ریکالم
ریکالم
www.awene.com
ژماره ()351 سێشەممە 2012/11/13
دیسکۆ بە ئاشکرا کرایەوە
»»12 »» 17
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامهیهك کۆمپانیای ئاوێنه دهریدهکات
چەندین کۆاڵن لەسلێمانی دادەخرێن
17 612 »»»»
دیسكۆ شوینی سێكسو لهشفرۆشیی نیی ه بەهۆی بەربەست دانان لەالیەن بەرپرسانو بهڵكو شوێنی بهیهكگهیشتن ی ههردو رهگهزهكهیه بارەگای حیزبەکانەوە چەند کۆاڵنێک گیراوە
سهردانەکەی نێچیرڤان بۆ تاران
پارتی پهیوهندیی ه دهرهكییهكانیشی پاوانكردوه
»» 3
12 »» 17
بۆ روبهروبونهوهی ئۆپهراسیۆن ی دیجل ه كورد ئۆپهراسیۆنی حهمرین دروست دهكات بۆ روبهروبونهوهی ئۆپهراس���یۆنهكان ی دیجل���هی حكومهتی عێ���راق ،نزیكهی مانگێكه سهركردایهتی پارتیو یهكێتی لهرێگای حكومهتی ههرێمهوه سهرقاڵی پێكهێنانی ئۆپهراسیۆنهكانی حهمرینن. تایب���هت بهئاوێنه :س���هرچاوهیهكی ئاگادار بهئاوێنهی راگهیاند كه لهسهرهتای تشرینی یهكهمهوه سهركردایهتی پارتیو یهكێتی بڕیاریانداوه س���هكردایهتییهكی هاوبهش لههێزی پێشمهرگهو ئاسایشو پۆلیسی كهركوك پێكبهێنن بۆ داكۆكی لهخهڵكی ئ���هو ناوچان���هی پارێزگای كهرك���وك كه بهناوچ���ه جێناكۆكهكان ناسراونو بهشێكن لهخاكی كوردستان. س���هرچاوهكه ئام���اژهی ب���هوه ك���رد ك���ه رۆژی 6ی تش���رینی دوهم وهزی���ری پێش���مهرگهی حكومهت���ی ههرێم���ی كوردس���تان ش���ێخ جهعفهر مس���تهفاو جێگرهكهی ئهنوهری حاجی عوس���مان لهماڵی پارێزگاری كهركوك كۆبونهوهیهكیان به بهرپرسه كوردهكانی دهزگا ئهمنییهكانی پارێزگای كهركوك كردوه بۆ پێكهێنانی ئهو ئۆپهراسیۆنهو چۆنێتی س���هركردایهتیكردنو پرچهك كردنو پێدواویس���تییه لۆجستییهكانی
ئهو هێزانه. سهرچاوهكهی ئاوێنه ئاماژه بۆ ئهوه دهكات كه دروستكردنی ئهو هێزه زیاتر بهمهبهس���تی بهرگرییه لهدانیش���توانی كهرك���وكو ناوچ���ه دابڕاوهكان���ی ت���ری ئ���هو پارێزگایه لهو ئیس���تفزازو دهس���تدرێژیانهی له ئێس���تاو ئایندهدا لهالی���هن ئۆپهراس���یۆنهكانی دیجلهوه لهدژیان ئهنجامدهدرێت. سهبارهت بهس���هركردایهتیكردنی ئهو هێزان���ه ،س���هرچاوهكهی ئاوێنه باس ل���هوه دهكات ك���ه ل���هو كۆبونهوهیهی ماڵی پارێزگاری كهركوك���دا ،چۆنێتی س���هركردایهتیكردنی ئ���هو هێزان���ه رونكراوهت���هوه ،ههرچ���ی هێ���زی پێشمهرگهیه لهالیهن وهزیری پێشمهرگه شێخ جهعفهر مستهفاوه سهركردایهتی دهكرێ���تو جێگرهكهی ئهنوهری حاجی عوسمان دهبێت .هێزی ئاسایشی پارتیو یهكێتیش لهژێر فهرمان���ی پارێزگاری كهركوك د .نهجمهدین كهریمدا دهبن. هێزی پۆلیس���یش لهالیهن لیوا جهمال تاهیر بهڕێوهبهری پۆلیسی كهركوكهوه سهركردایهتی دهكرێت. نمایشی سەربازی ئۆپەراسیۆنی دیجلە
دەربارەی مرۆڤی تەواو بۆچی منداڵی ئێمە موساو عیساو بودا نەناسێت؟
»» 2
»» 5
»» 18
رەخنە لەعەلمانیەت... دیموکراسیەت یان عەلمانیەت؟ »» 12
فۆتۆ :کاروان ساڵحی
تاڵهبانی هیچ نامهیهکی بۆ مالیکی نهناردوه لــــهمیان����هی ملمالنێ����ی نێ����وان س����ـهرکردایهتی ک����وردو مالیک����ی دا ههندێ����ک میدیا باڵویان ک����ردهوه که تاڵهبان����ی لهس����هر نیگهرانییهکان����ی بهرامبهر بهغ����دا نامهیهکی نهێنی بۆ مالیکی ناردوه ،بهاڵم سهرچاوهیهکی ئ����اگادار ئ����هو زانیارییان����ه ب����هدرۆ دهخاتهوه. تایبهت بهئاوێنه :س����هرچاوهیهکی ئاگادار نزیک لهیهکێتی نیش����تیمانی کوردس����تان بهئاوێن����هی راگهیاند که
تاڵهبان����ی هیچ نامهیهکی ئاراس����تهی مالیکی نهکردوه. سهرچاوهکه ئاماژهی بۆ ئهوهکرد که راسته تاڵهبانی نیگهرانهلهههڵوێستی مالیک����ی بهتایبهت����ی س����هبارهت به ههڵنهوهش����اندنهوهی هێزهکان����ی ئۆپهراسیۆنهکانی دیجله وهک بهڵێنی دابوو ،بهاڵم هیچ نامهیهکی ئاراستهی مالیکی نهکردوه. س����هرچاوهکه ئاماژهی بۆ ئهوهکرد لهدوا کۆبون����هوهی نێ����وان بارزانیو
تاڵهبانیدا ک����ه لهس����هرهتای مانگی تش����رینی یهکهمدا لهههولێر سازکرا، ئهم دو س����هرکرده کورده رێکكهوتون لهس����هر ئهوهی ک����ه دوا وهفد بنێرن ب����ۆ کۆبون����هوه لهگ����هڵ هاوپهیمانی نیش����تیمانی ش����یعهداو دوا داواکاری کوردیان پێبگهیهنن. ههر لهو کۆبونهوهی����هدا تا کۆتایی ئهمساڵ دهرفهتیان داوه به مالیکی تا داواکارییهکانی کوردو رێکهوتننامهی ههولێر جێبهجێ بکات.
ریکالم ناونیشان :سلێمانی گهڕهکی شۆڕش 101شهقامی 2سالم خانووی 56تهلهفۆن 2136622 3210501 3210502 :ههولێر ،فولکهی کوران -بهرامبهر نهخۆشخانهی ژینی تایبهت (مۆبایل) 07504531388 :
ئاریافۆن 2560031 :کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات
نرخی 1000دینار
تیراژ 4500 :
2
ههواڵ
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
عهل ی باپیر سهردان ی ئێرانو توركیا دهكات ی ئ���هم ههفتهیهداو وا بڕی���اره لهكۆتای ی لهسهر بانگهێش���تی كۆماری ئیسالم ی ئێرانو واڵتی توركیا ،ئهمیری كۆمهڵ ئیس�ل�امی ،عهلی باپیر سهردانی ئهو دوو واڵت ه بكات. ی س���لێمانی ،ئاوێن���ه :س���هرچاوهیهك ی ئاگادار لهكۆمهڵی ئیسالمی بهئاوێنه راگهیاند ك ه لهسهر بانگهێشتی ئێرانو ی ئهمیری كۆمهڵ، توركیا ،عهلی باپیر ی ی ئ���هم ههفتهیهدا س���هردان لهكۆتای
ئێران دهكاتو دوات���ر دهگهڕێتهوه بۆ كوردستانو پاشان س���هردانی توركیا دهكات. س���هرچاوهك ه ئاماژهی ب���هوهدا ك ه ئامانجی س���هرهكی س���هردانهكان بۆ ی ی بارودۆخ���ی سیاس��� تاوتوێكردن��� ی ی كوردس���تانو گۆڕانكارییهكان ههرێم ناوچهكهی���هو ماوهیهكی زۆره ئهو دوو واڵته بانگهێشتی ناوبراویان كردووه. ئاوێن ه بۆ ئهو مهبهسته پهیوهندیكرد
ی بهسۆران عومهر ڕاوێژكاری رۆشنبیر ی ی باپی���ر ،ئهوی���ش زانیارییهكان عهل ی ی زیاتر پشتڕاستكردهوه ،بهاڵم زانیار ئاشكرا نهكرد. ی باپیر بۆ ئێران س���هردانهكهی عهل ی رابردوو لهكاتێكدای ه كه یهكش���هممه ی نێچیرڤان بارزانی س���هرۆكی حكومهت ی گهیشت ه ی رهسم ههرێم بهس���هردانێك ی ی پایتهختی ئهو واڵتهو ئێواره تاران��� دوێنێش گهڕایهوه كوردستان.
ئاوێنهی روداوهکان
فهلهكی سهرۆكو فهالكهتی خهڵكو پێشمهرگه عهبدولرهزاق شهریف
عهلی باپیر
منداڵێك ئهو گهنجهی بهبۆردومان ی توركیا لهسلێمان ی قاچێكی لهدهستدا ،چیرۆكهكه ی دهگێڕێتهوه
دهڕفێنرێت
منداڵێكی تهمهن 15س���اڵ بۆ ماوه ی شهش كاتژمێر لهسلێمانی دهڕفێنرێتو بهقس���هی باوكی لهالیهن هێ���زی دژه تیرۆرهوه ئازادكراوه ،بهاڵم بهڕێوهبهری ئاس���ایش بێئاگایی خ���ۆی لهروداوهكه رادهگهیهنێت. ئاوێنه ،سلێمانی :تایهر عهلی غهریب كه باوكی "سۆران"ی تهمهن 15ساڵهو دانیشتوی گهڕهكی شارهوانی سلێمانییه بهئاوێنهی راگهیاند كه رۆژی یهكشهممه 2012/11/11كاتژمێ���ر چواری ئێواره كوڕهك���هی كاتێك لهم���اڵ چوهتهدهر، ماوهیهكی زۆری پێچوهو نهگهڕاوهتهوه، كه تهلهفونیان بۆ كردوه كهس���ێكی تر لهبری ئهو قس���هی ك���ردوهو ئهوانیش ئاسیاس���ێڵیان ئاگاداركردوهت���هوه، لهرێگ���هی ئاسیاس���ێڵهوه زانیاریی���ان دهرب���ارهی ش���وێنی ژم���اره مۆبایلی كوڕهكهیان دهس���تكهوتوه كه "لهنزیك گهڕهكی وڵوبهو شێخ عهباسه". باوكی س���ۆران وتی "بهدوای ئهوهدا ئێمه كه نزیكهی 20كهس���ێك دهبوین، رۆیشتینه ئهو ش���وێنهو كاتژمێر 11ی ئهو ش���هو بههاوكاری هێزی دژه تیرۆر ك���ه پێش���تر ئاگادارم���ان كردبونهوه دۆزیمان���هوه ،بینیم���ان كوڕهك���هم بهدارتویهكهوه بهس���تراوهتهوه لهنزیك بهنزینخانهی ههڵوێستو لێشیان دابو". وتیشی "بهسۆرانی كوڕمیان وتبو پێنج دهفتهر دۆالرمان دهوێت لهباوكت". تای���هر عهلی ئام���اژهی ب���هوه كرد ك���ه كوڕهك���هی دهڵێت ئهو كهس���هی رفاندویهتی كهس���ێكی قهڵهوو كهمێك ریش���ن بوهو لهمبارهیهوه ئاسایش���مان ئاگاداركردوهتهوه. س���هبارهت ب���هم روداوه ئاوێن���ه پهیوهندیكرد به بهڕێوهبهری ئاسایشی سلێمانی "وهستا حهسهن"هوه ،ناوبراو وتی "هی���چ زانیارییهكمان لهو بارهیهوه نییهو شتی وامان نهبیستوه".
ریکالم
ئا :ئاراس حهمهد ئهمین ،رانیه ئهو گهنجه تهمهن 30ساڵهی شهوی ()7\6ی ئهم مانگه لهدهڤهری پشدهرو لهچیاكانی بناری قهندیل بههۆی بۆردومانی فڕۆكهكانی توركیا بهسهختی برینداربوهو قاچێكی لهدهستدا ،چیرۆكهكهی بۆ ئاوێنه دهگێڕێتهوه. ئ���هو گ �هن��ج �ه ئ��ێ��س��ت��ا قاچێكی لهدهستداوهو لهنهخۆشخانهی فێركار ی سلێمانی چاوهڕوانی نهشتهرگهرییهو بهنائومێدییهوه دهڵێت "نازانم دوای ئهوهی قاچێكم لهدهستداوه لهداهاتودا دهتوانم چ كارێك بكهم ،چونكه ماوهی حهوت ساڵه بژێوی خێزانهكهم لهسهر كاری كاروانچێتی بهڕێوه دهچێت". رێباز ئهحمهد خێزاندارهو ماوهی ح��هوت ساڵه ب��ژێ��وی ژی��ان�ی لهسهر كاروانچێتی بهقاچاخی نێوان ئێرانو ههرێمی كوردستان بهڕێوه دهچێت، ماوهی دو ساڵیشه لهسهر سنور كۆگای ههیه. رێباز باسی لهشهوی بۆردومانهكه كرد كه شوێنێكه پێیدهڵێن (جۆیه كۆله س �هی) لهگوندی (باقیاوه)ی سهر به ناحیهی ژاراوه كه ناوچهیهكی شاخاوی تاڕادهیهك سهختهو سااڵنێكه كاروانچییهكان بهكاریدههێنن وهك شوێنی حهوانهوهو گۆڕینهوهو باركردنو داگرتنی بارهكانیان. رێ��ب��از وت �ی "ش���هوی بۆردومانهكه نهچومه ن��او كۆگاكه ب��خ�هوم ،بۆیه ك��ات��ژم��ێ��ر ن��زی��ك �هی 12ی ش���هو بو لهسهر باری كهلوپهلهكان خهوتم تا لهسهالمهتی بارهكان دڵنیابمهوه ،چونكه بۆ بهیانییهكهی بڕیار وابو رادهستی خاوهنهكانیانی بكهم ئێمه ئاگامان لهبۆردومانهكه نهبو ،چونكه لهشیرینی خ��هودا بوین ،ئهوهبو لهگهڵ 15تا 16هاوڕێی ترم كه ههمویان كوردی رۆژه��هاڵت ب��ون ،كاتێكم زان�ی لهسهر
رێباز دوای قاچ لهدهستدانی لهنهخۆشخانه باری كهلوپهلهكان كهوتمه خوارهوهو زانیم بۆردومان كراوین ،ویستم رابكهم، ب�هاڵم نهمتوانیو سهیرم كرد خوێنم لێ دهڕواتو قاچی چهپم لێبۆتهوه، پاشان ئهوهندهی توانیم بهخۆخشاندن لهشوێنی بۆردومانهكه دوركهوتمهوهو برینهكهم پێچا تا ئ �هوهن��ده خوێنم لێنهڕوا ،ئینجا بهتهلهفون هاوڕێكانی ترم ئاگاداركردهوه تا فریام بكهون" ،هاوكات لێدوانی بهرپرسانی توركیای رهتكردهوه ك�ه دوای روداوهك����ه رایانگهیاندبو "بۆردومانی مۆڵگهیهكی تری گهریالكانی پ�هك�هك�هی��ان ك����ردوه"و وت��ی "خۆمو هاوڕێكانم بهدوای لوقمه نانێكهوه بوینو كاسبكار بوین" ،ههروهها ئهو كهسانهی رۆژههاڵتیشی دهناسی كه بههۆی ئهو ب��ۆردوم��ان�هوه ك���وژرانو وت�ی "ههردو
شههیدهكهی بۆردومانهكهی ئهو شهوه خهڵكی رۆژههاڵتی كوردستان بون ،ئهو شهوه لهكوردستانهوه باریان بۆ هاتبو لهئێرانهوه ،ئهوانیش گهیشتنه الم ،كه هاتن شهكهتو ماندوی رێگا بون ،كاو ئاوو جۆیان دا بهئهسپو واڵخهكانیانو مانهوهو وتیان بهیانی دهردهچین ،بهاڵم بههۆی بۆردومانهكانهوه شههیدبونو منو هاوڕێیهكی تریشم برینداربوین". رێ��ب��از ئ���ام���اژهی ب����هوهدا ك��ه بۆ یهكهمجاره ئهو شوێنهی ئ �هوان لێی بون بۆردومان بكرێت ،چونكه ماوهی سێ ساڵه لهو شوێنه كاردهكات ،بهاڵم ئاشكرایكرد كه ئهوان تهنها مهترسی بۆردومانو تۆپبارانیان لهسهر نییه، بهڵكو لهوهرزی زستاندا گیرانی رێگاو مانهوهو رهقبونهوه لهناو بهفر ،ههڕهشه
فۆتۆ :ئاراس
لهژیانیان دهكات. ئهو گهنجه تائێستا چاوهڕێی پزیشك دهكات تا نهشتهرگهرییهكهی بۆ ئهنجام ب���دهن ،چونكه پێیانوتوه ك �ه ئهو پارچهیهی بهر قاچی كهوتوه ژههراوی بوهو ناكرێ راستهوخۆ نهشتهرگهری بۆ بكهن. رێباز ناتوانێت جارێكی دیكه ئهو ك��ارهی پێشتر كردویهتی بكاتهوه، چونكه قاچێكی ل �هدهس��ت��داوهو ئهو شوێنهشی كاری لێكردوه ناوچهیهكی شاخاویو سهخته ،بۆیه داوا دهكات حكومهتی ههرێم هاوكاری بكات ،چونكه بژێوی ژیانی لهسهر ئهو ك��اره بوه، بههۆی ئ�هوهی خێزانهكهشی خهڵكی تارانی واڵتی ئێرانه تاكو ئێستا كۆبۆنی خۆراكیشیان نییه.
وهك هاواڵتییهكی ئهم ههرێمی كوردستانه، پهیامهك���هی بهڕێزت���م پێگهیش���ت ،بێ تێڕام���انو دودڵیو پ���اش چهند جارێك خوێندن���هوهی ،بهمافی خۆمم زانی چهند كۆمێنتێك یان پرس���یارێك ئاراس���تهی جهنابت بكهم. عهمهلیاتی دیجله پێشتر ناوی عهمهلیاتی دیاله بوهو لهس���نوری ناوچه دابڕاوهكانو لهگهرمیانی خ���وارو كاروكردهوهی خۆی كردوه ،كهسیش لهگوڵ كاڵتری پێنهوتوه، دوای ئهوهی س���نوری دهسهاڵتی فراوان دهك���رێو دێت���ه ناوچهكان���ی خ���واروی كهركوك ،هێندهی تر ئهفس���هرو پلهداری كورد لهخۆدهگرێت ،كه به ئیس���تیحقاقی گهلی كوردس���تان لهو سوپایهدان ،باشتر وا نهبو بهڕێزت پێ���ش تهخوینكردنیان، داوای كش���انهوهی ئهو رۆڵه جوامێرانهی خ���ۆت بكهیتو دوات���ر بهیانهكهت بهیان بكهیت؟ تۆ لهرێگه چارهس���هری دیالۆگ ،ئێمهت بێئومێدك���رد ،بمب���وره ههڕهش���هیهكی ش���هرمنانهت كرد ،ههڵوێستو ههنگاوی جددی چییه! بۆم���ان رونبكهرهوه ،ژیان لهههرێمهكهی ئێم���هدا باژێڕو ژێراو ژێری ناج���ۆرو ناجێگیره ،س���هدان تهفس���یرو تهئویل بۆ وتهكانی تۆ دهكرێت. دوبارهكردنهوهی س���یناریۆكانی ئهیلولی ()1961و ئ���ازاری ( ،)1974لهجیات���ی تراژیدیاكانی پهرتبونو روخانو كوژرانو ئاوارهبون���ی پێش���و ،ل���هم س���هردهمی جیهانگیریی���هدا ،بهوێن���هی دهورو جیرانهكانمان ،بهرهو كۆمیدیای س���یحرو س���احیرهكهمان دهبات .جگ���ه لهوهش ههڕهشه بهچیو بهكێ! هێزهكانی ئهمهریكا كه سهركردایهتی نیوهی هێزی ئهم تۆپی زهوییهیان لهعێراقو كوردستاندا دهكرد، پێ���ش كش���انهوهیان وهك دهرۆزهك���هر هاتن���ه بن قهاڵی ههولێرو س���هر رێگهی سهری رهش ،دامێنی حیزبو حكومهتو س���هرۆكایهتییهكهی تۆی���ان گرت ،داوای یهكبون���ی پێش���مهرگهی كوردس���تانیان لێتك���رد ،پێش���مهرگهیهك بهتهدری���بو تهجهیزو تهس���لیحو پ���ارهی ئهمهریكی، تهنیا مهرجی ئهوان یهكپێشمهرگهیی بو، تۆش لهكهش���كهالنی فهلهك دانهبهزایت، خولیات فراوانكردن���ی فهلهكهكهی خۆت بو ،بهفهالكهتی زهمانهش فهلهكهت تێك هڵ بهفهلهكی پێش���مهرگهی نیشتمانیی ئهم ههرێمه نهكرد ،بۆ فهرمانت نهدا ،بۆ هێزی پێشمهرگهی كوردس���تانت یهكنهخستو ئێستا روبهڕو ،ههڕهش���هی راستهوخۆی پێبكهیت ،بمبوره لهبهرئهوهی تۆ ئهوهت نهكرد ،منی���ش مافی خۆمه ژیانی خۆمو ماڵو منداڵم تهس���لیم به "قهدهری تۆزو خۆڵی ئهس���پی ئاغاكان"ی كۆمپانیاكانی تۆ نهكهم.
ئێران دهیهوێ قهباره ی ئاڵوگۆڕی بازرگان ی لهگه ڵ كوردستان بگهیهنێت ه 15ملیار دۆالر ێ كۆمـــــــاری ئیسالمی ئێران دهیهو ی بازرگانی لهگ ه ڵ ی ئاڵـــــوگۆڕ قهباره ههرێمی كوردستــــان بگهیهنێت ه 15ملیار دۆالر كـــــه لهئێستادا 8 ملیاره. ی ی ههواڵ ئاژانسهكان ،ئاوێنه :بهپێ ی ئێران، ئاژانسهكانی كۆماری ئیسالم
ی ی سهرۆك ی ئهم ههفتهیه لهسهردانهك ه ی ههرێم ،نێچیرڤان بارزانی بۆ حكومهت ی ئیسالمی ئێران رایگهیاندوه كۆمار ی ك ه لهئێستادا ق �هب��ارهی ئاڵوگۆڕ ی نێوانیان 8ملیار دۆالره، بازرگان بهاڵم بهرپرسانی ئهو واڵت ه جهختیان ی ك��ردوهت �هوه كه دهی��ان�هوێ قهباره
ی ئ��اوهدان��ك��ردن�هوه ،كامهران ی بازرگانی نێوان خۆیانو وهزی���ر ئاڵوگۆڕ ئهحمــــــهد) لهنێو وهفدهكهدا بونو كوردستان بگهیهننه 15ملیار دۆالر. ی ئێرانو ی ب���ااڵ ی راب����ردو نێچیرڤان ل �هگ �ه ڵ ب�هرپ��رس��ان� یهكشهممه ی ی بااڵ بــــــهتایبهتیش مهحمود ئهحمهد بارزانی بهسهرۆكایهتی وهفدێك ێ (دوشهممه) ی دوێن كه زۆرب �هی��ان "ب��ازرگ��ان��یو ئابوری" ن �هژاد ،ئێواره ی گ���هڕای���هوه ب��ون ل��هوان��هش (وهزی����ری سامان ه ن��ێ��چ��ی��رڤ��ان ب���ارزان��� ی ههورامیو كوردستان. سروشتییهكان ،ئاشت
بۆ روبهروبونهوهی ئۆپهراسیۆن ی دیجله ...پاشماوه وهزارهتی پێش���مهرگه ،لهساڵی 2010هوه پش���تێنهیهكی ئهمنی لهنزیك شارۆچكهی دبس���هوه دروس���تكردوهو درێژدهبێتهوه بۆ نزیك لهی�ل�ان لهرۆژههاڵتی كهركوكو ژمارهی���ان نزیكهی 8ههزار پێش���مهرگه دهبن. ئ���هم پهرهس���هندنانه لهكاتێكدای���ه ئۆپهراس���یۆنی دیجل���ه بهردهوام���ه لهپێشێلكاریو ئیستفزازكردنی كورد ،لهدوا
ههنگاودا ،حكومهت���ی بهغدا بهڕێوهبهر ی پۆلیس���ی كهركوك لیوا جهم���ال تاهیرو بهڕێوهبهری پۆلیس���ی ق���هزاو ناحییهكان عهمید س���هرحهد قادری بانگهێشتكردوه ب���ۆ بهغدا بۆ لێپرس���ینهوهو س���زادانیان چونك���ه بهدهن���گ بڕی���ارو فهرمانهكانی سهركردایهتی ئۆپهراسیۆنهكانی دیجلهوه ناچن ،س���هرچاوهكهی ئاوێنه ئاماژهی بۆ ئهوه كرد كه تا ئامادهكردنی ئهم ههواڵه
ئهو دو بهرپرسه نهچون بۆ بهغدا. بههاوئاههنگ ی لهگهڵ ئ���هم روداوانهدا، دوێنێ بارزانی س���هرۆكی ههرێم لهس���هر پێكهێنان���ی ئۆپهراس���یۆنهكانی دیجلهو مهترس���ییهكانی ئهم هێ���زه راگهیاندێكی باڵوكردهوهو ش���هڕێكی سیاس���ی لهگهڵ مالیكی���دا راگهیان���د ك���ه پێدهچێ���ت لهپهرلهم���انو ئهنجومهن���ی وهزیران���ی عێراقهوه دهستپێبكات تادهگاته كشانهوهی
بهرپرسه بااڵكانی كورد لهبهغدا ،لهرۆژانی داهاتوشدا پێدراوه سیاسیو حكومییهكان ی ئهو بڕیارهی سهرۆكی ههرێم دهردهكهون. هاوكات تاڵهبانی سهرۆكی عێراقیش كه ماوهیهك گهڕاوهتهوه س���لێمانیو ههولێر ل���هزاری وتهبێ���ژی حیزبهكهی���هوه ئازاد جوندیانی چهند جارێك نیگهرانیو بێزاری خۆی بهرامبهر ئهم سیاس���هتانهی بهغدا دهربڕی.
ههنوکه
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
بارزان ی جارێكیتر ههڕهش ه دهكات دوێن����ێ بارزان����ی س����هرۆكی ههرێمی كوردس����تان لهپهیامێك����دا رایگهیاند ك ه ههڵوێس����تی دیكه دهگرنهب����هر بهرامبهر بهدروستكردنی ئۆپهراسیۆنهكانی دیجله. لهپهیامهك����هی بارزانی����دا هات����وه "ههر لهس����هرهتاوه پێمانوابوه دروس����تكردنی فهرماندهی����ی عهمهلیاتی دیجله هۆكاری ناس����هقامگیری زیاتر دهبێ����تو خزمهت بهڕهوش����ی جێبهجێكردنی مادهی 140ی دهستور ناكات ،بۆیه ماوهیهك چاوهڕێی ئهوهم كرد ،دهرفهت بدرێت تا بزانرێ ئهو بهڵێنانهی كه بهجهنابی س����هرۆك كۆمار درابون ،بۆ راگرتنو ههڵوهش����اندنهوهی عهمهلیات����ی دیجل����ه ،بهك����وێ دهگات. ئێم����ه لهههرێمی كوردس����تان ههنگاوی دیكهمان نهگرتهب����هر ،تاكو رێگه بدرێت لهرێگهی دیالۆگ����هوه عهمهلیاتی دیجله ههڵبوهشێنرێتهوه". س����هرۆكی ههرێم ئاماژهی بهوهش����دا "ئێس����تا بهرون����ی دهركهوت����وه كه هیچ پابهندیی����هك ب����ه جێبهجێكردن����ی ئهو بهڵێنان����ه نیی����ه ك����ه پێش����تر درابون، ب����ۆ راگرتن����ی بڕی����اری پێكهێنانی ئهو ئاس����اییكردنهوهی فهرماندهیی����هو بارودۆخهكهو چارهس����هری ئاشتییانهی
►
بارزانی رایگهیاند كه "ههڵوێستی جددی" دهگرێتهبهر بهرامبهر ئۆپهراسیۆنهكانی دیجلهو یهكێتیش "پێكدادانو شهڕ" لهنێوان پێشمهرگهو سوپای عێراق بهدور دهزانێت، پهرلهمانتارێكی گۆڕانیش دهڵێت "نابێت كاردانهوهكان سهرپێی بن".
►
ئا :پشتیوان جهمال
كێشهكان ،بۆیه دهمهوێ خهڵكی عێراق بهگشتیو خهڵكی كوردستان بهتایبهتی دڵنیابكهم����هوه ،كه لهدوای پرسو راوێژ لهگهڵ جهنابی س����هرۆك كۆمارو الیهنه پهیوهندیدارهكانی دیكه ،بهجدی بهرامبهر بهو ههنگاوه نادهستورییه ههڵوێستمان
عێراق ،نوری مالیكی دابوی لهئێس����تادا پێچهوان����ه بونهت����هوه ،بهڵكو ئێس����تا كاركردنی ئۆپهراس����یۆنهكه فراوانتربوهو ههلومهرجێك هاتۆت����ه پێش كه دهبێت مالیكی چاوهڕوان����ی كاردانهوهكان بێت، بهتایبهتی����ش توڕهبون����ی تاڵهبان����یو
یهكێتی :هیوادارین مالیك ی لهپهیامهكه ی بارزانیش تێبگات
گۆڕان :نابێت كاردانهوهكان ی بارزان ی "سهرپێی" بن
دهبێتو ههنگاوی پێویست دهگرینهبهر، بۆ رهتكردنهوهی ههر سیاسهتو ههنگاوو بڕیارێك كه ئامانجی سهپاندنی واقیعێكی نادهستوری بێت لهناوچه دابڕێنراوهكانی كوردستاندا". یهكێت����ی نیش����تمانیش هی����وادارن ك����ه مالیك����ی لهپهی����امو توڕهبونهكانی تاڵهبانیو پهیامهكهی دوێنێی بارزانیش تێبگات ،بهاڵم ب����هدوری دهزانن بههۆی دروستكردنی ئۆپهراسیۆنهكانی دیجلهوه "ش����هڕو پێكدادان" لهنێوان پێشمهرگهو سوپای عێراقدا دروست ببێت. ل����هو بارهی����هوه وتهبێ����ژی مهكتهبی سیاس����ی یهكێت����ی ،ئ����ازاد جوندیانی لهلێدوانێك����دا بۆ ئاوێن����ه رایگهیاند كه پێكهێنان����ی عهمهلیات����ی دیجل����هو ئهو بهڵێنانهی كه پێش����تر سهرۆك وهزیرانی
پهیامهك����هی بارزانی ئهوهش لهئهنجامی ئهو ههاڵنهی كه خۆی دهیانكات. جوندیانی رونیك����ردهوه كه بهوپێیهی لهكاتی خۆی����دا س����هركردایهتی كوردو هاوپهیمان����ی كوردس����تانی لهگ����هڵ هاوپهیمان����ی نیش����تمانی رێككهوتنیان ك����ردوه ب����ۆ پێكهێنان����ی حكومهت����ی ئێس����تای عێ����راقو مالیكی����ش كاندیدی هاوپهیمان����ی نیش����تمانییه ،بۆیه ئهركی س����هرهكی هاوپهیمان����ی نیش����تمانییهو دهبێت بهرپرس����یارێتی لهبهرچاوبگرنو وت����ی "ئێم����ه هیواداری����ن مالیكی لهو پهی����امو توڕهبونانهی لهالیهن س����هرۆك تاڵهبانییهوه ب����ۆی نێرراوهو پهیامهكهی جهنابی س����هرۆك بارزانی����ش تێبگاتو خۆی ههڵوهستهیهك بكاتو هاوپهیمانی نیش����تمانیش بهئهركهكان����ی خ����ۆی
ههڵبس����تێتو رێگه بگرێ لهكاندیدهكان ك����ه بێ پهروا تهماش����ای ل����هو الیهنان ه نهڕوانێت كه بۆ دروستكردنی حكومهتی عێراق لهگهڵی رێككهوتن. س����هبارهت بهئهگ����هری بهرپابون����ی "پێكدادانو ش����هڕ" لهنێوان پێشمهرگهو سوپای عێراق بههۆی ئۆپهراسیۆنهكانی دیجل����هوه ،ئازاد جوندیان����ی وتی "ئهوه ئهگهرێك����ی دوره ،چونكه نه س����هرۆك تاڵهبان����یو نه س����هرۆك بارزان����یو نه س����هركردهكانی كوردی����ش دهیان����هوێ كێش����هكان بهش����هڕ چارهس����هر بكرێن، مهگهڕ شهڕ بێته بهردهم ماڵمان". ههروهه����ا پهرلهمانتاری فراكس����یۆنی گۆڕان لهپهرلهمانی عێراق ،حاكم ش����ێخ لهتیف بۆ ئاوێنهی رونكردهوه كه نابێت كاردانهوهكانی بارزانی "س����هرپێی" بن، بهڵكو دهبێ����ت بهپ����رسو راوێژو ههمو الیهنهكان پێكهوه ههنگاو بۆ چارهسهری قهیرانهكان بدۆزنهوه. ناوب����راو پێی باش نییه كه كورد پهنا بۆ كشانهوه ببات لهپهرلهمانو حكومهتی عێراقی����دا ،بهڵك����و بهباش����ی دهزانێت لهدادگای ئیتیحادی س����كااڵ تۆمار بكات كه ناكۆكی نێوان حكومهتی ئیتیحادیو ههرێمهكان یهكالی����ی دهكاتهوه ،یاخود هێز بۆ ناوچه جێناكۆك����هكان بجوڵێنن وهكو نیشاندانی "هێز" نهك بۆ مهبهستی ش����هڕكردن .ههروهه����ا پهرلهمانت����اری هاوپهیمانی كوردستان لهلیستی پارتی، مهحما خهلیل بۆ ئاوێنهی رونكردهوه كه پهیامهكهی بارزانی دوای نائومێدبونی بوه لهحكومهتهكهی مالیكیو بهپێویستیشی زانی كه لهم كاتهدا كورد زیاتر یهكڕیزی نێوماڵی خۆی یهك بخات.
3
سهردهمی سهدام بیری كورد دهخاتهوه
عبداالمیر الزیدی
ی لۆس ی رۆژنام��� ه ئهم ه مانش���ێت ی ی ئهو پیاوه ئهنجلس تایمزه دهرباره ی ی دیجلهو شهڕ ی هێزهكان فهرماندهی ی عێ���راق لهگه ڵ ی حكومهت داهات���و ی پێشمهرگهدا دهكات ،ئهو ك ه عهرهبێك ی 35ساڵه، س���ونن ه مهزههبو تهمهن ی ی زانیارییهكان لهناوهڕاس���ت بهپێ��� ی لیوا لهالیهن ی رابردودا بهپل ه دهی ه ی كهركوك كراوهو س���هدامهوه رهوان ه ی ی ئ���هو هێزه دواتری���ش فهرماندهی ی ی ئاب ی كردوه ك ه له 31 ی عێراق سوپا ی ك ه ی گرت ،زهید 1996دا ههولێ���ر س���ونن ه مهزههبهو لهالیهن مالكییهوه ی كهركوكو دیال ه كراوه ،بهو رهوان��� ه
ی راگهیاندوه ك ه رۆژنام ه ئهمهریكیی ه ی پێش���مهرگ ه پێبخات ه "نابێ���ت هێز ی ی ههرێم بون كهركوكهوهو لهدهرهوه ههبێت". ی ك ه ب ه س���مێڵ ه عهبدولئهمیر زهید زلو بێرییە رەش���ەکەیو ئەس���تێرەو شمش���ێرەکانی سەرش���انیو بهرگ��� ه ی ی بهرییهوه س���هردهم زهیتونییهك ه ی ك���ورد دهخات���هوه، س���هدام بی���ر ی راگهیان���دوه ك��� ه بهرۆژنامهك��� ه ی لهگه ڵ ههریهك ی باش پهیوهندییهك ی ی ههی���هو وێن ه لهتاڵهبان���یو بارزان ی ی لهگ���ه ڵ ئ���هوان پیش���ان خۆش��� ی رۆژنامهكه داوه. پهیامنێر
س����هبارهت بهوهی ك����ه ئاخۆ تا چهند گونجاوه كورد له "پهرلهمانو حكومهت ی عێراق" بكش����ێتهوه وهكو ههڵوێس����تی توند ،مهحما خهلیل وتی "سهركردایهتی سیاس����ی كورد ههر بڕیارێك بدهن ئێمه جێبهجێی دهكهین". كۆمهڵ����ی ئیس��ل�امیش لهڕێگ����هی وتهبێژهكهیان����هوه ،محهم����هد حهكی����م ی كه بارزانی چاوهڕێن تا بزانن ئهو راوێژه لهپهیامهكهیدا باس����یكردوه چۆن دهبێت ئهو كاته ههڵوێستی خۆیان رادهگهیهنن،
ب����هاڵم پێیانوایه كه جواڵنی "هێز" وهكو ههڵوێس����ت تهنه����ا "گریمانه"یه ،چونك ه ئهوهش كارێكی ئهوهنده ئاسان نییه. ههر ل����هو روهوه ئهمینداری گش����تی وهزارهتی پێش����مهرگه ،فهری����ق جهبار یاوهر لهلێدوانێكدا ب����ۆ ئاوێنه رایگهیاند كه مهبهس����ت لهدهربڕینی "ههڵوێس����تی جدی" لهپهیامهكهی س����هرۆكی ههرێمدا زیاتر مهبهس����تی ههڵوێس����تی سیاسییه نهك سهربازیو وتی "تائێستا ئێمه هیچ هێزێكمان جوڵه پێنهكردوه".
لهپهراوێز ی سهردانەکەی نێچیرڤاندا بۆ تاران ..گۆڕان بهبێ بهشدار ی ژنو كادیره پارتی پهیوهندییه دهرهكییهكانیشی پاوانكردوه دیارهكانی ،سهركردایهتی پێكدههێنێ
ی ی هاوچهرخ ی مێ���ژو خوێندن���هوه ێ رهچاوكردنو تیشك كوردس���تان بهب ی ئهمهریكاو ئێران، خستن ه س���هر رۆڵ ی ئهو دواتریش توركیا لهدروس���تكردن ی ناپێكێت. ی خ���ۆ مێژوهدا ،مهبهس���ت ی ئ���هو مێژوه هێزو كهس��� ه بهدرێژای��� ی كورد ی سیاس ی نێو بزوتنهوه كاراكان ی خۆیان ی دهسهاڵت بۆ درێژهدانو مانهوه پهنایان بهر پهیوهندیی ه دهرهكییهكان ب���ردوهو تهنان���هت زۆرجاری���ش ئهو ی پهیوهندییانهی���ان بۆ بهرهنگاربونهوه تهنگهژه ناخۆییهكانی���ان بهكارهێناوه ی رابردۆوه ی سهده (ههر لهشهستهكان ی بگره ت���ا ئهمڕۆ) .دهكرێت س���هردان ه���هردو بارزانییهك��� ه یهكێكی���ان بۆ ی تریش���یان بۆ ئیم���اراتو قهتهرو ئهو ی رابردودا، ی یهك ههفت ه ئێران لهماوه بهدرێژهدان بهههم���ان تاكتیكو رێباز لێكبدرێتهوه. ی تێبینییه ،لهنێو هێزه ی جێ��� ئهوه ی كوردستاندا ،پارتی زیاد سیاسییهكان ی ی ئهزمون ی دیك ه بهحوكم لهههر هێزێك ی پهیوهندیی ه ی بهگرنگی رابردوی ،پ��� ه ی هاوكێش��� ه دهرهكیی���هكان لهڕاگرتن ی سیاسیو ئابورییهكانو مسۆگهركردن ب���ردوه، بهرژهوهندییهكانی���دا بهئهندازهی���هك ك ه وا چهند س���اڵێك ه ی ی ههرێم زۆرێ���ك لهپهیوهندییهكان��� ی دهرهوهیان ی لهگه ڵ دونیا كوردستان ی بۆ خۆیان قۆرغكردوه ،تا ئهو ئاست ه ی ی بهتایبهتیكردن ك��� ه لهپڕۆس���هیهك ی پهیوهندیی ه دهرهكییهكان���دا ،زۆرب ه ی ی ئ���هم پهیوهندییان��� ه ه���هره زۆر ی ی ماڵ ی دیار لهدهس���ت چهند كهسێك بارزانیدا چڕو توند كردۆتهوه. ی ئ���هم پهیوهندییان ه ی زۆر بهش���ێك ی مهس���عود بارزانیدا لهمهغزو مێش���ك ی 50س���اڵ ه تاران _ ئەم کورسییەی نێچیرڤانی كۆكراونهتهوه ،ك ه نزیك ه لەسەر دانیشتووە ،ماوەیەک ی سیاس���هت یهكێك��� ه لهداڕێژهران��� لەمەوبەر نەوشیروان مستەفاو لهكوردس���تاندا ،ئهو لهبابیهوه فێربوه ك��� ه ههمیش��� ه بهردهوامب���ونو بههێز بەرهەم ساڵحی لەسەر بوو ی ی ناوخۆدا ،پێویس���ت ب���ون لهئاس���ت ی ی رایهڵێ���ك پهیوهند بهدروس���تكردن ی لهگ���ه ڵ دهرهكیی���ه ،بهتایبهت��� ی ی دونی���او واڵتان هێ���زه گهورهكان��� ئا :ئاوێنه ی دهوروبهریش���دا ،ئ���هو گهمهكهرێك��� ی ی پارت���یو ماڵ لهماوهی ههفتهیهكدا سهرۆكی پارتیو س���هرهكی پهیوهن���د ی دهرهوه ك��� ه ی دو واڵت دهكهن بارزانیی��� ه بهدنی���ا جێگرهك هی ،سهردان ی یاریكردن ههندێكجار لهیهككاتدا توانا كه لهئاستی ناوچهكهدا ب ه ركهبهرو ی ی ههیه ،ههفت ه لهس���هر چهند پهتێك ی دوژمنی یهكتر دهناسرێن ،پارت ی لهقهت���هرو ئیمارات پهیوهندیی ه دهرهكییهكان وهك بهشێك راب���ردو بارزان��� ی وابڕی���اره لەچەند رۆژی ب���و ،كهچ��� ی ی جومگهكان لهپاوانكردنی كۆ ی ی داھاتووشدا لهتاران بێت! لهچوارچێوه ی خۆ دهسهاڵت بۆ قایمكردنی پێگ ه ی ی پهیوهندییهكان��� بهتایبهتیكردن��� لهكوردستاندا بهكاردههێنێت.
ی كوردستانیشدا ،پهیوهندی ئهو ههرێم ی كهمتر نیی ه لهگه ڵ ئ���هردۆگان ،هیچ ی نێوان ل���هو پهیوهندیی��� ه توندوتۆڵ ه ی نێوان لوبنانو فهڕهنسا ك ه لهپهیوهند رهفیق حهریریو جاك ش���یراكدا كورت دهكرایهوه. ی ی (ب���رازاو زاوا نێچیرڤ���ان بارزان ی ی دیار ی پارتی) ،كهسایهتییهك سهرۆك ی ی پهیوهندییهكان ی رێكخ���هر دیك��� ه ی دهرهوه ،ئهو ك ه چهند پارتیی ه بهدنیا ی ی حكومهت ی سهرۆكایهت جارێك پۆست ی لهئهس���تۆدا بوه ،لهیهككاتدا ههرێم ی ههم ی تۆكم ه ی سیاس��� پهیوهندییهك لهگه ڵ توركهكان���دا ههیهو ههم لهگه ڵ ی ئ���هوهش ئێرانییهكانیش���دا ،وێ���ڕا ی بازرگانیو ی چڕو پڕ رایهڵێك پهیوهند ی ی كهنداوو باشور ی لهگه ڵ واڵتان ئابور رۆژههاڵتی ئاسیاشدا ههیه. ی ی س���هرۆك هوش���یار زێباری ،خاڵ ی ئهم ی ناسراو ی دیك ه پارتی ،كهسێك ی حیزبهو نزیك لهبارزانیی ه ك ه لهوهت ه ی ی حوكم" لهعێراقدا بهدوا "مهجلیس��� ی س���هدامدا پێكهێنراوه، ی رژێم روخان ب ه بهردهوامیو لهنێو ههمو كابینهكاندا ی ی دهرهوه ی نهگۆڕو وهزی���ر كهس���ێك ی ی پارت عێراقه .ك��� ه ئهمهش گرنگیدان ی تهنان���هت بهپهیوهندیی ه دهرهكییهكان تهنان���هت عێراقی���ش دهردهخ���ات، ی ب���هر لهههر رهنگ��� ه هوش���یار زێبار كهس���ێك لهوه تێبگات ك ه لهعێراقو كوردستانیشدا ئیتر ئهوه چهسپاوه ك ه ی ێ پشتیوان مانهوه لهدهس���هاڵتدا بهب دهرهكی ئهستهمه. ی ی زۆره پارت جگ ه لهوهش ،ماوهیهك ی ی وهزارهت ی فهڕمیو یاسای بهشێوهیهك ی دهرهوهو پهیوهندی���دار بهكاروب���ار ی ی نوێنهرایهتییهكان ی گرنگ��� بهش���ێك ی ی كوردس���تان ی ههرێم��� حكومهت��� ی ی دونیا لهپایتهخ���تو واڵت ه گرنگهكان ی قۆرغكردوه ،دیس���ان چهند بۆ خ���ۆ ی وهك مهسرور بارزانیو ی دیار كهسێك ی وهك دڵش���اد بارزانیو سهیوان بارزان ی ی كارا لهدروستكردن ستافێك ،رۆڵێك ی ی بارزان ی پارتیو ماڵ پهیوهندییهكان��� لهگه ڵ جیهانی دهرهوهدا دهبینن. ی پهیوهندییهكان��� ی پاوانكردن��� دهرهوه ،ت���ا ئێس���تا یهكێ���ك لهخاڵ ه ی پارتییه ،ك ه زۆرجار ئهم بههێزهكان��� پهیوهندییانهیان وهك كارتێك لهگهم ه ی ناوخۆدا بهكارهێناوه، سیاس���ییهكان ی ی ههستیاریش���دا ك ه بار لهزۆر قۆناغ ی پشت ئهوان كهوتوهت ه لێژی ،لهڕێگ ه ئهس���توربونیان ب���هو پهیوهندییانهوه ی پڕ مهترسییان تێپهڕاندوه. قۆناغ
فۆتۆ :سبەی کۆبونەوەی جڤاتی بزوتنەوەی گۆڕان ی بۆ ئ���هوه كرد ك ه ناوب���راو ئاماژه ی ی مهال قهرهو چهندین سهعید ،سهفین ئا :ئاوێنه ی تر دروس���ت ی لهئایندهدا دهس���تهیهك ی توێژین���هوه ی ژور ت���ر ،رێكخ���هر ی یهكس���ان دهبێت ی گۆڕان یوس���ف دهكرێ���ت ژم���اره ی بزوتنهوه سیاس��� ی ی زۆر سهرهتا پاش چاوڕوانییهك ی نیش���تمانی ،ئهو ی جڤات��� ی بۆ ئهوه كرد ك ه ئهم بهئهندام��� محهمهد ئاماژه ی ئهم ههفتهیه گۆڕان ئهنجومهن ی ش���ارهزا لهبواره ی ههڵبژێرراون ،ئهوانهن دهستهی ه لهكهسان جڤات ه كهس���ان ی ی "جڤات ی خۆی بهناو سهركردایهت پێكدههێنرێ���ت، ی رێكخس���تنهكانن ،یان جیاجیــــ���اكان ك ه بهرپرس��� نیشتمانی بزوتنهوهی گۆڕان"هوه ی پێش���تر وهزیر بون ،پس���ۆڕ ی ئهوان ه راگهیاند ،لهنێو پێكهات هی ئهم دهست ه ژورهكانیان الیه ،س���هبارهت ب ه نهبون ی ی گۆڕانیش وتی" ب���ون لهبوارێكـــــــدا ،ی���ان دادوهر ئهو كادیره دیاران��� ه ی ی گۆڕاندا ژمارهیهك كادیر نوێی ه ی زانكۆ ،یان لهكهسهوه هیچ بێزاریو ناڕهزاییهكمان خانهنش���ین ،مامۆس���تا ی ژنانی تێدا دیاری گۆڕانو نوێنهر ی تر، پس���پۆڕو ش���ارهزا لهههر بوارێك گوێ لێنهبوه". ی ی ژوری توێژینهوه نهبو ،رێكخهر ی ی ئهم دهس���تهی ه پێیدهوترێ���ت جڤات ی بزوتنهوه ی جڤات یهكهم كۆبونهوه سیاسی بزوتنهوهی گۆڕان دهڵێت ی رۆڵیان دهبێت ی پسۆڕی ی بزوتنهوهكهوه گشتیو بهپێ ی گشت گۆڕان بهرێكخهر ی "جفاتی نیشتمانی ،لهسهر بنهما ی ی بڕی���ار لهبزوتنهوه ی لهدروس���تكردن ل��� ه 44ئهن���دام پێكهاتب���و ،بهپێ��� ئهو ههڵبژاردنانه پێكهاتوه كه لهم ی گۆڕاندا. ی توێژینهوه ی رێكخ���هر لێدوانهك��� ه دواییهدا لهرێكخستنهكانی گۆڕاندا یوسف محهمهد جهخت لهسهر ئهوه ی بزوتنهوهك ه یوسف محهمهد" سیاس��� ئهنجامدراون". ی ئهو جڤات ه جڤ���ات پێكهاتوه ل��� ه 28باژێڕوان ك ه دهكاتهوه ك ه بڕیارهكان��� ی گشتیی ه بۆ ههمو بزوتنهوهكه "مولزهم ی بزوتنهوه ی لهههڵبژاردن ه ناوخۆییهكان ی گ���ۆڕان بهبهش���دار بزوتن���هوه ی بزوتنهوهك ه نهوشیروان گ���ۆڕان ههڵبژێ���رراون ،ههروهه���ا دهبێت". ی گشت رێكخهر ی ی ژماره س���هبارهت بهتهواونهبون��� ی گۆڕان، ێ فراكسیۆن ی ههر س ی پێكهێنا سهرۆك ی خۆ مس���تهفا ،سهركردایهت ی گۆڕان، ی بزوتنهوه ی نیش���تمان ی عێ���راقو كوردس���تانو جڤات ی لهپهرلهمان��� ی باژێڕوانهكانو رێكخهر لهههڵبژێردراو ی ناوب���راو ئام���اژه بۆ ئ���هوه دهكات ك ه ی پارێزگا ،لهگهڵ رێكخهر ی ئهنجومهن��� ی فراكس���یۆنهكان ژورهكانو س���هرۆك ی لەدهستهكەدا چەند کورسییەک دانراوە ی تایبهتمهند ی بهپێ��� ی عێراقو ئ���هو ژوران��� ه ی گۆڕان لهپهرلهمان بزوتنهوه ی ی ئافرهتا ن ت���ا ژماره ب���ۆ نوێن���هر ی دانراون". ی كوردس���تانو ئهنجومهن پهرلهمان��� ی ئهندامانی تهواو دهبێت. ی سیاس ی توێژینهوه ی ژور رێكخهر ی ی جێگ ه ی س���لێمانی ،ئ���هوه پارێزگا ی گۆڕان ی بزوتنهوه ی نیشتمان جڤات ی ی گۆڕان یوسف محهمهد وت س���هرنج بو ئ���هم دهس���ت ه نوێی ه ك ه بزوتنهوه ی ئاساییدا ههر دو مانگ جارێك ی بزوتنهوهكهی ه "ئهندامێتیو ئیش���كردن ل���هم جڤاتهدا لهكات ی س���هركردایهت لهب���ر ی نائاس���ایش ی ك ه كۆدهبێت���هوه ،لهحاڵهت ی تێدانهبو ،پهیوهست ه بهیهكێك لهو پۆستان ه ی مێین��� ه هیچ رهگهزێك��� ی ساز دهكات. ی تێ���دا دهكرێت .جا ئهو پۆس���ت ه كۆبونهوهی نائاسای ی بهرچ���او لهكادیره كار ه���اوكات ژماریهك ی گ���ۆڕان ،لهگهڵ ی نیش���تمان جڤات ی یهكێك ی باژێڕوان بێت ،ی���ان رێكخهر ی ئێستا گۆڕانو ئهوسا پێشكهتوهكان ی ك��� ه لهئایندهدا ی ژور ئهو جڤات ه گش���تیی ه ی تێدا لهژورهكان ،ههر كاتێك بهرپرس ی كوردس���تان ی نیش���تمان یهكێت ی یهكهم ی عهلی ،گۆڕا یان ل��� ه ههڵبژاردندا دهرنهچۆوه ،پێكدههێنرێ���ت ،ت���ا بهس���تن ی حاج��� نهبو ،لهوان��� ه قادر ی ی گ���ۆڕان س���هكردایهت ی كۆنگ���ره ی ن���وێ دهبێت��� ه ئهندام ی مهحمود ،س���االر ئهوا كهس��� ی حاج��� عوس���مان ی سیاس���یو ی بۆ پۆستهكهی ه بزوتنهوهك ه دهكات لهرو عهزیز ،عوس���مان بانیمارانی ،ئاس���ۆ جڤات ،وات ه جێگهك ه رێكخراوهییهوه. عهلی ،ش���هماڵ عهبدولوهفا ،د .شاهۆ نهك كهسهكه".
