۆژیش���مان بۆ قه‌ی���ران‌و ده‌رهاوێش���ته‌كانی هه‌بێت، به‌كه‌ره‌س���هو پێ���وه‌ره نادیموكراس���یو هه‌مه‌الیه‌نه‌كان���ی خ���ۆی لێكبدات���ه‌وه‌و جێگره‌وه‌ی نادیموكراسیش���مان بۆ بخات ه ڕو یاخود هێ���زو تێزێكی ده‌س���ه‌اڵتخواز مه‌س���ه‌له‌ك ه له‌چوارچێ���وه‌ی ملمالنێ��� ی سیاس���یدا وێنا ب���كات‌و قه‌یرانه‌ك ه ته‌نها له‌هێز و كه‌س���ه‌كاندا ببین���ێو كاریگه‌ر ی مێژویی ئه‌م هێزانه به‌سه‌ر سیستم‌و ره‌گ ه قوڵه‌كان��� ی قه‌یران له‌ن���او واقیع‌و كلتور ی سیاس���ی باودا فه‌رامۆش بكات .به‌بڕوا ی ئێمه هه‌مو ئه‌م گه‌ڕان���ه‌وه‌و خوێندنه‌وان ه بۆ قه‌یران ناڕژێت ه خزمه‌ت به‌ره‌وپێشچون ی كۆمه‌ڵ���گاوه .كردنه‌وه‌ی س���كی نه‌خۆش خۆی له‌خۆیدا گرنگ نی���ه ،ئهوه ی به‌ڕو‌ه ئینس���انی‌‌و ئه‌خالقی‌‌و هیوابه‌خش���ه‌كه‌یدا واتای پ ێ ده‌دات ،بونی پزیشكێكی پسپۆڕ‌ه بۆ دیاریكردنی ناته‌واوی���ه‌كان‌و چۆنیه‌ت ی ده‌س���تبردن بۆیان‌و چاره‌س���ه‌ركردنیان. چونكه ته‌نها بینین یه‌كسان نی ه به‌زانین‌و ناس���ین‌و په‌ی بردن‌و ده‌ستنیش���انكردن. ئ���ه‌وه‌ی ئێمه‌ش باس���ی ده‌كه‌ین ئه‌مه‌یه: چۆن سود له‌ساته‌وه‌ختی كرانه‌وه‌ی سك ی كۆمهڵو جه‌سته سیاسیه‌كه ی وه‌ربگرین‌و نه‌خۆش���یه‌كان ی دیاری بكه‌ین‌و له غه‌م ی چاكبونه‌وه‌ی برینه‌كانیشیدابین؟ پێمانوای ه له‌چوارچێوه‌ی پێدراوه‌كانی دنیای ئه‌مڕۆدا چاوی عه‌قڵێك ی دیموكراسخوازو گومانكه‌ر له‌ده‌س���ه‌اڵت ،توانای بینین��� ی حه‌قیقه‌ت ی واقیعه‌كه‌و توخمه‌كان ی هه‌یه ،هه‌ر ئه‌ویش ده‌توانێ باشترین چاره‌سه‌ر دیاری بكات. هه‌ڵبه‌ت نه‌ك چاره‌سه‌ری كۆتایی .چونك ه دیموكراس���یش ته‌نها ده‌توانین به‌باشترین چاره‌سه‌ری كێش���ه ی ده‌سه‌اڵتی دابنێین‌و ئه‌ویش كێشه‌و كه‌موكوڕی خۆی هه‌یه. به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی له‌و ده‌ستنیشانكردنه‌شدا س���ه‌ركه‌وتو بین‌و زۆرتری���ن كۆده‌نگیمان له‌س���ه‌ر هه‌بێت ،چاره‌س���ه‌ره‌كان باشتر ده‌بن‌و جه‌سته‌ی سیاس���ی زۆرتر وه‌ریان ده‌گرێت‌و زووتر سودیان لێ وه‌رده‌گرێت. دوا ی ئهوه هه‌روه‌ك وتمان له‌ساته‌وه‌خت ی قه‌یران ی سیاس���یدا هه‌ست به‌پێویستیه‌ك ی له‌ڕاده‌به‌ده‌ر ب���ۆ دیموكراس��� ی ده‌كه‌ین، یاخود هه‌ق وایه به‌وجۆر‌ه بێت‌و واچاوه‌ڕوان ده‌كرێت ،به‌حوكم ی ئهوهی قه‌یران ئاماژه‌ی ه به‌چاره‌س���ه‌رنه‌كردنی كێشه ی ده‌سه‌اڵت‌و الوازی بونی���ادو پایه‌كان���ی سیس���تم‌و كلتوری سیاسی ،چاره‌سه‌ری سروشتیش ل���ه‌م ڕۆژگاره‌دا ب���ۆ ئه‌و ده‌ردو كێش���ه دیموكراس��� ی و به‌هاكانیه‌تی ،به‌تایبه‌تیش بۆ كۆمه‌ڵگاكان ی ناوچه‌كه‌و له‌وانه‌ش ئێمه، كه كلتورو نه‌ریت ه دیموكراسیه‌كان تیایاندا به‌هێز نیهو هێشتا به‌ده‌ست پاشماوه‌كان ی قۆناغ���ی دیكتاتۆری��� هتو تاك���ڕه‌وی‌‌و كۆمه‌ڵگ���ه ی یه‌كڕه‌نگك���راوه‌وه ده‌ناڵێنن. ب���ه‌اڵم س���اته‌وه‌خت ی قه‌یرانی سیاس��� ی ب���هو ئه‌ندازه‌یه‌ی هه‌س���ت به‌پێویس���ت ی زیاتر ده‌س���تگرتن به‌پێ���وه‌رو میكانیزم‌و به‌هاكانی دیموكراس���یمان ال به‌هێز بكات، به‌و ئه‌ندازه‌ی���ه‌ش الی هه‌ند ێ كه‌س‌و هێز مه‌ترس���ی دوباره‌گه‌ڕانه‌وه ب���ۆ هه‌ژمون ی هێ���زو س���ه‌قامگیر ی دابڕاو له‌ئ���ازادی‌‌و دادپه‌روه‌ر ی ده‌بوژێنێته‌وه .واته ده‌كرێت هه‌وڵبدرێت (قه‌یران) به‌به‌رهه‌مێك ی خود ی دیموكراسیه‌ك ی سه‌رپێ نه‌كه‌وتو له‌قه‌ڵه‌م بدرێ���تو س���ه‌قامگیریش ببه‌س���ترێته‌وه به‌دوباره‌گێڕانه‌وه ی ناوه‌ندێتی ده‌سه‌اڵت‌و كۆنتڕۆڵ ی ئاسایش ی كۆمه‌ڵگاو بااڵده‌ستی یاس���ایه‌كی ئاسایش���گه‌رایانه‌ی تون���د ی نادیموكراس���هوه! هه‌ربۆی��� ه به‌ش��� ێ له‌ملمالنێكانی ساته‌وه‌ختی قه‌یران لهسهر پێناس���ه ی قه‌ی���ران‌و ڕه‌گ‌و ڕیش���ه‌كانی‌‌و چۆنیه‌ت��� ی چاره‌س���ه‌ركردنیه‌تی .به‌میلل ی كردن��� ی لێكدانه‌وه‌یه‌كی���ش ب���ۆ قه‌یران ی سیاس���یو ڕه‌گوڕیش���هو هۆكاره‌كان��� ی له‌س���اته‌وه‌ختی قه‌یران���دا ،ك���ه بڕژێت��� ه چاره‌س���ه‌ركردن ی پێش���نیاركردن ی دیموكراسی ،ئه‌ركێكی هێزه ڕیفۆرمخوازو دیموكراسخوازه‌كانه.
بیروڕا
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
birura.awene@gmail.com
1992 هیالل ئیبراهیم ل���ه‌دوای ڕاپه‌ڕین هێزه سیاس���یه‌كان ی كوردس���تان بیری���ان له‌ئه‌نجامدان��� ی هه‌ڵب���ژاردن‌و دامه‌زراندن���ی په‌رله‌م���ان‌و حكومه‌ت كرده‌وه. پ���اش وتوێ���ژو س���ه‌دان دانیش���تن الیه‌نه‌كان ی به‌ره‌ی كوردس���تانی ڕێكه‌وتن له‌س���ه‌ر دروس���تكردنی لیژنه‌یه‌كی()15 كه‌س���ی له‌پارێ���زه‌ران‌و یاس���اناس‌و نوێنه‌رانی الیه‌نه سیاسیه‌كانی ناو به‌ره ی كوردستانی ئه‌مه‌ش وه‌ك لیژنه‌ی تایبه‌ت به‌هه‌ڵبژاردن���ی ئه‌نجومه‌نی نیش���تمان ی (په‌رله‌مانی كوردستان)دیاریكران. لیژنه‌ی هه‌ڵبژاردن پرۆژه یاس���ایه‌كیان به‌ناو ی یاسای ژماره( )1ی ساڵ ی 1992ی یاس���ا ی هه‌ڵبژاردنه‌كان���ی ئه‌نجومه‌ن��� ی نیشتمانی كوردس���تان-عێراق پێشكه‌ش به‌ب���ه‌ره‌ی كوردس���تانی كرد،ب���ه‌ره ی كوردس���تانیش ل���ه‌ڕۆژ ی 1992/4/8 پرۆژه‌كه ی په‌س���ه‌ندكرد ،ئه‌گه‌ر سه‌یر ی به‌ڵگه‌نامه‌كان ی ئه‌وكات ه بكه‌ین ئه‌وساش سیاس���یه‌كان بڕیار ی یه‌كه‌میان له‌س���ه‌ر چۆنێت ی داڕشتن ی یاساكان ده‌دا،ئه‌وساش یاساكان به‌گوێره ی به‌رژه‌وه‌ند ی الیه‌نه‌كان بوهو كه‌س���انی پس���پۆڕو یاساناسه‌كان یاس���اكانیان به‌خواس���تی سیاس���یه‌كان ده‌نوس���ی ،قانونه‌ك���ه له‌چواچێ���وه ی عه‌قڵیه‌ت ی ئه‌وان ڕیكخراوان ه قانونه‌ك ه بۆ عه‌قڵی ئه‌وان بو. بۆچون ی حزب ه بچوكه‌كان ئه‌وكات���ه ت���ازه ڕاپه‌ری���ن ڕویداب���و الیه‌نه‌كان ده‌یانویس���ت به‌هه‌رهۆیه‌كه‌و‌ه ب���وه پێگه‌ی خۆی���ان له‌ن���او جه‌ماوه ی كوردستان جێگربكه‌ن .هه‌مو هه‌وڵێكیان فراوانكردن���ی پێگه‌كه‌ی���ان بو،ئه‌م���ه‌ش له‌به‌ر ئه‌و هۆكارانه‌ی ك��� ه له‌دورمه‌ودادا به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان���ی خۆیانی���ان تێ���دا ده‌بینی،به‌تایب���ه‌ت له‌بواری س���ه‌ربازی‌‌و داراییه‌وه. كاتێك بڕیاری هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌ن ی نیشتمانی له‌الیه‌ن به‌ره‌ی كوردستانیه‌و‌ه درا ئیتر خه‌م ی ده‌رئه‌جامی هه‌ڵبژاردنه‌كان بوه مه‌راق ی حزبه‌كان به‌تایبه‌ت (پارت ی و
یه‌كێتی).ئه‌وان له‌نێو دو ملمالنێدا بون: .1ملمالنێی نێوان خۆیان. .2ملمالنێی ئه‌وان‌و حزبه‌كانی دیكه. یه‌كێت���یو پارتی ئامانجیان ئه‌وه‌بو ك ه هه‌ڵبژاردنه‌كان هه‌رچۆن به‌ڕێو‌ه ده‌چێت ده‌رئه‌نجامه‌كان به‌خواس���تی ئه‌وان بێـت ئه‌وه‌ب���و له‌ژێر فش���ار ی حزبه‌كان ی دیك ه ش���ێواز ی هه‌ڵبژاردنه‌ك���ه له‌بازنه‌ییه‌و‌ه گۆڕا بۆ سیس���ته‌می ڕێژه‌ی ی له‌به‌رامبه‌ر قبوڵكردن���ی ئ���ه‌وان ئ���هوه جێگ���ر كرا كه پێویس���ته هه‌ر لیس���تێك ی به‌ش���دار له‌هه‌ڵبژاردن ل��� ه 7%كه‌متر نه‌هێنێ بۆ ئهوهی بتوانێ���ت كاندیداكان���ی بنێرێت ه ئه‌نجومه‌ن ی نیشتمانی كوردستان .ئه‌وه‌بو هه‌ڵب���ژاردن كراو هیچ ی���ه‌ك له‌و حزبان ه ده‌نگ���ی پێویس���تیان به‌ده‌س���ت نه‌هێنا ت���ا كاندیداكانیان بنێرێن��� ه ئه‌نجومه‌ن ی نیش���تمانی .ئێس���تاش هه‌ر وه‌ك ئه‌وسا حزبه‌كان ته‌نها رۆڵی جوانكردنی سیما ی په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت ده‌گێڕن‌و رۆژ دوا ی رۆژ په‌راوێز ده‌خرێن یان وه‌ك ئه‌وسا بون‌و مانه‌وه‌ی خۆیان گرێده‌ده‌ن���هوه به‌حزب ه گه‌وره‌كان���هوه ،یه‌كێك له‌كێش���ه‌كانیان ئه‌وه‌یه تائێس���تاش نهیانتوانیوه ته‌عبیر له‌ده‌نگ���ده‌رو پێگه ی جه‌م���اوه ی خۆیان بك���ه‌ن هه‌میش���ه له‌پش���ت كارنام���ه ی پارت���یو یه‌كێتیه‌وه بیری���ان له‌خۆیان‌و جه‌ماوه‌ره‌كه‌یان كردۆته‌وه،خۆیان خاوه‌ن ی پرۆژه نه‌بون‌و نین.
مه‌سه‌له‌ی ته‌زویر له‌هه‌ڵبژاردن له‌س���اڵی 1992وه‌وه بێمتمان���ه ی له‌چۆنێت ی به‌ڕێوه‌چون ی هه‌ڵبژاردنه‌كان‌و باوه‌ڕنه‌ب���ون به‌ده‌رئه‌نجام���ه‌كان یه‌كێك ه له‌سیما دیاره‌كان ی ژیانی سیاسی له‌هه‌رێم ی كوردستان .ئه‌گه‌رهه‌ڵبژاردن یه‌كێك بێت له‌س���یما دیاره‌كان���ی دیموكراس��� ی ئه‌وا له‌ساڵی 1992هوه هیچ باوه‌رێك نیه به‌و سیمایه.ئه‌مه‌ش كێشه ی باوه‌ڕنه‌بون نی ه به‌ش���ێواز ی هه‌ڵبژاردن‌و ده‌رئه‌نجامه‌كان ی به‌ڵكو ده‌ركه‌وتنی نیش���انه‌ی نه‌خۆش��� ی سیاس���ی ه ال ی هه‌ن���دێ س���ه‌ركرده ك ه ده‌یانه‌وێت تاهه‌تایه ئه‌وان بن. له‌كوردس���تان كێش��� ه له‌تێگه‌یشتن‌و بیركردن���ه‌وه‌ی سیاس��� ی هه‌ی���ه ب���ۆ به‌ڕێوه‌ب���ردن‌و ئیداره‌كردن��� ی خه‌ڵكانێك كه زیاتر له‌س���ه‌د ساڵ ه قوربانی ده‌ده‌ن. پێویس���ته لێره‌دا ئه‌و پرس���یاره بكه‌ین ئایا ئه‌و حزبانه‌و سه‌ركرده‌كانیان تاكه ی چاره‌نوس���ی ژی���ان‌و قوربانیدان ی گه‌لێك ك ه سه‌د س���اڵه فیداكاری ده‌كات بدرێت ه ده‌ستیان ،ئه‌و س���ه‌ركردانه ی عه‌قڵێك ی تاكڕه‌وانه‌یان هه‌یه.
یه‌كێك له‌پایه ی گرنگه‌كان له‌سیستمی حوكمڕانی سه‌روه‌ری قانونه.ئێستا ئه‌و خاڵه به‌هێزه دهمانباتهوه بۆ ساڵی 1992باوه‌ڕنه‌بونه به‌سه‌روه‌ری قانون
په‌یوه‌ندیه ئابوریه‌كانی كردوه ،كۆنترۆڵ ی س���ه‌رچاوه‌كان ی به‌بازاڕك���ردن ،بڕی���ار ی په‌یوه‌ندیه‌كان‌و گرێبه‌سته‌كان‌و په‌یوه‌ندی ه ئابوریه‌كان ده‌دا ،له‌به‌ر نه‌بونی چاودێر ی ئاب���وریو داهات،له‌ب���ه‌ر ئه‌و سیس���تم ه ئابوری ه خێڵه‌كیه ،ئه‌وان بڕیار ده‌ده‌ن.
بواری قانونی یه‌كێك له‌پایه ی گرنگه‌كان له‌سیستم ی حوكمڕانی س���ه‌روه‌ر ی قانونه.ئێستا ئه‌و خاڵ ه به‌هێزه دهمانباتهوه بۆ ساڵ ی 1992 باوه‌ڕنه‌بونه به‌سه‌روه‌ر ی قانون. به‌هێ���زه‌كان به‌ئ���اره‌زوی خۆی���ان پێشێلكاری ده‌كه‌ن ،كاره‌سات ده‌خوڵقێنن‌و مه‌ترس���ی باڵوده‌كه‌نه‌وه.خه‌ڵكی ده‌خه‌ن ه دڵه‌ڕاوك���ێو دودڵی،هاوش���ێوه‌ی ئهوه ی له‌س���اڵی 1992خه‌ڵكی بینیان.ئێس���تا چۆن باوه‌ڕ به‌س���ه‌روه‌ری قانون بكه‌ین، ك���ه ده‌س���ه‌اڵتداران ناوه‌نده‌كانی بڕیار ی قانون���ی ده‌خه‌ن���ه خزم���ه‌ت خۆیانه‌وه‌و ئه‌وانیش بێ ئیراده‌و ملكه‌چانه به‌خواست ی سیاسیه‌كان رازی ده‌بن ،سه‌روه‌ر ی قانون پێ���ش جێبه‌جێكردنی (هه‌س���تكردنه) خه‌ون ی گهڕانهوه بۆ ڕابردو خه‌ڵك ی هه‌س���ت بكات قانون له‌س���ه‌رو ی پارت ه ئێستاش هه‌ندێ الیه‌ن بۆنمون هه‌موانه‌وه‌یه،ب���ه‌اڵم ئه‌م هه‌س���ته نه‌ك ی ه و ه ڕان ه دیموكرات ی كوردستان خه‌ون ی گ دروس���تنه‌كرا،به‌ڵكو قانون بۆ خزمه‌ت ی ی ك ه وای ه شوه هه‌یه بۆ رابردو ،ئه‌و حزب ه كه ئه‌وان داده‌نرێت‌و جێبه‌جێ ده‌كرێت. ئه‌وتۆ ی سیاس���ی،ئابوری دروستكردوه، كه هاوش���ێوه‌یه لهگهڵ س���اڵ ی .1992 بوار ی سه‌ربازی و ئه‌گه‌ر س���ه‌یر ی دۆخی سیاسیو ئابوری له‌ب���واری س���ه‌ربازیش رۆژ دوای رۆژ بچوكترین قانونی‌‌و س���ه‌رباز ی بكه‌ی���ن، كۆمه‌ڵ���گای كوردس���تان به‌س���ه‌رباز ی ی دۆخ ی ڕاندن هه‌ن���گاو نه‌نراوه ب���ۆ تێپه ده‌كرێت،خه‌ون���ی كردن��� ی كۆمه‌ڵ���گا ی ش ه كێش م ه ڕین.ئ سه‌ره‌تاكان ی دوای ڕاپه كوردس���تان به‌كۆمه‌ڵگایه‌ك���ی مه‌ده‌ن ی و ئ���ازادی ه ب ب���ون گرێ���دراوه به‌باوه‌ڕنه خه‌ریك ه ده‌مرێت ،كه‌س���ان ی مه‌ده‌نی ك ه كوردس���تان ی تاك ئی���راده ی هاواڵتیان. بیانه‌وێ���ت ژیانێكی ئاس���ایی بژین ته‌واو بێت ه ه ی بڕیاردان ی ه ئ���ازاد بێت‌و ئی���راد بو. زۆر بێت، چۆن ی ه ك ه ك ه جۆر ی سیس���تم وه‌ك بینیمان ل���ه‌دوای كۆنترۆڵكردن ی راورد ه ب و ه و ه رونكردن��� به‌كورت ی هه‌ندێ خه‌ڵكی ئیتر خواس���ت ی به‌سه‌ربازكردن ی باس ده‌كه‌ین. كۆمه‌ڵ���گا دێته ئ���اراوه .ئێس���تا بوار ی سه‌ربازی له‌هه‌رێمی كوردستان چۆنه‌و چۆن بواری سیاسی به‌ڕێوه‌ده‌برێت‌و ئه‌و هێزانه چۆن ته‌عبیر 1992 ی ساڵ ه ئه‌گه‌ر به‌راوردی ئێستا ب له‌هه‌مو هاواڵتیان ده‌كه‌ن .له‌كوردستانیش و ه كارنام م���ان بكه‌ی���ن ئه‌وا پارت��� ی هه وه‌ك ئه‌و ده‌سه‌اڵته شمولیانه له‌ناوچه‌ك ه ه ك كات ه د و ه ی���ڕ ئه‌جێندا ی سیاس��� ی په هه‌بون ،س���ه‌رۆكه‌كانیان كۆمه‌ڵگاكانیان ی سیاس ی ه كای ی راگرتن خه‌ونی ده‌ستبه‌سه كرد‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كی س���ه‌ربازی‌‌و خه‌ون ی وێت ه ی ه د و ه ی��� ه ه كوردس���تانی هه‌رێمی س���ه‌ركرده‌كانیان پاراس���تنی ژی���ان‌و ر ه س ه ب ستبگرێت ه د ی سیاس ی فشار له‌ژێر به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان‌و بنه‌ماڵه‌كانیان بو. كوردستان. ی رێم ه ه ی ئیدار ی اڵت ه ده‌س ئێس���تا خه‌ڵك���ی كوردس���تان‌و هێزه ی دارای ی بوار مه‌ده‌ن���یو ئازادیخ���وازه‌كان دوای ئ���هو به‌ن���اوی ب���ازاڕی ئ���ازادو سیس���تم ی هه‌مو قوربان���یو چاوه‌ڕوانی ه چۆن ڕێگا س���ه‌رمایه‌داری پارت���ی دیموكرات��� ی له‌گه‌ڕان���هوه ب���ۆ دواوه بگ���رن .ڕێگا ی كوردستان ده‌ستی گرتوه به‌سه‌ر ئابور ی گه‌ڕان���هوه ب���ۆ پاش���اگه‌ردانی ،زوڵ���م‌و واڵت���دا ،كۆنترۆڵ���ی بازاڕ و س���ه‌رجه‌م زۆرداری.
