ریکالم
پێشمهرگهو پێشمه‌رجه‌كانی هه‌ڵبژاردنێكی پاك‌و بێگه‌رد
بە‌کڕینی مۆبایلێک بەشداربە‌لەبردنەوەی ئۆتۆمۆبیلێک وە چەندین خەاڵتی دیکە ژماره ()631 سێشەممە 2018/7/3
www. awene.com
6
ریکالم
ریکالم
ئەمڕۆ چارەنوسسازە بۆ کەرکوک 3
گۆڕان :هەژماركردنەوەكە بۆ هەمو سندوقەكان نەبێت ئەنجامەكەی قبوڵ ناكەین
3 بۆ یەكەمجار عێراق دەكەوێتە بۆشایی دەسەاڵتی تەشریعییەوە
چه‌كدارانی داعش خۆیان رێكده‌خه‌نه‌وه 2
4
هێزه كوردییه‌كان دوای هه‌ژماركردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیش به‌ده‌ست ناچنه ناو هاوپه‌یمانییه‌كه‌وه 5
ئەردۆغان‌و ناوچەکە دوای هەڵبژاردنەکانی
ئاوێنە ئەم هەشت الپەڕەیەی تایبەت بەهەڵبژاردن بەهاوکاریی کونسوڵخانەی گشتیی ئەمەریکا لەهەولێر چاپ‌و باڵودەکاتەوە ناونیشان :سلێامنی ته‌الری زارا -نهۆمی سێیه‌م -شوقه‌ی ژمار ه 32
ته‌له‌فۆن 3202416 :
به‌شی ریکالم 07700600659 :ـ 07500600659
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 500دینار
6
2
) )631سێشه‌ممه 2018/7/3
بۆ یەكەمجار عێراق دەكەوێتە بۆشایی دەسەاڵتی تەشریعییەوە "هیچ دەسەاڵتێكی چاودێری لەسەر دەسەاڵتی جێبەجێكردن‌و كۆمسیۆنی هەڵبژاردن نەماوە" ئا :نیاز محەمەد رۆژی یەكشەممەی رابردو ،بەهۆی درێژەكێشانی ناكۆكییەكان لەسەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی مانگی ئایاری ئەمساڵ ،بەتەواوبونی ماوەی خولی سێیەمی پەرلەمان ،عێراق بۆ یەكەمجار لەدوای 2003ەوە كەوتە بۆشایی دەسەاڵتی تەشریعییەوە. شارەزایان پێیانوایە ئەوەش لەڕوە چاودێرییەكەیەوە مەترسی پابەندنەبونی دەسەاڵتەكانی جێبەجێكردنی بەیاساكانەوە لێ چاوەڕوان دەكرێت. رۆژی شەممە لە دوا دانیشتنی پەرلەمانی عێراقدا ،ئارام ش���ێخ محەم���ەد لەكۆتایی دانیش���تنەكەدا ك���ە ب���ە ئامادەبونی 127 پەرلەمانتارو لەغیابی س���ەرۆكی پەرلەماندا بەڕێوەچ���و ،كۆتاییهاتنی خولی س���ێیەمی پەرلەمانی عێراقی راگەیاند. ل���ەو دوا دانیش���تنەیدا بەش���ێك لەپەرلەمانتاران بە ئامادەكردنی هەموارێكی دیك���ەی یاس���ای هەڵبژاردن���ی پەرلەمانی عێ���راق هەوڵیاندا م���اوەی كاری پەرلەمان درێژبكەن���ەوە و هەروەها جەخت لەس���ەر ژماردنەوەی تەواوی دەنگەكان بەدەس���ت بكەن ،ب���ەاڵم بەه���ۆی نەبونی نیس���ابی یاساییەوە هەوڵەكەیان شكستی هێنا. هەرچەندە پێش���تر لە هەمواری سێیەمی یاساكە پەرلەمان داوای ژماردنەوەی تەواوی دەنگەكان���ی هەڵبژاردن���ە پەرلەمانییەكەی مانگ���ی ئای���اری عێراق���ی كردب���و بەاڵم ئەنجومەن���ی كۆمس���یاران كە ل���ەدادوەرە دان���راوەكان پێكهاتوە بڕیاری���دا تەنیا ئەو س���ندوقانە بەدەس���ت بژمێردرێن���ەوە كە تانەیان ل���ێ دراوەو جەختیش���ی كردەوە كە ئەوە لەچوارچێوەی هەمواری سێیەمی یاساكەو بڕیاری دادگای بااڵی فیدراڵیدایە. ئێس���تاش لەو بۆش���اییە تەش���ریعی و چاودێریی���ەدا ك���ە كۆتایی م���اوەی خولی س���ێیەمی پەرلەمانی عێراق دروستكردوە، بڕیارە لەئەمڕۆوە دەس���ت بە ژماردنەوەی دەنگەكان بەدەست بكرێت بۆ ئەو بنكانەی كە تانەیان لەس���ەرە .ئەوەش لەكاتێكدایە ك���ە هەندێك لە الیەنەكان ب���ە بڕیارەكەی
كۆمس���یۆن ناڕازین و ل���ە دادگای فیدراڵی تانەیان لێداوە. لەگەڵ بۆش���ایی پەرلەماندا ،هەندێك لە الیەنەكان ترس���یان هەی���ە جێبەجێكردنی هەمواری یاس���اكەی هەڵب���ژاردن بەالڕێدا ببرێ���ت و بۆچونیش���یان جیاوازە لەس���ەر دەس���ەاڵتەكانی حكومەتی ئێستای عێراق، كە هەندێكیان بە كاربەڕێكەر و هەندێك بە خاوەن دەسەاڵتی تەواوی دەزانن. كاوە محەم���ەد ،پەرلەمانتاری پێش���وی گۆڕان پێی وایە كاریگەری گەورەی نەبونی پەرلەم���ان ل���ەم ماوەیەدا كە كۆمس���یۆن بەپێ���ی ئەو هەمواری یاس���ایەی پەرلەمان دەری ك���ردوە هەڵدەس���تێت ژماردنەوەی دەنگەكان بەدەست ،وا دەكات لەدەرەوەی چاودێ���ری ،بەو پرۆس���ەیە هەڵبس���تێت. ئەمەش مەترس���ییە لەكاتێكدا ئەگەر هەر
كەموكوڕییەك لەجێبەجێكردنی یاس���اكەدا هەبێ���ت چونكە چاودێری و سەرپەش���تی پەرلەمان بەسەر كۆمسیۆنەوە نەماوە. كاوە باس���ی لەوە كرد ئێس���تا بۆشایی تەشریعی و چاودێری دروست بوە و هۆكاری ئەمەش ئەوان���ەن كە "س���اختەكاری"یان لەهەڵبژاردنەك���ەدا ك���ردوەو ئ���ەو تەنگژە سیاس���ییەیان بۆ تەواوی عێراق دروس���ت كرد. وتیش���ی"لەو ڕوەوە ئێس���تا دەسەاڵتی دادوەری دەبێ���ت رۆڵ���ی خ���ۆی ببینێت و تۆپەكە ل���ە گۆڕەپانی ئەودای���ە بەتایبەت بۆ چاودێریكردنی جێبەجێكردنی یاساكان وەك خۆیان". ئ���ەو پەرلەمانت���ارەی پێش���وی گۆڕان ترس���ی خۆیان ناش���ارێتەوە ل���ەوەی لەو پرۆس���ەیەدا ئ���ەو دەس���تەی دادوەرییەی لەجێ���ی ئەنجومەنی كۆمس���یاران دانراوە
س���ەربەخۆیانە كارەكانی���ان ئەنجام بدەن كە لەیەك���ەم هەنگاویان���دا بڕیاریان داوە تەنیا ئەو دەنگانە بەدەس���ت بژمێردرێنەوە كە تانەیان لەس���ەرە .ئەوەش لەكاتێكدایە وەك ئەو وتی"لەیاساكەی پەرلەمان داوای ژماردنەوەی ت���ەواوی دەنگ���ەكان كراوەو هەروەها سەرۆكی دادگای بااڵی فیدراڵی بە هەندێك لەپەرلەمانتارانی وتوە :بڕیارەكەی كۆمسیۆن كە تەنیا دەنگە تانە لێدراوەكان بژمێردرێن���ەوە ناكۆك���ە لەگ���ەڵ بڕی���اری دادگای فیدراڵ���ی و هەم���واری یاس���اكەی پەرلەمانیشدا". ئام���اژەی بەوەش���دا ك���ە ئەم���ان وەك بزوتنەوەی گۆڕان لەدادگای فیدراڵی تانەیان لەو بڕیارەی كۆمس���یۆن داوەو چاوەڕوانن دادگاكە لەو بارەیەوە بڕیار بدات. زانا رۆس���تایی ،پەرلەمانتاری پێش���وی كۆمەڵ كە ئەندامی لیژنەی یاسایی پەرلەمانی
وتیش���ی"بۆ نمونە ئەگەر دوای پرۆسەی ژماردن���ەوەی دەنگ���ەكان بەدەس���ت ئەوە دەركەوت كە رێژەی س���اختەكاریی ئێجگار زۆرەو ئەم هەڵبژاردنە دەبێت رەتبكرێتەوە ئ���ەوا تەنیا پەرلەمانی دەس���ەاڵتی دانانی یاس���ایەكی هەیە بۆ هەڵبژاردن تا لەس���ەر بنەمای ئەوە هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت كە ئەمەش بونی نییە". لەب���ارەی دەس���ەاڵتەكانی حكومەت���ی ئێس���تای عێراقیش���ەوە زانا رۆستایی پێی وایە ئەو حكومەتە بەپێی دەس���تور نابێتە كاربەڕێكەر ،چونكە حكومەتی كاربەڕێكەر لەو كاتەوە دەس���تپێدەكات كە خولی نوێی پەرلەمان س���وێندی یاس���ایی دەخوات تا پێكهێنانی حكومەتی نوێ .دەس���تور هیچ ئاماژەیەكی بەم حاڵەتەی ئێس���تا نەكردوە كە عێراقی تێكەوتوە .بەاڵم وتیشی"لەڕوی لۆژیك���ەوە تەمەن���ی س���ەرۆك كۆم���ار و حكومەتیش تا ئەو كاتەیە كە ئەو خولەی پەرلەمان تەمەنی ماوە". بەتێگەیش���تنی زانا رۆس���تایی بۆشایی دەس���ەاڵتی تەش���ریعی لەعێ���راق هی���چ كاریگەرییەك���ی خراپ���ی لەس���ەر هەرێمی كوردس���تان نابێت تەنیا لەحاڵێكدا نەبێت ك���ە حكومەتی ناوەن���دی دور لەچاودێریی کۆگای سندوقی دەنگدان یاس���ایی هەندێ���ك بڕیاری خ���راپ دژ بە هەرێمی كوردس���تان دەربكات كە ئەمەش عێ���راق ب���و ،لەب���ارەی كاریگەرییەكان���ی بەدوردەزانرێت لەم دۆخەدا. بۆشایی دەسەاڵتی تەش���ریعی بە ئاوێنەی ب���ەاڵم بەپێی قس���ەی ئەش���واق جاف، راگەیاند كە سیس���تمی عێراق ،سیستمێكی كۆماریی پەرلەمانییە كە لەس���ەر سێ پایە پەرلەمانتاری پێش���وی پارتی لەپەرلەمانی دامەزراوە ئەوانیش دەسەاڵتی تەشریعی و عێراق بەهۆی ئەوەی دەستور هیچ رێگەیەكی جێبەجێكردن و دادوەرییە ،ئێستا لەغیابی نەداوە م���اوەی پەرلەم���ان درێژبكرێتەوەو پەرلەماندا پایەیەكی سەرەكی كە دەسەاڵتی چارەسەری بۆ ئەو دۆخە نەبوە ،بەناچاری تەش���ریعییە نەماوە ،بۆیە ناتوانین بڵێین بۆشایی دەسەاڵتی تەشریعی دروست بوەو پێش���ی وایە زیاتر بۆش���اییەكی چاودێری سیستمەكە بۆ ئەم ماوەیە پەرلەمانییە. هەروەها باسی لەوەشكرد كە لەئێستادا دروست بوە نەك تەشریعیی. ئ���ەو مەترس���یی نەمان���ی دەس���ەاڵتە هی���چ دەس���ەاڵتێكی چاودێ���ری لەس���ەر دەس���ەاڵتی جێبەجێكردن و كۆمس���یۆنی چاودێرییەكە ل���ەوەدا دەبینێت كە بەهۆی ئەو بۆشاییەو عێراق بەرەو بۆشایی ئەمنیی هەڵبژاردن نەماوە. بەبڕوای ئەو مەترس���ی گەورە لەوەدایە هەنگاو بنێ���ت و وەك داع���ش لەهەندێك ئەگەر بارودۆخێك بێت پێش لەم ماوەیەدا ناوچە دەس���تی كردۆت���ەوە بە جموجۆڵ و كە پێویس���تی بە بڕی���اری پەرلەمانیی یان ئەمەش بقۆزرێتەوە بۆ پێشێلكاریی لەالیەن یاسایەك هەبو ،هیچ الیەنێك نییە بەو كارە حكومەتەوە بەتایبەت بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان. هەڵبسێت.
لەهەرێمی كوردستان یەك حاڵەت و لەعێراق حەوت حاڵەت تۆماركراوە هاوپەیمانی بەرەو ئیسالح وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی :دەستمان كردوە بە رێكارەكان هەوڵدەدات سۆفی‌و سەلەفییەكان بچنە هاوپەیمانێکەیانەوە بۆ بەرەنگاربونەوەی "تای خوێنبەربون" ئا :نیاز د .خالس قادر ،وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی نیشانەو قۆناغەكانی نەخۆشی "تای خوێنبەربون"و رێكارەكانی وەزارەتەكەیان بۆ بەرەنگاربونەوەی لەڕێگەی ئاوێنەوە دەخاتەڕوو دەشڵێت"تا ئێستا تەنیا یەك حاڵەت لە هەرێم و حەوت حاڵەت لەعێراق تۆماركراوە". رۆژی ش���ەممەی رابردو نەخۆشێك بە گومانی توشبون بە نەخۆشی "تای خوێنبەرب���ون" لە نەخۆش���خانەیەكی س���ۆرانەوە گەیەندرایە نەخۆشخانەی فێ���ركاری لەهەولێرو پاش ئەنجامدانی پشكنینەكان بۆی رۆژی دواتر وەزارەتی تەندورستی تۆماركردنی یەكەم حاڵەتی نەخۆش���ییەكەی لەهەرێمی كوردستان راگەیاند كە هەمان ئەو نەخۆشەبو. د.خالس ق���ادر ،وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی بە ئاوێنەی راگەیەند ئێستا ئەو نەخۆش���ە لەشوێنێكی جیاكراوەی تایب���ەت بەو ج���ۆرە نەخۆش���انەیەو چارەس���ەر وەردەگرێت و توانیویانە تا ئێستا گیانی بپارێزن. بەپێی قسەی د.خالس نەخۆشییەكە، نەخۆشییەكی ڤایرۆس���ییەو هاوبەشە لەنێ���وان ئاژەڵ و مرۆڤ���داو "گەنە"ی ئاژەڵ گوێزەرەوەی نەخۆش���ییەكەیەو ئ���ەو مرۆڤانەی بەركەوتن و مامەڵەیان
گوازەرەوەی ڤایرۆسی خوێن بەربون لەگەڵ ئاژەڵدا هەیە یاخود لەو شوێنانە دەژی���ن كە ئ���اژەڵ و گەن���ەی لێیە، ئەگەری توش���بونیان بە نەخۆشییەكە هەی���ە یا لەڕێگەی خواردنی گۆش���تی ئاژەڵەوە. بەپێ���ی قس���ەی ئەو نیش���انەكانی نەخۆشییەكە لەس���ەرەتاوە بریتین لە توشبون بە تایەكی بەرز ،دروستبونی ئازار لەهەمو ماسولكەكاندا ،ژانەسەرو رش���انەوە .پاش ئەوەش نیشانەكانی لەنەخۆش���ەكەدا خوێنبەرب���ون س���ەرهەڵدەدەن ،ك���ە خ���ۆی لەخوێنەربونی ل���وت و خوێنبەربونی
ناوەكیدا دەبینێتەوە بەش���ێوەیەك كە رشانەوەو پیساییەكەی خوێنی لەگەڵدا دەبێت و هەروەها لەژێر پێستی پەڵەی سوری خوێنی تێدا دەردەكەوێت .لەدوا قۆناغیشدا دۆخی نەخۆشە زۆر بەرەو خراپی دەچێت و ئۆرگانەكانی لەش���ی لەكاردەك���ەون و فش���اری خوێنی زۆر دادەبەزێت و دەمرێت. باس���ی لەوەش���كرد ك���ە ب���ۆ كۆنترۆڵكردنی نەخۆش���ییەكە سەرەتا پێویس���تە گوێزەرەوەی نەخۆشییەكە كە "گەنە"یەو لەو ش���وێنانە دەژی كە ئاژەڵی لێیە ،كۆنترۆڵ بكرێت.