4
هەنوکە
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
ئا :ئاوێنه پارتی دیموكراتی كوردستان لهرێگای پێدانی ئیمتیازاتهوه ههوڵی بههێزكردنی بزوتنهوهی ئیسالمی لهسهر حیسابی كۆمهڵی ئیسالمی دهدات ،وتهبێژی مهكتهبی سیاسی بزوتنهوهش ئهو بۆچونه رهتدهكاتهوه. ل���هروی پێدان���ی ئیمتی���ازات، خانهنش���ینكردنی كادیرو پێشمهرگهو دامهزراندن���ی پۆلی���س بۆ پاس���هوانی ب���ارهگاكانو ئهندامان���ی مهكتهب���ی سیاسیو سهركردایهتی ،سهرچاوهیهكی ئاگادار بهئاوێن���هی راگهیاند كه پارتی دیموكراتی كوردس���تان بهمهبهست كار بۆ بههێزكردنی بزوتنهوهی ئیس�ل�امی دهكات لهس���هر حیس���ابی كۆمهڵ���ی ئیسالمی كوردستان. س���هرچاوه ئاگادارهك���ه رایگهیان���د ك���ه ههرچهن���ده كۆمهڵی ئیس�ل�امی لهههڵبژاردنی ساڵی 2010ی پهرلهمانی عێ���راق 155ه���هزار دهنگ���ی هێناوه لهكاتێك���دا بزوتن���هوهی ئیس�ل�امی لەهەڵبژاردن���ی پەرلەمانی کوردس���تان ساڵی 2009نزیكهی 27هەزارو 500سەد دهنگی هێناوه ،بهاڵم پارتی دیموكراتی
كوردستان لهرێگای حكومهتی ههرێمهوه وهك وتهبێ���ژی مهكتهب���ی سیاس���ی بزوتنهوهی ئیس�ل�امی شوان قهاڵدزێی ئاماژهی ب���ۆ دهكات" حكومهتی ههرێم 800كادیری���ان بۆ خانهنش���ینكردون كه بهش���ێكیان دهگهڕێتهوه بۆ ساڵی ()2007و بهش���هكهی تریشیان ساڵێك لهمهوبهر بوه ،ههروهها 290كادیریشیان وهكو پۆلیس بۆ دامهزراندون". ئهمه لهكاتێكدا بهپێی زانیارییهكانی س���هرچاوهكهی ئاوێن���ه ،حكومهت���ی ههرێم���ی كوردس���تان ،بهتایبهت���ی لهرێ���گای یهكێتیی���هوه تائێس���تا 100 كادیرو پێش���مهرگهی كۆنی بۆ كۆمهڵی ئیسالمی خانهنشینكردوهو نزیكهی 100 پۆلیسو زێرهڤانیشیان بۆ دامهزراندون ك���ه پاس���هوانی ب���ارهگاو كادی���ره پێشكهوتوهكانی ئهو حیزبه دهكهن. پارتیو یهكێتی ل���هدوای پێكهێنانی حكومهت���ی ههرێ���م لهس���اڵی 1992 هوه بودجهی گش���تی بۆ بههێزكردنی حیزب بهكاردههێننو تهنها بهوهشهوه نهوهستاون بگره ،ئهو حیزبهی لهروی سیاس���ییهوه لهگهڵیان���دا بێ���ت زیاتر كۆمهكی دهكهنو ئیمتیازاتی پێدهدهن، ئهو حیزبانهی لهگهڵ سیاسهتی ههردو حیزبهكهشدا نهگونجێن ،زیاتر كهنارگیر
►
پارتی ،بزوتنهوه لهسهر حیسابی كۆمهڵ بههێز دهكات
عەلی باپیر دهخرێنو گهمارۆی ئابورییان دهخرێته س���هر .زۆرج���ار ملمالنێ���ی پارت���یو یهكێتی به ش���ێوهیهك بوه ،كه ئهگهر پارت���ی كۆمهكی حیزبێك���ی كردبێت، ئ���هوا بهپێچهوانهوه یهكێتیش كۆمهكی
ی كۆمهڵی ئیسالم ی ی ساڵ لهههڵبژاردن ی ی پهرلهمان 2010 عێراق 155ههزار دهنگی هێناوه لهكاتێكدا ی ی ئیسالم بزوتنهوه لەهەڵبژاردنی 2009ی پەرلەمانی کوردستان نزیكهی 27هەزارو 500 سەد دهنگی هێناوه الیهنێك���ی ركهب���هری ئ���هو الیهن���هی كردوه. وتهبێژی مهكتهبی سیاسی بزوتنهوهی ئیسالمی كوردس���تان ،شوان قهالدزێی س���هبارهت به كۆم���هكو یارمهتیدانی
عیرفان عەبدولعەزیز پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان بۆ بزوتنهوه لهس���هر حیس���ابی كۆمهڵی ئیسالمی ،به ئاوێنهی راگهیاند "پارتی ی الیهنه بههیچ شێوهیهك لهسهر حیساب ئیس�ل�امییهكانی دیكه "موراعات"مان
ناكات ،بهڵگهش���مان بۆ ئهو قسهیهمان ئهوهی���ه كه كهناڵهكهم���ان بهبودجه ی خۆم���ان دهبهین بهڕێوهو تائێس���تاش ئهزمونییه ،ژمارهی مهڵبهندهكانیشمان وهك حیزبهكان���ی ت���رهو لهپهرلهمانو حكومهت بهش���دارینو مینحهكهشمان 200ملیۆن���هو لهزۆربهی الیهنهكانی تر كهمتره". شوان قهاڵدزێی ئاماژهی بۆ ئهوهشكرد كه تائێستا ههندێك بارهگایان دهستی بهس���هردا گی���راوه ،ب���هاڵم قهرهب���و نهكراونهتهوهو وتی "تهنانهت لهههولێرو س���لێمانی زهوی دراوه بهسهركردایهتی ههمو حیزبهكان بهئیسالمییهكانیشهوه، بهاڵم ئێمه هیچمان پێنهدراوه". بزوتنهوهی ئیس�ل�امی كوردس���تان لهس���اڵی 1987لهس���هر دهستی مهال عوسمان عهبدولعهزیز دامهزراو دهستی بهخهباتی چهكداری كرد ،لهساڵی 2001 بهش���ێكی سهرهكی به س���هركردایهتی مامۆس���تا عهل���ی باپی���ر لێجیابۆوهو كۆمهڵی ئیس�ل�امیان پێكهێنا .ئێس���تا بزوتن���هوهی ئیس�ل�امی ل���ه كابینهی حهوتهمی حكومهتی ههرێم بهش���داره، بهپێچهوان���هوه كۆمهڵ���ی ئیس�ل�امی، وهك هێزێكی ئۆپۆزیس���یۆن لهههرێمدا كاردهكات.
سهركهوتی كوبه :نازانم كێ ئێستا تۆپهك ه ئێمهی خستۆته بهرهیهكهوه لهگهڵ یهكێتی لهساح ه ی گۆڕانه ئا :ئاسۆ سهراوی ی سهركهوت حهسهن (سهركهوت ی كوبه) باژێڕهوانی بزوتنهوه ی گۆڕان له سلێمانی لهدیدارێك ی ئاوێنهدا باس لهبارودۆخی ئێستا رێكخستنهكانی بزوتنهوهی گۆڕان دهكاتو ئهوهش دهخاتهرو كه لهناو ی گۆڕاندا شتێك نییه بهناوی نهوه كۆنو نوێ ،ئهو دهڵێت "ئهوه جۆره قسهیهك ه سهحافهو ههندێك الیهن دروستیانكردوه بۆ دروستكردنی كێش ه لهناو گۆڕاندا". ی گۆڕانو ئاوێنه :دوای كۆبونهوهكه یهكێتی ،هیچ نزیكبونهوهیهك لهنێوان رێكخس���تنهكانی ههردوالتان دروس���ت نهبوه؟ سهركهوت حهسهن :نهخێر ،مهرج نیی ه گۆڕان لهگهڵ ههر هێزێكدا دانیشت ئیتر نزیكبونهوه لهگهڵ ئهو هێزهدا روبدات، ی كۆبونهوه بۆ حالهتێك ه یان تێپهڕاندن ی بارودخێكه یاخود پێویستییهكی كاتی ی داوا دهكات حیزبێ���ك لهگهڵ حیزبێك ت���ر دابنیش���ێ ،مهرجی���ش نییه ههر كۆبونهوهیهك لهس���هرهوه ك���را ئیتر لهخوارهوه رهنگدانهوهی ههبێت. ی تاڵهبان���یو ئاوێن���ه :ئ���هو رۆژه ی نهوش���یروان كۆبونهوه ،ب���ۆ دیدارێك ی تۆ بوم ،ههس���تم ی لهال رۆژنامهوان��� بهوه كرد بهشێك لهجهماوهری گۆڕان ی ی ئهو كۆبونهوهیه بونو بۆ ناڕهزای دژ دهربڕین پهیوندییان بهتۆوه دهكرد؟ ی سهركهوت حهسهن :وهك وتم یهكێت ی ئهم كوردستانهیهو ی سیاس��� الیهنێك ههندێجار وا پێویست دهكات دانیشتن لهگهڵیاندا بكرێت ،دانیشتنیش لهگهڵ ی ی ئهرێنیو نهرێن ههر حیزبێ���ك الیهن خۆی ههی���ه ،مهرجیش نیی���ه ،ههمو ی كهس���ێك لهناو گۆڕاندا ئهو دانیشتنه ب���هدڵ بوبێت .جگ ه ل���هوه كه گۆڕان دانیش���تن لهگهڵ الیهنێك دهكات خۆ ی ناچێت یهك ی���هك پرس ب ه ئهندامان ی بكات ،ئهگهر چهند دانهیهكیش ناڕاز بوبن ئهوه نابێته نیسبه. ئاوێن���ه :ئهوان���هی ناڕازیبون بهو كۆبونهوهیه ،بهشێوهیهكی گشتی نهوه ی ناو بزوتن���هوهی گۆڕان بون، نوێكه یان بهپێچهوانهوه؟ س���هركهوت حهس���هن :نازان���م ئهم ی نهوهی نوێو كۆن ه چییه ئێوه باس��� ێ ی كۆنو نو ی نهوه دهكهن؟ باسكردن لهناو گۆڕاندا جۆره قسهیهكه سهحافهو ههندێك الی���هن دروس���تیانكردوه بۆ دروس���تكردنی كێش��� ه لهناو گۆڕاندا، ی كۆنو تازه نییه، لهسیاس���هتدا نهوه خهڵ���ك سیاس���هت دهكات ،خۆ ئهوه ی گهنج بێت باشتر كرێكار نیی ه تا ئهوه
ی ناو سهركهوتی كوبه :نهێن ئاسایشم الیه ،بهاڵم ئاشكرای ناكهم ێ كار بكاتو ئهوهی پیریش بێت نهتوان كار ب���كات ،سیاس���یهت تهجروبهیه، ش���ارهزاییه ،لێزانینه ،خۆ لهسیاسهتدا كات دیاری نهكراوه بڵێن تا ئهو تهمهن ه بۆت ههی ه سیاسهت بكهیت. ئاوێن���ه :بۆچونێك ههیه پێیوایه ،تا ی ی نزیكببنهوه ،ئاست لهپارتیو یهكێت جهماوهریتان بهرهو كهمبونهوه دهچێت، ئهم بۆچون��� ه تا چهند لهراس���تییهوه نزیكه؟ سهركهوت حهسهن :دانیشتن لهگهڵ ی نزیكبونهوه نیی ه ههر هێزێكدا مان���ا لێی ،پارتیو یهكێتی راس���ته ئێس���تا ی لهگهندهڵییهوه گالون ،بهاڵم دو هێز سیاس���ینو لهكوردس���تاندا ههندێجار پێویس���ت دهكات دانیشتنیان لهگهڵدا بكرێت. ئاوێنه :بۆچونێك ههیه ك ه پێیوای ه كوردس���تان ب���هرهو چهن���د بهرهیهك دهڕوات ،بهنمون���ه ئیس�ل�امییهكان لهبهرهی���هكو ئێ���وهو یهكێتی���ش لهبهرهی���هكو پارتیش لهبهرهیهك ،لهو بارهیهوه سهرنجت چییه؟ ی ێ ئێمه سهركهوت حهسهن :نازانم ك
خستۆته بهرهیهكهوه لهگهڵ یهكێتی؟ ئهو جۆره قسان ه زیاتر بۆچونن من بهو جۆرهی نابینم. ی ی گۆڕان ،بۆچ ئاوێنه :ئایا بزوتنهوه كۆنگره نابهستێ ،ئایا رێكخستنهكانتان داوای كۆنگرهتان لێناكهن؟ سهركهوت حهسهن :ئێمه لهخوارهوه رێكخستنمان بۆ سهرهوه دروست كردوه، نهك بێین پێش���تر س���هركردایهتییهك ی من دروس���ت بكهی���ن ،بۆی��� ه ب���هڕا ێ لهئێس���تادا گۆڕان كۆنگرهش نهبهست ی نابینم كۆنگره ئاساییه ،زۆر بهزهرور ی ببهستێ ،چونكه ئیشهكان زۆر بهباش دهڕۆن. ی ی جارێك ی دهكه ئاوێنه :پێش���بین تر گ���ۆڕان ئهو دهنگان���ه بێنێتهوه ك ه ی ی /7/25بهدهس���ت ل ه ههڵبژاردنهكه هێنا؟ س���هركهوت حهس���هن :ئ��� هی بۆنا، ی زیاتریش دهكهین ،چونك ه پێش���بین ی ی زیات���ر چ���او لهئێس���تادا خهڵك��� ی پارتیو كراوهتهوه ،ئهو ههمو بهڵێن ه ی ی دهبین���ن ك ه بۆ چاكس���از یهكێت��� ی وههایان نهكردوهو داویانه ،بهاڵم هیچ
زیاتریش لهگهندهڵییهوه گالون. ئاوێن���ه :ههندێج���ار یهكێت���یو ی ی ژماره پارت���ی باس لهبهرزبون���هوه ێ رێكخس���تنهكانیان دهك���هن ،دهك���ر ی ی رێكخس���تنهكانتان بهنزیك ژم���اره بزانین؟ ی سهركهوت حهسهن :پارتیو یهكێت ی ی خۆیان��� ه چۆن باس لهزیادبون كهیف ی رێكخستنهكانیان دهكهن ،بهاڵم ژماره ی رێكخس���تنهكانت ناكرێ م���ن ژماره ی ئێم��� ه گرنگ ه ی لهال پێبڵێم ،ئ���هوه ی ی ژمارهی دهنگ���دهره لهكات زیادبون ی ی ژماره ههڵبژاردنهكاندا ،نهك زیادبون رێكخستنهكان. ی تێبینی دهكرێت، ئاوێن���ه :ئ���هوه ی لهكات���ی ههڵمهتهكانیش���دا یهكێت��� كهمترین قس���هی لهس���هر تۆ كردوه، ێ یاخ���ود ه���هر نهیك���ردوه ،دهوت���ر ئهم���هش پهیوهن���دی ب���هوه ههیه ك ه ت���ۆش لهبهرامب���هر نهێنییهكان���ی ناو ی ئاس���ایش بێدهنگبویت ،ك ه ماوهیهك زۆر بهڕێوهبهری ئاسایش بویت ،ئهم ه بهجۆرێ���ك رێككهوت���ن لهنێ���وان تۆو ی خۆت یهكێتی لێكدهدرێتهوه ،بۆچون چییه؟ ی وهها س���هركهوت حهسهن :ش���ت ێ م���ن هیچم نییه تا ی نییه ،جار بون��� قس���هی لهبارهوه بكهن ،جگه لهوه من ئهو كات��� هی لهئاس���ایش كارم كردوه بهههمو قهناعهتێك���هوه كارم كردوهو ی پهش���یمان نیم ،راست ه لههیچیش��� نهێنیم الیه ،بهاڵم هی باسكردن نییهو، باسكردنیشی بهخزمهت نازانم.
ی ئهوهی لهال ئێم ه گرنگ ه ی ی ژماره زیادبون ی دهنگدهره لهكات ههڵبژاردنهكاندا، ی نهك زیادبون ی ژماره رێكخستنهكان
ئا :پشتیوان جهمال ی یهكێتی نیشتمانی چاوهڕێ بزوتنهوهی گۆڕان دهكهن بۆ دهستپێكردنهوهی كۆبونهوهكانی ی نێوانیان بۆ ئاساییكردنهوه ی پهیوهندییهكانیانو گفتوگۆ لهباره ی ئهو پڕۆژه یاسایانهی ك ه رهههند نیشتمانییان ههیه ،بهاڵم گۆڕان ی ههتا ئێستا كاتی كۆبونهوهكان دهستنیشان نهكردوه.
ی یهكێتی چاوهڕێ گۆڕان دهكات ی بۆ كۆبونهوه نێوانیان
ی ی تاڵهبان ی هاتنهوه ههفتهیهك دوا ی لهواڵت���ی ئهڵمانیا لهمانگ���ی ئهیلول ی ئهمس���اڵ ،بۆ یهكهمج���ار كۆبونهوه لوتك ه لهنێوان تاڵهبانیو نهوش���یروان ی ی مهكتهب��� مس���تهفاو ئهندامان��� ی ی یهكێت���یو ههڵس���وڕاوان سیاس��� گۆڕان بهڕێوهچو ،تیایدا بڕیار لهس���هر ئاس���اییكردنهوهی پهیوهندییهكان���ی نێوانی���ان دراو ب���ۆ ئهو مهبهس���تهش ی ئ���هو دانیش���تن ه ههردوالی���ان دوا ی چهند لیژنهیهك لهسهر دروس���تكردن ی پهیوهندییهكانو بۆ ئاس���اییكردنهوه ی پڕۆژه یاسای دهستورو ئهو گهڕانهوه ی رهههندی نیشتمانییان پڕۆژه یاسایانه ههی ه رێككهوتن. سهبارهت بهدروستكردنی ئهو لیژنانه، ی یهكێتی، ی سیاس��� ی مهكتهب وتهبێژ ی لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێن ه ئازاد جوندیان رایگهیاند ك ه دو لیژن ه دروستكراوه بۆ ی پهیوهندییهكانو پڕۆژه ئاساییكردنهوه ی (سیاسیو یاساكانو ئهوانیش لیژن ه یاس���ایی)ن ،لیژن ه سیاسییهكه لهالیهن ی یهكێتیی���هوه (بهرپرس���ی دهس���ته كارگێ���ڕی مهكتهب���ی سیاس���ی ،مهال ی مهكتهبی سیاسی، بهختیارو ئهندامان رهفعهت عهبدواڵو ئازاد جوندیانی) تێیدا ی گۆڕانن ی بزوتنهوه ئهندامنو چاوهڕێ ی دهستنیش���ان كاتی كۆبونهوهكانیش دیاری نهكراون. ب���ۆ ئ���هوهی ئهندامان ی ل���هو بارهیهوه رێكخهری توێژینهوه بكاتو كۆبونهوه بكهن. ی گۆڕان ،یوس���ف ی بزوتنهوه بهاڵم بۆ پرس���ه یاس���اییهكان ،وات ه سیاس��� ی دهس���تورو محهم���هد لهلێدوانێك���دا ب���ۆ ئاوێن��� ه گهڕان���هوه پڕۆژه یاس���ا ی رایگهیاند كه تا ئێس���تا الی ئهوان هیچ ی ك���ه رهههند ئهو پڕۆژه یاس���ایانه ی لهلیژنهكاندا ی ههڵسوڕاوێك بۆ ئهندامێت نیش���تمانییان ههیه ،ئ���ازاد جوندیان ی نهبۆتهوهو هیچ "كات"ێكیش بۆ ئاماژهی ب���هوهدا ك��� ه دوای یهكهمین یهكالی كۆبونهوهی نێوانیان ئ���هوانو گۆڕان ،كۆبونهوهی نێوانیان دیاری نهكراوه. ناوب���راو رهتیش���یكردهوه ك ه لهگه ڵ ی داوا لهپارتی���ش دهكهن كه بهش���دار ی ی پارت كۆبون���هوهكان ب���كات ،چونك��� ه وهك یهكێتی هاوبۆچونبن بۆ بهشدار ی ی "ئێم ه رایهكی جێگیرمان لهكۆبونهوهدا بۆ لیژنه یاساییهكهو وت ی وت جوندیان ی "ئهوهش باس نهكراوه". ێ تهوافوقی نیش���تمان ههیه ك���ه بهب ی س���هبارهت بهئاس���اییكردنهوه ناكرێ���ت گفتوگۆ لهس���هر ئ���هو پڕۆژه یوس���ف یاسایانه بكهین ،بۆی ه ههردوالمان رامان پهیوهندییهكانیش���یان، ی محهم���هد جهختیك���ردهوه ك ه ئهوهش ی پارتیش��� وای���ه لهو لیژنهیهدا برایان بهستراوهتهوه ب ه بهرهوپێشچون لهسهر تێدا بن". ی ك ه بهاڵم بهرپرس���انی بزوتنهوهی گۆڕان رێككهوت���ن لهو پڕۆژه یاس���ایان ه ی ی نیش���تمانیو دهستورییانه رایدهگهیهنن كه تا ئێس���تا ئهندامانیان رهههند ب���ۆ لیژنهكان دهستنیش���ان نهكردوهو ههیه.
یوسف محهمهد: باسمان لهبهشداری پارتی نهكردوه
کوردستانی
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
5
بهختیار عهلی دهینوسێت
دەربارەی مرۆڤی تەواو
هیزهکانی
فۆتۆ :سایتی PYD
YPGلهرۆژئاوای کوردستان
جێ پهنجهی توركیا له"سهری كانێی"
"گهلی كورد لهرۆژئاوای كوردستان بهتهنها جێمههێڵن" ئا :ئاوێنه پێنج شهممهی رابردو هێزهكانی سوپای سوریای ئازاد هێرشیان كرده سهر شارۆچكهی "سهری كانێی"و بۆ یهكهمجار شهڕیان لهدژی رژێمی ئهسهد خسته ناوچه كوردنشینهكانهوه، ئهندامێكی دهستهی بهڕێوهبردنی ئهنجومهنی نیشتمانی كورد لهسوریا دهڵێت "جێ پهنجهی توركیا بهم هێرشو شهڕ ئااڵندنهوه دیاره". س���هری كانێی كه ش���ارێكی كوردییهو كهوتوهته رۆژئاوای ش���اری قامیش���لۆوه بهدوری 100كیلۆمهترو سهر بهپارێزگای حهس���هكهیه ،ژمارهی دانیش���توانهكهی 65ه���هزار كهس���ه ،كه زیات���ر %60یان كوردنو ئهودوایان عهرهبو مهس���یحیو چیچانی���ن ،پێنج ش���هممهی رابردو وهك ههن���گاوو تاكتیكێكی نوێ���ی هێزهكانی سوپای س���وریای ئازاد بۆ شهڕ خستنه ناوچه كوردنشینهكانی باكوری ئهو واڵتهو نزیك سنوری سوریا هێرشیان كرده سهر بنكهو ب���ارهگا حیزبیو س���هربازییهكانی شارۆچكهكهكهو دهستیان بهسهردا گرت، كه س���هرهنجام ئاوارهبون���ی ژمارهیهكی زۆری هاواڵتیانی ئهو ش���ارهی لێكهوتهوه كه لهترس���ی شهڕو هێرش���ی پێچهوانهی هێزهكانی بهش���ار ئهسهد ش���ارهكهیان جێهێشت. ئ���هوهی ب���هدوای ئ���هم هێرش���هدا، گرژی خس���ته نێوان هێزهكانی س���وپای سوریای ئازادو یهكهكانی پاراستنی گهل YPGهوه ك���ه لهالی���هن PYDی نزی���ك لهپهكهكهوه بهمهبهستی پاراستنی ناوچه كوردنش���ینهكانو بهرگریك���ردن لهگهلی ك���ورد پێكهێنراوه ،بۆ رۆژی دواتر (واته ههینی رابردو) رژێمی ئهس���هد هێزو بنكه حیزبیو س���هربازییهكانی لهش���ارۆچكه كوردنش���ینهكانی دهرباسیهو تهلتمهر كه دهكهونه نزیك سهری كانێی لهپارێزگای حهسهكه كێشایهوهو رادهستی هێزهكانی YPGی كرد ،كه ئهم ههنگاوه بهگومانهوه لهالی���هن هێزهكانی س���وپای س���وریای ئ���ازادهوه لێكدرایهوه .وێ���ڕای ئهوهش، ههر لهگ���هڵ هاتنی هێزهكانی س���وپای سوریای ئازاد بۆ سهری كانێی ههمو هێزه كوردیی���هكان داوای كش���انهوهی هێزهكه لهشارهكهو چونهدهرهوهیان كرد. ئهندام���ی دهس���تهی بهڕێوهبردن���ی ئهنجومهنی نیش���تمانی كورد لهس���وریا "ش���هالل گهدۆ" بهئاوێن���هی راگهیاند كه ئهوان وهكو نوێنهرایهتی شهقامی كوردی بهسوپای س���وریای ئازادیان راگهیاندوه كه ت���ا ئێس���تا ناوچه كوردنش���ینهكان هێمنو ئارامنو ب���ون به پهناگهی ئارامی خهڵك���ی ش���وێنهكانی تری س���وریا كه ش���هڕیان تێدایه وهك حهڵ���هبو ئهدلب، ئهم هێرشه نه لهبهرژهوهندی كوردهو نه لهبهرژهوهندی خهڵكی سوریاش���ه ،گهدۆ وت���ی "بهاڵم مهخابن بهب���ێ ئهوهی هیچ ههماههنگیی���هك ههبێت لهنێ���وان الیهنه كوردییهكانو سوپای ئازاد ،ئهوان لهناكاو ههڵیانكوتایه سهر سهری كانێیو ئێمهیان وهك ئۆپۆزیسیۆنو ئهنجومهنی نیشتمانی كورد لهس���وریا توشی شۆك كرد كاتێك كهتیبهی غورهبائی ش���ام هاتنه سهر ئهو شارۆچكهیه". لهكاتێكدا كه هێزهكانی سوپای سوریای ئ���ازاد پێیانوایه ج���ۆره ههماههنگییهك لهنێوان رژێمی بهشار ئهسهدو هێزهكانی پهكهك���هدا ههی���ه بۆ ئ���هوهی ئیحتیوای چاالكییهكانیان بكهن لهس���هر س���نوری
سوریاو توركیاو لهناوچه كوردنشینهكانی ئهو واڵتهدا ،شهالل گهدۆ ئهوه رهتدهكاتهوه كه پهكهكه لهرۆژئاوای كوردس���تان بونی ههبێت ،ئهو وت���ی "پهكهكه هیچ بونێكی مهدهنیو س���هربازی نییه ،ب���هاڵم پارتی یهكێتی دیموكراتی PYDكه نوێنهرایهتی ئهنجومهنی گهلی كوردستان دهكات لهناو ههمو شاره كوردییهكان ههن". ناوب���راو ئام���اژهی بهوهش ك���رد كه ههرچهنده ج���ۆره گرژیی���هك كهوتوهته نێوان سوپای س���وریای ئازادو یهكهكانی پاراستنی گهل YPGهوه بهاڵم تا ئێستا هیچ پێكدادانێك لهنێوانیاندا لهو ناوچهیه روینهداوه ،تا ئێس���تا ههمو گهڕهكهكانی ك���ورد لهس���هری كانێی ههر بهدهس���ت كوردهوهنو گهڕهكه عهرهبهكانیش سوپای سوریای ئازادیان تێدایه". ئهم���ه لهكاتێكدای���ه ك���ه پێش���تر لهناوچهكان���ی حهڵهبو عهفرین ش���هڕو پێكدادان لهنێوان ئهم دو هێزهدا رویداوهو گیانلهدهس���تدانی چهندی���ن چهك���داری نێوان ههردوالی لێكهوتوهتهوه ،بهبڕوای چاودێران لهس���ایهی درێژهكێش���انی ئهو پش���ێوییهدا ك���ه س���وریای گرتوهتهوه، ههڵكشانی گرژیو ئاڵۆزی نێوان سوپای سوریای ئازادو هێزهكانی YPGمهترسی ههڵگیرسانی شهڕی نێوان كوردو عهرهبی لێدهكرێت ،بهاڵم ش���هالل گ���هدۆ پێیوایه ههرچهنده پالنێك���ی ههرێمییو پالنێكی ناوخۆیی س���ورییش لهئارادی���ه لهالیهنی رژێمی ئهس���هدو بهشێك لهئۆپۆزیسیۆن، ب���هاڵم ئهوه ب���هدور دهزانێت كه ش���هڕو ناكۆكی لهنێوان عهرهبو كورد دروس���ت ببێ���ت ،ئهو وتی "ئۆپۆزیس���یۆنی كوردو عهرهبیش ئ���هوه لهبهرژهوهن���دی خۆیدا نابینێت كه ش���هڕی نێوان كوردو عهرهب روبدات ،ههردوالیان ئهوه بهفیتنه دهزانن، ئهو وتی "ئێم���ه وهك كورد راپێچی ئهو فیتنهیه نابینو نابینه بهش���ێك لهشهڕی كوردو عهرهب".
سوپای ئازاد دهیهوێت رۆژئاوای کوردستان بکاته گۆڕهپانی زۆرانبازی لهگهڵ رژێمی ئهسهد ئهمه لهكاتێكدایه كه كوردهكان نایانهو ێ سوپای س���وریای ئازاد دهس���تێوهردانی چهكداری بك���هن لهناوچهكانیانداو هاتنی هێزهكانی س���وپای ئازادیش بۆ س���هری كانێی بهپیالنو دهس���تی توركیا دهزانن كه پش���تیوانی لهم هێزه دهكاتو لهدیدی ئهوان���هوه هاتنی ئهم هێزه بهزیانی كورد ت���هواو دهبێ���ت ،چونكه س���هرهتایهكه بۆ ئ���هوهی رۆژئاوای كوردس���تان ببێته گۆڕهپانی زۆرانبازی س���وپای س���وریای ئازادو س���وپای ئهسهد ،لهپێناو ئامانجی تایب���هت بهخۆیان .ئهمه جگه لهوهی ئهو ناوچانهی كه تا ئێس���تا س���وپای ئازاد رویتێكردون ،لهالیهن ماشێنی سهربازیی هێزهكانی رژێم���هوه كراونهت���ه ئامانجو
كۆنه شیوعییهك
ئیخوانهكان
جۆرج سهبرا
جۆرج سهبرای تهمهن 65ساڵ ك ه ی كۆلیجی ئاداب بهشی جوگرافیا ی لهزانكۆی دیمهشقو دواتریش بهش ی تهكنیكی تهلهفزیۆنی لهزانكۆ ئهندیانای ئهمهریكا تهواوكردوهو ی ی ناوهندی پێشتر ئهندامی كۆمیته حیزبی شیوعی بوهو چهندین جار لهالیهن رژێمی ئهسهدهوه ی ی زۆر دهستگیركراوهو سااڵنێك ژیانی لهزیندان بهسهربردوه ،دوا بهدوای "بورهان غهلیون"ی سونن ه ی مهزههبو عهبدولباست سهیدا ی بهڕهچهڵهك كورد وهك سهرۆك ئهنجومهنهكه ههڵبژیررا. ی سوریا ئهنجومهنی نیشتمان ك ه ساڵی رابردو لهئهستهنبو ڵ دامهزراو وهك نوێنهری سورییهكان دهناسرێت، ی تائێستا نهیتوانیوه پشتگیر ی سوریا بهدهستبهێنێت، گهالن لهدوا كۆبونهوهی ئهم ئهنجومهنهدا لهدهوحهی پایتهختی قهتهر هێزه ئیسالمییهكان بهسهریدا زاڵبون23 ، ئهندامی ئیخوان لهكۆی
ی 41ئهندامی ئهمیندارێتی گشت ئهنجومهنهكه ههڵبژێرران ،زیاتر ی ی كورسییهكانی دهسته لهنیوه بهڕێوهبهرایهتی ئهنجومهنهكه بهر ی گرنگ ئیخوانهكان كهوت ك ه رۆڵێك ی مهكتهبهكانی داراییو لهبهڕێوهبردن ی راگهیاندنو پهیوهندییهكانو داڕشتن ی ئهنجومهنهكهدا ی گشت سیاسهت ی دهبینێت ،ئهمجارهیان مهكتهب ی جێبهجێكردن هیچ نوێنهرێك عهلهوی تێدا نییهو كهمایهتییهكان بونێكی ئهوتۆیان نییهو ئهو مهسیحیو دروزو كوردانهی (وهك عهبدولباست سهیدا) نوێنهرن لهالیهن نهتهوهو تائیفهكانیانهوه ی پشتیوانی ناكرێن ،لهدهسته بهڕێوهبهرایهتی ئهنجومهنهكهشدا تهنها یهك ژن ههیه. ئیخوانهكان ك ه رۆڵیان لهم ئهنجومهنهدا ههرچی زیاتر بههێز ی خۆحهشاردان بوه ،تاكتیك ی لهپشت سیما عهلمانیو چهپهكان ئۆپۆزیسیۆنهوهیان گرتوهتهبهر، بهبێ دهنگدانی ئهوان جۆرج سهبرا نهدهبوه سهرۆك ،لهبهرئهوه وا چاوهڕوان دهكرێت ك ه سهبرا ببێت ه بارمت هی ئیخوانو بهرنامهكانیان، ی ئهم ه جگه لهوهی ك ه سهركردهیهك ئیخوانیشیان كردوه بهجێگریی ك ه "فاروق تهیفور"ه.
ی رابردو ،جۆرج سهبرا ههین ك ه مهسیحیو كۆنه شیوعیی ه ی بهئهمینداری ئهنجومهنی نیشتمان ی سوری ههڵبژێررا ،ك ه زۆربه ئهنجومهنهك ه سهر بهئیخوانهكانن.
وێران ك���راون ،ههربۆیه تێك���ڕای هێزه كوردییهكان داوای چونهدهری ئهو هێزان ه دهك هنو خوازی���ارن ناوچهكانیان لهالیهن ك���ورد خۆی���هوه بپارێزرێتو لهش���هڕو توندوتیژی���ی س���وپای س���وریای ئازادو هێزهكان���ی رژێم���هوه تێوهنهگلێت .لهم چوارچێوهیهشدا PYDو YPGپێداگری لهس���هر ئهوه دهكهن كه ئ���هوان مۆڵهت بههی���چ هێزێكی دهرهوه ن���ادهن بكهونه ناو رۆژئاوای كوردس���تانهوهو تا كۆتایی بهرگری لهدهستكهوتهكانی كورد دهكهن لهرۆژئاوای كوردس���تان ،بهپێی لێدوانی بهرپرس���انی ئهوان لهمانگی حوزهیرانی رابردودا نوس���راوێك لهالی���هن وهزارهتی دهرهوهی توركیاوه بۆ كونس���ڵی توركیا لهههولێر رهوان���ه كراوه كه تیایدا ئاماژه بهپێویستی چونی سوپای سوریای ئازاد كراوه بۆ رۆژئاوای كوردستان بهمهبهستی دژایهت���یو ئیحتیواكردنی ،PYDههروهها
ئاماژه بهوه كراوه كه پێویسته گهنجانی كورد هانبدرێن بهشداری لهچاالكییهكان ی ئهو سوپایهدا بكهن. ش���هالل گهدۆ لهمبارهوه جهخت لهوه دهكاتهوه كه جێ پهنج���هی توركیا بهم هێرشهی سوپای سوریای ئازادهوه دیاره بۆ س���هر س���هری كانێی ،وت���ی "توركیا رۆڵێكی گهوره دهبینێ���ت لهروداوهكانی ئێس���تای س���وریاداو دهیهوێ���ت ب���هو ئاراستهیهشدا بڕوات كه بهرژهوهندییهكانی لهس���وریادا زیاتر مسۆگهر بكات ،یهكێك لهئامرازهكانیشی سوپای سوریای ئازاده كه ئهمجارهیان لهتوركیاوه ئاودیوی سنور بونو هاتونهته سهری كانێی". وتیش���ی "لهم قۆناغهدا ئهوهی گرنگه ئهوهیه كه دهبێت كورد لهههر شوێنێكی دونیا بن داكۆكی لهرۆژئاوای كوردس���تان بكهنو گهلی كورد لهرۆژئاوای كوردستان بهتهنها جێنههێڵن".
پ���ار س���اڵ خوێنەرێک ل���ە رێگای دۆس���تێکی نزیک���ەوە نامەیەک���ی بۆ ناردم ،نامەیەک���ی بچوک و کورت کە بە دەستخەتێکی تا ئەندازەیەک خراپ نوس���را بوو ،دەپرس���ێت «دەمەوێت وەاڵممبدەیت���ەوە ،وەاڵمێ���ک گومان هەڵنەگرێ���ت ،تکای���ە ..مرۆڤی تەواو الی ت���ۆ چییە?» .لە ڕاس���تیدا هیچ هۆیەک���م نەدەبینی بۆ ئەو نامەیە ،بۆ دەبێت من بزان���م مرۆڤی تەواو چییە یان کێی���ە? .پرس���یارەکە تا ئەمڕۆ وەاڵمی نییە ،وە خۆش���بەختانەش کە وەاڵمی نییە ...چونکە وەاڵمێکی ڕەها لێرەدا تەنیا تەس���کبیر و فانەتیک و فەندەمنتالیستەکان دەتوانن بیدەنەوە. ش���تێک کە بۆ ئەو خوێنەرەم نوسی، ئ���ەم نامە کورتەی خ���وارەوە بوو کە وەک خۆی کۆپیدەکەم و دایدەنێمەوە «ئازیزم ،من نازانم مرۆڤی تەواو کێیە، ڕاس���تە من لە غەزەلنوس و باغەکانی خەیاڵدا پرس���یارێکی وەها دەکەم و کەم و زۆر دوای وەاڵمەکەشی دەکەوم، بەاڵم دونی���ای ڕۆمان لەگ���ەڵ ژیاندا جووت نایەتەوە .مرۆڤی ڕاستەقینەی وەک ئێم���ە ناتوانی���ن وەک پاڵەوانی ڕۆمانێک بژین .بۆیە من نازانم مرۆڤی ت���ەواو کێی���ە و بەت���ەواوی دەبێ���ت چۆن بێت ،وەاڵمێک بش���ێت ئێوە لە ژیان���ی ڕۆژانەتاندا بیکەن���ە ڕێنماکار بۆ خۆت���ان ...هێند هەیە باش���ترین مرۆڤ الی من ئەو کەس���انەن کە ڕێز و خۆشەویس���تی ئینسانییەتی خۆیان دەخەن���ە پێش هەموو ش���تێک ،واتە خۆشەویس���تی ئینس���انییەتی خۆیان لە پێ���ش هەموو جۆرە عەش���قێک و خۆشەویس���تیییەکی ترەوە دادەنێن، لە پێش خۆشەویس���تی خ���وداوە ،لە پێش خۆشەویستی مەزهەب و دینەوە وە لە پێش خۆشەویس���تی نەتەوە و نیشتمانەوەیە .چونکە مرۆڤ تەنیا لە ڕێگای خۆشەویستی مرۆڤەکەی ناخی خۆیەوە دەتوانێت ڕووکاری مرۆڤانەی خواس���تەکانی ت���ر بپارێزێ���ت .گەر خۆشەویستی مرۆڤ پێش خۆشەویستی خودا یان مەزه���ەب نەکەوێت دەبینە فانەتیک و فەندەمەنتالیست و لەوانەیە تیرۆریس���تیش ،ئەو کەس���ەی خۆی دەتەقێنێت���ەوە خودای خۆش���دەوێت بەاڵم خاڵییە لە خۆشەویستی مرۆڤ. خۆشەویس���تی خودا لێ���رەدا لەوەی نەپاراستووە ببێتە دڕندە بەرامبەر بە مرۆڤ ،بۆیە خۆشەویستی خودا تەنیا لەگ���ەڵ خۆشەویس���تی مرۆڤدا مانای هەیە .لەوەش بترازێت خۆشەویس���تی نەتەوە گەر خاڵی بوو لەخۆشەویستی م���رۆڤ ،گەر پێش ئ���ەوەی نەتەوەت خۆش���دەوێت مرۆڤایەت���ی خ���ۆت و مرۆڤ���ت بە گش���تی خ���ۆش نەوێت، نەتەوەپەرس���تی و ناسیونالیزم بەرەو ڕەش���ەکوژی و کاول���کاری دەتبات. دەمێ���ک نازیی���ەکان جوولەکەکانیان س���ووتاند ،ئەڵمانی���ا و نەت���ەوەی ئەڵمانی���ان خۆشدەویس���ت بەاڵم بە مرۆڤەکەی ناخی خۆیان و بە گش���تی بە مرۆڤ نامۆب���وون .ئەنفالچییەکان عەرەبیان خۆشدەویست ،بەاڵم ئاشنای ش���تێک نەبوون کە ن���اوی مرۆڤە ،چ ل���ە ناو خۆیان و چ ل���ە دەرەوە .هەر مرۆڤێ���ک خودا ،نەت���ەوە ،ئایدۆلۆژیا یان هەرجۆرە ش���تێکی تری لە مرۆڤ بۆ گرنگت���ر بێت ،زەمینەیەکی لەباری تێدایە بۆئەوەی ببێتە دڕندە ». دەبێت بڵێم بەداخەوە ئەم کۆنسێپتە چەن���د بە وش���ە س���ادە و ئاس���ان دەردەکەوێ���ت لە واقعدا زۆر س���ەخت و قورس���ە و جێبەجێکردنی هەندێک جار دەچێتە پل���ەی مەحاڵ .هۆکەش ئەوەی���ە مرۆڤ بەتەنه���ا نییە ،مرۆڤ هەمیشە لە ناو خەڵکدایە ،بەشێکە لە یەکەیەکی گەورەت���ر و ئەو یەکانەش فش���اری بێس���نوور و گەورە دەخەنە سەر تاکەکان ،ئەوانیدی هەمیشە هاوار لەوە دەکەن خودامان لە مرۆڤ خۆشتر بوێت ،نەتەوەکەمان لە مرۆڤ خۆشتر بوێت ،حیزبەکەمان لە مرۆڤ خۆشتر بوێ���ت ،ئایدۆلۆژی���ا و مەزهەبەکەمان بخەینە س���ەروو هەموو ش���تێکەوە. مرۆڤی تاکی���ش زۆر زوو لە ژێر باری سیحری ئەو دروش���مانەدا دەڕوخێت. ئۆرتی���گا ی گاس���ت ل���ە جێگایەکدا ڕوون گوزارشت لەوە دەکات و دەڵێت «سەردەمی ئێمە لەوەدا نەخۆشە ،کە خەڵ���ک زۆرن و مرۆڤ کەم» .مرۆڤ
بۆئەوەی بتوانێت مرۆڤ بێت ،دەبێت بەرگەی ئەو فشارە گەورانە بگرێت کە لەالیەن جەماوەر ،گاڕانەکان ،هۆردووە ئادەمییە گەورەکانەوە دەخرێنە سەر تاک .جەماوەر لە هیچ کەسی قەبووڵ ناکات ،بە ناوی خۆشەویستی مرۆڤەوە بەرامبەر دوژمن���ەکان نەرم بێت .هەر ی گاس���تە لەس���ەرەتاکانی کتێب���ی «یاخیبوون���ی جەم���اوەردا» دەڵێت «هەر کەس ش���تێکی دی بێت جیاواز لە جەم���اوەر ،کارێکی بەد و ناجۆرە. ه���ۆردووە گەورەکانی خەڵک هەموو ش���تێک تێکدەش���کێنن ،هەر شتێک جیاواز بێت ،دەرکەوتووبێت ،تایبەت بێت ،بەهرەدار و دانسقە بێت .ئەوەی وەک ئەوان���ی تر نیی���ە ،ئەوەی وەک ئەوانی تر بیرناکاتەوە ،خۆی دەخاتە بەر مەترس���ی ئەوەی بس���ڕرێتەوە و بکرێتە دەرەوە». ب���ەاڵم چەن���د ک���ەس دەتوانێ���ت مەودایەک���ی وا لە جەماوەر وەربگرێت فش���ارەکان تێکی نەش���کێنن? چەند دیندار دەتوانێ���ت کاتێک فانەتێکێک فوو ب���ە الی تون���دڕەوی مەزهەبیدا دەکات و دەڵێت «ئاین لە مەترسیدایە ...خ���ودا ل���ە مەترس���یدایە» دوای نەک���ەون و بەناوی دینێکەوە ش���ەڕ لەگەڵ دینێکی دیدا نەکەن ،بەڵکو بە ناوی خۆشەویس���تی مرۆڤەوە ڕوو بە ڕووی ببنەوە .چەند کەس���ن ئەوانەی کاتێ���ک ناسیونالیس���تێک دەکەوێتە خوێندن دەربارەی مەترسییەکانی سەر نەتەوە ،وەک ئەو دەنگ بەرزناکەنەوە و نایکەن���ە ه���ەرا و دەهۆڵی جەنگ نەکووت���ن ،چەندن ئەوان���ەی کە بە ن���اوی نەتەوەیەک���ەوە ڕوو بە ڕووی تەس���کبیرەکانی ناسیونالیس���تە نەتەوەیەک���ی تر نابن���ەوە ،بەڵکو بە ناوی بەرگریک���ردن لە مرۆڤەوە ،دێنە مەی���دان؟ ..دەکرێ���ت بڵێی���ن ئەوانە زۆر کەم���ن ،هەندێک ج���ار دەگمەنن، هەندێکج���ار ه���ەر نین .لە ڕاس���تیدا فش���اری جەم���اوەر بەجۆرێکە ،دونیا بەجۆرێک لە نێ���وان خۆی و ئەویدیدا دابەشدەکات ،هەموو قسەکردنێک لە گیان���ی مرۆڤایەت���ی وەک جۆرێک لە خیانەتی لێدێ���ت ...وەختێک عەقڵی گاڕان و هۆردوو لەسەرەوەیە ،مرۆڤبوون وەک خیانەت سەیردەکرێت. شتێڤان تزڤایگ کە هەڵهاتن لەو ڕۆحە شەڕانگێزەی جەماوەرەکان ئەوروپای لێکردە دۆزەخ و وایکرد بەجێیبهێڵێت. لە کتێبەکەیدا دەربارەی ئاراسمۆسی ڕۆتەردام���ی گەل���ەک ڕۆش���ن ب���اس لەزاڵبوونی کوشندەی ڕۆحی جەماوەر بەس���ەر تاک���دا دەکات .دیاردەیەک تزڤایگی مرۆڤدۆست خۆی گەلەک بە دەستییەوە نااڵندوێتی .تزڤایگ دەڵێت « هەندێک جار لە سەردەمێکدا ،گەر دەگمەنیش بێ���ت ڕیدەکەوێت کە بای ناکۆکییەکی گەورە هەڵدەکات ،دونیا وەک پارچ���ە قوماش���ێک دەکاتە دوو کەرتەوە ،ئ���ەو کەرتبوونە بە هەموو شتێکدا ڕۆدەچێت ،بە هەموو واڵتێکدا دەڕوات و کەرتیدەکات ،هەموو شارێک دەکاتە دووب���ەش ،هەم���وو ماڵێک، هەموو خێزانێک ،هەموو دڵێک .لێرەدا فشاری زەبەالحی جەماوەر لە هەموو الیەک���ەوە دێت و تاک گەمارۆ دەدات. چیتر ئەو ناتوانێ���ت خۆی بپارێزێت، ناتوانێت خۆی لەو شێتبوونە دەستە جەمعیییە بەدووربگرێت». ب���ەاڵم مرۆڤب���وون لەوەدای���ە کە نەهێلیت ئەو فش���ارە ل���ە ناوەوە دوو کەرتت ب���کات .چونکە تاکە هیوایەک بمێنێتەوە بۆ ڕزگارکردنی مرۆڤەکەی ناخمان ئەوەیە کە نەهێڵین فشارەکان بمانبەن .لەو سەردەمانەدا کە دەنگی هۆردوو زۆر ب���ەرزە ،مرۆڤ بۆئەوەی خۆی نەدۆڕێنێت جگە لەوەی دەس���ت بە تەنهایی خۆیەوە بگرێت چاری تری نیی���ە ،چونکە تەنهای���ی دەبێتە تاکە سەنگەر دژ بە تواندنەوە و ونبوون لە لێشاوی ملیۆنی جەماوەردا. دواجار م���رۆڤ هەرگی���ز ناتوانێت بزانێ���ت مرۆڤی تەواو کێیە? بەاڵم بە دڵنیاییەوە گەر رۆژێک کەسێک هەبێت پێی بگووترێت مرۆڤی تەواو ،ئەوا بە دڵنیاییەوە کەسێک دەبێت خۆی لە ژێر فش���اری مۆراڵ و دروشم و خولیاکانی زۆرین���ە دەرهێن���اوە و بەرگریکردنی لە مرۆڤبوونی خۆی خس���تۆتە پێش هەموو بەرگرییەکی دییەوە.
6
تایبهت
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
چهندین کۆاڵن لهسلێمانی دادهخرێن...
بریكار ی وهزارهت ی ناوخۆ :سلێمان ی پێویستی بهبهربهست نهماوهو ههموی زیادهیه
بهربهستهکانی بهردهم لقی چواری پارتی فۆتۆکان :پشتیوان جهمال
بهشی پشتهوهی ماڵی بهرههم ساڵح
ئا :پشتیوان جهمال
ی شارهوه، ی ئهندازیاریو هونهری لهڕو ی شار ناشرین دهكات. دیمهن ی لهو بارهی���هوه ئهندازیارێك ك ه پێ ی بهێنرێت لهلێدوانێكدا باش نهبوو ناو ب���ۆ ئاوێن ه رایگهیاند ك ه لهس���هرهتادا ی ی ئهو بهربهس���تان ه بۆ پاراستن دانان ی شار بووه ،بۆی ه ئهگهر لهو ی ئهمن بار ی روهوه پێویست بوبێت ،بهاڵم لهالیهك ی ی دیزای���نو هونهری دیكهش���هوه لهڕو ی ئهو شوێنان ه شارهوه ،بێگومان دیمهن ی دانراون جا ناش���رین دهكات ك ه لێ��� كۆاڵن یان سهر شهقامهكان بێت ،بۆی ه ی ئ���هوه هاتووه بیرێك لهالبردنیان كات بكرێتهوه ،بهاڵم لهههمانكاتیشدا ئهگهر ی حكومهت تائێستاش ههست بهمهترس ی البردنی ئهو ی دهكات ،لهكات��� ئهمن��� بهربهستانهدا بهدیلێكی دیكه دابنێت. ی ئهو بهربهستانهش سهبارهت بهدانان ی پارت���ی، ی چ���وار لهب���هردهم لق��� ی لق ،ههڵ���ۆ ئهحمهد كورده بهرپرس��� ی رونكردهوه ك��� ه لهپێش بۆ ئاوێن��� ه دهس���تبهكاربونیدا ئ���هو بهربهس���تان ه دانراونو جهختیش���یكردهوه ك ه ئهگهر ی ئ���هو ،بێت ح���هز دهكات بهویس���ت ن���هك ه���هر الببرێ���ن ،بهڵك���و هیچ بازگهیهكیش لهكوردس���تاندا نهمێنێ. ی لهراگهیاندن��� س���هرچاوهیهكیش ی ی بهئاوێن ه ی یهكێت ی سیاس��� مهكتهب ی بهردهم راگهیان���د ك ه بهربهس���تهكان ی دهمێكهی ه دانراوهو ی سیاس��� مهكتهب ی لهئێس���تادا بوهت ه بهش���ێك لهشێوه ی بیناكهو گوڵو سهوزایشیان ئهندازیار ی "تیرۆر بهشێك ه تێدا رواندووهو وتیش لهژیانمانو خۆپاراس���تنیش بهش���ێك ه لهژیانمان". ی ی وهزارهت ی دیكهوه بریكار لهالیهك ناوخۆ ،جهالل شێخ كهریم لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێن ه رایگهیاند ك��� ه ئهگهر بێتوو ی وا بخوازێت پێویست ی ئهمن بارودۆخ بهبهربهس���ت ب���كات ئهوا ئاس���ایش ی بهپۆلیسهوه نییهو دایناوهو پهیوهند ی ی كۆاڵنهكان پهیوهند ی "بهربهست وت بهپۆلیسهوهو نییهو تهنانهت لهئێستادا
ی ی شار بهوت هی بهشێك لههاواڵتیان ی سلێمانی ،ئهو بهربهسته ئهمنییان ه ی ك ه بۆ پاراستنی ئهمنیهت ماڵی بهرپرسو شوێن ه حیزبیو حكومییهكان دانراون ،تاڕادهیهك دیمهنی ئهو شوێنان هی ناشرین كردوهو رێگ هی هاتوچۆشی گرتوه، ئهندازیارێكیش جهخت لهو بۆچون ه دهكاتهوه. ی ی "خراپ ی چهند ساڵێكهو بههۆ ماوه ی ی ئهمنییهوه" ژمارهیهك بهربهست بار ی ژمارهیهك گ���هوره لهب���هردهم ماڵ��� ی حیزبیو حكوم���یو بارهگا بهرپرس��� ی حیزبییهكان���دا دان���راونو تاڕادهیهك ی ئ���هو ی ئ���هو ش���وێنان ه زۆر دیمهن��� ی لێی ه ناشرین كردووهو بارهگاو مااڵن ه ی هاواڵتیانیش ی ب���ۆ هاتوچ���ۆ گرفت��� ی سلێمانیش دروس���تكردووه ،هاتوچۆ ی رایدهگهیهنن ك ه ههر كهس���ێك سكااڵ ی گرفت ی دروس���تبون ههی��� ه لهب���اره لهسهر ئهو بهربهس���تان ه پهیوهندییان پێوه بكات. ی ئهو ك���ردهوه توندوتیژییانهو بههۆ ی بهتایبهتی���ش ئ���هو تهقینهوان��� ه ی ی سلێمان ی رابردودا لهش���ار لهسااڵن ی بهرپرس���انو ئهنجام���دهدران ك ه ماڵ بارهگا حیزبییهكانیان دهكرده ئامانج، ی گهوره لهبهردهم ژمارهیهك بهربهست ئهو م���اڵو بارهگایانهدا دانران ئهوهش ی ئهو شوێنانه، ی پاراس���تن بهمهبهست ی هاواڵتیان لهئێس���تادا بهاڵم بهوت��� ه ی ی ئهمن ههس���ت بههیچ مهترس���ییهك ی ئهو ناكرێ���تو پێویس���ت بهالبردن��� بهردانه دهكرێت. ی ك ه بهربهست ه ئهو ماڵو بارهگایان ه گهورهكانی���ان لهبهردهم���دا دان���راون ی ی دوهم ی جێگ���ر ئهمان���هن (ماڵ��� ی یهكێتی ،بهرههم ی گش���ت س���كرتێر ی ئاشتی) ك ه بهربهست ساڵح لهگهڕهك ی ی ئهمدویو ئهودیو لهبهردهم دوو كۆاڵن
بهردهم مهکتهبی سیاسی یهکێتی
ی ی چوار :ئهگهر بهویست بهرپرسی لق من بێت حهز دهكهم نهك بهربهستهكان الببرێن ،بهڵكو هیچ بازگهیهكیش لهكوردستاندا نهمێنێ ی ماڵهكهیدا دان���راوه ،ئهم ه جگ ه لهوه ی ی چهند بهربهستێك ی پشتهوهش لهبهش ی ی س���هرهك دیك ه دانراون( ،ئۆفیس��� ی ی لهشهقام ی یهكێت ی سیاس��� مهكتهب ی س���لێمانی) ك��� ه لهچهندی���ن س���الم ی ی ب���ۆ دان���راوه( ،لق الوه بهربهس���ت ی گش���تی) ی لهنزیك باخ ی پارت چوار ی پش���تهوهیدا ك��� ه لهب���هردهمو كۆاڵن ی ئهمنییان داناوه( ،دهزگای بهربهست ی كاوه) ی لهنزیك فولك ه ی گشت ئاسایش ی ی یهكتربڕ ك ه لهبهردهمو ناوهڕاس���ت ی ی ئهمن دوو شهقامهكهش���دا بهربهست ی ی یهكێت ی راگهیاندن دانراوه( ،مهكتهب ی ی رزگاری) ك ه پێشتر زانكۆ لهگهڕهك ی بوو ئهوێش لهبهردهمهكهیدا ئهمهریك ی ی دان���راوه ،ماڵ ی ئهمن��� بهربهرس���ت ی ی مهكتهب ی ئهندام (مهحمود سهنگاو ی یهكێت���ی) ك��� ه لهب���هردهم سیاس��� ی دانراوه، ی ئهمن كۆاڵنهكهیدا بهربهست ئهم ه جگه لهچهندین شوێنی دیكه. ی گهڕهك��� ه بهش���ێك لههاواڵتییان��� ی سلێمانیش ،بهتایبهتی ئهو جیاوازهكان ی ی ك��� ه ئهو ماڵو بارهگایان ه گهڕهكان ه لێی ه بهئاوێنهیان راگهیاند ك ه ههندێجار ی بۆ ی هاتوچۆ ئهو بهربهس���تان ه كێش ه ی دروستكردوونو زۆرجاریش بوهت ه هۆ ی گهڕهكهكانیان، ی دیمهن ناش���رینكردن
بۆی��� ه پێی���ان باش���بوو ك��� ه الیهن��� ه پهیوهندی���دارهكان ئ���هو بهربهس���تان ه الببهن. ی هاتوچۆش رایدهگهیهنن بهرپرس���ان ی ههبێت ك��� ه ههر هاواڵتییهك س���كااڵ ی بۆ لهس���هر ئ���هو بهردان ه ك��� ه گرفت دروستكردبن ،پهیوهندییان پێوه بكات ئهوان ئهو بهردانه الدهبهن. ی ی گش���ت ل���هو بارهیهوه بهڕێوهبهر ی س���لێمانی ،عهمید ی هاتوچۆ پۆلیس محهمهد تاهی���ر لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێن ه ی رایگهیاند ك ه ههر هاواڵتییهك سكااڵ ی ئهو بهربهستان ه ههبێت لهس���هر دانان ی بۆ دروستكردون، ی هاتوچۆ ك ه گرفت ئ���هوان ش���ۆف ڵ دهب���هنو ب���هردهكان ی الدهبهن ،بۆ ئهو مهبهستهش بهربهست چهند شوێنێكیان البردووه. ی ی راگهیاندن ههر لهو بارهیهوه بهرپرس ی سلێمانی ،سهردهشت رهفیق شارهوان ی رونكردهوه ك ه ههتا ئێستا بۆ ئاوێن ه ی تۆمارنهكردووه هیچ كهسێك س���كااڵ ی بۆ ك��� ه ئ���هو بهربهس���تان ه كێش��� ه دروستكردبن. ی ئهندازیاری���ش ی ب���وار ش���ارهزایان جهخ���ت ل���هوه دهكهنهوه ك��� ه ئهگهر ی ی ئ���هو بهربهس���تان ه ل���هڕو دانان��� ی ب���اش بێت ،بهاڵم ئهمنییهوه كارێك
ب هربهستهکانی بهردهم ئاسیشی سلێمانی
ئهندازیارێك :ئهو ی بهربهستانه دیمهن شار ناشرین دهكهنو پێویست ه ی حكومهت بهدیل تر بدۆزێتهوه ی ی س���لێمانیش پێویس���ت ئهمنیهت��� ی زیادهیهو بهبهربهس���ت نییهو ههم���و پێویسته الببرێن". ی ههندێ���ك س���هبارهت بهگلهی��� ی ك ه ی ئ���هو گهڕهكان��� ه لهدانیش���توان ی لێیهو ی حیزب���یو حكوم��� بهرپرس��� ی دهوترێ���ت ههندێجار "ههڵس���وكهوت ی پاس���هوانهكانیان" بونهت��� ه ه���ۆ ی ناوخۆ ی وهزیر بێزاركردنیان ،بریكار ی ی "ئهو پۆلیس���ان ه لهالیهن وهزارهت وت ناوخۆوه دانراوهو بهرپرسهكان بهرپرسن ی پاس���هوانهكان ،ئهگهر لهههڵسوكهوت ی ههبێت لهسهر كهس���ێكیش س���كااڵ ههڵس���وكهوتیان ،ئهوا ئێم ه دهتوانین لیژنهی���ان لهس���هر دروس���ت بكهینو سزایان بدهین". ئاوێن��� ه چهن���د جارێ���ك ههوڵی���دا ی ی سلێمان ی ئاسایش ی راگهیاندن بهرپرس ی وهربگ���رێ ،ب���هاڵم پهیوهندییهك��� ه دهستنهكهوت.
