کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
یهكگرتنهوه ی گۆڕانو یهكێتی مهحاڵه ...ل3 دهربارهی ملمالنێی کۆنو نوێی ناو گۆڕان
ریکالم
www.awene.com
ژماره ()329 سێشەممە 2012/6/5
17 412 »»»»
جەالل جەوهەر :عهقڵییهتێک ههی ه لهناو کۆنهکاندا ،گهنجهکانیان قبوڵ نییه
بهرپرسهكانیش
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامهیهك کۆمپانیای ئاوێنه دهریدهکات
"تهمسیل"
512 دهكهن؟»»»»
"ئهكتهر بونای ه سهرسامکهر بوون"
سهركردایهتی یهكێتی لهجاران الوازتره
17 612 »»»»
فهرهیدون عهبدولقادر :دڵنیام مام جهاللو نهوشیروان پێكهوه دادهنیشن
350ملیار دینار بۆ خهرجیهکانی سهرۆكایهت ی ههرێمو حكومهتو پهرلهمان تهرخان دهكرێت زیات���ر ل��� ه 350ملیار دین���ار تهرخان ێ ی س ی 2012 ی س���اڵ كراوه بۆ خهرج ی ههرێمی كوردستان، سهرۆكایهتیهكه ی 60ملیارو ی ههرێم ب���ڕ س���هرۆكایهت 488ملی���ۆن دیناری بۆ تهرخانكراوهو س���هرۆكایهتی ئهنجومهن���ی وهزی���ران
221ملی���ارو 635ملیۆنو پهرلهمانیش ی 68ملی���ارو 180ملیۆن دینار ،بهپێ شیكردنهوهیهكی ئابوریی "بهفیڕۆدانێكی زۆر لهم خهرجییانهدا ههیه". ی تایب���هت بهئاوێن���ه :بهپێ��� ش���یكردنهوهیهك ك ه لهالی���هن ژووری
ئابوری بزوتنهوهی گۆڕانهوه بۆ پڕۆژه ی ههرێمی ی 2012 بودج���هی ئهمس���اڵ ی كوردس���تان ئهنجامدراوهو كۆپییهك ی دهس���ت ئاوێنه كهوت���ووه ،لهخهرج ی ههرێمدا یهك ملیارو 250 سهرۆكایهت ی ی س���وتهمهن ملیۆن دین���ار بۆ كڕین
تهرخانك���راوه 750( ،ملیۆن) دینار بۆ چاكکردنهوهی بیناو 3ملیار دیناریش بۆ بهخشینی پاره ب ه رێكخراوهكانو 6 ملی���ار دیناریش بۆ ئیفادو یهك ملیارو 800ملیۆن دیناریش بۆ خهرجی كۆڕو كۆبونهوه تهرخان كراوه.
ههر بهپێی ئهم شیكردنهوهیه ،بڕی (26 ملیارو 803ملیۆن) دینار تهرخانكراوه بۆ ی شمهكو خزمهتگوزاریو چاكکردنهوه ی ی س���هرۆكایهت ئامێ���رو ئامرازهكان��� ی ی وهزی���ران ،ههروهها بڕ ئهنجومهن��� (125ملی���ۆن) دین���ار تهرخانكراوه بۆ
ی كارهباو (3ملیاردو 924ملیۆن) خهرج ی دینارش تهرخانكراوه بۆ چاككردنهوه ی ئۆتۆمبی���لو ئامێ���رو ئامرازهكان��� سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران. ...ل2
شێخو ههورامیو جاف پهیمان بۆ تاڵهبان ی دووپات دهكهنهوه لهدانیشتنێكدا ش����ێخ جهعفهر بهناو ی ش����ێخهكانو جهمیل ههورام����ی بهناوی ههورامی����هكانو مهحمود س����هنگاویو عهدنان����ی حهمهی مین����هو حاكم قادرو حامیدی حاجی غالی بهناوی جافهكانهوه (عههدو پهیم����ان) بۆ تاڵهبانی دووپات دهكهن����هوهو ئهوی����ش بانگی����ان دهكاو وێنهكیان لهگهڵ دهگرێت. تایب����هت بهئاوێن����ه :پێ����رێ ،6/3 لهدانیش����تنێكدا كه لهالی����هن تاڵهبانی س����هرۆك كۆماری عێراقو س����كرتێری
یهكێتی نیش����تمانی كوردس����تانهوه بۆ ژماریهك لهئهندامانی مهكتهبی سیاسیو س����هركردایهتیو گهوره لێپرس����راوانی س����هربازیی یهكێتی ،لهماڵ����ی تایبهتی ناوب����راو لهچهمی رێزان س����از كرا بوو، ش����ێخ جهعفهر وهزیری پێش����مهرگهی حكومهت����ی ههرێمو ئهندام����ی مهكتهبی سیاسی ههڵدهس����تێو دهڵێت "بهناوی ههموو ش����ێخهكانهوه وهالئ����ی خۆمان بۆ بهڕێ����زت دووپ����ات دهكهینهوه مام ج����هالل" ،جهمیل ههورامی����ش دهڵێت
"منیش بهناوی ههموو ههورامییهكانهوه دڵس����ۆزیو وهالئی خۆمان بۆ بهڕێزتان ن����وێ دهكهمهوه ،ههری����هك لهمهحمود سهنگاویو عهدنانی حهمهی مینهو حاكم قادرو حامیدی حاجی غالی ههڵدهستنو بهناوی عهش����یرهتی جاف����هوه وهالئی خۆیان بۆ تاڵهبانی دووپات دهكهنهوه. ئهویش لهم دانیش����تنهدا ك����ه ههردوو جێگرهكهی تێیدا ئاماده بوون ،وتویهتی "ده كهوات����ه ئێ����وه وهرن ب����ا پێكهوه تاڵهبانیو سهرکرده سهربازییهکانی یهکێتی وێنهیهك بگرین".
فۆتۆ :تایبهت
گهوره بهرپرسێك ی مهریوان وریا قانیع: ئێرانی نامهیهك دیسانەوە دەربارەی رۆشنبیران ...ل12 ئاراست ه ی بارزانیو تاڵهبان ی دهكات
لهسهر دۆزی مانهوهی سهرۆك وهزیران ی عێراق ،بهرپرس����ی دۆس����یهی عێراقو س����وریاو لوبنان لهكۆماری ئیس��ل�امی ئێ����ران ،قاس����می س����لێمانی نامهیهكی تایبهت ئاراس����تهی تاڵهبان����یو بارزانی دهكاتو بهناڕاس����تهوخۆ جهخت لهسهر مان����هوهی مالیك����ی دهكات ،ه����اوكات نێچیرڤ����ان بارزان����یو مهالبهختی����ار بۆ رونكردنهوهی ههڵوێستی كورد گهیشتنه تاران. تایب����هت ب����ه ئاوێنه :س����هرچاوهیهكی سیاسی ئاگادار به ئاوێنهی راگهیاند كه پاشئهوهی تاڵهبانی لهكۆتایی ههفتهی پێشوودا نامهكهی بهدهست گهیشتووه، ئهوی����ش الی خۆی����هوه گهیاندویهتی����ه بارزانی سهرۆكی ههرێم. هاوكات ش����هوی 6/5نێچیرڤان بارزانی لهڕێ����گای فڕۆكهخانهی س����لێمانییهوه گهیش����ته س����لێمانیو چاوی بهتاڵهبانی كهوتو گهڕای����هوه بۆ ههولێ����رو رۆژی 6/6گهیش����ته توركیا بۆ بهشداریكردن لهكۆبوونهوهیهك����دا ك����ه پێش����وهخت بهرنامهی بۆ دانرابوو ،ههر دوێنێ شهو لهگ����هڵ مهالبهختیار گهیش����تنه تاران، ئهم����ه لهكاتێكدای����ه ه����اوكات رابهری تهوژمی س����هدریش (موقتهدا س����هدر) بهسهردانێكی كتوپر گهیشته تاران. مهكتهبی سیاس����ی یهكێتی رۆژی 6/4 ئهوانی����ش الی خۆیانهوه بڕیاریان دا كه ئهن����دام پهرلهمانهكانیان ئیمزا لهس����هر س����هندنهوهی متمان����ه لهمالیكی بكهن، ب����هاڵم بهمهرجێك تاڵهبان����ی دڵنیابێت ل����هوهی ك����ه 164ئهن����دام پهرلهمان ئیمزایان بۆ البردن����ی مالیكی كردبێت، ههروهها ئهمه دوا رێگا چارهبێت . ..ل2
163کهس لهههرێمی كوردستان حوكمی لهسێدارهدانیان ههیه ..ل3
ناونیشان :سلێمانی گهڕهکی شۆڕش 101شهقامی 2سالم خانووی 56تهلهفۆن 2136622 3210501 3210502 :ههولێر ،فولکهی کوران -بهرامبهر نهخۆشخانهی ژینی تایبهت (مۆبایل) 07504531388 :
ئاریافۆن 2560031 :کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات
نرخی 1000دینار
تیراژ 4500 :
2
ههواڵ
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
د.موسهننا ئهمین بهتۆمهت ی (ئازارو لێدان) دهستگیر دهكرێت د .موسهننا :دهستگیر نهكراوم
ئهندام���ی س���هركردایهتی یهكگرت���و ی ئیس�ل�امی كوردس���تان ،د.موس���هننا ئهمی���ن بهتۆمهت���ی (ئ���ازارو لێدان) بهم���اددهی 413لهیاس���ای س���زادانی عێراق���ی دهس���تگیركراوهو دوات���ر بهكهفال���هت ئازادكراوه ،ئهویش دهڵێت "دهستگیرنهكراوم". س���لێمانی ،ئاوێنه :س���هرچاوهیهكی ئ���اگادار بهئاوێن���هی راگهیاند كه لهم ماوهیهی رابردودا ئهندامی سهركردایهتی یهكگرتوی ئیسالمی ،د.موسهننا ئهمین چوهت���هوه س���هر ماڵ���ی خێزانهكهی
لهماوه ی مانگێكدا دووجار تایه ی عهرهبانهكهی بێستون ی كۆسته ی چهم دهتهقێنرێت
پێشتریو داوای وهرگرتنهوهی خانوهكه ی لێك���ردوهو دواتر دهمهقاڵێ لهنێوانیاندا دروس���تبووهو بنهماڵهی خێزانهكهشی س���كااڵیان لهدژی تۆماركردووه ،دواتر پۆلی���س بهماددهی ( )413لهیاس���ای س���زادانی عێراقیو بهتۆمهتی (ئازارو لێدان واته "مش���اجره") دهس���تگیری كردووهو دواتر بهكهفالهت ئازادكراوه. بۆ ئهم مهبهسته ئاوێنه پهیوهندیكرد به د.موس���هننا ئهمین ،ب���هاڵم ناوبراو ئهو زانیارییانهی رهتكردهوهو رایگهیاند "بهپێ���ی یاس���ا خانوهك���هم داوهتهوه
بهخێزانهك���همو لێ���ی داگیرنهك���ردوم تا ب���هزۆر لێیوهربگرم���هوه" ،ههروهها رهتیك���ردهوه ك���ه دهس���تگیركرابێتو وت���ی "ه���هر قس���هیهك لهب���ارهی دهستگیركردنمهوه كرابێت راست نییه، تهنها كهمێك لێكتێنهگهیشتنی خێزانی ب���ووهو ئهوهش هی ئ���هوه نییه بڕواته سهر روپهڕی رۆژنامهكان". بهپێ���ی زانیارییهكان���ی ئاوێن���ه، یهكگرتوی ئیسالمی بهنیازه دوای ئهم روداوه ،د.موسهننا ئهمین بكاته نوێنهری یهكگرتوو لهقاهیرهی پایتهختی واڵتی
میس���ر ،بهاڵم ناوبراو ئهو زانیارییهش ی رهتك���ردهوهو وت���ی "من بهرپرس���ی پهیوهندییهكان���ی دهرهوهی یهكگرتووم بۆ واڵته عهرهبیو ئیسالمییهكانو نابمه نوێنهری یهكگرت���وو لهقاهیره" ،بهاڵم س���هرچاوهیهكی ئ���اگادار لهیهكگرتوی ئیس�ل�امی بهئاوێن���هی راگهیان���د كه د.موس���هننا پێش كۆنگرهی شهشهمی یهكگرتوو ئهو بهرپرسیارێتییهی ههبووهو دوای كۆنگره هیچ بهرپرسیارێتییهكهی دیكهی بۆ دیارینهك���راوه جگه لهپلهی د.موسهننا ئهمین ئهندامی سهركردایهتی.
لهئینتهرنێتهوه
ئهنجومهنی وهزیران فهرمانبهرێك بهپلهی بهڕێوهبهری گشتی خانهنشین دهكات س���هرۆكایهتی ئهنجومهن���ی وهزی���ران فهرمانبهرێك���ی وهزارهتی پ���هروهردهی بهپلهی (بهڕێوهبهری گشتی) خانهنشین كردووهو پ���هروهردهش دهڵێت كه ئهوان هی���چ دهس���هاڵتێكیان نیی���ه ،چونك���ه فهرمانیان پێكراوه. ههولێ���ر ،ئاوێن���ه :بهپێی نوس���راوی س���هرۆكایهتی ئهنجومهن���ی وهزی���ران ( )1339له ( )2012/2/1كه ئاراستهی وهزارهتی پهروهرده كراوه فهرمانیداوه كه فهرمانبهر (ها ،ر) به پلهی بهڕێوهبهری
گشتی خانهنش���ینكراوهو فهرمانهكهش جێبهجێ بكرێت. ههروهها وهزارهتی پهروهرده نوسراوێكی بهژم���اره ( )3173ل���ه ()2012/2/16 بۆ بهڕێوهبهرایهتی گش���تی پهروهردهی ههولێر كردوه كه ئ���هو فهرمانبهره لهو رێككهوتهی كه سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران دیاریكردوه خانهنشین كراوه. س���هرچاوهیهكی ئ���اگادار لهوهزارهتی پهروهرده كه نهیویس���ت ناوی ئاش���كرا بكرێت بهئاوێن���هی راگهیاند "وهزارهتی
پ���هروهرده هی���چ دهس���هاڵتێكی ب���ۆ رهتكردن���هوهی ئهو نوس���راوهو فهرمانه نهب���ووه ،لهكاتێك���دا لهدنی���ادا نهبووه فهرمانبهر بهپلهی بهڕێوهبهری گش���تی خانهنشین بكرێت". ئاوێن���ه ههوڵیدا لێدوانی بهرپرس���انی وهزارهتی پ���هروهرده وهربگرێت ،بهاڵم ههوڵهكان بێسود بووه ،چونكه ئاماژهیان بۆ ئهوهكرد كه "فهرمانهكه لهس���هرهوه هات���وهو نهتوانراوه رهتبكرێتهوه ،یاخود جێبهجێی نهكرێت".
قهسابخانهو عهلوهكهی پێشوو دهكرێن بهباخچه راگهیاند كه رووبهری ش���وێنی پێش���تر ی قهسابخانهكهی س���لێمانی ( )76دۆنمهو لهنهخش���هدا خ���ۆی باخچهی���هو ئێس���تا ش���ارهوانی %25ی روبهرهك���هی داوه بهكۆمپانیایهك بۆ دروستكردنی تهالرێكی بازرگانیو %75كهی تریش���ی وهك باخچه دهمێنێت���هوه ،ناوب���راو وت���ی "نهدهك���را س���هرجهم ئ���هو رووب���هره زۆره بكرێت بهباخچهو پارك ،چونكه رهنگه حكومهت لهئێستادا ئهو توانا داراییهی نهبێت ،بۆیه دراوه بهكۆمپانیای���هك بۆئهوهی تهالرێكی بازرگانی تیا دروستبكات". ههر لهمبارهیهوه بهڕێوبهری باخچهكانی س���لێمانی ،كام���هران محهمهد س���اڵح بۆ
ئاوێن���هی رونك���ردهوه كه ئ���هوان پێیان باشبووه شوێنی پێش���تری قهسابخانهكه ههم���ووی بكرێ���ت بهب���اخ ،ب���هاڵم بهڕێوبهرایهتی وهبهرهێنان ئهو بهش���هی زهوییهكهی تهرخانكردوه بۆ وهبهرهێنان، سهبارهت به ش���وێنی عهلوه كۆنهكهش، كامهران ئاماژهی بهوهدا كه ئهو ناوچهیه دوو پارچهیهو پارچهیهكی حهوت دۆنمهو دیزاینی پاركهكهی بهمزوانه تهواو دهبێت، بهڕێوبهرایهتی وهبهرهێنان لهسهر بودجهی باخچ���هكان جێبهجێ���ی دهكات ،پارچهی دووهمیش���ی نۆ دۆنم���هو بینای خهڵكو كۆمهڵیك ئاوارهی تێدایه كه سهرجهم ئهو كهسانه قهرهبوو دهكرێنهوه.
"سهرۆكایهتی ههرێمو حكومهتو پهرلهمان سهدان ملیار دینار بهفیڕۆ دهدهن"
گهوره بهرپرسێك ی ئێرانی نامهیهك ئاراسته ی بارزانیو تاڵهبان ی دهكات ...پاشماوه
بهبێس���تونی كۆس���تهی چ���هم ك��� ه الیهنگرێكی سهرس���هختی بزوتنهوهی گۆڕانهو بهردهوام ماتۆڕه سێ تاییهكهی بهئ���ااڵی گۆڕان رازاندووهت���هوهو بهناو بازاڕدا دێتو دهچێت ،بۆ جاری دووهم لهماوهی مانگێكدا تایهی عارهبانهكهیان تهقاند. س���لێمانی ئاوێنه :بێستون ئهسعهد ناس���راو بهبێس���تونی كۆس���تهی چهم بهئاوێنهی راگهیاند كه بهرهبهیانی 2ی مانگ دوای ئهوهی نوێژی بهیانی كردووه،
ئا :ئاوێنه بهپێی شیكردنهوهیهك زیاتر له 350 ملیار دینار بۆ خهرجی سهرۆكایهتی ههرێمو سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیرانو پهرلهمانی كوردستان تهرخان كراوه. سهرۆكایهتی ههرێم بهپێی ئهو شیكردنهوهیهك كه لهالیهن ژووری ئاب���وری بزوتن���هوهی گۆڕانهوه بۆ پڕۆژه بودجهی ئهمس���اڵی ههرێمی كوردس���تان ئهنجام���دراوهو كۆپییهكی دهس���ت ئاوێن���ه كهوت���ووه ،بودجهی پێش���نیاركراوی ئهمس���اڵی ههرێم���ی كوردستان كه ئێستا لهالیهن لیژنهكانی پهرلهمان گفتوگۆی لهبارهوه دهكرێتو هێش���تا پهس���هند نهك���راوه بڕهكهی (15ترلیۆنو 245ملیاردو 797ملیۆن) دین���اره ،لهو رێژهی���هش ( 10ترلیۆنو 745ملی���اردو 797ملی���ۆن) دینار بۆ خهرجییهكانی بهكاربردن تهرخانكراوهو بڕی ( 4ترلیۆنو 500ملیارد) دیناریش بۆ خهرجیی پرۆژهكان���ی وهبهرهێنان تهرخانكراوه. سهبارهت بهبودجهی تهرخانكراو بۆ س���هرۆكایهتی ههرێم ،شیكردنهوهكهی ژوری ئابوری گۆڕان ئاماژهی بهوهداوه كه لهساڵی رابردوودا بۆ خهرجییهكانی س���هرۆكایهتی ههرێم بڕی ( 36ملیارو 869ملیۆن) دینار تهرخانكراوه ،بهاڵم
بێستینی کۆستهی چهم لهکاتی ههڵبژاردنی رابردووی پهرلهمانی کوردستان
هاوڕێیهك���ی پێیڕاگهیان���دووه كه ئهوه لهكوێی تایهی عهرهبانهكهتیان داوهته ب���هر چهقۆ .ئهو وتی "من پیش���هكهم حهماڵیی���هو ههم���وو بهرهبهیانیی���هك كاتژمێر س���ێ دهچم بۆ عهلوهكه ،ئهو بهیانیی���ه كه چووم س���هیرم كرد ههر سێ تایهی عهرهبانهی حهماڵییهكهیان بهچهق���ۆ تهقاندوم ،كه ه���هر یهكهی به 200ههزار دیناره" .وتیشی "كێشهم لهگ هڵ كهس نییهو تهنها ئهوهیه كه تا ئهمخهنه گۆڕهوه ههر گۆڕانم".
لهئهمس���اڵدا بودجهی س���هرۆكایهت ی ههرێم بهش���ێوهیهكی بهرچ���او زیادی كردووه ب���ۆ ( 60ملیارو 488ملیۆن) دینار ،واته خهرجییهكانی سهرۆكایهتی ههرێم لهئهمس���اڵدا به بهراورد بهساڵی راب���ردوو ( 23ملی���ارو 579ملی���ۆن) دینار ،زیادی ك���ردووه .كه بڕی (16 ملیارو 238ملیۆن) دینار تهرخانكراوه ب���ۆ ش���ممهكو خزمهتگ���وزاریو چاككردنهوه( ،یهك ملیارو 250ملیۆن) دینار ب���ۆ كڕینی س���وتهمهنیو (400 ملی���ۆن) دیناریش ب���ۆ خهرجی جلو بهرگی سهربازیو ئهمنیو تهندروستی. ههروهه���ا ( 6ملیار) دین���ار بۆ ئیفادو (یهك ملیارو 800ملیۆن) دیناریش بۆ كۆڕو كۆبوون���هوهو (یهك ملیارو 188 ملی���ۆن) دیناریش ب���ۆ چاككردنهوهی ئۆتۆمبی���لو (یهك ملیارو )840ملیۆن دینار بۆ كڕینو چاككردنهوهی ئهساسو ( 750ملیۆن) دینار بۆ چاككردنهوهی بین���او (3ملیار) دینار بۆ بهخش���ینی پاره بهرێكخراوهكانو ( 2ملیاردو 500 ملی���ۆن) دینار ب���ۆ قهربوكردنهوهكانی سهرۆكایهتی ههرێم سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران ش���یكردنهوهكهی ژوری ئاب���ور ی گۆڕان بۆ خهرجییهكان���ی بهكاربردنی ئهنجومهنی وهزیران ،باسی لهوهكردوه ك���ه لهئهمس���اڵدا بهبهراورد بهس���اڵی راب���ردوو بهش���ێوهیهكی مهترس���یدار
ئهو كه تهمهنی 57س���اڵهو خاوهنی 8س���هر خێزانه ،ئام���اژهی بهوه كرد ك���ه "ئهو كهس���هی چهق���ۆی لهتایهی عهرهبانهك���هی داوه ،بهاتای���ه چهقۆی لهخ���ۆی بدایه زۆری پێخۆش���تر بوو، چونكه مهعیشهتی خۆیو ماڵو مناڵی لهسهر ئهو عهرهبانهیهیه". ئهو وت���ی "ئهمه دووهمجاره لهماوهی مانگێكدا كه وام بهرامبهر دهكهن ،ئهوان ئهگهر پیاون با بێن چهقۆ لهخۆم بدهن، نهك تایهی عهرهبانهكهم بدڕن".
"زیادیكردووه"و رونیانكردۆتهوه كه ل ه پارساڵدا بۆ خهرجییهكانی ئهنجومهنی وهزیران ( 148ملی���اردو 135ملیۆن) دینار تهرخانكرابوو ،بهاڵم لهئهمساڵدا ب���ۆ خهرجییهكان���ی بهكاربردن (221 ملیاردو 635ملیۆن) دینار تهرخانكراوه، واته خهرجییهكانی ئهمساڵ به بهراورد بهس���اڵی رابردوو ( 73ملی���اردو 500 ملی���ۆن) دینار زیادیك���ردووه ئهوهش بهڕهچاوكردن���ی ئ���هو پارهیهی كه بۆ ناردنه دهرهوهی قوتابیان تهرخانكراوه، چونكه پار ساڵیش ههمان خهرجی ههر لهسهر بودجهی ئهنجومهنی وهزیران بوو لهبهش���ی خهرجی دیكهدا كه لهشهش مانگ���ی یهكهمدا توانراوه ( 17ملیارد) دینار خهرجبكرێت. بهپێی ش���یكردنهوهكه ،لهمس���اڵی 2012دا ب���ڕی ( 26ملیارو 803ملیۆن) دین���ار تهرخانك���راوه ب���ۆ ش���مهكو خزمهتگ���وزاریو چاككردنهوهی ئامێرو ئامرازهكانی س���هرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران ،ههروهها ب���ڕی (125ملیۆن) دین���ار تهرخانكراوه ب���ۆ كرێی كارهباو ( 4ملی���ارو 200ملی���ۆن) دیناریش بۆ س���وتهمهنیو زیاتر له(ی���هك ملیار) دیناریش بۆ جلو بهرگی فهرمانبهرانو (11ملی���ارو 35ملی���ۆن) دیناریش بۆ میوانداریو وهفدو پهیوهندی گش���تی. ش���یكردنهوهكه باس ئام���اژه بهوهش دهكات ك���ه س���هرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزی���ران ،ئێس���تا 84راوێ���ژكاری
وا بڕیاره ش���وێنی پێش���تری قهسابخانهو عهلوهكهی س���لێمانی بكرێ���نو بهباخچهو بهش���ێكی قهس���ابخانهكهش تهالرێك���ی بازرگانی تێدا دروست دهكرێت. س���لێمانی ،ئاوێنه :پاش نیگهرانبوونی هاوواڵتیانی دهوروبهری ش���وێنی پێشتری قهس���ابخانهكهی س���لێمانی ك���ه بكرێت بهت���هالری بازرگانی ،ش���ارهوانی بڕیاریدا تهنها %25ی ئهو روبهره بكرێت بهتهالری بازرگانیو ئهوهی دیك���ه بكرێت بهپارك، ش���وێنی پێش���تری عهلوهكهش دهكرێت بهپارك. بهرپرس���ی راگهیاندن���ی ش���ارهوانی سلێمانی ،سهردهش���ت رهفیق بهئاوێنهی
موچهخ���ۆری ههی���ه ك���ه (657 ملی���ۆن) دیناری ب���ۆ خهرجییهكانیان تهرخانك���ردووهو ( 3ملی���اردو 924 ملی���ۆن) دیناریش ب���ۆ چاككردنهوهی ئۆتۆمبی���لو ئامێ���رو ئامرازهكان���ی سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیرانو (2 ملیارو 498ملیۆن) دیناریش بۆ كڕینی ئهساس. پهرلهمانی كوردستان ش���یكردنهوهكه ئاش���كرایكردوه كه ههرچهنده لهش���هش مانگ���ی یهكهمی پارس���اڵدا خهرجی فهرمی پهرلهمانی كوردس���تان ( 11ملیاردو 459ملیۆن) دینار بووه ،ب���هاڵم پارهی تهرخانكراو بۆ خهرجییهكانی ئهمساڵ زیادیكردووه ب���ۆ ( 68ملی���اردو 180ملی���ۆن) دینار .لهش���هش مانگ���ی یهكهمی پار س���اڵدا خهرج���ی فعلی ب���ۆ موچهی فهرمانب���هرهكان ( 7ملی���اردو 599 ملیۆن) دین���ار بووه ،بهاڵم تهرخانكراو ب���ۆ موچهی فهرمانبهران لهئهمس���اڵدا زیادیكردووه ب���ۆ ( 24ملیاردو ،)180 واته :ئهگهر شهش مانگی یهكهمی پار س���اڵ به پێوهر وهربگرین ،تهرخانكراو بۆ موچ���هی فهرمانبهران���ی پهرلهمان لهئهمس���اڵدا ( 8ملیاردو 582ملیۆن) دین���ار زیادیكردووه ،ئ���هم زیادكردنه گومانی گهوره دروس���تدهكات ،چونكه ئهگهر ئهم پارهیه دابهشبكرێت بهسهر 352فهرمانبهرهك���هی پهرلهمان���دا
ه���هر فهرمانب���هرهو 23ملی���ۆن 972 ههزار دین���اری بهردهكهوێت ،ئایا ئهم فهرمانبهرانه ئهم زیادهیه وهردهگرن. ش���یكردنهوهكه ئاماژهی ب���هوهداوه كه ( 9ملیار) دین���ار تهرخانكراوه بۆ شممهكو خزمهتگوزاریو چاككردنهوهی ئامێ���رو ئامرازهكان���ی پهرلهمان���ی كوردستانو ( 500ملیۆن) دیناریش بۆ كرێی كارهب���او ( 500ملیۆن) دیناریش بۆ كڕینی س���وتهمهنیو ( 500ملیۆن) دیناری���ش بۆكڕینی جلو بهرگو (یهك ملی���اردو 75ملی���ۆن) دیناری���ش بۆ دهرماڵهو خهرجییهكانی سهفهرو (50 ملیۆن) دیناریش بۆ ئیشتیراكی رۆژنامهو (120ملیۆن) دیناریش بۆ بهكرێگرتنی ئۆتۆمبی���لو ( 700ملی���ۆن) دیناریش ب���ۆ میوان���داریو وهف���دو پهیوهندییه گشتییهكانو ( 100ملیۆن) دیناریش بۆ ئاههنگ گێڕان تهرخان كراوهو (2ملیارو 900ملیۆن) دیناریش بۆ چاككردنهوهی ئامێ���رو ئامرازهكان���ی پهرلهمان���ی كوردستانو (یهك ملیار) دیناریش بۆ چاككردنهوهی ئۆتۆمبیلو (یهك ملیارو 100ملیۆن) دیناریش بۆ چاككردنهوهی بینای پهرلهمانو بۆ بهخش���ینی پاره بهرێكخراوه زانستییهكان ( 230ملیۆن) دین���ارو بهرێكخ���راوه رۆش���نبیریهكان ( 230ملیۆن)و بهرێكخراوی دیكه(350 ملیۆن) دینار تهرخانك���راوهـ ههروهها ئهمس���اڵ ( 3ملیارد) دینار بۆ كڕینی ئۆتۆمبیل تهرخانكراوه.
ی ی ترهوه بهپێی ئهو زانیاریانه لهالیهك ێ دهست ئاوێنه كهوتووه تا ئێستا ههرس ی كوردو تهوژمی سهدرو عێراقیی ه الیهن نهیانتوانیوه دهنگی تهواو كۆبكهنهوهو ی الیهنهكانی تر دهدهن ههوڵی راكێشان كه لهپهرلهماندا كورسییان ههیه. ی ئاوێن���ه ئام���اژهی بۆ س���هرچاوهكه ی ئهوه كرد ك ه ئێس���تا كورد س���هرقاڵ ی س���ێههم ه ی رێ���گا چاره دۆزین���هوه كه ههندێ���ك مهرج بهس���هر مالیكیدا بهسهپێنن لهوانه گهڕاندنهوهی ههندێك لهناوچ��� ه جێگا ناكۆك���هكان ،بهاڵم تا ی ئێس���تا نهزانراوه ك ه ئایا ههڵوێس���ت مالیكی چیدهبێت. ههموو ئهمان ه لهكاتێكدای ه ك ه لهبهغداو ی كوردییهوه قس��� ه لهههندێ���ك ناوهند لهس���هر دهربازب���وون لهقهیرانهك��� ه ی دهكرێ���تو مالیكیش لهش���وێنی خۆ وهك سهرۆك وهزیر دهمێنێتهوه.
ههنوکه
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
3
لهتاڵهبانیهوه بۆ نهوشیروان مستهفا :ساڵوێكی گهرم!
یهكگرتنهوه ی گۆڕانو یهكێتی مهحاڵه تاڵهبانی
نهوشیروان مستهفا ئا :ئاوێن ه تاڵهبانیو نهوشیروان مستهفا زیاتر ی له 40سا ڵ هاوڕێیهتیو هاوخهبات ی ی خۆیانهوه بهجێدههێڵنو ماوه لهدوا 4ساڵیشه كێبڕكێیانه ،ئایا ئهوان 40 ی 4ساڵهك ه ساڵهكه دهكهن بهقوربان یان بهپێچهوانهوه؟ ی نێوان تاڵهبانیو نهوشیروان پهیوهند ی 1961 مس���تهفا دهگهڕێتهوه بۆ ساڵ ئ���هو دهمهی ك��� ه ههردووكی���ان وهك ی كاراو چوس���تو چاالك دوو گهنج��� ی ی سیاس���یو بزوتنهوه تێكه ڵ بهكار ی بوون ،لهو س���هردهمهوه تا كوردایهت ی چهند س���اڵێك لهمهوب���هر دوو هاوڕێ ی یهكتر بوونو زۆر نزیكو تێههڵكێش��� لهزۆرب��� هی ههڵوێس���تو رووداوهكاندا پێكهوه هاوبهشو بهشدار بوون ،بهاڵم ی ئهم پهیوهندیی ه توندوتۆڵهش بهدرێژای ئهو سااڵنه بهدهر نهبووه له"زیز بوون"، ی ك ه ههمیش��� ه به"ئاشتبوونهوه" كۆتای هاتووهو ب���ه بهردهوامیی���ش پێكهوه لهبهرامب���هر ههم���وو "نهیار"هكانیاندا ههڵوێس���تیان وهك ی���هكو پێك���هوه یهكانگیر بوون. بهاڵم لهم سااڵنهی دواییدا ،كه پاره بهلێشاو رژای ه كوردستانهوهو دهسهاڵتیش
بۆ گهیشتن ب ه ی كۆبوونهوه دووقۆڵیی پێویست ه ی لهو تاڵهبان ی ی پلینۆم قسانه پاشگهز ببێتهوه ی گهورهی سهروهتو بووه ماش���ێنێك ی ی لهمانا سامان كۆكردنهوه ،حیزبایهت ی بهت���ا ڵ كرایهوهو راس���تهقین هی خۆ ی هاویش���ت بۆ ههموو گهندهڵ���ی پهل كونو قوژبنهكان ،ئیتر رهوتی رووداوو ی پێش���هاتهكان ئهم دوو س���هركردهی ه لهیهكتر دوورخستهوه ،ههرچهنده كهم ی كه پێیانوابوو ی ئهوانه نهبوون ژماره ی ئهم دووركهوتن���هوهو جیابوونهوهی ه
ی نهوشیروان مستهفا "س���یناریۆ"یهك داتاش���راوی نێ���وان ههردووكیان���هو ی بهگومانهوه لهو بزوتنهوهیهیان دهڕوان ی "گۆڕان"ی لێنرا. ك ه ناو ههرچهن���ده بزوتن���هوهی "گۆڕان"و "یهكێت���ی" ههر لهس���هرهتاوه كهوتن ه ی س���هنگهر گرت���ن لهیهكێتیو ش���هڕ راگهیاندن���هوه ،بهاڵم چ نهوش���یروان مس���تهفاو چ تاڵهبان���ی هیچ قس���هو ی یهكتر رانهگهیاند، لێدوانێكی���ان لهدژ تا ئهو دهمهی كه لهپلینۆمی یهكێتیدا ی ی ،2010تاڵهبان���ی هێرش���ێك س���اڵ توندی كرده سهر نهوشیروان مستهفاو لهبهرامبهریش���دا ناوب���راو لهوتارێكدا بهناوی "لههاوخهباتییهوه بۆ تهخوین" ی دایهوهو ئهمهش بووه بهتوندی وهاڵم ی ی راس���تهقینه ی لێكدابڕان س���هرهتا نێوانیان. چاودێرێ���ك پێیوای��� ه ل���هو كاتهدا ی تاڵهبان���ی كهوتووهت ه ژێ���ر كاریگهری ی نهوش���یروان نهی���اره توندڕهوهكان��� ی مس���تهفاوه لهناو یهكێتیداو بههاندان ی كردووه ،دواتریش ئهویش ئهو قسان ه ی نهخایان���د ه���هر ئ���هوان ئ���هو زۆر ی ی س���كرتێر قس���انهیان وهك راپۆرت گشتی یهكێتی نیش���تمانی كوردستان باڵوكردهوه ،بهمهرجێك تا ئێس���تاش ی ی لهكۆنگره ی گشت راپۆرتی سكرتێر
س���ێههمی یهكێتیدا باڵونهكراوهتهوه، كهوا دوو ساڵی بهسهردا تێدهپهڕێت. ی ی تاڵهبان ئهم چاودێره ئهو قس���انه بهرامب���هر به"نهوش���یروان مس���تهفا" ی تاڵهبانی" ی سیاس به"گهورهترین ههڵه ی سیاس���ی خۆیدا ناودهبات ك ه لهژیان كردووییهتی. لهسهروهختێكدا ك ه گۆڕانكارییهكان ێ "یهكێت���ی"و "گ���ۆڕان" وا دهخ���واز ی بكهنهوه، پهیوهندییهكانیان ئاس���ای ئ���هوان بهنهێن���ی چهن���د دانیش���تنو ی مالزم عومهرو كۆبوونهوهی���هك لهماڵ دلێری س���هید مهجی���د ئهنجامدهدهن، ی بهردهم ب���هاڵم گهورهترین تهگ���هره ی ئ���هم كۆبوونهوانه، بهرهوپێش���چوون ی دووركهوتن���هوهو لهیهكت���ر زیز بوون ی دهبێت ،چهند نهوش���یروانو تاڵهبان كهسایهتییهك ك ه رۆڵی نێوانگر دهبینن ی لهنێوان گۆڕانو یهكێتیدا پێش���نیار ی ئهوه دهك���هن نهوش���یروانو تاڵهبان ی راس���تهوخۆ یهكتر ببینن ،بهاڵم بهپێ لێدوانی ئ���هو چاودێره ،نهوش���یروان مستهفا ههموو جارێك دهڵێت "هێشتا كۆبوونهوهی دوو قۆڵی كاتی نییه". ی دهس���ت ی ئ���هو زانیاریانه بهپێ��� ئاوێن ه كهوتوون ،نهوش���یروان مستهفا ی ی داوه بهگوێ بهناڕاس���تهوخۆ ئ���هوه ئ���هو نێوانگران���هدا كه بۆ گهیش���تن
فۆتۆ :حهمه عومهر
ههڵگرتنی ئهو رێگریان هی بهرهو یهكتر ی دوو قۆڵیی���ان بینی���نو كۆبوون���هوه دهبات. ی ئ���هو چاودێره "ئهم ی لێدوان بهپێ ی باش��� ه بۆ رێگ ه قسان ه س���هرهتایهك ی خۆش���كردن ب���ۆ دی���داری دوو قۆڵ نێوانیان". چاودێرهكه ئام���اژه بهوه دهكات ك ه ی ههرچهن���ده یهكێتی ههر لهس���هرهتا ی دانیشتنهكانیهوه لهگه ڵ گۆڕان خوازیار ئهوه بووه ك ه زهمین ه خۆش���بكات بۆ "ئاس���اییكردنهوه"" ،نزیكبوون���هوهو ی"و س���هرهنجامیش ب���ۆ هاوپهیمان��� "یهكگرتن���هوه" لهئاین���دهدا ،ب���هاڵم س���هركردایهتی بزوتن���هوهی گ���ۆڕان ی كردووهتهوه خۆی���ان لهوهدا یهكالی��� ی باش���ه، كه "ئاس���اییكردنهوه" كارێك دهرف���هت ههی���ه ب���ۆ "نزیكبوونهوهو هاوپهیمانی���ش" رێیتێدهچێ���ت ،بهاڵم ی نهخێر، ب���هو كۆبوونهوه دووقۆڵیی ه پێویس���ت ه "یهكگرتن���هوه" لهگه ڵ یهكێت ی مهحاڵه. ی پاشگهز كارێك تاڵهبانی لهو قسانهی پلینۆم ی ئ���هم چاودێ���ره روونكردنهوهك��� ه ی 37 ی لهیاد ببێت���هوه .بۆیه تاڵهبان��� ی نهوشیروان ی ئهم ههفتهیه ی س���هرهتا س���اڵی دامهزراندنی یهكێتیدا بهههل ی ێ مستهفاش بۆ ههوادارانو رێكخستنهكان ێ ك ه (رد اعتبار) بۆ ئهم هاوڕ دهزان ی ی ئهنجامدان��� ی بگهڕێنێت���هوهو بهجۆرێ���ك گ���ۆڕان بهمهبهس���ت دێرین��� ه ی ناڕاس���تهوخۆ ی بگهڕێتهوه ك ه ههڵبژاردن ،بهوهاڵمێك دامهزراندن���ی یهكێت��� ی نهشیروان دهزانێ���ت بۆ دۆس���ته دێرینهك هی ،ك ه پڕاوپڕ بێت لهستایشكردن ی پهیامێ���ك ب���ۆ جگه له"نهخێر" هیچی تر نهبوو. مس���تهفاو گهیاندن���
قسهکانی تاڵهبانی ی سهرهتایهك باش ه بۆ رێگ ه خۆشكردن بۆ ی دیداری دووقۆڵ نێوانیان
163کهس لهههرێمی كوردستان حوكمی لهسێدارهدانیان ههیه دادوهرێك :لهمقۆناغهدا ناكرێت سزای لهسێدارهدا ن الببرێت ئا :عیسا خدر لهههرێمی كوردستان زیاتر له163 كهس لهالیهن دادگاكانی ههرێمهوه سزای لهسێدارهدانیان بهسهردا سهپێنراوه ،یۆنامیو پهرلهمانیش لهههوڵی ئهوهدان سزاكه ههڵپهسێرن، مافناسێكیش پێیوایه دهبێت سزاكه بۆ ههتا ههتایه ههڵبگیرێت ،دادوهرێكیش دهڵێت "ناكرێت لهمقۆناغهدا سزای لهسێدارهدان الببرێت". لهكۆی 193واڵتی دنیادا 140واڵت سزای لهس���ێدارهدانیان ههڵگرتووه یان ههڵپهس���اردوه ،كه ئ���هو واڵتانهش به رێزگرتن لهئ���ازادیو مافهكانی مرۆڤو سهروهری یاسا ناسراون. ههڵگرتنی سزاکه ،تاوان کهمدهکاتهوه؟ توێژینهوهكان دهریانخستووه زۆربهی ئهو واڵتانهی س���زای لهس���ێدارهدانیان ههڵگرت���ووه ،رێ���ژهی تاوانی���ان تیا كهمبۆتهوه ،لهوانه (سوید ،فهرهنسا، ئهڵمانیا ،دانیم���ارك ،هۆڵهندا...هتد)، كهچی لهههندێك واڵتی تردا سهرهڕای جێبهجێكردنی س���زای لهس���ێدارهدان، بهاڵم رێژهی تاوان روو لهزیادبونه ،ئهو واڵتانهش وهک (ئهمهریكا ،س���عودیه،
دادگاكانی ههرێمو سزای لهسێدارهدان بهپێی زانیاریهكانی ئاوێنه تا ئێستا دادگاكان���ی ههرێمی كوردس���تان كار بهیاس���ای س���زادانی عێراقی دهكهنو سزای لهسێدارهدان دهسهپێنن بهسهر تاوانباراندا ،لهئێستاش���دا 163كهس س���زای لهس���ێدارهدانیان بهس���هردا سهپێنراوه كه بهشێك لهوانهی سزاكهیان بهسهردا سهپێنراوه ،ئافرهتن. دادوهر عهبدولباس���ت فهره���ادی، ئ���هو زانیاریان���هی ئاوێنه پشتڕاس���ت دهكاتهوهو دهڵێت "راس���ته تائێس���تا لهدادگاكان���ی ههرێم���ی كوردس���تان س���زاكه دهس���هپێنرێت ،بهاڵم لهگهڵ ئهوهشدا لهمانگی 4ی 2008هوه سزاكه جێبهجێنهكراوه". ش���وان س���ابیر گهردی ئاماژه بهوه دهکات ک���ه "لهعێ���راق دهی���ان كهیس بههۆی ههڵهی تهحقیق ،خهڵكی بێتاوان لهس���ێداره دراوه" .گ���هردی وتیش���ی "لهڕووی یاس���اییهوه دهستوری عێراق رێگر نییه لهوهی س���زای لهسێدارهدان ههڵپهسێردرێت ،یان ههر نهمێنێت".
ئێران ،یهمهن ،میسر ،چین...هتد). بهاڵم دادوهر عهبدولباست فهرهادی، پێیوایه ههڵپهساردن ،یاخود ههڵگرتنی س���زای لهس���ێدارهدان بۆ دیاریكردنی زیادبوونو كهمبونی رێژهی تاوان پێوهر نییه ،چونكه لهواڵتێكهوه بۆ واڵتێكی تر جی���اوازه ،ههروهها لهنهتهوهیهكهوه بۆ نهتهوهیهكی تر جیاوازه ،كه تێگهیشتنو رۆشنبیری میللهتهكهش رۆڵ دهبینێت، لهههندێك "واڵت سزای لهسێدارهدانیان ههڵگرت ،بهاڵم دواتر بههۆی زۆربوونی رێژهی تاوان س���زاكهیان فهرز كردهوه، لهههمانكاتیش���دا لهههندێ���ك واڵت دوای ههڵگرتنی س���زاكه رێژهی تاوان كهمبۆتهوه". لهبهرامبهر ئهم بۆچوونهشدا ،بهشێک لهمافناس���ان جهخت ل���هوه دهکهنهوه که پێویس���ته چاو ل���هو واڵتانه بكرێت بهههڵگرتنی سزای لهس���ێدارهدان یان ههڵپهس���اردنی ،رێژهی ت���اوان كهمی كردوه. بهب���ڕوای مافن���اسو چاالك���وان، شوان س���ابیر گهردی "پێویسته پێش ههڵپهس���اردن ،یان ههڵگرتنی سزاكه، بۆچی ههڵپهساردنی سزاكه؟ هۆش���یاریی مافی مرۆڤ باڵوبكرێتهوهو دواتری���ش توێژین���هوهی ورد بكرێ���ت س���اڵی ،2010زۆرێ���ك لهڕێکخراوه ب���ۆ ئ���هوهی بزانرێ���ت رێ���ژهی تاوان مرۆڤدۆس���تهکانو واڵتان���ی ئهوروپ���ا پێش���نیاریان ب���ۆ عێراق ك���ردووه كه زیادیكردووه ،یاخود كهمی كردووه". س���زای لهس���ێدارهدان ههڵپهسێرێت،
یان بهیهكجارهك���ی ههڵیبگرێت ،بهاڵم ل���هدوای چهندین دانیش���تنو كۆنفراس تائێس���تا عێراق كار بهس���زاكه دهكات لهگ���هڵ الیهنه پهیوهن���دارهكان بۆیان لهكاتێكدا لهههرێمی كوردستان ماوهی دهركهوتوه لهم بارودۆخهی ئێس���تادا ههڵپهساردنی سزاكه لهباره ،سهرهڕای چوار ساڵه سزاكه جێبهجێ ناكرێت. ب���هاڵم تائێس���تاش ههنگاوهكان���ی ئهوهش بهردهوام دهبین لهكارهكانمان بۆ پهرلهمان���ی كوردس���تانو رێكخ���راوی ئهوهی "لهئایندهدا سزاكه بهیهكجارهكی یۆنامی تهنها بۆ ههڵپهس���اردنی سزای ههڵبگیرێت". ههرچهن���ده دادوهر عهبدولباس���ت لهس���ێدارهدانه ،ن���هوهك ههڵگرتن���ی فهرهادی ،ههمان بۆچوونی ههیه ،بهاڵم سزاكه. س���هرۆكی لیژن���هی ماف���ی م���رۆڤ ئهوهش روندهكاتهوه كه "لهمقۆناغهدا لهپهرلهمان���ی كوردس���تان "س���االر ناكرێت سزای لهس���ێدارهدان البدرێت، مهحمود" لهفراكس���یۆنی كوردستانی ،چونك���ه لهزۆر واڵت س���زاكه ههڵگیرا، ئاماژه بۆ ئهوهدهكات بهو ئاراس���تهیه بهاڵم دواتر گهڕانهوه سهر سزاكه". فهرهادی وتیشی "لهكاتی بریمهردا، كاردهكهن كه سزاكه لهیهكهم ههنگاویدا ههڵپهسێردرێتو دواتریش ههڵبگیرێت ،س���زای لهس���ێدارهدان لهعێ���راق چونكه پرهنسیپی س���زا بۆ "راهێنانو ههڵپهس���ێردرا ،بهاڵم دوات���ر دووباره چاكس���ازییه ،نهوهك بۆ تێكشكاندنو یاس���ایهك دهرچ���وو كار بهس���زاكه بكرێتهوه". كۆتاییپێهێنانی ژیان". بهاڵم گهردی ،هێما بۆ ئهوهشدهكات سهرۆكی لیژنهی مافی مرۆڤ وتیشی "پێویسته بهههموو شێوهیهك هۆشیاریی كه باوهڕی تهواوی بهقودسیهتی مافی باڵوبكرێتهوه بۆ مافهكانی مرۆڤ ،تاكو ژی���ان ههیه ،بۆیه داوا دهكات س���زای پش���ت بكرێت���ه ت���اوانو توندوتیژیی ،لهسێدارهدان بۆ ههتا ههتایه نهمێنێت، چونكه تائێس���تا لهكۆمهڵگهی ئێمهدا ن���هوهك ههڵپهس���اردنی ،چونكه وهك لێ���رهو ل���هوێ توندوتیژی���ی بهره���هم خۆی دهڵێت "مافی ژیان ئهو تهوهرهیه كه س���هرجهم مافهكانی تری لهس���هر دههێنرێت". هاوكات زهیتۆ س���یان ،لهنوسینگهی بهنده ،بۆی���ه لهدهرهوهی پاراس���تنی مافهكانی م���رۆڤ لهههولێر ،لهنێردهی م���اف لهژیان���دا وهك مافێك���ی رهها نهتهوهیهكگرت���وهكان بۆ هاوكاریكردنی ئ���هوه بێهودهییو كات بهفیڕۆدانه باس عێراق (یۆنامی) ئاماژه بۆ ئهوهدهكات لهمافهكانی تر بكهین".
مافی ژیان ئهو تهوهرهیه ك ه سهرجهم مافهكانی تری لهسهر بهنده، لهدهرهوهی پاراستنی ماف لهژیاندا وهك مافێكی رهها، بێهودهییو كات بهفیڕۆدان ه باس لهمافهكانی تر بكهین
4
هەنوکە
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
جەالل جەوهەر لەسەر باری رێكخراوەییو كێشەكانی بزووتنەوەی گۆڕان دەدوێت ئا :شوان محەمەد گۆڕان لەسەروبەندی هەڵبژاردنو خۆسازداندایە بۆ بەستنی كۆنگرە، یان كۆنفرانس ،ئاوێنە بەپێویستیزانی لەسەر هەلومەرجی رێكخراوەیی بزووتنەوەی گۆڕان ،ئەم چاوپێكەوتنە لەگەڵ هەڵسوڕاوی دیاری بزووتنەوەكە، جەالل جەوهەر-دا سازبكات. ئاوێنە :لەهەموو حیزبێكدا دەس����تەیەك هەی����ە ب����ۆ بڕی����اردان ،وەك مەكتەبی سیاس����ی ،ی����ان س����ەكردایەتی ،ئ����ەم دەس����تەیە لهناو بزووتن����ەوەی گۆڕاندا بەدیناكرێ����ت ،ئەتوانی����ت پێمان بڵێیت پرۆس����ەی بڕیاردان لەگۆڕان����دا چۆنەو كێیە؟ جەالل جەوه����ەر :بزوتن����هوهی گۆڕان ئێس����تا وهک ههر حیزبو رێکخراوێکی ئاسایی نییه ،بۆیه نابێ بهو چاوه سهیر بکرێو بهو شێوهیه بهراوردبکرێ لهگهڵ ئهو پارتو رێکخراوانهی که دهیان ساڵه دروست بوونو ئۆرگانی تهواوی خۆیان ههیه. راس����ته بزوتنهوهی گۆڕان تهمهنی سێ س����اڵ زیاتره ،بهاڵم گۆڕان ل����هو ماوه کورتهدا رووبهڕووی دوو ئهرکو چهندین کێشهی گهوره بووهوه : 1ـ بزوتنهوهی گۆڕان به کهموکوڕییهکی زۆری ئی����داریو هونهریو رێکخس����تنو دارایی����هوه بهش����داری دوو ههڵبژاردنی ک����رد لهس����هر ئاس����تی کوردس����تان ()2009/7/25و عێ����راق ()2010/3/7 ه����هر لهگهڵ دروس����تبوونی بزوتنهوهی گۆڕانو بهشداریکردنی لهههڵبژاردنهکاندا چهندین ههزار کادرو ههڵسوڕاوی گۆڕان رووبهڕووی سزای سیاسی بوونهوه ،به دهرکردن لهوهزیفهو گواستنهوهو...هتد 2ـ لهکاتێک����دا بزوتن����هوهی گ����ۆڕان سهرقاڵی خۆڕێکخستنو خۆئامادهکردن بوو ب����ۆ بهس����تنی گۆنگ����ره ،بارێکی نائاس����ایی لهکوردس����تان دروست بوو بههۆی خۆپیشاندانهکانی 17ی شوباتو مانگهکانی دواتر ،که بههۆیهوه چهندین کهس ش����ههید کرانو سهدان کهسیش برینداربوونو توش����ی لێ����دانو گرتنو راوهدون����ان هات����ن .جگ����ه لهمانهش، سهرجهم بارهگاکانی بزوتنهوهی گۆڕان تااڵن کرانو سوتان لهسنوری پارێزگای ههولێرو دهۆک لهالیهن دهس����هاڵتهوه، ب����هاڵم لهگ����هڵ ههم����وو ئهم کێش����هو بهربهستانهش بزوتنهوهی گۆڕان شێوه رێگایهک����ی کاتیی ههیه ب����ۆ وهرگرتنی بڕیار ،ئهویش ئهوهیه بزوتنهوهی گۆڕان بۆ پرس����ه گرنگهکانی سیاسیو حیزبی
زۆر ج����ار رای ئۆرگانهکان����ی خوارهوه (بازنه ،رایهڵ����ه ،ئهنجومهنی قهزاکان، ژورهکان ...وهک لهپرۆژهی دهس����توری گۆڕان����دا هاتووه) وهردهگ����رێ لهڕێگای رێکخهری گشتیو لێپرسراوی ژوورهکان، که به دڵنیایی����هوه ئهمیش کهموکوڕی خ����ۆی ههی����ه ،چونک����ه دامهزراندنی رێکخراوێک����ی سیاس����ی ب����ێ کێش����هو کهموکوڕی نابێ ت����ا کۆنگرهی یهکهمی خۆی دهگرێو بهستنی کۆنگرهش مانای ئهوه نییه که کۆتایی به ههموو کێشهو گرفتو کهموکوڕیی����هکان دێت نمونهی لهم جۆرهشمان زۆره لهکوردتسان. ئاوێنە :دەنگوباسی وا هەیە لەناو خەڵكدا كە س����ەرۆكی بزووتنەوەی گۆڕان ،كاك نەوش����یروان هەیئەتێكی بچووككراوەی هەیە ك����ە پێكهاتووە لهقیادە كۆنەكانی یەكێتی كە ئێس����تا لهگۆڕان����دانو هەر ئەوان بڕیار لەس����ەر هەموو مەسەلەكان دەدەن لهن����او گۆڕاندا ،ت����ا چەند ئەمە راستە؟ جەالل جەوهەر :بهش����ی زۆری قیاداتی ک����ۆنو ن����وێ داب����هش کراون بهس����هر ژوورهکانو ئۆرگانهکانی تری بزوتنهوهی گ����ۆڕان ،رێکخ����هری گش����تی لهکات����ی پێویس����تدا لهگهڵیان ک����ۆ دهبێتهوه بۆ وهرگرتنی رایان لهسهر پرسه سیاسیو حیزبییهکان. رێکخهری گش����تی بزوتن����هوهی گۆڕان، جگه لهکۆڕو کۆبوون����ه ،ههندێجار رای کهسانی سیاسیو ئیعالمیو رۆشنبیری سهربهخۆش وهردهگرێ لهو مهسهالنهی پهیوهندییان به ژیانی سیاسی خهڵکو بزوتنهوهی گۆڕانهوه ههیه. من به دووری نازان����م زۆر جاریش رای ئێوهشی وهرگرتبێ لهو پرسانهی باسم کرد (مهبهس����تم کاک شوانو ستافیو ئاوێنهیه). ئهمهیان لهجێگای خۆیدا نییه ،که تهنیا قیاده کۆن����هکان بڕیار لهس����هر ههموو مهس����هلهکان دهدهن ،بێگوم����ان ئهوان رۆڵی دیاریان ههیه ،بهاڵم ههمووی نییه وهک ئهوهی ئێوه باسی دهکهن. راس����ته رێکخهری گش����تی لهگهڵ ئهو قی����اده کۆنان����ه کۆدهبێت����هوه بۆ کارو بهرنامهی بزوتنهوهکه ،بهاڵم بۆ ههمان مهبهس����ت لهگ����هڵ گهنجهکانی����ش کۆ دهبێتهوه ئهمهش����یان مانای ئهوه نییه که کهموکوڕی نییه لهوهرگرتنی شێوازی بڕیار لهناو بزوتنهوهی گۆڕان. ئاوێن����ە :بۆچوونێكی وا هەیە كە گۆڕان جێگەی ئەو كەس����انەی تێ����دا نابێتەوە وەك بەرپ����رس كە كۆن����ە یەكێتی نین وەك (زانا رەوف ،سەالح مەزن) ،دەڵێن ئێستا لەناو گۆڕاندا تەكەتولێك دروست
عهقڵییهتێکی زۆر کهم لهناو گهنج ه نوێیهکان ههیه که تێکۆشهره کۆنهکانیان قبوڵ نییه بووە دژی ئەو تازانەی كە كۆن یەكێتی نەبوونو هاتوونەتە ناو گۆڕانەوە؟ جەالل جەوهەر :رهنگ����ه عهقڵییهتێکی زۆر کهم ههبێ وا بیر بکاتهوه ،ئهوانهی لهن����او گۆڕانیش����دان ههر ک����وڕی ئهم میللهتهن بهم ئاستهی که ههیه ،بهڵی: ژمارهیهکی زۆر کهم ههیه که ک همو زۆر بارگاوی بوون به نهخۆش����ییهکانی ناو کۆمهڵو ناو حیزبو پارت ه سیاسیهکان، لهبهرامبهریش����دا عهقڵییهتێک����ی زۆر ک����هم لهناو گهنجه نوێی����هکان ههیه که تێکۆش����هره کۆنهکانیان قبوڵ نییه ،که ئهویش ههر دروست نییه. گ����هر عهقڵییهتی کۆن پێی وابێ جگه لهوان کهس����ی تر نییه شایس����ته بێو بتوان����ێ ئهرکو فهرمان����هکان جێبهجێ بکات ،ئهوه ههڵهیهکی کوشندهیه ،کۆنی لهو جۆرهو بهو عهقڵییهتو تێگهیشتنه سهری خۆیانو حیزبهکهشیان دهخۆن. ئهگ����هر گهنجهکانی����ش پێی����ان واب����ێ تێکۆشهرهکانی دوێنێ هیچیان نهکردوهو ئهمڕۆش هیچیان پێ نییه ،ئهوهش����یان ههر ههڵهیهکی کوشندهیه ،چونکه ئهگهر ئهوه راست بێ ئهوانهی دوێنێ هیچیان پێ نییه بۆ ئهمڕۆو لهڕابردووش هیچیان نهک����ردووه ،کهواته ئهوهی س����بهینێش دێت خهباتو تێکۆش����انی ئهمڕۆش به هیچ نازانێو رهتی دهکاتهوه. پارتو رێکخراوی سیاس����ی بهوه گهشه دهکاتو دهچێت����ه پێش����هوه که قیادهو کادرو ههڵس����وڕاوان بهش����ێوهیهکی بهردهوام خۆیان نوێ بکهنهوه دهرگاش وااڵ بکهن لهبهردهم عهقڵی نوێ ،تواناو هێزی نوێ ،دهموچاوی نوێ... بهش����ێکی گرنگی جوان����یو ئازایهتیو
ژیری بزوتن����هوهی گ����ۆڕان ،لهجوانیو ئازایهت����یو ژیری ئ����هو گهنجانهدایه ک ه لهمهیدانهکان����ی خهبات����یو پهرلهمانیو سیاس����ی پێشکهش����یان ک����رد که بێ وێنهیه لهخهباتی سایس����یو پهرلهمانی میللهتهکهمان. سیاسهتی گۆڕان ئهوهیه سود لهههموو تواناکان وهربگرێ ،توانای زۆر لهقیادهی کۆنو نوێدا ههیه ،ئهگهر به دروس����تی س����ودی لێ وهربگیرێ ،چونکه توانای قیادهی کۆن (ئهزموون ،شارهزاییو... هت����د) توان����ای گهنج����ان (ههڵمهتو هیمهتو...هتد) یهکتر تهواو دهکهن. بزوتنهوهی گ����ۆڕان تهنیا دوو دهزگای رهسمی ههیه لهکوردستان که زۆرترین گهن����جو دهموچ����اوی نوێ����ی تێدایه که ئهمهی����ان تهعبی����ره لهسیاس����یهتی راستهقینهی بزوتنهوهکه. ئاوێن����ە :ئەتوانین بزانی����ن كەی گۆڕان كۆنفران����س یان كۆنگرە دەبەس����تێت، هەس����ت ناكەن دوا كەوتوون لهبەستنی كۆنگرەدا؟ جەالل جەوهەر :وهک پێشتر باسم کرد بزوتنهوهی گۆڕان لهس����هرهتای ساڵی 2011س����هرقاڵی خۆ رێکخس����تنو خۆ ئامادهک����ردنو بوو بۆ کۆنگ����ره ،بهاڵم لهبهر ئهو هۆیانهی باسمان کرد کۆنگره زۆر دواکهوت. بزوتنهوهی گ����ۆڕان پرۆژهیهکی ئاماده کردووه بۆ ههڵبژارندن����ی ئۆرگانهکانی خوارهوه بڕیاره لهماوهیهکی زۆر نزیکدا دهس����تیپێبکات بێگوم����ان ئهمه کاری گ����ۆڕان زۆر چاکترو جوانت����ر دهکاتو کهموکوڕییهکانش����ی کهمتر دهکاتهوهو لهکۆنگ����رهش نزیک����ی دهکاتهوه .بهڵی منیش پێم وایه لهبهستنی کۆنگره زۆر دواکهوتین. ئاوێنە :چ����ۆن دەڕوانیتە ئەو رایەی كە پێیوایە گۆڕان هێزێكی سلێمانیانەیەو تا ئێستا نەیتوانییوە سنورەكانی هەولێرو دهۆك بشكێنێ؟ جەالل جەوهەر :راسته ئهمڕۆ قورسایی بزوتنهوهی گۆڕان لهش����اری سلێمانیو پارێ����زگای س����لێمانیداییه ،ب����هاڵم به ش����ێوهیهکو به رێژهیهکیش ئامادهیی ههیه لهههولێر دهۆک. ههر ئهم ش����اره (س����لێمانی) زهمانێک مهرکهزی س����هرهکی پارتی دیموکراتی کوردستان بووهو لهکۆتای حهفتاکانهوه ت����ا کۆت����ای س����اڵی 2008ناوهندێکی س����هرهکیو بههێ����زی کۆمهڵ����هی رهنجدهران����ی کوردس����تانو یهکێت����ی نیش����تیمانی کوردستان بووهو ئهمڕۆش بووه به ناوهندێکی سهرهکی بزوتنهوهی گۆڕان ...ئهمهش ئ����هوه ئهگهیهنێ که
تاڵهبانیو بارزانی دوو رێگا ی جیاواز شوان محهمهد
جەالل جەوهەر شاری سلێمانی ههمیشه وهک شارێکی نوێخوازو دیاربێ لهمهیدانی سیاس����یو رۆشنبیریو کۆمهاڵیهتی لهماوهی سهد ساڵی رابردوودا. راسته ش����اری سلێمانی ش����ارێکی زۆر نوێیه لهچاو شارهکانی تری کوردستان، بهاڵم لهگهڵ ئهوهش����دا بۆ س����هد ساڵ دهچێ شاری سلێمانی وهک ناوهندێکی سیاس����یو کوردایهت����یو رۆش����نبیری دهرکهوتووه لهکوردستان. شاری س����لێمانی جیاوازه لهشارهکانی تری کوردستان ،جیاوازه به پێکهاتهی نهتهوهیی ،ئاینیو مهزههبی ،پهیوهندی کۆمهاڵیهت����یو ش����وێنو رۆڵ����ی دیاری سیاسیو رۆشنبیری شاری سلێمانی. لهس����لێمانیدا یهک نهتهوهو یهک شێوه زمان ههی����ه ئهویش نهت����هوهی کوردو شێوه زمانی سۆرانییه. لهس����لێمانی یهک ئایینو مهزههب ههیه ئهوی����ش ئاین����ی ئیس��ل�امو مهزههبی س����ونهیه ،باری رۆش����نبیریو سیاسیو کۆمهاڵیهتیش لهسلێمانی لهگۆڕانو نوێ بونهوهداییه. بێگومانی بههۆی ههلومهرجی سیاس����ی تایبهتی ههولێ����رو دهۆکهوه بزوتنهوهی گ����ۆڕان نهیتوانی����وه کارهکان����ی خۆی بهپێی پێویست ئهنجام بدا بههۆی ئهو بهربهس����تو گرفتانهی که لهدوو ساڵی رابردوودا دروس����ت کران .ئومێدهوارین که ههلومهرجێکی تازهی بێ سانسۆرو بێ فش����ارو بێ بهربهس����ت دروس����تبێ لهکوردستان به شێوهیهک ههموو الیهک خهباتی مهدهنی بکهی����نو یهکتر قبوڵ بکهین.