وتیش���ی"ئەوەش لەڕێگەی رشاندنی دەرمانەوە دەبێت و ئێمە دەس���تمان كردوە بە رش���اندن ل���ەو گوندەی كە نەخۆش���یەكەی تێدا بوە .ئێس���تاش پالنی ئەوەمان هەیە لەگەڵ ڤێرتێرنەری پێكەوە لەهەمو ئەو گوندانە رش���انی دەرمان بكەن كە نزیكن لەو گوندەوەو پاشان لەهەمو گوندەكانی پارێزگاكانی هەرێم���ی كوردس���تانیش پرۆس���ەكە ئەنجام بدەن". یەكێ���ك لەرێكارەكانی دیكەش���یان بەقسەی د.خالس شۆردنی ئاژەڵەكانە كە پێشتر ئەنجام دراوە بەاڵم ساڵێكە وازی لێهێنراوەو ئێستا لەپالنەكەیاندایە بۆ بەرەنگاربونەوەی نەخۆشییەكە. س���ەبارەت ب���ە چارەس���ەری نەخۆش���ییەكەش وتی"چارەس���ەری یاریدەدەری هەیە ،چونكە رێژەی مردن بەتایبەت لەنێو ئەو كەسانەی بەقورسی نەخۆش���ییەكە دەگرن لەس���ەدا 10تا لەسەدا 30یە ".هەروەك نەخۆشییەكە كۆتانی خۆپاراستنی نییە. د.خال���س باس���ی لەوەك���رد ك���ە لەهەڵمەت���ی هۆش���یاری خۆیان���دا جەخت لەوە دەكەن���ەوە كە ئەوانەی مامەڵ���ە لەگەڵ ئاژەڵ دەكەن پابەندی رێنماییەكان���ی ڤێرتێرن���ەری ب���ن ،بۆ هاواڵتیانیانی ئاسایی ئەوە زۆر گرنگە كە خۆیان بەدوربگرن لەو ش���وێنانەی ئاژەڵی ل���ێ بەخێودەكرێت و هەروەها گۆشتی سەرشەقامەكان نەكڕن.
ئەندامی مەكتەبی سیاسی بزوتنەوەی ئیسالمی ،عەبدواڵ وەرتێ رایدەگەیەنێت هاوپەیمان���ی بەرەو ئیس�ل�اح لەگەڵ س���ۆفی‌و س���ەلەفییەكانی كوردستان گفتوگۆ دەكات ،لەپێناو كۆكردنەوەیان لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتیەكەیان.
ئاوێن���ە .س���لێمانی :عەب���دواڵ وەرتێ بەئاوێنەی راگەیاند ئێستادا هاوپەیمانی بەرەو ئیس�ل�اح كە لەنێوان بزوتنەوەی ئیس�ل�امی‌و یەكگرت���وی ئیس�ل�امی پێكهێنراوە لە هەوڵدایە بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ رەوتە ئیسالمییەكانی تری وەك سۆفی‌و س���ەلەفییەكانی كوردستان‌و ئ���ەو كەس���ایەتی‌و گروپان���ەی كاریی بانگخوازی���ی دەكەن لەكوردس���تان تا لەچوارچێ���وەی هاوپەیمان���ی ب���ەرەو ئیس�ل�اح لەهەڵبژاردنی 30ی ئەیلولی ئەمس���اڵ بەش���داریی بك���ەن ،ئ���ەو وت���ی "لەگ���ەڵ یەكگرتوی ئیس�ل�امی كوردس���تان بە متمانەیەك���ی زۆرەوە هاوپەیمانێتییەكەم���ان راگەیان���دوە‌و ب���اوەری تەواوم���ان ب���ە دەنگ���دەر‌و ئەندامانمان هەیە بۆ س���ەر خستنی، پێم���ان وای���ە هاواڵتی���ان دەن���گ بە كەس���انێك دەدەن كە دەس���ت‌و دەم‌و داوێنیان پاك بێت‌و مێژوییەكی باش‌و پاكیان هەبێت”. هەروەه���ا ئەندام���ی پەرلەمان���ی كوردس���تان لەفراكس���یۆنی یەكگرتو، ش���ێركۆ جەودەت بە ئاوێنەی راگەیاند ئێمە هەر لەس���ەرەتاوە پێیانخۆشبوە
بەرەیەكی فراوانی الیەنە نارازییەكانی كوردس���تان دروس���ت بكرێ���ت بەاڵم نەتوان���راوە ئ���ەو بەرەی���ە دروس���ت بكرێت ،ئەو وت���ی "ئێمە لەگەڵ هەمو ئەو هێزو الیەن‌و گروپە ئیس�ل�امیانەی لەكوردس���تان هەن گفتوگۆدەكەین بۆ ئ���ەوەی هەمومان بێك���ەوە لەژێرناوی هاوپەیمانی بەرەو ئیسالح بە ئامانجە كانمان بگەین ،لیرەوە بە پێویس���تی دەزانم ئ���ەوە رابگەیەنم مەرج نیە ئەو الیەن‌و رێكخراو یان گروپانەی دێنە ناو هاوپەیمانێتییەكە ئیسالمی بن ،چونكە هەمو الی���ەك باش دەزان���ن زۆرینەی هاواڵتیانی كوردس���تان موس���ڵمانن، پرۆژەی ئیس�ل�اح پ���رۆژەی هەمو ئەو كەس‌و الیەنانەیە كە باوەری تەواویان بە چاكسازیی هەیە". پێكهێنانی هاوپەیمانی بەرەو ئیسالح لەكاتێكدا پێکهێنرا كە كۆمەڵی ئیسالمی كوردستان وەك پارتێكی دیاری هەرێمی كوردستان بەش���داریی تێدا نەكردوە‌و ئەندامێكی سەركردایەتی ئەو حزبەش پێش���تر بە ئاوێنەی راگەیاند دەرفەتی زیات���ر نەبوە بۆ ئەوەی زیاتر لەس���ەر پرۆژەی بەرەو ئیسالح گفتوگۆ بكەن، بەاڵم بەش���ێكی چاودێرانی ئیس�ل�امی سیاس���ی پێیان وایە ئەو ناكۆكیانەی لەنێوان بزوتنەوەی ئیسالمی‌و كۆمەڵی ئیسالمی بەتایبەت لەدوای جیابونەوەی كۆمەڵ ل���ە بزوتنەوە لەس���اڵی 2001 دروس���تبوە ،هۆكاری شكستپێهێنانی بەرەی ئیسالمین لەكوردستان.
) )631سێشه‌ممه 2018/7/3
3
ئەمڕۆ چارەنوسسازە بۆ کەرکوک
زۆربه‌ی كورسییەکانی توركمان شیعه‌كان ده‌یبه‌ن‌و تورکیاش ئەو ئەنجامەی قبوڵ نییە ئا :نیاز محەمەد
له‌عێراق به‌گشتی‌و له‌كه‌ركوك به‌تایبه‌ت ناتوانرێت هه‌ڵبژاردنی پاك‌و دادپه‌روه‌ران ه ئه‌نجام بدرێت‌و ئه‌وه‌ش ناكۆكی‌و پشێوی زیاتر له‌نێوان پێكهاته‌كانی كه‌ركوك ده‌هێنێته ئاراوه
پەرلەمانتارێكی پێشوی كەركوك لەپەرلەمانی عێراق لەسەر لیستی یەكێتی هۆكاری پشێوییەكانی شارەكە دەگەڕێنێتەوە بۆ ئەوەی كە لەهەڵبژاردنەكەی مانگی ئایار هاوكێشەی ئیقلیمی لەناو ماڵی توركمانیدا لە‌بەرژەوەندی ئێران گۆڕاوە .بەاڵم سەركردەیەكی توركمان لەشارەكە هۆكاری پشێوییەكان بۆ "ساختەكاریی" دەگێڕێتەوە. ئەنجامەكانی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 12ی ئایار لەكەركوك ،پش���ێوی لەشارەكە دروس���ت كردوە .پێكهاتەكان یەكێتی ،كە تاك���ە ب���راوەی ك���وردی هەڵبژاردنەكەیە، تۆمەتب���ار دەكەن بەوەی "س���اختەكاریی" ئەنجام دابێت‌و ئەنجامەكان رەتدەكەنەوە. یەكێتی���ش باس ل���ەوە دەكات كە بەهەمو رێكارێك���ی یاس���ایی رازی���ن ك���ە لەالیەن الیەن���ە فیدراڵییەوەكانەوە بۆ رەواندنەوەی گومانەكان دەگیرێتەبەر. س���ەرەتای ئ���ەم هەفتەی���ە ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق ك���ە لە‌دادوەرەكان پێكهاتوە ،بڕیاریدا لەئەمڕۆ سێش���ەممەوە دەس���ت بە‌ژماردنەوەی دەستی دەنگی ئەو س���ندوقانە بكرێت كە تانەیان لەسەرەو بۆ ئ���ەوەش لە‌كەركوكەوە دەس���ت پێدەكەن. ئەوەش لەكاتێكدای���ە كە توركمانەكان ئەو رێكارە رەتدەكەن���ەوەو داوای ژماردنەوەی تەواوی دەنگەكان دەكەن. رۆژی یەكش���ەممە كاتێ���ك كۆمس���یۆن بڕیاریدابو سندوقی دەنگەكان لەكۆگاكانی كەركوك���ەوە ب���ۆ بەغ���دا بگوازێت���ەوە، بەرەبەیان���ی ئ���ەو رۆژە یەكێ���ك لەكۆگان لەكەركوك كرای���ە ئامانجی تەقینەوەیەكی خۆكوژیی ،هەرچەندە زیانی بە‌سندوقەكان نەگەیان���د بەاڵم تێی���دا هاواڵتییەك كوژراو بیست لە‌هێزە ئەمنییەكانیش برینداربون. ش���وان داودی ،پەرلەمانتاری پێش���وی یەكێت���ی لەپەرلەمانی عێ���راق بەئاوێنەی راگەیان���د ه���ۆكاری پش���ێوییەكان ئەوەیە كەهاوكێش���هی سیاس���ی كه‌ركوك گۆڕانی
ئەمڕۆ لەکەرکوک هەژمارکردنەوەی دەنگەکان بەدەست دەستپێدەکات سوننەو دوانەكەی دیكە شیعەن. ش���وان پێی وایە ئامانجی توركیا ئەوەیە به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك بوە كار بۆ تێكدانی دۆخی كه‌ركوك‌و هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كان بكات. جەختیشی كردەوە كە یەكێتی لەكەركوك هەمو بڕیار‌ه فیدراڵییه‌كانی قبوڵ ه له‌س���ه‌ر ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان‌و هیچ ئاستەنگێك ب���ۆ ژماردنەوەی دەنگەكان بەدەس���ت بەو شێوەیەی بڕیاری لێدراوە دروست ناكات.
به‌س���ه‌ردا هاتوه‌و گۆڕانه‌كه‌ش زیاتر له‌ناو پێكهاته‌ی توركمانی رویداوه. بەقسەی ئەو له‌ناو پێكهاته‌ی توركمانیدا بۆ یه‌كه‌مجاره چ له‌ئاستی عێراق‌و چ له‌ئاستی كه‌رك���وك ،زۆرین���هی كورس���ی توركمان، ش���یعه‌كان ده‌یبه‌ن‌و ئەوەش هاوكێش���هی توركمان���ی ل���ەڕوی ئیقلیمیی���ەوە له‌نێوان ئێ���ران‌و توركیادا گۆڕی���وه له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئێران���داو توركیاش ئ���هو ئه‌نجامه‌ی قبوڵ نییه. وتیشی"بۆیه توركیا به‌رده‌وام توركمانەكان ل���ەالی خۆیش���ییەوە جوان حه‌س���ه‌ن، هان ده‌دات بۆ دروس���تكردنی كێش���ه دژی ئەندام���ی ئەنجومەنی پارێ���زگای كەركوك ئه‌نجامه‌كان به‌تایبه‌ت له‌كه‌ركوك". بەپێی ئەو ئەنجامانەی كۆمسیۆنی پێشو لەفراكس���یۆنی یەكگرتو باس���ی لەوە كرد رایگەیاندبون س���ێ توركم���ان لەكەركوك "ئه‌م هه‌ڵبژاردن��� ه ته‌نیا بۆ هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنی توانیویانە كوسی پەرلەمان بەدەست بهێنن خه‌ڵك ب���وه ئه‌گه‌رن���ا بە‌هه‌ژماركردنه‌وه‌ی كە بریتین لە :ئەرشەد ساڵحی ،د.ئەحمەد ده‌نگه‌كانیش هیچ له‌ئه‌نجامه‌كان ناگۆڕێت". حەی���دەر‌و خەدیج���ە عەلی ك���ە یەكەمیان چونكە بەپێی قسەی ئەو له‌كه‌ركوك ته‌نیا
له‌كۆمه‌ڵێ���ك ناوچ���هی دیاریكراو س���كااڵ تۆماركراوه‌و كه ژماره‌یه‌كی كه‌من‌و ده‌كه‌ون ه ناوچ ه عه‌ره‌بییه‌كان‌و ناوچه توركمانییه‌كان وتیشی"بۆی ه ئه‌و پشێویانه‌ی له‌په‌یوه‌ست به‌ئه‌نجامه‌كان���هوه هه‌ن ب���ه‌رده‌وام ده‌بن‌و چارەنوس���ی كه‌ركوكی���ش رۆژ به‌رۆژی���ش خراپتر ده‌بێت". ئەو هێمای بۆ ئ���ەوەش كرد كە یەكێك لە‌كێش���ەكانی توركمان���ەكان ئەوەی���ە س���وننەكانیان دەنگی���ان كەمت���ر هێناوە لە‌شیعەكانیان ئەوەش سوننە توركمانەكانی نیگ���ەران ك���ردوە هەر چەن���دە نایانەوێت ئ���ەو ش���تە بچێتە ن���او راگەیاندن���ەكان. ج���وان وتی"چونك ه ئێمه له‌ن���او توركمان‌و عه‌ره‌بیشدا ش���یعه‌مان كه‌م ه له‌كه‌ركوكدا. توركمانی ش���یع ه له‌كه‌ركوكدا به‌و رێژه‌ی ه نیی ه ك ه یه‌ك كورسیش بهێنێت". بەاڵم جه‌مال شان ،سەرۆكی ئەنجومەنی
حزبی نیش���تمانی توركمان لەلێداونێكدا بۆ ئاوێنە ره‌تیكرده‌وه كاردانه‌وه‌كانی توركمان له‌كه‌ركوك به‌وهۆیه‌وه بێ���ت كه توركمان ه ش���یعه ده‌رچوه‌كان زیاترن له‌س���وننه‌كان‌و وتیشی"ئه‌و لیس���ت ه لیستێكی توركمانییه‌و هه‌م���و ئه‌وانه‌ی ده‌رچ���ون توركمانن به‌اڵم ه���ه‌روه‌ك له‌ناو هه‌مو نه‌ته‌وه‌یه‌ك مه‌زهه‌بی جی���اواز هه‌یه له‌ن���او توركمانی���ش هه‌یه‌و ئه‌وه‌ش ش���تێكی ئاس���اییه‌و كێش���هی بۆ دروس���تنه‌كردون به‌ڵكو ئهوهی كێش���هی ه به‌الی توركمانه‌و‌ه ئه‌وه‌یه كه س���اخته‌كاری له‌هه‌ڵبژاردنه‌ك���ه‌دا ك���راوه‌و مافی توركمان خوراوه ك���ه ده‌بو النیكه‌م چوار كورس���ی بهێنێت". ئەو س���ەركردەیەی توركم���ان پێی وایە له‌عێراق به‌گش���تی‌و له‌كه‌رك���وك به‌تایبه‌ت ناتوانرێ���ت هه‌ڵبژاردنی پاك‌و دادپه‌روه‌ران ه ئه‌نجام بدرێت‌و ئه‌وه‌ش ناكۆكی‌و پش���ێوی
زیات���ر له‌نێ���وان پێكهاته‌كان���ی كه‌ركوك ده‌هێنێته ئاراوه .بۆی ه باشترین شت ئهوهی ه په‌ناببرێت ه به‌ر رێكارێكی ته‌وافوقی. وتیشی"چاره‌سه‌ر ته‌نیا ئهوهی ه په‌ناببرێت ه به‌ر ته‌وافوقی سیاس���ی بۆ ده‌ربازبون له‌و قه‌یرانه .بۆ كه‌رك���وك ته‌وافوقه‌كه ده‌بێت دابه‌شكردنی 12كورس���یه‌كه‌ی پارێزگاك ه بێت به‌س���ه‌ر س���ێ پێكهاته‌ی س���ه‌ره‌كی ش���اره‌كه‌دا به‌ش���ێوه‌یه‌كی یه‌كس���ان وات ه هه‌ریه‌ك ه له‌ك���وردو توركمان‌و عه‌ره‌ب چوار كورس���یان هه‌بێت‌و ئه‌وه‌ش له‌به‌رژه‌وه‌ندی كه‌ركوكدایه". جەختیشی كردەوە كە ئه‌گه‌ر ئه‌نجامه‌كانی هەڵبژاردن دوای ژماردنەوەیان لەكەركەوك نه‌گۆڕێ���ن ،توركمان ئه‌و كات هه‌ڵوێس���تی ده‌بێت به‌اڵم له‌ئێس���تا نازانن هه‌ڵوێسته‌ك ه چۆن ده‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش هه‌ڵوێس���تێكی ئاشتیانه‌و مه‌ده‌نیان ه ده‌بێت.
