ریکالم
ریکالم
www.awene.com
ژماره ()354 سێشەممە 2012/12/4
دهنگۆیهك لهههولێر...
زۆربەی شۆفێرەکانی تهكسی خهریكی سیخوڕین
912 »»»»
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامهیهك کۆمپانیای ئاوێنه دهریدهکات
نوێنهری PYDلهههرێم:
17 512 »»»»
چهند گروپێك ی سوپای ئازادی سوریا چهتهن
لەئاههنگی هاتنهوهی دیکتاتۆردا
مالیکی دهخوازێت سهرۆکی تاقانهی عێراقێکی بههیزبێت
12 17 »» 14 »»
بهشێك لهههڵسوڕاوان ی گۆڕان لهتاكڕهویی نهوشیروان مستهفا ناڕازین ی ی ئ���اگادار نهكراونهت���هوهو لهڕێگ��� ه بهش���ێك لهههڵس���وڕاوانی بزوتنهوه ی ی میدیاكانهوه بیستویان ه ك ه كۆبونهوه گ���ۆڕان بهرامب���هر بهچهن���د بڕیارێك ی نهوشیروان مستهفا ناڕازین ،تاڵهبانیو نهوشیروان مستهفا بهڕێوهیه، تاكڕهوانه ی ئهوانو ی دوێنێی نێوان تاڵهبانیو ئهمهش به بهنادیدهگرتنی رۆڵ كۆبونهوهكه ی تاكڕهوانهی نهوشیروان مستهفا نهوشیروان مس���تهفاش ئهم ناڕهزایی ه بڕیار ی لێكدهدرێتهوه .ئێستا لهنێو بزوتنهوه لهناو ریزهكانی گۆڕاندا زیاتر دهكات. ی دیارو ی گۆڕاندا چهند گروپو كهسایهت ی زانیارییهكان ئاوێنه ،سلێمانی :بهپێ ی نێ���و ههڵس���وڕاوی كارا لهههوڵ���ی ئهوهدان ئاوێن��� ه ماوهیهك��� ه ناڕهزای��� ی بزوتنهوهی گۆڕان لهتهشهنهسهندندایه ،نامهیهك���ی رهخنهئامێ���ز ئاراس���ت ه ی ی رێكخ���هر ی نهوش���یروان مس���تهفا ی لهدوای دروستكردنی جڤات بهتایبهت ی گۆڕان كه چهندین ههڵس���وڕاوی دیارو بزوتن���هوهی گۆڕان بك هنو ئ���اگادار ی ی لهبڕیاره تاكڕهوهكان ی ن���او بزوتنهوهك���ه نهخران ه ناو بكهنهوه لهوه كارا ی ناڕازین. ئ���هو "جڤ���ات"هوه ك��� ه به"كۆمیته ی دهست ئاوێن ه بهپێی ئهو زانیارییانه ی گ���ۆڕان" س���هركردایهتی بزوتن���هوه ی ناڕازین كێش���هیان كهوت���وه ،ئهوانه دادهنرێت. ی گش���تی بزوتنهوهكهدا ێ ئێوارهی نێوان لهگهڵ رێكخهر ی دوێن كۆبونهوهكه ی تاڵهبان���یو نهوش���یروان مس���تهفاش ،نیی���هو ههموی���ان س���هركردایهت ی نهوش���یروان مس���تهفایان پێقبوڵ���هو ی لهن���او ریزهكان جۆرێ���ك لهناڕهزای ی دهكهن ،بهاڵم كێش���هیان ی پش���تگیری گۆڕانو ههڵسوڕاوه سهرهكیو دیارهكان ی ك ه ی پرهنس���یپهكانهو نیگهران���ن لهوه ئهو بزوتنهوهیهدا دروستكردوه ،بهپێ ئهو زانیارییانهی دهست ئاوێن ه كهوتون گۆڕانی���ش بهدهردی یهكێت���یو حیزب ه ی كوردس���تان بچێ���تو زۆرب���هی ئهو ههڵس���وڕاوانه ،تهنانهت تهقلیدییهكان��� ی یهك كهسدا ی ههمو بڕیارهكان لهدهست ی بزوتنهوه نزیكهكانی خودی رێكخهر گۆڕانیش نهك ه���هر بانگ نهكراون بۆ چ���ڕ بێت���هوهو كاری بهكۆمه ڵ پهیڕهو بهش���داربون لهو كۆبونهوهیهدا ،بهڵكو نهكرێت. »» 3کۆبونەوەی دوێنێی تاڵەبانیو نەوشیروان مستەفا 12/3 ی لهوجۆرهش پێشتر ههر لهكۆبونهوهیهك
فۆتۆ :پشتیوان جەمال
قاسمی سلێمانی بهنهێنی بۆماوەی چارەکە كاتژمێرێک لهگهڵ تاڵهبانیو تاڵەبانیو نەوشیروان مستهفا بەتەنها کۆدەبنەوە بارزانی كۆدهبێتهوه تاڵەبان����ی س����ەردانی نەوش����یروان مستەفا دەکاتو لەماوەی کاتژمێرێکی کۆبونەوەک����ەدا چارەکێ����ک بەتەنها هەردوکیان دادەنیشن. ئاوێن����ە ،تایبەت :لەس����ەردانەکەی دوێنێی تاڵەبانیدا بۆ ماڵی نەوشیروان مس����تەفا کە بۆم����اوەی کاتژمێرێک بەئامادەبونی د .بەرهەم ساڵحو موالزم عومەر عەبدواڵ کۆبونەوە ،لەچارەکی کۆتایی کۆبونەوەکەدا موالزم عومەر پێش����نیاری کردوە کە خۆیو بەرهەم ساڵح بچنە دەرەوەی کۆبونەوەکەوە
قاسمی سلێمان ی گهوره بهرپرس���ی سیاس���یو ئهمنی كۆم���اری ئیس�ل�امی ئێران قاس���می س���لێمانی بهنهێن���ی لهههولێر لهگهڵ تاڵهبان���یو بارزان���ی كۆدهبێت���هوهو دڵنیای���ان دهكاتهوه كه ناهێڵن ش���هڕ لهنێوان مالیكیو كورد روبدات. تایب���هت بهئاوێنه :س���هرچاوهیهكی سیاسی ئاگادار بهئاوێنهی راگهیاند كه رۆژی 11-27نوێنهری رابهری كۆماری ئیس�ل�امی ئێران بۆ كاروباری ئهمنیو سیاس���ی دهرهوهی ئێ���ران قاس���می سلێمانی بهنهێنیو لهرێگای فرۆكهیهكی تایبهتهوه گهیش���تۆته ههولێرو لهگهڵ تاڵهبانیو بارزانیو نێچیرڤانو بهرههم س���اڵحو چهند ئهندامێك���ی مهكتهبی سیاسی ههردوال كۆبۆتهوه. سهرچاوهكهی ئاوێنه ئاماژهی بۆ ئهوه كرد كه قاسمی سلێمانی مهترسییهكانی گهورهبونی ئهو كێشهیهی لهسهركرده ك���وردهكان نهش���اردۆتهوه ،ب���هاڵم دڵنیاشی كردونهتهوه كه ئهوان ناهێڵن
شهڕ لهنێوان بهغداو ههرێم روبدات. ئهم س���هردانهی قاس���می سلێمان ی هاوكات بو لهگهڵ س���هردانی سهرۆكی پهرلهمانی ئهو واڵت���ه عهلی الریجانی ب���ۆ بهغداو كۆبون���هوهی لهگهڵ نوری مالیكیو گهوره بهرپرسانی حكومهتی بهغدا .ل���هو كۆبونهوان���هدا الریجانی ئامادهی���ی كۆماری ئیس�ل�امی ئێرانی ب���ۆ ناوبژیوانی نێوان بهغ���داو ههرێم پیش���انداوه بۆ ئ���هوهی بارودۆخهكه نهگاته تهقینهوه. س���هردانهكهی ئهمجارهی قاس���می سلێمانی بۆ ههرێمی كوردستان دوهمین سهردانی ئهم گهوره بهرپرسهی ئێرانه لهماوهی س���ێ مانگدا ،پێش���تر رۆژی 9-25هاوش���ێوهی ئهمجارهو بهنهێنی قاس���می سلێمانی س���هردانی ههرێمی ك���ردو لهپارێ���زگای س���لێمانی بهجیا لهگهڵ تاڵهبانیو نهوشیروان كۆبوهوهو لهههولێریش چاوی بهنێچیرڤان بارزانی كهوت.
بۆ ئەوەی سکرتێری گشتی یەکێتیو یەکێتیو بزوتنەوەی گۆڕان کراوەتەوە ئەو رێگریانە چارەسەر بکات. س����ەبارەت بەش����ێوەی هاتنەکەی رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان کە لەبەر رۆش����نایی کۆبونەوەی دومانگ دو هاورێی زیاتر لەچل ساڵی یەکترین لەمەوب����ەری میوانخانەکهی تاڵەبانی تاڵەبان����ی ب����ۆ ماڵ����ی نەوش����یروان مس����تەفا بەپێ����ی زانایارییەکان����ی لەدەباشان. دوبەدو پێکەوە دابنیشن. بەپێ����ی زانیارییەکان����ی ئاوێن����ە ئاوێنە رێگ����ە نەدراوە ت����ا تاڵەبانی ی����ەک کۆبون����ەوە پ����اش ه����ەردوال نەوش����یروان مس����تەفا لهماوهی ئهو چۆت����ە ژورەوەو دانیش����تووە هی����چ کاتژمێرییەکەی����ان، راگەیەنراوێکی رۆژنامەوانی هاوبەشیان چارهکهدا که پێکەوە دانیشتون باسی وێنەیەکی پێش����وازیکردنەکە لەالیەن باڵوکردەوە ک����ە ئام����اژە بەوەکرابو لەئاس����اییکردنەوەی پەیوەندیەکانی رۆژنامەنوسانەوە بگیرێت. ل����هدوای دروس����تبونی بزوتنهوهی باس لە بارودۆخی سیاس����ی عێراقو نێ����وان یەکێت����یو گۆڕان ک����ردوەو ناکۆکییەکان����ی ئ����ەم دواییەی نێوان تیش����کی خستۆتەس����ەر ئەوەی ئەو گۆڕان����هوه ئهم����ه دوهمی����ن ج����اره هەرێمو بەغدا ک����راوەو هاوکات باس ئاساییکردنەوەیە لەالیەن یەکێتییەوە تاڵهبان����یو نهوش����یروان مس����هتهفا لەبەرەوپێش����بردنی پەیوەندی نێوان بەباشی ناڕواتو تاڵەبانیش بڕیاریداوە پێکهوه کۆببنهوه.
جارێكی تر ..سلێمانیو كام پایتەختی رۆشنبیری؟
ناسیۆنالیزمو گرفتی سهروهری
»» 18
»» 13
سهرۆكی شارهوانی سلێمانی دهگۆڕدرێت وابڕی����اره ب����هم نزیكانه س����هرۆك ی شارهوانی سلێمانی ،خهسرهو كهمال بگۆڕدرێ����تو لهجێگهیدا كارگێڕێكی مهڵبهندی سلێمانی دابنرێت. سلێمانی ،ئاوێنه :سهرچاوهیهكی ئ����اگادار بهئاوێن����هی راگهیاند كه بهم نزیكانه س����هرۆكی ش����ارهوانی س����لێمانی ،خهس����رهو كهم����ال
دهگۆڕدرێتو لهجێگهیدا كارگێڕێكی مهڵبهن����دی س����لێمانی (یوس����ف یاس����ین) دادهنرێت ،بهاڵم تائێستا هیچ بڕیارێكی فهرمی لهو بارهیهوه دهرنهچوه. ئاوێن����ه ب����ۆ ئ����هو مهبهس����ته پهیوهندیكرد بهسهرۆكی شارهوانی سلێمانی ،خهسرهو كهمال ،ئهویش
ناونیشان :سلێمانی گهڕهکی شۆڕش 101شهقامی 2سالم خانووی 56تهلهفۆن 2136622 3210501 3210502 :ههولێر ،فولکهی کوران -بهرامبهر نهخۆشخانهی ژینی تایبهت (مۆبایل) 07504531388 :
رایگهیاند كه بهزارهكی ههواڵهكهیان پێوتوه كه لهپۆستهكهیدا نامێنێ، ب����هاڵم تائێس����تا بهفهرم����ی هیچی پێڕانهگهیهنراوه. ههر بۆ ئهو مهبهس����ته كارگێڕی مهڵبهن����دی س����لێمانی ،یوس����ف یاس����ین بهئاوێنهی راگهیاند كه ئهو زانیارییانه تهنها دهنگۆنو تائێستا
ئاریافۆن 2560031 :کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات
هیچی بهفهرمی پێنهگهیشتوه. بهپێ����ی زانیارییهكان����ی ئاوێنه، یوسف یاس����ین ئهندازیارهو ماوهی چوار ساڵه گهڕاوهتهوه كوردستان، ه����هر بهپێ����ی زانیارییهكانی����ش س����هرجهم كارگێڕهكان����ی مهڵبهند رازیبون لهس����هر ئهوهی كه ناوبراو ئهو پۆسته وهربگرێت. نرخی 1000دینار
تیراژ 4500 :
2
ههواڵ
) )354سێشهممه 2012/12/4
زیندانییهك ی مهعهسكهر سهالم: بهڕێوهبهر ههڕهشه ی بێسهرشوێنكردنمان لێدهكات
ئاوێنهی روداوهکان
كاتێك سهرۆك داوا ی لههاواڵتیان ههیه..
بهڕێوهبهریش ئهو قسهی ه رهتدهكاتهوه ئا :ئاراس عوسمان زیندانییهك لهزیندانی چاكسازی گهورهی سلێمانی كه بهمهعهسكهر سهالم ناسراوه ئاماژه بهوهدهكات كه بهڕێوهبهرهكهیان ههڕهشهی "بێسهروشوێنكردن"یان لێدهكات، بهڕێوهبهرهكهش ئهو قسهیه رهتدهكاتهوهو پهرلهمانیش بهدواداچون بۆ ئهو قسهیه دهكهن.
چهند زیندانییهک لههۆڵی زینداندا
فۆتۆ :ئارام کهریم
یهكێك لهزیندانییهكانی مهعهس����كهر سهالم لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگهیاند"له ()11/20وه ك����ه ئ����هو بهڕێوهب����هره نوێیهمان بۆ دانراوه كۆبونهوهی لهگهڵ زیندانهكان ئهنجام����داو وتی هاوكارتان دهبم ،بهاڵم ههر لهو كۆبونهوهیهش����دا بینیمان قسهی جیاوازی ههیهو یهكێك لهبهندك����راوهكان روی تێك����ردو وتی، جهنابی بهڕێوهب����هر ئهگهر ئهم وتانهی ئێس����تا دهیكهیت دوات����ر وادهرنهچون دهڵێیت چی؟ یان ئ����هم وتانه گرهنتی ههیه كه بۆ فریودانی ئێمه نهبێت؟ ئ����هو زیندانیی����ه كه قس����هكانی الی ئاوێنه بهتۆماركراوی پارێزراوه ئاماژهی
بهوهك����رد "بهڕێوهب����هر زۆر بهتون����د ی وهاڵمی ئ����هو بهندكراوهی دایهوهو وتی ئێ����وه خۆتان بهچی دهزانن ،خۆ ئهگهر من ئ����ارهزو بك����هم بهی����هك تهلهفۆن س����هرنگومتان دهكهم ،یان حكومهتیش بیهوێ����ت س����هرنگومت دهكات! ،بۆیه ی سی كهس ئێمهش ژمارهمان كه نزیكه دهبوین ،توشی شۆك بوین بهقسهكانی لهو ههڵوێستهی پێشوتری" ،زیندانییهكه وتیشی "بۆیه ئهو كهسه ئهوهنده ترسی لێنیشتبو زۆر پهشیمان بو لهو قسانهی كردب����وی ،لهبهرئ����هوه داوا دهكهی����ن حكومهتو الیهنی پارلهم����ان ئاگاداری ئهم ههڕهشهیه بن". بهاڵم بهڕێوهبهری زیندانی چاكسازی گهورانی س����لێمانی ،عهمید ئاوات شێخ كهری����م لهلێدوانێك����دا ب����ۆ ئاوێنه ئهو قس����انهی رهتكردهوهو وت����ی "یهكێكم ل����هو كهس����انهی وانهی ماف����ی مرۆڤ دهڵێمهوهو بهپێی یاس����ا دانراومو ههر لهو چوارچێوهیهش����دا مامهڵه دهكهم، بۆیه تهحهدا دهكهم و ئامادهم ئێوهش بێن و روبهڕوی ئهو كهسهم بكهنهوه كه من شتی وام نهوتوه ،یان ئهو كهسانهی من ش����تی وام وتبێت بهرامبهری داوای
یاساییم لهسهر تۆمار بكهن ". ههروهه����ا پارێزهر عوس����مان ش����ێخ س����دیق لهلێدوانێكدا ب����ۆ ئاوێنه الیهنی یاسایی ئهو "ههڕهشه"یهی رونكردهوهو وتی "ئهم جۆره قس����انه ،تاوانه ئهگهر تهنانهت بهرامبهر كهس����ێكی ئاساییش بوترێت ،ئهو كهس����انهی ئهم ههڕهشانه دهكهن م����اددهی ( )442دهیانگرێتهوه واته (ههڕهشهكردنو ترس دروستكردن لهالی كهس����ی بهرامبهر) ،بهتایبهتیش كهس����ێك لهئاس����تێكدا ی����ان خ����اوهن پلهوپایه بێت كه پێویسته مامهڵهیهكی تهندروس����ت بكات لهگهڵ كهسانێك كه بهرپرسیاره لێیان". ئهو پارێ����زهره ئاماژهی ب����هوهدا كه ئهو كهسانهی ههڕهش����هكهیان لێكراوه دهتوانن س����كااڵ لهس����هر ئهو بهرپرسه تۆمار بكهن ،بهتایبهت ئهگهر شایهتحاڵ ههبێت ئهوا كارێكی باش����تر و گرنگتره و یاساییه. ههر لهو بارهیهوه س����هرۆكی لیژنهی مافی مرۆڤ لهپهرلهمانی كوردس����تان، س����االر مهحمود لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگهیان����د ك����ه بهدواداچ����ون بۆ ئهو ههڕهشهیه دهكهن.
ئهمیندار ی یهكگرتو سهردان ی بارزان ی دهكات
لهزهوییهكی ئهندامێكی ئهنجومهن ی شارهوانیدا خانویهك دهروخێنرێت
ی یهكگرتو، بڕیار وایه ئهمینداری گشت محهمهد فهرهج دوای تهواوبونی دیدارو ی كۆبونهوهكان���ی لهگ���ه ڵ بهرپرس���ان ی حیزبو الیهنه سیاس���ییهكان لهشار سلێمانی ،لهش���اری ههولێریش ههمان دی���دار ئهنجام بدات لهوان���هش لهگه ڵ ی سهرۆكی ههرێم. مهسعود بارزان ی ی ئ���هو كۆبونهوانه ناوب���راو ئامانج ی رونك���ردهوه ك���ه یهكێك ئهمین���دار ی لهبڕیارهكانی كۆنگرهی���ان پتهوكردن ی یهكگرت���وه لهگ��� ه ڵ پهیوهندییهكان��� محهمهد فهرهج حیزبو الیهنه سیاس���ییهكان ،ه هروهها وا بڕیاره دوای تهواوكردنی دیدارهكانی تاوتوێكردنی گرژییهكانی ههرێمو بهغدا، لهشاری س���لێمانی ،ئهمینداری گشتی جگه لهوهش پێش���نیاریان ئهوهیه ك ه یهكگرت���وی ئیس�ل�امی كوردس���تان ،وهكو چ���ۆن الیهنه كوردس���تانییهكان محهمهد فهرهج س���هردانی مهس���عود لهبهرامب���هر دهرهوه یهكههڵوێس���تن، ی ی جدد پێویس���ته لهنێوخۆش���دا كار بارزانی سهرۆكی ههرێم بكات. ی كوردو ی بكهن بۆ رێكخستنهوهی نێوماڵ سلێمانی ،ئاوێنه :ئهندامی مهكتهب ی چاكس���ازی ،ههرچهنده ی كوردستانو ئهنجامدان��� ی یهكگرتوی ئیسالم سیاس ی چاكس���ازیش ی ماوهی���هك ههنگاوهكان س���هرۆكی ئهنجومهنی س���هركردایهت ی یهكگرتو لهسلێمانی ،د.محهمهد ئهحمهد كهوتوهت ه ژێ���ر كاریگهریی گرژییهكان لهلێدوانێك���دا بۆ ئاوێن��� ه رایگهیاند ك ه ههرێمو بهغدا.
ماوهیهك لهمهوبهر بهش���ی زیادهڕۆی ی خانوی���هك لهزهوییهك���ی ئهندامێك���ی ئهنجومهنی شارهوانی س���لێمانیدا كه بهنایاسایی دروستكراوه دهروخێنێت، ئهندامهك���هی ش���ارهوانیش دهڵێ���ت "م���ن زهوییهكهم فرۆش���تووهو موڵكی من نییه". تایب���هت بهئاوێنه :س���هرچاوهیهكی ئ���اگادار بهئاوێنهی راگهیاند كه چهند رۆژێ���ك لهمهوبهر بهش���ی زیادهڕۆیی خانویهكیان لهزهوییهكی كش���توكاڵی ئهندامێك���ی ئهنجومهنی ش���ارهوانی س���لێمانیدا روخاندوه كه بهنایاسایی دروستكراوه. ئاوێن���ه پهیوهندیك���رد بهئهندامی ئهنجومهن���ی ش���ارهوانی س���لێمانی عومهر عهبدواڵ كه خاوهنی ئهو زهوییه ب���وه وتی" ئهو باخه رهزی تێداكراوهو زهوی 65قڕگهی پێدهڵێنو 16دۆنمه، لهس���اڵی 1993بۆ 1994لهكهس���ێكم كڕی بهناوی حارس ،نزیكهی دو ساڵه ئهو باخهم فرۆش���تۆتهوه بهكهس���ێك ئ���هو كهس���هش چ���وه خان���وی تێدا كردوه ،شارهوانیش چوه روخاندویهتی ئهوی���ش لهخ���ۆوه ن���اوی من���ی داوهو وتویهت���ی هی ئ���هوه لهكاتێكدا خانویهکی تهجاوز لهزهوییهکی کشتوکاڵیدا من دو ساڵه ئهو باخهم فرۆشتوه".
ریکالم
فۆتۆ :تایبهت
وهزارهتی تهندروستی لهدهرهوه كارمهند دێنێتو سهندیكاش دهڵێت "پێویست ناكات" ههرچهن���ده وهزارهتی تهندروس���تی ئهوروپی پارهیهك���ی زۆریان دهوێتو رایگهیان���دوه كه بهنی���ازه كارمهندی رهنگه ئهوهش بهئهوان دابین نهكرێت، بیانی ل���هدهرهوهی واڵت���هوه بهێنێت جگه لهوهش بۆ ههندێ ش���وێن وهك ب���ۆ كارك���ردن لهنهخۆش���خانهكانی چاودێ���ری وردو فریاكهوت���ن خهڵكی كوردستان ،بهاڵم سهندیكای كارمهندان ش���ارهزایان پێویس���ته كه بهش���ێك پێیوای���ه ك���ه پێویس���ت بههێنان���ی لهو س���تافه بیانییه شارهزایانه لهوێ كارمهند ناكات ،پزیشكێكیش دهڵێت دادهنێن. بهاڵم لێپرس���راوی لقی س���لێمانی كه حكومهت پالنی لهدابهش���كردنی س���هندیكای كارمهندانی تهندروستی، كارمهنداندا نییه. س���لێمانی ،ئاوێن���ه :وهزی���ری هاوژین عوسمان لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه تهندروس���تی ،د.رێكهوت حهمهڕهشید رایگـــــــهیاند ئ���هوان لهگهڵ وهزیری لهلێدوانێكدا ب���ۆ ئاوێنه رایگهیاند كه تهندروس���تیو بهڕێوهب���هری ئاماری لهساڵی رابردوهوه بڕیارێك دهرچوهو س���لێمانی دانیش���تونو بڕیاریانداوه وابڕی���اره 106كادی���ری پزیش���كی ت���ا ی���هك كارمهن���دی كوردس���تان لهپزیش���كو كارمهند لهواڵتانی هیندو بمێنێ���ت دایبمهزرێنن كهس لهدهرهوه فیلیپینهوه بهێنینو جهختیشیكردهوه نـــههێنرێ���تو وت���ی "پێمانوایه ئێمه كه مهبهست لههێنانی ستاف ئهوهیه بهش���ی تهواوی كارمهندمان ههیه بۆ ی نهخۆش���خانهكانی خۆمانو پێویست پارهی زۆریان ناوێت ،بهاڵم س���تاف
بهكارمهن���دی دهرهوه ن���اكات ،جگه لـــــ���هوهش لهبهرنامــــهماندای��� ه كاربكهی���ن بۆ باش���كردنی ئاس���تی بژێوی كارمهندی خۆمان ،چونكه ئهو كارمهندهی دێته ههرێمی كوردس���تان نابێت لهكارمهن���دی ئێمه مافی زیاتر بێت". پزیش���كێكیش كه نهیویس���ت ناوی ئاش���كرا بكات بۆ ئاوێنهی رونكردهوه كه وهزارهتی تهندروس���تی كێش���هی كهم���ی پزیش���كو كارمـــهندی نییه، بهڵكو كێش���ه لهدابهش���بونیان ههیه بهس���هر ش���وێنهكاندا ،بـــــ���هاڵم وهزارهت بهبێ پ�ل�ان كارمهند دابهش دهكات ،بۆیه ئهوهش هـــهڵئاوس���انی دروس���تكردوه ك���ه لههــــــــهندێك لهههندێ���ك زۆرنو ش���وێندا شوێنیشدا كهمن.
سهالح سهعید ئهمین س���هرۆكی ههرێ���م لهراگهیهنراوهكهیدا ك���ه بههۆی روداوهكان���ی خومارتوهوه باڵویك���ردوه ،داوا دهكات گهلهكهم���ان ئامادهب���اش بێت ب���ۆ ه���هر روداوێكی نهخوازراو ،م���ن داوا ئهكهم گهلهكهمان ئهو ئامادهباشییه وهربگرێتو ئامادهبێت بۆ ههر حاڵهتێك كه سهرۆكایهتی ههرێم داوایدهكات ،سهرۆكی ههرێمیش كارێكی باشیكرد گهڕایهوه بۆ الی خهڵك كه بێ ئهو خهڵكهش هیچی پێناكرێت .بهاڵم: پرس���یاری من لهبهڕێزیان ئهوهیه :ههر ئهو خهڵكهی ئهو سهرۆكایهتیان دهكاتو داوای ئامادهباشییان لێدهكات ،ناڕهزایی گهورهیان لهنهبونی شهفافییهت ههیه لهم ههرێمهدا .لهتهواوی جومگهكانی ژیانی ئهم ههرێمهدا شهفافییهت لهژێر پرسیاری گهورهدایه ،تائێستاش هاواڵتیان نازانن بودجه چۆن س���هرفدهكرێت ،تائێس���تا نازانن بۆ ئهو ههمو رهخنهیه لهبودجهو چۆنێتی سهرفكردنهكهی دهگیرێت كهس حیس���ابی بۆ ن���اكات؟ هاواڵتیان نازانن كێ لهم ههرێمهدا مهرجهعی س���هرهكی دهس���هاڵته ،پهرلهمان یان سهرۆكایهتی ههرێم؟ هاواڵتیان تێناگهن دادپهروهری لهكوێدای���ه پیاوانی حیزب حیس���اب بۆ دادگا نهك���هن لهكاتێك���دا تۆمهتباربن بهكوشتنی خهڵك بهاڵم رۆژنامهنوسانو رۆشنبیران لهسهر وتنی "وشه" دادگایی بكرێ���نو توڕههڵبدرێنه كونجی زیندان. بهڕێز س���هرۆكی ههرێم :ناكرێت تۆ ههر لهكات���ی تهنگان���هو نارهحهتی���دا گهلت بیربكهوێت���هوهو هانایان بۆ ببهیت بهاڵم پێی���ان نهڵێیت ئ���هو ههم���و تهنكهره نهوتهی رۆژان���ه لهرێگاوبانه بێنازهكانی ئ���هم ههرێمهدا قهتارهیان بهس���توه بۆ ك���وێ دهڕۆنو چۆنو به چ ش���ێوهیهك دهفرۆش���رێنو داهاتهكهی���ان لهكوێیهو چۆن سهرفدهكرێت؟ بهڕێ���ز س���هرۆكی ههرێ���م :ناكرێ���ت لهتهنگان���هدا داوای یهكڕی���زی الیهن���ه ساسییهكانی ههرێم بكهیتو لهسهروهختی ههڵبژاردنیشدا بارهگاكانیان بسوتێنرێتو ش���اربهدهربكرێن ،ناكرێ���ت پۆس���تو پلهوپایه چ���هورهكان بۆ دو حیزب بنو مهترس���ییهكان ب���ۆ ههم���وان ،ناكرێت كات لهوه زیاتر درێژه بكێش���ێتو ئێوه ههربڵێ���ن :بیس���تو ئهوهنده س���اڵ بۆ ئهزمون���ی حوكمڕانی زۆر نیی���ه ،ئهی س���هرۆك ئێمه تینوی ش���هفافییهتین، ههرگیز دیجله ناتوانێت لهناومانبهرێت، بهاڵم نهبونی ش���هفافییهتی راستهقینه ئهم ههرێمه دهخنكێنێتو وهچاغی كوێر دهكاتهوه.
گەنجێک،براو خوشکێکی دەکوژێت ش���ەوی راب���ردوو گەنجێک لەش���اری کەرک���وک ،خوش���کو برایەکی خۆی دەکوژێ���تو دایکو باوکیش���ی بریندار دەکاتو دواتر هەڵدێت. کەرک���وک ،ئاوێن���ە :لەگەرەک���ی نەس���ری ش���اری کەرک���وک گەنجێک بەن���اوی (م،ن،م) بەه���ۆی کێش���ەی کۆمەاڵیەتییەوە براو خوشکێکی خۆی دەکوژێ���ت ،دایکو باوکیش���ی بریندار دەکات. س���ەرچاوەیەک لەپۆلیسی کەرکوک بەئاوێن���ەی راگەیان���د "گەنجەک���ە بۆش���وێنێکی نادی���ار هەڵهات���ووەو لێکۆڵینەوە لەو بارەیەوە بەردەوامە". گەنجەک���ە تەمەن���ی 21س���اڵەو خوشکەکەش���ی کە ناوی (ئ) تەمەنی 17ساڵەو براکەشی تەمەنی 18ساڵە سهرچاوهكهی پۆلیس وتی ب ه وتهی دایك���ی و باوك���ی بكوژهكهبێ���ت هیچ كێشهیهكیان ل ه گهڵیدا نهبووهو هاتۆت ه ماڵهوهو دهس���تی كردوو به تهقهكردن لێیان. سهرچاوهكه ئەوەشی رونکردەوە ك ه بكوژهكه كاس���بكاره وتیشی "بههۆی ئهوهی فیشهكی دهمانچهو كاڵشینكۆف ل ه ماڵهكهدا دۆزراوهتهوه پێدهچێت بۆ ی دوو چهكی بهكارهێنابێت". ئهو كاره
ههنوکه
) )354سێشهممه 2012/12/4
عهڕابی سیاسهتی دهرهوهی ئێران
3
بهنهێنی لهگهڵ تاڵهبانیو بارزانی كۆدهبێتهوه
►
ل���هو كۆبونهوهیهدا قس���هیان لهس���هر ئا :شوان محهمهد بیركردن���هوهو سیاس���هتی س���هرۆك ی كردوه بۆ وهزیرانی عێراق نوری مالیك ی ی سیاسیو ئهمن گهوره بهرپرس ی بهرپرس��� ه ئێرانییهكهو مهترسییهكان ی ئێران قاسمی سلێمانی بهنهێن ی دروس���تبوه لهس���هر ئهو بارگرژییه سهردانی كوردستان دهكاتو عێراقو ناوچهكه. لهگهڵ تاڵهبانیو بارزانیو نێچیرڤان ی ی ئاوێن ه ئاماژه وهك س���هرچاوهكه كۆدهبێتهوه بۆ قسهكردن لهسهر ی ی لهمیان ه بۆ دهكات قاس���می سلێمان بارگرژییهكانی نێوان ههرێمو ی كردوه قس���هكانیدا بهو شێوهی ه قس ه ی ناوهندی. حكومهت ی ئێرانیش نیگهران ه ك ه كۆماری ئیسالم ی س���هرۆك وهزیرانی عێراق ی لهسیاسهت ی ئاگادار بهرۆژنامه س���هرچاوهیهك ێ ئهوان ی مالیكیو ئهگ���هر تادوێن ی -27نور ی راگهیان���د ك���ه رۆژ ئاوێن���ه ی پشتگیرییهكی سهرسهختیان لێكردبێت، ی ئیس�ل�ام ی كۆمار 11نوێنهری رابهر ی ناكهن. ی ئێستا بهو شێوهیه پشتگیر ی دهرهوه قاس���م ئێران ب���ۆ كاروبار ی بۆ ئهوه ی ئێران ئاماژه سهرچاوهكه ی س���لێمانی ك ه وهك بهرپرسی سوپا ی سهركرده ق���ودس ناس���راوهو ب��� ه (عهڕاب���ی) كرد ك ه قاس���می س���لێمان ی ئاگاداركردۆتهوه ك ه ئهوان سیاسهتی دهرهوهی ئێران لهناوچهكهدا كوردهكان ی فڕۆكهوه ناهێڵن ش���هڕ لهنێ���وان ههرێمو بهغدا ن���اوزهد دهكرێت ،لهرێ���گا ی هاتۆته ههولێرو ههڵبگیرس���ێتو ل���هو روهوه كوردیان ی نهێن بهس���هردانێك لهگهڵ تاڵهبان���یو بارزانیو نێچیرڤانو دڵنیاكردۆتهوه. ه���اوكات لهگ���هڵ ئ���هم س���هردان ه ی چهن���د ئهندامێكی مهكتهبی سیاس��� ی قاس���می سلێمانی ،لهههمان ههردوال كۆبۆتهوهو ههر ههمان ش���هو نهێنییه ی ئێ���ران ی پهرلهمان��� رۆژدا س���هرۆك لهههولێرهوه گهڕاوهتهوه بۆ ئێران. ی ی فهرم ی بهس���هردانێك هاتن���ی ئهمج���ارهی ئ���هم گ���هوره عهلی الریجان ی فرۆكهخان���هی نهجهف���هوه بهرپرس��� ه تایب���هت بوه بهو كێش���هو لهرێ���گا ی راپۆرت��� ه ی گهیش���ته عێ���راق .بهپێ��� ی مانگ بارگرژییانهی ك ه لهناوهڕاس���ت ی ی پهرلهمان ی رۆژنامهوانییهكان سهرۆك تش���رینی دوهم���هوه لهش���ارۆچكه دوزخورمات���و لهنێوان ههرێ���مو بهغدا ئێران لهكۆبونهوهكانی لهگهڵ سهرۆك ی وهزی���رانو بهرپرس���ه عێراقیی���هكان دهس���تیپێكردوهو رۆژ ب���هرۆژ لهرو سیاسیو سهربازییهوه گهورهتر دهبێت ،قس���هیان لهس���هر كێشهی س���وریاو ی ئاوێنه ئهو گهوره پهیوهندییهكان���ی نێ���وان ههردو واڵت ی سهرچاوهك ه بهپێ ی ی واڵتهكهش��� ی كردوه ،هاوكات ئامادهی بهرپرس���ه ئێرانیی��� ه مهترس���ییهكان ی لهسهركرده پێشان داوه بۆ ناوبژیوانیكردن لهنێوان گهورهبونی ئهو كێشهیه ك���وردهكان نهش���اردۆتهوه ،ب���هاڵم حكومهتی ههرێمو حكومهتی بهغدا. ی ئێران بهپێی زانیارییهكان ستراتیژ دڵنیاشی كردونهتهوه ك ه ئهوان ناهێڵن ی لهم قۆناغهدا بهرامبهر كورد لهروانگ ه شهڕ لهنێوان بهغداو ههرێم روبدات. ی ش���یعهكانهوهی ه ی دهسهاڵت ی پاراستن ی ئاوێن��� ه باس��� س���هرچاوهكه ی لهوه كرد كه س���هركرده ك���وردهكان لهههری���هك لهس���ویاو عێ���راق ،دوا
پاراس���تنی بهرژهوهندی ش���یعهكان، ی مامهڵه لهگهڵ ك���ورددا دهكاتو خۆ بهدۆستیان دهزانێت. ئ���هو زانیارییان��� ه ئاماژه ب���ۆ ئهوه دهك���هن ك���ه ههرگی���ز ئێران ش���یع ه ناگۆڕێت���هوه ب���ۆ ك���وردو ههمیش��� ه ی لهگهڵ ئهواندای���ه ،بهاڵم س���تراتیژ ی تا ئێس���تا دهیانهوێ���ت پهیوهندییهك
ههمیشه سیاسهت ی ئێران ئەوە بوه تهنها یهك هێز لهههرێمدا بااڵدهست نهبێتو جۆره بااڵنسێك ههبێت لهنێوان پارتیو یهكێتیدا باش���یان لهگ���هڵ ك���ورد لهناوچهكهدا ی كوردیان لهسوریا ههبێت ،دۆستایهت ی پێویس���تهو پهیوهندییان لهگهڵ پارت ی ی كوردس���تان باشهو لهرێگا كرێكاران ئهوان���هوه دهیانهوێ���ت ( پهیهده) ك ه ی ی كرێكاران��� ی پارت��� درێژكراوهك��� ه ی كوردستانه لهس���وریا نهكهوێته بهره ی ئهس���هدهوهو ی رژێم��� ئۆپۆزیس���یۆن ی ئ���هوه بكهن ئهگهر دهیانهوێ���ت زامن
داكۆك���ی لهرژێمی بهش���اریش نهكهن، ی ی نهكهنو بهشدار النیكهم دژایهتیش��� لهروخانیدا نهكهن. ی ه���اوكات دۆس���تایهتی ههرێم��� كوردستان دهكهن ،چونك ه لهالیهكهوه كوردی عێ���راقو ش���یعه مێژویهكیان بهیهكهوه ههیه ،هاوكات ئێران نایهوێت دۆس���تایهتی لهگهڵ ك���ورد تێكبدات، چونك���ه ئ���هو دهم ه ك���ورد لهتوركیاو ی ناوچهكه نزیكتر دهبێتهوه. سونن ه ی ی ئهمڕۆ س���هبارهت بهناكۆكییهكان ی نێوان مالیكیو ههرێم ،س���هرچاوهكه ئاوێن ه باس لهوه دهكات كه ئێران جگ ه لهوهی ناهێلێت ش���هڕ لهنێوان ههردوال روب���دات ،ه���اوكات ئهوان تا ئێس���تا ی مالیكییهوه تا پابهن���دن بهمان���هوه ههڵبژاردنی داهاتوی پهرلهمانی عێراق، بهاڵم ئهگهر بارودۆخێكی تایبهت هات ه پێش���ێ ك ه مهترس���ی ههبێت لهسهر دهسهاڵتی ش���یعهی عێراق ،ئهوا ئێران پش���ت دهكات ه مالیكیو ئامادهن وهك ی ی بی���دهن ،لهپێن���او مانهوه قوربان��� دهسهاڵتی شیعه لهحوكمدا. ت���ردا، لهش���یكردنهوهیهكی ی ئاوێن ه ئ���هوهی بهدور س���هرچاوهكه نهزانی ك��� ه ئهم نیگهرانیی هی ئێس���تا ی ههیهتی، ئێ���ران بهرامب���هر مالیك��� ی ی ئهوه نهبێت كه بهتهواو بهمهبهست مالیكی بكهوێته ژێ���ر كۆنترۆڵیانهوهو ناوبهناو لهم جۆره س���هر ئێشهی هی بۆ ی دروس���ت دهكهن ،بهمهبهستی ئهوه ی زیات���ر بهرهو ئهوان بچێ���تو تهنازول ی پێبكهن. زیاتر ی ی قاس���م ی ئهمجاره س���هردانهك ه س���لێمانی ب���ۆ ههرێمی كوردس���تان ی ئ���هم گ���هوره بهدوهمی���ن س���هردان ی ی ئێران دادهنرێت لهماوه بهرپرس���ه ی س���ێ مانگدا بۆ ههرێم .پێش���تر رۆژ
قاسمی سلێمانی ی ی ئهمجارهو بهنهێن 9-25هاوش���ێوه ی ی س���لێمانی س���هردانی ههرێم قاسم ی س���لێمانی بهجیا ك���ردو لهپارێ���زگا لهگهڵ تاڵهبانیو نهوشیروان كۆبوهوهو ی ی بهنێچیرڤان بارزان لهههولێرش چاو كهوت. ی كه لهو ههرچهنده بهپێی زانیارییهكان ی ی كرد ،قاسمی سلێمان سهردانهوه دزه ی بهو مهبهسته هاتبو بۆ ههرێم تا داوا ئهوه لهدهسهاڵتدارانی ههرێم بكات رێگا بدهن ههرێم وهك پردێك بهكاربهێنێت ی بۆ یارمهت���یو كۆمهك ناردن بۆ رژێم ی ی ئ���هو راپۆرته ئهس���هد ،بهاڵم بهپێ
لەئینتەرنێتەوە
ی ك���ه لهو دهم���هدا لهالی���هن رۆژنامه ی ئاوێن���هوه باڵوكرایهوه ،س���هردانهكه ی ی بهدهر نهبو لهنزیككردنهوه سلێمان ی كوردس���تانو رای یهكێتی نیش���تمان ی گۆڕانو رێكخستنهوهو هێمن بزوتنهوه ی كردنهوهی پهیوهندی ههردوال لهناوچه ی سهوز ،چونكه بهدرێژایی سااڵنی دوا ی كوردس���تان ههمیش ه ی خهڵك راپهڕین سیاسهتی ئێران لهههرێمی كوردستان بهو ئاراس���تهی ه بوه ك ه تهنها یهك هێز لهههرێم���دا بااڵدهس���ت نهبێتو جۆره بااڵنس���ێك ههبێ���ت لهنێ���وان پارتیو یهكێتیدا.