36
سهرۆكی بێ نیشتیمان "ه���هر كهس���ێك ههش���ت س���اڵ لهشوێنێك بمێنێتهوه ،دهبێ پێشبینی بێزاری���ی بكات؛ بێزاربون���ی خۆی یان هی خهڵك لێی ..؟" ..ریچارد سمیس ـ ی پس���پۆر لهمێژوی س���هرۆكهكانی ئهمری���كا وایوت���وه ،ئ���هو مێ���ژوهی دینگهیهك���ی بههێ���زی دیموكراس���یی ئهمری���كاو دهس���تورهكهی پێكدێنێ. لهرێگ���هی ئ���هم وتهیهوه مهبهس���تم ه بڵێم؛ ئێمهی خۆرههاڵتیی ،پێویستمان بهوه نیی��� ه ههمو چوارس���اڵ جارێك بهفهزا ئاههنگس���ازو پڕلهفهنتازیاكهی ههڵبژاردنهكانی ئهمریكا شاگهشكهبین، ی���ان ئهنجامگیرییهك���هی لهبردنهوهی كاندیدێك���و دۆڕان���ی ركابهرهك���هی ـ دا كورتبكهین���هوه ،بهڵكو پێویس���ت ه ههڵكۆڵی���ن ل���هو كلتورو سیس���تمهدا بكهین ك��� ه ئهو فهزا دیموكراس���ییهی بهرههمهێن���اوه .ب���هاڵم ههڵكۆڵینێكی ئینتیقائی بۆ وهدهستخس���تنی ئهوهی نیمان���هو ههندێكم���ان ش���هرمهزارو ههندێكیشمان نیگهرانو توڕه دهكات. وا ئهمجارهش باراك ئۆباما وهك سهرۆك ههڵبژێررای���هوه ،سهركهوتنهكهش���ی زیات���ر بۆ ئ���هوه دهگهڕێنرێت���هوه ك ه كهسایهتییهكی سادهی ههیهو ههروهها سهركردایهتیكردنهكهی بۆ ههڵمهتی دژ بهزریانی (س���اندی) لهخهڵكی نزیكتر كردهوه .لهه���هردو جارهكهدا؛ دهنگدرا بهئۆبامای م���رۆڤ؛ جاری یهكهم وهك رهشپێس���تێك ،ج���اری دوهمیش وهك سهرۆكێكی سادهو خهمخۆری خهڵك. فرمێسكهكانی بۆ قوربانییانی (ساندی) و دواتری���ش لهكاتی سوپاس���گوزاریی تیمی ههڵمهتی ههڵبژارنهكهی ،دور بو لهههمو نمایشو نواندنێكی سیاسییانه، س���هلماندنهوهی راس���تگۆیی ئ���هو بو لهگهڵ دهنگدهران���ی ،دواتریش لهگهڵ ههمو ئهمریكیی���هكان .بهاڵم ئهم چوار س���اڵ ه تهواوبكات ،ئیتر ههرچی بكاتو بكۆشێ ،دهبێ كۆشكی سپی جێبهێڵێ، چونك��� ه ل���هوێ دهبێ تهنی���ا ئهمریكا مهزنو زاڵو خۆشهویستیی ههمیشهیی بێت ،نهك س���هرۆكو بهرپرس���هكان. دهبێ ئهمریكییهكان ملكهچی سیستمو یاساكان بن ،نهك ملكهچی بهرپرسان. كاندیدێك ك��� ه لهههڵبژاردنێكدا دۆڕا، بۆئهوهی ئهمری���كاو حیزبهكهی براوه بێت ،دهڕواو جارێك���ی دیك ه نایهتهوه س���هر س���هحنهی پڕوپاگهن���دهی ههڵبژاردن .حزبێك ك ه شكس���تیهێنا، دهچێ لهكهموكوڕیی بهرنامهو كاندیدو ههڵمهتهك���هی دهكۆڵێتهوه و س���واڵی رهخن ه دهكات ،نهك بهرگی دژه رهخن ه بكاتهب���هرو بهرهن���گاری رهخنهگرانی ببێت���هوهو بهموئامهرهچیو دهس���تی دهرهكی لهقهڵهمیان بدات. یهكێكی دیك ه لهپس���پۆڕانی مێژوی س���هرۆكهكانی ئهمریكا ك��� ه (رۆبهرت دالیك)ه ،دهڵێ ":بردنهوهی سهرۆك بۆ ویالیهتی دوهم زۆر زهحمهته ،هۆكاری س���هرهكیش بۆ ئ���هوه دهگهڕێتهوه ك ه ئێمهی ئهمریكی نامانهوێ الیهنگیریمان بۆ كهس���ێك زۆر درێژه بكێشێ..بهڵێ كهس���انی پاڵهوانمان دهوێ���ت ،بهاڵم پاڵهوانانێك نا ك ه زاڵبن بهسهرماندا".. ئهم��� ه ئ���هو كلتورهی��� ه ك��� ه رێگریی لهدروس���تبونی س���تهمكاردا دهكات، بهپێچهوانهی ئهوهی لهخۆرههاڵتی ئێمهدا ههیه؛ س���هركردهكان گهوره دهكرێنو نیش���تیمانیش بچ���وك ،س���هرۆكهكان پیرۆزو تهعزیم دهكرێن ،نیش���تیمانیش س���وكو بێبایهخ ،تا س���هرهنجام وهك سهرۆكی بێنیشتیمان دهمێننهوه ..بۆی ه لهئهمریكاو هاوشێوهكانی ،سهرۆكهكان لهدهسهاڵتدا زۆر نامێننهوهو ناژین ،بۆ ئهوهی سیس���تمو نیش���تمان تا ئهبهد سهروهربن. ئهمان���هن ئ���هو دهرسو پهندانهی، ههق ه تهواوی مهنزومهی بیركردنهوهمان بههژێن���ێو ب���هدوای ئ���هو جیاوازیی ه كلتوریی ه ق���ووهدا بگهڕێین ك ه ئهو دو دنیای���هی بهرههمهێناوه ،ن���هك تهنیا روكهش���ی روداوهكان س���هرقاڵمان بكاتو خهم���ی ئهوهمان بێ���ت؛ ئاخۆ لهمهودوا ئۆبام���ا چ مامهڵهیهك لهگهڵ ناوچهكهماندا دهكات ..لهكاتێكدا دهبێ بزانین ك ه لهوێ س���هرۆك سیاس���هت دروس���ت ن���اكات ،بهڵكو سیاس���هت سهرۆك دروست دهكات. kawamuhamad@yahoo.com
عێراق
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
"مالیكی بۆ ساختهكردنی ههڵبژاردنهكان، فۆڕمی خۆراك ناهێڵێت" كاردانهوهكانی بڕیاری نههێشتنی كۆبونی خۆراك
پانزه ههزار دینار لهبری خۆراک زیان بههاواڵتییان دهگهیهنێت فۆتۆ: ئا :بارام سوبحی رۆژنامهیهكی ئهمهریكی ئاشكرای دهكات بڕیاری ههڵوهشانهوهی فۆڕمی خۆراك لهالیهن مالیكییهوه بۆ ساختهكردنی ههڵبژاردنهكانی داهاتوه ،زۆرینهی كوتلهكانی پارلهمانی عێراقیش دژی ئهو بڕیاره دهوهستنهوه. پارلهمانتارێكی كورد دهڵێت "ئهو بڕیارهی حكومهتی عێراق پێشێلكردنی بنهماكانی مافی مرۆڤه" .راوێژكارێكی سهرۆكی حكومهتیش رایدهگهیهنێت ئهو بڕیاره دوای لێكۆڵینهوهیهكی دو ساڵه هاتوه. سێش���هممهی رابردو حكومهتی عێراق بڕیاری���دا لهس���هرهتای مانگ���ی ئازاری داهاتوهوه ،سیس���تهمی كۆبونی خۆراك ههڵبوهشێنێتهوهو لهبریدا مانگانه پانزه ههزار دینار بداته ههر هاواڵتییهك ،دوای زیادبونی ناڕهزایی الیهنه سیاسییهكانو جهماوهر ،مالیكی بڕیاریدا پارهكه بكاته ( )25ه���هزار دینار .ئهگ���هر بێتو بڕی ( )15ههزارهك���ه داب���هش بكرێت ،ئهوا س���ااڵنه حكومهت بڕی ش���هش ترلیۆن دیناری پێویسته. بهوت���هی راوێ���ژكاری یاس���ایی س���هرۆكوهزیران فازیڵ محهمهد جهواد، دوای ئ���هوهی وهزارهت���ی بازرگان���ی
سهرۆكایهتی حكومهتی ئاگاداركردۆتهوه كه ناتوانێت مادده خۆراكییهكان بهپێ ی مواسهفاتی داواكراو بهێنێت ،بهبێ ئهوهی گومانی گهندهڵی لێبكرێت ،بڕیاریانداوه كۆبونی خۆراك ههڵبوهشێننهوه. لهراپۆرتێك���دا رۆژنام���هی نیوی���ۆرك تایمزی ئهمهریكی ئام���اژه بهوهدهكات دوای ئهوهی پارلهمان ماوهی ههر س���ێ س���هرۆكایهتییهكهی عێراقی بۆ دو خول دیاریكرد ،دهسبهجێ كابینهكهی مالیكی بڕیاری ههڵوهشانهوهی كۆبونی خۆراكی دهركردوه .رۆژنامهكه ههڵوهش���انهوهی كۆبونهك���ه بهههوڵێكی مالیكی دهزانێت ب���ۆ "س���اختهكردنی ههڵبژاردنهكان���ی داهات���وی عێ���راق" ،چونكه "تائێس���تا داتاكان���ی وهزارهت���ی بازرگان���ی تهنها س���هرچاوه بوه بۆ دیاریكردنی ژمارهی دهنگدهرانی واڵت". رۆژنام���ه ئهمهریكییهكه دهپرس���ێت "ئهگ���هر كۆبونهك���ه نهم���ا ،چ الیهنێك ژم���ارهی ئ���هو دهنگدهران���ه دی���اری دهكات ك���ه تهمهنیان دهگات���ه ههژده س���اڵ ،لهواڵتێكدا كه تائێس���تا ئاماری دانیش���توانی تێدا نهكراوه" .لهبهشێكی دیك���هی راپۆرتهكهدا هات���وه "مالیكی گهم���ه لهگهڵ ههم���و گرفتێكدا دهكات، واته بهرهنگاری نابێتهوهو بۆ كاتێكی تر كه ههرگیز نایهت دوایدهخات ،دهخوازێت ركابهرهكانیو گهلی عێراق ماندو بكات،
AFP
ئهمهش ئهو سیاسهتهیه كه له ()2006 بهدواوه پهیڕهوی دهكات". سیس���تهمی دابهش���كردنی بهش���ه خۆراك���ی مانگانه بهس���هر هاواڵتیاندا لهڕێگهی كۆبونهوه لهس���هرهتای ساڵی ()1991و دوای س���هپاندنی ئابڵوق���هی ئابوری بهس���هر عێراقدا پهیڕهو دهكرێ. ماوهی چهند ساڵێكه بۆ بهشه خۆراكی ههر هاواڵتییهك بڕی ( )12ههزار دینار دیاریكراوه ،بهاڵم ئهو ماددانهی لهئێستادا دابهشدهكرێن بایی شهش ههزار دینارن. راوێ���ژكاری راگهیاندن���ی مالیكی ،عهلی موس���هوی وتی "بڕیاری ههڵوهشانهوهی كۆبونی خ���ۆراك دوای لێكۆڵینهوهیهكی دو ساڵه هاتووه ،ئامانج لێی نههێشتنی گهندهڵییه". لهالیهن خۆیهوه ئهندامی ئهنجومهنی نوێنهران���ی عێ���راق لهس���هر لیس���تی هاوپهیمان���ی كوردس���تانی ،ئهش���واق ج���اف ،بهئاوێن���هی راگهیان���د بڕیاری ههڵوهشاندنهی فۆرمی خۆراك "زیانێكی گهوره بهههژارانی عێ���راق دهگهیهنێتو دهبێته هۆی گرانی لهبازاڕهكاندا" .ئهو، كه ئهندام���ی لیژنهی مافی مرۆڤیش���ه رونیدهكاتهوه بهپێیدهس���توری عێراق حكوم���هت دهبێ���ت ژیانێكی شایس���ته بۆ خهڵك���ی عێراق دابین ب���كات ،بۆیه بڕیارهكهی حكومهت به"پێش���ێلكردنی بنهماكانی مافی مرۆڤ" ناودهبات.
ی كوردستان: ی هاوپهیمان * لیس���ت ی داهات ی هاواڵتیان بڕیارهك��� ه خزمهت س���نوردارو ههژاران ن���اكاتو دهبێت ه ی ن���رخ ،چونك��� ه ی ههاڵوس���ان ه���ۆ ی پێشوهخت ی كردار تائێستا پالنێك ی ی خۆراك ی كهلوپهل ب���ۆ هاوردهكردن ی لهدابهشكردنو نییه ..ئهگهر گهندهڵ ی خۆراك ههبێت ،دهبێت لهگهڵ هێنان دابهشكردنی ئهو پارهی ه چۆن بێت؟. ی ی س���هر بهرهوت ی ئهحرار * كوتل ه ی ژماره (ك/ح/ س���هدر بهنوس���راو ی ( )2012/11/10ك ه )416لهرێكهوت ی پارلهمانیان ی س���هرۆكایهت ئاراست ه ك���ردوه داوا دهك���هن پارلهمان ئهو ی ی ساڵ بڕیاره رهتبكاتهوه ،لهبودج ه ی تهرخانكراو داهاتوشدا بهش ه بودج ه ی بمێنێتهوهو ی وهكو خ���ۆ بۆ بایهع ی باش بكات. حكومهت جۆرو بڕهكان ی عێ���راق ی پارلهمان��� * س���هرۆك ی ئوس���ام ه نوجێفی :چارهسهركردن ی ی بهش���هخۆراك كهموكورتییهكان��� ی ك��� ه هاواڵتی���ان ،باش���تره ل���هوه ههڵبوهشێنرێتهوه. ی ی ب���ااڵ ی ئهنجومهن��� * س���هرۆك ی عهممار حهكیم :ئایا ههژارێك ئیسالم دهتوانێت پێویستییه خۆراكییهكانی
ب ه پانزه ه���هزار دینار بكڕێت؟ ئایا ی ئهوتۆ ی ئابوریو بازرگان سیستهمێك ی ههی ه بتوانێت ئهو كهلوپهالن ه بهبڕ گهوره بكڕێتو بیخات ه بازاڕهوه؟ چۆن دهتوانرێ���ت ئهو پارهی��� ه بگهیهنرێت ه گوندو ناوچه دوره دهستهكان". ی ئهیاد ی ویفاق بهسهرۆكایهت * پارت ی دروست نییهو گڕ عهالوی :بڕیارێك ی بازرگانهكان لهنرخ بهردهداتو گیرفان ی پڕت���ر دهكات ،زی���ان بهبهرژهوهند ی ی دهگهیهنێ���ت .قهیرانێك��� خهڵك��� ی ت���ره ب���ۆ دزیو نوێی���هو ههلێك��� ی گهندهڵی .یاریكردن ه بهچارهنوس��� ی گهندهڵیو ملیۆنان عێراقیو هاندهر گهندهڵكارانه. ی عێراق :ئهو بڕیاره ی شیوع * حیزب ی گوزراش���ت ه لهشكس���تو بێتوانای��� ی پێداویستیی ه حكومهت ،لهدابینكردن بنهڕهتییهكانی هاواڵتیان. ی ی عێ���راق نور * س���هرۆك وهزیران ی ب���ازاڕ دهكهینو مالیك���ی :چاودێر رێگ ه بهیاریكردن بهنرخو زیانگهیاندن بههاواڵتیی���ان نادهی���ن .پارهك���هش ی خۆراك یان بانك ی بری���كار لهڕێگ ه ی فهرمانبهرانهوه ی مانگان ه یان موچ ه دابهش دهكرێت.
پاس���اوی حكومهت���ی عێراق���ی ب���ۆ نههێش���تنی بهش���ه خۆراكی هاواڵتییان دهگهڕێتهوه بۆ ئهو فشارانهی كه لهالیهن س���ندوقی دراوی جیهانییهوه لهس���هری دروستبوه ،بهمهبهستی راستكردنهوهی ب���اری داڕوخاوی ئاب���وری واڵت .كهچی س���هرۆكی لیژنهی نهزاهه لهپهرلهمانی عێراق ،رایدهگهیهنێت سیستهمی كۆبونی خ���ۆراك میكانیزمێك���ه ب���ۆ "دزیكردن لهبودجهی گشتی واڵت" .بۆ راستاندنی قسهكانیش���ی دهڵێت "لهساڵی ()2012 دا رێ���ژهی گهندهڵی لهبهش���ه خۆراكی هاواڵتیاندا ،گهیش���تۆته نزیكهی دوانزه ملیارو سێ سهد ملیۆن دینار". بڕیاری ههڵوهشانهوهی كۆبونی خۆراك لهكاتێكدایه ،بهپێی ئامارهكانی س���اڵی راب���ردوی وهزارهتی پالندان���ان حهوت ملیۆن عێراق���ی لهژێر هێڵی ههژاریدانو پارێزگای موس���هنناو بابلو سهاڵحهدین س���ێ ههژارترین پارێ���زگای عێراقن .بۆ
كهمكردنهوهی ئهو رێژهیهش ئهمس���اڵ وهزارهتی پالندانان تهنها ( )476ملیار دیناری تهرخانكردوه. ئابوریناسو سیاسهتمهداری ناسراوی عێراق ع���ادل عهبدولمههدی ،لهوتارێكدا باس لهوه دهكات ئهگهر بهگریمانه داهاتی س���اڵی داهاتوی عێ���راق ( )150ترلیۆن دینار بێتو دانیش���توانی عێراق ()33 ملیۆن كهس ب���ن ،ئهوا ههر هاواڵتییهك س���ااڵنه وهكو داهاتی بنهڕهتی ()4.5 ملیۆن دین���اری بهردهكهوێ���ت ،ئهگهر بهناوی باجی نهوتیشهوه ( )%80بڕوات، ئ���هوا دهوڵهت ( )120ترلی���ۆن دیناری بۆ بودجهكهی دهس���تدهكهوێتو پشكی ه���هر هاواڵتییهكیش ( )900ههزار دینار دهبێت ،واته مانگانه ( )75ههزار دینارو ئ���هوهش "لههێڵی ه���هژاری بهرزرتره. بهاڵم پانزه ه���هزار دینار لهگهڵ یهكهم زیادبونی نرخ ،زیانی گهوره بههاواڵتییان دهگهیهنێت".
س ێ ترلیۆن دینار گهندهڵی لهپڕۆژهكانی ئهمساڵدا كراوه ئا :ئاوێنه راپۆرتێكی نوسینگهی پشكنهرانی گشتی ئاشكرای دهكات تهنها لهماوهی نۆ مانگی ئهمساڵدا، توانیویانه بڕی سێ ترلیۆن دینار گهندهڵی لهپڕۆژهكاندا ئاشكرا بكهنو بۆ حكومهتی بگێڕنهوه .ئهمه لهكاتێكدایه سهرهتای ئهمساڵ مالیكی ههشت پشكنهری لهپۆستهكانیان دورخستهوهو ئهو دهزگایهی خسته ژێر ركێفی خۆیهوه. نوسینگهی پشكنهرانی گشتی بهپێی فهرمانی ژماره ()57ی دهسهاڵتی كات ی هاوپهیمانان كه ئهمریكا س���هروكاری دهكرد ،لهشوباتی ( )2004دامهزرێنرا، لهیهكهم وهجبهش���دا ( )29كهس بۆ ئهو پۆس���ته دامهزرێن���ران .ئامانجی ئ���هم دهزگای���هش بهرهنگاربونهوهی گهندهڵ���ی ب���و لهههم���و وهزارهتو دهس���ته حكومییهكاندا ،ئهوهش دوای ئهنجامدان���ی وردبین���یو لێكۆڵینهوهو بهرزكردنهوهی راس���پارده بۆ دهستهی نهزاههو دادگای تاوانكاری ناوهندی ،تا سهرپێچیكاران دادگایی بكرێن. بهوت���هی س���هرچاوهیهكی نزی���ك لهنوسینگهی سهرۆك وهزیران مالیكی، نوسینگهكانی پش���كنهره گشتییهكان لهماوهی نۆ مانگی رابردوی ئهمساڵدا، توانیویانه نزیكهی س���ێ ترلیۆن دینار ب���ۆ حكومهت بگێڕنهوه ،لهو پڕۆژانهی گومان���ی گهندهڵ���ی تیادهكرێ���تو سهرپێچی یاس���اییو ئیداری ئاشكرای
تێدایه. دوای تهواوبون���ی دهس���هاڵتی كات ی هاوپهیمان���ان ،تهنها بڕی یانزه ملیۆن دۆالر بۆ راهێنانی پشكنهرو ئهندامانی دهس���تهی نهزاه���ه تهرخانكرا ،لهگهڵ ئهوهش���دا ههندێ���ك وهزارهت بهنمونه وهزارهتی دهرهوه تا س���اڵی ()2007 پشكنهری نهبو ،ههروهها بودجهش بۆ پشكنهره گشتییهكان تهرخان نهكرا. بهپێی راپۆرت���ی ژمارهیهك میدیای عێراق���ی كه بهدواداچونی���ان بۆ كاری پشكنهرانی گشتی كردوه ،دهركهوتوه كێش���هی پش���كنهران ئهوهیه بونهته بهش���ێك لهوهزارهتهكانو دهس���هاڵتی زۆری���ان پێن���هدراوهو ههماههنگ���ی لهنێ���وان پش���كنهرانی وهزارهتهكاندا نییه .كاتێكیش مالیكی بهشێوهیهكی بهرنامهڕێ���ژ ههوڵ���ی بچوككردنهوهی ههمو دهستهكانی بهرهنگاری گهندهڵی دا ،لهوانه پشكهرانی گشتی ،ئهمریكا هیچ ههڵوێس���تێكی نهبو .ئهمه جگه لهوهی بههۆی دانانو البردنی ههندێك پش���كنهرهوه ،ژمارهیهك لهبهرپرسانی عێراق بڕوایان وایه پشكنهران بونهته بهكرێگی���راوی مالیكیو راپۆرتهكانیان وهكو چهكێكی سیاسی لهملمالنێكاندا لهدژیان بهكاردێت. لهئێس���تادا دژایهتییهك���ی زۆری س���هربهخۆیی پش���كنهران دهكرێت، بهرپرس���انیش ئهو دۆس���ێیانه دیاری دهكهن كه پشكنهرهكان لێكۆڵینهوهی تێ���دا دهك���هن .لهس���اڵی ()2007دا مالیك���ی بهئهمریكییهكان���ی راگهیاند دژی بونی دهس���تهی سهربهخۆییه كه
لهگهندهڵی بپێچێتهوه .لهههمان ساڵدا راوێژكاری مالیكی بۆ بهرهنگاربونهوه ی گهندهڵ���ی ،بهباڵێوزخانهی ئهمریكای راگهیاند لێكۆڵینهوهی پش���كنهرهكان پێویس���ته بهچاودێ���ری نوس���ینگهی سهرۆك وهزیران بێت. لهكۆ تا ییهكا ن���ی( )2 0 0 8د ا مالیك���ی ئهنجومهنی نیش���تیمانی بۆ بهرهنگاربونهوهی گهندهڵی بهئامانجی چاودێ���ری پش���كنهرهكان دامهزراند. لهس���اڵی ()2009دا مالیكی پشكنهری ئ���هم وهزارهتانهی لهس���هر كار البرد: س���هرچاوه ئاوییهكان ،رۆش���نبیری، بازرگان���ی ،وهرزشو الوانو بانك���ی مهركهزیو وهقفی سوننیو مهسیحی. لهس���هرهتای ئهمساڵیش���دا مالیك���ی ههشت پشكنهری دیكهی البرد. بهوتهی ئهندامێك���ی لیژنهی قانونی پارلهمانی عێراق لهئێس���تادا زۆرینهی پش���نكهرهكان لهژێ���ر دهس���هاڵتی مالیكی���دان ،وهزیرهكانیش بهئارهزوی خۆیان پش���كنهر دادهنێنو الیدهبهن. لهساڵی ()2011دا مالیكی لیژنهیهكی حكوم���ی ب���ۆ پێداچون���هوهی كاری پشكنهران پێكهێناو لهراپۆرتهكهیاندا رایانگهیاند "پش���كنهرهكان س���ودیان نییه"و پێش���نیاریانكرد ئهو پۆس���ته ههڵبوهشێنرێتهوه. سهرباری ههمو گرفتو ئاستهنگهكان پشكنهرانی گشتی توانیویانه چهندین گهندهڵی گهوره ئاش���كرا بكهن ،بهاڵم دهس���توهردانی دهرهكیو پش���تیوانی حكومیو ملمالنێی سیاس���ی رێگر بوه لهسزادانی گهندهڵكارو سهرپێچیكاران.
تهنان���هت كاتێ���ك لهس���اڵی ()2007 پشكنهری گش���تی وهزارهتی بهرگر ی عێ���راق بهدۆس���ێكانی وهزارهتهكهیدا دهچ���وهوه ،لهالیهن وهزارهتی بهرگری ئهمری���كاوه داوای لێكرا لهپش���كنین بوهستێت. ههر لهس���اڵی ()2007دا پشكنهری گش���تی وهزارهت���ی ناوخۆ ئاش���كرای كرد ،ئ���هو ( )1500ئامێ���رهی كه بۆ ئاشكراكردنی تهقینهوه لهكۆمپانیایهكی ئینگلی���زی بهبهه���ای ( )122ملیۆن دۆالر كڕیویانه ،بێ كهڵكهو پارهیهكی خهیاڵی پێ���دراوه ،چونكه دهتوانرێت ه���هر ئامێرێك ب���ه ( )18.500دۆالر بكڕرێت ،كهچی وهزارهت ههر ئامێرێكی بهنزیكهی شهست ههزار دۆالر كڕیوه. لهس���اڵی ()2011دا پشكنهری گشتی وهزارهت ئاشكرای كرد ( )%75پارهی خهرجك���راو بۆ ئ���هو ئامێرانه چوهته گیرفانی ههندێك بهرپرسی عێراقییهوه، كهچ���ی وهزیری ناوخ���ۆ رێگهی نهدا بهڕێوهبهری گشتی تهقهمهنی دادگایی بكرێتو تائێس���تاش ئ���هو ئامێره بێ كهڵكانه ههر بهكاردێن. نمونهیهكی تری كاری پشكنهرهكان ئهوهبو لهس���اڵی ( ،)2006پشكنهری گش���تی وهزارهت���ی ناوخۆ ئاش���كرای كرد چهند ئهفس���هرێك ئ���هو چهكو ئۆتۆمبێالنهی���ان لهب���ازاڕی رهش���دا فرۆش���تۆتهوه ك���ه ئهمریكیی���هكان پێیان���داون .لهبهرانب���هردا س���هرۆكی یهك���هی ههواڵگری ل���هوهزارهت چوه نوس���ینگهی پشكنهرو ترس���اندی تا دهستبهرداری ئهو دۆسێیه ببێت.
ی ئهو گهندهڵییان ه لێپرسینهوهی تێدا نهكراوه ی ی گشت ی ( )2009پشكنهر * لهساڵ ی ب���ااڵ دوههزار ی خوێندن��� وهزارهت��� ی ئاشكراكرد ،ك ه ی س���اخت ه بڕونام ه خاوهنهكانیان لهفهرمانگهو زانكۆكان دهوام دهكهن. ی ی گشت * ههمان س���اڵ پش���كنهر ی ئاشكرایكرد ی تهندروس���ت وهزارهت چهن���د كارمهندێك دهرم���ان دهدزنو ی رهش دهیفرۆش���نهوه ،ئهم ه لهبازاڕ ی جگ ه لهبهرتی���ل وهرگرت���نو كڕین ی ماوه بهسهرچو. دهرمان ی ی ( )2009پش���كنهر * لهحوزهیران ی ی ئاش���كرایكرد براو برازایهك گش���ت ی ی بازرگان ی وهزی���ر فهالح س���ودان ی بهرتیلیان وهرگرتوه بۆ هاوردهكردن ی كهوت ه بهر ی خراپ ،كهچ��� ش���هكر ی ههڕهشه .سودانیو كهس ه نزیكهكان ی ( )8 - 4ملیار تۆمهتباربون بهدزین دۆالر. ی ی گشت ی ( )2011پشكنهر * لهساڵ ی كار ئاش���كرایكرد ()190 وهزارهت��� ی فهرمانبهر ك��� ه چواریان بهڕێوهبهر ی پاره شتنهوه گش���تین ،لهپڕۆس��� ه ی ( )246.5ملی���ۆن دۆالر بهبهه���ا تێوهگالون. ی ی وهزارهت ی پار پش���كنهر * س���اڵ ی ی سوتهمهن ی دزین كارهبا دۆس���ی ه ی ئاشكراكرد ،ك ه ی كارهبا وێستگهكان ی رهش دهفرۆشرایهوه. پاشتر لهبازاڕ
پرۆفایل
7
باوكی سیستهمی پهروهرده بهبهرچاوی بهریتانییهكانو بهپش���تیوانی مهلیك فهیسهڵ ،سیستهمێكی مهركهز ی تون���دی موتوربهك���راوی بهههس���تی ناسیۆنالیزمی عهرهبی داڕشت ،مهنههجی خوێندنی تژی كرد لهپیاههڵدانی عهرهب: ساتع ئهلحوسری. ساتیع محهمهد هیالل حوسهری لهسهنعای پایتهخت���ی یهم���هن ل��� ه ()1879/8/5 لهدایكبوه ،بۆ تۆخكردنهوهی عهرهبچێتی ن���اوی خۆی كرد ب���ه :ئهب���و خهلدون. لهتوركی���او فهرهنس���ا خوێندویهت���یو زمانهكانی عهرهبیو توركیو فهرهنس���ی دهزانێ ،خاوهنی بیست كتێبه لهبوارهكانی كۆمهڵناسیو مرۆڤناسیو ئهدهبو زانستی زم���انو مێ���ژوو بایۆل���ۆژیو ماتماتیك. لهسهرهتادا بهفیكری تۆرانچێتی كاریگهر بوهو بوهته ئهندام���ی كۆمهڵهی ئیتحادو تهرهق���ی ،پاش���ان بایدات���هوهو بوهت���ه ی عهرهب. ناسیۆنالیستێكی پهڕگیر لهس���اڵی ( )1908حوس���هری وهك بهرچاوتری���ن پی���اوی پ���هروهرده لهناو ئیمپراتۆرییهت���ی عوس���مانی ناس���رابو، چونكه ههشت ساڵ له واڵتهكانی بهڵكان بهڕێوهبهری���ی كردبو .لهس���اڵی ()1920 چوهته میسرو لهسهر كاری پهروهردهیی بهردهوام بوه ،تاوهكو فهیس���هڵی یهكهم پادش���ای عێ���راق هێنای���ه الی خ���ۆیو كردی بهیاریدهدهری وهزیری پهروهردهو بهڕێوهب���هری ش���وێنهوارو بهڕێوهب���هری خانهی بااڵی مامۆستایان ی بهغدا. لهس���ااڵنی ( )1927 - 1923ك���ه بهڕێوهب���هری گش���تی ب���و لهوهزارهتی پهروهرده بهش���ێوهیهكی بهردهوام كاری ب���ۆ عهرهباندن���ی دهزگاكان���ی ئیدارهو خوێندنگاكان دهكرد ،ك ه پێش���تر لهژێر كاریگ���هری ئی���دارهی توركی���دا ب���ون. لهس���اڵی ( )1923پڕۆگرامی خوێندنگه س���هرهتاییهكانی داڕش���تو جهختیكرده س���هر فێركردنی زمانی عهرهبیو مێژوی پێش ئیس�ل�ام بهڕهنگێكی ناسیۆنالیزمی س���یكۆالرهوه ،مێژوی میللهت���ان لهبهر رۆشنایی شارستانیهتی عهرهب دهخوێنرا. مێ���ژوی یهكگرتنی ئهڵمانی���او ئیتالیای خس���ته ناو پڕۆگرامی پۆلی شهش���همی ی خۆش���كرد بۆ س���هرهتاییهوهو زهمینه گواستنهوهی پڕۆگرامێكی دژ به بێگانهو عهرهبپهرستی. وهك پس���پۆڕی پ���هروهردهو پیاوێك���ی ئایدۆلۆژیو نوسهرێكی بهپیتو مامۆستاو متمانهپێك���راوی فهیس���هڵ ،لهعێ���راق نهچوه ری���زی هیچ پارتێكی سیاس���یو كاری ب���ۆ گۆڕین���ی خوێندن���گاو دهزگا پهروهردهییهكان كرد تا بیكاته قهاڵیهكی ئایدۆلۆژی .لهمبارهیهوه دهڵێت "لهپێناوی بههێزكردنی ههس���تی نیشتیمانپهروهریو ناسیۆنالیزم لهناو ناخی رۆڵهكانی عێراق بۆ باڵوكردنهوهی باوهڕ بهیهكێتی میللهتی عهرهب ،ههمو ئامرازێك بهكاردههێنم". ههرچهن���ده لهو كات���هدا عێ���راق لهژێر ئینتدابی بهریتانیادا بو ،بهاڵم بۆ ئهوهی جهماوهر لهخۆیان نهوروژێنن ،بایهخێكی ئهوتۆی���ان به سیس���تهمی پ���هروهردهو كارهكانی حوسهری نهدا. ل���هو س���هردهمهدا ههیكهل���ی كارگێڕی پهروهرده پێكهاتبو له :وهزیر ،بهڕێوهبهری گشتی ،سهرپهرشتیاری گشتی شارهكان، سهرپهرشتیاری قوتابخانهكان .حوسهری دهس���هاڵتهكانی پهروهردهی خستبوه ژێر دهس���تی خۆیهوه .چهندین مامۆس���تای عێراقی لهس���نوری بهغ���داو دهوروبهری دهركردو مامۆس���تای س���وریو لوبنانیو میسری لهشوێنیان دانا. لهساڵی ( )1931لهس���هر داوای وهزیری ئهوكات���ی پ���هروهردهو ب���ۆ لێكۆڵینهوه لهسیس���تهمی پ���هروهرده ،لیژنهیهك���ی ئهمریكی بهسهرۆكایهتی پرۆفیسۆر مۆنرۆ دێنه عێ���راق ،دهگهنه ئ���هو ئهنجامهی: بایهخێك���ی زی���اد لهپێویس���ت بهمێژوی عێراقو خۆرههاڵتی پێش ئیس�ل�ام دراوه، خوێن���دنو پهروهرده بهسیاس���ی كراون، دهبێ رۆڵ���ی پ���هروهرده باڵوكردنهوهی زانی���نو زانی���اری تهندروس���ت بێ���ت تا عێراقییهكان لهنهخوێندهواریو ههژاریو نهخۆش���یو ژیانی خورافی رزگار بكاتو متمانهیان بهوزهو ئاین���دهی واڵتهكهیان بههێزبكات .كهچی لهوهاڵمدا حوس���هری پێیاندهڵێت "ئهم پێشنیارانهی ئێوه لهوه دهچێت دكتۆرێك بهنهخۆشێك كه توشی كهم خۆراكی بوه ،بڵێت :زۆر مهخۆ". ئینگلیزهكان لهساڵی ( )1941حوسهری بۆ حهڵهب دوردهخهنهوه ،پاشان لهوێوه ههاڵتو چوه بهیروتو دواتر گهڕایهوه بۆ دیمهشق .لهساڵی ( )1965گهڕایهوه بۆ عێراقو له ( )1968/12/23مردو لهبهغدا نێژرا.
8
ئابووری
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
"بهدروستكردنی پااڵوگهیهكی باش لەهەرێمدا
كێشهی گرانی گازو بهنزین چارهسهر دهبێت"
ی حكومهتی عێراقی یهك لیتر بهنزین 450دینارهو لهههرێم ب ه دوو ئهوهندهیه! لهال
►
ئا :ئاسۆ سهراوی
ی خاوهن���ی بهنزینخانهیهك، بهوت��� ه جگ��� ه ی عێراق��� ی حكومهت��� ی خۆی ،رۆژان ه 15 لهس���وتهمهنییهكه ی ملیۆن لیتر سوتهمهنی بۆ پڕكردنهوه ی دهكڕێت، پێداویس���تییهكانی ناوخۆ ه���اوكات رۆژان��� ه نزیك���هی 1ملیۆنو 300ههزار لیتر س���وتهمهنی بۆ ههرێم ی دهنێرێت ،لهكاتێكدا پێویستیی رۆژانه ی ههرێم دوو هێندی ئهو بڕهیه ،خاوهن بهنزینخانهی (ه���هوار) عهبدواڵ جهالل ی ههرێم ی رۆژان���ه دهڵێت "پێویس���تی ی 3ملیۆن لیتر س���وتهمهنییه، نزیك���ه فۆتۆ :ئاسۆ ی بەنزینخانەیەک لەشاری سلێمانی ی كهمتر لهنیوه بهاڵم حكومهتی عێراق ئهوه دهنێرێت ،ئ���هوهی تر بهنزینخان ه ی دۆالرو پاسپۆرت ساخته بكرێن ،بهاڵم ی بهرز بهكاریناهێنن ،بهاڵم بهشێوهیهك 10ئهو ب���ڕه زیادكرا ،ب���ۆ ئۆتۆمبێل بازرگانییهكان دابینی دهكهن". ی ئێم ه دروس���تمانكردوه ی ئهو دهفتهره ی ئێم ه لێیڕازین ،رۆژان ه پشكنین ی گشت ی تهكسی كرای ه 110لیتر ،بۆ ئۆتۆمبیل ی بهرههم��� ه نهوتییهكان بهڕێوهبهر س���لێمانی جهمال عهلی ،ئاماژه بهوه تایبهتیش كرای ه 90لیتر لهههفتهیهكدا بۆ دهكهین ،خۆش���بهختانه لهئێستادا ساخته ناكرێت". ی ی سلێمانیدا نزیك ه لهسنوری ئیداره ی ی بهنزینمان نییهو ئهوه ی كهم ی 500دینار بۆ ه���هر لیترێك .قهیران ی بهنرخ��� دهكات ك ه لهئێستادا لهالیهن حكومهت ی 90بهنزیخان���هی بازرگان���ی ههیه ،ك ه ی بۆمان دێت بهش���ی س���نوری سلێمان ی 1ملیۆنو 200زۆری���ك لهش���ۆفێران ئ���هو بهنزینه عێراقییهوه رۆژان ه نزیكه ی بازاڕ دهفرۆش���ن، ی گازو بهنزینیان لهالی���هن حكومهتهوه دابهش���دهكرێت دهكات" .بهڕێوهب���هری بهرههم��� ه گازو بهنزین بهنرخ ههزار لیتر س���وتهمهن ی ئهوهش رون لهئێستاش���دا جگ���ه لهبهنزینی بێجی، ی نهوتییهكان���ی س���لێمان ی بهكارناهێن���ن ،ئ���هوهش بهپاس���او بهدهس���ت دهگاتو ئهوانیش لهرێگا ی بهنزینی سوپ هرو نۆرماڵ ی ههردو جۆر ی دهكاتهوه ك ه لهئێس���تادا س���هرگهرم ی 80وێستگهوه ئهو سوتهمهنیی ه خراپیی جۆرهكهی ،بهاڵم جهمال عهل نزیكه ی ب ه 900 ی گازو بهنزینن دهفرۆشن ،س���وپهرهكه لیتر ی ئهو بهنزینه دهكاتهوه دابهش���كردنی دهفتهر ی 500دینار بۆ جهخت لهباش بهسهر شۆفێراندا بهنرخ ی ی دهكهن ،چونكه وهك ئهو بهس���هر ش���ۆفێرانداو ئهو دهڵێت "بۆ دینارو نۆرماڵهكهش 825دینارهو نرخ ك ه دابهش��� ههر لیترێك دابهش دهكهن. ی ی ه���هر دهفتهرێكی���ش 5ه���هزار دینار یهك لیتر گازیش 825دیناره .خاوهن ی دهڵێت رۆژان ه پێش وهرگرتن پشكنین ههرچهنده پێش���وتر ب���ۆ ئۆتۆمبیل ی بۆ دهك هنو گهر بزانن خراپ ه وهریناگرن ،لهشۆفێران وهردهگرین ،ئهو دهفتهرهش بهنزینخانهی ههوار لهسلێمانی ،عهبدواڵ تایب���هت 50لیت���رو ب���ۆ ئۆتۆمبیل��� ی بههیچ جۆرێك ساخت ه ناكرێت ،هێنده جهالل باس ل���هوه دهكات ئهو بهنزین ه تهكسیش 70لیتر بهنزین لهههفتهیهكدا "راس���ت ه ئهو بهنزینهی ئێمه دابهش��� ی ههی���ه دهڵێن رهنگ ه بازرگانیی هی لهب���ازاڕدا ههیه لهئێرانو ی مۆدیل متمانهم���ان پێ ێ ئۆتۆمبیل��� ی دهكهین ههن���د ی مانگ دابهش دهكرا ،بهاڵم لهناوهڕاست
►
"لهباشور لیتری ب ه 450دینارهو لێرهش به دوو ئهوهنده ،تێناگهم ی ئهم جیاوازییه بۆ؟" گهنجێك لهكات تێكردنی بهنزینی ئۆتۆمبیلهكهی ئهو پرسیارهی لهشاگردی بهنزینخانهك ه ی ی چاوهڕێ كرد ،بهاڵم بێ ئهوه وهاڵم بێت سوار ئۆتۆمبیلهكهی بوو ی رۆیشت .زۆرێك لهشۆفێرانی ههرێم كوردستان ،بهدوای وهاڵمی ئهو پرسیارهدا وێڵن.
پێویستیی رۆژانه ی ههرێم بۆ سوتهمهنی نزیكهی 3ملیۆن لیتره ،بهاڵم حكومهت عێراقی نیوهی ئهو بڕه دهنێرێت حكومهتی عێراقی رۆژانه 15ملیۆن لیتر سوتهمهنی، بۆ پڕكردنهوهی پێداویستیهكانی ناوخۆی ،دهكڕێت ی ئێران باش���وری عێراقهوه دێت ،ئهوه ی س���وپهرهو دۆرهو نۆرماڵیش بهنزین لهناوهڕاستو باش���وری عێراقهوه دێت ه ههرێم. ی نرخ���ی بهنزین لهب���ارهی ههرزانی لهناوهڕاس���تو باش���وری عێراق ئهوه ی ی عێراق رون دهكات���هوه ،ك ه حكومهت لهرێ���گای وهزارت���ی نهوت���هوه رۆژان ه ێ 15ملی���ۆن لیتر س���وتهمهنی لهههند ی ی دهكڕێت ،بۆ پڕكردنهوه واڵتی عهرهب پێداویس���تییهكانی ناوخ���ۆی ،ئهوهش ی ی سوتهمهن ی نرخ رێگره لهبهرزبونهوه ی ی خۆ ئهم��� ه جگ ه لهو س���وتهمهنیی ه بهرههم���ی دههێنێ" .ههر بۆی ه لیترێك
ێ 450دیناره" .بهاڵم وهك بهنزین لهو ی ی دهكات ئهو سوتهمهنییه ئهو باس��� ی عێراقی بۆ ههرێمی دهنرێت حكومهت كهمهو پێداویس���تی ناوخۆ پڕناكاتهوه، ی "بهنزینخان ه بازرگانییهكان وهك ئهو وت ئهو پێویس���تیی ه پڕ دهكهنهوه ،چونك ه ی ی ههرێ���م نزیك ه ی رۆژانه پێویس���تی 3ملیۆن لیتر سوتهمهنییه ،حكومهتیش رۆژانه1ملی���ۆنو 300ه���هزار لیت���ر ی بۆ ههرێم دهنێرێت ،دیاره س���وتهمهن ی ی س���وتهمهن ی كهمی ئهوهش كێش��� ه دروست دهكات". ی ههوار ،ئهوهش ی بهنزینخان ه خاوهن ی ههرێم دهخات���هرو ئهگهر حكومهت��� ی مۆدرێن دابنێ ،ئهوا پااڵوگهیهكی باش ی ی ناوخۆ بهباش��� دهتوانێ س���وتهمهن ی باش دابین بكات "ئهگهر پااڵوگهیهك دروس���ت بكهن ،ئهوا ئ���هو گرانییهش لهنرخی س���وتهمهنیدا دروست نابێت كه ئێستا ههیه". ی ی ئ���هو بهنزینخانهی��� ه دڵ خاوهن��� ی وهزی���ری س���امان ه ب��� ه وتهیهك��� ی ی ههورام ی ههرێم ئاشت سروشتییهكان خۆشه ،ك ه لهلێدوانێكدا چهند مانگێك ی ئایندهوه ی لهس���اڵ لهمهوبهر وتویهت ی عێراق نابێت پێویستمان ب ه سوتهمهن ی ناوخۆ دابین خۆمان بهشی پێداویست ی نهك دهكهی���ن "تهنانهت وهزی���ر وت بهشی پێداویس���تی خۆمان ،بهڵكو وا ی ی بنێرین ه دهرهوه دهكهین س���وتهمهن ی وهها بكرێت ههرێمیش ،ئهگهر شتێك بهدڵنیاییهوه نرخیش دادهبهزێ". ی بهوهشدا كه ههرچهنده ناوبراو هێما ئێس���تا لهههرێمدا چهن���د پااڵوگهیهك ههی���ه ،وهك بازیانو ههولێر ،بهاڵم ب ه وت��� هی ئهو ،ئ���هو پااڵوگان ه باش نینو ی پێویست ی دابینكردنی سوتهمهن توانا ی ی ههرێمی���ان نییه"پااڵوگه بۆ ناوخۆ باش 7ب���ۆ 8ملیار دۆالری تێدهچێت، ی وهه���ا دابنێن گهلێك ئهگهر ش���تێك لهگرفتهكان چارهسهر دهكرێن".
ئا :سارا قادر باڵوبونهوهی ههواڵی بڕینی بهشهخۆراكی مانگانه كه لهالیهن حكومهتی عێراقییهوه دابین دهكرێتو گۆڕینی بۆ بڕی پانزه ههزار دینار بۆ ههر هاواڵتییهك ،ناڕهزاییهكی زۆری هاواڵتیانی بهدوای خۆیدا هێنا ،تا دواجار ئهو گۆڕانكارییهی لێكهوتهوه، كه هاواڵتیان سهرپشك بكرێن لهوهی پارهیان دهوێت یان بهش ه خۆراكی مانگانه. یهكشهمهی رابردو لهكۆبونهوهیهكی نائاسایی ئهنجومهنی وهزیرانی عێراق حكومهتی عێراقی بڕیاریدا هاواڵتییان سهرپش���ك بكرێ���ن لهوهرگرتن���ی بهشهخۆراك ،یان پاره. دیاره ئ���هم گۆڕانكارییانهش دوای ناڕهزای���ی الیهنه سیاس���ییهكان هات ل���هو بڕی���ارهی پێش���تر .بهپێی ئهو گۆڕانكارییهی كراوه ،فۆڕمێك دهدرێته ه���هر خێزانێ���كو تیایدا سهرپش���ك دهكرێن لهوهی بهشهخۆراكی مانگانه وهردهگرن یان پاره. بهوت���هی وهزی���ری بازرگانی عێراق د .خهی���رواڵ حهس���هن ،لهرێگ���هی لیژنهیهكی پێكهێنراو ناوی هاواڵتیان جیادهكرێتهوه "ئهوكات ههر خێزانێك بهپێ���ی بڕیاری خۆی ،خ���ۆراك یان پارهكهی بۆ خهرج دهكرێت". ههر بهپێی وتهی وهزیری بازرگانی بهش���هخۆراكهكه ههروهك���و خ���ۆی دهمێنێت ،كه بریتیی���ه لهپێنج جۆر خۆراك (ئارد ،برنج ،ش���هكر ،زهیت، ش���یری منداڵ) ،ئهو هاواڵتیانهش كه دهیانهوێ پ���اره وهربگرن ههر ()15 ه���هزار دینارهو گۆڕانكاری بهس���هردا نههاتوه. بهپێچهوانهی مانگهكانی ڕابردوهوه
►
"ئهو پارهیهی دانراوه ،خهرجیی رۆژێكی هاواڵتییهكه نهك مانگێك" بهشێوهیهك ی گشتی جۆری مادهكان خراپنو بڕهكهشیان كهمه، بۆیه ئێمه لهگهڵ چاكردنی ئهم سیستمهداین نهك ههڵوهشاندنهوهی بریکارێکی خۆراک لەکاتی دابەشکردنی بەشەخۆراکی مانگانەی هاواڵتیان ك���ه زۆرب���هی هاواڵتی���ان ه���هر الی رازیدهبن بایهعییهكهشمان لێببڕن خۆ دابین بكات زۆر نیگهرانه لهو بڕیارهو وهكیلی ئاردهكهوه ئهو بهشه ئاردهی به ههمو تهمهن���ی منداڵهكانی ئهوان وتی"ئهمه كوش���تنی خهڵكی ههژاره، وهریاندهگ���رت دهیانفرۆش���تهوه ،ئهم بهقهد ش���هوێكی بێنانی منداڵهكانی بۆ ئهوهی هێندهی تر ژیانمان قورس مانگهو بهباڵوبونهوهی ئهو ههواڵهی كه ئێمهیان ئازار نهچهشتوهو بهبرسێتی بك���هن ،رهنگ���ه بایهعی ب���ۆ زۆرێك ئیدی بهش���ه خۆراكهكه دهبێته پاره ،س���هریان نهناوهتهوه ئیتر چ باكیانه لهوانهی لهروی مادییهوه كێش���هیان ههمو كهس ئاردهكهی دهخسته سهر بایهعی ههبێت یان نهبێت!" .ئهو زۆر نیی���هو دهوڵهمهندن گرف���ت نهبێت، عهرهبانهو لهترسی گرانی بهرهو ماڵهوه راشكاوانه ئامادهیی خۆی بۆ رێپێوان بهاڵم ب���ۆ منی ه���هژار زۆر یارمهتی دهیبردهوه .روقیه ئهحمهد له دهمهو نیش���انداو وتی"دهچمه سهر شهقامو دهرهو جگه له بهش���ه بایهعییهكهی ئێوارهیهك���ی درهنگدا دهس���تی كچه حكوم���هت بهردباران دهكهم ،تا كهی خۆمان هی تریش دهكڕمهوه ،راس���ته ههشت سااڵنهكهی گرتبوو چاوهروانی ئ���هم واڵته وێ���ران دهك���هن؟ بهاڵم زۆری خواردنهكهی زۆر باش نییهو به ئهوهبو پاس���هكه بێتو خێرا بگاتهوه بهداخهوه خهڵك هێنده ئازا نییه كه ههندێك كهس ه���هر ناخورێت ،بهاڵم الی ش���هش منداڵه بێباوكهكهیو ئهو ههموی بڕژێته سهر جادهو پێیانبڵێت گرنگ ئهوهیه كه یارمهتی بازاڕ دهدات چهند سهمونو تهماتهیهیان پێبگهیهنێ واڵتت���ان كاولكردین ب���ڕۆنو خۆمان تا نرخی خۆراك بهرزنهبێتهوهو ئهوهی كه دهیهوێت شتی باش بخوات پارهی كه لهرێگ���ه بۆی كڕیب���ون ،ئهو ژنه حوكمی خۆمان دهكهین". كاوه ق���ادر ك���ه لهدوكانێك���ی باش���ی پێدهدات ،بهاڵم بۆ ئێمه ئهمه ههژاره كه به ئیشی مااڵن منداڵهكانی دهژێنێ���تو نهیدهویس���ت دهموچاوی خواردهمهنی���دا كاردهكاتو رۆژان���ه بهس���ه ،هی���وادارم حكومهتی ههرێم ببینرێتو به قوڕگێك���ی پڕ گریانهوه تهنها ئهو كرێیهی دهستدهكهوێت كه رازی نهبێت ب���هو بڕیارهو گهر ههمو وتی"بهرپرسهكان ناههقیان نییه بهوه بژێ���وی خۆیو س���ێ منداڵهكهی پێ عێراقیش رازی بێت كوردس���تان ههر
فۆتۆ :ئاوێنە ،ئەرشیف
بهشه خۆراكهكهی بمێنێت". ههرچهن���ده لهماوهی چهند س���اڵی رابردودا زۆربهی ئهو بهش���هخۆراكهی كه پێویسته مانگانه دابهش نهكراوهو بگ���ره زۆربهی جار تهنها س���ێ جۆر خواردن هاتوه ،بهاڵم ههر خهڵك پێی باش���ه كه نهبڕرێت .روناك مهحمودی تهمهن پهنجاوچوار س���اڵ كه خاوهنی بیستویهك س���هر خێزانه وتی"یهكهم كهسم ئهگهر رێپێوان بكرێت بهشداری دهكهمو بهدهنگی بهرز هاوار دهكهم كه تاكهی میللهت دهچهوسێننهوهو رێی بهشه بایهعهكهش���ی لێدهگرن" .ئهو باسی ئهوهی كرد كه جگه لهو برنجهی لهبایهعی وهریدهگرنو دهیخۆن هیچی ت���ر ناكڕن تهنها ئهو كاتانه نهبێت كه میوان رویان تێدهكات ،بهپێچهوانهی قسهكانی روناك مهحمودهوه نهجیبه
محهمهد پێیوایه كه جگه له ش���هكرو زهیتهكهی ،هیچ���ی بایهعی بهكهڵك نای���هت ،ب���هاڵم ئهوی���ش بهههم���ان ش���ێوه پێی باش���ه بمێنێ���ت چونكه یارمهتیدهرێكه بۆههژارانو ههق نییه بكرێته پاره. وهه���اب مس���تهفاش ،ك���ه رۆژانه دوكانهك���هی جمهی دێ���تو زۆربهی خهڵكهكه برنجو رۆنو شهكرو زۆربهی خواردنهكانی���ان بهق���هرز الی دهبهن پێیباش���ه كه پارهك���ه بدرێت لهبری خ���واردن بهمهرج���ێ "ب���ڕی پارهكه بكرێته بیس���تو پێنج ههزار دینار بۆ هه كهسێكو ئاردهكهش ههر بدرێت، چونكه ئارد بااڵنسی بازاڕ رادهگرێتو بهگرانبونی ئارد ب���ازاڕ گران دهبێت، ئهگهر نا %٥هاواڵتیان ئهو خۆراكانه بهكارناهێنن كه لهبایهعی وهریدهگرن، لهالیهكی ترهوه ئهگ���هر پاره بدرێت رێگه ل���هو گهندهڵیی���ه دهگیرێت كه لهخۆراك���دا دهكرێ���ت بۆی���ه پارهكه باشتره". ه���هر دهرب���ارهی ئ���هم باس���ه، پهرلهمانتاری عێراق لهسهر فراكسیۆنی گۆڕان له لیژنهی دارایی شۆڕش حاجی بهپێویس���تی دهزانێ كه سیس���تهمی كۆبونی خۆراك گۆڕانكاری بهس���هردا بێت ،نهك ههڵبوهشێنرێتهوه ،چونكه وهك ئهو دهیخاتهرو بهو جۆرهی ئێستا ههیه زۆر خراپهو ئهمهش لهبهر ئهوهی وهك ئهو دهڵێت "بهشێوهیهكی گشتی جۆری مادهكان خراپنو بڕهكهش���یان كهمه ،بۆیه ئێمه لهگهڵ چاكردنی ئهم سیستمهداین نهك ههڵوهشاندنهوهی، بێ دانان���ی هیچ رێوش���وێنێك ،ئهو پارهیهش كه باس دهكرێت ،لهبهرامبهر بڕینهك���هدا دهدرێته ههر هاواڵتییهك، بهڕاس���تی زۆر كهم���ه ،رهنگ���ه ئهوه خهرجی���ی رۆژێك���ی هاواڵتییهك بێت نهك خهرجیی مانگێك".