پرسی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان له‌نێوان په‌رله‌مان‌و میلله‌تدا فه‌الح مسته‌فا *
ماوه‌یه‌ك���ه هه‌رێم���ی كوردس���تان به‌الیه‌نه‌كان‌و هاواڵتی���ان‌و راگه‌یاندنه‌كان س���ه‌رقاڵی بابه‌تێك���ن ئه‌وی���ش پرس���ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی هه‌رێمه ،ئه‌م پرسه هه‌رچه‌ن���ده بابه‌تێكی یاس���اییه ده‌بوایه كه‌سه یاساییه‌كان به‌پله‌ی یه‌كه‌م سه‌رقاڵی بونایه ،به‌اڵم به‌داخ���هوه ئه‌وه‌نده پارته سیاسییه‌كان‌و كه‌سه به‌ناو سیاسییه‌كان س���ه‌رقاڵی بونه ،كه‌س���ه یاس���اییه‌كان به‌تایبه‌تی پسپۆره‌كان له‌بواری سیستمی سیاسیو یاسای ده‌ستوری سه‌رقاڵی نین، كه به‌ڕای من ئه‌مه‌ش بۆ الوازی تێگه‌یشتی لێپرس���راوان‌و بهرپرس���انی ئه‌م هه‌رێمه ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌باره‌ت به‌و پرسه! ئه‌م بابه‌ت ه بوه‌ته قه‌یرانێك بۆ خه‌ڵكی كوردس���تان له‌پاڵ ئه‌و هه‌م���و قه‌یرانه‌ی تر كه ه���ه‌ن ،وه‌كو قه‌یران���ی ئابووری‌و قه‌یرانی داعش‌و ده‌یان كێشمه‌كێشی تر، ك ه زیانی به‌پل���هی یه‌كه‌م بۆ هاواڵتیانی هه‌رێمی كوردس���تان ده‌بێت پێش الیه‌ن ه سیاس���ییه‌كان ،چونكه رۆژان ه ده‌بینین‌و ده‌بیس���تین ك���ه چ نه‌هامه‌تییه‌ك روی له‌خه‌ڵكی كوردستان كردوه. به‌هه‌رحاڵ بابگه‌ڕێینه‌وه س���ه‌ر بابه‌ت ه س���ه‌ره‌كییه‌كه‌مان كه بریتی ه له‌پرس���ی هه‌ڵبژاردنی س���ه‌رۆكی هه‌رێم ،ش���ێوازی چاره‌س���ه‌ركردنی چۆن ده‌بێ���ت ،ئه‌گه‌ر الیه‌نه سیاس���ییه‌كان مه‌به‌س���تیان بێت چاره‌سه‌ری بكه‌ن؟
سه‌ره‌تا هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك له‌سیستمی په‌رله‌مانی كۆماری سێ جۆره یان له‌ڕێگای پهرلهمانهوه س���ه‌رۆك هه‌ڵده‌بژێردرێت، یان له‌رێگای میللهتهوه ،یان به‌تێكه‌اڵوی له‌الیه‌ن په‌رله‌مان‌و میللهتهوه: • ئه‌گه‌ر سه‌رۆك له‌الیه‌ن پهرلهمانهوه هه‌ڵبژێ���ردرا ،ئ���هوه به‌ڕاوبۆچون���ی زانایانی سیس���تمی سیاس���یو یاس���ای ده‌ستوری س���ه‌رۆكێكی بێ توانا ده‌بێت‌و ده‌س���ه‌اڵته‌كانی ته‌ش���ریفاتی ده‌بێ���تو هه‌م���و ده‌س���ه‌اڵته‌كان ده‌گه‌ڕێت���هوه بۆ په‌رله‌مان‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ،سه‌رۆك ته‌نها چه‌ند ده‌سه‌اڵتیكی الوازی ده‌بێت، ئه‌مه‌ش به‌هیچ شێوه‌یه‌ك له‌الیه‌ن پارتی دیموكراتی كوردستانه‌و‌ه قبوڵ ناكرێت‌و هۆكاره‌كانیشی زۆرن. * ئه‌گه‌ر س���ه‌رۆك له الیه‌ن میللهتهوه هه‌ڵبژێردرا ئ���هوه بۆچونه‌كان وا ده‌ڵێت ك ه ئه‌و سه‌رۆك ه سه‌رۆكێكی ده‌سه‌اڵتدار ده‌بێت‌و بێ منه‌ت ه له‌په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و خ���اوه‌ن بڕی���اره ،هه‌روه‌ك���و ئ���ه‌وه‌ی له‌ماوه‌ی چه‌ند س���اڵی راب���ردو بینیمان سه‌باره‌ت به‌و ده‌سه‌اڵتانه‌ی كه مه‌سعود بارزانی په‌یڕه‌وی ده‌كرد به‌پێی یاس���ای س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ،هۆكاریش زۆرن بۆ پێدانی ئه‌و هه‌مو ده‌سه‌اڵتان ه پێی له‌وان ه كه‌سی س���ه‌رۆك نوێنه‌ری ئه‌و خه‌ڵكه‌ی ه كه‌ده‌نگی���ان پێیداوه ،ئه‌گ���ه‌ر په‌رله‌مان بیه‌وێت لێپرس���ینهوه ب���كات ،ناتوانێت چونك ه ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی لێپرس���ینهوه ده‌كات نوێن���ه‌ری ته‌نه���ا بازنه‌یه‌ك���ی هه‌ڵبژاردن ه به‌اڵم سه‌رۆك نوێنه‌ری هه‌مو
میلله‌ته. * شێوازی سێهه‌م بریتیه له‌هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك له‌الیه‌ن په‌رله‌مان‌و میللهتهوه ك ه له‌سیس���تمه په‌رله‌مانییه كۆمارییه‌كان، ئیستا كاری له‌س���ه‌ر ده‌كرێت ،بۆ نمون ه ئهڵمانی���او ئیس���پانیاو ئیتاڵیاو چه‌ندین واڵتی تر ،ئه‌م سیس���تمی هه‌ڵبژاردن ه دو جۆرن ،یه‌كه‌میان گۆنگره‌یه‌ك ده‌به‌سترێت تیای���دا ئه‌ندامانی په‌رله‌مان���ی واڵته‌كه‌‌و كۆمه‌ڵێ نوێن���ه‌ر ،ك��� ه هه‌ڵده‌بژێردرێن له‌الی���ه‌ن میلله‌ت���هوه ،ب���ۆ هه‌ڵبژاردنی س���ه‌رۆكی ئه‌و واڵته ،دوه‌میان په‌رله‌مان هه‌ڵده‌س���ێت به‌كاندیدكردن���ی چه‌ن���د كه‌سێك بۆ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی‌و پاشان بابه‌ته‌كه ده‌خرێته ریفراندۆمه‌وه‌و به‌پێی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌ك ه سه‌رۆكی واڵته‌ك ه ده‌ستنیشان ده‌كرێت. به‌بۆچون��� ی من ئه‌مه باش���تریینیانه، چونكه نمونه‌ی ئه‌م ش���ێوازه به‌گش���تی سه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌س���تهێناوه له‌واڵتانی ئه‌وروپا ،ئه‌و بۆچونه جیاوازانه‌ی ك ه هه‌ی ه له‌نێوان الیه‌نه‌كان له‌هه‌رێمی كوردس���تان لهسهر پرسی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی هه‌رێم به‌م ش���ێوازه چاره‌سه‌رده‌بێت ،كه خۆی له‌خۆی���دا ده‌ربازبونێكه له‌و قه‌یرانه‌ی ك ه هه‌یه ،رزگاركردنی هاواڵتیانی هه‌رێمیش ه ل���هو دڵه‌ڕاوكییه‌ی ك ه تیایدا ده‌ژین ،هیچ په‌یوه‌ندییه‌كیان پێ���وه نییه ته‌نها ئهوه نه‌بێت كه دانیشتوی هه‌رێمی كوردستانن‌و دڵسۆزی خاك‌و نیشتمانن. * ماسته‌ر له‌یاسای گشتی
ئه‌گه‌ر سه‌رۆك ل ه الیه‌ن میللهتهوه هه‌ڵبژێردرا ئهوه بۆچونه‌كان وا ده‌ڵێت كه ئه‌و سه‌رۆك ه سه‌رۆكێكی ده‌سه‌اڵتدار ده‌بێت‌و بێ منه‌ته له‌په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و خاوه‌ن بڕیاره ،هه‌روه‌كو ئهوهی له‌ماوه‌ی چه‌ند ساڵی رابردو بینیمان
13
گەڕان بەدوای نیشتیماندا ئاراس فه‌تاح بابەتی گەڕان بەدوای نیشتیمانێکی نوێدا، دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتی���ی تازە نییە ،بەاڵم بونی بەکێشەیەکی سیاسیی مۆدێرن لەوێنەی پەناهەندەیی ،بێدەوڵەتیی‌و بێپاسەپۆرتیی، دەرکەوتێک���ی نوێی دونیای ئەوروپیی بو کە مێژوەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم .لەگەڵ سەرهەڵدانی جەنگی جیهانی یەکەم‌و داوەشانی هەردو دەوڵەتی مۆنارشایی نەمس���اوی -هەن���گاری‌و ئیمپراتۆرییەت���ی روس���ییدا ،دیاردەی پەناهەندەیی‌و بێواڵتیی بەمانا سیاس���ییە نوێیەکەی سەرهەڵدەدات. جەنگ‌و هەڵوەشاندنەوەی نەخشەی سیاسیی لەئەوروپ���ا ،دیاردەی کەمەنەتەوەیی ئەتنی‌و ئایین���ی بەرهەمهێن���ا .لەئاکام���دا ملیۆنەها کەسی دەربەدەر ،بون بەپەناهەندەو خەڵکی بێڕیش���ەو واڵت .یەکێک ل���ەو بیریارانەی کە تاوتوێی قوڵی سیاسیی‌و فەلسەفیی دیاردەی پەناهەندیی‌و چەمک���ی بێدەوڵەتیی کردوە، (هانا ئارێنت)ی ژنە فەیلەس���وفی ئەڵمانی- ئەمریکیی بو .ئەو باس لەدەرکەوتی گروپێک یان "نەتەوەیەکی نوێ" دەکات کە فڕێدراوەتە ن���او مێژوی مۆدێرن���ەوەو ئەندامەکانیش���ی بێماف‌و بێپاس���ەپۆرت‌و بێواڵت ،پەرتەوازەی ن���او دەوڵەتە ناس���یۆنالەکان دەبن .لەدیدی ئ���ەم خانمەدا مرۆڤی بێواڵت جگە لەژیانێکی روت ،خاوەنی هیچ شتێکی تر نییە. ئ���ەم نەتەوەو گروپە بێ���واڵت‌و دەوڵەتانە ک���ە لەدەرئەنجام���ی جەن���گ‌و داوەش���انی جەستەی ئیمپراتۆرییەکانی ئەو سەردەمەدا بەرهەمهات���ن ،ب���ون بەجەس���تەیەکی نامۆو گرفتێکی سیاس���یی‌و کۆمەاڵیەتی‌و کولتوری بۆ مۆدێلی دەوڵەتی ناس���یۆنال لەئەوروپا. لەمڕۆش���دا ،ئەم دیاردەیە بەفۆرمێکی نوێ زیندوبوەت���ەوەو گەڕاوەت���ەوە ن���او روبەری سیاس���ەتی نێودەوڵەتیی���ەوە .گەرچ���ی کیش���وەری ئەوروپا گۆڕەپان���ی روداوەکانی ئەم دیاردەیەیە ،بەاڵم ئەم کێشەیە ،کێشەی ناوەوەی دەوڵەتە ئەوروپییەکان نییە ،وەکو لەس���ەدەی پێشودا بینیمان ،بەڵکو پرسێکە لەدەرئەنجام���ی هەالهەالبون���ی جەس���تەی دەوڵەتە نەتەوەییەکانی دەرەوەی س���نوری ئەوروپاو جیهانی خۆرئاوا دروس���تبوەو ڕوی لەم کیشوەرە ئارامە سیاسیی‌و کۆمەاڵیەتییە کردوە. گومان���ی تێدانیی���ە نیش���تیمان یەکێکە لەئاڵۆزتری���ن زاراوەکانی ن���او روبەری بونی کۆمەاڵیەتی���یو سیاس���ییمان .پێش ئەوەی ناسیۆنالیزم نیشتیمان بکات بەجوگرافیایەکی سنورداری یاسایی‌و سیاسیی‌و سەرگۆی زەوی پڕبکات لەتەلبەندو دیوارو خاڵی پش���کنین، نیش���تیمان لەدیدی ئایین���دا جوگرافیاکەی لەسەر زەوی نەبو .واتە نیشتیمانی راستەقینە بۆ ئیمانداران ،دونیایەکی وێناکراوی بێسنورو بێپاس���ەپۆرتە ،کە لەو دونیادا خۆی تەجەال دەکات .نیشتیمانی راستەقینەی ئیمانداران لێ���رە نیی���ە ،چونکە ئێ���رە فەن���ا دەبێت، بەڵکو نیش���تیمانی هەقیقییان بەهەشتە ،کە مەنزڵگایەکی ئەبەدییە. نیشتیمان بەدیوێکدا پەیوەندییەکی پتەوی بەڕوب���ەری شەخس���ی ژیان���ی مرۆڤەکانەوە هەیە ،ئ���ەو روبەرەیە کە تیایدا لەدایکدەبن، گەورەدەب���ن‌و دەمرن .بەدیوەکەی تریش���دا نیش���تیمان پەیوەندییەکی قووڵی بەکایەی سیاسەتەوە هەیە ،واتە روبەرێک کە چەمکی هاونیشتیمانیی بەرهەمدەهێنێت .بەمانایەکی تر ئ���ەوە مۆدێلی دەوڵەت���ی نەتەوەییە کە نەخشەی نیش���تیمان دەستنیش���اندەکات‌و بەتۆخیی س���نورەکانی نێ���وان ئێمەو ئەوان جیادەکاتەوەو شوناسی ئەوانەی لەناوەوەن‌و ئەوان���ەی ل���ەدەرەوەن ،دیاری���دەکات. هاونیش���تیمانی دەوڵەتی نەتەوەیی لەڕێگای بەخشینی پاس���ەپۆرتەوە دەبێت بەئینسانی پلە یەک. لەم گۆش���ەنیگایەوە ،هان���ا ئارێنت باس لەمەترس���ییەکانی "نەتەوەی پاکژ" دەکات، کە دەبێت بەپێش���خانێک ب���ۆ ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتاریزم لەسەدەی بیستەمدا .نیشتیمان لەدەوڵەتی ناس���یۆنالدا تەنه���ا جێگای ئەو کەسانەی تێدادەبێتەوە کە نەک تەنها وەالئی رەهایان بۆی هەی���ە ،بەڵکو هەمان رەگەزی ئەتنی���ی یان ئایینییان هەیە .هەمو ئەوانەی لەدەرەوەی ئەم بازنەیەدان ،چارەنوس���یان ی���ان تواندن���ەوەو ئەس���یمیلەکردنە ،ی���ان دەرکردن���ە لەمێ���ژو ،وەک���و لەئەزموون���ی کۆمەڵکوژی���ی جولەکەو س���نتی‌و رۆماکاندا (کە بەزمان���ی عەوامی پێدەگوترێت قەرەج) بینیمان .مێ���ژوی ئەڵمانیا تاریکترین وێنەی ئەم دۆخە تۆتالیتاریزمییەی ناس���یۆنالیزمە. تۆتالیتاریزم���ی ئەتن���یو دینی���ی لەعێراق‌و سوریاش���دا ،هەم���ان رۆڵ دەگێ���ڕن‌و بوەتە ه���ۆکاری ماڵوێرانک���ردن‌و بێواڵتک���ردن‌و دەربەدەربوونی چەندین ملیۆن کەس لەگروپی کەمە نەتەوەیی ئەتنیی‌و ئایینییەکان. پرس���ی پەناهەندە چیتر بەتەنها کێشەی
ئەنگێال مێرکل لەکاتێکدا وەکو دایکێکی میهرەبانی پەناهەندە خۆی نماییشدەکات ،هێندەی بیری الی هێزی کاری نوێیە ،ئەوەندە بیری الی چارەسەری سیاسییانەی ئەم پرسە نییە ئەو کەسانە نییە کە لەڕەگەوە هەڵکەندراون‌و بێواڵتن ،بەڵکو بوە بەکێشەی ئەم سیستەمە جیهانیی���ەی دەوڵەت���ی ناس���یۆنال ک���ە ئیمپریالی���زم‌و کۆلۆنیالیزم بەرهەمهێنەرێتی. لەمڕۆشدا داهێنەرانی ئەم مۆدێلە ،لەدورەوە تەماش���ای داڕوخانی ئ���ەو مۆدێلەی خۆیان دەکەن ک���ە لەفۆرمی دەوڵەت���ی نەتەوەیی لەرۆژهەاڵت���ی ناوەڕاس���تو جیهانی س���ێدا، دروستیانکرد. کێش���ەی پەناهەندە لەم س���ەردەمەماندا، چیدی کێش���ەی ناوخۆیی خ���ودی ئەوروپا نییە ،وەکو لەسەرەتاکانی سەدەی بیستەمدا بینیم���ان ،بەڵکو دوبارەبون���ەوەی ئەزمونی داڕوخان���ی دەوڵ���ەت‌و جەن���گ‌و هەڵهاتنی ئینس���انە لەش���وێنێکی ترو زەمەنێکی تردا. پرس���ی پەناهەندە ،کێش���ەیەکی گلۆباڵیی‌و نێونەتەوەییە کە بەتەلبەندکردنی سنورەکان‌و کوتەکی پۆلیس‌و چەکی پاسەوانی سنورەکان رێگریی لێناکرێت ،چجای ئەوەی لەو رێگایەوە چارەس���ەری بۆ بدۆزرێتەوە .ئەم دیاردەیە، کێش���ەیەکی سیاس���یی قوڵ���ە ،کرۆکی ئەو ئۆدیسێ مۆدێرنە نیشاندەدات کە مرۆڤایەتی لەئەنجامی داوەش���انی دەوڵەتی نەتەوەیی‌و جەنگی ناوخۆییدا پێیگەیش���توە .وەزیفەی نەتەوەیەکگرتوەکانی���ش کورتبوەت���ەوە بۆ فریاگوزاری���یو ژماردن‌و ئارش���یڤکردنی قوربانییەکان���ی ئ���ەم تراژیدیای���ە لەدەریاو زەوی. ئەم دۆخ���ەش دو رەهەندی مەترس���یدار لەخ���ۆی دەگرێ���ت .یەکەمی���ان یەکێت���ی ئەوروپ���ا ،وەکو فیدراس���یۆنێک لەدەوڵەتان هەڵس���وکەوت لەگەڵ ئەم کێشەیەدا ناکات، بەڵک���و بوە بەفەوزایەک���ی کۆنترۆڵنەکراو و هەر دەوڵەتە بەمیتۆدو ڕێگای خۆی مامەڵە لەگەڵ ئەم کێش���ەیەدا دەکات .پرسەکە بوە ب���ەوەی ه���ەر دەوڵەتە بۆ خۆی پێش���وازی یان رێگری���ی لەهاتنی پەناهەن���دە دەکات‌و س���نورەکانی بەپێی بەرژەوەندی خۆی وااڵ یان کڵ���ۆم دەکات .دوهەمی���ش ئەم گرفتە خەریک���ە لەگرفتێکی سیاس���ییەوە بکرێت بەگرفتێکی ئیداریی‌و ببێت بەپرسی چۆنێتی گواستنەوەی پەناهەندەکان بەشەمەندەفەرو پ���اس‌و دابەش���کردنی ژم���ارەکان بەس���ەر ئۆردوگاکاندا کە پۆلیس‌و دائیرەی پەنابەران لێی بەرپرسیارن. س���ەدەی بیس���تەم مۆدێلی "پاسەپۆرتی نانس���ین" ی داهێن���ا ،کە تایب���ەت بو بەو کەسانەی دەوڵەتیان نییەو لەالیەن "کۆمەڵەی نەت���ەوەکان"ەوە دەدرا بەپەناهەن���دەی بێدەوڵ���ەت .گەرچ���ی ئەم مۆدێل���ە کۆنەی سەدەی پێشو ،توانی لەڕێگای دابەشکردنی ئەم پاسەپۆرتەوە ،ژیانی نزیکەی نیو ملیۆن کەس رزگارب���کات ،بەاڵم نەیتوانی پرس���ی بێدەوڵەتیی چارەسەر بکات .لەڕاستیدا ئەم مۆدێلەی نانس���ین دەوڵەتە نەتەوەییەکانی ئەوسای ئەوروپای لەو گرفتە قووڵە رزگارکرد کە نەیاندەویست ئەم مرۆڤە بێواڵتانە بکەن بەهاواڵت���ی خۆیان‌و پاس���ەپۆرتیان بدەنێ. لەمڕۆش���دا ئەنگێ�ل�ا مێرکل���ی کەنس���لەری ئەڵمانیا لەکاتێکدا وەکو دایکێکی میهرەبانی پەناهەن���دە خۆی نماییش���دەکات ،هێندەی بی���ری الی هێ���زی کاری نوێی���ە ،ئەوەندە بیری الی چارەس���ەری سیاس���ییانەی ئەم پرس���ە نییە .مێ���رکل لەباش���ترین حاڵەتدا ئیدارەیەکی س���ەرکەوتوانەی گۆڕینی وێنەی ڕەق‌و ناشرینی ئەڵمانیای لەجیهاندا کرد ،کە لەدوای قەیرانی دارایی یۆنانەوە سەریهەڵدا. ئەو توانی ئەم وێنە بەدە بگۆڕێت بۆ وێنەی دەوڵەتێکی مرۆڤدۆست کە ئیمیجی سیاسیی ئەڵمانیا لەدوای جەنگی دوهەمەوە بەخۆیەوە نەبینیوە .هەر لەئێستاوە ئەنگێال مێرکل وەکو فریتیۆڤ نانس���ینی نەرویجیی کە داهێنەری پاسەپۆرتی نانسینە ،دەتوانێت خەاڵتی نۆبل بۆ ئاشتیی حیجزبکات ،بەاڵم مەحاڵە بتوانێت بەتەنها هیچ چارسەرێکی ریشەیی‌و سیاسیی بۆ ئەم مرۆڤە ریشەکێشکراوانە بدۆزێتەوە.
14
بیرورا
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
حکومەتی تورکیا بۆ لەم کاتە سیناریۆی پەنابەرانی بەکارهێنا؟ د .بورهان زەنگنە وێن���ەی ئاالن���ی ک���وردی ب���وە بابەتی سەردێڕی گەلێک لەرۆژنامەکانی جیهانی‌و بەتایبەت���ی میدیای ئەوروپ���ا لەخۆگرت. ئەمەو جواڵندنی لێشاوی پەنابەران بەرەو واڵتانی ئوروپایی دو مەبەس���تی سەرەکی دەسەاڵدارانی تورکیای لەپشتە: .1سەرنجڕاکێش���انی میدی���ای جیهانی بەپرسی پەنابەرانی سوری ئەگەر س���ەیرێکی کۆچ���ی پەنابەرانی س���وری بکەین بەرەو ئوروپ���ا لەم چەند س���اڵەی دواییدا بۆم���ان دەردەکەوێت کە چ ش���تێکی نوێ لەم چەند مانگەی رابردو روی نەداوە ببێتە هۆی لەپڕێکا الش���اوی پەناب���ەران چەندین بەراب���ەر زیاد بکات. ئەمەو کردنەوەی کەمپی پەنابەرانی سوری لەناو واڵتانی دراوسێی سوریا ،خەڵکەکەی ڕاگرتب���و لەکۆچک���ردن ب���ەرەو ئوروپ���ا. روداوەکانی ئەمس���اڵی عێراق‌و سوریا زۆر
ئارامتر بوە لەساڵی ڕابردو ،کاتێک داعش لەوپەڕی هێزیدابو و ش���ارەکانی موس���ڵ‌و رەققەی خستە دەست خۆی .دوای ئەوەی بەشێکی زۆری سنوری نێوان تورکیاو سوریا لەدەس���ت داعش رزگار بون‌و خەڵکەکەی گەڕای���ەوە .لەم چەن���د مانگ���ەی رابردو ناوچە س���نورییەکان ئارامییەکی باشتری بەخۆی���ەوە بینیوە .ب���ەاڵم دەبینین دوای هەڵبژارنەکەی هاوینی ئەمس���ال لەتورکیاو س���ەرکەوتنی ک���وردەکان لەهەڵب���ژاردن، دەس���ەاڵتدارانی تورکیا کەوتنە جواڵندنی پرس���ی کۆچکردن لەمیدیاکانیان‌و کتوپڕ دەرگایان بۆ ئاوارەکانی س���ووریا کردەوە کە رو لەئەوروپا بکەن. دی���ارە ئ���ەم کارە چەن���د مەبەس���تی شاراوەی تورکیا لەخۆ دەگرێت .سەرەتا بۆ س���ەخڵەتکردنی واڵتانی ئەوروپا بەتایبەت ئەڵمانی���او ئوتریش‌و بریتانیاو فەرەنس���ا به‌کێش���ەی پەنابەران لەکاتێک کە واڵتانی ئەوروپایی لەرەوشێکی نالەباری ئابوریدان‌و ناچارکردنی ئەم واڵتانە تا یارمەتی ئابوری
بدەن���ە تورکیا بۆ وەس���تاندنی ئاوارەکان لەناو خاکی تورکیا .هەروەها ناچارکردنی واڵتانی رۆژئاوا بەپشتیوانکردنی تورکیا بۆ دروستکردنی ناوچەیەکی دژەفڕین لەنێوان جەرابل���س‌و حەڵەب لەناو خاکی س���وریا، کە تورکیا دەمێکە جەختی لەسەر دەکات بەاڵم واڵتانی رۆژئاوا لەتورکیا بەگومانن. .2دورخس���تنی رای میدی���ای جیهانی لەروداوەکان���ی ناوخ���ۆی تورکی���او پەردەپۆش���کردنی کارە چەپەڵەکان���ی ئەردوگان لەدژی کورد. رەوش���ی تورکیا دوای ئەم هەڵبژادنی دوایی���ە ،کەوت���ە حاڵەت���ی ش���ەڕ لەدژی هێ���زە کوردیەکان لەباکوری کوردس���تان. مەبەستی س���ەرەکی ئەردوگان لەم شەڕە بەپل���ەی یەکەم دژایەتی پارتی دیموکراتی گەالن (هەدەپە )یە ،کە س���ەرکەوتنیکی بێ وێنەی لەهەڵبژاردنەکاندا بەدەستهێنا، ه���ەروەک دەرک���ەوت ،ناوچەکان���ی جوڵەمیرک‌و ش���مدینان جزیرەو ش���رناخ ری���ژەی دەنگەکان���ی پارت���ی دیموکراتی
مەبەس���تی ئ���ەردوگان‌و پارتەک���ەی گەالن (هەدەپ���ە) له ٪٩٠ -٨٠بوو .پارتی ئاکەپەش نەیتوانی دەنگی زۆرینە بەدەست لەتێکدانی باری ئاسایی ناوچە کوردییەکان بهێنێ���ت ب���ۆ پێکهێنان���ی حکومەتێک���ی ب���ۆ ئەوەی���ە بەربەس���ت بۆ ک���وردەکان زۆرین���ە .ئ���ەوەش وایکرد کە ئ���ەروگان‌و دروس���تبکەن لەکاتی دەنگ���دان .هەروەها پارتەکەی بکەونە ڕکگرت���ن لەکوردەکان‌و راکێشانی هەستی تورکە نەژادپەرەستەکانە داوای هەڵبژاردن���ی پێش���وەختیان ک���رد بۆ الی خۆی بۆ پاڵپشتیکردنی لەو شەڕەی لەمانگی ئۆکتۆبەری داهاتو .هەر بەدوای دەیکات لەدژی کورد. کردنەوەی کێش���ەی کتوپڕی پەنابەران ئەنجامی هەڵبژاردنەکە ،الیەنگرانی پارتی ئاکەپە س���ەر بەئەردوگان دەس���تیانکرد لەناو واڵتانی ئەوروپا ،روداوەکانی ش���ەڕی به‌پیالنداڕش���تن ب���ۆ هەڵگیرس���اندنەوەی ناوخ���ۆی تورکی���ا لەبی���ر ئوروپاییەکان ش���ەڕ لەدژی کورد .ئەوەبو تەقینەوەکەی دەباتەوە .هەروەها بەم سیاسەتە چەپەڵە ش���ارۆچکەی س���وروج ئەجامدراو تورکیا ئەردوگان دەتوانێت زومی میدیای جیهانی ئ���ەوەی ک���ردە بەبەهانە بۆ هێرش���کردنە تا ماوەیەک لەسەر کارە دڕندانەکەی بۆ سەر سەر پکک‌و راوەستاندنی پرۆسەی ئاشتی کوردو پەالماری هەدەپەو رۆژنامەنوسان تا لەگەڵ کوردەکان .لەو ماوەیەدا بەس���ەدان کاتی هەڵبژاردن دوربخاتەوە. تورکیاو پارتەکەی ئەردوگان بەرپرسن سیاس���ەتمەدار دەستبەس���ەر ک���راون‌و بەدەی���ان رۆژنامەنوس���ی ناوخۆیی‌و بیانی لەخنکان���ی س���ەدان ئاوارە لەن���او دەریا، دەس���تگیرکراون لەس���ەر روماڵکردنی ئەو پێشیلکردنی مافی مرۆڤ‌و دەستێوەردانی جەنگەی ک���ە دەس���ەاڵتی ئاکەپە لەدژی نێو سیاسەتی واڵتانی هاوسایەو هاوکاری ک���ورد بەرپایک���ردوە وەک ئامادەکاری بۆ داعش‌و دروس���تکردنی قەیرانی پەنابەران لەناو والتانی ئەوروپا. هەڵبژادنی پێشوەخت لەمانگی داهاتو.