كۆبونهوهی تاڵهبانیو نهوشیروان مستهفا
ناڕهزاییهكانی ناو گۆڕان زیاتر دهكات
►
ئا :ئاوێنه ناڕهزایی نێو بزوتنهوهی گۆڕان ی بهرامبهر بهچهند بڕیارێكی تاكڕهوانه رێكخهری بزوتنهوهكه لهههڵكشاندایه، بهكۆبونهوهكهی دوێنێ ئێوارهی نێوان تاڵهبانیو نهوشیروان مستهفا ئهم ناڕهزاییانه گهورهتر دهبن. ی ئاوێن���ه، ی زانیارییهكان��� بهپێ��� ی ماوهیهك��� ه ناڕهزایی نێ���و بزوتنهوه گ���ۆڕان لهتهشهنهس���هندندایه ،ئ���هم ناڕهزاییهش بهچهند قۆناغێكدا تێپهڕیوه ی ی ههڵسوڕاوهكان كه بهشێكی بهرچاو ئ���هو بزوتنهوهی���هی گرتوهت���هوه، ی ئهم ناڕهزاییه بهو بهش��� ه س���هرهتا لهههڵس���وڕاوانی گۆڕان دهستپێدهكات ی ناو یهكێتی" كه به"كادێ���ره كۆنهكان ی ناودهبرێ���نو پێش���تر بهرپرس���یارێت ی دیاریان ههبوه لهنێو رێكخس���تنهكان ی نیش���تمانی كوردس���تاندا ،ك ه یهكێت بهدوای دامهزراندنی بزوتنهوهی گۆڕاندا هیچ بهرپرس���یارێتییهكی دیاریكراویان لهنێو بزوتنهوهكهدا پێن���هدرا ،یاخود ی بهژمارهیهكیان ئهو بهرپرس���یارێتییه درا دواتر لێیان سهنرایهوه. ی ی دوهمیش���دا ،ناڕهزای��� لهقۆناغ��� ی گرت���هوه ك ه زیات���ر ئ���هو گهنجان���ه ی لهزنجی���ره كۆبون���هوه هاوبهش���هكان ی ی یهكێتی نیشتمان نێوان لێپرس���راوان كوردس���تانو س���هركردهكانی گ���ۆڕان ی هێرۆخانو مهال (ههر لهسهردانیكردن بهختیارو دلێری س���هید مهجیدهوه بۆ ی الی گۆڕانو كۆبونهوهیان لهنوسینگه ی ت���ا دهگات پهرلهم���ان لهس���لێمان بهكۆبونهوهك���هی دهباش���ان) ،توڕهو ی ی بون ك ه جگه له"كادێره كۆنهكان ناڕاز ی یهكێتی" ناو گۆڕان هیچ ههڵسوڕاوێك ی گهنج بهش���داریی پێنهكراب���و ،لهدید ی رۆڵی ئهوانو ئهوان���هوه پهراوێزكردن ی نادیدهگرتنی���ان ب���و لهمهس���هله ی نێوان ئهو ئاساییكردنهوهی پهیوهند ی ی ناكۆك دو الیهنهدا ،بهمهرجێك بههۆ
ههمویان سهركردایهتی نهوشیروان مستهفایان پێ قبوڵهو پشتگیریشی دهكهن ،بهاڵم كێشهیان پرنسیپهكانهو نیگهرانن لهوهی كه گۆڕانیش بهدهردی یهكێتیو حیزبهكانی تری كوردستان بچێت نهوشیروان مستهفا نێوانیان���هوه زۆرترین گرفتو كێش���هو ئازاردانیان تووش ببو. ی ی سێههمیش���دا ،پێكهێنان لهقۆناغ ی گۆڕان لهالیهن ی بزوتن���هوه "جڤات" ی گۆڕان���هوه، ی بزوتن���هوه رێكخ���هر ی یهكێت���ی"و "كادێ���ره كۆنهكان��� ی نوێ���ی نێو ئهو چهندین ههڵس���وڕاو ی بێزارو نیگهران كرد ،ك ه بزوتنهوهیهش ی ناو ی دیارو كارا چهندین ههڵس���وڕاو بزوتنهوهی گ���ۆڕانو ههروهها ژنانیش ی ئ���هو "جڤ���ات"ه راگیران لهدهرهوه (ههرچهنده شوێن بۆ ژنان دانراوه) ك ه ی ی بزوتنهوه ی سهركردایهت به"كۆمیته
ی ی ئهوه گۆڕان" دادهنرێ���ت ،بهحوكم هیچ جۆره بهرپرسیارێتییهكیان نهبوهو جڤاتهكهش بهپێی بهرپرسیارێتی ژورو ی باژێروانهكان پێكهێنراوه. ههڵبژاردن ی رهنگ ه كۆبونهوهكهی دوێنێ ئێواره نێوان تاڵهبانیو نهوشیروان مستهفاش، ی ئهم ی پهرهس���هندن ی دیكه قۆناغێك ی ی زانیارییهكان ناڕهزاییانه بێت ،بهپێ ی ههڵسوڕاوه ی ههره زۆر ئاوێن ه زۆربه ی ه���هره دی���ارو تهنان���هت نزیكهكان��� ی گۆڕانیش ی رێكخهری بزوتنهوه خود نهك ه���هر بانگ نهكراون بۆ بهش���دار ب���ون ل���هو كۆبونهوهی���ه ،بهڵكو ههر
ی لهوجۆره پێش���تریش لهكۆبونهوهیهك ی ئاگادارنهكراونهتهوه ،ئهمه جگه لهوه پرسو راوێژیان لهگهڵدا نهكراوه ،ئهوان لهڕێگهی میدیاكانهوه بیس���تویان ه ك ه ی تاڵهبان���یو نهوش���یروان كۆبون���هوه ی مس���تهفا بهڕێوهی���ه ،ئهم���هش لهال ی گۆڕان ی دیاری ههڵس���وڕاوان بهشێك ب���ه بهنادی���ده گرتنی رۆڵ���ی ئهوانو ی نهوشیروان مستهفا ی تاكڕهوانه بڕیار لێكدهدرێتهوه. ی زانیارییهكان���ی ئاوێن ه لهنێو بهپێ ی گۆڕان���دا چهن���د گروپو بزوتن���هوه ی ی دیارو ههڵس���وڕاوی كارا كهسایهت
فۆتۆ :یەحیا ئەحمەد
ی ی ئهوهدان لهڕوانگ ه جیا جیا لهههوڵ دڵس���ۆزییانو ب���ڕوا هێنانیان���هوه دیموكراتیی���هكانو بهپرهنس���یبه ی دامهزراندنی حیزبێك كه هاوش���ێوه حیزب���ه تهقلیدییهكان���ی كوردس���تان ی رهخنهئامێز نهبێت به نیازن نامهیهك ی ئاراس���تهی نهوش���یروان مس���تهفا ی بزوتنهوهی گ���ۆڕان بك هنو رێكخ���هر ی بكهنهوه ل���هوهی لهبڕیاره ئ���اگادار ی ناڕازین. تاكڕهوهكان ی زانیارییهكانی ئاوێن ه ئێس���تا بهپێ ناڕهزاییهكان���ی ناو گ���ۆڕان خهڵكانێ ی نێ���و ئهو بزوتنهوهی هی (بهكۆنو زۆر
نوێ���وه) گرتۆت���هوه ،ههموش���یان لهدڵس���ۆزییانهوهیهوه بۆ بزوتنهوهكهو ی ئ���هوان كێش���هیان لهگ���هڵ رێكخهر ی گش���تیدا نییه ،ههمویان سهركردایهت نهوش���یروان مس���تهفایان پێ قبوڵهو ی دهكهن ،بهاڵم كێشهیان پشتگیریش��� ی پرنسیپهكانهو زۆرێكیش���یان بهتهما هیچ پۆستێك نین لهناو بزوتنهوهكهدا ب���هاڵم نیگهرانن ل���هوهی ك ه گۆڕانیش ی ی یهكێت���یو حیزبهكانی تر ب���هدهرد كوردس���تان بچێ���تو لهدهس���ت یهك ی بهكۆمهڵ كهس���دا كۆبێت���هوهو كار پیاده نهكرێت.
4
هەنوکە
) )354سێشهممه 2012/12/4
تاڵهبانی بۆ تاقیكردنهوهیهكی قورس دهگهڕێتهوه بۆ بهغدا
ئاسۆی چارهسهر نادیاره تائێستا ئاسۆیهك دیار نیی ه بۆ ی ناوچ ه ی بارگژ چارهسهركردن جێناكۆكهكان ،تاڵهبانی دهڕواتهوه بۆ بهغدا ،بارزانیو مالیكیش لهمیدیاكانهوه لهسهر ههڕهشهكانیان ی مهیدانیشهوه كورد بهردهوامن ،لهڕو ی زیاتر دهنێریت ،مالیكیش مغاویر هێز رهوانه دهكات. ی تاڵهبانی لهبهردهم تاقیكردنهوهیهك قورسدایه ی ی دهڕوات���ه بۆ بهغدا ،بهپێ تاڵهبان ی پارت���یو یهكێتیو حیزب ه رێككهوتن��� ی ی ئهمجاره كوردستانییهكان ،گهڕانهوه تاڵهبانی ب���ۆ بهغدا لهجارانی پێش���و جیاوازتر دهبێت ،تاڵهبانی دهڕواتهوهو ی ی بخات���ه ژێر دوربین وابڕی���اره مالیك چاودێریكردنو لێپرس���ینهوهوه لهسهر ئهو پێش���ێلكاریانهی لهس���هر دهستور ی كردونیو دهیكات ،چاودێرێك بهئاوێنه ی ل���هم كارهی���دا راگهیان���د "تاڵهبان��� ی دهكهوێت ه ب���هردهم تاقیكردنهوهیهك قورسهوه". تاڵهبانی پ���اش كۆمهڵێك كۆبونهوه لهگهڵ بارزانیو حیزبه كوردستانییهكانو دواینیان لهگهڵ نهوش���یروان مستهفا كۆدهبێت���هوهو ئینج���ا دهڕوات���هوه بۆ ی پێ���ی بڵێت ك ه بهغ���دا ،وهك ئهوه "ئێمه لهم بارودۆخهشدا پێویستمان ب ه تۆیهو هاوكات ئهو رایهش بدات بهگشت الیهك ك ه كوردس���تان بهرامبهر بهغدا یهك ههڵوێسته". ی ك ه ههمیش���ه وا ناس���راوه تاڵهبان ئارهزوی دهركهوتن لهمیدیاوه دهكات، ی گهڕاوهتهوه كوردس���تان لهو كاتهوه كهمتری���ن كات ل��� ه میدیاكان���هوه ی دهركهوت���وه ،تهنه���ا چاوپێكهوتنێك لهگهڵ رۆژنامهنوسی ناسراو (حهسهن معهوهز)ی كهناڵه عهرهبییهدا سازكرد، ی ی سیاس��� ی چاودێرێك ی بۆچون بهپێ تاڵهبانی لهو چاوپێكهوتنهیدا زۆر نهرم بوه بهرامبهر س���هرۆك وهزیرانی عێراق ی مالیك���یو خ���ۆی بهرامبهر ئهو نور "الواز پیشانداوه". ئ���هو س���هرچاوهی ه ئام���اژهی ب���ۆ ی ئ���هوه ك���رد لهكات���ی وهاڵمدان���هوه ی رۆژنامهنوسهكهدا لهسهر پرس���یارێك ی لهس���هر ی مالیك��� پێش���ێلكارییهكان ی دهستوری عێراق ،تاڵهبانی ئۆباڵهكه ی "خهتای من ه خسته س���هر خۆیو وت چونكه من دهس���هاڵتهكانی خۆم بهكار نههێناوه" ،سهرچاوهكه جهخت لهسهر ی ی هێشتا خۆ ئهوه دهكاتهوه ،تاڵهبان خهتابار دهكات ،س���هرۆك وهزیرانێك ی رێزبێت نهیهێشتۆتهوه بۆ ههی ه ئهوه ی كردوه، دهس���تور ئهوهنده پێشێلكار ی ی لهخۆ بهاڵم ئ���هم هێش���تا گلهی���
ههردوال پهلكێشی هێز بۆ ناوچه جێناكۆكهكان دهكهن لهرۆژی روداوهك هی دوزخورماتوهوه له 11-16وا نزیكهی بیست رۆژه ههردو ی ی ناوهندیو حكومهت الیهنی حكومهت ی ی هێز ههرێم س���هرقاڵی پهلكێشكردن زیات���رن ب���ۆ ناوچ��� ه جێناكۆكهكان، ی ههرچی هێزهكانی یهكێتی نیش���تمان ی ی ناوچهكان��� كوردس���تانه لهقۆڵ��� خانهقی���نو س���هعدییهو جهل���هوالو قهرهتهپ ه ت���ا دهگات به دوزخورماتوو ی داقوقو گهیالن جێگیركراونو هێزهكان ی ی رۆژئاوا پارتیش لهناوچهكانی باكور ی ئاڵت���ون كۆپریدا تا كهركوك بهدیو دهگات ه دبسو مهخمور. ی ئاوێن ه ئاماژهی بۆ ئهوه سهرچاوهكه كرد ك ه ئهو هێزان ه بهنیازی شهڕكردن نهبراونهت ه ئهو ش���وێنانه ،بهاڵم ئهگهر ی بكاتو بێت ه سوپای عێراق پڕكێش��� ئهو ناوچ ه كوردنشین ه جێناكۆكان ه ئهوا پێشمهرگ ه روبهرویان دهبێتهوه. ی ی ئاوێن��� ه لهدرێژه س���هرچاوهكه قسهكانیدا باس���ی لهوه كرد ك ه ئهگهر ی ی هێز شهڕ دهستپێبكات سهكردایهت
بۆچی تاڵهبانی گهڕایهوه بۆ بهغدا؟
تاڵەبانی ی پێشمهرگ ه نهخش���هی ههی ه تا شاخ حهمرین بڕواتو كۆنترۆڵی ئهو زنجیره چیایهش بكات. ی ی ههڵگیرسان س���هبارهت ب ه ئهگهر ی دیپلۆماسی، شهڕ ،یان چارهس���هرێك ی ئاوێن��� ه ئام���اژهی بۆ س���هرچاوهكه ی ی مالیك ئهوه ك���رد ك ه پاش ئ���هوه ی ی لیژن���هی گفتوگ���ۆ داواكارییهكان��� ی رهتكردهوهو ی پێش���مهرگ ه وهزارهت��� كۆمهڵێك داوای خست ه بهردهم وهفده ی ی هێز كوردییهكه ،لهوان���ه دهركردن ی كورد پێشمهرگهو ئاسایشو گهڕانهوه ی رژێمی پێشو ی پێش روخان بۆ سنور ی دهرگای گفتوگۆیه داخراوه، ههرچ��� ههرچهن���ده وهفدێكی نوێ كه پێكدێت ی ل ه د .بهرههم س���اڵحو ف���ازل میران لهگ���هڵ تاڵهبانیدا دهچن���ه بهغدا بۆ ی ی تر گفتوگۆكردن لهگهڵ سهركردهكان ی نیشتمانیو لیستهكانی تر" هاوپهیمان بهاڵم تا ئێستا رێگا چارهیهك لهئاسۆوه ی نابینرێتو ههردو ئهگهرهكه بهكراوهی ی دهمێنێتهوه ،لهبهردهم ههڵگیرس���ان ی سیاسیدا". ش هڕو چارهسهر
فۆتۆ :پشتیوان جەمال
►
ئا :ئاوێنه
ی دهكات كه دهس���هاڵته دهستورییهكان ی بهكارنههێناوه" ئهم ه گهر موجامهله مالیكی نهبێت چییه؟". ئهو س���هرچاوهیه ب���هراورد لهنێوان ههڵوێس���تهكانی تاڵهبان���یو بارزانیدا دهكات بهرامب���هر مالیك���یو دهڵێت" ی س���هركردایهتی ك���ورد ن ه پێویس���ت بهكهس���ێكی وهك بارزان���ی تونده ،ن ه ی كهسێكی وهك تاڵهبانی نهرم ،ملمالنێ عێراق ،ملمالنێی نێوان شیعهو سونن ه ی بارزانی بهههڵوێستو لێدوان ه بو ،كهچ توندهكان���ی وهریگێڕا بۆ ناكۆكی نێوان ی تاڵهبانیش ه هێنده شیعهو كورد ،ههرچ ی هیچی بۆ سازش���ی كردوه ك ه مالیك ی ی دهسهاڵتهكان نههێشتۆتهوهو تهواو پهراوێز خستوه". ی ئاوێن��� ه ئام���اژه بۆ س���هرچاوهكه ی پێكهات ه ئ���هوه دهكات ك��� ه كێش���ه س���هرهكییهكانی عێ���راق( ،ش���یعهو س���وننه ،كوردو سوننه ،شیعهو كورد) هێنده ئاڵۆزب���وه زهحمهته عێراق لهم ی ئێس���تادا لێیدهربچێتو وتی" قۆناغه گرنگ ئهوهی ه كورد چیتر ههست بهوه بكات ك���ه ئایندهی عێراق لهمهودوا بۆ ێ ئهو رۆش���ن نییهو بهم شێوهی ه ناتوان ێ بهردهوام بێت ،گرن���گ ئهوهی ه بتوان ی مانۆڕ بكاتو ئاشتیان ه شوێن پێی خۆ قایم بكات". ی ههر لهو روانگهیهشهوه سهرچاوهكه ی تاڵهبانی لهم ئاوێن���ه پێیوایه ئیش��� ساتهدا زۆر قورس���هو كێشهكان وهك خۆی���ان دهمێننهوهو عێ���راق بۆته ئهو ی واڵت هی لهقهیرانێك دهرناچێت دوچار ی سهختتر دهبێت. قهیرانێك
عێراق بۆت ه ئهو واڵتهی لهقهیرانێك دهرناچێت دوچاری قهیرانێكی سهختتر دهبێت
ئێوارهی دوێنێ ،تاڵهبانی لهفڕۆكهخانه ی سلێمانییهوه بهرهو بهغدای پایتهختی عێراق بهرێكهوت ،گهڕانهوهی تاڵهبانی لهم بارودۆخ����هدا بۆ بهغدا ،بهر لهههر ش����تێك ب����ۆ س����هلماندنی ئهوهیه كه ئ����هو ل����هڕوی بڕی����اردانو روانینی بۆ كێشهكانهوه "س����هربهخۆیه"و نایهوێ كێشهكان بگاته "شهڕ". زۆرب����هی الیهن����ه ناوچهی����یو نێودهوڵهتییهكان ئێس����تا لهههوڵێكی چڕدان بۆ ئ����هوهی گرژییهكانی نێوان ههرێ����مو بهغ����دا لهم����ه زیات����ر بهرهو ئاقاری توندوتی����ژی نهبرێتو لهههوڵی هێوركردن����هوهی بارودۆخهك����هدان، دیارترین����ی ئ����هم ههواڵن����هش ب����ۆ هێوركردن����هوهی دۆخهكه س����هردانی س����هرهتای ئهم ههفتهی����هی باڵوێزی ئهمهری����كا بو لهعێراق ب����ۆ ههر یهك لهههولێرو سلێمانیو كۆبونهوهی لهگهڵ "بارزان����یو تاڵهبانی" ب����و ،كه بهدوای ئ����هو كۆبونهوان����هدا ت����ا ئهندازهیهك تۆنی قس����هكردنو لێدوانه توندهكانی كاربهدهس����تانی ههرێ����مو بهغ����داش گۆڕانكارییهكی ریش����هییان بهس����هردا ه����ات ،دوای درك پێكردن����ی ههردوال بهوهی كه ههڵكشانی قهیرانی نێوانیان ئهنجامی نهخ����وازراوی لێدهكهوێتهوهو خواس����تی هێ����زه گ����هورهو كاراكانی ناوچهكهو جیهانیشی لهسهر نییه. ل����هم چوارچێوهیهش����دا ،تاڵهبان����ی ی دۆخهكهو بهمهبهستی هێوركردنهوه س����هلماندنی س����هربهخۆیی روانی����نو بڕیاردانی خۆی گهڕای����هوه بهغدا ،كه رهنگه ئهم بهڕێكهوتنهشی بهرهو بهغدا بهچهن����د س����اتێك دوای كۆبونهوهی دوێنێ ئێ����وارهی لهگ هڵ نهوش����یروان مستهفای رێكخهری بزوتنهوهی گۆڕان، پهیوهندی یهكێتیو پارتی یان راستتر "تاڵهبانیو بارزانی" جارێكیتر بخاتهوه ب����هردهم دوڕیانێك ب����ۆ مامهڵهكردن لهگ هڵ بهغداو نوری مالیكی س����هرۆك وهزیران. بهئاوڕدان����هوه لهن����ۆ مانگ����ی دواوه تابلۆكه رونتر دهبێت ،بهر لهنهورۆزی ئهمس����ا ڵ مهكتهبی سیاسی یهكێتیو پارت����ی لیژنهی����هك پێكدههێن����ن ب����ۆ ههڵس����هنگاندنی ئهگ����هرهكانو پێشهاتهكانی شهڕو س����یناریۆكان بۆ ئ����هوهی س����هركردایهتی ك����ورد لهبهر رۆش����نایی لێكۆڵینهوهی ئهو لیژنهیهدا بڕیار بدات ،بهاڵم ل����هم كاتهدا پارتی لهژێرهوه لهگ���� هڵ توركیا رێكدهكهوێو لهنهورۆزدا بارزانی گوتاره بهناوبانگو توندهكهی دهدات ،ك����ه نوری مالیكی به"دیكتاتۆری نوێی بهغدا" ناودهبات. یهكێتی لهم گوتاره دڕدۆنگو بهگومان
دهبێ����ت ،لهوهبهدواش كه مهس����هله ی متمانهس����هندنهوه لهمالیك����ی دێت����ه پێشهوه ،تاڵهبانی بهئاشكرا ئاراستهی سیاس����هتی خ����ۆی لهو مهس����هلهیهدا لهبارزان����یو پارت����ی جیادهكات����هوه، ئهمهش بهش����ێوهیهكی بهرچاو ساردی دهخاته نێوان بارزان����یو تاڵهبانییهوه ك����ه بهپهیوهن����دی نێوانیان����هوه دیار دهبێ����ت :تاڵهبان����ی س����ێ مان����گ لهنهخۆشخانهیهكی بهرلین دهكهوێت، بارزانی س����هردانی ناكاتو رۆژێك بهر لهگهڕانهوهشی بۆ كوردستان ،بارزانی بهڕێدهكهوێت ب����هرهو دهرهوهی واڵت. پاش����ان كۆبونهوهی نێوان تاڵهبانیو نهوش����یروان مس����تهفا لهدهباش����انو دهركردن����ی بهیاننامهیهك كه دو خاڵی گرنگی پێچهوانهی ههڵوێستو بۆچونی ی لهخۆدهگرێ����ت لهمهس����هلهی پارت���� سیستهمی س����هرۆكایهتیو گهڕانهوهی دهس����تور ب����ۆ پهرلهم����ان ،ئهوهندهی ت����ر پهیوهندییهكان����ی تاڵهبان����یو بارزانی ئاڵۆزترو س����اردتر دهكات .تا س����هرهنجام لهڕێگهی دهستپێشخهری "نێچیرڤان بارزانی"یهوه بهمهبهس����تی ئاس����ایكردنهوهی پهیوهندی نێوانیان تاڵهبان����ی دو جار بۆ بینینی "بارزانی" س����هردانی ههولێر دهكات .بهدرێژایی چهن����د ههفتهی راب����ردوش ههرچهنده بارزان����ی چهندی����ن لێدوان����ی توندی بهرامب����هر بهمالیك����ی راگهیاند ،بهاڵم تهنها قس����هی تاڵهبانی لهم ماوهیهدا س����هبارهت بهگ����رژیو ئاڵۆزیی����هكانو دهرههق بهمالیكی ،ئهو چاوپێكهوتنه بو لهگهڵ كهناڵی ئهلعهرهبییه ئهنجامیدا ك����ه زۆر بهنهرمی دهره����هق بهمالیكی دواو بهدوای ئهوهش����دا لهكۆبونهوهی مهكتهب سیاس����ی یهكێتی����دا بڕیاریدا بگهڕێتهوه بهغدا. س����هرچاوهیهكی ئاگادار بهئاوێنهی راگهیاند گهڕانهوهی تاڵهبانی بۆ بهغدا لهم بارودۆخهدا بۆ ئهوهی ه كه بۆ ههمو الیهكی بس����هلمێنێت ك����ه لهبڕیاردانو روانینی بۆ كێش����هكاندا سهربهخۆیه، ن����هك بهو ش����ێوهیهی بارزانی مامهڵه دهكات كه نوێنهری ئهوه لهبهغداو ههر ئهویش ناوبراوی داناوه لهو پۆستهی. ئ����هم س����هرچاوهیه جهخ����ت لهوهش دهكات گهر تاڵهبانی لهههڵوێستهكانیدا س����هربهخۆ نهبێت ،حكومهتی بهغداو الیهنه عهرهبییهكان ئهو روانینهیان ال دروست دهبێت كه بارزانی "مهرجهع"هو پێویس����ت ن����اكات لهگ����هڵ تاڵهبانی كۆببنهوه ،ئهوا راستهوخۆ دهگهڕێنهوه بۆ الی بارزانی. س����هرچاوهكه وت����ی "نهتاڵهبان����یو نهیهكێتیش ئهوهیان دهوێت".
"دواكهوتنی پهسهندكردنی بودجهی ههرێم بۆته نهریت" ئا :میرانو زریان ئهگهرچی بهردهوام بهرپرسانی حكومهتی ههرێم لهالیهكو وهزارهتی دارایی لهالیهكی ترهوه جهختیان لهسهر ئهوه دهكردهوه كه ئهمساڵ پرۆژه یاسای بودجهی ههرێمی كوردستان بۆ ساڵی 2013لهوادهی یاسایی خۆیدا لهالیهن ئهنجومهنی وهزیرانهوه ئاراستهی پهرلهمانی كوردستان دهكرێت ،بهاڵم لهئێستادا كه زیاتر لهمانگو نیوێك بهسهر وادهی یاسایی رهوانهكردنی ئهو پرۆژه یاسایهدا تێدهپهرێت ،تائێستا پرۆژه یاساكه لهالیهن ئهنجومهنی وهزیرانهوه پهسهندنهكراوهو رهوانهی پهرلهمان نهكراوه. ئهندامێك���ی لیژنهی دارایی پهرلهمان ی كوردستانیش ئاماژه بۆ ئهوه دهكات كه ئهگهر تا ناوهراستی ئهم مانگه -كانونی یهكهم -پرۆژه یاس���ای بودجهی 2013ی ههرێ���م رهوان���هی پهرلهم���ان نهكرێت، ئهوا پهس���هندكردنی بودج���ه دهكهوێته مانگ���ی ( )6 -5ئای���ارو حوزهیران���ی س���اڵی داهات���وهوه ،پهرلهمانتارێك���ی ئۆپۆزس���یۆنیش پێیوایه كه دواكهوتنی پهس���هندكردنی بودج���ه لهالی���هن
پش���وی زۆری تێدای���ه ،بۆی���ه ئهگ���هر حكومهتهوه بۆته "نهریت". بهپێی پهی���رهوی ناوخۆی پهرلهمانی لهمانگی نیسانیشهوه گفتوگۆگان لهسهر كوردستان ،پێویسته لهناوهراستیمانگی پرۆژه یاسای بودجه دهستپێبكات ،ئهوا تشرینی یهكهمی ههموو ساڵێكدا پرۆژه دوو مانگی دهوێت تا پهسهند دهكرێت، یاسای بودج ه ئاراستهی پهرلهمان بكرێت بهوهش پهس���هندكردنی بودجه دهگاته تا مانگهكانی تش���رینی دووهمو كانونی مانگی حوزهیرانی .2013 لهبهرامبهردا رێكخهری كارهكانی نێوان یهكهم پهرلهمان گفتوگۆی لهسهر بكاتو پاشان لهمانگی كانونی دووهمدا حكومهت حكومهتو پهرلهمانی كوردستان ،سهعد بودج هی پهس���هندكراوی لهبهردهس���تدا خالی���د ،بهدووری زانی پهس���هندكردنی بودجهی 2013بگاته مانگی حوزهیرانی بێت بۆ راپهراندنی كاروبارهكانی. ئهندام���ی لیژنهی دارای���ی پهرلهمانی داهات���وو ،ناوب���راو ئهوهی ب���ۆ ئاوێنه كوردس���تان ،دلێر مهحم���ود ،رهخنهی خس���تهروو كه بهپێی پهیرهوی ناوخۆی لهدواكهوتن���ی پ���رۆژه یاس���اكه گرتو پهرلهمانی كوردستان تا پشووی پهرلهمان بهئاوێن���هی راگهیاند ،تائێس���تا پرۆژه رانهگهیهنرێ���ت ه���هر كات خوێندنهوهی یاس���ای بودج��� هی 2013ی ههرێ���م یهكهم بۆ پرۆژهكه بكرێت ،پش���ووهكه نهگهیش���تۆته پهرلهمانی كوردس���تانو رادهگیرێ���تو دانیش���تنهكانی پهرلهمان لهئێس���تادا پرۆژهك���ه لهئهنجومهن���ی ب���هردهوام دهبێ���ت تا پهس���هندكردنی وهزیرانه ،ئهگ���هر تا دوو ههفت هی دیكه پرۆژهكه" ،بۆیه بڕوادهكهم دهكهم پێش پرۆژهی بودج���ه لهالی���هن ئهنجومهنی ئهو وادهیه [پێش دهستپێكردنی پشوی وهزیرانهوه ئاراستهی پهرلهمان نهكرێت ،پهرلهمان] حكومهت���ی ههرێم پرۆژهكه ئهوا پهس���هندكردنی بودج���ه دهكهوێته رهوانهی پهرلهمان دهكات". لهدوو لێدوانی جیاداو لهكۆتایی مانگی مانگ���ی ئای���ارو حوزهیران���ی س���اڵی ئاب���ی ئهمس���اڵدا ههریهك���ه لهوهزیری داهاتوهوه. دلێ���ر مهحم���ود رونیدهكات���هوه كه دارایی حكومهتی ههرێم ،بایز تاڵهبانیو مانگ���ی كانون���ی دووهمو ش���وباتی سكرتێری ئهنجومهنی وهزیرانی ههرێم، ی محهم���هد قهرهداغ���ی ،رایانگهیان���د، ،2013پهرلهمانی كوردس���تان لهپشو زس���تانهدایهو دانیشتنی ئاسایی ئهنجام ئهوان لهماوهی چهن���د رۆژی رابردوهوه نادات ،ههروهها مانگی ئازاریش كۆمهڵێك دهس���تیانكردووه بهگفتوگۆكردن لهگهڵ
وهزارهتهكان سهبارهت بهبودجهی ساڵی كهمكردنهوهی پشوی زستان هی پهرلهما ن 2013بۆئهوهی بودج���ه لهكاتی خۆیدا بكهن بۆ مانگێك تا پهرلهمان بهردهوام رهوانهی پهرلهمان بكرێتو دوانهكهوێت .بێ���ت لهدانیش���تنهكانیو تاوتوێكردنو الی خۆیهوه ،پهرلهمانتاری یهكگرتووی گفتوگۆك���ردن لهس���هر پرۆژه یاس���ای ئیسالمی ،حهمه س���هعید حهمه عهلی ،بودجهكهو دواتر پهسهندكردنی ،ناوبراو پێیوایه كه سااڵنه بهپاساوی جیاجیا كه ل���هو روهوه وتی ،بهاڵم بهپێی پهیرهوی هیچیان واقعیو لۆژیكی نین ،ئهنجومهنی ناوخۆی پهرلهمانی كوردستان داواكاری وهزی���ران ناردنی پرۆژه یاس���ای بودجه كهمكردن���هوهی پش���وی پهرلهم���ان بۆ پهرلهم���ان دوادهخات "كه بهداخهوه پێویس���تی بهدهنگی دوو لهس���هر سێی ئهم دواخس���تنه ل���هالی حكومهت بووه ئهندامان���ی پهرلهمانه ،بۆی���ه ئهگهر تا دوو ههفت��� هی دیكه پرۆژهك���ه نهگاته بهنهریت". حهمه سهعید حهمه عهلی بهئاوێن هی پهرلهمان ،ئهوا پهرلهمانتاران ههریهكهو وت ،دهبوو ئهو پرۆژه یاس���ایه لهمانگی سهرقاڵی بهس���هربردنی پش���وهكهیان تش���رینی یهكهمدا بهاتایهته پهرلهمانی دهبنو بهوهش رێژهی یاسایی دوو لهسهر كوردس���تان ،ب���هاڵم تائێس���تا ههواڵی سێی پهرلهمانتاران كۆنابێتهوه تا داوای نییه كه كهی دهگات���ه پهرلهمان ،بۆیه كهمكردنهوهی پشووی پهرلهمان بكهن. لهبارهی وادهی رهوانهكردنی پرۆژ یاسای ئهرك���ی س���هرۆكایهتی پهرلهمان���ه كه بهدواداچوونی بۆ ئهو پرس���ه بكردایهو بودجه لهالی���هن ئهنجومهنی وهزیرانهوه ئهنجومهنی وهزیرانی ئاگادار بكردایهتهوه بۆ پهرلهمانی كوردستان ،سهعد خالید ب���ۆ ناردنی پرۆژهكه لهوادهی یاس���ایی وت���ی ،لهكۆتا كۆبون���هوهی ئهنجومهنی خۆیدا ،لهههمانكاتدا داوای رونكردنهوه وهزیراندا قسه لهس���هر پرۆژهكه كراوه، لهس���هرۆكایهتی ئهنجومهن���ی وهزیران بۆ ئهو مهبهس���ته لیژنهیهك راسپێردرا بكردای���ه لهبارهی ه���ۆكاری دواكهوتنی بۆئهوهی پێداچونهوهو سیاغ هی كۆتایی بۆ پرۆژه یاساكه بكاتهوه ،ئهو لیژنهیهش پرۆژه یاساكهوه. دلێ���ر مهحم���ود ك���ه لهههمانكات���دا چهند كۆبونهوهیهكی ئهنجامداوهو بریاره پهرلهمانتاری فراكسیۆنی كوردستانییه ،لهم رۆژان���هدا دوا كۆبون���هوهی خۆیان وتیش���ی ،لهب���هر بهرژهوهندی گش���تی ئهنجامبدهن. بهووت��� هی رێكخهرهك��� هی كارهكانی دهكرێ���ت ئهندامانی پهرلهم���ان داوای
نێوان حكومهتو پهرلهمانی كوردستان، چ���اوهروان دهكرێت لهكۆبونهوهی رۆژی پێنجش���همم هی داهات���ووی ئهنجومهنی وهزیران���دا " "12/6پ���رۆژه یاس���اكه بخرێتهوه بهرنام هی كارهوه بهمهبهستی پهس���هندكردنی ،دوای ئ���هوه رهوان هی پهرلهمان دهكرێت. فراكس���یۆنی پهرلهمانتارهك��� هی كوردس���تانی ئهوهش���ی خس���تهروو كه ههرچهنده لهیاسای بودج هی ساڵی 2012دا ئاماژه بۆ ئهوهكراوه كه دهبێت دوای دوو ههفته لهپهسهندكردنی بودجهی گشتی عێراق لهالیهن ئهنجومهنی نوێنهرانهوه، پ���رۆژه یاس���ای بودج هی ههرێ���م بێته پهرلهمانو دوای گفتوگۆكردن لهس���هری پهس���هند بكرێت" ،بهاڵم من پێمباش���ه بودجهیهك���ی خهمڵێنراو ئاماده بكرێتو رهوان هی پهرلهمانی كوردستان بكرێت تا پهسهندكردنهك هی دوانهكهوێتو خۆمان بهدهستی خۆمان دوای نهخهین ،ههركات پهرلهمانی عێراق بودج هی پهسهندكرد، ئێمهش راس���تهوخۆ دهستبهكار دهبینو بهوهش زوتر بودجه پهسهند دهكرێت". بودجەی خەمڵێندراوی گش���تی عێراق بریتییە ل���ە 138تریلیۆنو 424ملیارو 608ملی���ۆن دینار ،لهو بڕهش بودجەی ههرێمی كوردستان نزیك هی 14تریلیۆنو 406ملیۆنو 735هەزار دینارە.
کوردستانی
) )354سێشهممه 2012/12/4
5
بهختیار عهلی دهینوسێت
عەشقو پەشیمانی
گهریالیهكی كورد لهرۆژئاوای كوردستان
نوێنهری PYDلهههرێم بۆ ئاوێنه: چهند گروپێكی سوپای ئازاد چهتهن ئا :نزار گزالی ،ههولێر نوێنهری ئهنجومهی گهلی كوردو پارتی یهكێتی دیموكراتی PYDلهههرێمی كوردستان "دكتۆر محهمهد رهشۆ" لهم گفتوگۆیهی ئاوێنهدا سهبارهت بهدوا گۆڕانكارییهكانی رهوشی كورد لهرۆژئاوای كوردستان دهدوێو دهڵێت "رژێم ناوچه كوردنشینهكان رادهستی ئێمه ناكات ،بهڵكو خۆی الوازبوهو چۆڵی دهكات". ئاوێن���ه :س���هرهتا دهمان���هوێ دوا گۆڕان���كاری لهكوردس���تانی رۆژئ���اواو بهتایبهتی له(سهری كانی) بزانین چی رودهدات؟ د.محهمهد :ئاش���كرایه كه شۆڕش���ی س���وریا ماوهی بیست مانگه بهردهوامه، لهو ماوهی���هدا كۆمهڵێك روداوی جیاواز رویانداوه ،ئهم روداوانه بهش���ێوهیهكی بهرچ���او رهنگدانهوهیان لهس���هر دۆزی ك���ورد لهس���وریا بهگش���تی ههب���وه، لهوماوهیهش���دا گهلی ك���ورد بۆ ئازادی تێكۆش���اوهو راپهڕی���وه ،هی���چ ش���ارو شارۆچكهو گوندێكی كوردستانی رۆژئاوا نییه بهشداری ئهو شۆڕشهی نهكردبێت. ب���هاڵم گومان لهوهدا نیی��� ه كه لهكاتی شۆڕش���دا ههندێك كهموك���وڕیو ههڵه رودهدهن ،روداوو پێش���هاتهكان زۆر خێران ئهمهش وای كردوه كه گۆڕانكاری ریش���هیی بهدیبكرێ���ت لهههڵویس���تی حیزبو هێزهكانی كوردستانی رۆژئاوادا. لهم���اوهی راب���ردودا لهدهرئهنجامی ئهو دهس���كهوتانهی كه هێزه كوردییهكانو گهلی كورد بهدهستیهێناوه لهكوردستانی رۆژئاوا ،جۆرێ���ك لهنارهزایی لهههندێك هێزی ئۆپۆزیس���یۆنی عهرهبی شۆفینی لهس���وریا بهدیدهكرێت ،كه ئهوانه حهز بهچارهسهری ئاشتیانهو دیموكراتیانهی دۆزی كورد لهس���وریا ناكهن ،ههروهها لهالیهن ههندێك هێ���زی ئیقلیمی وهكو توركیا كه نایهوێت كورد بهش���ێوهیهكی گشتیو كوردهكانی سوریا بهشێوهیهكی تایبهت هیچ دهس���كهوتێك لهم شۆڕشه بهدهس���تبێنن ،دێن���ه س���هرخهت ب���ۆ الوازكردنی ههڵویستی كوردو شێواندنو ناوزڕاندنی ئ���هو كوردانهی كه ههندێك دهس���كهوتیان لهشۆڕش���ی س���وریا بهدهستهێناوه ،ههروهها تۆمهت خستنه پاڵ كورد بهتایب���هت ئهنجومهنی گهلی كوردس���تانی رۆژئ���اواو حیزبی یهكێتی دیموكراتی ب���هوهی ك���ه ههماههنگیو مامهڵهیان لهگهڵ رژێمی س���وریادا ههیه ئهو رژێمهی كه ئێس���تا ش���هرعییهتی لهدهس���تداوه .بۆی���ه كه ئهوان���ه هاته نێ���و بابهتهكه ههندێ���ك هێزی چهكدار له 2012/11/8هێرش���یان كرده س���هر ناوچهی (س���هری كان���ی ،راس العین) لهو ماوهی���هدا ههندێ���ك روبهروبونهوه لهنێوان یهكهكانی پاراس���تنی گهل كه س���هر بهگهلی كوردن لهگهڵ ئهو هێزه چهكدارانهی كه ناومان بردنو هاتونهته نێو شارهكهو ئهو هێزانهی كه دهیانهوێ بێنه س���هری كان���ی رویدا .ئ���هو هێزه چهكدارانه چهندین الی���هن لهخۆدهگرن كه بهشی زۆریان پهیوهندیان بهخهڵكی جزی���رهو ناوچهكهوه نیی���ه .بهتایبهت ئ���هو پێكهاتهیهی كه ناوچهی س���هری كانی ههیهت���ی ،ئهو هێزان���ه پابهندی
ئهجێندایهكی توركیو شوفێنی عهرهب ی ب���ون ،بۆیه جۆرێك لهدانوس���تان ههیه لهنێوان ههردوال ،دهبێ���ت واژۆكردنێك بهدوای ئهم دانوستانهوه بێت كه پێكهاتوه لهكش���انهوهی ئهو هێ���زه چهكدارانهی خۆیان بهسوپای ئازاد دهزانن ،ههروهها پێكهێنانی ئهنجومهنێك لهش���ارهكه كه پێكهات���وه ل���ه 6كوردو 4ع���هرهبو 2 مهس���یحیو 2شیش���انو 1توركمان بۆ بهڕێوهبردنو كار رایی كردنی ش���ارهكه، ئهمه دۆخی سهری كانێیه لهئێستادا. ئاوێن���ه :بۆچی ئێوه لهگهڵ س���وپای ئازادی س���وریا ش���هڕتانهو بهچهتهیان ناودهبهن؟ د.محهم���هد :س���وپای ئ���ازاد چهند گروپێك���ی چهك���داره لهژێ���ر چهتری ناوی س���وپای ئازاد ،لهچهندین گروپی جی���اواز پێكهاتوه ،بهش���ی زۆری ئهو گروپان���ه دژی ئامان���جو داواكارییهكانی میللهتی كوردن لهرۆژئاوای كوردستان، بهچاوێكی ش���وفێنیو بهكهمتر لهخۆیان سهیری كوردو دۆزی كوردی دهكهن نهك بهچاوێكی دیموكراتیو ئاشتیانه ،بهوهی ئێمهی كورد دژی رژێم ناوهستینو خهبات ناكهین دژی رژێم ،چهكمان ههڵنهگرتوه، ئهم پاس���اوانه دههێننهوه بۆ شێواندنی ئابڕوی كورد لهشۆڕشی سوریادا .لهگهڵ ئهوهشدا ئێمه هیچ ناكۆكییهكمان لهگهڵ س���وپای ئازاد نییه ،ئهو سوپایهی كه
پارتی دیموكراتی كوردستان رۆڵیكی بهرچاوی نهبو لهرۆژئاوای كوردستان ،بهاڵم لهم چوار پێنج مانگهی دواییدا جۆره جوڵهیهك لهپارتی بهدیكرا بهشێوهیهكی شهریفانهو بهدهر لهمهرامی ش���ۆفێنی دژی رژێمی سوریا دهجهنگن، بهاڵمئ���هو الیهن���هی كه س���وپای ئازاد نازانرێتو تهواو لێیتێنهگهیش���توین ئهو ناڕونییهی���ه كه بهرامب���هر دۆزی كورد ههیان���ه ،ئێمه لهشۆڕش���ی س���وریادا الیهنێك���ی هاوس���هنگو بێالیهنانهم���ان ههڵبژاردوهو پاڵپشتی ئهو الیهنه دهكهین كه رهچاوی بهرژهوهندییهكانی كوردستان دهكات ،ئهوهش جێی سهرسوڕمانه كه دهبینین ئۆپۆزیس���یۆنی عهرهبی سوریا بهههمانشێوهی رژێمی سوریا پاڵپشتی مافو داواكارییهكانی كورد نهكات ،بۆیه ئێمه لهئێس���تادا ناتوانین پشت بههیچ كام لهههردوال ببهستین. ئاوێنه :بۆچی پێتانوایه سوپای ئازاد
دكتۆر رهشۆ لهالیهن چهند كهسایهتیو گروپو هێزی كوردییهوه پش���تیوانی دهكرێنو لهدژ ی ئێوه لهپیالنگێڕاندان؟ د.محهمهد :بهڵی وای���ه ..لهم دواییه چهند دهستهیهك یان گروپێك لهژێر ناوی كوردی (وهكو كهتیبهی س���هالحهدینو كهتیب���هی یاس���ر عهزم���ه)و چهندی���ن گروپی هاوش���ێوه كه لهژێر سێبهر یان ناوی س���وپای ئ���ازاددانو نهیانتوانیوه نوێنهرایهت���ی كهس���ایهتی ك���وردی سهربهخۆ بكهن لهشۆڕشی سوریا ئهوانه دوای سوپای ئازاد كهوتون ،بۆیه دوای پێكهێنانی یهكهكانی پاراس���تنی گهل، بهرهنگاری ئهو یهكانه بونهوه ،تهنانهت لهگهڕهكی ئهشرهفییه لهحهلهب لهكاتی خۆپیش���اندان دژی هاتنی كهتیبهكانی سهالحهدین بۆ دهس���ت بهسهرداگرتنی ئهو دهس���كهوتانهی كه گهلی كورد لهو ش���ارهو لهههندێك بهش���ی ئهو ش���اره بهدهستیهێناوهو تارادهیهك سهقامگیری ههی���ه ،ئهوهب���و لهروبهروبونهوهك���هدا تاوانی گهورهیان بهرامب���هر بهمیللهتی كورد ئهنجامداو نزیكهی ( )13كهسیان شههید كرد .ئهو جۆره گروپانه كه دوای س���وپای ئازاد كهوت���ونو ئهجێندایهكی سهربهخۆیان نییه ،گوێڕایهڵی ئهجێندای ش���ۆڤێنیو دهس���تی دهرهكی دوژمنانی كوردن .بۆیه ئێمه ئهو گروپانهی سوپای ئ���ازاد كه كهوتن���ه گیان���ی هاواڵتیانی كورد لهعفرینو حهلهبو س���هری كانی بهچهتهمان ناوبردنو میللهت روبهرویان بوهوه. ئاوێن���ه :رۆڵ���ی پارت���ی دیموكراتی كوردستان لهرۆژئاوای كوردستان چۆن ههڵدهسهنگێنن؟ د.محهم���هد :لهس���هرهتادا پارت���ی دیموكراتی كوردستان رۆڵیكی بهرچاوی نهب���و لهرۆژئ���اوای كوردس���تان ،بهاڵم ل���هم ( 4تا )5مانگ���هی دواییدا ،جۆره جوڵهی���هك لهپارتی بهدیك���را لهپێناو كۆكردنهوهی هێزه كوردییهكانی رۆژئاوا، ههروهها بۆ یهكخس���تنو رێكخس���تنی گوتاری كوردی لهشۆڕش���ی س���وریادا. ههروهها پاڵپش���تی حیزبه كوردییهكانی س���وریا ،كه ههڵس���ا ب���ه كۆكردنهوهی حیزبه كوردییهكان لهههولێر ،تا گهیشته ئهو رادهیهی رێكهوتنی ههولێر راگهیهنرا لهنێ���وان ئهنجومهن���ی گهل���ی كوردیو ئهنجومهنی نیشتمانی كوردی لهرۆژئاوای
نهڕژێمی ئهسهد دهیهوێت لهگهڵ كورد بكهوێته سهنگهرهوه، نهكوردیش دهیهوێت ملمالنێیهك بكات كه لهئاستی ئهو نهبێت كوردس���تان ،ئ���هو ههوڵ���ه پێكهێنانی دهستهی كوردی بااڵی لێهاته بهرههم كه زۆرینهی حیزبه سیاس���ییهكانی رۆژئاوا لهخۆدهگرێت ،ب���هاڵم بههۆی دواكهتنی ساڵههای ساڵی میللهتی كورد لهسوریاو ملمالنێی نێوان حیزبه سیاس���ییهكانو كێشهكانو ناههوسهنگی لهنێوان ههردو ئهنجومهنهك���ه ،ك���ه ئهنجومهنی گهلی كوردی خۆی س���هپاند لهس���هر واقعی عهمهلیو ش���هقامی ك���وردی لهرۆژئاوا، ب���هاڵم ئهنجومهنی نیش���تمانی كوردی شێوازی سیاس���ی ههڵبژارد بۆ گهیشتن بهئامانج ،واته جۆره ناهاوس���هنگییهك لههێزی ه���هردو ئهنجومهنهك���ه رویدا، كه وایكرد بهش���ێك لهرێككهوتننامهكه نهچێته پێشهوهو خهلهل دروست ببێت، تائێس���تاش گفتوگۆ لهئارادایه لهههولێر بهمهبهس���تی ههڵگرتنی ئاستهنگهكان لهبهردهم رێككهوتننامهی ههولێر. ئاوێنه :باش���ه ئێوه بۆچی بهپهرۆش نین بۆ روخانی رژێمی ئهس���هدو لهدژی ناجهنگێ���ن ،یان بۆچی رژێمی ئهس���هد ناوچه كوردنش���ینهكان رادهستی ئێوه دهكات؟ د.محهم���هد :ئێم���ه لهس���هرهتای شۆڕشهوه هێڵێكی راستمان ههڵبژاردوه، ئێمه داوای دهسهاڵت ناكهین ئێمه داوای مافهكان دهكهین ،ئێمه وهكو ئهنجومهنی گهل���ی ك���ورد لهس���وریا داواكاریم���ان ئیدارهیهكی س���هربهخۆی دیموكراتییه، ئێمه داوای كورس���ی دهسهاڵت ناكهین، ئێمه نههجێكی دیموكراتی ئاشتیانهمان ههیه داوای ئاراستهكردنی گهل دهكهین بۆ ئهوهی خۆی خۆی بهڕێوهببات ،دوای ئهمه كه گهیش���تینه ئهو قۆناغه رۆڵی دهزگاكان���ی دهوڵهت دهس���تپێدهكات، ههروهها رژێم ناوچهكانی رادهستی ئێمه نهكردوه ،بهڵكو ئهو شێوازه سیاسهتهی ئێم���ه گرتمانهب���هر وایكرد ئهو ش���ێوه سیستهمهی رژێم بهرپای دهكات لهسهر كوتكردنو ئازاردان خۆی بۆ خۆی الواز بێتو نهتوانێت بهو كاراییهی جارانی كار بكات ،بهشێوهیهكی دیكه نهڕژێم دهیهوێت لهگ���هڵ ك���ورد بكهوێته س���هنگهرهوه، نهكوردی���ش دهیهوێت ملمالنێیهك بكات كه لهئاستی ئهو نهبێت ،میللهتی كوردو ناوچه كوردنش���ینهكانی سوریا ههژارنو خۆیان بهرامبهر بهجهبهروتی ئهو هێزه زل���هی رژێم ناگ���رن ،بۆیه سیاس���هتی ئاشتیانهیان ههڵبژارد.