مالیك ی ئۆپۆزسیۆن ی كوردستان لهت دهكات ئا :یاسین تەها كۆمهڵو یهكگرتوی ئیسالمی ئیمزا لهسهر یاداشتی داواكاریی وهرگرتنهوهی متمانه لهمالیكی دهكهنو فراكسیۆنی گۆڕانیش بڕیاری خۆی لهمبارهیهوه دوا دهخات .ئهمیری كۆمهڵی ئیسالمییش هۆكاری ئیمزاكردنهكهیان دهگێڕێتهوه بۆ "بهرهنگاربونهوهی ستهم"و یهكگرتووش دهڵێت "ئهم ئیمزایه هیچ بههایهكی یاسایی نییه". لهپاش ئهوهی كه نهوشیروان مستهفای رێكخهری گش����تیی بزوتن����هوهی گۆڕان، بهشداریی پرسهی حاجی باپیر وهتمانی باوك����ی ئهمی����ری كۆمهڵی ئیس��ل�امیی نهكرد كه ههفت����هی رابردوو كۆتاییهات، پرس����هنامهو بروسكهش����ی ب����ۆ نهنارد، كۆمهڵ����ی ئیس��ل�امی ( 2كورس����ی)و یهكگرتوو ( 4كورس����ی) ئیم����زای ئهو یاداشتهیان كرد كه ئاراستهی تاڵهبانی ك����راوهو داوای وهرگرتن����هوهی متمان����ه لهنوری مالیكی سهرۆك وهزیرانی عێراق دهكات ،كهچ����ی فراكس����یۆنی گۆڕان����ی هاوپهیمانی ئیسالمییهكان بڕیاری خۆی لهوبارهی����هوه دواخس����تووه "بۆ كاتێكی گونجاو". س����هبارهت بهوهش����ی ئاخۆ چی لهپشت ئهم جیاوازییهی نێوان س����ێ كوچكهی ئۆپۆزسیۆنهوهیه لهبارهی مالیكیو ئاخۆ ههڵوێسته كۆمهاڵیهتییهكهی نهوشیروان مس����تهفا لهپرس����هی باوكی عهلی باپیر پهیوهس����ته بهناكۆكی سیاسی یان نا؟
مالیکی لەکاتی وەرگرتنی متمانەی کابینەکەی لەناو پەرلەماندا ئهندام����ی مهكتهبی سیاس����ی كۆمهڵی كه ههندێك لهس����هركردهكانی ئێس����تای ئیس��ل�امیو كهس����ی نزی����ك لهئهمیری گۆڕان ،پێش����تر لهن����او یهكێتیدا نانبڕی كۆمهڵ ،عهبدولستار مهجید وتی "نهخێر ئیسالمییهكان بوون ،بهاڵم عهبدولستار بههیچ جۆرێك ئێمهو گۆڕان ناتهبا نینو مهجید ،بوونی ساردی لهنێوان ههردووال ئهو دوو حاڵهت����هش پهیوهندیدار نین" .رهت دهكاتهوهو دهڵێت "رێزو حورمهتی ناوبراو وتیشی "راسته كاك نهوشیروان نێوان ئهمیری كۆمهڵو كاك نهوشیروانو بهش����داریی پرس����هی باوكی مامۆستای ههردوو الیهنهكهشمان ههر وهكو جارانهو نهكردووه ،ب����هاڵم كوڕێكی خۆی بهناوی پهیوهندیی سیاسیش����مان لهبههێزترین چی����ا بهنوێنهرایهتی خ����ۆی ناردووه بۆ قۆناغدایه". بهپێی زانیارییهكان����ی ئاوێنه ،لهماوهی سهرهخۆشی". لهمیانهی بهدواداچوونی ئاوێنهدا ،ههندێك پێش����ووداو لهمیان����هی كۆبونهوهیهكی س����هرچاوهی ناوهندیی ن����او بزوتنهوهی هاوبهش����دا ه����هر س����ێ الیهنهك����هی گۆڕان ئاماژهی����ان بهوهكرد ،بهمدواییانه ئۆپۆزسیۆن (گۆڕان ،یهكگرتوو ،كۆمهڵ) جۆرێك لهساردی كهوتوهته نێوان ئهمیری ههڵوێس����تیان لهنوری مالیكی خستوهته كۆمهڵو نهوشیروان مستهفای رێكخهری بهرباس كه س����هرۆكایهتی ههرێم لهسهر بزوتنهوهكهی����ان ،چونك����ه جگه لهوهی البردنی لهپۆستهكهی پێداگریی دهكات، عهلی باپیر یهكالیهنهو پێشوهخت چووه بهاڵم نهگهش����تونهته ئهنج����ام .لهچهند بۆ الی بارزان����ی ،لهدیمانهیهكی گۆڤاری پهیوهندییهكی جیاجیاشدا پهرلهمانتارانی گواڵنی پارتیدا ئام����اژهی بهوه كرد بوو فراكسیۆنی گۆڕان لهبهغدا ( 8كورسی)
بۆ ئاوێنهی����ان رونكردهوه كه تائێوارهی دوێنێ (دوو شهممه) ههڵوێستی خۆیان لهبارهی ئیمزاك����ردن بۆ البردنی مالیكی یان پش����تیوانیی لههێشتنهوهی یهكالیی نهكردوهتهوهو لهمبارهیهوه پهرلهمانتار س����هردار عهبدوڵ��ڵ�ا جهغتیك����ردهوه "چاودێریی دۆخهك����ه دهكهینو لهكاتی گونجاودا لهبهر رۆش����نایی بهرژهوهندیی میللهتهكهمان بڕیار دهدهین". ل����هالی خۆش����ییهوه پهرلهمانت����اری یهكگرتوو ،ئوس����امه جهمیل بهئاوێنهی راگهیاند ،ئهوان لهس����ۆنگهی پاراستنی یهكڕیزی ههڵوێس����تی كوردهوه لهبهغدا ئیمزایان لهسهر ئهو یاداشتهكردوهو وتی "ئیمزاكردنی ئێمهو خۆ دواخستنی گۆڕان بهمان����ای ناڕێكیو هاودژی ههڵوێس����ت نای����هت ،چونكه ئ����هم ئیمزاكردنه هیچ بههایهكی یاس����ایی نییهو دهنگدانی ناو پهرلهمان مهسهلهكه یهكالیی دهكاتهوهو
كێ ئهڵێ لهوێ یهك ناكهوینهوه" .ئوسام ه جهمیل وتیشی "ئێمه كه ئێستا ئیمزامان كردووه گرهنتی نییه ئهم ههڵوێستهمان تا رۆژی دهنگدان ههروا بێتو ئێستا ئهم ئیمزایانه تهنه����ا بۆ ئهوهیه بزانرێت ئایا دهنگی پێویست بۆ وهرگرتنهوهی متمانه ههیه یان نا؟". ههرچ����ی ئهمی����ری كۆمهڵی ئیس��ل�امی م.عهلی باپیریشه لهڕێگای پهیامێكهوه ك����ه بهس����هر میدیاكانیدا گش����تاندووه، ه����ۆكاری ئیمزاكردنیان ل����هدژی مالیكی پهیوهست دهكاتهوه به بهرهنگاربونهوهی س����تهمو واقیعی تاڵی س����ایهی حوكمی مالیك����ی ،ب����هاڵم ههندێ����ك چاالكوانو رهخنهگر لهتۆڕه كۆمهاڵیهتییهكاندا ئهم ههن����گاوه بهموجامهلهكردنی س����هرۆكی ههرێم دهدهنه قهڵهم بهو پێیهی كه ئهو سهرپهرشتی ئیمزاكۆكردنهوهكه دهكات. تائێستاش كۆم هڵو یهكگرتووی ئیسالمی بهفهرمی����ی بهش����ێكن لهفراكس����یۆنی ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییهكانو لهم رێگایهش����هوه یهكگرتوی ئیسالمی وهزارهت����ی ك����ۆچ-ی عێراق����ی پێ����دراو كۆمهڵی����ش وهزارهت����ی دهوڵ����هت ك����ه دوات����ر بهر تهرش����یقكردن كهوت ،بهاڵم گۆڕان كه لهم فراكس����یۆنه كش����ایهوه، لهپۆستی وهزاریی بێبهش كراو ههندێك لهچاودێ����ران ئهم ههڵوێس����تهی گۆڕان لهپش����تگیریی نهكردنی یاداشتی ئیمزا كۆكردنهوه لهمالیكی كه سهرۆكی ههرێم سهروكاریی دهكات به پهرچهكرداری ئهو بێبهش����كردنه لهحكومهت����ی عێراق لێك دهدهنهوه.
لهدوای رێككهوتننامهی ستراتیژی نێوان پارت����یو یهكێتیی����هوه ك���� ه لهتهمموزی 2007هوه ئیمزای����ان ك����رد ،ت����ا ئێس����تا تاڵهبانیو بارزانی هی����چ كاتێك هێندهی ئێستا لهكێشهی البردنی سهرۆك وهزیرانی عێ����راق (نوری مالیكی)دا ههڵوێس����تیان جیاواز نهبووه. لهبنهڕهت����دا كێش����هی عێراق ك����ه ئهمڕۆ لهمانهوه یان البردنی مالیكیدا چڕبۆتهوه، رهنگدانهوهی كۆمهڵێك كێشهی ناوخۆییو دهرهكییه ،سهرهتا فاكتهره ناوخۆییهكان دهیجوڵێنن ،بهاڵم دواتر لهگهڵ ملمالنێو هاوكێش����هی هێ����زه ههرێمایهتیی����هكان لهناوچهكهدا ئاوێته دهبن. س����هرۆك وهزیرانی عێراق ،نوری مالیكی مهیلێك����ی بهرچاوی ههیه بۆ پاوانخوازیو به ئاش����كرا دهیهوێت زۆربهی دهسهاڵته ئابوریو سهربازییو ئهمنییهكان لهچنگی خۆیدا كۆبكات����هوه ،كوردیش كێش����هی ناوچه جێناكۆكهكانو بوجهی پێشمهرگهو نهوتو ش����هراكهی لهگهڵ مالیكیدا ههیه، ئهمه جگه لهوهی سهرۆكی ههرێمو نوری مالیكیش حهساس����یهتێكی بێ لهزهتیش لهنێوانیاندا ههیه. ئهم كێشانهی ههرێمو كێشهی هێزهكانی تری عێراق به تایبهتی لیس����تی عێراقییه (س����ونهكان)و تهوژم����ی س����هدر لهگهڵ مالیكیدا ،تێكچڕژراون لهگهڵ هاوكێش����ه نوێكهی ناوچهكهدا كه خۆی لهههڵكشانی سونهو پاشهكشهی شیعهدا دهبینێتهوهو دهتوانی����ن بهكورتی بڵێن ملمالنێی نێوان عوسمانییه نوێكانو سهفهوییه نوێكانه. ئهم تابلۆ سیاسیهی عێراقو ناوچهكه بهو ههموو ئاڵۆزیو ههس����تیارییهوه ،ئایا بۆ كورد لهكوێی هاوكێشهكهدا بێت باشه ،ئایا بۆ كورد بچێته پهنا عوسمانییه نوێكان، یان خۆی بداته پاڵ س����هفهوییهكانهوه؟ یان باش����تره بۆ كورد كه خاوهنی بڕیارو سیاسهتی سهربهخۆی خۆی بێت. جێكهوت����هی ناوچهكان����ی پارت����ی ك����ه چ����واردهور دراوه ب����ه (س����ونه) ،رهنگه ب����ۆ بارزان����ی كارێكی ئاس����ایی بێت كه پهیوهندییهك���� ی نهرمی لهگ����هڵ توركیاو س����ونهكانی عێراقدا ههبێت ،بهاڵم نابێت ئهگهر بهناڕاس����تهخۆش بێت خۆی بكات بهیاریزانی ریزی پێش����هوهی عوسمانییه نوێكان وهك ئهوهی تا ئێس����تا كهمو زۆر لهسیاس����هتی بارزانیدا بهرامبهر مالیكی پیاده دهكرێت. تاڵهبانی كه س����هرۆك كۆم����اری عێراقهو دانانی لهو پۆستهدا بهپێی تهوافوقی نێوان شیعهو سونهو كورد بووه ،الدانی مالیكی لهس����هرۆك وهزیران دهبێت����ه تێكچوونی ئهو تهوافوقهو لهئهنجامدا دهبێته مایهی گۆڕانكاری لهپۆستهكهی ئهویشدا ،جگه لهم كێشهیه ،جێكهوتهی ناوچهكانی یهكێتی كه پشتی بهئێرانهوهیه نایهوێتو ناتوانێ بهپهرچی سیاسهتی ئێران بداتهوه كه تا ئێس����تا مالیكییان پێ پهسنده ،تاڵهبانی مافی خۆیهتی لهچواچێوهی پاراس����تنی سهروهری ههرێمدا پهیوهندییهكی ئاسایی لهگهڵ ئێراندا ههبێ����ت ،بەاڵم نابێت ئهو پهیوهندییه لهس����هر بڕیاری سهربهخۆی سیاسی ههرێم بێت. لهڕێككهوتنه ستراتیژیهكهوه هیچ كاتێك وهك ئێس����تا سیاس����هتی ئهو دوو كهسه بهقۆناغێكی وا ههس����تیاردا نهڕۆشتووه، ههرچ����ی بارزانیی����ه نزیكتردهبێت����هوه لهسیاس����هتی عوس����مانییه نوێ����كان، ههرچی تاڵهبانیش����ه دهیهوێ����ت داكۆكی لهواقیعی سیاسی ئێس����تای عێراق بكات ك����ه بهالی ئێرانهوه پهس����هنده ،به خاڵه نێگهتیڤهكانی سهر مالیكیشهوه ،ئهوهی لهم نێوهش����دا خهریكه زهرهری یهكهمی بهربكهوێت ،نهمانی بڕیاری س����هربهخۆی سیاسی ههرێمی كوردستانه ،كه لهبهردهم دوو حاڵهتدای����ه ،یان بهدهس����ت ئهم دوو سهركردهوه دابهشدهبێت ،یهكێكیان بهالی توركیاو ئهوی تری����ان بهالی ئێراندا ،یان ههردووكی����ان الدهدهن بهالی یهكێك لهم دوو هێزه ههرێمایهتییهدا ،كۆبوونهوهكانی رۆژانی رابردووی نێوان مهكتهبی سیاسی پارتیو یهكێتیو هاتنی ناكاوی نێچیرڤان بارزان����ی ب����ۆالی تاڵهبانیو نهگهیش����تن بههیچ بڕیارێكی كۆنكرێتی سهرهتای ئهو ئاماژهیهن. ئێ����رانو توركیا ت����ا ئێس����تا هیچیان بۆ ك����ورد نهك����ردووه ،ئهگهر ب����ۆ ئایندهش خێرێكی����ان ههبێت ئهوا دهبێت س����هرهتا بۆ ك����وردی بهش����هكانی خۆیانی بكهن، دواتر ب����ۆ كوردهكانی عێراق ،لهم نێوهدا ه����هردوو س����هركرده كوردهك����ه دهبێت پێ����ش ه����هر بڕیارێك كه رهنگ����ه بچێته خان����هی س����هرچڵییهوه ،بگهڕێن����هوه بۆ وهرگرتن����ی رای دهزگا ههڵبژێردراوهكانی كوردستانو خهڵكهكهی ،دهمێكه وتویانه پێش ئهوهی ههنگاوێ����ك بنێیت دووجار بی����ری لێبكهرهوه ،ههربۆیه ههقه ههردوو س����هركردهكه كاتێكبدهن بهخهڵكو رایان لهم كێشه چارهنوسسازهدا وهربگرن.
کوردستانی
kurdistany.awene@gmail.com
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
5
بهختیار عهلی دهینوسێت
لهنێوان بڕواو بێبڕوادا لەم چەند س���اڵەی راب���وردوودا زوو زوو جێیبهێڵی���ن ل���ەو وەهمەی خۆی���دا بە هەندێ���ک مامۆس���تای ئاینی لەس���ەر گەمارۆدراوی بمێنێتەوە ...لهس���ەرەتای کێش���ەی تەوهینکردن ب���ە ئایینو خودا مرۆڤایەتیی���ەوەو لەگەڵ س���ەرهەڵدانی دەنگ بەرزدەکەنەوە .من لێرەدا قس���ەم دیندا ،دین بەردەوام لهبەردەم هێرش���ی لەس���ەر هەندێ کۆلکە نوس���ەر نییە کە تون���دا بووە ،بەاڵم دین بەردەوام دەژی. لهڕێ���گای هەن���دێ نوس���ینی خراپەوە وەک چ���ۆن لهیۆنانی کۆن���ەوە ،فیکری لەس���ەر ئای���ن دەیانەوێ���ت بەجۆرێ���ک ئیلحادیش بەردەوام لهژێر پرسیاری قووڵو لەج���ۆرەکان ناوبانگێ���ک پەی���دا بکەنو هێرشو لێدانو ئەشکەنجەدا بووە ،بەاڵم سەرۆکی هەرێم لەکاتی هەڵگرتنی تابوتی ئەنفالکراوێکدا فۆتۆ :فەیسبوکی مەسعود بارزانی کێشەیەک بنێنەوە س���ەرەنجی دەرەوەو ئەویش بەردەوام دەژیو گەورەتر دەبێت. خەڵک���ی بۆ خۆی���ان رابکێش���ن ،وابزانم خوداناسیو خودانەناسی ،لەگەڵ سەرەتای هەمووم���ان دژی ئ���ەم دیاردەیەی���نو مرۆڤدایەو تا کۆتاییش وەک یەک لەسەر ئەوەی ن���رخو بەهای بەخش���یوەتە ئەم زەوی دەمێننەوە ،نە ئیمانداران دەتوانن دیاردەیە بەرخ���وردی توندی مەزهەبییە بێئیمانان بترس���ێننو لەناوی���ان بەرن، توندڕەوەکانە ،نەوەک نرخو بەهایەک بێت ن���ە بێئیمان���ان دەتوانن عەش���قی خودا رۆشنبیران بۆ ئەم نوسینانەیان دانابێت ،لهدڵی ئیمانداران���دا بکوژێننەوە ،چەندە لەبەرئ���ەوە خەت���اکاری گ���ەورە کە ئەم هەوڵی کۆمۆنیس���تەکان بۆ نەهێش���تنی نوسینانە دەکەونە بەرچاوو بە بەرباڵوی دی���ن کۆمیدیو بێماناو نائینس���انی بوو، دەخوێنرێن���ەوە خودی ئ���ەو مەزهەبیە هەوڵی دینییەکانیش بۆ بەزۆر سەپاندنی توندڕەوانەن .زۆربەی ئەو تێکستانە ،نە ئیمان کۆمیدیو بێمانایە .نە دین بەیاسا لەئاس���تی ئەدەبیو نەلەئاستی زانستیدا الدەبرێ���تو نە ئیم���ان ...نەموقەدەس ئا :ئاوێنه جێگایەک���ی وەهایان نییە ش���ایەنی ئاوڕ بەقانون دەس���ەپێتو نە عەشقی خودا. لێدان���ەوە بن ،بەاڵم ئەوەی ئەم دیاردەیە لێ���رە مەبەس���تم نییە لەس���ەر مێژووی لهتۆڕی كۆمهاڵیهتی فهیسبووكدا بکرێت ب���ە هەوێن بۆ تەس���ککردنەوەی ملمالنێ���ی دی���نو ئیلحاد ش���تێک بڵێم، زۆرترین كۆمێنتی گاڵتهئامێز زۆرت���ری ئازادییەکان ،ئەویش ش���تێک بەڵکو مەبەس���تمە بڵێم ئ���ازادی ئیمان، دهربارهی ئهو كاربهدهستو نییە کەس بتوانێت لێ���ی بێدەنگ بێت .ئازادی باوەڕبوون ی���ان باوەڕنەبوون بە ێ و ه یان ه د بهرپرسانه دهنوسرێت كه لهب���ەر ئەوەی ه���ەر یاس���ایەک بەناوی دین یەکێکە لهئازادییە بنەڕەتییەکان ،نە و ه ساد خۆیان وهك خهڵكێكی پاراستنی موقەدەساتەوە دەربچێت ،جگە نۆرماڵو ئاس���اییە کەس جنێو بە ئیمانو نیشتمان و ساكارو دڵسۆزی گهل لەوەی هەوڵێکی سیاس���یی دەس���ەاڵتی بڕوای کەس بدات ،نە نۆرماڵو ئاس���اییە ناوداریش ی رێك پیشان بدهن ،ئهكته کوردییە بۆ تەس���ککردنەوەی ئازادی بە کەس خۆی بکات بەوەکیلی خوداو دادگا كان ه رپرس دهڵێت "زۆربهی به گش���تی ،پەیوەندی نییە بە پاراس���تنی بۆ بێب���اوەڕوان دانێتو س���ووکایەتی بە ی كێبڕكێ مسیلكردندا لهدهركهوتنو ته موقەدەس���اتەوە .لهدونی���ای ئەمڕۆدا کە کەرامەتی���ان بکات .ئەوەی م���ن لێرەدا ن". ه ك ئهكتهرهكان ده هەر کەس دەتوانێت پێگەیەکی ئینتەرنێت سەرەنجیدەدەمو دەیبیستم ،نە قسەکردنە ی���ان فەیس���بووک بکات���ەوەو ه���ەزاران لەس���ەر دینو نەبەرگرییە لەدین ،بەڵکو خوێنەرو بینەر بۆ خۆی دەس���تەبەربکا ،ئەو کولتووری بێڕێزییەیە کە مرۆڤی ئێمە دوو وێنهو سهدان كۆمێنتی كۆمیدی مستەفا ئەحمەد بهمدواییه وێن����هی چهندین بهرپرسو یاسای وا نەوەک مایەی پێکەنینە ،بەڵکو فێری بووەو تیاچەقیوە ...لێرەدا نە دین كاربهدهس����ت زۆرتری����ن كۆمێنت����ی نیش���انەیەکی پرس���یاری گەورە لەسەر لەگۆڕێی���ەو نە بێدینی ،بەڵکو ئەو بوغزە كۆمیدییان لهس����هر تۆڕی كۆمهاڵیهتی عەقڵییەتی ئەوانە دروستدەکات کە بیری خەوتووەی ناو مرۆڤی ئێمە قس���ەدەکات فهیس����بووكدا لهس����هر نووس����را ،كه لێدەکەنەوە ...ئەم���ڕۆ هەمووئایدیایەکو کە خودا ی���ان بێخودایی دەکاتە پەچەی دیارترینیان وێنهی س����هرۆك ههرێمی بیروباوەڕێک لەوانە دینیش تەنیا لهڕێگای خۆی .لهئەفالتوونەوە تا ئەمڕۆ چەندەها كوردس����تان بوو چووهته ژێر تابوتی لۆژیکی خۆیو هێزی ئیقناعەوە دەتوانێت فەیلەس���وفو زان���ای گەورە ،ئیش���یان ئهنفالكراوێكهوهو ئهویتریشیان وێنهی بژی ،بەبێ ئەوە هیچ هێزێک نییە بتوانێت س���ەلماندنی بوونی خودا ب���ووە ،ئەمانە دكتۆر بهرههم ،س����هرۆكی پێش����ووی فیکرەی���ەک بپارێزێ���ت .خودا بە یاس���ا بەش���ێکی گرنگی کولتووری مرۆڤایەتین، ناپارێزرێت ،ئەوە لهلۆژیکی خوداناسیشەوە ئەوەی خودان���اس بێتو بیەوێت بەرگری حكوم����هت ب����وو ك����ه لهبۆنهیهك����دا کەمکردنەوەیەکی ترس���ناکە لهش���وێنی لهخ���ودا ب���کات ئەرش���یفێکی مێژوویی عهالگهیهكی رهش����ی گهورهی گرتووه خ���ودا بتەوێت بە پۆلیسو زیندانو دادگا گرنگی لهبەردەستدایە لەوێدا ئەرگومێنتو بهدهس����تییهوهو خ����ۆڵو خاش����اك بیپارێزیت ،ئەوەی بیر لەجۆرە یاسایەکی بەڵگەی عەقاڵنی خۆیمان پێشکەشبکات، كۆدهكاتهوه. وادەکات���ەوە نایەوێت خ���ودا بپارێزێت ،بێئەوەی پێویستی بێت بوغزو کینەی خۆی دهربارهی وێنهكهی د.بهرههم ،كهسێك خ���ودا بە هەموو لۆژیکێ���ک لەوە بااڵترە بە ناوی خوداوە بەس���ەر کەسدا بڕێژێت. لهپهیجی تایبهتی خۆیدا لەسەر تۆڕی پاس���ەوانی هەبێت ،کوفربازی راستەقینە ئەوەش���ی بێئیمان���ە لهپرۆتاگوراس���ەوە کۆمەاڵیەتی فەیس����بوک نووسیویهتی ئەوەی���ە کە خۆی دەکات بە پاس���ەوانی ت���ا دەگەین���ە س���ەر س���تیڤ هاوکینزو "لهماوهی داهاتوودا پێش����انگایهك بۆ خودا ،ئەوەی بیر لهجۆرە یاسایەکی وەها ریچارد دۆکینز ک���ە لهدوو گرنگترین زانا وێنهی عهنتیكه لهبهرلین دهكرێتهوهو دەکاتەوە باش دەزانێت ،خودانەناسەکان زیندووەکانی دونیای ئەم���ڕۆن باوەڕیان باشترین وێنه خهاڵت وهردهگرێت ،خۆ گ���ەر بیانەوێ���ت دەتوانن لهژێ���ر هەزار بەخودا نەبووە ،لەگەڵیش���یاندا سەدان ئهگهر ههر هیچم دهس����تنهكهوت ئهوا ناوی دەس���تکرداو لهچەندەها کەناڵەوە زاناو فەیلەس���وفی گرنگی وەک فویرباخو وێنهكهی كاك بهرههم دهنێرم"!. بیروبۆچوونی خۆیان باڵوبکەنەوە ،بەاڵم نیش���تەو داروینو مارکسو فرۆید دینیان لهكۆمێنتێكی دیكهشدا ههر دهربارهی مەبەس���تی پشت ئەم یاسایە خودا نییە ،وەک وەهم سەیرکردوە ،ئەوانەش بەشێکی ئهم وێنهیه هاتووه كه "فێڵ لهمنداڵ د.بەرهەم لەکاتی کۆکردنەوەی خۆڵو خاشاکدا بەڵکو پاراس���تنی دەسەاڵتی نوخبەیەکی بنچینەییو گرنگی کولتووریی مرۆڤایەتین، دهكات كاك بهرههم ..بهس����ێ چوار كامیان خاوهنی بههرهی هونهریین: فهرهنس����ی وتبووی ئهگهر ئهم كابرایه ئهوانیش خۆشهویستی خهڵكی لهدهست مەزهەبیی���ە ک���ە لەڕێ���گای جۆش���دانی ئەوانەش بەهانەی فەلس���ەفیو زانس���تی رێك ه كهس����ی عهالگ����ه بهدهس����تهو ئهكتهرهكان یان بهرپرسهكان؟ (واته س����هدام حس����ێن) ئهكتهر بوایه ،ن����هدهن" ،زهنگهنه وت����ی "ئهگهر ئهم عاتیف���ەی دینیو خوڵقاندن���ی فەزایەکی خۆیان هەی���ە ...گەر یەکێ���ک ئیماندار چین- ی مهس����ئولهكانی حیزبی شیوع م����ان بیردهخاتهوه ..ئهگهر حكومهت ئ����هم دیاردهیهی كه ئێس����تا لهههرێمی ئهوا ئهكتهرێكی گهورهو خاوهن بههرهی كاران����هی به بهرچاوی خهڵكو كامێراوه هیس���تیرییەوە دەیانەوێ���ت پێگەیەک���ی نەبێت ،بێئەوەی هیچ سووکایەتییەک بە نۆرماڵ بوای����ه گۆڕهپانی ئاههنگێكی كوردستاندا بهدیدهكرێو زیاتر دهچێته سهرسامكهری لێههڵدهكهوت ،ئهمانهی دهیك����هن لهنیهت پاكیو دڵس����ۆزییهوه سیاس���ی بەهێز بۆ خۆیان دروستبکەنو ئیمان���ی کەس ب���کات ،دەتوانێت لەوێوە ئ����اوا پ����ڕ نهدهبوو لهخاش����اك ..ئهو خان����هی "تهمس����یلكردنو نوان����دن"ی خۆشمان زۆربهی ههره زۆریان ههروان" .بێتو بهڕاس����تی بهتهن����گ هاتنیانهوه س���ۆزی خەڵکان���ی ئیمان���دار بەجۆرێک ئەرگۆمێنتی خۆی بخاتە بەردەستمان. پارهیهی لهس����امانی خهڵكی دهیدهن كاربهدهس����تو بهرپرس����انهوه ،جێ����ی ئهو گاڵتهی لهوه هات كه كاربهدهستێك بێت بۆ واڵتو خهڵك ،كارێكی باش����ه ،بهێنن���ە جۆش ببنە بۆمب���ی ئادەمیو بە زمان���ی گاڵتەجاڕو س���ووکایەتی زمانی بهو ئاههنگه كالس����یكییه س����واوانه ،سهرنجو تێبینی ئهكتهره ناودارو خاوهن دهبینی لهس����هر حس����ابی موڵكو ماڵی ب����هاڵم ئهم����ڕۆ خهڵك الپهڕهی س����پی ژیانو خەڵکدا بتەقن���ەوە .بە بڕوای من کەس���ێکە ئیمانی خۆی لەسەر جەهالەت دهتوانن س����هدان گۆڕهپانی چیمهنو بههره هونهرییه ناسراوهكانه. گش����تی ئهم میللهته دنیایهك ش����وێنو دهخوێنێتهوه ،خهڵك بههۆی ئینتهرنێتو چەن���دە ئەوانەی بەو زمانە نزمو بازاڕییە دامەزران���دوە ،وەک چ���ۆن زمانی جنێوو پڕ لهگوڵو گوڵزاری لێدروست بكهن ..ئهكتهرو هونهرمهندی ناودار "مس����تهفا جێگهی����ان داگیر كردووه ،س����هروهتو كهناڵ����ه ئاس����مانیهكانهوه ئهوهن����دهی قسە لەسەر ئایینو خودا دەکەن ،ناتوانن س���وکایەتیش بە خوداو ئایی���ن ،زمانی كوردس����تان به بهرچ����اوی كامێراوه ئهحمهد" سهرس����امیی خۆی بهتوانای س����امانو مووچهی زۆری����ان بۆ خۆیان هوشیارو مێش����ك كراوهیه كه لهههموو هی���چ ئیماندارێکی راس���تەقینە لهخودا کەس���ێکە بێئیمان���ی خ���ۆی لەس���ەر دووربخەنەوە ،ئەوانەشی بەو زمانە نزمو جەهالەتێک���ی گەورەت���ر دامەزران���دوە. ئ����اوهدان ناكرێت����هوه ..رۆژی نهورۆز هونهری����یو "تهمس����یل" كردنی زۆربهی تهرخان ك����ردووه ،كهچی لهوالش����هوه تهمسیل كردنێكیش تێدهگات". توێكڵ����ی پاقلهك����هت فڕێدایه س����هر بهرپرس����هكان دهرب����ڕیو بهئاوێن����هی دهچێت دهنكێك نوقڵ دهدات بهمنداڵێك ،وتیش����ی "باش����ه ئهم س����هركردانه كه پڕ جنێوو س���ووکایەتییە بەرگری لەخودا ئیلحادو ئیم���ان بەدرێژایی مێژوو پێکەوە ش����هقامهكه ..خ����ۆم ئ����اگام لێبوو ..راگهیاند كه "ئ����هم دیاردهیهی ههندێك مستهفا ئهحمهد وتی "ئهمانه ههمووی ههس����تدهكهن خهڵك دهیهوێ وابن ،با دەک���ەن ناتوان���ن هیچ خودانەناس���ێک هات���وون ،کۆمەڵگایەک نیی���ە لهمێژوودا نهپیس����ی بكه بهدزیهوهو نهپاكیشی لهبهرپرسانو كاربهدهستان لهبهرچاوی دهچێته خانهی زهیفو خهڵك فریودانو ههر لهس����هرهتاوهو بهڕاستی وابوونایهو یان گوماندارێک لەخ���ودا نزیکبکەنەوە .هەمووی���ان ئیمان���دار ی���ان هەمووی���ان مەس���یحییەکان لەس���ەردەمی دادگاکانی بێبڕوا ب���ن ...ئیماندارانو خوداناس���ان كاری چاكهیان بكردایه". خهڵ����كو كامێ����راو ب����ۆ تهلهفزیۆنهكان ههڵخهڵهتاندنهوه". بكهرهوه بهدیار شهوقی فالشهوه". كارێ����ك دهكهن كه گوای����ه خهڵكانێكی هەندێ����ک لههونهرمهندان پێیانوایه ئهم بهش����ێك لههونهرمهندانی����ش تێبین����ی تەفتیش���دا ،س���ەردەمێک ک���ە جیه���ان کەس���انی گەورەو رۆحیی م���ەزن بوون ی رۆك س����هبارهت بهوێنهك����هی س����ه دڵس����ۆزنو دڵیان بهم میللهتو خاكو جۆره كاران����هی بهش����ێك لهبهرپرسو ئهوهی����ان كردووه كه ماوهیهكه ههندێك ت���ەواو داخراوب���وو ،نەیانتوانی لهڕێگای کە کولت���ووری مرۆڤایەتییان دەوڵەمەند ی تابوت ههرێمی����ش ك����ه س����وچێكی ئ����اوو نیش����تمانه دهس����وتێ( ،ئهوانه كاربهدهس����تان به بهرچ����اوی كامێراوه لهبهرپرسو كاربهدهس����تانی كوردستان دادگاو لەس���ێدارەدانو س���ووتاندنەوە کردوە ،رۆمیو ئیقباڵو باسکالو حەالجو رشان، ه س ئهنفاكراوێكی خس����تووهته ههموویان ناڵێم) ب����هاڵم زۆربهی ههره دهیك����هن ئهگهر راس����تگۆیی تیا بێتو لهئهكتهری نێو درام����او بهرنامهكانیش دەس���ەاڵتی پاپاوی بپارێ���زن ،لهجیهانی سەهرەوەردیو ماستەر ئێکهارتو مەحوی كان ه كۆمێنت جگه لهوهی بهشێكی زۆری ی ئەمڕۆدا کە ش���تێک نییە ناوی سانسۆر بە هێزی ئیمانیان ش���اعیرو فەیلەسوفی سهرس����وڕمانی خۆیان بهرامبهر بهوه زۆری����ان كهس����انێكن ب����ۆ رووكهش وا دوور بێت لهوهی تهنها بۆ چهواشهكاری زیاتر دهردهك����هونو جێگهیان بهكاری بێت ،هیچ هێزێک نیی���ە بتوانێت رێگری گەورەبوون ،وەک چۆن ئەبو عەالو جابری دهردهبڕن ك����ه ب����ۆ "ئهنفالكراوهكان دهكهن ،بۆ داپۆشینی عهیبو عارهكانی خهڵكی بكرێت ،كارێكی باش����ه ،ئهگهر هونهرییو پیشاندانیان لێژ كردووه. نا ئهم����ڕۆ خهڵ����ك الپهڕهی س����پیش مس����تهفا ئهحمهدی هونهرمهند ئاماژهی لهباڵوبوونەوەی ئایدیایەک یان فیکرەیەک ک���وڕی حەی���انو رازیو جۆردانۆ برۆنۆو دهالوێنن����هوهو ئهنفالچییهكانی����ش خۆیان وادهكهن". بهوه ك����رد كه ئهكت����هرو هونهرمهندان ب���کات ،دانان���ی دادگای تەفتی���شو کۆبەرنیکۆسو دەیانی ت���ر بەداهێنانیان دهخهنه ب����ن باڵیان����هوه!" ،چهندین مستهفا ئهحمهد وتیشی "من پێیاندهڵێم دهخوێنێتهوه. ی هونهریدا جارێك سەرخس���تنی عەقڵییەتی تاڵبانی ،جگە گەیش���توونەتە دەرەنجام���ی جی���اواز ئ����هوه نهكهن ،با بچ����ن گهندهڵی بنهبڕ وهك دهرهێنهرێ����ك بهه����رهی هونهریی لهدراماو فلیمو كارێك نوكتهو س����هرنجی كۆمی����دی وتراون ،بكهنو دزی لهس����هروهتو سامانی ئهم لهههندێ����ك بهرپ����رسو كاربهدهس����تدا دهردهكهوێت ،بهاڵم ههندێك لهبهرپرسو لەوەی گورزی کوش���ندە لهئایین دەدات لهدەرەنجامەکانی دی���ن .نە هیچ رۆژێک كهس����ێك لهپهیجهكهیدا نوسیویهت كاربهدهس����تان ههموو ش����هوێك دێنه س���وودی پێناگەێنێ���ت .ئەم���ڕۆ تاکە دی���ن توانیوێتی ئیلح���اد لهناوبەرێت ،نە ی میللهتو خاكه نهكهن". دهبینی؟ : ه "وهختی خ����ۆی بهمهالیهكیان وتوو ناوبراو ئام����اژهی بهوهش ك����رد ئهوان ئاوێنه ئ����هم پرس����یارهی ئاڕاس����تهی بهرچ����اوی ئهو خهڵكهو س����واری كۆڵی رێگایەک بۆ ئەوەی ئایدیاکانو ئایدۆلۆژیاو هیچ رۆژێکیش ئیلحاد دەتوانێت دین لهناو بڕۆیت لهكوێی تاب����وتو جهن����ازهوه دهتوان����ن دڵس����ۆزیی خۆی����ان ب����هوه دهرهێنهری ناس����راو "جهلیل زهنگهنه" هونهری����ش بوونو كاری هونهریش����یان مەزهەب���ەکان خۆیان بپارێزن ،ئەوەیە بە بەرێت .ئەوەش���ی ئێس���تا لهکوردستان ر ه ه ه ل : خێری زۆرهو باشه؟ وتویهتی بس����هلمێنن كه وهكو ئهو خهڵكه سادهو كرد ،دوای چهند ساتێك پێكهنینن ئهو ئیفلیج كردووه ،ئهو وتی "تهماشای ئهم جوانترینو قووڵترو کاریگەرترین ش���ێوە دەیبینی���ن ن���ە پەیوەندی ب���ە ئیلحادی و ه زۆر ی ش����وێنێكیهوه بڕۆیت خێ����ر ساكاره بژین نهك لهم كۆشكو ڤێالو لهو وت����ی "ئهم پرس����یاره بهقووهته ،بهاڵم تهلهفزیۆنو كهناڵی حیزبانه بكه زۆربهی جەوه���ەرو ماهییەتی خۆی���ان دەربخەن ،فەلس���ەفییەوە هەیەو نە پەیوەندیش���ی خۆت ه ی ه باش����ه ،ب����هس گرن����گ ئهو كاربهدهستو بهرپرسهكان لهدهركهوتنو هێ���زی ئیقن���اعو عەق���ڵ ،ئەرگومێنتو بە بەرگ���ری رۆحانییەوە لەخودا هەیە... باخو باخاتهدا ژیانی ش����اهانهی خۆیان وهاڵمی نادهمهوه". لهتابوتهكهدا نهبیت". بهس����هربهرن .ئ����هو وتی "ج����ا وهختی ناوبراو وهاڵمی ئهوهش����ی نهدایهوه كه تهمس����یل كردندا كێبڕكێی ئهكتهرهكان دەلیلی عەقڵیو خۆپارستن لهتوندوتیژیو ئەوەی هەیەو نییە گەمەیەکی سیاس���ییە ی ه و ه ئ ی ه ربار ه د كهس����ێكی دیكهش خۆی س����هدام حس����ێنمان دهبینی كه كامیان ئهگهر ئهكتهر بوونایه ئهكتهری دهك����هنو جێگهیان ب����هكاری هونهری سەلماندنی مۆراڵی دیالۆگو قەبووڵكردنی وەک یاریکردن بە ئاگرێکی مەترس���یدار ی ���وور � س ی ه جامان س����هرۆكی ههرێم هاتوچۆی دهرهوهی دهكردو دهچوو بۆ زۆر س����هركهوتوو دهبوون؟ ئهو جهختی لێژ كردووه ،لهم كهنااڵنهدا بهس����اڵیش جیاوازی تەنیا پردی ژیانن ،ئەو کەسەی هێزە سیاس���ییە دینیو نادینیەکان پێی ی ��� � شیش ه ر ی ه جامان بهس����هرهوهیهو پێیوایە بە تەوهین بە بیروڕای بەرامبەرو هەڵدەس���تن ،ک���ە لەدواج���اردا بە پلەی ،نوسیویهتی "سهرۆكی الی ش����وانو خۆی دهكرد بهم ماڵو ئهو ی سااڵن ی وتووی ه رك ه ��� � س ی ك ه ریی ه شانۆگ بێت رچۆنێك ه "ه ه ��� � ك ه و ه ���رد � ك ه و ه ��� � ل كردووهته مل بەس���ووکایەتی پێکردن���ی دەتوانێ���ت یەک ،رۆحو عەقڵی تیادەس���ووتێت ،کە بایی رهئیسیو موهلیدهشی ماڵداو بهدهستی خۆی فاسۆلیاو برنجی ی ���ان � پیش و ن ناكرێ ش ه ���ك � پێش رابردوو ستن، ه د ه كارب و س رپر ه ب ئێستا ی ه مان ه ئ ههرێم كاره هەقانییەتی بۆچوونی خۆی بس���ەلمێنێت هەردووکیان لهکۆمەڵ���گای ئێمەدا وەها گهرمی تێدهكرد ،ئهوكاته رۆژنامهیهكی نادرێن". ی ڵك ه خ ه پێویست و ن وێ ه خۆشماند ه ئێم و ن كورد بهستووه". لهوەهمێک���ی کوش���ندەدا دەژیو چاترە سووتاون ،بەرگەی ئاگری دیکە ناگرن.
بهرپرسهكانیش "تهمسیل" دهكهن؟
ی سهرسامكهریان تیا ههڵدهكهوت" ی هونهری "ئهكتهر بونای ه بههره
من پێیاندهڵێم ئهوه نهكهن ،با بچن گهندهڵی بنهبڕ بكهنو دزی لهسهروهتو سامانی ئهم میللهتو خاكه نهكهن
6
تایبهت
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
فهرهیدون عهبدولقادر :سهركردایهتی یهكێتی لهجاران الوازتره
دڵنیام مام جهاللو نهوشیروان پێكهوه دادهنیشنو هاوكارییش دهكهن ئا :ئاوێنه لهم گفتوگۆیهی ئاوێنهدا ،فهرهیدون عهبدولقادر ئهندامی پێشووی مهكتهب سیاسی یهكێتی ئاماژه بهخاڵه الوازهكانی ئێستای یهكێتی دهكاو بۆ تێپهڕاندنی قۆناغی دوای تاڵهبانیش بێ راچهنینو قهیران ،دهڵێت "پێویسته لهئێستاوه مام جهالل خهریكی سازكردنی زهمینه بێت تهنانهت بهڕێككهوتنهوهش لهگهڵ گۆڕان، كارێكی باشه". ئاوێنه :یهكێتی نیشتمانی كوردستان 37س����اڵی تێپهڕاند ،لهدیدی تۆوه ك ه سااڵنێكی زۆر كادیرو ئهندامی مهكتهب سیاسی ئهم رێكخراوه بوویت ،لهئێستادا خاڵی الوازیی یهكێتی لهچیدا دهبینی؟ فهرهی����دون عهبدولق����ادر :یهكێت����ی نیشتمانی كوردستان س����هرههڵدانێكی م����هزنو ههڵس����انهوهیهكی ك����هم وێنه ب����وو لهڕووی شكس����تێكی زۆر گهورهی جواڵن����هوهی كورد ،س����هرهڕای ههندێ ههڵه ،مێژوویهكی پڕ سهروهریش����ی بۆ خۆی تۆمار كرد ،بهاڵم بێگومان ئهمڕۆ ههندێ خاڵی الوازی لێپهیدابووه ئهگهر چارهس����هریان نهكات ئهنجامی باش����ی لێناكهوێت����هوه .لهههمووی ناخۆش����ترو گورجكبڕت����ر ئ����هو دووكهرتبوون����هی یهكێتی نیش����تمانی كوردستان بوو كه بهسهركردایهتی كاك نهوشیروان دهیان س����هركردهو فهرماندهو كادری شارهزاو كارام����هی لێجیاب����ووهوهو لهدوایی����دا "بزوتنهوهی گوڕان"ی لێپهیدا بوو .ئهوه جگه له لهدهستدانی تواناو بههرهیهكی زۆر ،ش����ڵهقانێكی كاریگهریش����ی لهڕیزهكان����ی یهكێتی����دا دروس����تكرد. ئهنجامێكی خراپی تریش����ی لێكهوتهوه ئهوی����ش الوازبوون����ی س����هركردایهتیو مهكتهبی سیاس����ی یهكێت����ی بوو .كارو كاردانهوهی نابهج����ێ لهنێوانیاندا بووه هۆی ئهوهی كه ش����هڕێكی راگهیاندنی ئهوت����ۆی لێبكهوێتهوه كه س����نوری تیا نهمێن����ێو یهكێت����ی تیا بڕوش����ێنرێو ئهمانیش ئهوان بڕوشێننو بریندار بكهن. ئهم حاڵهته بووه هۆی پهرتبوونی وزهو تواناو بههرهكان����ی یهكێتی ،بووه هۆی ماندووكردنیشی .لهوهش دیارتر شهڕی ههڵب����ژاردنو ئهنجامهكان����ی بهتایبهتی لهس����لێمانی -كه ههمیش����ه مهڵبهنده بههێزهكهی ی.ن.ك بووه– شهڕه قسهی نێوانیانی گهیانده ئاس����تێكی چاوهڕوان نهكراو .دیاره ههموو ئهوانه كاری سلبی خۆی كرده س����هر پرهستیجی یهكێتیو هاوس����هنگی نێوان یهكێت����یو پارتیو نێوان یهكێتیو ههموو هێزهكانی تریش وهك ئێستا ئهیبینی؛ بهالی منهوه خاڵه الوازهكان بریتین له: •س����هركردایهتی یهكێت����ی لهجاران الوازت����ره .جیابوون����هوهی الیهنهك����هی نهوشیروان لهیهكێتی نهك ههر نهیتوانی نهخۆشیهكانی دهستهگهری ناو یهكێتی چارهس����هر بكات ،بهڵكو ش����وێنهواری خۆش����ی لهس����هر بهجێهێش����ت .ئێستا ناتهبایی بهئاشكرا ئهبینرێ لهئاستهكانی س����هركردایهتیداو ت����ا ئهندازهیهكی����ش شۆڕبووهتهوه. •بهرنامهی ریفۆرم لهیهكێتیدا پهكی ك����هوت .ب����هو جیابوونهوهی����ه بارێكی نالهب����اری تر هاته كای����هوه كه یهكێتی نهیتوان����ی بهمهبهس����تی چاكس����ازی ههنگاوهكان����ی ریفۆرم بهرهو پێش����هوه بب����او ناچ����ار ب����وو زۆرتر چاوپۆش����ی لهكهموكورتی ریزهكانی ناوخۆی بكاتو زۆرتر سیاس����هتی رازی ك����ردن بخاته ش����وێن ههنگاوهكانی چاكسازی .رهنگه حاڵی گۆڕانیش ئهو فاكتهره نادروستهی بۆ ساز بووبێت. •س����هرقاڵیی بهڕێ����ز م����ام ج����هالل لهبهغ����دا بهكێش����هكانو ملمالنێ����ی هێزهكانی عێراقهوه ،بۆش����اییهكی نوێی لهكارهكانی س����هركردایهتیدا بۆ یهكێتی پهیدا كرد .خۆت����ان دهزانن مام جهالل چ كاریزمایهكی ههیهو چ تهئس����یرێكی گهورهی لهس����هر ههموو كاروبارهكانی یهكێتی ههیه .ئ����هو حاڵهی مام جهالل س����هرهڕای ئهوه كه ناوبانگێكی باشو گهورهی ب����ۆ یهكێتی بهدهس����تهێناوه، ب����هاڵم زیان����ی خۆش����ی بهجهس����تهو بهكارهكان����ی یهكێتی گهیاندووه ،رهنگه ئهگهر س����هركردایهتیهكهی بههێزو تهبا بوونایه ئێجگار هێنده تهئسیری سلبی نهبوایه. •پهیدابوون����ی بۆش����ایی لهنێ����وان
ههمیش ه كاك نهوشیروان لهبرا زیاتر حسابی بۆ مام جهالل كردوهو ههزاران شهڕو كێشهی لهسهر كردووهو لهژیانیدا قبوڵی نهكردوه كهس خۆی بهسهر مام جهاللدا با بدا
بهكارهێنانی سامانی نهوتو غاز، تاكڕهویی پێوه دیارهو لهمهودایهكی دیاریكراودا دهبێت ه هۆی لێكترازانی یهکێتیو پارتی لهیهكتر سهركردایهتیو ئاس����تهكانی خوارهوهو لهگ����هڵ جهماوهرهكهی����دا ،لهكاتێك����دا ههمیش����ه یهكێت����ی خۆی بهماس����یو جهم����اوهری بهدهریا تهماش����ا دهكردو پهیوهن����دی خ����ۆی لهگ����هڵ جهماوهر بهپهیوهندی ماس����یو جهماوهر تهماشا دهكردو تا ئهندازهیهكی زۆر جاران بهو پرهنسیپه كاری دهكرد. •كاركردن����ی یهكێتی به رێوش����وێنی كۆن ل����هكاری رێكخراوهی����یو فیكریو چاالكیهكانی تریداو لهم قۆناغه نوێیهداو ل����هڕووی ئهركی نوێدا لهباتی ئهندامانی تێكۆش����هرو رێكخ����راوو تێكۆش����هری هوش����یارو چ����االكو ئ����ازاو گیانب����از رێكخاتو بیانخاته گهڕ ،كاری لهس����هر ئهوه كردووه كه لهشكرێك تێكۆشهری موچهخ����ۆر پهیداب����كا كه هی����چ كارو پیشهی تر ناكهنو بهتهنها كاری حیزبی ئهكهنو بهبێ بهرنامهو بێ پێویس����تیی حیزبهكهیان قهڵهبالغ كردوهو بۆڵهبۆڵو ناڕهزایی خستۆتهوهو بێكاری شاراوهی لهحیزبهكهو لهچاالكیهكانو لهتێكۆشاندا پهیداك����ردوهو گیان����ی داهێنانی س����ڕ كردووه. •كار نهك����ردن بهیاس����او رێس����ای حیزبایهت����ی ،پهی����ڕهوی ناوخ����ۆ ئهو یاس����او رێس����ایهیه كه س����هرو خواری حی����زب ئهگرێتهوه ،ئهب����ێ باش كاری پێبك����رێو فهرامۆش نهك����رێ ،الموایه ب����اش كار بهپهی����ڕهوی ناوخۆی حیزب ناك����رێ ئهگهرچی رهفهكانی����ان زۆری تێدایه .ئهوهش كهموكورتییهكی سلبی گهورهیه. ئاوێنه :بهبڕوای تۆ یهكێتی دهتوانێ قۆناغ����ی دوای تاڵهبان����ی بهئارام����ی تێپهڕێنێ بێ ئهوهی تووشی راچهنینی گهوره بێت؟ فهرهی����دون عهبدولق����ادر :ب����هر لهوهاڵمدانهوهی ئ����هوه ئهبێ بزانین كه م����ام ج����هالل لهبنهماڵهیهكه كه ههموو تهمهنیان درێژه ،باوكی مام جهالل زۆرتر له 97ساڵ ژیا ،شێخ جهنگی برا گهورهی مام جهالل هێش����تا بهكاره ،الموایه مام جهاللیش زۆری م����اوه ،بهاڵم باپێتبڵێم ك����ه یهكێتی نیش����تمانی كوردس����تان هێزێك����ی زۆر س����هیره ،ئهزمونێك����ی زۆری تێكۆش����انو رووبهڕووبوون����هوهی ههلوم����هرجو رووداوی س����هختی ههیه، س����هرهڕای ناكۆكیو ملمالنێی ناوخۆیو كێش����هكانی ناو یهكێتیو كوردستانیو عێراق����ی توانای ئهوهی ههیه كه بهپێی
فهرهیدون عهبدولقادر بهئهم سهركردایهتیو ئهوی تر ئهدهن؟ یهكێت����ی لهگیان����ی زین����دووی ههموو ئهوان����هدا ئ����هژیو وزهیهك����ی گ����هوره لهههناویدا ههیه ،یهكێتی بێكهس نییه كاتی پێویست هێنده كادرو سهركردهو فهرماندهی ههیه بهوانهش����هوه كه زیزو بێزاریش بوون ،ههموو ئهوانهی توانایان ماوه ب����ۆ تێپهڕكردن����ی قهیرانێكی وا، دێن����هوه خزمهتی یهكێت����ی .خۆ ئهگهر لهئێس����تاوه بهتایبهت����ی م����ام جهالل خهریكی س����ازكردنی زهمین����ه بێت بۆ تێپهڕاندنی قهیرانێكی لهوجۆره تهنانهت بهڕێكهوتنهوهش لهگهڵ گۆڕان كارێكی باشه ،چونكه هیچ كام لهو تێكۆشهرانهی س����هركردایهتی تواناو بههرهو كاریزمای ئهوتۆی نییه ك����ه لهغیابی مام جهاللدا بهتهنها بتوانێ شوێنهكهی پڕ بكاتهوه. دوور نییه لهس����هركردایهتیدا ههبێ كه بهههڵه لهخۆی گهیش����تبێ ،وا بزانێت ێ پڕ كه بهتهنها خۆی ئهو ش����وێنهی پ دهكرێتهوه ،بهاڵم هێندهی من بزانم هێزه گهورهك����هی یهكێتی بهتهنها بههیچ كام لهو سهركردانه كۆ ناكرێتهوه .لهبهرئهوه لهئێس����تاوه تهگبیرو رێوش����وێنی خۆی ئهوێت. ئاوێن����ه :پێتوایه س����هرهڕای ههموو ئ����هو خاڵ����ه باش����انهی س����هبارهت بهڕێككهوتننام����هی س����تراتیجی نێوان پارتیو یهكێتی باس����دهكرێت ،لهچهند روویهكهوه گران لهسهر یهكێتی كهوت؟ فهرهی����دون عهبدولق����ادر :پهیوهندی نێ����وان یهكێت����یو پارت����ی مێژوویهكی
ئهوهی مام جهالل لهنهوشیروانی قبوڵكردووه لههیچ كهسمانی قبوڵ نهكردووه
بڕوای خ����ۆی ،لهكاتی پێویس����تدا زۆر باش بێته دهس����ت .خ����ودی یهكێتیش هێن����ده كادرو فهرماندهو تێكۆش����هری باش����ی ههیه بۆ بهرگری لهپاراس����تنی یهكێتی لهكاتی وههادا لهس����هر بڕیاری سهركردایهتی پهكی ناكهوێ ،بۆ خۆیان هێزێكی ئهوتۆن قاڵبوون دهتوانن هێزو وزهو توانا لهمێژووی پڕ لهس����هروهریو لهگیانی زیندووی ئهو ههموو شههیدانه وهربگرن كه هیچ سهركردهو بێ خهمێك ناتوان����ێ فهرامۆش����یان ب����كات .چۆن خێزانو رۆڵهو كهس����وكارو هاوڕێكانیان بوار بهخهمساردیو ملمالنێی دهسهاڵت
تایبهت����ی درێ����ژی ههی����ه ،س����هڕهرای ئ����هوه كه گهلێج����ار ملمالنێی خوێناوی لێكهوتۆتهوه ،تا رادهیهكیش لهئاس����تی جی����ا جی����ادا ت����ۆوی دوژمنایهتیش����ی روان����دووه ،ب����هاڵم پهیوهندیهك����ه لهم قۆناغهدا گرنگی خۆی ههیه .مام جهالل پێیوای����ه كه ئ����هو پهیوهندیی����ه هێنده ناس����كو گرنگه پهیوهن����دی بهئارامی كوردستان یاخود بهتێكچونیو تهنانهت س����هرههڵدانی ش����هڕهوه ههیهو گرنگه ب����ۆ یهكێت����ی ریزهكان����ی كوردایهتی، چونك����ه هاوپهیمانیو هاوكاری ئهو دوو هێزه دهتوانی ه����اوكاری ئهوانی تریش
مهیس����هر بكاتو ناكۆكیو پهرهسهندنی ناكۆكیو ملمالنێی لهگهڵ پارتی بهرهو ههڵگیرسانهوهی شهڕی ناوخۆ ئهچێت. ب����هالی منهوه زی����ان ل����هوهدا نییه كه یهكێتی هاوپهیمانی س����تراتیجی پارتی بێت ،بهڵكو زیان لهوهدایه كه؛ •ئهو هاوپهیمانیه ستراتیجیه ،لهسهر بنهمای رێككهوتنی ستراتیجیو بهپێی رێوشوێنهكانی دانهڕێژرابێ ،كه دهبێت ب����ۆ ئامانجێكی س����هرهكی گهلهكهمان بێتو لهس����هری پێكهاتب����ن ،ریزبوونی ناكۆكی����هكانو دیاریكردن����ی ناكۆك����ی س����هرهكیو ناس����هرهكیو ریزكردن����ی دوژمنهكانو س����هنگهرهكانیان لهشوێنی خۆیداو ریزبهس����تنی دۆس����تهكانمانو ئهگهرهكان����ی جێگۆڕكێی����ان ،لهگ����هڵ كامانهیان ملمالن����ێو لهگهڵ كامانهیان دۆس����تایهتیو هاوپهیمان����ی دهكهی����ن، بهكامه هێزی س����هرهكیو ناس����هرهكی، بهكام����ه توان����او ب����ه چ رێوش����وێنێك ئ����هو ملمالنێیانه دهكهین .س����تراتیجو رێكکهوتنی س����تراتیجی دهبێت روونو ئاشكرا ههموو ئهو بابهتانه بگرێتهخۆ. ئهوهی ب����ه رێكکهوتنی خ����اڵ بهخاڵو كۆنكرێتیو رۆش����ن هاوپهیمانی ئهخاته رێ ئ����هوا بههێزو بهتوانام����ان ناكاتو الوازم����ان ناكات ،ئهو كارو ههنگاوانهش ك����ه بهمجامالت بهڕێ دهك����رێو تهنها بهقسهی خۆش دائهمهزرێ ههم الوازمان ئهكاو مافی یهكتری تیا ئهخورێو ههم بهرگهی رهش����هبایهك ناگرێو ئهڕوخێو ناتوانێت ئهنجامهكانی بپێكێ. •رهفت����اری یهكێتی بهرامبهر ئهندامو الیهنگ����رانو رێكخراوهكان����ی پارت����ی لهس����لێمانیو گهرمی����ان ،لهههولێ����رو بادینانی����ش ه����ی پارت����ی بهرامب����هر یهكێتیو بهرژهوهندیهكان����ی ،بهرامبهر كادرو ئهندامانو جهم����اوهری یهكێتیو بهرامبهر بوونی ئازادی یهكێتی ناتوانێت رهنگدان����هوهی بنهماكانی رێككهوتنێكی ستراتیجی بێت. •بهكارهێنانی س����امانی نهوتو غاز، ئ����هو رێككهوتنانهی لهگهڵ ئهمالو ئهوال دهكرێت بهم سامانه بهئاشكرا تاكڕهوی پێ����وه دی����ارهو ن����هك ه����هر ناتوانێت رهنگدان����هوهی رێككهوتنی س����تراتیجی نێوان یهكێت����یو پارتی بێ����ت ،بهڵكو لهمهودایهك����ی دیاریكراودا دهبێته هۆی لێكترازانیان لهیهكتر. •پهیوهن����دی ه����اوكاریو هاریكاریو هاوپهیمانی یهكێت����یو پارتی لهخوارو ئاستهكانی سهركردایهتیهوه لهكهركوك ن����هك ه����هر بهگیان����ی هاوپهیمان����ی بهڕێوهناچێ����ت ،بهڵك����و ملمالنێ����ی لێكهوتووهت����هوهو بهخزمهتی كهركوكو كێشهكهمان نییه لهكهركوك. لهبهر ههموو ئهوانه ئهو هاوپهیمانیه گران لهس����هر یهكێتیو لهسهر ههستو ههڵوێس����تی ئهندامو تێكۆش����هرهكانو لهس����هر پرهس����تیجی یهكێتی كهوتوه، بهاڵم نابێت لهكاتێك����ی نالهباری وهك ئهمڕۆدا پاشهكش����هی لێبكرێت ،بهڵكو دهبوو لهدوو س����اڵ لهمهوبهرهوه باشتر رێكبخرایه. ئاوێنه :بهمدوایی����ه جۆرێك لهیهكتر نزیكبوون����هوهو كۆبوونهوهو دانیش����تن لهنێوان یهكێتیو بزوتن����هوهی گۆڕاندا دروس����تبوو ،تۆ هۆكاری سهرهكی ئهم كۆبوون����هوهو لهیهكت����ر نزیكبوونهوهیه دهگهڕێنیتهوه بۆچی؟ فهرهیدون عهبدولقادر :یهكێتیو گۆڕان یهك حی����زب بوون ،ی����هك عهقڵیهتو
یهك رێبازو یهك مێژووی هاوبهش����یان ههبووه ،گۆڕان لهیهكێتی جیابووهتهوه. دی����اره بهخۆڕای����ی جیانهبووهت����هوه، قسهی خۆی ههیه ،تێكۆشهرهكانی راو موعاناتی خۆیان ههبووه ،ك ه لهیهكێتی جیابوونهتهوه ئ����ازاری دهرونی خۆیان ههبووهو الیان كهڵهكه بووه .بۆ ئهمانیش كهرتكردنی یهكێتیش بۆ یهكێتی ئازاری خۆی خس����تهوه ،س����هرهتا ههڵچوونو كارو كاردان����هوهی زۆر لهه����هردووالوه كارێكی چ����اوهڕوان كراوهو ههر ئهوهش ئهنجامه ئاس����اییهكانی ئهو رووداوهیه، دیاره شتێكی ئاساییه پاش ماوهیهكو پاش دامركانهوهی ههڵچونهكه ههردووال ئارامت����ر بیربكهن����هوهو هێزهكانی����ان بپرسێ :ئهویان بڵێ بۆ لهدژی یهكێتی الیهنه ئیسالمیهكان لهكوردستاندا بههێز بك����همو لهدواییدا لهخۆش����میان بكهمه مهس����هلهیهك؟ یان پارتی بكهمه هێزی بااڵدهستی كوردس����تان؟ هی یهكێتیش بپرس����ن :بۆ ئهو تهنازول����هی بۆ پارتی دهكهم بۆ كهرت����ه جیابۆوهكهی خۆم، ب����ۆ گۆڕانی نهك����هم؟ پێموای����ه جگه لهههڵس����وڕانی چهندین كهسانی دڵسۆز لهه����هردووال ،ئێس����تا كات����ی (قهڵهمو موراجهعهت����ه)و دهبێ����ت قس����هو بیرو ههن����گاوی ژیرانه ،ب����اش خوێندنهوهی ههموو دیارده بزوێنهرهكانی واقیع ،باش مامهڵهكردن لهههردووال شوێنی ههڵچون بگرێتهوه .ئهوانه بنهمای دانیشتنهكاننو بۆ پێش����هوهی دهبهن .ب����هالی منهوه ئهوه حاڵهتی ئاس����ایی بابهتیهو غهیری ئ����هوه نابهجێو ههڵهی����ه .ئنجا بهكوێ دهگهن ئهوه رهوتی رووداوهكانو ژیری س����هركردهكانی یهكێت����یو لێب����وردنو لهخۆبوردن ئهزانێ ،باش نرخی ههموو شته راستو بهنرخهكان بزاننو بهگوێرهی بهرژهوهندی كوردو كوردستانو ئاینده رهفتار بكهنو واقیعبین بن. ئاوێنه :ئهوهن����دهی تۆ ئاگادار بیت پێكهوهدانیشتنی تاڵهبانیو نهوشیروان مستهفا بهم زووانه روودهدات؟
دوور نیی ه لهسهركردایهتیدا ههبێ كه بهههڵ ه لهخۆی گهیشتبێ ،وا بزانیت بهتهنها خۆی ی ی مام جهالل شوێن پێپڕدهكرێتهوه، بهاڵم هێزه گهورهكهی یهكێتی بهتهنها بههیچ كام لهو سهركردان ه كۆ ناكرێتهوه فهرهیدون عهبدولقادر :الموایه جار ێ زووه ،دڵنی����ام پێك����هوه دادهنیش����نو هاوكارییش دهكهن .نهوشیروان لهگهڵ خهڵكی وا دانیشتووه كه مام جهالل زۆر لهو بهنرخترو پێویس����تترهو زۆر كهمتر لهژیانو بیرهوهرییهكانیدا جێگهی ههیه. مام جهاللیش بهههمانجۆر ،ههردوكیان هاوڕێی كاروانێكی دورودرێژی تێكۆشانی یهكترن ،پێش����تر زۆریان لهیهكتر قبوڵ كردووهو زۆریش نازی برایهتی یهكتریان ههڵگرتووه .ئهوهی بزانم ههمیشه كاك نهوش����یروان لهبرا زیاتر حسابی بۆ مام جهالل كردوهو ههزاران ش����هڕو كێشهی لهس����هر ك����ردووهو لهژیانی����دا قبوڵی نهكردوه كهس خۆی بهسهر مام جهاللدا با بدا .م����ام جهاللیش ههروابوه لهگهڵ نهوش����یروانو ئهوهی لهوی قبوڵ كردوه لههیچ كهسمانی قبوڵ نهكردوه .عهرهب دهڵێ "ان الغد لناضره قریب". تێبینی :ئهمه بهشێكی گفتوگۆكهیه، بۆ خوێندنهوهی كۆی گفتوگۆكه سهردانی سایتی ئاوێنهنیوز بكه: www.awene.com
یهكێتیو مێژوو
26
ئهگهرچ���ی بهدروش���می (ئێم��� ه یهكێتین ..ئێم ه ئایندهین) ئهمس���اڵ یادی دامهزراندن���ی یهكێتی كرایهوه، ب���هاڵم مێ���ژوو بهس���هر وتارهكانی ئ���هو یادكرنهوهیهدا زاڵب���ووو ئهگهر چهند دهنگێكی كهمی���ش ههبووبنو ویس���تبێتیان پرس���یار لهب���ارهی داهاتووی ئهو حیزب ه بورووژێنن ،ئهوا لهناو قهرهباڵغیی دروشمهكاندا ،بوون ه دهنگ���ی نهبیس���تراوی پهراوێزهكان. بۆی ه ئهمساڵ زیاتر لهسااڵن ،تێبینی ئهوهمك���رد ك��� ه یهكێت���ی لهمێژوودا دهژیێو ههردوو دهستی بهئهستوندهی مێژووهوه گرتووهو هیچ دهستێكی بۆ ئاینده خاڵی نییه .خۆزگ ه دهخوازێ دێ���وی ئاین���ده ه���هر بهخهوتوویی بمێنێتهوهو هیچ كهسو پرس���یارێك خهبهری نهكاتهوه .لهكاتێكدا س���اڵ بهس���اڵ وهاڵمدانهوهی ئهو پرسیاره ب���ۆ یهكێتی قورس���ترو جدیتر دهبێ ك ه ئاین���دهی لهتهمتومان���ی خۆیدا حهش���ارداوهو ههڕهش���هی ئ���هوهی لێ���دهكات س���هرهنجام تهنی���ا وهك كۆمهڵێ چیرۆكی رابردوو بمێنێتهوهو بهس. لهڕاس���تیدا ك���هس ناتوان���ێ ئهوه نادی���ده بگ���رێ ك��� ه س���ااڵنێك بوو یهكێتی ببووه كارگهی پیشهس���ازیی مێژووێك ك ه زۆر لهنشوستیو گالنو نهریت ه باوهكانی هاڕیو لهدهریایهكی بێ بن���دا ئاین���دهی راودهكرد ،بهاڵم ئهوهی مای���هی مهترس���یی جدییه، ئ���هو دابڕانهی��� ه ك ه لهنێ���وان مێژوو ئێس���تایدا دروس���تبووه ،دابڕانێ���ك ك��� ه بارتهق���ای زۆرباس���كردنهوهی حیكایهت���هكان ،قووڵ���هو زۆرج���ار بهزهحمهت دهیناس���ینهوه .چهرچڵ جوانی وتووه ك ه "لهیهكتر زویربوونی رابردوو ئێس���تا ،وامانلێدهكات ئاینده لهدهست بدهین" .ئاخر پارادۆكسێكی گهورهی��� ه لهیهكێتی���دا ك���ه؛ ئهوهی دهبووای��� ه بگ���ۆڕدرێ ،كاراكت���هره بڕیاربهدهس���تهكانو میكانیزم��� ه بهس���هرچووهكانی حیزبایهتی بوون، كهچ���ی تائێس���تاش نهگ���ۆڕاونو وهكخۆیان م���اون ..ئ���هوهی دهبووا نهگۆڕدرێ ،پرهنس���یپو سهرهتاكانی حیزب���ه ،كهچی ئ���هوان گ���ۆڕاونو زۆرجار ههڵوێس���تهكانی لهگهڵ ئهو پرهنسیپان ه تێكناكاتهوه ك ه یهكێتی بۆیان دروس���تبووو ب���وون بهخاڵی بههێزی جهزبكردنی خهڵك بۆ خۆی. كهوات ه بۆئهوهی یهكێتی ئایندهس���از بێت ،نهك ئایندهس���ز ،دهبێ ئهمڕۆی لهگهڵ دوێنێی ئاش���تبكاتهوه ،بهاڵم دهبێ ئهو پرسیارهش بكهین ك ه ئاخۆ بۆ ئێستای یهكێتی درهنگ نهكهوتووه ك ه بتوانێ لهناوخۆیدا بهدوای پارچ ه لهكاركهوتوو ژهنگگرتووهكاندا بگهڕێو بیانگۆڕێو ببێتهوه ئ���هو كارگهیهی بهرههمی ت���ازهی لێ چاوهڕوانبكرێ؟ ئاخۆ لهههڵبژاردنی داهاتوودا ،رێژهی دهنگهكانی ههمان رێژهی ههڵبژاردنی پێش���ووی بێت ،بهس نیی ه بۆئهوهی بهس���هركهوتنی بزانێ ك ه توانیویهتی رێگ��� ه لهپاشهكش���هی زیاتر بگرێ؟ ك��� ه پێدهچ���ێ س���هركردایهتیی ئهو حیزبهش لهوه زیاتر لهخۆڕا نهبینێ. باش ه س���هركردایهتییهك محافزكاران ه كار ب���ۆ مان���هوهی دۆخ��� ه حیزبیی ه ناتهندروس���تهكهی ب���كات ،دهتوانێ ئایندهس���از بێت؟ ئاخۆ ش���هڕكردن لهس���هر مانهوهی دۆخی وهس���تاوی حی���زب ،ش���هڕكردن نیی ه لهس���هر مانهوهی بهرژهوهندیی روو لهههورازی دهس���تهبژێری بڕیاربهدهس���ت ،ب���ێ گوێدان ه بهرژهوهندیی روو لهنش���ێوی یهكێتیو یهكێتییهكان؟.. ئهمانهو چهندین پرس���یاری دیكه، هی ئهوه ب���وون ،لهم یادهدا یهكێتی لهخۆی بكردایهو بهدوای كهرهستهكانی وهاڵمدانهوهیان���دا بگهڕێ ،نهك تهنیا خۆقهتیس���كردن لهناو پانتاییهكانی مێژوو وهاڵم ه بیس���تراوهكانی .ئاخر با تۆمارێكی سهنگینیش���ی لهمێژوودا ههب���ێ ،بهاڵم بێگوم���ان ك ه ئهمڕۆی پش���تیكردبێت ه دوێنێ���ی ،مێ���ژوو دادی ن���اداتو ناتوانێ بێ سیس���تمو سیاسهتێكی ئایندهسازانه ،سبهینێ مسۆگهر بكات..وهكچۆن مێژوو دادی حیزبهك���هی مهاتما گان���دیو كهمال ئهتاتوركیشی نهداو ههر لهڕابردوودا مانهوه. kawamuhamad@yahoo.com
عێراق
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
Iraq.awene@gmail.com ههندێك لهچاودێران ئاماژه بۆ ئهوه دهكهن لهمیانهی قهیرانی سیاسی ی بهسهردا ئهمدواییهی عێراقدا نهخشهی تایفهگهریی لهعێراقدا گۆڕانێكی رێژهی هاتو لهبری ئینتیما بۆ تایفه ههندێك لهپهرلهمانتارانو هێزه سیاسییهكان لهسۆنگهی بهرژهوهندی سیاسیو ستراتیژییهوه بیر لهمهسهلهی وهرگرتنهوهی متمانه لهنوری مالیكی دهكهنهوه .دژایهتی سهدرییه شیعهكان بۆ مالیكیو پشتیوانی سوننهكانی كهركوك بۆ ناوبراو نمونهیهكن لهم گۆڕانه.