گۆڕان :هەژماركردنەوەكە بۆ هەمو سندوقەكان نەبێت ئەنجامەكەی قبوڵ ناكەین ئا :ئومێد عومەر بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ هەژمارکردنەوەی بەشێک لەسندوقەکانی دەنگدان ،لەالیەن هەندێک حیزب‌و بەتایبەت حیزبە‌دەسەاڵتدارەکانی کوردستانەوە پێشوازی لێکراو، حیزبە‌ناڕازییەکانیش رەخنەی دەکەن‌و بە‌گومانەوە لێی دەڕوانن .لەو بارەیەوە بەرپرسی ژوری هەڵبژراردنی بزوتەنەوەی گۆڕان رایگەیاند "ئەگەر هەژماركردنەوەكە بۆ هەمو سندوقەكان نەبێت ئێمە وەك بزوتنەوەی گۆران قبوڵی ئەنجامەكەی ناكەین".
ئێمە زۆر لەوە دڵنیاین كە ماف بۆ خاوەن مافەكان ناگەرێنرێتەوە بەاڵم ئیتر ئەوە دوایین هەوڵ‌و رێگای یاسایی‌و دەستورییە كە گیراوەتەبەر
فازڵ بەشارەتی ئەندامی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان رایدەگەیەنێت حزبەك���ەی پێی خۆش���ە هەمو دەنگەكان بەدەس���تی هەژمار بكرێن���ەوە .ئەو وتی "جار ێ بەتەواوی ئەنجامەكان رانەگەیەنرابو لەهەندێك ش���وێن بو بە‌شەڕ‌و تەقە .هەر لەس���ەر ئەوكات���ە ئێمە وتمان تێبینیمان الیەنەکانی ئۆپۆزسیۆن هیوایان بەهەژمارکردنەوەی دەنگەکانە بەدەست ئەنجامەكان هەیە‌و پێویس���تە دەنگەكان بەدەس���تی جی���ا بكرێن���ەوە ،بەتایبەت لە‌پارێ���زگای هەولێ���رو ده���ۆك .ئاماژە راگەیاند ئەوان لەگەڵ الیەنە ناڕازییەكانی لەگەڵ الیەن���ە نارازییەكانی دیكە داوایان لەسەر دەنگەكانمان لە‌پارێزگای سلێمانی‌و ب���ەوەش دەكات ئ���ەوان وەك پارت���ی دیك���ەی هەرێمی كوردس���تان پێداگربون كردب���و هەم���و س���ندوقەكانی دەنگدان هەڵەبج���ە .لەهەژماركردنەوەی دەنگەكان دیموكراتی كوردس���تان لەدوای پرۆسەی لەس���ەر هەژماركردن���ەوەی دەنگ���ەكان بەدەس���ت جیابكرێنەوە ،نەك تەنها چەند بەدەس���تی لە‌دوالیەنەوە قازانج دەكەین ،هەژماركردن���ەوەی دەنگەكان بەدەس���ت ،بەدەس���ت .ئەو وتی "ئێستا كە دەنگەكان س���ندوقێكی دیاریكراو .ئ���ەو وتی "ئێمە‌و یەك���ەم دەنگ���ە دزراوەكانی س���لێمانی‌و قبوڵی ه���ەر ئەنجامێك���ی چاوەڕوانكراوو بەدەس���ت هەژمار دەكرێنەوە‌و داواكاریی الیەن���ە ناڕازیی���ەكان تەواوی پرۆس���ەی ئێمەش بوە ،بەكارێكی باش���ی دەزانین‌و هەڵبژاردنم���ان لەكوردس���تان‌و عێ���راق هەڵەبجەم���ان ب���ۆ دەردەكەوێ���ت ،دوەم چاوەڕواننەكراو دەكەن. هەرس���ەبارەت بە‌قبوڵكردن���ی ئەنجامی وەك دام���ەزاوەی هەڵبژاردن پێش���وازی رەتكردوەتەوە ،ئەگەر هەمو س���ندوقەكان لەسنوری نەینەواش كورسییەكانمان زیاد بەدەس���ت هەژمار نەكرێنەوە ئەنجامەكە دەكات ،چاوەروان دەكەین لەو ێ 2كورسی پرۆس���ەی جیاكردن���ەوەی دەنگ���ەكان لە‌ئەنجامی كۆتایی دەكەین‌و قبوڵمانە". هەروەه���ا ،زان���ا رۆس���تایی ئەندام���ی قبوڵ ناكەین". بەدەس���تی ،ن���ەوزاد س���اڵەح ئەندام���ی دیكەمان بۆ زیاد بكرێت". لەالیەکی ترەوە زمناكۆ جەالل بەرپرسی راش���یدەگەیەنێت زۆر بێمنەت���ن دامەزراوەی هەڵبژاردن‌و ئاماری هاوپەیمانی پەرلەمان���ی كوردس���تان لەفراكس���یۆنی لە‌هەژماركردن���ەوەی دەنگەكان بەتایبەت بۆ دیموكراس���یو دادپەروەری بەئاوێنەی كۆمەڵی ئیس�ل�امی رایدەگەیەنێت پێشتر ژوری هەڵبژاردن���ی بزوتن���ەوەی گۆران،
دەزگای هەڵبژاردن���ی یەكێتی نیش���تمانی كوردس���تان ،ئاماژە ب���ەوە دەكات ئەوان لەسەرەتاوە رایانگەیاندوە هیچ كێشەیەكیان نیە لەس���ەر هەژماركردنەوەی دەنگەكان. ئەو وتی "ئێس���تاش كە باس لە‌پرۆسەی جیاكردنەوەی دەنگی دەنگدەران دەكرێت بەدەستی ،یەكێتی پێشوازیی لە‌ئەنجامی كۆتای���ی دەكات .داواش دەكەم هەمو ئەو الیەنان���ەی پێش���تر داوای جیاكردنەوەی دەنگەكانی���ان دەك���رد بەدەس���ت ،رێ���ز لەئەنجامەكەی بگرن". هەرچ���ی ئەبوبەكر هەڵەدن���ی ئەندامی ئەنجومەن���ی س���ەركردایەتی یەكگرتوی ئیس�ل�امی كوردستانیش���ە ،لەب���ارەی هەژماركردن���ەوەی دەنگەكان بەدەس���ت بە‌ئاوێن���ەی وت "دادگای فیدراڵی عێراق دوایی���ن پەناگەی���ە ب���ۆ الیەن���ەكان كە لەروی دەستوری‌و یاس���اییەوە پەنای بۆ ببەی���ن .دوای بڕی���اری دادگای فیدراڵی‌و جیاكردنەوەی دەنگەكان بەدەس���ت هیچ رێگەیەك���ی دیكە نامێنێت���ەوە .ئێمە زۆر لەوە دڵنیاین كە ماف بۆ خاوەن مافەكان ناگەرێنرێت���ەوە ،بەاڵم ئیت���ر ئەوە دوایین بەئاوێنەی راگەیاند ئەوەی ئێس���تا كاری هەوڵ‌و رێگای یاس���ایی‌و دەس���تورییە كە لەس���ەر دەكرێ���ت ب���ۆ هەژماركردنەوەی گیراوەتەبەر". ئاوێن���ە ب���ۆ وەرگرتن���ی هەڵوێس���تی دەنگ���ی چەن���د س���ندوقێكی ك���ەم هیچ لە‌بابەتەكە ناگۆڕێت‌و گۆڕانكاری دروس���ت جواڵن���ەوەی ن���ەوەی ن���وێ ،پەیوەندیی ناكات .ئەگەر هەژماركردنەوەكە بۆ هەمو بە‌چەند خۆبەخش���ێكیانەوە ك���رد ،بەاڵم سندوقەكان نەبێت ئێمە وەك بزوتنەوەی بە‌بیانوی ئ���ەوەی تەنه���ا وتەبێژەكەیان گۆران قبوڵی ئەنجامەكەی ناكەین .ئاماژە رێگە پێدراوە بۆ لێ���دوان‌و رونكردنەوەی بەوەش دەكات هەوڵی ئەوان لەگەڵ الیەنە هەڵوێس���تیان ،ئامادەنەب���ون قس���ە ناڕازییەكان بۆ ئ���ەوە بوە دەنگی تەواوی بك���ەن .ئاوێنە چەند جارێ���ك پەیوەندی بە‌وتەبێ���ژی جواڵنەوەكەوە ك���رد ،بەاڵم سندوقەكان بەدەست هەژمار بكرێنەوە. الی خۆیەوە د.بڕیار رەش���ید وتەبێژی بەردەست نەبو.
4
) )631سێشه‌ممه 2018/7/3
كۆبوونهوه ی لیست ه براو ه كوردییه‌كان به‌ر له‌چوون ه به‌غدا به‌پێویست ده‌زانی؟
پشتیوان عه‌لی 37ساڵ ،فه‌رمانبه‌ر ی زۆر باش���ه ك ه پێموای��� ه كارێك ی لیس���ت ه كوردییه س���ه‌ركه‌وتووه‌كان ی هه‌ڵب���ژاردن كۆببنه‌وه ،ب���ۆ ئهوه له‌ئێس���تاوه هه‌ڵوێس���تیان به‌رامبه‌ر به‌غدا یه‌ك بێت‌و هاوده‌نگ بن. هانا عه‌بدولڕه‌حمان 22 ،ساڵ، ی زانكۆ خوێندكار بێگوم���ان كۆبوون���ه‌وه‌ی كوتل��� ه ی چاك كوردیی���ه‌كان به‌هه‌نگاوێك��� ی ده‌بین���م له‌پێناو رێكخس���تنی ماڵ ك���ورددا ،ئه‌گه‌ر هه‌موو لیس���ته‌كان له‌كات���ی رۆیش���تنیان ب���ۆ به‌غ���دا ی بابه‌ت ه هه‌ڵوێستیان له‌س���ه‌ر زۆربه چاره‌نووسس���ازه‌كان یه‌ك بێت ئهوه ی خراپ نییه. كارێك ئارام نه‌سره‌دین 43 ،ساڵ ،مامۆستا ی پێموای ه ئهوه ده‌ستپێكی خاڵێك ی گرنگه له‌به‌ره‌و پێشچوونی په‌یوه‌ند نێ���وان لیس���ته‌كان ،ب���ه‌اڵم گرنگ ئهوهی��� ه ئای���ا له‌به‌غدا لیس���ته‌كان ی خۆیاندا ناڕۆن‌و ی به‌رژه‌وه‌ند به‌دوا به‌رژه‌وه‌ندیی���ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان به‌الو‌ه ده‌نێن؟ شه‌ونم یونس 39 ،ساڵ ،كۆمه‌ڵناس ی به‌دڵنیایی���هوه كۆبوونه‌وه‌یه‌ك��� ی ی تایبه‌ت���ی خۆ به‌وج���ۆر‌ه گرنگ��� هه‌یه ،ب���ه‌اڵم بڕوام وای ه ناتوانین د ڵ به‌كۆبوونه‌وه‌كان خۆش بكه‌ین. هه‌ڤا ڵ ئه‌حمه‌د 50 ،ساڵ ،كاسبكار ی بڕوام به‌وه نییه ته‌نها كۆبوونهوه لیس���ته براوه‌كان دادی كورد بدات‌و هه‌ڵوێستیان یه‌ك بخات ،چونكه ئه‌و ی ی كه كرا ن���او ماڵ س���اخته‌كارییه ی پرژو باڵو ك���ردو جارێكیتر ك���ورد كۆكردنه‌وه‌ی���ان ق���ورس‌و زه‌حمه‌ته، بۆی��� ه ئه‌گه‌ر كۆش���ببنه‌وه زۆر بڕوام پێی نییه. هه‌رێم عه‌لی 37 ،ساڵ ،بازرگان لیس���ت ه عه‌ره‌بییه‌كان���ی ش���یعه‌و س���وننه كه‌وتوونه‌ت��� ه خۆی���ان‌و كۆبوونهوه ده‌كه‌ن ،بۆیه پێویس���ت ه لیس���ت ه كوردییه‌كانیش كۆببنه‌وه بۆ ی بیروراكانیان. گۆڕینه‌وه قادر سۆفی 29 ،ساڵ ،شۆفێر ن���ه‌ك ب���ڕوام به‌كۆبوون���ه‌وه‌ی لیس���ت ه كوردیی���ه‌كان نیی��� ه به‌ڵكو ی پێكه‌نینم به‌هه‌م���وو كۆبوونه‌وه‌كان ی س���ه‌ركردایه‌تی كوردو س���ه‌ركرده حزبه‌كان دێت ،چونكه هیچیان راست ناكه‌ن‌و كار بۆ ئه‌م میلله‌ت ه ناكه‌ن.
هێزه كوردییه‌كان دوا ی هه‌ژماركردنه‌وه‌ی ده
په‌رله‌مانتارێك :پارتی‌‌و یه‌كێت ی به‌یه‌كریزی ی ده ئا :نیاز محه‌مه‌د
ی پێشوی په‌رله‌مانی عێراق ئه‌ندام له‌فراكسیۆنی گۆران ،ئه‌مین به‌كر له‌باره‌ی پێكهێنانی یه‌ك لیستی فراكسیۆنه كوردییه‌كانی به‌غدا له‌دوای راگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ژماركردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كان به‌ده‌ست بە‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند بریاردان له‌سه‌ر به‌شداریكردن له‌یه‌ك لیستی بریارێكی سیاسییه ده‌بێت بزوتنه‌وه‌ی گۆران وه‌اڵمی بداته‌وه ،به‌اڵم من پێموایه بە‌ئاسانی كورد ناتوانێت له‌چوارچێوه‌ی یه‌ك فراكسیۆن كۆببێته‌وه له‌به‌غدا ئه‌گه‌ر ئه‌نجامی كۆتایی هه‌ژماركردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیش به‌ده‌ست رابگه‌یه‌نرێت. ئه‌و وتی "له‌سه‌ر ئه‌و الیه‌نانه فراكسیۆن دروستناكرێت كه پانا بۆ ساخته‌كردن ی ده‌نگ����ی ده‌نگ����ده‌ران ده‌ب����ه‌ن ،ئێمه هه‌رگیز ناچینه ناو هاوپه‌یمانییه‌ك كه وه‌ك به‌رگریكردن بێت له‌به‌رژه‌وه‌ندییه حزبییه‌كان����ی یه‌كێت����یو پارتی ،ئه‌و دو حزبە‌بااڵده‌س����ته‌ی كوردس����تان هه‌میشه خه‌می سه‌ره‌كییان وه‌رگرتنی پۆس����ت بوه نه‌ك مافه ده‌س����توری‌‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی خه‌ڵكی كوردس����تان، ده‌پرس����م چ پێویس����ت ده‌كات ئێمه‌ی گ����ۆران بچین به‌رگری له‌پۆس����ته‌كانی یه‌كێتی‌‌و پارتی بكه‌ین". پێشی وایه له‌سه‌ر بابه‌ته نیشتمانی‌‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی خه‌ڵكی كوردس����تان، الیه‌ن����ه نارازییه‌كان����ی كوردس����تان زۆر دڵس����ۆزترن له‌یه‌كێت����یو پارتی، دوپاتیشیده‌كاته‌وه كورد به‌م دۆخه‌یه‌وه ناتوانێ����ت یه‌كری����ز بێت ،ئ����هو وتی "یه‌كریزی له‌سه‌ر ئه‌نجامی ساخته‌كراوو ده‌ستكاریی كراو به‌دینایه‌ت". به‌اڵم ئه‌ندامی پێش����وی په‌رله‌مانی عێ����راق له‌فراكس����یۆنی یه‌كێت����ی، بوره����ان موحه‌م����ه‌د رایده‌گه‌یه‌نێ����ت له‌دوای راگه‌یاندن����ی ئه‌نجامی كۆتایی جیاكردن����ه‌وه‌ی ده‌نگه‌كان به‌ده‌س����ت یه‌كێت����یو پارتی به‌یه‌كریزی ده‌چنه‌وه به‌غدا ،داواش ده‌كات هه‌مو الیه‌نه‌كان له‌پێناو به‌هێزی پێگه‌ی كورد له‌به‌غدا له‌ژێر ی����ه‌ك چه‌تردا كۆببنه‌وه ،داواش له‌یه‌كێتی‌‌و پارتی ده‌كات هه‌وڵه‌كانیان بخه‌نه‌گه‌ر له‌پێن����او رازیكردنی الیه‌نه نارازیی����ه‌كان ب����ۆ ئ����ه‌وه‌ی له‌چ����وار چێوه‌ی فراكس����ێۆنێكی كوردستانیدا هه‌مویان پێكهوه نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵكی كوردس����تان بكه‌ن ،ئه‌و وتی "كێشه‌ی ك����ورد له‌عێراق كێش����هی نه‌ته‌وه‌ییه، هه‌مو حزبه‌كانیش به‌بێ جیاوازیی ئه‌م له‌فراكس����یۆنی پارت����ی دیموكرات����ی راس����تیه ده‌زانێت ،باش ده‌زانن بونی كوردستان ،نه‌جیبە‌نه‌جیب بە‌ئاوێنه‌ی ك����ورد له‌به‌غدا په‌یوه‌ندی به‌كێش����هی راگه‌یان����د ی����ه‌ك لیس����تی الیه‌ن����ه كوردستانییه‌كان له‌به‌غدا ئهوه ئومێدی حزبایه‌تی له‌كوردستان نیه". هه‌مو خه‌ڵك����ی كوردس����تانه ،ئاماژه ئه‌ندامی پێش����وی په‌رله‌مانی عێراق به‌وه‌ش ده‌كات یه‌كێتی‌‌و پارتی وه‌ك دو
هێزی كاریگه‌ریی كوردستان لێك نزیك ده‌بنه‌وه به‌اڵم بە‌گومانه له‌الیه‌نه‌كانی دیكه‌ی كوردس����تان ،ئ����هو وتی "من تكا له‌حزبه‌كان����ی ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی‌‌و ی ده‌كه‌م له‌پێن����او به‌رژه‌وه‌ندییه پارت حزبییه‌كان پرس����ه نیش����تمانییه‌كان
فه‌رام����ۆش نه‌ك����ه‌ن ،به‌داخ����هوه من ی له‌دوا ی زۆر ئومێدێك����م نی����ه ب����هوه راگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ژماركردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیش به‌ده‌ست كه داوای الیه‌نه نارازییه‌كانیش����ه ،الیه‌نه‌كان بە‌تایبه‌ت گۆران ،كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،لیسته‌كه‌ی
به‌رهه‌م س����اڵه‌ح ئاماده‌ب����ن بۆ ئهوهی هه‌مو كورد پێكهوه بێت له‌به‌غدا". ئه‌ندامی پێش����وی په‌رله‌مانی عێراق له‌فراكس����یۆنی یه‌كگرتوی ئیس��ل�امی كوردس����تان ،د .موس����ه‌ننا ئه‌می����ن ب����ه‌دوری ده‌زانێت الیه‌نه سیاس����ییه
چه‌كدارانی داعش خۆیان رێكده‌خه‌نه‌وه ئا :ئومێد عومه‌ر پاش جیاكردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رتاسه‌ریی عێراق نارۆشنییه‌ك سه‌باره‌ت به‌ئه‌نجامه‌كه‌ی تا ئێستا له‌ئارادایه ،ئه‌مه‌ش زه‌مینه‌ی دوباره سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی توندوتیژیی‌‌و چاالكیی هێزه توندڕه‌وه‌كانی له‌عێراقدا ره‌خساندوه ،به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی حه‌مرینی یه‌كێتی ده‌ڵێت "چه‌كدارانی ی كه‌ركوك‌و دیاله‌و داعش له‌سێگۆشه تكریت خۆیان رێكده‌خه‌نه‌وه". ی یه‌كێتی به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی حه‌مرین نیش���تمانی كوردس���تان ،م���ه‌ال كه‌ریم شكور رایده‌گه‌یه‌نێت چه‌كدارانی داعش سه‌رقاڵی الیه‌نه عێراقییه‌كان بە‌پرۆسه‌ی ێ ناوخۆییه‌كانی عێراق هه‌ڵبژاردن‌و ملمالن
ده‌قۆزێته‌وه‌‌و س���ه‌رله‌نوێ ده‌ستده‌كات بە‌خۆرێكخستنه‌وه‌‌و چاالكی ئه‌نجامدان، ئه‌و وتی "من زانیارییه‌كانم زیاتر له‌سه‌ر سنوری دوزخورماتو – داقوق – تكریته پێشتر له‌م ناوچانه هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردس���تانی جێگیرب���ون داع���ش ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی نه‌بو له‌ناوچه‌كه وه‌ك ئێستا ته‌راتێن‌و چاالك���ی ئه‌نجام بدات ،به‌اڵم به‌داخه‌وه دوای ئه‌و روداوانه‌ی له‌دوای ریفراندۆمه‌ك���هی هه‌رێمی كوردس���تان ی گرته‌وه پێش���مه‌رگه یه‌خه‌ی ك���ورد له‌ناوچه‌ك���ه نه‌ما ،ئه‌م���ه‌ش ده‌رفه‌تی زیاتری دا بە‌چه‌كدارانی داعش تا خۆیان رێكبخه‌نه‌وه".