«»1 ڕس���تەیەکی کۆنو تەقلی���دی هەیە دەڵێ���ت «ژن���ان کاتێ���ک دەڵێن نا، مەبەس���تیان ئەوەی���ە بڵێ���ن بەڵێ». هەم���وو دەزانی���ن ئەم ڕس���تەیە زۆر پی���اوی لە خش���تە ب���ردوە ،بێمانایی ڕس���تەکە بەبڕوای من لەوەدا نییە کە دەش���ێت هەڵە بێت ،نا ب���اوەڕم بەوە نییە ڕس���تەکە لە مانا گش���تییەکەیدا هەڵەبێت ،بەڵک���و هەڵەکەی لەوەدایە کە ئ���ەم دۆخە بە ژن���ەوە دەلکێنێت، لە کاتێک���دا خودی ئەم جۆرە ڕەفتارە بەشێکە لە شێوە مامەڵەکردنی مرۆڤ بە گش���تی ب���ە ژنو پی���اوەوە ،هەم لەگەڵ عەش���قو هەم لەگ���ەڵ ژیاندا. بە بڕوای من لە ژێ���ر هەموو ڕۆحێکی نەسرەوتدا ئەو ناکۆکییە قووڵە هەیە، ناکۆک���ی نێوان بەڵێو ن���ا ،گومانێکی هەمیشەیی لەوەی نازانین بڵێین چی. ناکۆکییەک کە تەنیا ئاوێنەی ترس���ی راس���تەقینەی مرۆڤ نییە لە بڕیاردان، بەڵکو ئاوێنەی ترس���ی هەموومانە لە بەخشینی ش���ێوەیەکو ئاڕاستەیەکی کۆتایی بە ژیانمان .مەبەس���تمە لێرەدا ئەو دۆخە کەمێک الی فەیلەس���وفێکی وەک کیرک���ەگارد تەماش���ابکەم. کیرکەگارد یەکێکە لە کاراکتەرە ئاڵۆزو تەماوییەکانی مێژووی فەلسەفە ،ئەگەر نەڵێین ئاڵۆزترینو تەماویترینیشیانە، فەیلەسوفی ناسراو کارل لوێڤز یەکێکە لەوانەی سەرسامی خۆی بەم فەیلەسوفە نەش���اردۆتەوە ،لە وەسفیشیدا شتێک دەنوس���ێت ش���ایەنی وەرگرتنە ،لۆیڤز دەڵێت «کارەکانی کیرکەگارد لە چاپە دانیمارکییەکەیدا سەروو 30بەرگن .لە ماوەی کەمتر لە پانزدە ساڵدا لە الیەن یەک کەسەوە نوس���راون ،مرۆڤێک کە بەهرە نائاس���اییو جۆشە ڕۆحییەکەی ش���تێکی ترس���ناکی لە خۆ گرتووە. کیرک���ەگارد لەو ڕۆح���ە دەگمەنانەیە کە ل���ە یەککاتدا هەم ڕاتدەکێش���ێتو دەتبەس���تێتەوە ،ه���ەم ڕاتدەتەکێنێو وادەکات دووریبخەیتەوە» .کیرکەگارد کەسێکی پڕ ناکۆکی بوو ،لەوانەی کە خوێندنەوەیان ئاس���ان نییە ،بەاڵم کێ لە ئێمە پڕ ناکۆکی نییە? پرسیارەکە لێرەدا الی ئێم���ەو الی کیرکەگاردیش یەک پرس���یارە :ئایا مرۆڤ دەتوانێت ئ���ەوە بڵێت ک���ە دەیەوێ���ت بیڵێت? یان ڕاس���تتر بڵێن ئایا مرۆڤ دەزانێت دەیەوێ���ت چی بڵێ���ت? .بەبڕوای من ڕاستە کیرکەگارد بە شێوەیەکی گشتی فەیلەسوفێکی زۆر تەماوییە ،بەاڵم لە پشت هەموو دوودڵیو تەمتومانێکەوە لۆژیکێک���ی نهێن���ی هەیە ،ل���ە ناخی هەر یەکێکیماندا ب���ۆ هەموو ئەرێیەک نەرێیەک���ی نهێنی پەنهانک���راو هەیە، نەرێیەک کە لە هۆکارو مۆتیڤگەلێکەوە دێن سەرچاوەکانی بۆ چاوی ئاساییو لە ڕەفتاری سادەی رۆژانەدا نابینرێن ،بۆ هەموو نەرێیەکیش ئەرێیەکی هەڵهاتوو هەیە کە دەیەوێ���ت بگەڕێتەوەو خۆی دەربخات ...بە ب���روای من جەوهەری مرۆڤی���ش لە نێوان ئ���ەو دوو دڵییەدا دروس���تدەبێتو لەویادا لە مانای خۆی تێدەگات ،هەموو ئەوان���ەی یەقینیان هەیە ،بە توندیو رێکیو بێ ئەمسەرەو س���ەر دەڵێ���ن «بەڵێ» ی���ان «نا» بوونەوەری تا ڕادەیەک ترس���ناکن کە هەڵگری سیفەتی سەرەکی مرۆڤ نین کە دوودڵیو ڕاڕاییو گومانە. لێ���رەدا س���ەرەنجێکی ک���ورت لەو ناکۆکیی���ە قووڵ���ەی کیرک���ەگارد دەدەم بەوج���ۆرەی ل���ە ژیانی خۆیدا دەرکەوتۆتەوە ،بەتایبەت لە شێوەی پەیوەن���دی ب���ە خانم���ی س���ەرەکی ژیانیی���ەوە «ڕیگین���ا ئۆلس���ن». کاراکت���ەری کیرک���ەگارد کاراکتەرێکی غەمگین���ە ،هەتا لە تێکس���تێکیدا کە دەگەڕێتەوە بۆ س���اڵی ،1844خۆیو باوکی ب���ە دوو غەمگینترین کەس���ی دونیا وەسفدەکات .گەرچی کیرکەگارد کوڕی کەسێکی پارەدارە ،کە بە هۆی س���امانی باوکییەوە تا مردن بێئیشو بێزەحمەت���ی نان پەیداک���ردن دەژی، بەاڵم غەم هەرگیز بەری نادات .باوکی چۆن سامانی بە ئیرس بۆ جێدەهێڵێت، غەمیشی بۆ جێدەهێڵێت .دۆزینەوەی هۆی غەمگینی قووڵی کیرکەگارد ئاسان نییە ،بەاڵم گومان لەوەدا نییە کە ئەو پەوروەردە دینییە س���ەختەی باوکی، ئەو هەس���تەی کە نەفرەتێکی خودایی ب���ەدوای خێزانەکەیانەوەیە ،هۆیەکی
ئایا مرۆڤ دەتوانێت ئەوە بڵێت کە دەیەوێت بیڵێت؟ یان ڕاستتر بڵێن ئایا مرۆڤ دەزانێت دەیەوێت چی بڵێت؟ بەرچاوی ئەو ترسو غەمە بوون .ئەوەی لەسەرەتاوە سەرەنج ڕاکێشە ئەوەیە کە کیرکەگارد گەرچی لە ناوەوە بێئەندازە غەمگین بووە ،بەاڵم لەدەرەوە وا خۆی دەرنەخس���تووە .ئەمە یەکەم شتێکە سەرەنجیبدەینو ئەو ناکۆکییە قووڵەی ن���او کیرک���ەگاردی پێبخوێنین���ەوە، مەبەس���تم ئ���ەو جۆالنێک���ردنو بێقەرارییەی���ە لە نێ���وان بەڵێو نا دا، ل���ە نێ���وان هەس���تێکو دژەکەیدا .لە کاتێک���دا دۆخێکی غەمگین���ی هەیە، کەچی لە دەرەوە تەواو پێچەوانەکەی دەردەخات «لەمەدا کەمێک لە تشارلز بۆدلێر دەچێت» .لەدەرەوە هەمیش���ە بەجۆرێک���ی بەرچاوو س���ەرەنجڕاکێش خ���ۆی دەگۆڕێت ،دەم پ���ڕ لە نوکتەو سەرەنجڕاکێشە ،بەردەوام بەجلوبەرگە سەیرەکانییەوە لەپیاسەیە ،لە پارکی سەرەکی شارە .ئەم دوو ڕووییە ،ئەم ناکۆکییە لە نێوان ناوەوەو دەرەوەدا لە تەواوی ژیانی کیرکەگاردا دەبینرێت. کاتێ���ک ڕیگین���ا ئۆلس���ن دەبینێت تەمەنی بیستو چوار ساڵە ،ڕیگینا زۆر لەویش منداڵترە ،بەاڵم هەر لەسەرەتاوە کیرکەگارد ش���ەیدای دەبێت ،هێزێکی نهێنیو عەش���قێکی گەورە بەرەو ئەو کیژۆڵەی���ە رایدەکێش���ێت .هێزێک���ی ناوەکی س���ەرەتا پاڵی پێ���وە دەنێت بڵێت «بەڵێ» بۆ ئەم خۆشەویستییە، بەڵێ بۆ هاوسەرگیریو خێزان .گەرچی کیرکەگارد پیاوێکی قاچ باریکی پشت کۆم���ە ،ڕیگینا خۆش���یدەوێتو بەدەم داوای هاوسەرگیرییەوە دەچێت .بەاڵم کیرک���ەگارد پڕە لە دوودڵی ،ئەرێکانی پڕن لە ئەگەری نەرێکردنو نەرێکانیشی هەروەها .دوای ماوەیەک لە مارەبڕی، کیرکەگارد ش���ێتانە دەکەوێتە ئەوەی چۆن خۆی لەم پەیوەندییە ڕزگاربکاتو بێتەدەرێ .نایەوێت راس���تەوخۆ دڵی ڕیگینا بشکێنێتو هاوس���ەرگیرییەکە هەڵوەش���ێنێتەوە ،ل���ە ب���ەر ئ���ەوە دەکەوێتە جۆرێک لە نمایشو خۆنواندن ت���ا وا ل���ە خۆشەویس���تەکەی بکات ئەو توان���ای ئ���ەوەی نەمێنێت بەرگە بگرێتو الی خۆیەوە هاوسەرگیرییەکە هەڵوەشێنێتەوە ،جارێکی تر کیرکەگارد بەجۆرێک ڕەفتاردەکات کە خۆی نییە. هۆی س���ەرەکی هەوڵی کیرکەگارد بۆ هەڵوەش���اندنەوەی هاوسەرگیرییەکەی «ک���ە پاڵ���ی پێوەدەنێ���ت بەن���اوی خوێندنەوە ب���ەرەو بەرلین هەڵبێت» ئەوەیە کە دەبێت لە هاوس���ەرگیرییدا تەواو ڕاس���تگۆ بێت ،هەموو ش���تێک بدرکێنێ���ت .ب���ەاڵم هەندێ���ک ش���ت نادرکێنرێت .بەاڵم ئاخۆ ئەوە تەنیا هۆیە ب���ۆ ئەوەی مرۆڤێکی زیرەکی وەک ئەو بەجۆرە خۆی لەدەزگیرانی بدزێتەوە?. لێرەدا هەستدەکەین کە لەگەڵ دیوێکی تاریکی ڕۆحی کیرکەگارددا سەروکارمان هەی���ە ،کیرکەگارد لە نێو دوودڵییەکی سەختدا دەژی ،هۆی جیابوونەوەکەی لە ڕاس���تیدا قووڵت���رو تاریکترە لەوە، هۆک���ەی دینیت���رو میتافیزیکتر دیارە لەوەی سەرەتا دەگووترێت .کیرکەگارد دەبێ���ت لە هەقی گوناهێک���ی دێریندا خۆشەویستییەکەی بکات بە قوربانی. ...
»» 19
6
تایبهت
) )354سێشهممه 2012/12/4
پارت ی گرهوی خۆی لهباڵهكایهت ی تاقیدهكاتهوه ئا :ئاكۆ حهمهد رابی ی ی جهماوهری بههۆی زیاتربونی پێگ ه ی یهكێتی لهچاو پارتی لهناوچه ی بڕیاریدا باڵهكایهتی ،پارت ی بهكردنهوهی لقێك بهناوی لق (26ی گواڵن) لهو ناوچهیه ،مهكتهب ی بۆ سیاسییهكی پارتی هۆكارهك ه ی ی باڵهكایهت ی زیاتر خزمهتكردن دهگێڕێتهوهو یهكێتیش دهڵێت ی بۆ ی كاریگهر "كردنهوهی لقی پارت ئێم ه نابێت". ی ی دهڤهرێك���ی بهرفراوان باڵهكایهت ی ی كوردس���تانهو س���هنتهر ههرێم��� ی بریتییه لهق���هزای چۆمان ناوچهك���ه ی (گهاڵڵه، ك��� ه ئهویش لهناحییهكان��� ی ئۆمهران) س���مێاڵن ،قهس���رێ ،حاج ی 140گوندی���ش پێكهات���وهو نزیك��� ه ی لهخۆ دهگرێت .ئ���هم ناوچهیه بههۆ ی ی ش���وێن ه جوگرافییهكه ههڵكهوت���ه ی و ی بازرگان جموجۆڵێكی بهرفراوان��� ی ی بون ی تێدایه ،ئهویش بههۆ گهشتیار ی ی ئۆمهران ك��� ه ههرێم ی حاج م���هرز ی ئێران ی ئیسالم كوردس���تانو كۆمار ی بهیهكهوه دهبهس���تێتهوه .لهسهردهم شۆڕش���هكانی ئهیل���ولو نوێش���دا ی گرنگ���ی ش���ۆڕش بوهو مهڵبهندێك��� ی پێشمهرگ ه النهیهكیش بوه بۆ مانهوه ی تیایدا ،ه���هر لهو ناوچهی���هدا یهكێت ی 1000شههیده. خاوهن
ی بهپێی دواین ههڵبژاردنی پهرلهمان ی ی ،2010رێژه ی ئ���ازار عێراق لهمانگ ی زیاتر ی لهپارت��� ی یهكێت دهنگهكان��� ی ی دهنگدان بوه بهم ش���ێوهیه لهك���ۆ ی ی هاوپهیمان ()12973هاواڵتی ،لیست كوردس���تان (یهكێت���یو پارت���یو ی هاوپهیمانهكانی���ان) بهجیاكردن���هوه ی ی كاندیدهكانیش رێژه ی ن���او دهنگ��� ی ی 4666دهنگ ،پارت ی یهكێت��� دهنگ ی ی 137دهنگ 4529دهنگ واته یهكێت ی زیاتر بوه ،بزوتنهوهی گۆڕان لهپارت��� 2384دهن���گ ،كۆم���هڵ 831دهن���گ، یهكگرتوو 422دهنگ. ی ی تایبهت بهناوچه ی لقێك كردنهوه باڵهكایهتی لهالیهن پارتییهوه ك ه بڕیار ی وای ه لهم ماوهیهدا بكرێتهوه خوێندنهوه ی خۆیانن جیاوازی بۆ دهكرێت ،ههرچ ی ی ناوچهكه ناو ی زیاتر بۆ خزمهتكردن دهبهنو یهكێتیش ئاماژه بهوه دهكات ی یهكتر ك ه ئ���هوانو باڵهكایهتی ئاوێته بون. ی ی سهركردایهت بهرپرسی ئهنجومهن ی ههولێر ،كاكهمین ی لهپارێ���زگا پارت نهج���ار لهلێدوانێك���دا ب���ۆ ئاوێن��� ه ی ل���ق ب���ۆ رهتیدهكات���هوه كردن���هوه باڵهكایهتی ،پهیوهندی بهوهوه ههبێت ی ی جهم���اوهر ك���ه بیانهوێت ئاس���ت خۆیان ل���هو ناوچهی��� ه بهرزبكهنهوه، ی ی خاوهن ی ئهو " پارت چونكه بهوت���ه ی ی زۆرهو ئهنجام��� جهماوهرێك��� ههڵبژاردنهكانیش باشترین بهڵگهن".
ی ناوبراو رونیك���ردهوه كه لهبهرئهوه ی ی ل ه س���ۆران كارێك ی 10ی پارت بۆ لق قورس بو ك ه بتوانێت فریای ههر چوار قهزاكه بكهوێت ،بۆی ه كردنهوهی لقێكیان ی لهو دهڤهره بهپێویست زانیوهو وتیش ی ی ناوچهیهك "جگ ه لهوهش باڵهكایهت ی س���نوریو ههس���تیارهو پێویس���ت بهسهرپهرشتی باشتر ههبو". ی چهندین س���هبارهت بهوهی كه پارت ی بهدهستهوهی ه ی ناوچهكه ساڵه ئیداره ی ی باڵهكایهت بۆچی لهو ڕێیهوه خزمهت ی" نهدهك���رد ،كاكهمی���ن نهج���ار وت ی ی ئی���دارهش ئێم��� ه خزمهت لهرێگ���ه ی ئهو ناوچهی ه زۆرمان كردوهو گون���د ی نهماوه كارهبای بۆ نهچوبێتو رێگاوبان بۆ چاك نهكرابێ���تو قوتابخانهی تێدا نهكرابێت���هوه ،ئهگهر واش تێبگهین ك ه ی مهترسییه بۆ پارتی ،ئهوه باڵهكایهت بۆچونێكی ههڵهی���ه ،چونك ه ئێم ه لهو ناوچهیه دهنگمان زۆره". ی ی ئام���اژه ی پارت��� بهرپرس���هكه بهوهكرد ك ه ئهگهر كردنهوهی لقیش بۆ ی حزبی بێت ،رهنگ ه ی راكێشان مهبهست لهشوێنی دیكهمان لقمان بكردایهتهوهو ی ی "چونك���ه ژمارهی دانیش���توان وت��� ی ی ژماره ی رهنگ���ه ئهوهنده باڵهكایهت دانیش���توانی دارتو نهبێت ،لهكاتێكدا ی لێی���هو باڵهكایهتیش وا دارتو ناوچه لقی لێدهكهینهوه". ی پارتی���ش ی هاوپهیمان��� یهكێت��� ی پارت���ی بهالوه ی ئ���هو لقه كردنهوه
یهکێتی: باڵهكایهتیو یهكێتیلهیهكتر جیانابنهوهو ی كردنهوه ی لقیش كاریگهر نابێت لهسهر ی ی ئاست دابهزین جهماوهریمان ی ئاس���اییه ،ل���هو بارهیهوه بهرپرس��� ی كۆمیت���هی چۆم���ان ،لوقم���ان وهرد لهلێدوانێكدا ب���ۆ ئاوێنه رایگهیاند ك ه ی ی بهكاروبار ئهو بابهته زیاتر پهیوهند ی ناوخ���ۆی پارتیی���هوه ههی���هو وت���
ی دورو ی مێژویهك "یهكێتی لهباڵهكایهت درێژی ههیهو خاوهن���ی زیاتر لهههزار ی ش���ههیده ،بۆیه باڵهكایهتیو یهكێت ی وا ئاوێتهی یهكتری بونه ك ه بهئاسان لهیهكتر جیانابنهوه ،بۆی ه پێمانوا نیی ه كردنهوهی بارهگای لق كاریگهری ههبێت ی ی ئاس���تی جهماوهر لهس���هر دابهزین یهكێتی لهو دهڤهره". ی ی رۆژنامهنوسێكیش پارت بهبۆچون ی ی لق ،باشتر وای ه ئهدا ی كردنهوه لهبر بهڕێوهبهرایهتییهكان چاالكتر بكات. ی رۆژنامهنوس ك ه مس���تهفا محهمهد ی قهزای چۆمان ه رونیكردهوه دانیشتو ی ی چهندین س���اڵ ئیدارهكردن ك ه لهدوا ی ئهو ناوچهیه لهالیهن پارتییهوه ،كهچ ی ئهو س���ااڵنهو كاركردن، بهئهن���دازه ی ههرچهن���ده تاڕادهی���هك گهش��� ه ك���ردوه ،ب���هاڵم نهیتوانی���وه خهڵك لهخۆی كۆبكات���هوه ،بۆی ه ههڵبژاردن ه ی ناوخۆییهكان���ی ئهو حزب���هش ،پارت توشی كێش���ه كردوهو كردنهوهی ئهو لق هی بهپێویست زانیوه. ی لق یان مستهفا پێیوایه بونو نهبون ناوچه ،هیچ لهمهس���هلهكان ناگۆڕێت، ی ی ئهدا بهڵكو باش���تر بو بیر لهگۆڕین ی حكوم���ی بكرابوای���هوه ،چونك ه كار ی ی ئێستادا كردنهوهی ئۆرگان لهسهردهم ی ی سیاس���هت ی قبوڵكردن گهوره مهرج ئهو هێزه نیی ه لهالی جهماوهر ،بهڵك ه خهڵك ئارهزو ب���هو كاران ه دهكات ك ه رهچاوی بهرژهوهندییهكانی كرابێت.
د.عادل باخهوان :ئیسالم لهگهڵ مۆدێرنیته دهگونجێت ئا :ئاراس عوسمان دكتۆر عادل باخهوان سۆسیۆلۆگو مامۆستای زانكۆ لهواڵتی فهرهنسا لهم دیداره تایبهتهی رۆژنامهی ئاوێنهدا، باس لهو كێشهو گرفتانه دهكات لهنێوان كتێبه ئاینییهكانو لێكدانهوهی لهالیهن ئیسالمییهكانهوه ،پێی وایه ی شكست هێزه ئیسالمییهكان توش هاتون ،رۆشنبیرهكانیش ئاراسته دهكات بهوهی ههركات دهسهاڵت ئارهزو بكات توانای كۆنترۆڵی فكرییانهو كاركردنیانی ههیه. ئاوێنه :ئایا مۆدێرنت���ی توانیویهت ی دهستكاری یان گۆڕانكاری لهناو تاكی كورد ب���كات؟ بهتایبهت با بڵێین تاكی موس���ڵمان؟ یاخود دهگوترێت ئیسالم دژی مۆدێرنهیه ،رای ئێوه؟ د.ع���ادل باخ���هوان :ئ���هو تێ���زهی دهیهوێت پێمان بڵێت ئاینی ئیس�ل�ام لهگهڵ مۆدێرنێتیدا ناگونجێت ،تێزێكه تا سهرئێس���قان ههڵهیه ،لهبهر ئهوهی هی���چ ئاینێك نیی���ه دژی مۆدێرنیتیو ئاینێك���ی ت���ر پش���تیوانی مۆدێرنیتی بكات ،ئاین خۆی لهخۆیدا قسه ناكاتو بوونی نییه ،جیاواز لهو چركهس���اتهی كه كۆمهڵێك مرۆڤ قسهی پێدهكهنو پرسیاری لێدهكهنو ههندێك مرۆڤ ئاین دهكهن بهدژی مۆدێرنیتیو ههندێك به دۆس���تی ،بۆیه لهس���هر ئاستی تیۆری ئهوانهی لهپشت ئهم تێزهوهن ههڵهن، لهس���هر ئاس���تی پراكتیك ئایا ئیسالم توانیویهت���ی لهگ���هڵ مۆدێرنیتی خۆی بگونجێن���ێ؟ مۆدێرنت���ی توانیویهتی دهس���تهمۆی ئیس�ل�ام بكات یان نا؟ لێرهدا ناتوانین كوردستان وهك نمونه وهربگرین باشتر وایه باس له واڵتێكی وهك فهرهنسا بكهین. ئاوێن���ه :ب���هاڵم بۆچی كوردس���تان بهنموونه وهرناگریت؟ د.ع���ادل باخ���هوان :لهب���هر ئهوهی فهرهنس���ا لهس���هر بنهمای مۆدێرنیتی خۆی بینا كردوه ،بهاڵم ناتوانین بڵێین مۆدێرنیت���ی كوردس���تانی بیناكردوه، ناشتوانین بڵێین مۆدێرنیتی فهرهنسای بینانهك���ردوه ،لهواڵت���ی فهرهنس���ا بهش���ێوهی فهرمی حهوت ملیۆنو نیو موس���ڵمان ههیه لهكۆی شهستو چوار ملیۆن ،رهنگه بهنافهرمی موسڵمانهكان رێژهیان بگاته ( )10ملیۆن ،كوردستانی خۆمان پێنج ملیۆن كهسینو ئهوهندهی كوردستان موسڵمان ههیه لهفهرهنسادا، ئای���ا مۆدێرنیتی توانیویهتی ئیس�ل�ام ماڵی ب���كات یاخ���ود بهپێچهوانهوه؟ لهس���هر ههم���و ئاس���تهكان دهڵێی���ن بهڵێ روبهرێك نیی���ه لهمۆدێرنیتی كه ئیس�ل�ام خۆی لهگهڵی نهگونجاندبێت، یهكێ���ك لهوان���ه عهلمانی���هت ئهگهر دهرئهنجام���ی مۆدێرنتی بێت ،له ههمو
ئهمیری کۆمهڵی ئیسالمی کهمتر توند نهبوه له مهال کرێکار ،ههردوکیان دو مناڵی شهرعی کۆمهڵگهی کوردین
عادل باخهوان
فۆتۆ :بیار رهشید
ئهو لێكۆڵینهوان���هی ئهنجامیاندهدهین بهش���ێكی زۆر لهموس���ڵمانهكانی فهرهنس���ا بۆچونی���ان وای���ه كه هیچ جیاوازیی���هك لهنێ���وان عهلمانی���هتو ئیس�ل�امدا نیی���ه ،بهپێچهوانهوه وهك موس���ڵمان داوا دهكهن كه عهلمانییهت جێبهجێ بكرێ���ت ،لهجێبهجێنهكردنی عهلمانییهت���دا زهرهرمهن���دی یهك���هم ئهوانن ،لهبهر ئ���هوهی ئهگهر دهوڵهت دینێك���ی ههبێتو تهنها لهكریس���تیان پێكبێت ،ئهو كات ئاینی ئیسالم زیانی پێدهگاتو ئهگهر دهوڵهت خاوهنی یهك دین نهبو ئهوكات بهیهك چاو تهماشای ههم���و دین���هكان دهكات ،دابهزین���ی ئایندارێتی بۆس���هر ئاستی تاك یهكێك لهخاڵ���ه گرنگهكانی ئهوهیه تاك ببێته سهنتهرو ناوهند ،بهپێی ئهو لێكۆڵینهوه سۆسیۆلۆژییانهی لهسهر موسڵمانهكانی فهرهنس���ا كردومانه ،لهنێوان (- 70 )80یان ئیس�ل�ام پراكتیك دهكهن بهو ش���ێوهی خۆی���ان دهیانهوێت لهس���هر ئاستی تاك ،بۆنمونه كچێك سهرپۆشی لهس���هرهو نوێژو رۆژو بهجێدههێنێت، ب���هاڵم لهگ���هڵ كوڕێك���دا دهڕوات بۆ مهلهوانگه ،یان كوڕێك پهروهردهكاری كۆمهاڵیهتیی���هو س���هلهفییهو قورئانو سیواك بهكاردههێنێتو كاتێك دهگاته سهر كارهكهی كچهكانی دهوروبهری ماچ دهكات ،كاتێك لێی دهپرسی ئهمانهی دهیكهیت لهگهڵ ئیس�ل�ام دهگونجێت، ههندێ���ك لێكدان���هوهت پێدهڵێ���ت كه
هیچ پهیوهن���دی بهلێكدانهوهی دهزگا ئاینییهكان���هوه نییه ،بهڵكو پهیوهندی بهخۆی���هوه ههیه ،وات���ه ڕای خۆیهتی كردویهتی بهبنهم���ای ئاینی ،ههروهها گرنگی پرس���یارهكهی تۆ لهوهدایه كه لهسهر ئاس���تی جیهان دهپرسی ئایا مۆدێرنیت���ی توانیویهتی دهس���تكاری تاك���ی موس���ڵمان ب���كات؟ ،بێگومان مۆدێرنیتی چۆن توانیویهتی دهستكاری عهقڵیی���هتو كهس���ایهتی كاتۆلی���كو ئینجلیس���تو بودیس���ت بكات ،ئاواش توان���ی دهس���تكاری تاكی موس���ڵمان بكات، ئاوێن���ه :باش���ه ئ���هو تهجاوزانهی باس���تكردن دهچێت���ه چوارچێ���وهی موس���ڵمان بونهوه؟ لهكاتێكدا جهنابت دهڵێی���ت كارو لێكدانهوهكان���ی س���هر بههیچ دهزگایهكی ئایندار نییه؟ د.ع���ادل باخ���هوان :بهپێناس���هی دهزگاكان نهخێر ،بهپێناس���هی خۆی وهك تاكی موسوڵمان بهڵێ. ئاوێن���ه :ئ���هو رهخنهی���هی ك���ه رۆشنبیرانو بهتایبهت جهنابتان لهبواری ئاین���داری ههتان���ه ،ئای���ا رهخنهكه لهخودی بنهماكانی ئاینهكهیه؟ یاخود لهو كهسانهی ههڵگری ئاینهكهن؟ د.عادل باخهوان :دیسان پرسیارهكه لهجێگ���هی خۆیدای���ه ،ههندێك كهس وادهزان���ن م���ن ئیس�ل�امۆفۆب ی���ان ئاینۆفۆبم ،ئهمه بۆچونێكی زۆر ههڵهیهو ئهو كۆمێنتانهی لهسهر من دهنوسرێن،
بهتایبهت لهفهیس���بوك ،ههستدهكهم ئ���هوه من نیمو باس���ی كهس���ێكی تر دهكهن ،بههیچ شێوهیهكو لهههر كاتو ههلومهرجێ���ك قبوڵی ناك���هم بهناوی زانستهوه ئیهانه بههیچ ئاینێك بكرێت، لهسهروی ههموشیانهوه ئاینی ئیسالم، لهبهر ئهوهی من خۆم لهكۆمهڵگایهكهوه هاتوم ئیس�ل�امه 1400 ،س���اڵه كاری تێداك���ردوه ،بۆیه من وهك خۆم هیچ كێش���هیهكم لهگهڵ هیچ ئاینێكدا نییهو ماركس وتهیهكی جوانی ههیه كه دهڵێت (ئای���ن دڵی ههمو ئهو كهس���انهیه كه بێدڵن) ،مهبهس���تی ئهوهیه ئهگهر ئاین لهمرۆڤهكان وهربگریتهوه هیچ مانایهك لهژیانیاندا نامێنێتهوه ،بهاڵم ئێمه ههر س���هیری ئهو وتهیهی ماركس دهكهین ك���ه دهڵێت "ئای���ن تلیاك���ی گهالنه"، كاری ئێمه وهك سۆسیۆلۆگ ئیشكردن نییه لهس���هر خودی ئای���ن ،بهڵكو كار لهس���هر ئهوانه دهكهین كه پێماندهڵێن ئاین چییه ،كار لهسهر ئیسالم ناكهین بهڵك���و كار لهس���هر ئهوان���ه دهكهین ئهوان���هی كه دهڵێن ئیس�ل�ام دهڵێت، بۆیه ئهوانهی قس���ه لهس���هر ئیسالم دهكهن هیچی���ان موق���هدهسو پیرۆز نین ،ههیانه لهههلومهرجێك قسهیهك دهكهنو دواتر لهكاتو ساتێكی تر لێی پهشیماندهبنهوه. ئاوێنه :ئایا ئهو كتێبه ئاسمانییانهی ئێس���تا خهڵكانێك���ی زۆر پهی���ڕهوی دهك���هنو وهك مهرجهعییهت���ی فكری لێیدهڕوان���ن ،ههروهه���ا رۆش���نبیران كهس���انێكیان لهزۆربهی ئاس���تهكان كێش���هكانی كۆمهڵگا دهگهڕێننهوه بۆ ئهم كتێبانهو یاس���اكانی ،ئایا تا چهند پێویس���ته لهو كتێبه ئاس���مانییانهدا ریفۆرم بكرێت؟ د.ع���ادل باخ���هوان :بههیچ جۆرێك لهگهڵ ئ���هوهدا نیم ریف���ۆرم لهقورئان یان ئینجیل���دا بكرێ���تو بهههڵهیهكی میتۆدۆلۆج���ی دهزان���م ،ئهمان���ه الی ملیۆنهه���ا م���رۆڤ كۆمهڵێ���ك كتێبی پیرۆزنو پێویس���تیان بهریفۆرم نییه، ئ���هوهی دهبێت ریفۆرم���ی تێدا بكرێت ئ���هو ئیمانداران���هن ك���ه لێكدانهوه بۆ ئهو كتێبانه دهكهن ،كتێبهكان خۆیان قس���ه ناكهنو ئهوه ئ���هو ئهكتهرانهیه ئ���هم كتێبانه دێننه قس���ه ،نمونهیهك باس بكهم لهس���اڵی 1905یاسای دین لهدهوڵ���هت جیاكردنهوه لهفهرهنس���ا دهرچو ،كاتێك پارلهم���ان واژوی ئهم یاسایه دهكات (پاپ)و دهزگای كهنیسه له رۆماو ڤاتیكان زۆر بهتوندی روبهروی ئهم یاس���ایه دهبن���هوهو پێیانوایه ئهم كاره چون���ه دهرهوهی���ه لهدین ،بۆیه نایانهوێت دین لهدهوڵهت جیابكهنهوه، لهساڵی 1925دا گۆڕانكاری سیاسیو كۆمهاڵیهت���ی دروس���ت دهبێتو خودی (پاپ)و دهزگای كهنیسه پێیانوایه ئهم یاسایه گونجاوهو هیچ كێشهیهكی لهگهڵ
كریستیانیسمدا نییه ،ههروهها روانینی س���هلهفییهك لهگ���هڵ یهكگرتویهك بۆ مافی ژن یهك جۆر نییه ،سهلهفییهك پێتدهڵێت ش���هرعی نییه ژنێكی جوان ل���ه tvدهربكهوێتو ههواڵ بخوێنێتهوه، بهاڵم یهكگرتویهك دێتو ملمالنێی توند دهكات لهسهر ئهوهی كچێكی جوان بێتو ل ه tvههواڵ بخوێنێتهوه ،سهلهفییهك دهڵێت دهنگی ئاف���رهت عهورهته نابێ ی بیت ،یهكگرتویهك ملمالنێ گوێبیست لهسهر ئهوه دهكات كه دهبێت زۆرترین رێژهی ئافرهت لهس���هركردایهتی بێتو تهنانهت پێیوایه كه س���هرۆكی واڵتیش دهكرێ���ت ژن بێت ،باش���ه ههردوكیان موسڵمان نین؟ ئایا دین گۆڕاوه یاخود لێكدانهوهكان؟ بێگوم���ان لێكدانهوهی ئهو ئهكتهرانه. ئاوێن���ه :لهس���ااڵنی پێش���و لهنێو بزوتنهوهی ئیس�ل�امی بویت ،ئێوه لهم قۆناغ���هدا هی���چ كۆمێنتێكت���ان ههیه لهسهر كهسایهتیو فكری كاراكتهرێكی ئیسالمی وهك مهال كرێكار؟ د .عادل باخهوان :پێموایه دهسهاڵتی سیاس���ی لهكوردس���تاندا كارێكی باش دهكات ئهگهر بهڕێز مامۆس���تا كرێكار بگهڕێنێت���هوهو پهیوهس���تی بكاتهوه بهكێڵگهی سیاسییهوه ،دژایهتی بهڕێز كرێكار لهبهرژهوهندی كێڵگهی سیاسیدا نییه ،ئهمیری كۆمهڵی ئیسالمی كهمتر توند نهبوه لهبهڕێز مامۆس���تا كرێكار، ئهو گۆڕانكارییه گهورانهی بهسهر بهڕێز عهلی باپیردا هاتوه ،دهكرێت بهس���هر بهڕێز كرێكاریشدا بێت ،ههردوكیان دو مناڵی ش���هرعیی كۆمهڵگهی كوردین، گهر بڕیاربێت كۆمهڵگه باوهش بۆ ههمو مناڵهكانی بكات���هوهو لهزهبروزهنگیان دوربخاتهوه ،ئهوه دهبێت ئهم باوهشه جێگای ههمو الیهكی تیادا بێتهوهو وهك یهك چانس بهههمویان ببهخشێت. ئاوێن���ه :باش���ه بۆچ���ی ئ���هو گۆڕانكارییانهی باسی دهكهیت بهسهر مامۆس���تا عهلی باپیر هات���وهو لهالی مامۆستا كرێكار بونی نییه؟ د.عادل باخهوان :بهڕێز عهلی باپیر چانس���ی ئهوهی ههبوه لهناو پڕۆس���ه سیاسییهكهدا بمێنێتهوهو لهگۆڕانكاریدا بێت لهگهڵ ئهكتهره سیاسییه كوردیو عێراقییهكان���دا ،پێموای���ه گهر ههمان چانس به بهڕێز كرێكاریش ببهخشرێت ئیندیماج دهكات بهههمان سیس���تهم، دهس���هاڵتی ههلومهرجی بابهتی بهسهر ئهكتهره سیاسیو كۆمهاڵیهتییهكانهوه، دهسهاڵتێكی مێژویی بههێزهو دهتوانێت ئهكتهرهكان بخاته بهردهم گۆڕانكاریی گهورهوه. تێبین���ی :ئهم���ه بهش���ێكه لهدهقی گفتوگۆك���ه ،ب���ۆ خوێندن���هوهی كۆی گفتوگۆكه سهردانی سایتی ئاوێنهنیوز بكهwww.awene.com :
قادر نادر تهقاندییهوه ق���ادر ن���ادر ئ���هو گهنج��� هههولێرییه 21ساڵ لهمهوپێشو لهخۆپیش���اندان دژ ب���ه بهرهی كوردس���تانی لهس���هپتهمبهری 1991شاری ههولێرهوه ناسیم، لهو ساوه وهك هیكڵو جیكڵمان لێهات ،ههمیش���ه پێكهوه بوین، تواناكان���ی دهزانمو ئومێدیش���م ههمیش���ه بهپارلهمانی س���ویدو ئهو ههبو بۆ ناس���اندنی ئهنفال بهجینۆساید ،له پارساڵهوه ههر قسهم لهگهڵی دهكرد كه شتێك بۆ ئهنف���ال بكاتهوه لهپارلهمانی س���وید دهیوت ب���اوهڕم نهماوه، چهن���د مانگێك لهمهوپێش داوام لێی كردهوه داواكارییهكهتان بۆ دهنگدان لهس���هر كێسی ئهنفال بخهن���هوه ب���هردهم پارلهم���ان، نهیك���هن ئهوا پارت���یو یهكێتی دهیكهنو پڕۆژه لهبهردهستیانهو خۆم بینیومه ،دیاره خهڵكانێك ههبون بازرگانییان بهو كێسهوه دهكردو چهند جارێك ش���هڕم له گهڵی���ان كرد ،بهم درۆ س���پییه نهبوای���ه ق���ادرم ب���ۆ ناگرترا، پ���اش چهند رۆژ وت���ی پارتی ژینگه رازی ب���ونو چهپهكانیش پش���تیوانن ،راس���ته درۆی خێر خوداش به گوناحی نانوسێت. دی���اره ناس���اندنی ئهنف���ال بهجینۆس���اید لهپارلهمان���ی س���وید بهرههمی ههم���و ههوڵو تێكۆش���انهكانی ئهندامهكان���ی چاودێری كوردۆسایده لهواڵتی س���وید به ئێمهش���هوه ،بهاڵم كاری مهزن قائیدی مهزنیش���ی دهوێت ،قائی���دی مهزنیش بهبێ س���وپای مهزنو دۆس���تی مهزن كاری گ���هورهی پێناكرێت ،بۆیه ساڵوتان لێبێت هاوڕێكانم لهسوید لهق���ادر نادری س���هركردهوه بۆ ئامینهی كاكه باوه كه دهستی ك���وردی یهكهمج���ار گ���رت بۆ كاركردن بۆ دۆس���ییهی ئهنفالو بردییه ناو پارلهمانی سویدییهوه ت���ا روناك ش���وانی ك���ه دهزانم چهنده دڵس���ۆزی ئهنفالهو ههمو ئهوانی دی ،س���هرماتان بهزاندو ههمیش���ه لهش���هقامو ب���هردهم پارلهم���ان ب���ون ،چ���اوی یهكه به یهكهتان ماچهكهمو س���هری گهلهكهمانت���ان ب���هرز كردهوهو كهسوكاره ئهنفالكراوهكانمانتان ش���اد كردهوه ،ئهم���ڕۆ تهنانهت ئهوانهش���ی ه���هر خهریك جنیۆ دانن پێمان لهس���ایتهكان خۆیان بهم سهركهوتنهوه ههڵدهواسن. _((سبهی:كارهبای پارێزگای ههولێ���ر كهمدهبێتهوه :لهههندێ ناوچ���ه 16ت���ا 17س���هعات كارهبای���ان ههیه ،ب���ه تایبهتی لهمهس���یف س���هاڵحهدین بهرهو س���هرو ت���ا س���ۆرانو خهلیفانو بارزان���و روان���دز)) ،گهلۆ ئاخۆ دهبێ���ت ئ���هم كهمبونهوهی���ه س���هری رهش���یش بگرێت���هوهو مهش���مول بێت بهقهرارهكه ،یان ئهو ئیدارهیهكی س���هربهخۆیهو كارهبای لهئاس���مانهوه بۆ شۆڕ دهبێتهوه؟ ك���ه لهبهڵگهنامهیهك���دالهبارهگاكانی ئیخوان موس���لمین لهمیس���ر گرت���را %20نرخ���ی كارهبا ب���ۆ ئهندامان���ی ئیخوان دابهزێن���راوه ،وهك الی خۆمان، گۆش���تهكهیان به بهرچاومانهوه دهدا بهئهندامهكانی���ان ئێمهش زهقهی چاومان دههات. ( پهر لهما نتا ر ێك���یبارگرژییهكان���ی یهكگرت���و: ئهمدوایی���ه لهخزمهتی یهكێتیو پارتیدایه)),بێش���ك لهب���هر ئهوهی قسه ههزاره تهنها یهكی بهكاره ،مست تهنها لهدهروێشه دهگهڕێتهوه. ((حزبی سۆسیالیست :چهكیقورسمان ههیهو لهكاتی پێویستدا بهكاریدههێنین)) ،دیاره میلیشیا هێشتا لهكوردستان ماوه ،مهگهر چهك���ه قورس���هكانیان ههموی تهسلیم بهحكومهت نهكراوه!