بهپێی دوا راپۆرتی رێكخراوی نهتهوه یهكگرتووهكان ،بارودۆخی مافی مرۆڤ لهعێراق هیچ گۆڕانێكی پۆزهتیڤی بهسهردا نههاتووهو تائێستاش رهوشی مافی مرۆڤ لهم واڵته شڵۆقه .ئهم راپۆرتانه ئهوهش دهخهنهڕوو كه تا ههنووكه رهش بگیر ،خراپی بارودۆخی زیندانهكان ،بێكاری، توندوتیژیی بهرانبهر ژنانو كارپێكردنی منااڵن لهههره دیاترین تهوهرهكانی پێشێلكردنی مافن لهعێراقو هێشتا ههنگاوی زۆر ماوه بۆ كهمكردنهوهیان.
پرۆفایل
7
بۆچ ی بارزان ی لهمالیكی چوو بهڕقدا؟
حهمود ی دۆسییهی نهوتو هاوكێشهی ههرێمیی لهپێشهنگی هۆكاری ناكۆكییهكانی نێوان بارزانیو مالیكیدان ریسهكه ی كرد بهخوری ئا :ئاوێنه
لهكاتێكدا كه سهرۆكایهتی ههرێم پێی وایه هیچ دهرفهتێك بۆ گفتوگۆ لهگهڵ مالیكی نهماوه" ،چونكه پێشتر تاقی كراوهتهوه" سهرۆك تاڵهبانی داوای دیالۆگی زیاتر دهكات .لهكاتێكیشدا كه راوێژكارو بهرپرسانی ناو دامهزراوهی سهرۆكایهتی ههرێم سهرقاڵی كۆكردنهوهی ئیمزای پهرلهمانتارانن بۆ البردنی مالیكی ،وتهبێژی یهكێتیو كهسه نزیكهكانی تاڵهبانی گومان لهكهڵكی ههڵوهشاندنهوهی حكومهتی ئێستا دهكهنو ئهمهش پرسیارێكی جددی بهدوای خۆیدا دروست كردوه: ئاخۆ ئهمه دابهشكردنی رۆڵه لهنێوان ئهم دوو هێزه كوردییه هاوپهیمانه ،یان سهرهتایهكه بۆ پێكدادانی تێڕوانینو بهرژهوهندییهكانو دواتریش دروستبونی درزو كهلێن لهكاری هاوبهشی بهغدا؟ شهڕی ئیقلیمییه یان خوێندنهوهی جیا؟ لهپاش ههڵبژاردنه پهرلهمانییهكهی ئازاری 2010كه لیستی ئهلعێراقیه دوو كورسی زیاتری لهلیس���تهكهی سهرۆك وهزیران بهدهس���تهێنا ،مش���تومڕو كێشمهكێشی دهسهاڵت لهنێوان ههردووالدا سهریههڵدا. لهم كێشمهكێشهدا سهركردهكانی كورد لهپێش ههموشیانهوه بارزانی سهرۆكی ههرێ���م ههوڵ���ی پێك���هوه گونجاندنو رێكخس���تنی ههردووالی���ان دهداو سهرهنجام ئهم ههواڵنهش حكومهتێكی ناتهواوی بهپێی رێككهوتننامهی ههولێر لێ بهرههم هات ،كهچی ئێس���تا بارزانی چوهته ب���هرهی دژه مالیكیو س���ووره لهسهر دورخس���تنهوهی لهسهر شانۆی حوكمڕان���ی عێ���راق ،كهچ���ی تاڵهبانی هی���چ حهماس���هتی نییه ب���ۆ دژایهتی مالیكیو خۆش���ی ناكاته دهستپێشخهر لهههوڵهكان���ی وهرگرتن���هوهی متمانه لهناوبراوو تۆپهكهی ههڵداوهته گۆڕهپانی پهرلهمان ت���ا لهڕێ���گای كۆكردنهوهی ئیمزاوه داوای البردن���ی مالیكی بكهن. ههندێ���ك ش���یكاروانی ئهمهریك���ی لهڕێ���گای كۆمهڵێك وتارو لێكۆڵینهوهی ستراتیژییهوه كه رۆژنامه بهناوبانگهكانی ئهمهری���كا باڵویانكردوهتهوه ،ئاماژهیان بهوهكردوه بههۆی وابهستهیی تاڵهبانی بههاوپهیمانێت���یو دۆس���تایهتی دێرینی لهگهڵ ئێران ،پێی ناكرێت دژی سهرۆك وهزیران���ه دڵخوازهكهیان بوهس���تێتهوه لهعێ���راق ،ب���هاڵم كهس���ه نزیكهكانی تاڵهبانیو وتهبێژی مهكتهبی سیاس���ی بهناڕاستهوخۆ لهههوڵی دورخستنهوهی ئ���هم گومانهدانو لهههوڵی ئهوهش���دان ههڵوێس���تی س���اردیی تاڵهبان���ی لهگوشاركردن لهمالیكی ببهستنهوه بهو مهترس���ییه گریمانكراوانهی كه لهپاش كاركهناركردن���ی مالیكیی���هوه لهعێراق س���هرههڵدهدات ،ه���هر لهرێكنهكهوتنی الیهنهكان لهسهر جێگرهوهیهك بۆ ناوبراو تا دهگاته درهن���گ كهوتنی پێكهێنانی حكومهتو مهترس���ی تێكچون���ی باری
لهخۆڕاو رێكهوت نیی ه كه لهماوهیهكی كهمدا ی توركیاو ههرێم لهشهڕ ساردی یهكترهوه، بوونه جێگای پرسو ی رای یهك لهكاروبار سیاسی عێراق ئهمن���یو دواتریش ئهگهری لهڕێ الدانی رهوڕهوهی ئۆقرهییو ئابووری عێراق. لهنێوان ئهم دوو بۆچوونهش���دا ههندێك ئاماژه ههن كه ئهوه بهدهستهوه دهدهن دژایهتی بارزانیو مالیكیو دۆس���تایهتی ناڕاس���تهوخۆی تاڵهبانیو مالیكی جگه لهتێكگیرانی بهرژهوهندییه نهوتییهكانی نێوان ههرێمو بهغداو توڕهبونی بارزانی لهگوشارهكانی مالیكی بۆ سهر كۆمپانیا بیانییهكان���ی ن���هوت لهكوردس���تان، پ���هل دههاوێت ب���ۆ پهیوهندییه ئاڵۆزه ئیقلییمیی���هكان ،چونك���ه ش���تێكی لهخۆڕاو رێك���هوت نییه كه لهماوهیهكی كهمدا توركیاو ههرێم لهش���هڕی ساردی یهكت���رهوه ،بوونه جێ���گای پرسو رای ی���هك ل���هدژی مالیك���یو لهكاروب���اری سیاس���ی عێراق .ههروهه���ا ههولێریش فهرشی سووری راخست بۆ سهرجهم ئهو میوانو دیدارانهی كه دهیانهوێت مالیكی لهسهر كورس���ییهكهی بهێننه خوارهوهو لهبری سهرۆكایهتی حكومهت بیكهنهوه به پهرلهمانتارهكهی ج���اران .ههروهها بهمهبهست بێت یان رێكهوت لهئێستادا ههڵوێستی بارزانی رێكو تهبایه لهگهڵ بهرهی���هك ك���ه لهس���وننهی عێراقهوه س���هرچاوه دهگرێتو درێژ دهبێتهوه بۆ واڵتانی كهنداوو توركیاو س���هرجهمیان لهس���هر ئهوه كۆكن كه مالیكی بهكهڵك نایهت بۆ سهركردایهتی عێراق. لیستی دهوڵهتی یاس���او سهركردهكانی دهعوه زیاتر لهجارێك راینگهیاندووه كه "پرۆژهی وهرگرتنهوهی متمانه لهمالیكی لهالیهن قهتهرو توركیاوه س���هروكاریی دهكرێ���ت" ،ب���هاڵم بهش���داریكردنی موقتهدا سهدر ،بهگهرمی لهم ههواڵنهدا لهكاتێكدا كه جگه لهدۆستایهتی ئێران، الیهنێك���ی س���هرهكیی هاوپهیمانێت���ی ش���یعهكانه كاریگهریی ئهم بانگهشانهی دهوڵهتی یاسا كهم دهكاتهوه .ههندێك ش���یكاروانو سیاس���هتوانی ئ���اگاداری عێراقیش ئام���اژه بهوه دهك���هن جگه لهكێشمهكێش���ه ئیقلیمییهكهی توركیاو ئێران كه عێراقیش���ی پێوه ئاڵس���كاوه ناكرێ���ت تاكڕهویی مالیكیو سیاس���هته تون���دو یهكالیهنهكانی بهتایبهت لهپاش كش���انهوهی س���وپای ئهمهری���كا ،لهم
یهكخستنی ههڵوێستی بارزانیو سهدرو عهلالوی���دا فهرام���ۆش بكرێ���تو ئ���هم سهركردانه ههستیان بهوه كردووه ئهگهر وهكو جاران جڵهو بۆ مالیكی شل بكهنو بهرهن���گاری نهبن���هوه ئ���هوه دوورنییه حوكمێكی نیمچ���ه دیكتاتۆری لهعێراق بهرپا ب���كات ،چونكه ناوبراو لهئیدارهی دۆسییه ههستیارهكانی وهكو ئاسایشو ئاب���ووریو سیاس���هتی دهرهوهدا هیچ حس���ابێك بۆ هاوپهیمانو بهشدارهكانی حكومهتهك���هی ن���اكات جگ���ه لهوهش لهههوڵ���ی چهس���پاندنی مهركهزییهتو پهكخستنی كردارهكیی دهستوردایه. لهم���اوهی رابردووش���دا ههندێ���ك بهڵگهنامهو دهس���تنووس ئاش���كراكران كه له 2010لهنێ���وان بارزانیو مالیكیدا بهنهێن���یو دوو ب���هدوو ئیمزاك���راون، كهچ���ی هیچی���ان نهچونهت���ه ب���واری جێبهجێكردنهوهو لهههڵمهتی راگهیاندنی نێوان ههردووالش���دا مالیك���یو بارزانی تۆمهتبارك���ردنو وش���هی تون���د چووه نێوانیانو ئهمهش بهربهستێكی دهروونی گهورهی دروست كرد لهبهردهم ئهگهری پێكهوه ههڵكردنیان لهداهاتوودا. هێزی مالیكی لهتوانای پهرتكردندایه ههرچهن���ده س���هركردهكانی ری���زی یهكهمی لیسته س���هرهكییهكانی عێراق (بارزان���یو موقت���هدا س���هدرو ئهی���اد عهلالوی) خۆیان هاتونهته ناو گۆڕهپانی بهرهنگاربون���هوهی مالیك���ی ،كهچ���ی بهئاسانی ئهم سهركرده سهرسهختهیان بۆ كاركهن���ار نهك���را ،لهكاتێك���دا كه 2005لهبهر الوازی���یو نهبوونی كوتلهو پش���تو پهنای بههێز لهب���ری ئیبراهیم جهعفهری پێشنیاز كرا بۆ سهرۆكایهتی وهزیران .بهپێی شیكاری گۆڤاری فۆرین پۆلیس���ی ئهمهریك���ی ،مالیكی خاوهن توانایهكی بههێزه لهڕووبهڕووبوونهوهی قهیرانو دروس���تكردنی دوژمندا .لهالی خۆشییهوه توێژهری ش���ارهزای دۆخی عێراق ،راید فیش���هرو ش���یكاروانهكانی ههندێ لهمیدی���ا عهرهبییهكانیش كۆكن لهسهر ئهوهی ستراتیژییهتی مالیكی بۆ بهرهنگاربونهوهی ركابهرهكانی لهئێستادا پش���ت دهبهس���تێت بهپهرتهوازهكردنی نهیارهكانیو نزی���ك كردنهوهی ههندێك لهو نهیارانه لهخۆی .ئهم ش���یكاروانانه ئام���اژه ب���هوه دهك���هن كۆبونهوهكهی مالیكی لهكهركوك وایكرد لهجهماوهری س���وننهی كهرك���وك ك���ه دژی البردنی بوهستنهوه ،چونكه ئهوان لهبنهڕهتهوه ترس���یان ههی���ه لهگهورهبوونی قهبارهو دهسهاڵتی كورد لهعێراق. ههر لهو ماوهیهش���ی مالیكی گوشاری لهس���هر بووه لهالیهن ركابهرهكانییهوه پهیوهندیی ك���ردووه بهچهندین الیهنهوه لهرومادیو تكریتو دیال���هو ههوڵیداوه بهپێدان���ی بهرژهوهندیی ب���ۆالی خۆی كهمهند كێشیان بكاتو لهئێستادا جگه لهرهوتی س���هدر مالیك���ی توانیویهتی ئینش���یقاق لهن���او لیس���تی ئهلعێراقیه دروست بكاتو دڵهڕاوكێو بهدگومانیش لهنێوان پارتیو یهكێتیش���دا دروس���ت بكات.
وهرگرتنهوهی متمانه چۆن دهبێت؟ بهپێی دهستوری عێراق دوو رێگا ههی ه بۆ وهرگرتنهوهی متمان ه لهسهرۆك وهزیران :یهكهمیان خۆی لهوهدا دهبینێتهوه ك ه 5/1ی پهرلهمانتاران ك ه دهكات ه 65 پهرلهمانتار ،داوایهك ی ئیستیجواب ی سهرۆك وهزیران پێشكهش بكهنو لهپاش بانگكردن ی ناوبراو بۆ ناو هۆڵی پهرلهمانو روبهڕوبهڕوكردنهوه ی
"سهرپێچیو خاڵه نایاساییهكانی" ههفتهیهك مۆڵهت دادهنرێت بۆ خۆ یهكالكردنهوهی پهرلهمانتارانو دواتر متمانه ی ناوبراو دهرخرێت ه دهنگدانهوه .ئهمهش لهڕوو ی عهمهلییهوه كاتی زۆری دهوێت، چونك ه بهپێی پهیڕهو ی ناوخۆی پهرلهمان دهبێت پێشتر پرسیارهكان ئاراسته ی سهرۆك وهزیران بكرێتو
رهنگه ئیستیجوابهكهش كاتی زۆر ببات .رێگای دووهم كه رێگایهك ی كورتكراوهیه لهناردن ی نامهیهك پێكدێت لهالیهن سهرۆك كۆمارهوه بۆ پهرلهمان بۆ دهنگدان لهسهر متمانه ی حكومهتو لهم كاتهشدا راستهوخۆ متمانه ی حكومهت دهخرێته دهنگدانهوهو پێویست بههیچ پێشهكییهك ناكات.
وهرگرتنهوهی متمانه بهژماره لهڕووی یاساییهوه بۆ وهرگرتنهوه ی متمانه لهسهرۆك وهزیران نیوه 1 + دهنگهكانی ناو پهرلهمان پێویسته كه 164دهنگ دهكات ،بهاڵم لهسهرهتای كاری پهرلهمانهوه له 2010 تائێستا لهزۆربهی دانیشتنهكاندا دهوروبهری 200پهرلهمانتار ئاماده دهبنو ههمیشه بهشێكی بهرچاو لهپهرلهمانتاران یان دهوام ناكهن یان
لهسهفهری دهرهوهی عێراقدان بۆیه كۆكردنهوهی 164دهنگ لهكۆی 200 بهشداربوی ههمیشهیی پهرلهمان ههروا ئاسان ئهگهر ئهوهش بزانین كه مالیكی بهتهنها خۆی دهوروبهری 89دهنگی ههیه .لهو لیستانهشی دژی مالیكین 40دهنگی رهوتی سهدره لهگهڵ 70ـ 75دهنگی لیستی ئهلعێراقیه ،چونكه ئهم لیسته
( 90كورسی) بهشێكی جیابوهتهوهو بهشێكیشی لهگهڵ مالیكیدایه .گومان دهكرێت لهناو كورددا زیاتر له 50 دهنگ لهدژی مالیكی ههبێت ـ ئهگهر گۆڕانیش بچێته پاڵیان ـ ئهوانهشی بهنادیاریی دهمێننهوه بریتین لهئهنجومهنی بااڵی ئیسالمی (18 دهنگ)و فهزیله ( 7دهنگ) لهگهڵ ههندێ كهسایهتی سهربهخۆ.
ئا :الپهڕهی عێراق
خۆیو كۆمهڵێك هاوڕێی پهلكێشكرابوون بۆ بهردهم میدیاو كامێرامانهكان ،تا دان بهو تۆمهتو تاوانانهدا بنێت كه لهكۆمهڵێك تهقینهوهی شاری بهغدادا ئاراستهی كرابوون ،بهاڵم بهفڕێدانی كهلهبچهكهی دهستیو دڕینی یهخهی خۆیو هاوارهاواركردنی لهسهر ئهوهی كه بێ تاوانهو بهزۆر دانپێدانانی لێ وهرگیراوه ،دهزگا ئهمنییهكانی عێراقو لهپشت ئهویشهوه حكومهتی مالیكی تووشی ئیحراجییهكی گهوره كرد. لهیس مستهفا حهمود ،ئهندامی ئهنجومهنی پارێزگای بهغدایه لهسهر لیستی ئهلعێراقه ی ئهیاد عهلالوی ،لهماوهی رابردوودا ناوبراو بهوه تۆمهتباركرا كه س����هر به رێكخراوی ئهلقاعیدهی����هو س����هروكاریی چهندی����ن تهقینهوهو كاری تێكدهرانهی لهپایتهخت كردووه كه دیارترینی����ان بهئامانج كردنی س����هرۆكی ئهنجومهن����ی پارێزگاكه كامیل ئهلزهیدییه لهڕێگای ئوتومبیلێكی بهبۆمب چێنراوهوه لهناوهڕاستی بهغدا. ناوبراو كه دانیشتوی قهزای تاجی سوننه نشینی نزیك بهغدایه ،پێشتر دانی بهوهدا نابوو كه سهر به رێكخراوی ئهلقاعیدهیهو ماوهی 7ساڵهو لهو كاتهوهی كه لهمانگی سوری عێراق بووه ،لهڕێگای نێوانگرێكهوه بهناوی س����هفا عادل (ئهبو شوجاع) كه ئهمی����ری ناوچهی تاج����ی رێكخراوهكهیه كاری����ان لهگهڵدا دهكات .ئ����هم ئهندامهی ئهنجومهن����ی پارێزگای بهغدا ،ئهوهش����ی رونكردوهتهوه كاری ئهو زیاتر كارگێڕیو دارای����ی ب����ووهو ههوڵی����داوه كۆمهك بۆ رێكخ����راوه "جیهادی" یهكان دابین بكاتو لهب����هردهم لێكۆڵهری پۆلیس����دا وتویهتی "ماڵهكهی م����ن لهتاجی ش����وێنی دیدارو یهكتر بینینی سهرانی گروپه جیهادییهكان ب����ووه لهوانهش ئهبو عهماری میس����ریو ئهبو عومهری لیبیو ئهبو شوجاعو فوئاد سالم كه س����هرجهمیان لهههره داواكراوه ترسناكهكانی الیهنه ئهمنییهكانی عێراقن. حهمود ،رونیشیكردهوه ئهو سهرپهرشتی ئامادهكردنی ئهو ئوتومبیلهی كردووه كه بۆ كوشتنی سهرۆكی ئهنجومهنی پارێزگای بهغ����دا ،كامی����ل زهی����دی ئامادهكرابوو، تێچوونی بۆمب رێژكردنی ئهو ئوتومبیلهش دهوروبهری 17ههزار دۆالر بووه. كاتێك حهمودی����ان هێنایه ن����او هۆڵێك بۆ ئ����هوهی لهب����هردهم میدیاكان����دا ئهم دانپێدانان����ه دووب����اره بكات����هوه ،كردییه ههڵاڵ "بهزۆر ئیعتیرافم پێكراوهو ههمووی ئهوهی لێم وهرگیراوه سیناریۆیه" .لهیس حهم����ود ،ئهم����هی ب����هدهم هاوركردنهوه وتو لهجوڵهیهك����ی پههلهوانیدا كهلهبچه قایمهكان����ی فڕێداو یهخ����هی خۆی دڕیو ت����كای كرد لهگوش����ارو ترس����اندنی ئهو عهمی����ده بیپارێ����زن ك����ه لێكۆڵینهوهی لهگهڵدا دهكاتو دواتر چهند كارمهندێكی پۆلیس پهالماریان داو توانیان كۆنترۆڵی بكهن" .ئهم بهسهرهاتهی ناوبراو لهبهردهم كۆمهڵێك����ی زۆر لهمیدی����ای ناوخۆی����یو جیهانیدا نیش����انهیهكی پرسیاری گهورهی دروس����تكرد لهس����هر ئ����هو دانپێدانانهی لهگی����راوه س����وننهكان وهردهگیرێ����ن لهس����هر بهش����داریكردنیان لهچاالكیی����ه تیرۆریس����تییهكانو كۆمهڵێ����ك رهخنهو داوكاری����ی لێپێچینهوهی ج����ددی بهدوای خۆیدا هێنا. ن����وری مالیكی ك����ه ئێس����تا بهرهنگاریی ش����هپۆلێك ناڕهزاییو رهخن����هی ركابهره س����وننهو ش����یعهكانی دهبێت����هوه ب����ۆ كهمكردنهوهی ئاسهواری ئهم هاواركردنهی حهمودی لهبهردهم میدیاكان خێرا فرمانی ك����رد لیژنهیهك����ی لێكۆڵین����هوه لهبارهی دانپێدانانهكانی حهمودییهوه پێكبهێنرێتو "ئهگ����هر راس����ت ب����كات ب����هزۆرو لهژێر ئهش����كهنجهدا وتهی لێ وهرگیرابێت ئهوه س����زای س����هبهبكارهكان بدرێت" .بهدوای ئهوهش����دا ئهنجومهنی ب����ااڵی دادوهریی عێ����راق رایگهیان����د "لێكۆڵین����هوه لهگهڵ حهمودیو هاوڕێكانی دووباره دهكرێتهوه، چونكه ئهو وتانهی لهبهردهم پۆلیس لێی وهرگی����راوه بهرایینو بههایهكی یاس����ایی ئهوتۆیان نییهو تهنها پش����ت بهو وتانهی دهبهس����رێت كه لهب����هردهم دادگادا لێی وهردهگیرێت".
8
ئابووری
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
ئەم الپەڕەیە بە سپۆنسەری ژووری بازرگانیو پیشەسازی سلێمانی چاپو باڵودەکرێتەوە
چەند زەویو خانویەک لەناوچەی سیتەکی سلێمانی فۆتۆ :ئاسۆ سەراوی
نرخ ی زهو ی دۆنم زۆر شكاوهو تاپۆداریش وهستاوه
كێشهی یاساییو بارودۆخی سیاسی ،بێ بازاڕیی لهزهویو زاردا دروست دهكهن ئا :ئاسۆ سهراوی زۆرینهی ئهو بازرگانانهی كاری كڕینیو فرۆشتنی زهوی دهكهن ب ه دۆنم ،جهخت لهسهر ئهوه دهكهنهوه، كه رۆژ لهدوای رۆژ ،نرخی زهوی دۆنم بهرهو دابهزین دهچێت ،وهك بازرگانێكی ئهو بواره دهڵێت "لهئێستادا زهوی دۆنم متمانهی خۆی دۆڕاندووه" .بهڕێوهبهری كشتوكاڵی سلێمانیش ،ئاماژه بهوه دهكات ،لیژنهیهكی بااڵ لهوهزارتهكهی دروست كراوه بۆ بهدواداچونی ئهو زیادهڕۆییانهی كراوهته سهر زهویهكانیان. ل���هو رۆژهوهی چهن���د بازرگانێ���كو بهرپرس���ێكی حكوم���ی بهتۆمهت��� ی زیادهڕهویكردن���ه س���هر زهوی میری���ی دهس���تگیركرانو س���هرهنجام گیانلهدهس���تدانی بهرپرسێكی حكومی لێكهوتهوه ،نرخی ئهو زهویانهی بهدۆنمو بهنایاسایی دهفرۆشران ،بهرهو دابهزین دهچێ���ت .وهك بازرگانهكانی ئهو بواره جهختی لهس���هر دهكهنهوه "لهئێستادا بازاڕی بهتهواوهتی كهوتووه" .لهههمان كاتدا ئهو زهویانهش كه تاپۆیان ههیه، وهك خاوهن���ی نوس���ینگهیهك دهڵێت "نرخیان دانهبهزیوه ،ب���هاڵم كڕیاریان زۆر كهم بۆتهوه".
لهئێستادا گهر بای ی ی 200دهفتهریشت زهو دۆنم ههبێ ،ناتوان ی بای ی دهفتهرێكیش ی لێبفرۆشی ،چونك ه كهس لێ ی ناپرسێ
سێ مانگ مۆڵهت دهدرێته ئهوانهی زیادهڕهوییان كردووه بهڕێوهب���هری كش���توكاڵی س���لێمانی، فهریدون عومهر ئام���اژه بهوه دهكات، بهردهوامن لهبهدواداچونو لێكۆڵینهوه لهسهر ههموو ئهو زهویه كشتوكاڵیانهی زیادهڕهوییان كراوته سهر ،ئهو باس لهوه دهكات كه فهرمانگه كش���توكاڵیهكانی ناوچه جیاجیاكانی س���نوری سلێمانی، ئامارو داتا لهس���هر ههم���وو ئهو باخو زهویان���ه كۆدهكهنهوه كه زیادهڕهوییان كراوهته سهر ،دواتریش ههموو ئهو ئامارو داتایانه دهدهن���ه لیژنهیهك لهوهزارتی كش���توكاڵ .ئهو وتی "بۆ بهدواداچونی
ههموو ئهو باخو زهویه كش���توكاڵیانهی راستهوخۆی ههبوه بۆ دابهزینی نرخی زهیادهڕوییان كراوهته سهر ،لیژنهیهكی زهوی دۆن���مو تاپۆدرای���ش ،ئ���هو وت ی بااڵ بهسهرۆكایهتی بهڕێوهبهری گشتی "وایدهبین���م تازه دۆنم س���یقهی خۆی زهویو زار دروس���تكراوه ،ئهو لیژنهیه دۆڕاندبێت ،چونكه لهئێس���تادا كڕینو بهحاڵهتهكاندا دهچنهوه ،ههست بهههر فرۆشتنی زۆر كز بووه ،ههر كاتێكیش زیادهڕهوییهك بكهن ،سێ مانگ مۆڵهت كڕینو فرۆش���تن كز بێت ،بهبهردهوام دهدهنه ئهو كهس���هی بوهته خاوهنی ،نرخ دادهبهزێ". ئهگهر لهو ماوهی���هدا زیادهڕهوییهكهی لهالی خۆشییهوه بازرگان مهجید عهلی النهبرد رووبهڕووی یاس���ا دهكرێتهوه" .هێما بۆ ئهوه دهكات "لهئێس���تادا گهر ئهو ،نهیشاردهوه بهشێك لهو باخانه ی بایی 200دهفتهریشت زهوی دۆنم ههبێ، مۆڵهتیشیان ههیه ،لهناویاندا سهرپێچیو ناتوانی بایی دهفتهرێكیشی لێبفرۆشی، زیادهڕویی كراوهو وتیشی "ئهو لیژنهیه چونك���ه كهس لێ���ی ناپرس���ێ" .ئهم لهو كێشانه دهكۆڵێتهوه". بازرگانه كه لهناوچهی دۆڵهڕوت كاری كڕینو فرۆشتنی زهوی دهكات ،ئهوهش ناشارێتهوه كه حاڵی زهوی تاپۆداریش ی نهدهما بۆ "حكومهت زهو زۆر باش نییه ،وهك ئهو دهڵێت "راسته ئیفرازكردن" ب���ازرگان ،جهم���ال نهس���رهدین ك���ه نرخی بهزۆری نهكش���اوه ،بهاڵم كڕینو كاری كڕی���نو فرۆش���تنی زهی دهكات فرۆش���تنی ئهوی���ش تاڕادهیهك���ی زۆر بهدۆن���م ،س���هرهڕای ئ���هوهی وهك وهس���تاوه" .وهك ئهو روونیدهكاتهوه، خ���ۆی روونیدهكات���هوه ئ���هو یهكێكه تهنه���ا لهگهڕهكی كوردس���ات كهمێك لهزهرهرمهندان���ی ئ���هم نرخ ش���كانهی كڕی���نو فرۆش���تنی زهوی ههی���ه، ئێستایه ،بهاڵم به پێویستیشی دهزانێ بهپێچهوان���هوه لهگهڕهكهكانی تر وهك حكومهت س���نورێك بۆ زیادهڕۆیكردنه ههواری ش���ارو تاڤگه "ئهگهر زهوییهك سهر زهویهكانی دابنێ ،ئهو وتی "ئهگهر پێشتر به 80ههزار دۆالر بوبێت ،ئێستا بهو جۆرهی پێشوتر داگیركردنی زهوی ههر 70ههزار دۆالر دهكات". بهردهوام بوایه ،بیست ساڵیتر حكومهت "زۆرینهی پارهی دهوڵهمهندهكان زهوی نهدهما بۆ ئیفراز كردن" .بهبڕوای زهویو كێشهی یاسایی لهزهوی دۆنمدایه" ئهم بازرگانه ،جگه لهو لێپێچینهوانهی حكومهت لهماوهی رابردوودا كردویهتی خاوهن���ی نوس���ینگهی كرمان���ج ش���ا بهب���ڕوای ئاب���وری ناسو مامۆس���تای بارودۆخی سیاسی ههرێمیش كاریگهری لهگهڕهك���ی ههواری ش���ار ،خۆش���ناو زانكۆی س���لێمانی (جهمی���ل عهلی)،
س���واره جهخت لهس���هر قسهكانی ئهو كهس���انه دهكاتهوه ك���ه دهڵێن كڕینو فرۆش���تنی زهوی زۆر ك���هم بووه ،ئهو وتی "نهك ههر دۆنم ،زهوی تاپۆدرایش كڕینو فرۆش���تنی زۆر كهم بوهتهوه". خۆشناو كه تهنها كاری زهوی تاپۆدار دهكات ،هۆكاری شكانی نرخی زهوی بۆ ناجێگری بارودۆخی سیاسی گهڕاندهوه، ههروهها ئهوهشی رونكردهوه كه پێشوتر چهندهه���ا دهوڵهمهن���د چهندین پارچه زهوی تاپۆداری���ان بۆ خێر دهكڕی ،ئهو وتی "بهاڵم ئێستا زۆرینهیان پارهكهیان لهزهوی دۆنمدا گی���راوه ،ئهویش پاره ناكات ،ئ���هو ج���ۆره كڕیارانهش كهم بۆتهوه". بهب���ڕوای ئهم خ���اوهن نوس���ینگهیه نرخی زهوی تاپۆدار نهش���كاوه ،بهاڵم نهشیش���اردهوه ك���ه كڕی���اری زۆركهم بۆتهوه ،ئهو وت���ی "بهنمونه زهوییهكی 200مهتر تاپۆ لهگهڕهكی ههواری شارو تاڤگه ئهو شوێنانهی خزمهتگوزارییان ههب���وو نرخی���ان لهنێ���وان 90تا 100 ههزار دۆالر بوو ،ئهو ش���وێنانهش كه خزمهتگوزارییان نهبوو 70تا 80ههزار دۆالر بوو ،بهاڵم ئێس���تا بهدڵنیاییهوه ئهو نرخه ناكات".
ه���ۆكاری س���هرهكی لهش���كانی نرخی ئهو زهویهی كه ئێس���تا به زهوی دۆنم ناودهبرێت ،الیهنه یاساییهكهیهتی .ئهو وتی "ههر زهوییهك كێش���هی یاس���ایی ههب���وو ،یاخود بهههر هۆی���هك الیهنه یاس���اییهكهی كهوت���ه بهر مهترس���یو مشتومڕی لهس���هر دروستبوو ئهو كاته زهویهك���ه چاالكی ئاب���وری زۆر پێوه ناكرێت ،بهو جۆرهش نرخی دادهبهزێ، بهوج���ۆره ههت���ا الیهنی یاس���ایهكهی یهكالیی نهبێتهوه ئهو مهترس���یه ههر دهمێنێو بچوكتری���ن رووداو كاریگهری دهبێت لهس���هر نرخهكهی" .هۆكارێكی تری شكانی نرخی زهوی بهبۆچونی ئهم ش���ارهزایهی بواری ئابوری ،پهیوهندی بهڕوانینی خهڵكییهوه ههیه بۆ ئاینده، ئ���هو زیاتر ئهم خاڵ���ه رووندهكاتهوهو ب���اس ل���هوه دهكات ،ئهگ���هر روانینی خهڵك���ی ب���ۆ ئاین���دهی سیاس���یو ئهمن���ی واڵتهك���هی گهش���بینانه بوو، چاالكی���ه ئابوریهكانیان پهرهپێدهدات، بهپێچهوانهش���هوه ئهگهر روانینیان لێڵ بوو ،ئ���هو كاته ه���هوڵ دهدن خۆیان دهرباز بكهن ل���هو چاالكیه ئابوریانهی كه بهئایندهوه دهیانبهستێتهوه "زهویو خانووب���هرهش یهكێكه ل���هو چاالكیه ئابوریان���هی خهڵكی���ی ب���ه ئایندهوه دهبهس���تێتهوه ،واته روانین بۆ ئاینده لهڕووی گهشبینیو رهشبینییهوه ،لهم بوارهدا كاریگهری خۆی ههیه".
ئیداره ی گهرمیان ئاودیوكردن ی پاشماوه ی نهوتی رهش رادهگرێت ئا :ئیحسان مهال فوئاد زیاتر لهساڵێكه پاشماوهی نهوتی رهشی پااڵوگهكانی خواروی عێراق ،لهسنوری قهزای كفرییهوه بهتانكهر ههناردهی دهرهوه دهكرێتو دهبرێته ئێران ،بهاڵم چهند ههفتهیهكه بهبڕیاری ئیدارهی گهرمیان ،ههناردهكردنی راگیراوه، وتهبێژی ئیدارهی گهرمیانیش دهڵێت "بههۆی حاڵهتی نایاساییهوه بڕیاری راگرتنی درا". بهپێ���ی زانیارییهكانی ئاوێنه لهئێس���تادا نزیك هی 50بهنزینخانه كاری ئاودیوكردنی ئ���هو پاش���ماوهی نهوت���ه رهش دهك���هن ك���ه لهپاڵێوگ���هكان بهره���هم دێ���تو سهرچاوهیهك لهو بهنزینخانانهوه ،ئهوهی نهش���اردهوه كه ئهوكارهی ئهوان دهیكهن نایاس���اییه ،چونكه لهوهزارهتی س���امانه سروشتییهكانهوه گرێبهستێك ههیه تهنها لهگهڵ ئ���هو كۆمپانیایانهی كه نهوتی خاو لهههرێمی كوردس���تانهوه رهوانهی دهرهوه دهكهن ،وهك كۆمپانیای قهیوان كه نزیكه لهیهكێتیو عێراق وایل كه نزیكه لهپارتی، تهنها ئ���هو كۆمپانیایانه لهزاڵگهكان كۆدو ژمارهی���ان ههیهو بۆیان ههیه پاش���ماوهی ئهو نهوته خ���اوه رهوانهی دهرهوه بكهن. ئهو وتی "زیاتر لهساڵێكه حكومهت چاوی لهئێمه داخستووهو رێگهی لێ نهگرتووین، ئێمه ل���هدهرهوهی ئهو كۆمپانیایانهوه ئهو كاره دهكهین ،بهاڵم پێشتر پێیان دهوتین ئهگهر ئهو پاش���ماوهی نهوته لهدهرهوهی ههرێمهوه بهێنن ئاس���اییه ،كهچی ئێستا
چەند تەنکەرە نەوتیەک لەکاتی گواستنەوەی نەوتدا بۆ دەرەوەی هەرێمی کوردستان ئهوكارهی ئهوان دهیكهن نهوتی رهش نییه، لێیان قهدهغه كردووین". ئهو س���هرچاوهیه باس���ی لهوهشكرد ئهو بهڵكو پاشماوهی نهوتی رهشه ،كه (ئهی پاش���ماوهیه لهخواروی عێراقهوه بهقاچاخ ڤی ئاڕو فالوین���ی) پێدهوترێتو لهعێراقدا بۆیان دههێنرێتو ئهوانیش رهوانهی ئێرانی ناتوانرێ���ت س���وودی لێببینرێت ،ئهو وتی دهك���هنو لهئێرانیش���هوه ههناردهی چهند "فڕێیدهدهن یاخ���ود دهیدهنه كارگهكانی قیر ،ب���هاڵم لهواڵتانیت���ر كارگهی تایبهت واڵتێكیتر دهكرێت. یهكێك لهو كهسانهی كه تهنها كار لهسهر بهخۆی ههیهو دهتوان���ن بهكاری بهێنن". گواس���تنهوهی ئ���هو پاش���ماوهیه دهكات س���هعید باس ل���هوهش دهكات كه ئهگهر ئهوهی رهتكردهوه كه ئاس���ایش رێگرییان پاش���ماوهی ئهو نهوته ،لهڕێگهی ئهوانهوه بۆ دروس���ت بكات ،بهڵك���و وهك ئهو وتی نهبرێت���ه دهرهوه ،ئهوا تانكهرێكی به یهك "پۆلیسو مرور رێگه نادهن ،واتا ئیدارهی ملی���ۆن دیناریش كهس نایكڕێت .ئهو وتی "ئێمه پرس���یارمان كردووه كه ئهو نهوته گهرمیان بڕیاری راگرتنی داوه". یهكێكیت���ر لهو كهس���انهی كه تهنها كاری س���وودی نییه ،بۆچی رێگ���هی لێدهگرن، گواستنهوهی ئهو پاشماوهیهو رێكخستنی دهڵێ���ن یاس���ای تایب���هت ب���ه حكومهت هێنانو رهوانهكردنی دهكات بهناوی سهعید ههی���هو دهبێت ئێوه لهوهزارهتی س���امانه محهمهد ،جهختی لهسهر ئهوه كردهوه كه سروشتییهكانهوه نوسراو بهێنن كه ئهگهر
ی 50بهنزینخان ه نزیكه ئهم كارهیان كردوهو رۆژان ه زیاتر له70 تانكهر لهم سنورهوه رهوان ه كراوه لهخواروی عێراقهوه ئهو پاشماوهی نهوت ه بهێن���ن بۆتان ههبێت رهوان���هی دهرهوهی بك���هنو وهزارهتیش بهو كاره رازی نییه". ئهو بازرگانهی گواس���تنهوهی پاش���ماوه نهوتییهكه وتیشی "باشه بۆچی ههمان ئهو پاشماوهیه بهتانكهر لهقوشتهپهوه رهوانهی ههولێ���رو لهكهركوك���هوه ب���ۆ چهمچهماڵ دههێنرێ���تو دواتر چهن���د كۆمپانیایهكی وهكو عێراق وایلو قهیوان رهوانهی دهرهوه دهكرێت ،كهچی تهنها لهسنوری كفرییهوه قهدهغهكراوه". بهپێی زانیارییهكان���ی ئاوێنه نزیكهی 50 بهنزینخان���ه ئهم كارهیان ك���ردوهو رۆژانه زیاتر له 70تانكهر لهم س���نورهوه رهوانه ك���راوه ،ب���هاڵم لهئێس���تادا ههم���وو ئهو كهسانهی ئهو ئیشهیان كردوه بێكاربوون،
ههر ئهو كهسانه ،بۆ دوو جاریش ناڕهزاییان دهربڕیوهو رێگای سهرهكییان داخستوه. یهكێك لهو خ���اوهن بهنزینخانانه ئاماژهی بهوهك���رد ،كه ناوچهكهی���ان هیچ كارێكی بازرگان���ی گرنگی تێدا نیی���ه" ،تهنها ئهو بهنزینخانان���هو كاری ن���هوت نهبێت ،كه س���وودیان بۆ زۆربهی چێشتخانهو فیتهرو پهنچهرچیو ب���ازاڕی ش���ارهكه ههبووه، ئهویشیان بهو دهرده بردووه". خاوهنی یهكێك ل���هو بهنزینخانانه بهناوی ناس���یح حهس���هن دهڵێ���ت "لهئی���دارهی گهرمی���ان پێیان وتین ئ���هو كارهی ئێوه نایاس���اییه ،كهچ���ی گازو بهنزینیش ههر لهخوارووی عێراقهوه بهقاچاخ دههێنرێتو رهوانهی س���لێمانی دهكرێ���ت بۆچی ئهوه نایاسایی نییه؟" .ئهو خاوهن بهنزینخانهیه
وتیش���ی "چاوهڕێ���ی وهاڵم���ی ئی���داره ی گهرمیانین رێگهمان ب���ۆ بكهنهوه ئهگهرنا ئهوا ههڵوێستی ترمان دهبێت". خاوهنی یهكێكی ت���ر لهو بهنزینخانانه كه نهیویست ناوی باڵوبكرێتهوه ،ئاماژه بهوه كردو وتی "ئهو كارهی ئێمه نایاسایه یاخود نهوتهكهی حهسیرهو قادركهرهمو بیرهكانی دیكهی كوردس���تان كه یهكێت���یو پارتی ئاودیودهكهنو ك���هس نازانێت داهاتهكهی بۆ كوێ دهڕوات". ش���ۆفێری تانكهرێكی���ش نیگهرانه لهوهی كه بێكاركهوتوونو دهڵێت "نزیكهی ههزار كهس لهخاوهنی تانكهرهو س���هدان كهس كاری ش���ۆفێری دهكهنو دهی���ان خێزان بژێوییان لهسهر ئهم كارهیه ،بۆیه داواكارین وهزارهتی سامانه سروش���تییهكان بیرێك لهو خهڵكه بكهن���هوه" .هاوكات وتهبێژی ئیدارهی گهرمیان ،یادگار عهلی بۆ ئاوێنه روونیك���ردهوهو وتی "ئێم���ه لیژنهیهكمان پێكهێن���او دوای مانگێ���ك بهدواداچوون بۆمان دهركهوت ههندێك حاڵهتی نایاسایی ههبووه كه پێچهوانهی ئهو گرێبهسته بووه كه وهزارهتی سامانه سروشتییهكان لهگهڵ ئهو كۆمپانیایانهدا ههیبووه ،بۆیه ئیدارهی گهرمیان بڕیاری راگرتنیدا". س���هبارهت ب���ه راگرتن���ی یهكجارهك���ی ههناردهكردن���ی ئهو پاش���ماوه نهوتییه، وتهبێژهك���هی ئی���دارهی گهرمی���ان وتی "نوسراومان ئاڕاستهی وهزارهت كردووه كه میكانیزمێكی تر بدۆزرێتهوه بۆ ئهوهی ئهو خهڵكهی كارو بژێویان لهسهر ئهو كارهیه لهچوارچێوهی یاس���ادا بتوانن سوودی لێ ببینن".
خوێندن
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
xwenden.awene@gmail.com
بهندیخانهكه هی چاكسازییه ،كهچی خوێندنگای تێدا نییه "ئهگهر بهگهنجی بمخوێندایه ئێستا ئاوهها نهدهكهوتم ه زیندان" ئا :عیسا خدر لهبهرێوهبهرایهتی چاكسازیی گهوران لهههولێر 54 ،خوێندكار ههیه ،بهاڵم تائێستا بینایان نییه، داوادهكهن وهزارهتی پهروهرده بهشێوهیهكی فهرمی قوتابخانهیهكیان بۆ بكاتهوه ،مامۆستایهكیش دهڵێت "خوێندكارهكانی نێو چاكسازی گرنگی زیاتر بهخوێندن دهدهن ،لهچاو خوێندكارانی دهرهوه". م����اوهی چ����وار س����اڵهپرۆس����هی لهخوێن����دن بهردهوامب����وون لهبهڕێوهبهرایهتی چاكس����ازی گهوران ههی����ه ،لهسهرهتاش����دا تهنه����ا س����ێ خوێندكاریان ههبووه ،بهاڵم خوێندكاری پۆلی 12ی ئامادهیی ههبووهو لهكاتی تاقیكردنهوهكان بردویانن بۆ هۆڵهكانی تاقیكردنهوه .ش .ب كه تهمهنی 35 س����اڵه ،وهك خۆی ئاماژهی پێدهكات یهكێك لههۆڵهكانی خوێندن لهچاكسازیی لهس����اڵی 1994ب����هدواوه لهخوێندن دابڕاوهو بهه����ۆی نهبونیو ههژارییهوه وازم لهخوێندن هێناوه ،چونكه وانهكانم نهیتوانیوه پۆلی نۆی����هم تهواو بكات ،بهالوه زۆر قورس بوو ،ئهوكاتیش بڕوام دواتریش بههۆی كێشهیهكهوه گیراوهو وههابوو ههر كاسپییهك ههبێت بیكهم ب����ۆ ماوهیهك����ی زۆر حوك����م دراوهو تهنها بۆ ئ����هوهی لهقوتابخانه رزگارم ئێس����تا لهزینداندا وێ����ڕای تهواوكردنی ببێ����ت" ،ب����هاڵم ئهگهر ههم����وو دنیام تهواوكردن����ی پۆل����ی 9لهپۆل����ی 10پ����ێ بدهن ،بۆ ئ����هوهی واز لهخوێندن دهخوێنێ����تو دهڵێ����ت "ههرچهنده 5بێن����م ،واز لهخوێندن ناهێن����م" .ئهو ساڵم ماوه بۆ تهواوكردنی حوكمهكهم ،دوو خوێندكاره باس����یان لهوهكرد كه بهاڵم بهدڵنیایی لهپاش ئازادبوونیش����م ئی����دارهی بهرێوهبهرایهتی چاكس����ازی ههر دهخوێنم چونكه ئهگهر لهخوێندن گهوران ،زۆر هاوكارییان دهكهن ،بهاڵم بهردهوام بوومایه نهدهكهوتمه زیندان" .لهگهڵ ئهوهشدا وتیان "داوا لهوهزارهتی ئهو خوێندكاره ب����ه پێكهنینهوه وتی پهروهرده دهكهین كه بینایهك بۆ ئهو "ل����هم وهرزدا كۆنم����رهم 82.4بووه ،بهرێوهبهرایهتی����ه دروس����ت بكات ،بۆ ب����هاڵم ههوڵی زیات����رم داوه بۆ ئهوهی ئهوهی ببێته قوتابخانهیهكی فهرمی". م .ئهی����وب ق����ادر ،مامۆس����تایه نمرهكهم بهرزتر بكهم����هوه" .یهكێكی ت����ر لهخوێندكارهكان ن����اوی أ .م ـ هو لهئامادهی����ی زێ����وهری ك����وڕانو تهمهنی 38س����اڵهو لهپۆل����ی نۆیهم لهبهرێوهبهرایهتی چاكسازی گهوران ـ دهخوێنێت .ئ����هم پیاوه بهپێكهنینهوه یش ،وانهی بی����ركاری بهخوێندكارانی دهڵێ����ت "كاتێ����ك منداڵهكان����م دێنه پۆل����ی ( )10 ،9 ،8 ،7دهڵێت����هوه سهردانم ،زۆر باس����ی وانهكانم لهگهڵ وهك مامۆس����تایهكی تایبهت����ی ،ئ����هو دهك����هنو دڵیان زۆر بهوه خۆش����ه كه مامۆس����تایه رونیك����ردهوه "زۆرینهی بهم تهمهن����هوه بومهتهوه قوتابی" .أ .خوێندكارهكان ئ����ارهزووی خوێندنیان م ،باسی لهوهشكرد "زیاتر له 14ساڵه ههی����ه ،چونكه به باش����ی بای����هخ به
مامۆستا چاودێرهكان ناوێرن ئوتومبیل ببهن بۆ بهردهم هۆڵهكان.. ی ی پهروهردهوه ئهنجام سیاحهته بهناو ی مهریوان حیلم دهدهن ،حكوم���هت فهقیر نییه؟ بهاڵم س���ااڵنه گرفتی تاقیكردنهوهكان زیاترو ك ه بێته سهر مافی مامۆستا حكومهت ی ئاوه رهش��� ه دههێنێتهوهو بودجه بهش ی ل���هدوای گۆڕین زۆرت���ر دهبن ،كهچ ی وهزارهت���ی پهروهرده ی ن���اكات؟ تاكه كابین���ه ل���هدوای كابین���هو گۆڕین��� ی ناوخۆو وهزیرو بهڕێوهبهره گشتیهكان ،تابێت دهبێت ه پاش���كۆی وهزارهت��� ی لێتان دهپرسم ئاس���تهنگهكان زیات���ر دهب���ن .وهكو پێشمهرگه؟ بهڕاشكاو ی ێ ئهگهر مامۆس���تایهك یان بهڕێوهبهر ی ههند پێش���بینی دهك���را گۆڕین��� ی پهروهردهیی بهیهكێكی تر هۆڵێك خوێندكارێك لهقۆپیهدا بگرێت بهرپرس��� ی ی���ان ههر گرفتێكی تر دروس���ت بێت، ئ���هوا گرفت كهمت���ر دهبێتهوه ،كهچ ی مامۆس���تایان ی دواتر ئهگهر س���هیاره بهداخ���هوه وا دهرنهچ���وو ،لهههموو ی ی داغ���ان بكرێ���ن ،ك���ێ لهحكومهت��� س���هیرتر ئهوهی��� ه ك��� ه ئێس���تا كات ی ههرێمی كوردس���تان به مامۆس���تایان ی بهرپرس���ێك تاقیكردنهوهكانه ،كهچ ی دهڵێت كهرت���ان بهچهند؟ (ئا ئهڵێن: پهروهردهیی بهمهبهس���تی بهجێهێنان ی ئهڵێن ئهگهر مامۆس���تا بویتای ه وایان ی ئاینی(عهمره) كوردس���تان ئهركێك جێهێشتووه ،من الریم لهئهركه ئاینیهك ه لێنهدهكردی���ت) برام ئهمان��� ه خۆیان ی چونك ه پ���هروهردهی غهشو تهزویرن، نیه ،بهاڵم بۆ لهئێستادا؟ ئێوه الیخۆ بهدوای هۆكارو كێشهو چارهسهرهكاندا دهبێت ئهم وهاڵم ه حازر بهدهستهشیان بڕۆن ،كهچی ئهڕۆن بۆ شوێنێكی تر؟! لهال ههبێت. ی من لهدهیان مامۆس���تاو بهڕێوهبهر ی ی لهههورازه بۆچ برام ئێستا ئیش روو ی تاقیكردنهوهكانم بیس���تووهو هۆڵ��� سهرهولێژی ئهكهی؟ ێ زهحم���هت نهبێ���ت وا وتویانه ئێمه س���هیاره نابهین ه بهردهم ئ���هر ی خوێندنگهو لهدوورو لهبهردهم ماڵێكدا ی 12ی ئامادهی��� تاقیكردنهوهكان��� ی ی دهیوهستێنین؟ كوان لهكوێن رێبهران دهستپێدهكات ،كهس پرسیاری ئهوه ێ ئ���هو ههموو سیس���تمی نوێ؟ ئهمه تاقیكردنهوهی ه ك���ردووه ههموو س���اڵ ی چاڵدێرانه؟ ب���ۆ نایهن ی ی���ان ش���هڕ مامۆستاو بهڕێوهبهرو یاریدهدهره چ ئهكهن لهناو دیوان���ی پهروهردهكاندا؟ هۆڵێك���ی تاقیكردن���هوه لهبهڕێوهبهرو ی چاودێرێك وهربگرن؟ ێ كهس لههۆكار مهبهستم ئهوهی ه ئهر گوناح���ی ئ���هو ههموو خوێن���دكاره ی كۆڵیوهت���هوه ئ���هم ههم���وو ئ���هوه مامۆس���تایه بۆچ���ی داوای بهخش���ین دهرهكیان ه چیه بۆنمون ه لهچهمچهماڵو ی نهك���ردن) لهچاودێ���ریو دهربهندیخ���انو ..هت���د ،دههێنرێن ه (یهعن��� ی ێ مهعلوم ی دهكهن سلێمانی بۆ تاقیكردنهوه؟ ئ ی هۆڵو یاریدهدهر بهڕێوهبهر ی ی حكومهتو وهزارهت ی تاقیكردنهوهكاندا؟ راست ه جهنابتان ه یهعن لهمهڵبهند ی بهكالۆریا ب���ه حهماڵی ژێر پ���هروهرده الوازن لهقهزاو ناحیهكانداو چاودێ���ر ی كۆنترۆڵیان نی���ه ،دهفهرموون پردهكهو شێخهاڵ ناكرێتو ههر دهبێت توانا ی ی راگهیاندن ئهم ه ههواڵێك ی كهناڵهكان مامۆستا بیكات ،ئێ برایان بۆچی دڵ ی ی مهوهس���تنو باڵو ی ناكهن كهئهرك ه قورسهك ه گرنگهو لهس���هر ئهوان ه راز ێ بكهن���هوه ،ئهگهر درۆش بوو وهكو زانا دهگرن ه ئهستۆ؟ رازی كردن چیه؟ ئهر ی خێرو بێرو س���هفهرو نهخنكێنرێم ،خۆم ئهخنكێنم! بۆچ���ی ههرچ
گهورانی ههولێر دهنو ههس����ت دهك����هم وان����هكان ده لهخوێندكاران����ی دهرهوه جیاوازترن". ئهو مامۆس����تایه به نیگهرانیهوه وتی "جێ����گای داخ����ه تائێس����تا وهزارهتی پهروهرده بهپێی پێویس����ت مامۆستای بۆ دابین نهكردون" .وتیشی "پێویسته بۆ ههم����وو وانهكان مامۆس����تایان بۆ دابین بكرێتو باڵهخانهیهكی تایبهتیان بۆ دروست بكرێت" .لهبارهی جیاوازی تهمهنی خوێندكارهكانیش ،م .ئهیوب وتی "تهمهنهكان جیاوازن ،بهاڵم زیاتر گرنگی ب����ه وان����هكان دهدهن ،چونكه خۆش����یان دهیانهوێت ش����تێك ههبێت خۆیان پێ س����هرقاڵ بكهنو ههس����ت دهكهن دهرفهتێك ههیه بۆ ئهوهی كه لهبهندیخانه دهرچون بڕوانامه بهدهست بهێنن" .سهرپهرشتیاری خوێندكارانی چاكسازی گهوران ،توێژهر زریان عهزیز، ئاماژه بهوهدهكات لهمساڵی خوێندندا 54خوێندكاری����ان ههیه ك����ه 12یان ی 12ئامادهیینو بۆ ههر وانهیهكی پۆل قورس����یش مامۆس����تای تایبهتیان بۆ هێناون لهسهر حسابی بهڕێوهبهرایهتی
فۆتۆ :عیسا
چاكسازی گهوران .ئهو توێژهره وتیشی "داوامان لهوهزارهتی پهروهرده كردوه قوتابخانهیهك����ی فهرمیمان بۆ بكهنهوه بۆ ئهوهی بتوانن میالكمان بۆ بنێرنو مامۆستای وهزارهتی پهروهرده بێن وانه بڵێنهوه" .ئهو وتیشی "توانیومانه لهنێو بهڕێوهبهرایهتی هۆڵێكیان بۆ تهرخان بكهی����ن لهكات����ی تاقیكردنهوهكاندا". زریان ،ئام����اژهی بۆ ئهوهش����كرد كه خوێندكاری ماس����تهرو زانكۆیان ههیهو بهبێ گرفت لهكات����ی تاقیكردنهوهكان دهیانبهن بۆ ئهوهی تاقیكردنهوه ئهنجام بدهن ،خوێندكار ههبووه "لهبهندیخانه دهس����تی بهخوێن����دن ك����ردوهو دوای ئازادبونیش بهردهوام بووهو ئێس����تاش لهزانكۆیه" .ه����اوكات لهگهڵ خوێندنی كوڕانو گ����هورهكان لهبهڕێوهبهرایهتی چاكس����ازیی نهوجهوان����انو ژن����ان ژمارهیهك خوێندكاری نهوجهوان ههن كه لهقوتابخانهی روناكی خێرا ،لهنێو بهرێوهبهرایهتیهكه دهخوێننو تا پۆلی 6ی بنهڕهتیی����ان ههی����هو لهپاش ئهو قۆناغهش هیچ خوێندكارێك نهیتوانیوه
كاتێك منداڵهكانم دێنه سهردانم، زۆر باسی وانهكانم لهگهڵ كهنو دڵیان ده خۆشه وه زۆر به وه كه بهم تهمهنه بومهتهوه قوتابی درێژه بدات بهخوێن����دن .یاریدهدهری بهڕێوهبهری خوێندنی خێرای گهورانیش ئهوهی رونكردهوه كه هیچ خوێندكارێكی كچیان نییهو گش����ت خوێن����دكارهكان كوڕن "چونكه رهنگ����ه كچهكان زیاتر حهز لهوهبكهن پیش����هیهك فێر ببن". نهبوونی خوێن����دكاری كچ لهكاتێكدایه ك���� ه لهك����ۆی 29ئافرهت����ی بهندكراو، نزیك����هی 20بهندكراویان حوكمدراون، بهاڵم هیچ یهكێك لهو ژنانه ناخوێنن. لهالیهن خۆشیهوه بهرپرسی بهشی ژنان لهبهڕێوهبهرایهتیهك����ه توێژهر ،تاڤگه فهیزوڵ��ڵ�ا ،هۆكارهك����هی دهگێڕێتهوه بۆ گهورهی����ی تهمهنی حوكمدراوهكانو كهمی ژمارهیانو دهڵێت "هیچ یهكێك لهوان����هی ئێس����تا حوكم����دراون پێش گیرانی����ان خوێندكار نهبوون بۆ ئهوهی ئێستا درێژه بهخوێندن بدهن" .تاڤگه، وتیش����ی "قوتابخانهی تایبهتیان نییه، بهاڵم ئێستا یهكێك لهبهندیهكان بۆته مامۆستایانو ئهوانهی حهز بهخوێندن بكهن دهتوانن بخوێننو ههموو شتێكیان بۆ دابین كراوه".