پریان نه‌كردوه‌ته‌وه‌‌و بۆشاییه‌كی ئه‌منی گه‌وره له‌ناوچه‌كه دروس���تبوه ،ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات به‌هۆی هه‌ره‌ش���ه‌كانی داعش���هوه چه‌ند گوندێكی كاكه‌ییه‌كان له‌س���نوری داقوق چۆڵك���راون ،داعش به‌ك���رده‌وه‌ی توندوتی���ژی ل���ه‌دژی هاواڵتیان ئه‌نجامداوه ،ئه‌و وتی "داعش خه‌ڵكی ناوچه‌كان كۆده‌كاته‌وه‌‌و پێیان ده‌ڵێن ده‌بێت بە‌یعه‌ت بده‌ن بە‌ده‌وڵه‌ته ئیسالمییه‌كه‌یان له‌دژی شیعهو ئیران، هه‌مو ئه‌و گون���ده عه‌ره‌بیانه‌ی دیكه‌ش كه پێشتر روخێنرابون له‌نێوان سنوری داق���وق – تكری���ت ب���وه بە‌مه‌یدان���ی چاالكییه‌كانی چه‌كدارانی داعش".
راش���یده‌گه‌یه‌نێت ئ���هو س���ه‌نگه‌ر‌و شوێنانه‌ی پێش���تر پێشمه‌رگه به‌رگری لێده‌كرن ،حكومه‌تی عێراق‌و سوپاكه‌ی
ئاشكراش���یده‌كات به‌پێ���ی ئ���هو زانیاریانه‌ی ئه‌وان بە‌ده‌ستیان گه‌یشتوه له‌گونده‌كانی په‌ڵكانه ،ش���ۆراو ،قوری
ی داعش چای���ی نزیك���هی 80چه‌كداری جموجۆڵ���ی گروپ���ه تون���دڕه‌وه‌كان ب���ه‌رده‌وام خه‌ریك���ی ئاماده‌كاری���ن ب���ۆ ئه‌نجامدان���ی چاالكی‌‌و ك���رده‌وه‌ی له‌نێ���وان كه‌ركوك – دیاله – تكریت - ی حه‌مریندا ،مه‌سه‌له‌یه‌كی ئێجگار ی "ده‌ركه‌وتنه‌وه‌ی چیا تیرۆرس���تی ،ئه‌و وت ی گرنگ‌و هه‌ستیاره ،به‌تایبه‌تی له‌كاتێكدا چه‌كدارانی داعش به‌مشێو‌ه به‌رفراوانه ئه‌م���رۆ جێگ���هی گومان���ه به‌تایبه‌ت ،ك ه ئه‌نجام���ی هه‌ڵبژاردنه‌كان دۆخێكی ده‌ركه‌وتنه‌وه‌یان ل���ه‌دوای ئه‌نجامدانی ئاڵۆزی له‌عێراقدا دروستكردوه‌‌و ماوه‌ی ی عێراق‌و هه‌مو په‌رله‌مانیش كۆتایهاتوه‌و به‌بێ ئهوهی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان��� ی نوێ ده‌ستبه‌كاربێت ،ئه‌مه‌ش ئ���هو ملمالنێیه تونده‌ی نێ���وان الیه‌نه په‌رله‌مان ی نوێ‌‌و ی عێراقی له‌به‌رده‌م ئه‌گه‌ری نائارامی ی راگه‌یه‌نراو عێراقییه‌كان ه له‌سه‌ر ئه‌نجام ی هه‌ڵبژاردن ،ئێس���تا هه‌رالیه‌نه‌‌و خه‌می زیات���ردا راگرتوه .هێزه سیاس���یه‌كان ی له‌حكومه‌ت‌و كوردو س���ونه‌‌و ش���یعه‌كان جیا له‌وه‌ی كورسیی‌و پۆسته‌كانیه‌ت په‌رله‌مان���ی عێراق ،به‌ت���ه‌واوی الیه‌نی له‌گ���ه‌ڵ یه‌كت���ردا له‌زۆرانبازیدان له‌ناو ئه‌منی فه‌رامۆش���كراوه‌‌و مه‌ترسییه‌كان خۆش���یاندا ملمالنێ‌و كێشمه‌كێشیانه. گه‌وره‌تربون ،وه‌ك پێش���تریش ئاماژه‌م ئه‌و هێزان���هی له‌ئه‌نجام���ه‌كان ناڕازین بۆك���رد ئاماده‌نه‌بون���ی پێش���مه‌رگه هۆش���داری ئ���هوه ده‌ده‌ن له‌س���ایه‌ی له‌ناوچه‌ك���ه هه‌ل���ی زیات���ر به‌داع���ش ئه‌نجامی ئ���ه‌م هه‌ڵبژاردنانه‌دا ئه‌گه‌ری ئهوه به‌هێ���زه واڵت جارێكیتر روبه‌ڕوی ده‌دات".
) )631سێشه‌ممه 2018/7/3
ه‌نگه‌كانیش به‌ده‌ست ناچن ه ناو هاوپه‌یمانییه‌كه‌وه
ه‌چنه‌وه به‌غدا
سوننه‌و شیع ه ناو ماڵ ی خۆیان رێكده‌خه‌نه‌وه هێزه‌كانی شیعهو سوننه له‌یه‌كتر نزیك ده‌بنه‌وه بۆ ئهوهی به‌هێزه‌و‌ه بچن���� ه گفتوگۆكان����ی پێكهێنان����ی حكومه‌تی داهاتوی عێراقه‌وه.
هەژمارکردنی دەنگەکان بەدەست كوردستانییه‌كان بتوانن له‌چوارچێوه‌ی ی كۆببنه‌وه، یه‌ك فراكسیۆنی كوردستان هۆكاره‌كه‌ش����ی ده‌گه‌رێنێت����هوه ب����ۆ ده‌س����تكاریكردنی ده‌نگی ده‌نگده‌ران، پێش����ی وایه دۆخێك له‌كوردس����تان‌و عێراق خوڵقاوه كه یارمه‌تیده‌ر نیه بۆ
لێكنزیككردنه‌وه‌ی الیه‌نه‌كان ،هه‌روه‌ها ده‌زانێت من چه‌ند په‌رۆشی یه‌كده‌نگی‌‌و هۆكاری ئه‌و دۆخه‌ی دروستبوه ده‌خاته یه‌كریزی الیه‌نی كوردستانیم له‌به‌رامبه‌ر ئه‌س����تۆی ئه‌و الیه‌نانه‌ی هه‌س����تاون پێكهاته ئاین����یو نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی تری ی عێراق ،به‌اڵم به‌داخه‌وه ده‌بێت ئه‌وه‌ش بەس����اخته‌كردنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن 12ی ئای����اری ئه‌مس����اڵی په‌رله‌مانی بڵێ����م كورد ب����ه‌م د‌وخ����هوه ناتوانێت عێ����راق ،ئ����هو وت����ی "زۆر كه‌س باش یه‌كگرتو بێت".
توندوتیژی���ی بێته‌وه‌‌و له‌الی���ه‌ن هێزه توندڕه‌وه‌كان‌و پاش���ماوه‌كانی داعشه‌و‌ه سودی لێوه‌ربگیرێت. له‌باره‌ی سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی چه‌كدارانی داعش له‌چه‌ند ناوچه‌یه‌كی عێراق‌و ئه‌و مه‌ترس���یانه‌ی روب���ه‌روی عێراقییه‌كان بوه‌ته‌وه ،ئیسماعیل حه‌دیدی ،نوێنه‌ری ه���ۆزی حه‌دید كه هۆزێك���ی عه‌ره‌بن‌و له‌ش���اری كه‌رك���وك نێش���ته‌جێكراون بە‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند ماوه‌یه‌كه ئه‌وانیش هه‌س���ت بە‌جموجۆڵ���ی چه‌كداران���ی داعش له‌خ���وارو‌و باش���وری رۆژئاوای ش���اری كه‌ركوك ده‌كه‌ن ،پێش���ی وایه هه‌ڵبژاردنی 12ی ئایاری ئه‌مس���اڵ بۆ په‌رله‌مان���ی عێراق ،واڵته‌ك���هی به‌ره‌و قه‌ی���ران‌و بۆش���ایی ئه‌من���ی گه‌وره‌تر بردوه ،ئه‌و وت���ی "الیه‌نه عێراقییه‌كان رێكناكه‌ون له‌سه‌ر قبوڵكردنی ئه‌نجامی
هه‌ڵبژاردنه‌كه ئاڵ���ۆزی زۆر له‌نێوانیان الیه‌نه عێراقییه‌كان بونی هه‌یه ،ئه‌و وتی دروس���تبوه ،من پێموای���ه داعش ئه‌و "به‌راستی جێگه‌ی گومانه چۆن داعش ناكۆكیانه‌ی وه‌ك ده‌رفه‌تێك سه‌یركردوه به‌و خێراییه سه‌ریهه‌ڵدایه‌وه ،له‌كاتێكدا پێشتر ده‌وترا مۆته‌كه‌ی داعش كۆتایی بۆ ئهوهی بێته‌وه سه‌ر گۆره‌پانه‌كه". ئاماژه‌به‌وه‌ش ده‌كات داعش له‌نزیكه‌وه هاتوه به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ی ده‌بینرێت ئه‌مرۆ له‌گ���ه‌ڵ هاواڵتیانی چه‌ن���د ناوچه‌یه‌كی شتێكی دیكه‌یه ،ئه‌وه‌شمان بیرنه‌چێت ده‌وروب���ه‌ری كه‌رك���وك كۆبونه‌ته‌وه‌‌و داعش له‌ئه‌نجامی ناكۆكی نێوان الیه‌نه هه‌ره‌شه‌ی له‌و كه‌سانه كردوه كه كار بۆ عێراقییه‌كان دروستبو ،ئێستاش هه‌مان حكومه‌تی عێراق ده‌كه‌ن‌و شوێنه‌كانیان ئ���هو ناكۆكیانه‌ی هه‌یه هه‌ناس���ه‌یه‌كی ی وایه حكومه‌تی دیك ه بە‌داعش ده‌ده‌نه‌وه". ئاشكرا ده‌كه‌ن ،پێش ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات پێشتر داعش عێ���راق‌و هێ���زه ئه‌منییه‌كان���ی توانای كۆنترۆڵكردنی دۆخی ئه‌منییان الوازه .له‌ئه‌نجامی بۆشایی ئه‌منی‌‌و سه‌ربازی‌‌و سیاسی توانی ده‌ست به‌سه‌ر به‌شێكی ی په‌رله‌مانی زۆری خاك���ی عێراق‌و س���وریا بگرێت، هه‌روه‌ها ئه‌ندامی پێشو عێراق له‌فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،پێش���ی وای ه هه‌ركات ملمالنێكان توند س���ه‌لیم شوش���كه‌یی رایده‌گه‌یه‌نێ���ت ببنه‌وه داعش خۆی رێكده‌خاته‌وه‌‌و ئه‌و چه‌كداران���ی داع���ش ده‌رفه‌تی���ان له‌و ناوچانه‌ی بە‌گرنگی ده‌زانێت ده‌س���تی ناكۆكیانه وه‌رگرتوه كه ئێستا له‌نێوان به‌سه‌ردا ده‌گرێت.
سوونه‌كان‌و شیعه‌كان ده‌یانه‌و ێ هاوپه‌یمانییه‌كان����ی رابردوی����ان ببوژێننه‌وه .هێزه سوننه‌كان ئێستا گفتوگۆیه‌كی چڕیان ده‌ستیپێكردوه به‌مه‌به‌س����تی ته‌رتی����ب كردنهوهی ن����او ماڵی خۆیان ،ده‌یانه‌وێ كوتله جیاوازه‌كانی����ان پێكهوه كۆببنه‌وه‌و هاوپه‌یمانییه‌كی گه‌وره دابمه‌زرێنن ب����ۆ ئ����ه‌وه‌ی به‌هێ����زه‌وه بچنه نێو پرۆسه‌ی دانوستانكردن له‌گه‌ڵ ئه‌و ی خه‌ریك ه هاوپه‌یمانی ه چاوه‌ڕوانكراو‌ه له‌ناو ماڵی شیعه‌دا دروستده‌كرێ‌‌و ئه‌رك����ی پێكهێنان����ی حكومه‌ت����ی داهاتوی پێده‌سپێردرێت. س����ه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ باس له‌وه ده‌كه‌ن س����ه‌لیم جه‌بوری سه‌رۆكی پێش����وی په‌رله‌مان به‌رپرسیاریه‌تی دانوستان‌و په‌یوه‌ندیكردنی به‌هێزه ش����یعه‌كانه‌وه پێس����پێردراوه‌و وا چاوه‌ڕوان ده‌ك����رێ هه‌فت هی داهاتو هێ����زه س����ونیه‌كان كۆبونه‌وه‌یه‌ك ئه‌نجامبده‌ن بە‌به‌ش����داری هه‌ریه‌ك له"ئه‌س����یل نجێف����یو خه‌می����س خه‌نجه‌رو جه‌مال كه‌ربولی‌‌و ئه‌حمه‌د جبوری‌‌و س����ه‌لیم جه‌بوری‌‌و ساڵح موتڵه‌گ". ه����اوكات له‌نێ����و ماڵی ش����یعه‌دا جموجۆڵێك����ی گ����ه‌وره له‌ئارادایه یه‌كخس����تنی به‌مه‌به‌س����تی كۆبونه‌وه‌ی����ان هه‌ڵوێس����تیان‌و له‌هاوپه‌یمانێیه‌ك����دا ،به‌تایبه‌تی كه ێ هێزه‌ی له‌ڕیزی پێشه‌وه‌ی ئه‌و س هه‌ڵبژاردندان ،لیس����تی شیعه‌كانن. له‌رۆژانی رابردوشدا موقته‌دا سه‌در وه‌ك سه‌رۆكی هاوپه‌یمانی براوه‌ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كه ،هاوپه‌یمانی ی هاوپه‌یمان����ی له‌گ����ه‌ڵ س����ه‌رۆك دوه‌م‌و س����ێهه‌میش راگه‌یان����د كه هادی عامری‌‌و حه‌ی����ده‌ر عه‌بادین. ی پێكهێنانی كوتله‌یه‌كی به‌مه‌به‌ست ی پێكهێنانی گ����ه‌وره ك����ه ئه‌رك���� حكومه‌تی داهاتوی پێبسپێردرێت،
ئه‌گ����ه‌ری ئ����ه‌وه‌ش له‌ئارادای����ه هاوپه‌یمان����ی چ����وار الیه‌ن ش����یع ه "موقته‌دا س����ه‌درو ه����ادی عامری‌‌و حه‌یده‌ر عه‌ب����ادی‌‌و عه‌مار حه‌كیم" به‌سه‌رپه‌رش����تی ئێران له‌ئارادایه، به‌مه‌به‌س����تی زیندوكردن����ه‌وه‌ی ی نیشتمانی شیعه‌كان. هاوپه‌یمان ه����اوكات س����ه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ ئاماژه ب����هوه ده‌كه‌ن حزبی ده‌عوه لیژنه‌یه‌كی هاوبه‌شی له‌هاوپه‌یمانی نه‌س����ر به‌س����ه‌رۆكایه‌تی عه‌بادی‌‌و هاوپه‌یمان����ی ده‌وڵه‌ت����ی قان����ون به‌س����ه‌رۆكایه‌تی مالكی پێكهێناوه بۆ ئ����ه‌وه‌ی ببنه یه‌ك هاوپه‌یمانی‌و جارێكیتر س����ه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت له‌ده‌ستی ئه‌م حزبه‌دا بمێنێته‌وه. ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه پێش����بینی ئ����هوه ناكرێ����ت پاش پرۆس����هی ی ده‌نگ����ه‌كان هه‌ژماركردن����هوه به‌ده‌س����ت ،هێ����زه كوردیی����ه‌كان هاوپه‌یمانیه‌كی یه‌كگرتو پێكبهێنن به‌رله‌وه‌ی بچنه دانوستانه‌وه له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانی شیعه‌كان بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت����ی داهات����وی عێ����راق. به‌مه‌رجێ����ك ئه‌گ����ه‌ر ئه‌مج����اره‌ش پۆستی س����ه‌رۆك كۆمار به‌ر كورد بكه‌وێ����ت ئه‌وا هێ����زه كوردییه‌كان ده‌بێ����ت به‌زوتری����ن كات كانیدیان یه‌كالیی بكه‌نه‌وه بۆ ئه‌و پۆسته.