عێراق
) )354سێشهمم ه 2012/12/4
ئا :ئیسحاق عهالئهدین ،بهغدا لهدیمانهیهكدا لهگهڵ ئاوێنه، جێگری سهرۆكی كۆمیسیۆن ی بااڵی سهربهخۆی ههڵبژاردنهكان گاتع زوبهیعی رایدهگهیهنێت ناكۆكییهكانی نێوان یهكێتیو پارتی لهگهڵ بزوتنهوهی گۆڕان رێگره لهئهنجامدانی ههڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێزگاكانی كوردستان. ئهنجامنهدانی ههڵبژاردنیش لهشاری كهركوك دهخاته ئهستۆی پارلهمانی عێراقو دهڵێت "بهبێ بڕیاری پارلهمان ناتوانین هیچ بكهین". بڕی���اره ل���هرۆژی ()2013/4/20 ههڵبژاردن���ی ئهنجومهن���ی پارێ���زگا لهچوارده پارێزگای عێراق بهڕێوهبچێت. دوای ئهوهی كۆمیس���یۆنی ههڵبژاردن بهنوس���راوی ژماره (خ )893/12له ( ،)2012/11/5داوای لهوهزارهت���ی پالندان���ان كرد ژمارهی دانیش���توانی پارێزگاكان���ی بدات���ێ ،وهزارهتی���ش لهرێگ���هی دهزگای ناوهندی ئامارهوه وهاڵمی كۆمیس���یۆنی دایهوهو ژمارهی دانیشتوانی ئهو پارێزگایانهی بهزیاتر لهسیو چوار ملیۆن كهس خهماڵند. دوای گهیشتنی داتاكانی وهزارهتی پالندانان ،ئهنجومهنی كۆمیس���یارانی كۆمیسیۆن لهكۆبونهوهی ئاسایی ژماره ( )25ل���ه ( )2012/11/26ژم���ارهی كورسیهكانی ئهنجومهنی پارێزگاكانی پهس���هندكرد ،كه ( )447كورسییهو بهگوێرهی ژمارهی دانیشتوان بهسهر پارێزگاكاندا دابهشكراوه .شاری بهغدا زۆرترین كورسی بهركهوتوه كه ()58 كورس���ییهو كهمترینیش بهر موسهننا كهوتوه كه ( )26كورسییه. جێگری سهرۆكی كۆمیسیۆنی بااڵی س���هربهخۆی ههڵبژاردن���هكان گاتع موخلی���ف گاتع زوبهیعی ،ئاش���كرای دهكات تائێس���تا زیات���ر لهپهنج���ا كهسایهتیو نزیكهی ( )150قهوارهی سیاس���ی راس���تاندنیان بۆ ك���راوه، تاوهكو بهش���داری ل���هو ههڵبژاردنهدا بك���هن .لهههمانكات���دا رایگهیان���د "بهپێی ئهو پالن���هی كه داماننابو بۆ خۆئامادهك���ردنو چاپك���ردنو پالنی كاتی ،ههموی تهواوبوهو هیچ گرفتێكی نهماوه".
►
كۆمیسیۆن :ناكۆكی یهكێتیو پارتیو گۆڕان رێگره لهئهنجامدانی ههڵبژاردن لهكوردستان خشتهی دابهشكردنی كورسییهكان بهسهر ئهنجومهنی پارێزگاكاندا بهم جۆرهیه
ئهگهر ههرێم ئێستاش بڕیار بدات كات ماوهو دهتوانین فریا بكهون لهگهڵ پارێزگاکانی عێراق ههڵبژاردن بکهن كۆمیس���یۆنی بااڵی س���هربهخۆی ههڵبژاردنهكان ،دهستهیهكی حكوم ی سهربهخۆو بێالیهنهو لهژێر چاودێری پارلهماندایه ،بهرپرس ه لهجێبهجێكردنو ئهنجامدانی رێوشوێنهكانی ههڵبژاردنو راپرسی لهعێراق .بهپێی قانونی ژماره ( )92ل���ه ( )2004/5/31دامهزراوه. نوسینگهی لهس���هرجهم پارێزگاكانی عێ���راق ههیه .سهرپهرش���تی یهكهم ههڵبژاردنی پارلهمانی لهدوای روخانی رژێم لهساڵی ( )2005كردوه .لهشانزه دهوڵهتیش كه ژمارهیهكی زۆر هاواڵتی عێراقی لێیه نوسینگهی ههیه ،لهوانه واڵتانی هاوس���ێو واڵتانی ئهوروپای رۆژئاواو ئهمریكاو ئوسترالیا. م���اوهی حهوت س���اڵه ههڵبژاردنی ئهنجومهن���ی پارێزگا لهش���ارهكانی: ههولێر ،س���لێمانیو ده���ۆك ئهنجام نهدراوه .بهپێی رێكارهكانی كۆمیسیۆنی ههڵبژاردنهكانی���ش ب���ۆ ئهنجامدانی ه���هر ههڵبژاردنێك پێویس���تیان به ( )180رۆژ دهبێ���ت .لهبارهی ئهوهی ئهگ���هر ههرێمی كوردس���تان بڕیاری ههڵبژاردنی پارێزگاكان لهگهڵ عێراقدا بدات ،كۆمیس���یۆن فریای ئهنجامدانی دهكهوێت ،زوبهیع���ی دهڵێت "ئهگهر ههرێم ئێستاش بڕیار بدات كات ماوهو دهتوانین فریا بكهوین".
گاتع موخلهف گاتع موسا زوبهیعی * له ( )1969لهدایكبوه. * بهكالۆریۆسی لهقانون ههیه. * خێزاندارهو خاوهنی ههشت منداڵه. * له ( )2006/6/1تا ( )2007/10/10لهنوسینگهی وهزیری دهوڵهت بۆ كاروباری دهرهوه كاریكردوه. * لهساڵی ()2007هوه له كۆمیسیۆن كاردهكات. * بهشداری چهندین خولی تایبهت بهههڵبژاردنی لهناوخۆو دهرهوهی واڵت كردوه. * شارهزایه لهبوارهكانی: پارێزهری ،لێكۆڵینهوه ،مافی مرۆڤ.
دهربارهی هۆكارهكانی ئهنجامنهدانی ههڵبژاردن لهكوردستان ،بهرپرسهكه ی كۆمیس���یۆن راش���كاوانه دهڵێ���ت "تهنها ناكۆكی نێ���وان ههردو پارتی دهس���هاڵتداری كوردس���تانه لهگ���هڵ بزوتنهوهی گۆڕان ،ههركاتێك الیهنهكان توانیان لهنێ���وان خۆیاندا رێكبكهون، ئهو كاته كۆمیس���یۆن كێشهی نییهو دهس���ت ب���ه ئامادهكارییهكان���ی بۆ ئهنجامدان���ی ههڵبژاردنهكان دهكات". ههروهه���ا ئاماژه بهوهش���دهكات ههر كاتێك بهفهرم���ی لهالیهن ئهنجومهنی وهزیران���ی ههرێم���هوه ئاگاداركرانهوه دهس���تبهكار دهب���ن ،چونكه "دهبێت ئهنجومهن���ی وهزی���ران بهفهرم���ی ئاگادارمان بكاتهوه". ب���هدهر لهكوردس���تان ،ش���اری كهركوكیش ماوهی حهوت ساڵه بههۆی ناكۆكی نێوان الیهنه سیاسییهكانهوه ههڵبژاردن���ی بهخ���ۆوه نهبینی���وه، ههریهك���ه لهالیهنی كوردیو عهرهبیو توركمانی پ���ڕۆژهی تایبهت بهخۆیان بۆ ههڵبژاردن���هكان ههیه ،ههرچهنده نوێنهری س���كرتێری گش���تی نهتهوه
یهكگرت���وهكان مارت���ن كۆپلهر چهند جارێ���ك ههوڵ���ی لێكنزیككردنهوه ی ئ���هو الیهنان���هی داوه ،ب���هاڵم سهركهوتو نهبوه. لهم���اوهی چهند مانگ���ی رابردودا، س���هرۆكی پارلهمانی عێراق ئوسامه نوجهیفی چهند كۆبونهوهیهكی لهگهڵ الیهن���ه سیاس���ییهكانی كهركوك���دا ئهنجام���دا ،بهاڵم نهیانتوانی لهس���هر بڕیارێك���ی تایب���هت بهئهنجامدان���ی ههڵبژاردن رێكبكهون .ههرچی الیهنه سیاس���ییه كوردییهكانه بڕیاریانداوه ههر كاتێ���ك ههڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێ���زگای كهرك���وك ئهنجام���درا، بهلیستێكی هاوبهش بهشداری بكهن. لهالی���هن خۆیهوه گات���ع زوبهیعی، ه���ۆكاری ئهنجامنهدان���ی ههڵبژاردن لهكهركوك دهگێڕێت���هوه بۆ "پێگهی ش���اری كهركوك كه ب���ه پارلهمانی عێراق���هوه بهس���تراوهتهوه ،بۆی���ه دهبێ���ت پهرلهم���ان بڕیارێكی تایبهت لهوبارهی���هوه دهرب���كات ،ئ���هو كاته دهتوانی���ن ههڵب���ژاردن لهش���اری كهرك���وك بكهین ،ئهگهرن���ا ناتوانین
هیچ شتێك بكهین". ههڵبژاردن���ی س���تافی ئێس���تا ی كۆمیس���یۆن دوای مشتومڕێكی زۆری الیهنه سیاس���ییهكانی ناو پارلهمانی ی زیادكردنی عێراق ه���ات ،ك���ه داوا كورسییهكانی كۆمیسیۆنیان بۆ پانزه كورس���ی دهك���رد ،ب���هاڵم دواتر ههر به نۆ كورس���ی مایهوه .پارلهمان له ( )2012/9/17دهنگ���ی بهههش���ت ئهندام���ی نوێ���ی كۆمیس���یۆن دا، ئ���هو ئهندامانهش ل���هرۆژی ()9/20 لهبهردهم س���هرۆكی ئهنجومهنی بااڵی دادوهری س���وێندی قانونیان خواردو دهستبهكاربون. زوبهیع���ی ك���ه لهس���هر لیس���تی عێراقیی���ه بوهته جێگری س���هرۆكی كۆمیس���یۆن ،لهبارهی س���تافی نوێی كۆمیس���یۆنهوه دهڵێت "زۆر گهشبینم بهدهس���تهی نوێ���ی ئهنجومهن���ی كۆمیسیارانو سهرۆكی ئهنجومهنهكه، چونكه لهنۆ كهس���مان ك���ه ئهندامی ئهنجومهن���ی كۆمیس���یارانین ،حهوت كهس���مان پس���پۆڕینو ش���ارهزایمان لهكارهكهماندا ههیه".
"دهنگدان بهبودجه لهپارلهماندا پێشێلكردنی دهستوره" ئا :بارام سوبحی ماوهی ههشت ساڵه حكومهتی عێراق ژمێرهی كۆتایی بودجه ی رهوانهی پارلهمانی عێراق نهكردوه، پارلهمانتارێك ئهو كاره بهپێچهوانهی دهستور ناودهباتو دهڵێت "دهنگدان بهبودجه بهبێ بونی ژمێرهی كۆتایی پێشێلكردنی دهستوره" .پارلهمانتارێكی دیكهش رایدهگهیهنێت حكومهت داوایكردوه لهبودجهی ساڵی داهاتو پاره بۆ كڕینی چهك لهروسیاو چیك تهرخان بكرێت. ئهنجومهن���ی وهزیرانی عێ���راق رۆژی ( )2012/10/23بودجهی ساڵی داهاتو ی پهس���هندكرد ،ك���ه بڕهك���هی ()138 ترلی���ۆن دینار )113( :ملی���ار دۆالره، كه بهبهراورد بهس���اڵی رابردو ()%18 زیادیكردوه .داهاتی حكومهت لهبودجهدا به ( )119.3ترلیۆن دینار دیاریكراوه، لهس���هر بنهمای ههناردهكردنی ()2.9 ملیۆن بهرمی���ل نهوت رۆژانه كه ()250 ههزار بهرمیلی لهكوردستانهوه دهبێتو نرخ���ی ههر بهرمیلێك ب���ه نهوهد دۆالر دیاریكراوه. لهئێستادا ملمالنێ سیاسییهكانی عێراق لهدۆخێك���ی ئاڵۆزدان ،بۆی���ه پێناچێت وابهزوی���ی بودجه لهپارلهمان پهس���هند بكرێت .بهجۆرێك بودجهی ئهمساڵ كه بڕهكهی ( )117ترلیۆن دینارهو چوارده ترلیۆن دین���ار كورتهێنان���ی ههیه ،له ( )2012/2/23پهسهندكرا. ئهندامانی لیژن���هی دارایی پارلهمانی عێراق رایدهگهیهنن ،لهس���اڵی ()2004
لهبودجهی ()2013دا بودجه بهم جۆره بهسهر كهرتهكاندا دابهشكراوه
بهدواوه تائێس���تا حكوم���هت ژمێرهی كۆتای���ی بودجه (حس���اب ختامی) بۆ پارلهم���ان نهناردوه .بهوتهی بڕیاردهری لیژنهكه مهحما خهلیل ،بهپێی ماددهی ()61ی دهس���تور لهگ���هڵ ناردن���ی بودج���هی س���اڵی نوێدا ب���ۆ پارلهمان، دهبێت ژمێرهی كۆتایی س���اڵی پێشوی لهگهڵ���دا بێت ،بۆیه دهڵێ���ت "نهناردنی
ژمێرهی كۆتایی پێچهوانهی دهس���توره، پارلهمانی���ش كه دهنگ بهبودجه دهدات دهستور پێشێلدهكات" .ناوبراو ئاشكرای دهكات ژمێرهی كۆتایی كه پێویسته بو بگات���ه پارلهمان ب���ه( )700ملیار دۆالر دهخهمڵێنرێت. لهبودج���هی ()2013دا كه حكومهت له ( )11/5ئاراس���تهی پارلهمانی كردو
تائێس���تا پارلهمان پهسهندی نهكردوه، بڕی ( )83ترلیۆن دین���ار بۆ بودجه ی بهكارب���ردنو ( )55ترلی���ۆن دیناریش بۆ بودج���هی وهبهرهێنان تهرخانكراوه. ئهندامی لیژنهی ئابوری پارلهمانی عێراق، قوس���هی عیبادی رایدهگهیهنێت ()%60 بودج���هی بهكارب���ردن بۆ پێداویس���تی ئهساسو ئۆتۆمبێلی وهزارهتو دامهزراوه
حكومییهكان تهرخانكراوهو ئهویتری بۆ موچهیه .ب���هڕای عیبادی ئ���هو رێژهی ه زۆرهو دهكرێ���ت ( )%50كهم بكرێتهوهو بخرێته سهر بودجهی وهبهرهێنان. دابهش���كردنی بودجه بهس���هر كهرته جۆراوجۆرهكان���دا دهریدهخ���ات ك���ه حكوم���هت زۆرتری���ن ب���ڕی بودجهكهی ب���ۆ وزهو كهرت���ی ئاس���ایشو بهرگری تهرخانك���ردوه ،كهمترین بڕی بودجهش بۆ نیش���تهجێكردنه .لهالی���هن خۆیهوه ئهندامی لیژنهی دارایی پارلهمان ماجیده تهمیمی ئاماژه بهوهدهكات نوس���ینگهی فهرماندهیی گش���تی هێزه چهكدارهكانی عێراق ،راسپاردهیهكی داوهته وهزارهتی دارای���یو داوای زیادكردن���ی بودج���هی وهزارهتی بهرگ���ری دهكات ،تاوهكو ئهو زیادهی���ه بۆ ئهو گرێبهس���تانه تهرخان ب���كات ك���ه بهمهبهس���تی كڕینی چهك لهگهڵ روسیاو چیك واژوی كردوه. لهلێدوانهكهیدا ،عیبادی رونیدهكاتهوه ههش���ت س���اڵه بودج���ه ب���ۆ كهرتی پیشهس���ازیو بوژان���هوهی كارگ���هو كارخان���هكان تهرخاندهكرێ���ت ،كهچی "هیچ گهش���هیان نهكردوهو وهكو خۆیان ماونهت���هوه ،لهكاتێك���دا سیاس���هتی حكومهت بهرهو بازاڕی كراوه دهچێت". عیب���ادی بڕوای���ه بودجه گوزارش���ت لهسیاس���هتی حكومهت ناكات ،چونكه "رێ���ژهی ن���هوت بهجۆرێ���ك بهس���هر كهرتهكاندا دابهش���كراوه ،كه خزمهتی كهرتێك���ی دیاریك���راو بهب���ێ ئهویت���ر ناكات" .ب���ۆ بهڵگاندنی قسهكانیش���ی دهڵێت "كهرتی تهندروستی تهنها ()%4 بودجهی بۆ تهرخانكراوه ،ئهوهش هیچ شتێكی وای پێناكرێت".
پرۆفایل
7
کوشتارگهی سهرۆكهكان مێژوی پێنج ههزار ساڵهی عێراق تژیی ه ی كه میللهتیان لهمێژوی ئهو سهرۆكانه سهركوتكردوه ،یاخود لهالیهن میللهتهوه لهناوبراون .لهئێستاشدا سهركردهكانی عێراق ش���یرو تی���ر لهیهك دهس���ون، ناش���زانرێت ئ���هم ناكۆكیانه بهش���هڕو كوش���تار ،یان بهدیال���ۆگو رێككهوتن كۆتایی دێت. دۆڵ���ی رافیدهین���ی ج���ارانو عێراقی ئێس���تا ،لهبهرهبهیانی مێژوهوه خوێنی پاشاو سهرۆكو خهلیفهو میرهكانی لێ دهچۆڕێت .بهجۆرێك بهپێی سهرچاوه مێژوییهكان لهقۆناغی ب���هر لهزایینداو لهماوهی سااڵنی نێوان (2275 – 556 پێش زایین) ،ههریهكه له شا ریمۆشی ك���وڕی ش���ارۆكین س���اڵی (،)2275 ش���ا یهخدون لیم س���اڵی ( ،)1810شا توكۆڵت���ی نینۆرتای یهكهم لهس���اڵی ( ،)1207شا شارۆكینی دووهم لهساڵی ()705و شا س���هنحاریب ساڵی (681 پ ز) ،شا شمش ش���مۆكین ( 648پ ز) ،ش���ا الباش���ی مهردۆخو شا كیسرا ئهنوشیروان لهساڵی ( )556كوژراون. دهستپێكردنی قۆناغی زایین ،سهرهتای قۆناغێكی تری كوش���تنه ،بهشێوهیهك لهس���اڵی ( )529شا حارس���ی كوڕی حهج���هری كندی ك���وژراوه ،بهدواییدا ی سهما لهساڵی ش���امونزیری كوڕی مائ ()554و شا عهمرۆی كوڕی هیند لهساڵی ()569و ش���انهعمانی ك���وڕی مونزیرو ی شێروهیهو شا شا ئهردهش���ێری كوڕ شههربهراز لهساڵی ()630و رۆستهمی فهرمانڕهوا لهساڵی ( )637كوژراون. دوای باڵوبون���هوهی ئاین���ی ئیس�ل�ام، كوش���تن بهرۆكی كهس ه دیارهكانی ئهم ئاین���هی لهعێراقدا بهرن���هداوه .چونكه عهلی كوڕی ئهبوتالیب چوارهم خهلیفهی راش���یدینو ئامۆزای پهیامبهری ئیسالم لهس���اڵی ( )661لهشاری كوفه كوژرا. دواتری���ش حوس���ێنی كوڕی لهس���اڵی ( )680له كهربهال كوژراو ئێستا سااڵنه ش���یوهنو ماتهم���یو تازیهدارییان بۆ دهگێڕرێت. لهم���اوهی فهرمانڕهوای���ی ئوم���هویو عهباسییهكانیش���دا ،ههریهك���ه ل���هم خهلیفان���ه كوژراون :موس���ا ئهلهادی، ئهمینی كوڕی هارونه رهشید ،متهوهكلو مونتهسرو موس���تهعین بیالوو موعتهز بی�ل�او موهتهدیو موعتهم���هد عهلهاڵو موقتهدر بیالو عهبدواڵی كوڕی موعتهزو رازیو موقتهدا بیئهمریالو موستهرشید بیالو راش���ید بیالو موستهعسهم .والی عوبهیدواڵی كوڕی زی���اد فهرمانڕهوای عێ���راق لهس���هردهمی یهزی���دی كوڕی موعاوییه لهس���اڵی ( ،)685موختاری كوڕی عوبهیدواڵی سهقهفیو موسعهبی كوڕی زوبێرو خالد ئهلقهسریی لهساڵی ی ك���وڕی عهلی ()738و ئیم���ام زهید سهركردهی مهزههبی زهیدی كوژراون. بهدهر لهسهركرده سیاسییهكان ،كوشتن بهرۆكی رهمزه ئاینییهكانیش���ی گرتوه، بهبهڵگهی ئهوهی زۆرێك لهئیمامهكانی مهزههبی شیعه دوابهدوای یهك لهعێراق كوژراون. لهسهردهمی مهغۆلهكانهوه تاسهرهتای سهدهی بیستهم ،ههریهكه له :شا ساڵح ئیسماعیل ،محهمهدشا ،بیربوداق ،بیر محهم���هد ئهلتهواش���ی ،ئیبراهیم خان، زولفیقار عهلی بهگ ،یوس���ف پاش���ا، عهلی ئاغا ،بهكر سۆباشی ،عهلی پاشا، عومهر پاش���ا ،مستهفا پاش���ا ،عهلی رهزا پاش���ا ،سلێمان پاش���ای بچوك، عهبدواڵ ئاغای توتنچیو س���هعید پاشا ئهلعومهری ،كوژراون. ل���هدوای دروس���تبونی دهوڵهتی عێراق لهس���هرهتای س���هدهی بیس���تهمدا، گومانێكی زۆر ههیه شافهیسهڵی یهكهم كوژرابێت ،بهدوای ئهویش���دا شا غازی یهكهمی كوڕی ،ش���ا فهیسهڵی دووهمو می���ر عهبدولئیالهی جێنش���ینو نوری س���هعیدی س���هرۆك وهزیران كوژران. عهبدولكهریم قاسم كه لهدوای روخانی رژێمی پاش���ایهتیو لهس���اڵی ()1958 بوه سهرۆك كۆماری عێراق له ()1963 كوژرا ،لهس���اڵی( )1966عهبدولسهالم عارف���ی س���هرۆك كۆم���ار بهكهوتن���ه خوارهوهی فڕۆكه كوژرا. دوای روخانی رژێمی بهعس له (،)2003 دو ئهندامی ئهنجومهنی حوكم كوژرانو پاش���ان سهدام حس���ێن له ( )2006به لهسێدارهدان لهناوبرا.
8
ئابووری
) )354سێشهمم ه 2012/12/4
لهبودجهی پێشنیاركراوی 2013 عێراقو لهبهشه بودجهی پترۆ دۆالردا ،بهشی ههرێم لهجیاتی زیاتر له91ملیۆن دۆالر تهنها 42ملیۆن دینار دیاری كراوه ،لهبهشه بودجهی پهرهپێدانی پارێزگاكانیش لهجیاتی له %17تهنها %12.6بۆ ههرێم دیاری كراوه ،ئهمهش وهك شارهزایهكی بواری بودجه دهڵێت "ئهوانه یهكێكه لهو دهیان كهموكوڕییانهی بودجهی 2013كه بهسهر بهرپرسه حكومییه كوردهكاندا تێپهڕیوه" .بهرپرسه كوردكانیش لهوبارهیهوه قسهی خۆیان ههیه. بودج���هی پترۆ دۆالر ،كه لهس���هر بنهم���ای بۆ ه���هر بهرمیلێ���ك نهوت، ی���هك دۆالر دیاری كراوه ،له بودجهی پێش���نیاركراوهی 2013دا بۆ سهرجهم پارێزگاكانی عێ���راق به1ترلیۆنو 317 ملیارو 850ملیۆنه دینار خهمڵێنراوه، ئ���هوهی مایهی س���هرنجه لهو بهش���ه تهنها 42ملیۆن دینار بۆ ههرێم دیاری كراوه ،ئهوه لهكاتێكدا بڕیاره لهساڵی 2013دا ههرێم���ی كوردس���تان رۆژانه 250ه���هزار بهرمیل ن���هوت لهرێگای حكومهتی عێراقییهوه بنێرێته دهرهوه بۆ فرۆش���تن ،ئهگهر بۆ ههر بهرمیلێك ن���هوت وهك بڕی���اره ی���هك دۆالریش بدرێته ههرێم ،ئهوا رۆژانه دهكاته 250 ههزار دۆالر ،واته كۆی گشتی ساڵهكه دهبو لهجیاتی 42ملیۆن دینار نزیكهی 91ملی���ۆن 250ه���هزار دۆالر بۆ ههرێم دی���اری بكرای���ه ،عهلی حهمه س���اڵح رێكخ���هری ژوری ئاب���وری بزوتنهوهی گۆڕان ،ئهوه بهكارهس���ات ناو دهباتو دهڵێت "ئ���هوه فێڵێكه لهكورد كراوه، نهدهبو ئهوه بهسهر ئهو ههمو بهرپرسه كوردهی حكومهتی عێراقیدا تێپهڕێ". بهاڵم بریكاری وهزیری دارایی عێراق
►
ئا :ئاسۆ سهراوی
►
"لهبودجهی 2013دا دو فێڵی گهوره لهكورد كراوهو بهسهر بهرپرسه كوردهكانیشدا تێپهڕیوه" لهبودج هی پترۆ ی دۆالردا ،لهجیات 91ملیۆنو 250ههزار دۆالر، تهنها 42ملیۆن ی دینار بۆ ههرێم كوردستان دیاریكراوه
ی لهبودج ه ی پهرهپێدان پارێزگاكاندا، ی ههرێم كوردستان، ی 1ملیارد نزیك ه ی بۆ دۆالر كهمتر دیاریكراوه
د .فازی���ل نهب���ی ،لهوبارهیهوه ئاماژه بهوه دهكات كه دانانی 42ملیۆن دینار هاواڵتیان سهرگهرمی کاری خۆیاننو لهبودجهشدا فێڵیان لێدهکرێت فۆتۆ :ئارام کهریم لهبودجهی پترۆ دۆالر بۆ ههرێم ،تهنها ژمارهیهك���ی رهمزیی���ه ،ههرێم چهند دیاریكراوهو لهبودجهی 2013دا بریتییه به %12.6دانیشتوانی سهرجهم عێراق دۆالر كهمتری بۆ دیاریكراوه ،ئهمهش بهرمیل نهوت بنرێته دهرهوه ئهوهنده له8ترلیۆنو 573ملیار دیناره ،بهاڵم دیاریكردوه نهك له %17كهی كه كورد یهكێك���ی ت���ره ل���هو كهموكوڕییانهی یهكدۆالریی بۆ دهگهڕێتهوهو وهك ئهو لهوه تهنها 1ترلیۆنو 317ملیارو 850ههمیشه داكۆكی لێكردوه ،ههر بهپێی بودج���هی 2013عێ���راق كه بهس���هر وتی "نهك ههر ههرێم ،ههر پارێزگایهك ملیۆن دینار بۆ ههرێم دیاریكراوه ،ئهوه زانیاریهكان���ی رێكخهری ژوری ئابوری بهرپرس���ه كوردهكان���ی حكومهت���ی چهند بهرمیل ن���هوت بنێرێته دهرهوه لهكاتێكدا دانانی بودجهی پهرهپێدانی بزوتنهوهی گ���ۆڕان ،بهپێی ئامارێكی عێراقیدا تێپهڕیوه ،چونكه بهپێی ئهو ئهونده یهكدۆالریی ب���ۆ دهگهڕێتهوه ،پارێزگاكان لهس���هر بنهم���ای ژمارهی حكومهتی ههرێم ل���ه2007دا ،ژمارهی پارهیهی ئهوان بۆ ههرێمیان دیاریكردوه ئ���هوهی لهبودجهدا دیاری كراوه تهنها دانیشتوانی عێراق دیاریكراوه ،ئهوهش دانیش���توانی ههرێ���م 4ملی���ۆنو 910بهرپرس���ه حكومیی���ه كوردهكان���ی بهو جۆره ب���وه كه حكومهتی عێراقی ههزارو 702كهس بوو ئهگهر گهشهی بهغ���داش واژۆی���ان لهس���هری كردوه ژمارهیهكهو هیچی تر". گرفتێكی تری بودجهی پێشنیاركراوی ژمارهی سهرجهم دانیشتوانی عێراقی دانیش���توانیش بهرێژهی تهنها له %2ههرێمی كوردس���تان %12.6عێراقه ساڵی 2013عێراق بۆ كورد ،وهك عهلی به34ملی���ۆن 410ه���هزارو 460كهس ش زی���ادی كردبێ���ت ،ئ���هوا دهبێت نهك ل���ه ."%17ههر ل���هم مبارهیهوه حهمه ساڵح رونیدهكاتهوه لهبودجهی دیاریكردوه ،بهپێی ئهو پارهیهش كه بۆ ژمارهی دانیشتوان زۆر لهوه زیاتر بێت وهزی���ری بازرگانی عێ���راق د.خێرواڵ پهرهپێدان���ی پارێزگاكان���دا خ���ۆی پارێزگاكانی ههرێم دیاریكراوه ،ژمارهی كه حكومهت���ی عێراقی دیاری كردوه .حهس���هن بابهكر ،ئهوه دهخاته رو كه دهبینێت���هوه ،ئهو ب���اس لهوه دهكات دانیش���توانی ههرێم ب���ه 4ملیۆنو 320لهوبارهیهوه عهلی حهمه ساڵح دهڵێت دیاریكردنی بودج���هی %17بۆ ههرێم لهك���ۆی ئ���هو پارهیهی ب���ۆ بودجهی ههزار كهس دان���راوه ،واته حكومهتی "لهبودجهی پهرپێدان���ی پارێزگاكان ،لهسهر بنهمای رێككهوتنێكی سیاسی پهرهپێدان���ی پارێزگاكان���ی عێ���راق عێراق���ی رێژهی دانیش���توانی ههرێمی ههرێمی كوردس���تان ،نزیكهی 1ملیارد بو نهك ئامارێكی وردی دانیش���توانی
ههرێم ،ئهو گومانیش���ی لهدروس���تیی ئهو ئاماره ههیه كه لهس���اڵی 2007دا سهبارهت بهژمارهی دانیشتوانی ههرێم باڵوكراوهتهوهو وتیشی "راسته لهبهشه بودج���هی پهرهپێدانی پارێ���زگاكان، رێژهی دانیش���توانی ههرێم به%12.6 دیاریك���راوه ،ئ���هوان دهڵێ���ن بهفعلی ژمارهی دانیشتوانی ههرێم ئهوهندهیه، ههرچهن���د ئێم���ه جهختمان لهس���هر ئ���هوهش كردۆت���هوه ك���ه ژمارهیهكی زۆر لهمهس���یحیو خهڵكان���ی ت���ر لهناوچهكانی تری عێراقهوه هاتونهته ههرێم نیشتهجێبون ،بهاڵم ئهوان ههر ئهوهندهی���ان دیاریكرد ،ئهوه ش���تێك نییه بهس���هر ئێمهدا تێپ���هڕی بێت، شهڕی زۆریشمان لهسهركردوه ،بهاڵم دی���اره ههمو ش���تێكیش بهدڵی ئێمه نابێت".
ئا :نزار گزالی ،ههولێر ی بواری ئابوری نهوتو پسپۆڕێك سهرچاوه سروشتییهكان ،ئاماژه بهوه دهكات ك ه سهرجهم گرێبهست ه نهوتییهكانی ههرێمی كوردستان گرێبهستی بهدواداگهڕانو دۆزینهوهی نهوتن ،بهاڵم ئهوانهی ناوهند تایبهتن بهبهرههمهێنان لهبواری نهوتدا. ئهحم���هد موس���ا جی���اد ك��� ه لهس���اڵی1966بڕوانامهی بهكالۆریۆس لهب���واری ئاب���وری زانك���ۆی بهغ���دا ی ی دو بڕوانام ه بهدهستهێناوهو ههڵگر ی ی 1988عێراق��� ماس���تهره لهس���اڵ جێهێش���توه ،لهئێستاش���دا خ���اوهن نوسینگهیهكی تایبهت ه لهئهوروپا بهناوی (راوێژكاری پهرهپێ���دانو ڵێكۆڵینهوه لهعێراق ،لهبواری سیاس���هتی نهوتیو كهرتی س���هرچاوه سروش���تییهكان). ی ئاوێنهدا لهگرێبهس���ت ه ئهو لهدیدارێك نهوتییهكان���ی حكومهت���ی ناوهن���دو ههرێم���ی كوردس���تان دهدوێتو الیهن ه نهرێنییهكانی دهخاتهرو. ئهو پسپۆڕه پێیوای ه یهكێك لهالیهن ه نهرێنییهكانی ههردو حكومهتی ناوهندو ههرێ���م دوای روخانی رژێم ،واژوكردنی چهندی���ن گرێبهس���ته ،لهماوهیهك���ی كورت���دا ،ئهم���هش وهك ئ���هو دهڵێت "بهدڵنیاییهوه لهالیهنهكانی یاس���اییو كارگێڕیو هونهرییهوه ،كێش���هی زۆر بۆ بهڕێوهبردنی ئهو جۆره گرێبهستان ه دروست دهبێت" ئ���هوه ئام���اژه ب���هوه دهكات ك��� ه تائێس���تا حكومهت���ی ههرێمی نزیكهی ( )49گرێبهس���تی هاوبهش���یكردن لهبهرههمهێنان���ی نهوت���دا واژوكردوه، حكومهتی ناوهندیش لهماوهی خولهكانی رێگهپێدانی 1و2و3و 4لهگهڵ رێكهوتنی گرێبهس���تی (ئهحدهب) نزیكهی ()20
►
" راسته گرێبهسته نهوتییهكانی ههرێم باڵوكراونهتهوه، بهاڵم شێوازی ئهنجامدانهكهی لهپشت پهردهو دهرگا داخراوهكان بوه" بههۆی ئهو قازانج ه زۆرهی ههرێم دهیدات ه كۆمپانیاكانی نهوت ،بهشێكی زۆریان ناوهند جێدههێڵنو دێن ه ههرێم رێككهوتننام���هی واژو ك���ردوهو "ئهم ه كردارێك���ی زۆر ئاڵۆزه یهكێك لهالیهن ه ه���هره خراپهكانی ،ئهو رێ���ژه زۆرهی ه لهگرێبهس���تهكان ك��� ه پێویستیش���ی نهدهك���رد بهم ش���ێوهی ه بێ���ت ،ئهم ه ی لهروی ژم���ارهوه ،ل���هروی وردهكاری دیك���هوه گرێبهس���تهكانی حكومهتی ناوهند ههمویان گرێبهس���تی (خدمه) خزمهتگ���وزاری درێژخایهن���ن ،ب���هاڵم ئهوانهی حكومهتی ههرێم گرێبهس���تی هاوبهش���یی ه (المش���اركه) كاتێكیش بهراورد لهنێوان ئهو دو جۆره گرێبهست ه دهكرێت ،بهپێی ئهو پێش���ینانهی ك ه راگهیهن���راون بهش���ێوهیهكی گش���تی گرێبهس���تی (هاوبهش���یكردن) ئهوهی ههرێمی كوردستان پێشینهو ئیمتیازاتی زۆر دهداته كۆمپانیاكان". ئهو پس���پۆڕه باس لهوهش دهكات،
بیره نهوتێک لهکهرکوک فۆتۆ :ئارام کهریم ك ه بهش���ێوهیهكی گش���تی لهعێراقدا چ لهقۆناغ���ی پێش روخان���ی رژێمو چ لهقۆناغ���ی دواتریش ،ش���ێوازو جۆری گرێبهس���تهكانو چۆنیهتیی���ان ب���ۆ هاواڵتیان نهخراوهت���هرو "تاكی عێراق بهچین��� ه رۆشنبیرهكهش���ییهوه هی���چ زانیارییهك���ی ئهوتۆیان س���هبارهت ب ه گرێبهستی نهوتیو جۆرهكانی نییه". جی���اد ،ئ���هوهش دهخات���هرو ،ك ه س���هرجهم گرێبهس���تهكانی ههرێم���ی كوردستان گرێبهس���تی بهدواداگهڕانو دۆزین���هوهی نهوتن ،ب���هاڵم ئهوانهی ناوهند تایبهتن بهبهرههمهێنان "ئهگهر
بهراوردێ���ك لهنێ���وان ئ���هو مهرجان ه بكهین ك ه لهخولی رێگهپێدانی چوارهم حكومهت���ی ناوهند دهس���تی كهوتون، زۆر باشترن لهو مهرجانهی حكومهتی ههرێ���م بهدهس���تیهێناون ل���هروی (بهدواداگهڕان)" .لهوهاڵمی ئهوهی ئایا ئهو گرێبهس���تانهی حكومهتی ناوهند لهچییهوه باش���ترن لهگرێبهستهكانی ههرێ���م ،ئ���هو دهڵێ���ت "لهناوهن���د كۆمپانی���اكان قازانجێك���ی كهمتریان دهست دهكهوێت بهراورد لهگهڵ ئهوهی كۆمپانیاكان لهههرێم بهدهستیدههێنن، ههروهها قازانجی كۆمپانیاكان لهههرێم
لهگ���هڵ بهرزبوون���هوهی نرخی نهوت زیاد دهكات ،ئهمهش رێك پێچهوانهی گرێبهستهكانی حكومهتی ناوهنده ،ك ه پهیوهس���ت ه بهنرخێكی جێگر بهنرخی بهرمیلی بهرههمهێنراوو ئیتر ههرچهنده نرخی بهرمیلی بهرههمهێنراو زیادبكات، داهاتی زیاتر بۆ حكومهت دهگهڕێتهوه، لهو ج���ۆره گرێبهس���تان ه كۆمپانیاكان تهنها كرێی خۆیان ههی ه نهك هاوبهشی لهبهرههم". ئ���هو جهخ���ت ل���هوهش دهكاتهوه ك��� ه حكومهت���ی ناوهن���دو ههرێ���م لهچهندی���ن الیهن���هوه پهلهیان كردوه،
لهگرێبهس���تهكاندا "لهگرێبهس���تی خزمهتگ���وزاری ك ه كۆمپانی���اكان كار دهكهن ههقی كاردنیان وهردهگرن ،بهاڵم لهگرێبهستی هاوبهشیكردن كۆمپانیاكان دهبنه هاوپشك لهبهرههم". ئ���هو نایش���ارێتهوه ك��� ه لهالیهن���ی واژوكردنی گرێبهستهكانی ههردوال كهمو كوڕی���ی زۆریان ههی ه "ل���هوهی ناوهند قس ه لهسهر چهند رێككهوتنێكی البهال دهكرێت ،بهاڵم بهتهواوی نهسهلمێنراوه، بهاڵم لهخولهكانی رێگهپێدان كۆمپانیا نێودهڵهتییهكان ئامادهبونو بهشێوهی كێبڕكێو كهمكردنهوه گرێبهس���تهكان بهخش���ران ه كۆمپانیاكان ،داشكاندنی نرخهكانیش بهشێوهیهیكی زۆر بهرچاو لهكێبڕكێی كۆمپانی���اكان بهدی دهكرا بهنمون��� ه لهكێڵگهكان���ی میس���ان ك ه كۆمپانی���اكان داوای ( )21دۆالری���ان دهكرد بۆ ه���هر بهرمیلێ���ك ،نرخهك ه هێنرای ه خوارهوه بۆ ( )2دۆالرو ()15 سهنت .ههروهها تائێستا گرێبهستهكانی حكومهت���ی ناوهن���د لهراگهیاندنهكان ئاش���كرا نهكراون ،كهچ���ی ناوهڕۆكی گرێبهس���تهكانی حكومهت���ی ههرێ���م مانگ���ی ( )2011_10لهپێگهی فهرمی حكومهتی ههرێ���م باڵوكرانهوه ،بهاڵم ش���ێوازی ئهنجامدانهك���هی لهپش���ت پ���هردهو دهرگا داخ���راوهكان ب���و، بهشێوهیهكی ناشهفافان ه بو ،لهناوخۆی ههرێمیش قس ه لهسهر ئهم ه دهكرێت، تائێس���تا نازانن چۆن گهیشتونهت ه ئهم رێككهوتنه ،بۆچی كێبڕكێ نهبوه لهنێو كۆمپانیاكاندا". ئهو پسپۆڕه هێما بهوهش دهكات ،ك ه ی بههۆی ئ���هو قازانج ه زۆرهی حكومهت ههرێم بهكۆمپانیاكان���ی دهدات ،بۆت ه ی بهشێكی زۆری كۆمپانیاكان ی ئهوه هۆ ناوهند جێبهێلنو بێن ه ههرێم "ئهمهش حكومهت���ی ناوهندی زیات���ر نیگهران كردوه".