تایبهت
ئۆباما ئا :بههمهن حهسهن بەدرێژای���ی هەڵمەت���ی هەڵبژاردن���ەکان، هەریەک���ە لەئۆبام���او رۆمنی س���ەرنجی دەنگ���دەرە ئەمریکییەکانی���ان ب���ۆ باری ناوخۆی ئەمری���کا رادەکێش���ا .هەربۆیە زۆرێک ،زو رایانگەیاند پرسە ناوخۆییەکان نەک کێش���ەکانی دەرەوە خاڵی بڕیاردانی ئەمریکایی���ەکان دەب���ن .ل���ەم روەوە، رۆمنی پێداگری لەس���ەر ،نایەکس���انی، بێ���کاریو ئەگەرەکان���ی کەوتنی ئابوری ئەمری���کا دەک���رد .هەروەه���ا ،رۆمن���ی رەخنەی توندی لە بەرنامەی چاکس���ازی سیستمی تەندروس���تی کە بە <ئۆباما - کەیر ناس���راوە> گرتو بە سەرنەکەوتن هەژماریک���رد .لەبەرامب���ەر ئەم���ەدا، ئۆباما بەرگ���ری لەچوار س���اڵی رابردوو دەس���تکەوتەکانی لەچاککردنی ئابوریو روبەڕوبون���ەوەی دوژمن���ە دەرەکییەکانی ئەمریکای کرد .زۆر ئاسایی بو کە هەموان ببین���ن رۆمنی لەدۆخی هێرش���كردندایەو ئۆباماش لەدۆخی بەرگریکردندا .لەبارەی سیاس���ەتی دەرەوەیان���دا ،تەنیا جارێك باس���کراو جیهان کەمێک لەچوار ئایندەی ئەمری���کا تێگەش���ت ،ئەویش ل���ە دوەم روبەڕوبون���ەوەی راس���تەوخۆی ئۆبام���او رۆمنی بو لەبارەی پالنیان بۆ سیاس���ەتی دەرەوە. بێگوم���ان ،ل���ەو روبەڕوبونەوەی���ەدا ه���ەردو کاندید پالنەکانیان بۆ ٤س���الی ئاین���دە خس���تەڕو لەگ���ەڵ دەوڵەتان���ی دەرەوەدا .ئ���ەوەی بووە جێی س���ەرنجی میدی���اکانو خوێندن���ەوەی زۆری بۆ کرا، خاڵە جیاوازەکانی سیاس���ەتی دەرەوەی ئۆباماو رۆمنی بو .زۆرێك لەواڵتان ،جگە لەئیس���ڕائیل ،هیواخوازبون دوبارە ئۆباما هەڵببژێررێت���ەوە ،چونکە لەسیاس���ەتی دەرەوەیدا نەرمڕەوترو واقیعیانەتر دەهاتە هەرچاو .هەربۆی���ە میدیاکاران لەناویاندا، تورکەکان وەک محم���ەد عەلی بیراند زو نوسییان :خوا لەرۆمنی الماندات .چونکە رۆمن���ی کاندی���دی کۆماریی���ەکان ،وەک توندڕەوییو خوازیار بۆ هەڵگیرس���اندنی جەنگێكی دیکە لەدەرەوەی س���نورەکانی ئەمریکا وێنا دەکرا. ئەگەر لەرس���تەیەکداو بەپێی خواستی ئەمریکاییەکان نەخشە رێگەی سیاسەتی دەرەوەی ئۆباماو رۆمن���ی لیکبدرێتەوە، ئەوەن���دە بەس���ە بوترێت ئۆبام���ا زیاتر لەهەوڵی خۆالدان لەش���ەڕو هێشتنەوەی ئارامی ناوچ���ە گەرمەکاندایە ،لەکاتێکدا رۆمنی خوازیاری روبەڕوبونەوەی سەربازیو دەرخستنی هێزی ئەمریکایە .ئەم دو رێگە جیاوازە بۆ کارکردن ،لە دو تێگەیش���تنی جیاوازەوە هاتون بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا .یەکێکیان کە رۆمنی رابەرایەتی دەکرد پێیوابو ،ئەمریکا زۆر گۆشەگیربوە بۆیە دەبێت دەستهەڵێنێتو لەرابەرایەتی جیهان بکات .تێگەیشتنی دووەم کە ئۆباما رابەرایەتی دەکات ،زیات���ر رو لەناوخۆی ئەمریکاو چارەسەری کێشەکانییەتی نەک خۆهەڵقورتاندن���ە کاروباری دەوڵەتان کە زۆرجار بە زیانی ئەمریکا تەواوبوە.
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
9
2016 - 2012
لەکاتێک���دا ئۆباما دوبارە بەس���ەرۆک هەڵبژێرراوەت���ەوە ،دەکرێ���ت بپرس���ین سیاس���ەتی ئاین���دەی ئەمری���کا چ���ی بەس���ەربێت .ئای���ا ئەمری���کا بێدەن���گ دەبێت لە بەدەس���تەاڵت گەشتنی گروپە ئیس�ل�امییەکان ،گەشەس���ەندنی توان���ا ئەتۆمییەکان���ی ئێران ،ب���ەردەوام بونی بەهاری عەرەبی ،کێش���ەی فەلەس���تینو توندوتیژییەکانی سوریا؟ هەمو ئەمانە لەئەجێندای چوارس���اڵی رابردوی ئۆبام���ادا هەبون ،بەاڵم ئیدارەی ئۆبام���ا وەک ئەکتەرێكی ش���ارەوە کاری کردوەو هەڵوێستی دیاری نەبوە. لەهەڵمەت���ی هەڵبژاردنەکانەوە دەکرێت ئ���ەو ئەنجامگیرییە بکرێ���ت ،کە رەنگەی ئۆبامای ٢٠١٦-٢٠١٢بەشێوەی چوارساڵی رابردو بمێنێت���ەوەو کەمترین گۆڕانکاری بکات لەسیاس���ەتی دەرەوەی���دا .چونکە بەرامبەر بەهەریەک لەپرس���ە گەرمەکانی ئەمڕۆی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ویس���تی ب���ۆ گۆڕان پیش���ان ن���ەداوە ،ئەگەر چی زۆرێ���ک پێیانوایە ئەمە تەنه���ا بۆ ئارام راگرتنی ئەمریکاییەکانو بەدەس���تهێنانی دەنگەکانیان���ە .ب���ەاڵم ئەمانە هێش���تا پێوەرنین .ئەگەر ئیستای ئۆباما بەراورد بکرێ���ت بەم���اوەی س���ەرۆکایەتی جۆرج دەبلیو بوش ،دەکرێت هەندێک ش���تمان بۆ رونببێتەوە .چوار ساڵی یەکەمی بوش نائارام بو باسی سەرەکی ئەمریکا گەشەدان بە ئابوریو ئاشەتەوایی بو لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا .ب���ەاڵم لەدوەم چوارس���اڵێدا، بوش جەنگەکانی عێراق ،ئەفغانس���تانو ش���ەڕەکانی دژی تی���رۆر دەس���تپێکرد. بەواتایەکی دیکە ،بەئەن���دازەی ئەگەری نەگۆڕانی سیاس���ەتی دەرەوەی ئەمریکا، ئەگەر هەیە بۆ ئەمریکایەکی تەواو جیاواز لەروی سیاسەتی دەرەوەدا.
ئۆباما زیاتر لەهەوڵی خۆالدان لەشەڕو هێشتنەوەی ئارامیی ناوچە گەرمەکاندایە لەدرێ���ژەدا ،ئەگەرچ���ی ئۆبام���ا ب���ەو هەڵوێس���تەی ئیس���ڕائیلی توڕەک���رد، سیاس���ەتی بەرامبەر بەئێران وەک خۆی دەبێتو ب���ەردەوام دەبێت لەس���ەپاندنی س���زای ئابوری زیاتر بەسەریدا .ئیدارەی ئۆباما پێیوایە ئەم سیاس���ەتە کاریگەرەو ئێران���ی ل���ە پێیخس���توەو ئێرانییەکان لەئایندەیەک���ی نزیک���دا ناتوان���ن چەکی ئەتۆمی بەدەس���تبهێن .لە دۆخێکیش���دا گەر بەدەستیبهێنن ،وەک ئۆباما ئاماژەی
بهدهسهاڵتترین پیاو ی دنیا گریا
رۆژێك پ���اش راگهیاندن���ی ئهنجامی ههڵبژاردن���ی س���هرۆكایهتی ئهمهریكا، لهرێورهسمێكدا كه بۆ رێزنان لهئهندامانی تیم���ی ههڵبژاردنی ئۆباما لهش���یكاغۆ س���از كرا ،ههرچهنده ئۆباما س���هرهتا بهوپهڕی ئاس���وودهییهوه چووه س���هر س���هكۆی وتار خوێندنهوهو لهبهرامبهر كامێراكاندا وهستا ،بهاڵم كاتێك ویستی دهست بهقس���هكانی بكاو رێز لهستافی ههڵمهت���ی ههڵبژاردنهك���هی بگرێت كه رۆڵێكی گرنگیان لهسهرخستنیدا بینی، لهناكاو كۆنتڕۆڵی ههستو نهستی خۆی لهدهس���ت داو فرمێسك لهچاوهكانیهوه
رژاو بهس���هر گۆنای���دا جۆگهلهی���ان بهس���ت .بهدهس���هاڵتدارترین پی���او ی جیه���ان لهب���هردهم 20ههزار كهس���دا بهچ���اوی پ���ڕ لهفرمێس���كو گریانهوه وتی "كۆمهكهكانی ئێوه ،س���هردهمی گهنجێتیان لهمندا ژیاندهوه". فرمێس���ك ههڵڕش���تنی ئ���هم پیاوه ههست ناس���كه كه چهندین جار ناچار بوو فرمێس���كی سهر گۆناكانی بسڕێت، بووه پر بینهرترین دیمهنی سهر تۆڕی كۆمهاڵیهتی فهیس���بوك كه بهملیۆنهها كهس لهسهرتاسهری جیهاندا تهماشایان كرد.
پێدا ،س���ەرجەم کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ب���ەڕوی تاراندا دەوەس���تێتەوە .هەربۆیە لەبەرامبەر ئێراندا سیاسەتی ئەمریکا وەک خۆی دەمێنێتەوە ،کە بریتیە لەزیادکردنی فش���ارە دارایی���ەکانو جواڵندنی ئەکتەرە بچوکە ناوخۆییەکان. لەبارەی بەهاری عەرەبیو بااڵدەستبونی گروپە چەکدارو ئیسالمییەکانەوە .ئۆباما کەمتر لەرۆمنی ترس���ی پیش���اننەداوە. هەردو کاندید ،لەوێنەی ناشیرینی ئەمریکا الی ئ���ەم گروپانە نیگەران بونو هەردوک پێیانواب���و بەرژەوەندییەکانیان لەهەندێک ناوچەدا دورنییە بکەوێتە بەرمەترسی .بۆ دەرخستنی سیاسەتی خۆی لەم بوارەدا، ئۆباما تەنها پێداگری لەوە دەکرد کە دەبێت رێگە لەگەش���تنی چەک بگرێت بەدەستی ئ���ەم گروپانە ،چونکە دورنییە وەک لیبیا دژ بەئەمریکا بەکاریبهێنن .بۆیە پرس���ی چەکدارکردن���ی هێ���زە ئۆپۆزس���یۆنەکان لەماوەی یەکەمی س���ەرۆکایەتی ئۆبامادا ئاس���ان نەبوەو لەچوار ساڵی ئایندەشیدا ئاس���ان نابێت ،چونکە لەباشترین دۆخدا دورنییە ئ���ەو چەکانە ل���ەدژی ئەمریکاو دۆس���تەکانی بەکاربهێنرێ���ت .هەربۆیە، ئەمریکا بێدەن���گ دەمێنێتەوەو چاوەڕیی کۆتا دەرفەتی گونجاو دەکات. لەبارەی سوریاشەوە -وەک بەرچاوترین نمونەی ئێستای بەهاری عەرەبی -ئۆباما جگە لەهاوسۆزی لەگەڵ کوژراوەکاندا هیچ پالنێکی ئەوتۆی نەخستەڕو .هەربۆیە بۆ س���وریاش هەمان وەاڵمی لییبیای هەبو، کاتێک رۆمنی بەالواز وەسفی کرد لەپرسی بێدەنگی ئەمریکا لەهەمبەر کوشتارەکانی سوپای ئەسەد. لەپرس���ی هێزێك���ی دیک���ەی جیهاندا- چی���ن -ئۆباما هی���چ پالنێكی بۆ گۆڕینی سیاسەتەکەی لەگەڵ پەکیندا نییە .دواین ژمارەکان ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن ،لەماوەی ١٠س���اڵی ئایندەدا ئابوری چین بەس���ەر
ئابوری ئەمریکادا زاڵدەبێت ،بۆیە ئەمریکا دەبێت رێ���ز لەژم���ارەکان بگرێتو لێیان تێبگات .ئەمە س���ەرباری ئەوەی ئەمریکا بڕێک پارەی زۆری چی���ن قەرزدارەو ئەم قەرزەش بەجۆرێ���ك لەزیادبوندایە کە وا لەکۆمیدیانێكی ئەمریکی دەکات کە بڵێت: ئەمریکا ڕەش پێس���تەکان دروستیانکردو ئیستاش بەپارەی چین ئەژی .وەک دەرکەت ئۆباما باش لەم یارییە تێگەشتبێت ،بۆیە لەبەرامبەر چیندا جگە لەکرانەوەی زیاتری ئابوریو بازرگانی هیچی دیکەی پێشکەش نەکرد ،پێچەوانەی رۆمنی کە داوای دەکرد دەبێ���ت ئابوری ئەمریکا ب���ەڕوی ئابوری چین���دا بوەس���تێتەوە ،هەرچەندە زۆرێک لەوەبەرهێنانەکان���ی خۆش���ی ل���ە چیندا ئەنجام دەدات. هەرچی عێراقو واڵتە ناو نەهێنراوەکانی رۆژهەاڵت���ی ناوەڕاس���تە کە لەئێس���تادا پەیوەندیی���ان لەگ���ەڵ ئەمری���کا هەیە ، لەبەرنام���ەی نوێی ئۆبامای ٢٠١٦-٢٠١٢دا بونی���ان نیی���ە .وات���ە رۆژهەاڵت���ی ئەو واڵتانه هێش���تا وەک خۆیاننو بەش���ێكن لەبەرنام���ە کۆنەکەی ئی���دارەی ئەمریکا. هەربۆیە بەش���ێوەیەکی سادە مامەڵەیان لەگەڵ���دا دەکرێتو چاودێ���ری دەکرێن. هەربۆیە ،عێراق تەنها وەک هاوپەیمانێکو گۆڕەپانێک بۆ یەکالیکردنەوەی ئەجێندای سیاس���ی ئەمریکاو هێ���زە هەرێمییەکان تەماش���ا دەکرێ���ت .لەگ���ەڵ بەهێزبونی زیات���ری عێراقیش���دا ،پەیوەندیی���ەکان لەگەڵ ئەمریکا الواز دەبن .یەکەم بەهۆی نزیکبون���ەوەی دەس���تەاڵتدارانی عێ���راق لەکۆمەڵێک هێزی هەرێـمی کە دەستێکی کارایان هەیە لەئاراس���تەکردنی سیاسەتی عێراقیدا .دوەم ،بەه���ۆی دورکەوتنەوەی ئەمریکاو داخرانی سیاس���ەتی دەرەوەی لێکدابڕان���ەکان لەگەڵ عێراقدا زیاد دەبن، ئەگەرچی ئەم���ە بەمانای پچڕانی تەواوی پەیوەندییەکانی ئەمریکا-عێراق نایەت.
ئۆباما ..بهخشینهوهی هیوایهک بهجیهان ئا :رێناس حەسەن بیرکردنهوهی ژنان���ی دهنگدهر .هەروەها، سروش حەمزە لەدرێ���ژەی هۆکارەکان���دا ،ب���اس ل���ەوە کراوەبهش���ێکی زۆری ژنان لهبهرهبهیانی رۆژنام���ه بهریتانیی���هکان وهک تهواوی کردنهوهی وێس���تگهکانی دهنگدان لهریزی رۆژنامهکانی ت���ری جیه���ان گرنگییهکی پێشەوەی دهنگدەراندا بون بۆ دهنگدان بۆ زۆریان بهههڵبژاردنهکانی ئەمەریکا داوە ،ئۆباما .ههروهها بهشێک لهفیمینستهکان بهتایبهت دوب���اره ههڵبژاردنهوهی باراک پێیانواب���وه کهدهنگدان بهئۆباما دهچێته ئۆبام���ا بۆ خولێکی نوێی س���هرۆکایهتی .خانه ی خزمهتی جواڵن���هوهی فیمینیزم گاردیانی بهریتانی لهم بارهیهوهههواڵێکی لهئەمەریکا . ب�ڵ�او کردۆت���هوه لهژێ���ر ناونیش���انی، لەدوای بی���ل کلینتۆنهوه جارێكی دیکە بۆچ���ی ئۆباما دهنگی ژنان���ی ئەمەریکای کاندیدێك���ی دیموکراتەکان بۆ دوەم خولی بهدهس���تهێنا .لە هەواڵەکەدا ،باس لهوه س���ەرۆکایەتی ئەمری���کا هەڵبژێررایەوە. دهکات زۆرینهی ژنانی ئەمەریکا دهنگیان س���ەرەڕای ئەم���ە یەکەمج���ارە هەم���ان بۆ ئۆبام���ا داوه .رۆژنامهک���ه باس لهوه رەشپێس���ت بەرزترین پۆس���تی واڵتەکە دهکات که رۆمنی زیاتر بهپاشخانێکی دینی وەردەگرێت���ەوە .هەروەه���ا ئۆبام���ا ب���و مۆرمۆنی مامهڵهی کردوهو گۆشەگیربوە .بەیەکێ���ک لەو ١٦س���ەرۆکەی بۆ جاری رۆمنی بهلێن���ی دژایەتیکردنی لهباربردنی دوەم پۆستی س���ەرۆکایەتییان وەرگرتوە منداڵی داوەو ئەمە بوەتە جێی نارهزایی لەمێژوی ئەمریکادا. توندی ژنانی ئەمەریکا. لەهەڵمەت���ی هەڵبژاردنەکان���دا ،ئۆباما دنیابین���ی رۆمنی بهرامب���هر بهژیانی هەوڵی نەدا سیاس���ەتێکی هێرش���بەرانە تایبهتیو خێزانییکاریگەری کردۆتە سەر پەی���ڕەو بکات ب���ۆ س���ەرکەوتن .ئۆباماو
خوێنهری بهڕێز ...ئاوێن ه ل���هدو مانگ���ی راب���ردوداو بهپێ���ی توان���ای خ���ۆی ههوڵیدا تیش���ك بخاته سهر
یهكێ���ك لهههڵبژاردنه ههره گرن���گو گهورهكان���ی دونیا، ئهمه ههوڵێكب���و بۆ ئهوهی دونی���ا بكهین به بهش���ێك
الیەنگرەکانی بەشێوەیەکی بەرچاو هەوڵی زیاتر دەڕۆن. الواز کردنی کۆمارییەکانیان داوە .لەالیەکی کێشەی سوریاو بەرنامە ئەتۆمییەکەی دیکەوە ،ئۆباما هەوڵیداوە کۆمارییەکانو ئێ���ران دو لەو كێش���انەن ک���ە ئەمریکا رۆمنی وەک هیرشبەرێکی بێسۆز بەرامبەر پێویستی زۆری بەهاوڕێیەکی وەکو تورکیا بەژیان���ی زۆرب���ەی ئەمریکیی���ەکان وێنا دەبێت .بەهاری عەرەبییش كێش���ەیەکی بکات. گەورەیە بۆ ئۆبامای دوبارە هەلبژێرراوە. س���ەرکەوتنی ئۆباما بەزۆرینەی دەنگ هەروەه���ا گومان دەکرێ���ت ،ئۆباما زیاتر ئ���ەوە ناگەیەن���ێ ئەمری���کا یەکگرتوە ،دەس���ت لەکاروب���اری دەرەوە وەرب���دات لەکاتێکدا چینی دەوڵەمەند دەنگیانداوە بە بەبەراورد لەگەڵ چواری ساڵی رابردویدا رۆمنیو چینی هەژارانیش دەنگیان بەئۆباما لە کۆشکی سپی. داوە .زۆرینەی ئەوانەی کە دەنگیان داوە لەهەم���ان کاتدا ئۆبام���ا پێش ئەوەی بەرۆمنی دژی هاوس���ەرگیری هاوڕەگەزو خ���ۆی لەسیاس���ەتی دەرەوە بگلێنێ���ت، هۆمۆسێکس���واڵو الیەنگری سیاس���ەتی پێویس���تی بەوەزی���ری دەرەوەیەک���ی تر بەزۆر ناردن���ەوەی ئ���ەو پەنابەرانەن کە دەبێت کە هەڵگری ح���ەزی کرانەوە بێت بە شێوەیەکی نایاسایی لەواڵتەکەیاندان .لەسیاسەتی دەرەوەدا .ئۆباما بەڵێنی داوە بەاڵم لەئێستادا ،ئەمانە ژمارەیەکی کەمی پەیوەندییەکانی گەڵ تورکیاو ئیس���ڕائیل کۆمەڵگای ئەمریکی پێکدێنن. پتەوتر بکات بۆ لەناوبردنی رژێمی بەشار چ���اوەڕوان دەکرێ���ت پەیوەندییەکانی ئەس���ەد لەس���وریاو فشارخس���تنە سەر نێ���وان ئەمری���کاو تورکی���ا پتەوەتربن ،کۆم���اری ئیس�ل�امی ئێران .ئ���ەم بەڵێنە چونکە کێشە هەرێمیو نێودەوڵەتییەکان لەکاتێكدا دێن ،ئیسڕائیلیەکان بە دوبارە لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاس���تدا بەرەو کرژبونی هەڵبژاردنەوەی ئۆباما دڵخۆش نەبون .
لهخۆمانو خۆش���مان ببین ه بهش���ێك لهدونی���ا .لهگهڵ كۆتایی هاتن���ی ههڵبژاردنی سهرۆكایهتی ئهمهریكادا ،ئهم
الپهڕه تایبهت���هی ئاوێنهش سهبارهت بهو روداوه كۆتایی پێدێت ،بهو هیوایهی سودتان لێبینیبێت.
10
رهنگاڵه
رهنگاڵه
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
ی (ئهڤین)دایه سلێمان ی تهمهن ی بووه 228ساڵ ی لهڕۆح سلێمان
ی بهناوبان���گو ئام���ادهو میدی���اكار ی (ئهڤین، ی بهنام��� ه پێشكهش���كار ژنو ژی���ان) ،ئهڤین ئاس���ۆ دوباره ی ی بۆ ش���ار ی خ���ۆ خۆشهویس���ت ی دهردهبڕێتهوهو دهڵێت س���لێمان ی لهڕۆحمدایه". "سلێمان ی لهیهكهمی���ن چاوپێكهوتن��� ی رۆژنامهوانیدا لهگ���هڵ گۆڤار ی دوا (ئاوێن���هكان)و ی ی لهبهرنامه دهركهوتن���هوه (ئهڤی���ن ،ژنو ژی���ان)، ی ئاس���مان ی لهكهناڵ��� (كوردماكس) ،ئهڤین ئاسۆ ی ی بۆ شار خۆشهویستی خۆ ی ی زێ���دی لهدایكبون س���لێمان ی ی "ش���ار دهربڕیوهتهوهو وتویهت سلێمانی لهڕۆحمدایه". ی پێش���تر ئهڤی���ن ب���هو پێی���ه ی (چوارو ی لهكهناڵهكان بهرنامهك��� ه كۆڕهك) پێشكهش دهكردو سهبارهت بهپهیوهندی ئێس���تای لهگه ڵ ئهو ی "برایم���ان براییو كهناڵ���هدا وت كیسهمان جیاییه". ی تهواوی ئ���هو چاوپێكهوتنه ی زیات���ر ئهڤی���نو زانی���ار ی لهنوێتری���ن ژم���ارهی گۆڤ���ار (ئاوێن���هكان)دا دهخوێنیت���هوه ی پێنحشهمم ه ()11\15 ك ه رۆژ لهبازاڕدایه. ی ههمهڕهنگهو ئاوێنهكان گۆڤارێك كۆمپانیای ئاوێن ه دهریدهكات.
شەقامی سالمی سلێمانی ئا :ئاوێنه ی ی (چوارشهممه) 14ی تشرین سبه دوهم )228( ،ساڵ تێپهڕ دهبێت ی سلێمانیو ی شار بهسهر دروستبون ی بۆ ی گهوره وابڕیاریش ه فیستیڤاڵێك سازبكرێتو ماوهی دورۆژ بخایهنێت. ی راب���ردودا ی دو س���اڵ لهم���اوه ی كهلهپ���وری ك���ورد بهڕێوهبهرایهت��� ی ی سلێمان ی دروستبونی شار فیستیڤاڵ س���ازدهكرد ،ئهمس���اڵیش ههرچهنده ی ی شێر ئهو بهڕێوهبهرایهتییه پش���ك ی لهئامادهكارییهكان��� بهركهوت���وه ئ���هو فیس���تیڤاڵه ،ب���هاڵم چهن���د
هونهرمهن���د عهدن���ان كهری���م پێیوای��� ه ك��� ه "غ���رور" هونهرمهند لهن���او دهبات، ئ���هو قس���هیه جگ��� ه لههونهرمهندن بۆ سیاسهتمهدارو رۆشنبیریش راسته. ی هونهریی تایبهتدا لهچاوپێكهوتنێك��� ك ه گۆڤ���اری ئاوێن���هكان وهك یهكهمین ی لهگ ه ڵ هونهرمهند عهدنان میدیای كورد كهریم سهبارهت بهباڵوكردنهوهی ئهلبوم ه ی نوێیهكهی (بادهی گوڵڕهنگ)و كارهكان ی لهگهڵیدا ی ئاینده رابردویو پرۆژهكان��� س���ازكردوه ،عهدنان كهری���م رایگهیاند "ههس���تدهكهم یهكێ���ك لهترس���ناكترین ئ���هو ش���تانهی هونهرمهن���دو تهنهنات سیاس���هتمهدارو نوس���هریش ب���هرهو كوژان���هوهو دواكهوتنو نهم���ان دهبات، غروره .غرور بهو مانهیهی ههست بكهیت ههمو ش���تێك دهزانیتو ش���تێك نهماوه فێری ببیت". ی ی گۆڤار ههر لهو چاوپێكهوتن ه تایبهت ه "ئاوێن���هكان"دا ك ه رۆژی پێنجش���همم ه ( )11\15دهكهوێت ه بازاڕهوه ،هونهرمهند ی قس���هی زیاتر عهدن���ان كهری���م بهورد ی دهكات، ی ئهلبومهك ه لهس���هر نێوهڕۆك ی لهگه ڵ ئهمه جگ ه لهوهی باس لهكاركردن ی كامكاران دهكاتو ئهو هۆكارانهش گروپ دهخاتهڕو كه لهم ئهلبومهیدا كاری لهگه ڵ ئهو گروپه نهكرد. ی ی گوڵڕهن���گ) نوێترین ئهلبوم (باده هونهرمهن���د عهدن���ان كهریم��� ه ك ه لهم ماوهیهی راب���ردودا باڵوكرایهوهو حهوت ی ی باڵوكردنهوهش ی لهخۆگرتبو ،دوا مهقام ی خۆیدا ی گهورهی بهدوا دهنگدانهوهیهك هێنا. "ئاوێنهكان" گۆڤارێك���ی ههمهڕهنگهو ی ئاوێن ه ههمو ()15ی مانگێك كۆمپانیا بۆ چاپو باڵوكردنهوهی دهریدهكات.
فۆتۆ :سۆران ساڵح
ی ی زانك���ۆ دهبێ���تو پاشنیوهڕۆكهش��� ی دیكهش بهشدار بهڕێوهبهرایهتییهك ی هونهر دهبێ���ت ،ئهم ه جگ ه لهت���هالر تێدا دهكهن. ێ ی س���بهین ی ل���هوهی لهچاالكییهكان��� ل���هو بارهی���هوه بهڕێوهب���هر بهڕێوهبهرایهت���ی كهلهپ���وری ك���ورد ،ئهسپو عارهبان ه بهشهقامو كۆاڵنهكاندا ی دهبهخش���نهوه ئیبراهی���م ئهحم���هد لهلێدوانێك���دا بۆ دهگهڕێ���نو ش���یرین ی ك��� ه ئاوێن ه رایگهیان���د ك ه ئامادهكارییهكان وهك نیش���انهیهك ب���ۆ ئ���هوه ی ی لهرابردودا ئهس���پو عارهبان ه لهجیات ی دروستبون كۆتاییانهاتوه بۆ ساڵیاد ی ئۆتۆمبیل هاتوچۆیان بهخهڵك كردوه ی ئهو بهرنامهش ی سلێمانیو بهپێ شار ی ئهمساڵیان لهسلێمانی. ك ه دایانناوه یادكردنهوهكه ئیبراهی���م ئهحم���هد ئاش���كرایكرد ی دیكهش بهرفراوانت���رهو چهند الیهنێك ی ك���ه دو تی���پ لهباك���ورو رۆژههاڵت ی دهكهن. بهشدار ێ كوردس���تانو چهن���د میوانێكی���ش ی بهوهدا ك ه س���بهین ناوبراو ئاماژه ی یادكردنهوهكهی ه لهدهرهوه بانگهێش���تكراون ،ئهم ه جگ ه رۆژی یهكهمو سهرهك ی دیك ه ی چهند تیپێك ی تا ئێواره دهخایهنێت ،لهبانگهێشتكردن ی بهیان كه له 9 ی سلێمانی. ی دهوروبهر ی لهقهزاكان ی نوێ س���هرلهبهیانییهكهی لهكهمپ���
عهدنان كهریم :غرور هونهرمهند لهناو دهبات مهال نینو نازناوی (مهال)یان بهسهردا بڕاوه
پایتهخت ی كوردستان...
تهنها باخچهیهك ی ئاژهاڵن ی تێدایه
ئا :پشتیوان جهمال لهنێو بهرپرسو كهسایهتییهكاندا چهند كهسێك ههن كه نازناوی (مهال)یان ههڵگرتوه ،بهاڵم لهبنهڕهتدا (مهال)ی ئاینیی نین، زۆربهشیان هۆكارهكهی بۆ الیهنی سیاسی دهگێڕنهوه كه لهكاتی ژیانی پێشمهرگایهتیدا بهسهریاندا بڕاوه.
ئا :بهختیار حسێن ،ههولێر ههرچهنده شاری ههولێر كه پایتهختی ههرێمی كوردستانهو بۆ ساڵی 2014 دهبێته پایتهختی گهشتیاری واڵتانی عهرهبی ،بهاڵم ئهو شاره تهنها باخچهیهكی ئاژهاڵنی تێدایهو ئهوهش مهترسی لهناوچونی لهسهره.
لهفهیسبووکهوه
ئهگهرچی بهوتهی هاواڵتیانی ش����اری ههولێرو شارهزایانی بواری گهشتیاریو ئابوری ،لهم س����ااڵنهی رابردودا شاری ههولێ����ر گهشهس����هندنێكی گ����هورهی ئابوریو گهش����تیاری بهخۆوه بینیوهو چهندی����ن باڵهخانهی گهورهش����ی تێدا كراونهت����هوه ،ب����هاڵم تا ئێس����تا تهنها باخچهیهكی ئاژهاڵنی تێدایه. لهئێستادا لهو باخچهیه چهندین جۆری گیان����داری گرنگو جوان����ی تێدایه وهك (شێرو پڵنگو ورچو مهیمونو حوشترو گورگ)و چهندین ئاژهڵی دیكهش ههن، خاوهنهكهش����ی داوای ه����اوكاری زیاتر لهحكوم����هت دهكات بۆ باش����تركردنی باخچهكهی. باخچهی ئاژهاڵنی ههولێر كهوتوهته ناو باخچهی گڵكهندو ماوهی نزیكهی شانزه س����اڵه بهڕێككهوتنێك لهگ����هڵ وهزیری ئهوكاتی ش����ارهوانی (ئیدارهی ههولێر) بۆ ماوهی 15س����اڵ مۆرك����راوهو ئهو شوێنهی بۆ دابینكراوه ،لهئێستاشدا كه نزیكهی دو ساڵه گرێبهستهكه تهواوبوه، بهاڵم بهوتهی خاوهنهكهی ،بهرپرسانی ش����ارهوانیو باخچ����هكان ئامادهنی����ن گرێبهستهكهی بۆ نوێبكهنهوه. خهلیل سابیر كاوانی كه خاوهنی ئهو باخچهیه لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه ئاماژهی
کاوڕ
گا
ی خۆش دهبیس���تیتو رهنگ ه هێنده رارا مهب ه لهبڕی���اردان ،چونك ه ههواڵێك ی ئهو كاره بیت كارهكان هێن���ده قورس نی���ن تاوهكو ئهم ماوهی ه س���هرقاڵ ك ه ماوهیهك ه چاوهڕوانیت ،سهركهوتن نهتوانی���ت بڕیاریان لهس���هر بدهیت، ی دهڕۆن. بهڵكو بهباش بهخۆتهوه دهبینیت.
دوانه لهڕوی س���ۆزدارییهوه توش���ی كێش ه دهبیتو پێویس���ته ئ���هم ماوهی ه هیچ ێ دروست ی نو ی سۆزدار پهیوهندییهك نهكهیت.
قرژاڵ هێن���ده خ���ۆت س���ـــــهرقاڵ مهك��� ه ی بهتۆوه بهكارێك���هوه ك��� ه پهیوهن���د ی ی دهبیت لهشوێن ی بێزار نییه ،توش��� كارهكهت.
دیمەنێک لەباخچەی ئاژەاڵن لەهەولێر بهوهكرد كه چهندین جار داوایانلێكردوه ئهو ش����وێنه چۆڵبكات ،بهاڵم ئهو هیچ شوێنێكی نییه بۆ ئهوهی ئهو ئاژهاڵنهی ب����ۆ بگوازێت����هوه ،چونك����ه وهك خۆی رونیكردهوه ،ههمو شوێنێك شیاو نییه بۆ ئهو ئاژهاڵنه .ناوبراو جهختیكردهوه كه نزیكهی 6ساڵه داوا لهبهرپرسانی ئ����هو ش����اره دهكات ب����ۆ دابینكردنی ش����وێنێكی س����هردهمیانه ب����ۆ ئهوهی باخچهیهكی مۆدێرنی لهس����هر دروست ب����كات كه لهگ����هڵ ئهو پێش����كهوتنهی ههولێ����ر بگونجێت ،ب����هاڵم "بهداخهوه بهرپرسان بههیچ شێوهیهك رێگهنادهن
شێر
كه ئ����هو پارچ����ه زهویی����هم پێبدرێت، جگه لهوه گرێبهستهكهش����یان بۆ نوێ نهكردومهتهوه". وهك خاوهنهك����هی باس����یكرد ،ئ����هو باخچهیه لهئێس����تادا فهرامۆش����كراوهو مهترس����ی لهناوچون����ی لێدهكرێ����تو بهرپرس����انی ش����ارهوانیش بهه����ۆكار دهزانێ����ت "چهندین س����اڵه داوا دهكهم زهوییهكم بۆ دابین بكهن ،بهاڵم تاوهكو ئێستا هیچیان بۆ نهكردوم". بههۆی ئهوهی ئهم باخچهیه دهكهوێته نێو باخچهی گڵكهندهوهو ئهو شوێنهش ماوهیهك����ه لهژێ����ر نۆژهنكردنهوهدایه،
فهریک
ی پـــــهیوهندییهك���ی ن���وێ دروس���ت ماوهیهك��� ه كارهكان���ت بهتهواوهت��� ی رهنگ ه بهو هۆیهشهوه دهكهی���تو كهس���انێك دهناس���یت ك ه سهرقاڵی كردو ی هاوكاریت دهكهن لهپڕۆژه ی دهرونیت بۆ دروست ببێت ،بهتهواوهت فش���ارێك نوێیهكانت. ی خۆت به . ئاگادار
فۆتۆ :بەختیار
لهبهرئهوه خهڵكانێكی كهمتر رودهكهنه باخچهكهو بهو هۆیهشهوه سهردانكهران ی باخچ����هی ئاژهاڵنی����ش روی لهكهمبون ك����ردوه ،بهاڵم خاوهن����ی باخچهكه لهم ماوهی����هی رابردودا كۆمهڵێ����ك ئاژهڵی دیك����هی هێناوه بۆ باخچهك����هی ،بۆیه خهڵكی زیاتر حهز دهكهن كه سهردانیان بك����هن ،جگه لهوهش لهش����اری ههولێر تهنیا ئ����هو باخچهیهی ئ����اژهاڵن ههیه، بۆیه خاوهنهكهی ئاشكرایكرد كه ئهگهر حكومهت هاوكاری بكات ئهوا دهتوانێت كۆمهڵێك ئاژهڵی جوانو دهگمهنتریش بهێنێت بۆ كوردستان.
تهرازوو
ئاش���كرایه كه لهكۆمهڵگهی كوردیدا (مهال) نازناوێكی ئاینییهو بهكهس���ێك دهوت���رێ ك���ه مۆڵهت���ی (مهال)یهتی وهرگرتبێ���تو دواتری���ش رێنوێن���ی ئاینی پێش���كهش بههاواڵتیان دهكاتو لهههمانكاتیش���دا هاواڵتی���ان پ���رسو راوێژی ئاینی پێدهكهنو قسهكانیشی جێگهی بڕواو متمانهی خهڵكن. بهاڵم لهئێستادا ژمارهیهك بهرپرس ههن كه نازن���اوی (مهال)یان پێدراوهو لهبنهڕهتیشدا مهال نین ،هۆكارهكهشی بۆ كاری سیاس���ی دهگێڕنهوهو جهخت مەال بەختیار ل���هوهش دهكهنهوه ك���ه نازناوهكهیان مهال ئهحمهدی دسكهرهو مهال بهالوه خۆشه. سهعید :نازناوهكهمان هی شۆڕشه فهرماندهی لیوای س���ێی پاسهوانی مهال بهختیار س���نور لهس���لێمانی ،ئهحمهد غهریب چۆن نازناوهكهی وهرگرتوه؟ بهرپرسی دهستهی كارگێڕی مهكتهبی محهمهد ناس���راو به(م���هال ئهحمهدی سیاس���ی یهكێتی ،م���هال بهختیار كه دس���كهره) ك���ه خهڵك���ی گون���دی ن���اوی ت���هواوی (حیكم���هت محهمهد (دسكهره)ی سهر بهقهزای شارهزوره كهریم)هو لهبنهڕهت���دا خهڵكی قهزای بههۆی بارودۆخی سیاسیو شۆڕشهوه ی (دسكهره)ی بهسهردا بڕراوه. خانهقینهو باوكیش���ی خهڵكی قهزای نازناو مهال ئهحمهد لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه قهرهداغه ،بهاڵم لهگ���هڵ دهركهوتنی لهبواری سیاس���یدا به (مهال بهختیار) رایگهیاند كه لهساڵی ( )1981كاتێك بهه���ۆی كاری سیاس���ییهوهو وهك���و ناسراوه. كهس���ه نزیكهكان���ی م���هال بهختیار (كادی���ر) چوهت���ه ش���اری كهركوكو ئاماژه بهوه دهكهن كه ناوبراو وتویهتی ناحییهكانی (جهبارهو قهرهحهس���هن) لهس���ااڵنی حهفتاكان���داو بهتایبهتیش لهوێ نازن���اوی (مهال)یان بهس���هردا لهس���هردهمی شۆڕش���دا ههر كهسێك بڕیوهو وتی "لهو كاتهدا ههر كهس���ێك (زیرهك) بوایه ،خهڵكهكه پێیاندهوت كادیر بوای���ه پێیاندهوت (مهال) ،بۆیه (مامۆس���تا یاخود مهال) ،بۆیه ئهویش لهو كات���هوه منی���ش ئ���هو نازناوهم بهسهردا بڕاوه". ئهو نازناوهی بهسهردا بڕاوه.
دوپشک
کهوان
مهال فرمان
مهال بههادین
هـــــــهروهه���ا سهرپهرش���تیاری پێش���وی ئی���دارهی گهرمی���ان ،مهال س���هعید ئهحمهد كه لهبنهڕهتیش���دا ن���اوی (س���هعید ئهحم���هد محهمهد) ه وهك زۆربهی بهرپرس���هكانی دیكه رونیك���ردهوه ك���ه نازن���اوی (مهال)ی لهشۆڕش���دا پێ���دراوهو ئهویش قبوڵی كردوهو ئێستا بهوه ناسراوه.
ئاوێنهی رونك���ردهوه ئهوان بهبنهماڵه (مهال) بون واته باوكو باپیرو زۆربه ی كهسوكاریان (مهال)ی ئاینی بون بۆیه ئهو نازناوهی بهس���هر ب���ڕاوه ،الیهنی دوهمی���ش ئهوهیه كه لهكات���ی بونی بهپێش���مهرگه ههر كهسێك خوێندهوار بوایه پێیاندهوت (مهال).
مهال فرمان: ههر بهبنهماڵه (مهال) بوین ههڵس���وڕاوی بزوتن���هوهی گ���ۆڕان لهش���اری كهركوك ،مهال فرمان بهدو شێوه نازناوهكهی وهرگرتوه یهكهمیان بهه���ۆی پێش���مهرگایهتیو دوهمیش بههۆی (خوێندهوارییهوه). م���هال فرم���ان لهبنهڕهت���دا ن���اوی (مهحمود محهمهد ئهحمهد)هو خهڵكی ش���اری كهركوك���ه ،وهك خ���ۆی بۆ
گیسک
بهڕێوهبهری شههیدان: مهالیهتیم خوێندوه بهڕێوهب���هری گش���تی ش���ههیدانو ئهنفالك���راوان لهس���لێمانی ،بههادین محهم���هد عهبدولڕهحمان كه به (مهال بههادی���ن) ناس���راوه ،پێ���ش بون���ی بهپێش���مهرگه بۆ ماوهی دو ساڵو نیو وانهی ئاینی خوێن���دوهو دواتریش كه چوهت���ه دهرهوه بۆ پێش���مهرگایهتیو وهكو نازن���اوی (سیاس���ی) نازناوی (مهال)یان بهسهردا بڕیوه.
سهتڵ
ی باش���ت لهش���وێنی كارهكهتدا توش���ی گرفتێك پێویسته بهخۆتدا بچیتهوه ،ماوهیهك ه هێن���ده رهش���بین مهبه ،ئ���هم ماوهی ه لهڕووی تهندروس���تییهوه پێویستیت دهس���تكهوتێكی دارای��� ی ی ناڕۆن بهڕێوه ،بهپش���ویهك ههیه ،رهنگ ه ئهم ماوهی ه دهبێت ،ههوڵبده خ���ۆت بهو كارانهوه دهبیت رهنگ��� ه ماوهیهك ئ���هم گرفت ه كهسانێك لهخۆت زویر دهكهیت .لهڕو كهمێك كارهكان بهباش ب���هاڵم ماوهیهكی ك���ورت دهخایهنێتو تهندروس���تیت بێ���زارت ب���كات ،بۆی ه س���هرقاڵبكهیت كه س���ودی بۆ خۆتان بهردهوام بێت ،باشتر وای ه ئهم ماوهی ه س���ۆزدارییهوه كهشێكی گونجاو نابێت بۆتان. هیچ كارێك ئهنجام نهدهیت. دهبێت ،رۆژی بهختت ههینییه. ی خۆت به. ئاگادار كۆتایی پێدێت.
11
د.شێرکۆ عهبدواڵ
دهینوسێت
خهبهرێكی دهستنوێژشكێن خهبهرێكی دهستنوێژشكێنی ئهم ههفتهیه ،ئیعتیراف ه حهیابهرهكهی خاتو (تیزیپی لیڤنی)یه ك ه ساڵ بهو عهی���ام وهزی���ری دهرهوهی ئیس���رائیل ه مهغدورهك��� ه بووهو ئهفهرم���وێ ئهڵ���ێ لهپێن���اوی ی رهوای میللهتهكهمدا – مهسهله ئێوهش وهكو ب���رام وان -چوم لهگ���هڵ مهس���ئول ه تێكۆش���هره فهلهس���تینییهكاندا خهوت���وم ك ه ج���اری واش ههب���ووه خهوم نههاتووه ،بهاڵم لهسهر تهكلیفی ئهوان وتوم��� ه قهیناكهو ئهوانیش به س���هفت ه دۆالرو مهعلوماتیان پێبهخشیوم. پ )1ئهگ���هر خوا نهخواس���ته، ێ لهرۆژان ،یهك دو مهسئولی رۆژ ئێمهش ئیعتیرافی وایان لهس���هر بكرێ ،ئیعتیرافهك ه كێ ئهیكات؟ ا .تانسۆ چیلهر ب .حهسن ه مهڵهس ی ج .ئهوان���هی ش���اریع حهمڕا بهیروت د .كۆندالیزا رایس هـ .یارۆكهی تهقسیم و .ش���تی وا ل��� ه ئێم��� ه ناوهشێتهوه پ )2خات���و (لیڤنی) بهم كاره جوامێرانهیه: ا .ههم خۆی موڕتاحكردو ههم صائیب عورهیقاتیش؟ ب .بزوتن���هوهی فهتح���ی لهبهرچاوی فهلهستینییهكان كرد به پوشبرنج؟ ج .ئیس���پاتی كرد كه سێكسو سیاسهت زۆر نزیكن له یهكهوه؟ د .دهریخس���ت ك��� ه كهرێت���ی بهگهورهییو بچوكیی نییه؟ هـ .حاشا حازریی ،وا لهئینسان ی ئهكات ئیتر بهحهیاتی باوكیش��� بهغیلی به وهزیرو مهزیر نهبات؟ پ )3س���هبارهت به دواخستنی یارییهك���هی بهین���ی حوكمهتو پهڕلهمانی كوردستان ،جهماعهت ب��� ه ئهن���واعو ئهش���كاڵ تهبریرو راوهڕێوییان هێناوتهوه .تۆ خۆت ئهقڵت بۆ كام سهبهبه ئهچێت؟ ی خهیات ا .هێشتا جلهكانیان ال نههاتۆتهوه ب .ئێران گلهیی لێكردون ،ئهڵێ من وا قوڕ كرا بهسهرماو ئێوهش خهریكی فتبۆڵێن ئهبن؟ ج .چاوهڕێن بزانن كهی مالیكی ئهڕوخێ. د .قهراریان���داوه ،لهبات���ی ئهو یاریی���ه ،ههردوال یاری ب ه میللهت بكهن. پ )4ش���ارهزایان ئهڵێ���ن ئهو یارییه نیشانهی چییه؟ ا .بێ ئیشی. ێ موشكیلهیی. ب .ب ج .ئهگهر به جهستهش وا نهبن، ب ه رۆح ریازیین. د .ب���ه زۆری زۆرداری���ی حهز ئهكهن خهڵك گلهییان لێبكات.
نهههنگ ی ی كۆمهاڵیهت��� گ���رژیو كێش���هیهك روبهروت���ان دهبێت���هوهو رهنگ���ه تۆ ی ئهو ی باش بگێڕیت لهباشبون رۆڵێك گرژییو كێشانهدا.
CMYK
10
رهنگاڵه
رهنگاڵه
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
ی (ئهڤین)دایه سلێمان ی تهمهن ی بووه 228ساڵ ی لهڕۆح سلێمان
ی بهناوبان���گو ئام���ادهو میدی���اكار ی (ئهڤین، ی بهنام��� ه پێشكهش���كار ژنو ژی���ان) ،ئهڤین ئاس���ۆ دوباره ی ی بۆ ش���ار ی خ���ۆ خۆشهویس���ت ی دهردهبڕێتهوهو دهڵێت س���لێمان ی لهڕۆحمدایه". "سلێمان ی لهیهكهمی���ن چاوپێكهوتن��� ی رۆژنامهوانیدا لهگ���هڵ گۆڤار ی دوا (ئاوێن���هكان)و ی ی لهبهرنامه دهركهوتن���هوه (ئهڤی���ن ،ژنو ژی���ان)، ی ئاس���مان ی لهكهناڵ��� (كوردماكس) ،ئهڤین ئاسۆ ی ی بۆ شار خۆشهویستی خۆ ی ی زێ���دی لهدایكبون س���لێمان ی ی "ش���ار دهربڕیوهتهوهو وتویهت سلێمانی لهڕۆحمدایه". ی پێش���تر ئهڤی���ن ب���هو پێی���ه ی (چوارو ی لهكهناڵهكان بهرنامهك��� ه كۆڕهك) پێشكهش دهكردو سهبارهت بهپهیوهندی ئێس���تای لهگه ڵ ئهو ی "برایم���ان براییو كهناڵ���هدا وت كیسهمان جیاییه". ی تهواوی ئ���هو چاوپێكهوتنه ی زیات���ر ئهڤی���نو زانی���ار ی لهنوێتری���ن ژم���ارهی گۆڤ���ار (ئاوێن���هكان)دا دهخوێنیت���هوه ی پێنحشهمم ه ()11\15 ك ه رۆژ لهبازاڕدایه. ی ههمهڕهنگهو ئاوێنهكان گۆڤارێك كۆمپانیای ئاوێن ه دهریدهكات.
شەقامی سالمی سلێمانی ئا :ئاوێنه ی ی (چوارشهممه) 14ی تشرین سبه دوهم )228( ،ساڵ تێپهڕ دهبێت ی سلێمانیو ی شار بهسهر دروستبون ی بۆ ی گهوره وابڕیاریش ه فیستیڤاڵێك سازبكرێتو ماوهی دورۆژ بخایهنێت. ی راب���ردودا ی دو س���اڵ لهم���اوه ی كهلهپ���وری ك���ورد بهڕێوهبهرایهت��� ی ی سلێمان ی دروستبونی شار فیستیڤاڵ س���ازدهكرد ،ئهمس���اڵیش ههرچهنده ی ی شێر ئهو بهڕێوهبهرایهتییه پش���ك ی لهئامادهكارییهكان��� بهركهوت���وه ئ���هو فیس���تیڤاڵه ،ب���هاڵم چهن���د
هونهرمهن���د عهدن���ان كهری���م پێیوای��� ه ك��� ه "غ���رور" هونهرمهند لهن���او دهبات، ئ���هو قس���هیه جگ��� ه لههونهرمهندن بۆ سیاسهتمهدارو رۆشنبیریش راسته. ی هونهریی تایبهتدا لهچاوپێكهوتنێك��� ك ه گۆڤ���اری ئاوێن���هكان وهك یهكهمین ی لهگ ه ڵ هونهرمهند عهدنان میدیای كورد كهریم سهبارهت بهباڵوكردنهوهی ئهلبوم ه ی نوێیهكهی (بادهی گوڵڕهنگ)و كارهكان ی لهگهڵیدا ی ئاینده رابردویو پرۆژهكان��� س���ازكردوه ،عهدنان كهری���م رایگهیاند "ههس���تدهكهم یهكێ���ك لهترس���ناكترین ئ���هو ش���تانهی هونهرمهن���دو تهنهنات سیاس���هتمهدارو نوس���هریش ب���هرهو كوژان���هوهو دواكهوتنو نهم���ان دهبات، غروره .غرور بهو مانهیهی ههست بكهیت ههمو ش���تێك دهزانیتو ش���تێك نهماوه فێری ببیت". ی ی گۆڤار ههر لهو چاوپێكهوتن ه تایبهت ه "ئاوێن���هكان"دا ك ه رۆژی پێنجش���همم ه ( )11\15دهكهوێت ه بازاڕهوه ،هونهرمهند ی قس���هی زیاتر عهدن���ان كهری���م بهورد ی دهكات، ی ئهلبومهك ه لهس���هر نێوهڕۆك ی لهگه ڵ ئهمه جگ ه لهوهی باس لهكاركردن ی كامكاران دهكاتو ئهو هۆكارانهش گروپ دهخاتهڕو كه لهم ئهلبومهیدا كاری لهگه ڵ ئهو گروپه نهكرد. ی ی گوڵڕهن���گ) نوێترین ئهلبوم (باده هونهرمهن���د عهدن���ان كهریم��� ه ك ه لهم ماوهیهی راب���ردودا باڵوكرایهوهو حهوت ی ی باڵوكردنهوهش ی لهخۆگرتبو ،دوا مهقام ی خۆیدا ی گهورهی بهدوا دهنگدانهوهیهك هێنا. "ئاوێنهكان" گۆڤارێك���ی ههمهڕهنگهو ی ئاوێن ه ههمو ()15ی مانگێك كۆمپانیا بۆ چاپو باڵوكردنهوهی دهریدهكات.
فۆتۆ :سۆران ساڵح
ی ی زانك���ۆ دهبێ���تو پاشنیوهڕۆكهش��� ی دیكهش بهشدار بهڕێوهبهرایهتییهك ی هونهر دهبێ���ت ،ئهم ه جگ ه لهت���هالر تێدا دهكهن. ێ ی س���بهین ی ل���هوهی لهچاالكییهكان��� ل���هو بارهی���هوه بهڕێوهب���هر بهڕێوهبهرایهت���ی كهلهپ���وری ك���ورد ،ئهسپو عارهبان ه بهشهقامو كۆاڵنهكاندا ی دهبهخش���نهوه ئیبراهی���م ئهحم���هد لهلێدوانێك���دا بۆ دهگهڕێ���نو ش���یرین ی ك��� ه ئاوێن ه رایگهیان���د ك ه ئامادهكارییهكان وهك نیش���انهیهك ب���ۆ ئ���هوه ی ی لهرابردودا ئهس���پو عارهبان ه لهجیات ی دروستبون كۆتاییانهاتوه بۆ ساڵیاد ی ئۆتۆمبیل هاتوچۆیان بهخهڵك كردوه ی ئهو بهرنامهش ی سلێمانیو بهپێ شار ی ئهمساڵیان لهسلێمانی. ك ه دایانناوه یادكردنهوهكه ئیبراهی���م ئهحم���هد ئاش���كرایكرد ی دیكهش بهرفراوانت���رهو چهند الیهنێك ی ك���ه دو تی���پ لهباك���ورو رۆژههاڵت ی دهكهن. بهشدار ێ كوردس���تانو چهن���د میوانێكی���ش ی بهوهدا ك ه س���بهین ناوبراو ئاماژه ی یادكردنهوهكهی ه لهدهرهوه بانگهێش���تكراون ،ئهم ه جگ ه رۆژی یهكهمو سهرهك ی دیك ه ی چهند تیپێك ی تا ئێواره دهخایهنێت ،لهبانگهێشتكردن ی بهیان كه له 9 ی سلێمانی. ی دهوروبهر ی لهقهزاكان ی نوێ س���هرلهبهیانییهكهی لهكهمپ���
عهدنان كهریم :غرور هونهرمهند لهناو دهبات مهال نینو نازناوی (مهال)یان بهسهردا بڕاوه
پایتهخت ی كوردستان...
تهنها باخچهیهك ی ئاژهاڵن ی تێدایه
ئا :پشتیوان جهمال لهنێو بهرپرسو كهسایهتییهكاندا چهند كهسێك ههن كه نازناوی (مهال)یان ههڵگرتوه ،بهاڵم لهبنهڕهتدا (مهال)ی ئاینیی نین، زۆربهشیان هۆكارهكهی بۆ الیهنی سیاسی دهگێڕنهوه كه لهكاتی ژیانی پێشمهرگایهتیدا بهسهریاندا بڕاوه.
ئا :بهختیار حسێن ،ههولێر ههرچهنده شاری ههولێر كه پایتهختی ههرێمی كوردستانهو بۆ ساڵی 2014 دهبێته پایتهختی گهشتیاری واڵتانی عهرهبی ،بهاڵم ئهو شاره تهنها باخچهیهكی ئاژهاڵنی تێدایهو ئهوهش مهترسی لهناوچونی لهسهره.
لهفهیسبووکهوه
ئهگهرچی بهوتهی هاواڵتیانی ش����اری ههولێرو شارهزایانی بواری گهشتیاریو ئابوری ،لهم س����ااڵنهی رابردودا شاری ههولێ����ر گهشهس����هندنێكی گ����هورهی ئابوریو گهش����تیاری بهخۆوه بینیوهو چهندی����ن باڵهخانهی گهورهش����ی تێدا كراونهت����هوه ،ب����هاڵم تا ئێس����تا تهنها باخچهیهكی ئاژهاڵنی تێدایه. لهئێستادا لهو باخچهیه چهندین جۆری گیان����داری گرنگو جوان����ی تێدایه وهك (شێرو پڵنگو ورچو مهیمونو حوشترو گورگ)و چهندین ئاژهڵی دیكهش ههن، خاوهنهكهش����ی داوای ه����اوكاری زیاتر لهحكوم����هت دهكات بۆ باش����تركردنی باخچهكهی. باخچهی ئاژهاڵنی ههولێر كهوتوهته ناو باخچهی گڵكهندو ماوهی نزیكهی شانزه س����اڵه بهڕێككهوتنێك لهگ����هڵ وهزیری ئهوكاتی ش����ارهوانی (ئیدارهی ههولێر) بۆ ماوهی 15س����اڵ مۆرك����راوهو ئهو شوێنهی بۆ دابینكراوه ،لهئێستاشدا كه نزیكهی دو ساڵه گرێبهستهكه تهواوبوه، بهاڵم بهوتهی خاوهنهكهی ،بهرپرسانی ش����ارهوانیو باخچ����هكان ئامادهنی����ن گرێبهستهكهی بۆ نوێبكهنهوه. خهلیل سابیر كاوانی كه خاوهنی ئهو باخچهیه لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه ئاماژهی
کاوڕ
گا
ی خۆش دهبیس���تیتو رهنگ ه هێنده رارا مهب ه لهبڕی���اردان ،چونك ه ههواڵێك ی ئهو كاره بیت كارهكان هێن���ده قورس نی���ن تاوهكو ئهم ماوهی ه س���هرقاڵ ك ه ماوهیهك ه چاوهڕوانیت ،سهركهوتن نهتوانی���ت بڕیاریان لهس���هر بدهیت، ی دهڕۆن. بهڵكو بهباش بهخۆتهوه دهبینیت.