ئێمه هه‌رگیز ناچین ه ناو هاوپه‌یمانییه‌ك كه وه‌ك به‌رگریكردن بێت له‌به‌رژه‌وه‌ندیی ه ی حزبییه‌كان یه‌كێتی‌‌و پارتی ،ئه‌و دو ی حزبە‌بااڵده‌سته كوردستان ی هه‌میش ه خه‌م سه‌ره‌كییان ی پۆست وه‌رگرتن بوه نه‌ك ماف ه ده‌ستوری‌‌و ی نه‌ته‌وه‌ییه‌كان ی خه‌ڵك كوردستان
تەقینەوەیەک لەکەرکوک
5
6
) )631سێشه‌ممه 2018/7/3
پێشمهرگهو پێشمه‌رجه‌كانی هه‌ڵبژاردنێكی پاك‌و بێگه‌رد ئه‌بوبه‌كر عه‌لی هه‌ڵبژاردن بۆ ئهوهی كاریگه‌ر بێت‌و ڕۆڵی خ���ۆی ببینێت ،ده‌بێت ،له‌به‌ها‌و پێوه‌ره دیموكراسیه‌كانی تر دانه‌بڕێت، هه‌روه‌ها پاك‌و بێگه‌ردو ئازادو خولی‌و نهێنی‌و دادپه‌روه‌رانه بێت. پاك بێ���ت ،واته ده‌نگ���ی ده‌نگده‌ر ڕێزلێگی���راو بێ���ت‌و س���اخته‌كاریی له‌س���ندوقه‌كاندا نه‌كرێ���ت‌و خیان���ه‌ت له‌‌ویستی هاواڵتیان نه‌كرێت. ئ���ازاد بێت وات���ه پارت‌و ق���ه‌واره سیاس���یه‌كان ده‌رفه‌ت���ی گوزارش���ت دانه‌وه‌یان له‌پ���رۆژه‌‌و دیدگای خۆیان هه‌بێ���ت‌و بتوانن بانگه‌ش���ه بۆ خۆیان بك هن‌و هاواڵتیش بێ هیچ زۆرلێكردن‌و فشارێك ده‌نگبدات. دادپه‌روه‌ری���ی له‌هه‌ڵبژاردنیش���دا به‌وه دێته‌دی ك���ه ده‌رفه‌ت له‌به‌رده‌م هێزه‌كان���دا به‌تایبه‌تیش له‌نێوان هێزه حوكمڕانه‌كان‌و ئۆپۆزس���یۆن یه‌كسان بێت‌و تواناكانی حكوم���ه‌ت‌و ده‌وڵه‌ت به‌قازانجی الیه‌ك به‌كارئه‌هێنرێت .نهێنی
بوون���ی هه‌ڵبژاردنیش پێویس���تیه‌كی ئازاد بوونی ده‌نگده‌ر‌و پارێزگاریكردن له‌په‌یوه‌ندی���ه ئاس���اییه‌كانی كۆمه‌ڵه. دووباره‌كردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنیش چه‌ند س���اڵ جارێك ،واته خولی���ی بوونی، بۆ هێنان���ه‌دی ناوه‌ڕۆك���ی بنه‌ماكانی چاودێریكردنی ده‌سه‌اڵت‌و لێپرسینه‌وه‌ی حیزبە‌حوكمڕانه‌كان‌و هه‌ڵس���ه‌نگاندنی هاواڵتی‌و ده‌نگده‌ره ،بۆ كارنامه‌ی ئه‌و چه‌ند س���اڵه‌‌و ،ئاڵ‌وگۆڕی ئاشتیانه‌ی ده‌سه‌اڵت‌و نوخبە‌سیاسیه‌كان‌و به‌رنامه جی���اوازه‌كان .ئه‌گ���ه‌ر مه‌رجه‌كان���ی هه‌ڵبژاردنی دیموكراس���یش به‌وجۆره ب���ن ئاماژه‌یان پێكرا ،ب���ۆ هێنانه‌دیان كۆمه‌ڵێ پێش���مه‌رج‌و فه‌زا‌و ده‌سته‌به‌ر پێویستن له‌وانه‌ش: -1كۆمس���یۆنیكی هه‌ڵبژاردن���ی بێ الی هن‌و به‌توانا. -2ب���ێ الیه‌ن���ی ده‌وڵ���ه‌ت‌و دام‌و ده‌زگاكانی. -3دورخستنه‌وه‌ی هێزی چه‌كداره‌كان له‌ژیانی سیاسی‌و ملمالنێی حیزبی. سه‌رپه‌رش���تیكردنی ده‌س���ه‌اڵتی داوه‌ری���ی ب���ۆ پرۆس���ه‌كه ،ه���ه‌ر له‌كۆمس���یۆنی هه‌ڵبژاردن���هوه ،تاكو كۆمسیۆنه ناوچه‌ییه‌كان‌و خوارتریش. هه‌ر ب���ۆ نمون���ه ئه‌گ���ه‌ر ته‌نها بۆ توركیا بكه‌ین به‌نمون���ه ،كه واڵتێكی ناوچه‌كه‌یه‌‌و هێش���تا دیموكراس���یه‌كی كام���ڵ‌و ڕه‌گداكوت���راوو به‌هێزی نیه، كه‌چ���ی له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا ڕێزگرتن له‌ئی���راده‌‌و ده‌نگی هاواڵتی‌و ده‌س���تی
خیانه‌ت درێژنه‌كردنی بۆ سندوقه‌كانی ده‌نگدان ،تا ڕاده‌یه‌ك بۆته به‌ش���ێك له‌كلتور‌و عورفی سیاس���ی .له‌مێژووی توركی���ادا چه‌ندینج���ار پارت���ه‌كان، به‌تایبه‌تی���ش پارت���ه ك���وردی‌و ئیس�ل�امیه‌كان هڵوه‌ش���ێنراونه‌وه‌‌و له‌كاری سیاس���ی بێبه‌ش كراون ،به‌اڵم به‌گش���تی نه‌عه‌لمانی‌و نه‌ئیس�ل�امی، نه‌س���ه‌ربازی‌و نه‌مه‌ده‌نی ،هیچكامیان په‌نای���ان نه‌بردۆته بۆ س���اخته‌كاریی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا نه‌بردوه .بۆ ئهوهی له‌و ڕێگه‌یه‌وه ڕكابه‌ره‌كانیان شكس���ت پێبهێنن ،چونك���ه ئه‌گه‌ر گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ئی���راده‌‌و به‌مه‌رجه‌عكردن���ی هاواڵتیان له‌یه‌كالیكردنه‌وه‌ی ناكۆكیه‌كان‌و جۆری دابه‌شكردنی ده‌س���ه‌اڵت‌و نفوز به‌سه‌ر حی���زب‌و قه‌واره‌كاندا ،ب���ێ بایه‌خكرا، ئیت���ر گه‌نده‌ڵ���ی سیاس���ی به‌جۆرێ په‌ره‌ده‌س���ێنێ ،كۆنترۆڵكردنی ئاسان نابێ���ت .دو پێش���مه‌رجی گرنگی ئه‌و دۆخه‌ی توركیاش ئه‌مانه‌ن: -1به‌ش���داری نه‌كردن���ی س���وپا له‌ده‌نگداندا. -2چاودێری ده‌س���ه‌اڵتی داوه‌ری بۆ سه‌ركۆی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن. له‌ڕاستیشدا لهواڵتێكی دیموكراسیشدا ده‌بێ���ت ده‌س���ه‌اڵتی داوه‌ری ڕۆڵ���ی بنه‌ڕه‌تی له‌هه‌ردو ڕوی سه‌رپه‌رش���تی پرۆسه‌كه‌‌و یه‌كالییكردنه‌وه‌ی تانه‌كان‌و پارێزگاریك���ردن له‌پ���اك‌و خاوێن���ی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا بگێڕێت. له‌الیه‌كی تره‌وه به‌ش���داری نه‌كردنی
به‌شداری نه‌كردنی هێزی چه‌كدار له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا مه‌رجێكی به‌بێالیه‌ن هێشتنه‌وه‌ی ئه‌و هێزانه‌‌و دورخستنه‌وه‌یانه له‌هه‌ر ملمالتێیه‌كی سیاسی پارت‌و قه‌واره سیاسیه‌كان هێ���زی چه‌ك���دار له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان���دا مه‌رجێك���ی به‌بێالیه‌ن هێش���تنه‌وه‌ی ئه‌و هێزانه‌‌و دورخس���تنه‌وه‌یانه له‌هه‌ر ملمالتێیه‌كی سیاس���ی پارت‌و قه‌واره سیاس���یه‌كان ،ب���ا له‌س���ه‌ر ئاس���تی ده‌نگدانیشدا بێت .سه‌باره‌ت به‌هه‌رێمی كوردس���تانیش هه‌ر دو پێشمه‌رجه‌كه
ڕاستن .به‌و واتایه‌ی ،به‌شێ له‌خه‌باتی دژ به‌گه‌نده‌ڵی سیاسی ،كه ساخته‌كاریی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان���دا ،به‌یه‌ك���ێ له‌هه‌ره ده‌ركه‌وت���هو س���یما ناشارس���تانی‌و دواكه‌وتووه‌كانی داده‌نرێت ،ده‌بێت بۆ به‌هێزكردنی ده‌س���ه‌اڵتی داوه‌ری‌و بێ الیه‌نكردن‌و سه‌ربه‌خۆیی ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه بێت بۆ پرۆسه‌كانی هه‌ڵبژاردن‌و یه‌كالكردنه‌وه‌ی تانه‌كان‌و ڕێزگرت���ن له‌ئیراده‌‌و ده‌نگی هاواڵتیان. س���ه‌باره‌ت به‌هێزه‌كانی پێشمهرگهو ئاسایش���یش نه‌ك ه���ه‌ر ده‌بێت كاری حیزبی���ی له‌و هێزانه‌دا كۆتایی پێبێت‌و به‌تاوانی سیاس���ی دابنرێت‌و ئه‌فسه‌ر‌و س���ه‌ربازی له‌س���ه‌ر س���زا بدرێ���ت‌و ده‌ربكرێ���ت‌و س���زای ئ���هو الیه‌نه‌ش بدرێ���ت كه له‌پش���ت ئ���هو كاره‌وه‌یه، به‌ڵكو پێویسته پێشمه‌رگ ه له‌پرۆسه‌ی هه‌ڵب���ژاردن‌و ملمالنێ���ی حیزبی���ی دووربخرێته‌وه .خ���ودی ئه‌مه‌ش ڕێگه خۆشكه‌ره بۆ كۆتاییهێنان به‌دیارده‌ی چه‌ك���ی حیزبیی‌و هێزه‌كان���ی حه‌فتا‌و هه‌ش���تا ،ك ه به‌دانپیانانی به‌رپرس���ی یه‌كێ ل���هو هێزانه له‌ن���او په‌رله‌مان‌و له‌ب���ه‌رده‌م په‌رله‌مانتاران���دا ،پاڵنه‌ری س���ه‌ره‌كی دروس���تكردنی ئ���ه‌م دو هێ���زه دوای ڕزگار كردن���ی عێ���راق، به‌كارهێنانی���ان بوه بۆ هێش���تنه‌وه‌ی بااڵده‌س���تیی حیزبیی به‌س���ه‌ر ژیانی سیاسی كوردستان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا. ه���ه‌ر بۆی��� ه به‌س���تنه‌وه‌ی ده‌نگ���ی
پێشمه‌رگه به‌مه‌س���ه‌له‌ی نه‌ته‌وایه‌تی كوردیی���هوه ،جگ ه له‌چه‌واش���ه كردن هیچ ش���تێكی تر نیه .له‌بنه‌ڕه‌تیش���دا به‌رگریكردن نی ه له‌ڕۆڵی نه‌ته‌وایه‌تیانه‌ی پێشمهرگهو پێشمه‌رگه‌ی ئاسایی ،كه له‌ڕابردوودا به‌ده‌س���ت جۆره‌ها ئازار‌و نه‌بوونیه‌و‌ه نااڵندوویه‌تی ،به‌ڵكو ته‌واو به‌پێچه‌وان���هوه مانه‌وه‌ی ڕێكخس���تن‌و سه‌رپه‌رش���تیی حیزبیی بۆ به‌شێ له‌م هێزان���هو به‌داموده‌زگا‌و نیش���تیمانی نه‌بوونی���ان‌و ته‌نان���ه‌ت به‌كارهێنانیان بۆ س���اخته‌كاریی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا، كارگه‌لێك���ن پێچه‌وان���هی ئه‌رك���ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان���ی ئ���ه‌م هێ���زه‌‌و ناس���یۆنالیزمی كوردی‌و ناو‌وناوبانگی .ه���ه‌ر لێره‌ش���هوه ئێمه‌مانان زۆرمان پێ س���ه‌یر بو ،له‌كاتی تاوتوێ كردنی پ���رۆژه یاس���ای هه‌ڵبژاردنه‌كان���دا، هێ���زه ئۆپۆزس���یۆن‌و ناڕازی���ه‌كان، له‌پێ���ش هه‌مووش���یانه‌وه بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ،له‌هه‌ر س���ۆنگه‌یه‌كه‌وه بوبێت، داوای بێ الیه‌نكردنی پێش���مه‌رگه‌یان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان‌و دورخستنه‌وه‌ی ئه‌م هێزه‌یان له‌ده‌نگدان نه‌كرد! كه ده‌بێت له‌م���ه‌ودوا گ���ه‌ر په‌رۆش���ی ڕیفۆرمی سیاسی‌و هه‌ڵبژاردنێكی پاك‌و بێگه‌ردن داوای ئه‌م دو پێش���مه‌رجه‌‌و (تأهیل) كردنهوهی ده‌سه‌اڵتی داوه‌ری له‌هه‌رێم‌و كاراكردنی ڕۆڵی په‌رله‌مان بكه‌ن .هه‌ر ئه‌وه‌ش ده‌بێته پێوه‌ری په‌رۆشیان بۆ پاك‌و بێگه‌ردی هه‌ڵبژاردن‌و ئاگابوونیان به‌پێشمه‌رجه‌كانی.