تایبهت
) )354سێشهممه 2012/12/4
9
ئا :بهختیار حسێن ،ههولێر ماوهیهكه لهناو خهڵكی ههولێر دهنگۆی ئهوه داكهوتوه كه چهندین شوفێری تهكسی ،كراون بهچاودێرو سیخوڕیی بهسهر هاواڵتیانو سهرنشینانهوه ،ئهمهش هاواڵتیانی توشی ترسو دڵهڕاوكێ كردوه، لهبهرامبهریشدا بهرپرسانی دهزگا ئهمنییهكان ،ئهو قسهو باسانه به"ناڕاستو بێبنهما" دهزانن، سهرۆكی ئهنستیۆتی كوردستانیش بۆ مافهكانی مرۆڤ پێیوایه دروستكردنی دهوڵهتی پۆلیسیو باڵوكردنهوهی ترسو سیخوڕیی كلتوری دهسهاڵته دكتاتۆرییهكانه كه لهسێبهری خۆیان دهترسێن. تهكس���یهكان ،لهزۆرب���هی واڵتان��� ی رۆژههاڵتی ناوهڕاستدا بهحوكمی گهڕانی بهردهوامو سهر كردنیان بهزۆربهی كونو كهلهبهری ش���ارهكانو س���هروكاركردنی رۆژانهی���ان لهگ���هڵ چهندی���ن كهس���ی فۆتۆ :ئارام کەریم جۆراوج���ۆردا ،بهردهوام چ���اوی دهزگا شۆفێرێک لەکاتی کاردکردندا ئهمنیو ههواڵگرییهكانیان لهسهربوه بۆ لهبهرامبهریش���دا بهشێك لهچاودێران ئهوهی وهك "ههواڵدهر" بهكاریانبهێنن 5000 ،تهكس���ی چاودێرییو س���یخوڕیی هێاڵنهی كه ههیانه بۆ ئهو مهبهس���ته، رۆژان���ه دهیانو س���هدانو پهیوهندییان جهخ���ت لهس���هر ئ���هوه دهكهن���هوه تهنانهت بۆ چاودێریكردنی ئهوانهش���ی بهسهر هاواڵتیانهوه دهكهن. ب���هاڵم عهمید عبدولخال���ق تهلعهت ،پێوهدهكرێت لهرێگهی ئ���هو هێاڵنهوهو لهه���هر واڵتێكدا پالن���ی ئهمنی كاتێك لهدهرهوهی واڵتهوه دێن ،ههربۆیه زۆرێك دادهرێژرێ���ت ،ك���ه كۆمهڵ���گا روبهروی لهو تهكسیانهی لهبهردهم فڕۆكهخانهكانی بهڕێوهب���هری پۆلیس���ی ههولێ���ر ئهو هاوكاریان دهكهن لهههمو رویهكهوه. بۆی���ه بهپێ���ی لێدوان���ی ناوب���راو بۆ مهترسییهك بێتهوه ،ئهگهر ئهمه راست واڵتانی رۆژههاڵتی ناوهڕاستدا كار دهكهن دهنگۆیان���ه رهتدهكات���هوهو پێداگریش بهجۆرێك لهجۆرهكان پهیوهندی بهدهزگا لهس���هر ئ���هوه دهكات كه ئ���هوه كاری رۆژنام���هی ئاوێن���ه ،هیچ پێویس���تیان بێت كه الیهنی ئهمنی تهكسی كردبێته ئهمنییهكانهوه ههیه بۆ چاودێری خستنه ئهوان نیی���ه بێن پێنج ههزار تهكس���ی ب���هوه نییه ك���ه كهس س���یخوریان بۆ چاودێر بهس���هر خهڵكهوه ،ئهوا جۆره ئ���هو رێبوارانهی لهواڵتان���ی ناوچهكهوه بك���ڕنو بیكهنه س���یخور ،بۆی���ه ئهوان بكات ،لهبهرئهوهی هاواڵتیانیش ههست ترس���ێكی گهوره دروست دهكات لهسهر ههمیشه لهكۆنگره رۆژنامهوانییهكانیان بهبهرپرسیاریهتی دهكهنو واڵتی خۆیان ژیان���ی هاواڵتیانو دهبێته هۆی تێكدانی دێن. پارت���یو یهكێتی���ش بهههمانش���ێوه رایانگهیان���دوه ك���ه زۆر سوپاس��� ی خۆش دهوێتو زانیاری دهدهن بهپۆلیسو ش���یرازهی كۆمهڵگاش ،چونكه ناكرێت ویس���تویانه كار لهس���هر ش���ۆفێری دانیشتوانی شاری ههولێری خۆشهویست ئاس���ایش ،ئهمهش ئهوه ناگهیهنێت كه پالنی ئهمنی لهسهر حیسابی هاواڵتیان تهكس���ییهكان بكهن ،ئهم كاركردنهش دهكهن كه ه���اوكارو ههماههنگن لهگهڵ ئهوانه سیخوری پۆلیسو ئاسایشن ،ئهو دابنرێ���تو لهبهرژهوهن���دی هاواڵتی���ان لهكاتی شهڕی ناوخۆیاندا بهڕونی دیاربو ،دهزگا ئهمنیی���هكان ،لهبهرئهوه ناكرێت وت���ی "نازانم ئهمه س���یخورییه؟ بهڵكو نهبێت. هێمن رهفیق ،توێ���ژهری كۆمهاڵیهتی بهتایبهت���ی لهچاودێریكردن���ی ئهوانهی بههیچ ش���ێوهیهك بهمانه بڵێن سیخور ،ئهمه هاوكاری كردنه بهپش���تیوانهكهت، لهههولێرهوه بهرهو س���لێمانی دههاتنو چونكه ئهوان لهههر كارێك ی نایاساییو چونك���ه س���یخوری لهگ���هڵ واڵتان���ی ئاماژه بهوه دهكات كه داكهوتنی دهنگۆی بهپێچهوانهشهوه .ماوهیهكه دهنگۆیهكی ش���تێكی نهخوازراو دهزگا ئهمنییهكان بێگانهیهو نهوهكو لهناوخۆ ناوی بنێیت لهو شێوهیه لهگهڵ ئهوهی دهبێته هۆی ترس���اندنی هاواڵتیان ،ههروهها دهبێته زۆر لهن���او خهڵكی ههولێ���ردا باڵوه كه ئ���اگادار دهكهن���هوه ،لهرێگ���هی ئ���هو سیخوریی".
هۆكارێكیش بۆ پچراندنی پردی پهیوهندی لهنێوان هاواڵتیانو دهزگا ئهمنییهكانو واش���دهكات كه ئهو دهزگایانه متمانهی خۆیان لهدهس���تبدهن ،بۆیه رهنگه ئهمه لهداهاتودا كێش���هی ئهمن���ی گهورهی لێبكهوێتهوهو ب���اری دهرونی خهڵكیش بهرهو خراپی ببات. ئهم���ه لهكاتێكدای���ه ك���ه ئهندامێكی لیژنهی ناوخۆو ئاس���ایش لهپهرلهمانی كوردس���تان بێئاگایی خۆییو لێژنهكهی لهو باس���ه راگهیاند ،ئ���هو وتی "دهزگا ههواڵگریی���هكان مافی ئهوهیان ههیه كه ههندێك خهڵكیان ههبێت بۆ كۆكردنهوهی زانی���اری ،ئهمهش بۆ ئهوهیه دهس���تی دهرهكی نهتوانێت دهس���ت بكێشێته ناو ههرێمهكهمان ،كه ئهمه كارێكی باشه"، نهریم���ان عهب���دواڵ ،ئهندام���ی لێژنهی ناوخۆو ئاسایش لهپهرلهمانی كوردستان بهئاوێن���هی راگهیاند ك���ه ناكرێت ئهو رێ���ژه زۆرهی ب���اس دهكرێ���ت بچێته خانهی مههامهوه ،بهڵكو ئهمه دهچێته قاڵبێكی زۆر مهترسیدارهوه كه خهڵكی كوردستان بخاته ژێر چاودێرییهوه ،بۆیه ئهگهر سهرچاوهی ههواڵهكه راست بێت، ئ���هوان وهكو لێژنهی ناوخۆو ئاس���ایش لهپهرلهمان���ی كوردس���تان ك���ه كاری ئهوانه بهدواداچون���ی بۆ بكهن ،چونكه ئهمه دهبێت هۆی بهرتهس���ككردنهوهی ئازادییهكان���ی خهڵ���كو دهبێت���ه هۆی ئ���هوهی ك���ه هاواڵتی گومان���ی ههبێت لهههمو شتێك لهژیانی خۆیدا ،ئهمهش كارێكی باش نییه. لهالی خۆشیهوه سهرۆكی ئهنستیۆتی كوردس���تان بۆ مافهكانی مرۆڤ "عهلی كهریم" ،جهخت لهس���هر ئهوه دهكاتهوه ك���ه دهس���هاڵتێك بهج���دی كارهكانی پڕۆفیش���ناڵو بێالیانان���ه بێ���تو وهكو حكوم���هت مامهڵ���ه ب���كات ،دهزگای ههوڵگری پیش���هیی دهبێ���تو بهرێگهی پڕۆفیش���ناڵی كارهكانی خۆی دهكات، بهاڵم دروس���تكردنی دهوڵهتی پۆلیسی باڵوكردنهوهی ترس بهوهی ههمو كهسێك
►
دهنگۆیهك لهههولێر... زۆربەی شۆفێرەکانی تهكسی خهریك ی سیخوڕین دهزگا ههواڵگرییهكان مافی ئهوهیان ههیه كه ههندێك خهڵكیان ههبێت بۆ كۆكردنهوهی زانیاری ببێته جاس���وس بهسهر خهڵكی ترهوه، ئهمه كلتوری دهسهاڵته دكتاتۆرییهكان ه كه لهس���ێبهری خۆیان دهترس���ن ،بۆیه ئهمهش دواجار كۆمهڵگایهكی ئهوپهری بێمتمانهو داڕزاو دروست دهكات، عهلی كهریم تیش���ك دهخاته س���هر ئهوهش كه لهبهرئهوهی لهكوردس���تان دهزگاكانی ئهمنی س���یفهتی بێالیهنیان پێ���وه دی���ار نهب���وه ،ئهوانهش���ی لهو دهزگایان���ه بون���هو وهردهگیرێن س���هر بهحزبێكی دیاری كراو بون ،بهتایبهتیش حزبه دهس���هاڵتدارهكان ،بۆیه هاواڵتیان ههمیش���ه بهگومانهوه لهو دهزگایانهیان روانیوه ،ئهو وتی "ئهمه كاری حكومهته كه س���هرو م���اڵو زانی���اری هاواڵتیان ش���اراوهو پارێزراوبێ���ت ،لهبهرئ���هوه دهزگایهكی ئهمنی بۆی ههیه لهسنورێكی دیاریك���راودا كار بكات ،كاتێك دهزانێت كه مهترس���ییهك دروس���تبوه ئهوهش یاس���ا دیاری كردوه ،بۆی���ه جگه لهمه ههر ترس���اندنێكی هاواڵتیو خستنهژێر كۆنتڕۆڵی هاواڵتی لهه���هر رێگهیهكهوه بێت ،ئهوا بهپێی پهیماننامهكانی مافی مرۆڤ پێش���ێلكارییهكی راس���تهوخۆی مافهكانی مرۆڤه".
"تۆ پیاوێكی عهیب ناكهیت ئیش بۆ ژنان دهكهیت!" زیاد لهكهسێك ئهو قسهیان به دڵشاد خورشید محهمهد وتوه ،دڵشاد ماوهی چهند رۆژێك سهرپهرشتی ههڵمهتی قردێله سپی دهكات ،لهشارۆچكهی چهمچهماڵ.
►
ئا :ئاسۆ سهراوی
►
لهبهرامبهر وهرگرتن ی قردێلهیهكی سپی ،پیاوان بهڵێن دهدهن توندتیژ ی نهكهن "بهگوڵێك بههار نایهو بهقردێلهیهكیش پیاوان لهتوندوتیژی ناكهون" ی ئهگهر خێزانهكهم تائێستا نزیكه كارێك بكات بهدڵم 1500پیاو ی بهڵێننامهیان نهبێت ،ئهوا وایهر ی پڕكردۆتهوه ك ه ساردو گهرم لهپێ توندوتیژی بهرامبهر ئهدهمو ئهڵێم بهژنان نهكهن كارهبا گرتویهتی
ئهو ههڵمهتهی كه قردێلهیهكی سپ ی بۆته رهمزی ،ل���ه 25نۆفهمبهری ئهم س���اڵدا وهك ههوڵێكی تر بۆ بهرگرتن لهو توندوتیژییهی دژی رهگهزی مێینه دهكرێ���ت راگهیێنرا ،ل���هو ههڵمهتهدا زیات���ر كار لهس���هر پی���اوان دهكرێت، ب���هوه بهڵێننامهیهكیان پێپڕدهكرێتهوه كه چیتر توندوتیژی بهرامبهر رهگهزی تریان ههبوه". رهخنهیهك���ی تر كه ل���هو ههڵمهته مێین���ه نهك��� هنو هاوكاری���ش ب���ن بۆ بهرهنگاربونهوهی ههمو ش���ێوازهكانی دهگی���رێ (رهم���ز) س���یمبوڵهكهیهتی (قردێل���ه س���پی) كه زیات���ر لهرهمزی توندوتیژی دژی ژنان. جوان عوسمان لهرێكخراوی ئاسودهو نهخۆش���ی ئایدز دهچێت ،بهاڵم جوان وتبێژی كهمپینهكه ئاماژه بهوه دهدات ،جهخ���ت ل���هوه دهكات���هوه ك���ه ئهوه كه ئهو ههڵمهته لهسهرتاسهری جیهاندا داهێنانی ئهوان نییه ،بهڵكو ش���تێكی گهورهتری���ن ههوڵی بهش���داری پیاوانه جیهانییه ،ئهو وتی "قردێله سور رهمزی له بهرهنگاربون���هوهی توندوتیژی دژی نهخۆش���ی ئایدزهو مۆر هی ژێرپهنجه ی مێینهو لهم س���اڵدا له 25واڵتی جیاجیا مهمكو س���پی یش بۆ ئ���هو ههڵمهته كه عێراق یهكێكیان���ه ئهنجام دهدرێ .بهكارهێنراوه". ج���وان ب���اس ل���هوهش دهكات ،ئهو ههڵمهتهكهش كوردس���تانی گرتۆتهوهو لهالی���هن رێكخ���راوی ئۆكس���فامی بهڵێننام���هی پیاوان پ���ڕی دهكهنهوه بهریتانییهوه ،لهسلێمانیو شارۆچكهی بهڵێننامهیهكی ئهخالقییه ،بهوهی نهك خۆیان توندوتیژی نهكهن ،بهڵكو ببنه چهمچهماڵ جێبهجێ دهكرێت پرسیاری بهشێك لهخهڵكی ئهوهیه ،هاوكاریش ب���ۆ بهرنگاربونهوهی ههمو ئایا لهس���لێمانیو چهمچهماڵ زۆرترین ش���ێوازهكانی توندوتیژی كه دژی ژنان مافهكان ژن���ان پێش���ێل دهكرێت؟ وا دهكرێت. ئهوان���هی ل���هو ههڵمهت���هدا كاریان ههڵمهتهك���ه تهنه���ا ئ���هو دو ناوچهی گرتۆتهوه؟ ،وهاڵمی وتبێژی كهمپینهكه كردوه ،ئهوه دهخنهرو كه ههندێ جار بۆ ئهو پرس���یاره نهخێر ،چونكه وهك لهكات���ی كاركرندا لهالی���هن پیاوانهوه ئ���هو رونیدهكاتهوه ،ئ���هو رێكخراوهی روب���هروی رهخنهو قس���هی نابهجێش پرۆژهكه دهكات (ئۆكسفامی بهریتانی) بونهوهت���هوه ،دڵش���اد خورش���ید پێش���تر پرۆژهی تری لهو دو ش���وێنه محهمهد كه لهش���ارۆچكهی چهمچهماڵ ههب���وه وهك ج���وان وت���ی "خۆی���ان سهرپهرش���تی ههڵمهتهكه دهكات وهك س���لێمانیو چهمچهماڵیان ههڵبژاردوه ،خ���ۆی دهڵێت چهندین ج���ار روبهروی چونكه پێش���تر لهچهمچهماڵ پرۆژهی ئهو قس���هیه كراوهتهوه پێیانوتوه "تۆ
پیاوێكی عهی���ب ناكهیت ئیش بۆ ژنان دهكهیت ،ههر ئهم كارانهی ئێوه ههندێ لهئافرهتان���ی كردۆته دێوهزمه" .بهدهر لهوه دڵشاد باس لهگهنجێكی 20ساڵه دهكات كه داوای لێكردوه كه بهڵێننامهكه پڕبكات���هوه ،كهچ���ی گهنجهك���ه نهك بهڵێننامهك���هی پڕنهكردۆت���هوه بهڵكو وهك دڵشاد دهڵێت وتوشیهتی "ئهگهر خێزانهكهم كارێك بكات بهدڵم نهبێت، ئهوا وایهری ساردو گهرم لهپێی ئهدهمو ئهڵێم كارهب���ا گرتویهت���ی" .لهههمان كاتدا دڵش���اد ئ���هوهش دهخاتهرو كه نمون���هی كهس���انی وهه���اش زۆربوه ك���ه بهگهرمی پێش���وازییان له كارهكه كردوه بهخۆشحاڵییهوه بهڵێننامهكهیان پڕكردۆتهوه. وتهبێ���ژی كهمپینهك���ه باس لهوهش دهكات ،ك���ه پڕكردنهوهی بهڵێننامهكه تهنه���ا بۆ ئهو كهس���انه نییه كه ژنیان ههیه ،بهڵكو بهش���ێوهیهكی گشتی بۆ رهگهزی نێرینهیه ،ج���وان لهو بارهیهو دهڵێ���ت "كاتێك بۆ ئ���هو كاره چوینه زانك���ۆی س���لێمانی ههن���دێ لهكوڕان دهیانوت خۆ ئێمه ژنم���ان نییه بۆچی پڕبكهین���هوه ،منیش بهس���وعبهتهوه پێمدهوتن بۆ ئهوهی كچان زوتر پێتان ڕازیب���ن بهڵێنبدهن ك���ه توندوندوتیژی
نهك���هن ،جا ئ���هوهی ژنیش���ی نییه، خۆ دایكو خوش���كو ه���اوڕێو خزم ی ههیه ،بۆیه ئێم���ه دهڵێین بهڵێنبدهن بهشێوهیهكی گشتی توندوتیژی نهكهن بهرامب���هر رهگ���هزی مێین���ه" .جوان ئهوهش ناش���ارێتهوه كه رێ���ژهی ئهو پیاوانهی وتویان���ه بڕوامان پێی نییهو بهڵێننامهكهیان پڕنهكردۆتهوه بهراورد به سلێمانی لهچهمچهماڵ زیاتر بوه. وتهبێژی كهمپینهكه هێمای بهوهشدا كه لهس���هرهتاوه لهباوكو براو كهس���ه نزیكهكانی خۆیانهوه دهس���تیانپێكردوه وتیش���ی "تائێس���تا نزیكهی 1500پیاو بهڵێننامهكهیان پڕكردۆتهوه". پیاوانێك ههن لهگهڵ ئهوهی خۆیان ب���ه چاالكوان���ی كۆمهڵ���گای مهدهنی دهناس���ێننو چهندین جار بهڵێننامهیان پڕكردۆتهوه كه توندوتیژی بهرامبهر هیچ كهسێك بهكارنههێنن ،كهچی رۆژانه به كردارو بهرهفت���ار توندوتیژی دهنوێنن، ئ���هوه بۆچونی س���هركهوت حس���ێن كه خ���ۆی یهكێكه ل���ه چاالكوانهكانی پاراستنی مافهكانی مرۆڤ لهسلێمانی، س���هركهوت ب���اس ل���هوه دهكات ك���ه ههر لهن���او رێكخراوهكان���ی كۆمهڵگای مهدهنیدا كهس ههیه لهگهڵ ئهوهی زیاد له جارێ���ك پهیمانیداوه كه توندوتیژی بهرامبهر هیچ كهس���ێك بهكارنههێنێ، ب���هاڵم رۆژانه ب���ه ك���ردارو بهرهفتار توندوتیژی بهكاردههێنێ. "بهداخ���هوه نمونهی كهس���انی وهها ههیه" س���هركهوت ههڵمهت���ی قردێله س���پی بهههنگاوێكی ب���اش دهزانێ بۆ هۆشیاركردنهوهی پیاوان ،بهاڵم ئهوهش دهڵێت "دهبێت ئ���هوهش رونبێت ههر كهس���ێك ئهوه بهڵێننامهی پڕكردهوه خۆ نابێته فریشته ،وهك چۆن بهگوڵێك بهه���ار نای���هو بهقردێلهیهكیش پیاوان لهتوندوتیژی ناكهون ،كهس���انێك ههن تهنها بۆ موجامهلهی ژنان بهشداری ئهو چاالكییانه دهكهن ،بهاڵم بهشێوهیهكی گشتی وهك ههڵمهتێكی هۆشیاركردنهوه هەڵمەتی قردێلە سپی لەسلێمانی زۆرباشه".
فۆتۆ :ئاسۆ
10
رهنگاڵه
) )354سێشهممه 2012/12/4 ئا :ئاوێنه كچ ه گۆرانیبێژ مۆنیكا بهگۆرانی (نامهیهك بۆ ڤاتیكان) ی كوردستانیان بۆ دهنێرێتو باس ی دهكاتو بهم نزیكانهش كلیپ گۆرانییهكه باڵودهكرێتهوه. مۆنی���كا لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێن ه ی ی سهرهك رایگهیاند ك ه مهبهست ی ئهوهی��� ه كه لهو گۆرانییهك���ه ی بۆ ی كوردستان نامهیهدا باس��� مندااڵنی ڤاتیكان كردوه. گۆرانییهك��� ه ی هۆن���راوه (د.فهرهیدون عهبدول بهرزنجی) نوس���یویهتیو میلۆدییهك���هش لهالیهن موزیس���یان (ههڵكهوت زاهی���ر)هوه دان���راوهو لهالی���هن ی (ش���اهۆ تهیب)ی���ش كار ی ب���ۆ وێنهگرت���نو دهرهێنان��� ی نزیكدا ك���راوهو لهئایندهیهك��� باڵودهكرێتهوه. مۆنیكا خوشكی كچ ه هونهرمهند ی واڵت (لۆك ه زاهیر)هو لهدهرهوه نیش���تهجێیهو ههندێجاری���ش بۆ ی ی س���هردان كاره هونهرییهكان��� كوردستان دهكاتهوهو بهنیازیش ه ی لهئاین���دهدا ئهلبومێك���ی گۆران باڵوبكات���هوه ك ه ئهو گۆرانییهش یهكێكه لهبهرههمهكانی.
نامهیهك بۆ ڤاتیكان دهنێرێت
خهرهندی رهواندز ،شوێنێك بۆ كاتبهسهربردنو خۆكوشتن ئا :ئاكۆ حهمهد رابی ی رهواندز دێت، ی قهزا كاتێك ناو ی (خهرهند)یش دێت ه بێشك خێرا نێو سهر زار ،چونك ه "خهرهندو رهواندز" دوانهیهكی پێكهوه گرێدراون. ی قهزای رهواندز ك ه س���هر بهو پێی ه بهپارێزگای ههولێرهو لهسێ شوێنهوه بهخهرهن���د دهورهدراوه ك��� ه ئهمهش ی پێبهخش���یوهو جوانییهك���ی زۆر ی ی ئیلهام زۆرج���ار بۆت���ه س���هرچاوه ی ئهدیبو ش���اعیرانو تهنانهت دیوانێك ش���یعریو رۆمانێكی���ش بهو ن���اوهوه ناونراون .لهههمانكاتیش���دا ش���وێنێك ب���وه ك��� ه كارهس���اتی لێكهوتۆتهوهو ی چهندین خهڵك تیایدا بونهت ه قوربان ك ه ههندێكیان بهدهس���تی ئهنقهس���ت خۆی���ان لێیهوه فرێداوهت��� ه خوارهوهو ی ههندێكیشیان ب ه قهزاو قهدهر .بهرز ی ئهم خهرهند لهبهشێكییهوه بۆ یهكێك دیك ه جیاوازه كه لهنێوان ()250-150 مهتر دهبێت. ی مامۆس���تا یاس���ین برایم ك ه بهش ی ی تهمهن���ی منداڵ���ی ،لهخهرهند زۆر ی رهوان���دز بهس���هربردوه ،لهوهس���ف خهرهن���ددا دهڵێت "ئیله���امو خهیاڵو
ی كۆتایهێن���ان ی بهخشیوهت ه ناوچهك��� ه بهمهبهس���ت وزهو عهشقو خۆشهویست شاعیرانو هونهرمهندانو لهنێو نوسینو بهژیانیان ،خۆیان لهو شوێن ه بهرزهوه ی خۆیان رهنگیداوهتهوه" ،ههر فڕێداوهته خوارهوه ك ه لهنێویش���یاندا كارهكان ی تێدای���ه .ههندێك بهوتهی ئهو مامۆس���تایه ،خهرهند بۆ چهن���د ئافرهتێك ی ناوچهك ه ئاماژهیان بهوهدا ك ه ی گهورهو هاواڵت رهواندزیی���ان وهك دهریایهك دورگهیهكی ناسراوو جوان وایهو دڵیان كه بهشێك لهو كهسانهی ئهم كارهیان ی كۆمهاڵیهتی پێدهكرێت���هوهو ناتوان���ن بۆ س���اتێك ك���ردوه بههۆی كێش���ه ی دهرونیی���ان ههبوه، یاخود نهخۆش��� لههزرو خهیاڵی خۆیان دهریبكهن. ی رێب���وار عهب���دواڵ رهواندزی���ش ك ه یاخود ههندێك لهعاش���قانیش ب ه هۆ ی پهنایان بۆ ی ناوچهكهی��� ه ئام���اژه بهوه نهگهیش���تنیان بهیهكت���ر گهنجێك��� ی وهها خۆكوشتن لهو خهرهندهوه بردوه. دهكات ك��� ه ئهگ���هر ش���وێنێك مامۆس���تا یاس���ین رونیكردهوه ك ه ی لهههر واڵتێك بوایه دهبوه مهڵبهندێك ی یهكهمدا، ی جیهان��� ی جهنگ گهورهی گهش���تیاریو كاتبهسهربردن .لهس���ااڵن ی ناوچهكهیان ئ���هو ،ك��� ه ههم���و تهمهن���ی منداڵیو كاتێك روسهكان پهالمار ی ی نهشارهزاییان ژمارهیهك گهنجی لهس���هر خهرهند بهس���هربردوه داوهو بههۆ ی روس كهوتونهت��� ه ی س���هرباز دهڵێت ك ه ش���وێنێكیش بوه ههمیش ه زۆر ی سهعیكردن رویان نێ���و خهرهندو گیانیان لهدهس���تداوه، قوتابیان بهمهبهست ی خهرهند كه ئهو ئێس���تاش ئهو بهشه لێكردوه. ی سهربازانه تیایدا گیانیان لهدهستداوه، ی ئهو الیهنه جوانانه لهپاڵ باسكردن ێ عروسا". ی كاتهكانیشدا پێی دهڵێن "الت خهرهند ،بهاڵم لهزۆربه ی كهم���ی خزمهتگوزارییهوه، لهباره ش���وێنێك بوه ب���ۆ ههڵبژاردنی مهرگ ی رهواندز ،عیسا ی ش���ارهوان ی ئهنقهس���ت س���هرۆك ك ه ههندێكیان بهدهس���ت لهوێ���وه خۆیان فڕێداوهت���ه خوارهوهو محهمهد لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگهیاند ی یهكهمدا ههس���تاون ك��� ه لهقۆناغ��� ههندێكیشیان به قهزاو قهدهر. ی ی ناوچهك ه باسیان بهنۆژنكردن���هوهی خهرهندو بۆ قۆناغ چهند هاواڵتییهك ی ئهنجامدانی چهند لهوهك���رد ك���ه لهس���ااڵنی ههش���تاو دوهمیش س���هرقاڵ ی گرنگنو لهس���اڵی داهاتوهوه ی 10كارێك��� ن���هوهدهكانو تهنانهت لهم���اوه ی دهستپێدهكات. ی رابردوش���دا چهند كهس���ێك س���اڵ ی رهواندز خهرهند
ئا :ئاوێنه ی ی گهشتیار ی بوار كۆمپانیایهك ی ی بهبۆنه ی سلێمان لهشار ی ساڵی نوێوه ،ههڵدهستێت سهر ی یهك ی گهشتێك بهسازكردن ی بۆ واڵتی لوبنان ك ه یهكێك ههفتهی ی ی گهشتهكهش به "قیست لهشێوهكان مانگانه"یه.
ئا :بهختیار حسێن
ی ئهو كۆمپانیای ه ی راگهیهنراوێك بهپێ ی ب���ۆ ئاوێنه ن���اردوه ك��� ه وێنهیهك��� ی ی ساڵ رایگهیاندوه ك ه بهبۆنهی هاتن ی ی ی���هك ههفتهی نوێ���وه ،گهش���تێك ی لوبنان س���ازدهكاتو تیایدا بۆ واڵت��� ی خزمهتگوزارییهكان���ی گهشتهكهش��� ی رونكردۆتهوه ك ه شێوهیهكیان بهشێوه ێ ی ب ی دیكهش (نهقد)ییهو ش���ێوازێك ی مانگانهیه ك ه پێش���هكیو بهقیس���ت ی ی لهماوه ی گهش���تهكه گهشتیار دوا ی دهداتهوه. دوانزه مانگدا قیستهكان ی ی ئاماژهی��� ه لهماوهی س���ااڵن جێ��� ی ی زۆر ی بهش���ێك راب���ردودا كڕین��� ی وهك (خانو ،شوقه، پێداویستییهكان ئۆتومبی���ل ،كهلوپهلی ناوم���اڵ) بوه ناوچەیەکی گەشتیاری لەلوبنان ی مانگانه. بهقیست
ی بهپهل ه دهبیستیت ك ه ههرگیز بڕێ���ك پ���ارهت دهس���ت دهكهوێت ،ههواڵێك ی نهب���وی ،ههوڵبده وریایان ه ب���هاڵم لهههمانكات���دا خهرجییهكانت چاوهروان ی ی لهگهڵ بكهیت .شهمم ه رۆژ زۆر دهبێتو كێش��� ه داراییهكانیشت مامهڵه ی خۆت به .بهختته. بهردهوام دهبێتو ئاگادار
دوانه ی ی كهس���ێك پێویس���تیت بهپاڵپش���ت نزیك���ت دهبێت ،رهنگه ئ���هم ماوهی ه ی ئهو زۆرین هی كارهكانت بهه���اوكار كهس ه بهڕێوه بچێت.
ئا :ئاوێنه
چرۆ ئیسماعیل بهخۆشحاڵیو ئومێدێكی زۆرهوه دهستیكرد بهكردنهوهی كافتریا تاقانهكهی بۆ ئافرهتانی ههولێر ،بهاڵم نهیدهزانی تهمهنی كاركردنی نزیكهی پانزه مانگ دهبێتو بڕیاری داخستنی دهدرێت.
لەئینتەرنێتەوە
لهفهیسبووکهوه
گا
فۆتۆ :ئاکۆ
مستهفا ئهحمهدو چهند هونهرمهندێك: لهههولێر تاقه كافتریایهك بهئافرهتان رهوا نهبینرا خۆ نهتانكڕیوین؟!
سهفهركردنیش بوه به "قیست"
کاوڕ
رهنگاڵه
) )354سێشهممه 2012/12/4
قرژاڵ ی پێوه ی كارهكانت ههڵهشهییهك زۆرینه دیارهو پێویست ه جددیتر بیت ،چونك ه ی خۆت ههمو ههڵهش���هییهكانت بهزیان دهگهڕێتهوه.
چرۆ ئیسماعیل لهكۆتا رۆژی مانگ ی یهكی س���اڵی رابردودا ب���ۆ یهكهمجار لهشاری ههولێر كافتریایهكی تایبهتی كردهوه بۆ ئافرهتان بهنێوی (كافتریای رۆنیاز بۆ ئافرهت���ان) ،بهاڵم بهوتهی خۆی دواتر بههۆی زۆری "بههانهگرتن" پێی بڕیاری داخستنی داوه. ئهو ئافرهته كه لهبنهڕهتدا خهڵكی شاری سلێمانییه ئامانجی لهكردنهوهی كافتریاك���هی دابینكردنی ش���وێنێكی تایب���هت بوه بۆ ئافرهت���ان بۆ ئهوهی كاتهكان���ی خۆیان تێدا بهس���هرببهن، جگه لهوهش بۆئهوهی ببێته بهش���ێك لهزیندوكردن���هوهی ئ���هو نهریتهی كه لهراب���ردودا لهالدێكان���دا ههب���وه كه "ئاغاژن" دیوهخانی تایبهت بهخۆیان ههبوهو ژنانی ئهو الدێیانهش چونهته الی ،ب���هاڵم شكس���تیان بهههوڵهكهی هێن���اوه .كافتریاكهی چرۆ ،مهكتهبهو خواردنی خێراو چاو قاوهی تێدا بوه، لهبهرنامهشیاندا بووه كۆڕو سمیناری تێدا بگێڕن. ئامانجێك���ی دیكهی ئ���هو ئافرهته، بهدورگرتنی كافێك���هی بوه لهالیهنی سیاس���یو رێكخراوهكان���ی ئافرهتان، دوای كردنهوهش���ی رۆژانه ژمارهیهك ئافرهت���ی زۆر روی���ان تێدهكری���نو زۆریش���یان پێخۆش���بو ،بهاڵم دواتر لهالیهن ش���ارهوانییهوه پێی داخراوهو دهڵێ���ت "دوای ماوهیهك���ی زۆر لهكردنهوهی ،لهالیهن ش���ارهوانییهوه چهن���د بههانهیهكی���ان پێگرت���م ههر ج���ارهو بهبیانویهك ،لهكاتێكدا بهپێی یاس���او رێنمایی���هكانو بهمۆڵهت���ی رهس���می كافتریاكهم كردبوهوه ،بهاڵم لهبهرئ���هوهی ئامادهنهب���وم الیهنێك
شێر
ئهكتهری بهناوبانگ مستهفا ئهحمهدو چهند هونهرمهندێكی دیكهی هاوڕێی پڕۆژهی شانۆگهرییهكی نوێیان بهدهستهوهیهو دهڵێن "خۆ نهتانكڕیوین؟!". دهقی شانۆگهرییهكه میسرییهو لهالیهن (د.شێركۆ عهبدواڵ)وه كراوه بهكوردیو هونهرمهند (ئازاد حهمهبچكۆل)یش كاری دهرهێنانی بۆ ئهنجامداوهو بهرههمهكهش لهكاری جددیو كۆمیدی پێكهاتوه.
هونهرمهن���د مس���تهفا ئهحم���هد ك ه یهكێكه لهو ئهكتهرانهی رۆڵی سهرهكی تێدا دهبین���ێ بهئاوێن���هی راگهیاند كه ش���انۆییهكهیان دهرب���ارهی بارودۆخی سیاسیو كۆمهاڵیهتی ئێستای كوردستانه، بۆیه دهشڵێت "خۆ نهتانكڕیوین!" ،بهاڵم ئامادهنهبو ناوهڕۆك���ی زیاتری ماناكهی بكات. ناوب���راو ئام���اژهی بهوهدا ك��� ه لهم ههفتهی���هوه دهس���تیان بهئهنجامدان���ی پڕۆڤه كردوهو پێشبینیشیكرد لهمانگی داهاتودا ش���انۆییهكه ئام���اده بێت بۆ نمایشكردن.
مستەفا ئەحمەد
"چرا" باوی نهماوه ئا :شهنگه حهسهن "ماوهی زیاتر لهساڵێك دهبێت چرام دانهگیرساندوه ،بهاڵم ههر دانهیهكم ههڵگرتوه وهكو یادگاری" ئهوه قسهی مرواری میكائیلی تهمهن 55ساڵه كه بههۆی باشبونی كارهباوه ،ئێستا چرا بهكارناهێنن.
كافتریای رۆنیاز بۆ ئافرهتان لەشاری هەولێر لهپشتمهوه بێتو پشتیشم نهبو ،بۆیه تهئكیدیان لهداخستنی دهكردهوه". ههر پهیوهس���ت بهداخستنهكهش، كاتێك چرۆ ویس���تویهتی بێت بهرهو س���لێمانی ،لهرێ���گادا ش���ارهوانی تهلهفۆنیان بۆ كردوهو پێیان راگهیاندوه كه دهبێت كافتریاك���ه دابخات ،بۆیه ئهویش م���اوهی نزیكهی حهوت مانگه دایخس���توه ،ناوبراو ئاش���كرایكرد كه ئ���هو ،كردنهوهی كافێك���هی تهنها بۆ خزمهتكردنی ئافرهت���ان بوه نهك بۆ
فهریک
ی زوو بڕیار دهدهیت ،بهاڵم پێویس���تیت ی بهچاودێر باری تهندروستیت پێویست ی زیاتر ههیهو تاكو دڵنیا ێ بهبیركردنهوه زیاتر ههی���هو ئهم ماوهی���هش ههند ی تهندروستیت بۆ دێته پێش ك ه نهبیت لهكارێك ههوڵم���هده بیكهیت، گرفت ێ لهئیشهكانت دهكات .ماوهیهك ه زیانهكانت زیاتر بون. رێگری لهههند
مهبهستی سهرهكی پاره پهیداكردنو وتی "بۆیه ئهو كارهم كرد بۆ ئهوهی ل���هو رێگهیهوه خزمهتێك بهئافرهتانی كوردس���تان بك���هم ،نهك ب���ۆ پاره پهیداك���ردن بێت ،ب���هاڵم ئهوان رێزی ئهو كارهیان نهگرتم". چرۆ ئێستاش سوره لهسهر ئهوهی جارێكی دیك���هش كافێكهی بكاتهوه، بهاڵم چاوهڕێی دانهوهی ئهو قهرزانهیه ك���ه بهه���ۆی كردن���هوهی كافێك���ه لهسهریهتی.
تهرازوو
م���رواری كه ب���ۆ كڕین���ی ههندێك پێداویس���تی ماڵهكهی هاتب���وه بازاڕ باس���ی لهوهكرد كه بههۆی باش���بونی كارهباوه ،م���اوهی زیاتر لهس���اڵێكه چرایان بهكارنههێناوه ،بهاڵم چرایهكی بۆ یادگاری لهماڵهكهیدا هێشتوهتهوه. ئهو ژنه كه بهوتهی خۆی س���ااڵنێكی زۆره لهش���اردا نیش���تهجێنو ژیان���ی س���ااڵنی رابردوی بیر ماوهو بیرهوهری زۆری لهگ���هڵ چرادا ههی���ه ،ئاماژهی بهوهدا كه لهساڵهكانی رابردودا ههمو ئێوارهی���هك پێ���ش بان���گ چراكانیان پاكدهكردهوه ئامادهی���ان دهكرد ،ئهو مااڵنهشی كه ههژارو كهمدهرامهت بون ههر چرایهكیان ههب���و لهگهڵ خۆیان ب���ۆ ژورهكانیان دهگێڕا ،بهاڵم ئێس���تا
دوپشک
ی خ���ۆی پێبده ههندێ كێشهی كۆنت بۆ زیندودهبێتهوه ،ههمو ش���تێك ههق��� ی كاتت بۆ كارهكانت ی نزیكتهوه لهژیان ،زۆرین���ه ی بهكهسێك ئهمهش پهیوهند ی خ���ۆت رۆڵ تهرخانك���ردوه ،ب���هاڵم پێویس���ت ه ههی���ه ،ب���هاڵم ئازایهت ی خێزانهكانتان پشتگوێ نهخ هنو ههق دهبینێت بۆ تێپهربون لهو كێشهیه. خۆیان پێبدهن.