پرسیارهكانی بهكالۆر ی پێچهوانه ی سیستمو رێنمای ی بوو م .والی ئهحمهد* ههمیشه وهزارهتو بهڕێوهبهرێتییهكانی پهروهردهو سهرپهرشتیاران جهخت لهوه دهكهنهوه كه دهبێت ههموو الیهنهكانی سیس���تمی نوێ���ی خوێن���دن جێبهجێ بكرێت بهتایبهت تهوهرهی پهیوهس���ت بهتاقیكردنهوهكان ،بهاڵم لهم رۆژانهی پێشودا كه تاقیكردنهوهی 12ی ئامادهیی دهستیپێكرد چهندین پێشێلكاریی لهم سیس���تمهدا ك���را لهالیهن كێش���هوه؟ بێگومان خودی وهزارهت���ی پهروهرده، كه من لێرهدا ههندێك تێبینی لهس���هر پرسیارهكانی وانهی زیندهوهرزانی پۆلی 12ئاماژه پێ دهكهم: 1ـ بهپێی سیس���تهمی نوێی خوێندن لهئینتهرنێتهوه ی 12ئامادهیی نابیت ئهوهنده بایهخ بهدانانی پێناس���ه هۆڵێكی تاقیكردنهوه (زاراوه) بدرێ���ت لهتاقیكردنهوهكاندا، 4ـ بونی ههڵه لهپرس���یارهكاندا كه بهداخهوه لهپرس���یارهكانی ئهمس���اڵدا بهڕاستی جێگهی داخه كه نهدهبوو ئهم ( 2011ـ )2012بهناوێك���ی دیك���هوه ههاڵنه تێپهڕبوونایه. هاتب���ووه لهپرس���یاری یهكهم���دا لقی 5ـ دانانی نمرهی پرس���یارهكان هیچ ئهلف ،دهڵێت مهبهست لهمانه چییه؟ هاوس���هنگییهكی پێ���وه دی���ار نهبوو، ئهمهش بۆخۆی ههر زاراوهیه. پرس���یارهكان نمرهی نی���وی تێدهكهوت 2ـ یهكێ���ك لهمهرجهكان���ی دانان���ی كه بهڕاس���تی ئهمهش جێگهی داخه ،بۆ پرس���یار ئهوهی���ه كه دهبێت گش���تگیر نمونه 8بۆشایی 12نمرهی بۆ دانرابوو، بێ���تو زۆرجاری���ش سهرپهرش���تیاران پرس���یار دهكهم ئهگ���هر خوێندكارێك جهغ���ت لهم خاڵه دهكهن���هوه ،كهچی 5بۆش���ایی وهاڵم دای���هوه چۆن حهقی بهداخهوه پرس���یارهكانی ئهمساڵ هیچ ئهو خوێن���دكاره دادهنرێ���ت .لهچهند گش���تگیرییهكی پێ���وه دی���ار نهبووه، پرسیارێكی دیكهشدا نمرهی نیو دووباره بونمون���ه بهن���د ههیه (س���فر) نمرهی بووهت���هوه .لهكۆتاییدا دهلێم بهداخهوه تێ���دا هاتووهت���هوه ،جگ���ه لهم���هش تائیس���تاش خهڵكانێ���ك دادهنرێ���ن بۆ لهدابهش���كردنی پرس���یارهكان بهسهر پرسیار دانان لهسهر بنهمای ناسراویو كهرتو بهندهكانی دیكهدا هیچ الیهنێكی گش���تگیری پێوه دیار نیه ،ئهگهر ئهم ئهوهی تێبینیم كردووه لهپرسیارهكانی نزیكی لهكهس���انی بهرپرسهوه كههیچ پرسیارانه كهسانێكی وهك ئێمه دایبنایه ئهمس���اڵدا ئهم الیهنه فهراموش كراوه ،لهماناكانی پرسیار دانان نازاننو نازانن ئهوا لهالیهن سهرپهرشتیارانهوه توشی واته بایهخ بهوه نهدراوه پرس���یارهكان سیستهمی نوێی خوێندن یانی چی؟ بۆ رهخنهیهك���ی زۆر دهبوینهوهو لهنمرهی بهس���وك پاش���ان ناوهند ،پاشان گران ئهوهی لهس���هر ئهو سیس���تهمه نوێیه دهست پێ بكات ،پرسیارهكان بهتێكهڵی پرسیار دابنێن. ههڵسهنگاندنهكانیان دهشكاندین. •مامۆستای زیندهزانی لهئامادهیی 3ـ لهدانان���ی پرس���یاردا دهبێ���ت دانراوه ،كه ئهمهش خوێندكار تووش���ی شههید م .بهختیار رهچاوی ئاستهكانی پرسیاردانان بكرێت ،شۆك دهكات.
بهندی كتێبهك ه ههیه هیچی تێدا نههاتوهتهوهو بۆ 12بۆشایی تهنها 8نمره دانراوه
تهختهرهش
9
ههرجارهو کهسێک دهینوسێت
قهیران ی خوێندنو شهپۆل ی بهجیهانیبوون عومهر عهلی محهمهد* ی خوێندن ی ناوهندهكان ئهگهر سهیر بكهی����ن لهكوردس����تاندا ،رۆژ بهڕۆژ ی دی����اردهی نامۆی����ی وهك الدان���� ی رهوش����تیو توندوتیژیو بهكارهێنان مادده هۆش����بهرهكان لهزیادبووندان. ی ئهنجام ئهگهر توێژینهوهیهكی زانست ێ بدهین دهبینی����ن زۆر دیاردهی نو ی سهریان ههڵداوه كه ئهمان ه لهسااڵن ی پێش����ووتردا نهب����وون .كران����هوه ی كوردستان بهرووی جیهانو بهجیهان ی زۆربهی دیاردهكان وایكردووه بوون كه قوتابیانو گهنجانی كوردستانیش ی تێكهڵبوونیاندا ب ه كۆمهڵگ ه لهئهنجام جیهانی����ه نوێی����هكان بكهوێت����ه ژێر ی نوێی تهكنۆلۆژی، ی شۆڕش كاریگهر بهتایبهتی����ش لهب����واری راگهیاندنو لهكهناڵ ه فهزایی����هكانو ئینتهرنێتو زۆر هۆكاری تری بینراوو بیس����تراو، لهكاتێك����دا كه قوتابیان����ی كورد ب ه ی جیهانیدا ی نوێ���� رووی كولتورێك���� دهكرێن����هوه ،بهاڵم لهههم����ان كاتدا ی لۆكاڵی چاكسازیو لهسهر ئاس����ت گۆڕانكاریهكان زۆر هێواشنو لهئاست ئ����هو گۆڕانكاریه خێرایانهدا نین ك ه لهئاس����تی جیهاندا روویان����داوه ،به ی پهروهردهو ی لهبوار تایبهتی ئهوه ی فێركردندا رویان داوه ،لهئاستی جۆر ی پرۆگرامهكانو ش����ێوازو نهخش����ه ی ی خوێندنو بهكار هێنان ناوهندهكان ئامێ����ره تهكنهلۆژیی���� ه نوێیهكاندا، قوتابی لهالی ئێمه بهردهوام ههست ی بهنامۆ بوون دهكات ل����هو جیهانه ی ی ئهوه كه تێیدا دهژی ب���� ه تایبهت ی ههیه ب���� ه خوێندنێك ك ه پهیوهند ئهمڕۆ لهكوردس����تان ههیهو ئهوهش ی دهرهوهدا ههیه ،ئهم كه لهواڵتان���� نامۆب����وونو جیاوازی���� ه قوواڵنه وای لێدهكات كه پشت لهخوێندن بكاتو ی ههنگاو بنێتو به ئاراستهیهكی سلب روو لهدیوه سلبیهكهی بهجیهانیبون بكات ،گهنج به سروش����تی خۆی ك ه ب����هردهوام ح����هزی لهبهدواداچوونو ی ههیه .زۆرتر نوێگهریو چاولێكهری دهكهوێته ژێر پاڵنهرهكانی غهریزهوه. بهپێچهوان����هی مرۆڤی پێگهیش����توو ی عهقاڵنیهتدا كه زیاتر لهژێر س����ایه كارهكانی دهبات بهڕێوه. رێنماییك����ردنو لهبهرئ����هوه ی ئاراس����تهكردنی قوتابی����ان ئهرك���� ی ی دهزگا بهرپرس����هكان سهرش����ان ی سهرپهرشتیاریی ه پهروهردهو یهكهكان ی ك ه به پالنو بهرنامهیهكی زانس����ت ی تهمهنو گهشهو كه رهچاوی ئاس����ت حهزو ویس����تهكانی قوتابیان بكات. ههتا لهم رێگایهوه قوتابیان ئاش����نا ی ی پهروهردهی بكات به سیس����تمێك كه تیایدا هۆشیاری پێویست بدرێت ی به قوتابیان ههتا ب���� ه چاو كراوهی مامهڵ ه لهگ����هڵ دی����ارده نوێیهكان بك هنو هۆكاره تهكنۆلۆژی ه نوێیهكان ب����ه ئاراس����تهیهكی ئیجاب����ی بهكار بهێنێنن ،نهك بكهونه ژێر ئاراس����ت ه ی گهوره سلبیهكانو دواجاریش گرفت بۆ ناوهندهكانی خوێندنو پهروهردهو خێزانهكان دروست بكهن. ی پرۆگرامێكی پ����هروهردهی بوون���� ی ی شوناس���� مهدهن����ی كه ههڵقواڵو لۆكاڵ����یو نهتهوهییو نیش����تمانیو ی ئاینی بێ����ت پێویس����تیهكی گرنگ ئ����هم قۆناغهی����ه ،چونك����ه ناكرێت نهوهی ن����وێ بهبێ هی����چ بهرنامهو ی پرۆگرامێك بدهیت ه دهس����ت قهدهر به جیهانیبوونو كولتوره جیهانیهكهو ی لهئهو رێگهیهش����هوه چهندان سلوك نام����ۆ بگوازیت����هوه ب����ۆ كۆمهڵگه، چونك ه ئهگهر گهنجان بهو ئاراس����ت ه بڕۆن ئ����هوا دواج����ار مانای����هك بۆ فهلسهفهی پهروهردهو تایبهتمهندی ه ی ئایینیو كولتوری����هكانو شوناس���� نیش����تمانیو نهتهوهیی نامێنێتهوهو ی ناوهندهكانی خوێندنی����ش لهجیات ی ببن ب ه ناوهندی هۆش����یاریو ئهوه گهش����هپێدانو پێش����كهوتن دهبن���� ه ی رهوش����تیو ناوهندێ����ك ب����ۆ الدان ی گهنج ب����ه كۆمهڵێك س����هرقاڵبوون بههای بازاڕیو بێ كهڵك. ی *سهرپهرشتیاری پهروهردهی
10
کۆمهاڵیهتی
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
کۆمهاڵیهتی
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
ئەنفالو گرفتی گەڕان بەدوای شوناسی قوربانیاندا
ی مندااڵن: ی مافهكان ی بوار پسپۆڕێك
لهكوردستاندا مامهڵهی خراپ بهرامبهر مندااڵن لهڕووی جهستهییو سێكسیهوه لهئاستێكی بهرزدایه ئا :ئاوێنه
ژنێکی پاشماوهی ئهنفال د .چۆمان ههردی ل���ە٢٨ی مایس���دا بین���ەری ھێنانەوەی روفات���ی ٧٣٠قوربانی ئەنفال بووین کە لەپارێزگای دیوانیە لە ٣گۆڕی بەکۆمەڵدا نێژراب���وون .جارێک���ی تری���ش بووینە بینەری گریانو الواندنەوەو خۆئازاردانی دەربازب���ووان لەکاتی مەراس���یمەکەدا. دەبێت لەخۆمان بپرس���ین ئ���ەم خەمە بێکۆتاییە بۆ؟ ئەم تاسەبارییە تا کەی؟ ئایا بۆچی ئەم زامە ههر دەڕواتو ساڕێژ نابێت؛ ههر دەڕواتو ههموو ساڵێک خۆی تازەدەکاتەوەو شاش���ەی تەلەفزیۆنەکان پڕدەکات لەھاوارو گریانی خۆی؟ پێش ئەوەی وەاڵمی ئەم پرس���یارانە بدەمەوە دەمەوێت لەسەر فلیمێک راوەستم کە باس لەپێویستی دەربازبووان دەکات بەکۆتاییهاتنی زامەکان (.)closure کۆلن فارڵ لەفلیمی Triageکە لەساڵی ٢٠٠٩دا بەرهەمهاتووە ،رۆڵی وێنەگرێکی جەن���گ دەبینێ���ت کە پاش س���ااڵنێک لەوێنەگرتن���ی کوش���تارەکان ،لەوان���ە کوردس���تانیش ،تووشی نەخۆشی ترۆما ( )traumaدەبێ���ت .لەکاتی گفتوگۆ لەگ���ەڵ دکتۆرێکی دەروونی پس���پۆڕدا، وێنەگرەکە چیرۆکێک دەگێڕێتەوە کە بۆ ئەم باس���ەی ئێمە جێگەی تێڕامانە .ئەو دەگێڕێتەوە کاتێك لەئەفریقا س���ەرقاڵی وێنەگرتن���ی ئێسکوپروس���کی قوربانیان بوو ،ژنێ���ک دێتو وێن���ەی منداڵەکانی پیش���ان دەدات .ژنەک���ە بەھێم���ا داوا لەوێنەگرەکە دەکات کە لەناو کەللەسەرە کەڵەکەکراوەکاندا کەللەسەری منداڵەکانی بدۆزێتەوە .وێنەگرەکە سەرەتا بۆ چەند چرکەس���اتێک دەحەپەس���ێتو پاش���ان وێنەک���ەی لێوەردەگرێتو دوو س���ەری بچکۆل���ە هەڵدەگرێتو دەیداتە دەس���ت ژنەکە .ژنەک���ە هەردوو کەللەس���ەرەکە دەخاتە داوێنی کراس���ەکەیەوەو دواجار پێ���ش ئ���ەوەی ب���ڕوات بەسوپاس���ەوە ئاوڕی ب���ۆ دەداتەوە .وێنەگرەکە لەکاتی گێڕانەوەی ئەم چیرۆکەدا دەگریو دەڵێت کە ئەو کەللەسەری هەڵەی داوە بەژنەکە. دکتۆرەک���ەی لەوەاڵم���دا پێیدەڵێ���ت: ”پێ���ت وانەبێت ئەو ژن���ە نەیدەزانی کە تۆ کەللەس���ەری کەس���انی ترت پێداوەو دەیزان���ی کە ت���ۆ ناتوان���ی منداڵەکانی بدۆزیت���ەوە ،بەاڵم ئەو پێویس���تی بەوە بوو کە یەکێک دوو کەللەس���ەری بداتێو ئەمیش بەهی منداڵەکانی قبووڵ بکاتو لەگۆڕدا بیاننێژێ���ت“ .دیارە گرنگی ئەم دۆخ���ە تەنه���ا دۆزین���ەوەی قوربانییان نییە بۆ بەخش���ینی ئارامیی دەروونیی، بەڵک���و لەههمانکاتیش���دا گرنگییەکەی بریتییە لەوەی کە کەسوکاری قوربانییان بزانن پرس���ە لەس���ەر چ گۆڕێکو بۆ کێ دەگێڕن. بەواتایەکی تر دەربازبووان پێویستیان بەوەی���ە ک���ە کۆتای���ی بەچاوەڕوان���یو گەڕانەکانیان بێننو چیتر بەدوای تەرمی ئازیزەکانیان���دا نەگەڕێ���ن ،چونک���ە تا تەرمی کەس���وکاریان دەست نەکەوێتەوە لەڕووی س���ایکۆلۆژیەوە ناتوانن دڵنیابن لەمەرگی ئەوانو بەپرۆس���ەی تاسەباریدا تێپ���ەڕنو س���ەرەنجام برینەکانی���ان
فۆتۆ :شوان محهمهد ساڕێژبێت .بۆیە پێویستە کە قوربانیانی گ���ۆڕە بەکۆمەڵ���ەکان لەڕێ���ی DNA یەوە بناس���رێنەوە تا خزموکەسەکانیان بتوان���ن دڵنیاب���ن لەدەستنیش���انکردنی قوربانییەکانی���انو لەگ���ۆڕی تایب���ەت بەخۆیاندا بەڕێزەوە بیاننێژنو سەردانیان بکەن. بەب���ڕوای م���ن ھۆکاری س���ەرەکیی تەواونەبوونی زامی ئەنفال ،گۆڕونبوونی قوربانیەکانە کە دەبێتە ھۆی کۆتایینەهاتن بەزامەکان .لەکاتی کۆکردنەوەی داتادا بۆ لێکۆڵینەوەکەم (س .ع ).کە ٨ئەندامی خێزانەک���ەی لەئەنفالدا بوونەتە قوربانی باس���ی گرنگی ههبوونی گۆڕی کرد .ئەو وت���ی :گەر گۆڕێکت ههب���ێ دڵنیا دەبی لەوەی کە نەماون ،بەاڵم ئێمە ھێشتاش ھیوامان ههیە .بەواتایەکی تر دڵنیابوون لەمەرگی قوربانیان بەدۆزینەوەو ناشتنی روفاتەکانی���ان زۆر گرنگە تا دەربازبووان بتوانن ئەو مەرگە قبووڵبکەن ،پرس���ەی کۆتایی بۆ ئازیزەکانیان دانێنو سەرەنجام وردە وردە ،وەک ههر مەرگێکی تر ،لەم دۆخی تاس���ەباریە دەرباز ب���ن .ئەوەی لێرە ئێمە دەیبینی���ن دۆخێکی نائارامی بەردەوام���ە کە تیایدا دەربازبووان رۆژانە لەنێوان ھیواو بێهیواییدا جۆالنەدەکەن. (ت.ع).ش باس���ی لەوەک���رد ک���ە ههرجارێک دەبیس���تێت منداڵێک لەکاتی ئەنفالدا لەالیەن خێزانێکەوە داڵدە دراوە، ھی���وای ئەوەی ال دروس���تدەبێت کە ئەو منداڵ���ە براکەی ئەو بێ���ت ،ههر جارێک دەڵێن کچێک لەکوەیت ،سعودیەو بەشە عەرەبەکانی عێ���راق دۆزراوەتەوە ھیوای ئەوەی ههیە کە خوش���کەکەی ئەو بێت. زۆر ژنی تر باسیان لەوە کرد کە دەزانن ههبوونی ھیوا بێمانایە ،بەاڵم ھێش���تاش ههندێجار گەر یەکێ���ک ئێوارانی درەنگ لەدەرگا بدات ،بۆ چەند س���اتێک ھیوای ئەوەیان ال دروس���ت دەبێ���ت کە رەنگە ئەمە ئازیزەکەیان بێتو بەموعجیزەیەک نەجاتی بووبێتو س���ەرەنجام بگەڕێتەوە باوەشیان. لەالیەک���ی ترەوە ھێنانەوەی ناوبەناوی روفات���ی بێشوناس���ی قوربانی���ان، بەپێچەوان���ەی ھیواکانیان���ەوە ،ئ���ەو ترس���ەیان ال دروس���تدەکات کە رەنگە ئەم���ە ئازیزەکەی ئەوان بێ���تو ههموو جارێکیش بۆ ماوەیەک تاس���ەبار دەبنو ش���یوەن دەگێڕن ،گەرچی بێشوناسیی قوربانی���ەکان وردە وردە رێگ���ە بەھیوا دەدات تا دروستبێتەوە. ژنێک���ی ت���ر پێیوتم کە ئ���ەو خۆزگە بەدەربازبووان���ی ههڵەبج���ە دەخوازێت، چونک���ە ھی���چ نەبێت ئەوان جەس���تەی کەس���وکاریان دۆزیوەت���ەوەو دەتوان���ن س���ەردانی گۆڕەکانیان بک���ەن .نەبوونی گۆڕ واتە نادڵنیایی ،ئەمەش رێگە بەھیوا دەدات ت���ا چەکەرە بکات .ئەم ھیوایەش رێگرە لەبەردەم کۆتاییهاتنی پرۆس���ەی تاس���ەباریدا( .جودی���س ھێرم���ەن)ی س���ایکۆلۆج باس لەوە دەکات کە کاتێک دەربازبوو ناتوانێت بەپرۆسەی تاسەباریدا تێپەڕێت ئەمە بەمانای ئەوەیە ناشتوانێت تێیپەڕێنێ���تو ترۆماک���ە بەزیندووی���ی دەمێنێت���ەوە .ئ���ەو بیرماندێنێت���ەوە
کە تەنه���ا رێگەی���ەک ب���ۆ دەربازبوون لەتاس���ەباریی ئەوەیە کە لەدەس���تدانی کەس���ەکە قبووڵبکەین ،قبووڵیبکەین کە ھیچ شتێک ناتوانێت ئەم دۆخە بگۆڕێتو ھیچ ش���تێکیش ناتوانێت قەرەبووی ئەم لەدەس���تدانەمان بۆ بکاتەوەو سەرەنجام ئ���ەو ههس���تانە پرۆس���ێس بکەین کە پەیوەندییان بەم لەدەستچوونەوە ههیە. ئەو دەڵێت :تاس���ەباریی تەنها رێگەیەکە بۆ داننان بەو لەدەستچوونەدا. گ���ەر ب���ەراوردی ئ���ەم بارودۆخ���ەی دەربازبووانی ئەنفال بکەین بەبارودۆخی دەربازبووان���ی جێنۆس���ایدی بۆس���نە شتەکانمان ال روونتر دەبێتەوە .بەبۆنەی ئ���ەوەوە ک���ە کوش���تارەکەی ١٩٩٥ی بۆس���نە لەالیەن دادگای نێودەوڵەتییەوە بەجینۆساید ناسرا هەموو قوربانیەکان، ک���ە ژمارەی���ان ٩0٠٠- 8000کەس بوو، لەڕێگ���ەی DNAی���ەوە ناس���رانەوەو درانەوە بەخێزانەکانی خۆیان .نەک هەر ئەمە ،بەڵکو لەبەرئەوەی کە قوربانیەکان کەرتوپەرت کرابوونو هەر پارچەیەکیان کەوتب���ووە گۆڕێک���ەوە هەم���وو پارچە ئێسقانەکان تێستکرابوون تا سەرجەمی جەستەکە بدۆزرێتەوە .لەساڵی ٢٠٠٧داو لەکات���ی س���اڵیادی جینۆس���ایدەکەدا
ههر جارێک دەڵێن کچێک لەکوەیت، سعودیەو بەشە عەرەبەکانی عێراق دۆزراوەتەوە ھیوای ئەوەی ههیە کە خوشکەکەی ئەو بێت کاتێک بەش���داریم لەکۆنفرانسی زانایانی جینۆس���ایددا کرد ش���ایەتحاڵی ناشتنی روفات���ی ٤٦٥قوربان���ی ب���ووم .لەناو ئەمان���ەدا تابووتێ���ک هەبوو ک���ە تەنها ح���ەوزی قوربانیەک���ی تێداب���وو .پاش نائومێدب���وون لەوەی بەش���ەکانی تری جەس���تەی قوربانیەکە لەگۆڕە جیاکاندا بدۆزن���ەوە س���ەرەنجام هاوس���ەرەکەی بڕیاری دابوو کە بینێژێتو چیتر چاوەڕێ نەکات. ئهمڕۆ دەبێت لەخۆمان بپرسین :ئایا بۆچ����ی ناکرێت قوربانیان����ی ئەنفالیش لەڕێ����گای دەستنیش����انکردنی DNA یان����ەوە بناس����رێنەوەو یەکەیەکەی����ان بەڕێزەوە بدرێنەوە دەس����ت کەسوکارە چاوەڕوانەکانی����ان؟ بێگوم����ان هۆکاری س����ەرەکیی بەکارنەھێنانی ئەم میتۆدە بۆ دۆزینەوەی شوناس����ی راستەقینەی
11
قوربانیی����ان ،تێچوونی زۆری ئەم جۆرە تاقیکردنەوەیە ،بەتایبەت گەر ژمارەی قوربانی����ان لەبەرچاوبگری����ن ،ب����ەاڵم ئەمە لەهەرێمێک����ی دەوڵەمەندی وەک کوردستاندا کێشەیەکی ئەوتۆ نەدەبوو گەر ئیرادهی سیاس����یو خواستی ئەوە هەبوایە کە هەم رێز لەقوربانیان بنرێتو لەو سڕینەوەیە رزگاربکرێن کە دەوڵەتی عێ����راق لەڕێگەی کوش����تنو ناش����تنی بەکۆمەڵەوە بەسەریاندا سەپاندیو هەم رێز بۆ ئ����ازارو چاوەڕوانی دەربازبووان دابن����رێ ک����ە ناتوان����ن ئارامبگرن گەر کەس����وکارەکانیان بەخاک نەس����پێرن. بێگومان دەکرا بەش����ێک لەو س����امانە گەورەی����ەی ک����ە لەگەندەڵی����یو خراپ ئیدارەکردنی ناوچەکەدا بەهەدەردەچێ بۆ ئەم مەبەس����تە گرنگە بەکاربهێنرایە تا هەم دەربازبووانو هەم س����ەرجەمی کۆمەڵگ����ە بیانتوانیای����ە ل����ەم دۆخی دڵەڕاوکێو تاس����ەباریی ههمیش����ەییە دەربازبن. هۆکاری دووهەمی تەواونەبوونی ئەم زام���ە بێگومان چەمکی جێندەرە .گەر وردبڕوانین ،زۆربەی ئەوانەی کە شیوەن دەک���ەنو دەگری���نو دەالوێننەوە ژنن. ژنیش لەکۆمەڵگەدا چاوەڕێی لێدەکرێ وەفادار بێت بەرامب���ەر بەمردووەکانو بەڕەحمو خەمهەڵگر بێت .ئێمە دەزانین کە دەربازبووانی پیاو ،گەرچی کەمیش بووبن ،هەرزوو ژنیان هێنایەوەو ژیانی نوێیان دروس���تکرد بێئەوەی کۆمەڵگا سەرزەنش���تیان ب���کات .بەپێچەوانەوە زۆرجار پاس���اویان ب���ۆ دەھێنرێتەوەو دەگوترێ���ت :ئ���ەی چی بک���ەن ،پیاو پێویس���تی بەیەکێکە خزمەتی بکات! کەچ���ی لەبەرامب���ەر ئ���ەوەدا ژنەکان ن���ە مافی ئەوەیان هەی���ە کە ژیانێکی نوێ دروس���تبکەن (گەر بیکەن ئەوە بەبێوەف���ا لەقەڵ���ەم دەدرێ���ن)و ن���ە خۆش���یان ئەو مافە بەخۆیان دەدەن. ژنان لەزۆرب���ەی کۆمەڵگاکانی جیهاندا چاوەڕوانیەکانی کۆمەڵگای پیاوس���االر هەرس���دەکەنو بەناوەکی���ی دەک���ەن ()internaliseو دەبێت بە بەشێک لەکاراکت���ەرو س���یاکۆلۆژیایان ،ه���ەر بۆیە ه���ەم کۆمەڵگا چاوەڕێی ئەوەیان لێدەکات کە بەردەوامیی بەم پرس���ەیە ب���دەنو بەگەرم���ی بیهێڵن���ەوەو هەم خۆشیان ئەو چاوەڕوانییەیان لەخۆیان هەیە .هەر خودی ئەو کۆمەڵگایەش کە ئ���ەم چاوەڕوانییەیان لێدەکات زۆرجار لێیان وەڕز دەبێتو پێیاندەڵێت :ئەرێ نەبڕایەوە؟ ئەم شیوەنە تا کەی؟ بەم ش���ێوەیە جارێکیتری���ش دەربازبووان دەکەون���ە نێ���وان دوو بەرداش���ەوە، لەالی���ەک چاوەڕوانیی���ان لێدەکرێ���ت بگرینو لەالیەکی تریشەوە چاوەڕوانی بێدەنگبوونی���ان لێدەکرێ���ت .ئەمەش ه���ەروەک بارودۆخ���ە س���ایکۆلۆژییە لەجۆالنەیەک���ی نائارامەکەی���ان بەردەوام���دا دەیانهێڵێت���ەوە لەنێوان هیواو بێهیواییدا ،لەنێوان تاسەبارییو تێپەڕاندنی تاس���ەدا .ئەمانەش هەموو ئەوەن���دەی تر ب���اری دەروونیو ژیانی ئەوان پەشێو دەکەن.
ژیانی مندااڵنی خۆشبهختو مندااڵنی بهدبهخت ئا:سارا ،رهوا زۆرێ���ك لهمن���دااڵن رۆژان��� ه خۆرهتاوی ناوبازاڕ دهیانس���وتێنێت، ت���ا ئێوارهیهك���ی درهنگ س���هرقاڵی كاركردن���نو بێئاگان ل���هوهی رۆژێك ههیه جهژنی جیهانی مندااڵنهو ههموو خهونو خولیایهكی���ان ،پهیداكردنی رۆژانهیهكی زیاتره ،تا جهژناو جهژن سهردانی شاری یاری پێبكهن ،بهاڵم چهندان منداڵی خۆش���بهخت رۆژانه ش���وێنی یاری مندااڵن كه لهناو مۆڵ بازاره تایبهتهكاندا پڕدهكهنو خهونی جۆراو جۆر بهژیانێكی ئاس���وودهوه دهبینن. ئاس���ۆ رهزای تهم���هن 12س���اڵ، لهگهڵ ئاوابونی خ���ۆردا ،ئهو نهعله الس���تیكانهی س���هر عهرهبانهك���هی باوكی كۆدهكردهوه ،كه لهبهیانیهوه ههتاو س���وتاندبونی .ئهو تهنها چهند رۆژێكه پش���وی هاوینهی دهس���تی پێك���ردووه ،ب���هاڵم بۆ س���اتێكیش ماندوێت���ی نهحهس���اوهتهوهو بهرهو بازاره جهنجاڵهكهی س���لێمانی راپێچ بووه ،منداڵێك���ی رهنگ زهردی الواز كه ههموو خۆش���یهكانی پشوویهكی هاوین���ه لهه���اوار كردن ب���ۆ كڕینی
جوتێ���ك نهعل لهب���هردهم مزگهوتی گ���هوره دهبینێتهوهو هیچ خولیایهك ی نیه ،جگهلهوهی ئێواران باوكی ههزار یان دوههزار دیناری بداته دهس���تو ئهوی���ش كۆیبكاتهوه ،تا جهژن بێتو پێی بچێته شاری یاری. محهم���هد س���یامهندیش بهههمان ش���ێوهی ئاس���ۆ بهدیار عهرهبانه پڕ گوێزهكهی باوكی���هوه ههڵكوڕمابوو، ل���هو ئێوارهی���هدا ئاواتهخ���واز بوو باوكی چهند كیلۆیهك گوێزی زیاتری فرۆش���تبێت تابتوانێت میوهی جۆراو جۆریان بۆ بكڕێ���ت .محهمهد لهگهڵ خۆرههاڵتندا ماڵبهجێدههێڵێت ،لهبهر خۆرههت���اوی مزگهوتی گهورهدا لهناو ئهوههراو قس���انهی كه گ���هورهكان دهیڵێن كاردهكات ،تا باوكی ههفتانه 15ههزاری بداته دهس���تیو ئهویش الی دایك���ی كۆیبكات���هوهو بۆئهوهی جلوبهرگی هاوینهی پێبكڕیت. ئ���هم مندااڵنه ن���هك ناتوانن بچنه ش���اری ی���اری بهڵك���و زۆر بێئاگان لهوهی تهنها رۆژێكیش ههبێت بهناوی رۆژی جیهانی مندااڵن���هوه .محهمهد ل���هو بارهیهوه وتی" م���ن نازانم كهی جهژنی مندااڵنه ،بهدرێژای ئهم دوانزه س���اڵهی تهمهنم كهس پێی نهوتووم
جهژنی مندااڵن ههیه ،گهر ههش���بێت ب���ۆ من چیه!؟ م���ن تهنانهت ناتوانم بچم���ه خولێكی فێربونی فهرهنس���ی یان ئینگلیزی ،ی���ان ههرگیز ناتوانم گیتارێ���ك بكڕمو الی مامۆس���تایهك ی بم ،خۆ حكومهتیش بیر فێری ژهنین لهئێمه ناكاتهوه ،تهنها چهند كارێكی بۆ منداڵه ههتیوهكان كردووه" ئهم مندااڵنه هێنده ش���هرمنن ،كه بهههموو ش���تێكی نوێ نامۆنو لێی دهترسن ،تهنانهت وێنه گرتنێكیش، ههر ل���هو ئێ���واره جهنجاڵ���هدا ،كه تهنه���ا دوو رۆژ بوو بهس���هر جهژنی مندااڵندا تێپهریبوو ،منداڵێكی شهش حهوت س���ااڵنه كارتۆن���ه بهتاڵهكانی كۆدهكردهوهو ههر ئهوهندهی ویستمان وێنهی بگرین ،شهرمنانه دهستی گرت بهچاویهوه راكردنێكی مندااڵنهو چهند ههنگاوێك لێمان دوركهوتهوه ،دواتر زۆر خهمناكهنهو بهدهنگێكی نزم لێی پرسین "بۆ وێنهم دهگرن؟". رهنگه ههندێ���ك لهمنداڵهكان زۆر خۆش���بهختبن كه لهگ���هڵ باوكیاندا كاردهك���هن ،چونك���ه الیهن���ی كهم ههس���ت بهمتمانه دهكهنو دهس���ت درێژیان ناكرێته سهر ،بهاڵم چهندین منداڵی تر رۆژانه روبهڕوی سوكایهتی
پێكردنو قس���هی ناش���رین دهبنهوه لهالیهن گهورهكان���هوه ،محهمهد لهو بارهیهوه وت���ی " ئهوانهی ئوتۆمبێلی مۆدێل بهرزیان پێیهو كاتێك بهالماندا تێدهپهڕن ،گ���هر ئێمه بهدهنگی بهرز هاوار بۆ فرۆشتنی كااڵكانمان بكهین یان بهئهس���تهم عهرهبانهكهمان بهر تایهی ئۆتۆمبێلهكانیان بكهوێت ههزار قسهی ناشرینمان پێدهڵێن" .بهشێكی ت���ری مندااڵن بهتهنه���ا لهبازاڕهكاندا كاردهك��� هنو دهبن بهبۆیاخچی یاخود كلێنكس فرۆشو بنێشت فرۆش ههر رێبوارێ���ك بهالیاندا گ���وزهر دهكات، پهالماری دهدهنو لێ���ی دهپاڕینهوه تابنێش���تیهكیان لێبكڕێت ،ئیبراهیم مهحم���ودی تهمهن 12س���اڵ بهقاته تراكس���وده رهش���هكهیو لێوه وشك ههڵهاتوهك���هی بهردهم���ی لێگرتینو داوای كرد پاكهتێك بنێشتی لێبكڕین، ب���ۆ ئهوێك كه نهچۆت���ه قوتابخانهو لهماڵیك���ی قهرهباڵغی 12كهس���یداو لهژێر خێمهدا دهژی كڕینی ئهتاریهكی 30ه���هزاری بۆت���ه خهونوخولیایی، ئ���هم مندااڵنه ههرگیز وهك مندااڵنیی تر فهنتازیایان نی���هو خهون نابینن، چونكه ههم���وو بیریان الی ئهوه رۆژ بهرۆژ پارهكانیان كۆ بكهنهوهو بیدهنه
ئهوشتهی كه حهزیان لێیهتی. بهپێچهوان���هی ئ���هم منداڵ��� ه ئیش���كهرانه ،لهمۆڵێكی فینكی ئهم ش���ارهدا كه پ���ڕه لهی���اری تایبهت بهمندااڵن ،النۆ كورێكی 12س���اڵهو لهواڵتی سوید دهژی ،بۆ گهشتكردن گهراوهتهوه كوردستانو تیشێرتێكی س���پی لهبهرداب���وو ،بهپێچهوانهی هاوتهمهنهكهی���هوه (ئیبراهی���م) كه خ���هون ب���هوهوه دهبینێ���ت ببیت���ه ش���اگردی چێش���تخانه ،ئ���هو خهون ب���هوهوه دهبینێت ببێته مامۆس���تاو یاریزانی تۆپی پێ ،دهربارهی شوێنی یاریكردن لهواڵتی س���وید بهبهراورد بهكوردس���تان پێیوتی���ن ك���ه لهوێ ش���وێنی یاریكردنهكان زۆرو گهورهن بهاڵم ئهمانهی ئێره بچوكن. نهۆ لهگهڵ النۆی ئامۆزایدا هاتبوو كه لهقۆناغی یهكهمی بنهرهتیهو خهونی ئهوی���ش ئهوهبوو ببێت بهپزیش���ك، لهوهاڵمی پرسیاریكدا كه ئایا ئهو زۆر س���هردانی ئهو جێگایانه دهكات ئهو خۆش���حااڵنه زهردهخهنهیهك دهكاتو دهڵێ���ت "ههركاتێ���ك پێمخۆش���بوو بهباوكم دهڵیم بمبات بۆ ئهم جیگایهنه، ئهویش دڵم ناش���كێنێتودهمهێنێت، منیش بۆخۆم لێره یاری دهكهم".
دوو منداڵ جارێك ب ه سۆنده لێیان دهدرێتو جارێكیش دهستیان داخ دهكرێت باوكی منداڵهكان :خێزانهكهمو خاڵیان وایان لهمنداڵهكانم كردووه ئا :ئیحسان مهال فوئاد دوو منداڵی تهمهن حهوتو ههشت سااڵن دهبنه قوربانی نێوان ژنو مێردێكی لێكجیابووهوه ،به وتهی باوكی منداڵهكان لهو كاتهی لهگهڵ خێزانهكهیدا جیابووهتهوه ئهمه بۆ دووهم جاره بهسۆندهو داخكردن منداڵهكانی فهالقه دهكرێن ،بۆیه داوا دهكات دادگا ئهو مندااڵنهی لهدایكی بۆ وهربگرێتهوه. باوك����ی ئهو دوو منداڵه كه پیش����هی مامۆستایهو دانیشتووی قهزای كفرییه، نزیك����هی دوو س����اڵه لهخێزانهك����هی جیابووهتهوه ،به گریانهوه لهگوزهرانی منداڵهكانی دوا "پ����اش ئهوهی له2010 لهخێزانهك����هم جیابوومهوه ،س����هرهتا نزیك هی 10مانگ ههردوو منداڵهكه الی
دایك����ی بوون ،پاش ئ����هوهی دهركهوت بڕوانامهكهی س����اختهیه رۆش����تهوه بۆ ماڵی براك����هی لهبهغ����داو منداڵهكانی الی من بهجێهێش����ت تاوهك����و دهوامی قوتابخانه تهواو بوو ،پاش تهواوبوونی قوتابخان����ه دایكی ههردووكیانی بردهوه بۆ الی خۆی لهبهغدا". كهنع����ان فهری����د باوك����ی ه����هردوو منداڵهكه ب����ه ناوهكانی ئهحمهد تهمهن
7ساڵو شڤان تهمهن 8ساڵ ،سكااڵ ی ك����ردووه كه منداڵ����هكان لهخێزانهكهی وهربگرێتهوه ،چونكه خێزانی پێشووی نهخۆش����ی دهروونی ههمیشهیی ههیه، بۆی����ه ئهمه ب����ۆ دووهم جاره س����زای توندی����ان دهداتو وت����ی "جارێك خاڵی منداڵهكان����م به س����ۆنده لهكوڕهكهمی دابوو جێی ش����هش سۆنده به گیانیهوه بوو ،پاشا بردم بۆ نهخۆشخانهو سكااڵم تۆماركرد ،ب����هاڵم وابزانم دادوهر بانگی كردبوون سوودی نهبوو". ئهو مامۆستایه بهغهمبارییهوه باسی س����اتهوهختی داخكردنهكهی����ان دهكات "ئهم ج����ارهش دایكی دهس����تی چهپی ههردووكیان����ی لهیهك ش����وێنهوه داخ كردووه ،ئیتر رۆیش����تم بۆ مافی مرۆڤو پارێزهرهكهشم لێ ئاگادار كردهوه ،بۆیه دهڵێم ئهگهر ناتوانن بهخێویان بكهن بۆ
ئهم جارهش دایكی دهستی چهپی ههردووكیانی لهیهك شوێنهوه داخ كردووه
ی پسپۆڕێكی بواری پاراستن مافهكانی مندااڵن لهكوردستاندا ئاماژه بۆ ئهوه دهكات ك ه ی لهبهرئهوهی رێككهوتننامه ی كۆمهڵهی نهتهوه مافی منداڵ یهكگرتووهكان ئهولهویهتی نیی ه ی ی حكومهت لهبهرنامهو سیاسهت ههرێمدا ،ههر بۆیه قهبارهی ی خراپ بهرامبهر منداڵ مامهڵه ی ی جهستهییو دهروون لهڕوو سێكسیو پشتگوێخستنهوه لهئاستێكی بهرزدایه. لهچاوپێكهوتنێك����ی تایب����هت ی لهگهڵ رۆژنامهی ئاوێنه ،پس����پۆڕ ی ب����واری مافهكان����ی من����داڵ ،عهل ئیبراهیم ب����اس ل����هوه دهكات ك ه لهسااڵنی رابردووهوه تا ئێستا هیچ روپێوییهك یان ههڵس����هنگاندنێك نهك����راوه ب����ۆ دهستنیش����انكردنی ئاس����تی قهب����ارهی توندوتی����ژی بهرامبهر من����داڵو دهڵێت "ناتوانین ئهو بهراورده بكهینو بزانین ئاستی توندوتیژی كهمیكردوو ه یان زیادی كردووه ،بهاڵم بهگشتی لهبهرئهوهی جێبهجێكردن����ی رێككهوتننام����هی مافهكانی من����داڵ ئهولهویهتی نیی ه لهبهرنامهو سیاس����هتی حكومهتدا، حكومهتی����ش كارێك����ی بهرچاوی نهكردووه بۆ گۆڕینی تهش����ریعاتو یاس����ا ناوخۆییهكانی ب����ۆ ئهوهی مافهكان����ی منداڵ جێبهجێ بكرێت، بۆیه پێشێلكردنی مافهكانی منداڵ لهههڵكشاندایه". ی س����هبارهت ب����هو پرۆژهی����ه ی ئامادهك����راوه لهالی����هن وهزارهت كاروب����اری كۆمهاڵیهتیی����هوه لهمهڕ ی پاراستنی مافهكانی مندااڵن ،عهل ئیبراهی����م دهڵێت "لهڕاس����تیدا ئهو پرۆژه یاس����ایه لهبههای مافهكانی من����داڵ كهمدهكات����هوه ،چونك���� ه رێككهوتننام����هی مافهكانی منداڵ بۆ خ����ۆی یاس����ایهو بهدهگمهنترین ناودهبرێ����ت رێككهوتننام����هش لهبهرئهوهی زۆرترین واڵت لهجیهاندا مۆری ئهو رێككهوتننامهیهی كردووه ب ه حكومهتی ههرێمیشهوه ،چونك ه حكومهتی عێراقی روخاو لهس����اڵی 1994دا مۆری ئهو رێككهوتننامهیهی كردووه". ی ناوب����راو ك ه 18س����اڵه لهبوار ی منداڵ����دا پاراس����تنی مافهكان���� ی كاردهكات ،پێیوای���� ه وهزارهت���� ی كۆمهاڵیهت����ی تهنه����ا كاروب����ار لهیهك حاڵهتدا ئهتوانێت یاسایهك دابنێ����ت ئهویش ئهو یاس����ایه ك ه زۆر لهڕێكهوتننام����هی مافهكان����ی منداڵ پێش����كهوتوتر بێتو دهڵێت "لهالیهكی ترهوه ههر واڵتێك مۆری ئ����هو رێككهوتننامهی����هی كرد یان ئینزمامی بۆ كرد پێویس����ت ناكات لهش����ێوهی رێكهوتننامهدا كۆمهڵ ه یاسایهكی تر دابنرێت به پێچهوانهوه ئهبێت یاساو تهشریعاته كۆنهكانی بگۆڕێ����تو پ����هرهی پێبدرێت ،بۆ ئهوهی ئ����هو رێككهوتننامهیه بخات ه بواری جێبهجێكردنهوه لهبهرئهوهی مافهكانی منداڵ راس����پارده نییه، یاسایه".
نامدهن����هوه ،ئهگهر ماڵ����ی خێزانهكهم كێشهیان لهگهڵ مندا ههیه بۆچی سزای منداڵهكانم دهدهن". كهنعان گلهیی ئهوهش دهكات كه لهو ساتهی جیابووهتهوه لهگهڵ خێزانهكهیدا دوو ج����ار منداڵهكانی بینیوه" ،لهكاتی جیابوونهوهمان����هوه تائێس����تا دوو جار منداڵهكانی هێناوه بیانبینمو بینیومن، جگه لهوهش س����اڵێك لێره به كوردی خوێندوویانهو پاش����ان بردوونی ئێستا ب����ه عهرهبی دهخوێن����ن لهبهغدا ،ئهمه كێشهیهكی گهورهیه ،بۆیه من دهمهوێت دادگا یارمهتیدهرم بێت بۆ وهرگرتنهوهی منداڵهكانم". ش����ایهنی باسه جگه لهوێنهی شوێنی س����زاو داخكردنهكهیان ،س����ێ گرتهی یهكێ����ك لهه����هره دیارتری����ن ی ڤیدیۆیی س����زادانی ئ����هو مندااڵنه الی پێش����ێلكاریهكان بهرامب����هر ماف ئاوێنه پارێزراوه. منداڵ ك����ه رۆژان����ه بهدیدهكرێتو
لهمنداڵ����ی كۆرپ����هوهی تیای����ه تا مێردمن����داڵ ،مندااڵنی ن����او بازاڕو س����هر ش����هقامهكان كه ههندێكیان كاردهكهنو ههندێكی تریان س����واڵ دهكهن ،لهس����هر ههبوونی ئامارێك لهو بارهیهوه عهل����ی ئیبراهیم ك ه خۆی سهرپهرش����تیاری سێكتهری پاراس����تنی منداڵ����ه لهمنداڵپارێزی كوردستان لهسلێمانی ئاماژه بۆ ئهوه دهكات لهس����اڵی 2010منداڵپارێزی كوردستان روپێوییهكی ئهنجامدا بۆ دهستنیشانكردنی قهبارهی مندااڵنی ئیش����كهرو زانینی كاریگهریی ئهو پرۆگرامهی كه ماوهی س����ێ س����اڵ سهرقاڵی جێبهجێكردنی بوو لهناو ش����ارهكانی ههولێ����رو س����لێمانیو دهۆك-دا ،كه كۆی مندااڵنی ئیشكهر لهساڵی 2007وه بۆ 2010به رێژهی %32كهمیكردبوو". ئهم پس����پۆڕ ه باس لهوه دهكات ل����هدوای 2010هوه منداڵپارێ����زی كوردستان ئهو پرۆگرامهی راگرتو به ش����ێوهیهكی فهرمی پێشنیاری كرد ب����ۆ وهزارهت����ی كاروكاروباری
دیاردهی مندااڵنی ئیشكهر لهبهرئهوهی كاری بۆ ناكرێت ئهشێت زیادی بۆیه كردبێت ، پێویستی ب ه پرۆژهی درێژخایهن ههی ه بۆ سنوردارکردنی كۆمهاڵیهت����ی ،ب����ه ئامانجی دانانی سنورێك بۆ ئیشكردنی منداڵ ،بهاڵم وهزارهتی كاروكاروباری كۆمهاڵیهتی ئ����هو پرۆژان����هی لهپرۆگرامهك����هدا ههبوو جێبهجێی نهك����ردو دهڵێت "بهبۆچوون����ی م����ن ئهتوان����م بڵێم دی����اردهی مندااڵن����ی ئیش����كهر لهبهرئهوهی كاری بۆ ناكرێت ئهشێت زیادی كردبێ����ت ،چونكه دیاردهی مندااڵنی ئیش����كهر پێویس����تی ب ه پرۆژهی درێژخایهن ههیه بۆ ئهوهی سنورداری بكهیت". س����هبارهت ب����ه دزێوتری����ن ی پێش����ێلكاری بهرامب����هر مافهكان ی من����داڵ لهنێویش����یاندا دی����ارده ی بازرگانیكردن ب����ه منداڵهوه ،عهل ی ئیبراهیم ك����ه لهبهرئهوهی زۆربه ی كاتهكان����ی س����هرقاڵی پاراس����تن مندااڵن بووه لهس����هر شهقامهكانو بهعهلی سهرجاده ناوی دهركردووه، باس لهوه دهكات ئهو بازرگانییهی كه بهرچاو بێت لهكوردس����تاندا ئهو منداڵ ه كۆچهریانهن كه خێمهنشیننو لهالی����هن خێزانهكانیان����هوه رۆژان ه وهك كااڵی����هك ی����ان هۆكارێك����ی بهرههمهێنان ئهخرێنه بازاڕهوه بۆ پهیداكردنی پاره ،ئیتر ئهو پارهی ه لهڕێگهی س����واڵكردنهوه بێت ،یان لهالیهن كهسانی ترهوه ئیستغاللی
عهلی ئیبراهیم:
سهرپهرشتیاری سێكتهری پاراستنی منداڵ لهمنداڵپارێزی كوردستان ی ی پاراستن ماوهی 17ساڵه لهبوار مافهكان���ی منداڵ���دا لهمنداڵپارێ���زی كوردستان كاردهكات ،لهوانه: - 1مندااڵنی سهرجاده - 2مندااڵن���ی ئیش���كهر (ئ���هو مندااڵنهی لهژینگهی خێزانی بێبهشن) - 3مامهڵ���هی خ���راپ بهرانبهر ب ه منداڵ. - 4الدانی نهوجهوانان. - 5وهك راهێنهرێكی���ش لهب���واری مامهڵ���هی خراپو مافهكان���ی منداڵدا كاری كردووه.
سێكس����ی بكرێنو دهڵێت "ئهمهش بۆ خۆی پێش����ێلكارییهكی گهورهی ه بهرانب����هر بهو مندااڵن����ه دهكرێت، لهڕاستیش����دا ئێمه وهك منداڵپارێز زۆرج����ار ئ����هو پێش����ێلكاریانهمان دهستنیش����انكردووهو خستومانهت ه بهردهم الیهنه پهیوهندیدارهكان". ی دهربارهی رۆڵ����ی رێكخراوهكان ی كۆمهڵ����گای مهدهنی ك���� ه لهبوار پاراس����تنی مافهكان����ی مندااڵندا كاردهكهن ،ئهو پس����پۆڕه پێیوای ه رێكخ����راوهكان ناتوانن ببنه بهدیلی حكوم����هت ب����ۆ ئ����هو دیاردهی����هو دیاردهكان����ی تریشو دهڵێت "تهنها كاری رێكخ����راوهكان بههێزكردن����ی ههستی بهرپرسیارێتی بهرپرسانی منداڵ ه لهئاستی حكوم هتو خێزانو كۆمهڵگ����هدا ب����ۆ جێبهجێكردن����ی مافهكانی منداڵ ،ئهركی حكومهت ه لهڕێگهی یاس����اوه مافهكانی منداڵ بپارێزێت".