ئەردۆغان‌و ناوچەکە دوای هەڵبژاردنەکانی بایز رەشید ئەمین
دەوڵەتی تورکیا دوای هەلبژاردنەکانی پەرلەمان وسەرۆکایەتیی پێدەنێتە مێژویەکی نوێوە کە گۆرانکاریی‌و کاریگەریی نەک تەنها بۆسەر تورکیا دەبێت بەڵکو کاریگەریی دەکاتە سەر تەواوی هاوکێشە سیاسیەکان لە‌ناوچەکەدا
دوای ئ���ەوەی ئەردۆغ���ان‌و حزبەکەی (پارتی داد‌و گەشەپێدان) لە‌هاوپەیمانیەکدا لەگەڵ پارتی مەهەپە (پارتی جواڵنەوەی نەتەوەپەرست) ،سەرەڕای دابەزینی رێژەی کورس���ییەکانیان لە‌چاو هەڵبژاردنەکانی پێشودا ،توانیان زۆرینەی کورسییەکانی پەرلەم���ان بەدەس���تبهێن‌و کورس���ی س���ەرۆکایەتیی تورکی���ا ب���ۆ ئەردۆغان مسۆگەربکەن .دەنگدەران بە‌سەرخستنی ئ���ەم هاوپەیمانییە ،کۆتاییان بە‌تەمەنی سەدەیەک سیس���تەمی پەرلەمانتاریزمی ئەتاتورک هێنا‌و س���ەرەتای سیس���تەمی س���ەرۆکایەتییان بەدەس���ەاڵتی زۆرەوە لە‌تورکی���ا بەرجەس���تەکرد .ئەم���ەش کاریگەریی بۆ س���ەر نێوخ���ۆی تورکیا‌و ناوچەک���ە بە‌هەرێمی کوردستانیش���ەوە دەبێت. ه���ەر لە‌بنچین���ەدا هاوپەیمانیەتی���ی نێوان پارتێکی راس���تڕەوی س���یکوالری نەتەوەپەرس���تی وەک مەهەپ���ە لەگەڵ پارتێکی ئیس�ل�امیی پاوانخ���وازی وەک ئەردۆغان ئەکەپە ،کە هەردوکیان لە‌چەندین خاڵی هاوبەشدا یەکدەگرنەوە ،بەشێوەیەک کە هەستی نەتەوەپەرستی‌و تورکخوازیان زاڵە نە کەمالیزمی کەمالیستەکان دەبێت وە نە لەهەمانکات���دا دژی هەژمونی ئەورپایی‌و خەالفەتی عوسمانیەکان دەبێت .بەڵکو توانەوەی نەتەوەی تورکن لەناو ئەورپادا مۆدێلیکی ن���وێ لە‌بەرێوەبردنی دەوڵەتدا .ئەمانەش ئاماژە‌و نیشانەی سەرهەڵدانی دێتە کای���ەوە کە زۆربەی ش���رۆڤەکاران مۆدێلێکی نوێی حوکمرانین لە‌تورکیا کە بەس���وڵتانیزمی نوێ ن���اوی دەهێنن کە خ���ۆی لە‌کۆتاییهاتنی مۆدێلی کەمالیزمی ئاوێتەیەک دەبێت لە‌بەش���ێک لە‌بەهاکانی سیکوالریزمی رۆژئاواخوازدا دەبینێتەوە .کەمالی���زم‌و بەش���ێکی ت���ر لە‌بەهاکانی تورکی���ا مۆدێل���ی فەرمانڕەوای���ی خەالفەتی عوسمانییەکان .. ئەردۆغ���ان‌و ئەکەپە لەپێناو هێنانەدی لە‌سەردەمی عوسمانیەکاندا لەسەر سێ پایەی سەرەکی دامەزراندبو کە بریتیبون خەونەکانیان پێشنیازی گۆڕینی سیستەمی لە‌ئمپراتۆرییەت���ی عوس���مانی‌و یەکێتی سیاس���یی تورکیایان لە‌پەڕلەمانییەوە بۆ ئیس�ل�امیی‌و تورکخوازی .دوای روخان‌و س���ەرۆکایەتیی کرد .نەم���ەش لە‌رێگەی لێکهەڵوەش���انەوەی خەالفەت سیاسەت‌و ئەنجامدانی ریفراندۆمێک لە‌ساڵی( )٢٠١٧ مۆدێلێکی ن���وێ هاتەکای���ەوە کە خۆی دا بە‌گۆڕینی ( )١٨بەند زەمینەسازییکرا لە‌کۆمارییەت‌و سیکوالریزم‌و ناسیۆنالیزمی بۆ گۆڕین���ی سیس���تەمی پەرلەمانی بۆ تورک���دا بینی���ەوە .هەڵبژاردنەکانی ئەم سیستەمی سەرۆکایەتیی بە‌دەسەاڵتێکی دواییەی تورکیا کە بە‌کێبڕکێی الیەنەکان رەهاوە. کۆکردن���ەوەی دەس���ەاڵت لەدەس���تی لەسەر( )٦٠٠کورسی پەرلەمان‌و پۆستی هەڵوەش���اندنەوەی س���ەرۆکایەتیی ئەنجامدرا .بە‌سەرکەوتنی س���ەرۆککۆمار‌و هاوپەیمانیەکەی ئەکەپە‌و مەهەپە کۆتایی ئەنجومەن���ی وەزی���ران پێم���ان دەڵێت هات .س���ەرکەوتنیان ل���ەم هەڵبژاردنە ک���ە تورکی���ا دەس���بەرداری مۆدێل���ی دەبێتە ه���ۆی گۆڕانکاری���ی لە‌پایەکانی پەرلەمانتاریزم���ی کەمالی���زم دەبێ���ت دەوڵەتداری ل���ەم واڵتەدا کە تێکەڵەیەک .مۆدێلیک���ی ن���وێ دادەمەزرێنێ���ت بە‌ئاوێتەکردن���ی ه���ەردو سیس���تەمی دەبێت لە‌پاوانخوازیی‌و نەژادپەرستی. ئەم هاوپەیمانییە ئاوێتەیەکە لە‌تورکی عیلمانیی‌و عوس���مانی لە‌ی���ەک رێبازدا، توندرەوی راس���ترەوی سیکوالری وەک بەشێوەیەک لەروی ئابوری‌و بازاری ئازادو مەهەپە‌و پارتێکی ئیسالمیی پاوانخوازی مافە کۆمەاڵیەتیە سەرەتاییەکاندا پشت وەک ئەکەپە .بۆیە مۆدێلی نوێی تورکیا بە‌بنەماکانی کەمالیزم دەبەستێت‌و لەروی
سیاس���یی‌و دیبلۆماس���ییەتی دەرەکی‌و بنیاتنانی هێ���ز‌و پاونخوازیی‌و داگیرکاری پشت بە‌بنەماکانی خەلیفەکانی سەردەمی ئمپراتۆریەتی عوس���مانیەکان دەبەستێت .لەبەرئ���ەوە لە‌ئایندەیەک���ی نزیک���دا بەریەککەوتن���ی تورکیا لەگ���ەڵ رۆژئاوا‌و هێزە دیموکراس���یخوازەکان چاوەڕوانکراو دەبێ���ت‌و لەبەرامبەریش���دا هێ���زە کۆنەپارێزەکان لە‌ناوچەکەدا بە‌پاڵپش���تی روسیا دەچنە بەرەیەکەوە. ئەردۆگان هاوشێوەی پۆتینی سەرۆکی روسیا بۆ سەپاندنی هەژمونی سیاسیی، وێڕای گۆڕانکاریەکان لە‌دەستوری واڵتدا، رو لە‌رۆژئاوا وەردەگێڕێت‌و رو لە‌رۆژهەاڵت دەکات ،بەم���ەش پێدەچێ���ت گ���رژی‌و ناکۆکیەکان لەسەر ئاستی ناوچەکە زیاتر هەڵکشێت .پۆتین س���ەرۆکی روسیاش پێشتر دوای دەس���کاریکردنی دەستوری روسیا لە‌بەرژوەندی خۆیدا ،ئاستەنگەکانی بۆ س���ەپاندنی هەژمون‌و پاوانخوازیی الدا .دواتر دەس���تێوەردانەکانی لە‌ئەوروپای رۆژهەاڵت‌و ئەو ناوچانەی کە پێشتر لەژێر ناوچەی هەژمونی یەکێتی سۆڤیەتدابون چڕک���ردەوە ،هەر لە‌جۆرجی���او ئۆکرانیاو بەلکان‌و قەوقاس���ەوە تاوەکو رۆژهەاڵتی ناوڕاس���ت .بەمەش رێگ���ەی لە‌باهۆزی پێش���ڕەوییەکانی ناتۆ‌و رۆژئاوا‌و ئەمریکا گرت‌و بەریەککەوتنی لێکەوتەوە.
دیبلۆماس���ییەتی بە‌هەمانش���ێوە دەرەک���ی تورکی���ا لە‌بەکارهێنانی هێزو دەس���توەردانەکانی لە‌کێشەکانی سوریا‌و هێنانەن���اوەوەی س���وپا بۆ ن���او خاکی هەرێ���م‌و دامەزراندن���ی بنکەی مەش���قی سەربازی لەس���ۆمالیا‌و قەتەر‌و هەروەها بەس���تنی گرێبەستی س���ەد ساڵە لەگەڵ واڵتی سودان‌و هەوڵدان بۆ بنیاتنانەوەی دورگەی س���واکین لەسەر دەریای سور‌و بنیاتنانی چەندین پرۆژەی کش���توکاڵی گ���ەورە ل���ەم والت���ەدا‌و .چاالکییەکانی لە‌زۆرب���ەی ئەو ش���وێنانەی ک���ە لەروی مێژوییەوە لەژێر هەژمونی عوسمانیەکاندا ب���ون بەتایب���ەت لە‌ناوچەکان���ی بەلقان‌و قەوقاس وئەفریقاو رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بەش���ێکن لە‌سیاس���ەتەکانی ئەردۆغ���ان ب���ۆ هێنانەدی خەون���ە پاوانخوازییەکانی لە‌ناوچەکەدا .هەروەک چۆن لە‌کێش���ەی فەلەس���تیندا ئامادەی���ی نیش���اندا ک���ە هاوکاری فەلەستینیەکان بکات بە‌دژایەتی ئیسرایل‌و رۆژئاوا. تورکی���ا لە‌رێگەی رێکخراوی ناس���راو ب���ە( وەکالەتی هەماهەنگ���یو هاوکاری تورک���ی) هاوکات لەگ���ەڵ چاالکییەکانی لە‌واڵتانی تورکنەژاددا ،روی چاالکییەکانی ئاڕاستەی ئەفریقا کردوە بە‌ئامانجی زیاتر چەسپاندنی ناوبانگی تورکیا لە‌ئەفریقادا، چەندین پرۆژەی گرنگی لە‌واڵتانی ئەفریقا
بنیاتناوە وەک خس���تەخانە‌و قوتابخانە‌و دۆزین���ەوەی بی���ری ئاو بۆ دانیش���توان لە‌شوێنە کەمئاوییەکاندا. ئەگەر سەرنجی سیاس���ەتی دەرەکی ئەکەپ���ە بدەین لە‌رابردودا هاوش���ێوەی سیاس���ەتی دەرەک���ی س���ەردەمی عوسمانیەکان هەنگاوی ناوە .سیاسەتی پاوانخوازیی‌و هەژمونگەرایی بەش���ێوازی جۆراوج���ۆر لە‌رۆژهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت‌و ئەفریقا‌و بال���کان‌و قەوقاس‌و رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەتەواوی پەرەپێداوە .تورکیا ل���ەم ماوەی���ەدا هەوڵ���ی داوە لە‌رێگەی ئامرازەکانی ئابورییەوە یان پەیماننامەی سیاس���یی‌و دۆستایەتیی‌و س���ەربازییەوە پێگە‌و بارەگای لە‌زۆربەی ئەو ش���وێنانە کە پێشتر لەژێر هەژمونی عوسمانیەکاندا بون دابمەزرێنێت. دەوڵەتی تورکیا دوای هەلبژاردنەکانی پەرلەم���ان وس���ەرۆکایەتیی پێدەنێت���ە مێژویەک���ی نوێ���وە ،ک���ە گۆرانکاریی‌و کاریگەریی نەک تەنها بۆسەر تورکیا دەبێت بەڵکو کاریگەریی دەکاتە س���ەر تەواوی هاوکێش���ە سیاس���یەکان لە‌ناوچەکەدا. بەش���ێوەیەک کە سەرکەوتنی ئەردۆغان‌و حزبەکەی دەس���تیان زیاتر کراوە دەبێت لە‌ئاست بریارە سیاس���ییەکان سەبارەت بە‌ناوچەک���ە بە‌گش���تی‌و ،دۆزی کورد بەتایبەتیی .
کوردان���ی باک���ور ه���اوکات کوردانی باش���وری کوردس���تان ک���ە تاراددەیەک قەوارەیەکی سیاس���یان بۆ بەرجەس���تە بوە ،لەبەردەم ئاڵنگاری چارەنوسس���ازدا دەب���ن .بۆیە پێویس���تە بەش���ێویەکی دوربینان���ە مامەڵە لەگ���ەڵ هەنگاوەکانی ئەردۆغاندا بک���ەن‌و ئامادەکاری بکەن بۆ روبەروبون���ەوەی پیالنە پاوانخوازییەکانی حکومەتەکەی ئەکەپە‌و مەهەپە . هەڵبژاردنەکانی تورکیا‌و س���ەکەوتنی ئەکەپ���ەو مەهەپ���ەو مس���ۆگەرکردنی کورس���ی س���ەرۆکایەتیی ب���ۆ ئەردۆغان ب���ەو دەس���ەاڵتە زۆرەوە ،وێڕای ئەوەی کە بە‌وەرچەرخانێکی گەورە س���ەبارەت بەئایندەی تورکیا دادەنرێت ،لەسەرئاستی ناوچەکەش ناکۆکییەکان ئاراس���تەیەکی نوێ وەردەگرن‌و ناوچەکە زیاتر روبەروی کێشمەکێش���ە نەتەوەی���یو مەزهەبیی‌و ئایدۆلۆج���یو رەوت���ی هەژمونگەرای���ی دەبێت���ەوە .هەرێمی کوردس���تانیش لەو دۆخ���ەدا لە‌ملمالنێیکان���ی ناوچەک���ەدا روبەروی ئاس���تەنگ دەبێتەوە ،پێویستە ب���ەوردی ش���رۆڤەی هەڵس���وکەوتەکانی ئەردۆغ���ان ب���کات ،بەش���ێوەیەک ک���ە سیاسەتە پاوانخوازییەکانی زیان بەهەرێم نەگەیەنێت‌و ک���ورد جارێکی کە نەبێتەوە بە‌هەوێنی یەکالییکردنەوە‌و سەرخس���تنی گەمەی هێزە ناوچەییەکانی ناوچەکە.
) )631سێشه‌ممه 2018/7/3
هه‌مو شتێک له‌باره‌ی کوردستان‌و عێراقه‌وه
رووداوی تەمومژاوی
www. niqash. org
7
ئه‌م الپه‌ڕه‌یه به‌سپۆنسه‌ری رێکخراوی راگه‌یاندن له‌هه‌ماهه‌نگی‌‌و گواستنه‌وه، ئه‌کادیمیای راگه‌یاندنی ئه‌ڵامنی
كه‌ركوك ..كوژراو دیارو بكوژ نادیار نیقاش ،شااڵو محەمەد لەماوەی كەمتر لەدوومانگدا بەشێوەیەکی تەمومژاوی زیاتر لەحه‌وت مەدەنی لەسەر دەستی هێزە ئەمنییەکان كوژراون‌و برینداربوون ،بەوهۆیەوە هێزە کوردییەکان داوای دروستكردنی هێزێكی هاوبه‌ش دەکەن.
رۆژی 16ی حوزه‌یران����ی ئۆتۆمبێلێک����ی نەناس����راو نارنجۆکێك����ی ب����ۆ هەمەرێك����ی هێزه‌كان����ی دژه تی����رۆری عێراق����ی هەڵدا لەب����ەردەم ب����ارەگای مەکتەبی سیاس����ی پارتی دیموكراتی كوردس����تان لەکەرکووک، کە ئێس����تا بارەگای هێزەکانی دژە تیرۆری عێراقه ،ئ����ەوکات دەنگ����ی تەقەیەکی زۆر بیستراو به‌و هۆیه‌وه ژنێكی تەمەن 65ساڵ به‌ناوی حه‌الو نه‌سره‌دین كوژراو سێ کەسی تریش برینداربون .کەس����وکارەکەی حەالوە وتیان بەفیشەکی دژە تیرۆر پێکراوە. مانگێ����ک لەوەوبەری����ش لەکات����ی ئاهەنگگێڕانی الیەنگرانی یەکێتی نیشتمانی کوردس����تان لەپاش هەڵبژاردنەکانی ئایاری راب����ردوو ،لەناو کەرک����ووک تەقەیەکی زۆر کراو منداڵێکی تەمەن پێنج س����ااڵن بەناوی هه‌رێم غه‌مبار کوژرا ،کەسوکارەکەی وتیان لەالی����ەن هێزه‌كانی دژه تی����رۆری عێراقه‌وه تەقەیان لێکراوە. غەمبار محەمەد باوکی هەرێم به"نیقاش"ی وت "ئێمه ده‌مانویست له‌ئاهه‌نگی سه‌ركه‌وتنی یه‌كێتی له‌كه‌ركوك به‌ش����داری بكه‌ین ،به‌اڵم هێزه‌كانی دژه تی����رۆری عێراقی له‌گه‌ره‌كی ش����ۆریجه بازگه‌یان داناو رێگریان له‌خه‌ڵك ده‌ك����رد به‌ره‌و ئه‌و ئاهه‌نگ����ه بروات كه الی ق����ه‌اڵی كه‌ركوك رێكخراب����وو ،دوای ئهوهی چه‌ند قس����ه‌یه‌ك له‌نێوانمان روویدا رێگه‌یان پێدای����ن برۆین به‌اڵم له‌الی����ه‌ن كارمه‌ندێكی ده‌زگای دژه تی����رۆری عێراقی����هوه دراینه به‌رده‌سترێژی گوله خۆم به‌سه‌ختی بریندار بووم‌و هه‌رێمی كوڕیشم شه‌هید بوو".