لهبهرئ���هوهی رۆژانه نزیكهی بیس���تو چ���وار كاتژمێ���ر كارهبا ههی���ه ،چیتر پێویست ناكات چرا بهكاربهێنین. ههرچهن���ده لهس���ااڵنی راب���ردودا قهیران���ی كهم���ی كارهب���ا لهههرێمی كوردس���تاندا بهرۆك���ی هاواڵتیان���ی گرتب���و ،بهاڵم وهك هاواڵتیان ئاماژهی پێدهك���هن ،بهمدواییانه ئ���هو قهیرانه بهرهو كهمبونهوه رۆیش���توهو بهههردو كارهبای نیش���تمانیو مۆلیده نزیكهی بیس���تو چ���وار كاتژمێ���ر كارهبا بۆ هاواڵتیان دابینك���راوه ،بهوهش "چرا" كه س���ااڵنێكی زۆر جێ���ی كارهبای بۆ هاواڵتیان پڕكردبۆتهوه ،باوی نهماوه. بهكارهێنانی چرا لهالیهن هاواڵتیانهوه لهس���ااڵنی نهوهدهكانو تاڕادهیهكیش دوای پڕۆس���هی ئازادی عێراق بازاڕی گهرم بو. ش���وكریه مس���تهفا ژنێكی دیكهی تهمهن 53س���اڵهو دانیش���توی شاری س���لێمانییهو یادگارییهك���ی زۆری لهگهڵ چرا ههیه ،چونكه س���ااڵنێكی زۆر ب���ۆ رۆش���نكردنهوه لهبری كارهبا بهكاریانهێناوه .ئ���هو ژنه لهبهرئهوهی خاوهنی ش���هش خوێندكار بوه ،بۆیه
کهوان
د.شێرکۆ عهبدواڵ
دهینوسێت
عاسمانو كۆڵهكهكانی ش���ێره بهفرین ه وهكو باس���ی دهكهن، ی تیای���ه، ی س���هیر خهس���ڵهتێك دروس���تكردنهكهی ههتا خ���وا حهز كا ێ ی ناوێ ،كهچی كوڕم ئهو ئاسانهو هیچ بتوانێ بیپارێزێ .سهعاتو نیوێك خۆره ی بهس���هر ێ كارێكی وا ی بهركهو ئ���او ێ كهس نهزان���ێ كام ه كلكهكهیهتیو د ی ێ ه كام ه س���هرهكهیهتی (عهیب نهب ی ش���ێرهكه) .درۆم نهكردبێ عیالقهكه ی ی كوردو مالیكیش ه���هر عهین بهین��� ی ش���ته .بهی���هك چهقهن هی سیاس��� كردمان بهكهڵهگا بهس���هر خۆمانهوه، ی نهمانتوانی لهگهڵیا رایكێش���ین. كهچ ی ێ ئێمهش میللهتێك ی خۆمان ب قس���ه عهجیبی���ن برادهرین���ه .قهڕنێ���ك تهحهمول���ی س���هدامو عهبدولكهریمو ی ی بهش نوری سهعیدهكانمان كرد كهچ ی ئهم مانگێ���ك بهرگهگرتنی فاكو فیك ێ دانهمان پ���ێ نهماوه. دیكتات���ۆره ب ی كریس���مسو مانگهك���هش تهصادوف بابانوئێ���لو ئهوا ئهكا .لهبهرئهوه ههتا ی حهفلهكه دهس���تی پێنهكردووه جواب ی مهعقول ب���ۆ س���وئاله نامهعقولهكان خوارهوه دیاری بفهرموو: ی ههولێ���ر • بهڕێوهب���هری پۆلیس��� سهبهب چییه ئهڵێ باشترین چارهسهر ی مهلهایه؟ بۆ واڵتی ئێم ه كردنهوه • ح���هز دهكات بهقهڵهمبازێ���ك بگهیتهوه بهتایالند؟ ی نهوتهك ه بهحهرام دهزانێ، • داهات ی مهلها حهاڵڵتره؟ دهڵێ ه ی ج -ئاگاداره رۆژی چهند كهس بهناو سیاس���هتو تیجارهتهوه خۆیان دهكهن بهئهستهموڵو بهیروتا؟ ی لهبن بهڕهی ه د -ح���هز دهكات ئهوه بێت ه سهر بهڕه؟ ێ ه -ی���هك واڵتم بۆ ب���دۆزهرهوه بهب مهلها بوبێت بهدهوڵهت. ی تائێستا بیر • باش��� ه بهڕاست بۆچ ی وا نهكراوهتهوه؟ لهشت • ئیمان���ی ك���ورد لهئیمانی قهت هرو بهحرهینو میسرو ئهمانه قایمتره؟ • لهئهزهلهوه حهساس���ێتمان ههی ه بهو مهسهالنه ،چونكێكم عهشایهرین؟ • لهترسی ئیسالمییهكان ناوێرین؟ • كڕی���ار زۆره بهس فرۆش���یارهك ه دهست ناكهوێ؟ ه -ههر ل���هم فیعل��� ه قۆڕهمان كهم بوو؟ • ئهگهر پێش���نیارهكه پهسهند كراو ی مهلهای خۆمان بوین بهساحێب • كۆم���هڵو یهكگرتوو ههموو رۆژێك ئهیسوتێنن؟ ی زوو ززوو حیصاری ئهخات ه • مالك��� سهر؟ ج -توركی���ش ئێرالی���ن ئیف�ل�اس دهكات؟ د -لهب���هر جهماع���هت ب���هر كهس ناكهوێ؟ ی ی ئهوه سهربهخۆی ه-س���اڵێك دوا وهردهگرین؟ • ئهگ���هر خهبهرێك���ت خوێن���دهوه نوس���یبوی :عێ���راق بهنی���ازه گروپ ه فهڵهستینیه ناكۆكهكان رێك بخات ،تۆ ی دهكهیت؟ یهكسهر چ ی • الش���عورییهن هاوار دهك هی دهڵێ ێ دهكات ده ی ك��� ئاخ كێ نهس���یحهت فهرموو؟ ی ش���ین • دهڕۆی���ت كووژهكهیهك��� بهناوچهكانی مالیكیدا ههڵدهواسیت؟ ی خۆت ج -بهههم���وو هێ���زو قهوهت ێ دهدهیت؟ جهریدهك ه فڕ ی بزانیت ی عاس���مان دهكه د -سهیر چهند كۆڵهك هی پێوهیه؟ ی ی بۆ بهغا دهڵێ ه -تهلهف���ۆن دهكه ی بهقوربان���ه چاوێكت���ان لهگردهكان��� سلێمانیش بێت؟
ش���هش چراش لهماڵهكهیاندا ههبوه، بهاڵم لهم س���ااڵنهی دوایی���داو بههۆی گۆڕان���ی بارودۆخ���هوه بهكاریناهێنن، بهڵكو تهنها وهك جوانكاری لهماڵهوه دایانن���اوهو لهب���ری ئ���هوهش ئهگهر كارهبا كوژایهوه ،ئهوا گڵۆپی ش���هحن بهكاردههێنن ،ش���وكریه بهپێكهنینهوه وت���ی "ئێس���تا چرایهكم���ان ههیه كه بلورهكهی شكاوهو بۆم نهكڕیوهتهوه، دڵیشم نایهت ژێرهكهی فڕێبدهم". الی دوكانی شوش���ه فرۆشهكانیش فرۆشی چرا كهمبۆتهوهو ههیانه ماوهی چهند ساڵێكه چرایان نهفرۆشتوه ،لهو روهوه س���امان ئهبوبهك���ر كه خاوهنی دوكانێكه لهبازاڕی شوشهفرۆش���هكانی س���لێمانی ،جهختیك���ردهوه ك���ه س���هردهمانێك چرا زۆرتری���ن كڕیاری ههب���وه ،بهاڵم لهم س���ااڵنهی دواییداو بههۆی باشبونی كارهباوه هیچ كهسێك نایكڕێو بۆ س���هلماندنی قسهكانیشی وت���ی "ئهوهت���ا خۆت���ان دهبینن هیچ چرایهكمان نییه بۆ فرۆش���تن ،ئهگهر ههش���مان بێت كهس نایكڕێت ،بهخوا وا بزانم نزیكهی س���ێ ساڵیش دهبێت چرایهكمان نهفرۆشتوه".
گیسک
11
سهتڵ
ی كتوپڕو ههندێ پرۆژهت بۆ لهش���وێنی كارهكهت زۆر ماندودهبیت ،ههفتهیهك���ی خ���ۆش بهس���هردهبهن سهفهرێك ی لهدایكبوان���ی ئ���هم بورج���ه ،چهن���د ی زۆری لێدهبینن ههندێ كێش���هت لهگ���هڵ هاوڕێیهك دێته پێش كه سودێك ی ههواڵێكی خۆش دهبیس���تن ك ه دهبێت ه ی كارهكهت دهبێت ك ه بهتهواوهت ی باشی دهبێت بۆ خۆتانو شوێن ك ه داهاتویهك ی زۆر. ماندوت دهكاتو پێی بێتاقهت دهبیت .هۆی دڵخۆشبونتان بۆ ماوهیهك ی نزیكتان. كهسان
نهههنگ ی رۆمانس���یتان ئهم ماوهی ه گهش���تێك ی خۆش بۆ دروس���ت دهبێتو ماوهیهك لهگهڵ كهس��� ه خۆشهویس���تهكانتان ی زیاتر بهسهر دهبهن .ههست بهچاالك دهكهیت.
CMYK
10
رهنگاڵه
) )354سێشهممه 2012/12/4 ئا :ئاوێنه كچ ه گۆرانیبێژ مۆنیكا بهگۆرانی (نامهیهك بۆ ڤاتیكان) ی كوردستانیان بۆ دهنێرێتو باس ی دهكاتو بهم نزیكانهش كلیپ گۆرانییهكه باڵودهكرێتهوه. مۆنی���كا لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێن ه ی ی سهرهك رایگهیاند ك ه مهبهست ی ئهوهی��� ه كه لهو گۆرانییهك���ه ی بۆ ی كوردستان نامهیهدا باس��� مندااڵنی ڤاتیكان كردوه. گۆرانییهك��� ه ی هۆن���راوه (د.فهرهیدون عهبدول بهرزنجی) نوس���یویهتیو میلۆدییهك���هش لهالیهن موزیس���یان (ههڵكهوت زاهی���ر)هوه دان���راوهو لهالی���هن ی (ش���اهۆ تهیب)ی���ش كار ی ب���ۆ وێنهگرت���نو دهرهێنان��� ی نزیكدا ك���راوهو لهئایندهیهك��� باڵودهكرێتهوه. مۆنیكا خوشكی كچ ه هونهرمهند ی واڵت (لۆك ه زاهیر)هو لهدهرهوه نیش���تهجێیهو ههندێجاری���ش بۆ ی ی س���هردان كاره هونهرییهكان��� كوردستان دهكاتهوهو بهنیازیش ه ی لهئاین���دهدا ئهلبومێك���ی گۆران باڵوبكات���هوه ك ه ئهو گۆرانییهش یهكێكه لهبهرههمهكانی.
نامهیهك بۆ ڤاتیكان دهنێرێت
خهرهندی رهواندز ،شوێنێك بۆ كاتبهسهربردنو خۆكوشتن ئا :ئاكۆ حهمهد رابی ی رهواندز دێت، ی قهزا كاتێك ناو ی (خهرهند)یش دێت ه بێشك خێرا نێو سهر زار ،چونك ه "خهرهندو رهواندز" دوانهیهكی پێكهوه گرێدراون. ی قهزای رهواندز ك ه س���هر بهو پێی ه بهپارێزگای ههولێرهو لهسێ شوێنهوه بهخهرهن���د دهورهدراوه ك��� ه ئهمهش ی پێبهخش���یوهو جوانییهك���ی زۆر ی ی ئیلهام زۆرج���ار بۆت���ه س���هرچاوه ی ئهدیبو ش���اعیرانو تهنانهت دیوانێك ش���یعریو رۆمانێكی���ش بهو ن���اوهوه ناونراون .لهههمانكاتیش���دا ش���وێنێك ب���وه ك��� ه كارهس���اتی لێكهوتۆتهوهو ی چهندین خهڵك تیایدا بونهت ه قوربان ك ه ههندێكیان بهدهس���تی ئهنقهس���ت خۆی���ان لێیهوه فرێداوهت��� ه خوارهوهو ی ههندێكیشیان ب ه قهزاو قهدهر .بهرز ی ئهم خهرهند لهبهشێكییهوه بۆ یهكێك دیك ه جیاوازه كه لهنێوان ()250-150 مهتر دهبێت. ی مامۆس���تا یاس���ین برایم ك ه بهش ی ی تهمهن���ی منداڵ���ی ،لهخهرهند زۆر ی رهوان���دز بهس���هربردوه ،لهوهس���ف خهرهن���ددا دهڵێت "ئیله���امو خهیاڵو
ی كۆتایهێن���ان ی بهخشیوهت ه ناوچهك��� ه بهمهبهس���ت وزهو عهشقو خۆشهویست شاعیرانو هونهرمهندانو لهنێو نوسینو بهژیانیان ،خۆیان لهو شوێن ه بهرزهوه ی خۆیان رهنگیداوهتهوه" ،ههر فڕێداوهته خوارهوه ك ه لهنێویش���یاندا كارهكان ی تێدای���ه .ههندێك بهوتهی ئهو مامۆس���تایه ،خهرهند بۆ چهن���د ئافرهتێك ی ناوچهك ه ئاماژهیان بهوهدا ك ه ی گهورهو هاواڵت رهواندزیی���ان وهك دهریایهك دورگهیهكی ناسراوو جوان وایهو دڵیان كه بهشێك لهو كهسانهی ئهم كارهیان ی كۆمهاڵیهتی پێدهكرێت���هوهو ناتوان���ن بۆ س���اتێك ك���ردوه بههۆی كێش���ه ی دهرونیی���ان ههبوه، یاخود نهخۆش��� لههزرو خهیاڵی خۆیان دهریبكهن. ی رێب���وار عهب���دواڵ رهواندزی���ش ك ه یاخود ههندێك لهعاش���قانیش ب ه هۆ ی پهنایان بۆ ی ناوچهكهی��� ه ئام���اژه بهوه نهگهیش���تنیان بهیهكت���ر گهنجێك��� ی وهها خۆكوشتن لهو خهرهندهوه بردوه. دهكات ك��� ه ئهگ���هر ش���وێنێك مامۆس���تا یاس���ین رونیكردهوه ك ه ی لهههر واڵتێك بوایه دهبوه مهڵبهندێك ی یهكهمدا، ی جیهان��� ی جهنگ گهورهی گهش���تیاریو كاتبهسهربردن .لهس���ااڵن ی ناوچهكهیان ئ���هو ،ك��� ه ههم���و تهمهن���ی منداڵیو كاتێك روسهكان پهالمار ی ی نهشارهزاییان ژمارهیهك گهنجی لهس���هر خهرهند بهس���هربردوه داوهو بههۆ ی روس كهوتونهت��� ه ی س���هرباز دهڵێت ك ه ش���وێنێكیش بوه ههمیش ه زۆر ی سهعیكردن رویان نێ���و خهرهندو گیانیان لهدهس���تداوه، قوتابیان بهمهبهست ی خهرهند كه ئهو ئێس���تاش ئهو بهشه لێكردوه. ی سهربازانه تیایدا گیانیان لهدهستداوه، ی ئهو الیهنه جوانانه لهپاڵ باسكردن ێ عروسا". ی كاتهكانیشدا پێی دهڵێن "الت خهرهند ،بهاڵم لهزۆربه ی كهم���ی خزمهتگوزارییهوه، لهباره ش���وێنێك بوه ب���ۆ ههڵبژاردنی مهرگ ی رهواندز ،عیسا ی ش���ارهوان ی ئهنقهس���ت س���هرۆك ك ه ههندێكیان بهدهس���ت لهوێ���وه خۆیان فڕێداوهت���ه خوارهوهو محهمهد لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگهیاند ی یهكهمدا ههس���تاون ك��� ه لهقۆناغ��� ههندێكیشیان به قهزاو قهدهر. ی ی ناوچهك ه باسیان بهنۆژنكردن���هوهی خهرهندو بۆ قۆناغ چهند هاواڵتییهك ی ئهنجامدانی چهند لهوهك���رد ك���ه لهس���ااڵنی ههش���تاو دوهمیش س���هرقاڵ ی گرنگنو لهس���اڵی داهاتوهوه ی 10كارێك��� ن���هوهدهكانو تهنانهت لهم���اوه ی دهستپێدهكات. ی رابردوش���دا چهند كهس���ێك س���اڵ ی رهواندز خهرهند
ئا :ئاوێنه ی ی گهشتیار ی بوار كۆمپانیایهك ی ی بهبۆنه ی سلێمان لهشار ی ساڵی نوێوه ،ههڵدهستێت سهر ی یهك ی گهشتێك بهسازكردن ی بۆ واڵتی لوبنان ك ه یهكێك ههفتهی ی ی گهشتهكهش به "قیست لهشێوهكان مانگانه"یه.
ئا :بهختیار حسێن
ی ئهو كۆمپانیای ه ی راگهیهنراوێك بهپێ ی ب���ۆ ئاوێنه ن���اردوه ك��� ه وێنهیهك��� ی ی ساڵ رایگهیاندوه ك ه بهبۆنهی هاتن ی ی ی���هك ههفتهی نوێ���وه ،گهش���تێك ی لوبنان س���ازدهكاتو تیایدا بۆ واڵت��� ی خزمهتگوزارییهكان���ی گهشتهكهش��� ی رونكردۆتهوه ك ه شێوهیهكیان بهشێوه ێ ی ب ی دیكهش (نهقد)ییهو ش���ێوازێك ی مانگانهیه ك ه پێش���هكیو بهقیس���ت ی ی لهماوه ی گهش���تهكه گهشتیار دوا ی دهداتهوه. دوانزه مانگدا قیستهكان ی ی ئاماژهی��� ه لهماوهی س���ااڵن جێ��� ی ی زۆر ی بهش���ێك راب���ردودا كڕین��� ی وهك (خانو ،شوقه، پێداویستییهكان ئۆتومبی���ل ،كهلوپهلی ناوم���اڵ) بوه ناوچەیەکی گەشتیاری لەلوبنان ی مانگانه. بهقیست
ی بهپهل ه دهبیستیت ك ه ههرگیز بڕێ���ك پ���ارهت دهس���ت دهكهوێت ،ههواڵێك ی نهب���وی ،ههوڵبده وریایان ه ب���هاڵم لهههمانكات���دا خهرجییهكانت چاوهروان ی ی لهگهڵ بكهیت .شهمم ه رۆژ زۆر دهبێتو كێش��� ه داراییهكانیشت مامهڵه ی خۆت به .بهختته. بهردهوام دهبێتو ئاگادار
دوانه ی ی كهس���ێك پێویس���تیت بهپاڵپش���ت نزیك���ت دهبێت ،رهنگه ئ���هم ماوهی ه ی ئهو زۆرین هی كارهكانت بهه���اوكار كهس ه بهڕێوه بچێت.
ئا :ئاوێنه
چرۆ ئیسماعیل بهخۆشحاڵیو ئومێدێكی زۆرهوه دهستیكرد بهكردنهوهی كافتریا تاقانهكهی بۆ ئافرهتانی ههولێر ،بهاڵم نهیدهزانی تهمهنی كاركردنی نزیكهی پانزه مانگ دهبێتو بڕیاری داخستنی دهدرێت.
لەئینتەرنێتەوە
لهفهیسبووکهوه
گا
فۆتۆ :ئاکۆ
مستهفا ئهحمهدو چهند هونهرمهندێك: لهههولێر تاقه كافتریایهك بهئافرهتان رهوا نهبینرا خۆ نهتانكڕیوین؟!
سهفهركردنیش بوه به "قیست"
کاوڕ
رهنگاڵه
) )354سێشهممه 2012/12/4
قرژاڵ ی پێوه ی كارهكانت ههڵهشهییهك زۆرینه دیارهو پێویست ه جددیتر بیت ،چونك ه ی خۆت ههمو ههڵهش���هییهكانت بهزیان دهگهڕێتهوه.
چرۆ ئیسماعیل لهكۆتا رۆژی مانگ ی یهكی س���اڵی رابردودا ب���ۆ یهكهمجار لهشاری ههولێر كافتریایهكی تایبهتی كردهوه بۆ ئافرهتان بهنێوی (كافتریای رۆنیاز بۆ ئافرهت���ان) ،بهاڵم بهوتهی خۆی دواتر بههۆی زۆری "بههانهگرتن" پێی بڕیاری داخستنی داوه. ئهو ئافرهته كه لهبنهڕهتدا خهڵكی شاری سلێمانییه ئامانجی لهكردنهوهی كافتریاك���هی دابینكردنی ش���وێنێكی تایب���هت بوه بۆ ئافرهت���ان بۆ ئهوهی كاتهكان���ی خۆیان تێدا بهس���هرببهن، جگه لهوهش بۆئهوهی ببێته بهش���ێك لهزیندوكردن���هوهی ئ���هو نهریتهی كه لهراب���ردودا لهالدێكان���دا ههب���وه كه "ئاغاژن" دیوهخانی تایبهت بهخۆیان ههبوهو ژنانی ئهو الدێیانهش چونهته الی ،ب���هاڵم شكس���تیان بهههوڵهكهی هێن���اوه .كافتریاكهی چرۆ ،مهكتهبهو خواردنی خێراو چاو قاوهی تێدا بوه، لهبهرنامهشیاندا بووه كۆڕو سمیناری تێدا بگێڕن. ئامانجێك���ی دیكهی ئ���هو ئافرهته، بهدورگرتنی كافێك���هی بوه لهالیهنی سیاس���یو رێكخراوهكان���ی ئافرهتان، دوای كردنهوهش���ی رۆژانه ژمارهیهك ئافرهت���ی زۆر روی���ان تێدهكری���نو زۆریش���یان پێخۆش���بو ،بهاڵم دواتر لهالیهن ش���ارهوانییهوه پێی داخراوهو دهڵێ���ت "دوای ماوهیهك���ی زۆر لهكردنهوهی ،لهالیهن ش���ارهوانییهوه چهن���د بههانهیهكی���ان پێگرت���م ههر ج���ارهو بهبیانویهك ،لهكاتێكدا بهپێی یاس���او رێنمایی���هكانو بهمۆڵهت���ی رهس���می كافتریاكهم كردبوهوه ،بهاڵم لهبهرئ���هوهی ئامادهنهب���وم الیهنێك
شێر
ئهكتهری بهناوبانگ مستهفا ئهحمهدو چهند هونهرمهندێكی دیكهی هاوڕێی پڕۆژهی شانۆگهرییهكی نوێیان بهدهستهوهیهو دهڵێن "خۆ نهتانكڕیوین؟!". دهقی شانۆگهرییهكه میسرییهو لهالیهن (د.شێركۆ عهبدواڵ)وه كراوه بهكوردیو هونهرمهند (ئازاد حهمهبچكۆل)یش كاری دهرهێنانی بۆ ئهنجامداوهو بهرههمهكهش لهكاری جددیو كۆمیدی پێكهاتوه.
هونهرمهن���د مس���تهفا ئهحم���هد ك ه یهكێكه لهو ئهكتهرانهی رۆڵی سهرهكی تێدا دهبین���ێ بهئاوێن���هی راگهیاند كه ش���انۆییهكهیان دهرب���ارهی بارودۆخی سیاسیو كۆمهاڵیهتی ئێستای كوردستانه، بۆیه دهشڵێت "خۆ نهتانكڕیوین!" ،بهاڵم ئامادهنهبو ناوهڕۆك���ی زیاتری ماناكهی بكات. ناوب���راو ئام���اژهی بهوهدا ك��� ه لهم ههفتهی���هوه دهس���تیان بهئهنجامدان���ی پڕۆڤه كردوهو پێشبینیشیكرد لهمانگی داهاتودا ش���انۆییهكه ئام���اده بێت بۆ نمایشكردن.
مستەفا ئەحمەد
"چرا" باوی نهماوه ئا :شهنگه حهسهن "ماوهی زیاتر لهساڵێك دهبێت چرام دانهگیرساندوه ،بهاڵم ههر دانهیهكم ههڵگرتوه وهكو یادگاری" ئهوه قسهی مرواری میكائیلی تهمهن 55ساڵه كه بههۆی باشبونی كارهباوه ،ئێستا چرا بهكارناهێنن.
كافتریای رۆنیاز بۆ ئافرهتان لەشاری هەولێر لهپشتمهوه بێتو پشتیشم نهبو ،بۆیه تهئكیدیان لهداخستنی دهكردهوه". ههر پهیوهس���ت بهداخستنهكهش، كاتێك چرۆ ویس���تویهتی بێت بهرهو س���لێمانی ،لهرێ���گادا ش���ارهوانی تهلهفۆنیان بۆ كردوهو پێیان راگهیاندوه كه دهبێت كافتریاك���ه دابخات ،بۆیه ئهویش م���اوهی نزیكهی حهوت مانگه دایخس���توه ،ناوبراو ئاش���كرایكرد كه ئ���هو ،كردنهوهی كافێك���هی تهنها بۆ خزمهتكردنی ئافرهت���ان بوه نهك بۆ
فهریک
ی زوو بڕیار دهدهیت ،بهاڵم پێویس���تیت ی بهچاودێر باری تهندروستیت پێویست ی زیاتر ههیهو تاكو دڵنیا ێ بهبیركردنهوه زیاتر ههی���هو ئهم ماوهی���هش ههند ی تهندروستیت بۆ دێته پێش ك ه نهبیت لهكارێك ههوڵم���هده بیكهیت، گرفت ێ لهئیشهكانت دهكات .ماوهیهك ه زیانهكانت زیاتر بون. رێگری لهههند
مهبهستی سهرهكی پاره پهیداكردنو وتی "بۆیه ئهو كارهم كرد بۆ ئهوهی ل���هو رێگهیهوه خزمهتێك بهئافرهتانی كوردس���تان بك���هم ،نهك ب���ۆ پاره پهیداك���ردن بێت ،ب���هاڵم ئهوان رێزی ئهو كارهیان نهگرتم". چرۆ ئێستاش سوره لهسهر ئهوهی جارێكی دیك���هش كافێكهی بكاتهوه، بهاڵم چاوهڕێی دانهوهی ئهو قهرزانهیه ك���ه بهه���ۆی كردن���هوهی كافێك���ه لهسهریهتی.
تهرازوو
م���رواری كه ب���ۆ كڕین���ی ههندێك پێداویس���تی ماڵهكهی هاتب���وه بازاڕ باس���ی لهوهكرد كه بههۆی باش���بونی كارهباوه ،م���اوهی زیاتر لهس���اڵێكه چرایان بهكارنههێناوه ،بهاڵم چرایهكی بۆ یادگاری لهماڵهكهیدا هێشتوهتهوه. ئهو ژنه كه بهوتهی خۆی س���ااڵنێكی زۆره لهش���اردا نیش���تهجێنو ژیان���ی س���ااڵنی رابردوی بیر ماوهو بیرهوهری زۆری لهگ���هڵ چرادا ههی���ه ،ئاماژهی بهوهدا كه لهساڵهكانی رابردودا ههمو ئێوارهی���هك پێ���ش بان���گ چراكانیان پاكدهكردهوه ئامادهی���ان دهكرد ،ئهو مااڵنهشی كه ههژارو كهمدهرامهت بون ههر چرایهكیان ههب���و لهگهڵ خۆیان ب���ۆ ژورهكانیان دهگێڕا ،بهاڵم ئێس���تا
دوپشک
ی خ���ۆی پێبده ههندێ كێشهی كۆنت بۆ زیندودهبێتهوه ،ههمو ش���تێك ههق��� ی كاتت بۆ كارهكانت ی نزیكتهوه لهژیان ،زۆرین���ه ی بهكهسێك ئهمهش پهیوهند ی خ���ۆت رۆڵ تهرخانك���ردوه ،ب���هاڵم پێویس���ت ه ههی���ه ،ب���هاڵم ئازایهت ی خێزانهكانتان پشتگوێ نهخ هنو ههق دهبینێت بۆ تێپهربون لهو كێشهیه. خۆیان پێبدهن.
لهبهرئ���هوهی رۆژانه نزیكهی بیس���تو چ���وار كاتژمێ���ر كارهبا ههی���ه ،چیتر پێویست ناكات چرا بهكاربهێنین. ههرچهن���ده لهس���ااڵنی راب���ردودا قهیران���ی كهم���ی كارهب���ا لهههرێمی كوردس���تاندا بهرۆك���ی هاواڵتیان���ی گرتب���و ،بهاڵم وهك هاواڵتیان ئاماژهی پێدهك���هن ،بهمدواییانه ئ���هو قهیرانه بهرهو كهمبونهوه رۆیش���توهو بهههردو كارهبای نیش���تمانیو مۆلیده نزیكهی بیس���تو چ���وار كاتژمێ���ر كارهبا بۆ هاواڵتیان دابینك���راوه ،بهوهش "چرا" كه س���ااڵنێكی زۆر جێ���ی كارهبای بۆ هاواڵتیان پڕكردبۆتهوه ،باوی نهماوه. بهكارهێنانی چرا لهالیهن هاواڵتیانهوه لهس���ااڵنی نهوهدهكانو تاڕادهیهكیش دوای پڕۆس���هی ئازادی عێراق بازاڕی گهرم بو. ش���وكریه مس���تهفا ژنێكی دیكهی تهمهن 53س���اڵهو دانیش���توی شاری س���لێمانییهو یادگارییهك���ی زۆری لهگهڵ چرا ههیه ،چونكه س���ااڵنێكی زۆر ب���ۆ رۆش���نكردنهوه لهبری كارهبا بهكاریانهێناوه .ئ���هو ژنه لهبهرئهوهی خاوهنی ش���هش خوێندكار بوه ،بۆیه
کهوان
د.شێرکۆ عهبدواڵ
دهینوسێت
عاسمانو كۆڵهكهكانی ش���ێره بهفرین ه وهكو باس���ی دهكهن، ی تیای���ه، ی س���هیر خهس���ڵهتێك دروس���تكردنهكهی ههتا خ���وا حهز كا ێ ی ناوێ ،كهچی كوڕم ئهو ئاسانهو هیچ بتوانێ بیپارێزێ .سهعاتو نیوێك خۆره ی بهس���هر ێ كارێكی وا ی بهركهو ئ���او ێ كهس نهزان���ێ كام ه كلكهكهیهتیو د ی ێ ه كام ه س���هرهكهیهتی (عهیب نهب ی ش���ێرهكه) .درۆم نهكردبێ عیالقهكه ی ی كوردو مالیكیش ه���هر عهین بهین��� ی ش���ته .بهی���هك چهقهن هی سیاس��� كردمان بهكهڵهگا بهس���هر خۆمانهوه، ی نهمانتوانی لهگهڵیا رایكێش���ین. كهچ ی ێ ئێمهش میللهتێك ی خۆمان ب قس���ه عهجیبی���ن برادهرین���ه .قهڕنێ���ك تهحهمول���ی س���هدامو عهبدولكهریمو ی ی بهش نوری سهعیدهكانمان كرد كهچ ی ئهم مانگێ���ك بهرگهگرتنی فاكو فیك ێ دانهمان پ���ێ نهماوه. دیكتات���ۆره ب ی كریس���مسو مانگهك���هش تهصادوف بابانوئێ���لو ئهوا ئهكا .لهبهرئهوه ههتا ی حهفلهكه دهس���تی پێنهكردووه جواب ی مهعقول ب���ۆ س���وئاله نامهعقولهكان خوارهوه دیاری بفهرموو: ی ههولێ���ر • بهڕێوهب���هری پۆلیس��� سهبهب چییه ئهڵێ باشترین چارهسهر ی مهلهایه؟ بۆ واڵتی ئێم ه كردنهوه • ح���هز دهكات بهقهڵهمبازێ���ك بگهیتهوه بهتایالند؟ ی نهوتهك ه بهحهرام دهزانێ، • داهات ی مهلها حهاڵڵتره؟ دهڵێ ه ی ج -ئاگاداره رۆژی چهند كهس بهناو سیاس���هتو تیجارهتهوه خۆیان دهكهن بهئهستهموڵو بهیروتا؟ ی لهبن بهڕهی ه د -ح���هز دهكات ئهوه بێت ه سهر بهڕه؟ ێ ه -ی���هك واڵتم بۆ ب���دۆزهرهوه بهب مهلها بوبێت بهدهوڵهت. ی تائێستا بیر • باش��� ه بهڕاست بۆچ ی وا نهكراوهتهوه؟ لهشت • ئیمان���ی ك���ورد لهئیمانی قهت هرو بهحرهینو میسرو ئهمانه قایمتره؟ • لهئهزهلهوه حهساس���ێتمان ههی ه بهو مهسهالنه ،چونكێكم عهشایهرین؟ • لهترسی ئیسالمییهكان ناوێرین؟ • كڕی���ار زۆره بهس فرۆش���یارهك ه دهست ناكهوێ؟ ه -ههر ل���هم فیعل��� ه قۆڕهمان كهم بوو؟ • ئهگهر پێش���نیارهكه پهسهند كراو ی مهلهای خۆمان بوین بهساحێب • كۆم���هڵو یهكگرتوو ههموو رۆژێك ئهیسوتێنن؟ ی زوو ززوو حیصاری ئهخات ه • مالك��� سهر؟ ج -توركی���ش ئێرالی���ن ئیف�ل�اس دهكات؟ د -لهب���هر جهماع���هت ب���هر كهس ناكهوێ؟ ی ی ئهوه سهربهخۆی ه-س���اڵێك دوا وهردهگرین؟ • ئهگ���هر خهبهرێك���ت خوێن���دهوه نوس���یبوی :عێ���راق بهنی���ازه گروپ ه فهڵهستینیه ناكۆكهكان رێك بخات ،تۆ ی دهكهیت؟ یهكسهر چ ی • الش���عورییهن هاوار دهك هی دهڵێ ێ دهكات ده ی ك��� ئاخ كێ نهس���یحهت فهرموو؟ ی ش���ین • دهڕۆی���ت كووژهكهیهك��� بهناوچهكانی مالیكیدا ههڵدهواسیت؟ ی خۆت ج -بهههم���وو هێ���زو قهوهت ێ دهدهیت؟ جهریدهك ه فڕ ی بزانیت ی عاس���مان دهكه د -سهیر چهند كۆڵهك هی پێوهیه؟ ی ی بۆ بهغا دهڵێ ه -تهلهف���ۆن دهكه ی بهقوربان���ه چاوێكت���ان لهگردهكان��� سلێمانیش بێت؟
ش���هش چراش لهماڵهكهیاندا ههبوه، بهاڵم لهم س���ااڵنهی دوایی���داو بههۆی گۆڕان���ی بارودۆخ���هوه بهكاریناهێنن، بهڵكو تهنها وهك جوانكاری لهماڵهوه دایانن���اوهو لهب���ری ئ���هوهش ئهگهر كارهبا كوژایهوه ،ئهوا گڵۆپی ش���هحن بهكاردههێنن ،ش���وكریه بهپێكهنینهوه وت���ی "ئێس���تا چرایهكم���ان ههیه كه بلورهكهی شكاوهو بۆم نهكڕیوهتهوه، دڵیشم نایهت ژێرهكهی فڕێبدهم". الی دوكانی شوش���ه فرۆشهكانیش فرۆشی چرا كهمبۆتهوهو ههیانه ماوهی چهند ساڵێكه چرایان نهفرۆشتوه ،لهو روهوه س���امان ئهبوبهك���ر كه خاوهنی دوكانێكه لهبازاڕی شوشهفرۆش���هكانی س���لێمانی ،جهختیك���ردهوه ك���ه س���هردهمانێك چرا زۆرتری���ن كڕیاری ههب���وه ،بهاڵم لهم س���ااڵنهی دواییداو بههۆی باشبونی كارهباوه هیچ كهسێك نایكڕێو بۆ س���هلماندنی قسهكانیشی وت���ی "ئهوهت���ا خۆت���ان دهبینن هیچ چرایهكمان نییه بۆ فرۆش���تن ،ئهگهر ههش���مان بێت كهس نایكڕێت ،بهخوا وا بزانم نزیكهی س���ێ ساڵیش دهبێت چرایهكمان نهفرۆشتوه".
گیسک
11
سهتڵ
ی كتوپڕو ههندێ پرۆژهت بۆ لهش���وێنی كارهكهت زۆر ماندودهبیت ،ههفتهیهك���ی خ���ۆش بهس���هردهبهن سهفهرێك ی لهدایكبوان���ی ئ���هم بورج���ه ،چهن���د ی زۆری لێدهبینن ههندێ كێش���هت لهگ���هڵ هاوڕێیهك دێته پێش كه سودێك ی ههواڵێكی خۆش دهبیس���تن ك ه دهبێت ه ی كارهكهت دهبێت ك ه بهتهواوهت ی باشی دهبێت بۆ خۆتانو شوێن ك ه داهاتویهك ی زۆر. ماندوت دهكاتو پێی بێتاقهت دهبیت .هۆی دڵخۆشبونتان بۆ ماوهیهك ی نزیكتان. كهسان
نهههنگ ی رۆمانس���یتان ئهم ماوهی ه گهش���تێك ی خۆش بۆ دروس���ت دهبێتو ماوهیهك لهگهڵ كهس��� ه خۆشهویس���تهكانتان ی زیاتر بهسهر دهبهن .ههست بهچاالك دهكهیت.