بەم سیاسەتە ئەردوگان دەتوانێت زومی میدیای جیهانی تا ماوەیەک لەسەر کارە دڕندانەکەی بۆ سەر کوردو پەالماری هەدەپەو رۆژنامەنوسان تا کاتی هەڵبژاردن دوربخاتەوە
تراژیدیا ی ئاالن كورد ی و عه‌زیز شنگالی محه‌ممه‌د گه‌اڵڵه‌یی وێنه‌ی عومه‌ری خ���اوه‌ر‌و كۆرپه‌كه ی باوه‌ش���ی له‌كاره‌س���اتی كیمیاباران���ی هه‌ڵه‌بج���ه ،مه‌رگ���ی تراژی���دی ئاالن ك���وردی له‌كه‌ناراوه‌كانی ده‌ریای ئیجه، رۆحده‌رچون���ی له‌س���ه‌رخۆی عه‌زی���ز شنگالی له‌دوای كاره‌ساته‌كه‌ی شنگال، له‌نه‌خۆش���خانه‌ی دێ���رك له‌رۆژئاڤ���ای كوردس���تان ،له‌سێ شوێنكانی جیاواز، به‌اڵم تراژیدیان به‌وێنه‌كانیان تۆماركرا، وێن���هی جه‌س���ته‌كانیان وه‌ك خه‌وتنی مرۆڤی ئاس���ایی دێنه به‌رچاو‌و جیهان ده‌هه‌ژێن���ن ،خاڵ���ی هاوبه‌ش���ی نێوان ئ���ه‌م مه‌رگه‌س���اتانه له‌چوارچێ���وه‌ی تراژیدی���ای نه‌ته‌وه‌یی‌و نیش���تمانیی‌و تاكه‌كه‌س���یو مافی مرۆڤ به‌پله‌ی بااڵ هه‌ژێن���رن ،بۆچی؟ وه‌اڵم :له‌ئاس���تی نه‌ته‌وه‌ی���ی ب���ه‌رده‌وام قوربانییه‌كانی ئێم��� ه له‌ڕێ���گای وێن���هوه هه‌ژێنرن بۆ ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی ،به‌اڵم كاردانه‌وه‌ی كاتی هه‌ی���هو چاره‌س���ه‌ریان بۆ نییهو دوباره‌بون���ه‌وه‌ی ئه‌گ���ه‌ری به‌رده‌وامه، له‌پایه‌ی نیشتمانییدا به‌رده‌وام مانه‌وه‌‌و بینینی خه‌ون به‌ئاینده‌ی خوشگوزه‌رانی‌‌و دیموكراسی ،به‌رده‌وام خه‌ونی به‌تاڵن‌و س���ته‌مكاری نیش���تمان به‌ڕێوه‌ده‌بات، له‌ئاس���تی تاكه‌كه‌س���یو مافی مرۆڤ ك���ه له‌فه‌رهه‌نگ���ی جیهانگه‌رای���ی ئیم���رۆدا دوان���هی له‌یه‌كجیانه‌كراوه‌ن، ت���اك‌و مافه‌كانی هه‌میش���ه له‌گیرفانی بهرپرس���انی ب���ااڵی نیش���تماندا وه‌ك دیاریی���ه‌ك‌و مه‌كره‌مه‌كه‌ی���ه‌ك به‌هاونیشتمانیی ده‌به‌خشرێت ،ئه‌مه‌یه قواڵیی كاریگه‌رییه‌كانی تراژیدیای ئاالن كوردی‌‌و عه‌زیز ش���نگالی ،س���ه‌رباری ئه‌مانه ده‌كرێت ب���ه‌راورد‌و خوێندنه‌وه بۆ ژی���ان‌و ژینگه‌ی ده‌وروب���ه‌ری ئاالن ك���وردی‌‌و عه‌زیز ش���نگالی بكه‌ین ،كه ده‌كرێ���ت ببێت به‌بنه‌مایه‌كی زانس���تی بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م تراژیدیاییه ،ئاالن كوردی له‌كۆبانێ ،كه ش���ارۆچكه‌یه‌كی رۆژئاڤای كوردس���تانه له‌دایك ده‌بێت، ته‌مه‌نی سێ س���ااڵنه ،له‌ماوه‌ی كه‌متر له‌ساڵێكدا هێزێكی به‌ربه‌ری تیرۆیستی وه‌ك داع���ش هێ���رش ده‌كه‌نه س���ه‌ر ش���اره‌كه‌یان ،خه‌ڵك‌و ش���ه‌ڕڤانه‌كانی ب���ون به‌ق���ه‌اڵی به‌رگری ل���ه‌دژی ئه‌م هێ���زه تاری���ك په‌رس���ته ،هه‌رچه‌نده یارمه‌تییه‌كان���ی ده‌وڵه‌تێك���ی وه‌ك توركیا بۆ داعش له‌ڕوی لۆجیس���تیهوه بۆی���ان فه‌راهه‌مده‌كرێت ،ئ���االن‌و برا‌و دای���ك‌و باوكی ئ���اواره‌ی توركیا ده‌بن، عه‌زیز شنگالی به‌هه‌مانشێوه له‌شنگال له‌دایك ده‌بێت ،ش���اره‌كه‌ی ده‌كه‌وێته ب���ه‌ر هێرش���ی شه‌مش���ه‌مه‌كوێره‌كانی داع���ش‌و نزیك���هی نیو ملێ���ۆن كه‌س له‌هاونه‌ته‌وه‌‌و ئاینه‌ك���هی په‌ڕاگه‌نده‌ی چیای ش���نگال‌و ناوچه پارێزراوه‌كانی رۆژئاڤا‌و باش���وری كوردس���تان ده‌بن، ش���اره‌كه‌ی له‌الی���ه‌ن تیرۆریس���تانی داعشه‌وه داگیر ده‌كرێت ،ئاالن كوردی‌‌و خێزانه‌كه‌ی س���ێجار هه‌وڵی رۆیش���تن ده‌ده‌ن ب���ۆ په‌ڕینه‌وه‌یان ب���ۆ دورگه‌ی ك���ۆس له‌یۆنان‌و گه‌یش���تن به‌ئه‌وروپا، ژم���اره‌ی خێزانه‌كه‌یان چوار كه‌س���ن، كه‌شتی گه‌شته‌كه‌یان كه شه‌پۆله‌كانی
ده‌ری���اری ئیج���ه ی���ازده‌ی په‌نابه‌ری به‌ده‌رچونی رۆحه جوانه‌كانیان خست ه سه‌ر كه‌ناراوه‌كانی ،به‌اڵم گه‌شتی عزیز ش���نگالی به‌پێ‌و له‌گ��� هڵ دایك‌و باوكی ب���هرهو چیای ش���نگال ،له‌وێش به‌ره‌و رۆژئاڤای كوردستان ،به‌اڵم له‌ئه‌نجامی به‌جێهش���تنی دو له‌منداڵه‌كانی���ان گهڕانهوه ب���ۆ ده‌ربازكردنیان ،ژماره‌ی خێزانه‌كه‌ی عه‌زیز شنگالی ته‌نها پێنج ك���ه‌س ب���ون ،به‌له‌ده‌س���تدانی عه‌زیز ده‌بنه‌وه به‌چوار كه‌س ،كه‌ش���تیه‌كه‌ی ئه‌و خاكه وشكبوه‌كه‌ی نێوان رۆژئاڤا‌و باش���وری كوردس���تان بو ،ئاالن ئاوی ده‌ری���او ش���ه‌پۆله‌كانی ب���ون به‌مه‌رگ بۆی ،ب���ه‌اڵم عه‌زیز ش���نگالی بێئاوی‌‌و تێنیویه‌ت���یو به‌رزبون���ه‌وه‌ی پله‌كانی گه‌رما بۆ س���ه‌روی 50پله‌ی س���ه‌دی، ك���ه بۆماوه‌ی چه‌ن���د رۆژێك به‌بێ ئه‌م پێداویستیانه له‌بیابانێك به‌جێهێڵرابو، ك���ه په‌یامنێ���ری ت���ۆری هه‌واڵی(بی. بی .س���ی) ستۆرییه‌ك به‌م ناونیشانه‌ی ئاماده‌كردبو(منداڵێك���ی په‌ڕاگه‌نده‌ی په‌ككه‌وت���وی ئێ���زدی "به‌جێهێڵراوێك له‌بیابان���دا") (Paul Wood: BBC, )August 18 2014هه‌روه‌ه���ا ئه‌مه‌ی له‌زاری دكتۆره‌كانی نه‌خۆشخانه‌ی دێرك بیس���توه :كه چاوه‌كانی له‌ده‌س���تداوه به‌هۆی به‌رزبون���ه‌وه‌ی پله‌كانی گه‌رما ب���ۆ پل���هی 50له‌س���ه‌د ،گه‌رماییه‌كی دره‌وشه‌دار..كه لێره‌دا تێنویه‌تی بۆ ئاو هه‌م په‌ككه‌وتوییه‌كه‌ی عه‌زیز ش���نگالی زیات���ر ده‌كات ،هه‌میش پله‌كانی گه‌رما رۆش���نایی چاوه‌كانی لێیده‌سێنن ،ئه‌و له‌كه‌ن���اراوی بیابانێك���دا دۆزرایه‌وه كه ده‌ریای بیابانه‌كه ببو به‌كوشتاری پیر‌و ژن‌و منداڵ‌و كچی پاكیزه‌ی ش���نگالی، كه‌شتی ده‌ریاكه‌ی پڕبون له‌به‌دیلگرتنی جوامێرانی ئێ���زدی‌‌و ناردنیان بۆ گۆڕه به‌كۆمه‌ڵ���ه‌كان‌و كچه پاكی���زه‌كان بۆ بازاڕه‌كان���ی كۆیله‌فرۆش���ی له‌ره‌ق���هو جه‌هاله‌ت���ی نیمچه دورگ���هی عه‌ه‌ربی، عه‌زی���ز ش���نگالی له‌ڕوناكای���ی رۆژ‌و گه‌رمییه‌كه‌یی���دا له‌الی���ه‌ن یه‌كینه‌كانی پاراس���تنی گ���ه‌ل دۆزرای���هوه ،له‌به‌ر بێكه‌س���یو دیارنه‌بونی دای���ك‌و باوكی به‌شێوه‌یه‌كی كاتی ناویاننابو (رۆژئاڤا)، گه‌ینرایه نه‌خۆش���خانه‌ی دێرك ،باوك‌و دایكی ونیان كردبو ،سێ كاتژمێر له‌دوای گیانله‌ده‌ستدانی باوكی (جه‌الل به‌در) گه‌یشته الی‌‌و به‌كوڕه‌كه‌ی شادبوییه‌وه، ب���ه‌اڵم به‌جه‌رگی س���وتا‌و دڵبرینداری كاره‌س���اتی ش���نگال‌و له‌ده‌س���تدانی جگه‌رگۆشه‌كه‌ی(سایتی خه‌ندان19 :ی ئابی ،)2014به‌اڵم ئاالن كوردی له‌رۆژی چوارش���ه‌ممه (3ی ئه‌یلول���ی )2015 له‌كاتژمێ���ر 6ی به‌ره‌به‌یاندا دۆزرایه‌وه، ئه‌و رۆژنامه‌نوس���هی ك���ه وێنه‌ی ئاالن كوردی گرت���وهو هه‌مو جیهانی هه‌ژاند، له‌ئاژانسی هه‌واڵی ( )DHAكارده‌كات، كه ناوه‌كه‌ی (نیلۆف���ه‌ر ده‌میر)ه ،ئه‌و له‌چاوپێكه‌وتنێك���دا ده‌ڵێت":له‌كاتژمێر 6ی به‌ره‌به‌یان���دا ب���ۆ وێنه‌گرتن���ی په‌ناهه‌نده‌كان���ی پاكس���تانی چوین بۆ س���ه‌ر رۆخی ده‌ریای ئیج���ه له‌بۆدروم، ی له‌رۆخی بینیمان منداڵێك به‌نوس���تو ده‌ریادا به‌سه‌ر س���كیدا كهوتوه ،ئێمه هه‌مومان وامانزانی كه نوستوه ،به‌ره‌و نزیكبونهوه له‌رۆخی ده‌ریادا هه‌نگاومان
فۆتۆگرا‌فه‌ره‌که: ک ه چوین ه سه‌ر رۆخی ده‌ریاک ه بینیمان منداڵێك ی به‌نوستوی له‌رۆخ ده‌ریادا به‌سه‌ر سكیدا كهوتوه ئێمه هه‌مومان وامانزانی ك ه نوستوه ،به‌ره‌و نزیكبونهوه له‌رۆخی ده‌ریادا هه‌نگاومان ده‌نا نه‌مزانی كه مردوه ده‌نا ،نه‌مزانی كه مردوه ،هه‌روامده‌زان ی ك���ه نوس���توه ،كاریگه‌رییه‌ك���ی زۆری له‌سه‌ربه‌جێهێش���توم ،هه‌رگی���ز له‌بیر ناكرێت"( .كه‌ناڵی جه‌زیره :هه‌واڵنامه‌ی حه‌وتی ئێواره4 ،ی ئه‌یلولی ..) 2015 عه‌زیز شنگالی له‌باوه‌شی باوكی رۆحی نه‌كێشا ،به‌اڵم ئاالن كوردی له‌باوه‌شی باك���وی دوای رۆحده‌رچون���ی غالب���ی ب���رای ب���و به‌قوربانی ،دوای س���اڵێك له‌كاره‌ساتی شنگال هێشتا تۆمه‌تبارانی دادگای���ی نه‌كراون‌و خۆی���ان به‌بێگوناه ناوزه‌دك���ردوه ،تۆمه‌تباران���ی ئ���االن كوردی دوای رۆژێك ده‌ستگیركران كه ژماره‌یان چوار كه‌س���ه ،دایكی یه‌كێك له‌تۆمه‌تب���اره‌كان ده‌ڵێ���ت :كوڕه‌كه‌م بێتاوانهMaclownd: BBC News( !.. Report, Sept 4 2015, 9:10 ،) PM: GMTئ����االن كوردی له‌دورایی كوردس���تان‌و له‌قواڵیی ده‌ریای ئیجه‌دا بو به‌قوربانی كه‌یسێكی جیهانی ،به‌اڵم عه‌زیز شنگالی له‌رۆژئاڤای واڵت ،له‌دوری كه‌س���وكاری ،له‌به‌شێكی گه‌مارۆدراوی كوردس���تان بو به‌قوربانی كه‌یس���ێكی گه‌وره‌ی جیهانی كه كاره‌ساتی شنگاله، له‌كاتی ناشتنی ئاالن كوردی ئه‌ندامانی پارله‌مانی توركیاو سه‌رۆكایه‌تی كانتۆنی كۆبان���ێ ئاماده‌بون ،به‌اڵم له‌ناش���تنی عه‌زیزی ش���نگال ته‌نانه‌ت میدیاكانیش ئاماده‌نه‌ب���ون ،چ ئاماده‌بون���ی نوێنه‌ر ی���ان یه‌كێ���ك له‌س���ه‌رۆكایه‌تییه‌كانی باشوری كوردس���تان..؟ ئهوهی ئاالن كوردی له‌عه‌زیز شنگالی جیاده‌كاته‌وه،
قوربانیبون���ی ئاالن ه له‌رۆخی ده‌ریاكان ی ئه‌وروپ���ادا ،ئه‌و گرینگیدان���هی وێنه‌‌و هۆیه‌كان���ی ڕاگه‌یاندنه له‌سه‌رانس���ه‌ری جیهان ،باوكی ئ���االن كوردی ده‌ڵێت: داهاتوتم نییه ،داهات���وم ونبو ،پوری ئاالن كوردی(تیما ك���وردی) له‌كه‌نه‌دا ده‌ڵێت :له‌پش سه‌رم دو وێنه‌ی ئاالن‌و غالب هه‌ڵواس���راون ئه‌وان پێده‌كه‌نن، ته‌نه���ا ته‌ماش���ای پێكه‌نینه‌كانی���ان ده‌كه‌م ،خه‌ڵكی ش���ارۆچكه (بۆدروم) بۆ رێزگرت���ن له‌رۆحی ئ���االن كوردی، له‌رۆخی كه‌ناری ده‌ریا گوڵیان خس���ته ده‌ری���ای ئیجه له‌و ش���وێنه‌ی كه ئاالن تێیدا س���ه‌رئاوكه‌وتبوMaclownd:(،
BBC News Report, Sept 4
،) 2015, 9:15 PM: GMTیه‌كێ���ك له‌قوربانییه‌كان���ی جه‌نگی ڤێتنام(فان ت���ی كیم ف���وك) یان به(ف���ان فوك) ناوده‌هێنرێ���ت ،له‌لێداونێكی بۆ كه‌ناڵی (س���ی.ئێن.ئێن) ده‌ڵێت":ئاالن كوردی زۆری گریاندمeCNN: News R )"(.. port: Saturday: Sept 5 2015, ( ،)8:20 AM: GMTف���ان ف���وك كه به‌كچ���ی ناپاڵ���م ن���اوی ده‌برێت، له‌به‌ره‌به‌یانێكی 8ی حوزه‌یرانی 1972 به‌بێ جلوبه‌رگی له‌ش���ه‌قامێكی خێرادا به‌دواییدا چه‌ند س���ه‌ربازێكی باشوری هه‌ن ،جه‌سته‌ی هه‌مو سوتاوه ،به‌هۆی ناپاڵمێك���ی فرۆكه‌كان���ی باش���ور كه له‌گونده‌كه‌یانیداوه(تران���گ بانگ) ،ئه‌و ده‌گریێ���تو ه���اوار ده‌كات "زۆر گه‌رمه زۆر گه‌م���ه") وێنه‌گره‌كه‌ی (نیك ئوت) ب���و به‌خاوه‌نی خه‌اڵت���ی (پۆلیتزه‌ر)و وێنه‌كه‌ی بو به‌باش���ترینه وێنه‌ی ساڵی ،1972ئایا هه‌مان خه‌اڵت‌و وێنه‌ی ساڵ چاوه‌ڕێی(نیلۆفه‌ر ده‌میر) ده‌كه‌ن..؟. له‌ب���ه‌راوردی مه‌رگه‌س���اتی عومه‌ری خ���اوه‌ر بۆن���ی س���ێو‌و میوه‌كان���یو هه‌ناسه‌بڕی كیمیاویی‌‌و چه‌كی بایۆلۆژی ده‌بن به‌س���ه‌ندنی دوا هه‌ناس���هی ئه‌و‌و كۆرپه‌كه‌ی ،له‌عه‌زیزی شنگال ره‌شه‌بای بیابان‌و تێونیه‌تی‌‌و بێئ���اوی‌‌و گه‌رمای قورس‌و ترس له‌شه‌مش���ه‌مه‌كوێره‌كانی دورگه‌ی عه‌ره‌بی‌و جه‌هله‌كانی ئاین ده‌بن به‌س���ه‌رچاوه‌ی مه‌رگ بۆ ئه‌و ،بۆ كاكه ئاالن كوردی ده‌ری���ای بێئامان‌و ترس له‌شه‌مشه‌مه‌كوێره‌كانی عه‌ره‌بستان ده‌بن به‌هۆكاری كۆچپێكردن‌و سه‌رهه‌ڵگرتنی بۆ توركیاو له‌وێش���هوه ب���ۆ ئه‌وروپا، به‌اڵم ش���ه‌پۆله‌كانی مه‌رگ له‌كه‌نارێكی ده‌ری���ای ئیجه‌دا ده‌یكات به‌مانش���ێتی رۆژنامه‌كانی هه‌ر پێنج كیش���وه‌ره‌كه‌ی دونیا ،تراژیدیای عومه‌ری خاوه‌ر‌و ئاالن كوردی‌‌و عه‌زیز ش���نگالی ،به‌رئه‌نجامی س���ته‌مكاری بااڵده‌س���تانی ده‌سه‌اڵت‌و تاكڕه‌وان���ی ده‌س���ه‌اڵت‌و سیس���ته‌می تاكه‌س���یو نه‌بون���ی ماف���ی مرۆڤ���ن له‌ناوچه‌ك���ه‌دا ،به‌رئه‌نجامی عه‌قڵیه‌تی دواكه‌وتویی‌و ش���ێواوی سه‌ركرده‌كانی ع���ه‌ره‌ب‌و س���ه‌ركرده‌كانیان كه فه‌ندی زۆر گه‌وره‌ی دارایی به‌تیرۆر ده‌به‌خشن، ن���ه‌ك بۆ چاره‌س���ه‌ركردنی ه���ه‌ژاری‌‌و برس���ێیه‌تی چ له‌واڵته‌كانیان‌و له‌واڵتانی ده‌وروبه‌ری���ان ،ئه‌مه‌ی���ه س���ه‌رچاوه‌ی تراژیدیای ئاالن كوردی‌‌و عه‌زیز شنگالی، كه برینێكن له‌جه‌س���ته‌ی نیشتمانێكی له‌ت له‌ت كراودا كه كوردس���تانه!...؟ ئامان به‌دوباره نه‌بێته‌وه.!..
ئایالن له‌باوه‌شی ئه‌فسه‌رێکدا
15 ئاژار
ته‌ندروستی tandrostyawene@gmail.com
) )495سێشه‌مم ه 2015/9/15
ئه‌مان ه ده‌رباره‌ی شێرپه‌نج ه بزانه ی چه‌ندین جۆری شێرپه‌نجه‌یه كه گرنگترینیان: ی كێش هۆكار زیاد بوون • شێرپه‌نجه‌ی گه‌ده. • شێرپه‌نج هی سورێنچك‌و په‌نكریاس. ی مانگان ه ی مه‌م���ك له‌وژنان هی له‌س���وڕ • ش���ێرپه‌نجه وه‌ستاون. • شێرپه‌نجه‌ی منداڵدان. • شێرپه‌نجه‌ی گورچیله.
خواردنه‌وه كهولییه‌كان هۆكاری توشبونی ئه‌م جۆره شێرپه‌نجانه‌ن: • شێرپه‌نج هی ده‌م ،قوڕگ ،سورێنچك. • شێرپه‌نجه‌ی كۆلۆن له‌پیاوان. ی مه‌مك. • شێرپه‌نجه • هه‌روه‌ه���ا هۆكاری ش���ێرپه‌نجه‌ی كۆلۆن له‌ژنانه‌و ی جگه‌ره له‌هه‌ردو ره‌گه‌ز. شێرپه‌نجه
هیستریا ی كۆچ
واز هێنان له‌جگه‌ره‌كێشان
كێشێكی ته‌ندروستت پێویسته
دوركه‌وتنه‌وه له‌خواردنه‌وه كهولییه‌كان
دو هه‌فته جارێك ئیسماعیل عوسمان ده‌ینوسێت
ی ی كۆ جگه‌ره‌كێش���ان هۆكاری یه‌ك له‌س���ه‌ر چ���وار ی مردنه‌كانی ش���ێرپه‌نجه‌یه ،هه‌روه‌ها هۆكاری توشبون ی سییه‌كان. ی جۆره‌كانی شێرپه‌نجه‌یه به‌تایبه‌ت زۆرینه
ی هه‌تاو خۆپاراسنت له‌تیشك ی ی هه‌یه به‌نه‌خۆش ی هه‌تاوه‌و‌ه ئه‌گه‌ری توش���بون ی تیش���ك مرۆڤ به‌هۆ ێ بكرێت. شێرپه‌نج هی پێست هه‌ر بۆیه پێویسته ئه‌م رێنمایانه جێبه‌ج • دوركه‌وتنه‌وه له تێشكی هه‌تاو له نێوان كاتژمێر 10بۆ 4ئێواره. ی چون ه ی كاڵو له‌كات ی درێژو داپۆش���راوو له‌س���ه‌ركردن • له‌به‌ركردنی جل به‌رهه‌تاو. • به‌كار هێنانی دژه‌خۆر. ی هه‌رخاڵێ���ك ی���ان هه‌ر ی ده‌ركه‌وتن��� • له‌كات��� ی نامۆ له‌س���ه‌ر پێس���ت به‌زوترین كات په‌ڵه‌یه‌ك سه‌ردانی پزیش���ك بكه ،هه‌روه‌ها نابێت هه‌رگیز نه‌چیت���ه به‌ر هه‌ت���او ،چونك ه هه‌تاو پێویس���ت ه بۆدروستكردنی ڤیتامین دی.