بازرگانییکردن ب ه ی كۆچهری و مندااڵن خێمهنشیننهکان ل ه کوردستاندا باوه لهالیهن خێزانهكانیانهوه رۆژان ه وهك كااڵیهك یان هۆكارێكی بهرههمهێنان ئهخرێن ه بازاڕهوه CMYK
10
کۆمهاڵیهتی
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
کۆمهاڵیهتی
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
ئەنفالو گرفتی گەڕان بەدوای شوناسی قوربانیاندا
ی مندااڵن: ی مافهكان ی بوار پسپۆڕێك
لهكوردستاندا مامهڵهی خراپ بهرامبهر مندااڵن لهڕووی جهستهییو سێكسیهوه لهئاستێكی بهرزدایه ئا :ئاوێنه
ژنێکی پاشماوهی ئهنفال د .چۆمان ههردی ل���ە٢٨ی مایس���دا بین���ەری ھێنانەوەی روفات���ی ٧٣٠قوربانی ئەنفال بووین کە لەپارێزگای دیوانیە لە ٣گۆڕی بەکۆمەڵدا نێژراب���وون .جارێک���ی تری���ش بووینە بینەری گریانو الواندنەوەو خۆئازاردانی دەربازب���ووان لەکاتی مەراس���یمەکەدا. دەبێت لەخۆمان بپرس���ین ئ���ەم خەمە بێکۆتاییە بۆ؟ ئەم تاسەبارییە تا کەی؟ ئایا بۆچی ئەم زامە ههر دەڕواتو ساڕێژ نابێت؛ ههر دەڕواتو ههموو ساڵێک خۆی تازەدەکاتەوەو شاش���ەی تەلەفزیۆنەکان پڕدەکات لەھاوارو گریانی خۆی؟ پێش ئەوەی وەاڵمی ئەم پرس���یارانە بدەمەوە دەمەوێت لەسەر فلیمێک راوەستم کە باس لەپێویستی دەربازبووان دەکات بەکۆتاییهاتنی زامەکان (.)closure کۆلن فارڵ لەفلیمی Triageکە لەساڵی ٢٠٠٩دا بەرهەمهاتووە ،رۆڵی وێنەگرێکی جەن���گ دەبینێ���ت کە پاش س���ااڵنێک لەوێنەگرتن���ی کوش���تارەکان ،لەوان���ە کوردس���تانیش ،تووشی نەخۆشی ترۆما ( )traumaدەبێ���ت .لەکاتی گفتوگۆ لەگ���ەڵ دکتۆرێکی دەروونی پس���پۆڕدا، وێنەگرەکە چیرۆکێک دەگێڕێتەوە کە بۆ ئەم باس���ەی ئێمە جێگەی تێڕامانە .ئەو دەگێڕێتەوە کاتێك لەئەفریقا س���ەرقاڵی وێنەگرتن���ی ئێسکوپروس���کی قوربانیان بوو ،ژنێ���ک دێتو وێن���ەی منداڵەکانی پیش���ان دەدات .ژنەک���ە بەھێم���ا داوا لەوێنەگرەکە دەکات کە لەناو کەللەسەرە کەڵەکەکراوەکاندا کەللەسەری منداڵەکانی بدۆزێتەوە .وێنەگرەکە سەرەتا بۆ چەند چرکەس���اتێک دەحەپەس���ێتو پاش���ان وێنەک���ەی لێوەردەگرێتو دوو س���ەری بچکۆل���ە هەڵدەگرێتو دەیداتە دەس���ت ژنەکە .ژنەک���ە هەردوو کەللەس���ەرەکە دەخاتە داوێنی کراس���ەکەیەوەو دواجار پێ���ش ئ���ەوەی ب���ڕوات بەسوپاس���ەوە ئاوڕی ب���ۆ دەداتەوە .وێنەگرەکە لەکاتی گێڕانەوەی ئەم چیرۆکەدا دەگریو دەڵێت کە ئەو کەللەسەری هەڵەی داوە بەژنەکە. دکتۆرەک���ەی لەوەاڵم���دا پێیدەڵێ���ت: ”پێ���ت وانەبێت ئەو ژن���ە نەیدەزانی کە تۆ کەللەس���ەری کەس���انی ترت پێداوەو دەیزان���ی کە ت���ۆ ناتوان���ی منداڵەکانی بدۆزیت���ەوە ،بەاڵم ئەو پێویس���تی بەوە بوو کە یەکێک دوو کەللەس���ەری بداتێو ئەمیش بەهی منداڵەکانی قبووڵ بکاتو لەگۆڕدا بیاننێژێ���ت“ .دیارە گرنگی ئەم دۆخ���ە تەنه���ا دۆزین���ەوەی قوربانییان نییە بۆ بەخش���ینی ئارامیی دەروونیی، بەڵک���و لەههمانکاتیش���دا گرنگییەکەی بریتییە لەوەی کە کەسوکاری قوربانییان بزانن پرس���ە لەس���ەر چ گۆڕێکو بۆ کێ دەگێڕن. بەواتایەکی تر دەربازبووان پێویستیان بەوەی���ە ک���ە کۆتای���ی بەچاوەڕوان���یو گەڕانەکانیان بێننو چیتر بەدوای تەرمی ئازیزەکانیان���دا نەگەڕێ���ن ،چونک���ە تا تەرمی کەس���وکاریان دەست نەکەوێتەوە لەڕووی س���ایکۆلۆژیەوە ناتوانن دڵنیابن لەمەرگی ئەوانو بەپرۆس���ەی تاسەباریدا تێپ���ەڕنو س���ەرەنجام برینەکانی���ان
فۆتۆ :شوان محهمهد ساڕێژبێت .بۆیە پێویستە کە قوربانیانی گ���ۆڕە بەکۆمەڵ���ەکان لەڕێ���ی DNA یەوە بناس���رێنەوە تا خزموکەسەکانیان بتوان���ن دڵنیاب���ن لەدەستنیش���انکردنی قوربانییەکانی���انو لەگ���ۆڕی تایب���ەت بەخۆیاندا بەڕێزەوە بیاننێژنو سەردانیان بکەن. بەب���ڕوای م���ن ھۆکاری س���ەرەکیی تەواونەبوونی زامی ئەنفال ،گۆڕونبوونی قوربانیەکانە کە دەبێتە ھۆی کۆتایینەهاتن بەزامەکان .لەکاتی کۆکردنەوەی داتادا بۆ لێکۆڵینەوەکەم (س .ع ).کە ٨ئەندامی خێزانەک���ەی لەئەنفالدا بوونەتە قوربانی باس���ی گرنگی ههبوونی گۆڕی کرد .ئەو وت���ی :گەر گۆڕێکت ههب���ێ دڵنیا دەبی لەوەی کە نەماون ،بەاڵم ئێمە ھێشتاش ھیوامان ههیە .بەواتایەکی تر دڵنیابوون لەمەرگی قوربانیان بەدۆزینەوەو ناشتنی روفاتەکانی���ان زۆر گرنگە تا دەربازبووان بتوانن ئەو مەرگە قبووڵبکەن ،پرس���ەی کۆتایی بۆ ئازیزەکانیان دانێنو سەرەنجام وردە وردە ،وەک ههر مەرگێکی تر ،لەم دۆخی تاس���ەباریە دەرباز ب���ن .ئەوەی لێرە ئێمە دەیبینی���ن دۆخێکی نائارامی بەردەوام���ە کە تیایدا دەربازبووان رۆژانە لەنێوان ھیواو بێهیواییدا جۆالنەدەکەن. (ت.ع).ش باس���ی لەوەک���رد ک���ە ههرجارێک دەبیس���تێت منداڵێک لەکاتی ئەنفالدا لەالیەن خێزانێکەوە داڵدە دراوە، ھی���وای ئەوەی ال دروس���تدەبێت کە ئەو منداڵ���ە براکەی ئەو بێ���ت ،ههر جارێک دەڵێن کچێک لەکوەیت ،سعودیەو بەشە عەرەبەکانی عێ���راق دۆزراوەتەوە ھیوای ئەوەی ههیە کە خوش���کەکەی ئەو بێت. زۆر ژنی تر باسیان لەوە کرد کە دەزانن ههبوونی ھیوا بێمانایە ،بەاڵم ھێش���تاش ههندێجار گەر یەکێ���ک ئێوارانی درەنگ لەدەرگا بدات ،بۆ چەند س���اتێک ھیوای ئەوەیان ال دروس���ت دەبێ���ت کە رەنگە ئەمە ئازیزەکەیان بێتو بەموعجیزەیەک نەجاتی بووبێتو س���ەرەنجام بگەڕێتەوە باوەشیان. لەالیەک���ی ترەوە ھێنانەوەی ناوبەناوی روفات���ی بێشوناس���ی قوربانی���ان، بەپێچەوان���ەی ھیواکانیان���ەوە ،ئ���ەو ترس���ەیان ال دروس���تدەکات کە رەنگە ئەم���ە ئازیزەکەی ئەوان بێ���تو ههموو جارێکیش بۆ ماوەیەک تاس���ەبار دەبنو ش���یوەن دەگێڕن ،گەرچی بێشوناسیی قوربانی���ەکان وردە وردە رێگ���ە بەھیوا دەدات تا دروستبێتەوە. ژنێک���ی ت���ر پێیوتم کە ئ���ەو خۆزگە بەدەربازبووان���ی ههڵەبج���ە دەخوازێت، چونک���ە ھی���چ نەبێت ئەوان جەس���تەی کەس���وکاریان دۆزیوەت���ەوەو دەتوان���ن س���ەردانی گۆڕەکانیان بک���ەن .نەبوونی گۆڕ واتە نادڵنیایی ،ئەمەش رێگە بەھیوا دەدات ت���ا چەکەرە بکات .ئەم ھیوایەش رێگرە لەبەردەم کۆتاییهاتنی پرۆس���ەی تاس���ەباریدا( .جودی���س ھێرم���ەن)ی س���ایکۆلۆج باس لەوە دەکات کە کاتێک دەربازبوو ناتوانێت بەپرۆسەی تاسەباریدا تێپەڕێت ئەمە بەمانای ئەوەیە ناشتوانێت تێیپەڕێنێ���تو ترۆماک���ە بەزیندووی���ی دەمێنێت���ەوە .ئ���ەو بیرماندێنێت���ەوە
کە تەنه���ا رێگەی���ەک ب���ۆ دەربازبوون لەتاس���ەباریی ئەوەیە کە لەدەس���تدانی کەس���ەکە قبووڵبکەین ،قبووڵیبکەین کە ھیچ شتێک ناتوانێت ئەم دۆخە بگۆڕێتو ھیچ ش���تێکیش ناتوانێت قەرەبووی ئەم لەدەس���تدانەمان بۆ بکاتەوەو سەرەنجام ئ���ەو ههس���تانە پرۆس���ێس بکەین کە پەیوەندییان بەم لەدەستچوونەوە ههیە. ئەو دەڵێت :تاس���ەباریی تەنها رێگەیەکە بۆ داننان بەو لەدەستچوونەدا. گ���ەر ب���ەراوردی ئ���ەم بارودۆخ���ەی دەربازبووانی ئەنفال بکەین بەبارودۆخی دەربازبووان���ی جێنۆس���ایدی بۆس���نە شتەکانمان ال روونتر دەبێتەوە .بەبۆنەی ئ���ەوەوە ک���ە کوش���تارەکەی ١٩٩٥ی بۆس���نە لەالیەن دادگای نێودەوڵەتییەوە بەجینۆساید ناسرا هەموو قوربانیەکان، ک���ە ژمارەی���ان ٩0٠٠- 8000کەس بوو، لەڕێگ���ەی DNAی���ەوە ناس���رانەوەو درانەوە بەخێزانەکانی خۆیان .نەک هەر ئەمە ،بەڵکو لەبەرئەوەی کە قوربانیەکان کەرتوپەرت کرابوونو هەر پارچەیەکیان کەوتب���ووە گۆڕێک���ەوە هەم���وو پارچە ئێسقانەکان تێستکرابوون تا سەرجەمی جەستەکە بدۆزرێتەوە .لەساڵی ٢٠٠٧داو لەکات���ی س���اڵیادی جینۆس���ایدەکەدا
ههر جارێک دەڵێن کچێک لەکوەیت، سعودیەو بەشە عەرەبەکانی عێراق دۆزراوەتەوە ھیوای ئەوەی ههیە کە خوشکەکەی ئەو بێت کاتێک بەش���داریم لەکۆنفرانسی زانایانی جینۆس���ایددا کرد ش���ایەتحاڵی ناشتنی روفات���ی ٤٦٥قوربان���ی ب���ووم .لەناو ئەمان���ەدا تابووتێ���ک هەبوو ک���ە تەنها ح���ەوزی قوربانیەک���ی تێداب���وو .پاش نائومێدب���وون لەوەی بەش���ەکانی تری جەس���تەی قوربانیەکە لەگۆڕە جیاکاندا بدۆزن���ەوە س���ەرەنجام هاوس���ەرەکەی بڕیاری دابوو کە بینێژێتو چیتر چاوەڕێ نەکات. ئهمڕۆ دەبێت لەخۆمان بپرسین :ئایا بۆچ����ی ناکرێت قوربانیان����ی ئەنفالیش لەڕێ����گای دەستنیش����انکردنی DNA یان����ەوە بناس����رێنەوەو یەکەیەکەی����ان بەڕێزەوە بدرێنەوە دەس����ت کەسوکارە چاوەڕوانەکانی����ان؟ بێگوم����ان هۆکاری س����ەرەکیی بەکارنەھێنانی ئەم میتۆدە بۆ دۆزینەوەی شوناس����ی راستەقینەی
11
قوربانیی����ان ،تێچوونی زۆری ئەم جۆرە تاقیکردنەوەیە ،بەتایبەت گەر ژمارەی قوربانی����ان لەبەرچاوبگری����ن ،ب����ەاڵم ئەمە لەهەرێمێک����ی دەوڵەمەندی وەک کوردستاندا کێشەیەکی ئەوتۆ نەدەبوو گەر ئیرادهی سیاس����یو خواستی ئەوە هەبوایە کە هەم رێز لەقوربانیان بنرێتو لەو سڕینەوەیە رزگاربکرێن کە دەوڵەتی عێ����راق لەڕێگەی کوش����تنو ناش����تنی بەکۆمەڵەوە بەسەریاندا سەپاندیو هەم رێز بۆ ئ����ازارو چاوەڕوانی دەربازبووان دابن����رێ ک����ە ناتوان����ن ئارامبگرن گەر کەس����وکارەکانیان بەخاک نەس����پێرن. بێگومان دەکرا بەش����ێک لەو س����امانە گەورەی����ەی ک����ە لەگەندەڵی����یو خراپ ئیدارەکردنی ناوچەکەدا بەهەدەردەچێ بۆ ئەم مەبەس����تە گرنگە بەکاربهێنرایە تا هەم دەربازبووانو هەم س����ەرجەمی کۆمەڵگ����ە بیانتوانیای����ە ل����ەم دۆخی دڵەڕاوکێو تاس����ەباریی ههمیش����ەییە دەربازبن. هۆکاری دووهەمی تەواونەبوونی ئەم زام���ە بێگومان چەمکی جێندەرە .گەر وردبڕوانین ،زۆربەی ئەوانەی کە شیوەن دەک���ەنو دەگری���نو دەالوێننەوە ژنن. ژنیش لەکۆمەڵگەدا چاوەڕێی لێدەکرێ وەفادار بێت بەرامب���ەر بەمردووەکانو بەڕەحمو خەمهەڵگر بێت .ئێمە دەزانین کە دەربازبووانی پیاو ،گەرچی کەمیش بووبن ،هەرزوو ژنیان هێنایەوەو ژیانی نوێیان دروس���تکرد بێئەوەی کۆمەڵگا سەرزەنش���تیان ب���کات .بەپێچەوانەوە زۆرجار پاس���اویان ب���ۆ دەھێنرێتەوەو دەگوترێ���ت :ئ���ەی چی بک���ەن ،پیاو پێویس���تی بەیەکێکە خزمەتی بکات! کەچ���ی لەبەرامب���ەر ئ���ەوەدا ژنەکان ن���ە مافی ئەوەیان هەی���ە کە ژیانێکی نوێ دروس���تبکەن (گەر بیکەن ئەوە بەبێوەف���ا لەقەڵ���ەم دەدرێ���ن)و ن���ە خۆش���یان ئەو مافە بەخۆیان دەدەن. ژنان لەزۆرب���ەی کۆمەڵگاکانی جیهاندا چاوەڕوانیەکانی کۆمەڵگای پیاوس���االر هەرس���دەکەنو بەناوەکی���ی دەک���ەن ()internaliseو دەبێت بە بەشێک لەکاراکت���ەرو س���یاکۆلۆژیایان ،ه���ەر بۆیە ه���ەم کۆمەڵگا چاوەڕێی ئەوەیان لێدەکات کە بەردەوامیی بەم پرس���ەیە ب���دەنو بەگەرم���ی بیهێڵن���ەوەو هەم خۆشیان ئەو چاوەڕوانییەیان لەخۆیان هەیە .هەر خودی ئەو کۆمەڵگایەش کە ئ���ەم چاوەڕوانییەیان لێدەکات زۆرجار لێیان وەڕز دەبێتو پێیاندەڵێت :ئەرێ نەبڕایەوە؟ ئەم شیوەنە تا کەی؟ بەم ش���ێوەیە جارێکیتری���ش دەربازبووان دەکەون���ە نێ���وان دوو بەرداش���ەوە، لەالی���ەک چاوەڕوانیی���ان لێدەکرێ���ت بگرینو لەالیەکی تریشەوە چاوەڕوانی بێدەنگبوونی���ان لێدەکرێ���ت .ئەمەش ه���ەروەک بارودۆخ���ە س���ایکۆلۆژییە لەجۆالنەیەک���ی نائارامەکەی���ان بەردەوام���دا دەیانهێڵێت���ەوە لەنێوان هیواو بێهیواییدا ،لەنێوان تاسەبارییو تێپەڕاندنی تاس���ەدا .ئەمانەش هەموو ئەوەن���دەی تر ب���اری دەروونیو ژیانی ئەوان پەشێو دەکەن.
ژیانی مندااڵنی خۆشبهختو مندااڵنی بهدبهخت ئا:سارا ،رهوا زۆرێ���ك لهمن���دااڵن رۆژان��� ه خۆرهتاوی ناوبازاڕ دهیانس���وتێنێت، ت���ا ئێوارهیهك���ی درهنگ س���هرقاڵی كاركردن���نو بێئاگان ل���هوهی رۆژێك ههیه جهژنی جیهانی مندااڵنهو ههموو خهونو خولیایهكی���ان ،پهیداكردنی رۆژانهیهكی زیاتره ،تا جهژناو جهژن سهردانی شاری یاری پێبكهن ،بهاڵم چهندان منداڵی خۆش���بهخت رۆژانه ش���وێنی یاری مندااڵن كه لهناو مۆڵ بازاره تایبهتهكاندا پڕدهكهنو خهونی جۆراو جۆر بهژیانێكی ئاس���وودهوه دهبینن. ئاس���ۆ رهزای تهم���هن 12س���اڵ، لهگهڵ ئاوابونی خ���ۆردا ،ئهو نهعله الس���تیكانهی س���هر عهرهبانهك���هی باوكی كۆدهكردهوه ،كه لهبهیانیهوه ههتاو س���وتاندبونی .ئهو تهنها چهند رۆژێكه پش���وی هاوینهی دهس���تی پێك���ردووه ،ب���هاڵم بۆ س���اتێكیش ماندوێت���ی نهحهس���اوهتهوهو بهرهو بازاره جهنجاڵهكهی س���لێمانی راپێچ بووه ،منداڵێك���ی رهنگ زهردی الواز كه ههموو خۆش���یهكانی پشوویهكی هاوین���ه لهه���اوار كردن ب���ۆ كڕینی
جوتێ���ك نهعل لهب���هردهم مزگهوتی گ���هوره دهبینێتهوهو هیچ خولیایهك ی نیه ،جگهلهوهی ئێواران باوكی ههزار یان دوههزار دیناری بداته دهس���تو ئهوی���ش كۆیبكاتهوه ،تا جهژن بێتو پێی بچێته شاری یاری. محهم���هد س���یامهندیش بهههمان ش���ێوهی ئاس���ۆ بهدیار عهرهبانه پڕ گوێزهكهی باوكی���هوه ههڵكوڕمابوو، ل���هو ئێوارهی���هدا ئاواتهخ���واز بوو باوكی چهند كیلۆیهك گوێزی زیاتری فرۆش���تبێت تابتوانێت میوهی جۆراو جۆریان بۆ بكڕێ���ت .محهمهد لهگهڵ خۆرههاڵتندا ماڵبهجێدههێڵێت ،لهبهر خۆرههت���اوی مزگهوتی گهورهدا لهناو ئهوههراو قس���انهی كه گ���هورهكان دهیڵێن كاردهكات ،تا باوكی ههفتانه 15ههزاری بداته دهس���تیو ئهویش الی دایك���ی كۆیبكات���هوهو بۆئهوهی جلوبهرگی هاوینهی پێبكڕیت. ئ���هم مندااڵنه ن���هك ناتوانن بچنه ش���اری ی���اری بهڵك���و زۆر بێئاگان لهوهی تهنها رۆژێكیش ههبێت بهناوی رۆژی جیهانی مندااڵن���هوه .محهمهد ل���هو بارهیهوه وتی" م���ن نازانم كهی جهژنی مندااڵنه ،بهدرێژای ئهم دوانزه س���اڵهی تهمهنم كهس پێی نهوتووم
جهژنی مندااڵن ههیه ،گهر ههش���بێت ب���ۆ من چیه!؟ م���ن تهنانهت ناتوانم بچم���ه خولێكی فێربونی فهرهنس���ی یان ئینگلیزی ،ی���ان ههرگیز ناتوانم گیتارێ���ك بكڕمو الی مامۆس���تایهك ی بم ،خۆ حكومهتیش بیر فێری ژهنین لهئێمه ناكاتهوه ،تهنها چهند كارێكی بۆ منداڵه ههتیوهكان كردووه" ئهم مندااڵنه هێنده ش���هرمنن ،كه بهههموو ش���تێكی نوێ نامۆنو لێی دهترسن ،تهنانهت وێنه گرتنێكیش، ههر ل���هو ئێ���واره جهنجاڵ���هدا ،كه تهنه���ا دوو رۆژ بوو بهس���هر جهژنی مندااڵندا تێپهریبوو ،منداڵێكی شهش حهوت س���ااڵنه كارتۆن���ه بهتاڵهكانی كۆدهكردهوهو ههر ئهوهندهی ویستمان وێنهی بگرین ،شهرمنانه دهستی گرت بهچاویهوه راكردنێكی مندااڵنهو چهند ههنگاوێك لێمان دوركهوتهوه ،دواتر زۆر خهمناكهنهو بهدهنگێكی نزم لێی پرسین "بۆ وێنهم دهگرن؟". رهنگه ههندێ���ك لهمنداڵهكان زۆر خۆش���بهختبن كه لهگ���هڵ باوكیاندا كاردهك���هن ،چونك���ه الیهن���ی كهم ههس���ت بهمتمانه دهكهنو دهس���ت درێژیان ناكرێته سهر ،بهاڵم چهندین منداڵی تر رۆژانه روبهڕوی سوكایهتی
پێكردنو قس���هی ناش���رین دهبنهوه لهالیهن گهورهكان���هوه ،محهمهد لهو بارهیهوه وت���ی " ئهوانهی ئوتۆمبێلی مۆدێل بهرزیان پێیهو كاتێك بهالماندا تێدهپهڕن ،گ���هر ئێمه بهدهنگی بهرز هاوار بۆ فرۆشتنی كااڵكانمان بكهین یان بهئهس���تهم عهرهبانهكهمان بهر تایهی ئۆتۆمبێلهكانیان بكهوێت ههزار قسهی ناشرینمان پێدهڵێن" .بهشێكی ت���ری مندااڵن بهتهنه���ا لهبازاڕهكاندا كاردهك��� هنو دهبن بهبۆیاخچی یاخود كلێنكس فرۆشو بنێشت فرۆش ههر رێبوارێ���ك بهالیاندا گ���وزهر دهكات، پهالماری دهدهنو لێ���ی دهپاڕینهوه تابنێش���تیهكیان لێبكڕێت ،ئیبراهیم مهحم���ودی تهمهن 12س���اڵ بهقاته تراكس���وده رهش���هكهیو لێوه وشك ههڵهاتوهك���هی بهردهم���ی لێگرتینو داوای كرد پاكهتێك بنێشتی لێبكڕین، ب���ۆ ئهوێك كه نهچۆت���ه قوتابخانهو لهماڵیك���ی قهرهباڵغی 12كهس���یداو لهژێر خێمهدا دهژی كڕینی ئهتاریهكی 30ه���هزاری بۆت���ه خهونوخولیایی، ئ���هم مندااڵنه ههرگیز وهك مندااڵنیی تر فهنتازیایان نی���هو خهون نابینن، چونكه ههم���وو بیریان الی ئهوه رۆژ بهرۆژ پارهكانیان كۆ بكهنهوهو بیدهنه
ئهوشتهی كه حهزیان لێیهتی. بهپێچهوان���هی ئ���هم منداڵ��� ه ئیش���كهرانه ،لهمۆڵێكی فینكی ئهم ش���ارهدا كه پ���ڕه لهی���اری تایبهت بهمندااڵن ،النۆ كورێكی 12س���اڵهو لهواڵتی سوید دهژی ،بۆ گهشتكردن گهراوهتهوه كوردستانو تیشێرتێكی س���پی لهبهرداب���وو ،بهپێچهوانهی هاوتهمهنهكهی���هوه (ئیبراهی���م) كه خ���هون ب���هوهوه دهبینێ���ت ببیت���ه ش���اگردی چێش���تخانه ،ئ���هو خهون ب���هوهوه دهبینێت ببێته مامۆس���تاو یاریزانی تۆپی پێ ،دهربارهی شوێنی یاریكردن لهواڵتی س���وید بهبهراورد بهكوردس���تان پێیوتی���ن ك���ه لهوێ ش���وێنی یاریكردنهكان زۆرو گهورهن بهاڵم ئهمانهی ئێره بچوكن. نهۆ لهگهڵ النۆی ئامۆزایدا هاتبوو كه لهقۆناغی یهكهمی بنهرهتیهو خهونی ئهوی���ش ئهوهبوو ببێت بهپزیش���ك، لهوهاڵمی پرسیاریكدا كه ئایا ئهو زۆر س���هردانی ئهو جێگایانه دهكات ئهو خۆش���حااڵنه زهردهخهنهیهك دهكاتو دهڵێ���ت "ههركاتێ���ك پێمخۆش���بوو بهباوكم دهڵیم بمبات بۆ ئهم جیگایهنه، ئهویش دڵم ناش���كێنێتودهمهێنێت، منیش بۆخۆم لێره یاری دهكهم".
دوو منداڵ جارێك ب ه سۆنده لێیان دهدرێتو جارێكیش دهستیان داخ دهكرێت باوكی منداڵهكان :خێزانهكهمو خاڵیان وایان لهمنداڵهكانم كردووه ئا :ئیحسان مهال فوئاد دوو منداڵی تهمهن حهوتو ههشت سااڵن دهبنه قوربانی نێوان ژنو مێردێكی لێكجیابووهوه ،به وتهی باوكی منداڵهكان لهو كاتهی لهگهڵ خێزانهكهیدا جیابووهتهوه ئهمه بۆ دووهم جاره بهسۆندهو داخكردن منداڵهكانی فهالقه دهكرێن ،بۆیه داوا دهكات دادگا ئهو مندااڵنهی لهدایكی بۆ وهربگرێتهوه. باوك����ی ئهو دوو منداڵه كه پیش����هی مامۆستایهو دانیشتووی قهزای كفرییه، نزیك����هی دوو س����اڵه لهخێزانهك����هی جیابووهتهوه ،به گریانهوه لهگوزهرانی منداڵهكانی دوا "پ����اش ئهوهی له2010 لهخێزانهك����هم جیابوومهوه ،س����هرهتا نزیك هی 10مانگ ههردوو منداڵهكه الی
دایك����ی بوون ،پاش ئ����هوهی دهركهوت بڕوانامهكهی س����اختهیه رۆش����تهوه بۆ ماڵی براك����هی لهبهغ����داو منداڵهكانی الی من بهجێهێش����ت تاوهك����و دهوامی قوتابخانه تهواو بوو ،پاش تهواوبوونی قوتابخان����ه دایكی ههردووكیانی بردهوه بۆ الی خۆی لهبهغدا". كهنع����ان فهری����د باوك����ی ه����هردوو منداڵهكه ب����ه ناوهكانی ئهحمهد تهمهن
7ساڵو شڤان تهمهن 8ساڵ ،سكااڵ ی ك����ردووه كه منداڵ����هكان لهخێزانهكهی وهربگرێتهوه ،چونكه خێزانی پێشووی نهخۆش����ی دهروونی ههمیشهیی ههیه، بۆی����ه ئهمه ب����ۆ دووهم جاره س����زای توندی����ان دهداتو وت����ی "جارێك خاڵی منداڵهكان����م به س����ۆنده لهكوڕهكهمی دابوو جێی ش����هش سۆنده به گیانیهوه بوو ،پاشا بردم بۆ نهخۆشخانهو سكااڵم تۆماركرد ،ب����هاڵم وابزانم دادوهر بانگی كردبوون سوودی نهبوو". ئهو مامۆستایه بهغهمبارییهوه باسی س����اتهوهختی داخكردنهكهی����ان دهكات "ئهم ج����ارهش دایكی دهس����تی چهپی ههردووكیان����ی لهیهك ش����وێنهوه داخ كردووه ،ئیتر رۆیش����تم بۆ مافی مرۆڤو پارێزهرهكهشم لێ ئاگادار كردهوه ،بۆیه دهڵێم ئهگهر ناتوانن بهخێویان بكهن بۆ
ئهم جارهش دایكی دهستی چهپی ههردووكیانی لهیهك شوێنهوه داخ كردووه
ی پسپۆڕێكی بواری پاراستن مافهكانی مندااڵن لهكوردستاندا ئاماژه بۆ ئهوه دهكات ك ه ی لهبهرئهوهی رێككهوتننامه ی كۆمهڵهی نهتهوه مافی منداڵ یهكگرتووهكان ئهولهویهتی نیی ه ی ی حكومهت لهبهرنامهو سیاسهت ههرێمدا ،ههر بۆیه قهبارهی ی خراپ بهرامبهر منداڵ مامهڵه ی ی جهستهییو دهروون لهڕوو سێكسیو پشتگوێخستنهوه لهئاستێكی بهرزدایه. لهچاوپێكهوتنێك����ی تایب����هت ی لهگهڵ رۆژنامهی ئاوێنه ،پس����پۆڕ ی ب����واری مافهكان����ی من����داڵ ،عهل ئیبراهیم ب����اس ل����هوه دهكات ك ه لهسااڵنی رابردووهوه تا ئێستا هیچ روپێوییهك یان ههڵس����هنگاندنێك نهك����راوه ب����ۆ دهستنیش����انكردنی ئاس����تی قهب����ارهی توندوتی����ژی بهرامبهر من����داڵو دهڵێت "ناتوانین ئهو بهراورده بكهینو بزانین ئاستی توندوتیژی كهمیكردوو ه یان زیادی كردووه ،بهاڵم بهگشتی لهبهرئهوهی جێبهجێكردن����ی رێككهوتننام����هی مافهكانی من����داڵ ئهولهویهتی نیی ه لهبهرنامهو سیاس����هتی حكومهتدا، حكومهتی����ش كارێك����ی بهرچاوی نهكردووه بۆ گۆڕینی تهش����ریعاتو یاس����ا ناوخۆییهكانی ب����ۆ ئهوهی مافهكان����ی منداڵ جێبهجێ بكرێت، بۆیه پێشێلكردنی مافهكانی منداڵ لهههڵكشاندایه". ی س����هبارهت ب����هو پرۆژهی����ه ی ئامادهك����راوه لهالی����هن وهزارهت كاروب����اری كۆمهاڵیهتیی����هوه لهمهڕ ی پاراستنی مافهكانی مندااڵن ،عهل ئیبراهی����م دهڵێت "لهڕاس����تیدا ئهو پرۆژه یاس����ایه لهبههای مافهكانی من����داڵ كهمدهكات����هوه ،چونك���� ه رێككهوتننام����هی مافهكانی منداڵ بۆ خ����ۆی یاس����ایهو بهدهگمهنترین ناودهبرێ����ت رێككهوتننام����هش لهبهرئهوهی زۆرترین واڵت لهجیهاندا مۆری ئهو رێككهوتننامهیهی كردووه ب ه حكومهتی ههرێمیشهوه ،چونك ه حكومهتی عێراقی روخاو لهس����اڵی 1994دا مۆری ئهو رێككهوتننامهیهی كردووه". ی ناوب����راو ك ه 18س����اڵه لهبوار ی منداڵ����دا پاراس����تنی مافهكان���� ی كاردهكات ،پێیوای���� ه وهزارهت���� ی كۆمهاڵیهت����ی تهنه����ا كاروب����ار لهیهك حاڵهتدا ئهتوانێت یاسایهك دابنێ����ت ئهویش ئهو یاس����ایه ك ه زۆر لهڕێكهوتننام����هی مافهكان����ی منداڵ پێش����كهوتوتر بێتو دهڵێت "لهالیهكی ترهوه ههر واڵتێك مۆری ئ����هو رێككهوتننامهی����هی كرد یان ئینزمامی بۆ كرد پێویس����ت ناكات لهش����ێوهی رێكهوتننامهدا كۆمهڵ ه یاسایهكی تر دابنرێت به پێچهوانهوه ئهبێت یاساو تهشریعاته كۆنهكانی بگۆڕێ����تو پ����هرهی پێبدرێت ،بۆ ئهوهی ئ����هو رێككهوتننامهیه بخات ه بواری جێبهجێكردنهوه لهبهرئهوهی مافهكانی منداڵ راس����پارده نییه، یاسایه".
نامدهن����هوه ،ئهگهر ماڵ����ی خێزانهكهم كێشهیان لهگهڵ مندا ههیه بۆچی سزای منداڵهكانم دهدهن". كهنعان گلهیی ئهوهش دهكات كه لهو ساتهی جیابووهتهوه لهگهڵ خێزانهكهیدا دوو ج����ار منداڵهكانی بینیوه" ،لهكاتی جیابوونهوهمان����هوه تائێس����تا دوو جار منداڵهكانی هێناوه بیانبینمو بینیومن، جگه لهوهش س����اڵێك لێره به كوردی خوێندوویانهو پاش����ان بردوونی ئێستا ب����ه عهرهبی دهخوێن����ن لهبهغدا ،ئهمه كێشهیهكی گهورهیه ،بۆیه من دهمهوێت دادگا یارمهتیدهرم بێت بۆ وهرگرتنهوهی منداڵهكانم". ش����ایهنی باسه جگه لهوێنهی شوێنی س����زاو داخكردنهكهیان ،س����ێ گرتهی یهكێ����ك لهه����هره دیارتری����ن ی ڤیدیۆیی س����زادانی ئ����هو مندااڵنه الی پێش����ێلكاریهكان بهرامب����هر ماف ئاوێنه پارێزراوه. منداڵ ك����ه رۆژان����ه بهدیدهكرێتو
لهمنداڵ����ی كۆرپ����هوهی تیای����ه تا مێردمن����داڵ ،مندااڵنی ن����او بازاڕو س����هر ش����هقامهكان كه ههندێكیان كاردهكهنو ههندێكی تریان س����واڵ دهكهن ،لهس����هر ههبوونی ئامارێك لهو بارهیهوه عهل����ی ئیبراهیم ك ه خۆی سهرپهرش����تیاری سێكتهری پاراس����تنی منداڵ����ه لهمنداڵپارێزی كوردستان لهسلێمانی ئاماژه بۆ ئهوه دهكات لهس����اڵی 2010منداڵپارێزی كوردستان روپێوییهكی ئهنجامدا بۆ دهستنیشانكردنی قهبارهی مندااڵنی ئیش����كهرو زانینی كاریگهریی ئهو پرۆگرامهی كه ماوهی س����ێ س����اڵ سهرقاڵی جێبهجێكردنی بوو لهناو ش����ارهكانی ههولێ����رو س����لێمانیو دهۆك-دا ،كه كۆی مندااڵنی ئیشكهر لهساڵی 2007وه بۆ 2010به رێژهی %32كهمیكردبوو". ئهم پس����پۆڕ ه باس لهوه دهكات ل����هدوای 2010هوه منداڵپارێ����زی كوردستان ئهو پرۆگرامهی راگرتو به ش����ێوهیهكی فهرمی پێشنیاری كرد ب����ۆ وهزارهت����ی كاروكاروباری
دیاردهی مندااڵنی ئیشكهر لهبهرئهوهی كاری بۆ ناكرێت ئهشێت زیادی بۆیه كردبێت ، پێویستی ب ه پرۆژهی درێژخایهن ههی ه بۆ سنوردارکردنی كۆمهاڵیهت����ی ،ب����ه ئامانجی دانانی سنورێك بۆ ئیشكردنی منداڵ ،بهاڵم وهزارهتی كاروكاروباری كۆمهاڵیهتی ئ����هو پرۆژان����هی لهپرۆگرامهك����هدا ههبوو جێبهجێی نهك����ردو دهڵێت "بهبۆچوون����ی م����ن ئهتوان����م بڵێم دی����اردهی مندااڵن����ی ئیش����كهر لهبهرئهوهی كاری بۆ ناكرێت ئهشێت زیادی كردبێ����ت ،چونكه دیاردهی مندااڵنی ئیش����كهر پێویس����تی ب ه پرۆژهی درێژخایهن ههیه بۆ ئهوهی سنورداری بكهیت". س����هبارهت ب����ه دزێوتری����ن ی پێش����ێلكاری بهرامب����هر مافهكان ی من����داڵ لهنێویش����یاندا دی����ارده ی بازرگانیكردن ب����ه منداڵهوه ،عهل ی ئیبراهیم ك����ه لهبهرئهوهی زۆربه ی كاتهكان����ی س����هرقاڵی پاراس����تن مندااڵن بووه لهس����هر شهقامهكانو بهعهلی سهرجاده ناوی دهركردووه، باس لهوه دهكات ئهو بازرگانییهی كه بهرچاو بێت لهكوردس����تاندا ئهو منداڵ ه كۆچهریانهن كه خێمهنشیننو لهالی����هن خێزانهكانیان����هوه رۆژان ه وهك كااڵی����هك ی����ان هۆكارێك����ی بهرههمهێنان ئهخرێنه بازاڕهوه بۆ پهیداكردنی پاره ،ئیتر ئهو پارهی ه لهڕێگهی س����واڵكردنهوه بێت ،یان لهالیهن كهسانی ترهوه ئیستغاللی
عهلی ئیبراهیم:
سهرپهرشتیاری سێكتهری پاراستنی منداڵ لهمنداڵپارێزی كوردستان ی ی پاراستن ماوهی 17ساڵه لهبوار مافهكان���ی منداڵ���دا لهمنداڵپارێ���زی كوردستان كاردهكات ،لهوانه: - 1مندااڵنی سهرجاده - 2مندااڵن���ی ئیش���كهر (ئ���هو مندااڵنهی لهژینگهی خێزانی بێبهشن) - 3مامهڵ���هی خ���راپ بهرانبهر ب ه منداڵ. - 4الدانی نهوجهوانان. - 5وهك راهێنهرێكی���ش لهب���واری مامهڵ���هی خراپو مافهكان���ی منداڵدا كاری كردووه.
سێكس����ی بكرێنو دهڵێت "ئهمهش بۆ خۆی پێش����ێلكارییهكی گهورهی ه بهرانب����هر بهو مندااڵن����ه دهكرێت، لهڕاستیش����دا ئێمه وهك منداڵپارێز زۆرج����ار ئ����هو پێش����ێلكاریانهمان دهستنیش����انكردووهو خستومانهت ه بهردهم الیهنه پهیوهندیدارهكان". ی دهربارهی رۆڵ����ی رێكخراوهكان ی كۆمهڵ����گای مهدهنی ك���� ه لهبوار پاراس����تنی مافهكان����ی مندااڵندا كاردهكهن ،ئهو پس����پۆڕه پێیوای ه رێكخ����راوهكان ناتوانن ببنه بهدیلی حكوم����هت ب����ۆ ئ����هو دیاردهی����هو دیاردهكان����ی تریشو دهڵێت "تهنها كاری رێكخ����راوهكان بههێزكردن����ی ههستی بهرپرسیارێتی بهرپرسانی منداڵ ه لهئاستی حكوم هتو خێزانو كۆمهڵگ����هدا ب����ۆ جێبهجێكردن����ی مافهكانی منداڵ ،ئهركی حكومهت ه لهڕێگهی یاس����اوه مافهكانی منداڵ بپارێزێت".
بازرگانییکردن ب ه ی كۆچهری و مندااڵن خێمهنشیننهکان ل ه کوردستاندا باوه لهالیهن خێزانهكانیانهوه رۆژان ه وهك كااڵیهك یان هۆكارێكی بهرههمهێنان ئهخرێن ه بازاڕهوه CMYK
12
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
دیسانەوە دەربارەی رۆشنبیران مەریوان وریا قانیع
دوو دیدی ناکۆک لهناوەندی رۆشنبیریی ئێمەدا قسەکردن لەسەر ئەوەی رۆشنبیر کێیەو چ ئەرکو فەرمانێک���ی لەسەرش���انە ،بەتەواوی���ی ناخۆش بووە .ئەم بابەتە دەیانو سەدان ج���ار باس���کراوەو کەم کەس���یش هەیە خۆی بە رۆش���نبیر بزانێو باس���ی ئەم مەس���ەلەیەی نەکردبێت .بەش���ێوەیەکی گش���تی دەکرێ���ت دوو دیدی س���ەرەکی لەس���ەرجەمی ئەو قس���انەدا لەیەکتری جیابکەین���ەوە .یەکەمی���ان دیدێک���ی رۆمانسییانەی سۆفییانەیە ،رۆشنبیر وەک بوونەوەرێک���ی دەگم���ەنو ناکۆمەاڵیەتی وێن���ادەکات ک���ە لەگەڵ خ���ۆیو لەگەڵ کۆمەڵگاو دونیادا ناتەبایە ،خاوەنی هیچ خواس���تێکی تایبەت نیی���ەو هیچ حەزو تەماحێکی کۆمەاڵیەتیش���ی نییە ،ئەوەی بیریلێدەکاتەوەو س���ەرقاڵییەتی تێکدانی گەم���ەکانو هەڵوەش���اندنەوەی یەقینە کۆمەاڵیەتیو سیاسیو فەرهەنگییەکانە. لەزۆر رووەوە کەسایەتی رۆشنبیر لێرەدا لەس���ەر مۆدێلی کەس���ایەتی س���ۆفییە کۆنەکان دادەڕێژرێتەوە .وەکچۆن سۆفی بەردەوام لهشەڕدایە لەگەڵ حەزو ویستو ئارەزوەکانی خۆیو لەگەڵ حەزو ویستو ئارەزوەکانی کۆمەڵگادا ،واتە لهشەڕدایە لەگ���ەڵ ”نەف���س“ی خ���ۆیو نەفس���ی کۆمەڵگادا لەپێناوی داگیرسانی ناوەکیو نزیکبوون���ەوە لهخودا ،وەکچۆن س���ۆفی ناتەبایە بە خوداپەرستی باوو بە یەقینە دینییە بااڵدەس���تەکان ،بەهەمانش���ێوە رۆشنبیریش لەگەڵ خودی خۆیو لەگەڵ کۆمەڵگاکەیدا ناتەبایەو لهپەیوەندییەکی هێج���گار ناتەبادای���ە لەگ���ەڵ یەقین���ە کۆمەاڵیەتیو سیاس���ییە بااڵدەستەکاندا. ئەم تەفسیرە س���ۆفییانەیە بۆ رۆشنبیر وێنەی زاهیدێکی مەعریفی بە رۆش���نبیر ئەداتو وەک بوونەوەرێکی تاکو تەنیای ناک���ۆک بەو ئاکارو گوت���ارو رووبەرانەی نیش���انئەدات ک���ە س���یفەتێکی کۆییو دەستەجمعییان هەیە. ئ���ەم دی���دە ب���ۆ رۆش���نبیر تەنه���ا بە الساییکردنەوەی ئەم مۆدێلهسۆفییانەیەوە راناوەستێت ،بەڵکو هاوکات بە رۆشنبیر ئاکارێکی پێغەمبەرانەش دەبەخش���ێت. دەیکات بە کەس���ێک بەن���اوی زەخیرەو س���ەرمایەیەکی مەعریفییەوە قسەبکات، ئ���ەم س���ەرمایەیە گ���ەر نەش���یکات بە کەس���ێک خاوەنی هەموو هەقیقەتەکان، ئ���ەوا لەس���ەرجەمی ئ���ەو ”گەم���ژە“و ”جاهیل“و ”نەزان“ـان���ەی جیادەکاتەوە کە هەم ”یەقین“یان هەیەو هەم سەرقاڵی بەڕێوەبردنی ژیانی کۆمەاڵیەتی خۆیاننو ب���ۆ تێگەیش���تن لهخۆش���یانو لەوانیتر کۆمەڵگاو پێکەوەبوونی کۆمەاڵیەتی وەک چوارچێوەی بیرکردن���ەوەو پراکتیکەکان دەبینن .لەم وێنەیەدا رۆش���نبیر خاوەنی دیدێکی تاکەکەس���ی تەواو سەربەخۆی دەرەوەی هەم���وو ویس���تو ح���ەزو تەماحێکی کۆمەاڵیەتیو تاکەکەس���ییەو هیچ خواس���تێک جگ���ە لهبەرهەمهێنانی مەعریفە ئاراس���تەی هەڵس���وکەوتەکانی ناکات .هاوکات ئەم رۆش���نبیرە کەسێکە لهش���وێنێکەوە قس���ەناکات کە ئینسانو گروپو هێزو الیەن���ە کۆمەاڵیەتییەکانی تر قس���ەی تێدابک���ەن ،وەک ئەو هێزو تاکەکەسو گروپان���ەش یەقینێکی نییە بەرگ���ری لێب���کات ،بەپێچەوان���ەوە ئەم رۆشنبیرە س���ۆفییە لەدەرەوەی نەخشە کۆمەاڵیەتیو سیاسیو فەرهەنگییەکانداو لەدەرەوەی سەرجەمی ستراتیژو تاکتیکە کۆمەاڵیەتییەک���دا دەژیو دەنووس���ێتو بیردەکاتەوە .خۆی سەرچاوەی خۆیەتی، ئەم دەبێت بە س���ەرچاوە بۆ کۆمەڵگا، ب���ەاڵم کۆمەڵگا نابێت بەس���ەرچاوە بۆ ئەم .ئەم رۆش���نبیرە بەردەوام تەماشای ئ���ەوەدەکات کۆمەڵ���گا چی بەڕاس���ت دەزانێت ئ���ەم بەگژیدابچێتەوەو کۆمەڵگا بەگژی چیش���دا بچێتەوە ئ���ەم بەرگری لێبکات .واتە بە رۆحێکی سۆفیگەرانەیو یاخییەوە لەشەڕێکی ئەبەدییدایە لەگەڵ کۆمەڵگاو یەقینەکانیدا .رۆشنبیر لێرەدا تەماش���اکەرێکی دەگمەن���ی دەرەوەی ملمالنێکانو دەرەوەی تەماحە تاکەکەسیو کۆمەاڵیەتییەکانەو بەچاوێکی ناتەباشەوە س���ەیری هەم���وو ش���تەکان دەکات، لەخۆیەوە بۆ کۆمەڵ���گاو لهئەدەبیاتەوە بۆ سیاس���ەت .لەم وێناکردنەدا رۆشنبیر مەشخەڵێکی بەدەس���تەوەیەو رێدەکات، جگە لههەقیقەت شتێکی تر نیشانناداتو جگە لهباڵوکردن���ەوەی نورێکی بێالیەنو بێگوناه���ـ ،ک���ە پێش���تر لەالی���ەن هیچ کەس���ێکی دیکەوە نەبین���راوە ،کارێکی
تر ئەنجامنادات .ئەم رۆش���نبیرە پێیوایە ئەو بەردەوام کۆمەڵێک ش���ت دەبینێت کە کەس���انی تر نایبیننو ئەو ئەتوانێت تەماش���ای دونیایەک بکات کە کەسانی ت���ر ناتوانن بیک���ەن .رۆش���نبیر لێرەدا وێنەی ئەو تاکەکەس���ەمان بیردەخاتەوە ک���ە لهئەش���کەوتە بەناوبانگەک���ەی ئەفالتووندا خۆی لهتاریکیو سێبەرەکان دەربازدەکاتو زنجیرەکان دەش���کێنێتو ل���هدەرەوەی ئەش���کەوتەکەدا دونی���ا لههەقیقەتی خۆیدا دەبینێت .کەس���ێک بێتەماح دەگەڕێتەوە بۆ ناو ئەش���کەوت، (کۆمەڵگا) ،بۆئ���ەوەی ئەوەی دیویەتی بێمەبەس���تو خۆبەخشانە بۆ کەسەکانی دەوروب���ەری بگێڕێت���ەوەو له”جەهل“و ”گەمژەیی“ رزگاریانبکات.
لەم دۆخەدا رۆشنبیر دەکرێتە بوونەوەرێکی ناوازەی ناو دونیایەکی ئاسایی ،رۆحێکی دەگمەن لهدونیایەکی نادەگمەندا ،سۆفییەکی مۆدێرن لهکۆمەڵگایەکی گەمژەدا ،رۆحێکی یاخی لەناو گاگەلدا بەکورتی ئەم دیدە رۆمانس���ییە سۆفییە نەرجسییە رۆش���نبیر وەک پێغمەبەرێک وێن���ادەکات ک���ە ش���تگەلێک دەزانێت خەڵکی ت���ر نایزان���نو توانایەکی هەیە کەس���انی تر نیانەو دونیایەک دەبینێت کەس���ی تر ناتوانێ���ت بیبینێت .ئەمەش وادەکات ببێ���ت بەخاوەن���ی کۆمەڵێ���ک پەی���امو هەقیقەتی فیک���ریو ئەخالقی گەورە ،مافی ئەوەی ئەداتێ مامۆستایی بەسەر کۆمەڵگاو تاکەکەسو گروپەکانەوە ب���کاتو پێیانبڵێ���ت چی راس���تەو چی هەڵ���ە .رۆش���نبیر لێرەدا خ���ۆی وەک کەس���ێک نمایش���دەکات کە لهدەرەوەی ملمالن���ێو پێکدادان���ە کۆمەاڵیەت���یو سیاس���یو فەرهەنگ���یو رەمزییەکان���دا دەژیو هەقیقەتەکانیش���ی لهدونیای پڕ ملمالنێ���ی کۆمەاڵیەتیی���ەوە نەهێناوە، بەڵکو بەرهەمی بیرکردنەوەی موجەڕهدی ئ���ەوە وەک چاکەکارێ���کو بەرهەم���ی هەوڵدانێکی خۆبەخشە بۆ جوانترکردنی دونیا .لەمەش���دا رۆش���نبیر خۆی وەک کەسێک نمایش���دەکات کە ژیانو بوونی لهتەنهاییەوە دەستپێدەکاتو بەتەنهاییدا تێدەپەڕێتو لەتەنهاییش���دا کۆتاییدێت. رۆش���نبیر لەم دیدەدا کەسێکە بەردەوام لەس���ەر خاچێک���ی م���ادیو مەعنەوی وەس���تاوە ،ب���ەاڵم واز لەوەناهێنێت هەر باس���ی هەقیقەت بکات .وەک وتم ئەم دی���دە رۆش���نبیر دەکاتە س���ۆفییەکی مۆدێ���رن کە پەیوەندیی���ە ناوەکییەکانی لەباتی ئەوەی لەگەڵ خودادابێت ،لەگەڵ فیکرو مەعریف���ەو هەقیقەتو جوانیدایە. ب���ەاڵم وەکچۆن س���ۆفی لەگەڵ ناوەوەی خ���ۆیو لەگ���ەڵ رۆحی گ���روپو لەگەڵ قەناعەتەکان���ی کۆمەڵ���گادا ناتەبای���ە، ئەمیش بەهەمان شێوە لەگەڵ سەرجەمی ئەو شتانەدا ناتەبایە. دیدەک���ەی تری���ان دەیەوێ���ت رێ���ک پێچەوانەک���ەی ئەم س���ۆفیزمە فیکرییە بس���ەلمێنێت ،لەباتی کردنی رۆش���نبیر ب���ە تاکەکەس���ێکی دەگم���ەنو بێوێنەو بێتەم���اح ،هەوڵئەدات بیکاتە بەش���ێکی ئۆرگان���ی ناو ژینگەیەک���ی کۆمەاڵیەتیو سیاس���یو رەمزیو وەک بکەرێک لەپاڵ کۆمەڵێک بکەری کۆمەاڵیەتی تردا وێناو نیش���تەجێبکات .لەباتی ئ���ەوەی وەک یاخیگەرێکی ئەفس���انەیی بیبینێت وەک مرۆڤێکی ئاسایی ناو کۆمەڵێک هاوکێشەی تایبەت���ی هێزو دەس���ەاڵت وێنایدەکات، لەباتی ئەوەی وەک مامۆستای کۆمەڵگا مامەڵەیبکات ،وەک کەسێک دەیبینێت کە دەتوانێت نیش���انیبدات ئەو دونیایەی کە هەیەو دروستکراوە ،مێژوویەکی تایبەتو
جۆرێکی تایبەتی پێکەوەبوونی کۆمەاڵیەتی دروس���تیکردووە ،ئەو مەعریفیەیەی کە هەیە پەیوەندییەک���ی تایبەتی مەعریفەو دەس���ەاڵت ژێرخانەکەیەتیو ئەو دەزگاو زانیاریان���ەی ک���ە س���ەروەرن کۆمەڵێک س���تراتیژو کۆمەڵێک رێکەوتی مێژوویی دروس���تیکردون .بۆیە دەکرێت هەموویان دەسکاریبکرێنو بگۆڕدرێنو شتی نوێیان لێدروس���تبکرێت .ئەم رۆشنبیرە لەباتی ئەوەی بەناوی هەقیقەتو ئەنتۆلۆژیایەکی س���ۆفییانەوە بدوێت ،جۆرێک لهزانیاری بەرهەمدەهێنێ���ت کە دەش���ێت یارمەتی خەڵکو کۆمەڵگا بدات هەم بۆ تێگەیشتنی زیات���ر لەخۆیانو هەم ب���ۆ بەهێزکردنی ئیرادەی گۆڕان لەخۆیاندا. خاڵی س���ەرەکی لەم دیدەدا سەندنەوەی ئەو ش���ەبەقە س���یحریو س���ۆفییانەیە کە دی���دی یەکەم بەدەوری رۆش���نبیردا دروس���تیدەکات ،ئەم دیدە ناسۆفییانەیە دەیەوێت رۆشنبیر بخاتەوە ناو تەفاسیله خۆڵەمێشییەکانی ئەو دونیا کۆمەاڵیەتیو سیاس���یو فەرهەنگیی���ەی تیایدا دەژیو تیایدا هەناسەئەدات .دەیکات بەبەشێک لهدونیایەک���ی کۆمەاڵیەت���ی ئاڵۆزی پڕ ملمالنێو پێکدادانو هێرشو پاشەکشەو هەڵبەزو داب���ەزی ب���ەردەوام ،دەیخاتە ن���او رووداوەکانو هەڵوێس���تەکانو لێکدانەوەکان���ەوە .وەکچۆن دەش���یکات بە بوون���ەوەری ن���او فەزایەکی فیکریو فەرهەنگ���یو ئەخالق���ی دیاریک���راو کە ئەویش پڕ لهملمالنێو ناکۆکیو ناتەباییو رادیکاڵبوونو بێدەنگبوونو تەرهفگیریو گروپگەرای���یو الیەن���داریو بێالیەنییە. ئەم دی���دە بۆ رۆش���نبیر ،بەپێچەوانەی دی���دی یەکەمەوە ،رۆش���نبیر وەک هەر بوونەوەرێک���ی کۆمەاڵیەتی تر ،بەخاوەن حەزو ویستو تەماحی تایبەت دەزانێتو ئەمان���ەش وەک یەکێک ل���ەو پاڵنەرانە وێن���ادەکات کە وا لهڕۆش���نبیر دەکات، بۆ نموونە ،لەساتەوەختێکی دیاریکراودا هەندێک ش���ت بڵێتو لههەندێک شتی تر بێدەنگبێ���ت ،ئەم یان ئەو هەڵوێس���تی سیاسیو کۆمەاڵیەتیو ئینسانی هەبێتو ئەم یان ئەویتریان���ی نەبێت ،ئەم بابەت بە گرنگ بزانێ���تو ئەویتر پەراوێزبخات. نەک هەر ئەم���ە ئەم دیدە ئەتوانێت ئەو ”س���ۆفیزمە فیکرییە“ ،کە دیدی یەکەم هەڵگریەتی ،ش���یبکاتەوەو بیبەستێتەوە ب���ە پێ���دراوە تایبەتەکانی ئ���ەو دونیا کۆمەاڵیەتیو شەخس���ییەوە کە کێشانی ئەو جۆرە وێنانە بۆ رۆش���نبیر مەیسەر دەک���ەن .بەکورتی ئەم دیدە هەم خودی رۆشنبیرو هەم ئەوەشی کە دەینووسێتو دەیڵێ���ت ،وەک بەش���ێک لهدونیایەکی ئاڵۆز دەبینێت ،دونیایەکی دروس���تکراو لەپ���اڵ پەیوەندییەکان���ی دەس���ەاڵتو پەیوەندییەکانی مان���او پەیوەندییەکانی بەرهەمهێنان���داو رۆش���نبیریش ن���ەک ل���ەدەرەوەی ئ���ەم پەیوەندیان���ەدا نیش���تەجێناکات ،بەڵکو لەن���او هەناوی هەریەکێکیاندا دایدەنێتو بەشێکی زۆری ماناکانی ئەو ش���تانەی ک���ە دەیانڵێتو دەیاننووس���ێتو پراکتیکی���ان دەکات بەهۆی ئەو پەیوەندییانەوە لێکئەداتەوە. بەکورتی ئ���ەم دیدە رۆش���نبیر دەکاتە بوونەوەری ناو دونیایەک پڕ لهش���ێوازی جیاوازی بێدەنگب���وونو بێدەنگنەبوون، یاخیب���وونو تەس���لیمبوون ،نووس���ینو نەنووسینو هەستانو کەوتنی تاکەکەسیو دەس���تەجەمعی .واتە ئەو ئاکارە سۆفیو خورافیی���ەی لێدەس���ێنێتەوە کە دیدی یەکەم پێیدەبەخشێت. رۆشنبیر کێیە؟ خوێنەرێک بە نووس���ینی من ئاشنابێت دەزانێ���ت من بەرگریی ت���ەواوم لهدیدی دووهەم بۆ رۆش���نبیر کردوەو ئەو دیدەم بۆ قسەکردن لەسەر رۆشنبیران بەڕاست زانیوە .واتە من رۆشنبیرم وەک بەشێک لهکۆمەڵ���گاو بەش���ێک لهملمالنێ���کانو وەک بکەرێ���ک لەپ���اڵ زۆر بکەری تردا وێناکردوە .هەمیش���ە رۆش���نبیرم وەک بوونەوەرێکی س���ەرزەمینی ناو چەندان تۆڕی کۆمەاڵیەتیو فەزایەکی سیاس���یو س���ایکۆلۆژیو بەرهەمهێنان���ی مەعریفی تایبەت بینیوەو هەوڵمداوە لهسەرجەمی ئەو ئەفس���انانە دایبماڵم کە دەیانەوێت بیکەن بوونەوەرێکی تاکو تەراو خورافی لەک���ەس نەچ���وو ،ب���ە بوونەوەرێک���ی دەگمەنو نیمچە ئاسمانی ،بە تاکەکەسێک ل���ەدەرەوەی هەم���وو ئینتیمایەک���ی کۆمەاڵیەتیو سیاسیو فەرهەنگیدا .یان وەک س���ۆفییەکی مۆدێرن نیش���انیبدەن ک���ە لەپێناوی گەیش���تن ب���ە نوورێکی بێالیەنی مەعریفیدا لەگەڵ خۆیو لەگەڵ دەوروبەرەکەیدا لهجەن���گو ناکۆکیدایە. هەر لهبنەڕەتیش���ەوە کاری س���ەرەکی رۆش���نبیر بریتییە لهخۆسەرقاڵکردن بە مەسەله گشتییەکانی ژیانی کۆمەڵگاوە،
واتە خۆ س���ەرقاڵکردن بەو شتانەوە کە دەیانبات���ەوە ناو هەن���اوی ملمالنێکانو پێکدادان���ەکانو کێش���ەکانەوە .ه���ەر ئەمەشە وا لەکەسێک دەکات پێیبگوترێت رۆشنبیر .بەبۆچونی من رۆشنبیر کەسێک نییە لەن���او کایەیەکی تایبەتدا کاربکات، بەڵکو کەسێکە لەکایەی کارکردنی خۆی دێتەدەرەوە بۆئەوەی بەشداریی دیالۆگو بەرخ���وردە گش���تییەکانی دەرەوەی کایەک���ەی خ���ۆی بکات ،ئ���ەو دیالۆگو بەرخوردان���ەی پەیوەندیی���ان بە ژیانی گش���تی کۆمەڵ���گاوە هەیە .ب���ۆ نموونە ش���اعیرێک یان رۆماننوس���ێک رۆشنبیر نییە گەر ئیشکردنەکانی تەنها لهسنووری شیعر نووس���ینو رۆماننوسیندا مایەوە، چونکە کایەی ش���یعرو رۆماننوسی کایە تایبەتەکەی کارکردن���ی ئەون ،وەکچۆن کۆمەڵناسو دەرونناسو سیاس���ەتناسو فەیلەس���وفێکیش ناب���ن بە رۆش���نبیر گەرهاتوو تەنه���ا لەناو کایەکەی خۆیاندا کاریانک���رد ،رۆمانن���وس لەن���او کایەی رۆماننووسیدا رۆماننوسە نەک رۆشنبیر، شاعیر لەناو کایەی شیعردا شاعیرە نەک رۆشنبیر ،ئەوەی لەناو کایەی ئەدەبیاتدا مایەوە ئەدیبە نەک رۆشنبیر ،کۆمەڵناس لەناو کایەی کۆمەڵناس���یدا کۆمەڵناسە نەک رۆش���نبیر ،بەاڵم هەریەکێک لەمانە ک���ە لهکایەکەی خۆیان هاتن���ەدەرەوەو بەش���داربووان لهقس���ەکردنو گفتوگۆو رادەربڕینیاندا لەسەر مەسەله گشتییەکانی ژیان���ی کۆمەڵ���گادا ،ئ���ەودەم دەبن بە رۆشنبیرو ئەرکی رۆشنبیر پیادەدەکەن. مارکس ب���ۆ روونکردنەوەی ئەم فیکرەیە نموونەیەکی سادە ،بەاڵم هێجگار گونجاو دەهێنێتەوە ،مارک���س دەڵێت زانایەکی فیزی���ا کە ب���اس لهفیزی���ا دەکات ،ئەم باس���کردنەی نایکات بە رۆشنبیر ،بەاڵم کەی لهڕۆژنامەیەکدا باس���ی لهکاریگەری فیزیا لەسەر ژیانی کۆمەاڵیەتی کرد ئەمە دەیکات بە رۆش���نبیر .فۆک���ۆو ئێدوارد سەعید لەوکاتانەدا کە لهبواری تایبەتی خۆیاندا کاریانکردووە رۆشنبیر نەبوون، بەڵک���و ئەکادیمی ئەو ب���وارە تایبەتانە بوون ،بەاڵم بەش���داربوونیان لهدیالۆگو موناقەشەو بەرخوردە گشتییەکاندا نازناوی رۆشنبیریان پێئەدات .پێموایە کاتی ئەوە هاتووە لهدونیای ئێمەشدا ئەم جیاکارییە بکەین ،راس���تە لهقۆناغێکی دیاریکراودا کردن���ی جیاکارییەکی لەم بابەتە بەهۆی نەبوون���ی کایەکان���ەوە لهدونیای ئێمەدا کارێکی نەک���ردە بووە ،ب���ەاڵم لەمڕۆدا پێداگرتن لەسەر ئەم جیاکارییە کارێکی پێویستە .ئەم جیاکردنەوەیە لەو فەوزای نەبوونی پۆلینکاریو نەبوونی دەسپێکی زانس���تیو میتۆدییە رزگارماندەکات ،کە وایکردوە ش���تەکان بەیەکدی تێکەڵببنو ئەم تێکەڵیەش نەهێڵێت سنوورو تواناو ماناکانی کردە کۆمەاڵیەتیو بکەرەکانیان ببینینو لەیەکتریان جیابکەینەوە. وەهمی رۆشنبیری بێخواست ئەو خاڵ���ەی کە دەمەوێ���ت جارێکی تر جەغت���ی لێبکەم���ەوە ب���وونو نەبوونی خواستە الی رۆشنبیر .ئێمە لهسەردەمی میش���ێل فۆکۆوە ئەو راس���تییە دەزانین کە نەک تەنها رۆش���نبیری فریشتەئاساو بێمەبەس���تو بێخواس���ت بوون���ی نییە، بەڵکو ئەو مەعریفەیەش کە بەرهەمدێت بەهیچ مانای���ەک مەعریفەیەکی ”پاکژ“و ”بێمەبەس���ت“و ”بێخواس���ت“ نییە .لەم دیدەدا هەموو بەرهەمهێنانێکی مەعریفی بەشێکە لهسیستمێکی گوتار ،سیستمی گوتاریش سیستمێکە پڕ لهدەسەاڵت ،پڕ لهمیکانیزمی دابەشکردنو پەراوێزخستنو بێدەنگک���ردنو بەنەخ���ۆشو جاهی���لو گەمژەک���ردنو ب���ە عەبق���ەریو مەزنو بێوێنەکردنی���ش .هەم���وو سیس���تمی گوتارێ���ک لەناوخۆی���دا میکانیزم���ی س���وڵتەوی جیاوازی تێدایە کە وادەکەن نە بەرهەمهێن���ەری گوتارەکانو نە خود گوتارەکان کەسانی بێمەبەستو بێنیازو بێخواست نەبن .وێنەی بێخواستی بۆ فیکرو بۆ کاری رۆش���نبیرو بۆ بەرهەمهێنەرانی تری زانیاری س���ەر بە سۆس���یۆلۆژیای مەعریفەی سەدەی نۆزدەهەمەو دیدێکی پۆزەتیڤیس���تانە ئاراستەی دەکات .وەک پێش���تریش وتم ئەوەی من لهپەیوەندیدا بە رۆشنبیرەوە پێمڕاستە نیشاندانیەتی وەک بکەرێ���ک لهبک���ەرەکان ،وەک بەبەشێک لهئاڵۆزییەکانی ئەو ژینگەیەی رۆش���نبیر تیایدا دەژیو وەک بەش���ێک لهملمالنێکانو ناکۆکییەکانو دانەپاڵەکانو جیابوون���ەوەکان نیش���انبدرێت ،ن���ەک وەک کەس���ێک لەسەرووی ئەو شتانەوە، لەڕاستیشدا ش���تێک بوونی نییە بەناوی لەس���ەرووی ئ���ەو ش���تانەوە ،مەگ���ەر ب���ەوەی ئینس���ان دەرگاک���ەی خۆت���ی دابخاتو نەچێت���ە ناو کۆمەڵگاو رووداوو دیاردەکانیەوە .س���ەرووی ئەو ش���تانە
birura.awene@gmail.com
بۆش���اییەکی دروس���تکراوو گریمانکراوە کە لەهیچ ش���وێنێکی ژیانی کۆمەاڵیەتیدا نایدۆزینەوە. هەموو ئەم راستییە س���ادانە دەربارەی ژیانی کۆمەاڵیەتیو رۆش���نبیری وا لهمن دەک���ەن بوونی رۆش���نبیری بێخواس���ت ب���ە خورافەتێک���ی گ���ەورە بزان���م ،یان پێمانوابێت رۆشنبیر هەیە تاقە خواستو خولیای ئەوەیە بێهیچ مەبەستێک لەگەڵ خۆیو لەگ���ەڵ کۆمەڵ���گادا ناتەبابێتو نەتەباییب���وون ببێت���ە ئ���ەو هێزەی کە ژی���انو بیرکردن���ەوەو هەڵوێس���تەکانی ئاراس���تەبکات .بێگومان من نکوڵی لەوە ناکەم کە دەش���ێت س���اتەوەخت هەبێت ناتەباب���وون هێزێک���ی گ���ەورەو گرنگی نووسینو بیرکردنەوەو هەڵوێستوەرگرتن بێت ،بەاڵم کردنی ئەمە بە پرنس���یپێکی ئەنتۆل���ۆژی کە گوایە ”جەوهەر“ی کاری رۆش���نبیر دەستنیش���اندەکات ،کارێکی ناڕاس���تە .هاوکات باوەڕم بەوەش نییە ش���تێک هەبێت ن���اوی ”ش���یکردنەوە“و ”خوێندن���ەوە“و ”هەڵوێس���توەرگرتن” بێ���ت له”ناش���وێن“ێکی دەرەوەی تۆڕی ئاڵۆزی ملمالنێو پێکدادانو دانوس���تانو گفتوگ���ۆو بەدەنگهات���نو بێدەنگبوونی ناو ژینگەیەکی کۆمەاڵیەتیو سیاس���یو مەعریف���ی دیاریک���راو .ش���تێک نیی���ە ناوی ”ناش���وێن“ بێ���ت لهبەرهەمهێنانی مەعریفیو سەرجەمی دەرکەوتەکانی تری ژیان���ی کۆمەاڵیەتیدا .لەڕاس���تیدا ،وەک دۆنا هارەوەی دەڵێت ،هەموو زانیارییەک ”زانیارییەکی ش���وێناوییە“ ،لهڕەوتێکی تایبەتەدا بەرهەمدێ���تو باڵودەکرێتەوە. هەموو رۆشنبیرێک النیکەم لەناو کایەیەکی تایبەت���دا جێگیرە ،هەم���وو کایەیەکیش پڕیەت���ی لهملمالنێو ناکۆک���یو تەماحو حەزو ویستی کۆمەاڵیەتی جیاواز .بازدان بەسەر ئەم راستییە سادانەداو نیشاندانی رۆش���نبیر وەک سۆفییەکی ناتەبا لەگەڵ خۆیو دونیادا ،بازدانە بەسەر سادەترینی ئەو پێدراوانەدا کە رۆش���نبیر دەکەن بە رۆشنبیرو فیکر خۆشی دەکەن بە فیکر. پێش���م وایە ئەوەی زۆرجار ئاراس���تەی ئەم دیدە بۆ وێناکردنی رۆشنبیر دەکات جۆرێک���ی پەڕگیرە لهنەرجس���ییەت ،کە زۆرجار بەشێکی بەرچاوە لهسایکۆلۆژیای بەشێکی بەرچاو لهڕۆشنبیران خۆیان. کە هەم���وو ئەمانە دەڵێم ه���اوکات ئەو راس���تییە کۆمەاڵیەتیی���ەش دەزان���م کە لەناو خەیاڵی دەس���تەجەمعی کۆمەڵگای ئێمەدا وێنەی یەکەم بۆ رۆش���نبیر ،واتە وێن���ەی رۆش���نبیر وەک بوونەوەرێک���ی بێتەم���احو بێحەزو بێالیەن���ی دەرەوەی ملمالنێکانو دەرەوەی روداوەکانی ژیانی رۆژانەو دەرەوەی کێشە سەرزەمینییەکان بەگش���تی ،ئامادەترو چاوەڕوانکراوترە، ت���ا وێنەی دووهەمیان کە پێویس���تی بە النیکەمی دیدێکی کۆمەڵناسانە هەیە بۆ وێناکردنو قبووڵکردنو لێتێگەیش���تنی. بەبۆچوون���ی من النیکەم س���ێ هۆکاری سەرەکی لەپشتی سەرنجڕاکێشی وێنەی یەکەم���ەوە لهدونی���ای ئێم���ەدا هەیە. یەکەمی���ان ئەوەیە لهمێژووی س���ەدەی بیس���تەمی کۆمەڵگای ئێمەدا رۆشنبیران زۆرجار لەسەر نووسینو هەڵوێستوەرگرتن لهمەسەله گشتییەکانی کۆمەڵگای ئێمە لهمردن نزیکبوونەتەوەو هەندێکیشیان لەم پێناوەدا گیانیان لەدەستداوە .ئەم دۆخە ئەو وێنەیەی رۆشنبیری بەهێزکردووە کە گوایە کەسێکە بێتەماحو ئامادە بۆ مردن لەپێناوی وتنو پراکتیکردنی هەقیقەتدا. ه���ۆکاری دووهەم بااڵدەس���تی خەیاڵو عەقڵیەتی دینیی���ە لهدونیای ئێمەدا کە وایکردوە وێنەی سۆفییانە بۆ رۆشنبیران بەهێ���زو هەمەالیەنبێت ،رۆش���نبیر وەک زاهیدێکی مەعریفیو ئەخالقی ،کە بێنیازو بێمەبەستو بێخواستی تایبەت بەناو ژیاندا تێدەپەڕێت .س���ێهەم هۆکار پابەستەی ئەو راستییەیە ئەوانەی لهدونیای ئێمەدا لەس���ەر رۆش���نبیران دەدوێنو دەنووسن خودی رۆش���نبیران خۆیان���نو بێگومان ح���ەز بەو وێن���ە ئەفالتونییە س���ۆفییە فریشتەئاس���ایە دەکەن کە بە رۆشنبیر دەدرێت .با کەمەکێک زیاتر لەس���ەر ئەم خاڵی سێهەمە بوەستین. کێشەیەکی بونیادی هەردوو دیدەکەی س���ەرەوە بۆ رۆشنبیر بەدەست کێشەیەکی بونیادیی تایبەتەوە دەناڵێن ،کێش���ەی ئەوان���ەی لهدونیای ئێمەدا لەسەر چییەتی رۆشنبیرو چییەتی ئەرکو رۆڵو ش���وێنو پێگە کۆمەاڵیەتیو سیاس���یو رەمزییەکانیان قس���ەدەکەن. لەهەردوو ئەو دۆخەی باسمانکرد یەکێک لهکێشە س���ەرەکییەکان ئەوەیە ئەوانەی قسە لەس���ەر رۆشنبیر دەکەن تیوریزەی ئ���ەرکو کارو خ���ودی رۆش���نبیربوون دەکەن ،رۆش���نبیران خۆیان���ن ،نەک بۆ نموونە کۆمەڵناس ی���ان دەرونناس یان
بیروڕا
بۆ تەندروستی گشتی کۆمەڵگای ئێمە باشتر وایە سیاسیەکانی دونیای ئێمە هەر لهبنەڕەتەوە بێدەنگبنو قسەنەکەن ،چونکە زۆربەی هەرەزۆریان بەهەموو مانایەک کەسانی نەخوێندەوارو بێئاگان لهدونیا ئینسانناس���ەکان بن ،یاخود شارەزایانو لێزانان���ی ب���واری زانس���تەکانی میدیای هاوچ���ەرخو لێزانان���ی ب���واری ناوەندو تۆڕەکان���ی چاپو باڵوکردن���ەوە ،یاخود لێزانانی بواری کۆمەڵناس���یی مەعریفەو کۆمەڵناس���ی سیاس���یو کۆمەڵناس���ی میدیاو ئامرازەکان���ی پەیوەندیکردن بن. بەش���ێکی زۆری ئەو کایان���ە لههەنگاوە سەرەتاییەکانی دروستبووندانو تا ئێستا بکەرەکانی ناویان نەیانتوانیوە ش���تێکی مانادار لەسەر رۆشنبیران بڵێن. وات���ە ئ���ەوەی لەدونیای ئێمەدا قس���ە لهڕۆشنبیران دەکات کەسانێک نین لەناو کایەکانی ترەوە قسەبکەن ،بەڵکو ئەوانەن کە خۆیان بە رۆشنبیر دەزاننو پێیانوایە ئەرکی رۆش���نبیر لهکۆمەڵگادا دەبینن. دەکرێت لهدونیای ئێمەدا هێما بۆ گروپێک بکەین جگە لهڕۆشنبیران خۆیان ،کە جار نە جار قس���ە لەسەر رۆشنبیران دەکەن، ئ���ەو گروپەش بریتین لهسیاس���ییەکان، بەاڵم بۆ تەندروس���تی گشتی کۆمەڵگای ئێمە باشتر وایە سیاس���یەکانی دونیای ئێم���ە ه���ەر لهبنەڕەت���ەوە بێدەنگبنو قسەنەکەن ،چونکە زۆربەی هەرەزۆریان بەهەموو مانایەک کەسانی نەخوێندەوارو بێئ���اگان لهدونیا .نەک ناتوانن لەس���ەر رۆش���نبیران قس���ەبکەن ،بەڵکو ناتوانن لەسەر زۆر دەرکەوتی سادەی کۆمەڵگای ئێمەش قس���ەبکەن ،لەڕاس���تیدا ناتوانن زۆرجار باسی خۆیان بکەن. بەکورت���ی ئ���ەوەی لهدونی���ای ئێم���ەدا شۆڕەس���واری ب���واری قس���ەکردنە لەس���ەر رۆش���نبیرو ئ���ەوەی چییەتیو ئ���ەرکو بەرپرس���یارییەکانی رۆش���نبیر تیوریزەدەکات ،خودی رۆشنبیران خۆیانن، نەک کەس���انێک لەدەرەوەی ئەم گروپەو بە میتۆدێک کە النیکەمی زانس���تیبوونی تێدابێت .کاتێک رۆشنبیر خۆشی لەسەر خۆیو ئ���ەرکو بەرپرس���یارییەتییەکانی قسەدەکات ،رێک ئەو پەندە کوردییەمان بیردەخات���ەوە کە دەڵێ���ت ”دۆم بێتو کاڵش بۆخۆی دروستبکات“ .لەم دۆخەدا قس���ەکردنەکان نەک نابنە قسەکردنێکی زانس���تیو بێالیەنو بێتەماحو بێخواست، بەڵک���و دەبن���ە قس���ەکردنێکی هێجگار شەخس���یو بەش���ێوەیەکی گش���تیش بارودۆخی دەرونیو تەماحی کۆمەاڵیەتیو ش���ێوازی چاوەڕوانییە شەخس���ییەکانی ئەو رۆش���نبیرە نیشانئەدات کە قسەکان دەکات .ئەمەش وادەکات س���ایکۆلۆژیای رۆشنبیرەکەو کێش���ە تایبەتەکانی خۆی ببێتە بەشێکی گرنگی هەموو هەوڵدانێکی بۆ لێکدانەوەی شوێنو جێی رۆشنبیرو ئەو ئەرکو رۆاڵنەی کە دەبێت بیانبینێت. لەمەشدا چی لەگەڵ دۆخی تایبەتی خۆیدا گونجاوو لەباربوو ،دەیکات بە مۆدێلێک بۆ سەرجەمی رۆشنبیرانو ئەوەشی نەگونجا بە ئ���ەرکو رۆڵی رۆش���نبیری نازانێت. بوون���ی حەزو ویس���تو س���ایکۆلۆژیای رۆش���نبیران خۆیان بەو س���ەرزەمینەی تیایدا باس لهڕۆش���نبیرا بکرێتو ئەرکو رۆڵەکانی دەستنیشانبکرێت ،زۆر کێشە دروس���تدەکات ،بەاڵم رەنگە لەهەموویان خراپتر قەبەکردنی نەرجس���یەتبێت .لەم دۆخەدا رۆش���نبیر دەکرێتە بوونەوەرێکی ناوازەی ناو دونیایەکی ئاسایی ،رۆحێکی دەگم���ەن لهدونیایەک���ی نادەگمەن���دا، س���ۆفییەکی مۆدێ���رن لهکۆمەڵگایەکی گەم���ژەدا ،رۆحێکی یاخی لەناو گاگەلدا. ئەم���ەش دۆخی بێخواس���تیو بێتەماحی نیی���ە ،بەڵکو دۆخ���ی بەموتڵەقکردنی ح���ەزو خولی���او خواس���تە تایبەتەکانی رۆشنبیران خۆیانە.