وێنە :ئەحمەد روبێعی وتیشی "س����كااڵمان تۆماركردووه ،به‌اڵم بێئومێدی����ن بكوژی هه‌رێ����م بدرێته دادگا، چونك����ه له‌م ش����اره‌دا هێ����زه ئه‌منیه‌كانی كه‌رك����وك ده‌س����ه‌اڵتیان وه‌ك هێ����زه سه‌پێنراوه‌كان پارێزگاكه نییه". زان����ا كه‌ری����م كوڕی ح����ه‌الوه ،ئەو ژنەی لەبەردەم بارەگای دژە تیرۆری عێراق کوژرا له‌لێدوانه‌كه‌یدا بۆ "نیقاش" هه‌مان بۆچوونی غه‌مب����اری هه‌ب����وو ،ئه‌و ده‌ڵێ����ت ":له هه‌ر پارێزگایه‌كی عێراق ئه‌گه‌ر یاسا سه‌روه‌ربێت، ئه‌و هێزه‌ی ژنێكی ته‌مه‌ن 65ساڵ‌و منداڵی ته‌مه‌ن 5س����ااڵن بكوژێت ده‌بێت سزایه‌كی توند بدرێت ،به‌اڵم یاس����ا نییه‌و هێزه‌كانی دژه تیرۆری عێراق بۆخۆیان حاكمی یه‌كه‌م‌و كۆتایی كه‌ركوكن". ئهوهی ئێس����تا له‌تۆڕه كۆمه‌اڵیەتیه‌كان‌و الی خان����ه‌واده‌ی ك����وژراوه‌كان باس����ی لێوه‌ده‌كرێت ئه‌وه‌یه دۆسییه‌ی ئەنجامدەرانی رووداوەكانی كوش����تن له‌الی����ه‌ن هێزه‌كانی دژه‌تی����رۆری عێراقیه‌وه بەهەڵپەس����ێراوی ماونەتەوە ،ب����ه‌اڵم كوژاوه‌كان خوێنه‌كانیش وش����ك بۆته‌وه‌و كه‌سوكاره‌كانیشیان ده‌بێت هه‌ر له‌چاوه‌روانیه‌كی نا ئومێدیدا بن.
رێب����وار ته‌ه����ا نوێن����ه‌ری كه‌رك����وك ل ه له‌به‌رانب����ه‌ردا ،فه‌رمان����ده‌ی هێزه‌كانی دژه تیرۆری عێ����راق له‌رونكردنه‌وه‌یه‌كدا كه په‌رله‌مان����ی عێ����راق به"نیق����اش"ی وت كۆپیه‌كی الی "نیقاش"ە ده‌ڵێت "هێزه‌كانی "هێزه‌كانی دژه تیرۆری عێراقی تۆمه‌تبارن ئێم����ه هاواڵت����ی مه‌ده‌نیان نه‌كوش����تووه ،به‌ش����ه‌هیدكردنی هاواڵتیان����ی مه‌ده‌ن����ی كوشتنی حه‌الوه نه‌سره‌دینش به‌ده‌ستی ئه‌و كه‌رك����وك له‌به‌رئ����هوه داوای لیژنه‌یه‌ك����ی كه‌س����انه كوژراوه كه ته‌قه‌یان له‌هێزه‌كانی لێكۆڵێنه‌وه‌مان كرد كه ل����ه به‌غداده‌وه بن دژه تیرۆر ك����ردووه له‌و كات����ه‌دا ئه‌وانیش بۆ به‌دواداچوون له‌شه‌هیدكردنی هاواڵتیانی مه‌ده‌ن ك����ه ته‌واویان ك����وردن ،به‌غدادیش له‌وێوه تێپه‌ڕیون". لیوا مه‌عن ساعدی فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی لیژنه‌یه‌ك����هی ن����اردووه‌و چاوه‌رێی ئه‌نجامی دژه تی����رۆر له رونكردنه‌وه‌كه‌یدا ئه‌وه‌ش����ی لێكۆڵێنه‌وه‌كه‌ین". وتیش����ی "پێویس����ته ئه‌و داوایه‌ی ئێمه خس����تۆته‌روو" :له‌نێ����و ئۆتۆمبێلێك����هوه به‌بۆمبی ده‌س����تی هێرش����كراوه‌ته س����ه‌ر له‌به‌غ����داد كردم����ان پارێ����زگاری كه‌ركوك هێزه‌كان����ی دژه تی����رۆری عێراق����ی ك����ه به‌وه‌كاله‌ت بیكردایه ،به‌اڵم پارێزگار تائێستا باره‌گاكه‌ی له‌س����ه‌ر رێی كه‌ركوك-هه‌ولێره ،یه‌ك ووش����هی له‌س����ه‌ر روداوی كوش����تنی دواتر ته‌قه له‌باره‌گاكه‌مان كراوه به‌هۆیه‌وه هاواڵتیانی مه‌ده‌نی كه‌ركوك نه‌بووه". نیق����اش په‌یوه‌ندیكرد به راكان س����ه‌عید س����ێ كارمه‌ندیان برینداربون ..لەو‌كاته‌شدا خان����ه‌واده‌ی ح����ه‌الوه نه‌س����ره‌دین له‌وێوه جبوری پارێ����زگاری كه‌رك����وك به‌وه‌كاله‌ت به‌اڵم هه‌وڵه‌كان بێ ئاكام بوون. تێپه‌ریوون‌و به‌داخه‌وه كوژرا". كه‌رك����وك یەكێك����ە ل����ە پارێزگایان����هی دوایی كوشتنی حه‌الوه نه‌سره‌دین فشارێكی زۆر له یه‌كێتی نیش����تمانی كوردستان كرا به‌ناوچ����هی جێناكۆكی نێ����وان حكومه‌تی كه خاوه‌ن����ی زۆرترین ده‌نگده‌ری كه‌ركوكه ،هه‌رێم و ناوه‌ند ناوی دێت كه دانیشتوانەكەی ك����ه داوای لێكۆڵێنه‌وه بكات له‌كوش����تنی لەك����وردو ع����ەرەب‌‌و توركم����ان ،هەروەها كاكەیی‌‌و كریس����تیانی‌و ه����ەردوو مەزهەبی هاواڵتیانی مه‌ده‌نی كه‌ركوك.
نێوه‌نده میللییه‌كان بێده‌نگن
شیعەو س����ونە پێكدێت ،ئه‌مه‌ش وایكردوو‌ه زۆر كات روداوێ����ك ك����ه روده‌دات داواكاری سیاسی لێبكه‌وێته‌وه. دوای زیادبوونی حاڵه‌ته‌كانی كوش����تنی هاواڵتیانی مه‌ده‌نی ،یه‌كێتی داوای هێزێكی هاوبه‌شی كرد بۆ كه‌ركوك ،به‌اڵم پێكهاته‌ی عه‌ره‌ب‌و توركمان له‌سه‌ر شێوازی كاركردنی ئه‌و هێزه هاوبه‌شه ره‌تده‌كه‌نه‌وه. به‌پێ����ی زانیارییه‌كانی "نیقاش" ،یه‌كێتی ده‌یه‌وێ����ت ژوورێك����ی هه‌ماهه‌نگ����ی ئه‌منی له‌نێوان هێزێكی هاوبه‌ش����ی ئه‌منی دروست بكرێت كه پێكهاتبێت له‌پێش����مه‌رگه‌و سوپا و پۆلیس هاوش����ێوه‌ی ئه‌و هێزه هاوبه‌شه‌ی كه‌ركوكی به‌رێوه‌ده‌برد له‌پێش سه‌رهه‌ڵدانی شه‌ری داعش. محه‌مه‌د عوس����مان ئه‌ندام����ی په‌رله‌مانی عێ����راق لەس����ەر فراکس����یۆنی یه‌كێت����ی لەکەرکوک ،هۆشداریی دەدات لە خراپبوونی رەوش����ی ئەمنی لەپارێزگاکە ئه‌گه‌ر هێزێكی هاوبه‌ش دروست نه‌كرێت. محه‌مه‌د عوسمان له‌رۆژی ٢١ی حوزه‌یرانی ئه‌مساڵدا لەرێی نووسراوێکەوە بۆ سەرکۆمارو سەرۆکوەزیران‌و وەزیری بەرگریی‌و ناوخۆی
عێراقی ناردووە ،ئهوه ده‌خاته‌روو كوشتنی هاواڵتیان‌و رفان����دن‌و گۆرینی دیموگرافیای كه‌رك����وك روو له‌زیادبوون����ه ئه‌گ����ه‌ر ئه‌م دۆخه چاره‌س����ه‌ر نه‌كرێت ترس‌و دڵه‌رواكێ له‌پارێزگاكه زی����اد ده‌كات ،بۆیه داواكارین هێزێكی هاوبه‌ش به‌رپرس����یارێتی ئه‌منی له ئه‌ستۆبگرێت له‌پێناو رێگرتن له‌خوێنرشتن له‌كه‌ركوكدا". ه����ه‌ر زوو دوای داواكارییه‌ك����هی یه‌كێتی بۆ دروس����تكردنی هێ����زی هاوبه‌ش له‌الیه‌ن عه‌ره‌ب‌و توركمان ره‌تكرایه‌وه. محه‌م����ه‌د خ����زر ئه‌ندام����ی گردبونه‌وه‌ی عه‌ره‌بی له‌ئه‌نجومه‌ن����ی پارێزگای كه‌ركوك به"نیق����اش"ی وت "تاكو حكومه‌تی عێراقی به‌ش����ێوه‌یه‌كی فه‌رمی رەزا‌مه‌ندی نیش����ان نه‌دات له‌س����ه‌ر نیش����تمانی بوون����ی هێزی پێش����مه‌رگه‌و رەزا‌مه‌ندبوونی له‌سه‌ر بوونی پێشمه‌رگه لەكه‌ركوك ،ئێمه هێزی هاوبه‌ش له شاره‌كه ره‌تده‌كه‌ینه‌وه". لەوە ناچێت بەم زووانە هێزە سیاسییەکانی کەرکووک بگەنە چارەسەرێکی هاوبەش ،تا ئەو کاتەش ئەگەری بەردەوامی رووداوەکانی کوشتن بەکراوەیی دەمێنێتەوە.
هه‌ڵبژاردن‌و لێكه‌وته‌كانی له‌ئه‌وله‌ویه‌تی هاوواڵتیانی ئه‌نباردا نین
نیقاش ،که‌مال عه‌یاش هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان‌و تۆمه‌ته‌كانی ساخته‌كاری ،رایگشتی ئه‌نباریان نه‌وروژاند، دیمه‌نه‌كه وا پیشانی ده‌دات كه خه‌ڵكی ناوچه‌كه گرنگی به‌هه‌ڵبژاردن‌و لێكه‌وته‌كانی ناده‌ن. هه‌ڵبژاردن����ی 12ی مانگی ئایاری رابردوو، یه‌ك����ه‌م هه‌ڵبژاردن بوو ل����ه پارێزگای ئه‌نبار به‌ڕێوه‌بچێت له‌دوای ئازادكردنی له‌ده‌س����تی گرووپه‌كانی داعش ،ره‌نگه پێویستی بكردایه خه‌ڵكی ناوچه‌كه گرنگییان پێبدایه‌‌و به‌شداری كارای����ان تێدا بكردای����ه به‌وپێیه‌ی پارێزگاكه ه����ه‌وڵ ده‌دات به به‌هێزی بگه‌ڕێته‌وه س����ه‌ر گۆڕه‌پان����ی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌ت����ی ،نه‌ك حاڵه‌تێك له نا ده‌ربه‌س����تی‌و گوێ پێنه‌دان باڵ به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌دا بكێشێت. ش����ه‌ش هه‌فت����ه به‌س����ه‌ر به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردن����ی په‌رله‌ماندا تێپه‌ڕیوه‌‌و هێش����تا رووكاره‌كان����ی حكومه‌ت����ی داهات����وو روون نه‌بوونه‌ت����هوه ،هاوواڵتیانی����ش ته‌نی����ا ئهوه له‌ب����اره‌ی ئ����ه‌م هه‌ڵبژاردن����هوه ده‌زانن كه س����اخته‌كاری تێدا ك����راوه ،جگه له‌وه ئه‌وان گرنگی به چه‌ند پرس����ێكی دیكه ده‌ده‌ن كه پێده‌چێ����ت هه‌وڵێك بێت بۆ هه‌اڵتن له واقیع یه‌كێك له‌و پرس����انه‌ش یارییه‌كانی مۆندیالی 2018یه. ره‌نگ����ه گرنگیدان ب����ه رووداوه‌كانی جامی جیهانی 2018یه‌كێ����ك بێت له هۆكاره‌كانی دووركه‌وتنه‌وه‌ی خه‌ڵكی ناوچه‌كه له گرنگیدان به‌و ش����تانه‌ی په‌یوه‌ندی راس����ته‌وخۆیان به ژیان����ی رۆژانه‌یانه‌وه هه‌یه ،به‌اڵم ئاش����كرایه كه خه‌ڵك����ی ناوچه‌كه له پارێ����زگای ئه‌نبار له هه‌ڵب����ژاردن‌و ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵدێن به‌ره‌و كایه‌ی دیكه ،ره‌نگه هۆكاری قوڵتر‌و وردتریش له‌پشت ئه‌و هه‌اڵتنه‌وه بێت.