له‌سه‌ره‌تای قوتابخانه چاوه‌ڕێی ئه‌م به 4هه‌نگاو چاوت هه‌ڵسوكه‌وتانه له‌منداڵه‌كه‌ت بكه :له‌تیشكی كۆمپیوته‌ر بپارێزه:
له‌س����ه‌ره‌تای ده‌س����تپێكردنی قوتابخان ه ره‌نگه هه‌ن����دێ خ����و له‌منداڵه‌كه‌ت به‌دی بكه‌ی����ت ،ئه‌مه زۆر به‌ئاس����ایی وه‌ربگره‌و هه‌وڵبده ژیرانه مامه‌ڵ����هی لهگهڵ بكه‌یت كاتێك ئه‌م هه‌ڵسوكه‌وتانه‌ی كرد. .1نه‌بونی مه‌زاج الی منداڵه‌كه‌ت هه‌ندێ جار منداڵ له‌سه‌ره‌تای كردنه‌وه ی قوتابخان����هو به‌تایبه‌ت����ی ئ����هو مندااڵنه‌ی یه‌كه‌م ساڵی خوێندنیانه هه‌ست ده‌كه‌یت منداڵه‌ك����ه‌ت مه‌زاج����ی نیه هه‌ن����دێ جار بێتاقه‌ت����ه یان ت����وڕه ئه‌بێت ی����ان بیانو ده‌گرێت.ئ����ه‌م حاڵه‌تانه ئاس����اییه چونكه چه‌ن����د مانگێك����ه له‌ماڵه‌وه‌ی����هو دره‌نگ هه‌س����تاوه له‌خه‌و و ئه‌رك����ی قوتابخانه‌ی نهبوه ،بۆیه پێویسته لهسهر ئێوه‌ی باوان به‌هێمنی مامه‌ڵه‌ی لهگهڵ بكه‌ن‌و تێبگه‌ن ك����ه ئ����هوه ئاس����اییه به‌ماوه‌یه‌كی كورت نامێنێت. .2خۆنه‌خۆش خستن
هه‌ن����دێ جار منداڵ هه‌رله‌ش����ه‌وه‌وه خۆی نه‌خ����ۆش ده‌خ����ات بۆئ����ه‌وه‌ی نه‌چێت بۆ قوتابخانه ،تۆ ئه‌مه به‌ئاس����ایی وه‌ربگره چونك����ه ئه‌و ده‌یه‌وێت ب����هو بیانوه له‌ماڵ بمێنیته‌وه‌و نه‌چێته قوتابخانه ،لێی توه‌ره مه‌به پێیبڵی ئهوه نه‌خۆش����ی نیه كه تۆ باسی ده‌كه‌یت به‌ڵكو هیالكیه‌و له‌سه‌ره‌تای هه‌مو كارێك وایه دواتر رادێت له‌س����ه‌ری، هه‌روه‌ها پێی بڵی كه منیش له‌س����ه‌ره‌تای كاركردنمه‌وه وابوم ئێستا راهاتوم. .3نه‌مانی ئاره‌زوی خواردن هه‌ن����دێ من����داڵ ل����هو ماوه‌یه ئ����اره‌زوی خواردنیان نامێنێت ،ئه‌ویش ده‌گه‌ڕێته‌وه ب����ۆ ئه‌و په‌س����تانه ده‌رونییه ك����ه به‌هۆی زو هه‌س����تان له‌خ����ه‌وی به‌یان����یو ئه‌ركی قوتابخانه‌و ناسینی هاوڕێ‌‌و خه‌ڵكی نوێ‌‌و كه‌ش����ێكی جیاواز له‌ماڵ����هوه روده‌ده‌ن. هه‌وڵبده زۆری لێنه‌كه‌ی نان بخوات به‌ڵكو ژه‌مه‌كان����ی زی����اد بكه‌و خواردن����ی كه‌می بده‌رێ‌‌و می����وه‌ی پێش نانخواردنی بده‌رێ
ئامۆژگاریی هه‌فته
ژه‌می نانخواردنی به‌یانیان له‌بیرمه‌كه ی خ���ۆراك ئام���اژه ی ب���وار پس���پۆران ی به‌وه‌ده‌كه‌ن كه پێویس���ت ه نانی به‌یان بخورێ���تو به‌هی���چ ش���ێوه‌یه‌ك له‌بیر ی نه‌كرێ���ت ،چونك���ه م���رۆڤ به‌درێژای خه‌وتن له‌ش���ه‌ودا به‌بێ نان ئه‌مێنیته‌و‌ه ی ی به‌وز‌ه هه‌ی ه بۆ ئهوه هه‌ربۆیه پێویست چاالك بێتهوه بیرو هۆش���ی باش بێت له‌به‌یانیاندا ئه‌م ژه‌مه‌ت له‌بیرنه‌چێت.
بۆ ئهوهی ئاره‌زوی خواردنی بكرێته‌وه. .4قه‌بزی له‌س����ه‌ره‌تای ده‌س����تپێكردنی قوتابخانه به‌هۆی په‌ستانه ده‌رونیه‌كان‌و گۆڕانكاری له‌كاتی خ����واردن ،منداڵ توش����ی قه‌بزی ئه‌بێت‌و كاتێكی ده‌وێت بۆ ئهوهی ئاسایی ببێته‌وه ،هه‌ر بۆی����ه وا له‌منداڵه‌كه‌ت بكه رۆژانه ئاو زۆر بخواته‌وه به‌تایبه‌تی له‌كاتی قوتابخانه ،هه‌روه‌ها میوه‌و س����ه‌وزه‌ی زۆر بده‌رێ. .5گله‌وگازنده‌ی زۆر هه‌ندێ ج����ار من����داڵ گله‌وگازنده‌ی زۆری هه‌ی����ه له‌ده‌وروبه‌ره‌ك����ه ی له‌ماموس����تاو هاورێكان����ی له‌كورس����یو پۆله‌ك����ه‌ی‌‌و گۆڕه‌پانی قوتابخانه‌كه ،پێویسته تۆ گوێ له‌گله‌یه‌كان����ی بگری����تو تێیبگه‌یه‌نیت كه ئه‌وانه ش����تی ئاس����ایین‌و گله‌ییه‌كانی زۆر ساده‌ن‌و هه‌مو ئه‌و شتانه‌ی الی منداڵه‌كه‌ت قورسه بۆی ئاسان بكه‌ره‌وه.
تیش���كی كۆمپیوت���ه‌ر یه‌كێك���ه ل���هو تیش���كانه‌ی ك���ه له‌كات���ی زۆر مانه‌و‌ه ی بۆ چاو ی ناڕه‌حه‌ت به‌الیه‌وه ئه‌بێت ه هۆ و پاشان هیالك بونی ،بۆیه ده‌توانیت به‌م رێگ ه ئاساییان ه پشویه‌ك به‌چاوت بده‌یت. ه���ه‌ر كاتژمێرێ���ك مانه‌و‌ه .1 به‌س���ه‌ر كۆمپیوته‌ره‌و‌ه پێویس���ت ه 5 خول���ه‌ك پش���و به‌چاوه‌كان���ت بده‌ی، ی خاڵێك دور ئه‌ویش به‌س���ه‌یر كردن��� له‌ناو ژوره‌كه‌ت‌و ته‌ركیز كردنه‌س���ه‌ری، هه‌روه‌ها ده‌توانیت جاروبار چاوه‌كانت
دابخه‌یت بۆ چه‌ند خوله‌كێكی كه‌م. ی نێوان تۆو باشتر وای ه دور .2 ی كۆمپیوته‌ره‌كه‌ت 50بۆ 80سم شاشه بێت. ی دڵنیاب��� ه له‌پاكی شاش���ه .3 كۆمپیوته‌ره‌ك���ه‌ت له‌هیچ په‌ڵه‌یه‌ك یان هیچ جێپه‌نجه‌یه‌ك. ئ���هو نوس���ینه‌ی ك��� ه .4 ده‌یخوێنیت���هوه ب���ا به‌فۆنت���ی گهوره بنوس���رێن‌و به‌خه‌ت���ی ره‌ش دوات���ر ی بگۆڕه ئه‌گه‌ر ویستت. ره‌نگه‌ك ه
ی ته‌ندروست دڵخۆشن كه‌سان
برینی ناوده‌م
ی دڵخۆشن‌و له‌ژیان رازین ،ته‌ندروستیان ئه‌و كه‌سان ه ی باشتره‌و كه‌متر نه‌خۆش ده‌كه‌ون‌و زیاتر هه‌ست به‌چاالك ده‌كه‌ن‌و ته‌مه‌نیان درێژتره‌و دره‌نگتر پیرده‌بن به‌به‌راورد به‌و كه‌سان هی له‌ژیان ناڕازین‌و بێزارن لێی.
ی هه‌مو ی برینی ناوده‌م .ئه‌م حاڵه‌ت ه توش��� هۆكاره‌كان��� ی ئه‌م ێ جیاوازی ره‌گ���ه‌ز .هۆكار ته‌مه‌نێ���ك ده‌بێت���هوه به‌ب نه‌خۆش���ییه به‌رونی دیاری نه‌كراوه ،په‌س���تان ه ده‌رونیه‌كان ی ی تر ی هۆكارێك هۆكارێكن ،پاكنه‌كردنه‌و‌هی دان‌و نه‌شۆردن برینی ناو ده‌من.
یه‌كێ���ك ل���هو دیاردان���هی ك��� ه رو ی له‌كۆمه‌ڵگ���هی ك���وردی ك���ردوه كۆچ ی هاونیش���تیمانیانی ئ���ه‌م واڵته‌یه ،گه‌ران ه ب���ه‌دوای نیش���مانێكی دیك���ه ،ك���ۆچ له‌روانگه‌ی سۆسیۆلۆژیاكه‌یه‌و‌ه پشتكردن ه نیشتمان‌و رۆش���تنه به‌ره‌و نیشتمانێكی دیك���هو وازهێنان ه له‌شوناس���ی خۆیه‌ت ی م���رۆڤ‌و گه‌ڕانه ب���ه‌دوای شوناس���ێك ی دیكه‌دا ،تێكشان ی سنوره‌كان ی نیشتمان‌و رۆش���تنه به‌ره‌و س���نوری نیش���تمانێك ی دیكه‌و هه‌روه‌ها تێكش���كان ی یوتۆپیاكان ی جیۆپۆلۆتیكا ی سیاسیه. ك���ۆچ م���رۆڤ له‌ش���وێنهوه ده‌گۆڕێت ب���ۆ ناش���وێن( ،ش���وێن) به‌مان���ا سۆس���یۆلۆژیه‌كه‌ی ئ���هو جێگایه‌ی���ه ك ه مرۆڤه‌كان ی تێدا له‌دایك ده‌بن‌و شوناس ی زمان‌و نه‌ته‌وه‌ی خۆیانی تێدا وه‌رده‌گرن، (ناشوێن) ئه‌و جێگایه‌یه‌كه تیایدا مرۆڤ له‌رو ی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه نامۆیه‌و له‌وێ هه‌مو جوانیه‌كانی ژیان ب���هو مرۆڤانه ی كۆچ ی بۆ ده‌كه‌ن نام���ۆ ده‌بن ،به‌وته‌ی به‌ختیار عه‌ل���ی" مرۆڤ ده‌بێت���ه ماوكلی‌و ده‌بێت فێری ژیان ی دارستان بێت". ئه‌گ���ه‌ر له‌روانگ���ه ی ته‌ندروس���تیهوه س���ه‌یر ی كۆچ بكه‌ن ،ئه‌وا من به‌هیستریا ناوی ده‌به‌م ،هیس���تریایه‌ك كه سه‌رجه‌م ده‌رون ی تاكه‌كان ی كۆمه‌ڵگای گرتوه‌ته‌وه، كۆمه‌ڵگه‌ی توش���ی په‌تایه‌كی كوشنده‌ی ده‌رونی كردوه ،هه‌میشه‌ش چیرۆكه‌كان ی گه‌یش���تنی مرۆڤه‌كان ب���ۆ واڵتانی دیك ه بۆت ه چیرۆكی ناو ك���ۆڕو كۆبونه‌وه‌كان‌و وێردی س���ه‌ر زمانی هاواڵتی���ان ،تانه‌ت گیانله‌ده‌ستدانی مرۆڤه‌كان وه‌ك سمبوڵ‌و رۆحی یاخیبون وێناده‌كرێت وه‌ك هه‌ڵهاتن له‌ده‌س���ت جه‌ورو س���ته‌م ،هه‌میش���ه‌ش تاكه‌كان ی كۆمه‌ڵگا وه‌ك قوربانی نمایش ده‌كرێن. نه‌خۆش���ی هیس���تریا ك���ه د.ئه‌فرام به‌ته‌نگ���ژه ی هه‌واڵه‌كراو ن���اوی ده‌بات، فش���ارێك ی ده‌رونیه ك��� ه هه‌واڵ ه ده‌كرێت یان ده‌گوێزرێته‌و‌ه بۆ له‌ده‌ستدان ی توانا ی جه‌سته‌یی‌و ئاماژه ده‌به‌خشێت به‌نه‌خۆش ی ده‌ماری ،ده‌بێت نیشانه‌كانی كاربكات ه سه‌ر توانایی پیش���ه‌یی‌‌و كۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌وكات نه‌خۆشه‌كه به‌نه‌خۆش داده‌نرێت. ئ���ه‌م نه‌خۆش���یه ئه‌گ���ه‌ر له‌روانگه ی سۆس���یۆلۆژیاوه باس���ی لێ���وه بكرێت بگوێزرێت���هوه ب���ۆ ن���او پێكهاته‌كان��� ی كۆمه‌ڵگا ئهوه ده‌ركه‌وتنی ئه‌م نه‌خۆشی ه په‌یوه‌ندیدار ده‌بێ���ت به‌گرفت ی ده‌رونی‌‌و كۆمه‌اڵیه‌تی و فش���ار ی توند ك ه له‌پشت سه‌رهه‌ڵدان ی حاڵه‌ته‌كه‌وه‌یه‌و به‌ماوه‌یه‌ك ی كورت روداو و كۆمه‌ڵگا ناتوانێت بڕیار ی ته‌ندروست بدات له‌پرس���ه جیاوازه‌كان ی دیكه‌دا به‌خێراش ناتوانێ���ت بنبڕبكرێت پێچه‌وانه‌ی نه‌خۆشی هیستریایی كه‌س ی ك ه له‌ماوه‌یه‌ك ی كه‌مدا نه‌خۆش���ه‌كه چاك ده‌بێته‌وه. بیركردنه‌وه‌ی تاكه‌كان ی كۆمه‌ڵگا له‌كۆچ په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌و كێش���ه كه‌ڵكه‌بوانه ی ك ه له‌م���اوه‌ی چه‌ندین س���اڵ ی رابردوودا له‌كۆمه‌ڵ���گادا روی���ان داوه ،بوه‌ته هۆ ی كه‌ڵه‌كه‌بون ی له‌ن���اخ‌و ده‌رون ی تاكه‌كان ی كۆمه‌ڵ���گادا حاڵه‌تێكی تون���دی ده‌رون ی بۆ تاكه‌كان ی كۆمه‌ڵگا دروس���ت كردوهو ده‌رچون له‌و كێشانه‌ش گه‌لێك به‌ئه‌سته‌م داده‌نرێت ،ئ���ه‌وه‌ش وایكردوه بۆ ئهوه ی ئ���هو كێش���انه له‌یادبكات له‌ش���وێنهوه ڕو بكات���هوه ناش���وێن‌و وه‌ك حاڵه‌تێك ی رزگاربون‌و هه‌ڵهاتن ل���هو دۆخه ده‌رونی ه خراپه‌ی ك ه روبه‌ڕوی بوه‌ته‌وه. زۆرجار له‌و كۆمه‌ڵگایانه‌ی كه ئه‌م جۆره قه‌یران ه كۆمه‌اڵیه‌تیانه تیایاندا روده‌دات، قه‌یران���ی ده‌رونی قوڵتری���ش دوا ی ئه‌م كاره‌ساته دروست ده‌كات كه له‌روانگه ی ده‌رونیه‌وه پێیده‌وترێت ()burn out سوتانه‌وه ی ده‌رونی ،ئه‌وه‌ش واده‌كات ك ه هه‌مو ئه‌و كه‌سانه ی له‌ناو كاره‌ساته‌كه‌دان‌و ئه‌وانه‌ش���ی ئه‌ندامێك���ی ئ���هو خێزانه‌ن روبه‌ڕوی مه‌ترس���ی له‌ناوچون ده‌بنه‌وه‌و توش���ی حه‌ڵه‌تی (س���ۆزداری زۆر توند) یان (رقی زۆر تون���د) ده‌بنه‌وه ،له‌كات ی بینین ی ئه‌و وێن���هو ڤیدیۆو ناوبردنی ئه‌و دیارده‌ی���ه‌دا یان رقێك��� ی توند ده‌رونیان داده‌گرێت یان حاڵه‌تی سۆزداری‌‌و گریان له‌ناخیان���دا په‌نگ ده‌خوات���هوه ،ئه‌وه‌ش ده‌رونی تاكه‌كانیش توش���ی ش���پرزه‌ی خراپ ده‌كات. ئ���ه‌وه‌ی لێ���ره‌دا گرنگ��� ه ئه‌وه‌یه ك ه ریكخراوه‌كان ی مافی مروف له‌كوردستانداو لیژن���هی ماف���ی م���رۆڤ له‌په‌رله‌مان��� ی كوردستان ئه‌م پرسه بوروژێنێت تاوه‌كو له‌ڕو ی ده‌رونیه‌وه ئه‌م هیس���تریای ه خاو بكاته‌وه كۆمه‌ڵگا به‌ره‌و هه‌ڵدێری گهوره نه‌بات.
16
xwendn.awene@gmail.com
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
خوێندن
به‌هه‌مان گرفته‌کانی رابردوهوه ئەمڕۆ ساڵی نوێی خوێندن ده‌ستپێده‌کات ملیۆنێک‌و 700هەزار خوێندكار‌و 121هەزار مامۆستا ده‌گه‌ڕێنه‌وه خوێندنگاکان ئا :سروە جەمال لەوكاتەی جل‌وبەرگی قوتابخانەی كڕیوە ڕۆژانە دوجار تاقی دەكاتەوە"،ئەوە كەی قوتابخانە دەكرێتەوە؟" ئەوه ئه‌و پرسیارەیەكە ڕۆژانە چەندین جار "ساز"ی تەمەن 6ساڵ له‌دایكی دەكات .ئەو هەمیشە خۆشحاڵەوبەردەوام خەریكی رەسمگرتنە بەجل‌وبەرگە نوێیەكەیەوە كە عەزیەكی رەساسی‌و كراسێكی سپییە، ساز كە نەیدەتوانی لەشوێنی خۆی بوەستێت ،ده‌یوت "زۆر حەزم لەمەكتەبە". ئه‌م���ڕۆ له‌قوتابخانه‌یه‌ک���ی گون���دی داریکه‌لی شاری س���لێمانی ،یه‌که‌م زه‌نگی ده‌ستپێکردنی ساڵی نوێی خوێندن له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تیی په‌روه‌ده‌ی سلێمانی لێده‌درێت .س���ااڵنە قوتابخانەكان لەیەكەم ڕۆژی دەستپێكردنی دەوامەوە پێشوازی لەو مندااڵنە دەكەن كە دەچنە پۆلی یەكەم‌و تا ماوەی مانگێ���ك بەبەردەوامی هەوڵدەدەن كە فش���اری دەرونییان كەمبكەنەوەو ڕابێن لەگەل ڕەوشی نوێدا. پەش���ێو مەجی���د ،پس���پۆڕی ب���واری پەروەردە لهوبارهیهوه دەڵێت"ناتوانم بڵێم ئەو ژینگەیەی كە لەقوتابخانە گشتییەكانی كوردستان هەن وەاڵمدەرەوەی خۆشحاڵی‌و گوڕوتین‌و ئومێدەكانی مندااڵنن". ئ���هو پێی وایه که بۆ هه‌ر قوتابخانه‌یه‌ك ك���ه ببێت���ه وه‌اڵم���ده‌ره‌وه‌ی خۆش���یو پێش���بینی‌و ئومێده‌كانی من���دااڵن ،ده‌بێ ئیش له‌س���ه‌ر هه‌ر س���ێ الیه‌نی (مه‌نهه‌ج‌و مامۆستاو پێداگۆجی) بكات" ،ئێمه له‌هه‌ر سێ الیه‌نه بناغه‌ییه‌كه‌ی په‌روره‌ده كێشه‌و كه‌م‌وكوڕیمان هه‌یه". ئه‌و ش���اره‌زایه‌ی بواری په‌روه‌رده ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات که ئ���هو زه‌مینه‌و ژینگه‌یه له‌قوتابخانه‌كانی ئێمه‌دا هه‌ن" ،زه‌مینه‌یه‌ك نین بۆ من���دااڵن‌و فێراخوازان تێیدا بتوانن بێ شه‌رم‌و ترس توانا شاره‌وه‌كانی خۆیان ده‌رخه‌ن .له‌كاتێك���دا ئامانجی قوتابخانه‌و په‌روه‌رده ڕێگه خۆش���كردنه بۆ نه‌هێشتنی ت���رس‌و ش���ه‌رم ل���ه‌الی منداڵ‌و ئ���اودان‌و ڕێگه‌دان���ه به‌ده‌رکه‌وتنی بون���ی ئه‌و توانا شاراوانەیە‌یان".
ئەگەر پالن‌و بەدواداچون هەبێت نابێت بەپاشاگەردانی لەچاپكردنی كتێب‌و گۆڕینی پڕۆگرامەكاندا كە سااڵنە دوبارە دەبنەوە پۆلێکی خوێندن دواكەوتنی كتێب‌و چاپكردنی لەالیەن كۆمپانیا بیانیەكانەوە یه‌کێک له‌و کێش���انه‌ی هه‌مو ساڵێک ڕوبه‌ڕوی فێرخوازان ده‌بێته‌وه ،که‌میی‌و دره‌نگ که‌وتنی کتێبه له‌خوێندنگاکاندا. بەڕێوه‌ب���ەری كۆگاكان���ی پەروەردەی ڕۆژئ���اوا ،محەم���ەد ڕەش���ید می���رە لەب���ارەی ئامادەكارییەكانی وەزارەت بۆ دابینكردنی كتێب باسی لەوەكرد كتێبی تەواوی قۆناغەكانی خوێندن نەگەیشتۆتە كۆگاكانی پەروەردەو ئاماژەی بەوەشكرد كە بڕی كتێبی هاتو لە %50یە. ئ���هو به‌ڕێوه‌ب���ه‌ره قه‌یرانه‌کان���ی كوردستان بەهۆکاری سەرەكی دادەنێت‌و دەڵێت"نەبونی پالن شكس���تی سەرەكی هەم���و كارێك���ە لەبەرئەوەیە حكومەتی هەرێ���م كارگێڕییەك���ی س���ەركەوتویان نییە ،ئەگ���ەر پالن‌و بەدواداچون هەبێت نابێ���ت بەپاش���اگەردانی لەچاپكردن���ی كتێب‌و گۆڕینی پڕۆگرامەكاندا كەسااڵنە دوبارەدەبنەوە". له‌ب���اره‌ی گرێبه‌س���تی چاپکردن���ی
ڕەچاوی ئەوە بكرێت كە سااڵنە ژمارەی خوێندكار‌و قوتابی زیاد دەكات". وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە ئاشکرای ک���رد که تا ئێس���تا ل���ە 80%پەرتوك گەیشتوەتە كۆگاكان‌وئەو ڕێژەیەی تریش بەدڵنییایی���ەوە لەم���اوەی ئەم هەفتەیە بەسەر هەمویاندا دابەشدەكرێت.