بیروڕا
) )329سێشهمم ە 2012/6/5
ئایدیۆلۆژیاکانو گێلکردنی مرۆڤ ئایدیۆلۆژیای کۆمۆنیزم کامیار سابیر
لهکۆمۆنیزم���دا ،ئیرادەی ت���اکو چڤاک هەم���ووی تەس���لیمی یەک سیس���تمی تۆتالیتاری���یو ی���ەک دیکتات���ۆری حیزبییو ی���ەک رەگ���ەزی ئایدیۆلۆژیی دەک���رێ .لەکاتێک���دا الی ئیس�ل�امی سیاس���ییش ،ئیرادەی مرۆڤ تەسلیم بە ئایدیۆلۆژیایەکی دینیی دەکرێ کە شەرعو یاساو حوکمی ژیانی داناوەو الدان لێیان، الدانە لهبەرنامەی ئیس�ل�امو سزاکەیشی روونە کە ئەگەر کۆمۆنیزمو ئایدیۆلۆژیای دینی���ی دەس���ەاڵتیان هەب���ێ چیی بە نەیارانیان دەکەن؟ هەردوو ئایدیۆلۆژیای کۆمۆنیزمو ئیس�ل�امیی ل���ەو باوەڕەدان، ئەگ���ەر دەوڵەتێکی سەرتاس���ەریی بە ویس���تی ئەوان دابمەزرێ ،سەرتاسەری زەویی لهئەفس���انەی ئاشتییو خۆشییو دادپەروەریی���دا نغرۆ دەبێ���ت .هۆکاری س���ەرەکییش لەوێوە سەرچاوە دەگرێ، چونکە بە حەتمیەتەوە قس���ە لەس���ەر داهاتووی مرۆڤو کۆمەڵگە دەکەن. هی���چ ئایدیۆلۆژیای���ەک بەئەن���دازەی لێنینیزمو س���تالینیزم درۆی گەورەیان بەن���اوی ئازادیی���ەوە نەک���ردووە. ش���وێنکەوتووانی لێنینو تڕۆتس���کییو ستالین....و مارکسیس���تە رادیکاڵەکان لەهەموو الیەنو گرووپێکی سیاسیی زیاتر باسی ئازادیی دەکەن ،بەاڵم دیکتاتۆریی پرۆلیتاریاو حکومەتی یەک حیزبییو یەک زەبروزەنگ���ی بەڵش���ەفیکەکان ئەوەندە ئایدیۆلۆژیا بەدرێژایی دەیان ساڵ ،دەیان س���امناک بوو ،تەنانەت مۆس���ۆلۆنییو ملیۆن مرۆڤیان بە دڕندانەترین ش���ێوە ،هیتلەریش س���وودیان ل���ەو میکانیزمانە ب���ە قوربانی ئازادیی کرد .س���تراکتۆری وەردەگرت ک���ە لێنینو دواتر س���تالین هیچ ئایدیۆلۆژیایەک بە ئەندازەی حیزبە ب���ۆ خۆقایمک���ردنو خەڵک ترس���اندن کۆمۆنیس���تییەکان دژایەتی رای جیاوازو بەکاریان دەهێنا .لهمێژووی نوێداو لەناو بۆچوونی پێچەوانەی���ان نەکردووە لهناو ئایدیۆلۆژیاکاندا ،هی���چ ئایدیۆلۆژیایەک ریزەکانی خۆیاندا .هەمیش���ە جیاوازییە ب���ە نازیزمی ئاڵمانییش���ەوە ،ئەوەندەی فیکرییو سیاسییەکانیان یان بە تێرۆری کۆمۆنی���زم مرۆڤ���ی ب���ە ژم���ارەی زۆر جەس���تەیی یاخود بە تێرۆری مەعنەوی نەکوشتووە. کەسایەتییەکان کۆتایی هاتووە. تۆتێنو یاق���ووب ()Totten& Jacobs کۆمۆنیزم لهبیس���تەکانەوەو فاشیزمیش لهکتێب���ی "پێش���ەنگی لێکۆڵینەوەکان، لهسییو چلەکانی سەدەی رابردوودا کە لهجینۆسایدەکاندا" ژمارەی قوربانییانی حوکمی���ان کردو دەس���ەاڵتو هەژموونی دەس���تی رژێم���ە کۆمۆنیس���تییەکان، سیاس���ییو ئایدیۆلۆژییان هەبوو ،لەڕێی لهکرێکارو جووتی���ارو چینی مامناوەندو ئیڵیتێکی سیاسییەوە کۆمەڵگەیان بەڕێوە ئێس���نیکە جی���اوازەکانو نەی���ارە دەبرد ،لهسەرکوتو قەدەغەکردنی دەنگی سیاسییەکانیان ،بە ٧٠تا ١٠٠ملیۆن مرۆڤ ئ���ازادو رای جی���اوازدا ،دەقاودەق وەک دەقەبڵێنن .بە کورتییەکەی دڕندانەترین یەک لهتوڕەیی خەڵک دەترسانو هەموو ئایدیۆلۆژی���ای مرۆڤایەتییە کە زۆرترین ئازادییەکیان لەخەڵک دەسەندەوە .تەنیا مرۆڤی ب���ە ئامار جێنۆس���اید کردووە. لەیەک بۆچووندا جیاواز بوون ،کۆمۆنیزم س���ەرمایەداریی بە هەموو ناعەدالەتییە دژایەتیی س���ەرمایەداریی دەکرد ،بەاڵم کۆمەاڵیەتی���یو ش���ەڕو پاوانخوازی���یو فاش���یزم داکۆکییکەری بوو .تۆقاندنو جیاوازیی���ە چینایەتییەکانیی���ەوە ب���ە
لهکوردستاندا شەپۆلی شیوعییەتو دواتر کۆمۆنیزم بۆ ماوەی چەندین دەیە ،مێشکی دەیان هەزار گەنجیان بە ئەفسانەکانی مارکسیزمو لێنینیزمو حکومەتی کرێکاریی ئاخنی ،بەاڵم چارەنووسو پاشەڕۆژی هەزاران گەنجو الوی کوردیشیان تەواو فاشیل کرد
تۆزی وەحش���یگەریی کۆمۆنیزم ناگات. کۆمۆنی���زم ،لهقڕکردن���ی مرۆڤدا ،رووی دوژمنە ئایدیۆلۆژیاکەی "سەرمایەداریی" س���پیی کردووەت���ەوە .وێ���ڕای تەمەنی کورتی کۆمۆنیزم لەدەسەاڵتدا ،پێشەنگی ئایدیۆلۆژیاکانە لهقڕکردنی مرۆڤدا. گرفت���ی س���ەرەکیی حیزبی ش���یوعیی عێراقی���یو ت���وودەی ئێرانی���یو کۆمۆنیستەکانی کوردس���تان ،هەمیشە ئەوەبووە ،لەو زوڵمە نەتەوەییەی لهکورد کراوە ،خۆی���ان هەاڵوێ���ردووەو چاویان لەئاستی داخستووە .لەڕووی تیۆرییەوە گرفتی کۆمۆنیزم ئەوەیە زۆر خاکەس���ار بووە لهئاس���ت چەمکی ناس���یۆنالیزمو مەسەله نەتەوایەتییەکاندا .هەمیشە بە بزوتنەوەی کۆنەپەرس���تییو داردەستی ئیمپریالی���زمو لیبراڵیزم���ی رۆژئاوای���ان زانیوە .هیچ تیۆریستێکی مارکیسیستیی لەمێژوودا ،بە خودی کارل مارکسیشەوە بەش���ەفافییو لێبڕاوانە ددانیان بە مافی چارەی خۆنووس���ی گەالنو نەتەوەکاندا نەناوە. هەرچەندە لێنین لهوتارە ئایدیۆلۆژییەکەیدا "مافی گ���ەالن ب���ۆ دیاریکردنی چارەی خۆنووس���ین" ئەو مافە بەڕەوا دەبینێ. لێنین ،لەس���ەردەمی بەڵش���ەفیکەکاندا دۆکترین���ی نەت���ەوەو نەتەوایەتی���یو (-narodnost نارۆدنۆس���تیان گرووپ���ی ئێس���نیکیی) وەک ئەدەبیاتی چاوبەس���تییو فرتوفێڵ���ی ئایدیۆلۆژیی ب���ۆ دامرکاندنەوەی کێش���ە نەتەوەییو ئێس���نیکییەکانو کۆنترۆڵکردنی تەواوی س���ۆڤێت ب���ەکار دەهێنا ،ب���ەاڵم دواتر قەسابخانە بۆ زۆرێک لهکەمە نەتەوەکان بەڕێخ���را .ه���اوکات یەکێ���ک لههۆکارە سەرەکییەکانی هەڵوەشاندنەوەی خێرای س���ۆڤێت ،جیاوازییە نەتەوایەتییەکانو پینەوپەڕۆکردن���ی ئایدیۆلۆژییان���ەو خۆسەپاندنی رووسەکان بوو. مارکسو ئەنگڵ���س وەک دامەزرێنەرانی تی���ۆری کۆمۆنیزم ،لەوەدا فەش���ەلێکی گەورەیان بۆ ئایدیۆلۆژیاکەیان تۆمارکرد کە نەیانتوانی مەس���ەلەی ناسیۆنالیزمو کێشە نەتەوایەتییەکان چارەسەر بکەن، بەڵک���و نەیانتوان���ی راڤەیش���ی بکەن. جگ���ە لەچەند بەیانێک���ی ئایدیۆلۆژییو مانیفێس���تۆی کۆمۆنیست ،ئەویش تەنیا کۆمەڵێ قسەی ئایدیۆلۆژییو شاعیرانە، لەچەشنی "کرێکاران ،نیشتمانیان نییە"، یەک لێکدان���ەوەی عەقاڵنییو لۆژیکییان بۆ کێشەو حەزیای ناسیۆنالیزم نەبووە. ئ���ەوە لهکاتێکدا ک���ە مارکسو ئەنگڵس بەڕەچەڵ���ەک ئاڵمانیی���نو مۆتیڤ���ی رادیکاڵبوونی نەتەوەیی الی ئاڵمانییەکان کولت���وورو مێژوویەکی پ���ڕ لهبوغراییو خۆبەزلزانیی���ان هەب���ووەو دەبووای���ە
ناس���یۆنالیزمیان لەبەرچ���او بگرتای���ە. س���کۆالرە ئەنسرۆپۆڵۆجیس���تەکانو توێ���ژەرە رائیدەکان���ی ناس���یۆنالیزم، ئ���ەم بەهەن���د وەرنەگرتنەی کێش���ەی نەتەوایەتیی لەالیەن مارکسو ئەنگڵسەوە بۆ دوو هۆکاری سەرەکیی دەگێڕنەوە: * لەڕووی فیکرییو مێژووییو سیاسییو کولتوورییەوە عەقڵیان پێی نەشکاوە. * بەه���ۆکاری ئایدیۆلۆژییو ئەجێندای سیاسییەوە فەرامۆشیان کردووەو بەهەند وەریان نەگرتووە. دۆکترینی کۆمۆنیزمو مارکسیستەکان بە بەردەوامیی جەختیان لهس���ێنتراڵبوونی دەس���ەاڵتەکان کردووەتەوە ،هەمیش���ە دژی دیس���ێنترەاڵیزی دەس���ەاڵتەکان ب���وون ،بەبیان���ووی ئ���ەوەی ری���زی بەرین���ی چین���ی کرێکاران���ی نەتەوەو گرووپە جی���اوازەکان ،پەرتەوازە نەبێو شۆڕش���ی پرۆلیتاریا زیان���ی پێنەگاتو لهخزمەت���ی بۆرژوازیی���دا! نەبێ .ئەمە لەکاتێکدایە ،کە ئەنسرۆپۆڵۆجیستەکانو بایەخێک���ی سۆسیۆلۆجیس���تەکان جدییان داوە بە ناس���یۆنالیزمو مەسەله نەتەوایەتی���یو ئێس���نیکییەکان ،بەاڵم چونکە کۆمۆنیزم رێک وەک دین ئەوەی لهکتێب���ە پیرۆزەکانی خۆیان���دا بوونی نیی���ە ،ئیتر هەم���وو بیرکردنەوەیەکیش لەم کێش���ە ئاڵۆزە ،ب���ە خزمەتکردنی س���ەرمایەداریی دەژمێ���رن .فەش���ەلی ئایدیۆلۆژیای کۆمۆنیزم لهمارکس���ەوە تا گرامشی ،تێنەگەیش���تن بووە لهتیۆری ناس���یۆنالیزمو رەهەندە نەتەوەییەکان، یان وەک پرۆفێس���ەر ت���ۆم نایرن Tom Nairnدەڵ���ێ "تیۆری���ی ناس���یۆنالیزم رەنگ���دەرەوەی فەش���ەلێکی گ���ەورەی مێژووییە بۆ مارکسیزم". لهئاس���تی ئینتەرناسیۆنالیستییش���دا، شیوعییەکانی عێراقو توودەکانی ئێران، باوبۆرانی ئایدیۆلۆژیی سۆڤێتیان بەسەر کرێکارانی ئێرانو عێراقدا ساغدەکردەوە. شۆڕشو یاخییبوونە چەکدارییەکانیان بە کرێگرتەی���یو نۆکەرایەتیی ئیمپریالیزمو زایۆنی���زمو س���ەرمایەداریی دەچوواند، بێئ���ەوەی راڤەیەک���ی عەقاڵنی���ی ب���ۆ مەسەلەی نەتەوایەتیی بکەن .لەو پەڕی لێقەوماوییو دەربەدەرییشیاندا بەدەست رژێمەکانی بەغدادو تارانەوە ،هەمیش���ە ش���ۆڤینیزمی عەرەبی���یو پانئێرانی���زم بەسەر میتۆدی فیکرییو ئایدیۆلۆژییاندا زاڵ ب���ووە .ئ���ەوان الی جوتی���ارو زەحمەتکێشی کورد ئاوارە بوون ،بەاڵم هەوای نەتەوەی سەردەس���تی ئێرانییو عێراقیی(پانعەرەبی���ی) ،بیرکردن���ەوەی ئازادانەیشی لێ زەوتکردبوون. »»19
كاتی بهشداریی ئۆپۆزسیۆنه لهپرۆسهی حوكمڕانیدا محهمهد رهئوف
mrkurd76@yahoo.com
ههموو ئ���هو گۆڕانكاریانهی كه بههاری عهرهبی لهگهڵ خۆیدا هێنایو س���یمای ژیانی سیاسیو حوكمڕانی لهناوچهكهدا گ���ۆڕی ،كاریگ���هری تهواوی لهس���هر ههیكهل���ی حوكمڕان���ی لهناوچهك���هدا كردووهو سهرلهنوێ دایڕشتنهوه ،چیتر دهس���هاڵتو فهرمانڕهوایی لهدهس���تی بنهماڵ���هو تاكه حیزبدا نههێش���تهوه، لهگ���هڵ ئ���هوهی ئ���هو گۆڕانكاریان���ه كاریگهری���ی گ���هورهی لهس���هر ژیانی سیاس���یو فهرمانڕهوای���ی لهههرێم���ی كوردس���تاندا درووس���ت ك���ردووهو س���هركردهو حیزب���ه فهرمانڕهواكان���ی كوردیش بهتهواوی دركیان بهوه كردووه كه ناكرێت س���هرجهم دهس���هاڵتهكان لهدهس���تی خۆیاندا بهێڵنهوهو قۆرخی حوكمڕان���ی بك���هن ،ب���هاڵم نایانهوێت دان ب���ه ب���وونو بهش���داریی الیهن���ی دیكهدا بنێن لهدهس���هاڵتو حوكمڕانی راستهقینهی كوردستاندا ،ئهوهی ئهمڕۆ لهش���ێوازی حوكمڕانی ئ���هو واڵتانهدا دركی پێدهكرێت ك���ه بههاری عهرهبی گرتویانیهتی���هوه ،حوكمڕانییهكی بنكه ف���راوانو بهش���داریكردنی س���هرجهم الیهنهكانه لهدهس���هاڵتو حوكمڕانیدا، لهتون���س حیزب���ی نههزهی ئیس�ل�امی بهسهرۆكایهتی راشد غهنووشی رێژهی ه���هره زۆری دهنگهكانی ئ���هو واڵتهی بهدهستهێنا ،بهاڵم سهرجهم پۆستهكانی
لهپێناو ب ه واقیعكردنی گوتاری ئۆپۆزسیۆندا پێویست ه بیر لهبهشداریكردنو وهرگرتنی پۆست ه بااڵكان بكهنهوه
قۆرخ نهكردوو س���هرهڕای ئهوهی سێ ئهوهندهی پارتی كۆنگ���رهی ركابهری دهنگی هێنا ،بهاڵم پۆس���تی س���هرۆك كۆماری بهو پارته داو خۆشی پۆستی س���هرۆك وهزیرانی وهرگرت ،لهمیس���ر لهگهڵ ئهوهی ئیخوان موسلیمین پۆستی سهرۆكی پهرلهمانی ههیهو چاوهڕوانیش دهكرێت پۆستی سهرۆك كۆمار بباتهوه، ب���هاڵم ئامادهی���ی دهربڕیوه پۆس���تی س���هرۆكی حكومهت بدات���ه الیهنهكانی دهس���هاڵتێكی لهههرێمی كوردس���تان تر ،تهنانهت لهعێراقیش���دا پۆستهكان پێنهدرێ���تو لهههم���وو گۆڕان���كاریو دابهشكراون ،پۆستی سهرۆكی حكومهت بارودۆخێكیش���دا داوای وهرگرتن���ی الی دهوڵهت���ی یاس���ایهو س���هرۆكی ههڵوێستیان لێبكرێت ،چارهسهركردنی پهرلهمان الی عێراقی���هی ركابهرێتیو دۆخ���ی ههرێم���ی كوردس���تان بهب���ێ سهرۆك كۆماریش كورده ،بهاڵم ئهوهی حوكمڕانی بنكه فراوانو دابهش���كردنی لهههرێمی كوردس���تان بهدی دهكرێت پۆس���تهكان لهنێ���وان دهس���هاڵتو قۆرخكردنی ههرس���ێ دهس���هاڵتهكهیه ئۆپۆزس���یۆندا ههرگیز س���هرناگرێتو لهالیهن یهكێتیو پارتی���هوهو تهنانهت ناڕوات���ه پێش نهك پێدان���ی وهزیرێك دابهش���كردنی س���هرجهم بهڕێوهبهرو یاخ���ود بهڕێوهبهرێك كه ئهمه ههرگیز پۆس���تهكانه لهنێ���وان خۆیان���داو به بهشداریكردنی راس���تهقینه ئهژمار بێبهش���كردنی ههموو ئهو پۆس���تانهیه ناكرێت ،النی كهم یهكێك لهپۆستهكانی لهالی���هن ئۆپۆزس���یۆنهوه .ئهم���ه ئهو حكوم���هت ،پهرلهمان ،س���هرۆكایهتی خاڵهیه كه دۆخی ههرێمی كوردستانو ههرێم ،بدرێته ئۆپۆزسیۆنو ممارهسهی ناوماڵی كوردیی قهیراناوی كردووهو رۆژ ژیانی سیاسی خۆی بكات ،بهتایبهتیش ل���هدوای رۆژیش چاوهڕوانی خراپبوونی پێدان���ی س���هرۆكایهتی پهرلهم���ان به دۆخ���ی ناوخۆی ههرێمی كوردس���تانی ئۆپۆزسیۆن ژیانی سیاسیو كێبهركێی لێدهكرێت ،ناكرێت ئۆپۆزس���یۆن یهك نێوان هێزو الیهنهكان زیندووتر دهكاتو لهسهرس���ێی دهنگهكان���ی ههرێم���ی لهقازانجی خهڵكی كوردستانیش تهواو كوردس���تانی ههبێتو هیچ پۆس���تێكو دهبێت .ماوهی دوو س���اڵه ئۆپۆزسیۆن
ل���هدهرهوهی دهس���هاڵت پ���رۆژه پێشكهش���دهكاتو رهخن���ه دهگرێتو دهس���هاڵتیش بێباكانه لێی دهڕوانێت، لهئێستاش���دا بهم بارودۆخهی ئهمڕۆی كوردس���تانهوه ك���ه پارت���یو یهكێتی ت���هواوی كایهكان���ی حوكمڕانیی���ان به حیزبی كردووه ئهس���تهمه ئۆپۆزسیۆن بتوانێت لهڕێی سندووقهكانی دهنگدانهوه دهسهاڵت وهربگرێت ،ئهم تێڕوانینه الی سهركردایهتی ئۆپۆزس���یۆن بهتهواوی دركی پێدهكرێتو هیچ متمانهیهكیان به بهڵێنو گوتارهكانی دهس���هاڵت نهماوه، بۆی���ه ئهگ���هر لهدوێنێدا ل���هدهرهوهی دهس���هاڵتهوه گۆڕانكاری گرنگ بوبێت، ئهمڕۆ دهكرێت لهناو خودی دهسهاڵتهوه گۆڕان���كاری بكرێت هاوواڵتی���ان تهنها قسهو رهخنهیان لهئۆپۆزسیۆن ناوێت، پراكتیك���ردنو جێبهجێكردن���ی ئ���هو گوتارانهیان لهسهر ئهرزی واقیع دهوێت بهجۆرێ���ك لهج���ۆرهكان لهبهرامب���هر ئهو جۆره گوت���ارهدا دووچاری مهلهل بوونو چیت���ر تهحهمولی ئ���هو دۆخه چهق بهس���تووه ناك���هن ،بۆیه لهپێناو به واقیعكردنی گوتاری ئۆپۆزس���یۆندا پێویس���ته بی���ر لهبهش���داریكردنو وهرگرتنی پۆس���ته ب���ااڵكان بكهنهوه، چونكه چارهسهركردنی دۆخی ئهمڕۆی كوردس���تان بهب���ێ حوكمڕانییهك���ی تهوافوقی (ئ���هوهی دهس���هاڵتدارانی ك���ورد ب���ۆ بهغ���داد داوای دهك���هنو مومارهس���ه دهكرێ���ت) س���هرناگرێتو ههرگیز بهسهردانو كۆبوونهوهو بهڵێنی بێبنهما ،نێوماڵی كوردی یهكناخرێتهوه چاكس���ازی بنهڕهتیو گۆڕانكاری جدی لهسیستمی حوكمڕانیدا ناكرێت.
13
سهبارهت ب ه توندڕهویی رێبین ههردی ههمیش��� ه توندڕهوی���یو دڵڕهقی���ی، توندڕهوی���یو دڵڕهقی���ی ت���ر بهرههم دێنێت ،بهاڵم ههمیشهش توندڕهوییهک پێش ئهوی تر ئهکهوێت .توندڕهوهکان ب ه یهکهوهو ب ه یهکجار دهستپێناکهن، بهڵکو ههمیش��� ه گروپێک دهس���ت ب ه توندڕهوی���ی ئهکاتو بێ ئهوهی بزانێت لهگهڵ خۆی���دا هێزێکی ناکۆک بهخۆی بهههم���ان هێ���زهوه دروس���ت ئهکات. یاسای سێههمی نیوتن لێرهشدا راسته "بۆ ههموو کردارێ���ک ،پهرچهکردارێک ههی ه ک��� ه لههێ���زدا یهکس���ان ه پێیو پێچهوانهیهت���ی". لهئاراستهش���دا توندڕهوی���ی ه���هر گروپێ���ک چهند ب ه هێزو گهوره بێ���ت ،ههمان توندڕهویی بهرامبهر ب ه خۆی وهک پهرچهکردارێک دروس���ت ئ���هکات .دڵڕهقی���ی ههمان دڵڕهقیی دروس���ت ئهکاتهوه .بێهوده نیی ه ستهمکارهکان چهند ب ه دڵڕهقیی حوکم ئهکهن ،هێندهش ب ه دڵڕهقییهوه لهس���هر کار الئهبرێ���ن .دیمهن���ی ئهو دڵڕهقییهی قهزافی پێی کوژرا ،تهنها ب ه بینینی ههمان دڵڕهقیی ئهم ستهمکاره تهفس���یر ئهکرێت ک ه مامهڵهی لهگهڵ خهڵکی خۆیدا پێکردووه. بهاڵم توندڕهوی���ی خۆبهخۆو ب ه یهکو دوو رۆژ دروست نابێت .دیاردهیهک نیی ه لهناکاوو بێ هیچ پاس���اوێک روو بدات. توندڕهوی���ی وهک زۆرێک لهدیاردهکانی ت���ر بێ ه���ۆکارو پاڵنهر نیی���ه ،بهاڵم بێگوم���ان پاڵنهرهک���هی خهس���ڵهتی زاتی مرۆڤ نییه .وهنهبێ ش���تێک یان غهریزهیهک لهمرۆڤ���دا ههبێت ک ه وای لێبکات بهرهو توندڕهویی بڕوات ،بهڵکو ی جۆرێک کلتورو توندڕهویی بهرههم��� ش���ێوهی بیرکردنهوهیه .ئهم شێوازی بیرکردنهوهیهش پ���هروهرده ئهکرێت، فێر ئهکرێ���تو ئهخوێنرێت .توندڕهویی بێ دای���کو ب���اوک نیی���ه ،پهرتوکو مامۆس���تای ههیه ،وانهو پۆلی تایبهتی خ���ۆی ههیه ،مێ���ژوی دروس���تبوونو س���هرپێ گرتنی تایبهتی خۆی ههیه. قۆناغێک���ی ههی ه تیایدا گهورهو فراوان ئهبێتو قۆناغیشی ههی ه دائهمرکێتهوهو ئهوهستێت. بێگومان توندڕەویی ش���کڵو شێوازی جیاوازی ههیهو لهزیاد لهبوارێکیش���دا بوونی ههی���ه .بابهتهکانی توندڕهویی جیاوازنو پهیوهست نین ب ه بوارێکهوه ب��� ه تایبهت���ی .تون���دڕهوی لهههموو بوارهکان���دا ههی���ه ،لهوهرزش���هوه بۆ کۆمهاڵیهت���ی ،تا ئهگات ه سیاس���هتو ئابوریو تا دوای���ی ،بهاڵم چهند بوارو بابهتهکان���ی توندڕهویی جی���اواز بن، ئهوه لهههندێک سیفهتی گشتی ،بهاڵم سهرهکیدا چونیهکن. توندڕهویی قهبوڵنهکردنی بیرکردنهوهی ئهوی دییه ،تهماش���اکردنی ئهوی دیی ه ن���هک وهک بوونهوهرێ���ک ک��� ه مافی خۆیهت���ی رای خۆیو دی���دی تایبهتی خ���ۆیو تامی تایبهتی خ���ۆی ههبێت، بهڵکو وهک بوونهوهرێکی ناح هزو گومڕا ک ه یان ئهبێت دواجار رازی بێت ح هزو بڕواو دیدی کهسی توندڕهو وهربگرێت، ی���ان ب���ۆ ههمیش��� ه وهک نهیارێک���ی ناح هزو نهخوازراو لهبهردهم توندڕهودا ئهمێنێت���هوه .ئهمڕۆ ک��� ه تهحهمولی ئ���هکات ،ک��� ه لهگهڵیدا ئ���هژی ،لهبهر ئهوه نیی��� ه ک ه بێ باک��� ه بهرامبهری، بهڵکو لهبهر ئهوهی ه یان هێشتا هیوای بهوه لهدهست نهداوه بیخات ه سهر راو ئارهزوی خۆی ،یان توانای س���ڕینهوهو لهناوبردن���ی نیی���ە .تون���دڕهو لهگهڵ بێباکی���دا ههرگیز کۆنابێت���هوه ،بگره رهنگ ه یهکێک لهکێش��� ه سهرهکیهکانی توندڕهویی ئهوه بێت ،ههرگیزو لههیچ بارودۆخێک���دا ناتوانێ���ت یهک تۆزیش بووه بێباک بێت .توندڕهوی وهرگرتنی بوونی ئهوی دی��� ه ب ه جدی ...چاوێک ه ههمیش ه کراوهو پڕ گومان ک ه ئاراستهی ئهوی دی کراوه. تون���دڕهو کهس���ێک ه ئ���هوی دی زۆر لهههموو ش���تێکی تری ئهم دنیای ه ب ه گرنگ ئهزانێتو داگیری ئهکات ،چونک ه توندڕهو ههست ئهکات ئهوهی ک ه راکانی ئهم نهبوونهت��� ه رای زاڵ ،ئارهزوهکانی نایهن��� ه دی ،لهبهر بوون���ی ئهوی دیی ه ک ه رێگره لهوهی خواستهکانی توندڕهو بێن ه دی .بهوهش���دا ک ه توندڕهو جگ ه لهبۆچونو راکانی خۆی ،هیچ ش���تێکی پێ راست نییه ،ئهوا رێگرتن لهڕاکانی به رێگرتن لهڕاس���تیو حهق ئهزانێت.
لهکوێ توندڕهویی ههبوو ،بههێز بوو، گهورهو فراوان بوو، ههر لهوێش لێبوردن نییه ،تهحهمولی یهکدی نییه ،پێکهوه گونجانو ژیان نییه لێرهوه توندڕهو ههمیش ه لهبوونی ئهوی تردا لهئازاردا ئهژی .ئهوی دی ههمیش ه خهمناکو نائومێدو لهدوا شیکردنهوهدا پڕ رقی ئهکات .رق لهوی دی بهرههمی توندڕهویی ه ک ه ب���ڕوای وای ه ئهوی دی هۆکاری س���هرهکی ههموو ئهو ش���ت ه ناخۆش���انهی ه ک ه رێگرن لهبهدیهێنانی ویس���تهکانی تون���دڕهو .توندڕهوییو دڵڕهقیی دوو شتی پێکهوه گرێدراونو یهکهمیان ههمیش��� ه دوههمیان بهدوای خۆیدا دێنێت .لهکۆی دڵڕهقیی ههبوو، کوش���تنو ئازاردانی بێ پاساو ههبوو، سهرزهنشتی بریندارک هرو نا ئینسانیان ه ههب���وو ،ه���هر لهوێ���ش جێپێکان���ی توندڕهویی ههیه. کهس���ی تون���دڕهو س���ازش ن���اکات، لێبوردنی نییه ،تهحهمول نازانێت .ئهو زاراوان��� ه ب ه جیهانی تون���دڕهو نامۆن. ئهو تهنها دواخس���تن ئهزانێتو ئومێد ب ه جیهانێک ک ه سبهی دێتو ههڵگری خواس���تهکانی ئ���هم ئهب���ن .توندڕهو ی نائومێدو چهن���د لهبوونی ئ���هوی د خهمبار ئهبێت ،دوو هێنده ئومێدهوارو بهختی���اره ب ه ئایندهی خ���ۆی .چهند ئێستا ب ه هۆی بوونی کهسانێکی ترهوه ک ه ههمان راو بۆچونو خواستی ئهمیان نییه ،ب ه ڕهشو تاری���ک ئهبینێتو ب ه نائومێدییهوه لێی ئهڕوانێت ،دوو هێنده ئاینده ب ه گ���هشو روناک ئهبینێت ک ه بێگوم���ان س���هرزهمینی هاتن��� ه دی خواستو بۆچون ه راستهکانی خۆیهتی. تون���دڕهو لهنێوان ئومێ���دو نائومێدیدا دێتو ئهچێ .لهڕاستیدا چی تامهزرۆیو حهزی گهورهی خۆی بۆ ئاینده ههیه، ئهکات ب ه رقێکی ئهس���تور لهئێس���تاو ههموو ئهو ش���تانهی لهئێستادا ههن. توندڕهوی���یو رق لهئێس���تا بوون دوو شتی پێکهوه گرێدراون .لهڕاستیدا رق لهئێستای ه وا لهتوندڕهو ئهکات ههمیش ه بڕێکی زۆر لهدڵڕهقیی تیا بێت. وتمان توندڕهو س���ازش ن���اکات ،وات ه ئاماده نیی ه بۆچونهکانی بخات ه بهردهم تاقیکردن���هوهو گۆڕان .ئ���هو ناتوانێت خۆی بگۆڕێت ،بهڵکو هاتووه بۆ ئهوهی ئهوانی دی بگۆڕێت .بینینی دنیا وهک ههمهڕهنگییهک ک ه ئهش���ێتو راستهو ماف���ی خۆیان ه خهڵک���ی بیرکردنهوهی جیاوازو بۆچون���ی جیاوازیان ههبێت، ش���تێک ه ب ه جیهانی تون���دڕهو نامۆیه. توندڕهو تا ئهو کات ه ئهوانی دی قهبوڵ ه ک ه کهرهسهی بهدیهاتنی پرۆژهکانی ئهو بن ،لهدهرهوهی ئهمهش ههموو ئهوانی دی ناحهزێکی ش���یمانهیین ک ه رهنگ ه ههمیش���هو ههموو کات ،شهڕ لهدژیان بهرپ���ا بکرێ���ت .لهک���وێ توندڕهویی ههبوو ،بههێز بوو ،گهورهو فراوان بوو، ههر لهوێش لێبوردن نییه ،تهحهمولی یهکدی نییه ،پێک���هوه گونجانو ژیان نییه .ب��� ه کورتی لهک���وێ توندڕهویی ههبوو ،ههر لهوێش ههڕهش��� ه لهسهر ژیانو ههموو مافهکانی ئینسان ههیه.
14
بیروڕا
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
هەفتە یادەکەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان قسەیەک دەربارەی یادی ٣٧ساڵەی دامەزراندنی یەکێتی
دهینوسێت
یهكهم کۆنفرانسی وزه لهئهربیل ()١ ئهم دوو س���تونه زۆر به کورتی لهڕێگای بهکاربردنی میتۆدی خیتابی شیکارییهوه (دیس���کۆرس ئهنالیس���یس) ههوڵ���ی خوێندن���هوهی یهکهم کۆنفرانس���ی وزه ئهدات که لهش���اری ههولێر رۆژانی ٢١و ٢٢ی مانگی ئایار بهڕێوهچوو .مهبهستمان ل���هم میت���ۆده ئهوهیه ،که ئ���هوهی لهو کۆنفرانس���هدا وت���راوه ،نمایش���کراوه، بهڕێوهچ���ووه ،چڕک���راوهی دونیایهکی ئاڵ���ۆزی فرهالیهن���ه ،کهلهپاش���خانهوه بهڕێوهدهچێ���ت .بۆی���ه دهکرێت ههموو شتێکی کۆنفرانس���هکه وهك دوگمهیهک مامهڵ���هی لهگهڵ���دا بکرێت ک���ه ئهگهر دهستی لێدهین ئهوا دونیایهکی فراوانمان بۆ بکاتهوه ،ی���ان هیچ نهبێ یارمهتیمان بدات لهو بوارهوه .ئهمه لهههمانکاتدا لهو دیدهوه س���هرچاوهی گرتووه ،که دونیای وزه ،بهگش���تی لهمێژوویدا ههمیش���ه به نهێنیو ئاڵۆزیو پڕ لهملمالنێ ناس���راوه، وهک دانی���ال یهرگن لهکتێب���ی خهاڵتدا پێم���ان دهڵێ���ت .بۆیه تهنه���ا لهڕێگای رووداوی لهم شێوهیهوه دهتوانرێت قسه لهس���هر سروشتو ئاراس���تهی داهاتووی بکرێت. ئێمه دیدهکانمان لهش���ێوهی سهرنجدا دهخهینه روو. -١ن���او :بۆچ���ی کۆنفرانس���هکه ناوی لهئهربیل-هوه ب���ۆ جیهانیی ههڵگرتبوو. ئهربی���ل لهجیاتی چ ناوێکی تر دانرابوو. یان ئایا ئهربی���ل بووبووه جێگرهوهی چ ناوێکی تر .دیاره بۆ ههموان ئاش���کرایه که ئهربیل لهجیاتی کوردستان دانرابوو. ئهم جێگۆڕکێیه ههروهها ئاس���ان نییه. گهرچ���ی ئهربی���ل پایتهخت���ی ههرێمی کوردس���تانه ،بهاڵم لهدۆخێک���ی وههادا نهدهب���وو ئهربی���ل جێگای کوردس���تان بگرێتهوه ،چونک���ه تهنها ئهو کاتانه که پایتهخ���ت جێ���گای واڵت دهگرێتهوه که پهیوس���ت بێت به بڕیاری سیاس���یهوه. لێرهدا بابهت س���امانی سروشتیهو تهنها لهئهربیل���دا کۆنهبووهت���هوه ،وهک چۆن دهسهاڵتی سیاس���ی ههمیشه لهناوهنددا کۆدهبێت���هوه .ئ���هم جێگرتنهوهی���ه یارییهکی سیاس���یه لهالیهن رێکخهرانی کۆنفرانس���هکهوه ئهنجامدرا .وتراوێکه بۆ ش���اردنهوهی نهوتراوێک .رێگهپێدراوێکه بۆ رووپۆشکردنی رێگهپێنهدراوێک .ئهم یاری زۆاڵن���هی (یان ههولێ���ری واتهنی بییژیانهی) خیتابی سیاسیه. -٢دهزگای رێکخ���هر .ئ���هو دهزگایهی که کۆنفرانس���هکهی رێکخست ناوهندێکی تورکییه که بهکورتکراوهی به س���تییهم ناسراوه ،ستییهم به تورکی یانی :ستراتیژ، تهکنی���ک ،ئیکۆنۆمیک ،ئارش���تیرنالهر، مهرکزی .ئهم ناوهنده کاریان رێکخستنی کۆنفران���سو کۆبوون���هوهی ئاب���ووریو پیشهس���ازییه .بهش���ی تایبهت به وزه لهالی���هن باڵیۆزی خانهنش���ین میتحهت بالکان���هوه بهڕێوهدهبرێ���ت .میتح���هت لهکۆنفرانس���هکهی ئهربیل ئامادهبوو ،وه کردنهوهی کۆنفرانسهکه لهالیهن ئهوهوه بهڕێوهچ���وو .ئێس���تا ک���ه دهزانین کێ کۆنفرانس���هکهی رێکخس���تووه ،دهزانین بۆچی ناوی کوردستان تیایدا سڕاوهتهوه. لهنامهکهیدا بۆ ئهم ناوهنده که لهبهرواری ٥ی ن���هورۆزی س���اڵی٢٧١٢ی کوردی، د.ئاشتی ههورامی پشتگیری خۆی بۆئهم رێکخ���راوه دووپات ئهکات���هوه .ههروهها به هیوایه ب���ازاڕی تورکی���ا ببێته هۆی رێنێسانسی وزهی عێراق .دهتوانیت دهقی نامهکه لهسایتی س���تییهم بخوێنیتهوه: http://www.steam.com.tr/eng.asp
-٣میتح���هت بالکان :ئ���هم پیاوه بۆ ماوهی س���یو حهوت س���اڵ لهوهزارهتی دهرهوهی تورکیا لهباڵوێزخانهکانی تورکیا لهپایتهختهکانی وهک تاران ،واش���نتۆن، جنێف ،ڤییهن���ا کاری کردوه ،ههروهها لهئێرانو نهمسا بووهته باڵوێز .چاالکانه بهشدار بووه لهبواری وزهو دانوستانهکانی راکێشانی بۆری باکۆ -تیبلیسی -جیهان. بهخوێندن���هوهو راڤهکردن���ی ش���وێنو کارو ئهزموون���ی ئ���هم کهس���ه بۆم���ان دهرئهکهوێت ک���ه ش���ارهزایه لهئاڵۆزی ناوچهک���ه ،لهنزیکهوه لهڕۆڵ���ی ئهمریکا ئاگادارهو ههروهها ل���هڕووی پراکتیکهوه ئاگاداری چۆنێت���ی فهراههمکردنی بۆری کێش���انه لهناوچهکهدا .ئهمانه ههموو بۆ دۆخی ئێس���تای کوردس���تان لهچهندین رووهوه گرنگ���ن ،وهک هێ���زه ناوچهییو جیهانیهکان ،رۆڵو ملمالنێکانیان ،پالنی تورکی���او ...چهندین الیهن���ی تر .هاتنی
ئهمو دهزگاکهی بۆ ئهربیل بۆ رێکخستنی کۆنفرانس���هکه مانای رۆڵی چڕی تورکیا دهگهیهنێت لهم بوارهدا. -٤کردن���هوهی کۆنفرانس���هکه :وهک لهپالننامهی بهرنامهکهدا نوسراوه ،یهکهم قسهکهر ،نێچیرهڤان ئیدریس بارزانییه. دیاره ئهم���ه ئاس���اییو چاوهڕوانکراوه، وهک کهس���ی خ���اوهن دهس���هاڵتی بااڵ لهواڵتدا .نێچیرهڤان لهدرێژهی قسهکانیدا وت���ی «جهنابی وهزی���ری وزهی توركیاو هاتن���ی برایانم���ان لهتوركی���اوه بۆ ئهم كۆنفرانسه ،ئاماژهیهكی گرنگهو بهرچاوه ب���ۆ ه���اوكاریو ههماههنگ���ی لهبواری وزهو س���امانه سروش���تیهكان لهنێ���وان ههردووال ،ههروهها بهڵگهشه كهوا چۆن دهتوانی���ن بهڕێگهی پهیوهندی مێژووییو كهلتوریمان پاڵپش���تی ئهم بواره گرنگه بین لهههرێمهكهمان» .دهقی س���هرجهم قسهکانی س���هرۆک وهزیران جهختی لهو دیده ئهكردهوه که ئێمه وهک مهترسییهک تهماشای دهکهین ئهویش بهپاشکۆبوونی کوردس���تانه لهڕووی ئابوریو سیاسیو کهلتوریو رۆشنبیرییهوه .به پاشکۆکردنی کوردس���تان لهالیهن تورکیاوه به ئاشکرا لهکارنامهی کۆنفرانسهکهدا دیاره.
قسهکانی سهرۆک وهزیران جهختی لهو دیده ئهكردهوه که ئێمه وهک مهترسییهک تهماشای دهکهین ئهویش بهپاشکۆبوونی کوردستانه لهڕووی ئابوریو سیاسیو کهلتوریو رۆشنبیرییهوه -٥تهن���هر یهڵ���دز :یهڵ���دز وهزی���ری کاروب���اری وزهی تورکیای���ه .ریزبهندی کاتی قس���هكردنو ناوهرۆکی قس���هکانی یهڵ���دز مایهی س���هرنجن .یهڵ���دز پاش س���هرۆک وهزیرانی ههرێم قس���هی کرد، ئاماژهیه ب���ۆ ئامادهنهبوونی بهغداو ک���ه گرنگی رۆڵی تورکیا لهم بوارهدا .گهرچی لهکارنامهک���هدا ههیه که عهدنان جهنابی دهب���وو پ���اش یهڵدز قس���هبکات ،بهاڵم جهنابی لهکۆنفرانس���هکهدا بهشدارنهبوو. ئهمه لهئهنجامدا کۆنفرانسهکهی بهگشتی کرده ،پهیوهندی دوو قۆڵی نێوان ههرێمو تورکی���ا .بهتایب���هت ئامادهبووهکانی تر بهشێوهیهکی راستهوخۆ هێنده سهنگیان نییه لهبواری وزهدا. یهڵدز دهڵێ���ت« :گرنگترین قۆناغ كە بڕیومانە ئەوەیە خزم���ەت بە مرۆڤەكان بكەی���ن .هاوواڵتیانی ئێرە پێویس���تیان بە بەرهەم���ە نەوتییەكانی وەك بەنزینو غ���ازە .ئەمە قۆناغێك���ی گرنگە .كەرتی تایبەت گرێبەستی ئیمزاكردووە بۆ ئەوەی بەرهەم���ی نەوتی بۆ ئێرە دابین بكات». خوێندنهوهی ئهم بڕگهیه بهتایبهت کاتێک لهگهڵ بڕگهی دواتردا پێکهوه گرێبدرێت چهن���د ئاماژهیهک���ی گرنگم���ان ئهخاته پێش���چاو لهدیدی سیاس���یو سیاسهتی ئابوری تورکی���ا بهرامبهر ههرێم .کاتێک رۆژنام���هی رووداو لهیهڵدز دهپرس���ێت «بە نیازن وێس���تگەیەكی كارەبا لەسەر سنووری توركیاو عێراق دروستبكەن كە بە غازی سرووشتی كاردەكات لەعێراقەوە بۆی دەچێت ،ئەمە لە چ قۆناغێكدایە؟». لهوهاڵمدا به راشکاویی دهڵێت «راستە، ب���ەاڵم دەبێ ئەوە بڵێم كە ئامانجی ئێمە ئەوەیە ئەو كارەبای���ەی لەوێ بەرهەمی دێنین هەر هەمووی بدەینەوە بە خەڵكی ئێرە .لێرە رۆن ،شەكرو ئارد هەیە ،بەاڵم نەكراوەتە حەڵوا .لێ���رە كەموكوڕییەك هەیە .ن���ەوت هەیە ،غازی سرووش���تی هەیەو تەنانەت وێستگەی بەرهەمهێنانیش هەیە ،بەاڵم دیس���ان ه���ەر كارەبا نییە، ئەوە شتێكی زۆر سەیرە».
»» 19
ئاری ئەبوبەکر
Arei1976@hotmail.com
زۆرێ���ک لهچاودێران���ی سیاس���ی وای ب���ۆ دەچ���وون ،ک���ە دەرئەنجام���ی هەڵبژاردنەکەی ،٢٠٠٩/٧/٢٥زللەیەکی میهرەبان دەبێت بۆ یەکێتی نیشتیمانی کوردستان(ی.ن.ک) ،بە شێوەیەک کە ئەم هێزە بە خۆیدا دەچێتەوەو بەخەبەر دێت لەو خەوە خۆش���ەی ٢٠ساڵە ئەم هێ���زە تێیدای���ەو خەب���ەری نەبۆتەوە، چونک���ە دەرئەنجام���ی هەڵبژاردنەکەی هاوین���ی ( ،٢٠٠٩ی.ن.ک)ی لهئەوجی دەسەاڵتو لوتبەرزییەوە هێنایە ئاستێک ک���ە دوژمنیش ئیرەی���ی پێنەدەبرد ،بە تایبەتی کە گۆڕان بووە خاوەنی قەاڵی س���ەوزو ئیتر لەو رۆژەوە (ی.ن.ک) بێ النە بوو. ب���ەاڵم ئەنجامی ٣س���اڵی رابردوو، کە ل���هکارو رەفت���اری (ی.ن.ک) ورد دەبیتەوە ،هەس���ت دەکەیت ئەم هێزە هێشتا رانەچڵەکیوەو خەبەری نەبۆتەوە، ناتوانێت گۆڕانکاری بکاتو خۆی لەگەڵ دونیای هاوچەرخدا بگونجێنێت ،یاخود دەش���ێت ئەم هێزە بیەوێت بە دەستی ئەنقەست خۆی بچوک بکاتەوە ،چونکە تا هەنووکە ئەم هێزە یەک تاقە هەنگاوی هەڵنەهێناوە ،کە وابکات مرۆڤ ئومێدی بەم هێزە هەبێت کە گۆڕانکاری لهخۆیو بەرنامەو س���تراتیژیدا ب���کاتو بتوانێت
شایستەی حوکمڕانی بێت. گرنگتری���ن کارێ���ک ک���ە(ی.ن.ک) ویس���تی وەک پەرچەکردارێک بەرامبەر شکستی هەڵبژاردنەکەی ٢٥ی ٧بیکات، گرتنی پلنیۆمو بەدوایش���دا کۆنگرە ،کە ئیت���ر لێرەوەیە دەردەکەوێت (ی.ن.ک) ناتوانێت خۆی بگۆڕێت ،چونکە ئەم هێزە جگە لهپڕکردنەوەی بۆش���ایی ئەندامە جیابوەکانو دەستلەکارکێش���اوەکانی، نەیتوانی یەک ئەندام مەکتەب سیاس���ی پێش���ووی (ک���ە لهکۆنگ���رەدا خ���ۆی پااڵوتبێتەوە) البەرێ���تو نەیکاتەوە بە دەس���ەاڵتداری ن���او ح���زب ،لهکاتێکدا گەنج���ی خوێن���دەوارو خوێن���ی ت���ازە بەشێکی سەرەکی پێکهاتەی جەستەی یەکێتی بوون. بەشێکی زۆر کەمی مەکتەب سیاسیو س���ەرکردایەتی ئەم هێزەی لێدەرچێت کە خوێندەوارنو توانای بیرکردنەوەیان هەیە ،دەنا باقیەکەی جگە لهشەرعیەتی شاخ ،توانای خوێندنەوەی یەک تیۆری سیاسییان نییە. نەک هەر ئەمان���ە ،بەڵکو (ی.ن.ک) خاوەنی س���کرتێرێکە ،ک���ە وەرز نییە نەچێت���ە کلینیکەکان���ی ئەمەری���کا بۆ وەرگرتن���ی عی�ل�اجو چاککردن���ەوەی بەش���ێکی جەس���تەی ،ک���ە ئەم���ەش
هەمووی بەهۆی هەڵچونی تەمەنەوەیە، جگە لەمانەش (ی.ن.ک) له ٣س���اڵی رابردوودا نەک ه���ەر نەیتوانی باڵباڵێنە کۆنەکەی نێوان باڵی ریفۆرمخوازەکانو کۆنسەرڤەتیڤاکانی (ئەگەر بشێت ناویان بنێنن کۆنسەرڤەتیڤ) تێپەڕێنێت ،لهدوای جیابونەوەی ریفۆرمخوازەکان (گۆڕانی ئێستا) ،بەڵکو له ٣ساڵی رابردوودا ئەم هێزە لەناو باڵە کۆنسەرڤەتیڤەکەش���یدا بوەتە چەند بەشێکو چەند باڵێک ،کە ه���ەر باڵەو دژایەتی ئ���ەوی تر دەکاتو دەخوازێت س���ەری ئەوی تریان بخوات سیاسییەن. ئ���ەوەی لههەفت���ە ی���ادی یەکێتییدا دەیبینین ئێس���تادا ،هەمان عەقڵیەتی سیاس���ییە ،کە شکس���تی ب���ە یەکێتی هێنا لهدوو هەڵبژاردن���ی رابردوودا ،کە ئەو عەقڵیەتە پێی وای���ە ،تا ئاهەنگو هەڵپەڕک���ێ هەبێت ،تا دابەش���کردنی دیاری هەبێت ،تا قس���ەی زلو بریقوباق هەبێت ،تا باسی شەهیدە سەربەرزەکانو ش���ەرعیەتی شۆڕش���ی ش���اخ هەبێت، تا بتوانیت باڵۆن ئاس���ا ف���وو بکەیتە خۆتو هێزەک���ەت گەورە دابنێیت ،ئەوا مانەوە لهکورس���ی حوکم مسۆگەرە ،کە ئەم���ەش بەداخەوە نەک ناچێتە س���ەر بۆ (ی.ن.ک) ،بەڵکو ناچێتە س���ەر بۆ هیچ هێزێکی سیاس���ی کوردی ،چونکە لهحاڵ���ی ح���ازردا ئەگەر پ���ارەو قوتی ژیان نەبێت ،بەش���ێکی زۆری گەنجانی ناو یەکێتی ئامادەنین لەناو ئەم هێزەدا درێ���ژە بە خەبات بدەن ،چونکە دواجار دەزان���ن ک���ە خێ���رو بیری ئ���ەم هێزە
لهحاڵی حازردا ئەگەر پارەو قوتی ژیان نەبێت ،بەشێکی زۆری گەنجانی ناو یەکێتی ئامادەنین لەناو ئەم هێزەدا درێژە بە خەبات بدەن تەنها ب���ۆ ئەو کۆمەڵەیە کە لەس���ەری س���ەرەوەنو ئەمانیش جگە لهژیانێکی ئاس���ایی ب���ەو موچەی���ەی ک���ە حیزب دەیانداتێ ،ناتوانن ی���ەک هەنگاو بچنە پێشێ لهژیانی سیاس���ی خۆیاندا .بۆیە ئەوەی (ی.ن.ک) دەیکاتو حس���اباتی خۆی لەسەر بونیاتناوە ،حساباتێکە کە رێچکەی مێژووی ئ���ەم هێزە بە هەڵەدا دەبات ،کە خوازیارم ئەم بۆچونە هەڵە بێ���ت ،چونک���ە یەکێتیو گش���ت هێزە سیاسیەکانی تر ،وەک هێزێکی سیاسی لهژیانی سیاسیی کوردستان پێویستین، ئەگەر سیاس���ەت بە تەندروستی بڕوات بەڕێوە.