دوانه لهڕوی س���ۆزدارییهوه توش���ی كێش ه دهبیتو پێویس���ته ئ���هم ماوهی ه هیچ ێ دروست ی نو ی سۆزدار پهیوهندییهك نهكهیت.
قرژاڵ هێن���ده خ���ۆت س���ـــــهرقاڵ مهك��� ه ی بهتۆوه بهكارێك���هوه ك��� ه پهیوهن���د ی ی دهبیت لهشوێن ی بێزار نییه ،توش��� كارهكهت.
دیمەنێک لەباخچەی ئاژەاڵن لەهەولێر بهوهكرد كه چهندین جار داوایانلێكردوه ئهو ش����وێنه چۆڵبكات ،بهاڵم ئهو هیچ شوێنێكی نییه بۆ ئهوهی ئهو ئاژهاڵنهی ب����ۆ بگوازێت����هوه ،چونك����ه وهك خۆی رونیكردهوه ،ههمو شوێنێك شیاو نییه بۆ ئهو ئاژهاڵنه .ناوبراو جهختیكردهوه كه نزیكهی 6ساڵه داوا لهبهرپرسانی ئ����هو ش����اره دهكات ب����ۆ دابینكردنی ش����وێنێكی س����هردهمیانه ب����ۆ ئهوهی باخچهیهكی مۆدێرنی لهس����هر دروست ب����كات كه لهگ����هڵ ئهو پێش����كهوتنهی ههولێ����ر بگونجێت ،ب����هاڵم "بهداخهوه بهرپرسان بههیچ شێوهیهك رێگهنادهن
شێر
كه ئ����هو پارچ����ه زهویی����هم پێبدرێت، جگه لهوه گرێبهستهكهش����یان بۆ نوێ نهكردومهتهوه". وهك خاوهنهك����هی باس����یكرد ،ئ����هو باخچهیه لهئێس����تادا فهرامۆش����كراوهو مهترس����ی لهناوچون����ی لێدهكرێ����تو بهرپرس����انی ش����ارهوانیش بهه����ۆكار دهزانێ����ت "چهندین س����اڵه داوا دهكهم زهوییهكم بۆ دابین بكهن ،بهاڵم تاوهكو ئێستا هیچیان بۆ نهكردوم". بههۆی ئهوهی ئهم باخچهیه دهكهوێته نێو باخچهی گڵكهندهوهو ئهو شوێنهش ماوهیهك����ه لهژێ����ر نۆژهنكردنهوهدایه،
فهریک
ی پـــــهیوهندییهك���ی ن���وێ دروس���ت ماوهیهك��� ه كارهكان���ت بهتهواوهت��� ی رهنگ ه بهو هۆیهشهوه دهكهی���تو كهس���انێك دهناس���یت ك ه سهرقاڵی كردو ی هاوكاریت دهكهن لهپڕۆژه ی دهرونیت بۆ دروست ببێت ،بهتهواوهت فش���ارێك نوێیهكانت. ی خۆت به . ئاگادار
فۆتۆ :بەختیار
لهبهرئهوه خهڵكانێكی كهمتر رودهكهنه باخچهكهو بهو هۆیهشهوه سهردانكهران ی باخچ����هی ئاژهاڵنی����ش روی لهكهمبون ك����ردوه ،بهاڵم خاوهن����ی باخچهكه لهم ماوهی����هی رابردودا كۆمهڵێ����ك ئاژهڵی دیك����هی هێناوه بۆ باخچهك����هی ،بۆیه خهڵكی زیاتر حهز دهكهن كه سهردانیان بك����هن ،جگه لهوهش لهش����اری ههولێر تهنیا ئ����هو باخچهیهی ئ����اژهاڵن ههیه، بۆیه خاوهنهكهی ئاشكرایكرد كه ئهگهر حكومهت هاوكاری بكات ئهوا دهتوانێت كۆمهڵێك ئاژهڵی جوانو دهگمهنتریش بهێنێت بۆ كوردستان.
تهرازوو
ئاش���كرایه كه لهكۆمهڵگهی كوردیدا (مهال) نازناوێكی ئاینییهو بهكهس���ێك دهوت���رێ ك���ه مۆڵهت���ی (مهال)یهتی وهرگرتبێ���تو دواتری���ش رێنوێن���ی ئاینی پێش���كهش بههاواڵتیان دهكاتو لهههمانكاتیش���دا هاواڵتی���ان پ���رسو راوێژی ئاینی پێدهكهنو قسهكانیشی جێگهی بڕواو متمانهی خهڵكن. بهاڵم لهئێستادا ژمارهیهك بهرپرس ههن كه نازن���اوی (مهال)یان پێدراوهو لهبنهڕهتیشدا مهال نین ،هۆكارهكهشی بۆ كاری سیاس���ی دهگێڕنهوهو جهخت مەال بەختیار ل���هوهش دهكهنهوه ك���ه نازناوهكهیان مهال ئهحمهدی دسكهرهو مهال بهالوه خۆشه. سهعید :نازناوهكهمان هی شۆڕشه فهرماندهی لیوای س���ێی پاسهوانی مهال بهختیار س���نور لهس���لێمانی ،ئهحمهد غهریب چۆن نازناوهكهی وهرگرتوه؟ بهرپرسی دهستهی كارگێڕی مهكتهبی محهمهد ناس���راو به(م���هال ئهحمهدی سیاس���ی یهكێتی ،م���هال بهختیار كه دس���كهره) ك���ه خهڵك���ی گون���دی ن���اوی ت���هواوی (حیكم���هت محهمهد (دسكهره)ی سهر بهقهزای شارهزوره كهریم)هو لهبنهڕهت���دا خهڵكی قهزای بههۆی بارودۆخی سیاسیو شۆڕشهوه ی (دسكهره)ی بهسهردا بڕراوه. خانهقینهو باوكیش���ی خهڵكی قهزای نازناو مهال ئهحمهد لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه قهرهداغه ،بهاڵم لهگ���هڵ دهركهوتنی لهبواری سیاس���یدا به (مهال بهختیار) رایگهیاند كه لهساڵی ( )1981كاتێك بهه���ۆی كاری سیاس���ییهوهو وهك���و ناسراوه. كهس���ه نزیكهكان���ی م���هال بهختیار (كادی���ر) چوهت���ه ش���اری كهركوكو ئاماژه بهوه دهكهن كه ناوبراو وتویهتی ناحییهكانی (جهبارهو قهرهحهس���هن) لهس���ااڵنی حهفتاكان���داو بهتایبهتیش لهوێ نازن���اوی (مهال)یان بهس���هردا لهس���هردهمی شۆڕش���دا ههر كهسێك بڕیوهو وتی "لهو كاتهدا ههر كهس���ێك (زیرهك) بوایه ،خهڵكهكه پێیاندهوت كادیر بوای���ه پێیاندهوت (مهال) ،بۆیه (مامۆس���تا یاخود مهال) ،بۆیه ئهویش لهو كات���هوه منی���ش ئ���هو نازناوهم بهسهردا بڕاوه". ئهو نازناوهی بهسهردا بڕاوه.
دوپشک
کهوان
مهال فرمان
مهال بههادین
هـــــــهروهه���ا سهرپهرش���تیاری پێش���وی ئی���دارهی گهرمی���ان ،مهال س���هعید ئهحمهد كه لهبنهڕهتیش���دا ن���اوی (س���هعید ئهحم���هد محهمهد) ه وهك زۆربهی بهرپرس���هكانی دیكه رونیك���ردهوه ك���ه نازن���اوی (مهال)ی لهشۆڕش���دا پێ���دراوهو ئهویش قبوڵی كردوهو ئێستا بهوه ناسراوه.
ئاوێنهی رونك���ردهوه ئهوان بهبنهماڵه (مهال) بون واته باوكو باپیرو زۆربه ی كهسوكاریان (مهال)ی ئاینی بون بۆیه ئهو نازناوهی بهس���هر ب���ڕاوه ،الیهنی دوهمی���ش ئهوهیه كه لهكات���ی بونی بهپێش���مهرگه ههر كهسێك خوێندهوار بوایه پێیاندهوت (مهال).
مهال فرمان: ههر بهبنهماڵه (مهال) بوین ههڵس���وڕاوی بزوتن���هوهی گ���ۆڕان لهش���اری كهركوك ،مهال فرمان بهدو شێوه نازناوهكهی وهرگرتوه یهكهمیان بهه���ۆی پێش���مهرگایهتیو دوهمیش بههۆی (خوێندهوارییهوه). م���هال فرم���ان لهبنهڕهت���دا ن���اوی (مهحمود محهمهد ئهحمهد)هو خهڵكی ش���اری كهركوك���ه ،وهك خ���ۆی بۆ
گیسک
بهڕێوهبهری شههیدان: مهالیهتیم خوێندوه بهڕێوهب���هری گش���تی ش���ههیدانو ئهنفالك���راوان لهس���لێمانی ،بههادین محهم���هد عهبدولڕهحمان كه به (مهال بههادی���ن) ناس���راوه ،پێ���ش بون���ی بهپێش���مهرگه بۆ ماوهی دو ساڵو نیو وانهی ئاینی خوێن���دوهو دواتریش كه چوهت���ه دهرهوه بۆ پێش���مهرگایهتیو وهكو نازن���اوی (سیاس���ی) نازناوی (مهال)یان بهسهردا بڕیوه.
سهتڵ
ی باش���ت لهش���وێنی كارهكهتدا توش���ی گرفتێك پێویسته بهخۆتدا بچیتهوه ،ماوهیهك ه هێن���ده رهش���بین مهبه ،ئ���هم ماوهی ه لهڕووی تهندروس���تییهوه پێویستیت دهس���تكهوتێكی دارای��� ی ی ناڕۆن بهڕێوه ،بهپش���ویهك ههیه ،رهنگ ه ئهم ماوهی ه دهبێت ،ههوڵبده خ���ۆت بهو كارانهوه دهبیت رهنگ��� ه ماوهیهك ئ���هم گرفت ه كهسانێك لهخۆت زویر دهكهیت .لهڕو كهمێك كارهكان بهباش ب���هاڵم ماوهیهكی ك���ورت دهخایهنێتو تهندروس���تیت بێ���زارت ب���كات ،بۆی ه س���هرقاڵبكهیت كه س���ودی بۆ خۆتان بهردهوام بێت ،باشتر وای ه ئهم ماوهی ه س���ۆزدارییهوه كهشێكی گونجاو نابێت بۆتان. هیچ كارێك ئهنجام نهدهیت. دهبێت ،رۆژی بهختت ههینییه. ی خۆت به. ئاگادار كۆتایی پێدێت.
11
د.شێرکۆ عهبدواڵ
دهینوسێت
خهبهرێكی دهستنوێژشكێن خهبهرێكی دهستنوێژشكێنی ئهم ههفتهیه ،ئیعتیراف ه حهیابهرهكهی خاتو (تیزیپی لیڤنی)یه ك ه ساڵ بهو عهی���ام وهزی���ری دهرهوهی ئیس���رائیل ه مهغدورهك��� ه بووهو ئهفهرم���وێ ئهڵ���ێ لهپێن���اوی ی رهوای میللهتهكهمدا – مهسهله ئێوهش وهكو ب���رام وان -چوم لهگ���هڵ مهس���ئول ه تێكۆش���هره فهلهس���تینییهكاندا خهوت���وم ك ه ج���اری واش ههب���ووه خهوم نههاتووه ،بهاڵم لهسهر تهكلیفی ئهوان وتوم��� ه قهیناكهو ئهوانیش به س���هفت ه دۆالرو مهعلوماتیان پێبهخشیوم. پ )1ئهگ���هر خوا نهخواس���ته، ێ لهرۆژان ،یهك دو مهسئولی رۆژ ئێمهش ئیعتیرافی وایان لهس���هر بكرێ ،ئیعتیرافهك ه كێ ئهیكات؟ ا .تانسۆ چیلهر ب .حهسن ه مهڵهس ی ج .ئهوان���هی ش���اریع حهمڕا بهیروت د .كۆندالیزا رایس هـ .یارۆكهی تهقسیم و .ش���تی وا ل��� ه ئێم��� ه ناوهشێتهوه پ )2خات���و (لیڤنی) بهم كاره جوامێرانهیه: ا .ههم خۆی موڕتاحكردو ههم صائیب عورهیقاتیش؟ ب .بزوتن���هوهی فهتح���ی لهبهرچاوی فهلهستینییهكان كرد به پوشبرنج؟ ج .ئیس���پاتی كرد كه سێكسو سیاسهت زۆر نزیكن له یهكهوه؟ د .دهریخس���ت ك��� ه كهرێت���ی بهگهورهییو بچوكیی نییه؟ هـ .حاشا حازریی ،وا لهئینسان ی ئهكات ئیتر بهحهیاتی باوكیش��� بهغیلی به وهزیرو مهزیر نهبات؟ پ )3س���هبارهت به دواخستنی یارییهك���هی بهین���ی حوكمهتو پهڕلهمانی كوردستان ،جهماعهت ب��� ه ئهن���واعو ئهش���كاڵ تهبریرو راوهڕێوییان هێناوتهوه .تۆ خۆت ئهقڵت بۆ كام سهبهبه ئهچێت؟ ی خهیات ا .هێشتا جلهكانیان ال نههاتۆتهوه ب .ئێران گلهیی لێكردون ،ئهڵێ من وا قوڕ كرا بهسهرماو ئێوهش خهریكی فتبۆڵێن ئهبن؟ ج .چاوهڕێن بزانن كهی مالیكی ئهڕوخێ. د .قهراریان���داوه ،لهبات���ی ئهو یاریی���ه ،ههردوال یاری ب ه میللهت بكهن. پ )4ش���ارهزایان ئهڵێ���ن ئهو یارییه نیشانهی چییه؟ ا .بێ ئیشی. ێ موشكیلهیی. ب .ب ج .ئهگهر به جهستهش وا نهبن، ب ه رۆح ریازیین. د .ب���ه زۆری زۆرداری���ی حهز ئهكهن خهڵك گلهییان لێبكات.
نهههنگ ی ی كۆمهاڵیهت��� گ���رژیو كێش���هیهك روبهروت���ان دهبێت���هوهو رهنگ���ه تۆ ی ئهو ی باش بگێڕیت لهباشبون رۆڵێك گرژییو كێشانهدا.
CMYK
12
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
رەخنە لەعەلمانیەت ...دیموکراسیەت یان عەلمانیەت؟
ڤایت بادەرو جیاکردنەوەی دیموکراسیەتو عەلمانیەت لەیەکتری مەریوان وریا قانیع
لە نووسینێکدا بەناوی "پلورالیزمی دینی: کامیان لەپێشتربێت دیموکراسیەت یان عەلمانیەت؟" کۆمەڵناسو فەیلەسوفی ئەڵمان���ی -ھۆڵەندی،ڤای���ت ب���ادەر، باس ل���ە پەیوەندی نێوان سیس���تمی دیموکراس���ی لیبرالیو ئاین لە دونیای ئەم���ڕۆدا دەکات .ئ���ەم پی���اوە پ���ێ لەس���ەر جیاکردنەوەی دیموکراسیەت لە عەلمانی���ەت دادەگرێتو باس لەوە دەکات کە بۆ دروستکردنو بونیادنانی دیموکراسیەت عەلمانیەت پێشمەرجێکی حەتم���ی نییە .ب���ە مانایەک���ی دیکە ئەم پیاوە ئ���ەو پەیوەندییە حەتمییە لەنێوان دیموکراس���یەتو عەلمانیەتدا نابینێت بەوجۆرەی ک���ە ئایدیۆلۆژیای عەلمانیەت بانگەش���ەی ب���ۆ دەکات. ل���ە نووس���ینەکانیدا بەش���ی ه���ەره زۆری ئەو رەخنانەی لە س���ی س���اڵی رابردوودا لە تێ���زەی بەعەلمانیبوونی دونی���او لە ئایدۆیۆلۆژی���ای عەلمانیەت گیراوە کۆدەکاتەوەو دەیانخاتە بواری بەرهەمھێنان���ی دیدێک���ی نوێ���وە بۆ دیموکراسیەت ،دیدێک ئەو پەیوەندییە میکانیکیو حەتمیەی نێوان عەلمانیەتو دیموکراسیەت تێدەپەڕێنێت .بادەر ئەم تێزەو کۆمەڵێک تێ���زەی تر لە کتێبی "دیموکراس���یەت ی���ان عەلمانیەت"دا، ک���ە لەس���اڵی ٢٠٠٧چاپ���دەکات، پەرەپێئ���ەداتو قووڵتریان دەکاتەوە. ئەوەی خوێنەر لێ���رەدا دەیخوێنێتەوە کورت���ەی تێزەکانی ئەم نووس���ەرەیە. ئەوەی ش���ایانی باس���ە ئەوەیە ئەمڕۆ لەناوەندە ئەکادیمییەکاندا ،بەتایبەتی لە بواری "کۆمەڵناسی دین"و "تیورەی سیاس���ی"دا قسەو باسێکی زۆر لەسەر تێزەکان���ی ئ���ەم نووس���ەرە دەکرێت. ئەگەر شتێک هەبێت ناوی دەرچوونبێت ل���ە پارادایم���ی عەلمانی���ەت ،ئ���ەوا نووس���ینەکانی ئەم پیاوە هەڵقەیەکی گرنگی ئەو دەرچوونەن. کێشەی فرە دینی بابەتی س���ەرەکی ل���ە بیرکردنەوەی ئەم پیاوەدا مەسەلەی پێشکەشکردنی تیورەیەک���ی تازەی���ە دەرب���ارەی بەتایبەت���ی دیموکراس���یەت، دیموکراس���یەتێک بتوانێ���ت لەگ���ەڵ ئاڵۆزییەکانی دونی���ای ئەمڕۆو لەگەڵ دۆخ���ی فرەکولت���وریو فرەدین���یو فرەئینتیمای ئینسانی ناو کۆمەڵگاکانی ئەمڕۆدا بگونجێت .دیموکراس���یەتێک بتوانێ���ت س���نورەکانی ب���ۆ زۆربەی ئینس���انو گروپە جیاوازەکانی دونیای ئەم���ڕۆ بکات���ەوەو جۆرێک���ی بەھێزو بەرفراوان لە پلورالیزم گەشەپێبدت. لەس���ەرەتای وت���اری "پلورالیزمی دین���ی :کامی���ان لەپێش���تربێت دیموکراس���یەت ی���ان عەلمانیەت؟"دا، ڤایت ب���ادەر باس ل���ەوەدەکات چۆن زۆربەی ئەوانەی لیبرالیزمو سیس���تمی کۆماری���ان تیوری���زە ک���ردوەو چۆن زۆربەی فێمینس���تو سۆسیالیستەکان لە باسکردنی دیموکراسیەتو مۆدێرنەدا پێیان لەسەر گرنگی جیاکردنەوەیەکی دەس���تورییو یاس���اییو ئیداری���یو سیاس���یو کولتوری���ی سەرتاس���ەری دینو دەوڵەت داگرتوە .هەموو ئەمانە پێیانوای���ە بۆئەوەی دیموکراس���یەت دروس���تببێت دەبێت دین رۆڵ لە ژیانی سیاسیو کۆمەاڵیەتی گشتیدا نەبینێتو کورتببێتەوە بۆ پەیوەندییەکی کەسیی لەنێوان تاکەک���ەسو خوداوەندا .هەر لەسەرەتای ئەو نووسینەدا ڤایت بادەر باس ل���ە دوو گفتوگۆی تیوری دەکات ک���ە ب���ەو لێکدانەوەیە ب���ۆ پەیوەندی نێوان دینو سیاس���ەتو دی���نو ژیانی گش���تی رازینینو نیش���انەی پرس���یار دەخەنە سەر ئەو داخوازییە عەلمانییە سەرتاس���ەرییە .گفتوگ���ۆی یەکەمیان ل���ە بریتانیا س���ەرهەڵئەدات کە تیایدا دەوڵەت خاوەنی کەنیس���ەی تایبەتی خۆیەتیو دووهەمیان لە ئەمریکادا کە دەوڵەت ھیچ دینێکی رەسمی نییە .ئەو پرسیارانەی لە میانی ئەم گفتوگۆیەدا لە بریتانیا دێنەپێش���ەوە لەم جۆرەن: ئایا بوونی ئازادی دینیو مامەڵەکردنی یەکسانی ھاواڵتیان لەالیەن دەوڵەتەوە، پێویس���تی بەوەی���ە دی���نو دەوڵەت
لەیەکت���ری جیاکرابنەوە ی���ان نا؟ ئایا یەکس���انی سیاس���یی پێویس���تی بە جیاکردن���ەوەی تەواوی دینو دەوڵەت، یان بەناگشتیبوونو بەشەخسیکردنێکی تەواوی دین ،هەیە یان نا؟ هەرچ���ی گفتوگۆکان���ی ئەمریکای���ە پەیوەن���دی ب���ە رۆڵی دین ل���ە ژیانی گشتییەوە هەیە ،خاڵی سەرەکی لێرەدا دیالۆگە لەس���ەر بوون ی���ان نەبوونی شەرعیەت بۆ ئەو ئەرگومێنتو بەھانە دینییان���ەی لە گفتوگۆ گش���تییەکاندا دەھێنرێن���ەوە .ئایا راس���تە ئینس���ان ب���ۆ س���ەلماندنی راو بۆچوونەکانی لە کۆمەڵگایەکی دیموکراس���دا لە س���ەر ئ���ەم یان ئ���ەو دی���اردەی دیاریکراو، ی���ان ل���ە موناقەش���ەکردنی گوت���ارە دەس���تورییەکاندا ،بتوانێت بۆ ئەم یان ئەو تێکستی دینی ،یان بۆ پێدراوەکانی دینێک لە دینەکان ،بگەڕێتەوە یان نا؟ ئای���ا دەکرێت دین بکرێت بە بنەمایەک بۆ س���ەلماندنی راس���تیو دروستی راو بۆچوونەکانی ناو گفتوگۆ گشتییەکان؟ زۆرب���ەی فەیلەس���وفە لیبرالەکان���ی ئەمریکا ،لەوانەش دۆرکین ،گالستۆن، ئەودیو راوڵزو ئەوانیتر باوەڕیان وایە بەھاکانی ئازادیو یەکس���انیو لێبوردن کاتێک دەتوانرێت باش���تر بپارێزرێن، ک���ە دی���ن کرابێت���ە دەرەوەی ژیانی گشتییەوە ،بەش���ێک نەبێت لە ژیانی گش���تی ،بەڵکو تەنھا بەش���ێکبێت لە چۆنیەتی رێکخس���تنی ژیانی تایبەتی تاکەکەس���ەکان .بەبۆچوون���ی ئ���ەم فەیلەس���وفە لیبراالنە ه���ەم بۆ دۆخی فرەدین���یو ه���ەم بۆ دیموکراس���یەت خۆش���ی وا باش���ترە ک���ە بەھان���ەو ئەرگومێنتە دینییەکان بەش���ێک نەبن لە گفتوگۆو بەرخوردەکانی ناو مەجالی گش���تی کۆمەڵگا .ئەوەی ڤایت بادەر لە نووس���ینەکانیدا ئەنجام���ی ئەدات تەحەداکردنی ئەم ش���ێوازە تایبەتەی بیرکردنەوەیە لە پەیوەندی نێوان دینو سیاسەتو دینو ژیانی گشتی ،هەروەھا پێشکەشکردنی ئەلتەرناتیڤێکی فیکرییە بۆ رێکخس���تنی ئ���ەو پەیوەندییانە لە کۆمەڵگایەکی دیموکراسدا. دیموکراسیەت بەر لەعەلمانیەت ئ���ەو س���ەرەتایەی کە ڤای���ت بادەر لێیی���ەوە دەس���تپێدەکات بریتییە لە بەخشینی ئەولەویەت بە دیموکراسیەت نەک ب���ە عەلمانیەت .ئ���ەوەی گرنگە دروستکردنی سیستمێکی دیموکراسییە نەک سیس���تمێکی عەلمانی .لەمەشدا بادەر پێ لەس���ەر ئەوە دادەگرێت کە دەشێت گفتوگۆو رەفتارو بیروبۆچونی کەسو ھێزە دینییەکان دیموکراسییانە بێ���ت ،ب���ەاڵم بەبێ ئ���ەوەی ئەوەیان قبووڵبێ���ت ک���ە دین ب���ۆی نەبێت لە ژیانی گش���تیدا رۆڵی هەبێت .واتە دین دەشێت ببێت بە دینێکی دیموکراسی، بەاڵم نەیەوێ���ت ئایدیۆلۆژیای عەلمانی قبووڵبێ���ت .لەدی���دی ب���ادەردا ھێزە دینیی���ەکان دەتوان���ن لەیەککاتدا هەم دیموک���رات بنو هەم ب���ە دین رۆڵێکی سیاسیو کۆمەاڵیەتی لە ژیانی گشتیدا ببەخشن .بۆ دیموکراسیەت ئەوە گرنگ نییە ئایا ئ���ەو بەھانەو ئەرگومێنتانەی دەھێنرێنەوەو بەکاردەھێنرێن ،یان ئەو هەڵسوکەوتو پراکتیکانەی کە نیشان ئەدرێن دینین یان ن���ا ،ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئایا ئەو شتانە لەگەڵ سەرەتاو مافو کولت���ورو پراکتیکی کۆمەاڵیەتی دەس���توریدا دیموکراس���یەتێکی دەگونجێن یان نا .دینیبوونو نەبوونی پاساو پراکتیکو رەوایەتییەکان گرنگ نی���ن ،گرنگ ئەوەیە ناک���ۆک نەبن بە کولت���ورو بنەماکانی دیموکراس���یەت. (خوێن���ەر دەبینێت ڤایت بادەر لێرەدا ئ���ەو تێزەیەی ھابرم���از تێدەپەڕێنێت ک���ە داوای ئ���ەوە دەکات ئەرگومێنتە دینیی���ەکان لە دیالۆگە گش���تییەکانی ناو کۆمەڵ���گادا دەبێت تەرجەمەبکرێن بۆ زمانێکی گەردونی نادینی ،بۆئەوەی بتوانن لە ماجالی گش���تیدا ئامادەبن، ب���ادەر پێیوای���ە دی���ن دەتوانێت بە هەمان زمانی دینی بدوێت بەمەرجێک بنەماکانی سیستمی دیموکراسیو مافە بنەڕەتییەکان���ی تاکەکەسو گروپەکان
ژێرپێنەخات). بەبۆچوون���ی بادەر ئ���ەم جیاکارییە گرنگە ،واتە جیاکاریی لەنێوان ئەوەی ئایا ئەرگومێنێتو کردەیەک دیموکراسە یان دینییە ،چونکە وەکچۆن دەشێت دیدو لێکدانەوەو هەڵس���وکەوتی دینی هەبێت لەگەڵ دیموکراسیەتدا بگونجێت، بەهەمانشێوە دەشێت دیدو لێکدانەوەو هەڵس���وکەوتی نادین���یو عەلمانییانە هەبێت ناکۆکبێت بە دیموکراس���یەت. بادەر لێرەدا باس لەوە دەکات کە بەشی هەرەزۆری خراپەکاریو جینۆس���ایدو پاکتاوکردنە ئەتن���یو نەتەوەییەکانی سەدەی بیس���تەم لەالیەن ئایدیۆلۆژیا عەلمانییەکانەوە شەرعیەتیان پێدراوە. بەکورتی عەلمانیبوونو دیموکراسیبوون دووانەیەک نی���ن نەتوانرێت لەیەکتری جیابکرێن���ەوە .چونک���ە عەلمانی���ەت دەکرێ���ت بەش���ێکبێت ل���ە ئەزموونی سیاس���یو کۆمەاڵیەت���ی نادیموکراسو تۆتالیتاری ،وەکچۆن دینیش دەتوانێت بەش���ێکبێت لەهەم���ان ئەزموون���ی نادیموکراسو تۆتالیتاری .بۆیە ئەوەی گرنگە ئ���ەوە نییە ئای���ا ئەرگومێنتو پراکتیک���ەکان دینین ی���ان عەلمانین، لەن���او دینەوە ھاتوون ی���ان لە فیکرو دیدێکی عەلمانیی���ەوە ،ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئایا بیرکردن���ەوەو پراکتیکانە دیموکراسن یان نا .گرنگ ئەوەیە بەناوی هەقیقەتێکی رەھاوە قسەنەکەن ،نەبنە رێگر لەب���ەردەم بیرکردنەوەو تێڕامانی دیموکراس���ییانەی ئ���ازادو لەب���ەردەم بڕیاردان���ی دیموکراس���ییانەو ئازاددا. بەمجۆرە ئەوەی بۆ بوونی دیموکراسیەت پێویستە بوون یان نەبوونی عەلمانیەت نییە ،بەڵک���و نائامادەگی هەقیقەتێکی رەھای���ە ک���ە نەتوانێ���ت تواناکان���ی بیکردنەوەو ئاڵوگ���ۆڕو دیالۆگی ئازاد وێرانب���کات .ئەوەی گرنگ���ە ئامادەگی پراکتیکو رۆحیەتێکی لیبرالو ئازادە لە
بەکورتی ئەوەی ڤایت بادەر لێرەدا دەیڵێت ئەوەیە کە چەندە دینییەکان پێویستیان بە فێربوونە هەیە بۆئەوەی دینو دیموکراسیەت بەیەکەوە بگونجێنن، بەهەمانشێوە نادینییەکانیش پێویستیان بەهەمان پرۆسەی فێربوون هەیە
بیرکردنەوەو هەڵسوکەتی کۆمەاڵیەتیدا، نەک ئ���ەوەی ئایا ئ���ەوەی دەگوترێت دینییە ی���ان عەلمانی .بە مانایەکی تر ئەوەی بۆ دیموکراسیەت گرنگە بوونی دی���نو نادینێکی لیبرال���ە ،نەک بوون ی���ان نەبوونی دینو بوون یان نەبوونی عەلمانی���ەت .ئ���ەوەی دەبێت بەرگری لێبکرێت ئ���ازادی ویژدانە ،بەرامبەر بە ه���ەر بەھانەو ویس���تو ئەرگومێنێتێک ئەم ئازادییە ب���ۆ بیرکردنەوەو ویژدانە
جیاوازەکان نەس���ەلەمێنێت .هەر دین ی���ان نادینێک بیەوێت خ���ۆی بە رەھا ب���کاتو بەن���اوی هەم���وو "ئەخالقی گش���تیی"ەوە ،یان بەن���اوی "مۆراڵی کۆمەڵگاوە" قس���ەبکات ،ش���وێنی لە سیس���تمی دیموکراس���یدا نامێنێتەوە. دینو نادینی رەھای لەو باباتە ناتوانن بەش���داربن لە دروستکردنو پاراستنی سیس���تمی دیموکراس���یدا .هەر دینو نادینێک بەھانەی موتڵەقیان هەبێت بۆ کارکردنی سیاسی ،یان داوای موتڵەقیان لەناو سیاس���ەتدا هەبێت ،یاخود دیدی موتڵ���ەق بەس���ەر ژیانی دەس���توریدا بس���ەپێنن ،یان بەن���اوی هەقیقەتێکی موتڵەقی بێموناقەش���ەکردنەوە دوان، ناتوان���ن بەش���ێکبن ل���ە سیس���تمی دیموکراسی. داوای ئوس���وڵییانە لە سیاس���ەت، ل���ە "ئەخالقی گش���تی"و ل���ە "ژیانی گشتی" داوای نادیموکراتن .پاراستنی دیموکراسیەت لە ویستو ئەرگومێنتو ویس���تی رەھا ئەرکی هەموو ئەوانەیە خۆیان بە ھێزی دیموک���راس دەزانن. ڤای���ت ب���ادەر ئ���ەم دی���دە ناودەنێت دی���دی "بەخش���ینی ئەولەوی���ەت بە دیموکراسیەت" ،دانانی دیموکراسیەت لە پێش���ی پێشەوەی ش���تەکانی تر، یەکەمجار دیموکراس���یەتو دوای ئەوە شتەکانی تر .بۆئەمەش جیاکردنەوەی دینو سیاس���ەتو دینو ژیانی گش���تی پێش���مەرج نین .ڤایت بادەر لە رێگای نیشاندانی ئەزموونی سیاسیو مۆدێلی حوکمڕان���ی ئەمریکاو بەش���ێکی زۆری واڵتان���ی ئەوروپاوە نیش���انیئەدات کە پەیوەن���دی نێوان دی���نو دەوڵەت لەم ئەزموونانەدا ب���ەو مانایە لەئارادا نییە کە تیورەی عەلمانیەت باس���یدەکات، دین لەم ئەزموونانەدا بەشێکە لە ژیانی گش���تیو سیاسی .لەمەش���دا بەشێکی زۆری ئ���ەو نموون���ەو ئەرگومێنتان���ە دەگێڕێت���ەوە ،کە لەس���ەردەمی داڤید مارتینەوە تا بە جۆزێ کازانۆڤا دەگات باسدەکرێنو نیشانئەدرێن. هەڵەو راستی لە دیموکراسیەتدا بەبۆچوونی ڤایت بادەر دیموکراسیەت وەک سیس���تمو دەرکردن���ی بڕی���اری دیموکراسییانە وەک کردەیەکی سیاسی پێویستیان بە هەموو راو بۆچوونەکانی ن���او کۆمەڵگا هەی���ە .لەه���ەر کاتو ش���وێنێکدا باس لە پرۆسەی بڕیاردانی دیموکراس���ییانە ک���را ،دەبێ���ت ئەوە ئاشکرابێت کە مافی هەڵەکردن بەقەد مافی راستیگوتن قورسایی هەیە .ئەوەی لە سیستمی دیموکراسیدا گرنگە بوونی هەقیقەتێک���ی دینی ی���ان نادینی رەھا نییە کە هەمووان ناچاربن گوێیلێبگرنو پێدراوەکانی بکەن بە یاساو بە بڕیار، ئەوەی پێویس���تە گەیشتنی هەمووانە، بە دینیو نادینییەوە ،بەو قەناعەتەی ئەوەی هەریەکێک لەوان وەک هەقیقەت دەیبینێ���تو مامەڵەی���دەکات ،لەن���او پرۆس���ەی بڕیاردان���ی دیموکراس���یدا، دەبێ���ت ب���ە رای���ەک لەپ���اڵ راکانی ت���ردا .نەک ه���ەر ئەمە بەڵک���و لەناو "مەجالی گش���تی"و لەبەردەم "عەقڵی گش���تی" کۆمەاڵیەتیدا قورس���ایی هەر "هەقیقەت"ێک کە بووە بە را ،بەقەدەر قورسایی هەر رایەکی ترە .ئیدی گرنگ نییە س���ەرچاوەی ئ���ەو هەقیقەتە چ کەسو الیەنێکە ،ب���ۆ نموونە ئایەتواڵ ی���ان م���ەالو موفتییەک���ە ،پاپایە یان قەشەیەک ،یان رۆشنبیرێکی عەلمانیو خۆ ب���ە فەیلەس���وفو پێغەمبەرزان، یان هەر کەس���ێکی تر .هەموو ئەمانە ھی���چ لەمەس���ەلەکە ناگ���ۆڕن ،ئەوەی گرنگ���ە فێربوونو قبووڵکردنی گۆڕینی هەقیقەتە بۆ را .بێگومان هەر یەکێک ل���ەو هەقیقەتگەران���ە دەش���ێت لەناو ک���ۆڕو کۆمەڵە تایبەتەکان���ی خۆیاندا بۆچوونەکانی���ان وەک هەقیقەتی رەھاو دواهەمین راستی مامەڵەبکرێت ،بەاڵم مەس���ەلەکە کە ھاتە س���ەر بڕیاردانی دیموکراس���ییانە ،ئ���ەودەم هەقیقەتە رەھاکانی ئ���ەو کەس���انە دەچنە پاڵ چەن���دان هەقیقەتی ت���رەوەو بەمەش دەگۆڕێ���نو کورتدەبنەوە ب���ۆ رایەک لەپ���اڵ کۆمەڵێک رای ت���ردا .ئەوەی دیموکراسیەت پێویستی پێیەتی ئەوەیە هەمووان ئەم "ڕاس���تییە" فێرببن ،ئەم تێگەیشتنە بۆ هەقیقەت گەشەپێبدەن، ه���ەم دینیی���ەکان ئ���ەوە فێرببن کە هەقیقەتەکانیان لە "مەجالی گشتی"دا وەک را ببینرێنو هەم عەلمانییەکانیش
بۆئەوەی دینو پاراستنی دیموکراسیەت دیموکراسیەت بتوانن پێکەوە لە ویستو بژین پێویستە ئەرگومێنتو ویستی رەھا ئەرکی دین بچێتە ناو پرۆسەیەکی هەموو ئەوانەیە مێژوویی گرنگی خۆیان بە ھێزی دیموکراس دەزانن فێربوونەوە
دیدو بۆچوونە عەقڵی فەلسەفییەکانیان بەهەمانش���ێوە ،هەم ئەوانەی بەناوی موقەدەس���ی دینیی���ەوە ئەدوێ���نو هەم ئەوان���ەش بەناوی موقەدەس���ی دونیاییەوە ،ئەوەی بەناوی پێغەمبەرەوە قس���ەدەکاتو ئەوەش بەناوی مارکسو نیتش���ەوە .وات���ە مەس���ەلەکە ل���ە بنەڕەتەوە مەسەلەی فێربوونێکی فرە جەمسەرەیە ،مەس���ەلەی تێگەیشتنی هەمووانە لە رێژەییبوونی خۆیان لەناو سیستمی دیموکراسیدا .بە مانایەکی تر دیموکراسیەت بۆ ئەوەی دروستببێتو بژی ،پێویستە هەموو ھێزەکان بەسەر رەهەندە ئوس���وڵییەکەی ناو خۆیاندا زاڵبب���ن ،بەس���ەر ئ���ەو موتڵەقگەراو هەقیقەتف���رۆشو موقەدەس���چییەی لەناویاندا ئامادەیە س���ەربکەون .ئەم کردەی فێربوونە ه���ەم بۆ دینییەکان راستە هەم بۆ نادینییەکان ،هەم رووی لەوانەی���ە کە خۆیان بە فەیلەس���وفو ئەدی���بو زانا دەزاننو ه���ەم لەوانەش خۆیان وەک ئایەتواڵو موفتیو ئەمیری دینی وێنادەکەن. ڤایت ب���ادەر کە باس ل���ە کۆمەڵگا خۆرئاواییەکان دەکات باس لەوەدەکات کە کەنیس���ەو پیاوانی ئاینو ئەوانەی ئەم رێژەگەراییە زۆر بەباشی فێربوون، ب���ەاڵم ئەوان���ەی ئ���ەم وانەی���ە نەک تەنھا فێرنەب���وون ،بەڵکو بیر لەوەش ناکەن���ەوە فێریبب���ن ،بڕێک���ی زۆر لە رۆش���نبیرو لێزانو زانای کۆمەاڵیەتیو فەیلەس���وفە نادینیو عەلمانییەکانن. بادەر دەڵێت ئ���ەم بۆچوونە تەنھا بۆ ئەو فەیلەس���وفانە راستنییە کە ئێستا ب���وون بە مۆدێلو ناوەکانیان لەس���ەر زاری هەم���وو کەس���ێکە ،لەوان���ەش نیتشەو کارل شمیتو ھایدگەر ،بەڵکو بۆ هەموو ئەوانەش راستە کە لەدیدێکی نوخبەگەرای بەرتەس���کەوە تەماشای دیموکراس���یەت دەک���ەن .لەخۆرئاوادا ئەوان���ە نادیموکراس نی���ن کە بەناوی دینەوە قس���ەدەکەن ،بەڵک���و ئەوانە نادیموکراس���ن کە بەن���اوی هەقیقەتە فەلس���ەفییە نەمرەکانەوە قسەدەکەن. بەبۆچوونی بادەر مێژووی فەلس���ەفەو زانس���تە کۆمەاڵیەتیی���ەکان پ���ڕە لە ئایدیۆلۆژیا ،بەتایبەت���ی ئایدیۆلۆژیای "زانس���تی" ی���ان خۆ بە زانس���تیزان، ک���ە پڕن لەهەڵەی گ���ەورەو بۆچوونی ترسناک دەربارەی ئینسانو کۆمەڵگاو چۆنیەتی رێکخستنی پەیوەندییەکانو مامەڵەکردن���ی جیاوازیی���ەکان .لەوانە لە "دینی زانستیی" س���ان سیمۆنەوە بیگ���رە ،بەتێپەڕین بەناو "ڕاسیس���می زانستی"دا ،تا بەداگیرکردنی سیاسەتە دیموکراس���ییەکانی ئەم���ڕۆ دەگات لەالی���ەن ئایدیۆلۆژیای "نیوکالس���یکی ئاب���وری" مۆدێرنەوە .ئەم���ە جگە لە
پڕبوونی دونیای ئەمڕۆ لە راوبۆچوونو هەڵسوکەوتی ئەو ژمارە زۆرە لە "خەبیر"و "شارەزا" کە زۆربەیان بەناوی زانستو فیکرو فەلسەفەوە وەک هەقیقەتگەراو راستیفرۆش���ێک قس���ەدەکەنو کەچی زۆرجار ئەمیان تەواو ناکۆک بەویتریان قس���ەدەکات .بەبۆچوونی ڤایت بادەر هەموو ئەمانە دەبێ���ت فێری ئەوەببن ک���ە ئوس���وڵییەکەی ناوی���ان بکوژنو چارەس���ەری کێش���ەی ئوس���وڵیەتی فەلسەفیو زانس���تیو فیکریی خۆیان بکەن .ئ���ەم هەقیەتگەرایانە دەبێت لە بیرکردنەوەو دانوسانی دیموکراسییانەدا لەوەتێبگ���ەن ک���ە هەقیقەتەکانیان لە بۆچوونێک لەپ���اڵ بۆچوونەکانی تردا زیاتر نیی���ە .بەکورتی ئ���ەوەی ڤایت بادەر لێرەدا دەیڵێت ئەوەیە کە چەندە دینییەکان پێویس���تیان ب���ە فێربوونە هەی���ە بۆئەوەی دینو دیموکراس���یەت بەیەک���ەوە بگونجێنن ،بەهەمانش���ێوە نادینییەکانیش پێویس���تیان بەهەمان پرۆس���ەی فێربوون هەیە .بێگومان لە دونیای ئێمەدا دۆخەکە تەواو لە دۆخی بڕێک���ی زۆری کۆمەڵگاکان���ی خۆرئاوا جی���اوازە ،الی ئێم���ە ن���ە دینییەکان دیموکراس���نو ن���ە نادینیی���ەکان ،نە عەبدولن���اسو س���ەدام حوس���ەین دیموک���راس ب���وون ،ن���ە خومەینیو پاشای سعودییە ،نە ئەوانەی بەناوی پێغەمبەرو ئەس���حابەکانەوە ئەدوێن، نە ئەوانەش بەناوی فیکرو فەلس���ەفەو زانستو پێش���کەوتنو تازەگەرییەوە. دونی���ای ئێمە پڕە لە ئوس���ڵی دینیو ئوس���وڵی فیکری ،ل���ە هەقیقەتگەرای دین���یو ل���ە هەقیقەتفرۆش���ی نادینی فەلسەفی .بۆیە مەس���ەلەی فرێبوونی دووجەمس���ەرە مەس���ەلەیەکی ھێجگار گرنگ���ە لە دونیای ئێمەدا ،هەم بۆ ئەو نوخبە رۆشنبیرە عەلمانییە کە کۆمەڵگا وەک ئاژەڵێک���ی گەمژە دەبینێت ،هەم بۆ ئەو نوخبە دینییە کە دەرەوەی دین وەک س���ەرزەمینی کوفرێک وێنادەکات کە پێویستە لەناوببرێت. بەاڵم داخۆ دینێک لەگەڵ دیموکراسیدا بگونجێت کام ئاکارو دەرکەوتی هەیە؟ ئەگ���ەر ئەولەویەت بۆ دیموکراس���یەت بێت ئایا ئەو دین���ەی ئەم ئەولەویەتە قبووڵ���دەکات چ ئاکارێک���ی هەی���ە؟ بەمانایەکی دیکە دیموکراسیەت لەگەڵ هەموو دەرکەوتێ���ک لە دەرکەوتەکانی دین���دا ناگونجێ���ت ،بۆئ���ەوەی دینو دیموکراس���یەت بتوان���ن پێکەوە بژین پێویس���تە دین بچێتە ناو پرۆسەیەکی مێژوویی گرنگی فێربوونەوە .بەخشینی ئەولەویەت بە دیموکراسیەت کۆمەڵێک داواکاری تایبەت���ی لە دی���ن هەیە کە ڤایت بادەر لەو خااڵنەی الی خوارەوەدا کورتیاندەکاتەوە.
بیروڕا
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
birura.awene@gmail.com
بڕیاری شهڕی چهكدار ی كورد له ئهیلولی 1961بڕیار ی ك ێ بوو؟ سهرتیپ جهوههر
ی ی ناوهن���د كادرێك���ی مهكتهب��� راگهیاندن /لقی ههولێر ی زۆر لهسهر دهس���تپێكردنی قس���ه ی ی كورد لهسهرهتا بزوتنهوهی چهكداری ی رابردو دهكرێت ،بهشێك شهس���تهكان لهم مێژوه تێكهڵ بهبارودۆخی سیاسی بوهو رهنگ���ه ههوڵێكی���ش ههبێت بۆ بهت���هواوی ش���ێواندنی راس���تییهكان، ههمیش��� ه وتویان��� ه دهس���هاڵت مێژو دهنوس���ێتهوه ،ب���هاڵم تهكنهلۆژی���او ی ن���وێو فراوانب���ون و ئهرش���یفكردن گهش���هكردنی میدیاو دیكۆمێنتهركردن ی لهسهردهمی نوێ تهواو ئهو بیرۆكهیه پێچهوان ه كردۆتهوه ،ئێس���تا وێنهكان لهراستییهكان دهدوێن نهك خهڵكانێك بیانهوێ مێژویهك دابتاشن. ههرچۆنێك بێت (ش���یروان تاڵیب) ی ی ههولێر لهژماره ناوێك لهرۆژنام��� ه -1467ل��� ه 2012/10/24وتارێك���ی ی ی (ت���ا بارزان��� مهقس���ودی بهن���او ی ی شۆڕش���ی نهدا ش���تێك بهناو بڕیار ی شۆڕش لهئارادانهبو) لهوێدا ئهوهنده مهبهستێتی وهاڵمێكی (بۆ لهقوتونراو) ی نیی ه بدات���هوه ئهوهن���ده مهبهس���ت ی ئهو مێژویهك رونبكاتهوه كه بهقس ه "ش���ێوێنراوه" ،ئهو دهیهوێت وێنهیهك ی ی بارزان دابتاشێت جگه لهكهس���ایهت هیچ كهسێكی دیكه دهرنهكهوێت. ل���هم واڵت���هدا خهریكه مێژوش���مان تێكهڵ بهئهجێن���دای حیزب دهكرێتو ههر بهزۆر بهس���هرماندا دهسهپێنرێت، خهریك ه راستییهكان بهزۆر دهشێوێنرێن دهیانهوێ (ئهگهر بش���فڕێت ههر بڵێن بزن���ه) ،دهیان���هوێ بهچ���اوی ئهوان ش���تهكان ببینینو بهگوێ���ی ئهوانیش گوێ ل���هروداوهكان بگری���ن ،بهدهمی ئهوانیش لهشتهكان بدوێین.