کتێبه‌کانیش���هوه ده‌ڵێ���ت "وەك ه���ەر تاكێكی ئ���ەم كوردس���تانە ئاگادارنین لەگرێبەس���تو چۆنیەت���ی چاپكردن���ی كتێبەكان‌و بەرپرسیاریەتیەكەشی وەك هەر بەرپرسیاریەتیەكی تر ونە". هه‌روه‌ه���ا وتەبێ���ژی وەزارەت���ی پەروەردە،فاتی���ح مەول���ەوی زادە له‌وباره‌ی���هوه ڕایگەیان���د "هەوڵمانداوە مامۆستای نوێ دانامه‌زرێن لەڕێگەی تەندەرەوە بۆ ئەو كۆمپانیایانەی یه‌کێکی دیکه له‌کێشه‌کانی په‌روه‌رده، كە دەرچون ئەو كتێبانە چاپ بكرێت". وتیش���ی "هەم���ووزه‌ی چاپخانەكان���ی که‌می���ی مامۆستایه،مامۆس���تا داناک���ه كوردستان ناتوانێت %5تا %7ی پەرتوك بەڕێوب���ەری خوێندنگایه‌که ،ئاش���کرای لەكوردستاندا دابین بكات،بۆیە ناچارین ده‌کات ک���ه تائێس���تا ب���ۆ چ���وار وانه مامۆس���تای نیی���ەو بەگوت���ەی خ���ۆی پەنا بۆ كۆمپانیای دەرەوە بەرین". بەڕێوب���ەری كۆگاكانی پ���ەروەردەی بەڵێنی���ان پێداوە مامۆس���تای بۆ دابین ڕۆژئ���اوا ه���ۆكاری كەم���ی كتێ���ب بكەن. لەوبارەی���ەوە جێگ���ری س���ەرۆكی لەقوتابخانەكان���دا ده‌گه‌ڕێت���هوه ب���ۆ "وەزارەتی پ���ەروەردە ک���ه نەیتوانیوە یەكێت���ی مامۆس���تایان،عەتا ئەحم���ەد كار لەس���ەر ئاماری قوتابی‌و خوێندكار ڕەم���ەزان به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئێس���تا ب���كات‌و چاپكردنی كتێب بەپێی ئاماری هەمو دامەزراندن‌و گرێبەستێك ڕاگیراوە س���اڵی خوێندنی 2015-2014كراوە ئەو هەتا گواس���تنەوەش ئەوەش لەپێناوی ئام���ارەش نوێنەكراوەتەوەبەبێ ئەوەی ڕێكخس���تنەوەی میالكاتدا ،جگەلەوەی
سەرپەرش���تیاریهەرچەندبەڕێوەبەرایەتی ەك���ی ئامادەییەكان یەكی���ان گرتوە تا بۆشاییەكان پڕبكەنەوە". هەروەها وتیش���ی "ئێمە داوامانكردوە بەتایب���ەت ب���ۆ وانە زانس���تییەكان كە كێشەمان هەیە بەدامەزراندن‌و گرێبەست چارەسەری بكەن". له‌باره‌ی ئه‌و کێشه‌یه‌شه‌وه وتەبێژه‌که‌ی وەزارەتی پ���ەروەردە ده‌ڵێ���ت "ئەگەر گرێبەست هەبێت بۆ ئێمە باشتر دەبێت، بەاڵمتا ئێس���تا هیچ بەڵێنێ���ك بەئێمە نەدراوە". هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "ئەگەرچی كێش���ەی كەم���ی مامۆس���تا هەیە ب���ەاڵم بەراورد بەسااڵنی تر باشترە چونكە ئێستا نزیكەی ملیۆنێک‌و 7س���ه‌د هه‌زار خوێندكار‌و 7 هه‌زار قوتابخانەو 121هه‌زار مامۆس���تا لەئاستی كوردستان هەبوە بۆیە ماوەی دو س���اڵە لەپەروەردەی���ەك بۆ یەكێكی ترو لەسنوری پارێزگاكان گواستنەوەمان ڕاگرتوە لەپێناو ڕێكخس���تنی میالكات‌و چارەسەری قەیرانی مامۆستا".
"مامۆستایی ئەركێكی دەرونییە" س���اڵی ڕابردو بەهۆی دواكەوتنی موچەی مامۆس���تایان لەچەندین فوتابخانە بایكۆتی هۆڵەكان���ی خوێندنك���را ،مامۆس���تا ئ���اری ئەحمەدک���ه بەڕێوەب���ەری قوتابخانه‌یه‌ک���ه لەوبارەیەوە دەڵێت"بەڕاستی كێشەیە چونكە كاری مامۆستایی ئەركێكی دەرونییە ئەگەر مامۆس���تایەك كێش���ەی دەرونی بۆ دروست بێت ناتوانێت كارەكەی بەتەواوی ئەنجامبدات چونكە ئەوە پەیوەستە بە بژێوی ژیانی خۆی‌و خێزانەكەی بۆیە كێشەیەكی بنەڕەتییە" جێگری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایانعەتا ئەحم���ەد ڕەم���ەزان له‌وباره‌ی���هوه ده‌ڵێت "هەمیشە ئەو گلەییە لەڕێكخراوەكە دەكرێت كە ئێمە بۆچی جگ���ە لەبەیاننامە دەركردن هیچی ترم���ان پێناکرێت ،بەاڵم ئێمە كاتێك س���ەیری بارودۆخ���ی كوردس���تان دەكەین ك���ە گرفتی زۆر گەورە هەی���ەو جگەلەوەش ئ���ەو قەیران���ە هەم���و دەزگاكانی تریش���ی گرتۆتەوە،دەوامڕاگرتن كێش���ە چارەس���ەر ن���اكات‌و دۆخە ك���ە تەحمولی ل���ەوە زیاتر ناكات".
ریکالم
کتێب
) )495سێشه‌مم ه 2015/9/15
لەگرێی خێڵەوە بۆ گۆڕانی نیشتمان
خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی "بەدەم رێگاوە گوڵچنین ،چەند بابەتێکی کۆمەڵناسی" عەبدولخالق یەعقووبی
جیهانی کۆن خەریکی گیاندانەو جیهانی نوێ خەبات دەکات بۆ ئەوەی بێتە نێو گۆڕەپانەوە: ئەم چرکەساتە چرکەساتی دێو‌و دەعباکانە. ئانتۆنیۆ گرامشی
ئەم کتێبه‌هەم خوێنەرەوەی مێژوی گوتاری باوی کوردستانە هەمیش دروستکەری گوتارێکی مۆدێرنی نەتەوەییە کە دواجار هەوڵی باشترکردنی دۆخی هەنوکەی نیشتمان دەدات
وەک لەپێش����ەکیدا "نەوش����یروان مس����تەفا ئەمین" ئاماژەی پێدەدات، کتێبی "ب����ەدەم رێ����گاوە گوڵچنین، چەند بابەتێکی کۆمەڵناسی" (لەمە بەدواوە "گوڵچنین") بۆ وەاڵمدانەوەی ناراس����تەوخۆ ب����ەاڵم وردی ئ����ەم پرسیارانە نوسراوە: "بۆچی هەتا ئێستاش ئەم گرێیە: گرێی خێڵ ،گوند ،ناوچە ،له‌دەروونی مرۆڤ����ی کوردا ئەوەن����دە کاریگەرە، ئەوەن����دە جێگەی ش����انازییە خۆی پێوە هەڵ بکێشێ؟ بۆچ����ی ئەوەن����دەی ئینتیم����ا بۆ گوندەکەی ،ش����ارەکەی ،ناوچەکەی ئەی وروژێن����ێ ،ئەوەندە ئینتیما بۆ نیش����تمانەکەی – کوردس����تان نای خرۆش����ێنێ و ،ئەوەن����دە ئینتیما بۆ تیرەک����ەی ،هۆزەک����ەی ،خێڵەکەی ئ����ەی جولێنێ ئەوەن����دە ئینتیما بۆ نەتەوەکەی – کورد ناوی بزوێنێ؟ بۆچ����ی حیزب����ەکان مەکتەب����ی کۆمەاڵیەت����ی ی����ان دامەزراندوە بۆ بەالداخستنی کێش����ەی کۆمەاڵیەتی ئاڵۆزو خوێناوی له‌کاتێک دا دەزگای قەزایی "پیشەیی" هەیە ".گوڵچنین، ل ١١ لەهێنانەئ����ارای باسوخواس����ی زانس����تیی لەچەش����نی کۆمەڵناسی دواجار هەوڵی باش����ترکردنی دۆخی بەرل����ەوەی جۆری میتۆدو ئاس����تی هەنوکەی نیشتمان دەدات .لەم کورتە مەعریفیی تۆژەر شایانی سەرنج بن ،وتارەدا ،هەوڵدەدەم بەپشتبەس����تن جۆرو شێوازی ئەو پرسیارانە گرینگن بەدوایین بەشی "گوڵچنین"" ،رایەڵەی کە تۆژەر لەدوتوێ����ی لێکۆڵینەوەی پێوەن����دی رۆحی����ی لەتەریقەت����ی خۆی����دا دەیخاتە بەردەس����ت .وەک نەقشبەندیدا ،مەوالنا خالید بەنمونە"، ئالڤین تافلێر ،کۆمەڵناسی ئەمریکی ،خوێندنەوەیەکی خێرا لەسەر شێوازی دەڵێت" ،گەاڵڵەکردنی پرس����یارێکی گوتارناس����یو گوتارسازیی نوسەری "دروست" باش����ترە لەوەاڵمدانەوەی ئەم کتێبه‌ئاراستەی خوێنەر بکەم. س����ەرەتا س����وکەلەنگەرێک لەسەر ه����ەزار پرس����یاری "هەڵە"".بۆی����ە کتێب����ی "گوڵچنین" لەرێ����گای ئەم چەمکی "گوت����ار" ( )discourseبۆ پرس����یارە بەرواڵ����ەت س����ادە بەاڵم رونکردنەوەی مەبەس����تی بەرباس����ی لەراستیدا زۆر گرینگانەوە هەوڵیداوە ئەم خوێندنەوەیە گرینگ‌و پێویستە. بەش����ێک لەهۆکارەکانی دواکەوتویی رەگوڕیش����ەی چەمک����ی discourse کۆمەڵ����گای ک����وردی زەق بکاتەوەو دەگەڕێت����ەوە ب����ۆ س����ەر چاوگ����ی لێیان بتۆژێت����ەوە ،ئەو کۆمەڵگایەی ،discurrereبەوات����ای هەاڵت����ن کە لەس����ۆنگەی خراپتێگەیش����تنی بەئاراستەی جۆراوجۆر .ئەم چەمکە بۆ چەمکی "خێڵ"و "نیش����تمان" تا بەواتای دەرکەوتنی زمان لەپەیڤ یان ئێس����تاش لەالیەک����ەوە گرێی خێڵی نوسیندا بەکاردێت ،بەاڵم لەزانستی نەکراوەت����ەوەو له‌الیەک����ی ت����رەوە جوانکاری����ی کالس����یکدا ،زمان وەک بەئاس����تێکی زۆر نزم����ی ئینتیم����ای جوڵ����ەو کردە ئام����اژەی پێدەکرێت. نەتەوەییەوە دەژیت .کەواتە ،پرسو بەوتەیەک����ی ت����ر ،زم����ان خ����اوەن پرسیاری سەرەکیی ئەم کتێبه‌ئەوەیە پێکهاتەیەک����ی بگ����ۆڕو ناپایەدارەو کە بۆچی کۆمەڵگای کوردی هێشتاش ئ����ەم بگۆڕیی‌و ناپایەدارییەش زادەی نەیتوانی����وە دۆخی ه����زری خێڵەکی گۆڕانکارییەکانی دۆخی کۆمەاڵیەتی، تێپەڕێنێت‌و پ����ێ بنێتە نێو قۆناغی ئاب����وریو کولتوری����ی کۆمەڵگای����ە. ژیانێکی مۆدێرن‌و شارستانییەوە؟ هەربۆیە زاراوەی "گوت����ار" لەزمانی ئەگەرچ����ی "گوڵچنی����ن" کتێبێکی کوردیدا بۆ discourseزۆر نابەجێ ئاکادمیک‌و پشتئەس����تور بەتیۆرییە نییە ،ئەگەرچی پڕبەپێستیش نییە، دیارەکانی زانس����تی کۆمەڵناسی ،چ لەس����ۆنگەی ئەوەی گوت����ەو پەیڤ کالس����یک‌و چ مۆدێ����رن ،نییە ،بەاڵم کە بەش����ێکن لەزم����ان لەزاراوەکەدا تێڕوانین‌و هەڵسوکەوتی نوسەر لەگەڵ ئامادەی����ە .گوت����ار ،وەک جوڵ����ەو بابەتەکە خاوەن مەنتیقێکی زانستییە؛ کردەی زمان ،بۆی هەیە هەم بابەتی پرس����یارە س����ەرەکییەکانی ئ����ەم تۆژین����ەوە بێت ،هەمی����ش ئامانجی کتێبه(ئەوانەی لەسەرەوە ئاماژەمان تۆژین����ەوە ،وەک چۆن لە"گوڵچنین" پێدا) رون‌و مشتومڕهەڵگرو هەڵقواڵو بابەت����ی تۆژینەوەکە ش����یکردنەوەی لەواقیع����ی کۆمەڵ����گای کوردین����ە ،گوت����اری گرێ����ی خێڵ����ە الی تاک‌و دابەش����کاریی بابەت����ەکان بەپێ����ی کۆمەڵگای کوردی‌و ئامانج سڕینەوەی پێداویس����تیی مەوزوعیی کتێبەکەیە ،ئ����ەو گوت����ارە ب����اوەو هێنانەئارای زمانی نوس����ەر ش����ەفاف‌و س����ادەو گوتاری گۆڕانە لەپێناوی دروستکرنی رەوانەو لەش����وێنی پێویس����ت پشت ئینتیمایەک����ی بەرزی نیش����تمانیدا. بەکۆمەڵێک س����ەرچاوەی جۆراوجۆر لەس����ۆنگەی ئ����ەوەی چەمکی گوتار بەستراوە .خاڵی هەرە گرینگ ئەوەیە روی لەپرۆس����ە کۆمەاڵیەتییەکان����ەو کە "گوڵچنین" لەرێگای خوێندنەوەی ئ����ەم پرۆس����انەش خوڵقێن����ەری مێ����ژوی کەم����وزۆر هاوچەرخ����ی وات����ان ،بۆی����ە گوت����اری جۆراوجۆر کوردستان (له‌دواس����ااڵنی سەدەی خوڵقێن����ەری وات����ای جۆراوجۆرن. نۆزدەوە تا هەنوکە)و نمونەهێنانەوە لەهەم����ان کاتدا ،گوت����ار بیچمدەری لەپێکهاتە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگای جیهانبینیی����ەکان‌و پەیوەندیی����ە کۆمەاڵیەتییەکان����ن. کوردییەوە (پێکهاتەی کۆمەاڵیەتی ،سیاس����یو سیاس����ی ،خێڵەکی ،ئاین����یو هتد) میش����ل فۆکو پێیوای����ە ،گوتارەکان هەوڵ����ی ئەوە دەدات کە چەش����نێک کۆمەڵێک کردەن کە بەش����ێوەیەکی گوتار چێ ب����کات :گوتاری تێپەڕین سیستەماتیک بیچم بەکۆمەڵێک بابەت لەگرێی خێڵەوە بۆ گۆڕانی نیشتمان .دەدەن کە خۆیان قس����ە دەکەن... بەوتەیەک����ی ت����ر ،ئ����ەم کتێبه‌هەم گوتارەکان لەسەر بابەتەکان نادوێن؛ خوێنەرەوەی مێ����ژوی گوتاری باوی ئ����ەوان دروس����تکەری بابەتەکان����ن‌و کوردس����تانە ،هەمیش دروستکەری لەپرۆس����ەی ئ����ەم دروس����تکردنەدا گوتارێک����ی مۆدێرن����ی نەتەوەییە کە دەستتێوەردانی خۆیان دەشارنەوە.
لەم گۆشەنیگایەوە ،دەتوانین بڵێین، کتێبی "گوڵچنی����ن" جەخت دەکاتە سەر خوێندنەوەیەکی گوتاریی روداوە مێژوییەکان����ی کۆمەڵ����گای کوردی‌و ل����ەم رێگایەوە ش����ێوازە جۆراوجۆرو دیاریکردن����ی زمانناس����ییەکانی ناس����نامەی تاک‌و کۆمەڵگای کوردی لەهەن����اوی گوتاری خێڵ����دا دیاری‌و دەستنێش����ان دەکات .هەربۆی����ە، روبەڕوبونەوەی روکەشیانەو سۆزدارانە لەگەڵ ناسنامەی کوردی لەم کتێبەدا جێگەو پێگەی نیی����ەو خوێندنەوەی نوس����ەر ب����ۆ بابەتە بەرباس����ەکانی خوێندنەوەیە بەئاراستەی لێکدانەوەی گوت����اری ()discourse analysis بەپشتبەس����تن بەتەتەڵەکردن����ی زمانناس����انە (گەڕانەوە ب����ۆ پەندو قسەی نەستەق‌و پەندی پێشینیانی کوردی)و شیکردنەوەی مێژوگەرایانە (گەڕان����ەوە ب����ۆ روداوەکانی مێژوی هاوچەرخی کوردستان). وێدەچێ����ت بنەمای تێگەیش����تنی نوس����ەری "گوڵچنین" بۆ پشتبەستن بەش����یکردنەوەی بەش����ێک لەمێژوی ک����وردو ئاوڕدان����ەوەی بەردەوام����ی ب����ۆ پێدراوەکان����ی زمان����ی کوردی (لەدوتوێی پەندو قسەی نەستەقدا) لەسەر ئەو بیرۆکەیە دامەزرابێت کە زمان هەموکات نەک لەپانتایی مێژو بەڵکو لەپانتایی گوتاردا بەکاردێت. ئەم بیرۆکەیە بەواتای ئەوە دێت کە بکەری زمان هەمو کات لەقەڵەمڕەوی گوتاردا بەسەر دەبات‌و گەڕانەوەشی بۆ مێژو لەبازنەی گوتارو شرۆڤەکانی خۆی����دا قەتیس دەمێنێ����ت .کەواتە، زاڵبونی گوتاری بکەری زمان بەسەر هەرێم����ی مێ����ژودا تایبەتمەندییەکی گوتاری بەمێ����ژو دەدات .بۆیە مێژو خاوەن����ی جەوه����ەرو سروش����تێکی دیاریک����راوو نەگۆڕ نیی����ە کە قابیلی دۆزینەوە بێ����ت ،بەڵکو مێژو رەنگ‌و رواڵەتی ئ����ەو گوتارە وەخۆ دەگرێت کە راڤ����ەکاری مێ����ژو هەڵیدەگرێت. لەب����ەر ئەمەی����ە ک����ە وێدەچێ����ت نوس����ەری "گوڵچنین" لەدو الیەنەوە کەڵک لەمێژوی ئەم س����ەد ،دوسەد س����اڵەی دوایی کورد ب����ۆ ئامانجی کتێبەک����ەی وەردەگرێ����ت :یەکەم، ئ����ەو روداوانە لەمێ����ژوی کۆمەڵگای کوردی هەڵدەبژێرێت کە پاساودەری هەڵسوکەوتەکانی هەنوکەی ئەندامانی ئەو کۆمەڵگای����ە بێت ("بۆچی هەتا ئێس����تاش ئەم گرێی����ە :گرێی خێڵ، گون����د ،ناوچ����ە ،لەدەرون����ی مرۆڤی کوردا ئەوەن����دە کاریگەرە ،ئەوەندە جێگەی ش����انازییە خۆی پێوە هەڵ بکێش����ێ؟") .بۆ نمونە ،بەش����ێکی
بەرچ����اوی "گوڵچنی����ن" (نیزیکەی ١٠٠الپ����ەڕە) ب����ۆ ش����یکردنەوەی کەس����ایەتی‌و ژیانی مەوالن����ا خالید نەقش����بەندی تەرخانکراوە ،کە ئەمە خۆی س����ەلمێنەری ئەوەیە نوس����ەر رەفتاری هەنوکەی زۆرینەی تاکەکانی کۆمەڵگای کوردی رەچاو کردوە ،کە تا ئێس����تاش لەس����ەر باوەڕی ئاینی دامەزراوە. دوه����ەم ،نوس����ەر روداوە مێژوییە کتێبەک����ەی هەڵبژێردراوەکان����ی بەش����ێوەیەک ،ئەگەرچ����ی خێ����راو ناڕاس����تەوخۆ ،ش����رۆڤە دەکات کە دواج����ار لەخزمەت����ی س����ڕینەوەی گوتاری "باو‌و ناکارا"ی خێڵساالری‌و هێنانەئ����ارای گوت����اری "مۆدێ����رن‌و بەکار"ی نەتەوەخوازیدا بێت ("بۆچی حیزب����ەکان مەکتەب����ی کۆمەاڵیەتی ی����ان دامەزراندوە بۆ بەالداخس����تنی کێشەی کۆمەاڵیەتی ئاڵۆزو خوێناوی لەکاتێکدا دەزگای قەزایی "پیشەیی" هەی����ە؟") .بۆ وێنە ،ه����ەر لەبابەت ژیان‌و کەس����ایەتیی مەوالن����ا خالید نەقشبەندی ،کاتێک نوسەر دەخوازێت ب����اس لەئامان����ج‌و ویس����تی مەوالنا ب����کات پرس����یارێک دەهێنێتە ئاراوە کە هەڵق����واڵوی گوتاری خۆیەتی بۆ گومانکردن لەو دامودەزگا سیاسیو دینییانەی کە بەناوی خێڵ‌و خوداوە هەوڵی رێکخس����تن‌و مۆبیلیزەکردنی کۆمەڵگا دەدەن: "ئاخۆ ویس����تی ئەو ،کە ئەو هەمو هەوڵەی بۆ داوەو بەرگەی ئەو هەمو گوشارەی گرتوه ،هەر تەنیا پێڕەوی کیت����اب‌و س����وننەتی رەس����ول بوە، یان له‌ژێر چەتری ئیس��ل�امه‌تییه‌کی پاک����دا ئامانجێکی گەورەتری هەبوە، بەاڵم بەه����ۆی مەرگ����ی ناوەختەوە بەرانەگەیەنراوی����ی بردویەتی����ە ژێر گڵ؟" (گوڵچنین ،ل .)٢٥٠ نوس����ەر دوای ش����رۆڤەکردنێکی ک����ورت‌و خێرا لەس����ەر خەلیفەکانی تەریقەت����ی مەوالنا لەپ����اش مەرگی، بەو ئەنجامە دەگات کە: "شێخایەتی تەریقەت لەکوردستاندا بۆتە یەکێ لەشێوەکانی دامەزراندنی سیستەمی دەرەبەگایەتی... ش����ێخانی تەریق����ەت ،ناوبانگیان پەیدا کردوە ،نفوزی دینی یان زیادو دەسەاڵتی دنیایی یان پەیدا کردوە. بونەتە خ����اوەن زەوی‌و ران‌و رەوە. سوڵتانەکانی عوسمانی بۆ بەهێزکردنی دەس����ەاڵتی خۆیان ،به‌تایبەتی دوای کۆتاییهێنان به‌دەس����ەاڵتی میرایەتیە ک����وردەکان ،له‌کوردس����تان یارمەتی بەهێزبون����ی دەس����ەاڵتی ئەوانی����ان داوە .وەق����ف ی����ان ب����ۆ تەرخ����ان
ک����ردون ،موچەیان ب����ۆ بڕیونەتەوە، خانەق����او تەکێ یان بۆ دامەزراندون. کاربەدەستانی حکومەتی رێزیان لی گرتون .بەمانەش پایەی کۆمەاڵیەتی ی����ان بەهێز ب����وە .له‌خێزانی بچوک‌و نەناسراوەوە بون به‌بنەماڵەی فراوان‌و دەساڵتدار( ".گوڵچنین ،ل )٢٥١ لێ����رەدا نوس����ەر مێ����ژوی ژیان‌و کەس����ایەتیی مەوالن����ا خالی����د لەبێژینگ����ی لێکدان����ەوەی گوت����اری خۆی دەدات‌و ب����ەو ئەنجامە دەگات ک����ە تەریقەتەکەی مەوالن����ا خالید، لەرێ����گای خەلیفەکانییەوە ،دواجار دەبێت����ە ی����ەک لەش����ێوازەکانی سیستەمی دەرەبەگایەتی‌و لەخزمەتی دەس����ەاڵتێکی داگیرکەری لەچەشنی دەسەاڵتی عوس����مانیدا دەمینێتەوە. تایبەتمەندیی ئ����ەم خوێندنەوەیەی نوس����ەری "گوڵچنی����ن" لەالیەکەوە ئەوەیە کە ناخوازێت مێژو لەدۆخێکی دابڕاو لەزەینی رەخنەکارانەی خۆی بخوێنێتەوە (واتە ،مێژو لەنێو زەینی خوێنەری مێ����ژودا بونی هەیە ،نەک لەدەرەوەی)و لەالیەکی تریشەوە ئەم خوێندنەوەیە لەخزم����ەت گوتارێکی مۆدێڕن����ی لەچەش����نی گوت����اری س����ەروەریی نەتەوەیی دایە (واتە، گوتارێ����ک کە پەیوەندی����ی بەبواری گش����تیی { }public sphereژیانی مرۆڤی ک����وردەوە هەیە لەچەش����نی ئازادی‌و دیموکراس����یو چارەنوس����ی نەتەوەیی). خاڵێکی تری شایستەی ئاوڕلێدانەوە لەم کتێبەدا کەڵکوەرگرتنی نوس����ەر لەدەقی ئەدەبیاتی زارەکیی کوردییە ب����ۆ پشتڕاس����تکردنەوەی س����ەرنج‌و تێبینییەکانی خۆی لەمەڕ کۆمەڵگای کوردی ،ئەو ش����تەی کە پێشتر وەک تەتەڵەکردنی زمانناسانە بەمەبەستی لێکدانەوەی گوت����اری ئاماژەم پێدا. نوس����ەری "گوڵچنی����ن" ئەدەبیات����ی فۆلکلۆری����ک ،ش����یعری کالس����یکی کوردی‌و پەندو قس����ەی نەستەق بۆ دو مەبەس����ت بەکارهێناوە .یەکەم، بۆ پشتڕاس����تکردنەوەی ئەو کۆمەڵە زاراوەیەی کە لەبواری کۆمەڵناسیدا بۆ بابەتگەلی کتێبەکەی بەپێویستی زانی����ون .ب����ۆ نمون����ە ،لەبەش����ی "وش����ەوانی"ی "گوڵچنین"دا (ل -١٣ )١٥بۆ ه����ەر زاراوەیەک ک����ە واتاو ناوەرۆکەک����ەی لێکداوەتەوە پش����تی بەهەندێ����ک دەقی ئەدەبیاتی زارەکی یان نووسراو بەس����توە" .نەوشیروان مس����تەفا ئەمی����ن" ،بەپێچەوان����ەی زۆربەی نوس����ەرانی ئاکادیمیکی ئەم بوارە ،بۆ س����اغکردنەوەو داڕشتنی زاراوە تایبەتەکان����ی کۆمەڵناس����ی هەوڵی ن����ەداوە لەزمان����ی بیانییەوە بگەڕێت����ەوە س����ەر زمان����ی کوردی، بەڵکو پێش����ینەو مێژین����ەی زمانی ک����وردی دەکات بەب����ەردی بناغ����ەو لەدەقەکان����ی ئ����ەدەب‌و فۆلکل����ۆری کوردی����دا بەدوای رەگوڕیش����ەی ئەم زاراوانەدا دەگەڕێت .بۆ وێنە ،نوسەر ب����ۆ لێکدان����ەوەی ناوەرۆکی زاراوەی "خێڵ" س����ەرەتا ئاماژە به‌ریش����ەو وات����ای س����ەرەکییەکەی دەکات کە "ئێل>ە ،وشەیەکی تورکی مەغۆلی بەوات����ای :گەل ،کۆمەڵ����ێ خەڵک، گوێڕایەڵیی کەس����ێ ب����ۆ گەورەکەی (گوڵچنین ،ڵ .)١٣تۆژەر پاش����ان ئاماژە بەو دەس����تەواژانە دەکات کە لەزمان����ی کوردیدا ل����ەم زاراوەیەوە دەس����تەواژەی کەوتونەت����ەوە، لەچەش����نی :ئێلی ،ئێلخان ،ئێلچی، ئێلجاڕی ،ئێالت ،ئێالخ .ئینجا نوسەر دێتە س����ەر باس����ی زاراوەی "خێڵ"و بەپشتبەس����تن بەکۆمەڵێ����ک دەقی ئەدەبیاتی کالس����یکی کوردی (هەی دەلیل����ەی رەم هەردەو هەڵەت گێڵ/ هەر س����ەرداری پۆل تەتارانی خێڵ {وەلی دێوانە}) ئەو خاڵە پشتڕاست دەکاتەوە کە "خێڵ" هەمان وش����ەی "ئێل"ەو تەنیا لەسەر زمان گۆکردنی گ����ۆڕاوە .دواجارو پ����اش ئاماژەدان بەچەند دەس����تەواژەی پەیوەندیدار بە"خێ����ڵ" ،وەکو خێڵی حەمە ،بانی خێاڵن ،کانی خێڵ ،س����ەرخێڵ‌و هتد نوس����ەر بۆ خوێنەری رون دەکاتەوە کە لەبابەتەکان����ی کتێبەکەیدا خێڵی لەبری عەشیرەتی عەرەبی‌و ""tribeی ئینگلیزی به‌کارهێناوە (گوڵچنین ،ل .)١٤
»» 19
17
ی ژنه‌پارێزه‌رێك كورد رۆمانێك باڵوده‌كاته‌وه ئا :ئاوێنه تانیا كورد میرزا ،ژنه پارێزهرو نوسه‌ری بواری مافه‌كانی ژنان‌و توندوتیژی دژی ژنان رۆمانێكی به‌ناوی (شۆربای پێاڵو) لهسهر ئه‌ركی خۆی چاپ‌و باڵوكرده‌وه. ئه‌مه یه‌كه‌م ئه‌زمونی نوسه‌ره له‌ب���واری نوس���ینی رۆمان���دا. سه‌باره‌ت به‌ناوه‌ڕۆكی رۆمانه‌كه‌‌و له‌لێدوانێك���ی ب���ۆ ئاوێنه ،تانیا ك���ورد میرزا وت���ی" كاراكته‌ری س���ه‌ره‌كی له‌ڕۆمانه‌كه‌دا ژنێكه به‌ن���اوی (س���ورمه) كه به‌هۆی كێش���ه خێزانیه‌كانیه‌وه گرفتی ده‌رون���ی بۆ دروس���ت ده‌بێت‌و له‌كێشمه‌كێشمێكی به‌رده‌وامدایه لهگهڵ به‌شه ژنیه‌كه‌ی خۆیدا". وتیشی" ڕۆمانه‌كه به‌شێوه‌یه‌كی گش���تی ڕویه‌كی س���ایكۆلۆژی ههیهو س���ه‌رجه‌م كاراكته‌ره‌كان لهگهڵ نیوه(نێر یان مێ)ینه‌كه‌ی خۆیان كێشه‌یان هه‌یه". تانیا ئاماژه بۆ ئهوه ده‌كات كه " گه‌رچی به‌ڕوكه‌ش نه‌خۆش���ی ده‌رون���ی له‌هه‌موو س���وچێكی ڕۆمانه‌ك���ه‌دا به‌دیده‌كرێ���ت، دیوێك���ی ت���ری ڕۆمانه‌ك���ه گه‌شبینی‌و ژیاندۆستیه .سورمه تێده‌كۆش���ێت بۆ خۆشی ژیان‌و ئارام���ی گه‌رچ���ی به‌داماڵینی نیوه‌ی خۆشی بێت". هه‌روه‌ها وتی" به‌شێكی تری ڕۆمانه‌كه باس له‌گرنگی گۆڕینی ش���وێن‌و كاریگه‌ریه‌كانی لهسهر باش���تركردنی ژی���ان ده‌كات. كولت���وری زاڵی كوردس���تان، عه‌یبه‌و ژنكوشتن به‌جه‌سته یان كوشتنی مه‌عنه‌وی دیوێكی تری ناوه‌ڕۆكی ڕۆمانه‌كه‌یه .ڕۆمانه‌كه له‌زاری ژنێك���هوه ده‌گێڕدرێته‌وه به‌ناوی (ب���اران) ئه‌ویش دوای ئهوهی واڵت���هو واڵت ده‌گه‌ڕێت به‌دوای سورمه‌ی هاوڕێیدا ئه‌وجا ده‌س���تده‌كات به‌نوس���ینه‌وه‌ی روداوه‌كان". داهاتی ئ���ه‌م ڕۆمانه له‌الیه‌ن نوس���ه‌ره‌وه به‌خش���راوه ب���هو مندااڵنه‌ی كه به‌رل���ه‌وه‌ی بێنه دونی���اوه باوكیان به‌ده‌س���تی تیرۆرس���تانی داعش گه‌شمه‌رده بون .پاره‌ی چاپی ڕۆمانه‌كه‌ش له‌الی���ه‌ن خانم���ه په‌رله‌مانتار ره‌نگین عه‌بدواڵوه دابینكراوه. تانی���ا كورد می���رزا پارێزهرو نوس���ه‌ری ب���واری مافه‌كان���ی ژنان‌و توندوتی���ژی دژی ژنانه، له‌تاراوگ���ه ده‌ژی .به‌ه���ه‌ردو زمان���ی ك���وردی (س���ۆرانی) و ئینگلی���زی وتار ده‌نوس���ێت، سه‌رجه‌م وتاره‌كانیشی له‌بواری كۆمه‌اڵیه‌تی‌و كێش���ه‌كانی ژنان‌و توندوتیژیدان.