گۆڕان ...دەستپێكی شۆڕشێك بۆ شەڕی دەسەاڵت! نالیا ئیبراهیم ،سوید
ئ����ەو گەلەی ش����ەرم لهمێژووی خۆی بكاتو دیوە دزێو ناشرینەكانی ئارایشت ب����كاتو بیكاتە ش����انازییەكی درۆینە، ن����ەك هەرئیم����ڕۆی لهدەس����ت دەدات، بەڵك����و سبەینێش����ی لهتاریكی مێژوودا دەخنكێنێت! ك����ورد لهبزوتنەوەی رزگاریخوازیدا بە درێژایی مێژوویەكی سەختو خوێناوی ك����ە پڕێت����ی لهداس����تانی قارەمانێتی، خاوەنی س����ەدان هەزار قوربانیو گیان بەختكردووی شۆڕش����وان ب����ووە ،زیاتر ل����ەوەی ك����ە پێویس����تی بزوتنەوەیەك خوازی����اری دەبێ����ت ،ب����ەاڵم كەمترین ئامان����جو ئاكامی ب����ە دەس����تهێناوەو دووچاری زۆرترین شكس����تو پاشەكشە بووە! لێرەوە دەپرسین ئەو هەموو شكستو پاشهكشهیە بۆ؟ بۆ دەبێت گەلێك خاوەنی س����ەدان هەزار قوربانیو داس����تانی س����ەروەری نەوەكانی بێ����تو نەگاتە ئ����اكام؟ ئەو ه����ۆكارو فاكتەران����ە چی����ن لەبەردەم سەربەخۆیو ئازادی گەلێكدا؟ وەاڵمی ئەم پرسیارە الی زۆرینەیەك لهخەڵك����ی كوردس����تان هەم����ان ئەو وەاڵمانەیە كە سەرانی بە ناو سیاسیو س����ەركردەو خ����اوەن پ����ارتو حیزبە كالسیكییەكان بۆ پاساوی شكستەكانیانو خ����ۆ دەربازك����ردن لەبەرپرس����یاریەتی دەیهێننەوەو دەیان ساڵە گوێمان قانگ دەدەن بە دوكەڵی مێژوویەكی تەماویو تاوانی رەنجەڕۆی خەڵكی كوردس����تان دەدەنە پاڵ جیۆپۆلهتیكی كوردستانو بەهێزی دوژمنانو نەبوونی پش����تیوانی نێودەوڵەتیو نەهاتنەپێشی هەلومەرجی گونجاو ..هتد جارجار لێرەو لەوێ بە شەرمەوە باس لهفاكتەرو ه����ۆكارە ناوەكیەكان دەكەن وەك نەبوون����ی خیتاب����ی نەتەوەی����ی، ستراتیژی هاوبەش ،یەكێتی ماڵی كوردو دواكەوتوویی كۆمەڵگای كوردستان... هتد بەڵ����ێ دەكرێ هەم����وو ئەمانە هۆكار بنو بە هەند وەربگیرێن ،بەاڵم هۆكاری هەرە گرنگو فاكت����ەری هەرە كاریگەر لهوەاڵمی ئەو پرس����یارەوە س����ەرچاوە دەگرێ كە بوێرانە بپرس����ین :ئایا كورد شۆڕشی كردووە؟ وەاڵم :نەخێر.. رەنگە ئەم باسە ناڕەزاییەكی توندی لێبكەوێتەوەو خوێنەر سەرس����ام بكاتو خەڵكانێكیش هەبن بپرسن چۆن دەبێت
ئەم هەم����وو بەناو شۆڕش����انەی كورد شۆڕش نەبوبێتن؟ پێش ئەوەی وەاڵمی ئەم پرس����یارە بدەینەوە ،با بە خێرایی لهپێناس����ەی ش����ۆڕش بڕوانینو بزانین شۆڕش بە مانای چی؟ شۆڕش چەمكێكی فرە رەهەن����دەو بەپێی جیاوازی جۆری شۆڕشەكانو قۆناغە جیاكانی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی چەندین پێناسی كۆنو نوێو جیا لهخۆ دەگرێ ،بەاڵم بە گشتیو بە كورت����ی بەبێ بوونی هەوڵی تێپەڕاندنو ئاڵوگۆڕو وەرچەرخ����ان ناكرێتو نابێت پێناسێ بۆ شۆڕشێك بكرێت. با لێ����رەوە لهخۆمان بپرس����ین كام لەو بەن����او شۆڕش����انەی كوردس����تان لههەوڵ����ی گۆڕانكاریو دروس����تكردنی سیس����تەمێكی نوێی كۆمەڵگادا بوون؟ ب����ەكام فەرهەنگ����ی ن����وێو جی����اواز لهفەرهەنگی دوژم����ن كاریان كردووە؟! خاوەنی چ پرۆژەو بەرنامەس����ازییەكی نوێ بوون لهب����واری ئابوریو كارگێڕیدا تەنانەت ل����هڕووی پەروەردەییەوە تاكی هاوواڵتیانی كوردس����تانیان بە چیو بە كوێ گەیان����دووە؟ خۆ ه����ەر ئەوەندە بەس نییه بە گژ داگیركەراندا بچیتەوەو بەرگری بكەی����ت لەمانەوە گەر خاوەنی فەرهەنگێك����ی جی����اواز لهفەرهەنگ����ی باو ك����ۆنو دوژمن نەبی����ت .خۆ تەنیا تەش����كیلدانی حیزبو رێكخ����راو لهژێر كاریگەری ئیقلیمیو لەسەر مۆدێلی باوی بلۆكی شەرقی ئەوسا یان لەسەر ئاستی خێڵو ناوچەوەو بۆ بەرگری لهمانەوەی دەسەاڵتی بنەماڵەو فراوانكردنی ناكاتە بەرپاكردنی شۆڕش. شۆڕش شۆڕشی فەرەنسا بوو ...بەڵێ بە كارو بەرنامەو فەرهەنگی نوێی گاندی دەوترێت ش����ۆڕش« .شۆڕش����ەكانی» كورد النی ك����ەم بۆ ئێمەی ژنان هێندە بەس����ە بزانی����ن كە حی����زبو رێكخراوە سیاس����یەكان هاوش����ێوەی فەرهەنگی دوژمنانو دواكەوتوت����ر لهدابو نەریتی باوك س����االریو ه����زری دواكەوتوویی كۆمەڵ����گا خۆیان بە ناوی شۆڕش����ەوە فەرهەنگ����ی ژنكوژییان كردە فەرهەنگی باوو كاریان لەسەر كرد. ئەم باس����ە زۆر هەڵدەگرێو دەكرێت چەندی����ن توێژینەوەو بابەتی لەس����ەر بنوس����رێ كە لهدوو توێی ئەم وتارەدا جێ����گای نابێ����تو بە جێ����ی دێڵین بۆ ئێ����وەی خوێنەرو رۆش����نبیرانی كورد. ئ����ەوەی گرنگە بیڵێین ئەوەیە كە كورد شۆڕشی نەكردووە! لهباشترین حاڵەتدا
شەڕی بەرگریی كە گۆڕان لەسەرەتاوە بانگەشەی بۆ كرد.. گ����ۆڕان دروس����تكراوی ویس����تو ئارەزووی سەرانی تێكشكاوی سیاسیو ئەقڵی ك����ۆنو كاریزما نەب����وو ،گۆڕان دەرهاویش����تەی زۆرانب����ازیو ملمالنێی نێوان ئەم سەركردەو ئەو سەركردە ئەم پارتو ئەو پارت نەبوو. گۆڕان ن����اوی پارتو رێكخراوی كۆپی كراوو ه����اوردەو نێ����ردراوی ئەم واڵتو ئەو نەبوو ،گ����ۆڕان تەنها پەرچەكردارو وەاڵمدان����ەوەی پی��ل�انو هێرش����ی داگیركەرانی كوردستان نەبوو. گ����ۆڕان لهن����او هەن����اوی كۆمەڵگای كوردس����تاندا دەس����تپێكی شۆڕشێكی كۆمەاڵیەت����ی مۆدێ����رنو بانگەش����ەی ئازادیو بەرامبەری بوو .گۆڕان داهێنانی ش����ێوازێكی نوێ بوو لهكاركردن لەسەر فكری سیاس����یو ئەقاڵنیەتی كۆمەڵگا. گ����ۆڕان لهدەرەوەی حی����زبو رێكخراوو ئەقڵ����ی س����ەركردەو ب����ەدەر لههەوڵی ریفۆرمخوازی گروپو دەس����تەیەك وەك بزوتنەوەیەك����ی جەماوەری فرە رەهەند لهدەنگی ناڕەزای خەڵكدا بۆ شۆڕشێكی كۆمەاڵیەت����ی دەس����تیپێكرد .كاتێ����ك هەوڵەكان لهبورای ریف����ۆرمو رەخنەی میدیایی����دا بێ ئەنجام ب����وونو كاتێك گەندەڵی لهدیاردەوە پەڕییەوە ناو هەموو جومگەكانی كۆمەڵ����گاو بووە گەندەڵی سیس����تەماتیك ،ئ����ەو كات هاوڕێیانی گۆڕانخواز دەركیان بەو راستیە كرد ،كە پێویستی بە گۆڕانكاری ریشەیی هەیەو دەكرێت بۆ ماوەیەكی درێژخایەن كاری بۆ بكەن. لێ����رەوە جگ����ە لهبنك����ە جەماوەریه فراوانەك����ەی گۆڕانخ����وازان ،چەندی����ن گروپی ئیس��ل�امیو چ����ەپو عەلمانیو ناسیۆناڵ چووەنە ژێر چەتری گۆڕانەوە، ئ����ەم حاڵەتە بە دی����وە پۆزەتیڤەكەیدا رەنگە ش����ێوەیەك بێت لهش����ێوەكانی پلۆرالی����زمو پێك����ەوە ژی����انو هەوڵێك بێت بۆ رەتكردن����ەوەی بە پیرۆزكردنی ئایدیۆلۆژیاو دینو حیزب كە بە درێژایی مێژوویەك تاكی هاوواڵتی كوردستانیان پ����ێ كۆیل����ه ك����ردووەو لهئینتیم����ای تەندروس����تی خ����ۆی بۆ نیش����تیمانو كۆمەڵ����گا دورخس����تۆتەوە .ب����ە دیوە نێگەتیڤەكەش����یدا پێك����ەوە كاركردنو رێكخستنی ئەم گرووپانە لهچوارچێوەی رێكخراوەیی����دا چەندین گرفتو كێش����ە لهخ����ۆ دەگرێت ك����ە لێرەدا لهس����ەری ناوەستین. ئەوەی جێگەی بای����ەخو گرنگیپێدانە گۆڕان هەر لهس����ەرەتاوە لەبەردەم دوو ئەڵتەرناتیڤدا بوو: یەكەم :ئیش����كردن لەن����او كۆمەڵگا لەسەر بەرنامەو ستراتیژێكی درێژخایەن
بە میتۆدو ش����ێوازێكی نوێ لهكاركردن كە پێویس����تی ب����ە كاری جەماوەریو مەدەنیو مۆدێرن زیاتر بوو. دووەم :بەش����داری لههەڵب����ژاردنو چوون����ە ن����او سیس����تەمی حكومڕانیو هاوس����ەنگكردنی هێ����ز لەبەرامب����ەر دەسەاڵتدا. رێگەچارەی دروستو هاوسەنگڕاگرتنی ئەو هاوكێش����ەیە كارێك����ی دژوار بوو.. ئەوەی كە زیاتریش دژوارو الس����ەنگی كرد بە ال نەگەتیڤەكهیدا چەندین فاكتەر بوو: یەك����ەم :هەوڵ����دان بۆ ب����ە فەرمی ناس����اندنو ب����ە رێكخراوهبوونی گۆڕان تا رێگ����ەی كاری پێبدرێتو پێگەیەكی یاسایی هەبێت. دووەم :بێ����دادی لهئەن����دازە بەدەرو ویس����تی خەڵك ب����ۆ ئاڵوگ����ۆڕی خێرا وایكرد گ����ۆڕان لهنزیكترین هەڵبژاردندا بەشدار بێت. س����ێیەم :فش����ارو هەوڵی بەركەوتنی پارتەكانی دەس����ەاڵت ب����ە جۆرێكبوو گۆڕان دەبوو لههەوڵی پارسەنگی هێزدا بێت. چوارەم :چوونە ناوەوەی باڵی ریفۆرم بۆ ن����او بزوتن����ەوەی گ����ۆڕان گەرچی لهڕووی چەندایەتیو قەبارەو هێزەوە بە س����وود بوو بۆ گۆڕان ،بەاڵم كاریگەری خراپی لەس����ەر بزوتنەوەكە دانا بەوەی كە چۆنو بە چ پێودانگێك بەبێ چوونە ناو هەڵبژاردنو راپرس����ییەكەوە كرانە سەركردایەتی گۆڕان ..ئەمە لهكاتێكدا ك����ە ریف����ۆرمو گ����ۆڕان دوو چەمك����ی جی����اوازنو تەنانەت ل����هڕووی بەرنامەو كاركردنیش����ەوە چەندێك تەریبیش بن هەرگیز هاو ئاراس����تەو یەك نین ،ئەی چ����ۆن دەبێ����ت س����ەركردایەتییەك بە ئەقڵی ریفۆرمەوە بكرێتە دەم راس����تو رێنیشاندەرو بڕیاردەر لهگۆڕاندا؟. پێنج����ەم :نزیك����یو جۆرێ����ك لهتێكەڵبوونی بزووتنەوەی گۆڕان لەگەڵ ئیسالمی سیاسیو گروپو حیزبەكانی بە جۆرێك كە دیدگا عەلمانیو لیبرالییەكەی گۆڕانی خستە ژێر پرسیارەوە. شەش����ەم :بزووتنەوەی گۆڕان وەكو هەم����وو حی����زبو رێخراوەكانی تر الواز لههون����ەری دانوس����تاندا ب����ۆ م����اوەی درێژخایەن نەیتوانی وەاڵم بە ش����ەقام بدات����ەوەو بگات����ە كەمتری����ن ئاس����تی داخوازی خەڵك لهدانیشتنەكانی لەگەڵ دەسەاڵت. دواجار بزوتنەوەی گۆڕان لهدەستپێكی شۆڕشێكەوە به میتۆدو ئامرازی كۆنەوە دەیەوێت لەسەر وێرانەكانی پێش خۆی تەالرس����ازی بكات ،ئیدی بێ ئاراس����تە گۆڕان هەنگاو هەنگاوو رۆژ لهدوای رۆژ لهشەڕی دەسەاڵتەوە ئەگلێت.
تەندروستی
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
راستهوخۆ چونه بهر سپلێت مرۆڤ توشی خورپهی دڵ دهكات بهگوێره ی ههواڵێك ی رۆژنامه ی (خهبهرتورك) شارهزایانی نۆژداری دڵ باسیان لهوهكردووه كه زۆر مانهوه لهبهر تیشك ی خۆرو راستهوخۆ چوونه بهر ههوای ساردی سپلێت یان ئاوی سارد، كاریگهری نهرێنی لهسهر دڵ ههیهو مرۆڤ تووشی خورپه ی دڵ دهكهن، چونك ه زۆر مانهوه لهبهر تیشكی خۆردا، دهمارهكان بهرفراوانتر دهكات. ل���هو بارهی���هوه د.خهلی���ل تانریڤارد ی شارهزا لهنۆژداری دڵ ئاشكرایكردووه ك ه پێویسته مرۆڤهكان خۆیان لهخورپهی دڵ بپارێزن ،بهتایبهتیش لهوهرز ی هاویندا ك ه ههندێكجار پلهی گهرما دهچێته سهرو ی ( )40پلهی سهدی ،چونكه كهشوههوا ی گ���هرم رۆش���تنی خوێن بۆ ژێر پێس���ت زیاددهكات ،ئهوهش لهئهنجامدا رۆشتن ی خوێن بۆ مێشكو جهست ه كهمدهكاتهوهو بڕ ی پێویست ی دڵ بهخوێن كهمدهكاتهوه، بۆی ه ئهوان ه كاریگهری ی نهرێنی لهسهر دڵ دروست دهكهنو مرۆڤ تووشی خورپه ی دڵ دهبێت. د.خهلیل رێنمایی ئهوهی���داوه ك ه نابێت بههیچ شێوهیهك لهگهرماوه خۆتان بدهن ه بهر ههوای س���ارد ی سپلێت ،یاخود بچن ه ناو ئاوی سارد ،یان بهئاوی سارد خۆتان بش���ۆن ،چونكه ههموویان مهترسین بۆ س���هر تهندروس���تی دڵو مرۆڤ تووش ی خورپه ی دڵ دهكهنو پێدهچێت نهخۆشی مهترسیدارتریشی لێبكهوێتهوه.
%50ی هۆكاری نهخۆشی قۆڵۆن پهیوهندیی بهباری دهرونییهوه ههی ه
14
زانیاری گرنگ دەربارەی جەستەتی خۆت
نهخۆش���ی قۆڵۆن گرفتێكی وهزیفیه وات ه (ئهندامی) نییه ،ئهو كهس���هی توش���ی دهبێت ئازاری سكو قهبزی یانرهوانیو ههروهها ههڵئاوسانی سكیشی لهگهڵدایه، دهتوانین بڵێین زۆربهی ئهو نهخۆشانهی كه بههۆی بوونی نیشانهی نهخۆشیهكانی كۆئهندامی ههرس���هوه سهردانی پزیشك دهكهن ئهم حاڵهتهیان ههیه ،بهشێوهیهكی س���هرهكیش ئهم نهخۆش���ی ه كاردهكات ه س���هر رهوتی ژیانی رۆژانهی نهخۆشهكه، ئهگهری توشبوونیشی لهپیاواندا كهمتره وهك لهئافرهتان. زانایانی بواری پزیشكی ئاماژه ب ه یه چوارده خاڵ دهكهن كه لهمرۆڤدا هه هۆكارهكانی توشبوون ی گرنگن. ی رۆژانهش بۆ ژیان ی ه زۆرب ه هۆكاری توشبوون بهم نهخۆشی -1ژنان ههس���تی بۆنكردنیان بههێزتره س���ایكۆلۆژیای كات پهیوهن���دی بهباری لهپیاوان. ی ه جوڵ گۆڕان���ی نهخۆش���هوه ههی���ه، -2كاتێك یهك ههن���گاو دهنێیت 200 خواردن ج���ۆری و كۆئهندام���ی ه���هرس ماسولكهی لهشت بهكار دههێنیت. اڵم ه ب ، ه وێڵ ه دان ربوم���ی وهك گهن���مو به -3تهنه���ا %1ی بهكتریاكان لهجیهاندا هۆكاری ()%50ی گش���تی بهشێوهیهكی زیانبهخش���نو مرۆڤ توشی نهخۆشی توشبوون بهم نهخۆش���یه پهیوهندی ب ه ب���اری دهرونی ئهو كهس���هوه ههیه وهك دڵهڕاوكێو خهمۆكیو ههندێ دۆخیتر. نیشانهكانی -1زۆربهی ئهم نهخۆشانه ئازاری (پێچی سك)یان ههی ه لهبهشی خوارهوهی سك، ك���ه ل���هدوای پیس���اییكردن ئازارهك ه ال دهچێ. -2ههستكردن به ههڵئاوسانی سك. -3زۆربهی نهخۆشهكان یان قهبزن یاخود سكیان دهچێ ،ههندێجاریش ههردووكیان، بهاڵم بهشێوهیهكی س���هرهكی یهكێكیان ئهوان���هی قهبزن پیس���ایی كهم دهكهنو ئازاری سكو كۆمی لهگهڵدایه ،ئهوانهشی سكیان دهچێت زوو زوو دادهنیشن بهاڵم قهبارهی پیساییان كهمه. چارهسهر پێویس���ت ه بهدهركهوتنی ئهم نیش���انان ه ئهو كهس���ه س���هردانی پزیشك بكات بۆ دڵنیابوون لهتوش���بوون بهم حاڵهتهو بۆ كهمكردنهوهی كاریگهری ئهم نهخۆشیهش پێویس���ت ه دوور بكهوێتهوه لهناجێگیری ب���اری دهرونی ك���ه هۆكارێك���ی گرنگی چارهس���هری توشبوون بهم نهخۆشیهیه، لهگه ڵ كهمكردنهوهی خۆراكی دانهوێڵهو پاقلهمهنیهكان ئهگهر پێویستی كرد.
لهكاتی مردنی مرۆڤدا ههستی بیستن دوایین ههست ه لهدهستی بدات -7دوای تهمهنی 30س���اڵی مێش���ك لهماوهی 24كاتژمێردا دهمریت. دهكات. .4لهن���او جگ���هرهدا 4,800م���اددهی بهرهو كرژبوون دهڕوات ،س���ااڵنهش ب ه -11دڵ رۆژانه ل���ه 100,000جار زیاتر لێدهدات. كیمیایی بهكاردههێنرێن ك ه 69لهوان ه رێژهی %0.25لهبارستهكهی. -8مێش���ك بۆ م���اوهی 6-4خولهك -12لهكات���ی مردنی مرۆڤدا ههس���تی دهبێته هۆی توشبوونی شێرپهنجه. -5مرۆڤی ئاس���ایی رۆژان ه 100-40تاڵ ه بێ ئۆكس���جین دهژیو پاشان خانهكان بیستن دوایین ههست ه لهدهستی بدات. -13لهخولهكێك���دا 25ج���ار چ���او دهمرن. قژ دهوهرێنێت. -6مرۆڤ بۆ م���اوهی مانگێك بێ نان -9س���ی الی راس���ت ه���هوای زیات���ر دهتروكێنین. -14بهكتری���ای ن���او دهم زیات���ره دهژی ،بهاڵم تهنها بۆماوهی یهك ههفت ه وهردهگرێت لهسی الی چهپ. بێ ئاو دهتوانێت درێژه بهژیانی بدات-10 .ئهگ���هر جگ���هرت ل���هكار بكهوێت لهدانیشتوانی ههموو دنیا.
بۆچی ئافرهتان زیاتر دهگرین لهپیاوان؟
زانایان دهڵێن "ئهگهر گریانت هات ههستهكانت مهشارهوه ،چونكه ئازارێكی زۆر بههۆی گریانو توڕهیی بههۆی گریانهوه بهتاڵ دهبێتهوه"، ههروهها زانست دهڵێت “ گریانی ئافرهت خێراتره لهگریانی پیاوان، پێش پیاوانیش فێری گریان دهبن". زانایانی دهرونناسی گریانی گهورهكان دهگێڕن���هوه بۆ گهڕانهوهی ههس���تی منداڵی ،چونكه پێویس���تان بهسۆز ههی���ه لهالی���هن دوورهبهرهكهیان كه پێیان ببهخش���رێت ،ب���ۆ رزگاربوون ل���هو پهس���تانه دهرونیی���هش پهنا دهبرێته بهر گریان ،گریانی ئافرهتان ناگهڕێتهوه تهنها بۆ ئهو سروش���ته فیس���یۆلۆجیو دهرونییه كه ئافرهت ههیهت���ی ،بهڵكو ههندێ���ك هۆكاری زانس���تیش ههیه ،لهوان���ه هۆرمۆنی (پرۆالكتی���ن) ،كاریگ���هری زۆره
لهس���هر لهش ،یهكێكیان پهیوهندی ههی���ه بهههس���ت بهدڵهڕاوك���ێو خهفهتو ههس���تی خهمۆكی ،كاتێك رێژهیهك���ی زۆر دهبێت "لهگهڵ چهند
بهجۆرێك لهكاتی گریاندا ترپهكانی دڵ زۆر دهبنو ماسولكهكان گرژ دهبنهوه، دوای تهواوب���وون لهگریانیش ترپهی دڵ دهگهڕێتهوه بۆ باری سروش���تی خۆیو ماس���ولكهكان خاو دهبنهوه، ئهمهش دهبێته هۆی ههس���تكردن به حهسانهوه .بهپێچهوانهی ئهوانهی كه گریانهكان قهتیس دهكهن. زۆرجار گری���ان لهپیاوانو تاڕادهیهك ئافرهتی���ش بهبهڵگهی���هك بۆ الوازی كهس���ی دهگێڕنهوه ،لهكاتێكدا گریان رزگاری دهكات لهتوشبوونی نهخۆشی دڵو ئازارهكان���ی گهدهو س���هرئێشو ئ���ازاری جومگ���هكان .زانای���ان وای دهبین���ن كه تهمهن���ی ئافرهتان بۆیه زۆرتره لهپیاوان ،چونكه گریانهكانی هۆكارێكی دهرونی تردا" دهبێته هۆی ناش���ارێتهوه وهك پیاو كه گریان به الوازی دادهنێ���تو ئهم���هش دهكهنه دروستبوونی گریان. گری���ان كاردهكاته س���هر ترپهكانی هۆكارێ���ك ب���ۆ ئهوهی ك���ه تهمهنی دڵو بهوهرزشێكی باشیش دادهنرێ ،ئافرهتان زیاتره لهتهمهنی پیاوان.
نهشتهر
15
د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
رۆژهەاڵتو رۆژئاوا لهڕیفۆرمی تەندروستیدا ل���ەم بارودۆخەی کە ئێس���تا سیس���تمی تەندروس���تی پێی���دا تێدەپەڕێ���ت ،زۆر ئاس���انە کە بەرپرس���ان چاو لهدەرەوەی واڵت بک���ەن بۆ بەدەس���تهێنانی زانیاریو وەرگرتنی ئامۆژگاری لەس���ەر ئەوەی کە ئاخ���ۆ چۆنی���ی سیس���تمەکە بگۆڕدرێتو چ���ۆنو چ���ی ریفۆرمێک���ی تی���ا بکرێت. ئەم هەوڵدانەی بەرپرس���انی سیس���تمی تەندروس���تی بە گشتی ش���تێکی ئاساییە ئەگەر ئەو قەیرانە کوشندەیە لهپێش چاو بگرین کە سیس���تمێکی پێدا تێدەپەڕێت. ئاشکراش���ە لهکاتی هەبوون���ی قەیراندا، چی لەسەر ئاس���تی تاکەکەس یا لەسەر ئاستی کۆمەڵگادا ،کەسەکە یا کۆمەڵگاکە پەنا دەباتە بەر یارمەتیدەری دەرەکی بۆ ئەوەی بەس���ەر ئەو کارەساتو قەیرانەدا سەربکەوێت یا تێپەڕێت. هەبوونی ژمارەیەک���ی بەرچاوی رێکخراوو کۆمپانیاو قونسوڵیەتو کەسایەتی بیانیو ب���ە تایبەت���ی رۆژئاوایی لهکوردس���تاندا لهحاڵ���ی ح���ازر یەکێک���ە لههان���دەرە گەورەکان���ی پەنابردن���ە ب���ەر مۆدێل���ی دەرەکی بۆ چۆنییهتی ئەنجامدانی ریفۆرم لهسیستمی تەندروس���تیدا .ئەو ناوبانگو بریقو باقەی کە سیس���تمە تەندروس���تیە رۆژئاوایی���ەکان هەیان���ە ،هاندەرێکی بە هێزە بۆ ئەوەی بەرپرس���انی سیس���تمی تەندروستی کوردستان نەک بە تەنها پەنا ببەنە بەر پس���پۆڕو کۆمپانیاو کەسایەتیە رۆژئاوایی���ەکان ب���ۆ بەکارهێنانیان وەکو راوێ���ژکار یا بۆ هەر کارێک���ی تری وەکو رێکخستنی دەرمان ،بەڵکو چاو لهسیستمە تەندروستیەکانی رۆژئاوا بکەن وەکو تاکە مۆدێلێک کە دەبێت سیستمی تەندروستی خۆشمان وەکو ئەوانی لێبێت. یەکێک لەو بیرۆک���ە هەاڵنەی کە خەریکە دەبێتە دۆگما لهناو سیستمی تەندروستی کوردس���تاندا ئەوەیە ک���ە کەرتی تایبەت لهکەرتی گشتی باشترە ،چونکە سیستمی تەندروس���تی ئەمهریکا کەرت���ی تایبەتی تی���ا زاڵە ،بۆیە دەبێ���ت زاڵکردنی کەرتی تایبەت بەس���ەر کەرتی گش���تیدا شتێکی باشبێت ،چونکە سیس���تمی تەندروستی ئەمهریکا هی بەهێزترین دەوڵەتی جیهانە. کێشەی سەرەکی ئەم ئەرگومێنتە ئەوەیە ک���ە سیس���تمی تەندروس���تی ئەمهریکا سیس���تمێکی باش نیی���ه .لهڕاس���تیدا، سیستمی تەندروستی ئەمهریکا خراپترین سیستمی واڵتە پێشکەوتووەکانی دنیایەو یەکێکیشە لههۆکارە هەرە گەورەکانی ئەو قەیرانە ئاب���وریو داراییەی کە ئەمهریکاو لەڕێی ئەویش���ەوە هەموو جیهان تووشی ب���ووە .بەدەر لەو راس���تیە س���ادەیەش، زۆربەی توێژینەوەکان دەریانخس���تووە کە هیچ بەڵگەیەکی زانس���تی بەهێز نییه ئەو ئەرگومێنتە پشتڕاس���تبکاتەوە کە گوایە کەرتی تایبەت لهکەرتی گش���تی باشترە. رەنگ���ە تەنانەت پێچەوانەک���ەی ئەوەش راستبێت. هەرچەن���دە چاولێکەریش لههیچ ش���تێک ب���اش نیی���هو ئ���ەوەش ب���ۆ سیس���تمی تەندروس���تیو ریفۆرم���ی تەندروس���تیش راس���تە ،بەاڵم دەش���ێت مرۆڤ س���وود لهئەزموونی واڵتان وەربگرێت بەبێ ئەوەی ئەزموونەکانی���ان وەکو خۆی کۆپی بکات. یەکێک ل���ەو ئەزموونە س���ەرکەوتووانەی کە دەش���ێت س���وودیان ل���ێ وەربگرین لهڕۆژئاوا نیی���هو لهئەمهریکا نییه ،بەڵکو بە تەنیش���تی خۆمانەوەیە .ئێران یەکێکە لەو واڵتە کەمانەی دنیا کە سەرکەوتنێکی گەورەی لهبواری سیس���تمی تەندروستیدا بەدەس���تهێناوە .س���ەرکەوتنی ئێران بە ئەندازەیەک���ە کە رێکخراوی تەندروس���تی جیهانی���ی لهڕاپۆرت���ی س���ااڵنەی خ���ۆی له٢٠٠٨دا بەش���ێکی گەورەی بۆ ئەزموونی ئەو واڵتە تەرخانکردووە .لهشوێنی تردا بە درێژیی باسی ئەزموونی ئەو واڵتە دەکەین، بەاڵم یەکێک لهگرنگترین ئەو سیاسەتانەی کە ئێران گرتوویەتە ب���ەر گرنگیدانییهتی بە تەندروس���تی س���ەرەتایی .حکومەتی ئێران هەموو خەرجییەکانی خزمەتگوزاری تەندروستی سەرەتایی گرتووەتە ئەستۆو خزمەت���ی نەخۆشخانەش���ی ب���ۆ بیمەی تەندروستی بەجێهێشتووە .بۆیەشە ئێران توانویەتی خزمەتی سەرەتایی بگەینێت بە دوورترین قوژبنی واڵتەکە. چاولێک���ەری لهڕیفۆرم���ی تەندروس���تیدا ش���تێکی باش نییه .دەبێت بەرپرس���انی تەندروس���تی پێدراوە لۆکاڵیەکانیان باش هەرس���کردبێت پێش ئەوەی دەس���ت بۆ ریفۆرم���ی تەندروس���تی بب���ن .ئەگەریش پێویس���تیمان بە ئەزموونی س���ەرکەوتوو هەبوو ئەوە نابێت یەکس���ەر روو لهڕۆژئاوا بکەین .ئەزموونی سەرکەوتوو دەشێت بە تەنیشتی خۆمانەوە بوونی هەبێت.
16
تایبهت
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
رابردووی ئهم میللهت ه وێراندهكرێتو كهسیش قسهناكات سهرتیپ جهوههر شوێنهوارو ش���وێنه دێرینهكانو ههموو ئ���هو پارچ���هو كهلوپهل���ه دێرینانهی دهدۆزرێن���هوه ،مێ���ژوو راب���ردووی میللهتانن ،لهوهش زیاتر شوێنهوارهكان موڵ���كو شوناس���ی مرۆڤایهتییه ،ههر میللهتێك ش���وێنهواری دێرینی نهبێت ناتوانێت قس���ه لهسهر رابردووی خۆی ب���كاتو ش���انازی به راب���ردووی خۆی ب���كات ،ئهم���ه جگه لهوهی بهش���ێكه لهئاسایشی نهتهوهیی ،چونكه شوناسی خۆیهتی لهڕابردوو. لهكوردس���تانیش نزیكهی سێ ههزار شوێن ههیه كه بهشوێنهوار ناودهبرێنو راگهیاندن���ی ش���وێنهواربوونیان ب���ۆ كراوه ،بهاڵم خهریكه ش���وێنهوارهكان رووبهرووی مهترسیی گهوره دهبنهوهو ن���هك گرنگیی���ان پێنادرێ���ت ،بهڵكو خهریكه تهخش���انو پهخشان بكرێنو لهناو ببرێن به رێگهو شێوازی جیاواز، ئهمهش بهرپرسێتیهكی گهوره دهخاته س���هر ههم���وو كۆمهڵگای���ه بهتایبهت الیهنه پهیوهندیدارهكان چ حكومهت چ پهرلهمان ،هاوكات میدیاش بهش���ێكی گهورهی بهرپرس���ێتی دهكهوێته ئهستۆ كه ئهم راس���تییانه ب���ه خهڵك بڵێت بۆئهوهی جۆرێك لهڕای گشتیی دروست بێتو حكومهتو پهرلهمان ناچار بكات رێگ���ری ل���هم بارودۆخه نهخ���وازراوه بك���هن ،بهتایب���هت بیرم���ان نهچێت بهدرێژایی مێژوو ههرچی ئاس���هواریی شارس���تانێتی ك���ورد ههبووه لهس���هر خاكهكهی خۆی ههمیش���ه رووبهڕووی كاولكارییو لهناوب���ردن بۆتهوه ئهمڕۆ ئێمه خۆمان لهناوی دهبهینو كهواته بۆ لۆمهی دوژمنانمان بكهین ،بۆیه ئهوهی ماوهتهوه ئهگ���هر پارێزگاری لێنهكهین كهواته باسی چ رابردوویهك بكهین؟! یهكێك بهئارهزوی خۆی شوێنهوارێك تاپۆ دهكات لهس���هر گروپێك یهكێكی دیك���ه ش���وێنهوارێكی دیك���ه دهخاته ناو پرۆژهیهكی خۆیو لوش���ی دهدات، لهالیهك���ی دیكهوه ئاس���ایش پارچهی ئاس���هوار دهگرێ���تو نازان���رێ چ���ی بهس���هردێت ،خان���ووی ش���وێنهواریی دوو یان سێجار ئیس���تمالك دهكرێت، ش���وێنهوار بهر پرۆژه دهكهوێت ...هتد
ئاسایش پارچهی شوێنهواریی دهگرێتو رادهستی شوێنهواریش ناكرێتهوه خانوو ی شوێنهواریی ههیه سێجار ئیستمالك كراوه! ئی���دی كهس بهكهس���هوه نییهو كهس لهكهس���ی تر ناپێچێت���هوهو ههر خوا رهحم بهم میللهته داماوه بكات. پێویسته پهرلهمان بهههموو كوتلهو گروپ���ه جیاوازهكان���هوه زۆر بهپهلهو بهجددی لهم پرس���ه بكۆڵنهوهو رێگری بك���هن ،چونكه پهیوهندی به رابردووی ههموو ئهم میللهتهوه ههیه ،حكومهتیش چیت���ر رێگه بهپێش���ێلكردنی یاس���او تێكدانی شوێنهوارهكان نهداتو رێگهش لهههموو كهسو الی���هنو كۆمپانیایهك بگرێ���ت ش���وێنهوارهكان تێكن���هدهنو وێران���ی نهك���هن ،هی���چ كهس���ێكیش بههۆی نفوزهوه ماڵهكهی خۆی نهكاته مۆزهخانه ،چونكه بهپێی یاس���ا ههموو ش���وێنهوارو شوێنه ش���وێنهوارییهكان موڵكی گشتینو بههیچ شێوهیهك نابێ ببێته موڵكی شهخس���ی ی���ان پارچه ش���وێنهوارێك جگه لهمۆزهخانه لههیچ شوێنێك ههڵبگیرێت. بهپێی دهی���ان دۆكیومێنت چهندین شوێنهوار لهژێر ههڕهشهدانو بهئاشكرا دهس���تدرێژییان كراوهت���ه س���هرو نه
لهقهاڵی ههولێر بهئامێری حهفاره كاردهكرێت كه ئهمه لهسهر زاری شوێنهوارهكان كوفرێكی گهورهیه حكوم���هتو نهدادگاو ن���ه پهرلهمانیش هیچ شتێكیان نهكردووه بگره حكومهت خۆی به رهسمیی دهستی لهشێواندنی ش���وێنهوارو دهس���تدرێژیكردنه س���هر شوێنهوارهكان ههبووه ،ئهمه سهرباری ئهوهی گرنگی نادرێت بهشوێنهوارهكانو خهڵك���ی نا پس���پۆڕ كار لهش���وێنهوار دهكاتو ن���هك نهبۆته هۆی جوانكردنو باش���تركردنی ش���وێنهوارهكان ،بهڵكو بونهته مایهی ههڕهش���ه بۆسهر خودی ش���وێنهوارهكان ك���ه دهكرێ���ت بهپێی دیكۆمێنتهكان پوختی بكهینهوهو یهك یهك قسهیان لهسهر بكهین. شوێنهواریی رهبان بۆیه یان وسو رهحمان ئهم ش���وێنهواره دهكهوێته س���نوری ش���ارۆچكهی ش���هقالوهو یهكێكه لهو شوێنهوارانهی موسڵمانو مهسیحیهكانی كوردس���تان لهبۆنهی تایبهت سهردانی دهك���هنو الی ههردووال پی���رۆزه ،ئهم شوێنهواره الی مهسیحیهكانو موسڵمانان چیرۆك���ی تایبهتی خۆی ههیهو رێزێكی
زۆری ههیه بۆ ههردووال ،بهاڵم مهخابن سهركیس ئاغاجان كه جێگری سهرۆك وهزیران دهبێت لهساڵی 2005لهكابینهی نێچیرڤ���ان بارزان���ی (دوو ئیدارهیی)، ب���هدهر لهههم���وو عورفو یاس���ایهك لهسهر (تایفهی كلدان) تاپۆی دهكات، نوسراوی تاپۆكردنهكهی له2005/9/13 بهئیمزای سهركیس ئاغاجان دهرچوهو دهڵێت "بڕیارماندا بهتاپۆكردنی پارچه زهوی ژماره 43م ش���هقالوه كه شوێنی چاكی (رهبان بۆیا)یه بهناوی وهزارهتی داراییو ئابورییه بهناوی تایفهی كلدانی لهشارۆچكهی شهقالوه". س���هیر لهوهدایه مامهڵهی تاپۆكردنی ئهم شوێنهواره ئیمزای چهندین كهسی دیك���هی بهس���هرهوهیه كه ش���ارهزان لهبواری یاساداو تهنانهت یهكێك لهوانه (ئ���ازادی مهال فهندی) كه س���هرۆكی لیژنهی چاكس���ازیی سهرۆكی ههرێمهو ئ���هوكات وهزی���ری كش���توكاڵ ب���ووه الری نهبووه تاپۆكردن���ی ئهم زهویهی ش���وێنهوارهكه لهسهر وهزارهتی دارایی ل���ه 2005/12/25ئیمزای ك���ردووه كه
فۆتۆ :سهرتیپ
ئهوان الرییان نیی���ه لهتاپۆكردنی ئهم شوێنهواره لهس���هر وهزارهتی داراییو دواتر س���هركیش ئاغاجان تاپۆیكردووه لهسهر تایفهی كلدانی. زانكۆی جیهان گردێك قوتدهدات كارهس���اتێكی دیكهی ئ���هم میللهت ه ئهوهیه نهك حكوم هتو كاربهدهستان، بهڵك���و كۆمپانیاكانی���ش كهوتونهت���ه وێرانكردن���ی مێ���ژوو راب���ردووی ئهم میللهت���ه ،زانكۆی جیهان كه دهكهوێته رۆژاوای ههولێر ،لهكاتی دروس���تكردنی گردێك بهت���هواوی دهخاته ناو دیواری زانك���ۆ ،گ���ردی باخچ���ان ش���وێنێكی گرنگی ش���وێنهوارییهو بهپێی نوسراوی بهڕێوهبهرێت���ی ش���وێنهواری ههولێ���ر ( -1891/711ل���ه )2011/12/14داوا لهوهزارهتی شارهوانیی كراوه داوابكات لهزانكۆی جیهان بهش���ێك لهدیوارهکه الببات كه گردی باخچانی داپۆش���یوه، لهنوس���راوهكهدا هاتووه زانكۆی ناوبراو ئاگاداركراوهتهوه ،بهاڵم هیچ شتێكیان نهكردووه.
پارچه شوێنهوارهكان لهالی ئاسایشهو دیار نین بهپێ���ی دهی���ان دۆكیۆمێن���ت ك���ه لهالی���هن وهزارهت���ی ش���ارهوانییو بهڕێوهبهرێتی گشتیی شوێنهوارو الیهنه پهیوهندی���دارهكان دهركراوه ،داواكراوه ئاس���ایش كاتێك ش���وێنهوار دهس���ت بهس���هردادهگرێت بیگهڕێنێت���هوه ب���ۆ بهڕێوهبهرێتی ش���وێنهوار ،چونكه هیچ كهس���ێك نابێت پارچهی شوێنهواریی البێت تهنها لهمۆزهخانه نهبێت ،بهپێی نوسراوهكان لهچهندین قۆناغی جیاوازو لهكاتی جی���اواز تهئكید لهوهكراوهتهوه ئاس���ایش ئاس���هوارهكان بگێڕێتهوه، دهردهكهوێت ئاسایش وهاڵمی هیچ كام لهو نوس���راوو ئاگاداریان���هی وهزارهتی شارهوانییو گهشتوگوزاریی نهدابێتهوه تهنان���هت لهههن���دێ كات���دا داواكراوه نوسراو بۆ ئهنجومهنی وهزیران بكرێت، بهڵك���و ل���هو رێگهی���هوه نوس���راوێك بكرێت ب���ۆ ئاسایش���ی ههولێر ،بهڵكو ئهنجومهنی وهزیران كاریگهری زیاتری ههبێت تا ئاسایش ناچاربكرێت پارچه شوێنهوارییهكان رادهس���تی شوێنهوار بكاتهوه. نازانی���ن ل���هم واڵته متمان���ه بهكێ بكهی���ن ،ئهگ���هر دهزگا ئهمنیهكان كه بهپارێ���زهری ئهمنیهت���ی هاوواڵتیانو موڵكی گش���تیی ناس���راوه بهمشێوهیه بێ���ت تۆ بڵێی لهمهودوا چی بڵێنو روو لهكوێ بكهین؟! كێشهكانی قهاڵی ههولێر بڕی���اری نۆژهنكردن���هوهی ق���هاڵ ی ههولێ���ر دهرچوو ،ب���هاڵم لهبهرئهوهی بهڕێوهبهرێت���ی گش���تیی ش���وێنهوار بهدهست (یهكێتی)یهوه بوو پارێزگاریی ههولێ���ر خێرا كۆمس���یۆنێكی تایبهتی پێكهێنا بۆ نۆژهنكردن���هوهی ههولێرو دهس���هاڵتو ئیدارهدانی ئهم پرۆسهیهی لهژێر چنگ���ی بهڕێوهبهرێتی گش���تیی شوێنهوار دهرهێنا ،ئهمهش وایكرد كێشه دروس���ت ببێت بهتایبهت هیچ پێویست بهپێكهێنانی كۆمسیۆن نهبوو ،چونكه ئهگهر حكوم���هت فهرمانگهی تایبهتی ههیه بۆ كۆمسیۆن پێكدێنێت؟
»» 19
پرۆژه یاسای بێالیهنكردنی هێزی پێشمهرگهی كوردستان هاوڕێ تۆفیق
لهپێن���اوی بێالیهنكردن���ی هێ���زی پێش���مهرگهی كوردس���تان لهكێش���ه سیاسیهكان لهالیهكو كردنی بههێزێكی كوردس���تانی نیش���تیمانی س���هربهخۆ لهالیهك���ی ت���رهوه .لهههمانكات���دا پێداویس���تی بوونی یاسایهك كه هێزی پێش���مهرگه لهچوارچێوهیهكی پیشهیی سهربازی بێالیهندا رێكبخات .ئهمانه ئهو راستییه دهخاته روو كه دهبێت بهزوویی پهرلهمان���ی كوردس���تان ههنگاوهكانی چڕوپڕ بكاتهوه بۆ دهركردنی یاس���ایهك ل���هو بارهی���هوه .بههی���وام لهڕوانگهی بهرپرس���یاری نیشتیمانی نهك ملمالنێی حیزب���یو موزایهدهك���ردن لهس���هر ئهم بابهته گرنگه ههم���وو الیهك ههوڵهكان چڕبكهنهوه .بێگوم���ان بوونی هێزێكی پێش���مهرگهی بێالیهن ب���هردی بناغهی دروس���تكردنی ئاسایش���ی نهتهوهییو س���هروهری یاس���ایه لهكوردس���تانو كۆڵهكهی بیناكردنی دهوڵهتی یاس���ایه. بێگوم���ان ئهم بابهته یهكێكه لهكێش���ه ئاڵۆزو پ���ڕ مش���تومڕهكان ،بهاڵم جگه لهوهی دهبێت گرهو لهسهر داهاتوویهكی رۆش���ن بۆ ئهم واڵت���ه بكهین خهونێكی دیكه بههی���وای بی���ن .دهبێت ئهوهش بڵێین ئ���هم پرۆژه یاس���ایه بهش���ێك لهئامانج���ی باڵوكردنهوهكهی بۆ ئهوهی كهسانی ش���ارهزاو الیهنی پهیوهندیدار دهوڵهمهندی بكات .ههر بۆیه بهئومێدم پهرلهمان���ی كوردس���تانو س���هرجهم الیهنهكان ه���هوڵ ب���دهن بهزوویی ئهم پرۆژهیه پهسهند بكهن. پرۆژه یاسای بێالیهنكردنی هێزی پێشمهرگهی كوردستان ئهم وشانه ماناكانی بهرامبهریانه:
حكوم���هت :حكومهت���ی ههرێم���ی كوردستان وهزارهت :وهزارهتی پێشمهرگه ئهنجوم���هن :ئهنجومهنی س���هربازی ههرێمی كوردستان دهروازهی یهكهم پێناسهو ئامانج: ماددهی(:)1 هێزی پێش���مهرگهی كوردستان سهر بهوهزارهتی پێش���مهرگه دهبێتو لهژێر فهرماندهیی سهرۆكی ههرێمدا دهبێت. ماددهی (:)2 هێزی پێشمهرگهی كوردستان خهبات دهكات بۆ: .1پاراستنی ئاسمانو خاكو سنوری ههرێم���ی كوردس���تان لهههم���وو جۆره دهستدرێژییهك. .2پاراستنی دهستكهوتهكانی ههرێمی كوردس���تان لهحكوم���هتو پهرلهمانو سهرۆكایهتی ههرێم. ماددهی (:)3 هێزی پێشمهرگهی كوردستان ،هێزی بهرگریكاری نیشتیمانی ههموو خهڵكی كوردستانه. دهروازهی دووهم: ئهنجومهنی سهربازی ههرێم ماددهی (:)4 ئهنجوم���هن پێكدێت له( )9نۆ ئهندام كه پلهی س���هربازییان له(لیوا) كهمتر نهبێت ،وهزیری پێش���مهرگه س���هرۆكی ئهنجومهنهكه دهبێت. گرنگترین ئهركهكانی ئهنجومهن: .1پهس���هندكردنی پێش���نیاری راگهیاندنی جهنگ بۆ س���هرۆكی ههرێمو پهرلهمان. .2پهس���هندكردنی فهرمانی جوڵهی سهربازی هێزی پێشمهرگه.
.3ماف���ی پێكهێنان���ی لیژن���هی لێكۆڵینهوهی���ان ههیه لهس���هر رووداوه سهربازییهكان كه رهههندێكی كارگێڕیو سهربازی ههبێت. .4پهسهندكردنی بودجهی سهربازی وهزارهت. .5رێس���ای ئاكاری س���هربازی هێزی پێش���مهرگهی كوردس���تان پهس���هند دهكهن. .6ئهنجومهنی سهربازی پێداچوونهوه بهمهرجهكانی بوون بهسهربازی لهڕیزی پێشمهرگه دهكاتو پهسهندی دهكات. دهروازهی سێیهم: فهرمانگهی تۆماركردنی خۆبهخش���ی خزمهتی سهربازی ماددهی (:)5 فهرمانگهی تۆماركردنی خۆبهخش���ی خزمهتی سهربازی سهر بهسهرۆكایهتی دیوانی وهزارهتی پێشمهرگه دهبێت .لقی لهس���هرجهم پارێزگاكانی ههرێم دهبێتو بۆ ههر لقێكی���ش فهرمانبهرێك بهپلهی بهڕێوهبهری گش���تی دهیب���ات بهڕێوه، دهشتوانرێت لهش���ارو شارۆچكهكانیش لق بكاتهوه. ماددهی (:)6 كارهكانی فهرمانگه: .1تۆماركردن���ی ئ���هو هاوواڵتییانهی دهیانهوێت لهڕیزی هێزی پێش���مهرگهی كوردس���تان خزمهتی س���هربازی بكهن بهپێی یاسا كارپێكراوهكان. .2ههموو هاوواڵتییهكی كوردس���تان كه تهمهنی ( )18س���اڵی تێپهڕاندبێتو لهڕووهكان���ی جهس���تهییو ژی���ریو تهندروستی تهواو بێت ،دهتوانێت داوای بوونه سهرباز لهو فهرمانگهیه پێشكهش بكات. .3ئهگهر ( )2دوو مانگ بهسهر داوای هاوواڵتییهك بۆ بوونه سهرباز تێپهڕی، بهاڵم هیچ وهاڵمێ���ك بهوهرگرتنی ،یان رهتكردنهوهی نهبوو ،ئهوا داواكارییهكه بهپهسهندكراو ئهژمار دهكرێت. .4ئهگ���هر فهرمانگه لهب���هر هۆیهك داوای هاوواڵتییهكی بۆ بوونه س���هرباز
رهتكردهوه ،داواك���راو مافی تانهلێدانی ههی���ه ل���هدادگای س���هربازی لهماوهی ( )15رۆژ لهب���هرواری رهتكردن���هوهی داواكارییهك���هیو بڕی���اری دادگاش لهو بارهیهوه یهكالكهرهوهیه.
ههر كهسێك لهناو هێزی پێشمهرگه كاری رێكخستنی حیزبی بكات سزا دهدرێت دهروازهی چوارهم سزاكان: ماددهی(:)7 ههر كهس���ێك لهناو هێزی پێشمهرگه كاری رێكخس���تنی حیزبی بكات .س���زا دهدرێت به: یهكهم :زیندانیكردن���ی بۆ ماوهیهك كه له( )6ش���هش مانگ كهمتر نهبێتو له( )1یهك ساڵ زیاتر نهبێت. دووهم :دهركردن���ی لهڕیزهكانی هێزی پێشمهرگه. سێیهم :بههیچ جۆرێك مافی گهڕانهوهی بۆ هێزی پێشمهرگه پێنادرێت.
ماددهی (:)8 یهك���هم :پێدان���ی ئابون���هی حیزبی بهش���ێوهی خۆبهخش���ی بێ���ت ،ی���ان زۆرهملێ بهههموو شێوهیهك قهدهغهیه. ههركهسێك ئهو كاره بكات سزادهدرێت به: أ :زیندانی دهكرێ���ت بۆ ماوهیهك كه له( )3سێ مانگ كهمتر نهبێتو له()6 شهش مانگ زیاتر زیاتر نهبێت. ب :غهرام���ه دهكرێت بهبڕێك پاره كه له( )6شهش ملیۆن دینار كهمتر نهبێتو له( )10ده ملیۆن دینار زیاتر نهبێت. ج :لهڕی���زی هێ���زی پێش���مهرگه دهردهكرێ���تو ماف���ی گهڕان���هوهی پێنادرێت. دووهم :تهزكی���هی حیزب���ی بۆ كاری سهربازی بهههموو شێوهیهك قهدهغهیه ههر كهس���ێك داوای بكات سزا دهدرێت به: أ :زیندانیكردنی بۆ ماوهیهك كه له()2 دوو مانگ كهمتر نهبێتو له( )6شهش مانگ زیاتر نهبێت. ب :غهرام���ه دهكرێ���ت بهبڕێك پاره ك���ه له( )3س���ێ ملیۆن دین���ار كهمتر نهبێتو له( )6شهش ملیۆن دینار زیاتر نهبێت. ج :لهڕی���زی هێ���زی پێش���مهرگه دهردهكرێ���تو ماف���ی گهڕان���هوهی پێنادرێت. دهروازهی پێنچهم: حوكمه گشتیهكان: ماددهی (:)9 هێزی پێشمهرگهی كوردستان ،هێزێكی نیش���تیمانی كوردس���تانی پارێزگاریی بێالیهنی س���هربهخۆیهو بۆ بهرژهوهندی حیزبی هیچ الیهنێك كارناكات. ماددهی (:)10 باڵوكردن���هوهی ههم���وو باوهڕێك���ی حیزبیو رهگهزپهرس���تی لهن���او هێزی پێشمهرگهدا قهدهغهیه. ماددهی (:)11 خزمهتی سهربازی لههێزی پێشمهرگه خۆبهخشانهیه.
ماددهی (:)12 هێ���زی پێش���مهرگه بههی���چ جۆرێك دهستوهرناداته ملمالنێ سیاسیهكان. ماددهی (:)13 ههڵواسینی دروشمو ئااڵو هێمای حیزبی بهههموو ش���ێوهیهك لهناو بارهگاكانی هێزی پێشمهرگهدا قهدهغهیه. ماددهی (:)14 هێزی پێش���مهرگه بهب���اوهڕی بهرزی نیشتیمانیو كوردس���تانی لهسهر بنهما دیموكراتی���هكان گ���ۆشو پ���هروهرده دهكرێن. ماددهی (:)15 جگه لهفهرمانگهی تۆماری خۆبهخشی خزمهتی س���هربازی لههیچ ش���وێنێكی دیكه مافی وهرگرتنی سهربازییان نییهو ئ���هو دامهزراندنه بهپێچهوانهی یاس���ا دادهنرێت. ماددهی ()15 دهرفهت���ی یهكس���ان ب���ۆ ههم���وو هاوواڵتییانی كوردستان دهڕهخسێنرێت كه بهپێ���ی مهرجو رێنماییو یاس���اكان ببنه سهرباز بهبێ جیاوازی (رهگهزیی، ئاینی ،نهتهوهیی). ماددهی (:)16 ئهم یاسایه به بهرواری باڵوكردنهوهی لهڕۆژنامهی وهقائیعی كوردستان دهچێته بواری جێبهجێكردنهوه. ماددهی (:)17 لهس���هر حكوم���هتو الیهن���ه پهیوهندی���دارهكان پێویس���ته كار ب���ۆ جێبهجێكردنی ئهم یاسایه بكهن. هۆیهكانی دهرچوونی ئهم یاسایه: لهپێناوی سهروهری یاساو بێالیهنكردنی هێزی پێشمهرگهی كوردستان لهڕووداوه سیاس���یهكانو دروس���تكردنی هێزێكی بهرگریكاری نیش���تیمانی بهشێوهیهكی یاساییو دامهزراوهیی كه باوهڕو ئیمانی بهخهڵ���كو خاكی كوردس���تان ههبێتو ههم���وو خهڵك���ی كوردس���تان بههێزی بهرگریكاری خۆی بزانێت ئهم یاس���ایه دهرچوو.
تایبەت
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
17
کوردستانو پارچهکانی ..بهرهو ئاسۆیهكی روونتر گفتۆگۆیهک لهگهڵ "ئیبراهیمی عهلیزاده" ئا :ئاوێنه "ئیبراهیمی عهلیزاده" ناوێکی ناسراوی دنیای سیاسهتی کوردیو بزوتنهوهی چهپی ئێرانه ،ئهو که سکرتێری "کۆمهڵه"و "حیزبی کۆمۆنیستی ئێران"ه ،لهم گفتوگۆیهی ئاوێنهدا دهڵێت "دیموكراسی لهههرێمی کوردستاندا نهیتوانی پێگهیهكی كۆمهاڵیهتی بههێز پهیدابكات ،خهڵك بهشێوهیهكی چاالكانه لهدیاریكردنی چارهنووسی خۆیاندا بهشدار نین". كوردستانی رۆژههاڵت.. پۆلووی ژێر خۆڵهمێش ئاوێنه :کوردستان لهههموو پارچهكانیدا بهههلومهرجێک����ی پ����ڕ لهگۆڕانکاری����دا تێدهپهڕێ����تو ه����هر پارچهی����هش ب����ارودۆخو تایبهتمهندی خ����ۆی ههیه، ل����هم گفتوگۆیهدا دهمانهوێ ش����یکاری ههلومهرج����ی ههر یهکهی����ان بکهین ،با س����هرهتا لهكوردس����تانی رۆژههاڵتهوه دهس����تپێبكهین ،بارودۆخ����ی ئهوێ به بهراورد بهپارچهكانی دیکهی كوردستان ئارام����هو جموجۆڵێك����ی ئهوت����ۆی تێدا بهدیناکرێت ،بهبۆچوونی تۆ هۆكارهكهی چییه؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :س����هرهكیترین هۆكاری ئهوهیه ك����ه لهئێران رژێمێكی دیكتات����ۆری ئیس��ل�امی لهس����هر كاره، ك����ه ب����ه بێبهزهییانهترین ش����ێوه ههر چهشنه ناڕهزایهتی دهربڕینێك بهزهبری زین����دانو ئهش����كهنجهو كوش����توبڕ سهركوت دهكات .ناڕهزایهتی لهناوخۆی كوردستان بهرانبهر بهو رژێمه لهوپهڕی خۆیدایه .بهدرێژایی سااڵنی رابردوو ههر دهرفهتێک بۆ ئهو خهڵكه ههڵكهوتبێ، بهشێوهیهك لهشێوهكان بێزاری خۆیان ل����هم دهس����هاڵته دهربڕی����وه .الموایه؛ بارودۆخ����ی كوردس����تانوهكو پۆلووی ژێر خۆڵهمێ����ش وایهو ههردهم ئیمكانی گهشانهوهو بڵێسهسهندنی لهئارادایه. ئاوێن����ه :پێتوانیی����ه هۆکارێکی دیکهی ئهوهی����ه ک����ه هێ����زه سیاس����ییهكانی كوردس����تان توانای خوڵقاندنی روداوو داهێنانی ش����ێوهی خهب����اتو جواڵندنی نییه؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :بێگوم����ان خاڵه الوازهكان����ی كێش����هو ناكۆكییهكان����ی ناوخۆی حیزبه سیاسیهكانی كوردستان ت����ا رادهی����هك كاریگهری لهس����هر ئهم بارودۆخ����ه داناوه ،ب����هاڵم بهبڕوای من ئهمه هۆكاری س����هرهكی نییه .هۆكاری س����هرهكی ه����هر زاڵبوون����ی دهزگای دیكتاتۆریهت بهس����هر ههم����وو ئێرانو لهوانه بهسهر كوردستانیشدایه. ئاوێن����ه :ئێ����وه ههس����تناکهن ئهوهی پێیدهگوت����رێ "پێش����مهرگهی ك����ۆن"، وات����ه كادره قهدیمییهكان����ی ناو حیزبه سیاس����ییهكان رێگڕن لهوهی كه نهوهی ن����وێ بێنهپێ����شو لهگۆڕانكارییهكانی داهاتوویکوردس����تانی رۆژههاڵتدا رۆڵ ببینن؟ ئیبراهیم عهلیزاده :بێگومان لهكوردستان نهوهیهكی ن����وێ پێیناوهته ناو مهیدانی خهبات����ی كۆمهاڵیهتیو سیاس����ییهوه. ه����هر حیزبێكی سیاس����ی بهرانبهر بهم بارودۆخ����ه نوێی����ه رابووهس����تێ ی����ان ههوڵنهداتوهاڵمی گونجاوی پێبداتهوه، پهراوێز دهخرێت .گۆڕانكاری ناو حیزبه سیاس����ییه چاالك����هکان لهكوردس����تان بهبێ گۆڕانكاری لهئاستی كۆمهاڵیهتیدا روونادات .گۆڕانی بارودۆخی سیاس����ی لهكوردس����تان راس����تهوخۆ كاریگهری لهسهر ئهو حیزبانه دادهنێت.
گۆڕانو یهكێتی لهڕووی بابهتییهوه یهك رهوتنو دهتوانن یهكتر لهئهزمهی چاوهڕوانكراو دهربازكهن كوردستانی باكوور ..تینووی ئاڵوگۆڕ ئاوێن����ه :كوردس����تانی باک����ور بهرهو گۆڕانكارییهكی گهوره دهڕوات ،پێتوایه ئهوهی لهم گۆڕانكارییهدا رۆڵی سهرهکی دهگێڕێ "پ.ك.ك"یه؟ ئیبراهیم عهلیزاده :كوردس����تانی باکور تینووی ئاڵوگۆڕه .بێگومان ئهو ئاڵوگۆڕه
هێزه ئیسالمییهكان نهپڕۆژهیهكیان بۆ گۆڕانكاری ئابووری ههیه ،نهپهیامێكی پێشكهوتنخوازانهو ئازادیخوازانهو دیموكراتیكیان بۆ كۆمهاڵنی خهڵك پێیه دێته ئ����اراوه .لهڕاس����تیدا "پ.ك.ك"، ه����هر رهخنهیهكیش����مان لێیههبێ����ت ناك����رێ لهڕهوت����ی گۆڕانكارییهكان����ی ناو ئ����هو كۆمهڵگایه ح����هزف بكرێت. پ.ك.ك چۆت����ه ن����او ناخی كێش����هی نهتهوایهت����ی ئ����هو كۆمهڵگایهوه ،بهاڵم دی����اره ناتوانێ وهاڵمی ئ����هو بارودۆخه نوێی����ه بداتهوه ئهگ����هر نهتوانێ خۆی لهگ����هڵ پێداویس����تییهكانی بگونجێنێ. بهبڕوای من كۆمهڵ����گای توركیا بهرهو جۆرێك لهوهخهبهرهاتنو بهئاگاهاتنهوه دهڕوات كه تێی����دا دهوڵهتی مهركهزی ناتوانێ بهش����ێوهی جارانو بهئارهزووی خۆی سیاس����هتی ههاڵواردنو س����تهم بهرانبهر بهخهڵكی كورد لهكوردستانی توركی����ا بهڕێوهبهرێ����ت ،بهبێئ����هوهی چاوهڕوان����ی ئاكامهكانی لهئاس����تێكی كۆمهاڵیهتی����دا ب����ێ .پێموای����ه ئهوان ناچار دهبن كه دهس����تووری ئهم واڵته بگۆڕن .ئهگهر هێزێكی رادیكاڵو چهپو تهنان����هت پ.ك.ك ،دهرفهتی چاالكیو ههڵس����ووڕانی ئازادان����هی سیاس����ی، حیزبیو مهدهن����ی پێبدرێت ،دهوڵهتی توركیه دهكهوێته ژێروهها گوشارێکهوه كه ناچ����ار دهبێ كۆمهڵێ����ك ریفۆرمی ئهساسی لهكوردستانیش بكات. ئاوێنه :ه����ۆكاری بههێزبوونی پ.ك.ك لهكۆمهڵگای کوردیدا چییهو بۆچی هیچ هێزێكی جیاوازی دیكه لهکوردس����تانی باکور دهرناكهوێت؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :ههڵب����هت جگه ل����ه پ.ك.ك الیهن����ی دیك����هش ههن، ب����هاڵم دیاره ك����ه هێزێك����ی ئهوتۆیان نیی����ه .ه����ۆكاری بههێزبوونی پ.ك.ك ههڵوێس����تهكانیهوه بهسیاس����هتو دهگهڕێتهوه بۆ رادهی س����هركوتگهریو ههاڵواردنێكی ئاش����كراو دژی ئینسانی ك����ه لهالی����هن حکومهتی ئ����هوواڵتهوه بهگش����تیو بهتایب����هت لهالی����هن هێزه چهك����دارهكانو هێ����زه ئهمنیهتییهكانی توركی����اوه بهڕێوهدهچێ����ت .پ.ك.ك لهش����كڵێكی رادیكاڵدا بهرهو رووی ئهم ه����هاڵواردنو س����هركوتگهرییه بۆتهوهو ئهوه ه����ۆكاری بههێزبوونیهتی .ئهگهر ئ����هو زهخ����تو زۆره بۆ س����هر خهڵكی كورد تا رادهی����هك هێوربێتهوهو ئهگهر مهجال����ی تا رادهیهكی����ش دیموكراتیك بخوڵق����ێ ،بێگوم����ان هێ����زی دیكهش ك����ه رێبازیان جیاواز ل����ه پ.ك.ك بێت سهرههڵدهدهن. ئاوێنه :پێتوایه وهخت����ی ئهوه هاتووه پ.ك.ك دهستبهرداری چهك بێت؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :الموای����ه بههیچ شێوهیهك نابێ بهبێ كۆمهڵێك مهرجی دیاریكراوی ئهساس����ی دهس����تبهرداری چهك بێت .خهڵكی كورد لهكوردستانی توركی����ا مافی خۆیهتی كه بهش����ێوهی چهكداران����ه ب����ۆ دابینكردنیویس����تو داخوازییهكانیو بهرانبهر بهسیاس����هتی سهركوتو داپڵۆسینی ئهرتهشی توركیا بهشێوهی چهكدارانه مقاوهمهت بكات. ئهگ����هر قهراربێت كه بۆ نمونه پ.ك.ك واز لههێ����زی چهكدار بێنێت ،پێش����تر پێویسته كۆمهڵێك مهرجی بهئاراستهی داخوازییهكان����ی خهڵكی كورد بهس����هر دهوڵهت����ی توركی����ادا س����هپاندبێ.