وا باوه كه به‌ر ل����ه هه‌ڵبژاردن‌و دواتریش ملمالنێ����ی هه‌ڵب����ژاردن له رووی سیاس����یو میللیی����هوه له‌نێ����وان الیه‌نگ����رو نه‌یاران����ی هاوپه‌یمانی یاخود به‌رنامه‌كانی هه‌ڵبژاردندا به‌رده‌وام بێت ،ئه‌م ملمالنێیه‌ش به راگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌كان كۆتایی نایه‌ت ،به‌ڵكو به‌رده‌وام ده‌بێت تا پێكهێنانی حكومه‌ت به‌پێی سازانه سیاس����ییه‌كان ك����ه زۆرجار ئ����هو جواڵنه‌وه میللییه له‌به‌رچاوده‌گ����رن كه چوارچێوه‌یه‌ك بۆ ش����ێوه‌ی حكومه‌تی داهات����وو داده‌نێت‌و كاریگ����ه‌ری له‌س����ه‌ر بڕیار‌و رێوش����وێنه‌كانی داده‌نێت‌و پێشیان كاریگه‌ر ده‌بێت. پارێزگای ئه‌نبار ( 110ك����م له خۆرئاوای به‌غدای پایته‌خت) له‌س����ه‌ر هه‌ردوو ئاس����تی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌تی هی����چ جواڵنه‌وه‌یه‌كی به‌خ����ۆوه نه‌بین����ی ك����ه گفتوگ����ۆ له‌باره‌ی لێكه‌وته‌كانی پرۆس����هی هه‌ڵب����ژاردن بكات، هه‌روه‌ك ك����ۆڕی گفتوگۆش بۆ روونكردنه‌وه‌‌و ش����یكردنه‌وه له‌ڕێ����ی كۆنگ����ره جه‌ماوه‌ری‌و میللییه‌كانه‌وه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته رێكنه‌خران، هه‌رچه‌ن����ده ئ����هو ق����ه‌واره سیاس����یانه‌ی نوێنه‌رایه‌تی پارێزگاكه ده‌كه‌ن پشكی شێریان ل����هو تۆمه‌تانه‌ی س����اخته‌كاری به‌ركه‌وت كه قه‌یرانی هه‌ڵبژاردنیان هه‌ڵگیرساندووه. به گوێره‌ی قس����هی هه‌ندێ����ك رێكخراوی ناوخۆی����یو نێوده‌وڵه‌ت����ی ئ����ه‌م دیمه‌نی بێ ده‌ربه‌س����تییه كه له‌الی����ه‌ن هه‌ندێك توێژه‌ر‌و چاالكوانه‌وه به "گێلی هه‌ڵبژاردن" وه‌س����ف كرا ،ره‌نگه ش����تێكی نامۆ نه‌بێت ،به‌تایبه‌تی كه پارێزگاكه رێژه‌یه‌كی به‌رزی به‌شداریكردنی له ده‌نگدانی گش����تیدا تۆم����ار نه‌كردووه كه ئه‌وه‌ش ره‌نگدانه‌وه‌ی واقیعی راس����ته‌قینه‌ی گرنگیدانی خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌یه به پرۆس����هی هه‌ڵبژاردن. عه‌بدولقادر عه‌الوی ( 45ساڵ) توێژه‌رێكی كاروباری سیاسیه‌‌و دانیشتووی شاری رومادیه، ئه‌و پێیوایه ره‌نگه ئه‌و حاڵه‌تی نائومێدییه‌ی
وێنە :تەسنیم نیوز له ئه‌نجامی خراپ نوێنه‌رایه‌تیكردنیان له‌الیه‌ن سیاسییه‌كانه‌وه باڵی به‌سه‌ر زۆربه‌ی خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌دا كێش����ابوو ،نیشانه‌یه‌كی ورد بێت بۆ كارلێكنه‌كردنی زۆرین����هی خه‌ڵك له‌گه‌ڵ ئه‌م پرۆس ه ده‌ستوورییه‌دا. عه‌الوی قس����هی بۆ "نیق����اش" كرد‌و وتی: "ئه‌و توێژینه‌وه راپرسییانه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌س����ه‌ر كراوه ئاماژه بۆ ئ����هوه ده‌كه‌ن ئه‌و نه‌هامه‌تیان����هی دووچ����اری خه‌ڵكی ناوچه‌كه ل����ه هه‌موو ش����اره‌كانی پارێزگاك����ه هاتوون ده‌رئه‌نجام����ی سیاس����ه‌تی الوازی نوێنه‌رانی پارێزگاكه بوون ،كه ئ����ه‌وه‌ش ره‌نگدانه‌وه‌ی نه‌رێنی له‌سه‌ر رای زۆرینه‌ی توێژی سیاسی هه‌بووه ك����ه چیتر به‌رنامه‌‌و بانگه‌ش����ه‌كانی هه‌ڵبژاردنی����ان یاخ����ود تانه‌گرتنیان له‌دوای راگه‌یاندن����ی ئه‌نجام����ه‌كان ،نابێت����ه كاری له‌پێشینه‌ی خه‌ڵك". نوێكردنه‌وه‌ی تۆماری ده‌نگده‌ران‌و به‌شداری ئاواره‌كان له ده‌نگدان‌و جموجوڵی دانیشتووان ك����ه به‌ه����ۆی رێوش����وێنه ئه‌منییه‌كان����هوه
هێش����تا نه‌چه‌س����پاوه ،ئ����هو فاكته‌رانه‌ن ك ه هه‌س����تی ئه‌وه‌یان دروس����تكردووه له‌الیه‌ك هه‌موو پرۆس����هی هه‌ڵبژاردن بێ س����ووده‌‌و له‌الیه‌كی تریشه‌وه پرۆسه‌كه سه‌نگین نییه. ته‌نان����ه‌ت زۆرینه‌ی خه‌ڵك����ی ناوچه‌كه‌ش كه چاوپێكه‌وتنم����ان له‌گه‌ڵ ك����ردوون كۆده‌نگ بوون له‌س����ه‌ر ئهوهی هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامێكی نه‌گۆڕه‌‌و گرنگی پێدانیش����ی یاخود گرنگیدان به ده‌رئه‌نجامه‌كانی به‌فیڕۆدانی كات‌و توانا‌و بیركردنه‌وه‌یه. ئه‌كره‌م فازڵ ( 42ساڵ) دانیشتووی شاری فه‌لوجه به "نیقاش"ی وت" :باوه‌ڕی خه‌ڵكی پارێزگای ئه‌نبار به‌وه‌ی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن یه‌كالی����ی بووه‌ته‌وه‌‌و ده‌س����تی گه‌نده‌ڵكاران رۆچووه‌ته ناوه‌وه‌‌و به‌رده‌وامه له زه‌وتكردنی ماف‌و بیروڕاكانیان به‌پشتیوانی هه‌لپه‌رستان‌و س����وودمه‌ندان ل����ه بازنه‌كان����ی هه‌ڵبژاردندا، وایك����ردووه به‌رامب����ه‌ر هه‌ڵب����ژادن بێده‌نگ بن ،ئ����ه‌وه‌ش كه رووده‌دا‌و ل����هو هه‌ڵبژاردنه ده‌كه‌وێت����هوه ئه‌گه‌رچ����ی دوای ماوه‌یه‌كیش
بێت ،ده‌رئه‌نجامێكی نه‌گۆڕه". وتیش����ی" :بیركردن����ه‌وه‌‌و گرنیگ����دان ب ه ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن‌و ئاكامه‌كانی پێویسته له چوارچێوه‌ی بیركردنه‌وه‌‌و قسه بێته ده‌ره‌وه‌‌و بكرێته كار‌و كردار ،پێش����موانییه پارێزگاكه بتوانێ����ت جارێك����ی ت����ر قس����ه‌كانی بكاته كردار ،به‌تایبه‌تی كه به‌ده‌س����ت راگواستن‌و ئاواره‌بوون����هوه نااڵندوویه‌ت����ی ل����ه ئه‌نجامی خۆپیش����اندان‌و مانگرتنه‌كاندا ،ئه‌ویش وه‌ك كاردانه‌وه‌ی����ه‌ك به‌رامب����ه‌ر ئه‌و سیاس����ه‌ت‌و هه‌ڵس����وكه‌وتانه‌ی كۆمه‌ڵگ����ه ره‌تیكردنه‌وه‌‌و كارلێكی له‌گه‌ڵ كردن". ئ����هو حاڵه‌تی نائومێدییه‌ی باڵی به‌س����ه‌ر زۆرینه‌ی خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌دا كێش����اوه له‌گه‌ڵ باوه‌ڕبوون به ناسه‌نگینی پرۆسه‌ی سیاسی، ته‌نی����ا ه����ۆكار نه‌ب����وون ب����ۆ گرنگینه‌دان‌و كارلێكنه‌ك����ردن ،چونكه ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن كه ئام����اژه‌ی بۆ س����ه‌ركه‌وتنی چه‌ند حزب‌و هاوپه‌یمانییه‌كی دیاریكراو ده‌كرد ،كاریگه‌ری گه‌وره‌ی له‌س����ه‌ر ده‌روونی خه‌ڵكی ناوچه‌كه
هه‌بوو. دكت����ۆر عه‌دن����ان جومه‌یلی ( 48س����اڵ) توێژه‌ر‌و ئه‌كادیمیس����ت‌و چاالكوانی مه‌ده‌نی دانیشتووی شاری رومادی به "نیقاش"ی وت: "ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن كه سه‌ركه‌وتنی ئاشكرای چه‌ند حزب‌و هاوپه‌یمانییه‌ك����ی راگه‌یاند كه زۆرینه‌یان ش����یعه‌ن ،یه‌كێكه ل����ه گرنگترین ئه‌و فاكته‌ران����هی بوونه هۆی گرنگینه‌دان به ده‌رئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن ،به‌وپێیه‌ی نوێنه‌رانی پارێ����زگای ئه‌نبار ناتوانن ببن����ه ژماره‌یه‌كی قورس له هاوكێش����هی پرۆس����هی سیاس����ی یاخود حكومه‌تی داهاتوودا". وتیش����ی" :ئه‌م هه‌س����ته ئهوهی له‌كۆڵی هاوواڵتیانی ئه‌نب����ار كردووه‌ته‌وه كه خۆیان به بیركردنه‌وه‌‌و هیواخواس����تن ماندوو بكه‌ن، به‌ڵكو داده‌نیشن‌و چاوه‌ڕوانی ئه‌و رێككه‌وتنه ده‌كه‌ن كه سه‌ركرده‌ی كوتله گه‌وره‌كان پێی ده‌گه‌ن ،پاشان خۆیانی له‌گه‌ڵدا ده‌گونجێنن به‌پێ����ی لێكه‌وته‌كانی قۆناغ����ی نوێ ،تا ئه‌و كات����ه‌ش خۆیان ب����ه خ����ه‌ون‌و هیوایه‌كه‌وه ماندووناك����ه‌ن ك����ه به‌دیهاتنی����ان مه‌حاڵه، به‌تایبه‌تی كه گومانیان نییه له‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی له‌ڕووی سیاسییه‌وه نوێنه‌رایه‌تیان ده‌كه‌ن له ده‌ره‌وه‌ی مێزی دیالۆگی سیاسیدان". گرنگین����ه‌دان ب����ه پرۆس����هی هه‌ڵبژاردن‌و لێكه‌وته‌كانی ره‌نگه ده‌رئه‌نجامی هۆكاره‌كانی نائومێدی‌و باوه‌ڕبوونی ره‌ها بێت به ناسه‌نگینی پرۆسه‌كه ،ئه‌مه جگه له ناسینی نوێنه‌رایه‌تی راس����ته‌قینه ،به‌اڵم ل����ه باش����ترین حاڵه‌تدا ره‌نگدانه‌وه‌ی وێنه‌ی راسته‌قینه‌ی رایگشتی‌و تێڕوانینیه‌تی بۆ ئاینده‌یه‌ك كه چیتر ئه‌ركی باشتركردنی ناداته ده‌ست ده‌رهاویشته‌كانی س����ندوقه‌كانی ده‌نگدان‌و چیت����ر چاوه‌ڕوانی حكومه‌تێك یاخود س����ه‌ركردایه‌تییه‌ك ناكات ك����ه لێكه‌وته‌ی رێكارێكی ده‌س����تووری بێت‌و ئه‌رك����ی ده‌رهێنانی له واقیعه تاڵه‌كه بگرێته ئه‌ستۆ.
په‌رله‌مان 2018
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه
عێراق 2018 - 2003
ده‌ست له‌عێراق بشۆن كه‌ریم شه‌مێرانی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان دۆخی شێواوی عێراقی هه‌رچی زیاتر ئاڵۆزكاندوه ،هۆكاره‌كه‌ی رونه ،چونكه هه‌ڵبژاردنی عێراق هه‌ر هه‌ڵبژاردنێكی ناوخۆیی نییه ،به‌ڵكو هه‌ڵبژاردنێك ی هه‌رێمایه‌تیشه‌‌و هه‌مو واڵتانی ده‌رو دراوسێ له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ده‌ستی تێوه‌رئه‌ده‌ن. زۆرن ئه‌و چاودێرانه‌ی كه پێیانوایه پێویسته هه‌ڵبژاردنی عێراق له‌ره‌هه‌ندێكی فراوانتر له‌بازنه‌ی هه‌رێمایه‌تیش����هوه س����ه‌یر بكرێت ،چونكه هه‌ڵبژاردنی عێ����راق روداوێكه له‌ڕو ی بایه‌خپێدانه‌وه ره‌هه‌ندێكی جیهانیی وه‌رگرتوه ،به‌تایبه‌تی له‌دوای روخانی رژێمی سه‌دامه‌وه له2003دا تا ئێستا به‌الی ئه‌مه‌ریكیه‌كانه‌وه گرنگی‌‌و تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌بوه. ئێستا پاش 15ساڵ به‌سه‌ر روخانی رژێمی به‌عسدا ،عێراق وه‌ك گۆڕه‌پانی ملمالنێی نه‌ك هه‌ر هێزه سیاس����ییه‌كانی ناوخۆو پێكهاته تائیفی‌‌و نه‌ته‌وه‌یی‌‌و ئتنییه‌كانی ده‌رده‌كه‌وێت، به‌ڵكو وه‌ك گۆڕه‌پانی زۆرانبازیی هێزه ئیقلیمی‌‌و جیهانیه‌كانیش دیاره. ده‌س����تێوه‌ردانی ئه‌م هێزو ده‌وڵه‌تانه پاس����او ی خۆی هه‌یه ،چونكه ئهوهی له‌عێراقدا روده‌دات ،كار ده‌كاته سه‌ر ئه‌و واڵتانه به‌چاك‌وخراپییه‌وه ،به‌و پێیه‌ی ئه‌و به‌ره‌وپێشچوون‌و لێكه‌وتان����هی لهواڵتێكی دیاریكراودا رووده‌ده‌ن ناتوانرێت ته‌نها له‌چوارچێوه‌ی س����نووری واڵتێكدا قه‌تیس بكرێن .له‌م روانگه‌یه‌وه ئه‌م واڵتانه حس����اب بۆ هه‌مو روداوێكی بچوك‌و گه‌وره‌ی كاروباری عێراق ده‌كه‌ن ،ئه‌مه‌ش له‌و پێگه جیۆسیاس����ییه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت كه عێراقی تیا هه‌ڵكه‌وتووه .هه‌روه‌ها به‌هۆی مۆزائیكی پێكهاته‌ی ئتنی‌‌و ئایینی‌‌و تائیفی‌‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌وه ،كه له‌گه‌ڵ پێكهاته هاوشێوه‌كانی له‌واڵتانی ده‌رو دراوسێیدا یه‌كده‌گرێته‌وه‌و تێكده‌هاڵێت ،ئه‌مه‌ش واده‌كات ده‌س����تی واڵتانی دراوس����ێ (به‌ئێران‌و سعودیه‌و توركیا‌و ئوردونیشه‌وه) بۆ نێو قواڵیی عێراق درێژ بكرێت‌و هه‌ریه‌كه‌و هاریكاریی وه‌كیله‌كه‌ی بكات بۆ به‌ئه‌نجامگه‌یاندنی ستراتیجییه‌كانیان. ئ����ه‌م واڵتان����ه كه زۆربه‌ی����ان خاوه‌نی سیس����ته‌مێكی سیاس����ی ته‌قلیدی����ن ،ناخوازن ئه‌زمونی عێراق به‌ئاڕاس����ته‌ی كرانه‌وه‌و دیموكراس����یدا بڕوات .هه‌ڵهاتنی خۆری ئه‌زمونی دیموكراس����ییه‌كی راسته‌قینه له‌ناوجه‌رگه‌ی واڵتانێكی دیكتاتۆریی‌‌و ئۆتۆكراسی سه‌له‌فی‌و ئیس����تبدادی تۆتالیتاردا‌و نه‌ته‌وه‌په‌رس����تیدا ،ده‌بێته س����ه‌رچاوه‌ی ئیلهام بۆ گه‌النی ئه‌م ناوچه‌یه ،ئه‌مه‌ش سه‌رئێش����ه‌یه‌كی زۆر‌و چاوه‌ڕوان نه‌كراو بۆ رژێمه‌كانی دروس����تده‌كات‌و ده‌ره‌نجامێك����ی نه‌خوازراویش����ی بۆ ئه‌و رژێمان����ه به‌دواوه بێت .له‌به‌رئ����هوه هه‌ر له‌پاش روخانی رژێمی به‌عس����هوه لێنه‌گه‌ڕاون‌و له‌هه‌وڵ‌‌و كۆشش����ێكی لێبراوان����ه‌دا بون له‌پێناو شكس����ت پێهێنانی ئه‌م ئه‌زمونه‌‌و له‌م هه‌وڵه‌ش����یاندا س����ه‌ركه‌وتو بون ،ئه‌ویش له‌ڕێگه‌ی چاندنی س����ه‌ركرده‌ی س����ه‌ر به‌خۆیان له‌ناو هێزه عێراقیه‌كاندا ،ب����ۆ ئهوهی ببنه وه‌كیلی جێبه‌جێكردنی ئه‌جنده‌كانیان. واڵتانی دراوس����ێ ،هه‌ریه‌كه‌و خاوه‌نی ئه‌جنده‌ی تائیفین‌و چاویان له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه عێراق بكه‌نه گۆڕه‌پانی س����اغكردنه‌وه‌ی حسابه‌كانیان له‌گه‌ڵ هێزه ئیقلیمی‌‌و گه‌وره‌كانی دونیا. پێیاش����یانوایه به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌منیی����ان له‌وه‌دایه كه عێراق الوازو نائ����ارام بێت ،چونكه به‌هێزیی عێراق به‌هه‌ڕه‌ش����ه بۆ سه‌ر ئاسایش����ی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان ده‌زانن ،ئه‌گه‌ر عێراق الواز نه‌بوای����ه ئه‌وا ئه‌م ده‌وڵه‌تانه نه‌یانده‌توانی به‌مجۆره خۆیان له‌كاروباری هه‌ڵقورتێنن. هه‌ندێك واڵتیش پێیانوایه الوازی ئابوریی عێراق ده‌ڕژێته خانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیانه‌وه، له‌به‌رئه‌وه‌ی عێراقێكی به‌كاربه‌رو پشتبه‌س����توو به‌پاره‌و داهات����ی نه‌وت ،واده‌كات ببێته بازاڕێكی پڕ ره‌ونه‌ق‌و به‌سوود بۆ واڵتانی دراوسێ. هه‌ربۆیه زۆرێك له‌هێزه سیاسیه‌كان به‌گومانه‌وه له‌ئه‌نجامی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه ئه‌لكترۆنییه ده‌ڕوانن‌و پێیانوایه پێش����وه‌خت ئه‌نجامه‌كه‌ی له‌واڵتێك یان چه‌ند واڵتێكی نزیك یان دور دیاریكراوه ،جا عێراقێك ئه‌مه حاڵی بێت‌و به‌م ئه‌ندازه‌یه بوبێته مه‌یدانی فڕكان فڕكانی س����ه‌ركرده چه‌ته‌كانی ناوخۆو گۆڕه‌پانی ته‌راتێنی ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌كانی ده‌رودراوسێ‌‌و دنیا ،كه‌واته ده‌ستی لێبشۆ.
ریکالم
Awene
گۆڕینی رژێم دەستوری نوێ
2003
2005
هەڵگیرسانی مالیکی دەبێت بەسەرۆک وەزیران شەڕی ناوخۆ
هەڵبژاردنی پەرلەمان
2006 - 2007
2006
خولی دوەمی سەرۆک وەزیری مالیکی
مەجلسی حوکم
2011
2010
شەڕی رزگارکردنەوەی موسڵ
2014
هێزەکانی ئەمەریکا کشانەوە
هەڵبژاردنی پەرلەمان
راگەیاندنی دەوڵەتی ئیسالمی لەموسڵ
هەڵبژاردنی پەرلەمان
سەرهەڵدانی دەوڵەتی ئیسالمی لەعێراق
ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان
2016 - 2017
مالیکی ()2014 - 2006
کۆتایی هاتنی داعش
2017
2018
هەڵبژاردنی پەرلەمان
مالیکی ()2018 - 2014 ریکالم