18
تایبه‌ت
) )495سێشه‌ممه 2015/9/15
"ئەو شەوە تەرمی کچەکەم لەباوەش کردو خەوتم"
دایکی کوژراوه‌که راپۆرت :خەدیجە کامەر ،بەشی تورکیی ماڵپەڕی بی بی سی -جزیرە ماڵ���ی جەمیل���ە چاغرگا ،ئ���ەو کچە ١٠ سااڵنەی رۆژی ٧ی ئەیلوول لەبەر دەرگای ماڵەکەی تەقه‌ی لێکراو کوژرا ،بێدەنگییەکی قوڵ دایپۆشیوە. ئەندامانی خێزانەکە لەحەوشەی ماڵەکەدا پێش���وازی ل���ەو میوانانە دەک���ەن ،کە بۆ "سەرەخۆشی" هاتون. جەمیل���ە یەکەمین قوربانی���ی خێزانەکە نیە. ل���ە پێکدادانەکاندا ٧ ،ئەندامی خێزانەکە کوژراون. رەمەزان چاغرگا ،باوکی جەمیلە دەڵێت "ه���ۆکاری مردنەکەیان تۆپێکی ( )١٠٥بوە کە بەر ماڵەکەیان کەوتوە". "خۆم دا بەسەر جەمیلەدا ،کە هەستامەوە بریندار ببو" ب���اوک‌و دایک‌و خوش���ک‌و ب���راو ،پورو خوش���کەزاو فاتمەی کچە ١٠سااڵنەکەی لە تەقینەوەکەدا گیانیان سپاردوە. ئەمین���ە چاغرگا دایک���ی جەمیلە دەڵێت " ٣کچ‌و ٥کوڕم هەبو ٢٣ ،س���اڵ لەمەوبەر کچە گەورەکەم‌و ئێس���تاش کچە بچوکەکەم لەتەمەنی ١٠ساڵیدا گیانی لەدەست دا". "ماڵەکەمان لەش���وێنێکی بەرزدایە .لەناو شاریش���ەوە دەنگی تەقین���ەوەو تەقەیەکی زۆر دەهات .چوینە ب���ەر دەرگا بۆ ئەوەی بزانین چی رودەدا .کتوپڕ دەس���تیان کرد بەتەقکردن لەئێمەش .رامانکردە حەوشەکە. جەمیل���ە لەبەردەمم���دا ک���ەوت .منیش بۆ ئەوەی بیپارێزم لەو گولالنەی بەس���ەرماندا دەبارین ،خۆم فڕێدا بەس���ەر جەمیلەدا .کە
با سەرۆک وەزیران‌و سەرۆک کۆمار بێن کچەکەم ببینن .ئەو منداڵە بچوکە چۆن دەتوانێت تیرۆریست بێت؟ جەنازەی کچەکەم چەند رۆژێکە لەدۆاڵبەکەدایە ،دەبێ دنیا ،عالەم بێن بیبینن‌و بزانن تیرۆریست نەبوە هەس���تامەوە ،بینیم جەمیل���ە بریندار بوە. هاوارمک���ردو داوای یارمەتی���م کرد ،بەاڵم جەمیلە لەباوەشمدا گیانی سپارد". "ئایا منداڵ ،پیر ،دایکی حەوت منداڵ تیرۆریستن؟" "لەباوەشمدا گیانی س���پارد .ئەو شەوە تەرمی کچەکەم گرتە باوەش‌و خەوتم .بەیانی خەنەم دا لەپرچ‌و دەستی .پاشان شتمان‌و کفنمان کرد .بۆ ئ���ەوەی تەرمەکەی خراپ نەبێت ،فرێزەرێکی گەوەرەی شوبراکەممان هێناو کچەکەممان خس���تە ناوی .بەدرێژایی س���ێ رۆژ تەرمی کچەک���ەم لەفرێزەەکەدا مایەوە .پاش���ان پەرلەمانت���ارەکان هاتن‌و بردمان بۆ ساردخانەی نەخۆشخانە. دایک���ی جەمیلە دەڵێت ،بەو قس���ەیەی کە س���ەرۆک وەزیر داود ئۆغلو گوتبوی "لە جزی���رە هیچ مەدەنییەک گیانی لەدەس���ت نەداوە" ،زۆر بریندار بوە: "با س���ەرۆک وەزیران‌و س���ەرۆک کۆمار بێن کچەک���ەم ببینن .ئ���ەو منداڵە بچوکە چۆن دەتوانێت تیرۆریست بێت؟ جەنازەی کچەکەم چەند رۆژێکە لەدۆاڵبەکەدایە ،دەبێ دنیا ،عالەم بێن بیبینن‌و بزانن تیرۆریس���ت
نەبوە .رەنگە لەنێو کوژراوەکاندا پەکەکەش هەبێت ،نازانم ،بەاڵم منداڵێکی ١٠س���ااڵن، ماش���ەڵاڵ-ی دایکی حەوت منداڵ ،زەینەبی بوکی ،پیرێکی ٧٠ساڵیش تیرۆریستن؟ رەمەزان چاغرگا-ی باوک دەڵێت ئاشتییان دەوێت ئ���ەو دەڵێ���ت لەپێکدادانەکانی س���اڵی ١٩٩٢دا ،ح���ەوت ک���ەس لەخێزانەک���ەی ک���وژراون" .حەوت کەس���یش برینداربون، ئێم���ە خوێنم���ان ناوێ���ت ،باخوێنڕش���تن کۆتایی پێبێت ،ئاش���تی بێت‌و چیدی کەس نەکوژرێت". رەمەزان چاغرگا دەڵێت تەرمی کچەکەی براوە بۆ س���اردخانەی توێکاری لەشرناخ، جەختیش دەکات���ەوە" :ئێم���ە بانگەوازی ئاش���تی دەکەین ،بەاڵم گوێ���کان داخراون، ک���وا دەنگی ئێمە بەکەس دەگا؟" لەوەاڵمی ئەوانەش���دا کە دەڵێن مەدەنی نەکوژراوە"، دەڵێ���ت" :تا ئەو کات���ەی پێچەوانەی ئەم لێدوانە دەس���ەلمێنرێ ،ئێمە تەرمەکان بە خ���اک ناس���پێرین .با بێن تیرۆریس���تە ١٠ سااڵنەکە ببینن". لێی دەپرس���م تەمەنت چەندە ،لەوەاڵمدا
دەڵێ���ت" :تەمەنم ٥٣س���اڵە ،بەاڵم ئێوە الی خۆتان بنوس���ن ،بەشی ٢٠٠ساڵ شتی بینیوە". برا گەورەکەی جەمیلە لەس���اڵی ١٩٩٢دا تۆپێک بەر ماڵەکەیان دەکەوێت‌و لەئەنجامدا ئەژنۆی بریندار دەبێ���ت .ئەوکاتە تەمەنی تەنها س���اڵێک ب���وە .لێی دەپرس���م ناوت چیە ،لەوەاڵمدا دەڵێت "ناوم باران-ە ،بەاڵم کاتی خۆی فەرمانبەری نفوس لەبەرئەوەی باران-ی بە ناوێکی تیرۆریستی دەزانی ،بە (بەهرەم) تۆماری کردوم". "لەبارودۆخی غەزە-دا ژیاین" باران دەڵێت لەت���ۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندا زانیاری چەواش���ە س���ەبارەت بەپاراستنی تەرم���ی خوش���کەکەی لەفرێ���زەردا ب�ڵ�او کراوەت���ەوەو دەڵێ���ت "بێزارم ل���ەو گەمە ناش���رینەی بەم دۆخەوە کرا .لەفەیسبوک‌و تویتەردا کۆمێنتی چەواش���ە باڵودەکرێتەوە کە گوایە ئەو جەنازەیە جەمیلە نیە ،بەڵکو منداڵێکی خەڵکی غەزەیە (لەفەلەستین). راس���ت دەکەن ،ئێمەش بەدرێژایی هەشت رۆژ لەبارودۆخ���ی غەزەدا ژیاین‌و رێک وەک ئ���ەوان ناچاربوی���ن تەرم���ی منداڵەکانمان
ئه‌و ساردکه‌ره‌وه‌ی ته‌رمی کوژراوه‌که‌ی تیاهه‌ڵگیراوه لەفرێزەرو ژێرزەمینە ساردەکاندا دانێین. ئ���ەو فرێ���زەرەم نیش���اندەدات ک���ە خوش���کەکەیان تێدا دانابو و دەڵێت" :ئەمە س���اردکەرەوەی ماڵ���ی ماممە ،ب���ەاڵم بو بەتابووتی خوشکەکەم .ئیدی چۆن دەتوانن جارێکی تر بەکاری بێنن؟" قسەیەکی سەرۆک کۆمار بەبیردێنێتەوە کە گوتبوی "پرۆسەی چارەسەری لەفرێزەرێکی قوڵدایە" ،پاش���ان دەڵێت" :نازانم پرۆسەی ئاشتی‌و چارەسەری خراوەتە کوێوە ،بەاڵم دەبێ س���ەرەک وەزیران‌و س���ەرەک کۆمار بزانن ک���ە ئێمە ناچاربوی���ن جەنازەکانمان بخەینە فرێزەرە قوڵەکانەوە". چەند کۆاڵنێک لەوالتر دەچمە ماڵێکەوە. دەنگ���ی الوان���ەوەی لێ���وە بەزدەبێتەوە. ئەمە ئەو ش���وێنەیە کە ل���ە ١١ی ئەیلوولدا ماش���ەڵاڵ ئەدینی ٣٥ساڵەو دایکی حەوت من���داڵ لەگ���ەڵ زەینەب تاش���کن-ی بوکی کە ١٧س���ااڵن‌و دایکی منداڵێکە ،گیانیان لەدەستداوە .تا ئێستاش پاشماوەی خوێن لەبەردەرگاکەدا دەبینرێت. " منداڵێک بەباوەشەوە ،چوە دەرەوەو تەختی زەوی بو" کاتیب���ە ئەدین ،کە دش���ی ماش���ەڵاڵیە روداوەکە بەم شێوەیە دەگێڕێتەوە: ئەحمەدی هاوس���ەری ماشەڵاڵ شۆفێری کامیۆن���ە ،ئەوکاتە لەعیراق ب���و .مەراقی خێزانەک���ەی دەکات‌و تەلەفۆن بۆ ژمارەی ماڵ���ەوەی مام���ی دەکات‌و دەیەوێ قس���ە لەگەڵ ماش���ەڵاڵ بکات .لەگ���ەڵ زەینەبی بوکیدا دەچن بەدەم تەلەفۆنەکەوە .لەگەڵ بەرزبونەوەی دەنگی چەک‌و تەقینەوەکاندا، مەراق���ی منداڵەکانیان دەکەن کە لەماڵەوە جێی���ان هێش���تون .یەک���ەم ک���ەس ک���ە
لەدەرگاک���ە دەچیت���ە دەرەوە ،زەین���ەب دەبێ���ت( .بەرخ���ودان)ی ک���وڕە ش���ەش مانگەکەی بەباوەشەوەیە .هەر کە دەچێتە دەرەوە تەختی زەوی دەبێت .ژنە گەنجەکە هەر لەوێدا دەمرێ���ت .پاژنەو گوێی منداڵە س���اواکەش برینداردەبێت .ماشەڵاڵ بەدەم هاواری س���اواکەوە خۆی ف���ڕێ دەداتە ناو کۆاڵنەکە ،پاش ئەویش ئەشرەف کە مامی مێردەکەیەت���ی .ماش���ەڵاڵ لەکۆاڵنەکەدایەو مامیی���ش لەناو دەرگاک���ەدا .مام منداڵەکە دەڕفێنێ‌و بەرەو دەرگای باخچەکە رادەکا، رێک لەوکاتەدا قاچی دەپێکرێت .ماشەڵاڵش کە لەوکاتەدا هەوڵ دەدات بوکەکەی بۆ ناو حەوشەکە راکێشێت ،دەکەوێتە سەرزەوی. ماش���ەڵاڵ حەوت منداڵ���ی هەتیوی دوای خۆی جێهێش���ت( .جیچەک)ی کچی س���ێ س���ااڵنەو هێش���تا مەمکەمژەی لەدەمدایە. (بەرفین)یش پێنج س���ااڵنە .هێمنکردنەوەو الواندن���ەوەی ئ���ەو دو کچ���ە بچوکەش بۆ (کاتیبە) دەمێنێتەوە. "دەڵێم دایکت چوە بۆ شرناخ" "بەبەرفین دەڵێم دایکت چوە بۆ شرناخ، چیجەک-ی���ش جاری لەهی���چ تێناگا ،بەاڵم چەندی���ن رۆژە هەر دەگ���ری .ئەم مندااڵنە باوکیان نەخۆشەو بێ دایکیش مانەوە". لەوکات���ەدا قەرەباڵغ���ی زی���اد دەبێت، بەرفین-ی بچکۆلە کە ئاگای لەمردنی دایکی نیە ،سەیری پەڵە خوێنەکانی سەر شوێنی کوژران���ی دایکی دەکات .پاش���ان س���ەری بەرزدەکاتەوەو سەیری قەرەباڵغیە زۆرەکە دەکات .ئەگ���ەر ناوبەناو زەردەخەنەیەکیش بکات ،هەر کە گوێی لە ناوی دایکی دەبێت، چاوی پڕ دەبێت‌و بێدەنگ دەگری( .کاتیبە) ی پوریشی دەیالوێنێ‌و هێمنی دەکاتەوە.
سکااڵی قورسی کورده‌کان له‌ده‌ست به‌غدا
به‌کارهێنانی گازی کیمیایی دژ به‌دێهاته‌کوردییه‌کانی عێراق گوینه‌ڕۆبێرتس و .له‌ئه‌ڵمانییه‌وه :هیوا ناسیح
پێشه‌کی: رۆژنامه‌نوس���ی به‌ناوبانگ���ی به‌ریتانی گوینی رۆبێرتس ()Gwynne Roberts له‌رۆژنامه‌ی (نۆیه‌تسویرخه‌تس���ایتونگ) که به‌ناوبانگترین رۆژنامه‌ی ئه‌ڵمانیزمانه‌و له‌سویس���را ده‌رده‌چێ���ت ٢٨ ،س���اڵ له‌مه‌وب���ه‌رو له‌رێکه‌وت���ی ١٩٨٧/٩/١٢دا وتارێک���ی له‌س���ه‌ر کیمیاباران���ی دۆڵی بالیسان نوسیوه ،پێده‌چێت یه‌که‌م وتار بێت لەمیدیای بیانییدا لهسهر کیمیابارانی گونده‌کانی باش���وری کوردستان نوسرا بێت ،چونکه ئ���ه‌وکات میدیای ئهوروپاو جیه���ان به‌پێچه‌وان���هی ئێس���تاوه زۆر ده‌گمه‌ن گرنگییان به‌هه‌واڵ‌و روداوه‌کانی کورد ده‌دا ...وتاره‌که به‌ناوی (سكااڵی قورسی کورده‌کان له‌ده‌ست به‌غدا ،هێرشی کیمیایی بۆ سه‌ر گونده کوردنشینه‌کانی عێراق)ه ،که‌باس له‌س���ه‌ره‌تای هێرش���ه کیمیاییه‌کانی س���وپای به‌عس بۆ س���ه‌ر کوردس���تان له‌ده‌س���تپێکی ئه‌نفاله‌کاندا ده‌کات‌و مه‌رگه‌س���اتی هێرش���ه‌کان
ده‌گێڕێت���هوه .به‌پێ���ی زانیاریی���ه‌کان کۆمپانیاو پس���پۆڕانی واڵتانی جۆراوجۆر که‌زۆربه‌یان هی ئه‌ڵمانیا بون ،راسته‌وخۆ ه���اوکارو یاری���ده‌ده‌ری به‌رهه‌مهێنان���ی چه‌ک���ه کیمیایی���ه‌کان ب���ون‌له‌عێراقدا، هه‌روه‌ها فڕۆكه‌ی سویسری له‌بۆمبابارانی گونده‌کاندا به‌کارهاتوه .بۆ زانیارییه‌کان لێدوانی له‌هه‌ر یه‌ک له‌نه‌وشیروان مسته‌فا و مه‌سعود بارزانی وه‌رگرتوه. ده‌قی وتاره‌که س���ه‌رکرده‌یه‌کی به‌رهه‌ڵس���تکاری چه‌کداری���ی یه‌کێت���ی نیش���تمانی کوردس���تان که پارتێکه نزیکه‌له‌ئێران، رایگه‌یان���د ،زانیاریمان هه‌ی ه له‌ئێس���تادا شاره‌زایانی زانستیی ئه‌ڵمانیای خۆرئاوا له‌کارخانه‌یه‌ک���ی دروس���تکردنی چه‌کی گازی کیمیایی عێراقیدا له‌نزیک س���امه‌ڕا کارده‌ک���ه‌ن .جێگری س���ه‌رۆکی یه‌کێتی نیش���تمانی کوردس���تان نه‌وش���یروان له‌چاوپێکه‌وتنێک���دا له‌له‌نده‌نه‌وه‌هه‌روه‌ها ده‌ڵێت :پس���پۆڕه‌ئه‌ڵمانیی���ه‌کان له‌نێو به‌رهه‌مه‌کانیاندا گازی ئه‌عساب‌و خه‌رده‌ل به‌ره���ه‌م دێن���ن ،ئ���هو هه‌رچه‌نده‌ناوی
که‌سه‌کان نازانێت به‌اڵم ناوی دامه‌زراوه‌و کۆمپانیاکه ده‌زانێت ،ک ه کاری لێده‌که‌ن. ئ���هو چه‌که‌کیمیاییانه‌له‌الیه‌ن س���وپای عێراقه‌و‌ه دژی کورده به‌رهه‌ڵستکاره‌کان به‌کارده‌هێنرێن. بانگ���ه‌واز و هاوار ب���ۆ حکومه‌تی بۆن (*) کورده‌کان له‌و باوه‌ڕه‌دان ک ه حکومه‌تی ب���ۆن له‌س���ه‌ر‌تێوه‌گالنی کۆمپانیاکان���ی له‌عێراقدا ئاگاداره .بۆیه‌ئه‌وان نائومێدن، که ده‌سته‌اڵتدارانی ئه‌ڵمانیا هاواڵتیه‌کانی خۆیان له‌کارگه‌‌کانی به‌رهه‌مهێنانی چه‌کی کیمیاییدا ناچار به‌کشانه‌وه‌بکه‌ن. وه‌ک نوێن���ه‌ری ک���ورده‌کان ده‌ڵێ���ت (رونیده‌کات���هوه) حکومه‌تی عێراق له‌م مانگان���هی پێش���ودا ب���ه‌گازی ژه‌هراوی خ���ه‌رده‌ل هێرش���یان بۆ س���ه‌ر چه‌ندان ناوچه‌و دۆڵی کوردستانی عێراق کردوه، بۆ ئهوهی خه‌ڵک���ی الدێکان ده‌رپه‌ڕێنن، ب���ه‌م هۆی���ه‌وه‌ده‌یان پی���او ،ژن‌و مناڵ کوژراون‌وسێس���ه‌د ک���ه‌س به‌خه‌س���تی برینداربون. ک���ورده‌کان وا رایده‌گه‌یه‌ن���ن ،ک���ه پس���پۆڕانی ئه‌رجه‌نتین���یو به‌رازیل���ی
له‌کارگ���هی گازی ژه‌هراوی له‌نێو عێراقدا کار ده‌که‌ن .دو له‌و کارگانه‌ش کاتی خۆی جێگ���هی دروس���تکردنی په‌ینی کیمیایی ب���ون له‌دواترین ناوچه‌کان���ی خۆرئاوای عێراق له‌عه‌کاشات‌و قائیم .یه‌کێکی تریان نزیکی ئه‌لبوس���ه‌یه ،له‌ناوچه‌ی بێالیه‌ن (**)دایه. نوێنه‌ران���ی هه‌ندێک حکومه‌ت له‌ژنێڤ جه‌ختیان له‌راس���تی به‌شێک له‌زانیاری‌و تۆمه‌تبارکردنه‌کان���ی کورده‌کان کرده‌وه. پ���اش ئ���ه‌وان حکومه‌تان���ی خۆرئاوای به‌ریتانیاو واڵته یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ چاودێری هاریکاری‌و کاری هاوبه‌شی نێوان کۆمپانیاکانی که‌جێگه‌ی گومانن لهگهڵ عێراق بۆ دروس���تکردنی چه‌ک���ی کیمیای���ی ک���رد .دیپلۆمات���ه خۆرئاواییه‌کان له‌به‌غ���دا وایده‌بینن ،ک ه م���اوه‌ی زیات���ر له‌س���اڵێکه ،جموجوڵی نائاسایی‌و هاتوچۆی ته‌کینکارانێکی زۆری ئه‌ڵمانی‌له‌کارگ ه نهێنیه‌کانی عێراق بونی هه‌یه ،واپێده‌چێت گازی ژه‌هراوی به‌رهه‌م بهێنن .ب���ه‌اڵم ئه‌مه‌له‌به‌ر موراعاتی بۆن (حکومه‌تی ئهڵمانی���ای خۆرئاوا – و). به‌ئاشکرا قسه‌یان لهسهر نه‌کردوه.