CMYK
12
) )354سێشهممه 2012/12/4
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
دینو سیاسەت ...رەخنە لەعەلمانیەت بە چ مانایەک؟ بهشی دووهم لهدوابەش بەخشینی ئەولەویەت بە دیموکراسیەت وەک لە دوو هەڵقەی پێش����ووداو لەپاڵ بۆچوونەکانی ڤایت بادەردا باس����مکرد، مەسەلەی س����ەرەکی لە دیموکراسیەتدا بەخشینی ئەولەویەتە بە دیموکراسیەت خۆی نەک بە عەلمانیەت .ئەوەی گرنگە ئەوە نییە دەوڵ����ەت عەلمانییە یان نا، بەڵکو ئەوەیە دیموکراس����ە یان نا ،واتە پەیڕەوی النیکەمی ئاکارو بیرکردنەوەو هەڵسوکەوتی دیموکراس����ییانە دەکات ی����ان نای����کات .ب����ەم مانایە دەش����ێت ه����ەم دینو ه����ەم عەلمانی����ەت ڕێگربن لەبەردەم دروستبوونی دیموکراسیەتدا. نە عەلمانیەت بەش����ێوەیەکی حەتمیو ئۆتۆماتیک����ی دەتوانێ����ت لەپ����اڵ دیموکراسیەتو بەپێکبێت لە سیستمی دیموکراس����ی ،نە دینیش .بۆئەوەی ئەم دووانە ببن بە هێزی دیموکراس دەبێت ئەو مەرجانە قبووڵبکەن کە لە دوواهەمین دووبەش����ی ئ����ەم زنجیرە نووس����ینەدا باسمکرد .دیموکراس����یەت پرۆسەیەکی گەورەی فێربوون ئاراستەی دەکات ،لەم پرۆسەیەدا هەم هێزە دینییەکان دەبێت فێرب����ن ببن بە دیموک����راس ،هەم هێزە عەلمانییەکان .کەس لە س����کی دایکیدا بە دیموکراس یان ب����ە دژە دیموکراس لەدایکنابێ����ت ،بوون ب����ە دیموکراسو ب����وون بە دژە دیموکراس پرۆس����ەی بە کۆمەاڵیەتیبوونو شێوازی پیادەکردنی دەس����ەاڵتو چۆنیەت����ی کارکردن����ی دەزگاکانو چۆنیەت����ی ڕێکخس����تنی پەیوەندییەکان بەڕێوەیدەبات. ب����ەر ل����ەوەی کۆتای����ی بەم بەش����ە بهێنم دەمەوێ����ت هەندێک تێبینی خێرا لەس����ەر دین خ����ۆی بڵێم .ل����ە دونیای
ئێمەدا دۆخێکی ترسناکی گەشتگیریو حوکم����ی رەهاو بێس����ەروبەری میتۆدی هەیە ،بەش����ێکی ه����ەرە زۆری ئەوەی دەنووسرێتو دەگوترێت کورتدەکاتەوە بۆ قسەوباس����ێکی س����ەرپێیی .لەپێش هەمووانیش����ەوە چۆنیەتی قس����ەکردنو باس����کردنی دینە .الی ئێم����ە ئەوانەی ب����اس لە دی����ن دەکەن ی����ان ڕقیان لە دینەو ئ����ەم ڕقەش وایانلێ����دەکات دین بە س����ەرچاوەی هەموو نەهامەتییەکانی بزانن ،یان ئەوەتا عاش����قی دین بوونو بەسەرچاوەی چارەس����ەرکردنی هەموو نەخۆش����یو بیمارییە کۆمەاڵیەتییەکانی دەزانن .ه����ەردوو بەرەکەش کۆمەڵێک قس����ەی گشتی نازانس����تی لەسەر دینو لەسەر ڕۆڵو تواناو شێوازی ئامادەگیو کاکرکردن����ی دین لە کۆمەڵگادا دەکەن. لێ����رەدا هەوڵئەدەم س����ێ ش����ێواز بۆ خوێندن����ەوەو مامەڵەکردن����ی دی����ن پێش����نیاربکەم ،کە دەشێت هاریکارمان بێت بۆ دەرچوون لەو فەوزا نامیتۆدیو گشتگیریو قس����ەکردنە سادهو زۆرجار نەفس����ییانەی لەس����ەر دین لە دونیای ئێمەدا دەکرێت. سێ ڕوانین بۆ دین لەم بەش����ەی نووس����ینەکەمدا پشتی تەواوەتی ب����ەو کتێبەی فەیلەس����وفی ھۆڵەن����دی مایکڵ لێزێنبێرگ دەبەس����تم ک����ە لەس����ەر پەیوەندی نێ����وان دینو عەقڵ نووس����یویەتی .یەک����ەم خاڵێک بکرێت لێیەوە دس����تپێبکەم زەحمەتی دەستنیش����انکردنی چییەت����ی دین����ە؟ زەحمەت����ی پێناس����ەکردنیەتی .چونکە ئەگەر باوەڕهێنان به بوونی خودا وەک خاڵی س����ەرەکی دین تەماش����ابکەین، خودایەک کە دینی مەسیحیو جولەکەو
►
مەریوان وریا قانیع
ئیسالم لە وێنەی ئینسانێکی پێرفێکتو هەمەتوانادا وێنایدەکات ،ئەوا دین هەیە خوداو باوەڕهێنان بە خودایەکی ئاسمانی تێدانیی����ە ،وەک دینی بوزا کە ملیۆنەها ئینسان باوەڕیان پێیەتی ،یان دین هەیە فرەخودایە وەک دینی یۆنانییە کۆنەکانو دینی ھیندۆس����ییەکان .ئەگەرچی دین دیاردەیەک����ی گەردونییەو کۆمەڵگایەک نادۆزینەوە دینی تێدانەبێت ،بەاڵم بەھیچ جۆرێ����ک ناتوانین باس لە یەکجۆر دینو لەیەکش����ێواز باوەڕی دین����ی لە دونیادا بکەین .پرس����یارەکە ئەوەیە ئایا لەناو ئەو هەموو فرەدەرکەوتو فرەش����ێوازو فرەجۆریی����ەی ک����ە دینەکان����ی تێدایە دەکرێت ش����تێکی هاوبەش بدۆزینەوە، شتێک بەش����ێکبێت لە پێکهاتی هەموو دینەکان ،بەبێئەوەی دی����دو تێڕوانینو مێژووی دینێک ل����ە دینەکان بکەین بە پێوەر ب����ۆ مامەڵەکردنی دینیبوون یان نەبوون����ی دینەکانی تر ،ی����ان پێوەری یەکێک لەو دینانە لە س����اتێکی تایبەتی ئامادەگ����ی لە مێژوودا ،بەس����ەر هەموو س����اتەکانی تری مێژووی هەمان دیندا، بس����ەپێنین .ھی����چ دینێک نیی����ە بەبێ دونیایەک دابەشبوونی ناوەکی ،ئیسالم پڕیەتی لە ”فیرق����ەو میلەلو نەحەلی“ جیاواز ،مەسیحیەتیش لەم دابەشبوونە ناوەکیی����ە بێب����ەری نییە ،ب����ۆ نموونە ل����ە مەس����یحیەتدا جیاوازییەکی گەورە لەنێ����وان کاتۆلیکیەتو مەس����یحیەتی ئەرتۆدەکسیو ئەنگلیکانو پرۆتستانتدا هەی����ە .چ ل����ە ڕووی مێژوی����یو چ لە ڕووی جوگراف����یو چ لەڕووی دەزگاییو چ لەڕووی ن����اوەرۆکو چ لەڕووی ڕۆڵی پیاوان����ی دینەوە ،دین چ لە ئێس����تاداو چ لە ڕاب����ردوودا دیاردەیەک بووە پڕ لە جیاوازیو فرەج����ۆریو فرەدەرکەوتی. کورتکردنەوەی هەمووی����ان لەژێر یەک ن����اودا بازدانە بەس����ەر س����ەرەتایترین پێدراوە زانستییەکانی قسەکردن لەسەر دین. ب����ۆ خۆڕزگارک����ردن لە بەخش����ینی ناوەرۆکو پێناس����ێکی گش����تی بە دین
مایکڵ لێزنبێرگ پێش����نیاری ش����تێکی دیکە دەکات ،ئەویش جیاکردنەوەی سێ ش����ێوازی جیاوازی ڕوانینە بۆ دین .بەر لەوەی باس����ی هەریەکێکیان بکات باس لەوەدەکات ک����ە هەریەکێک لەم ڕوانینە بەتەنها کورتدەهێنێتو ناتوانێت هەموو چیەت����ی دینمان پێبڵێ .ب����ەاڵم ڕەنگە هەرسێکیان بەس����ەریەکەوە وێنەیەکی کامڵتری چیەتی دینمان پێببەخش����ن. ئەو س����ێ ش����ێوازەی ڕوانینیش بۆ دین بریتین لە:
دین باس لە شوێنی ئینسان دەکات لەناو گەردوندا ،لەناو گشتێکی گەورەتردا لەخۆی ،هەروەها ئەوە نیشانئەدەن ئەم ئینسانە چۆن بەرامبەر بەو گشتە گەورەیە بجوڵێتەوە یەکەم :بینینو مامەڵەکردنی دین وەک باوەڕو عەقیدە. ڕوانین بۆ دین وەک جۆرێک لە باوەڕو عەقی����دە ڕوانینێکی س����ادەو ئاس����انە. لێرەدا دین ،بەبوون یان نەبوونی خودا یان بە بوونی کۆمەڵێک خوداوە لەباتی ی����ەک خودا ،وەک هەڵگ����ری دیدێک بۆ چۆنیەتی ڕێکخس����تنی گەردونو بوونو
دونی����ا وێنادەکرێ����ت ،ک����ە دەرەنجامی ئینسانەکان ڕێکبخرێت؟ ئەخالق����ی گەورەی����ان لێدەکەوێتەوە. لێرەدا دین باس لە ش����وێنی ئینس����ان دووهەم :وێناکردنی دین وەک دەکات لەناو گەردوندا ،لەناو گش����تێکی کۆمەڵێک بەهاو ئەزموونێکی ناوەکی گەورەت����ردا لەخ����ۆی ،هەروەه����ا ئەوە ئینسان لەم دیدەدا بۆ دین کەمتر پێ لەسەر نیشانئەدەن ئەم ئینسانە چۆن بەرامبەر بەو گش����تە گەورەیە بجوڵێتەوە ،چۆن بوونی خ����ودا یان هێزێک����ی گەردونیو لەگەڵ ئینسانەکانی تردا هاوسایەبێت ،لەسەر بوونی یاسای گەردونی هاوشێوە چۆن مامەڵەی مردوەکانو ئەوانەش کە دادەگیرێت کە گوایە لە ئاس����مانەوە بۆ هێشتا لەدایکنەبوون بکات .بەکورتی دین ئینس����ان دابەزیوە ،بەڵک����و زیاتر پێ لێرەدا هێما بۆ بوونی ”ش����تێک“دەکات لەسەر نرخو بەها دینییەکان بۆ ئەم یان گەورەترو بەتواناتر لە ئینسان ،شتێک ئەو تاکەکەسو لەسەر ئەزموونی تایبەتو لە ئاس����تێکی ئەنتۆل����ۆژیو موفاریقدا کەسێتی کەسانی باوەڕدار دادەگریێت. دین لێرەدا کەمتر سەرقاڵی موناقەشەو ئامادەیە ،شتێک کە موقەدەسە. دی����ن لێ����رەدا وەک کۆمەڵێک باوەڕو بەرخوردی عەقڵیو س����ەلماندنەو زیاتر عەقیدە دەرب����ارەی دونی����او گەردونو خەریک����ی گرنگیدان����ە ب����ە ئەزموونی ب����وون دەبینرێ����تو مامەڵەدەکرێ����ت ناوەکی ئینس����انی باوەڕدار ،ئەزموونێک دەرب����ارەی چۆنیەت����ی ڕێکخس����تنو زۆرج����ار زەحمەتە تەنان����ەت ناوی بۆ بەڕێوەبردن����ی گەردونو ژی����ان .ئەوەی بدۆزرێتەوەو زامنێک����ی هەبێت بتوانێت ئەم بوونە ڕێکدەخ����اتو ئەم گەردوونە خۆی لەڕێگای����ەوە بەرجەس����تەبکات. بەڕێوەدەب����ات ،لە دین����ە جیاوازەکاندا ئەوەی لێرەدا گرنگە بیزانین ئەوەیە کە ن����اوی جیاوازی هەیە .لە هەندێک دیندا دین بەزمانی مەنتیقو عەقڵو ئەزموونی ئەوی ئ����ەم کاردەدەکات ناوی خودایە ،کردەگی ئاش����کراو ناسراو باس لە خۆی خودایەک����ی ت����اکو تەنه����ا ،لەهەندێک ناکات ،بەڵکو وەک جۆرێک لە پەیوەندی دینی تردا زی����اد لە خودایەکن پێکەوە ،ب����ە نادی����ارەوە خۆی بەیان����دەکات کە لەکاتێکدا لە هەندێ دینی تردا باس لە زۆرج����ار وەک پەیوەندیەک����ی تایبەتو بوونی هێزێکی نادیارو ناونەنراو دەکرێت شەخسی دەردەکەوێت. لەم دیدەدا ئینس����ان دین لەناوەوەی کە ئەم کارە جێبەجێدەکات. لەم ڕوانینەدا بۆ دین خودا یان خودا خۆیدا دین دەژی ،دین لێرەدا ئەوەندەی یان هێزە نادیارەکان گەیەنەری پەیامو هێزێکە بۆ بەخش����ینی مان����او دەاللەت ش����ێوازێکی ئەخالقی دیاریکراونو داوا بە ژیان ،ئەوەن����دەی لە پەیوەندییەکی لە ئینس����ان دەکەن بەپێی پێدراوەکانی ماناداردای����ە ب����ە ڕووداوە گرنگەکان����ی ئ����ەو پەیامو ئەخالقیات����ە بژینو دونیاو ژیان����ەوە ،وەک ڕووداوی لەدایکب����وونو پەیوەندییەکانی����ان ڕێکبخ����ەن .ل����ەم پیربوونو نەخۆش����کەوتنو مردنو شتی تێڕوانین����ەدا دین زۆرج����ار جەوهەرێک س����ەرەکیو گرنگی تری لەم بابەتەوە، وەردەگرێ����ت ک����ە نەگ����ۆڕە ،هەڵگری ئەوەن����دە پەیوەن����دی ب����ە ش����ێوازی کۆمەڵێ����ک یاس����او ڕێس����او داواکاری ڕێکخستنی ژیانەوە نییە ،پەیوەندی بە ئەخالقیی����ە کە بۆ هەموو ئینس����انێکو کۆمەڵێک یاس����او داواکارییەوە نییە کە ب����ۆ هەم����وو س����ەردەمێک دەخ����وات .ببنە چوارچێوەی سەرەکی ڕێکخستنی لەم تێگەیش����تنەدا بۆ دی����ن گرنگترین ژیانی هەموو ئینس����انەکان .دین لێرەدا پرس����یارێک بکرێ����ت ئەمەی����ە :چ����ۆن بەر لەهەمووش����تێک هێما بۆ ڕۆحانیەت پەیوەندی نێوان ئەو موقەدەسە دینییە دەکات... . »» 19 گەردونیی����ە نەگۆڕەو ژیانی س����ەرزەوی
شار ی سلێمان ی ()1784 چهند س���اڵێكه الی ههندێك دامودهزگای شاری سلێمانی بۆته باو كه ئهبێت لهرۆژی چواردهی تشرینی ههمو ساڵێكدا شاییو زهماوهند لهس���هر ش���هقامو له یانهكاندا بهبۆنهی بنیاتنانی ش���ارهكهوه بگێڕرێت لهپهراوێ���زی ئهوهش���دا ههندێك لهمێژوو چاالكی رابوردوی شارهكهو خهڵكهكهشی، كه دیاره ههمومان شانازی پێوه دهكهین، باسدهكرێت ،بهاڵم لێرهدا چهند پرسیارێك رێگام���ان پێدهگرێت لهوانه :مهبهس���تی راستهقینه لهم بهزمو رهزمو ههڵپهڕكێیه چییه؟ عهجهبا لهماوهی ئهو ساڵهدا هیچ دهس���كهوتێكی گهورهمان بۆ خهڵكهكهی فهراههمكردوه كه خۆمانی پێوه بابدهین؟ ئایا ش���اره گهورهكانی واڵتانی دی ههمو س���اڵێك ئهم بهزمه دهگێ���ڕن؟ بۆ نمونه لهش���اری واش���نتنی واڵت���ی ئهمهریكادا س���ااڵنه چهندی���ن چاالك���ی كۆمهاڵیهتی بهج���ۆشو خ���رۆش ئهنجامدهدرێ���ت، لهوانه ڤیس���تیڤاڵهكانی ش���كۆفهی داری شێری (شجرە الكرز) ،ههڵدانی كۆالرهی رهنگاورهن���گ ،ئامادهكردن���ی خواردنی جۆراوجۆر لهچێشتخانهكانو فرۆشتنیان بهههرزانتر ،سهری ساڵی چینی ،فۆلكلۆری فهرههنگی ،داگیرساندنی گڵۆپهكانی داری رۆژی لهدایكبونی مهس���یح ..هتد ،وهلێ هیچ ڤیس���تیڤاڵێك بۆ بنیاتنانی شارهكه لهالیهن جۆرج واشنتنهوه لهئارادا نییه. ئهم شارهی كه پایتهختی میرنشینێكی سهربهخۆ بوه له مهحكومییهتی عهجهمو سوخره كێشیی ئالی عوسمان ،ئهمێستا پایتهخت���ی ههرێمێك���ی ژێردهس���تهی عهرهبی���ش نییه ،ئهوان���هی ههمو رۆژێ ههڕهشهمان لێدهكهن كه ئهگهر بهرهحهتی دانهنیشین ئهگهر چی ساداتیش بین ،ئهوا معاشمان لێدهبڕن. چرچو لۆچی دهموچاوی ش���ارهكهمان لهنائومێدی ناخی گهنج���انو ناعهدالهتی كۆمهاڵیهتیدا رهنگیداوهتهوهو بهئارایشتی دههوڵو زوڕناو ههڵپهڕكێی سهر شهقامو یانهكان لهتش���رینهكاندا ناش���اررێنهوهو
ههمو س���اڵێك لهم بۆنهیهدا كه شاكاری رابوردوی ش���ارهكهمان ی���اد ئهكهینهوه بێ ئ���هوهی هیچم���ان لهب���اردا بێت بۆ ئهمڕۆی ،بهوه دهچێ كه چلهی ماتهمینی عهزیزێكم���ان بهرێبكهین ،ل���هم بهینهدا كاتێك لهیانهی تهالری ش���اره حهیاتهكه ئاههنگێ���ك ب���هم بۆنهیهوه س���ازدهكرا، هاوڕێیهك���ی خۆشهویس���ت ناچاریكردم كه مایكێك بهدهس���تهوه بگرم به هیوای ئهوهی بۆنهكه به قس���هیهكی نهس���تهق گهرمت���ر بكهم ب���هاڵم س���هرهڕای داوای لێبوردنیش بهداخهوه لهقسهی رهق زیاتر كه كورد وتهنی (حهقه بۆیه رهقه) هیچم ل���هم بارهیهوه پێ نهب���وو دهرئهنجام بۆ چهند ساتێك س���هرو دڵی ئاههنگگێڕانم گرت. دهستهی نهزاهه لهبهغدا تهنیا بۆ ئاماری شهش مانگی یهكهمی سالی 2011باس له 9313دهعوای كراوهی دۆسیهی گهندهڵی دهكات كه دیاره ههرێمی كوردستانی تێدا نییه چونكی رێنادهن دهسهاڵتهكانی ئهو دهستهیه ئێره بگرێتهوه بهاڵم شوكور بۆ خودا لهههرێم���ه (یوتۆپی)هكهی ئێمهدا كۆمیس���یۆنی ئهس���تۆپاكیمان نییه كه بوختانی وامان پێبكاتو كه دۆسیهیهكیش لهئهنجامی ملمالنێی تهكهتوالتدا بهههڵه قوتدهبێت���هوه ئهوا ش���ایهتی س���هرهكی لهبهندیخان���هی میریدا به مهرگی مجافات ژیان لهدهس���ت ئ���هداتو كارهك���ه دیزه بهدهرخۆنه دهكرێت. لهس���اڵی 2004وه ههر لهم شارهداپتر لهدوسهد باڵهخانهی ده دوانزه نهۆمی له الیهن كهرتی تایبهتو به (هاوكاری)! كهرت���ی زۆر تایب���هت ت���رهوه بنیاتنران كهچی بۆ نهخۆش���خانه 400عهیبهكه كه ههر لهو ساڵدا بهردی بناغهی دانرا ،تازه بهتازه م���ژدهی تهواوبونی له %85مان پێ دهدهنو كهسێكیش ناچێته ژێر باری بهرپرس���یارێتی مهحرومكردن���ی خهڵكی ئهم شاره لهخزمهتگوزاری سێ ساڵ كار راگرتن تێیداو یان چهند جار تهرخانكردنی
►
سهفوهت رهشید سدقی
بودجهی ئیزاف���ی بۆیو كه پرۆژهیهكیش بهسهقهتی ئهنجامدهدرێت وهك پردهكهی خهس���رهوخاڵو تونێلهك���هی ئهزمڕ ئهوا ئهبێت ناوهناوهی���هك دابخرێنو بودجهی تریان ب���ۆ تهرخانبكرێ بۆ دهس���تهێنان پێیاندا نهوهك كارهس���اتی گهورهیان لێ بكهوێت���هوهو تكایه الف���و گهزافی كامپی نوێی زانكۆی سلێمانیش���مان بهس���هردا لێم���هدهن چونكی پارێزگا نییه لهعێراقدا ی���هك دو زانكۆی تێدا نهب���ێو تهنانهت لهكۆیهو قهرهداخو كهالرو چهمچهماڵیش زانك���ۆ ههن���ه ،تهنی���ا ئاگاداربن چیدی دیواری مهكتهبهكان بهسهر كۆرپهكانماندا نهتلیسێتهوهو لهوهوال سهرپشك بن لهوهی پێیاندهڵێن خوێندكار یان قوتابی. مامۆستا جهمال عهبدول له ڤیستیڤاڵی ئهم س���اڵی گهالوێژدا پتر لهپانزه خاڵی چاالكی جۆراو ج���ۆری خوێندهوه كه له كوردس���تانی باشوردا ش���اری سلێمانی یهكهم بوه تێیاندا ههر لهیهكهم رۆژنامهی كوردیو یهكهم چیرۆكنوسی كوردو یهكهم مهكتهب���ی كچانو یهكهم ش���انۆگهریو.. ههتهد ،دیاره پێچهوانهكهشی ئهوهیه كه شارهكه ئهمڕۆ لههیچ شتێكدا قڕهش نییه بهاڵم مامۆس���تا یان بی���ری چو بیرۆكهی دامهزراندن���ی یهك���هم رێكخ���راوی مافی مرۆڤیش له كوردس���تاندا لهتهك ئهوانهدا باس بكات یان نهیویست باسی مردویهكی تریش بكات كه ئهمیان ئهو وهك سهرۆكی رێكخراوهك���هو ئێم���هی هاوكارانی وهك دهستهی بهڕێوهبهر لهوهفاتی بهرپرسین. گ���هر س���اڵی جارێكی���ش لهپهراوێزی یادكردنهوهی بۆنهیهكدا بهس���هر ش���انو شهوكهتی مێژوی ش���ارهكهدا ههڵبدرێت ئهوا دهبێت رێزی پێشهوهی ئاههنگهكان ب���ه وهل���ی نیعمهتهكانم���ان له(گهورهو س���هردار) برازێنرێتهوه ت���ا داوای( دوا رۆژیان ) لێبكهینو بێكهسێكیشمان نییه بێته جوابو پێیان بڵێ " 21س���اڵه ئێمه رهنجبهری ئێوهین). جگه ل���هو بودجه زهبهالح���هی كه له بهغداوه دێتو سهرهڕای باجی بێشوماری ن���هوت بهقاچاخبردنو ش���یرینی نهوته تاڵهك���ه ،دهیان جۆر باج���ی دهزگاكانی (گومرگ ،ش���ارهوانی ،تاپ���ۆ ،هاتوچۆ، دادگا ،رهگهزنام���ه ،كارهب���ا ،نهوت���ی بایهع���ی ،بهنزینخان���ه ،فرۆكهخان���ه،
پیشهس���ازی ،كۆمپانی���اكان)و گهلێكی تریش رۆژانه لههاواڵتیان دهسهنرێن ك ه گوایه لهرێگای خهماڵندنهوه كۆی ههموی به (مقاس���ه) لهبودجه گشتییهكهی كه لهبهغداوه دێت دهردهكرێت بهاڵم قسهكه لهوهیه كه كهس���ێك نازانێ فهرقی نێوان خهماڵندنهك���هو داهات���ه راس���تهقینهكه چهندهو ئهو بڕه پارهیه بۆ كوێ دهچێ؟! بهههرحاڵ خێ���ری پێوهبێت بهاڵم بۆچی ئهب���ێ تهلهب���هی زانك���ۆ ناچ���ار بكهن پهنابهرنه بهر مانگرتن بۆ ئهوهی یهكسان بكرێنهوه لهگهڵ تهلهبهكانی عێراقه رهزا قورس���هكهداو بۆچ���ی راس���تهوخۆ وهك باقی عێ���راق مافهكانی���ان نادهنێو یان ئهب���ێ ماوهیهك خوێندن راوهس���تیو تا بهچهش���نی مهكرهمه مافه ئاساییهكهیان پێ ببهخشن. تكایه كۆتایی ب���هم درامایانه بهێنن با س���هركردهیهك نهمانتهزێنێت بهوهی كه سلێمانی شاری شێخ مهحمودو بارزانییهو لهبهرئهوهش (وهك مهدینه بێ نهبی بێو ی���ا نهجهف بێ بێ عهل���ی) ،نالی وتهنی (كهس���ی تێدا نییه ئهم ش���اره بێ تۆ)، ب���هاڵم دیاره مهبهس���تهكه ،ب���ا وجودی سهدان ههزار ناسو ئهجناس ،ئهوهیه كه ئهم شاره بێساحێبهو باشترین بهڵگهش ئهوهی���ه ك���ه ئهبێ لهش���ارێكی ت���رهوه بهرپرس���ێك بۆ یادێكی رۆشنبیری قهرز بكهین ب���ۆ ئهوهی بیخاته دهس���تمانهوه كه تهنانهت بیرۆكهی نازناوی پایتهختی روشنبیریش بۆ سلێمانی هی خهڵكهكهی نییهو له كاتی كابینهی پێنجهوه س���هری ههڵداوهو لهالیهنوهزیری رۆشنبیری ئهو كابینهیه وه كه ههر خهڵكی ئهم شارهش نییه پێشنیاركراوه. ئهمڕۆ كوان مهحویو نالیو سالمهكانی پێری؟ گ���ۆرانو ههردیو بێكهس���هكانی دوێنێی ئهم شاره ،ئهترسم بڵێن پاڵنهری به دهس���تهێنانی پلهی بڵن���دی بلیمهتی ئهوانه لهس���تهمكاریو ناههمواریو زوڵمو زۆری س���هردهمی ژیانیاندا سهریههڵداوهو ئێستا لهم شامی شهریفهدا هیچ گرفتێك نییه بزوێنهری ئهو ههس���ته بهرزانه بێت بهاڵم لهیادتان نهچێت كه لوتكهی سۆزو ئهوی���نو دڵ���داری هۆنراوهكانی ههردیو ئاوێنهی جوانی سروش���تی كوردس���تان لههۆنراوهكان���ی گۆران���دا ه���هر ل���هو
سهردهمانهدا گوتراون. لهمهوب���هر درۆمان تهنی���ا بۆ خهڵكی ههڵهبجه ئهكرد بهاڵم بهچهشنی (گۆبڵز) وهزیری پڕوپاگهندهی ئهڵمانیای سهردهمی هیتل���هر كه ئهیگوت ه���هر درۆ بكهو درۆ بكهو درۆبكه تاكو خۆشت بڕوای پێدێنی، دیاره ئێستا درۆ بۆ خۆشمان ئهكهین وهلێ خهڵكی وش���یاری ههڵهبجه ههر لهكاتی سوتاندنی مۆنۆمێنتهكهوه كه بۆ بازرگانی پێكردن دروس���ت كرابو ،ت���ا ئهمڕۆ كهوا ههمدیس كۆمهڵ���هی قوربانیانی ههڵهبجه لهنائومێدیدا ههڕهشهی ههڵوێستی توندتر دهكهن لهراستی درۆكانمان ئاشكرابون.
ئهبێ سلێمانی شانازی بهو نازناوهوه بكات كه (سهدام حوسێن) پێی بهخشی بهوهی كه ناوی لێنا (مدینه صعبه) چونكی تاكه شاری عێراق بو كه تهنانهت بهویش ماڵیی نهدهكرا بهڕێزان به س���واڵو س���هدهقهو ئهمری ئیداریو یاسای ش���یر بۆ داپیردا تهرفیع بهشاری س���لێمانی ناكرێت ئهگهر خۆمان هیچم���ان لهباردا نهبێت ،ئهم ش���اره زۆر كهس���ی غهریب���هی ك���رد بهش���ت بهاڵم بهداخهوه هیچیان ئهمهكی گهڕاندنهوهی ههندێك لهپیاوهتی شارهكهیان نهدایهوه ئهمهش بهراس���تییهكهی گازندهیهكی زۆر دروس���ت نییه چونكه رهنگه لێمان بێنه جوابو بڵێن بۆ ئێ���وه بۆ خۆتان چیتان
كردوه بۆ ش���ارهكهتان تا گلهیی لهئێمه بكهن؟! ئهبێ سلێمانی ش���انازی بهو نازناوهوه بكات كه (سهدام حوسێن) پێی بهخشی بهوهی كه ن���اوی لێن���ا (مدینه صعبه) چونكی تاكه شاری عێراق بو كه تهنانهت بهوی���ش ماڵی���ی نهدهك���را ،دهرب���ارهی بلیمهتی ش���ارهكه بۆنهیهكم دێتهوه یاد ئ���هوهش كاتێك كه لهگ���هڵ ژمارهیهكی ك���هم ل���ه دادوهرو پارێزهران���دا لهكاتی ش���هڕی ناوخۆدا لهههوڵی ئهوهدابوین كه دادگاش بهچهش���نی ههم���وو دهزگاكانی تری ههرێمهكه لهنێوان بهرداشی سهوزو زهرددا دوك���هرت نهبێ���تو دوای گفتوگۆ لهگ���هڵ یهكێتی���دا ،بهن���ده لهتهك كاك مس���تهفا عهس���كهریدا چوین���ه پیرمامو ل���هوێ چاوم���ان كهوت بهخوالێخۆش���بو س���امی عهبدولڕهحم���انو لهمیان���هی قسهكردندا پێمانگوت كه لهراستیدا ئێمه پیمانخۆش نییه كه دهستپێشخهرییهكان ههر لهس���لێمانییهوه س���هرههڵداو خوزیا لهههولێرو دهۆكیش ج���ار بهجار ههندێ كهس ئهو رۆڵهیان ئهبینی ،ئهو لهوهاڵمدا وتی باشتێكتان بۆ بگێڕمهوه (لهسااڵنی حهفت���ادا ت���هواوی پۆلێك���ی زانكۆ كه ژمارهیان 30قوتابی بوو. هاتنه ریزی شۆڕش���هوهو ئهمانه تهنیا یهك كهسیان خهڵكی سلێمانی بو ئهمیش پاش دهدوانزه رۆژ بروس���كهیهكی نارد بۆ ئێزگهكهو تێیدا نوس���یبوی ؛ به ناوی خ���ۆمو 29قوتابی پۆلهكهم���هوه هاتنه ریزی ش���ۆڕش رادهگهیهنم ،هاوڕێیهكانی لێیانك���رده ه���هاڵو پێیانگ���وت كێ تۆی كردۆته وتهبێژو ریشسپی ئێمه؟ ئهمیش لهوهاڵمدا وتی :ئهوا چهند وهخته لێرهین نهك���هس پێماندهزان���ێو نهك���هسو كار ئاگای���ان لێمانهو نه هیچ���كام له ئێوهش ش���تێكی دركاند) ،لهكۆتایی قسهكانیدا كاك س���امی بهزهردهخهنهیهكهوه گوتی "ئهوج���ا كاكه خهڵكی س���ولهیمانی ههر بۆخۆیان وانه". بهڕێزان ،ئهم شاره دهوڵهمهندو زیندوه بهخهڵكه سادهكهی بهر له سهدان ههزار كچو كوڕی گهنج���ی خوێندهوارو ههزاران كهسی رۆشنبیرو خاوهن ئهزمون هیچیشی لهكهس ناوێت تهنها تكایه كهمێك پێتان لهسهر بۆری ئوكسجینهكه الدهن.
birura.awene@gmail.com
فاتیحایهك بۆ كهركوك!! گهر شۆڕش���هكانی ئهیل���ولو گواڵنو ن���وێو كارهس���اتهكانی ئهنف���الو كیمیابارانو راپهڕینو كۆڕهوو ئهو ههموو قوربان���یو خوێن رژانهی كورد ،یهكێك لهفاكتهرهكانی داكۆك���ی كرد ن بوبێ لهكوردستانی بونی كهركوكو ناوچهكانی دهوروب���هری ،ئهوه ل���هدوای روخاندنی رژێمی بهعس بهبێ شۆرشو بهئارامیو لهپێناوی دهسكهوتی حیزبیو شهخسی ئاسۆكانی دهركهوتنی لهدهستچونی رۆژ بهرۆژ رونتردهبێتهوه. یهكێك لهو كارهس���اتانهی بهدرێژایی چهند دهی���هی رابردو س���هركردایهتی سیاس���ی كورد ئولفهتی پێ���وه گرتوه ههڵدانهوهی پهرهكانی مێژوو خهوبینینی گهورهو ب���ێ بنهما بوه لهس���هر مافه نیش���تیمانیو نهتهوهییهكانی میللهتی كورد .چ لهوه بهدبهختی تره واقعێكی تاڵت ههبێو ب���هردهوام خهونی خۆش ببینیو بهدروش���مگهلی بریقهداری بێ كردار بهمیلهتهكهتی بفرۆشیتهوه. داماوی ئهم نوخبه ب���ازرگانو بهناو سیاس���ییهی كورد لهوهدایه ئێس���تاش بهزهمانی سهردهمی تهلهفزیۆنه رهشو سپییهكهی س���هردهمی ههش���تاكانو نهڕهنهڕی رادیۆكانی س���هردهمی شاخ س���هیری لۆژیكو هۆش���یاری خهڵكی كوردستان ئهكهنو وهك چۆن مهنتیقو مهعریفهی خۆیان هی ئهوێندهره ،لهوه ئهچێ عهس���ری عهولهمهو تهكنهلۆژیا بهوشهی س���هركاغهز بزاننو بێ ئاگابن لهوهی هی���چ كاتێ ئهوهندهی ئێس���تا
بهشی زۆری تاكی كوردی دهوڵهمهندو بهئاگانیی���ه لهزانی���اری بهگۆرانكاریو پێش���هاته سیاس���ییهكانی كوردستانو ناوچهكهو دنیا. كهركوك دڵو قودس���ی كوردستانه، گهر سازشمان لهسهر كهركوك بكردایه ب���ێ رژانی خوێن���ی پێش���مهرگهیهك دهمێ���ك بو لهم س���ێ پارێ���زگا (دو ئیدارهی���ه)دا بوبوین���ه خاوهنی یهكهی ئی���داریو سیاس���ی س���هربهخۆ ،ئهمه قس���هی كارهكت���هره سیاس���ییهكانی ه���هردو حیزبه .باش���ه گریم���ان ئهوه راس���تان فهرمو بهراس���تی نیشتیمان پهرس���تی كهركوك بون���ه ،بۆیه ژیانی گهنجیتان بهش���اخ بهخش���ی لهپێناوی ش���ازش نهك���ردن لهس���هر كهركوك! دهستان خۆش���بێ بۆباوهڕو خهباتتان، بهاڵم ئهبێ وهاڵمی ئهم پرسیارهش���مان بدهن���هوه ك���وا ئهنجامهكان���ی ئ���هو دهستكهوته زێرینهی لهدوای روخاندنی رژێم���ی بهع���س بۆ كورد دروس���ت بو لهناوچهكانی كهرك���وك؟! پێمان بڵێن ئهو مادده دهس���تورییهی جێ كرایهوه لهناو دهستوری ههمیش���هیی عێراقداو لهس���ێ قۆناغ پێكهاتبو ك���ه دهبو له 2007-12-31بهتهواوی جێبهجێبكرایه چهندی لێ جێبهجێكراوه؟ پێمان بڵێن ناوچهكان���ی دهوروبهری كهركوك وهكو حهویجهو خورماتوو جهلهالو سهعدیهو زومارو مهندهلی ئێستا كوردی زۆر تێدا ئهژی یان پێش روخاندنی رژێم؟! ههشت س���اڵه ههرچی دامودهزگای
►
سهركهوت شهریف
ئی���داریو سیاس���ییه بهدهس���تی كوردهوهیه ،ههرچی شوێنی بڕیاردان ی گرنگه كورد بهرێوهی ئهباتو بڕیار الی كورده .ئهڵمانیا به( )10ساڵ ئاسهواری ()40س���اڵی جهنگو وێران���ی لهنێوان ههردو بهش���هكهی رۆژههاڵتو رۆژئاوادا س���ڕییهوه ،فهرم���و ئێ���وه لهم���اوهی ئهم ههش���ت س���اڵهدا پێم���ان بڵێن چیتان كردوه لهس���ڕینهوهی ئاسهواری تهعریبو چاندنی ههستی نیشتیمانیو نهتهوهیی الی تاكی ناوچه دابڕاوهكانو پێشكهشكردنی خزمهتگوزاری تهواو؟!
كام بهرپرسی ئهو شاره ماڵی بردهوه كهركوكو شهو لهوێ ئهمێنێتهوه؟ كام بهرپرس���ی ئهو شاره ماڵی بردهوه كهركوكو شهو لهوێ ئهمێنێتهوه؟ مههزهل���هی ئ���هم دهس���هاڵتدارهی ئێس���تای كورد لهوهدای���ه دو ئیدارهیی ئهم سێ پارێزگایهی ههرێمی بردۆتهوه كهركوكو باس���ی گهڕانهوهشی ئهكات! گ���هر بهش���هقامێكدا بڕۆی س���ایدێكی رهنگ���ی س���هوزهو ناوی ش���ههیدێكی یهكێتییهو س���ایدهكهی ترش���ی رهنگی زهردهو ن���اوی ش���ههیدێكی پارتییه، گهر بتهوێ بڕۆی مامۆستایهكی ئایینی
بدۆزیتهوه بۆ پرسیارێكی شهرعی یان ش���هكراو خواردنهوهیهك گهر پرسیارت كرد پێتدهڵێن ئهوقافی كهسكت ئهوێ ی���ا زهرد؟! ئهوه باس���ی پ���هروهردهو ئاسایش���یش ه���هر ناك���رێ لهمان���ه كارهساتبارتره! پێن���ج س���اڵ تێپهری���وه بهس���هر جێبهج���ێ نهكردنی مادهی س���هدوچل ئهمان بێدهنگن ،لهس���هر پێش���نیاری ئهمان پۆس���ته ئیدارییهكانی كهركوك برایی بهش ك���را ،رێگایان���دا فیرقهی 12لهس���نوری كهرك���وك دروس���تبێو ئێستاش بۆته ئۆپهراسیۆنهكانی دیجله، ههزاران پلهداری كورد هاواریانه لهسهر بهرزنهكردن���هوهی پلهكانی���ان لهبهغدا ئهمان بێدهنگن ،هیچ یهكسانییهك لهنێو ریزهكانی سوپاو پۆلیسو فهرمانبهرانی شارهكهدا لهنێوان كوردو عهرهبدا نییه ئهمان بێدهنگن ،ههش���ت ساڵه خهڵكی ناوچ���ه داب���ڕاوهكان دادوبێدادیان���هو داوا ئهك���هن هێزی پێش���مهرگه بنێرنه ناوچهكهو ژیانمان لهمهترسیدایهو ئهمان گوێیان پێ نهدان تانیوهی زیاتری ماڵه كوردهكان چۆڵیان كردو تازه راپرسیش بك���رێ لهههندێ ناوچ���ه مهحاڵه كورد بیباتهوهو لهئێستاوه لهدهست چوه. ئێس���تا بهههمو پێوهرێكی لۆژیكیو عهس���كهریو سیاس���ی كهرك���وك لهدهس���تچوهو بڕواناك���هم ههرگی���ز جارێكیتر ههلێكی زێرینی وهك ئهوهی س���اڵی 2003ی بۆههڵبكهوێتهوه ،كێش بهرپرسیاری سهرهكییه لهلهدهستدانی ئهم ههلهو دروس���تكردنی ئهم دۆخهی كهركوك ئ���هوه مێژو ئهینوس���ێتهوه. ئیدی ئهوهندهمان لهدهس���تماوه دهست بكهین بهلێدانی قهوانی كهركوك شاری برایهتییه! یان فاتیحایهكی لهدهستچونی بۆ بخوێنین.