ل���هو وت���ارهدا ك ه ئ���هو ب���رادهره ی نوس���یویهتی ،ئهوهندهی یاداشتهكان باوكی دهگێڕێتهوه ئهوهنده بابهتییانهو زانس���تییانه باس له روداوهكان ناكات، ئ���هو دهش���یهوێت بڵێت جگ��� ه لهمهال ی بارزان هیچ كهس���ی دیك ه مس���تهفا ی بڕیار نهبوه كاتێك ئهو بڕیاریدا خاوهن ی بهدواداهات، ی دیكه ئینجا روداوهكان لهپای ئهم قسهی ه ناراستهوخۆ دهیهوێت قسهیهك لهو راستییه بكات كه دهڵێت: مهال مس���تهفا لهگهڵ شۆڕشی ئهیلول ی .1961 ی ساڵ نهبو ل ه سهرهتا لهو وتاره مهقس���ودهیدا ئهو برادهره دهیهوێت ههرچی ش���انازییو خهباتو تێكۆشانی تێكۆشهرانی كورد بسڕێتهوهو دایبماڵێ���ت ههم���و س���هرههڵدانهك ه ی مهال مس���تهفادا كۆبكاتهوهو لهبڕیار ی ئهو كات ه ههی ه بیكات ه ههرچی راستی ی جگهرهیهكی نهكێشراو. سوتهكی دوا ێ ئهوهی لهو راس���تییه تێبگات ك ه ب ی ی لهناو واقعی روداوهكان هێشتا ئهوانه ئهو كاته بون هێشتا زیندونو ئهوهنده ی تێنهپهڕی���وه وهك لهدایكب���ونو ژیان ی شاعیری لێبێت كهس نهزانێت لهچ نال س���اڵێك لهدایكبوهو نهزانێت حهبیب ه كێیه؟ ئهوهتا یاداشتو لێكۆڵینهوهكان لهبهردهستنو بهش���ێك لهو راستییان ه لهسهر قهوان تۆماركراون بهشێكیشیان ی ئهو ئهرشیف ه دهستنوسن ،س���هربار دهوڵهمهندهی چ لهواڵتانی دهوروبهر چ لهالی بهریتانییو ئهمریكاییو روسهكان پارێزراون. ی ی ئهو شێواندنه بۆ راس���تكردنهوه كاكم مهبهس���تی بوه ،راستییهك ههی ه ی رابردو ئهویش لهناوهڕاس���تی چلهكان ی ی رژێمی پادش���ایهت تاوهك���و روخان ی لهعێ���راق ل���ه 1958دواتری���ش پارت
ی سهركردایهتی پارت بروسكهیهكیان ل ه شهقاڵوه پێگهیشتوه ی ل ه 12ئهیلول 1961تیایدا هاتوه مهال مستهفا پێشنیاری كردووه بۆ عهبدولكهریم قاسم نێوانگیری ی ی چهكداری بزوتنهوه كورد لهگهڵ قاسم بكات ،بهاڵم ئهو هیچ وهاڵمێكی بۆ مهال مستهفا نهبووه ،ئهمهش باشترین بهڵگهیه ك ه مهال مستهفا هیچ پهیوهندییهكی ب ه ی چهكدارییهوه خهبات نهبووه
ی كوردس���تان ك���ه ئهو كات ه دیموكرات ی پارتێكی قهومیی كورد بو بهرێبهرایهت ئیبراهیم ئهحمهد ،سهركردهكانی مهیلی ی چهپ یان ئیش���تراكییان ههبو خاوهن ی رێكخس���تنو جموجۆڵێكی جهماوهری زۆر بهرف���راوان ب���و لهكوردس���تان، ی سلێمانی ،كاتێك بهتایبهت لهس���نور ی 1961عهبدولكهریم قاسم لهناوهڕاست ی كورد دهكهوێت ه لهگهڵ س���هركردایهت ی ناكۆك���یو خۆش���ی لهژێر گوش���ار ی ناوخ���ۆو دهرهكیدا دهبێت ،س���هربار ئ���هوهی چهن���د بڕیارێ���ك دهردهكات ی ژماره 90ی ئیسالح بهتایبهت یاس���ا ی بهس���هر یهكهوه زراعی ئهمانه ههمو گرژییهكان زیاتر دهك���هن ،لهو كاتهدا ی عهبدولكهریم قاسم لهالیهك گوش���ار ی لهو ی پارت��� بۆس���هر رێكخس���تنهكان ی س���هردهمهدا (ك ه بارزانی لهدهرهوه پارتیی بوو) زیادیك���ردو هۆكارێك بو بۆ گهرمكردن���ی بارودۆخهك���ه بهرهو توندوتیژییو خهباتی چهكداریی لهپاڵ ی ژماره ئهم دۆخ���ه دهركردنی یاس���ا 90كه ل���هژدی بهرژهوهندی دهرهب هگو ی ی كوردس���تان ب���و ئهوهنده ئاغاكان ی گرژتركرد ،ئهم دیك��� ه بارودۆخهك��� ه ی دڵخۆش���ی حیزب بڕیاره لهالیهك جێ ی مهیلی چهپ بو چونك ه س���هركردهكان یان سۆسیالس���تییان ههبو ،لهالیهكی دیكه دهرفهتێك بو بۆ ئهوهی شهقامی كورستانی پێبخرۆشێنن. ی دهرهب���هگو ئاغ���اكان ناڕهزای��� لهكوردس���تان كه ئهو كات���ه رۆڵێكی ی گهورهی���ان لهناوهن���دی كۆمهڵ���گا كوردستان دهبینی خهریكبو بگۆڕدرێت بۆ ناڕهزاییو ئاش���وبێكی بێ بهرنامه، ی دهب���و حیزب لهو كات���هدا رۆڵی خۆ ی بگێڕێـت بۆ كۆكردنهوهو رێكخس���تن ئ���هم ناڕهزاییه بهتایب���هت ههر حزب ی رێبهرایهتیكردن���ی ئ���هم بارودۆخ���ه، ی رێكخس���تنو جۆش���دان ههبو خاوهن ی ی س���هرباری كێش���هی ماددیو لۆجست رێكخراو ،بهاڵم بهشێك لهسهركردایهت ی چهكداری���ی، ی سیاس���ی ب���ۆ حی���زبو خهبات��� ك���ورد بهتایب���هت مهكتهب ی پێیانوابو قۆناعی ئهو كاته پێویس���ت »» 19 بهس���هركردهیهكی دی���ار دهبێ���ت بۆ
ب ه سیاسیكردن ی ئیسالم بۆخۆ ی فێڵه بۆ هاوڕێم ئیسماعیل حهمه ئهمین عهزیز ڕهئووف
دهسخۆش����یكردن لهیهكگرت����وی ئیس��ل�امی بۆ ڕهتكردنهوهی یاس����ا ی پاراستنی پیرۆزیه ئاینییهكان ،هاوڕێی ڕوناكبی����رم كاك ئیس����ماعیل حهم����ه ئهمین����ی هێناوهته قس����ه ،بهجۆرێك ئهو پێیوایه بهش����ێك لهنوس����هران بۆ بهرگریكردن لهئیس��ل�امی سیاس����ی، پهلهكردنی����ان پێوه دی����ارهو ئهمهش دوره لهههمو تێگهیش����تنێكی فیكری دهربارهی ئهزمونی ئیسالمییهكان. ئیس����ماعیلی هاوڕێ����م پێیوای����ه كه دیسانهوه ئیس��ل�امی سیاسی فێڵمان لێ����دهكات .ئهم����ه ل����ه كاتێك����دا كه م����ن دهڵێ����م تێكهڵكردنی ئیس��ل�امو سیاس����هت ههڵهیهك����ی مهنههج����یو فیكریو فهلس����هفی گهورهیهو فێڵێكی هێنده دیارو ئاش����كرایه كه دیس����انی ناوێ����ت .دیس����انی ناوێت ن����هك ههر ئیسالمی سیاس����ی ،بهڵكو بنیادنانو ئۆرگانیزهكردن����ی پ����ارتو گروپهكان لهكۆمهڵگ����هی كوردی����دا بهعهلمانیو ئیسالمییهوه دواجار فێڵێكی گهورهیه. بهاڵم پرسیار لهوهدایه كه منو بهشێك لهنوس����هران ،بۆ كهوتینه بهرگریكردن ل����هم ههوڵهی یهكگرتوی ئیس��ل�امی؟ بێشك منو بهش����ێك لهو نوسهرانهی بهرگریمان لهههوڵهكهی یهكگرتو كرد ك����ه دیارترینیان مهریوان����ی وریا قانع
زیاتر نیی ه بۆ ههنگاوی دیموكراسیترو مهدهنیتر؟ لهمهبهستهكهت تێدهگهم ئهزیزم كه تۆ پهرۆش����ی فهزایهكی دیموكراسیت، ب����هاڵم ل����هوهش ت����ێ بگ����ه ئهزیزم ب����و ،عهلمانینو بهدهنگ����ی بهرزیشو بهش����ێكی زۆری ئهو یاس����ایانه هێزه نهمانشاردۆتهوه دهس����هاڵتی دینیمان عهلمانییهكانو مهالكانیان لهپارلهمان قبوڵ نییه .م����ن وهك خۆم بهدهنگی دایاندهڕێژن ،ئهوه هێزێكی سیاس����ی بهرز پێتدهڵێم ئهم هێزه ئیسالمییانهی بهن����او عهلمانیی����ه كه س����هرگهرمی الی خۆم����ان ب����هم عهقڵ����ه داخراوو دورخس����تنهوهی كێشه زهمینییهكانهو كۆنزێرڤاتیڤهیانهوه ئهگهر دهس����هاڵت دهیهوێ����ت كێش����هی ئاس����مانیمان بۆ بگرنه دهس����ت كارهس����اتی گ����هوره دروس����ت بكات .پیش����هی ئیس��ل�امی دهقهومێت ،بهاڵم ئهوهش دهزانم لهناو سیاسیو بهكارهێنانی دیموكراسی بۆ ئهم هێزانهدا ههن����گاوی گرنگ ههیه ،لێدان لهدیموكراس����ی رونو ئاشكرایه، بهش����ێكی زۆری پارلهمانتارهكانی����ان زیاد لهئهزمونێكمان لهبهردهس����ته كه لهپارلهمان بهرگری لهخواستی خهڵكو ئیسالمی سیاسی هاته سهر دهسهاڵت داهاتی خهڵك دهك����هن كه ئهندامانی چ����ی دهكات ،به ئاردۆگانیش����هوه له حیزب����ه عهلمانییهكان ئ����هوه ناكهن .توركیا كه كهمالیستێكی بێ كهڵبهیه، ئهزیزم كه هێزێكی ئیس��ل�امی ئهمری بهاڵم دواجار ئهزیزهكهم دهبێت بتوانین واقیع بێتو بونی ههبێتو له پارلهمان مامهڵه لهگهڵ ئهم هێزانهدا بكهین كه نوێنهری ههبێت بۆچی ش����هرمه ئهگهر كوڕی كۆاڵنهكان����ی خۆماننو دهنگیان ههنگاوێكی مهدهنیو دیموكراسی بنێت ههیه. تهماش����ای كۆمهڵی ئیسالمی بكه. شایهنی دهسخۆش����ی نهبێت؟ هاوڕێم ئهوه یهكگرتوی ئیسالمییه پێش ههر لهساڵی نهوهدهكان عهلی باپیر دهڵێ هێزێكی عهلمانی بهبهرچاوی ههمومانهوه دیموكراس����ی كوفره ،كهچی ئێس����تا ئهمیندارهكهی گۆڕی ،لهكاتێكدا حیزبه برادهرێكیان دهڵێ دیموكراسی كوفره، عهلمانییهكان سهرگهرمی پیرۆزكردنی مهكتهب����ی سیاس����ی رهتیدهكاتهوه، سهرۆكهكانیانن .من دهپرسم یاسایهك ج����اران ئیس��ل�امییهكان لهههورامان دهربچێ����ت ب����ۆ پاراس����تنی پیرۆزییه س����هنگهریان گرتبو ،ئێستا خوشكانی ئاینیی����هكانو زۆرێ����ك لهرۆش����نبیران ئیسالمی بهرپهرچی دڵشاد گهرمیانی كهمپهین����ی بۆ بك����هنو رهتیبكهنهوه ،دهدهن����هوه ك����ه ب����اس لهدهركهوتنی یهكگرتو بێت بڵێت یاس����ای پاراستنی ئاف����رهت لهشاش����هی تیڤییهكان����هوه مرۆڤ گرنگتره ،بۆ ش����ایهنی هاندانی دهكات .چ����ی بكهین؟ ههر س����وربین
خورافهتی دهستی دهرهکی رێبین ههردی
وهاڵمێك بۆ وتارێكی شیروان تاڵیب
لهس����هر ئ����هوهی ئ����هوان ماس����كیان پۆشیوهو درۆمان لهگهڵ دهكهن؟ ئه ی دواتر چ����ی؟ چ ڕێگهیهكی تر ههیه تا بتوانین ئهم هێزانه رابێنین دهس����تو پهنجه لهگهڵ دیموكراسیدا نهرم بكهن جگ����ه لههاندانی����ان ب����ۆ بهرگریكردن لهدیموكراسیو كۆمهڵگهی مهدهنی؟ ماسكی س����هرجهم هێزهكان ،دیاره به عهلمانییهكانیش����هوه ،لهئێس����تادا پایهكانی عهلمانیهت ل���� ه كۆمهڵگهی كوردیدا بههێزتره لهئیس��ل�امییهكانو ئیسالمی سیاس����ی دهنگهكانی ناگاته پازده كورسی ،ئهم ترسه لهئیسالمی سیاسی دروسته ،بهاڵم دهبێت لهوهش تێبگهی����ن ،ههن����گاوه تهقلیدییهكانی بهناو عهلمانییهكان لهبیس����ت س����اڵی رابردودا هیچی كهمتر نهبوه لهههنگاوه سهلهفییهكانی ئیس��ل�امی سیاسی بۆ بهئیس��ل�امكردنهوهی كۆمهڵگ����هو بۆ سنورداركردنی بهشێكی زۆری ئازادییه شهخسییهكان. گهم����هی دوفاق����ی ئیس��ل�امییهكان رونو ئاش����كرا دیاره .بهاڵم ئهم هێزه ئیس��ل�امییانه ئهگهر ههنگاوێكی گرنگ بنێن لهگ����هڵ دیموكراس����یو ئازادیدا یهكبگرێت����هوه بۆ ش����ایهنی الیككردن نیی����ه؟ رێگهی ترمان نیه هاوڕێم جگه لهتێڕوانین لههێ����زهكان بهگومانهوه، جگ����ه لههاندان����ی ه����هر ههنگاوێكی ی لهالیهن ئهم هێزه دینییانهوه مهدهن بۆ پاراستنی كهرامهتی ئینسان. Azizrauf75@yahoo.com
13
یهکێک له نهخۆشی ه رهگداکوتاوهکانی کۆمهڵ���گاکان ن���هک ه���هر ت���رس و بهدگومانی ه بهرامبهر بێگانهکان ،بهڵکو تهماشاکردنیان ه وهک سهرچاوهی بڕێکی زۆر لهو خراپ���ی و گرفتانهی روبهڕوی کۆمهڵ���گا ئهبێتهوه .کۆمهڵگا خۆی ل ه خۆیدا پاکه ،بیگهرده و تهبایه ،ئهوهی ئ���هم پاکێتی و تهبایی���ه لهناو ئهبات، بێگانهکان���ن ک��� ه خراپ ه و ب���هدکاری بهرههمدێن���ن و کۆمهڵگا پیس ئهکهن. رق ل ه بێگانه و دانانیان به سهرچاوهی کێش���هکان ،یهکێک ه له دێرینترین ئهو نهخۆش���ی ه دێرینان���هی ل���ه کۆمهڵگا سهرهتاییهکانهوه دهست پیئهکات و تا ههنوکهش ل ه زۆرێ���ک ل ه کۆمهڵگکاندا ماوه .ئهم نهخۆش���ی ه له سهردهستی نازیهکان���ی ئهڵمانی���ا ئهگات ه لوتکهی خۆی و تاوانێک دروست ئهکات ک ه ل ه میژوودا کهم وێنهیه و ب ه "هۆلۆکۆستی یههودیهکان" ناسراوه. ئهم نهخۆشی ه تا ههنوکهش بهردهوام ه و ل ه شکڵی جیاوازدا خۆی دهرئهخات. ب���هردهوام فۆبیایهک���ی سیاس���ی لهم ناوچهی���هدا بونی ههب���ووه و ههی ه ک ه لهههمانکات���دا بووه ب ه تهفس���یرکهری زۆر روداو و پێش���هاتی سیاسی گرنگ. فۆبیاکه ل ه سیاس���هتهوه دێت و ئهبێت ب ه بهش���ێک له کلت���وری بیرکردنهوهو نهگۆڕێ���ک ک��� ه چیدی پێویس���تی ب ه بیرکردن���هوه و پیاچون���هوه نیه .ئهم فوبیای���ه :فوبیای دهس���تی دهرهکی ه که ههمیش��� ه دێت بۆ ئ���هوهی ببێ ب ه تهفس���یرکهری س���هرهکی زۆرین���هی (ئهگهر نهڵێین ههموو) ئهو شته خراپ و دزێوان���هی له والت���دا رووئهدهن .ل ه ههر کوێ ناکۆکیهک ههبێت ،خراپیهک رووب���دات ،والت راوهس���تا بێت و هیچ پێش���کهوتنێک روو نهدات ،ههر لهوێ دهس���تهکانی دهرهوه و بێگان��� ه ههن ک���ه کارێکیان نی ه له دنی���ادا تێکدانی ژیان و ئاسودهیی ئێم ه نهبێت .ئهوهی لێ���ره روو ئ���هدات هیچ نی��� ه جگ ه ل ه سێبهری ئهو موئامهرانهی له دهرهوهی س���نورهکانی ئێره ئهکرێت و جیبهجێ ئهکرێت .تهنانهت کاتێک کهس���هکانی ل ه شانۆکهدا وهک بکهری راستهقینهی خراپیهکان دهرئهک���هون ،خۆیان هیچ نین و بکهری راس���تهقینهی روداوهکان نین ،بهڵکو جلخ���وار و جیبهجێکهری فهرمانهکان���ی دهس���تی دهرهوهن ک ه واڵتیان فرۆش���تووه و ناپاکی لهگهڵدا ئهکهن .گهر س���هرنجێکی زۆرینهی ئهو گوتاره سیاسیانهی ئهم ناوچهی ه بدهین له کاتێکدا روبهڕوی کێشه یان قهیرانێک ئهبنهوه ،ههر ههمویان باس ل ه دهستی بێگان ه ئهکهن که دهوری سهرهکیان ل ه ههموو پهش���ێوی و ئاژهوهیهکی واڵتدا ههی���ه .ئێران ل ه ههم���وو نارازهییهکی جهماوهریدا ،دهستئهکات ب ه باسکردنی دهوری رۆژئاوا ل ه وروژان و دروستکردنی کێش���هکاندا ک ه ئامانج لێ���ی دژایهتی ئێران و کلتوری ئێرانیه ،ناسێۆنالیزم و ئیسالمیه عهرهبهکان ئێستاش ههموو پهشێوی و گرفتێکی واڵت ئهدهن ه پاڵ ئهمهریکا و ئیسرائیل و ب ه سهرچاوهی س���هرهکی ههموو گرفتهکانیان ئهزانن. وهک ئهوهی ئهم والتان ه گهر بێگانهکان و موئامهرهکانی���ان نهبێ���ت ،ههرگیز توش���ی هیچ کێش���هیهک ناب���ن .وهک ئ���هوهی گ���هر بێگان���هکان نهبن ،گهر پیالنگێ���ری و دهس���تێوهردانی ئهوان نهبێت ،والت ههرگیز توشی هیچ قهیران و گرفتێک نابێت .بیهوده نی ه ههمیش ه تۆمهتی دهس���تی بێگان ه ئهخرێت ه پال ههموو جولهیهکی نارهزایی ک ه لهمجۆره والتان���هدا روو ئ���هدهن .ئهکرێ���ت ل ه عێراقی دوای بهعسدا ئهم نهغمهی ه الی ههموو ناس���ێۆنالیزمهکان و ئیسالمی ه عهرهبهکان ببینی���ن .ل ه پاش روخانی بهعس���هوه کهس نی���ه باس���ی ئهوه ن���هکات رۆژئ���اوا و ناحهزانی عهرهب ب���ه بهرنامهی دابهش���کردنی عێراقهوه ب���ۆ تائیف ه و ئهتنی جی���اواز هاتون و ئهش���یان هوێت ههمان نمون ه بۆ والتانی تری ع���هرهب بگوێزن���هوه .ئهگینا ل ه عێراقدا شیع ه و سونن ه و کورد ههرگیز دابهشنهبون و ههمویان گهلی عێراقیان پێکهێن���اوه ک ه ل��� ه دۆخێکی تهبایی و برایانهدا ژیاون ،ئ���هوه بێگانهکانن ک ه ئهیانهوێت ئهم جیاوازیه سروش���تیان ه بگ���ۆڕن به دوژمنایهتی و ناکۆکی .ئهم روانین��� ه تا ئهو جێی ه ئ���هڕوات ههموو
ئهو کورد و شیعه عێراقیانه ب ه خائین و دوژم���ن بزانن ک ه ل��� ه چوارچێوهی بهرنام���هی ناس���یۆنالیزمی پهرگیری عهرهبی���دا جێی���ان نابێت���هوه .بگره دۆخ ئهگات���ه ئهو رادهی���هی گومان ل ه عێراقیبون���ی ش���یعهکان بکرێت و ب ه ئێرانیبون تۆمهتبار بکرێن .سیاسیهکی سونی عێراقی ل ه قهناتی "ئهلعهرهبیه" ئهیوت "ئهمهریکێکان به یارمهتی شیع ه و سونهکان محاسهسهی تائیفیان هێنا، بهاڵم بهرنامهی ئهو دژی محاسهس��� ه ب���ووه و ههم���وو گهل���ی عێراقی وهک یهک تهماش���ا ک���ردووه" .وهک ئهوهی عێراق بهراست شیعه و سونه و کوردی تی���ا نهبێت ک��� ه پهیوهن���دی نێوانیان ب���هردهوام پڕ قهیران و کێش���ه بووه. ههمان ئهم دیده ئهمرۆ لهناو سیاسهتی کوردیش���دا کهوتۆت ه کار و بڕێکی زۆر ل���ه قهیران و گرفتهکانی کوردس���تان، ئهگهڕێنرێت���هوه بۆ دهس���تی دهرهوه و بێگان���هکان .ئهمرۆژان���ه ک���ه ژیانی سیاس���ی کوردس���تان روو ل ه ئاڵۆزی زیاتر ئ���هکات و ب ه ه���ۆی بارودۆخی ناوچهک���هوه ،ملمالنێیهکی ههرێمایهتی و نێودهولهت���ی گهرم ل���ه دهوروبهری کوردس���تان له ئارادای���ه ،ئهو بۆچون ه زیندوبۆتهوه که گرفتهکانی کوردستان ئهکاته ملی سیاس���هتهکانی دهرهوهی واڵتان���ی دراوس���ێ .کهس���انێکی زۆر باس���ی ئهو ریزبهندیه ئهکهن له نێوان تورکیا و ئێراندا ،ههرێمی کوردستانی بهس���هرخۆیدا دابهش���کردووه ،بگ���ره کهس���انێک سیاس���هتی تایبهتی هێزه سیاسیهکانی کوردستان لهژێر تیشکی ئهم کاریگهریانهدا ئهخۆینهوهو تهفسیر ئهکهن .زۆرجار گوێم���ان لهوه ئهبێت رهفتار یان قس��� ه ی���ان ههنگاوی فاڵن حیزب یان س���هرکرده ،به دهرئهنجامی کاریگهری سیاس���هتی والتانی دراوسی ئهزان���ن .ب���هالم راس���تیهکهی ئهوهی ه کێشهکانی کوردستان بهرههمی ناکۆکی و نهگونجان و دوری هێزه سیاسیهکانی کوردستانه .ئهم نهگونجان و ناکۆکی ه بهر له ئهم گرفتانهی دوایی دروستبون و دوای ئهوانیش بهردهوام ئهبن ،ئهگهر چارهسهر نهکرێن. کێش���هکانی کوردس���تان ناوخۆیین و ن��� ه دروس���تکراوی بێگان���ه و جیهانی دهرهوهن ،ن��� ه بهه���ۆی ئهوانیش���هوه چارهس���هر ئهکرێن .ئهگهر کاریگهری جیهان���ی دهرهوه ههبێت (ک ه بێگومان ههی���ه) ،ئهوا تهنها س���ودوهرگرتنه ل ه
کێشهکانی کوردستان ناوخۆیین و ن ه دروستکراوی بێگان ه و جیهانی دهرهوهن ،ن ه بههۆی ئهوانیشهوه چارهسهر ئهکرێن ناکۆک���ی و ناتهباییهکی راس���تهقین ه که لهنێوان هێ���زه کوردیهکاندا ههیه. ههرێمی کوردس���تان ل ه ناوهوه الواز و نهگونج���او و ناتهبایه ،و تا ئهوکاتهش ئهم نهگونجان و ناتهباییه ب ه سازانێکی راس���تهقینه چارهس���هر نهکرێن .بهر لهوهی خۆمان مان���دوو بکهین بهوهی ئێ���ران و تورکی���ا چی ئهک���هن و چی داوا ئهکهن ،ئهبێت بپرسین هێزهکانی کوردس���تان له ناوخۆدا چی ئهکهن و چۆن رهفتار ئهکهن .ناکۆکی راستهقین ه و نهگونجان���ی ناوخۆی���ه ک ه دهس���تی دهرهوه وهک فاکتهرێک���ی کاریگهر ل ه ههرێمدا دروست ئهکات ،نهک فاکتهری ت و ناکۆک���ی ناوخۆی دهرهوه هاتبێ��� دروستکردبێت.
پارتهكانی ئۆپۆزسیۆنو الوازی ی ستراتیج ی كاركردن
شیعریهتی بردنهوهی ئهمجاره
►
ب���اری بۆ چوار س���اڵی تر هات���هوه .ئهم ستونه وهك دوا س���تون لەسهر ئهمریکا تایبهته به تیشک خستنه سهر سیاسهت وهك پرۆسهیهكی شیعری .دیاره سیاسهت لەمان���ا خهیاڵیهکهیدا زیاتر لەفهلس���هفه ئهچێت چونکه پرسیاری سهرهكی تیایدا چۆن دڵخۆشی گشتی فهراههم بێت؟ بهاڵم ئێمه لەس���هردهمێکدا ئهژین که پرسهكه بهم ش���ێوهیهیه ،چۆن دڵخۆشی من بێته ئاراوه بهبێ گوێدانه ئهوانیتر ،یان لەسهر ش���انی ئهوانیتر؟ ئهم من���ه گۆڕاوه .الی خهڵکانێک نهتهوهیهکه ،الی ههندێکی تر گهلێکه ،بڕێکی به نیش���تمانێک دهیبینن، زۆرێک ب���ه تهنها خۆیان ،ههندێکی تر به خۆیانو خێزانهکهیانو بنهماڵهکهیان .کورد یهکێکه لەو خهڵکانهی لەدونیا که هێشتا ئهلفو بێی سیاسهت فێرنهبووه .دهگمهنن ئهو کوردانهی ک���ه ئهتوانن هێنده فراوان بیربکهنهوه که بپرسن چۆن خۆشگوزهرانی کۆمهاڵیهتی دێته ئاراوه؟ کاتێک سیاسهت ههوڵدانه بۆ خۆش���گوزهرانی گشتی ئهوا پرۆسهیهكی شیعریه ،ئهگهر نا درندهترین شێوازی وهحشیگهریه. یهکێک لەتوان���ا دهگمهنهکانی ئۆباما ش���یعریهت بوو .لێرهدا چهمکی شیعریهت فراوانتر وهرئهگرم لەوهی تهنها بریتی بێت لەشێوازێک لەدهربرین یان توانای یاریکردن به وش���ه یان هۆنینهوه .شیعریهت وهک شیوازێکی تایبهت لەژیان ،وهك جۆرێکی ناباو لەئامادهبوون لەدونیادا ،وهك پردێک لەپهیوهن���دی .ئۆباما لەچهند ئاس���تێکدا خاوهن شیعریهتێکی بااڵیه .لەسهربوردی ژیانی���دا ،لەدونیابینی���دا ،لەئارهزوی���دا بۆ زمانو وش���ه ،لەتوان���ای دهربڕینیدا. ش���یعریهت ههبوونی توان���ای بۆ بوون به م���رۆڤ ،لێرهدا م���رۆڤ ب���وون لەکایهی فهلسهفهی سیاسی نوێدا بینراوه ،فراوانتر لەهاواڵتی ،لەبهرخۆر ،لەکرێکار ،لەخاوهن نیشتمانو رهگهز .سهخته لەم دونیایهدا، زۆر بهتایبهت���ی لەئهمری���کا مرۆڤ بیت. بۆ ئامادهب���وون لەدونیادا وهک مرۆڤێک. ئامادهبوونی مرۆڤانه بریتیه لەس���ادهیی، لەههاڵتن لەبابهت بوون ،لەباوهشکردنهوه ب���ۆ جوانی .گهرچی رهنگ���ه رهخنهیهكی زۆر ههبێ���ت لەئۆبام���ا ک���ه گوایه هێنده کۆمهاڵیهتی نیه ،هێن���ده تێکهڵی چینی ب���ااڵ ن���اکات .یهکێ���ک لەملیاردێرهکانی ئهمریکا ئۆبام���ا وهك نازیهک ناو دهبات، هۆکاری سهرهكی ئهمه ئهوهیه که ئۆباما ههتا ئێس���تا نامهیهک یان پۆستکاردێکی ب���ۆ نهن���اردوه .به تایبهت���ی کاتێک ئهم ملیاردێره دیاریهكی بهخشیبوه کچهکهی ئۆباما چاوهروان بوو نامهی سوپاسگوزاری بۆ بێتهوه بهاڵم هیچی پێنهگهیشت. ئۆبام���ا جودا لەههموو س���هرکردهکانی ئهمریکا ئاشنایه به ههژاری ،بهکۆچهری، به پهیوهندی پڕ لەمهکری دهوڵهتو مرۆڤ، ب���ه ئازاری بێ باوکی ،به رهنگی رهش���ی پێس���ت .ئهمانه ههموو دۆخی ش���یعرین. ش���یعریهت بریتی���ه لەههبوون���ی توانای گۆڕانی ئازار بۆ وش���ه .ئۆباما لەشێوازی دهربریندا لەگاری س���نایدرو بۆکوس���کی دهچێ���ت ،ئهوان ههموو لەس���یحری ئهوه گهش���تبوون که وشهی س���اده دهتوانێ زۆر ج���وان دهرکهوێت ئهگهر به گونجاوی بخرێته پاڵ وشهکانی تر. بهاڵم سهرباری ههموو ئهمانه شیعریهتی ئۆباما لەدیدێکی ترهوه دهبینم .لەههناوی ئهم کهمپهین���ی ههڵبژاردنی ئهمس���اڵدا ههموو ههوڵی کۆماری���هكان ئهوهبوو که بڵێن ئهم ههڵبژاردنه لەههموو روویهکهوه دهرب���ارهی ئابوریه .بهاڵم ئهم به ئابوری کردن���هی کهمپهینهك���ه ئامانج���ی ئهوه نهبوو ک���ه ئابوریهكی مرۆڤان���ه بهێنێته ئ���اراوه .ئابوریهك ک���ه زۆرینهی خهڵك تیای���دا چاالک بن نهک ئام���راز .ئهمریکا واڵت���ی یهك لەس���هده .ئ���هو واڵتهیه که نهوهدونۆ لەس���هدی خهڵكهکهی بێبهشه لەس���امانهکهی .رۆمنی ئامانجی ئهوهبوو بڵێت دهستکاری مهکهن با خراپ نهبێت. ب���هاڵم ئۆباما لەروانگهیهك���ی ترهوه هات لەروانگ���هی من یهكێکم لەئێ���وه .بۆ من شیعریهتی ئۆباما لەم ههڵوێستهدایه .بهالی زۆرینهی خهڵكهوه ئۆباما ئهو کهس���هیه که خهمی کهس���ێکی وهك ئهوانی ههیه، خهمی کهس���ێکی وهك ئ���هوان دهخوات. دی���اره ئێمه ئاگادارین ک���ه چهندێک ئهم دهربرینانه شاعیرانهن ،بهاڵم لەههمانکاتدا کاریگهرن .مانای چیه که سهرۆک یهکێک بێت لەههموان؟ با لەدیدی ههڵسهنگاندی پێگهی رۆمنیهوه سهیری بکهین ،بۆ رۆمنی دۆڕانهکه تاڵوشیرین بوو .تاڵ بوو چونکه دۆڕاندی ،شیرین بوو چونکه چیدی کهس
لێی ناپرس���ێت چهند باجی داوه یان نا. رۆمنی لەریزی ئهو چینه س���هرمایهدارهیه که بهالی���هوه نهنگه به هیچ ش���ێوهیهك بهشداری لەکۆمهڵگادا بکات .بۆ ئهو پاره پهیداکردنی خ���ۆی گهورهترین خزمهته. سهرهتای ئهم باوهڕه لەبیری کالڤنیهوهیه. بۆیه رۆمنی لەو چینهبوو که پهیامی وهها بوو من لەئێ���وه نیم .خهمی ئێوه م نیه، به جۆری خهمی ئێوه ئاشنانیم. که ئۆباما دهڵێت من یهكێکم وهك ئێوه مهبهستی چهندین ش���ێوه لەبوونه .وهك ئێوه کۆچ���هری ،لەنێو هیس���پانیهکاندا، ئۆباما ٦٩لەس���هدی دهنگهکانی بردهوه. وهك ئێ���وه الو ،لەههڵبژاردنی پێش���وو کاتێ���ک ئۆبام���ا دهنگێک���ی زۆری الوانی ب���ردهوه وتی���ان تهنها یهكج���اره چونکه ئۆباما وهها دهرکهوت که هیوابهخش���ه، ب���هاڵم ئهمجاره بوو ب���ه دووجار ،کهواته واقیعێکی سیاس���یه .وهك ئێوه ئافرهت، زۆرینهی دهنگی ئافرهت���ان بۆ ئۆبامایه، لەبهر هۆکارێکی ساده ،زۆربهی کارهكانی ئۆباما لەخزمهت���ی ئافرهتاندا بووه .وهك ئێوه رهش پێس���ت ،گهر بێتوو به پیست رهش���ی لەئهمریکا بنواری هیچ نیه جگه لەکیشوهرێک لەئازار.
ئاگایی لەدونیای سیاسهتی کوردیدا ،چ ئاگایی ماف ،چ ئاگایی دیپلۆماسی ،چ ئاگایی فهلسهفی ،چ ئاگایی مهعریفی ،چ ئاگایی مرۆیی لەئاستێکدایه تهنانهت کیسهڵیش ئیرهیی پێنابات چهمکی یهكێکم لەئێوه مانای ئهوه نیه، وهک ئێ���وه نان دهخۆم ی���ان وهك ئێوه دهژی���م ،بهڵکو مانای ئهوهی���ه لەمیانهی کارکردنمدا ئ���اگام لێیه چیه یهکێک بیت لەمرۆڤه س���ادهکان .دی���اره دهبێت ئهو راس���تیه دانپیابنێین که ئۆباما لەههناوی کهلتورێک���ی نامرۆڤان���هی قێزهوهن���دا ش���اعیرانهیه .بۆی���ه لێ���رهدا پێوهرهكه هێندێ���ک س���هقهته .چونک���ه گهرچ���ی ش���اعیریهتی ئۆباما رهنگه الوازبێت ،کهم کاریگهربێت ،زیات���ر ریتۆریک بێت بهاڵم لەههن���اوی کهڵتورێک���ی وهك کهلتوری ئهمریکای���ی دارن ب���وو لەجوان���ی زهق دهرئهکهوێت .ئهو یهکێکه لەو تاک چاوانه لەشاری کوێراندا. شیعری بوون لەدونیای سیاسهتی کوردیدا ههرگیز بوونی نهبووه .فاشیزمـێک رۆحی ک���وردی گهناندوه که بریته لەفاش���یزمی قهبهیی ،دڵڕهقی ،لوتبهرزی .ئاس���انترین کردار لەمێژووی سیاس���ی کوردیدا بریاری کوشتنی مرۆڤێکی کوردبووه .دووفاقیهكی زۆر سهیر رۆحی سیاسهتکردنی لەدونیای کوردیدا کۆنترۆڵکردوه .دهکرێت بوترێت که سیاسهتی کوردی ،گهر به دهستکاریهوه وتهزاک���هی ئهتات���ورک وهربگری���ن، سیاسهتکردنه سهرباری کورد .ئهتاتورک دهڵێ���ت مۆدێرنه س���هرباری خهڵك .بهو مانایه ،زۆریان لێبک���هن ،ناچاریانبکهن، وهک کهس���ێکی خ���اوهن دهن���گو رێزو م���اف تهماش���ایان مهکهن ،س���هرباری خواس���تو ئارهزووی خۆی���ان مۆدێرنیان بکهن .به ههمانش���ێوه سیاسهتی کوردی بریتی���ه لەپشتگوێخس���تنی مرۆڤی کورد وهك م���رۆڤ .گهر مهبهس���تی ئهتاتورک مۆدرێنکردن بوو بهبێ گوێدانه مرۆڤهکان، مهبهستی سیاسهتی کوردی زۆر الوهكیو پوچتره لەوهی خ���اوهن پرۆژهیهك بێت. سیاس���هتێکی بهتاڵ لەش���یعریهت یانی سیاس���هتێکی بهتاڵ لەجوان���ی ،لەماف، لەههست ،لەتوانای گوێگرتن ،لەسادهیی، لەخاکێت���ی ،لەبهرپرس���یارێتی .ئ���هوهی شیعریهت دێنێته ئاراوه دوو شته ،ئاگاییو ئازار .ئاگایی لەدونیای سیاسهتی کوردیدا ،چ ئاگایی ماف ،چ ئاگایی دیپلۆماس���ی، چ ئاگایی فهلسهفی ،چ ئاگایی مهعریفی، چ ئاگایی مرۆیی لەئاس���تێکدایه تهنانهت کیسهڵیش ئیرهیی پێنابات.
كاری ئۆپۆزسیۆن ئێستا لهكوردستاندا بوهته واقیعێكی سیاسییو بهشێكه ل ه ی ی لهههرێم گهشهس���هندنی دیموكراس كوردستاندا .ههمو هێزه سیاسییهكان دهبێت ئهو راس���تییه بزانن ك ه ئێستا ی كوردس���تان لهبارودۆخێكی سیاس���ی ی ی نوێدای���هو دۆخ���ه كۆنهكان مێژوی��� ێ جێهێشتوهو جارێكی تر جۆرێكی نو ی دروستكردوه، لهپهیوهندی سیاس���ی چونكه ئێستا پارتهكان دابهشبون به دو ی دهسهاڵتهو بهرهدا ،بهرهیهكیان بهره ئهو پارت ه لهدهوری���ان كۆدهبنهوه ك ه ی بڕوای���ان ب��� ه ش���ێوازی بهڕێوهبردن دهسهاڵتو گوتاره سیاسییهكهی ههی ه كه لهالیهن دهسهاڵتهوه پیاده دهكرێتو ی ل ه ههمانكاتدا بونی بهرژهوهندییهكان خۆی���ان لهپش���تیوانیكردنی ئ���هو ی ئهو دهس���هاڵتهدا دهبینن ،جهماوهر پارتانهش بهجۆرێك لهجۆرهكان بڕوایان بهوجۆره دهس���هاڵته ههی���ه .ههروهها ی پارت���ه حوكمڕانهكانیش جهم���اوهر پشتیوانی لهپارتهكانیان دهكهنو لهههر ههڵبژاردنێكیش���دا ئام���ادهن دهنگیان پێبدهن���هوه .لهبهرامب���هر ئهمان���هدا ئێس���تا چهند پارتێكی ئۆپۆزس���یۆن ی ههن ،ك ه ههریهكهی���ان وهك پارتێك ی بڕیاری ئۆپۆزسیۆنبونیان س���تراتیج ی داوهو بڕیاری���ان داوه ك��� ه بهش���دار لهبهڕێوهبردنی دهسهاڵتدا نهكهنو وهك ی كار ی چاودێر ی ئۆپۆزس���یۆن هێزێك��� ی بكهن ،بۆ ئهم مهبهس���تهش روبهڕو ی ی سیاس���ییو ئابور چهندان فش���ار ی بونهوهو تهنانهت كهوتن ه ژێر فش���ار ئهمنیو س���هربازیش بهتایبهتی كه ل ه ی 17ی ش���وباتداو خۆپیش���اندانهكان ی بارهگاكان���ی یهكگرت���و س���وتاندن ێ پارت ه لهبادینان���دا بین���را ،ههرس��� ئۆپۆزسیۆنهك ه ههریهكهیان بهجۆرێك ی كهوتنه ژێر فشاری جۆراوجۆر لهبڕین ی الیهنگرانو موچ���هو دهس���تگیركردن ی تهنانهت هێرشی سهربازیو گهمارۆدان
ههتا ئێستا ئهم پارته ئۆپۆزسیۆنانه ئهوهی بهیهكیانهوه دهبهستێت زیاتر فهزایهكی گشتییه نهك بهرنامهیهكی تۆكمهی ستراتیجی
ی ئۆپۆزس���یۆن بێهیوا زۆر لهش���هقام ی ی ناجۆرو دژ بههێڵ دهكات ،ههڵوێست گشتی ئۆپۆزسیۆنبون وێنهیهك دروست دهكات ك ه پارتهكانی ئۆپۆزس���یۆنیش ی ی تهقلید ههتا ئێس���تاش عهقڵیهتێك ی بهس���هریاندا زاڵ ه ك ه زۆرتر گوتارێك ی ههنوكهیی���هو ههری���هك بۆ سیاس���ی ی خۆی دهیهوێت بهجیا وێنهیهك بۆخۆ دروست بكات ك ه لهپارت ه ئۆپۆزسیۆن ه ی دڵس���ۆزترو لێهاتوترو هاوپهیمانهكه بهتواناتره. ئ���هم ملمالن���ێ سیاس���یی ه لهنێوان ی پارت ه ئۆپۆزس���یۆنهكاندا بهئاس���ان ێ دهكرێتو ل���هو ههنگاوه ی پ ههس���ت ی دهكرێت كه رۆژان ه سیاسییانهدا بهد لێیانهوه دهبینرێ���ت ،بهتایبهتیش ئهو ی كه ههیان ه بهرامبهر گوت���اره جیاوازه ی بهدهس���هاڵت ،دهس���هاڵت ك��� ه خۆ لهههردو پارتی حوكمڕاندا دهبینێتهوه ی ههتا ئێستاش لهسهر بنهمای رێكهوتن ستراتیجی مامهڵه لهگهڵ ئۆپۆزسیۆندا ی دژ بهیهك نانوێننو دهكهنو ههڵوێست بهردهوامیش لهكۆبونهوهو گفتوگۆدان، ههرچهند لهئێس���تادا ههست دهكرێت ێ ههندێك ی لێرهو لهو ی نیشتمان یهكێت ی لێ���دوان دهدهن ك��� ه لهگ���ه ڵ پارت��� ی دیموكراتدا یهك ناگرێتهوه ،بهتایبهت لهنزیكبونهوهی لهگۆڕان ،بهاڵم دهبێت گۆڕان زۆر ب ه ههس���تیارییهوه مامهڵ ه لهگه ڵ ئهم دۆخهدا بكاتو ب ه گومانهوه ی یهكێتیش بكات، ی لێدوانهكان س���هیر چونك��� ه ه���هر نزیكبونهوهیهكی گۆڕان ی لههێڵ ه ی بهبێ گۆڕان���كار لهیهكێت��� س���تراتیجیهكانیو رێكهوتننام���هكان ی ب ه زیان���ی گۆڕان تهواو لهگ���هڵ پارت ی دهبێ���تو دواجار گهمهكان���ی یهكێت سهركهوتو دهبێت لهبواری دیبلۆماسیو پهیوهندیی���ه سیاس���ییهكانیدا ،دهبێت ی ئۆپۆزس���یۆن بزانن ئهگهر پارتهكان��� ی ی رێكهوتننامه دهس���هاڵت ل ه روانگ ه ستراتیجییهوه مامهڵ ه دهكات ،دهبێت پارت ه ئۆپۆزسیۆنهكان زۆر لهوان زیاتر ی ی رێكهوتننام هی سهرخس���تن خاوهن ئۆپۆزسیۆنو قوربانیدا بونای ه لهپێناو ی جهماوهردا. داوا رهواكان
»» 19
خوا پێویستی بهپاراستن نییه
وهاڵمێك بۆ پرسیارهكانی كاك مهریوانی وریا قانع سۆران عومەر
كاك مهری���وان وریا قان���ع لەئهكاونتی خۆی نوسیویهتی "ئایا بەڕاستی خودا پێویس���تی بەوەیە ئینس���ان بەیاس���ا بیپارێزێت؟ ئایا کاری یاساکان ئەوەیە ئینس���انەکان خ���ودا بپارێزێ���ت یان ئینس���انەکان لەیەکتری بپارێزێت؟ ئایا پاراستنی خودا پوێسیتی بەپەرلەمانتارو زۆرایەت���ی پەرلەمان���ی هەیە؟ ئهو لەو نوس���ینهیدا دهڵێ "وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارانە بە بەڵێ ،ھێمایەکی ئاشکرا ب���ۆ الوازی خ���ودا دەکات ،الوازییەک وابکات خودا پێویس���تی بەوەبێت یاسا بۆ پاراستنی دەربکرێت". بهڵێ راس���ت ه بههیچ شێوهیهك خوا پێویستی بهوه نیی ه ئینسان بیپارێزێ، ئنجا بهیاس���ابێ یان بهچ هكو شمشێر، خوایهك ك���ه تاقانهو بێ ه���اوهڵ بێ ی پێویس���ت نیی ه بیپارێزێ ،ئهم ه كهس تێنهگهشتنه لەوهی كه لەپرۆژه یاسای پاراس���تنی پیرۆزیی��� ه ئاینییهكان���دا هاتووهو مهبهس���ته ،چونكه ئهوه خوا نییه ئێمه دهمانهوێ بیپارێزین ،بهڵكو ئهوه ئێمهی ئیماندارین ك ه پێویستمان بهپاراستنه ،پاراستنی بیروباوهڕهكهمان لەبێ رێزیو پاراستنی ههستو نهستی مسوڵمانان لەوهی ك ه بۆ ئیهانهكردنیان جنێو بهخوای بهدیهێنهریانو قورئانی بهرنام���هی ژیانم���انو پێغهمب���هری پێش���هوامان ن���هدرێ ،لەههم���وو رێكهوتننامهو پهیماننامه جیهانییهكاندا مهرجی پاراستنی مافی مرۆڤ بهمهرجی پاراس���تنی بیروڕای ئ���ازادو رێزگرتن لەبیروباوهڕی ئینس���انهكان دێت ه دی، وات ه ئهوه پاراس���تنی مافی ئینس���انی كوردیی نی ه كهلەمیدیایهكهوه بێ رێزیی ب ه خ���واو پێغهمبهرهكهی بكهی! ئهوه
چ ئازادییهكی بیروب���اوهڕه كه ئهوهی بڕوای ب ه دینو بیروڕای بهرامبهرهكهی نییه جنێو بهپیرۆزییهكانی ئهو كهس ه بدات؟ بهكوردی وتومانهو دهشیڵێینهوه ئێم ه داوای ئهوه دهكهین رێز لەبیروڕاو بیروب���اوهڕی ئینس���انهكان بگیرێ ،با یاس���اش ئهمه دیاری بكاتو بهیاس���ا رێز لەبیروڕاو بیروباوهڕی ئینس���انهكان بگیرێ جار ههر بیروباوهڕێكیان ههیه، وات���ه بۆ ك���هس نهبێ ك ه ئاسایش���ی كۆمهاڵیهتیمان بش���ێوێنی بهنوسینێك كه جنێوو بێ رێ���زی تێدایه بهرامبهر بیروب���اوهڕی زۆرینهی ئ���هم كۆمهڵگ ه ی���ان كهمینهی���هك ك��� ه ه���هر ئاینو بیروباوهڕێكیان ههیه ،تهنانهت ئهوهش پارێزراو بێ ك��� ه مولحیدو بێ باوهڕه، ئهمه داواكارییهكی یاس���اییو رهوایهو مهرجێكی گرنگی پاراستنی مافهكانی مرۆڤه ،دهبێ رۆشنبیران لەوه تێبگهن كه ئازادی بیروڕاو بیروباوهڕ ئهوه نیی ه ك ه ئازادی بهرامبهرت پێشێل بكهیتو هی���چ حورمهتێ���ك ب���ۆ پیرۆزییهكانی نههێڵیتهوه ،دهپرسم ئایا كهسێك ك ه بڕوای به(گا پهرستیی) نیه بۆی ههی ه بۆ ئیهانهكردنی كهسێكی (گا پهرست) جنێو به(گا) بدات؟ بێگومان بۆی نیی ه چونك���ه ئهو پهرس���تراوهكهی خۆی ال پیرۆزه ،ناكرێ لەكۆمهڵگهیهكی زۆرین ه مس���وڵماندا بژی���ن ب���هاڵم رێگ ه بدرێ بهناوی ئازادیی بی���روڕاو ئازادی كاری میدیایی���هوه بێ رێ���زی بهبیروباوهڕی خهڵكهكهی بكرێ ،ههمووانیش دهزانین ك���ه ئ���ازادی كاری رۆژنامهگهری رهها نییهو تهشهیر گهورهترین رێگری یاسایی ه بۆ رۆژنامهنوسان ،تهنانهت باسكردنی ژیانی تایبهتیی كهس���هكانیش لەكاری
رۆژنامهنوس���ییدا یاس���اغه ،ئهی باش ه دهكرێ بڵێین خواو قورئانو پێغهمبهر ئاسایی ه تهش���هیریان پێ بكرێ؟ باش ه كهس تهشهیر بهخۆی قبوڵ دهكات – ئهگهر كهسێكی ئاس���ایی كۆمهڵگهش بێ ـ تاكو تهش���هیر ب���هوه قبوڵ بكات كه دهیپهرس���تێو بهش���ێكی گهورهی بیروباوهڕێتی؟ س���هیرم ل���ێ دێ ك ه زۆر رۆش���نبیر داكۆكی لەوه دهكهن یاس���ایهك نهبێ پیرۆزییهكانی ئ���هم میللەت ه بپارێزێ، كاتێكیش قس��� ه لەس���هر ئهم مهسهل ە دهكهن دهچن ه بهرهی تهشهیر ،چونك ه ك���هس نهیوت���وهو لەپ���رۆژه یاس���ای پاراس���تنی پیرۆزیی ه ئاینییهكانیش���دا
►
دهینوسێت
عومەر عەلی محەمەد
ی پارته ئۆپۆزسیۆنهكان دهكاتو گشت دواجار ئهگهری ئ���هوه ههیه جهماوهر ی بكهن .چونك ه ههتا توش���ی نائومێد ی ئێستا ئهم پارت ه ئۆپۆزسیۆنان ه ئهوه ی بهیهكیانهوه دهبهستێت زیاتر فهزایهك ی ی تۆكم ه گش���تییه ن���هك بهرنامهیهك بارهگاو كهناڵه تهلهفزیۆنییهكان. س���تراتیجی ،لهبهرئهوه دهبینیت لهناو لهبهرامب���هر ئ���هم فش���ارانهدا ئهمانیشدا گهڕان بهشوێن بهرژهوهندیی ه ی لهسهر شێواز ئۆپۆزسیۆن سوربون ی حیزبییهكان زیاتر زاڵ ه وهك لهوهی ل ه ی خۆ ی سیاسی كار ی ی راگهیاندو دواجار پێناو بهرژهوهندی گش���تی هاواڵتیان پارت ه حوكمڕانهكانی ناچاركرد كه واز لهبهش���ێكی زۆر لهو فشاره سیاسییان ه ی ئۆپۆزسیۆنو بهێننو دانبنێن ب ه كار ئامادهی مامهڵهك���ردن بن لهگهڵ ئهو بارودۆخ��� ه نوێیهدا ك��� ه وهك دیفاكتۆ ی ئ���هم قۆناغ ه دروس���تبوه ،بهاڵم دوا سیاسیی ه نوێی ه پرسیارهك ه ئهوهی ه ئایا پارته ئۆپۆزسیۆنهكان ههست دهكهن لهچ ی قۆناغێكدانو گهیشتونهت ه چ ئاستێك ی سیاسییو تاچهند ئۆپۆزس���یۆن بون ی ئاس���تی هۆش���یاری جهماوهر گهشه ی س���هندوه بۆ تێگهیش���تن لهكولتور ئۆپۆزسیۆن بون،؟ ئهگهر سهرنجبدهین ی ئۆپۆزسیۆن ی كولتور لهئێستادا ئاست ی لهنێو رۆژنامهنوس���انو رێكخراوهكان ی كۆمهڵگ��� هی مهدهنی���دا گهش��� ه باش���یكردوه ،تهنانهت ئهم هۆشیاریی ه ی باش لهپارت ه گهیشتۆته ناو نوخبهیهك حوكمڕانهكان ،ههروهها رۆژان ه جهماوهر دهبینرێت بۆ داواكردنی خزمهتگوزاریو ی مافهكانیان رێپێوانو مانگرتنو ناڕهزای دهردهبڕنو فش���ار لهس���هر دهسهاڵت دروس���ت دهكهن .لهالیهكی تریش���هوه ی دهس���هاڵت ههس���تیكردوه بههۆشیار چینو توێژهكان ی كوردستاندا كار بكهنو بۆ ئهم ی جهماوهرو بهجۆرێك ههرێم ی ههوڵدهدات خزمهتگوزار ل ه جۆرهكان ی ب ه بهرژهوهندی ه ی مهبهس���تهش قوربان زیات���ر بكاتو رێگ ه لهگهندهڵ ی بگرێتو تایبهتییهكانی���ان ب���دهن كارك���ردن لهروداو ی حیزبی بهرتهس���ك ی جۆربهجۆردا یاس���ا سهروهر لهس���هر ئهجیندا بێت. لهن���او پارت���ه ئۆپۆزس���یۆنهكاندا رۆژ ب���هاڵم ئ���هوهی جێگ هی پرس���یاره بهرۆژ لهگهشهس���هندندایهو بهش���ێك ئهوهی��� ه ك���ه هێ���زه ئۆپۆزس���یۆن ه ل���هو ههڵوێس���تانهیان لهگ���ه ڵ پارت ه ی سیاس���ییهكان كهمت���ر ههس���ت بهو حوكمڕانهكاندا نیش���ان هی پرس���یار قۆناغ ه ههس���تیاره سیاسییه دهكهنو لهس���هر دروس���تكردونو چاودێ���ره سیاسهتكردن ال ی ئهم پارتان ه ههست سیاس���ییهكانو رۆژنامهنوس���ان ئهم ی ئهو پرۆس���هی ه ناكرێت بهپێی بنهمایهكی س���تراتیجیو ههنگاوان��� ه ب���ه زیان ی پالنی نهخش��� ه بۆكێشراوبێت ،ئهمهش دهزانن ك ه ئێس���تا ئۆپۆزس���یۆن كار ئ���هو مهترس���یهیه ك���ه رو لهئامانج ی ی لهس���هر دهكاتو لهئایندهشدا بهشێك
►
14
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
دهبێ رۆشنبیران لهوه تێبگهن كه ئازادی بیروڕاو بیروباوهڕ ئهوه نییه كه ئازادی بهرامبهرت پێشێل بكهیتو هیچ حورمهتێك بۆ پیرۆزییهكانی نههێڵیتهوه نهنوسراو ك ه هیچ كهس بۆ نیی ه رهخن ه بگرێ! بهپێچهوان���هوه ئێمهین دهڵێین با رهخن��� ه لەتهش���هیر جیابكرێتهوه، جنێو لەئازادی بی���روڕا جیابكرێتهوه! ئێمه باس���ی جنێوو بێ رێزی دهكهین، چونكه كهس���ێكی دژ ب���هم كۆمهڵگ ه
دهتوانێ بهكتێبێك كهبێ رێزی تێدا بێ بهخواو قورئانو پێغهمبهر ئاسایش���ی ئ���هم كۆمهڵگهی���ه بش���ێوێنێ چونك ه كهس���ێك ئهگ���هر بێ رێ���زی بهرامبهر بهخۆی قب���وڵ بكات ئهوه ئاماده نیی ه ئهوه بهرامبهر بهخوا قبوڵ بكات ،بۆی ه خوا پێویس���تی بهو یاسایه نییه تاكو پارێزراو بێ ،ئهوه ئێمهین بۆ رێزگرتن لەبیروڕاو بیورب���اوهڕی یهكترو ئارامی كۆمهاڵیهتیمان پێویستمان بهیاسایهك ههیه ،خۆ ئهگهر وابێ نابێ یاسامان بۆ هیچ شتێك ههبێ ،چونك ه بهشێكی زۆر لەو یاس���ایانهی ئارامیو ئاسایشی ئهم كۆمهڵگ ه دهپارێ���زن رێگریی تهواویان تێدایه لەئینسانێك ك ه بهویستی خۆیو بهئازادنه ههڵدهسێ دزی دهكات ،بهاڵم دزیی لەیاسادا تاوانهو دهستدرێژیی بۆ سهر موڵكو ماڵی كهسێكی دی تێدایه، جگ ه لەوهی نائارامی لەناو كۆمهڵگهدا باڵودهكات���هوه ،بۆی��� ه یاس���ایهك بۆ س���زادانی دز دانراوهو بهكارێكی خراپ وهسف كراوه ،ئێم ه دهمانهوێ جنێودان ئنجا بهخوا بێ ی���ان بهخهڵك بهتاوان ئهژم���ار بكرێو یاس���ا رێگ���ر بێ لەو كاره .ئهم���هش ناكات ه ئهوهی ك ه خوا پێویس���تی بهوهی ه یاسای بۆ دهركهین تاكو پارێزراو ب���ێ! بهپێچهوانهوه خوا (جل جاللە) لەقورئاندا دهفهرموێ ""إِنَّا ���ن َن َّز ْل َنا ِّ َنحْ ُ الذ ْك َر َوإِنَّا لَ ُه لَ َحا ِف ُظون" وات���ه خ���وا دهفهرم���وێ قورئانم���ان ن���اردوهو خۆش���مان دهیپارێزین ،بۆی ه تاكو ئێس���ته ك ه دهكات���ه نزیكهی 15 س���هده قورئان بهپارێزراوی ماوهتهوهو بهدوربووه لەتهحریفو دهس���تكاریی، ئهوانهشی بهدرێژایی مێژو دوژمنایهتی خوای���ان ك���ردوه خوا هی���چ زیانێكی پێنهگهش���توه ،بهپێچهوان���هوه ئهوه ئیرادهی خوا خۆیهتی كه ئینسانهكان ئازادبن لەههڵبژاردنی ئاینو بیروباوهڕی خۆیان...،
»» 19
تەندروستی
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
كام خۆراك باشه بۆ پاش تهمهنی 40ساڵی؟ نێرگهل ه 48ئهوهندهی جگهره زیانی ههیه
ی توێژینهوهیهك���ی ئهمهریك���ی بهپێ��� كێش���انی نێرگهل ه 48جار زیانی زیاتر ههیه بهرامبهر بهكێشانی جگهره. بهپ���ێ ههواڵێكی س���ایتی (هێڵس دهی نیوز) كه پش���تی بهتوێژینهوهی گۆڤارێكی پزیشكی ئهمهریكی بهستوه كه لهس���هر 31كهسی تهمهن ( 18بۆ )50س���اڵ ئهنجامداوه ك ه نێرگهلهیان كێش���اوهو پاش���ان رێ���ژهی نیكۆتینو یهك���هم ئوكس���یدی كارب���ۆنو لێدانی دڵیان پێوان ه كردوه بۆ ئهو كهس���انهی بهش���داری لێكۆڵینهوهكهی���ان كردوه، دهركهوتوه كێش���انی نێرگهل ه 48جار زیاتر هێندهی كێش���انی جگهره زیانی بۆ كهسهكان ههبوه. چهند زیانێكی كێشانی نێرگهله-: س���هری ئ���هو س���ۆندهیهی • ههمو كهس ب���هكاری دههێنێت لهكاتی كێش���انی نێرگهله ،تهعقی���م ناكرێتو رۆژانه چهندین كهس بهكاری دههێنن، بهمهش دهبێته هۆی چهندین نهخۆشی گوێزراوه وهك نهخۆش���ییهكانی سیلو ههوكردن���ی جگهری ڤایرۆس���ی ئایدزو چهندین نهخۆشی تر. * .ئهو خهڵوزهی بهكاردههێنرێت بۆ سوتاندنی توتنهكه ئۆكساندنی یهكهم ئۆكس���یدی كاربۆن دروست دهكات ك ه گازێكی ژههراوییهو لهش ههڵیدهمژێت لهكاتی كێشانی نێرگهلهكهدا. * ئ���هو دوكهڵ���هی ل��� ه نێرگهلهوه دهردهچێ���ت رێژهیهك���ی زۆرهو بهرپرسیاری یهكهم ه لهدروستبونی ئهو خاڵ ه رهشانهی سهر سییهكانو هۆكاره ب���ۆ بهرزبونهوهی رێژهی توش���بون ب ه شێرپهنجهی سییهكان بۆ .%30 * كێشانی دوكهڵی نێرگهله ههوڵێكی زیاتری دهوێت لهجگهره ئهمهش دهبێت ه هۆی ئهوهی دوكهڵ بهچڕییهكی زیاتر بچێته س���ییهكانو زیاتر ماددهی سام وهك زهرنیخو نیكلو كرۆم ههڵمژرێ. * ئ���هو توتنهی نێرگهل���ه زیانێكی زۆری ههیه بۆ دهمو ددان بهتێپهڕبونی كات دهبێت��� ه ه���ۆی لهناوبردنی دهمو ددانو خواربونی پوك . * كێش���انی نێرگهله كاتێكی زۆری دهوێ���ت ،كاتێ���ك كهس���ێك جگهره دهكێش���ێت چهند خولهكێكی دهوێت، ب���هاڵم لهكات���ی كێش���انی نێرگهلهدا نزیكهی كاتژمێرێكی دهوێت ،بۆیه لهم كات���هدا دوكهڵهك ه زیات���ر دهمێنێتهوه زیاتر دهچێته قواڵی سییهكانهوه زیانی زیاتر دهبێت.
بهبۆچون���ی پس���پۆڕانی خ���ۆراكو تهندروس���تی ،كاتێك مرۆڤ تهمهنی دهگات���ه ( )40س���اڵی ،رهوش���ی روبهروبون���هوهی م���ادده خۆراكیی���ه جیاوازهكان كه دهیانخۆین دهگۆڕێتو ههر ئ���هوهش دهبێته هۆی زیادكردنی مهترسی توش���بون بهنهخۆشییهكانی دڵو شهكره لهو تهمهنه بهدواوه. بهپێی ههواڵێكی سایتی (ئیسنا)، پس���پۆڕانی خ���ۆراكو تهندروس���تی ئام���ۆژگاری ئهو كهس���انه دهكهن كه لهس���هرهتای گهیش���تندان بهتهمهنی ( )40س���اڵیو دهتوانن بهههڵبژاردنی ش���ێوازێكی خۆراك���ی گونج���اوو تهندروس���ت تاڕادهیهك���ی زۆر لهگهڵ نیگهرانییهكانی مهترس���ی توش���بون بهنهخۆش���ی ملمالنێ بكهن ،بۆ نمونه بهكارهێنانی جۆ لهجۆرهها بهرنامهی خۆراكیدا دادهنرێت بههۆی ئهوهی جۆ خۆراكێكه ههڵگری جۆرێك ڕێش���اڵی تواوهی���ه لهئ���اودا بهن���اوی (Beta-
)glucanaseك���ه رۆڵێك���ی گرن���گ لهكهمكردنهوهی كۆلیسترۆڵی ناسراو به( )LDLدهبینێت. ههروهه���ا خواردن���ی ت���و لهگهڵ هاوش���ێوهكانی بهشێوهیهكی رێكخراو ب���ۆ رێگریك���ردنو بهرهنگاربونهوهی نهخۆش���ییهكانی وهك ههوكردن���ی جومگهكانو باداری بهس���وده ئهوهش بهه���ۆی ئ���هوهی پ���ڕن لهجۆرێ���ك لهئهنت���ی ئۆكس���یدانی ناس���راو به(.)Anthocyanins بادهمیش یهكێكه لهو خۆراكانهی كه زۆر بهسوده بۆ مرۆڤ لهو تهمهنهدا، چونك���ه چهندی���ن تایبهتمهندی وهك رێكخس���تنی رێژهی ش���هكری خوێنو كهمكردنی كۆلیسترۆڵی خوێنی ههیه، س���هرهڕای ئهوان���هش بهكارهێنان���ی ئهسیدی چهوری (ئۆمێگا )3و گۆشتی مریشك س���هرچاوهیهكی دهوڵهمهندی پرۆتینن ئ���هوهش دهبێت بهڕێژهیهكی مامناوهند بهكاربهێنرێت.
بهم شێوهی ه خۆت رزگار بك ه لهپهڵ ه رهشهكانی دهموچاوت
پهڵ���هی ڕهش لهس���هر دهموچ���او بهتایبهت لهس���هر لوت ،كێش���هیهكی ئافرهتان���هو زۆربهش���یان نازانن كه ب ه چ ش���ێوهیهك ئهو پهڵ ه رهش ه البهرن، ب���هاڵم البردنی پهڵهی رهش لهس���هر دهموچاو زۆر ئاسانه. سهرهتا دروس���تبونی پهڵهی رهش لهسهر دهموچاو بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه،
كه ههندێك ش���وێنی دهموچاو چهوری دهردهدهن ،ئ���هو چهوریهش لهس���هر پێست وشكدهبێتهوهو لهگهڵ خانهكانی دیكهی پێست تێكهڵ دهبێتو بهمهش ئ���هو پهڵ���ه رهش��� ه بچوكان��� ه پهیدا دهبێت. بۆ البردنی ئ���هو پهڵهیهش ،دهبێت بهش���ێوهیهكی تایب���هت پێس���تی
دهموچاوم���ان پاكبكهین���هوهو ئ���هم رێنماییانه پهیڕهو بكهین: • زۆرخواردن���هوهی ئ���او ،چونك��� ه پێستت شێدار دهكات. • بهكارهێنانی كرێمی چارهس���هر بۆ پێستی دهموچاو. • زۆر ب���ۆن بهكارنههێنان ،چونك ه
ئهو ب���ڕه كهولهی تێیدای���ه ،هۆكاری س���هرهكیی ه بۆ زی���اد دهردانی چهوری لهدهموچاو. • دهستكاری پهڵ ه رهشهكان مهكهو ههوڵمهده به دهست الیانبهری. • گهرم���اوی بوخ���اری بك���هو ههر لهناو گهرماوهكهدا پێستی دهموچاوت مهساج بكه.