پسپۆڕانی ئه‌ڵمانیا له‌سامه‌ڕا کارمه‌ندێکی ب���ه‌رزی پێنتاگۆن به‌منی راگه‌یان���د ،ک���ه‌م���رۆڤ ده‌زانێ���ت ،دو کۆمپانیای ئهڵمانی���ای خۆرئاوا هاوکاری عێ���راق بۆ دروس���تکردنی چه‌کی کیمایی ده‌ک���ه‌ن; یه‌کێکی���ان ده‌بێ���ت رۆڵێک���ی پێش���ه‌نگ‌و س���ه‌ره‌کی هه‌بێت‌و به‌رده‌وام له‌عێ���راق کار ده‌کات( .ئ���ه‌م کۆمپانیایه له‌ژێر ناوێکدایه‌و کار بۆ کۆمپانیایه‌کی تر ده‌کات) .وه‌ک کارمه‌نده‌ک���هی پێنتاگۆن جه‌خت���ی لێده‌کات���هوه (ده‌ب���ێ خه‌ڵک له‌پێنج ساڵه‌وه‌ئه‌و راستییه‌بزانن ،که چ ئامانجێ���ک له‌و هاوکارییه ههیهو خزمه‌تی کێ ده‌کات) .ئه‌مریکییه‌کانیش ده‌یانه‌وێت ناوی ئه‌و ئه‌ندازیاره ئه‌ڵمانیانه بزانن ،که له‌س���امه‌ڕا کار ده‌که‌ن‌و‌له‌دروس���تکردنی کارگه‌که‌دا یان له‌به‌هه‌مهێنانیدا هاوکارن. پێده‌چێ���ت له‌وێدا لەپ���اڵ به‌رهه‌مهێنانی (ده‌رمانی قه‌اڵچۆکه‌ری مێرودا) گازه‌کانی خه‌رده‌ل‌و ئه‌عس���ابیش دروس���ت بکه‌ن، چونک���ه وه‌ک دی���اره ،ئ���هو گازه‌ی بۆ مه‌به‌ستی چه‌کسازی به‌کارده‌هێنرێت هه‌ر خه‌‌رده‌له. کۆمپانیایه‌کی���ان ن���اوی کارل کۆل���ب
()Karl Kolbه‌له‌نزیک���ی فرانکفۆرت���ه، له‌الی���ه‌ن دیپۆماس���ییه‌ئه‌مریکییه‌کانه‌وه وه‌ک سه‌رچاوه‌ی ئامێرسازی ناوده‌برێت، ک���ه ده‌بێ���ت له‌عێ���راق دروس���تکردنی ده‌رمانی مێرو بوبێت ،دواتر چه‌کی گازی کیمیایی���ان به‌رهه‌مهێنابێ���ت .حکومه‌تی (ب���ۆن) نکۆڵی ل���ه‌م زانیاریان���ه‌ده‌کات‌و ده‌ڵێت رێکاره یاس���اییه‌کانی گرتۆته‌به‌ر به‌رامب���ه‌ر کۆمپانیا هاوکاره‌کان .له‌یه‌که‌م پرۆس���ه‌یی دادگادا کۆمپانیاک���ه بردیه‌وه به‌به‌ڵگ���هی ئ���ه‌وه‌ی ،ئ���هو که‌ره‌س���ته‌و مادانه‌ی ناردویه‌تی بۆ به‌هه‌مهێنانی چه‌کی کیمیای���ی به‌کارناهێنرێن .حکومه‌تی بۆن به‌اڵم داوای پێداچونه‌وه(ئیس���تیئناف)ی بڕیاره‌که‌ی کرده‌وه‌و بڕیاری وه‌س���تاندنی هه‌نارده‌کردن���ی ش���ته‌کانیدا .ب���ه‌اڵم به‌ڵگ���هی ڕونی پێش���که‌ش نه‌ک���ردوه، هه‌رچه‌نده‌س���ه‌رله‌نوێ دوباره‌کۆمپانیاکان تۆمه‌تبار ده‌کرێنه‌وه. هێرش���ی کیمایی ب���ۆ س���ه‌ر باکوری خۆرهه‌اڵتی عێراق ک���ورده‌کان وا ڕایده‌گه‌یه‌نن که‌فڕۆکه‌ی جۆری پیالتۆز پ – )7-Pilatus –p( ٧ ی دروس���تکراوی سویس���را له‌م نزیکانه
تایبه‌ت
) )495سێشه‌مم ه 2015/9/15
"به‌ب ێ هاوكار ی ماد ی حكومی‌‌و حیزب ی ناتوانرێت نه‌مامێكیش بپارێزرێت" ئا :شۆڕش محه‌مه‌د سه‌روه‌ر قه‌ره‌داغی سه‌رۆكی ڕێكخراوی سروشتی كوردستان له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "دۆخی ژینگه‌ی كوردستان له‌دۆخێكی نه‌خوازراودایه ،ڕۆژ به‌ڕۆژ ڕوبه‌ڕوی مه‌ترسی گهوره ده‌بێته‌وه". . ئاوێنه :دۆخی ژینگه‌ی هه‌رێمی كوردس����تان چۆن ده‌بینن؟ تاچه‌ند مه‌ترسی لهسهر ژینگه‌ی هه‌رێمه؟ س����ه‌روه‌ر قه‌ره‌داغ����ی :دۆخ����ی ژینگ����هی كوردستان له‌دۆخێكی نه‌خوازراودایه ،ڕۆژ به‌ڕۆژ ڕوبه‌ڕوی مه‌ترس����ی گهوره ده‌بێته‌وه ،مه‌ترسی لهسهر ژینگه‌ی (ئاو‌و هه‌وا‌و خاك)و زینده‌وه‌ران هه‌یه ,ئه‌مرۆ له‌كوردستان پااڵوتگه‌كانی نه‌وت‌و ته‌نكه‌ره‌كانی گواستنه‌وه‌ی نه‌وت‌و شه‌ڕی داعش هۆكاری سه‌ره‌كی پیسبونی ژینگه‌ن ،كارگه‌كانی چیمه‌نتۆو ئاسن‌و زۆری ژماره‌ی ئۆتۆمبیله‌كان‌و نه‌بونی سیس����ته‌می به‌كارهێنانه‌وه‌ی خاشاك‌و ئاوه‌ڕۆی ش����اره‌كان‌و دی����ارده‌ی به‌بیابانبون‌و له‌ناوبردن����ی دارس����تانه‌كان‌و كه‌م����ی ڕوبه‌ری س����ه‌وزایی‌‌و ده‌ی����ان‌و س����ه‌دان كێش����هی تری ژینگه‌یی...مه‌ترس����ی گه‌وره‌ن لهسهر ژینگه‌ی كوردس����تان ،ڕۆڵی ده‌س����ه‌اڵتدارانیش الوازه‌و نهیانتوانیوه به‌ئه‌ركه‌كانیان هه‌ستن. ئاوێنه :له‌كوردس����تان رێكخ����راو و كۆمه‌ڵه‌ی زۆر له‌بواری ژینگه‌پارێزیدا بونیان هه‌یه ،زۆرێك پێیوای����ه هه‌ندێك له‌و رێكخراوان����ه هه‌ر ناون‌و له‌داهاتی گشتی پاره ده‌خۆن؟ سه‌روه‌ر قه‌ره‌داغی :له‌باش����وری كوردستان زیاتر له()150ڕێكخراو و كۆمه‌ڵه‌و سه‌نته‌رو تۆڕی ژینگه‌یی بونیان هه‌یه ،ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له‌م ئۆرگانه ژینگه‌ییان����ه توانیویانه به‌ڕۆڵی خۆیان هه‌س����تن‌و كاریگه‌ری گهوره لهسهر خه‌ڵك جێ بهێڵن‌و فش����اری گه‌وره‌تریش لهسهر ده‌سه‌اڵت دروست بكه‌ن ،له‌كاتێك كه كوردستان ڕوبه‌ڕوی چه‌ندین قه‌یران بوه‌ت����ه‌وه‌و زۆرێك له‌ڕێكخراوی بواره‌كانی تر له‌كاركردن وه‌ستاون. ژماره‌یه‌ك����ی زۆر ڕێكخراوی ژینگه‌یش هه‌یه، به‌بێ هاوكاری مادی حكومی‌‌و حیزبی ناتوانێت نه‌مامێكی����ش بپارێزێ����ت ،س����تافی ڕێكخراوی تریش����مان هه‌ی����ه ،بنه‌ماكانی ئینس����انیه‌تیان له‌ده‌س����تداوهو ژینگه‌یان وه‌ك سپیكه‌ره‌وه‌یه‌ك به‌كارهێن����اوه ب����ۆ جوانكردنی ڕوخس����اریان، وه له‌پێن����او ئامان����ج‌و به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خس����دا تێده‌كۆشن ،له‌كاتێكدا ستاف‌و كه‌سی ژینگه‌پارێز له‌پێش هه‌ركارێكه‌وه ده‌بێت خاوه‌نی بنه‌ماكانی ئینس����انیه‌ت بێت‌و تێكۆش����انی ته‌نها له‌پێناو ژینگه‌و مرۆڤایه‌تیدا بێت. ئاوێنه :له‌م ماوه‌یه‌دا هه‌ڵمه‌تێكتان ئه‌نجامدا به‌ناوی هه‌ڵمه‌تی توره‌كه‌ی س����پی‌و شۆڕش����ی س����پی ،ئه‌م هه‌ڵمه‌ته به‌چی گه‌یش����تو تاچه‌ند ئامانجی خۆی پێكا؟ سه‌روه‌ر قه‌ره‌داغی :شۆڕشی سپی -هه‌ڵمه‌تی به‌كارهێنان����ی توره‌ك����هی قوماش����ی دۆس����تی
ژینگه ل����ه‌دژی عه‌الگه‌ی نایلۆن ،شۆڕش����ێكی كوردس����تانیه‌و ته‌واوی كوردستانی گرتوه‌ته‌وه‌و ده‌یگرێت����هوه ،ئه‌م شۆڕش����ه به‌پێ����ی پالنێكی درێژخایه‌ن به‌چه‌ن����د قۆناغێك به‌ڕێوه‌ده‌چێت‌و سه‌رپه‌رش����تی ده‌كرێ����ت له‌الی����ه‌ن ڕێكخراوی سروش����تی كوردس����تانه‌وه ،قۆناغ����ی یه‌كه‌م، باڵوكردنه‌وه‌و گه‌یاندنی په‌یامی شۆڕش����ی سپی بوه به‌تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه ،له‌ڕێگه‌ی ده‌زگاكانی ڕاگه‌یان����دن (بین����راو ،بیس����تراو ،خوێندراو) كارمان له‌س����ه‌ر كردوه ،به‌ش����ێوه‌ی مه‌یدانیش له‌الیه‌ن تیمه خۆبه‌خش����ه‌كانمانه‌وه س����ه‌ردانی چه‌ندین شارو شارۆچكه‌مان كردوه به‌مه‌به‌ستی دابه‌شكردنی توره‌كه‌ی دۆستی ژینگه‌و گه‌یاندنی په‌یامی شۆڕش����ی س����پی ،ه����اوكات له‌ڕێگه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان����ی ڕێكخراوه‌كه‌مان����هوه كارمان له‌س����ه‌ر هاندانی ژینگه‌پارێزان‌و ڕێكخراوه‌كانی ژینگه ك����ردوه ،كه كاربكه‌ن بۆ سه‌رخس����تنی قۆناغی یه‌كه‌می شۆڕشه‌كه ،سه‌ره‌ڕای ئه‌م كارو هه‌واڵنه‌ش ئێمه ڕازی نین‌و خواس����تی زیاترمان هه‌یه ب����ۆ گه‌یاندنی په‌یامی شۆڕش����ه‌كه ،بۆیه له‌كاركردن به‌رده‌وامین. ئاوێنه :ئه‌ی س����ه‌باره‌ت ب����هو هه‌ڵمه‌ته‌ی بۆ كۆكردنه‌وه‌ی پات����ری كردتان ئامانجه‌كه‌ی چی بو و به‌كوێ گه‌یشت؟ س����ه‌روه‌ر قه‌ره‌داغی :له‌كوردستان سیستمی به‌كارهێنان����ه‌وه‌ی خاش����اكمان نیی����ه ،ل����هو هه‌ڵمه‌ت����ه‌ش دو ئامانجی س����ه‌ره‌كیمان هه‌بو، یه‌كه‌م :وش����یاكردنه‌وه‌ی هاواڵتی����ان كه نابێت پی����ل‌و پاتری����ه به‌كارهێنراوه‌كانی����ان ف����ڕی بده‌نه ناو س����ه‌له‌ی خاش����اكه‌وه به‌ڵكو ده‌بێت به‌جیاو له‌ش����وێنی تایبه‌ت هه‌ڵبگیرێت .دوه‌م: به‌ئاگاهێنانه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت كه پاتری مه‌ترسی گه‌وره‌ی بۆ س����ه‌ر ژینگه ههیهو ده‌بێت شوێنی تایب����ه‌ت دابنێت ب����ۆ فڕێدانی پات����ری‌‌و به‌جیا كۆیانبكاته‌وه. ه����اوكات كارم����ان له‌س����ه‌ر ئاماده‌كردن����ی ڕاپۆرتێكی زانس����تی كرد له‌باره‌ی به‌كارهێنان‌و فڕێدانی پاتری له‌كوردستان ،كه له‌ڕاپۆرته‌كه‌دا چه‌ندی����ن زانی����اری‌‌و دات����ای گرنگ����ی تی����ادا خراوه‌ت����ه‌ڕو .ڕاپۆرته‌كه‌و پاتری����ه كۆكراوه‌كان ئاراس����ته‌ی ش����اره‌وانیه‌كان كراوه به‌مه‌به‌ستی كاری پێویست. پرۆفایل: سه‌روه‌رمحه‌مه‌د عه‌لی (سه‌روه‌ر قه‌ره‌داغی) له‌دایكبوی1993ی شاری سلێمانی ،دانیشتوی ش����اری ده‌ربه‌ندیخ����ان ،س����ه‌رۆكی ڕێكخراوی سروش����تی كوردس����تانه ،ئه‌ندامی ده‌س����ته‌ی به‌ڕێوه‌بردن����ی تۆڕی (زه‌وی ماڵمانه) پارێزه‌ری ژینگه‌ی كوردستانه ،هه‌ڵگری خه‌اڵتی ژینگه‌یه لهسهر ئاستی شاره‌كانی (سلێمانی ،كه‌ركوك، گه‌رمیان) هاوكات هه‌ڵگ����ری خه‌اڵتی ژینگه‌یی س����اڵی 2013و 2015ی ده‌س����ته‌ی پاراستن و چاككردن����ی ژینگ����هی كوردس����تانه‌و هه‌ڵگری خه‌اڵتی ژینگه‌یی وه‌زی����ری هه‌رێم بۆ كاروباری ژینگه‌ی����ه له‌س����اڵی ،2015خاوه‌ن����ی بیرۆكه‌ی چه‌ندین كاری ناوازه‌ی ژینگه‌ییه له‌كوردستان.