ئیبراهیمی عهلیزاده چهكدان����ان ئهگهر لهدرێژهیوتووێژێكی س����هربهرزانهو بهدهستهێنانی كۆمهڵێك ئیمتی����ازی دیاریك����راو بهئاراس����تهی داخوازییهكان����ی خهڵكی كوردس����تان بێتو زهمانهتی بهڕێوهچوونیان وهرگیرا بێت ،دهتوانێ رووب����دات ،بهاڵم ئهگهر چهكدان����ان لهزیهنیهت����ی خهڵكی كورد لهتوركیادا وهكو جۆرێك لهئاش����بهتاڵ چاولێبكرێتو ههستی رهنج بهخهساریی لهناو كۆمهڵگای كوردس����تانی توركیادا پێكبێنێت ،كارهساتێكه كه زیانی جیدی بهداهات����ووی خهباتی خهڵكی ئهوواڵته دهگهیهنێ����ت .دهوڵهتی توركیا دهیهوێ چهكدانانی هێزی پ.ك.ك چهكدانانێكی سهرفرازانه نهبێت كه جهماوهر ههستبكا دهستكهوتێكی بهدهس����تهێناوه ،بهڵكو ههوڵ����دهدات لهچ����او كۆمهاڵنی خهڵكی كوردداوهكو شكس����تێكو نس����كۆیهك بكهوێته بهرچ����او .الموایه پ.ك.ك بۆ وازهێن����ان لهخهباتی چهك����داری نابێت تهسلیمی فۆرمۆلبهندی لێبوردنی گشتی بێ����تو نابێ ئ����هوه بۆ رژێم����ی توركیا بسهلمێنێ كه بهشێوهیهكی ستراتیژیكو بۆ ههم����وو ههلومهرجێك واز لهخهباتی چهكداری دێنێت. ئاوێنه :بهبڕوای تۆ كوردس����تانی باکور بهرهو چ داهاتوویهک دهڕوات؟ ئیبراهیم عهلیزاده :یهكهم شت كه رێی تێناچێ����ت ،جیابوونهوهی كوردس����تانه لهتوركی����ا .الموای����ه جیابوون����هوه داخوازییهك����ی ههنوكهی����ی خهڵك����ی كوردس����تانی توركی����اش نیی����ه ،بهاڵم لهههمانكات����دا درێژهی ئ����هم بارودۆخه س����تهمكارانهیهش كه بهس����هر خهڵكی كوردستانی توركیادا سهپاوه ،بهشێوهی تا ئێس����تا ئیمكانی نییه .الموایه لهده ساڵی داهاتوودا سیمای سیاسی توركیا بهشێوهیهك لهشێوهكان دهگۆڕێ. كوردستانی رۆژئاوا ..دهرفهتێکی نوێ ئاوێن����ه :پێتوایه رهوت����ی رووداوهكان لهسوریا بهرهو ئهو ئاڕاستهیه دهڕوا که مافهكانی خهڵكی كورد لهكوردس����تانی رۆژئاوادا دهستهبهربێت؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :پێ����ش ههم����وو شتێك پێویس����ته ئهوه بڵێم كه ئهوهی ئهم����ڕۆ لهواڵت����ی س����وریا لهئارادای����ه ههر ئ����هو رهوته نییه كه لهس����هرهتای دهستپێكردنی خهباتی مهدهنی خهڵكی ئ����هو واڵت����ه دژ بهحكومهتی بهش����ار ئهس����هد كهوتهڕێ .لهسهرهتاوه ههموو پێكهات����ه كۆمهاڵیهتیی����هكان بهكوردو غهیره ك����وردهوه لهئاس����تێكی بهرینی جهماوهری����دا دژ بهدیكتاتۆری����هت لهو واڵته كهوتنه جموجۆڵ ،بهاڵم لهدرێژهدا كاتێك كه دهوڵهتانی رۆژئاواو دهوڵهتی توركیا ههس����تیان بهوه كرد كه رهوتی رووداوهكان لهوانهی����ه لهبهرژهوهن����دی ئهواندا نهبێت ،كهوتنه خۆ بۆ لهباربردنو بهالڕێدابردن����ی جموجۆڵ����ی رهس����هنی جهماوهریی .رووداوهكانی سوریا بهرهو دووپاتبوونهوهی سیناریۆی واڵتی لیبی دهچێتو بێگومان ش����یاوی ئهو خهباته رهوایه نییه كه خهڵكی سوریا لهپێناویدا قوربانیی����ان داو قوربانی دهدهن ،بهاڵم ئهوهندهی كه بهكێشهی كورد لهوواڵته
پهیوهس����ته ،دابهشبوونی خهڵكی كورد بهس����هر دوو سیاسهت،واته سیاسهتی الیهنگرانی پ.ك.ك كه هاوئاههنگییهكی ناڕاس����تهوخۆیه لهڕژێم����ی بهش����ار ئهس����هدو ئهو رهوتهی كه دژ بهرژێمی بهعس����هو خۆی لهكۆمهڵێك لهڕێكخراوه سیاسییهكانی كوردستاندا دهبینێتهوه، زیانێك����ی گ����هورهی بهخهباتی خهڵكی كورد لهسوریا گهیاندووه. ئاوێن����ه :وهك دهزانن ه����هم پ.ك.كو ههم پارتیش دهستوهردهدهنه كێشهی ك����ورد لهس����وریاو ههر كامێكیش����یان بهئاراس����تهیهكی جی����اواز .پێتوای����ه ئ����هم تهدهخول����ه زیان بهمهس����هلهی ك����ورد ل����هوواڵت����ه دهگهیهنێ����ت یان لهبهرژهوهندییهتی؟ ئیبراهی����م عهلیزاده :كێش����ه لهس����هر تهدهخولك����ردن ی����ان نهك����ردن نییه. پرس����یار ئهوهی����ه كه ئ����هم تهدهخوله به چ ئاراس����تهیهكه؟ ئهگهر مهبهس����ت دابینكردن����ی بهرژهوهندییه حیزبییهکان بێ����ت ،دی����اره بهرژهوهن����دی خهڵكی كورد لهس����وریا دهكهوێته پهراوێزهوه. كاتێك كه لهئاكامی ئ����هم تهدهخوالنه سیاسهتهكانی كۆماری ئیسالمی ئێران یان دهوڵهت����ی توركی����ا بهڕێوهبچێت، ناتوانی����ن چاوهڕوان����ی ئ����هوه بین كه خهڵكی كورد لهكوردس����تانی س����وریا قازانجێكی تێدا بكات. ئاوێنه :پێش����بینیدهكهیت ههلومهرجی كورد لهسوریادا بهرهو كوێ بڕوات؟ ئیبراهی����م عهلیزاده :شۆڕش����ی خهڵكی س����وریا كهوتۆت����ه داوی بهرژهوهن����دی دهوڵهتان����ی رۆژئ����اواو دهوڵهت����ه ئیقلیمیی����هكان .ههربۆی����ه چاوهڕوانی دهس����تكهوتێكی ئهوت����ۆ كه ش����یاوی خهباتو قوربانی خهڵكی ئهوواڵته بێ، ناكرێ����ت ،بهاڵم بهههموو ئهوانهش����هوه دهوڵهتێ����ك ك����ه دێت����ه س����هر كار، دهسهاڵتێكی الواز دهبێتو ئهو الوازییه خۆی لهخۆیدا دهرفهتی نوێ بۆ خهڵكی كورد لهسوریاش دهكاتهوه. كوردستانی باشوور.. ئاسۆیهکی روونتر ئاوێن����ه :با بێینه س����هر كوردس����تانی باش����وور ،خاڵ����ی بههێ����زی ههرێم����ی كوردستان بۆ کێش����هی كورد بهگشتی لهچیدا دهبینی؟ ئیبراهیم عهلیزاده :گرنگترین دهستكهوت ئهوهی����ه ك����ه دهس����هاڵتی دهوڵهتێكی س����هركوتگهری مهركهزی وهكو رژێمی بهعس بهس����هر خهڵكی كورد لهههرێمی كوردستان نهماوهو ئهوه جۆرێك لههیوا بهئیمكانی رزگاری لهستهمی نهتهوایهتی لهههم����وو بهش����هكانی كوردس����تانیش بوژاندۆت����هوه .لهناوخ����ۆی كۆمهڵگای كوردستانیشدا هاوسهنگییهكی سیاسیو كۆمهاڵیهت����یو رادهی����هك لهئ����ازادیو دیموكراس����ی بۆ خهڵك بهدیهێناوه كه خ����ۆی لهخۆیدا دهس����تكهوتێكه لهگهڵ زۆربهی واڵتانی رۆژههاڵتی ناوهڕاس����ت بهراورد ناكرێت.
بههیچ شێوهیهك نابێ پ.ك.ك بهبێ كۆمهڵێك مهرجی دیاریكراوی ئهساسی دهستبهرداری چهك بێت ئاوێن����ه :بهبڕوای تۆ خاڵ����ه الوازهكانی ههرێمی کوردستان لهچیدایه؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :گرنگترین خاڵی الوازیی ههرێمی كوردس����تان لهئابووری كوردس����تاندایه .ئ����هم بیس����ت س����اڵه دهرفهتێکی باش بوو بۆ گهش����هپێدانی ئاب����وریو پهرهپێدان����ی خزمهتگوزاری گش����تیو لهئاكام����دا س����هرو دڵخۆش ك����ردنو هیوابهخش����ین بهگۆڕان����كاری ئهساس����یتر لهناو كۆمهاڵن����ی خهڵكی كوردس����تاندا .بۆ نمونه دهكرا لهبواری كش����توكاڵهوه پ����ڕۆژهی س����تراتیژیكی چڕوپ����ڕ بهڕێوهبچێ����ت ،بهجۆرێك كه ههرێمی كوردستان خاوهنی ئیمكانیاتی لهباری سروش����تیه بههیچ ش����ێوهیهك پێویس����تی بههاوردهكردن����ی م����هوادی خۆراكی لێرهو لهوێ نهبێتو لهسهر پێی
خۆی رابوهستێت .دهكرا بهشێوهیهكی بهرنامهداڕێژراو لهجیاتی س����هرفكردنی پاره لهئیشی البهالو بێكهڵكدا كانهكان بهرههمیان لێدهربێتو بكرێت ه بنهمایهك بۆ گهشاننهوهی بوارهكانی دیكه .ئهگهر ئهوانه بهدیهاتب����ا ئیمكانی پهرهپێدانی خزمهتگوزاری گش����تی زۆرت����ر دهبوو. لهگهڵ ئهوهشدا كه خهڵكی كوردستانی عێ����راق جیاوازی بارودۆخی ئێس����تایان لهچ����او دهورهی دهس����هاڵتی بهع����س بهباش����ی دهزانن چیی����ه ،لهههمانكاتدا حهقیان����ه ئهگهر ههس����ت ب����هوه بكهن ئ����هوهی كه بهدیهاتووه لهئاس����تی ئهو ههموو رهنجو خوێ����نو خهباته نییه كه بۆی كراوه .كهلێنی چینایهتی لهنێوان ههژاریو سهروهتدا گهلێك قووڵبۆتهوه. ئهگ����هر فرس����هتێك لهدهس����تچووه لهڕاستیدا لهم بوارانهدایه .دیاره شهڕی ناوخۆ كارهس����اتێكی گهوره بوو كه لهو ههرێمه روویداو یهكێ����ك لهئاكامهكانی ئهوه بوو كه لهپ����اڵ كهموكوڕییهكانی دیكه ورده ورده خهڵكی لهدهس����هاڵت نام����ۆ ك����ردووهو جۆرێ����ك لهبێباک����ی سیاس����یو تهنانهت بێزاری لهسیاسهت لهن����او خهڵكدا پهرهپێ����داوه .بهمجۆره ب����وو ك����ه دیموكراس����ی ل����هو ههرێمه نهیتوانی پێگهیهكی كۆمهاڵیهتی بههێز پهیداب����كات .خهڵ����ك بهش����ێوهیهكی چاالكان����ه لهدیاریكردنی چارهنووس����ی خۆیان ،لهپڕۆسهی دیاریكردنی بڕیاری سیاسیدا بهشدار نین. ئاوێنه :بهبڕوای تۆ ههرێمی كوردستان دهتوانێت ههنگاو بهرهو س����هربهخۆیی بنێت؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :س����هربهخۆیی كوردس����تان رووداوێك نییه كه خهڵك ش����هو بخهونو بهیانی ههستن ببیستن كه سهربهخۆیی راگهیهندراوه .لهڕووی نهزهرییهوه دهتوانین فهڕزی ئهوه بكهین كه كاتێك دهوڵهت����ی ئهمهریكا عێراقی داگیرك����ردو رژێمی س����هدامی روخاند، ههرێم����ی كوردستانیش����ی س����هربهخۆ راگهیاندب����او كێش����هو گیروگرفتهكانی ئیقلیمیش����ی بۆ چارهسهر كردبا ،بهاڵم ئهگ����هروهه����ا گریمانهی����هک مهحاڵه، س����هربهخۆیی تهنیا دهتوانێ لهئاكامی حوزوری چاالكان����هی كۆمهاڵنی خهڵك
نی����ن ،چونك����ه نهپڕۆژهیهكی����ان ب����ۆ گۆڕانكاری ئابووری ههیه ،نهپهیامێكی پێش����كهوتنخوازانهو ئازادیخوازان����هو دیموكراتیكی����ان ب����ۆ كۆمهاڵنی خهڵك پێیهو نهبهخۆش����ییهوه توانای ئهوهیان ههی����ه ل����هم دهورهی����هدا دهزگاكان����ی سهركوتو داپڵۆسین رێكبخهنهوه .ههر بۆیه الموایه شهپۆلێكی دیكهی خهباتی جهماوهری����ی كه ئهوجار ب����هرهو ڕووی هێزه ئیسالمییهكان دهبێتهوه ،لهڕێدایه. بهو پێیه الموانییه لهدرێژماوهدا نفوزی هێزه ئیسالمییهكان مهترسییهك بێ بۆ سهر ههرێمی كوردستان.
گهورهترین كاریگهریی گۆڕان ئهوه بوو رێگای نهدا النیكهم لهبهشێكی گهورهی ههرێمی كوردستان هێزی ئیسالمی میانڕهو ناڕهزایهتییهكانی جهماوهر لهدهسهاڵت بقۆزێتهوه ئاوێنه :پێشبینی دهكهیت یهكێتی دوای قۆناغی مام جهالل تووش����ی راچهنینی گهوره بێت؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :ئهوهندهی كه به رهوت����ی یهكێتی نیش����تمانی ،بهمێژوو سوونهتو بهرنامهو رێبازیهوه پهیوهسته، بزوتنهوهی گۆڕان دهروویهكه كه بهرهو رووی یهكێت����ی بهرانبهر بهئهگهری ههر ئهزمهی����هك كراوهتهوه .گۆڕانو یهكێتی ل����هڕووی بابهتیی����هوه ی����هك رهوتنو دهتوانن یهكتر لهئهزمهی چاوهڕوانكراو دهربازكهن.
گرنگترین خاڵی الوازیی ههرێمی كوردستان لهئابووری كوردستاندایه
لهمهیداندا بێ����ت بۆ جێبهجێكردنی ئهو سیاس����هتهو بۆ تهحهمولكردنی ههموو ئاكامهكانیشی .كاری گهورهی لهو چهشنه تهنیا دهتوانێ بهپشتیوانی گهرموگوڕی جهماوهر بێ����ت .بهب����ێ بوژانهوهیهكی بهرینی سیاسی لهئاستی كۆمهاڵیهتیدا، بهب����ێ متمان����هی كۆمهاڵن����ی خهڵ����ك بههێزی رێب����هرو رێكخهری خۆی ،بهبێ ئامادهكاریی ئابووری لهناوخۆداو بهبێ رهواندنهوهی مهترسییه دهرهكییهكان، ناكرێ قسه لهس����هربهخۆیی كوردستان بك����رێو ه����هر چهش����نه لێدوانێك لهم زهمینهیهدا لهالیهن كۆمهاڵنی خهڵكهوه بهجیدی وهرناگیرێ. ئاوێنه :بزوتن����هوهی گۆڕان توانیویهتی چ كاریگهرییهک����ی لهس����هر بارودۆخی ههرێمی کوردستان ههبێت؟ ئیبراهی����م عهلی����زاده :گهورهتری����ن كاریگهریی گ����ۆڕان ئهوه بوو كه رێگای نهدا النیكهم لهبهشێكی گهورهی ههرێمی كوردس����تان هێزی ئیس��ل�امی میانڕهو ناڕهزایهتییهكانی جهماوهر لهدهسهاڵت بقۆزێتهوه .ل����هو ناوچانهی كه یهكێتی نیش����تمانی تێیدا بههێ����زه ،لهیهكێتی كه تێپ����هڕ دهبی����ت ،تووش����ی گۆڕان دهبی����ت كه ههر له جنس����ی یهكێتییه، بهاڵم لهو ناوچان����هی كه پارتی تێیاندا بههێزه ،هێزه ئیسالمییهكان توانیویانه جهماوهری ناڕازی لهدهسهاڵت لهدهوری خۆیان كۆكهنهوه. ئاوێنه :تۆ پێتوایه هێزه ئیسالمیهکان مهترسیین لهسهر كۆمهڵگای كوردی؟ ئیبراهی����م عهلیزاده :هێزی ئیس��ل�امی میانڕهو لهواڵتانی رۆژههاڵتی ناوهڕاستو باك����ووری ئهفریق����ا لهژێ����ر كاریگهری سیاس����هتی ئهمهریكاو لهژێر كاریگهری سیاس����هتو ئۆلگۆی دهوڵهت����ی توركیا توانیویان����ه ببن به بهدیلی دهس����هاڵت. ئهو رهوته بێگوم����ان دهتوانێ ههرێمی كوردس����تانیش بخاته ژێ����ر كاریگهری خۆی����هوه ،ب����هاڵم بهگش����تی هێ����زه ئیسالمییهكان مهترسییهكی درێژخایهن
ئاوێنه :ب��� ه بڕوای ت���ۆ چ ئایندهیهک لهبهردهم ههرێمی كوردستاندایه؟ ئیبراهیم عهلیزاده :داهاتووی ههرێمی كوردستان بهناوچ ه دابڕاوهكانیشیهوه گرێ���دراوه زۆر بهڕادهیهك���ی بهداهاتووی عێ���راقو تهنانهت رهوتی گۆڕانكاریی���هكان لهئێران .من بهرانبهر بهو داهاتووه گهشبینم ،چونك ه ههموو پێداویستییهكانیوهدیهاتنی ئاسۆیهكی روون ل���هڕووی بابهتیی���هوه لهههرێمی کوردستاندا دهبینم. کورد ..جوگرافیای سیاسی ناوچهکهی پێناگۆڕێت ئاوێن���ه :ئایا دهکرێ بڵێین پارچهکانی کوردستان لهسااڵنی دوورمهودادا بهرهو یهکگرتن���هوهو راگهیاندن���ی دهوڵهتی سهربهخۆ یان كۆنفیدراڵی دهڕوات؟ ئیبراهیم عهلیزاده :لهڕووی نهزهرییهوه تهنیا دهس���تێوهردانێكی زلهێزهكان بۆ گۆڕینی جوگرافیای سیاس���ی ناوچهک ه دهتوان���ێ دهوڵهتێك���ی یهكگرت���وو ك��� ه لهههم���وو پارچ���هكان پێكهاتبێ بهدیبێنێت .ئهوهش رهوتێكی چاوهڕوان نهكراوه .بۆی ه الموای��� ه خهڵكی كورد لهههم���وو پارچهكان���ی رزگاری خۆی لهپێوهن���د لهگهڵ گۆڕینی دهس���هاڵت لهمهرك��� هزو پێكهێنان���ی هاوپهیمانی لهگهڵ كۆمهاڵنی خهڵكی ئهو واڵتانهدا دهبینێت���هوهو ل���هو چوارچێوهی���هدا ههوڵ���دهدات ب���ۆ ئ���هوهی مافهكانی خۆی دهس���تهبهر بكات .لهبهر گهلێك هۆكاریش ههرێمی كوردستان دهتوانێ جی���اوازی ههبێت لهچ���او پارچهكانی دیكه. تێبینی :ئهم ه بهشێک ه لهو گفتوگۆیهی ئاوێن ه لهگ���هڵ "ئیبراهیمی عهلیزاده" ئهنجامی���داوه ،ب���ۆ خوێندنهوهی کۆی گفتوگۆک ه س���هردانی س���ایتی "ئاوێنه نیوز" بکە:
www.awene.com
18
ریکالم
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
ئاگاداری
ی كه لهالیهن داواكار پێش���كهش بهم فهرمانگهی ه كراوه ی ئهو داوایه بهپێ ی لهالیهن (مهدی ساڵح قادر) له( )2012/5/8خاوهنی كارگه یا كۆمپانیا ی ی / p.v.cپرۆژه ی ئهلهمنیۆمو پالستیك ی س���اڵح قادر بۆ كار (مهد ی كردووه كه له(سلێمانی /قرگه) ی ئهو ئامێرانه بچوك) داوای تۆماركردن ی ی ئامێر ی كراوه بهپێی پهیرهو دانراونو ئامێرهكانیان لهخ���وارهوه دیار ێ میكانیكی ژماره ( )65س���اڵی ( )1952باڵوی دهكهینهوه ههر كهس��� ی ی ههریهك لهو ئامێرانه دادهنێ لهماوه ی ب ه پهیوهندیدار ی���ا خاوهن خۆ ی ی ئهم فهرمانگهیه بكات ،به پێچهوانهوه به ناو ()15پانزه رۆژ س���هردان داواكارهوه تۆمار بكرێتو بروانام هی پێ دهدرێت. ئامێرهكان: ی عدلو زاویه( / )pluswhiteبێ ژماره /مودیل توركی/ ی برین -1ئامێر كارهبایی. ێ ژم���اره /توركی/ -2ئامێ���ری برین���ی ماس���یكه( / )pluswhiteب��� كارهبایی. ێ ژماره /توركی /كارهبایی. -3تشریح دیله( / )T)(pluswhiteب ی لهحی���م ج���ۆری( / )MURADCOبێ ژم���اره /توركی / -4ئامێ���ر كارهبایی. ێ ژماره /سوری /كارهبایی. -5كۆمپرێسهری ههوا 320لیتری /ب -6تشریح دیل ه بچوك /ژماره /4469یلماز توركی /2006كارهبایی. -7تشریح كیلون بچوك /ژماره /4573یلماز توركی /2006كارهبایی. ی /2009كارهبایی. -8سینهر /ژماره /28402یلماز تورك دادنوس /دادنوسی سلێمانی1/ فاروق كالن شریف
ریکالم
اعالن طلب وظائف
تعلن شركة المیسر للتجارة العامة المحدودة عن حاجتها لمندوبین مبیعات بالشروط المدرجة ادناء فمن یجد فی ی الرقم المبین نفس������ه الرغبة والكفاءة االتصال بنا عل ادناه بشرط ان یكون لدیه التالي-: .1ش������هادة جامعیة او معهد او خری������ج اعدادیة كحد ادنی. .2ان یكون من سكنة محافظة السلیمانیة. ی اللغة .3یجید اللغة العربیة او االنكلیزیة باالضافة ال الكوردیة. .4حسن المظهر والسلوك. ی السلیمانیة منطقة رابهرین. .5موقع العمل ف .6الراتب یحدد بعد المقابلة وبموافق ه الطرفین. .7العقد لمدة سنة واحدة. من یجد فی نفسه الشروط اعاله الرجاء االتصال بالرقم التالي()07480109474
ریکالم
ی نموونهیی ی جونیهر ئاگاداریهك لهقوتابخانه Junior Private School
ی ی زمان ی خولی هاوینهی تایبهت كه ئهمان���ه لهخۆدهگرێت (فێربوون قوتابخان���هی جونیهری نموونهیی ههڵدهس���تێت ب ه كردنهوه ی ب ه ی سهرهتاییو ئهو قوتابیان ه ئینگلیزی ،كۆمپیوتهر ،مۆس���یقا ،هونهرو وهرزشو چهندهها چاالكیتر) بۆ گش���ت قوتابیانی قۆناغ نیازن لهقوتابخانه وهربگیرێن. ی 6/15دهست پێدهكاتو دوو مانگ دهخایهنێت. خولهكه لهبهروار ێ 2013/ 2012دابهشدهكات. ی نو ی خوێندن ی وهرگرتن بۆ ساڵ قوتابخان ه لهههمانكاتدا فۆرم ی عهلی ،یان ی حاج ی جهمال ی س���هرچنار ،نزیك پاك سیتی ،تهنیشت قوتابخانه ی زیاتر س���هردانی قوتابخانه بكهن لهگرد بۆ زانیار ی ژماره تهلهفوونهكانی: لهڕێ
07705456115 ، 07705456125 ، 3293215
ریکالم
ریکالم
ی ئاگادار
ی 1/ ی بهرایی سلێمان دادگا ژ .دۆسیه/2527ب2011/ بهروار2012/5/27
ی ئاگاداریم���ان ژم���اره/2527ب 2012/باڵوكرای���هوه دوا ب���هدوا ی لهرۆژنام هی(كوردس���تانی نوێ) 5760له2012/4/24وه لهبهردهركهوتن ی خوارهوه)وه زیاد خس���تن ه سهر ی ژماره(ال ی موڵك ئارهزوومهندی كرین ی (چم) كردن بۆی ه ی فرۆش���راوه لهالیهن ئارهزوومهند ی كه پێ ئهو نرخه ی ی دا ب ه كردنهوهی دهرگای زیاد كردنی ئاش���كرا بۆ جارێك دادگا بری���ار ی ئهم ئاگاداریهوه ك ه ی باڵوكردنهوه ت���ر بۆ ماوهی ( )3رۆژ ل���هرۆژی دوا ی رۆژان هی ناوخۆیدا وه ههر ئارهزوومهندێك باڵودهكرێت���هوه لهرۆژنامهیهك ی ئهم دادگای ه دهیهوێت بیكرێت لههاوبهش���هكانو كهس���انی تر با سهردان ی %10زیاد كراوهك ه ی یاسایی بهێنن ب ه رێژه بكات ،وه لهگ ه ڵ خۆیدا بامته ی (بهرامبهر به موڵكهكه) ئهگهر هاوبهش نهبێت بهاڵم ك ه بریتی ه ل ه ب���ڕ ی ی یاسای ی ماوه ی لێی دهبورێت وه ل ه كۆتای ی بهشهك ه هاوبهش ب ه گوێره ی باڵوكردنهوهكه ك ه ی كراودا لهكاتژمێر( )12نی���وهرۆ لهرۆژی كۆتای دیار ی (االحال ه النهائیه) ی كۆتای زیاد كردن دهس���ت پێدهكات وه ههواڵه كردن ی ی زیاد كهر ئهگ���هر رۆژی زیاد كردن رێكهوت دهدرێت ب��� ه ئارهزوومهند ی زیاد كردن وه ی دواتر دهبێت ب��� ه رۆژ ی رهس���می كرد ئهوا رۆژ پش���و ی تۆماركردن بانگهواز لهسهر كریاره. رهسم ی موڵك 15/657/گۆیژه . 1ژماره ی موڵك /شوققهو موڵك صرف جنسو جۆر ی موڵك90/م2 روبهر ێ ملیۆنو س���هدو پێنج ههزار ێ 63.105.000 /شهس���تو س��� ی نو نرخ دینار. پێكهاتهك هی /شوققهی نیشتهجێیه ،دوو ژوورو هۆڵو مهتبهخ بهیهكهوه لهگهڵ مشتهمهالت لهنهۆمی یهكهمه ،چۆڵهو كهسی تیدا نییه. ێ ی نو ی 90م2و نرخ ی موڵ���ك 19/657 /گۆی���ژه ،رووب���هر .2ژم���اره 63.105.000/شهستو سێ ملیۆن سهدو پێنج ههزار دینار. پێكهاتهك هی /ش���وقق هی نیش���تهجێیهو دوو ژوورو هۆڵو مهتبهخ لهگه ڵ مشتهمهالت لهنهۆمی دووهمه(سیڤ)ی تیابوو. ی موڵك 20/657 /گۆیژه ،رووبهری 98م.2 .3ژماره ی سهرهوهی ه ی شوقق ه پێكهاتهی /ش���وقق هی نیشتهجێیهو ههمان پێكهاته ی دووهمه(عهدنان نعمت)ی تیای ه و نرخی نوێ ()68.355.000 لهنهۆم��� ێ سهدو پهنجاو پێنج ههزار دینار. شهستو ههشت ملیۆنو س تێبینی/ ی پهسهند كراو ی یاس���ایی ب ه چهك ی زیاد كردنهك ه بارمته پێویس���ت ه رۆژ ی دادگای بهرایی سلێمانی 1/لهگه ڵ ی بهێنێت ب ه ناو ی مصرف یان كهفالهت ی خۆی. ی شارستان پێناس ه دادوهری یهكهم هاشم عبدالحامد حهم ه سهعید
ریکالم
) )329سێشهمم ه 2012/6/5
ژماره/1270 :ش2012/ رێكهوت2012/5/24 :
19
ونبون
ئاگانامه
ی ونبوه بهناوی (ئهبوبهكر محهمهد ئهحمهد) ی بازرگان ناسنامهیهكی ژور ی بازرگانی. ههركهسێك دۆزییهوه بیگهڕنێتهوه ژور
داواكار :ئهژین طالیم حم ه سور داوالێكراو :نهبهز عوسمان سابر داواكار(ئهژین طالیم حمه سور) داوایهكی ب ه ژماره(/1270ش )2012/لهم دادگای ه ی تۆمار كردووه لهسهرت ،وه لهم داوایهدا هاتووه ك ه تیایدا داوای پهسهندكردن ێ بوونت، ی ش���وێنی نیشتهج ی دهكات ،وهلهبهر نادیار ی دهرهك ی مخالف ه تهاڵق ی رۆژانهوه ی دوو رۆژنام���هی ناوخۆ دادگا بریاری���دا ئاگادارت���ان بكاتهوه بههۆ ی ی دادبینی ك��� ه دهكهوێته بهروار ب���ۆ ئامادهبونتان لهب���هردهم دادگای ه لهرۆژ 2012/6/20س���هعات 9.30سهر لهبهیانی ،ب ه پێچهوانهوه ئاماده نهبن خۆتان یان بریكاری ئهنێرن ئهوا دادگا داواكه ئهبینێ بهپێی یاسا. دادوهر جاسم جزا جافر
ی ی (عهلی محهمهد سهعید عهل ی ژوری بازرگانی ونبوه بهناو ناسنامهیهك ی بازرگانی. محهمهد) ههركهسێك دۆزییهوه بیگهڕنێتهوه ژور ی (ههڵۆ غالب عبید) ههركهسێك ی ونبوه بهناو ی بازرگان ی ژور ناسنامهیهك ی بازرگانی. دۆزییهوه بیگهڕنێتهوه ژور ی ژوری بازرگانی ونبوه بهن���اوی (ههڵمهت محهمهد عهلی) ناس���نامهیهك ی بازرگانی. ههركهسێك دۆزییهوه بیگهڕنێتهوه ژور ی (رهن���ج بههجهت محهمهد ی بازرگانی ونبوه بهناو ی ژور ناس���نامهیهك ی بازرگانی. ئهمین) ههركهسێك دۆزییهوه بیگهڕنێتهوه ژور
ئایدیۆلۆژیاکانو گێلکردنی مرۆڤ ...پاشماوه زێرابو بەیازی گوڵفرۆشێک دوو کۆمهڵ ه چیرۆک لهی���هک کتێبدا ،ههردوو کۆمهڵ ه چیرۆکی زێرابو بهیازی گوڵفرۆش���ێکی نووسهر ئارام کاک���هی فهالح ئهم ههفتهیهلهالی���هن یانهی قهڵهمهوه دهکهوێت��� ه بهردهس���تان ،ک ه دوو کۆمهڵ��� ه چیرۆکی س���اڵهکانی 91و 98هو کات���ی خ���ۆی لهس���تۆکهۆكم چاپو باڵوبووهوه ،یانهی قهڵهم ههستاوه ب ه دووباره چاپکردنهوهیان لهیهک کتێبدا
باڵوکراوهی نوێ
یهكهم کۆنفرانسی وزه لهئهربیل ...پاشماوه
رابردوو ی ئهم میللهته ...پاشماوه لهالیهكی دیكهوه دهبینین لهههڵكهندنو ی ش���وێنهوارهكانو هاوكات گهڕان بهدوا نۆژهنكردنهوهی ق���هاڵ ،بهجۆرێك مامهڵ ه ی لهگ���هڵ ئ���هم ش���وێنهواره گهورهی���ه ی كوردس���تان دهكرێت به راس���ت ی جێگه سهرس���وڕمانه ،بهپێ���ی زانس���ت ی گهڕان ی ش���وێنهوار ،پێویس���ت دهكات ب���هدوا بهوپهڕی دیقهتو ههس���تیارییهوه مامهڵ ه لهگ���هڵ ش���وێنهكان بكرێ���ت ،تاوهك���و زی���ان بهش���وێنهوارهكان ن���هگاتو وهك خۆیان بمێنن���هوه ،پێویس���تدهكات زۆر بهههس���تیارییهوه ههڵكۆڵی���ن بكرێ���تو پێویس���تدهكات رێوش���وێنی زۆر گرن���گ بگیرێتهبهر بۆنمون ه به فڵچه ش���وێنهكان پاكبكرێتهوهو گڵ���ی ههڵكهنراو لهتاقیگ ه ی بپش���كنرێتو..هتد ،كهچ���ی لهق���هاڵ ههولێ���ر بهئامێری حهف���اره كاردهكرێت كه ئهم ه لهس���هر زاری ش���وێنهوارهكان كوفرێكی گهورهیهو دهستدرێژییهكی زۆر بێڕهحمانهی ه بۆس���هر ئهم شوێن ه دێرینه، ههروهك لهڕهس���مهكاندا دهردهكهوێت ب ه حهفاره ههڵدهكهنرێتو به گهاڵبه خاكهك ه باردهكرێت ب���ۆ فڕێدان ،لهكاتێكدا ههموو گرامێكی ش���وێنهوار پێویست ه بپشكنرێت نهك فڕێبدرێت بێ گوێدانه هیچ( .بڕوان ه وێنهی ژماره .)1 پرسی ئیستمالككردن ی خانوهكانی قهاڵ پرس���ی ئیس���تمالككردنی خانووهكان ی ق���هاڵ یهكێكه لهپرس���ه ههس���تیارهكان، بهپێی زنجیره دۆكیۆمێنتێك دهیان خانوو نهك جارێك ،بهڵكو س���ێ جار ئیستمالك ك���راوهو ههرجارهش بهناوی كهس���ێكهوه ی بۆ ئیستمالك كراوهو پارهیهكی جیاواز خهرجكراوه ،ئهمهش جێی سهرسوڕمانهو پێویس���ت ه حكومهت وهاڵمی ئهم پرسیاره بداتهوه بۆچی خانوو ههی ه دوو یان س��� ێ ی ی ئهم میللهته جار ئیستمالككراوهو پاره ل ێ خهرجكراوه. ی ئهوهی حكوم���هت بهیهكجارهكی دوا بڕیاری���دا ق���هاڵت چۆڵب���كاتو ههم���وو ی خانوهكانیش ئیستمالك بكاتو قهرهبو ههموو ئهوكهسانهش بكاتهوه ك ه خانویان لهقهاڵ ههیه ،بهاڵم س���هیره خانوێك س ێ ی بۆ جارو بهناوی س���ێ كهس���هوه پاره خهرجبكرێت ،لهوبارهیهوه نمونه زۆره. لهالیهكی دیكهوه كێشهی ئیستمالككردن ی ش���وێنهوارهكانی كوردس���تان دهبینی���ن ی ههندێج���ار بهپێچهوانهی یاس���ا مامهڵه ی لهگهڵ���دا دهكرێت ،بۆنمون��� ه خانوهكه ناس���یح حهیدهری واته باوكی ش���ێروان ی داد لهههرێمی حهیدهریی وهزیری ئێستا كوردس���تان ئیس���تمالككراوه ،ب���هاڵم ی ئهنجومهنی وهزیران لهس���هر راسپارده
نێچیرڤان بارزان ی بهنوسراوی ژماره 5893 ی رۆشنبیری ی له 2006/5/4داوا لهوهزارهت دهكات لیژنهیهك پێكبێنێتو ئهنجومهن ی وهزیرانی���ش عهبدولڕهقیب یوس���فی وهك نوێن���هری خۆی دیاریی كردووه لهكاتێكدا بهپێی یاسای ئیس���تمالككردن پێویست ه لیژنهی ئیس���تمالككردن لهچهند كهسێك پێكبێتو س���هرۆكی لیژنهك���ه دادوهرێك بێ���تو ئهندامان���ی لیژنهك���هش لهالیهن ه پهیوهندیدارهكان���ی وهك تاپ���ۆو باج���ی خانوب���هرهو الیهنی دیك���ه پێكبێت ،نهك ئهنجوم���هن فهرمان بكات ب��� ه وهزارهتی پهیوهندیدار بۆ ئیس���تمالككردنی خانوو، ی ئهنجومهن���ی وهزیران خۆماڵیكردن كار ی���ان ئیس���تمالككردنی خان���ووه؟ ئهم ه جێ��� ی گومانه بۆ ئهنجوم���هن ئهم بڕیاره دهردهكات. شوێنهوارهكان دهكهون ه بهر پرۆژهكان ی حكومهت بێگومان شوێنهوار گرنگی تایبهت ی ههی ه لهواڵت���ان ،لهالیهك مێ���ژوو رابردوویانهو بهههموو شێوهیهك دهیپارێزن ،لهالیهكی دیكه كردویانه بهش���وێنی گهش���تیارییو ی سهرچاوهی گرنگی داهات ،ئهوهتا سهیر واڵتان بكهین دهبینین ش���وێنهوارهكانیان وهكو بیره نهوتهكان سهرچاوهی داهاتن، ئهگهر بیره نهوتهكان ترسی وشككردنیان لێبكرێ���ت ئ���هوا ئ���هم ش���وێنهواران ه ههر ب���هردهوام ش���وێنی گهش���تیارییو س���هرچاوهی داهات دهبن .لهكوردستان حكومهت پ���رۆژه دروس���تدهكات ئهگهر ێ شوێنهواریش���ی بكهوێت���ه رێگ���ه گ���و ی بهش���وێنهوارهكه نادات ،ئهوهتا پرۆژه ی لهدۆڵ ی ی جهل��� دروس���تكردنی بهنداو ی س���ماقولی ژمارهیهكی زۆر ش���وێنهوار لێی���ه دهكهونه ب���هر ئ���اوی بهنداوهكهو سهرهنجام لهناو دهچن ،بهپێی نوسراوێك ی ( 2133/1/8له 2011/12/7ئاراس���ته بهڕێوهبهرێتی گش���تی ی بهنداوو كۆگاكان ی ئاو ك���راوهو دهڵێ���ت دوای روپێوكردنی ش���وێنی بهنداوهكه دهركهوت 15شوێن ی ی لێیهو بهجێبهجێكردنی ئهم ش���وێنهواری پرۆژهی ه ش���وێنهوارهكان ژێرئاو دهكهون بۆی��� ه پێویس���ت ه كار لهس���هر پرۆژهك ه نهكرێت. ه���اوكات بهپێی نوس���راوێكی دیكه ك ه لهالیهن عهبدولڕهقیب یوسف شوێنهوارناس ب���ۆ بهڕێوهبهرێتی گش���تیی ش���وێنهوار كراوه له 2012/4/5دهڵێت گۆڕس���تانێكی ك���ۆنو دێرین لهدۆڵی س���ماقوڵ ی ههیهو بهڕێوهبهرێت���ی رێگهوبان���ی ههولێ���ر ی لهوش���وێنه كاردهكاتو زیان��� ی گهوره لهش���وێنهكه داوهو گۆڕی ئهسحابهڕهشی
لهکوردس���تانی عێراق���دا ،ش���ەپۆلی ش���یوعییەتو دوات���ر کۆمۆنی���زم ،وەک ی���ەک پانتایی ئایدیۆلۆژییو سیاس���یی، ب���ەاڵم ب���ە دوو باکگراون���دی فیکری���ی ڤێ���رژن جیاوازەوە ،بۆ م���اوەی چەندین دەیە ،مێش���کی دەیان ه���ەزار گەنجیان بە ئەفسانەکانی مارکس���یزمو لێنینیزمو حکومەت���ی کرێکاری���ی ئاخن���ی ،بەاڵم چارەنووسو پاش���ەڕۆژی هەزاران گەنجو الوی کوردیش���یان تەواو فاش���یل کرد. هەزاران ش���یوعییو کۆمۆنیس���ت بوونە قوربانی���ی ،لهبەرامبەریش���دا کۆمەڵگەی کوردیی لهکوردس���تانی عێراقو ئێراندا، ژمارەیەکی زۆر گەن���جو ئێنێرژی نەوەی نوێ���ی لەکات���ی خۆیدا لەدەس���ت چوو، چونکە ن���ەک نەیانتوانی ب���ۆ داهاتووی بیروباوەڕەکەی خۆیان شتێکی پۆزەتیڤ بک���ەن ،بەڵكو بۆ خۆیانو گەلو نەتەوەو نیشتمانەکەیشیان شتێکیان نەکرد. مارکسیس���تە ک���وردەکان ،دەیان���ەوێ ش���ەپۆلێکی ت���ری گێلکردن���ی گەنجانی
ک���ورد دەس���ت پێبکەن���ەوە ،گوایە ئەو کۆمۆنیزم���ەی هەب���ووە ،درۆیینە بووەو مۆدێلێ���ک ب���ووە له"س���ەرمایەداریی دەوڵەوتی���ی" هەروەها بەدی���دی ئەوان، تەواوی ئایدیۆلۆژیاکانی وەک ئسیالمیی، ناس���یۆنالیزمو س���ەرمایەداریی ...تاد، کۆنەپەرس���تییو وەهم ب�ڵ�او دەکەنەوەو هەموویان بەقازانجی چینە داراکاننو دژی کرێکارانن .ئەو ئیدیعایەی کۆمۆنیستەکان، هی���چ جیاوازییەک���ی لەگەڵ ئ���ەو مەال ئیسالمییانەدا نییە ،کە دەڵێن ،قاعیدەو تاڵیب���انو جیهادیی���ە ئیس�ل�امییەکان، لهدوورو نزیکەوە پێوەندییان بەئیسالمەوە نییە .راس���تییەکەی شکستی کۆمۆنیزم، خەتای لێنینو ستالینو ماوتسیتۆنگ... تاد نەب���وو ،بەڵکو خودی ئایدیۆلۆژیاکە، دژایەتی ئازادی���یو مافی مرۆڤ دەکاتو داکۆکی���ی لهدەس���ەاڵتێکی تۆتالیتاریی (بەناوی کرێکارەوە) دەکات. هەرچەن���دە ئایدیۆلۆژیای کۆمۆنیزم ،زۆر خووی گرت���ووە ب���ەوەی داکۆکییکەری
ئازادییو پێشکەوتووخوازییو مەدەنییەتە، بەاڵم لەڕاس���تییدا گەورەتری���ن دوژمنی ئینس���انی ئازادە ،چونکە ئ���ەوەی ناوی ئازادییو دێمۆکراس���یی بێ لهکولتووری کۆمۆنیزم���دا بوون���ی نیی���ە ،بەهی���چ ش���ێوەیەکیش بڕوای بە ئی���رادەی تاک نییەو هەموو تاوانێکیش دەکات لەپێناوی دامەزراوەیەکی ئایدیۆلۆژییدا کە حوکمی رەهای کۆمەڵ بکات .خۆشبەختانە دەوری نەگەتیڤی کۆمۆنیزم لەئاستی کوردستاندا زۆر کەمت���رە لهئادیۆلۆژیای ئیس�ل�امیی، چونکە نەتوانیویەتی وەک ئاڵتەرناتیڤێکی سیاسیی ببێتە هێزو نە تازەش دەتوانێ. لێرەدا گرینگە ن���ەوەی نوێی کورد ،زۆر بەئاگاییەوە لەم ئایدۆلۆژیایە ورد بێتەوە ک���ە چۆن هەزاران گەنجی شەس���تەکانو حەفت���اکانو هەش���تاکانی س���ەدەی راب���ردوو ئال���وودەی ئ���ەم ئایدیۆلۆژیایە ب���وونو س���ەرەنجامیش جگ���ە لهزیانو س���ەرگەردانییو داغانبوون���ی فیکرییو بێئاسۆیی هیچیتریان نەچنییەوە.
تێك���داوهو ئهندازی���اری پرۆژهكهش���یان ی پێنهداوه، ئاگاداركردۆت���هوه ،بهاڵم گوێ داوا لهبهڕێوهبهرێت���ی گش���تی ی دهكات شكات لهبهڕێوهبهرێتی رێگاوبان ی ههولێر بكات. لهكۆتاییدا ی لهكوردس���تا دهبینرێ���ت ئ���هوه لهپێش���ێلكاریی یاس���ا رهنگ��� ه لههی���چ كونجێكی ئ���هم س���هرزهمینه نهبینرێت، حكوم���هتو پهرلهمانیش ل���هم بارودۆخ ه بهرپرس���ی یهكهمن ،چونك���ه پهیوهندی بهجێبهجێكردنی یاساو پێشێلكردنییهوه ههیه لهالیهن كهسانێكی دیاریكراوهوه. بهپێی یاسای شوێنهواریی (ژماره 55 ی 17بهندی دووهم س���اڵ ی 2002م���ادده ههروهه���ا م���ادده 19بهندهكانی یهكهمو دووهمو س���ێیهم لهس���هر ههركهس���ێك ش���وێنهوارێكی گوازراوه (االثار منقوله) ی 30رۆژدا بدۆزێتهوه پێویس���ته لهماوه بیدات ه دهسهاڵتی ش���وێنهواریی ،موڵكی ی ش���وێنهواره) كهوات ه هیچ كهس���ێك بۆ ی نیی ه شوێنهوار لهماڵهوه دابنێتو ماڵهكه بكات بهمۆزهخانه ،كهچی لهكوردس���تان خهڵكانێك ههن نهك تهنها ش���وێنهواریان لهماڵهوه ههڵگرتوه ،بهڵكو چاوپێكهوتن ی ی تهلهفزیۆنیش دهكهن بۆ ئهوهی ش���اناز بهو پارچ���هو ش���وێنهوارانهوه بكهن ك ه لهماڵی خۆیان ههڵیانگرتووه ،بهڕاس���ت ی ی ئ���هم پێش���ێلكارییه پێویس���ت ه رێگه لێبگیرێت ،فهرموون پهرلهمانی كوردستان، حكومهتی ههرێم ئێوه دهزانن ئهم كهسان ه كێنو چهنده دهستڕۆیش���تون ،سهردان ی فهرمانگهو بهڕێوهبهرێت ی شوێنهوار بكهن ی تهواوتان لهوبارهیهوه پێدهدهن. زانیاری لهكۆتاییدا زۆرش���ت ماوه باسی بكهم، ی ئهم میللهتهو ی گرنگه رابردوو بهاڵم ئهوه ئهم نهتهوهو ئهم خاكه لهمهترس���یدایه، ه���هر رۆژهو بهجۆرێ���كو بهش���ێوهیهك دهس���تدرێژی دهكهنه س���هر ،ئێم ه نهك نهمانتوانیوه شوێنهوارهكان بكهینه شوێن ی گهش���تیارییو س���ودی ل���ێ ببینین وهك س���هرچاوهی داهات ،بهڵكو بێڵو پاچمان دهس���تداوهتێو خهریك���ی وێرانكردنین، ی یهكهم ئ���هم وێرانییهش حكومهت بهپله دواتر لیس���تو گروپ���ه جیاوازهكان ی ناو ی بهرپرسن ،ب ه ئۆپۆزسیۆنو پهرلهمان لێ دهس���هاڵتهوه ،نهخاسمه ئهركی سهرهكی ی پهرلهم���ان چاودێریكردن���ی كاروب���ار حكومهته ،فهرم���وون پهرلهمانتاران ئهم راس���تیهتان دهخهمه بهردهستو ئێوهش ئهمه ئهرزو ئهمه گهز.. sarteepjawhar@yahoo.com
تێبینی :ئهم وتاره کۆمهڵێک دۆکیۆمێنتی رهسمی لهگهڵدایه.
ب���ه خوێندنهوهیهک���ی قووڵ���ی ئ���هم لێدوانان���ه ئێم���ه دهگهینه ئهم دهرئهنجامان���ه :تورکیا به نیازه ببێته دابینکهری سهرهکی وزه ،بۆ کوردستان. بهجۆرێک که مادهی خاو ببات به نرخی ههرزان وهک ن���هوتو غاز وه بهنرخی گران لهڕێگای کارهباو دهرهاوێشتهکانی نهوتهوه وهک بهنزینو گازو پالس���تیک به ناوچهکهی بفرۆشێتهوه .بۆ کهسانی پسپۆڕ لهبواری پهیوهندی نیودهوڵهتیو ێ وێنه ئابوری سیاسی ،ئهمه دهگمهنو ب نییه .ئهمهریکا لهگهڵ دراوس���ێکانیدا، بهتایبهت دراوسی التینیو کاریبیهکانی رێ���ک بهم ش���ێوهیه مامهڵ���هئهکات. لهئهنجام���دا دهوڵهمهن���دی ئهمهریکاو ههژاری دراوسێکانی لێ بهرههمهاتووه. دی���اره دهبێ���ت جهخ���ت لهس���هر ئهوهبکهینهوه که به هاوش���ێوهبوونی ئهمهری���کا لهناوچهک���هدا خهونێک���ی دێرینی دهسهاڵتدارانی تورکیایه. -٦فاتی���ح بی���رول :بی���رول وهک به ناوهکهیدا دیاره تورکه ،بهاڵم شارهزاییو پێگهی لهبواری وزهدا جیهانییه .گهوره ئابوریناسی ئاژانسی وزهی جیهانییه، خاوهنی ئهو دیدهیه که سهردهمی نهوتی ههرزان کۆتایی هات .بیرۆل لهنزیکهوه چاودێ���ری بارودۆخ���ی وزهی عێراقو کوردستان ئهکات .لهسهرهتای مانگی ئایاری ئهمساڵ لهئهس���تهنبول ۆرک- شۆپێکی سازکرد وهک ئامادهکارییهک بۆ راپۆرتێکی گهوره که مانگی ئهیلول لهالی���هن ئاژانس���ی وزهی جیهانیهوه باڵودهکرێت���هوه .س���یمبولیهتی بیرۆل لهدوو ئاس���تدایه -:یهکهم :بوونی وهک ش���ارهزایهکی جیهانیی لهههولێرو ئهو بابهتهی که لهسهرهتای کۆنفرانسهکهدا قسهی لهسهرکرد .ناونیشانی وتارهکهی بیرول بازاڕی ن���هوتو غاز لهدۆخێکی ناس���هقامگیرداو گرنگ���ی س���تراتیژی ژێرخان���ی حکومهتی ههرێ���مو عێراق. دهكرێ���ت ئامادهبوونی بیرۆل لهههولێر لهچهند روانگهیهکهوهبێت ،لهوانه :یهک، بیرۆل ئهمڕۆژانه خهریکی ئامادهکردنی راپۆرتێکه دهربارهی داهاتووی سامانی سروش���تی لهعێراق .دوو ،بیرۆل ،وهک نوێنهری ئاژانسی جیهانی ،ک ه بۆخۆی بههێند وهرگرتنی پێگهو بڕی سامانی سروشتی کوردس���تانو عێراقه .سێ، بیرۆل وهک تورکێک ،که گرنگی رۆڵی سامانی سروشتی کوردستان دهرئهخات لهخهونی تورکیا ب���ۆ بوون بهواڵتێکی زلهێز لهناوچهکهدا .دیاره بهئاش���کرا،
ههموو ئهمانه پێکهوه گرێدراون .پرسیار لێرهدا ئهمه ،لهدۆخێکی ناسهقامگیری ئاب���وری جیهاندا ،لهس���اتهوهختێکدا که س���هنگی هێز لهس���هر گۆی زهوی لهگۆڕاندایه ،لهکاتێکدا که وزه بووهته سهرهکیترین کێشهی جیهان .ئایا ئێمه ئامادهی���ن بۆ بینین���ی رۆڵێکی وهها. لهڕاب���ردوودا ،دیپلۆماس���یهتی کوردی ههمیش���ه قوربانی ب���ووه .هۆکارێکی س���هرهکی ئهم قوربانی بوونه نهبوونی توان���ای تێگهیش���تن ب���ووه لهدۆخی جیهان ،که ههمیش���ه کورد بهناچاریو بێئاگایی بهشێک بووه لێی ،بۆ نموونه س���هردهمی جهنگ���ی س���ارد .ئهمڕۆ ملمالنێکان چڕترو چارهنوسس���ازترن، بهاڵم ئێمه هیچ نیشانهیهک بهدیناکهین که ک���ورد خاوهنی س���تراتیژێک بێت لهم س���اتهوهختی وهرچهرخانهدا .که لهئێستاوه بۆ رابردوو بنواڕین سهیرنیی ه که کورد ههمیشه دۆڕاوی یهکهمی ههموو وهرچهرخانهکان ب���ووه .لهههمانکاتدا بههێچ ش���ێوهیهک س���هیرنیی ه کاتێک بهڵگهنامهکان���ی مێژوو پڕن لهگوتهزای وهک ،ئهگهر ک���ورد بتوانێت کاروباری خۆی بهڕێوهبهرێت ،ئهگهر لهناوخۆیاندا بهگژ یهکتردا نهیهن. -٧یهکهم دانیش���تن :لهالیهن مایکڵ ه���اواردهوه بهڕێوهبرا ،ک���ه راوێژکاری وهزی���ری س���امانه سروش���تیهکانه بۆ کاروب���اری میدیا .یهکێک���ه لهو نیمچ ه کوردانهی که ک���وردی نازانێتو ئاگای لهدۆخی کورد نییه .کهس���ی وهک ئهم لهوهزارهت نموونهیان زۆره .بهجۆرێک لهس���هردانتا ب���ۆ وهزارت ههس���ت به کهشو ههوایهک���ی کافکایانه ئهکهیت. کهلهههمانکاتدا دیمهنه وێناکراوهکانی شاری خوێکانی عهبدولڕحمان مونیفت دهخات���هوه یاد .لهکاتێک���دا وهزارهت دهزگایهکه بۆ کاروباری ههس���تیارترین کهرت���ی ئاب���وری ئهم واڵت���ه ،کهچی نازانێت لهم واڵتهدا چ باسه .ههبوونی ئهم کهسانه تهنها به مهبهستی دابڕانی وهزارهتو کارهکانی وهزارهته لهخاوهنی راس���تهقینهی س���امانی سروشتی که خهڵكی کوردستانه. ئهم دانیش���تنه دهربارهی ههش���ت بواری گرن���گ بوو تایب���هت بهنهوت، لهوانه پیاچوون���هوهی بوارهکانی وهک بهرههمهێن���ان ،گهش���هپێدان ،بازاڕ، ههن���اردهو پالندان���ان .گهش���هپێدانی وهبهرههمهێنان .ش���ێوازی حکومهتی ههرێ���مو خواس���تی وهبهرههمهێ���ن.
بهربهسته جیوپۆلیتیکیهکانی ناوچهکهو چهند بوارێکی تر .شهش کهس لهبواری جیا قس���هیان کرد :دوانی���ان جێگای بایهخن :تۆنی ههیوهردو جێرهمی گرین ستۆک .که بهجیا ،لهبهشی داهاتوودا، دهربارهی ههریهکهیان ئهدوێین. دهرئهنجام: ل���هم بهش���هدا لهڕێگای قس���هکردن لهس���هر ههندێک لهئامادهبوانی یهکهم کۆنفرانس���ی وزهی ئهربی���ل ههوڵماندا ههندێ���ک لهپاش���خانو ئهگهرهکان���ی داهاتووی کهرتی وزهو پهیوهندی نێوان ههرێمو کوردس���تان بخهین���ه بهرچاو. ئ���هوهی گومان���ی تیا نیی���هئامادهی فره-ئاس���تی حکومهت���ی تورکیاب���وو لهکۆنفرانس���هکهدا .ئامادهیی���هک که لهئاستهکانی :وهزارهتی وزه ،وهزارهتی دهرهوه ،کۆمپانیاکان ،خانهی بیر ،که بهئاشکرا ئاماژهن بۆ جهختکردنهوهی تورکیا لهس���هر کۆنترۆڵکردنی سامانی سروش���تی ههرێ���م .ئێم���ه لهمیانهی ئهم کۆنفرانس���هدا به ئاش���کرا ههست بهوهدهکهین که ههرێم بهرهوه دۆخێکی تایب���هت دهچێ���ت لهپهیوهندی لهگهڵ تورکی���ادا .ئهم پهیوهندییه ناو دهنێین بهشێک لهتورکیا ،بهبێ ئهوهی بهشێک بێت لهتورکیا .ئهم س���تاتۆ س���هیرهی بوونو نهبوون���ه ل���هڕووی تیورییهوه لهدۆخی مرۆڤی هۆمۆساکهر یان بان-بوو ئهچێ���ت الی ئهگامبین .ئهم میتۆدهی ئهگامبی���ن دهتوانرێت لهب���واری ئهم پهیوهندیهدا بهکارببرێت :کوردس���تان بۆ تورکیا ئهو دهرهکیهی که لهدهرهوه نییهو بۆی نیی���ه لهدهرهوهبێت ،ئهمه لهڕووی سیاسییهوه .لهڕووی ئابورییهوه کوردستان بهرهو ئهوهدهچێت که بکرێته پاشکۆیهكی ناچاالکی پهسیڤی تورکیا، لهم رووهوه دهتوانرێت سود لهتیورهکانی پاشکۆیهتیو مێژووی جیهان که لهالی بیریارانی وهک ڤاڵهرش���تاینو سهمیر ئهمین وهربگیرێت بۆ زیاتر تێگهیشتن لهم بواره ترسناکه. لهبهش���ی داهاتوودا قس���ه لهس���هر ئامادهنهب���وهکان ئهکهی���ن ،ههروهها ئهگهری ملمالنێی ناوچهکه .بهتایبهت کاتێک قس���ه لهس���هر قوباد تاڵهبانی ئهکهین که پالن بوو ئامادهبێت ،بهاڵم پاش���ان ناوی البرا لهکۆنفرانس���هکه. ئای���ا ئهم���ه دهبێت���ه دهروازهیهک بۆ خوێندن���هوهی ئامادهنهبوونی یهکێتیو پاشان فشاری ئێرانو ناوهند؟
ه لهئهوروپا نوێنهری ئاوێن شوان حهمه ـ نهرویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
خاوهنی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سهرنوسهر :سهردار محهمهد
دڵهڕاوكێكهی یهكێتی
یاسین تهها
www.
w
w ریکالم
awene.com
یهكێت����ی چاك دهكات "لهبهر پاراس����تنی یهك ههڵوێس����تی كورد" ،ئامادهیه دهن����گ بهپهرلهمانتارهكانی بدات لهس����هر وهرگرتن����هوهی متمانه لهمالیكی، ب����هاڵم ئهگهر بهبێ دهنگی س����هرجهم پهرلهمانتارهكانی كورد ،وهرگرتنهوهی متمانه لهمالیكی مهیسهر بوایه ،ئهوه وا باشتربوو رۆڵهكان دابهش بكرانایهو ههموو تواناو هێزی یاس����اییو سیاسی كورد دژی سهرۆك وهزیرانێك ئاراسته نهكرایه كه تا ئێس����تا كهسایهتی پهسهندكراوی ئێرانو بهفهرمیو رواڵهتیش هی واش����نتۆنهو جگه له 89كورس����ی پهرلهمان خۆی بهتهنها خاوهنی 625 ههزار دهنگی شیعهی پایتهخته. ئهگهر مرۆڤ بهویژدانهوه تهماش����ای تابل����ۆی رووداوهكانی ئهمدواییه بكات تێدهگات پێش����هاتهكان هێنده ئاڵۆزو جموجوڵهكان هێنده ناواخندارن ،ههم ناههقی پارتی نییه بهس����هرو ماڵهوه ش����هڕی مالیك����ی دهكاتو ههم ناههقی یهكێتیش نییه كه لهش����هڕی ئهم سهركرده سهرسهختهی شیعهدا دوو دڵیو خاوهخاو دهكات. لهالیهك كۆبونهوهی سێ هێزی سهرهكیو جیاوازی عێراق لهسهر ئامانجێك كه یهكێكیان باكگراوهندی نهتهوهیی (كورد)و یهكێك مهزههبی (سهدرییهكان)و یهكێكیتر ههڵگری دروشمی عهلمانیهته (ئهلعێراقیه) ،بۆ خۆی دهسكهوتێكی گ����هورهو س����هرهتای تێپهڕاندن����ی قاوغ����ی تایفیهتهو ئ����هوه ئههێنێت كورد دهستپێش����خهریی بۆ بكات ،لهالیهكیتریشهوه هیچ بهدوور نازانرێت ،مالیكیو ئهو هێزه جۆراوجۆرانهی لهپشتییهوهن لهپاش كاركهناركردنی ناوبراو ،عێراق پهلكێش بكهنه دۆخێكهوه كه پهنجهی پهش����یمانی بگهزێت ..نابێت ئهوهش فهرامۆش بكهین كه ههوڵی لیس����ته سیاس����ییهكان بۆ وهرگرتنهوهی متمانه لهمالیك����ی لهڕێگای پهرلهمانو بهمیكانیزمێكی مهدهنی یهكهم تاقیكردنهوهی كردارهكی دیموكراسیهته ،لهبهرانبهر ئهمهشدا ئهگهری خزانی عێراق بۆ چهق بهستنو قڵپ بونهوهی رهوڕهوی ئۆقرهییو ئابووری بههۆی داخ لهدڵی مالیكیو لیستهكهیو حیزبه دێرینو خاوهن میلیشیاكهی (دعوه) هیچ دوورنییهو بگره واریدیشه .لهدۆخێكی ئاوههاشدا قورسه بۆ ههموو حیزبێك كه بهرپرسیارێتی پێشهاتو ئهگهری نادیار لهكۆڵ بنێتو ههندێك دهنگۆو دزهكردنی میدیاییش ب����اس لهوه دهكهن ئامادهی����ی دهربڕینی تاڵهبانی بۆ دهستلهكاركێش����انهوه لهپۆس����تهكهی ههر لهچوارچێوهی ههڵنهگرتنی بهرپرس����یارێتی نادیاردایه، چونك����ه ئهوه یهكهمجاره عێراق بهمیكانیزمێكی دیموكراتی الدانی س����هرۆك وهزیرانێك ئهزموون بكات كه سهرجهم جومگه گرنگهكانی ئاسایشو ئابووری عێراق����ی توند توند لهچنگی خۆیدا قایم كردوهو كۆڵهكهیهكی س����هرهكی ئهو ئهجێندایهش����ه كه لهتارانهوه دهس����ت پێدهكاتو لهباشوری بهیروت كۆتایی دێت. زۆر نییه لهلوبنان كه بارودۆخێكی هاوش����ێوهی عێراقی ههیه ،كاتێك زۆرینه بۆ وهرگرتنهوهی متمانه لهس����هعد حهری����ری ،پێكهێنرا ئهوهندهی نهما واڵت بخزێته ناو پاش����اگهردانیو فهوزا ،جگه لهمهش دانانی سهرۆك وهزیرانی نوێ 100رۆژی رێك����ی خایان����د ،بهاڵم لهعێراق كه خۆی لهلێ����واری تهقینهوهدایه هی����چ ئاماژهیهكی ئومێد بهخش نییه بۆ دانهڕمانی ئهو ئاسایش����ه رێژهییهی كه ههیهو لهكاتێكیش����دا كه پێكهێنانی ئهم حكومهته ناتهواوه دهوروبهری 8 مانگی خایاند ،كهس ناتوانێت سهقفێكی زهمهنی بۆ پێكهێنانی جێگرهوهكهی دیاریی بكات. ت����ازه چار نییهو مادهم لهكوردس����تان س����هرۆكایهتی ههرێمو س����هرۆكایهتی حكومهت مامو برازانو ههردووكیش����یان لهگهڵ مالیكی گهشتونهته مریشكه رهشه ،مانهوهی ناوبراو لهبهرژهوهندیی كورد نییه ،بهاڵم هیچ گرهنتییهكیش نییه ئهوهی لهدوای مالیكی دێت بۆ كورد باشتر بێتو لهم بوارهشدا ئهزموونی الدان����ی ئیبراهیم جهعف����هریو جێگرتنهوهش بهمالیكی باش����ترین ئهزموونو نزیكترین شاهیده.
m
o
c
.
e
n
e
w
a
.
w
Awene
ریکالم