كهمخوێنی هۆكارێك ه بۆ ههڵوهرینی قژ
كهمخوێن���ی بهوه پێناس���ه دهكرێت ك���ه بریتیی ه له كهمبون���هوهی رێژهی هیمۆگلۆبین لهناو خڕۆك ه س���ورهكانی خوێن���دا .كهمخوێنی زۆر جۆری ههیه، ب���هاڵم لهههمویان باوتر ئ���هو جۆرهی ه ك��� ه لهئهنجامی كهمی كانزای ئاس���ن لهخ���ۆراكو كهمی ئاس���ن لهلهش���دا رودهدات. كهمخوێنی دهبێته هۆی گهلێك نیشان ه ك���ه لهههمویان گرنگت���ر كهمبونهوهی حهز یان ئارهزوی خواردن ه Anorexia لهوكاتهی ك ه لهش بهتوندی پێویستی
بهم���اددهی خۆراكی ههی���ه .ههروهها نیشانهی دیكهش لهلهشدا دهردهكهون لهئهنجام���ی كهمخوێنی���دا وهكو رهنگ زهردبون ،بێهێزی گشتی ،زو ماندوبون، سهرس���وڕان ،دڵهكوتێ ،سهرئێش���ه، كهمبون���هوهی تهركی���ز ،تووش���بون بهههوركردنهكان لهبهر كزبونی بهرگری لهش ،گ���ۆڕان لهڕهنگ���ی نینۆكهكان، زو لهبیرچون���هوه ،ههڵوهرین���ی ق���ژ پت���ر لهڕێژهی ئاس���ایی .كهمبونهوهی ئ���ارهزوی خواردنیش لهالیهنی خۆیهوه دهبێت���ه ه���ۆی كهمبونهوهیهكی تری
ئاس���نو م���ادده خۆراكییهكانی تر ك ه پێویس���تن ب���ۆ بهرزبونهوهی ئاس���تی هیمۆگڵۆبین لهمان ه كالس���یۆم ،فۆلیك ئهس���ید ،ڤیتامین ،Cڤیتامین ،B12 ڤیتامی���ن .B6كان���زای ئاس���ن زۆر گرنگ ه ب���ۆ لهش ،لهههم���و خانهكاندا ههیه ،لهگ���هڵ پرۆتینێكدا بهناوی هیم یهكدهگرێت بۆ پێكهێنانی هیمۆگلۆبین كه زۆر پێویسته بۆ گواستنهوهی گازی ئۆكس���جین لهس���ییهكانهوه بۆ ههمو خانهكانی ل���هشو گهڕاندنهوهی دوهم ئۆكس���یدی كارب���ۆن لهخانهكانهوه بۆ
سییهكان. س���هرچاوه خۆراكییهكانی ئاسن دو جۆرن-: • ئاس���ن لهگهڵ پرۆتین���ی هیم ك ه لهگۆشتو ئهندامهكانی ئاژهڵدا ههیه. • ئاس���ن بهب���ێ پرۆتین���ی هیم ك ه لهبهروبوم ه روهكییهكاندا ههیه. ئ���هو خۆراكان���هی ك��� ه رێژهیهكی باش���یان لهكانزای ئاسن تێدای ه بریتین له -:گۆش���تی سور ،زهردێنهی هێلكه، جگهر ،س���پێناغ ،نیس���ك ،میوهكان، پاقلهمهنییهكان.
بانيژه
15
د .رهوشت رهشید پسپۆڕی نهخۆشی ه دهرونیهكان
دارا دوو دار ی دی دوو دار ی دوور..دوور
ی ی منداڵ���یو رۆژان كاتێك بی���ر ی چون���ه مهكتهب دهكهمهوه یهكهم ناتوان���م بیری ئ���هو (دار)و ( دارا) یهش نهكهمهوه ك ه ل���هو رۆژانهداو تاههتای ه بون بهیهكهمین دو وش��� ه ی ی بومو یهكهمین دو یهكه ك���ه فێر ی مندا. مهعریفی لهیادهوهر ی ئهلفو ی كتێب ههركاتێك سهیر بێ���ی ئهمین باڵدار دهك���همو چاوم ب���هو (دار)ه مهزن���هو ب���ه (دارا) دهكهوێ���ت ،زاراو زری���زهو م���هلو ی شیرو ماتانێو نهس���رینو شوشه ی ههڵماتێن���ی رهنگاورهنگو دهفتهر ئیمالو چهماوهی داخراوو (زۆرباش ه ئافهرین)و (پش���و ب���ه ووریا به)و دونیایهك رهنگو ئاس���مانێك وشهو رستهو گوزارهی نازكم دێتهوه یاد. لهتهك ئ���هو داره س���هوزهی ك ه ی (دارا) لهالپ���هڕهی یهكهمی كتێب ی كوردیدا دهس���تی بۆ ئهلفو بێ��� درێ���ژ دهك���رد ،دارێك���ی دی هات ه ی ئێمهی منداڵ ،ئهویش ئهو یادهوهر داره بێڕهحم ه بو كه مامۆس���تاكان ی بههۆیان���هوه لێیاندهدای���ن .ئی���د ی (دار) بهتهنها (دار) لهوێوه چید ی دارا نهب���و ،چی���دی ئ���هو داره دور دوره نهب���و كه ن���ازێو نهوزاد ی لهژێریدا ماتانێی���ان دهكرد ،چید ب��� ه تهنها ئهو دارهش نهبو كه ئازاد بهس���هرییهوه س���ێوی بۆ نهسرین ی توڕدهدایه خوارێ .ئیدی دار مانا ی خست ه یادهوهری ئێمه .لهوێوه تر ی ی (دار) وێنه ب���هدوا لهگهڵ ن���او مامۆستا عهزیزو مامۆستا شهریفو ی مامۆس���تا خالیدو مامۆس���تا هاد دههاته بهرچاوم���ان كه بهدارێكهوه ی یهكهم یان الی تهخت ه ی رهحل ه ال رهشهك ه راوهس���تاوهو بهتوڕهییهوه هاوار دهكات :دهستهكانت بكهرهوهو چوار داری قایمی لێدهداین. ئهگ���هر دهس���تمان نهكردبایهوه ب���ه دار ئهیان���دا لهس���هرمان یان ی ی پهنجهكانمان .ئهگهر لهكات سهر ی لێدانیش دهس���تمان البردبای ه دار ی زیاترم���ان دهخوارد ی���ان بهرۆخ دارهك ه لێمان���دهدرا .جاری واههبو ههمومان بهریز س���هرو چوار دارمان ی ی ههب���و بۆئهوه ئهخ���وارد .قوتاب چێژی دارلێدانهك ه الی مامۆستا یان ی ی كهم بكاتهوه وا قوتابییهكانی د نیشاندهدا كه بێباكه لهو دارلێدانهو ی ئهك���ردهوهو بێدهن���گ دهس���ت ی ئهخوارد .ههشمانبو لێدانهك هی خۆ ی ی زیڕه ههر ك��� ه دارهكهی ئهبین��� ئهك���ردو بهدرێژای���ی دارلێدانهك��� ه دهگری���او دهپاڕای���هوه .ئهمان ه ئهو یادگارییانهن ك��� ه (دار)دهیخاتهوه بیرمان. دارهكان جۆراوج���ۆر ب���ون .دار ێ گرێ. ههب���و لوس ،دار ههب���و گر دار ههب���و ك���ورتو دار ههبو درێژ. ی دار ههبو وش���كو زۆرج���ار لهكات لێداندا دهش���كا ،داریش ههبو تهڕو پێماندهگوت (ش���واڕك) ،ئهمهیان ترس���ناكترین جۆری دار بو ،چونك ه ن ه دهش���كا ،ن ه دهپچ���ڕاو نه ماندو دهبو. كه گهوره بوی���ن ،لهنێوان (دار) ی ی (دارا)و داری لێدانی دهست هكه ی ی دیكه مامۆستاكان چهندین جۆر ی ئادهمو دارمان ناس���ی :دارهك���ه ی ی تو ،دار حهوا ،داری سیواكو دار ی گوێزو ئهو ی مێو ،دار جۆالنێو دار ی لهژێریدا لهگهڵ یار دانیشتین، داره ی تاب���وتو ی س���هرقهبرانو دار دار ی ی دهست ی لهس���ێدارهدان ،دار دار ی دادوهرو ی دهس���ت ئینزیب���اتو دار ی سوتاوی نێو دارستانهكان. دار ی ی فهرههنگ لهگ���هڵ گهروهبون��� ناوهكان���ی(دار) ،لهگهڵ فراوانبون ی ی دار ،ئاڵۆز ی ماناكان��� وئاڵۆزبون ی دونیاو دڵرهقی ئینسانو گهورهبون ی خۆمان بۆ ئاش���كرابو. بێرهحمان ه ی ی تێگهیش���تین ( دار)چید ئی���د ئهو بون���هوهره بێگوناه���ه نییه ك ه نازێو نهس���رینو نهوزاد لهسێبهریدا ئام���اژه ب���ۆ داراو زهین���هبو ئازاد ێ ئهكهنو بانگی���ان ئهكهن بۆ ماتان ی شوش���هیهك شیرو بۆ خواردنهوه گوێگرتن لهبلوێر. ی خۆزگه لهگ���هڵ (دارا)دا لهدور دورهوه دارم���ان دهبین���یو ههر لهو دورهشهوه دارمان دهناسی.
16
xwenden.awene@gmail.com
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
►
بەبریاری وەزیر ،دوای دومانگ دەوامکردن بەشێک 9 لەخوێندکارانی ی بنەرەتی دەچنە پۆلی 10 ئا :ئاوێنه دوای دومانگ لەدەوامکردنی بەشێک لەخوێندکارانی نۆی بنەرەتی کە بەهۆی دەرنەچونیانەوە لەپۆلی نۆ مابونەوە ،بەبریارێکی وەزارەتی پەروەردە سێ نمرەیان پێدەدرێت، دەردەچن بۆ پۆلی دە ،کە ئەمەش دومانگ خوێندنی وانەکانیان لەپۆلی 10لەکیس دەدات. دوای دومان���گ ل���ە وانەخوێن���دنو کردن���ەوەی دەرگای قوتابخان���ەکان، بەبریارێک���ی وەزارەتی پ���ەروەردە کە ئیمزای وەزیری پەروەردە ،عیس���مەت محەم���ەد خالیدی پێوەیە ،س���ێ نمرە دەبەخش���ێتە ئەو قوتابیانەی لەپۆلی نۆ دەرنەچوبن ،بەو هۆیەشەوە دەچنە پۆلی دە بەاڵم وانەی دومانگ خوێندنی پۆلی دەیان دەفەوتێت لەبەرئەوەی ئەو دومانگ���ە لەپۆلی نۆ وانەیان خوێندوە، لەوبارەیەوە شارەزای بواری پەروەردە، م .مەری���وان س���ەاڵح حیلم���ی وت���ی "ئێمە پێمانخۆش���ە هەمو خوێندکارێک دەربچێت ،بەاڵم ئەم بریارەی وەزارەت بریارێکی بێسەروبەرەیە ،ئەمە یەکێکە چهند کچه خوێندکارێک فۆتۆ :ئاوێنه لەو بریارانەی هیچ حیساباتێکی وردی تێدا نەکراوە ،ئەمە یەکەمجاریش نییە کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت ،وتی چۆنە ،شتەکان لەبریارو رێنمایی دەرچوە بری���ار دەردەچێت ،کێش���یەکی زۆری وەزارەتی پەروەردە بریاری بێس���ەرەو "ک���ە بەخوێندکارەکەمم وت دەرچویت ،کۆمەڵێک ق���ەرار بەمیزاجی تایبەتیو ب���ۆ بەرێوەب���ەری خوێندن���گاکانو بۆ پەروەردەکانیش دروستکردوە" لەوانە تاکەکەسێک دەردەچێت". ب���ەرەو ناوەخ���ت دەردەکات ،ئەم���ە پێیوتم پێم رادەبوێریت!". ه���ەر س���ەبارەت بەکاریگەرییەکانی ئەو مامۆس���تایە دەشڵێت ئەم بریارە تائێس���تا لەتاقیکردنەوەکان���ی نۆی بریارێکی لەناکاوە ک���ە لەبەرژەوەندی پ���ەروەردەدا نیی���ە ،بەش���ێک بنەرەتیدا س���ێ ئەنجام باڵوکراوەتەوە بەهۆی هەندێک تەمومژەوە بوە لەسەر ئەو بریارە لەسەر خوێندکار ،مامۆستا لەپ���ەروەردەکان نارەزایەتیی���ان ل���ەو ک���ە ئەمەش بۆت���ە ه���ۆی دڵەراوکێی تەسیحکردنی ئەنجامی تاقیکردنەوەکانی نەوش���یروان وتی خوێندکارێک دومانگ بریارە دەربری���وەو وتویانە هەربریارێک خوێن���دکاران ،ئەندام���ی لیژن���ەی ن���ۆی بنەرەتیو وتی" ئایا ئەو هەاڵنەی لەن���ۆ دەوام بکاتو دواتر بینێریتە دە، س���ەبارەت بەگۆرینی ئەنجام دەدرێت پەیوەندییەکانی یەکێتی مامۆس���تایان -ک���ە ک���راون ئەوەن���دە گەورەبون کە دومانگ دواکەوتن ،ئەمە وەكو سااڵنی تر نابێت مانگێ���ک تێپەر بکات بەس���ەر لقی س���لێمانی مامۆس���تا نەوشیروان وەزارەت خ���ۆی بەموقەس���یر بزانێت نییە ،پۆلی دە کاریگەری دەبێت لەسەر حەم���ە غەریب بەئاوێن���ەی راگەیاند " لەدەرنەچونی هەندێک خوێندکار ،ئەمە چارەنوسی خوێندکار کە ئەو نمرانە بۆ دەوامی خوێندکارەکاندا". بەگوێرەی هەندێ���ک زانیاری ئاوێنە ئەمە نیشانەی بێپیالنیو بێسەروبەریی سێجارە خوێندکار دەردەچێت ،وەجبەی پۆلی 12شی هەژمار دەکرێت. هەروەه���ا م .مەریوان نەیش���اردەوە ژمارەیەک���ی زۆر لەو خوێندکارانەی کە پەروەردەیە ،پەروەردە توشی قەیرانێک یەکەم دەرچو ،دوای ئەوە وەجبەیەکی دەرچون توشی شۆکبون ،مامۆستایەک بوە بریارێک دەردەکات خۆشی نازانێت دیکە چاکكرا ،ئینجا ئەمە سێیەم جارە کە ئەم بری���ارە بێمتمانەیی وەزارەتی
مامۆستایەک :ئهمە نیشانەی بێپیالنیو بێسەروبەریی پەروەردەیە، پەروەردە توشی قەیرانێک بوە بریارێک دەردەکات خۆشی نازانێت چۆنە پ���ەروەردەی الی خوێن���دکاران ئاش���کراکردوە" ئەم���ە جگ���ە لەوەی بارودۆخێک���ی دەرون���ی خ���راپ ب���ۆ خوێن���دکار دروس���ت دەکات ،دۆخ���ی دەرونی خوێندکارو کەسوکاریان توشی شڵەژان دەکاتو وایانلێدەکات لەبواری خوێندنیاندا سەرکەوتو نەبن". بەگوێری هەندێک زانیاری نزیکەی1000 خوێندکار ل���ە هەر س���ێ پارێزگاکەی کوردستان س���ودمەندبون لەو بریارە، لەو بارەی���ەوە بەرێوەبەری پەروەردەی س���لێمانی ،م.کەمال نوری بەئاوێنەی وت" دەبێت ئەو خوێندکارانە هەوڵبدەن قەرەبوی ئەو دومانگ دەوام نەکردنەیان بکەن���ەوەو داواش���مان لەخوێندنگاکان کردوە ،کەمێک یارمەتییان بدەن".
کهمترین کتێبو توێژینهوه لهبواری پهروهردهدا ههیه "پێویستمان به بهرێوهبهرایهتی تاقیکردنهوهکان نییه ،یهکهیهکی ئیداریمان دهوێت" ئا :رێنوار نهجـم بواری خوێندنو فێرکردنو چۆنییهتی پهروهردهکردنی مندااڵنو ههرزهکاران لهههرێمی کوردستاندا کهمترین لێکۆڵینهوهو توێژینهوهیان لهسهرکراوهو لهکتێبخانهکاندا کهمترین کتێب ههیه ک ه باس لهم بابهتان ه بکاتو پهیوهندی بهم بوارهوه ههبێت. شارهزایهکی بواری پهروهردهش هۆکارهکانی ئهم دۆخه بۆ ئاوێنه دهخاتهڕوو ئاماژهش بهگرنگیی توێژینهوهکان دهکات لهم بوارهدا. ههرچهنده بهبڕوای زۆربهی نوسهرانو ش���ارهزایان کتێبخان���هی ک���وردی کتێبخانهیهک���ی ه���هژاره بهتایبهت���ی لهب���واره تایبهتمهندو زانس���تییهکاندا، ب���هاڵم ب���واری پ���هروهردهو فێرکردن لهزۆرب���هی ب���وارهکان ههژارترهو ئهو کتێبانهی ب���اس لهم ب���واره دهکهنو نوس���هرهکانی کوردنو توێژینهوهکان لهس���هر قوتابخان���هو خوێندنگاکان���ی خۆمان���ن ،ژمارهیهک���ی ئێجگار کهمن. جگ ه ل���هوهش وهرگێڕانی ئ���هو کتێب ه جیهانییان���هی لهبارهی پ���هروهردهوه نوس���راون بهههم���ان ش���ێوه کهمنو لهئاست گرنگیی بابهتهکهدا نین. "چهند کتێبێکی کهم ههیه" ل���هم بارهی���هوه ش���ارهزا لهبواری پهروهردهو بهرێوبهری پهروهرده لهواڵتی س���وید ،مامۆس���تا هۆمهر قهرهداغی تایب���هت بهئاوێن��� ه دواو جهغتی لهوه کردهوه ک ه کتێبی پێویس���ت لهبواری پ���هروهردهدا بهزمانی ک���وردی نییهو ئ���هوهی ههی ه چهن���د کتێبێکی کهمه. ئاماژهش���ی بۆ کتێبهکانی مامۆس���تا
هۆمهر قهرهداخی فوئاد قهرهداغی کرد ک��� ه کتێبهکانی بۆش���اییهکی گهورهیان پڕکردوهتهوه، ههروهها ههوڵی وهزارهتی پهروهردهی لهکابین���هی پێنجدا ب���هرز نرخاند ک ه چهند کتێبێکی ئهمیان چاپکردوه. هۆکارهکانی کهمی کتێب چین؟ س���هبارهت بههۆکاری کهمی کتێبو س���هرچاوه لهب���واری پ���هروهردهدا، مامۆستا هۆمهر ئاماژه بهچهند خاڵێک ت ک��� ه ههندێکی���ان مێژویی���نو دهکا "پهیوهندی بهدژایهتی زمانی کوردییهوه ههی ه لهالیهن داگیرکهرانهوه" .ههروهها "هۆکارێک���ی ت���ر ئهوتهنگهژهیهی ه ک ه لهب���واری فێرکاریدا ههی���هو تواناکانی ریف���ۆرمو نوێخوازی زۆر س���نوردارنو پس���پۆڕی پهروهردهیی لهکوردستاندا کهمه".
مامۆس���تا هۆم���هر ئام���اژه بهگرنگیی وهرگێڕان���ی کتێب���ه پهروهردهیی��� ه جیهانیی���هکان دهکات ب���ۆ زیات���ر شارهزابونی پهروهردهناسانی خۆمان. لهوهاڵم���ی پرس���یاری ئهرک���ی کێی ه ئ���هم کارهب���کاتو کێ دهبێ���ت بهم ه ههڵبس���تێت ،مامۆس���تا دهڵێت "ئهم ب���واره خهمس���اردییهکی زۆری پێوه دی���اره لهالیهن حکوم���هتو وهزارهتی پ���هروهردهوه .بۆ نمون��� ه لهوهزارهتی بهڕێوهبهرایهتییهک���ی پ���هروهرده گش���تیمان ههی ه ب���ۆ تاقیکردنهوهکان ک ه بههیچ شێوه یهک پێویستمان پێی نییه ،بهاڵم هیچ بهرێوهبهرایهتییهک یان یهکهیهکی ئیداریم���ان نیی ه بۆ کتێبو وهگێڕانی کتێب ه جیهانییهکان لهبواری پ���هروهردهدا ک ه ئهوه ئهرکێکی گرنگی کتێبێکی بواری پهروهرده فۆتۆ :رێبهر نهجم وهزارهته .وهزارهت لهساڵی 1991هوه کاری ب���ۆ ئ���هوه نهکردوه ک��� ه ببێت ه هۆکارێکی دیک ه "نهبونی لێکۆڵینهوهی پهروهرده وهک پرس���ێکی س���هرهکی هاندهری نوسهرانو پهروهردهناسان بۆ کوردس���تانی ،ه���هروهک پرس���هکانی کارکردن لهو بوارهدا". پهروهردهییه لهزانکۆکانی ههرێمدا". ن���هوتو پێش���مهرگ ه س���هیرکرا ،ئهو "دهبێت پرسی پهروهرده "لهکۆنگرهی پهروهردهدا کات ه بودجهی پێویس���تی بۆ تهرخان بکرێت ه پرسێکی سهرهکی" تهنها یهک کتێبی لێبو" لهب���ارهی ئ���هوهی چ���ی بکرێت بۆ دهکرێتو کهس���انی شارهزا لهو بوارهدا سهبارهت بهکاریگهری ئهو کتێبانهی ئهوهی توێژینهوهکان لهسهر پڕۆسهی دهنێررێن بۆ خوێندنی بهرز لهدهرهوهی پهروهرده زۆر ببن ،مامۆستا هۆمهر ک ه واڵت ،لهالیهک بۆ ئهوهی ش���ارهزاییان ک ه ههی ه لهبوارهکهدا مامۆس���تا ئاماژه خاوهنی سێ کتێب ه لهبواری پهروهردهدا زیادبێ���تو ئهزمونی واڵت���ان بهێننهوه بهوه دهکات سهرهڕای ئهوهی کتێبهکان پێی وای ه ک ه دهبێت پرس���ی پهروهرده واڵت ،لهالیهکی تریشهوه بۆ ئهوهی ک ه زۆر کهم���ن ،کاریگهریش���یان لهس���هر لهالیهن حیزب ه سیاسییهکانهوه بهههند گهڕانهوه دهس���ت بکهن بهتوێژینهوهو پرۆس���هی پهروهرده زۆر س���نورداره. وهربگیرێ���ت و ئ���هو پرس��� ه گرنگ��� ه لێکۆڵین���هوه لهب���واری فێرکاری���دا .مامۆس���تا هۆمهر ب���اس لهحاڵهتێکی بخهن��� ه ئهجێن���دای کارهکانیان���هوه ،بهداخ���هوه لهههمو کوردس���تاندا یهک دوایین کۆنگرهی پهروهردهیی دهکاتو چونک��� ه لهئێس���تادا بهگوت���هی ئهو کهس���مان نیی ه ک ه دکت���ۆرای ههبێت دهڵێت " لهس���اڵی 2007ک ه کۆنگرهی پهروهرده گیرا لهههولێر ،من بروام وابو "خهمس���اردیو ناڕونییهک لهبهرنامهی لهبواری پهروهردهدا". ک ه لهوانهی ه دهیان کتێبی پهروهردهیی حیزب ه سیاس���ییهکاندا ههی ه بهرامبهر نوسراو بهکوردی یان وهرگێڕاو ببینم. "پێویستمان به بهرێوهبهرایهتی سیستهمی فێرکاری ،لهکاتێکدا نزیکهی بهاڵم بهداخهوه بێجگ ه لهکتیبێکی من تاقیکردنهوهکان نییه ،یهکهیهکی 25%دانیش���توانی کوردستان قوتابیو لهو بوارهدا هیچ کتیبێکی تری لێنهبو ک ه ئیداریمان بۆ کتێب دهوێت" خوێندکارن". جگ ه لهتوێژین���هوه خۆماڵییهکان ،دابهش بکرێت بهسهر بهشداربواندا". ههروهها دهڵێت "ههر کاتێک پرسی
خوێندن
تهختهرهش
ههرجارهو کهسێک دهینوسێت
جهژنانهكه ی وهزیر! م.سهریاس سهمین لهچهن����د رۆژی پێش����وداو دوای تهواوبونی پش����وهكانی جهژنی قوربان، نوسراوێك ئاراس����تهی بهڕێوهبهرایهتییه گشتییه پهروهردهییهكان كراوهو ئاماژه بهبڕیارێكی وهزیر دهكات كه " "2نمرهی بهخشیوهته فێرخوازانی پۆلی نۆیهمو بهم بڕیارهش ژمارهیهكی بهرچاو لهفێرخوازان قۆناغی بنهڕهتییان تهواوكردو گهیشتنه قۆناغی ئامادهیی ،لێرهداو ئهوهی جێی سهرنجو مایهی تێڕامانه ،بهخشینهوهی نمرهیه ه����هروهك چ����ۆن نوقڵی جهژن دهبهخش����رێتهوه ،بێگومان����م گ����هر ئهو پرس����یاره روب����هروی جهناب����ی وهزی����ر بكرێت����هوه ك����ه ك����وو دهب����ی دوای دو مانگی رهبهق له دهس����تپێكردنی دهوامو خوێندن����ی چهند بهش����ێك لهكتێبهكان بڕیارێكی هاوش����ێوه بدرێ����ت؟ ئهوا بێ س����ێو دو دهڵێن كه ئهوان مهبهستیانه زۆرترین قوتابی سودمهندبێتو ههرچی زوه قۆناغهكان����ی خوێندن تهواو بكهن، بێ ئ����هوهی بیر لهناوهڕۆك����ی بڕیارهكه بكرێت����هوهو بیر لهوه بكرێتهوه كه چۆن دهگونجێت خوێندكارێك دو مانگ بهسهر كاتی خوێندنهكهیدا ڕۆشتبێتو بهبڕیارێك ئهو قۆناغهی خوێندن تهواو بكات؟ لهس����هر ههمان نههج����ی بڕیارهكهی وهزیری پهروهرده منیش ههركات میزاجم ههب����و 2یا 3نمره ئیدی كهمتر یا زیاتر بهسهر خوێندكارهكانمدا دهبهخشمهوهو پاساویشم بڕیارهكهی وهزیره! بهبۆچون����ی ئێم����ه یهكێ����ك لهههره ههڵسوكهوته ناپهروهردهییهكان ئهوهیه مامۆس����تاو كهس����ی نم����ره بهدهس����ت بهئارهزو بهپێی میزاجی شهخسیی نمره ببهخش����ێتهوه ،وهك ئ����هوهی ههندێك مامۆس����تا پێ����ش جهژن����ان دهیكهن یا بهه����ۆی جهژنی ن����هورۆز یاخ����ود ههر بۆنهیهكی دیكه بڕیاری به خش����ینهوهی چهن����د نمرهیهك ئیدی 1یا 2یا 3نمره ب����ۆ خوێندكارهكانیان ئهدهن ،بهڕای من مهیلێك����ی پهروهردهیی نییه مامۆس����تا خۆی وا پیش����انبدات كه خاوهنی ههمو شتێكهو نمره بكات بهموڵكی خۆی ههر كات ئارهزوی لێیههبو بیبهخش����ێتهوهو ههركاتیش مهیلی نهبو نا. پێویسته سهرجهمی مامۆستایان ئهوه بزانن كه نمره موڵكی فێرخوازهو ههركات فێرخواز وهك����و پێویس����ت ئهركهكانی بهجێ نههێنا ئهوا مامۆس����تا دهتوانێت لهنمرهكان����ی بش����كێنێت"ببڕێت" ن����هك بهههوهس����ی خۆی نمره ببهخشێتهوه، واته مامۆستا بههیچ شێوهیهك خاوهنی نمره نییه تا بتوانێت بیبهخشێت ،وهكو ئهو پهنده عهرهبییهی كه دهڵێت "فاقد ش����ی الیعگیه"واته تۆ ش����تێكت نهبێت ناتوانی بیبهخش����ی ،ئهمه جگه لهوهی بهبهخش����ینهوهی نم����ره غهریزهیهك����ی دهسهاڵتخوازانهو مهیلێكی دیكتاتۆرییانه الی فێرخ����واز دهچێنیتو وای نیش����ان ئهدهیت كه تۆ ههمو ش����تێكیتو ئهویش هیچ....كه ئهمهش لهگهڵ سیس����تهمی نوێی پهروهرده وێك نایهتهوه. جهناب����ی وهزیر دهتوانێ����ت بڕیارێكی تایبهت ب����ۆ ئهو فێرخوازان����ه دهربكات كه وانهیهك ی����ا زیاتر دهرنهچونو بڕیار بدات ئهم س����اڵ خولی����ان بۆ بكرێتهوهو مامۆس����تایانی ئهو بابهتانه پابهند بكات كات����ی زیاتریان بۆ تهرخان بكهن ،وهلێ بڕی����اری دهرچاندنی����ان لهپۆلێكهوه بۆ پۆلێك����ی تر لهگهڵ ئ����هو ههاڵیهدا وێك نایهتهوه كه بانگهشهی بۆ دهكهنو دهبێت ههر زو پرس����ی ب����ه دیموكراتیزهكردنی پ����هروهرده بیر خۆمان ببهینهوهو چیدی ك����هس بهبانگهوازهكانی پێشخس����تنی سیس����تهمی پ����هروهرده ك����هڕ نهكهین. پێداویستییهكی حهتمییه جهنابی وهزیر بهكرداره پهروهردهییهكانی سهرنجی ههمو مامۆس����تایان بۆ الی خۆی ڕابكێشێت، ن����هك بڕیارێ����ك كه ههزاران فهرس����هق لهفهلس����هفهو پرنسیپهكانی پهروهردهوه دوره ،ئ����هم بڕی����ارهی جهنابیان هیچی ئاش����كرا نهكردبێت ئهوهی پێڕاگهیاندین كه ههرچهنده ئێوهی مامۆس����تا خۆتان ب����ه دابهش����كردنو زهڕبو تهقس����یمی نمرهكان����هوه خهریك دهك����هن ،ئهوهتا بهبڕیارێك سهرلهبهری ههڵدهوهشێنمهوه، لهڕاستیدا ئهم ڕهفتاره یهكێكه لهڕهفتاره نادیموكراتییهكانو خهونی پێشخس����تنو ب����هرهو پێش����هوهچونی سیس����تهمی پ����هروهرده ه����هر زو بهتاڵدهكات����هوه، بههای كتێبو بایهخی مامۆس����تا لهوهی ههی����ه كاڵتر دهكاتهوه ،پێویس����ته گهر ههمومان لههیچ ش����تێك لهیهك نهچینو هاوڕا نهبین ،ل����هوهدا كۆكبین كه نمره بهخش����ینهوه ئیدی بهس����هو بهێڵن ههر كهسهو بهرههمی ڕهنجو ماندوبونی خۆی بچنێتهوه.
کۆمەاڵیەتی
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
لهسلێمانی دوو دیسكۆ به ئاشکرا ههیه بهڕێوهبهری كاروباری گهشتیاری لهبهڕێوهبهرایهتی گهشتوگوزار ی سلێمانی مستهفا حهمهرهحیم، رایدهگهیهنێ ،ههمو میوانخانهیهكی 4ئهستێرهیی لهسلێمانی بۆی ههیه دیسكۆی ههبێتو ئهو دهڵێت "لهئێستادا لهسلێمانی بهفهڕمی دو (شۆ) دیسكۆ ههیه ،ئهوانیش ئهزمهڕ پااڵسو كاڤیان" .نوسهرێكی ئیسالمیش بهتوندی دژی بونی دیسكۆیه لهسلێمانیو دهڵێت "دیاریكردنی شوێنێك بۆ بهدڕهوشتی لهگهڵ ئاینو دابونهریتی كۆمهڵگای كوردی ناگونجێ". بهڕێوهبهری كاورباری گهش����تیاری، لهگهڵ ئهوهدایه كه دیسكۆ لهسلێمانی بون����ی ههبێ����ت ،چونك����ه وهك ئ����هو رونیدهكات����هوه ،لهرابردوش����دا كوڕانو كچ����ان یهكتریان ههر بینی����وه ،بهاڵم بهش����ێوازێكی ت����ر "جاران ل����ه كاتی پێگهیشتنی كنگرهو رێواسدا ،لهكێوێك یان لهدهش����تێكدا كوڕو كچه یهكتریان دهبینی ،ب����هاڵم لهئێس����تادا لهپاركی ئ����ازادی ی����ان لههۆڵێك����دا یهكت����ری دهبین����ن ،ئ����هوهش ههم����ان حاڵهته، ب����هاڵم بهش����ێوازێكی تر" .ه����هر بۆیه ئهو بهرپرس����هی گهش����توگوزار تهواو لهگ����هڵ ههبونی دیس����كۆدایه ،چونكه وهك ئهو دهیخاتهرو ههمو ئهو ئافرهته (س����هماكهرانهی) لهدیس����كۆیهكدا كۆدهبن����هوه چاودێریی����ان دهكرێ����تو لهروی تهندروستیشهوه پشكنینیان بۆ دهكرێت ،ئهو دهڵێت "كردنهوهی دیسكۆ
►
ئا :شكۆ
17
كردنهوهی دیسكۆ باشتره لهوهی لهمااڵندا بهنهێنی كاری نهشیاو بكرێت باشتره لهوهی لهمااڵندا بهنهێنی كاری بهداخس����تنی زۆرێ����ك لهس����هنتهری نهشیاو بكرێت" .ههروهها ئهو جهخت مهس����اجهكان دههێنێت����هوهو دهڵێت لهوهش دهكاتهوه كه لهس����لێمانی ماڵ "تائێس����تا 12س����هنتهری مهساجمان ههیه كاری لهشفرۆشیی تێدا دهكرێت ،داخس����توه ،هۆكارهكهش����ی ئهوهب����و ب����ۆ ئ����هو قسهیهش����ی بهڵگ����ه بهوه لهههندێكیان����دا كاری نهش����یاو دههێنێتهوه كه له رابردودا ئاسایش����ی دهك����را ،ههندێكی تریش����یان مهرجی س����لێمانی ئامارێك����ی باڵوكردۆتهوه ،تهندروستییان تێدا نهبو". د.ش����ێركۆ ج����هودهت ،نوس����هری كه گوایه له س����لێمانی 400ش����وێنی لهشفرۆشیی ههیه" ،با ئێمه بڵێن 200ئیسالمیو شارهزا لهبواری پهرهپێدانی ش����وێن ههیه ،ئهگهر ههر یهكێكه لهو مرۆی����ی ،بههیچ جۆرێ����ك لهگهڵ ئهوه ش����وێنانهش دو لهشفرۆشی تێدا بێت ،نیی ه كه لهس����لێمانی دیس����كۆ ههبێ، ئهوا دهكات 400ئافرهتی لهش����فرۆش ،چونكه بهبڕوای ئهو ئهوه لهگهڵ ئاینو جا خۆ لهههمو دیس����كۆكانی سلێمانی دابونهریتی میللهتی كورددا ناگونجێ، 40ئافرهتی سهماكهر نییه ،من كه ئهم ئهو دهڵێت "ههرگیز لهگهڵ ئهوهدانیم، قسانهش دهكهم مهرج نییه لهگهڵی بم ،كردن����هوهی ش����وێنی بهدڕهوش����تی ب����هاڵم كه ئهو ههمو حاڵهتانه بهنهێنی بهیاسایهك رێكبخرێت ،ئهوه كێشهیهكه ههبن بۆچی به یاسایهك رێكنهخرێنو دهبێت بهدوای چارهس����هری ریشهییدا بگهڕێی����ن بۆی ،ن����هك بڵێی����ن مادام نهخرێنه ژێر چاودێرییهوه؟". مس����تهفا حهمهرهحی����م وهك خۆی بهنهێنی بهدڕهوشتی دهكرێت ،دهبێت ئام����اژهی پێ����دهكات ههرگی����ز لهگهڵ ش����وێنێكیان بهفهڕمی ب����ۆ بكهینهوه، ئهوهش����دا نییه كه شوێن ههبێت كاری ئهمه رێك وهك ئ����هوه وایه كه بڵێین لهشفرۆش����یی تێدا بكرێ����ت ،نمونهش خۆ كاری دزی بهنهێنی ههر دهكرێت،
لهگهڵ كردنهوهی دیسكۆم ،بهاڵم بهوشێوهیهی ئێستا نا چونکه، ئهوهی ئێستا له كوردستاندا ههیه زیاتر له سهماخانهی عهرهبی دهچێت، نهك دیسكۆ كهوایه ب����ا بهفهڕمی ش����وێنێكیان بۆ بكهینهوه". ئهو نوسهره جهخت لهوه دهكاتهوه، كه ه����هر بهنهێنی كردنهوهی دیس����كۆ بهڵگ����هی ئهوهی����ه كه ئ����هوه كارێكه لهالی خهڵكی كوردس����تان پهس����هند نییه" ،بۆیه زۆرینهی ئهو كهس����انهش كه دهچن بهنهێنی دهچنو حهز ناكهن كهس بیانبینێ". ئ����هو نوس����هره وای ب����ۆ دهچێ����ت
دیسكۆ شوینی سێكسو لهشفرۆشیی نییه ،بهڵكو شوێنی بهیهكگهیشتنی ههردو رهگهزهكهیه لهرێگای ئهو دیسكۆیانهوه ،كهسانێك لهكۆمهڵگادا دروست بن كه ئالودهبن ب ه ماده هۆشبهرهكان ،هاوكات جهودهت، جهخت لهوهش دهكاتهوه كه تا دواسنور لهگهڵ ئازادییه تاكه كهس����ییهكاندایه بۆی����ه دهڵێ����ت "خهڵكانێ����ك لهماڵی خۆیاندا ه����هر جۆره كارێ����ك دهكهن ئازادن ،كهس بۆی نییه دهستوهربداته ئازادییه تاكه كهسییهكانیانهوه ،لهبهر ی گهوره ئ����هو ئازادییهی ئ����هوهی خوا پێبهخش����یون ،ب����هاڵم دهبێت ئهوهش رونبێت ،كه س����نوری ئازادی تاكهكان لهكۆمهڵگادا لهس����نوری ئ����ازادی مافه گشتییهكاندا رادهوهستێ ،بۆیه دهبێت ههمیش����ه بهرژهوهندی گشتی بخرێته پێ����ش بهرژهوهن����دی كهس����یی ،ههر بۆیه من لهگ هڵ كردنهوهی ش����وێنێك بهئاشكرا بۆ كاری نهشیاودا نیم". نوس����هرو رۆمانن����وس ئیس����ماعیل حهمه ئهمین بهجۆرێكی تر پێناس����هی دیسكۆ دهكات ،ئهوه رهتدهكاتهوه كه دیس����كۆ ش����وێنی ئافرهتی سهماكهرو
ش����ۆ بێ����ت ،بهڵكو وهك ئ����هو دهڵێت "دیس����كۆ وهك هۆڵێك����ی ههڵپهڕكێ وای����ه ههمیش����ه ئاههنگی تێ����دا بێت، دیسكۆ ش����وێنی سێكسو لهشفرۆشیی نییه ،دیس����كۆ شوێنی بهیهكگهیشتنی ههردو رهگهزهكهیه لهژێر چاودێرییهكی ئهمنیدا ،كه ههندێ جار پێكهوه سهما دهكهن."، ئ����هو گومانیش����ی ههی����ه ئ����هوهی لهس����لێمانی ههیه دیسكۆ بێت ،بهڵكو وهك ئهو باسی دهكات ئهوهی كه ههیه زیاتر ش����وێنی سهماكارانی هاوشێوهی سهماخانهی عهرهبی وایه ،نهك دیسكۆ، ههر بۆیه دهڵێت "لهگ����هڵ كردنهوهی دیسكۆم ،بهاڵم بهو شێوهیهی ئێستا نا كه ههیه ،ئهوهی ئێس����تا لهكوردستان ههیه زیات����ر لهس����هماخانهی عهرهبی دهچێت ،نهك دیسكۆ". ئهم نوس����هره واش بهباش دهزانێ، پێش كردنهوهی دیسكۆ ،لهكورستاندا كافتری����ای گ����هوره ههبێ����ت ب����ۆ بهیهكگهیشتنی ههردو رهگهزهكه.
مهڵبهندی ئیشی دهست لهسلێمان ی نهبونی پارهو نهكردنهوهی خول ..مهڵبهندهكهی دوچاری ئیفلیجی كردوه ئا :سارا قادر مهڵبهندی ئیشی دهست لهسلێمانی ماوهی چلودو ساڵ ه دامهزراوه ،بهاڵم هێشتا كێشهی نهبونی كهلوپهل بۆ كارهكانیانو نهكردنهوهی خولی تایبهت كردویهتییه جهستهیهكی مردو، جگه لهچهند كارێكی رۆتینی رۆژانه هیچیان بۆ ناكرێتو پهروهردهش لهئاست كێشهكانیاندا بێدهنگهو هیچ ههنگاو نانێت. مهڵبهندی ئیشی دهست لهسلێمانی، دهكهوێت����ه یهكێ����ك لهكۆاڵنهكان����ی ش����هقامی س����المو ماوهی ٤٢س����اڵه دام����هزراوه ،ل����هو كاتهوه تائێس����تا ب����هردهوام كۆمهڵێ����ك مامۆس����تای جۆراوجۆر لهگش����ت بوارهكاندا كاری تێدا دهكهنو لهئێستاش����دا بیس����تو پێنج مامۆس����تای ههی����ه كه نزیكهی بیست مامۆستایان ئافرهتن. ههر كه سهر بهمهڵبهندهكهدا بكهیت لهماڵێكی بێدهنگ دهچێت كه ئارامی تهواو باڵی بهسهریدا كێشابێتو جگه لهجموجۆڵێكی كهم ،ههس����ت بههیچ ناكرێت ،ئهم����هش لهكاتێكدایه وهك مامۆس����تا پاكیزه ق����ادر محێدین كه كۆنترین مامۆستایه لهو بهشهو ماوهی بیستو چوار ساڵه لهبهشی گوڵ كار دهكات ،ئام����اژهی بۆ كرد كه زۆربهی كات ئ����هم هۆڵه چ����ۆڵو بێدهنگانهی ئێس����تا جێی رۆیش����تنی خۆش����یانی تێدانهب����وه ،ئهوهش لهبهر زۆریی ئهو كهسانهی كه هاتون بۆ ئهو خوالنهی بۆیانكردونهتهوه ،یان ئهو كاتانهی كه پێش����انگایان دهكردهوهو خهڵكانێكی زۆر دههات����ن ب����ۆ تهماش����اكردنی كارهكانو كڕین����ی بابهت����هكان ،بهاڵم بهوتهی ئهو مامۆستایه ،نهكردنهوهی خولهكان وایكردوه كه بهرههمهكانیان نهفرۆشرێتو وهك خۆیان بمێننهوهو جگه لهوهش ئهو داهاتهی لهفرۆشتنی كهلوپهلهكان����هوه دهس����تیانكهوتوه ب����ۆ مهڵبهندهكهو س����هرۆكی بهشو چاككردن����هوهی كهلوپهل����هكان بون، بهاڵم ئێستا بهڕێوهبهرێتی پهروهرده
مهڵبهندی ئیشی دهست لهسلێمانی ف����هرزی كردوه ك����ه دهبێ����ت ههمو پارهكهی بدرێتهوه بهوان. ئ����هم مهڵبهنده پێكهات����وه لهچهند بهش����ێكو ههریهكهیان كارو بهرههمی خۆی ههی����هو بهش����هكانیش بریتین له(گوڵسازی ،كانزاكاری ،سیرامیك، چهرمس����ازی ،دروم����ان ،دارتاش����ی، مافورگهری ،س����كرین ،بهرگتێگرتن)، ب����هاڵم ههندێك لهو بهش����انه بههۆی نهبونی كادرهوه داخراونو لهئێستادا هیچ كارێكیان نییه. مامۆس����تا فهرهی����دون عوم����هر
بهڕێوهب����هری مهڵبهندهك����ه نیگهران ه ل����هوهی ك����ه ئهمڕۆ خهڵ����ك رێز لهو كارانه ناگرن كه كاری دهس����تنو زۆر بهشێوهیهكی هونهری دروست دهكرێنو وتی "زۆری ئهو بابهته بازاڕییانهی كه ل����هدهرهوه بازرگان����هكان دهیانهێننو ههموی ش����تی بازاڕیی زۆر ئاسایین، ب����هاڵم لهبهركهم����ی نرخهكانی����انو چاولێكهریی خهڵ����ك دهیانكڕنو ئهو كاران����هی ئێم����هش دهیكهی����ن ههروا دهمێننهوه". ناوبراو باس����ی لهكێشهیهكی تر كرد
كه ههس����تی هونهری الی تاكی كورد زۆر الواز بوه ،ههروهها نهبونی كادری پس����پۆڕ كه زۆرج����ار وا دهكات ئهو بابهتانهی بهرههمدێن وهك پێویس����ت باش نهبنو خواس����تی زۆریان لهسهر نهبێت .مامۆستا فهرهیدون ئاماژهی بهوهدا كه ئهوانهی لهوێ وهك فهرمانبهر كاردهكهن بهزۆری له قوتابخانهكانهوه وهك تهنس����یب هاتونو وتی " كاتی وا ههیه لهههفتهك����هدا دورۆژ دهوام دهك����هن واته ت����ا ههفت����هی داهاتو دێنهوه س����یرامیكهكه وشكبۆتهوه كه
لێره كێش����ه نهبونی خهڵكی پسپۆڕه لهبوارهك����هدا " ئهو كهس����انهش كه ش����ارهزاو پیش����هوهرنو لهب����ازاڕهوه دهیانهێنی����ن ن����ه دایاندهمهزرێن����ن نهگرێبهس����تیان بۆ دهكهن .خهڵكمان هێناوه پێ��ل�اودرونو پانی بهرز فێری خهڵك����ی تر ب����كات ،ب����هاڵم هیچیان ب����ۆ نهكرد ئهویش جێیهێش����ت ،بۆیه دهترسین نهبونی پارهو نهكردنهوهی خول مهڵبهندهكه بخاته پهلهقاژهوه، جگ����ه لهوان����هش تهنس����یق لهبهینی ئێم����هو وهزارهتی كاردا نییه كه ئهمه گرفتێكی گهورهیه". ئ����هم مهڵبهن����ده بودجهیهك����ی تایبهتیان نییه كه بتوانن كارهكانیانی پێڕاپهڕێنن ،بهڵك����و لهبری بودجهی تایب����هت وهك مامۆس����تا فهرهیدون وتی ههر ش����تێكیان پێویست بێت له رێگ����هی داواكاری تایبهت����هوه دهبێت بهرزیبكهن����هوه ب����ۆ بهڕێوهبهرێت����ی پهروهردهو ئهوانیش ئهگهر بهدڵیانبو دوای ئهوهی كارهكه تهواو دهبێت بۆیان خهرجدهكهن ،بهاڵم ئهو بێزاربوه لهم جۆره داواكارییانه چونكه" زۆرجاری وا ههیه دهبێت ئێمه لهسهر حیسابی خۆمان ههمو ش����تهكان تهواوبكهینو تهنان����هت نانو كرێی گواس����تنهوهش خۆمان بیدهین". ئ����هو زۆر گلهی����ی لهمیدیاكان����ی كوردستان ههیه كه به هیچ شێوهیهك گرنگی����ی ب����ه كارهكانیان ن����ادهنو چاالكییهكانی����ان باڵوناكهن����هوه ت����ا جهماوهر ئاگاداربێت لهو كارانهی كه ئهوان دهیكهین. مامۆستا شانۆ عومهر كه لهبهشی ئهمه ئهركێكی زۆره بۆ مامۆستاكهش مافورگهری به تهنس����یب كار دهكات چونكه لهقوتابخانهكهی خۆیدا وانهش بهههمان ش����ێوهی مامۆس����تاكانی تر دهڵێتهوهو س����هرباری ئ����هوهش دێته گلهی����ی نهبونی م����هوادی باشو ئهو الی ئێم����ه كاردهكات بۆی����ه دهبێ����ت كهلوپهل����ه كۆنانهی ههب����و كه كاری س����هرلهنوێ دهس����تپێبكهنهوه بۆیه پێدهك����هن چونك����ه" ئهو ش����تانهی باش����تروایه ئهوانهی لهم مهڵبهندهدا پێویس����تمانه لهبازاڕ گرانهو ناتوانین كاردهك����هن خهڵكانی پس����پۆڕبن یان بیكڕین ههروهها ،بهش����ی بهڕهشمان دهرچوی پهیمانگای هونهرهجوانهكان ه����هر داخ����راوه چونك����ه ئامێرهكانی یان كۆلێج����ی هونهربن چونكه ئهمانه زۆر كۆننو چهند ساڵیش����ه لێره ههر لهالیهن����ی هونهرییهوه ش����ارهزاییان داواكاری پڕدهكهمهوهو ههر پهروهرده دهڵێ����ت پارهكهی زۆرهو بۆمان خهرج ههیهو دهتوانن كاری باش بكهن". مامۆستا فهرهیدون باسی لهوه كرد ناكهن".