لەگرێی خێڵەوە بۆ گۆڕانی نیشتمان ...پاشماوه مەبەس����تی دوهەم����ی نوس����ەر لەپشتبەستنی بەئەدەبیاتی زارەکیی‌و کالسیکی کوردی لە"گوڵچنین"دا لەم بیرۆکەیەوە ئاو دەخواتەوە کە زمان دەرەتانێکە بۆ دەربڕین‌و خویاکردنی جیهانی واقیع .ل����ەم تێڕوانینەدا بۆ زمان ،جیه����ان لەرێ����گای زمانەوە دەکەوێتە بەردەس����تی ئێمە؛ زمان ئاوێنەیەکە کە روخساری کۆمەڵگای تێدا دەبینرێت؛ زم����ان دەالقەیەکە ب����ەرەو جیهان����ی دی����اردەکان. بەوتەیەکی وردت����ر ،لەم دیدگایەدا، زمان ،وەک سیستەمێکی گەیاندنی واتا ،نیشاندەری ئەو گوتارانەیە کە ئاخێوەرانی زمان هەڵگری هەن‌و/یان کاری پێدەکەن .لەو سۆنگەیەوە کە "گوڵچنین" تۆژینەوەیە لەگۆڕەپانی ک����ردەی گوت����اری بااڵدەس����تیی خێ����ڵ لەپەیوەندی دەگ����ەڵ واقیع‌و عەینییەتی کۆمەڵگای کوردی ،زمان وەک بەشێک لەم واقیع‌و عەینییەتە کەڵک����ی لێوەردەگیرێ����تو دەبێتە بەڵگەی س����ەلمێنەری بااڵدەس����تیی گوت����اری خێڵ لەکۆمەڵگای کوردی‌و ل����ەالی تاک����ی ک����ورد" .گوڵچنین" س����ەرنجی ئێم����ە بۆ ئ����ەو پانتاییە کاتەکی‌و شوێنەکییانە (واتە مێژو) رادەکێشێت کە تێیاندا بااڵدەستیی گوت����اری خێ����ڵ بیچ����م دەگرێ����ت، پانتاییەک کە تێێدا هەڵگرو خودانی ئەو گوت����ارە ،واتە تاک‌و کۆمەڵگای کوردی ،لەرێگای سیستەمی زمانەوە (قس����ەی نەس����تەق‌و پەندو گوتەی پێش����ینیان) لەالیەک����ەوە تەعبی����ر لەب����ون‌و بەه����ای خ����ۆی دەکات‌و لەالیەکی تریشەوە ش����ێوازی بون‌و بەهای خ����ۆی دیاری دەکات .ئەگەر ه����زر خ����ۆی بەرهەمێک����ی گوتاری بێت ،وەک چۆن فۆک����و پێی وابو، زمان کە دەرب����ڕو پێکهێنەری هزرە بەش����ێکە لەو بارودۆخ����ە مێژوییەی کە پێناس����ەکەری کۆمەڵگاو تاکە. لەم گۆشەنیگایەوە ،دەتوانین بڵێین تێڕوانین����ی "گوڵچنی����ن" ،بۆ وێنە، بۆ مەوالن����ا خالیدی نەقش����بەندی تێڕوانینێکی گوتاری-زمانییە؛ هزرو کەس����ایەتیی مەوالنا بەپشتبەستن بەنامەو نوسراوەو شیعرەکانی ،لەو بارودۆخە کۆمەاڵیەتی‌و سیاسییەی کە تێیدا ژیاوەو کاری تەریقەتداریی کردوە لێکدەدرێت����ەوە .بەوتەیەکی تر ،ل����ەم تێڕوانینەدا ،مەوالنا خالید تەنیا نوێن����ەری پەیامێکی زەینی-
ی ی گشت ی له به‌رێوه‌به‌رایه‌ت ی ( ) 267و ( ) 297داوا ی ئه‌ندامه‌كانیه‌و‌ه به‌نوسراو ی ژماره ی كه‌م ی یانه‌كه‌مان به‌هۆ ی ئهوه دوا ی ی له شوێن ی كارگێر ی ده‌ست‌ه ی یه‌ده‌گ ی ته‌ها ئه‌حمه‌د ) ئه‌ندام ی ( هێڤ ی ده‌ربڕێت به سه‌رخستن ی ره‌زامه‌ند وه‌رزش كرد بۆ ئهوه ی یانه‌كه‌مان ( بورهان عومه‌ر ی دامه‌زرێنه‌ر ی ده‌س������ته ی دێرین و ئه‌ندام ی وه‌رزش������كار به‌رێز ( ئه‌نوه‌ر ئیبراهیم پیرۆت ) و زیاد كردن ی ( 10 ی وه‌رزش به فه‌رمان ی گشت ی كارگێڕی ،به‌رێوه‌به‌رایه‌ت ی ده‌ست‌ه ی غه‌ریب ) وه‌ك ئه‌ندام ی به‌رێز ( كه‌مال نور ره‌شید) له شوێن ی یانه‌كه‌مان. ی نوێ ی كارگیڕ ی ده‌ست‌ه ی ده‌ربڕیو‌ه كه ئه‌و دوو ئه‌ندام‌ه ببنه ئه‌ندام ) 555 /و ( ) 556 / 10ره‌زامه‌ندی
له‌بۆمبارانکردنی گونده‌کانی کورد به‌گازی کیمیایی به‌کارهێنرابن. به‌پێی هه‌واڵگیری کورده‌کان سه‌ره‌ڕای گرتنه‌ب���ه‌ری رێگیری���ی فه‌رم���ی ،به‌اڵم کۆمپانی���ای واڵتان���ی هۆڵه‌ن���دا ،واڵت���ه یه‌کگرتوه‌کان���ی ئه‌مری���کاو ئهڵمانی���ای خۆرئاوا مادده‌ی خاویان بۆ به‌رهه‌مهێنانی گازی کیمیایی بۆ عێراق هه‌نارده‌کردوه. ئ���ه‌وه‌ی لەئه‌نجامی جه‌نگ���ی که‌نداوی فارس���دا (جه‌نگی ئێران – عێراق ١٩٨٠ - ١٩٨٨و ).که‌وتۆت���هوه ،چاوتێبڕینیکۆمپانیاکان���ی خۆرئاوایه ،که بێویژدانانه خه‌ریک���ن ،ئه‌م���ه‌ش وادی���اره‌به‌ره‌به‌ره ب���ۆ واڵتان���ی ئه‌وروپ���ا روونده‌بێت���هوه، چونکه‌واڵته‌کان���ی ک���ه تۆمه‌تب���ار ده‌کرێ���ن خۆیان دوره‌په‌رێ���ز ده‌گرن له‌و رۆژنامه‌نوس���انه‌ی لەناوچه کوردییه‌کاندا کار ده‌که‌ن. به‌پێی زانیارییه‌کانی نوێنه‌ری کورده‌کان، س���وپای عێ���راق به‌به‌رده‌وامی‌و به‌چه‌کی کیمایی هێرش ده‌کاته‌س���ه‌ر مۆڵگه‌کانی پێش���مه‌رگەی‌کورده‌کان .سه‌رکرده‌یه‌‌کی پارت���ی دیموکرات���ی کوردس���تان ل���ه ئێرانه‌وه‌به‌ته‌له‌ف���ون رایگه‌یان���د( :ئێمه
ئایدیالیستیی روت‌و رەها نییە ،بەڵکو ئاراستەکراو‌و ئاراستەکەری دۆخێکی عەینی-ماتریالیستیشەو بەم چەشنە "گوڵچنین" ئەو میتۆدو مۆدێلەی کە پێیوایە هزر دیاردەیەکی زەینیی سەر بەبواری ترانس����دێنتاڵی (پێگەبااڵ) بەهاکانە رەت دەکاتەوە. ب����ۆ ئ����ەوەی تێبینییەکان����ی س����ەرەوە پتر بۆ خوێنەرەوەی ئەم خوێندنەوەی����ە رون بێتەوە ،باس����ی نمونەیەک لەنامەکانی مەوالنا خالید دەکەین‌و تێیدا گرینگیی گوتار-زمانی مەوالنا شی دەکەینەوە: "لەنامەی����ەک دا ک����ە ب����ۆ هەمو کاربەدەس����تانی خانەقای سلێمانی به‌کۆم����ەڵ :مەال عەبدواڵی هەرەوی، مەال عەبدوڕەحمان ،دو عەبدولقادر‌و دو ئەحم����ەدی ،نوس����یوە ،گلەی����ی لە بێس����ەروبەری کاروباری خانەقا ک����ردوە‌و س����ەرلەنوێ ئیش����وکاری به‌س����ەردا دابەش کردون .پلەکانی ریزبەندی کردون‌و ،هەمان پرنسیپی گوێڕایەڵی ب����ێ چەندوچۆنی مورید بۆ شێخەکەی دوبارە کردۆتەوە ،کە "ومن قال لشیخە :لم؟ ال یفلح ابدا"، واتە هەر کەس به‌ش����ێخەکەی بڵێ: بۆچی؟ هەرگیز س����ەرکەوتو نابێ! هەڕەش����ەی لێ کردون ک����ە ئەگەر رێنماییەکان����ی جێبەج����ێ نەکەن، لە نێ����وان ئەو‌و ئ����ەوان دا "فیراقی ئەبەدی" رو ئ����ەدات( ".نامە)١٤٨: گوڵچنین ،ل ٢٤٤ لەشیکردنەوەی بۆ ناوەرۆکی ئەم نامەیە ،نوس����ەر ئاماژە بە"پرنسیپی گوێڕایەڵی بێ چەندوچۆنی مورید بۆ شێخەکەی" دەدات کە رەنگدانەوەی لێکدانەوەی گوتاری ئەوە بۆ رستەی "ومن قال لشیخە :لم؟ ال یفلح ابدا". وەکو فۆکو پێی واب����و ،گوتارەکان تەنی����ا بریتی نی����ن لەکتێب‌و دەق‌و وتارەکان ،بەڵکو هەر وەتر مۆدێلی کردارو هەڵس����وکەوتیش هەن .هەر بۆیە رس����تەی "ومن قال لش����یخە: لم؟ ال یفلح ابدا" ئەوەندەی دەربڕی پەیوەندییەک����ی رۆح����یو مانەویی نێوان موریدو م����ورادە ،ئەوەندەش چوارچێوەی مۆدێلێکە بۆ ش����ێوازی رەفتاری رێب����واری رێبازی تەریقەت ک����ە لە"پرنس����یپی گوێڕایەڵیی بێ چەندوچۆنی مورید بۆ شێخەکەی"دا رەنگ دەداتەوە. فۆک����و هەروەتر پێیوای����ە گوتار دەش����ێت لەپەیوەندی����ی دەگ����ەڵ
دەس����ەاڵتدا پێناس����ە بکرێ����ت. بەوتەیەک����ی تر ،گوت����ار الی فۆکو دەربڕینی ئایدیالیس����تانەی بۆچون‌و بیرۆکەکان نییە ،بەڵکو لەبازنەیەکی بەتەواوی ماتریالیس����تیدا ،بەشێکە لەپێکهات����ەی دەس����ەاڵت لەنێ����و کۆمەڵگادا .لەم سۆنگەیەوە ،ئەگەر لەبۆچونی نوس����ەری "گوڵچنین" بۆ خوێندنەوەی بەش����ێک لەم نامەیەی مەوالن����ا خالید بڕوانی����ن ،دەبینین لەدی����دی ئەوەوە ئ����ەو گوتارەی کە مەوالن����ا لەدەقەکانی����دا هەڵگرێتی ئاشکراکەری گەمەی دەسەاڵتێکە کە ئەو خواستویەتی بەناوی "رزگاری" (ال یفل����ح) لەس����ەر پەیڕەوکارانیدا "س����ەرلەنوێ دایبەزێنێ����ت. ئیش����وکار"و دابەش����کردنەوەی "ریزبەندیکردن����ی پلەکان"و تەنانەت "هەڕەش����ە کردن" لەکاربەدەستانی خانەقا ل����ەم خوێندنەوە گوتارییەی نوسەردا بەش����ێکە لەرێکخستنەوەی سیس����تەمی دەس����ەاڵتدارییی مەالنا خالی����د وەک����و رێب����ەری تەریقەتی نەقش����بەندی .ک����ە وات����ە ،لەدیدی نوس����ەری "گوڵچنین"وە ،دەقەکانی مەالن����ا خالی����د ئەوەن����دەی دەبڕی ئایدیالۆژیی تەریقەتی نەقشبەندییە، ئەوەن����دەش ک����ردەی هێزێک����ە کە هەڵس����وڕاوانە ژیان����ی موریدەکانی تەریق����ەت رێکدەخات‌و بیچم‌و واتای پێدەبەخش����ێت .ئەوەی الی نوسەر لێرەدا گرینگیی فراوانی هەیە راڤەو ش����یکردنەوەی ئەم نوسراو‌و نامانە وەکو دەقی هەڵگری واتا نییە ،بەڵکو وەکو دەقی پشتئەستور بەگوتارێکە ک����ە ئامانج����ە س����ەرەکییەکەی پتەوکردنی پێگەی دەسەاڵتی دینی‌و دنیای����ی خۆیەت����ی .لێرەدای����ە کە، فۆکو گوتەنی ،زانس����تو دەسەاڵت لەهەن����اوی گوت����اردا یەکدەگ����رن‌و دەبنە هۆی ئ����ەوەی پێگەی خاوەن گوت����ار لەسیس����تەمی سیاس����ی، ئاب����وری ،کۆمەاڵیەت����یو کولتوری بەهێ����ز بک����ەن .ئ����ەم نمونەیەش دیس����ان تایبەتمەندیی راڤەکارانەی "گوڵچنی����ن" ئاش����کرا دەکات ک����ە لەسەر بنەمای لێکدانەوەی گوتاری بۆ روداوەکانی مێژوی کوردس����تان بەپشتبەستن بەتەتەڵەکردنی زمانی دام����ەزراوە .نوس����ەری "گوڵچنین" گوت����ارەکان لەپێناوی واتای ئەواندا ش����ی ناکاتەوە ،بەڵکو بەمەبەستی تێگەیش����تن لەو بارودۆخە کە تێیدا
بیچمی����ان گرت����وەو هەروەه����ا ئەو گۆڕانکارییانەی کە دەیهێننە ئاراوە تاوتوێیان دەکات .هەربۆیە نوس����ەر لەخوێندنەوەی ئەو گوتارە ئاینییەی کە مەوالن����ا خالید هەڵگری بوە بەو ئەنجامە دەگات کە: "تەریقەت����ی نەقش����بەندی بۆت����ە کۆمەاڵیەت����ی، دیاردەیەک����ی رۆشنبیری ،سیاسی ،کاریگەر .تەنیا هێزی مەعنەوی رۆحی نەبوە ،بەڵکو لە هەم����ان کات دا بۆت����ە هێزێکی مرۆیی "حس����اب" بۆکراو .ئاخۆ ئەم بزوتنەوەی����ە ،هی����چ بەرنامەیەک����ی چاکس����ازی کۆمەاڵیەت����ی هەب����وە، یان لەهی����چ جێگایەکی پرۆس����ەی چاکس����ازیی دینیی دا کە کەس����انی وەک����و عەبدوڕەحمان����ی کەواکیبی، جەمالەدین����ی ئەفغان����ی ،محەمەد عەبدە ..س����ااڵنی دواتر ئااڵهەڵگری بون ،شوێنی ئەبێتەوە؟" گوڵچنین، ل ٢٢١ ئەگەرچ����ی نوس����ەر وەاڵمی ئەم پرس����یارە راس����تەوخۆ نادات����ەوەو پێیوایە لەم ب����وارەدا لێکۆڵینەوەی زیاتر پێویس����تە ،بەاڵم گرێدانەوەی ئامانج����ی تەریقەتی نەقش����بەندی بەهەبون ی����ان نەبونی بەرنامەیەکی چاکسازی کۆمەاڵیەتی خۆی دەاللەت لەوە دەکات کە بەباوەڕی نوس����ەری "گوڵچنین" ،هەر رێکخراوێکی سیاسی، کۆمەاڵیەتی ،رۆشنبیری ،یان دینی لەکۆمەڵگای کوردی ئەگەر لەناخی خۆیدا هەڵگری پرۆژەی چاکس����ازی لەپێن����اوی بەرژەوەندیی کۆمەڵگادا نەبێت ،ئەوە نابێت����ە بزوتنەوەیەک لەپێناوی گۆڕان����ی گوتاری خێڵ بۆ گوتاری نیشتمان .کورت‌و کرمانجی، نەوشیروان مستەفا ئەمین لەکتێبی "گوڵچنی����ن"دا هەوڵی����داوە لەرێگای شیکردنەوەی گوتاری خێڵ‌و گەڕان ب����ەدوای هۆکارەکانی مەیل‌و مەراقی تاک‌و کۆمەڵگای کوردی بۆ گوتارێکی ئەوت����ۆ ناڕاس����تەوخۆ گرینگ����یو پێداویس����تیی گوتارێک����ی مۆدیرنی لەچەش����نی ئینتیم����ای نەتەوەیی‌و پێکەوەژیانی ئاشتیخوازانە بهێنێتە ئاراوە .گوت����اری خێڵ لەکۆمەڵگای کوردی����دا گرێیەکە تەنی����ا لەرێگای گۆڕان����ی بنچینەی����ی لەپێکهات����ەی سیاس����یو کۆمەاڵیەتیدا دەکرێتەوە؛ ئ����ەوە ئ����ەم گۆڕانەیە ک����ە دواجار هەڵگری گوت����اری نیش����تیمانییەو لەپێناوی سەرەوریی نیشتیماندایە.
ونبون
ی نوێ ی سیروان یانه بابه‌ت /بڕیار
نه ماس���کی چه‌کی کیمیاییم���ان ههیهو نه به‌دله‌ی خۆپاراس���تن .کیسه‌ی نایلۆن ده‌که‌ین به‌سه‌ر سه‌ر ،باڵ‌و قاچه‌کانماندا، ک���ه‌هه‌‌ندێک ده‌مانپارێزێ���ت .ئینجا ئاگر ده‌که‌ینه‌وه‌و له‌ده‌وری داده‌نیشین ،تا هه‌وا گه‌رمه‌که‌پاڵ به‌گازه قورسه‌که‌وه‌ده‌نێت. چه‌کداره‌کانمان خۆیان له‌ئاویش���دا نقوم ده‌که‌ن). به‌پێی زانیارییه‌کانیان زۆربه‌ی هێرشه‌کان له‌هه‌ردو پارێ���زگای س���لێمانی‌و هه‌ولێر ئه‌نجام دراون ،به‌تایبه‌ت له‌و ناوچانه‌ی که له‌ژێر کۆنترۆڵی حکومه‌تی ناوه‌ندیدا نین. نزیکه‌ی په‌نجا گوند به‌م جۆره هێرشیان کراوه‌ته س���ه‌ر .پێشتر س���وپای عێراق هه‌وڵیدا ،خه‌ڵک���ی گونده‌کانی ناوچه‌کان ک���ۆچ پێب���کات‌و بیانگوێزێت���هوه بۆ ئه‌و ش���وێنانه‌ی ،که‌ئیتر نه‌توانن پشتیوانی‌و هاوکاری شۆڕشگێره‌کان بکه‌ن. جێگری س���ه‌رۆکی یه‌کێتی نیش���تمانی کوردس���تان ده‌ڵێت :له‌دۆڵێکدا که ناوی بالیس���انه نزیکه‌ی ٣٢فڕۆکه بۆمبابارانی نزیکه‌ی بیست گوندی ناوچه‌که‌یان کردوه. خه‌ڵکه‌ک���ه‌چاوه‌ڕوانی بۆمبی کالس���یکی ته‌قینه‌وه‌یان ده‌کرد ،له‌پڕ هه‌ستیان کرد،
19
بۆمبه‌کان هی چه‌کی کیمیایین .دکتۆرێکی سه‌ر به‌رێکخراوه‌که ،که لەروداوه‌که‌دا بوه ده‌ڵێت(:فڕۆکه‌وانه‌عێراقییه‌کان یه‌که‌مجار هاتن هێرشی کیماییان کرده‌سه‌ر گرده‌کانی ده‌وروبه‌ری ئه‌و شوێنانه‌و کردیان به‌ته‌م، ت���ا رێگه له‌ڕزگاربون���ی خه‌ڵکه‌که‌بگرن، ئینجا هاتن بۆمبابارانی گونده‌کانیان کردو به‌رمیله خه‌رده‌له‌‌کانیان به‌سه‌ردا خستنه خواره‌وه .ئه‌و گوتی :زۆر له‌دانیشتوانه‌کان چاویان ئاوس���ا ،ئازاری زۆریان بۆ هاتو به‌تیشکی ڕوناکی هه‌ستیار بون .پێستیان ده‌خوراو سورده‌بۆوه‌و په‌ڵه‌ی ڕه‌شی لهسهر دروس���ت ده‌بو .هه‌ناسه‌یان به‌ئاسته‌م بۆ ده‌دراو به‌به‌رده‌وام���ی ده‌کۆکی���ن .م���ن بێده‌سته‌اڵتانه‌ده‌بو لێیان بنواڕم ،که‌چۆن مناڵ���ه‌کان کوێر ده‌ب���ون‌و خه‌ڵکێکی زۆر به‌وهۆیه‌وه گیانیان ده‌دا .ئێمه‌هه‌وڵماندا که‌داروده‌وه‌نی ده‌وروبه‌ر بس���وتێنین ،تا پاش���ماوه‌ی گازه‌که الببه‌ین ،به‌اڵم بۆنی ترس���ێنه‌ری گازه‌که‌هه‌ر ده‌مایه‌وه .).ئه‌و هه‌روه‌ها گوتی :الشه‌ی سه‌دان گیانه‌‌وه‌ری مرداره‌وه‌بو له‌و ده‌وروبه‌ره که‌وتبو و چه‌ند دانه مه‌ڕومانگا به‌ده‌س���ت س���وتانه‌وه‌ی پێستیانه‌وه ده‌تالنه‌وه.
ی (فتاح حمه‌امین محمد سعید)ونبوه ،هه‌ركه‌س ده‌یدۆزێته‌و‌ه * سه‌نه‌وییه‌كی‌ئۆتۆمبیل ژماره ( 132734عیراق/سلێمانی) به‌ناو بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆكتێبخان‌هی‌خاك له‌كه‌الر. ی ی (یاسین فایه‌ق عبدالكریم ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ پرسگ‌ه ی ونبوه به‌ناو ی سلێمان ی بازرگان ی ژور * ناسنامه‌یه‌ك ئاوێنه . ی ی (یاسین فایه‌ق عبدالكریم ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ پرسگ‌ه ی ونبوه به‌ناو ی سلیمان ی بازرگان ی ژور * ئیجازه‌یه‌ك ئاوێنه .
بانگه‌واز بۆ رێکخراوه‌نێوده‌وڵه‌تییه‌کان ی����ه‌ک ل����هو گوندان����هی به‌س����ه‌ختی به‌رکه‌وت����وه‌شێخوه‌س����انانه که له‌نزیکی به‌ن����داوی دوکان����هو که‌وتۆته‌باک����وری خۆرهه‌اڵتی واڵته‌که‌وه .مه‌س����عود بارزانی س����ه‌رکرده‌ی پارتی دیموکراتی کورستان که له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه پش����تگیری ده‌کرێت، له‌بانگه‌وازێک����دا ب����ۆ رێکخ����راوی نه‌ته‌وه یه‌کگرت����وه‌کان رایده‌گه‌یه‌نێ����ت ،ک ه له‌و هێرشانه‌دا ٣٣ژن ،مناڵ‌و خه‌ڵکی به‌ته‌مه‌ن تێداچون����ه .رێکخراوه‌کانی ت����ر ژماره‌ی ت����ری قوربانییه‌کان ده‌خه‌ن����ه‌ڕو .به‌پێی قسه‌ی دو شایه‌تحاڵی جیاواز ،دو که‌سی به‌رکه‌وت����و به‌و چه‌که له‌خه‌س����ته‌خانه‌‌ی ئ����هو بریندارانه‌ی به‌و ج����ۆره بردرابون، ناوه‌ندیی س����لێمانی به‌دوای چاره‌سه‌ردا له‌ب����ه‌رده‌م مزگه‌وتێکدا داگیران ،که‌به‌س ده‌گ����ه‌ڕان ،چه‌ن����د س����ه‌عاتێک دوای چار‌ه‌سه‌رییه‌کی کاتی‌و ساده کرابون. س����ه‌رجه‌م پارته کوردیی����ه گه‌وره‌کان وه‌رگرتنی چاره‌سه‌ری پزیشکی پێویست، هێزه‌کانی ئاسایش����ی عێراق کۆیکردنه‌وه‌و له‌بانگه‌وازیان����دا ڕو له‌رێکخ����راوه خس����تنیه ناو لۆریه‌که‌وه ،خه‌ڵکێکی زۆر نێوده‌وڵه‌تییه‌‌کان����ی وه‌ک نه‌ت����هوه له‌شه‌قامه‌که له‌ده‌وری کۆببوه‌وه ،به‌پێی یه‌کگرتوه‌کان ده‌که‌ن ،که هێرشی چه‌کی قس����هی بینه‌رێک ،هێزه‌که کوڕێکیان که کیمیای����ی له‌عێراق بوه‌س����تێنن .به‌اڵم تا به‌سه‌ختی له‌شی سوتا بو ،لەقادرمه‌کانی ئه‌مڕۆ کۆمه‌‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی پشتگوێیان خه‌س����ته‌خانه‌که‌‌وه‌فرێدای����ه خ����واره‌وه ،خس����تون‌و چه‌ک����ی کیمای����ی ب����ه‌رده‌وام له‌کاتێکدا ئه‌و له‌به‌ر ئازار ده‌یقیژاند .دواتر له‌کوردستانی عێراقدا به‌کارده‌هێنرێت.
په‌راوێز (*)و .ئهڵمانی����ای خۆرئ����اوا ١٩٤٩ ،١٩٩٠له‌س����هردهمی جه‌نگی س����اردداس����ه‌ر به‌کامپی خۆرئاوا بو ،ش����اری بۆن پایته‌خته‌که‌ی بو. (**) ناوچ����هی بێالی����ه‌ن ،بریتی بو له‌ناوچه‌یه‌کی سه‌ر سنوری عێراق‌و واڵتی ئ����وردون ،که به‌پێ����ی رێکه‌وتنی هه‌ردوال سه‌ر به‌هیچ له‌م دو واڵته نه‌بو.
Awene
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
س���اتی(بێدەنگی) یە! کامەران س���وبحان بەب���ڕوای من ،هیچ س���اتێکی ئەم کۆمەڵگەیەی ئێمە هێندەی ئێس���تا پێویس���تی بە(بێ دەنگی) نەبوە ،پێچەوان���ەی ئەوانە بیردەکەمەوە کە پێیانوایە ئێس���تا ساتی دەنگ بەرزکردنەوەیە بەرامبەر بێدەنگی‌و بێباکی نەیارەکانمان .چونکە ئێس���تا کەشێک دروست بوە یان لەگەڵمدایت یان دوژمنمیت ،ئەمەش ترۆپکی نەرجس���ییەتی بیرکردنەوەو گوزارشتکردنە لەخ���ود ،چونک���ە دابەش���کردنی بیرکردن���ەوەی مرۆڤ ب���ۆ دو رەنگی ڕەش‌و س���پی هیچ زەمینەیەک نایەڵێتەوە بۆ گوزارشتکردن لەسروشتی ڕاس���تەقینەی کێشەکان ،لەکاتێکی حاڵەتی ڕاس���تەقینەی هارمۆنییەتی بیرکردنەوەی م���رۆڤ بینینی هەمو ڕەنگەکان���ە .نەبینینی ئەم ڕەنگانە هاوس���ەنگی بیرکردنەوە الی مرۆڤ ناهێڵێت ،لێرەش���ەوە هەمو هەوڵێک بۆ قس���ەکردن‌و دیالۆگ جۆرێکە لەبێهیوایی .ئەم تێڕوانینە بۆ ئێس���تای کۆمەڵگەی ئێم���ە هێندە خوێندنەوەیەکی هزرییە هێندە خوێندنەوەیەکی سیاسی نییە. تا ش���انۆگەریی (ب���ەدەم چاوەڕوانی گۆدۆ)ی نوس���ەری بەڕەچەڵەک ئێرلەندی س���مۆئێل بیکێت نەخوێنیتەوە نازانی ب���ۆ هەردو کارەکتەری ش���انۆگەرییەکە (فالدیمێ���رو ئێس���تراگۆن) هێن���دە لەوتووێژەکانیاندا دەوەستن‌و بێدەنگ دەبن .بەجۆرێک ئەو شانۆگەرییە لەسەرەتاوە تاکۆتایی بێدەنگییەکی قوڵ باڵی بەسەردا کێشاوە ،کاتێک خوێنەر دەیخوێنێتەوە توش���ی دڵەڕاوک���ێو هەندێجاریش بێدەنگ���ی بەناخ���ی خوێنەرەکەش دەبەخش���ێت‌و وا هەس���ت دەکات لەدونیایەکی بێدەنگ‌و بێهودە دەژی! چرکەساتی نوسینی ئەو ش���انۆگەرییە زۆر لەم چرکەساتەی کۆمەڵگەی ئێمە نزیکە .ئەم تێکس���تە ل���ەدوای ڕۆژگارە تاریکەکانی جەنگی دوەمی جیهانی نوس���راوە .لەو س���ەردەمەدا چاالکوانانی سیاسیو چین‌و توێژە جیاوازەکانی زۆرێک لەواڵتانی ئەورپا ڕژابونە سەر شەقامەکان‌و بەدەنگی بەرز هاواریان دەکردو داوای ئارامی‌و دوبارەنەبونەوەی جەنگیان دەکرد. ئا لەو س���اتی هاوارو ناڕەزاییانەدا (بیکێت) بەنوسینی ئەم شانۆگەرییە پێچەوان���ەی هەمو ئ���ەو دەنگانەی بەدەنگی ب���ەرز هاواریان دەکرد دژی جەنگ‌و وێرانکاریی ،ئەو بەهێمنی‌و بە(بێدەنگی)ییەکی قوڵەوە گوزارشتی لەو جەنگ‌و لەو دڵەڕاوکێیانە دەکرد کە هاواڵتی ئەوروپا لەو سەردەمەدا ڕوبەڕوی بونەتەوە .سەرەتا تێکستەکە زۆر پێشوازی لێنەکرا ،بەاڵم دواتر دەنگدانەوەیەکی گەورەی بەدوای خۆیدا هێنا! بەب���ەراوردو لێکچوون‌و جیاوازییەکانی ئەو دو قۆناغەی ئێمەو ئەوروپا، پێموایە ئێمەش ئێستا لەهەمان چرکەساتی مێژوییدا دەژین ،لەبری ئەوەی بەدەنگی بەرزو بەتوڕەبونی بێزارکەر گوزارش���ت لەم ڕۆژگارە تاریک‌و پڕ لەکێش���انە بکەین کە ئێستا تێیدا دەژین ،پێویستمان بە(بێدەنگی)یەکی قوڵو گەڕانەوە هەیە بۆ ناوەوەی خۆمان ،پێویس���تمان بەچرکەس���اتێک هەیە لەبری ئەوەی دەس���تەبژێری سیاسیو ڕۆشنبیری کۆمەڵگە ئاڕاستە بک���ەن‌و ببنە ڕێبەریان ،پێش ئەم قۆناغە پێویس���تمان بەپەروەردەیەکی (خود)ی بەهێز هەیەو لەسەر ئاستی تاکیش ،هەنگاو بەرەو پەروەردەی گشتیو بونیادنانی کۆمەڵگە بنێین. لەئێس���تادا پێویستە بەئاڕاس���تەیەک کار بکەین لەبری هاوارو دیالۆگی بێ بنەما هەوڵی دروس���تکردنی دیالۆگێکی ڕاس���تەقینەو ڕاس���تگۆیانە بدەین ،سەرەتا لەگەڵ خۆمان ئەوس���ا لەگەڵ دەوروبەرو نەیارو هاوبیرو نزیکەکانم���ان .بێ ئەم هەنگاوە گەورەو (بێدەنگانە) مەحاڵە کۆمەڵگەی ئێمە لەم بێزاریی‌و خۆخواردنەوەو چەقبەستوییە ڕزگاریی بێت!
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر
هیچ واڵتێک به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌مه‌ریکا زیندانیکراوی ژنی نییه
10واڵت که زۆرترین ژماره‌ی زیندانی ژنیان هه‌یه رێژه‌ی ژن له‌کۆی زیندانیه‌کان
ژماره‌ی ژنه زیندانیکراوه‌کان ئۆکرانیا
9.697 %6.1
روسیا
59.002 %7.8 ئه‌مه‌ریکا
چین
84.600 %5.1
201.200 %8.8
هیندستان
15.406 %4.1
فلیپین
7.826 %8.1
مه‌کسیک
10.072 %4.5
تایله‌ندا
ڤێتنام
12.591 %11.6
29.175 %14.6
به‌رازیل
35.596 %6.9
ریکالم