18
تایبهت
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
شێرزاد حەسەن بۆ ئاوێنە:
نوکتەیە ملیۆنو نیوێک مەڕو بزن سەردەبڕرێت لەجەژنی قورباندا ،کەچی منداڵ مەکتەبی نییەو دیواری بەسەردا دەڕوخێت بەشی یەکەم ئا :رەوا بورهان نوسەرو رۆماننوسو شارەزای بواری پەروەردە ،شێرزاد حەسەن دەربارەی کێشەکانی بواری پەروەردە دەدوێتو پێیوایە ئەم شێوازە پەروەردەییەی ئێستا شێوازێکی تەقلیدییە لەسەر نمرەو دیسپلین بەندە. ئاوێن����ە :بۆچ����ی تائێس����تا خێزانو قوتابخان����ەکان نەبونەت����ە ناوەندێک����ی پەروەردەیی؟ ش����ێرزاد حەس����ەن :لەب����ەر ئەوەی وش����یارییەک نیی����ە ،پەروەردەیەک����ی تەقلیدی هەیە لەسەر سزا بەندە ،لەسەر چاودێ����ری بەندە ،لەس����ەر ترس بەندە، لەس����ەر دیس����پیلینو گەمارۆدان بەندە لەسەر شێوەیەکی کۆن لەخێزانی کوردی، با نمونەیەک لەس����ەر خ����ۆم بهێنمەوە، باوک����ی م����ن کابرایەک����ی زۆر دڵرەقبو، قومارچی بو ،ئەزێتی دایکمی زۆر دەدا، کە من باڵقبوم دەمویس����ت بەرگری لەو ژن����ە بک����ەم ،دایکم هەمیش����ە چیرۆکی ئیبراهیمی ب����ۆ دەگێڕامەوە ،دەیوت تۆ سەیرکە ئیبراهیم کوڕەکەی کە ئیسماعیلە بەقوربانی س����ەری دەبڕێت ،ئیسماعیل ناڵێت نەخێر ئەویش باوکتە چەندە زاڵمو س����تەمکاربێت تۆ نابێیت بڵێیت نا ،ئەم جۆرە پەروەردەیە تەنها لەماڵی ئێمەدا نەب����وە ،بەڵکو زۆرینەی خێزانی کوردی پێیانوایە ئەگەر باوکەکان باشیش نەبن، مامۆس����تاکان باش����یش نەبن ،مەالکان باشیش نەبن ،سەرکردەکان ئەگەر باش نەبن ،لەبەرئ����ەوەی ئەو گەورەترە لەتۆ بەتەمەن ،دەبێ����ت فانیدەتر عەقڵتربێت لەتۆ واتا ئەم شێوازە کۆنە ،ترادیشناڵو تەقلیدیی����ە ،لەپ����ەروەردەی ماڵەکانی کوردا ،مامۆس����تاش هەر لەماڵەوە هەم منداڵبوەو لەوانەشە ئێستا بوبێتە باوکو بوبێتە مامۆس����تا ،هەر هەمان کەس����ە لەخێزان دێتەدەرو دەبێتە مامۆستا ،واتا مامۆستا مەرج نییە هەمویان چەکداربن ب����ەو توانا رۆحیو فیکریی����ە ،کە بزانن پەروەردەیەکی هاوچەرخو ڕەسەن پیادە دەکەن. ئاوێن����ە :لەکوردس����تاندا ئ����ەوەی لەناوەندەکان����ی پ����ەروەردەدا ناوەندە، نمرەیە نەک فێربون ،چۆن لەم مەسەله دەڕوانیت؟ ش����ێرزاد حەس����ەن :سیس����تەمی پەروەردەی����ی وەک وتم سیس����تەمێکی تەقلیدیی����ە ،لەگ����ەڵ هاتن����ی ئینگیلیز قوتابخان����ە هاتۆت����ە ئ����ەم واڵتە ،پێش ئ����ەوە حوج����رە هەبوە .رەنگ����ە چەند قوتابخانەیەک هەبوبێتو مەسەلەن سەر بەمزگەوت نەبوبێت .بەپێی ئەو مێژوەی
من خوێندومەتەوەو دیومە ،دەگەڕێتەوە بیستەکان ،کە ئینگلیز دەڕوات ،ئەم شێوە میلیتارییە یان ئەو ش����ێوە دیسپیلینە، یان ئەو ش����ێوە تەقلیدییە لەئیمتیحان کە لەهەمو دنیا ب����او بوە ،تۆ بە نمرە، مامناوەندییە ،باش����ە خراپە زۆرباش����ە. زیرەک����ە ،ش����ێوازێکی تەقلیدییە هەمو کەس����ێک زیرەکە دەبێت تۆ بروابێنیت نمرە نرخی نییە ،چونکە هەمو کەسێک لەشتێکدا بلیمەتە ،دەشکرێت لەپسپۆری ش����تێکدا بەتوانا بێ����ت ،ئەمەش دەبێت بەچاودێری بەردەوام تا تەمەنی دەگات بە 15تا ،18لەهەمو دنیادا لەوتەمەنەدا، مرۆڤەکان ،ک����وڕەکان کچەکان ،دەزانن دەبن بەچی لەبەرئەوەی دەفتەرنامەی یاداش����تی تایبەت هەیە بەو کوڕو کچە، دەشزانن ئەو کەسە مەیلدارە بەمۆسیقا مەیلدارە بە وەرزش ،لەمۆسیقا دەکرێت ئامێرێ����ک دوان ،ل����ەوەرزش دەکرێ����ت گەمەی����ەک دوان ،ئەگەری����ش بچێت رو لەزانستە سروشتییەکان یان مرۆییەکان بکات ،هەروادەکرێت لەش����تێکدا بلیمەت بێت ،بۆ نمونە من چ����وم بۆ بەریتانیا، بەڕێوەبەرەکە پێیوتم ئێوەی کوردستان زۆر حاڵت����ان خراپە پۆلێک����م هەیە 20 کەس����ین ئیتر ئەمان����ە لەقۆناغی پێش کۆلی����ژن ،وت����م بۆدەمبەیت����ە ئەوێ، وت����ی ئەوانە بەس گرنگی بەسیاس����ەت دەدەن ک����وڕو ک����چ ،من باس����ی یەکەم بۆمببارانکردن����ی ئینگلی����زم ک����رد ساڵی 1905بۆ ش����اری سلێمانیو باسی ئیمبراتۆرییەتی مەزنم کرد کە دێت ئەو ناوچەیە داگیر دەکات ،کە کوردستانیشی لەگەڵدایە ،وە قوتابیی����ەکان زۆریان ال س����ەیربو یەک����ەم بۆمببارانکردنی کورد ئینگلی����ز کردویەتی،گوایە یەکدو کەس برینداربونو کەالوەیەکیش رماوە ،یانی لەئامادەیی ئیتر نەنگە نەزانیت ئەو کەسە دەچێت����ە کۆلیج ح����ەزی لەچییە ،بۆیە سیاسەتی نمرە سیاسەتێکی تەقلیدییە سیاس����ەتێکە بڕوای بە تەمبەڵو زیرەک هەیە لەکاتێکدا لەهەمو دنیادا ش����تێک نەماوە بەناوی تەمبەڵو ش����تێک نەماوە ئینسان بە نمرە هەڵسەنگێنێت ،یانی تۆ لەنێوان 61و 60نمرە 61پێباش����تربێت لەکۆلیجێک وەریگری����ت ،ئەمە جۆرێکە لەجەب����رو دۆخێکی زۆردارانە ،بۆیە من بڕوایەکی زۆرم بۆ پەیدابوە دانانی نمرە ش����ێوازێکی زۆر تەقلیدییە لەپەروەردەو بۆ هەڵس����ەنگاندنی قوتاب����ی هەرکاتێک ئێم����ە نەتوانیین ئ����ەوە تێپەڕکەین کە باس����ی نمرەیە ،هیچ ئاس����ۆیەکی رۆشن نابینین ،زۆربەی کاتیش قوتابیان دەبنە قوربانیو لەباری دەرونییش����ەوە ئەگەر قوتابیی����ەک لەوانەی����ەک دوان بکەوێت هەس����تدەکات تەمبەڵە ،هەس����تدەکات دەماخسزە ،وە تۆ لەپەروەردە پێویستە
فێری بکەیت نەک پێیبڵێیت دەماخسز، دەبێت ئەو وزە ش����اراوانەی کە تێیدایە بیتەقێنیتەوە. ئاوێن����ە :ل����ەدوای س����اڵی 1991ەوە لەالیەن دەسەاڵتو ئۆپۆزیسیۆنەوە باس ل����ەوە دەکرێت سیس����تەمی پەروەردەی ئەم واڵتە سەقەتە ،بەاڵم بۆچی تائێستا پەروەردە بەم شێوەیە بەردەوامە؟ شێرزاد حەسەن :نەبونی ئیرادەیەکی راس����تەقینەیە بۆ گۆڕانکاری ،ئینس����ان لەدنیاش����دا زۆرجار حەز لەکۆن دەکات، حەزدەکات لەسەر کۆن بخەوێت چونکە کۆن کە لەس����ەری راهاتویت بەدرێژایی سەدان س����اڵ ئارامیی زیاترت دەداتێ. وەک ل����ەوەی کە تۆ گۆڕانێک بکەیت کە هێزێکی فیکریو ئەقڵیو جەستەیی زۆری دەوێت ،وەباوەر ناکەم ئەوانەی بانگەشە دەکەن لەس����ەر ئاس����تی سیاسییو کە هەڵبژاردن دەبێت دەڵێن ئەو خەونەمان هەیە ،ئەمان����ه زۆرینەی بۆ هەڵبژاردنەو درۆش����ە ،جیاوازیێ����ک هەی����ە لەنێوان ئەوانەی لەباری رۆش����نبیرییەوە گرنگی بەپ����ەروەردە دەدەن ،بەنمون����ە کە من خولیای����ی یەکەمم ئەدەبە ،بەاڵم چونکە پس����پۆڕییەکەم پەروەردەی����ە بایەخ بە پەروەردە دەدەم ،من دەزانم هەمو ئەمانە کێش����ەن هەر لەش����تە رۆحییەکانەوە تا شتە مادییەکان ،هەموی کێشەی تێدایە، هەر لەبیناوە بیگرە تا دەگاتە پڕۆگرامی خوێندن ،تا دەگات بەفەرامۆش����کردنی هون����ەرەکانو وەرزش ،بۆ نمونە وانەی ئایین ،بەتایبەتی وانەی ئاینی ئیسالم، ک����ە من ئیعت����رازم هەیە دەبێت س����ەد دەرس����ەد مێژوی دین����ەکان بخوێنرێت، بۆچی موس����ا نەناس����ێت ،بۆچی عیسا نەناس����ێت ،بۆچی بودا نەناسێت؟ ئەو ئایینانەی کە لەدونیا باڵون ،بەئاسمانیو س����ەرزەمینییەوە ،نابێت فێرکرێی یەک ئایی����ن هەیە پیرۆزە ه����ەر خودی ئەوە یەکتاپەرس����تییە ،یەکتاخوایی����ە ،یەکتا کتێبی پیرۆز ،ئەمە قوفڵدانی مێش����کی منداڵ����ە ،دەبێت بەیەقینپەرس����ت ،زۆر پاڵێوراوە ک����ە توندوتیژ دەربچێت ،ئەو کابرایە وا باوەڕی دەبێت هیچ کەس����ێک قبوڵ نەکات کە لەئایینی ئەو نییە. هەڵبەت وەک وتم جۆرێک لەدروشمبازی تێدایە ،ئەگەر بەش����ێوەیەکی کۆنکرێتی بدوێی����ن ،ئ����ەم دروش����مانە هەمیش����ە رەنگاو رەنگن ت����ۆ هەڵیاندەگری ،بەاڵم لەبواری واقیعییەوە ناتوانێت هەمیش����ە ئ����ەو جەن����گاوەرە بێ����ت تێبکۆش����ێت لەپێناو ئەو ش����تەی بەهەقی دەزانێتو بەراس����تی دەزانێت لەهەرس����یکتەرێک لەس����ێکتەرەکانی ژیان����ی کۆمەاڵیەتیو فەرهەنگ����یو سیاس����ی ،هی����چ کاتێک بەجدییان نەبوەو شێتگیر نەبون ئەگینا خۆیان بۆ تەرخاندەک����رد ،بیرم ناچێت
من ئیعترازم هەیە دەبێت مێژوی ی منداڵ، دینەکان بخوێنرێت ،بۆچ موساو عیساو بودا نەناسێت؟ نابێت فێرکرێیت یەک ئایین هەیە پیرۆزە، هەر خودی ئەوە یەکتاپەرستییە، قوفڵدانی مێشکی منداڵە وەختێک کۆمۆنیس����تەکان دژی یاسای باری کەس����ێتی ژنان کە س����ەرچاوەی بەش����ێک لەژیانی مەدەنییەو بەش����ێکی ش����ەرعە وەس����تانەوە ،ئەوەی شەرعە قسەیان هەبو لەس����ەری وەک گروپێک ک����ە باوەڕیان بەتازەگەرییو یەکس����انی نێ����وان ژنو پیاو هەیە ،بابڵێین خەڵکی لیبراڵیش هەیە باوەڕی پێیەتی ،خەڵک هەیە لەناو یەکێت����یو پارتیدا دهیهوێت ئەو رۆحی یەکسانییە بەرقەراربێت ،بەاڵم لەسەر ئاستی سەرکردایەتی ،من لەبیرمە چەند مەالیەک هاتنە س����ەر تەلەفیزیۆن لەناوەڕاس����تی ن����ەوەدەکان ،مام جەالل پێیوتن ئەمانە هەرزەن گوێیان مەدەنێ، بەجۆرێ����ک م����ەالکان بۆ ئ����ەوە هاتنە س����ەر تەلەفزیۆنو مامجەاللیان بینی بۆ ئەوەی پێیانبوترێ����ت ئەوانە کۆمەڵێک هەرزەکارنو داوای یەکسانی دەکەن وە نابێ����ت لە پیرۆزییەکان بدەن ،ئەمڕۆ کە باسی یاسای پیرۆزییەکان دەکرێت خۆی بەپێچەوانەوە ،ئەوانەی رادیکاڵو لیبراڵنو حەزیان بەتازەگەرییە ،یاسایەکیان بۆ دەرکرێت کە بەرگرییان لێبکات ،ئەگینا هەم����و ئەو کۆمەڵگایە موس����وڵمانەکان بەرێ����وەی دەب����ەن ،یان ئەقڵ����ی دینی بەرێوەی دەبات ،یان مزگەوت بەریوەی دەبات ،گەر س����ەیری بکەیت کۆمەڵگای ئێمە بەرەو س����ونەتی دەڕوات ،بەناوی جەژنی قوربانەوە ،ملێۆنو نیوێک مەڕو بزن سەربڕراون ،ئەمە الی من نوکتەیە، لەکاتێکدا تۆ بە منداڵ دەڵێیت مەکتەب نییە ،بەاڵم ملێۆنو نیوێک مەڕ دەکرێنه قوربانی ،ئەگەر ئەو پارەیە کۆبکرێتەوە چەندین مەکتەبی پێدروس����ت دەکرێت، ئەگەر ت����ۆ روت لەخودایە ئەوا خوا زۆر ح����ەزدەکات یارمەت����ی خەڵکی بدەیت، بەملێۆنەه����ا خەڵک لەدنیاو الی ئێمەش دەچن بۆ حەچ ،بەاڵم ئەگەر دراوسێکەت برس����ی بێت ،ئەبێ����ت واز لەحەجەکەت بهێنی ،ئەمانە تەنان����ەت دینییش نین،
خوداپەرس����تیش نین ،ئەمانە کۆمەڵێک ش����ت دەکەن بۆ ریاکاریو ناوی لێدەنێن سونەتە ،واجیبە ،تێناگەم تۆ ئەو هەمو مەڕە چی لێدەکەیت ،سەری دەبڕیت کە کارگەیەکی لەقوتونانی گۆش����تت نییە، سەیرە لەگەڕەکێکی وەكو عەقاری خەڵک قوربانی دەکات دەیداتەوە بەموهەندیسو دکتۆرو ئەوانەی خودا پێداون ،تەنانەت گۆشتەکە ناچێت بۆ فەقیرەکان ،دەچێت بۆ دەوڵەمەندەکان. تۆنی بلێر دەورەی دوەم وە هەروەها بی����ل کلینت����ۆن چوارس����اڵی یەکەمیان تەواوک����رد ،بۆ خول����ی دوەم کە بۆیان هەبو بۆ چوارس����اڵی ت����ر حوکم بکەن، دروشمی سەرەکی کلینتۆن لەهەڵبژاردن پ����ەروەردە بو ،لەتۆنی بلێریان پرس����ی س����ێجار وتی پەروەردە ،جارێکی تر کە لێیان پرس����ی بەرنامەت بۆ ئایندە چییە جارێک����ی تر وتی پ����ەروەردە ،کلینتۆن یەکێک لەدروش����مەکانی ك����ه قەت بیرم ناچێت ئەوەبو دەیوت پۆلی 20کەس����ی کردوە بە ،18دەبێت ،مەسعود بارزانیو جەالل تاڵەبانی کە لەهەڕەمی س����ەری س����ەرەوەی دەس����ەاڵتن قەناعەت بکەن پ����ەروەردە خاڵی س����ەرەکییە لەواڵت، ک����ە بودجەیەک����ی بەش����ی ش����ێری بۆ تەرخانبکرێت ،ئەگ����ەر بێتو لەهەڕەمی دەس����ەاڵتدا ئیتر کێن ،گ����ەر قەناعەت نەک����ەن ک����ە پ����ەروەردە یەکێک����ە لەو سێکتەرانەی مرۆڤی تازەمان بۆ دروست دەکات ،جیا لەوەی دوێنێ ،بەئەقڵێکی گومان����کار ،رەخنەگ����ر ،ت����ۆ ناتوانیت ئومێدت ببەخشیت بەوەزیرێک کە حیزب دایدەنێت ئەویش دەستەپاچەیە ،دەبێت لەسەرەوەڕا پشتگیریی بکرێت ،وەختێک تۆ باسی یەکس����انی بکەیتو کۆمەڵێک م����ەال کۆبکەیتەوە بڵێی����ت ئەو گەنجانە وڕێنە دەک����ەن ،مانای وایە تۆ چاوەڕێی چی دەکەیت؟! من نەمدیوە هیچ حیزبێک بزانێت پ����ەروەردەی ئێرە ش����ڵۆقە ،لە
ئەوروپ����ا دوای جەنگی جیهانی یەکەمو دوەم و بەتایبەتی دوەم ،ئەوروپا کەوتە خۆی ،یابان ،هەت����ا چین کە پێیدەڵێن شۆڕشی سەقافی لە 76ەوە کار لەسەر سەقافە دەکات تا بەرەو چاکی بەرێت، بەریتانیا لەو هەمو مێژوەی کە لەبواری پەروەردە هەیەتی دەستی بە کۆمەڵێک گۆڕانکاری کردوە کە پێیدەوترێت سکوڵ لێدەر ش����یپ ،یانی قیادە مەدرەسییە، واتا چ����ۆن بتوانی بەرێوەبەرایەتییەکی ت����ازە دابنێ����ی ،ک����ە ئەمڕۆک����ە هەر بەڕێوەبەرێ����ک ئیمپراتۆرێک����ە بۆخۆی ک����ە ملیارەها دۆالری لەبەردەس����تە بۆ ئەوەی قوتابخانەکەی خۆی چاک بکات، لەواڵت����ی ئێمە ئ����ەوەی دەچێتە بەردەم بەڕێوەبەری خوێندن����گا ناچێتە ملێۆن، داوای موعجیزەش����ی لێدەکرێ����ت ،بۆیە من بڕوام وایە شێوەیەک لە المەرکەزی، واتا قەرارات لەبواری پەروەردە بکەوێتە دەستی ئەو ئیدارەیەی لەشارەکان هەیە، بەتایبەت بەڕێوەبەرەکان ئەگەرچی %٩٩ بەڕێوەبەرەکان پارتین لەناوچەی زەردو لەناوچەی سەوز بەڕێوبەرەکان یەکێتین، بڕوام وایە دەبێت ئەو کەسە دەستی وااڵ بکرێ����ت بەاڵم بەمەرجێک ئەو بەڕێوبەرە ئەقڵێکی تازەبێت بزانێت کارگێڕیی یانی چی ،پەروەدە یانی چی لەئەوروپا کۆلێج هەیە ب����ۆ پەروەردەک����ردن بەڕێوەبەری قوتابخانەکان وات����ا لەپێش زانکۆوە تا دەگاتە پێ����ش زانکۆ واتا ئامادەییەکان، هەر مەزهەبو ئایینێکە كێش����ەی ئەوان نییە ،لەبەریتانیا بوم بەڕێوەبەرێک زۆر دڵی خۆش����بو هەفتەیەک لەگەڵی ژیام، وت����ی م����ن راپۆرتی سەرپەرش����تیاران، من����ی بەژمارەیەک داناوە لەو ناوچەیەی خ����ۆم لەب����واری کۆمەاڵیەتیی����ەوە زۆر س����ەرکەوتوم ،وات����ا بەڕێوەبەرێک چۆن پەیوەندی بەدایکو باوکانەوە هەیە لەروی کۆمەاڵیەتییەوە ،لەروی کۆمەاڵیەتییەوە خۆشەویستە.
ههوڵێك دهربارهیزمان مشرق عهباس* ههوڵ���ی یهكهمم ب���ۆ پهیوهندیكردن بهخوێن���هری ك���ورد پێویس���تیی به وهرگێ���ڕان ههبو لهالی���هن هاوڕێیانی ئازی���زم له"ئاوێنه" ك���ه ئامادهییهكی تایبهتی���ان لهناوهندی میدیای كوردیدا ههیه ،بهاڵم هیوادارم پاش ماوهیهكی كهم دهستبهرداری وهرگێڕان بمو بتوانم راس���تهوخۆ بیروڕاكانم لهگفتوگۆكاندا دهربب���ڕم ،ل���هوهش گرنگت���ر بتوانم ب���هوردی داهێنانه رۆش���نبیرییهكانی كورد بهسهربكهمهوهو لێیانتێبگهم. ههقیق���هت ،ههرچهند بانگهش���هی پێچهوانهكهش���ی بكهی���ن ،بۆم���ان دهس���هلمێنێت كه زمان ئ���هو ناوچه راس���تهقینهیه كه دهتوانێت ئێمه وهك عهرهبو كورد لهس���هر ی���هك بنهمای جوگرافیو مێژوی���ی كۆبكاتهوه ،بهبێ ئهویش (زمان) ،ئێم���ه لهدو دورگهی جیاواز دهژین تهنان���هت ئهگهر دوری نێ���وان دهرگای ماڵهك���همو دهرگای دراوسێ كوردهكهم لهس���لێمانی ،یان لهبهغ���دا چهن���د مهترێكی���ش تێپهڕ نهكات. بهش���بهحاڵی خۆم ههس���ت بهبونی س���تهمێكی رۆشنبیریی گهوره دهكهم، كاتێك من وهك عهرهب تهنها بهوه قایلبم
كورد فێ���ری زمانهكهم ببێتو ئهمهش بهتاكه چارهس���هر بۆ بهیهكگهیشتنی رۆشنبیریو مرۆییو سیاسی نێوانمان بزانم .پێشتر لهوتارێكدا ئاماژهم بهوه داب���و كه زمان بریتییه لهكێش���هیهكی سیاس���یو رۆش���نبیریی لهپهیوهندی نێ���وان ههولێ���رو بهغ���دا ،بهجۆرێك زۆرێك لهنوێنهرانی كورد لهپهرلهمانو حكومهتی عێراق ناچار دهبن پشت به زمانێك ببهس���تن كه زمانی یهكهمیان نییه ،بهم���هش زمان دهبێته هۆكارێك بۆ خس���تنهڕوی گوتارێك كه جیاوازه لهمهبهس���تی راس���تهقینهی كهس���ی قس���هكهر ،دهبێته مای���هی دهربڕینی تێڕوانینێك كه ئهس���تهمه بهو رونییه ی كهسی قسهكهر دهرببڕێت وهك ئهوه زمانی دایك بهكاربهێنێت. پرس���یاركردن لهم بارهیهوه بیانوی خ���ۆی ههی���ه ..بهتایبهت گهر قس���ه لهس���هر ئ���هو الیهنه بێت ك���ه دهبێت دهرهاویش���تهی ئ���هم "غوربهت���ه" زمانهوانییهی نێوان ههردوال لهئهس���تۆ بگرێت؟ رهنگ���ه سروش���تیی بێ���ت گ���هر دهرهاویش���تهی ئ���هو ش���ێوازه وتاره تاكزمانیی���ه بخهینه ئهس���تۆی مێژوی عهرهبی���ی لهعێراقدا ،پێویستیش���مان ب���ه بهڵگهی گ���هوره نیی���ه جگه لهو
واقیعهی تێیدا دهژین بهوهی دهوڵهت ی عێراق ،لهس���هرهتای دامهزراندنییهوه، لهس���هر گریمان���هی ههڵ���ه پێكهاتوه لهبارهی دهستهواژهی هاونیشتیمانییو هاواڵتیب���ونو مافهكان���ی ،تێیدا باڵی ناسیونالیس���تی عهرهبیی ،سیاسهتی بونی���ادی روخێنهری گرتبوه ئهس���تۆ كه ههمیشه ههوڵیداوه بهرامبهرهكهی "بسڕێتهوه"و لهغوربهتدا بیژیێنێت. بهاڵم ،لهگهڵ ئهم ههمو ههقیقهتهدا، خاوهن بڕی���اری سیاس���ی لهههرێمی كوردستانو رۆشنبیرانو راگهیاندنكاران، بهرپرسیارێتی س���هرهكییان دهكهوێته ئهس���تۆ لهبهشداری له كۆتاییهێنان به قهیرانی زمان ،ئهمهش لهڕێی پێشنیارو ههن���گاوی جدی كه ه���اوكار بێت بۆ زیادكردن���ی ژمارهی قس���هپێكهرانو خوێنهرانی زمانی ك���وردی لهعهرهبو بهپێچهوانهشهوه. سیاس���یو رۆش���نبیرانی ع���هرهب، بهردهوام لهبارهی ئهوهی كه پێیدهڵێن "ئیزدیواجییهت���ی گوت���ار"ی كوردیی رۆژنامهوانی���یو سیاس���یی پرس���یارم ئاراس���ته دهكهن .وهك دهردهكهوێت، وت���اری راگهیاندن به دو ئاراس���تهیه: یهكهمیان ئاراس���تهی ناوخۆی كوردیی دهكرێ���تو ب���ه ئاش���كراو رونی باس لهكێش���ه ناوخۆیی���هكانو ناكۆك���یو
كێشه سیاسیو كۆمهاڵیهتیو ئابوریو تهنان���هت دهرونییهكانی���ش دهكات، دوهمی���ش وت���اری ئاراس���تهكراوه بۆ دهرهوه ،دیاره پێش���وهخت گریمانهی ئهوه كراوه ههركهس لهدهرهوهی ههرێم بێت زانیاری نییه لهبارهی ئهو كێشهو گرفتانهوه كه لهنێو گوتاری یهكهمدایه، به دڵنیاییهوه بههۆی زمانهوه. ئهگ���هر ئ���هم لۆجیكه راس���تبێت، كه دڵنیانیم راس���ت بێ���ت ،ناتوانێت لهب���هردهم گهش���هكردنی بهرفراوانی كهرهسته رۆژنامهوانییهكان لهجیهاندا خۆیبگرێ���ت ،بهجۆرێ���ك ههم���و تایبهتمهندیی���ه گریمانهكراوهكانم���ان ی تهكنهلۆجی كراوه بوه لهبهردهم عهقڵ كه لهدوا وێس���تگهیدا كۆتایی هێناوه بهگریمان���هی "نهێن���ی كۆمهاڵیهتی"، بهڵكو تهنانهت "نهێنی كهسیش". ئێم���ه ههم���وان وهك ك���وردو ع���هرهبو فارسو تورك ل���هم ههرێمه پڕكێشمهكێش���مهی جیهاندا لهبهردهم ق���هدهری جیهانگیری���دا دهژی���ن كه ئهگهرچی دهبێته تهحهدایهكی تهواوی زمان���ه رهس���هنهكانمان ،ب���هاڵم وهك ئهوهی زان���ای زمانهوانی فهرهنس���ی لوران ساگار دهڵێت ،لهبنهڕهتدا مانای وانییه ك���ه كۆمهڵ���گاكان لهكۆتاییدا لهبهردهم یهك زمان���دا چۆكدادهدهن،
ئهو وایدهبینێ "سروشتییه كه زمانهكان بگۆڕێنو گهشه بكهن ،ئهگهر وانهبوای ه ئێس���تا زمانی فهڕهنسی بونی نهدهبو، بهاڵم لهگهڵ ئهمهش���دا توێژینهوهكان ئام���اژه بۆ ئهوه دهك���هن كه لهماوهی دورخایهندا ،لهس���هدا 50ی زمانهكانی جیه���ان كه دهكات���ه نزیكهی 3ههزار زمان لهناودهچنو نامێنن". نامهوێت زیاتر لهبابهتی زماندا بدوێمو لهمهبهس���تی ئهم بهس���هركردنهوهیه دوربكهوم���هوه ك���ه دهخ���وازم بهس���هركردنهوهی تری بهدوادا بێتو ببێته پێش���نیارێك رێگه به ژمارهیهك لهنوسهرانی عهرهب بدات كه به زمانی كوردی دهستهواژهو بیروبۆچونهكانیان دهرببڕن. وهك خ���ۆم ،رێزێك���ی زۆرم ب���ۆ رۆژنامهنووس���یی كوردی���ی ههی���ه، بهتایب���هت كه خاوهن���ی ئازایهتییهكی بهرچ���اوه لهچونه نێو سهركێش���ی وا كه سیاس���ییهكان بهعهرهبو كوردهوه ناتوانن رۆبچنه نێوییهوه ،لهبهر ئهوهش ههڵدهس���تێت ب���ه س���ازدانی رۆڵێكی گرن���گ لهبهپیرۆزكردن���ی ئهزمون���ی ههرێمی كوردستان ،وهك نهتهوهیهكی ماندونهناسو دڵسۆزو باوهڕدار بهوهی دیموكراس���ییهت تهنه���ا رێگهی���ه بۆ بهدهس���تهێنانی م���افو پێكهوهژیانی
گهالن. لێرهدا گرنگ ئهوهیه ئێمه به لۆجیك ی دروش���مه سیاس���ییهكان نهدوێی���ن، لهبهردهم دامهزراوه پڕوپاگهندهكارییه ناسیونالیستیو ئاینیو مهزههبییهكان كه مێژومانی نادیده گرتوه شكس���ت نهخۆی���ن ،ئ���هوهی زیات���ر لهم���ڕۆدا لێكنزیكبون���هوهو پێویس���تمانه، گفتوگۆكردنه ،تاكو لهتواناماندا بێت، تهنانهت پێش پێك���هوه ژیان ،لهیهك بگهین. نابێ���ت ئێمه ،وهك ك���وردو عهرهب ك���ه تائێس���تا ل���هروی جوگرافی���او سیاسیش���هوه لهس���هر ئهم بهش���هی جیهان كۆبوینهتهوه ،پشت لهمێژومان بكهی���ن ،بهڵكو گرنگه ل���هوه تێبگهین ئهو مێژوه چی بهس���هرهێناوین ،بۆ چ غوربهتێك بردونی ،له چ ههڵهیهكهوه كارهساتو شكانهوهو تاوانهكانی دزهی كردوه بۆمان؟ تهنه���ا ل���هو رۆژهدا ..دهتوانی���ن بڵێی���ن مێ���ژو الپهڕهیهك���ه دهكرێت دایبخهی���ن ..لهبهردهمماندا هیوا ههیه تا پێكهوهبژین ،بهبێ لهبهرچاوگرتنی سیاسییانهی پێكهوهژیان. • بهڕێوهبهری نوس���ینگهی رۆژنامهی حهیاتی لهندهنی لهعێراق.
تایبهت
) )351سێشهمم ه 2012/11/13
19
ی ی ناوچهی سلێمان سهرۆكایهتی دادگای تێههڵچونهوه ژماره /268ب2012 / ی شارباژێر دادگای بهرای بهروار 2011/11/6
ئاگادار ی داواكار (ستار محمد عثمان) ی ی كارهكه ی (ماوهت) سهرهڕا ی شارستان ی بار داوا لهسهركراو :ڕاستگر ی لهم دادگای ه تۆمار كردوه داواكار (ستار محمد عثمان) داوای ژمارهی سهرهوه ی ی ( )21لهیاسا ی ماده ی له (س���تار) بۆ(ش���هماڵ) بهپێ ی خۆ بۆ گۆڕینی ناو ی ئهم ئاگاداری ه لهیهكێك ی ئهم دادگای ه بڕیاریدا ب���ه باڵوكردنهوه باری شارس���تان ی ههی ه لهماوهی ( )10ده ڕۆژدا لهڕۆژنام ه ناوخۆییهكاندا ههركهسو الیهنێك ڕێگر ی ئهم ئاگاداری���هوه پهیوهندی بكات بهم دادگایهوه ب ه پێجهوانهوه لهباڵوكردنهوه ی یاسا. داواكه دهبینرێت بهپێ دادوهر ی جمال صدراالدین عل
ونبوون *ناسنامهیهكی ژوری بازرگانی ونبوه بهناوی(سهركهوت خالد حسن)ههركهس دۆزییهوه بیگهڕێنێتهوه بۆ ژوری بازرگانی. *ناس����نامهیهكی ژوری بازرگانی ونبوه بهناوی(شۆڕش محەمەد بایز)ههركهس دۆزییهوه بیگهڕێنێتهوه بۆ ژوری بازرگانی. *ناس����نامهیهكی ژوری بازرگانی ونبوه بهناوی (فاروق دەرویش حهمه س����عید فتاح)ههركهس دۆزییهوه بیگهڕێنێتهوه بۆ ژوری بازركانی. *ناس����نامهیهكی ژوری بازرگانی ونبوه بهناوی(علی كریم سلێمان) ههر كهس دۆزییهوه بیگهڕێنێتهوه پرسگهی ئاوێنه. *ناس����نامهیهكی ژووری بازرگانی ونبوه بهناوی (دلێر خدر صالح) ههركهس دۆزیهوه بیگهرێنێهوه بۆ پرسگهی ئاوێنه. *ناس����نامهیهكی ژووری بازرگانی ونبوه بهناوی (عمر محمد فرهج ) ههركهس دۆزیهوه بیگهرێنێهوه بۆ پرسگهی ئاوێنه. * ونبونی ناسنامهی /كۆمپانیای دابهشكردنی خۆراك /بهناوی (دڵنیا محمود علی)ههركهس دۆزییهوه بیگهڕێنێتهوه بۆپرسگهی ئاوێنه. *ونبونی بڕوانامهی بنهڕهتی بهناوی (باخهوان لطیف حسن) كه لهقوتابخانه ی ژاڵهی بنهڕهتی دهرچووه ژماره ( )4/8له 2012 - 9 -15ههركهس دۆزیهوه بیگهڕێنێتهوه بۆ پرسگهی ئاوێنه. * فۆڕمێک����ی خۆراک ونب����ووە بەناوی (حەمە ئەمین حەمە رەحیم س����ەعید) ھەرکەسێک دۆزییەوە بیگەڕێنێتەوە بۆ پرسگەی رۆژنامەوی ئاوێنە.
خوا پێویستی بهپاراستن نییه ...پاشماوە وات���ه دین بهزۆر بهس���هر كهس���دا ناس���هپێنرێو ت���هواوی ئازادی���ش لەقورئان���دا ب���ۆ ئینس���ان فهراههم ه ب���ۆ ههڵبژاردن���ی بیروب���اوهڕی ،نهك بهوج���ۆرهی كه ههندێك دهپرس���ن بۆ خوا ههمو خهڵكی بهئیماندار دروس���ت نهكردوه؟ یان بۆ خوا كهسێك بێ بڕوا دهكات؟ ئهمه تێنهگهش���تنه لەگرنگیی عهقڵو ههستهكانو بیركردنهوه چونك ه ئ���هوهی ئینس���ان جیادهكاتهوه لەههر مهخل���وقو ژیاندارێكی ت���ر ئهوهیه ك ه ئینس���ان خاوهنی عهقڵو بیركردنهوهی جی���اوازه لەعهقڵ���ی ژیانداران���ی تر، بههۆی ئهوهی دهتوان���ێ بیربكاتهوهو ژیریی بهكاربهێنێ دهتوانێ بهویس���تو ئی���رادهی خۆی ش���تهكان ههڵبژێرێ، ئهو ئازادییهش���ی لەالی���هن خواوه پێ بهخشراوه وهك سهروهری بونو شتێك گرنگتر نیی ه لەئینسان ،ههمو ئهوهشی لەم بونهوهرهدا ههیه خوا بۆ خزمهتی ئینس���ان خولقاندویهتی ،بۆ پاڵپشتی ههمو ئهم قس���انهش ئایاتی قورئانیی ههیه ،ئهوهشی پهیوهندیی بهبیروباوهڕی ئینسانهكانهوه ههی ه لەدونیادا كهس بۆ نییه س���زای كهسی تری لەسهر بدات، ئهوهی پێی دهوترێ ئازادی بیروباوهڕ، ئهم مهس���هلە پهیوهندیی بهدواڕۆژهوه
ههی���هو خوا بۆ خۆی حیس���اب لەگهڵ ئینسانهكان دهكات لەسهر ههڵبژاردنی بیروباوهڕی���ان نهك ئێمه ،وهك ئهوهی دهڵێن ئیسالم جگ ه لەبیروباوهڕی خۆی پێ راس���ت نییهو جگ ه لەئیس�ل�امیش لەكهس وهرناگرێ ،بهبێ ئهوهی ئاماژه بهوه بدهن ك ه ئێمه وهك ئیماندار ئهوه دهزانین كه ئهمه بۆ دونیای ئێستا نیی ه بهڵكو بۆ دواڕۆژو قیامهته ،كه ئێمهی مسوڵمان باوهڕی تهواومان بهو دواڕۆژه ههیه. خوا لەقورئان دهفهرموێ "لَ ُك ْم ِدينُ ُك ْم ي���ن" ههر كهس دینی خۆی بۆ َولِ َي ِد ِ خۆی. ههر ئهو خوایه لەقورئاندا دهفهرموێ َ "ف َم ْن َشا َء َف ْلي ُْؤ ِم ْن َو َم ْن َشا َء َف ْل َي ْك ُفرْ " ئهوهی دهیهوێ ئیمان بهێنێ ئهوهشی دهیهوێ بێ باوهڕب���ێ ،ئێم ه بهوجۆره لەژیانی ئینسانهكان تێگهشتوین كه بۆ تاقیكردنهوه لەژیانداین ،نهك بهئیجباری ههمو شتمان بهسهردا سهپێنرابێ ،ئهوه بۆ خۆمانین ك ه ئیختیاری ههڵبژاردنی دی���نو بیروباوهڕمان ههی���هو ئهوهش بهئازادی تهواوهوه دابینكراوه بۆمان ،بۆ كهس نییه لەسهر بیروباوهڕ كهسی تر ئیجبارو سزا بدات ،وهك ئهمڕۆ لەسهر ئازادی بیروڕاو بیروباوهڕ چۆن س���زای
ئینسانهكان دهدرێو زیندانهكانیان لێ پ���ڕ دهكرێ ،ئهوه ئیس�ل�ام نیی ه ئهوه دهكات ،ئهوهشی وایكردوه پێچهوانهی ئهوهی كردوه كه خوا دایناوه ،ناشڵێین ك���هس نیی���ه بهوج���ۆرهی نهكردبێو نهبوبێته نمونهیهكی ناش���یرین لەسهر ئیسالمهتی خهڵكی تر. كاك مهریوان ئهگهر پرۆژه یاساكهی خوێندبێت���هوه دهزانێ مهبهس���ت لەو پ���رۆژه یاس���ایه رهمزی هی���چ گروپو كهس���ێك گهوره ناكاتو نایس���پێنێ، بهڵكو بهڕونی دیاریكراوه پیرۆزییهكان چین. س���هیریش لەوهدای���ه كاتێ���ك ئێم ه پهنا بۆ یاسا دهبهین دهڵێن دهیانهوێ دهمم���ان دابخ���هنو ئازادیم���ان قۆرخ بكهن ،كاتێكیش فهوزا دروس���ت دهبێ یاس���ا رۆڵی خ���ۆی نابین���ێ بههۆی جێبهجێ نهكردنهوه ب���ێ یان نهبونی یاس���اوه بێ ،دهڵێن ئیس�ل�امییهكانو مس���وڵمانان گێرهشێوێننو لەدهرهوهی یاسا دهیانهوێ حوكم بكهن! وهك چۆن كاتێك وهاڵمی نوس���ینێك دهدهینهوه خهڵكێ���ك دهڵێ ئێ���وه رهخن ه قبوڵ ناكهن! كاتێكیش الب���هالو بهجۆرێكی نهش���یاو وهاڵمی دهدرێتهوه دهڵێن بۆ بهنوسین وهاڵم نادهنهوه! وهك ئهوهی
خهڵكانێ���ك بۆ خۆیان بهڕهوای دهزانن ههرچی���ی ههیان��� ه بینوس���نو بیڵێنو بهرامبهرهكهشیان نابێ سنورێكی ههبێ تاكو ئازادی ئهو لەسنوری ئهمدا كۆتایی بێ ،تهحهداش دهكهین كهلەماوهی 20 س���اڵی رابردوی حوكمڕانی ناعادیالنهو س���تهمكاریی كوردیدا كهس���ێك بڵێ لەسهر نوسین بهرامبهر بهخواو قورئانو پێغهمب��� هرو ئیس�ل�امییهكان كوژراوم! بهڵكو ئهوه زۆر لەو بهناو رۆشنبیرانهن بهو نوس���ینان ه ماف���ی پهناهێندهییان وهرگرت���وه ،م���ن م���اوهی 13س���اڵ ه خهریكی كتێبێكم ك ه بهشێكی زۆر لەو نوسینانهی تێدای ه ك ه جنێوو بێ رێزی بهرامب���هر بهخواو قورئ���انو پێغهمبهر تێدایهو لەم كوردستانهدا باڵوكراوهتهوه ك��� ه وێنهی لەزۆر واڵت���ی دیك ه كهمهو كهسیش نهكوژراوهو زۆرینهشیان مافی پهناهێندهیی���ان لەس���هر وهرگرتووه، ههرچهن���ده من زۆر دڵخ���ۆش نیم بهو پرۆژه یاس���ایه كه ئهگهر پهسهندیش بكرێ بهڵكو لەكوردستان یاسا بهدهست كهس���انێكهوهیه ك��� ه جێبهجێكردنی كهوتۆت ه س���هر بهرژهوهن���دی خۆیانو سهدان یاسا وهك ئامۆژگاریی جوانهو ئهوهشی ههی ه لەدادگاكاندا بهسهر بێ دهسهاڵتدا جێبهجێ دهكرێ.
بڕیاری شهڕ ی چهكدار ی كورد ل ه ئهیلولی پارتهكانی ئۆپۆزسیۆنو الوازیی ...پاشماوە 1961بڕیار ی ك ێ بوو؟ ...پاشماوە باشترین ههڵبژاردهش بۆ حیزب لهو كاتهدا مهال مستهفای بارزان بو ،ئهمهش لهبهر چهند هۆكارێك ،یهكهمیان مهال مس����تهفای ب����ارزان بهه����ۆی كۆماری مههاب����اد ئهزمونێكی ههبو لهش����هڕی چهكداریی ،دوهم عهبدولكهریم قاسمی بینیبو بههۆی گهڕانهوهی لهسۆڤییهت ل ه 1958و پیاوێكی ناسراوبو لهبهغدا، چ����وارهم گرنگییهك����ی زۆری ههب����و، مهالمس����تهفا لهدهرهب����هگو ئاغاكان نزیكبوو پیاوێكی خاوهن بیركردنهوهی چهپ یان ئیشتراكی نهبو. ل����هو كات����هدا دیس����ان ترس����ێكی گهوره ههبو كه مهال مس����تهفا لهوهی بارودۆخهك����ه لهدهس����ت دهربچێ����تو مهال مس����تهفا كۆنترۆڵی حیزب بكاتو لهبری ئهوهی حیزب حزبی پرهنسیپو رێكخراوهیی بێت ببێته حیزبێك لهژێر ی مهالمستهفا فهرماندهییو فهرمانڕهوای كه سهرهنجام وای لێهات. بۆ راس����تی زانینی ئهو ههقیقهتهی خهبات����ی چهكداریی ئهیلول لهئهیلولی 1961دهس����تیپێكرد هێش����تا م����هال مستهفای بارزان لهدهرهوهی پارتی بو دواتر مهكتهبی سیاسی پارتی پارتییان تهسلیم به مهال مستهفا كرد ،باشترین بهڵگهش وهك رهحمهتیی(شهمسهدین موفتی) باس����یكردوه كه مهال مستهفا لهناوهڕاستی ئهیلولی 1961نامهیهكی ب����ۆ عهبدولكهری����م قاس����م ن����اردوهو داوایكردوه نێوانگیری نێوان بزوتنهوهی كوردو قاس����م بكات بۆ راگرتنی ئاگری شهڕ لهكوردس����تان ،ئهمهش باشترین بهڵگهیه كه تا ئهوكاته مهال مس����تهفا هیچ پهیوهندییهك����ی به بزوتنهوه یان خهباتی چهكدارییهوه نهبوه. سهرباری ئهم راستییهش لهسهرهتای 1961كاتێ����ك رژێمی بهغدا تۆپبارانی ناوچهی بارزان دهكات مهال مس����تهفا بهخۆیو نزیك����هی 500چهكدار بهرهو
س����وریا دهچ����ن دهیان����هوێ بپهڕنهوه ب����هرهو س����وریا ب����هاڵم دهگهڕێنهوه، ههندێك دهڵێن سوریا رێگهی پێنهداون بپهڕن����هوه ،س����هرچاوهیهكیش دهڵێت شێخ ئهحمهدی بارزان بانگیكردۆتهوهو پش����تیوانی خۆی ب����ۆ دهربڕیوه بۆیه بهپشتیوانی شێخ ئهحمهدی برای كه ش����ێخی بارزانهو لهمێژوی بزوتنهوهی كورد تائێستا گرنگی ئهوتۆی پێنهدراوه رۆڵێكی گرنگو گهورهی ههبوه ،بگره مهال مستهفا ههمیشه لهژێر رێنماییو ئامۆژگاری ئهودا كاری كردوه. لهبهش����ێكی قس����هكانیدا كاك����ی تاڵیب����ی ل����هزاری باوكیی����هوه دهڵێت بهریتانیی����هكان كهناڵێك����ی قایمی����ان لهگ����هڵ چهند س����هركردهیهكی پارتی لهس����لێمانی كردب����ۆوهو هانیاندهدان بۆ ئاڵۆزكردنی رهوش����هكه .سهرباری ئهوهی كاكم ناوی ئهو س����هركردانهی نههێن����اوهو ئام����اژهی پێنهك����ردوه لهكاتێك����دا ئهو مێژو دهگێڕێتهوه نهك بابهت����ی رۆژنامهوانی����ی بێ����تو ترس لهناوهێن����ان ههبێت ،ب����هاڵم بهكورتی ئ����هو ل����هو وتارهی����ادا دهیهوێت بڵێت بزوتن����هوهی چهكداریی ئهیلولی 1961 بهدهستی بهریتانییهكان بوهو بهشێك لهس����هركردایهتی ئهو كات����هی پارتی س����یخوڕو دهسیس����هی بهریتانییهكان بون ،كهوات����ه ئهنجامێك دهكهوێتهوه ك����ه ئهوهی ئ����هو ناوی ناوه ش����ۆڕش لێكهوتهی ههوڵێكی دهرهكی بوه نهك ئهنجام����ی بزوتنهوهیهك����ی نهتهوهیی ك����ورد ،م����هال مس����تهفای بارزانیش رێبهرایهتی ئهم بزوتنهوه چهكدارییهی كردوه ك����ه بهریتانیی����هكان لهڕێگهی چهن����د س����هركردهیهكهوه ئاگرهكهیان بۆ خۆش����كردوه .لێرهدا من دهپرس����م مهال مس����تهفا رابهری بزوتنهوهیهكی چهكداری����ی ب����وه ك����ه بهریتانییهكان ئاگری شهڕیان بۆ خۆشكرد یان زادهی
واقعی ئهو قۆناغ بو؟. ه����هر لهوێ����دا خۆی وهاڵم����ی خۆ ی دهدات����هوه ،ئهو پێی وای����ه بزوتنهوه چهكدارییهك����ه پالن����ی ژمارهی����هك سهركردهی پارتی دروستكردوهو ئاگری ش����هڕیش بهوهۆیهوه ههڵگیرس����اوه، كهواته لهوێدا دهردهكهوێ مهال مستهفا لهگ����هڵ ئهم شهڕخۆش����كردنه نهبوه، ئهمهش باشترین وهاڵمه بۆ خۆی. لهو كاتهدا كه بزوتنهوهی چهكداریی دروس����تدهبێتو لهبنكهكانی پۆلیسی س����لێمانیو ههولێ����ر ژمارهیهكی زۆر چ����هكو تهقهمهنی دهس����تدهكهوێتو پارهیهكی زۆر كه موچهی ناوچهیهكه دهس����تی بهس����هردا دهگیرێت لهوێدا چهخماخ����هی بزوتن����هوهی چهكداریی لێدهدرێت ،تا ئهوكاتهش مهال مستهفای بارزان دورونزی����ك هیچ رۆڵێكی نهبوه لهم روداوان����ه ،بهاڵم دوات����ر لهالیهن سهركردایهتی پارتییهوه ههوڵدهدرێت ئ����هو هێ����زه چهك����داره پهرتهوازهیه كۆبكرێت����هوه لهژێ����ر فهرماندهیی����هك باش����ترین كهس����یش بۆ فهرماندهیی بزوتنهوهیهك����ی چهكداری����ی لهو كاته رهحمهت����ی بارزانی بوه ،نهخاس����مه بهش����ێكی زۆری مهكتهب����ی سیاس����ی ئهزمون����ی روبهروبونهوهی چهكدارییان نهب����و تهنه����ا كادری حی����زب بون بۆ رێكخستنی خهڵكو جۆشدانیان لهدژی زوڵمو س����تهمی بهغ����داو بهدیهێنانی مافهكانی نهتهوهی كورد. لهكۆتاییدا چۆن دهكرێت یاداش����تی پیاوێكی وهك عیس����ا پهژمان بكرێته س����هرچاوه ب����ۆ پشتڕاس����تكردنهوهی مێژووی نهتهوهیهك ،گهروابێت قانعی فهردی����ش گوای����ه مێژو بهس����هرهاتی س����هركردهكانو شۆڕش����ی ك����ورد دهنوس����ێتهوه ،دهكرێت نوسینهكانی ئهویش وهك سهرچاوه بۆ تۆماركردنی مێژو وهربگیرێن.
ی كه دهبینرێت پێچهوانهیه، بهاڵم ئهوه ی پارته ئۆپۆزس���یۆنهكانیش لهروانگه ی بهرژهوهندییه تایبهتییهكانییهوه سهیر ئۆپۆزس���یۆنبون دهك���هنو وادهزان���ن ههنگاوهكانیش���یان لهخزم���هت ئ���هو بۆچونهدایه ،بهاڵم بهپێچهوانهوه ،ئهم ی پارتانه ئهو ههنگاوان ه دور لهش���هقام ئۆپۆزس���یۆن دهنێ���نو زۆرج���ار ئهو ی پارتهكانیش���دا ههنگاوان ه لهناو خود گرفتیان بۆ دروس���ت دهكات بۆ نمون ه لهكۆبونهوهكان���ی بهرپرس���انی گۆڕان ی لهگ��� ه ڵ یهكێت���ی نیش���تمانیو پارت دیموكرات���ی كوردس���تان بهش���ێك ل ه ی ی توڕهك���رد بهتایبهت��� گۆڕانخوازان��� رۆشنبیرانو گهنجانو ئهكادیمییهكانو ئ���هو ههنگاوهی���ان بهزی���ان بۆس���هر بزوتنهوهكهیان لهقهڵهم���دا .ههروهها ی بهشداریكردنی یهكگرتو لهكۆبونهوه پارت��� ه سیاس���ییهكانو بهش���داریان ی حیزب��� ه لهوهف���دی دانوس���تكار ی كوردستانییهكان ،ناڕهزاییهكی توند لهنێ���وان بهش���ێك لهس���هركردایهتیو ی دهس���تهی س���هرۆكایهتیو كارگێ���ر ی دروس���تكردوه، مهكتهب���ی سیاس���ی ههروهه���ا لهرێكخستنهكانیش���یاندا ی ئ���هو ههنگاوان���هنو زۆرینهی���ان دژ ی ی سازشكارانهو پهراوێزبون بهههنگاو ی یهكگرت���وی دهزان���ن لهش���هقام ی ئۆپۆزس���یۆن ،ههروهه���ا كۆمهڵ��� ئیس�ل�امیش ل���هو ههنگاوان���هدا ك��� ه ی لهیهكتر دهیویس���ت یهكگرت���وو پارت ی ی لهكۆبونهوه نزیكبكاتهوهو بهش���دار پارته سیاس���ییهكانو كۆبونهوهكانیان لهگ ه ڵ مهكتهبی سیاسیی پارتیو چهند ی بهرپرس���هكانیان ك ه زیاتر لێدوانێك��� ێ دههات، ی دهسهاڵتی ل ی موجامهله بۆن ی كه دوایهمینیان ههوڵهكانی فراكسیۆن ی ی پرۆژه یاسا كۆمهڵبو بۆ كێشانهوه ی ی دانوس���تان لهپهرلهمان ئهنجومهن��� ی كوردستان ،ئهمان ه ههمویان بونه هۆ ئهوهی كه بهشێك لهس���هركردایهتیو رێكخس���تنهكانیان ناڕهزایی دهرببڕنو لهم رێگهیهش���هوه توانیان سنورێك بۆ ئهو گوتاره دابنێن.
ی ی ناوخود ئهم ه شێوازی كاردانهوه حیزبهكانیان بوه ،لهدهرهوهش بهردهوام ی رۆش���نبیرانو میدیای ئ���ازاد رهخنه ل���هو ههنگاوان ه گرتوهو ب��� ه زیان بهو ی ناڕهزایهتیی ه لهقهڵهمیانداوه ش���هپۆل ك��� ه لهكوردس���تاندا ههی���هو لهههمان ی ی حیزب كاتدا بهكاركردن بۆ ئهجێندا ی تاوانباری���ان كردون .ئهم ه س���هرهڕا ی ئۆپۆزس���یۆنیش ی ش���هقام ئ���هوه ی ی ههیه ،ك ه بههۆ ی تایبهت ههڵوێس���ت ی ی دهزگاكانی تایبهت ب ه راپرس نهبوون ی ی ناڕهزایهكان ی ناتوانرێت ئاست گش���ت خهڵ���ك دی���اری بكرێت ك��� ه بێگومان ئهوهش ئاستێكی بهرزه. پهیوهن���دی پارته ئۆپۆزس���یۆنهكان ی ههت���ا ئێس���تاش پهیوهندیهك��� ی ی سیاسییهو تهنها بهڕێكردن ههنوكهی ی رۆژانهیهو دور ئهجێندایهكی سیاس���ی ی پارت ه نییه كه ئهگهر ههڵوێستی ناجۆر سیاسییه ئۆپۆزس���یۆنهكان بهوجۆره بڕوات كار له پاكێجه سیاس���ییهكانیش ی تر بكاتو جارێكی تر جهمسهرگیریهك دروس���ت بێتو دو پارت ه حوكمڕانهك ه ی تر گۆڕهپانی سیاس���یی پهنجا جارێك ب ه پهنجا دابهش بكهنهوهو ئهمجارهیان پارته ئۆپۆزسیۆنهكانیش ههر بهههمان شێوه دابهش ببن. نزیكبون���هوهی گ���ۆڕان لهیهكێتیو لێدوانهكان���ی كاك نهوش���یروان ك��� ه بهجۆرێك ب���و وای لهقهڵهم دهدات ك ه هیچ لهنێوان گۆڕانو یهكێتیدا نهماوهو تهنه���ا بونی كۆبونهوهیهكیش ئێس���تا ی گۆڕان وای لهمانش���ێتی راگهیاندن��� ك���ردوه ك ه ب���ێ دهنگ بێت لهئاس���ت ی ی بهرپرس���هكانی یهكێت��� گهندهڵ��� ی ی ههرێم ی حوكمڕان ی 20ساڵ لهماوه ی كوردس���تاندا .ئهمهش ئێستا پرسیار ی دروس���تكردوه ،ك ه ئای���ا تهنها جد ی لهس���هر كۆبونهوهیهك چۆن كاریگهر گوتاری پارتێكی گهورهی ئۆپۆزسیۆن ی ئ���هم دروس���تكردوه ،لهكاردان���هوه ی ی ئ���هوه كۆبونهوهیهش���دا لهجیات��� یهكگرتو گفتوگۆی زیاتر لهگهڵ گۆڕاندا بكات كه لهم قۆناغهدا ئۆپۆزسیۆنبون
ی س���تراتیج ه نهك گهڕان���هوه بۆ دۆخ كۆن���ی پهیوهندیی���ه سیاس���ییهكان ی���ان ئهگهر گۆڕانیش لهم ئاراس���تهی ه الیدا ،یهكگرتو ههر س���ور بێت لهسهر ی ئۆپۆزس���یۆن، درێ���ژهدان بهخهبات��� دهبینین ئهویش لهفیكری ئهوهدای ه ك ه ی لهگه ڵ پارتیدا دروست پهیوهندییهكان ێ نهپهڕیوه بكات ك��� ه چهند مانگێك ت ی ههمو بارهگاكانی ل ه بهسهر سوتاندن دهڤهری بادینان. ی ئۆپۆزس���یۆن ئهگهر ئهم دو پارت ه درێژه ب���هم رهوت ه سیاس���ییه بدهنو ی ی زیاتر لهیهكێتیو پارت نزیكبون���هوه ی ئهنجام بدهن ئهوا لهالیهك س���هرهتا ی خۆیانه. نوسینهوهی مهرگی سیاسی ی ی ترهوه دهب���ن به تاوانبارێك لهالیهك ی تر كوردس���تان ی ك��� ه جارێك مێژوی ی ی دابهش���بون ب���هرهو قوڵبون���هوه پهنجا بهپهنج���ا دهبهنهوهو دواجاریش ی ههرێمهك��� ه دهكهوێت��� ه ملمالنێیهك��� ی ت���رو بهمهش كوردس���تان سیاس���ی ی دهبێت ه بهش���ێك لهو جهمسهرگیرییه كه ئێستا لهرۆژههاڵتی ناوهڕاستدا ههی ه لهنێوان توركیاو ئێراندا. لهبهرئهوه لهم قۆناغهدا دهبێت پارت ه ئۆپۆزسیۆنهكان ئهو پرسیاره لهخۆیان بكهن كه ئای���ا تاچهند ههنگاوهكانیان ی پارتهكانیان ی ئاینده خزمهت ب ه خود ی دهكاتو تا چهند دهتوانن وهاڵمدهرهوه ی خهڵك بن .ب ه دهنگ��� ه ناڕهزاییهكان��� ی من بۆ دهرچون لهم ههڵوێس���ت ه بڕوا سیاسییه ناجۆرانهو رزگاربون لهو وێن ه ی كه ئێس���تا بۆ ئۆپۆزسیۆن ش���ێواوه ی دروست بوه .لهم قۆناغهدا لیژنهیهك ی دروست ی رۆشنبیر ئهكادیمی سیاسی ی بكرێت ك ه وهك دهزگایهكی ستراتیج سیاس���یی كار بكاتو لهم رێگهیهشهوه ی ئۆپۆزس���یۆنبون س���تراتیجی كار ی بنوس���رێتهوهو لهه���هر روداوێك��� ی سیاسیش���دا ئهم دهزگای ه توێژینهوه ی ی ب���كاتو بیدات���ه بهرپرس���ان خ���ۆ ێ پارته ئۆپۆزسیۆنهكهو ی س��� سیاسی ی ی سیاس���ی ئهوانیش بیكهن ب ه گوتار خۆیان.
خاوهنی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سهرنوسهر :سهردار محهمهد
عهبدواڵی مهال نوری
نهبونی دهستورو دهستورێكی مۆدێرنو دیموكراسی ،سهرچاوهی بهشێكی زۆر له كێشهكانی سیس����تمی حكومڕانی ههرێمی كوردستانه ،بهتایبهت تێكهڵی نێوان دهسهاڵتهكانی (پهرلهمان ،سهرۆكایهتی ههرێمو حكومهت، دادوهری). بۆش����ایی بێدهس����توری پاس����او نییه بۆ ئهوهی سس����تی لهپرۆسهی چاكس����ازیو گۆڕانكاری����دا بكرێت ی����ان دوابخرێت ،ب����هاڵم لهبهر ئهوهی پرۆس����هی دانانی دهس����تور بهراورد به دانانو گۆڕینی یاسا ئاساییهكان ئاڵۆزترهو كات����ی زیاتری دهوێت ،دهكرێت تا ئ����هو كاتهی به كۆدهنگی نیش����تیمانی دهستورێك بۆ ههرێمی كوردستان دادهنێین ،چهند پێویست بكات ئهو یاس����ایانه بگۆڕین یان ههموار بكهینهوه كه پێگهو دهسهاڵتی دامهزراوهكانی ههرێمیان دیاری كردوه. یهكێك لهو بابهته سهرهكیانهی كه گفتوگۆی زۆری لهبارهوه دهكرێتو خواستی بهشی ههره زۆری هێزو الیهنهكانی لهسهره ،گۆڕینی سیستمی حكومڕانیه لهس����هرۆكایهتییهوه بۆ پهرلهمانی ،ئهم����هش بهوه دهكرێت یاسای ژماره ()1ی س����اڵی 2005ی سهرۆكایهتی ههرێم (دوجار ههموار ك����راوه) كه دامهزراوهی س����هرۆكایهتی ههرێمی پێ دام����هزراوهو پێگهو دهسهاڵتهكانی سهرۆكی ههرێمی دیاریكردوه ،پهرلهمان ههمواری بكاتهوه یان یاسایهكی نوێی بۆ دهربكات. بهبڕوای من ئێستا كاتی ئهوهیه یاسایهكی نوێ بۆ سهرۆكایهتی ههرێم لهپهرلهماندا پهس����هند بكرێت ،وێڕای وردهكاری ،به گشتی رهچاوی ئهم خااڵنهی تێدا بكرێت. یهكهم :سهرۆكی ههرێم لهالیهن پهرلهمانهوه ههڵبژێررێتو دهسهاڵتهكانی تهش����ریفاتی بێت ،هاوشێوهی ئهوهی لهدهس����توری عێراقدا بۆ سهرۆكی كۆمار هاتوه. دووهم :بهباش����ی دهزان����م س����هرۆكی ههرێ����م دو جێگ����ری ههبێ����ت، بهههرس����ێكیانهوه س����تافی س����هرۆكایهتی ههرێم پێكبێنن ،لهس����تافی س����هرۆكایهتیدا ئهندامێكی ژنو ئهندامێكی ئهو نهتهوانهی كه كورد نین، تێدا ههبێت. س����ێیهم :رهچاوی ئهوه بكرێت ،كه س����هرۆكی ههرێ����مو جێگرهكانی لهبهردهم پهرلهماندا سوێندی یاساییان خوارد ،به دهستبهرداربو ئهژمار بكرێن له ههر پلهو پێگهیهكی حیزبی كه ههیانبوه. ئهگهرچی داواكاری گۆڕینی سیستمی حكومڕانی لهسهرۆكایهتییهوه بۆ پهرلهمانی لهو مهترسییهوه س����هرچاوهی گرتوه كه ههرێمی كوردستان لهتاكڕهویی بپارێزرێت ،بهاڵم بهو مانایهش نایهت رۆڵو پێگهی سهرۆكی ههرێم بچوكدهكرێتهوه ،بهڵكو لهسیس����تمی پهرلهمانیدا دهشێ سهرۆكی ههرێم (س����هرۆكی دهوڵهت) ببێته نیشانهو گهرهنتی یهكپارچهیی خاكی نیشتیمانو سهقامگیری كۆمهاڵیهتیو سیاسیو وهك چهترێك بێالیهنانه رۆڵی داوهریی بگێڕێت لهنێوان دهسهاڵته گشتییهكاندا.
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
www.
awene.com
ێ با یاسایهك ی نو بۆ سهرۆكایهتی ههرێم پهسهند بكرێت
ه لهئهوروپا نوێنهری ئاوێن شوان حهمه ـ نهرویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
ریکالم