ونبوونی رۆشنبیری رەخنەگر لەناو رۆشنبیریی کوردیدا س���ەرەتای ڕاپەڕین ب���ە دەرکەوتنی ڕۆش���نبیری ڕەخنەگر ،یان ڕۆشنبیری ئیلیت���ە ( )Eliteدەناس���رێتەوە .لەم س���ەردەمەدا ب���ۆ یەکەمج���ار ئێم���ە ڕۆشنبیرێک دەناس���ین کە مەودایەکی ف���راوان لەنێ���وان خ���ۆیو تێڕوانینی کۆمەڵگ���ەدا دروس���ت دەکات .ب���ۆ یەکەمجاری���ش کۆمەڵگ���ە دەنگی بەرز دەکاتەوەو دەڵێت من لە ئێوە تێناگەم. ناڕەزایی لە ئاس���تی زمانو دەربڕینی ئ���ەو ڕۆش���نبیرەدا دەردەبڕێت ،بەاڵم ناشتوانێت گوێی لێ نەگرێت .ناتوانێت ئەو ڕۆشنبیرە فەرامۆش بکات ،کە ئەمە گرنگترین پێوەندی لەنێوان ڕۆشنبیرو جەماوەردا دروست دەکاتو دواجار ئەو پێوەندییە بۆ پێوەندیی نێوان ڕۆشنبیرو دەس���تەاڵتیش دەپەڕێتەوە .لە هەردوو ئاستەکەش���دا پێوەندییەکە دژایەتییە، نەوەک ئاش���تەوایی .واتە ڕۆشنبیر لە الیەک شەڕ بە تێڕوانینەکانی کۆمەڵگە دەفرۆشێت ،بەاڵم بەرگری لە مافەکانیان دەکاتو لە الیەک���ی تر میکانیزمەکانی دەستەاڵتی پێ دەناسێنێتو گومان لە هەموو نیازپاکییەکی ئەو دەس���تەاڵتە دەکات .ل���ەو س���ەردەمەو الی ئ���ەو ئیلیتەیەدا دەس���تەاڵت تەنیا مانایەکی سیاس���ییانەی نییە ،بەڵکو پێش ئەوە مانایەکی س���یمبۆڵیی هەی���ە .هەموو ش���تێک دەس���تەاڵتە کاتێ بەرگری لە مانەوەی دۆخی ئێستا دەکاتو لەگەڵ تێپەڕاندن���دا نییە .لە دامودەس���تگای پ���ەروەردەو تەندرووس���تییەوە ب���ۆ دامودەس���تگای حزب���ە سیاس���یو ئایینییەکان ،هەموویان دەس���تەاڵتنو گوم���ان ل���ە نیازپاکیی���ان دەکرێت. ڕەخنە لە پێکهات���ەو میکانیزمەکانیان دەگیرێ���ت .س���ەیر نیی���ە ئەگ���ەر بۆ یەکەمجار ئەدەبیاتی ئێمە هەندێک لەو فەیلەس���ووفانە دەناسێت کە لە بواری دەستەاڵتناسیدا کاریان کردووە لەوانە (مێشێل فۆکۆ) .لەمەوە نە خەڵکو نە دەس���تەاڵتی سیاسیو دینی توانیویانە گوێی خۆیان لە هەبوونی ئەو ئیلیتەیەدا بخەوێنن ،بەڵکو یان ئەوەتا بە گژیاندا چوونەتەوەو یان حیسابیان بۆ کردوون، کە لە ه���ەردوو بارەکەدا یەک مانامان دەس���ت دەکەوێ���ت ،ئەوی���ش ئەوەیە ئەو ڕۆش���نبیرە ڕەخنەگرە کاریگەریی هەبووە .ئەو ئیلیتەیە هەر زوو تووشی کۆمەڵێ���ک قەیران دەبێتو ڕۆڵی خۆی لە دەست دەدات .بۆ ئەوەی بە شێوەی گشتگیرییانە قسە نەکەین ،ئەوە دەبێت بڵێی���ن بەش���ێکی ئەو ڕۆش���نبیرانەی وەک ئیلیتە دەناس���ران بۆ ڕۆشنبیری
►
ئاراس وەهاب
ئاس���ایی گ���ۆڕان .تێنەگیش���تی ئەو ئیلیتەیە لە زەمەن هۆکاری سەرەکیی ئەو قەیرانەیە .واتە ئەو ڕۆش���نبیرە بۆ زەمەنێک ئیلیتەیە ،کە ئەو هۆشیارییەی هەیەتی ل���ە واقیعەکە گەورەترە ،بەاڵم کات���ێ واقیعەک���ە دەگۆڕێ���تو ئەو بە هەمان هۆشیاریو بە هەمان کەرەستە کار دەکات ،ئیتر دەبێتە ڕۆش���نبیری ئاساییو لە توانایدا نامێنێت جیاوازی دروست بکات .بەردەوامیی ڕۆشنبیری ڕەخنەگری���ش بەندە ب���ەوەی تا چەند دەتوانێ���ت جیاوازی���ی نێ���وان خۆیو جەم���اوەر ،جیاوازی���ی نێ���وان خۆیو دەس���تەاڵت دەربخ���ات ،ب���ێ ئەوەی تێک���ەڵ هیچیان ببێتو بێ ئەوەیش نە جەماوەرو نە دەستەاڵتی لێ ون ببێت. بەردەوام دەیانبینێتو بۆ س���اتێک بە تێڕوانینەکانیان ڕازی نابێت .بەرگری لە یەکەمیان دەکاتو لە ئاستی دووەمیاندا دەوەستێتەوە .ئەو ڕۆشنبیرەی جاران ئیلیتە ب���ووە بە هۆی ئەو س���ەرمایە س���یمبۆڵییەی لەو ماوەیەدا بە دەستی
بەردەوامیی رۆشنبیری رەخنەگریش بەندە بەوەی تا چەند دەتوانێت جیاوازیی نێوان خۆی و جەماوەر، جیاوازیی نێوان خۆی و دەستەاڵت دەربخات هێناوە ،ئێس���تا بەرگ���ری لە مانەوەی خۆی دەکاتو باکی ب���ە ڕەخنە نییە، چونکە پێی وایە هێزێکی کۆمەاڵیەتیی گەورەی هەیە .ئەمەیش ڕاس���تییە کە ئەو ڕۆشنبیرانە ،بە تایبەتی هەندێکیان خزاونەتە ناو ئۆپۆزیسۆنەوەو ڕۆژ بە ڕۆژ لە ڕێگای دەستبەرداربوونیان لە ڕەخنەو
ڕازیبوونی���ان بە تێڕوانین���ە باوەکانی کۆمەڵگە ،جەماوەریان پەیدا کردووەو ئەو جەماوەرە وەک پاڵپش���تی خۆیان سەیر دەکەن .بەشێک لەوانە لەپێناوی پاراستنی ئەو س���ەرمایە سیمبۆڵییەی خۆیاندا پشتیان بە ئۆپۆزیسیۆن داوە، بۆ ئەوەی لەوێوە جەماوەری خۆیان لە دەس���ت نەدەن ،بەڵکو هی ئەوانیشی بخەنە س���ەر .من ڕۆڵی ڕۆشنبیری ناو ئۆپۆزیس���یۆن فەرامۆش ناکەم ،بەڵکو بە گرنگیش���ی دەزانم ،ب���ەاڵم ئەوەی من لەس���ەری دەوەس���تم ئەوەیە ئێمە ڕۆش���نبیرە ڕەخنەگرەکانم���ان ،وات���ە ئەوان���ەی وەک ئیلیت���ە دەرکەوتوون، وازیان ل���ە ڕۆڵی خۆی���ان هێناوەو بۆ ئ���ەوێ گواس���توویانەتەوە .ئەمەیش وا دەکات جیاوازیی���ەکان ون بب���نو لەیەکچوون���ەکان ش���وێنیان بگرنەوە. ئەوەی ئەمڕۆ زۆر ترسناکە تێکەڵبوونی جەماوەری ڕۆشنبیرو جەماوەری حزبە سیاس���یو دینییەکان���ە .ئەمە یەکێکە لەو خااڵنەی س���ەردەمی ئێستامان لە س���ەردەمی ڕاپەڕین جی���ا دەکاتەوە. ڕۆش���نبیری ڕەخنەگر یان ڕۆشنبیری ئیلیتە پێویس���تی بە جەم���اوەر نییە، چونکە ئ���ەو هەم���وو کاتێ ئاس���تی جەماوەر جێ دەهێڵێتو بۆ ئاس���تێکی دیک���ە دەپەڕێتەوە .ئەمە پڕۆسیس���ی گۆڕانکاریی���ەو تەنی���ا ڕۆش���نبیری ڕەخنەگر دەتوانێت درێژەی پێ بدات. جەماوەر ب���ۆ حزبەکان باش���ەو وەک مافێکی خۆیش���یان هەر لەو پێناوەدا کار دەک���ەن .ئەگەر ئەو ڕۆش���نبیرانە س���ەرەتا دەس���تەاڵتیان ل���ە هەم���وو ش���وێنێک ،لە هەموو کونوکەلەبەرێکی کۆمەڵگ���ەدا دەبین���ی ،ئەوە ئێس���تا تەنیا لە سیاس���ەتدا دەیبینن کە ئەمە سادەکردنەوەی فکرەو دەستهەڵگرتنە لەو پڕۆژە ڕەخنەییەی دەستەاڵتی لەناو سیاس���ەتو لە دەرەوەی سیاسەتیشدا دەبین���ی .ئەمڕۆ ئەو ڕۆش���نبیرە زیاتر خەریک���ی چەمک���ە سیاس���ییەکانە. ئەمەیش زیاتر لە تێڕوانینی جەماوەری نزی���ک دەکات���ەوە ،بەاڵم ه���اوکات لە ئەرک���ی خ���ۆی وەک ڕەخنەگر دووری دەخاتەوە .بۆ نموونە بەهاری عەرەبی چەمکێکی سیاسییەو ئەنجامی تووڕەیی جەماوەرە لە ڕژێمە دیکتاتۆرەکان .ئەو ڕۆش���نبیرە تا ئەو ئاس���تەی بەرگری ل���ە مافەکانی ئەو جەم���اوەرە دەکات لە پەیامە ڕاس���تەقینەکەی خۆی الی نەداوە ،بەاڵم کاتێ چەمکەکە قەبووڵ دەکاتو بەو ڕووداوە سەرسام دەبێت، بێ ئ���ەوەی لێکدان���ەوەی فیکریی بۆ بکات ،ئەوسا لەو دەردەچێت ئەو وەک ڕۆش���نبیری ڕەخنەگر مامەڵەی لەگەڵ
ب���کات .لێرەدا ئەو ڕۆش���نبیرە دەبێتە کەسێکی ناڕازیو بەرگری لە پەیامێکی مرۆڤایەت���ی دەکات ،بەاڵم دەس���ت لە تێڕوانین���ی ڕەخنەییان���ە هەڵدەگرێت. واتە تێڕوانینی خۆی یەکس���ان دەکات ب���ە تێڕوانینی جەماوەرو بۆ دوای ئەوە قسەی نامێنێت .تێڕوانینو لێکدانەوەی دیک���ەی نابێت .نموونەیەک���ی تر ئەو کۆنگرەیەی دوای���ی یەکگرتووە .ئەمە هەرچەن���د کارێک���ی پۆزەتی���ڤ بێت ناگات���ە ئەوەی ڕۆش���نبیر سوپاس���ی بکات .ئەوە کاری ڕۆشنبیری ڕەخنەگر نییە ،کاری ڕۆش���نبیرێک نییە خاوەنی پ���ڕۆژەی ڕەخنەیی بێ���تو بەرگری لە ش���تێکی ئاوا بکات .ئ���ەو هەنگاوە لە رووی سیاس���ییەوە چەند گرنگ بێتو لە مێدیاکان چەند دەنگ بداتەوە ،الی ڕۆش���نبیری ڕەخنەگر هێشتا کۆمەڵێک نهێن���یو وردەکاری دەمێن���ن تاک���و بیاندۆزێتەوەو ڕەخنەی���ان لی بگرێت. ڕۆشنبیری ڕەخنەگر بەوە دەناسرێتەوە زەمەنی کۆمەڵگ���ەی تێپەڕاندووە .ئەو کۆنگرەی���ەو هەر ڕووداوێکی تر س���ەر بە زەمەنی کۆمەڵگەنو ڕۆشنبیر جێی هێش���توون .ئەگەر ئەو کۆنگرەیە چاک ب���ە ڕێوە چ���ووە ئ���ەوە ئەنجامی ئەو ڕەخنەیەیە کە چەند س���اڵە ڕۆشنبیر گرتوویەتی .بە هۆی ئ���ەو ڕەخنانەوە ئ���ەوە ڕووی داوە ،کە دەبێت ئێس���تا ئەو ڕۆشنبیرە چووبێتە ناو زەمەنێکی ترو ڕەخنەی ت���ر بگرێت ،نەوەک ئاوڕ بداتەوەو سوپاسی بکات .سوپاسکردن وات���ە گەڕان���ەوە بۆ ئ���ەو زەمەنە .بۆ بیرکردن���ەوەی جەم���اوەر .وات���ە ئەو پڕۆسێس���ە تەواو بووە .لە فکردا هیچ پرۆسێس���ێک ناوەستێتو تەواو نابێت. کەلت���ووری سوپاس���کردن الی ئ���ەو ڕۆشنبیرە لە سەردەمی دەستپێکردندا بوونی نییە ،واتە لە سەرەتای ڕاپەڕین تۆ هیچ یەکێ لەو ڕۆشنبیرە ڕەخنەگرانە نابینیت سوپاسی هێزێکی سیاسی یان دینی بکات ،بەڵکو ئەوە تەمەنی چەند ساڵێکە .لەو کاتەوە دەست پێ دەکات کە ئەو ڕۆشنبیرە ناتوانێت فکری خۆی پێش بخاتو هێزێک���ی ڕەخنەیی وا لە خۆیدا پەیدا بکات کە لە هی کۆمەڵگە گەورەتر بێت .هەمان ش���ت بۆ پڕۆژە یاس���ای پاراس���تنی پیرۆزییەکانی���ش هەر ڕاس���تە .هەندێک لەو هێزانە ئەوە چەند س���اڵە خەریکی س���ەپاندنی ئەو یاسایەن ،بەاڵم ئەگەر ئەمڕۆ قسەیەکی دیکەیان هەیە ئەوە مانای وا نییە الی ڕۆش���نبیری ڕەخنەگر دەبێت ش���تەکە لێرە بوەستێتو ستاییشیان بکات....
»» 19
ناسیۆنالیزمو گرفتی سهروهری ئاراس فهتاح دەوڵەتی عێراق نە لەڕووە سیاس���ییو توانیویەت���ی کولتوورییەکەی���ەوە کورد ب���کات بە عێراقیو ن���ە لەڕووە سەربازییەکەیش���یەوە توانیویەت���ی لە پڕۆژەی ئامێزانکردنی بەزەبری کورددا سەرکەوتن بەدەستبهێنێت .مێژووی ئەم دەوڵەتە بە چەش���نێک لە چەشنەکان مێ���ژووی ملمالن���ێو پێکدادان���ی وێنا جیاوازەکانی ناس���یۆنالیزم بەگشتیو ناس���یۆنالیزمی عەرەب���یو کوردیی���ە بەتایبەت. ئ���ەم ملمالنێیە لەالیەک کێش���ەی ئەو فۆرمەی ناسیۆنالیزمی عەرەبییە بوو کە بەدیوێکدا لە نێوان "پان ـ عەرەبیزم"و نیشتیمانپەروەرێتی ههرێمیی (قطری) عێراقیدا بەرجەستەدەبێتو بەدیوەکەی تریشیدا لەنێوان وێنای سوننەو شیعە بۆ دەوڵەتو نەتەوە .تاوەکو ئەمڕۆش ئیش���کالییەتی س���ەرەکی دەوڵەت���ی نەتەوەیی لەعێراقدا بریتییە لەوەی کە لە ساتەوەختی دروستبوونییەوە نوخبە سیاس���ییەکانی ب���ەدوای نەتەوەیەکدا دەگەڕێ���ن بۆئ���ەوەی ش���ەرعییەت بە بوونی سیاس���یو مێژووییو سەروەریی نەتەوەیی ئەم پێکهاتە بدەن. مێ���ژووی ئ���ەم ملمالنێی���ە لەالیەکی تریشەوە کێشەی ناسیۆنالیزمی کوردییە لەگەڵ ناسیۆنالیزمی عێراقی بە فۆرمە عروبییەک���ەی ،کە نە بە یەکتر تەبانو نە دەتوانن لەگ���ەڵ یەکدیدا بگونجێن. ههر ئەمەشە وادەکات کە کوردو عەرەب تەنه���ا لەناو ئەو رووبەرە سیاس���ییو دەستوورییەدا بتوانن پێکەوەههڵبکەن ک���ە تیای���دا ناس���یۆنالیزمی ئەتن���ی ههردووالیان لە نزمترین ئاس���تو پلەدا بێت .ئەلتەرناتیڤ بۆ ئەم کۆنسێپتەش بریتیی���ە ل���ە جیابوون���ەوەی ئەم دوو ناسیۆنالیزمە لەیەکتر ،چونکی ههموو گەش���ەکردنێکی فەناتیزمی ئەتنییانە مان���ای دروس���تبوونی مەترس���یی دەگەیەنێ���ت بۆس���ەر پێکەوەژیان���ی هاواڵتیانی ئ���ەم دوو گەلە ،بە تایبەت لەناوچە تێکەڵەکاندا .ناس���یۆنالیزمی عەرەبی عێراقی ههموو گەشەکردنێکی ناس���یۆنالیزمی کوردی بە مەترسییەک دەبینێت بۆ سەر سەروەریی نەتەوەییو دابەش���بوونی خ���اکو لەدەس���تدانی مۆنۆپۆڵ���ی بەکارھێنان���ی زەبروزەنگ لەناو چوارچێوەی س���نووری سیاسیی عێراق���دا .ناس���یۆنالیزمی کوردیی���ش ههم���وو ههوکردنێکی ناس���یۆنالیزمی عەرەبی عێراقیی بە مەترسیی دەبینێت بۆ سەر کوردو کوردستان. لەڕاس���تیدا ناس���یۆنالیزمی ک���وردی بەپێچەوانەی ناس���یۆنالیزمی عەرەبی عێراقی���ەوە بەدوای نەتەوەدا ناگەڕێت، بەڵکو خەون بە دەوڵەتێکی نەتەوەییەوە دەبینێت کە تاوەک���و ئەمڕۆ بکەرێکی سیاس���یی نییە بۆی دروستبکات .ههر ئەمەشە وایکردووە کە تاکە ھیوایەکی نوخبە سیاسییەکانی کورد بریتی بووە لە بەرههمهێنانی شوناس���ێکی عێراقی کە تەنها وێنا سیاسیو کولتوورییەکانی نەتەوەی عەرەبی تێدا جێبەجێنەکرێت، بەڵک���و ببێت بە پ���ڕۆژەی پێکەوەیی ههم���وو گەالنی عێ���راقو واڵتی ههموو هاونیش���تیمانیانو مەنزڵ���گای ههموو ئایی���نو ئایینزاکان���ی ئ���ەم واڵتە ،تا بتوانن تیایدا بەبێترسو چەوساندنەوە پێکەوەبژین. لەوەتەی ک���ورد خەباتی سیاس���ییو چەکداریی دەکات ،ئەزموونی سیاسیی نوخبە شاریو گوندییەکەی کە ئێستا نوێنەرایەت���ی کۆمەڵگای کوردس���تان دەکەن ،ئەوەی س���ەلماند ،کە پڕۆژەی دروس���تکردنی دەوڵەتێک���ی مۆدێرنی عێراقی ،لەگەڵ ناسیۆنالیزمێکی بریندارو دینداری وەکو ناس���یۆنالیزمی سوننیو ش���یعەی عەرەبی ،تا ئەم چرکەساتە س���ەرکەوتوو نەب���ووەو پێدەچێت لە داهاتووش���دا شانس���ی س���ەرکەوتنی گەورەترنەبێت .نیش���تیمانپەروەرێتی عێراقی یان ناس���یۆنالیزمی ههرێمیی، سااڵنێک لە فۆرمی عەرەبییە سوننییە عەلمانییەکەی���دا پیادەک���را .ل���ەدوای ڕوخانی بەعسیزمیش���ەوە ئەم پڕۆژەیە بووە بە پڕۆژەیەکی مەزههبیی شیعی. ئەمەش ب���ۆ کورد مان���ای ئەوەیە کە ل���ە ئەزموونێک���ی مەترس���یدارەوە بۆ ئەزموونێک���ی مەترس���یدارتری دیک���ە ههنگاودەنێت. لەجەوههردا کوردستان تەنها ئەو کاتانە
توانیویەتی مەترس���یی لەس���ەر خۆی نەبینێت کە دەوڵەتی عێراق الواز بووە. ههموو بەھێزبوونێکی ئ���ەم دەوڵەتەو س���ەنترالیزەبوونی دەس���ەاڵت تیایدا مانای الوازبوونی ش���وێنگەی سیاسیی کوردو مەترس���یی بەزۆرئامێزانکردنی کوردستانیشی لەناو دەوڵەتی عێراقیدا گەورەترک���ردووە؛ ئ���ەم ئامێزانکردنە دەشێت لەڕێگای فش���اری سیاسیی ـ ئابوورییەوە بێت یان زەبری سەربازیی. ههربۆیە بانگەشەکردنی ئەوەی "ئێمەی ک���ورد عێراقێکی بەھێزم���ان دەوێت"، جگە ل���ە خۆههڵخەڵەتاندنو درۆیەکی دیبلۆماسیو ههڵەیەکی سیاسیی گەورە شتێکی تر نییە .ئاڵۆزیی ئەم تێڕوانینە لەوکات���ەدا دەردەکەوێ���ت ک���ە کورد ساویلکانە لە دووبارە دامەزراندنەوەی دەوڵەتی عێراقدا بەش���داریی بەئەمەک بکاتو لە دووبارە ههڵوەشاندنەوەشیدا بەردەوام چاالکانە بەشدار بێت.
►
بیروڕا
) )354سێشهمم ه 2012/12/4
13
ترسی کورد لەسیاسەتی دەوڵەتی عێراقی پەرچەکردارێکە بەرامبەر بەدووبارە گرۆبوونی نیشتیمانپەروەرییو بەھێزبوونی پایەکانی ئەم دەوڵەتە لەدەست گروپێکی تری ئایینزایی عەرەبی ترس���ی کورد لەسیاس���ەتی دەوڵەتی عێراقی پەرچەکردارێک���ە بەرامبەر بە دووبارەگرۆبوونی نیش���تیمانپەروەریی عێراق���یو بەھێزبوون���ی پایەکانی ئەم دەوڵەت���ە لەدەس���ت گروپێک���ی تری ئایینزایی عەرەبی عێراقیدا کە پرۆژەی خۆی ب���ۆ دواڕۆژی ئ���ەم واڵتە ههیە. بەدرێژای���ی مێ���ژووی ئ���ەم دەوڵەتە دەبینی���ن ک���ە ملمالنێی س���ەرەکیی ناو گروپ���ە عەرەبییەکان���ی دەوڵەتی عێراق ،بوون���ی دوو تێڕوانینی جیاوازو ناکۆک بووە سەبارەت بە تێگەشتن لە نیش���تیمانپەروەرێتی عێراقیی ،ئەویش دیدی سوننەو شیعەیە بۆ ئیدارەکردنی ئ���ەم دەوڵەت���ەو فۆرمی ڕێکخس���تنو شوناسی گەلەکەی .ملمالنێی ئەم دوو فۆرمی ناس���یۆنالیزمە ،شەڕو ملمالنێی ههردوو گروپی سوننەو شیعە بووە بۆ دروستکردنی شوناسی دەوڵەتی عێراقو چەشنی وێناکانیان بۆ سەروەرێتی ئەم دەوڵەتە .گەر دەوڵەتی عێراق بەدرێژایی مێ���ژوو لەالیەن س���وننەوە ئاڕاس���تە نیشتیمانپەروەرێتییەکەی دیاریکرابێت، ئەوا ل���ە دوای ڕوخانی بەعس���یزمەوە ئەم پڕۆژەیە دەکەوێتە دەست شیعەی عێراقیی���ەوە .بێگوم���ان ئاڵۆزییەکانی ئ���ەم دوو ڕەوتە زۆر ل���ەوە گەورەترن کە بتوانی���ن لێرەدا تاووتوێیان بکەین، بەاڵم ئەوەی دەمەوێ���ت بیڵێم ئەوەیە کە ل���ە جەوههردا ه���هردوو پرۆژەکە، واتە پرۆژەی ناس���یۆنالیزمی سوننیو ش���یعی بۆ دەوڵەتی عێ���راق دوودیوی ی���ەک مەدالیان ،ئەوی���ش دامەزراندنی نیش���تیمانپەروەرێتییەکی ههرێمی���ی عێراقییە کە سەروەریی تەواوی بەسەر خاکو دەزگاکانی ئەم واڵتەدا ههبێت. گەر تەماشایەکی مێژووی عێراق بکەین، دەبینین کە پێشتر نە حیزبە کوردییەکان وەک ئێس���تا ئەوەندە پێگەیان بەھێز بووەو لەناوچەی خۆیاندا سەروەربوون، نە شیعەی عێراقیش ئەوەندە ڕۆچوەتە ناو جومگەو دەزگاکانی ئەم دەوڵەتەوە. ...
»» 19
14
) )354سێشهممه 2012/12/4
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
ئایا ئهم شهڕه دادپهروهرانهیه؟ دهینوسێت
لەئاههنگی هاتنهوهی دیکتاتۆردا که مام س����ام هات ،زۆر کهس دڵخۆش بوون که دیکتاتۆر لەعێراق بۆ یهكجاری دهروات .ک����ه بوعهزی����ز وهك ش����قارته ئاگری لەخۆی ب����هردا ،بههاری عهرهبی موژدهی کۆتایی س����هردهمی ستهمکاری هێنا .بهاڵم ئهمرۆ رۆژههاڵتی ناوهراست ئاههنگ����ی هاتن����هوهی دیکتات����ۆرهکان دهگێرێت .رهنگه ئێس����تا گومانێک الی ههموومان س����هوزبووبێت که راپهرینو ش����ۆرشو تهنانهت هێرشی سهربازیش ناتوان����ن دیکتاتۆرهکان الب����هرن .لەچ جێگایهكی س����هختدان دیکتاتۆرهکان؟ ئهم راس����تیه مێژوویی����ه پێمان دهڵێت ک����ه دیکتات����ۆرهكان تهنه����ا بریتی نین لەکهسهکان ،بهڵکو تهنها لەکهسهکاندا بهرجهس����ته دهب����ن .دیکتات����ۆرهکان بهرههمی ش����ێوازێکی تایبهت لەژیارن، لەگوزهران����ی ئاب����وری ،لەجوگرافی����ای نیش����تهجێ ب����وون ،بهاڵم لەس����هرووی ههموویهوه لەجۆری ئاگایی .گهر لەگهڵ مارکسدا تۆزێک دهمهتهقێ بکهین ،رهنگه بگهینه جۆرێک لەتێگهیش����تن .مارکس ب����ڕوای وایه رهگی س����تهمی رۆژههاڵت لەج����ۆری ژیاری گونددای����ه .گوند الی ئ����هو ،پانتاییهكه دوور لەجێگاکانی تر، مرۆڤهکانی تێیدا ژیانێکی خودگوزهرانی بهڕێوهدهبهن ،بهدهگم����هن نهبێت هیچ نوێ تیایدا ناگوزهرێت .بۆیه مرۆڤهکان سروش����تو جۆری ژیان دهبنه جۆرێک لەخ����ۆ دووبارهکردنهوه .مارکس کاتێک بیری لەم پانتاییه دهكردهوه لەئاگاییدا س����هرقاڵی بیری گهشهی سهرمایهداری بوو. گ����هر بمانهوێ����ت ئهمرۆ ل����ەم دیدهی مارک����س تێبگهین ،ئهوا پیویس����تمانه جۆرێ����ک لەنۆژهنکردنی تی����ادا ئهنجام بدهین .کرۆکی بیرهکهی مارکس بریتیه لەدابڕان ،بهوهی مرۆڤهکان ،لەرۆژههاڵت به ه����ۆی جوگرافیای نیش����هجێبوونو ش����ێوازی ژی����ارو ب����اری ئابوریان����هوه گۆڕانکاری لەژیانیان����دا روونادا ،لەگهڵ ئهوانیت����ردا بهریهک ناکهون ،گۆڕانکاری نیه ،خهمی نوێ ،گهشهو ملمالنێ نیه، لەئهنجام����دا ههموو ش����تێک وهک خۆی دهمێنێت����هوه .که مرۆڤ����هکان لەیهکتر دابڕابوون که ش����ێوازی ژیانیان پاڵنهر نهبوو بۆئهوهی خواس����تی گۆڕانکاریان ههبێ����ت ،ئهوا سیس����تهمی سیاس����ی سیس����تهمێکی چهس����پیوی ،نهگ����ۆڕی س����تهمکار دهبێت .ئهم دۆخه هێش����تا لەئاگاییدا ماوه لەرۆژههاڵت به تایبهتی لەکوردستان .ئابوری کوردستان بریتی نیه لەئابوری س����هرمایهداری که خهمی پێش����کهوتنو نوێو داهێنانو باش����ترو گهش����تنه ب����ازارو س����اخکردنهوهو خۆ دهوڵهمهندب����وون بخوا لەس����هر بنهمای کااڵو خزمهتو داهێنان .بهڵکو ئابوریهکه لەسروش����تهوه دێت ،لەدهرهوهی توانای مرۆڤ����هکان ،لەرێ����گای دهزگای بااڵوه، ههندێکی لێ دهبهخش����رێتهوه ،لەپێناو مان����هوهی دۆخهک����هدا وهك خ����ۆی. کاتێک ئاگایی ،که بهگش����تی ئاگاییهکی ئاینیه دژ به گۆڕان ،پش����ت بهم جۆره سهرچاوهی داهاته دهبهستێت ئهوا رۆحی فاوستیانهی تینو به مهعریفه تیایدا چرۆ ناکات .ئهوهشی ببێته خاوهن رۆحێکی وهها ههر زوو پهراوێزو تهریک دهكرێت. سیس����تهمی س����تهمکاری ههمیشه یهک پهیامی ههیه ،ئ����هی رهعیهت ژیانێکی س����ادهو س����اکارو دوور لەب����هاڵ بژین، زمانتان بگرن با س����هرتان س����هالمهت بێت .لەکوردستان مامۆستایهكی بهشی زانسته سیاس����یهکانی زانکۆی سلێمانی پێی ووت����م چیت داوه لەکۆڕگێران .ئهم رۆح����ه سس����تگهراییه ،بهره����هم هێنی ستهمکاریه .گهر مارکس جهخت لەسهر گوندب����وون وهك دۆخێک����ی ئاب����وریو کۆمهاڵیهتیو عهقلیو پاش����ان سیاسی ئهکات����هوه ئهوا ماک����س ڤیبهر جهخت لەسهر نهبوونی ش����ار ئهکات .شار الی ڤیب����هر پانتاییهکه جودای����ه لەگوند وه ههروهها جودایه لەمیترۆپۆل (ش����اری گهوره) .دیدی ڤیبهر گهشهپێدانی بیری تونای����سو زمیلو مارکس����ه .الی ڤیبهر جۆری سیاسهت خهس����ڵهتی سهرهكی شاره .بۆیه شار جێگایهكه که دهسهاڵت لەس����هر بنهمای عهقاڵنی بهڕیوهدهبرێت نهک کاریزمیو ترادیسیون ،یاسا به سهر ههموان دهسهپێنرێت نهک تاکهکهسی، ب����ه مانایهكی ت����ر کهس ل����ەدهرهوهی یاس����ا نیه ،پێکهوهبوون لەسهر بنهمای چین����ه نهک خێزانو خزم ،هیزی ش����ار
مالیکی دهخوازێت سهرۆکی تاقانهی عێراقێکی بههیزبێت ،لەم پێناوهدا دهیهوێت ههمو هیزهکانی تری ناو عێراق الوازبکات لەئابوریهوهیه نهک لەسهربازیهوه. وهك دهبینی����ن بنهم����ای ش����ار الی ڤیبهر دۆخی سیاس����یه ک����ه بهرههمی س����هرمایهداریه .لێرهدا مارکسو ڤیبهر لەوهدا هاوڕان که شار بهو شێوهی که ههیه بهرههمی سیستهمی سهرمایهداریه ،وه ئهگهر شارێک ههبوو دۆخی کۆمهاڵیهتی سیاسیو سهرمایهداری تیایدا نهگوزهرا ئهوا شارنیه به مانا رۆژئاواییهکهی .بهو مانای����ه ئازادیو ئاب����وریو عهقاڵنیهتو یاساو پانتایی گشتیو پانتایی تایبهتو زۆری ت����ر لەخهس����ڵهتهکانی مۆدێرنهی تیادا نیه .لەههردوو دیدهکهدا دهبینین که ژیاری رۆژههاڵتی ژیارێک نیه که دژ به دیکتاتۆریهت بێت بهڵکو لەراس����تیدا بهرههم هێنیهت����ی .کهواته لەدۆخێکی وهه����ادا دیکتاتۆری����هت ئاس����اییه ،وه نهبوونی نائاساییه .با ئێستا قسه لەسهر مناڵهک����هی گوریج بکهی����ن .که لەدایک بوو هێشتا عێراق مهلەکی بوو ،یهکێک لەباوانه گهورهی وهزیر بووه .نوری کامل هیچ تایبهتمهندیهكی نیه بۆئهوهی ببێته کهسێکی بااڵ .گهرچی دهرچوی عهرهبیه بهاڵم قس����هکهرێ باش نیه ،نه رواڵهتو رۆشنبیری لەئاستی کهسێکی بااڵدایه. لەراستیدا رهنگه ئهمه تهنها هۆکاربێت که ئهو لەم پێگهدایه .یهکێک لەهۆکاره سهرهکیهکانی بونی مالیکی به سهرۆک وهزی����ران ،ئ����هو دیدهبو که بهرپرس����ه حیزبیهکان����ی تری عێ����راق ههیانبو بۆ ئهو که گوایه کهس����ێکی الوازه .ههموان هاوڕابون لەس����هر دانانی کهسێکی الواز بۆ ئهوهی نهبێته مهترس����ی به س����هر پێگهکهیان����هوه .لەههمانکات����دا حیزب به بااڵدهس����تی بمێنێت����هوهو حکومهت الوازبێت .مالکی گهرچی لەس����هرهتاوه وهها خ����ۆی نواند که وای����ه بهاڵم ههر زو دهس����تیکرد به پالنهکانی .سهرهتا لەس����هرکردایهتی حیزبهکهیهوه دهستی پێکرد ،پاش����ان به هێنانی کورو خزمو خوێشی .پالنه کۆنهکهی دیکتاتۆربوون: خهڵکانی جێی ب����اوهر نزیک به خۆت، خهڵکانی خاوهن شارهزایی دوورتر بهاڵم س����هر-بهخۆت .پالنی مالکی وههابوو، که لەمیانهی بونیادنانی دهزگاکاندا وه کشانهوهی ئهمریکا ئهو کهسانه دابنێت که س����هربهئهون .ل����ەم رێگایهوه توانی لەدهوری خۆی بازنهیهک پێکبهێنێت وه لەرێگای ئهم بازنهی����هوه چهند کهناڵێ دروس����ت بکات ب����ۆ پهیوهندک����ردن به کهسانی خوار پلەی وهزیر ههتا بتوانێت حکوم����هتو وهزی����رهکان لەدهس����هاڵت دابرێت بهبێ ئهوهی روبهرویان بێتهوه. که ئهم پالنان����ه جێبهجێبون ههنگاوی داهاتو تێکشاکانی نهیاران بو .هاوتهریب بهم ههنگاوانه مالیکی بۆ س����هقامگیری بنهم����ای ،حیزب����ی تایب����هت بهخ����ۆی لەالی����هکو لەالیهكی تر دروس����تکردنی وێن����ای خ����ۆی وهك ناس����یونالیزمێکی عێراقی .هێرشکردنه سهر سهدر ،پاشان سوننه ،ئینجا کورد ههمو ههنگاون لەم پێناوهدا .مالیکی دهخوازێت س����هرۆکی تاقان����هی عێراقێک����ی بههیزبێ����ت ،لەم پێن����اوهدا دهیهوێت ههم����و هیزهکانی تری ن����او عێراق الوازب����کات .ئهم دیده وههای لێئهكات دژ ب����ه فیدراڵی بێت، دژ به مافو جیاوازی بێت .دو رۆژ پاش دهربڕینی پشتگیری بۆ فیدڕاڵی ناوچه سوننیهکان هاش����می لەالیهن کورهکهی مالیکیهوه لەماڵ دهرپهرێنڕا.
"كاتێك دهوڵهمهندهكان ئاگری شهڕ ههڵدهگیرسێنن ،ئهوه ههژارهكانن كه دهمرن" جان پۆڵ سارتهر "شهڕ بازرگانیی پادشاكانه" جۆن درایدن رێبین عومهر لهكای����هی ئهخالق����دا تیۆری����ك ههی ه پێیدهوترێت "تیۆری شهڕی دادپهروهرانه" كه جهخت لهوه دهكات����هوه ههرچهنده شهڕ ههمیشه تراژیدیو نهگریسه ،بهاڵم ههندێكجار لهڕوی ئهخالقییهوه دروستو دادپهروهرانهیهو لهڕوی پراكتیكیش����هوه پێویس����ته .ئ����هم تی����ۆره ڕهگهكان����ی لهترادیس����ۆنی كالسیكو س����هدهكانی ناوهڕاس����تدایه ،كه ههردو فهیلهسوفی مهس����یحی تۆماس ئهكوینهسو قهش����ه ئۆگهس����تین داكۆكیی����ان لێدهك����رد، دواتریش لهسهر ئهم بناغهیه ،لهسهدهی حهڤدهیهمدا ،لهالیهن فهیلهسوفو قانون دانهری ئهڵمانی هوگۆ گرۆتیس (Hugo )Grotiusوه چهند پێودانگێك خرانه رو كه ح����هوت پێكهاتهی س����هرهكی بون: ( )1كه دهبێت هۆكارێكی دادپهروهرانه ههبێت بۆ ش����هڕ؛ ( )2دهس����هاڵتێكی راس����تهقینه (ش����هرعی) ههبێ����ت بۆ بڕیاردان لهسهر دهس����تپێكردنی شهڕ؛ ( )3مهبهستێكی دروست ههبێت لهالیهن ئ����هو الیهنانهی كه هێز بهكاردێنن)4( . هاناب����ردن بۆ هێز رێژهی����ی بێت (واته هانابردن ب����ۆ بهكارهێنانی هێز ناچاری بێت) )5( .پهنابردن بۆ هێز دوا ههنگاو بێت )6( .ئاش����تی ئامانجی جهنگهكه بێت ،ن����هك جهنگ لهپێن����اوی خۆیدا. ( )7دواجاری����ش هیوایهكی ئهقاڵنییانه ههبێ����ت بۆ س����هركهوتن .ئ����هم تیۆره ئێس����تا جێگهی گرنگی پێدانه لهالیهن فهلسهفهو تیۆره سیاسییه مۆدیرنهكانو ههتا دهگاته یاسا نێودهوڵهتییهكانیش. ئێمه وهك كورد ههمیش����ه هۆكارێكی دادپهروهرانهم����ان ههب����وه ب����ۆ ئهوهی بجهنگی����ن ئهویش بههۆی وهش����اندنی ش����اخی س����تهمكارییانهی واڵتان����ی
دهوربهرمانو لهم س����اته وهختهیش����دا ههم����ان هۆكار بونی ههی����ه ،بهاڵم هیچ دهسهاڵتێكی راستهقینهو شهرعی نییه لهس����هر دهس����تپێكردنی ئهم ش����هڕه. بهڵگهیش بۆ ئهوه درهنگ بهدهنگهاتنی پارتی ب����و لهپێكهێنان����ی فهرماندهیی ئوپهراسیۆنهكانی دیجلهو رهوانهكردنیان بۆ ناوچه دابڕێن����راوهكان ،لهبهرئهوهی زۆرب����هی ئهو ناوچانه نف����وزی یهكێتی بون ئهم����هش دوات����ر زۆر بهئاش����كرا لهرونكردنهوهیهكی مهس����عود بارزانیدا دهرك����هوت .لهالیهكیتریش����هوه ئهوهی گوێم����ان لێ����ی دهبێت ههتا ئێس����تاش هێزهكان����ی ئ����هم دو پارت����ه تهنها به ئاراستهكردنی حیزبی نهبێت ناجولێنرێن، ئهمه جگ����ه لهلێدوانی جی����اواز جیاواز لهالیهن ههریهك لهبهرپرس����انی ئهم دو حیزبهوه ،جگه لهوهشی خهڵكێكی زۆر له ریوایهتی دان بهئهم دو پارته نكوڵی دهكهن .واته بهكورتی دهس����هاڵتێكی شهرعی نییه بۆ چۆنیهتی جوڵهپێكردنی ئهم هێزان����ه ،بهڵكو ئ����هوه دو گروپو پارتن كه ههریهكهیان بۆ خۆیان بڕیار دهدهن .مهبهستی دروست لهالیهن ئهم دو پارتهوه وهك ئهوهی بانگهش����هی بۆ دهكهن بریتیی����ه لهبهرگریكردن ،بهاڵم پرس����یار لێ����رهدا ئهوهیه بهرگ����ری له چی دهكهیت؟! بهرگ����ری لهناوچهیهك دهكهیت ك����ه خۆت رازیت ن����او بنرێت "ناوچه جێناكۆكهكان" كه ئهگهر لهروی لۆژیكییهوه لهم دهستهواژهیه بكۆڵیتهوه تۆ رازیت ب����هوهی كه بهالیهنی كهمهوه بهش����ێكی ئهم خاكه هی م����ن نییه؟! بهرگری لهناوچهیهك دهكهیت كه خۆت بانگهش����هی برایهتی ك����وردو عهرهبو پێكهوه ژیانی تێدا دهكهیتو س����ااڵنێكه لهدژی یهكتری ناسنامهی حیزبی خۆتان بۆ عهرهب دروس����ت دهكهنو دهیانكهن ی ئهوێ؟! بهنیشتهجێ سااڵنێكی دورو درێژ لهبهردهم"سیاسیو س����هركرده سیاس����ییهكانمان"دا بو بۆ ئهوهی لهرێگهی سیاسهتێكی دروستو حهكیمان����هوه داوای مافهكانمان بك هنو س����ازش لهس����هر پرس����ه نهتهوهیهكان نهك����هنو خۆی����ان نهخزێنن����ه ن����او
دهستماچێنو ئامێزگرتنهوه بۆ عهرهبێك كه هیچ خالێكی هاوبهش����ی لهگهڵ مندا نیی����ه وهك كوردێك كه باوهڕم به بونی خۆم ههی����ه دور لهههر پێناس����ێك بۆ عێراقی بون .كهواته جهنگ دوا ههنگاو نهبوه. ئهگهر پێمان وا بێت دروستبونی ئهم جهنگه كێشهكانی ئێمه یهكالییدهكاتهوه، زۆر بهههڵ����هدا دهچی����ن .ش����هڕ تهنها خزمهت به دو حیزبه دهسهاڵتدارهكهی كوردس����تان دهكات لهس����هر دو ئاست، ئاس����تی یهك����هم بریتییه لهپاراس����تنی دهسهاڵتیان ،چونكه وتاره سواوهكهیان
ئهگهر پێمان وابێت دروستبونی ئهم جهنگه كێشهكانی ئێمه یهكالییدهكاتهوه، زۆر بهههڵهدا دهچین .شهڕ تهنها خزمهت به دو حیزبه دهسهاڵتدارهكهی كوردستان دهكات دهكهوێتهوه كار بۆ ختوكهدانی عاتیفه ی خهڵك����یو دوب����اره رازیبون����ی خهڵك بهدهستدههێننهوه بۆ دروستكردنهوهی ئهو بێ سهرو بهریو كایۆسهی كه خۆیان ناویان ناوه سیاسهت ،بۆیه لهبارودۆخی ش����هڕدا ئهوان ههمیش����ه براوهی ناوخۆ دهبن ،لهبهر ئهوهی لهراس����تیدا ناتوانن لهدهرهوهی ئهمه وهك هێنانهوهی ناوچه
دابڕاوهكانو دیاریكردنی سنور بهردێك بخهنه س����هر بهردێكیتر .ش����تێكیتریش كه گهورهترین دهس����تكهوته بۆ ئهم دو حیزبهو نهگبهتیترین دهردیشه بۆ حاڵی كورد لهم پارچهی كوردس����تان بریتییه لهدروس����تبونی بههانهیهكی زۆر بههێز ب����ۆ بهكارهێنانهوهی هێزو داپڵۆس����ین لهجیاتی وت����اری عهقاڵن����ی دیالۆگ.. ئهوكات نهك خهڵكانێكی خاوهن فیكرو بیروڕا بهڵكو هێزه ئۆپۆزیسیۆنهكانیش دهكهون����هوه بهر ئهم هێرش����ه بهناوی خیانهتی نیش����تیمانی ..لهسهر ئاستی دوهمیش كه ئاس����تی گیان����یو زهرهرو زیانهكانی ش����هڕه ،ش����تێكی ئاشكرایه كه ه����هر خهڵكی ههژار دهبێته قوربانی نهك ئهوانهی كه ئهس����تێره لهئاسمانو داڵ لهشاخهكانو شمشیر لهعهرهبستان نهم����ا نهیخهن����ه سهرش����انیان ه����هر لهتهمهنی باڵ����ق بونیانهوه .دواخاڵیش كه دهبێت هیوایهكی ئهقاڵنیانه ههبێت ب����ۆ س����هركهوتن لهكردنی ش����هڕێكی دادپهروهرانهدا پێشوهخت بونی نهبوه، چونك����ه هێزێك����ی ئهقاڵن����ی لهپش����ت ئاراستهكردنی ئهم هێزانهوه كار ناكات تا هیوایهكی ئهقاڵنییانه بهرههم بێنت. گهورهترین پرس����یار ك����ه دهبێت له ئێستادا لهخۆمانی بكهینو ههڵوێستهی لهس����هر بكهین ئهگهرنا لێی بهرپرسیار دهبی����ن ئهوهیه كه دهبێت ئهم ش����هڕه بۆچ����ی بكهینو بۆ كێ����ی بكهین؟ ئێمه لێ����رهدا ناگهینه ئ����هو دهرئهنجامهی كه بهرگریو شهڕكردن لهسهر مافهكانمان ش����هڕێكی دادپهروهرانه نیی����ه بهپێی ئ����هو تیۆرهی س����هرهوه ،بهڵكو دهبێت ل����هوه تێبگهی����ن كه بونی ئهم ش����هڕه دهستكهوتی شكستهكانی ئهم دو پارته دهسهاڵتدارهیه ،كه تهنانهت رهوایهتییان ب����ۆ بون����ی جهنگێك����ی دادپهروهرانه نههێش����توهتهوه الی ئێمه ،وهك ئهوهی چۆن هی����چ ئینتیمایهكی نهتهوهیان لهال نههێش����توینو ئهبێ����ت بهزهحمهت بۆ ماناكان����ی كوردبونم����ان بگهڕێین لهناو خۆمان����داو پاكیبكهین����هوه لهو ژهنگو چڵكهی كه بهردهوام لێی دهنیش����ێتو ههر ئهوانیش هۆكارهكهین.
کێن ئەوانەی دەبنە سەربازی ونی جەنگی دەسەاڵتداران؟! کامەران عەزیز
Kamaran91@gmail.com
مرۆڤەکان هەڵگرو دروستکەری دو جۆری سەرەکی جەنگەکانن ،یەکەمیان جەنگە خودیو فەردیو دەرونیو ناوەکييەکانی ئینس���ان ،دوەم جەنگ���ە دەرەک���یو بەکۆمەڵەکانی دەستکردی ئینسان! جەنگە خودیو ناوەکییەکانی ئینسان جەنگ���ی نێوان تێڕام���انو بیرکردنەوەو خ���ودی مرۆڤ���ە لەگ���ەڵ کێش���ەکانو ش���تەکانی دەرەوەی ژیان���ی رۆژان���ەی خۆی ،ئەم جەنگە لەپێناوی سەلماندنی ب���ونو خ���ودە ..ل���ە پێن���اوی مافو ئازادییە فەردیەکانە ..جەنگە لەپێناوی بەردەوام���ی ژیانو بەرگ���ری لەمردن.. جەنگ���ە لەپێن���اوی بەدەس���تهێنانو لەدەست نەچوندا ..ملمالنێکانو شکستە کاتييەکان���ی ئەم جەنگە بەردەوام ڕقو بێ���زاریو نامۆی���ی لە ناخ���ی مرۆکاندا دروس���ت دەکەن ،وە مرۆڤ���ەکان بەرەو بەرگریو توڕەییو ڕوبەڕوبونەوە دەبات لەگ���ەڵ ئەو دەس���ەاڵتەی ک���ە ڕێگیری دەکات لەبەدەس���تنەهێنانی ماف���ەکانو ڕێگاگرتن لەدەربڕینی ئارەزوەکانیدا!.. بەاڵم جەنگە دەرەکیو دەستکردو بە کۆمەڵييەکان ئەو جەنگەیە کە ترسێکی گش���تگیرو گەورەت���رو کۆمەاڵیەتی یان پیالنەکان���ی دەوڵەتو دەس���ەالتداران دروس���تی دەکەن ،جەنگێکە لەپێناوی داگیرکردنو پاراس���تنی داگیرکراوەکانی ژێر سایەی دەسەالتداران. لەکۆمەڵگایەک���دا کە کێش���ە خودیو فەردیەکان زۆرت���رو قوڵترو گەورەتربن، جەنگە خ���ودیو دەرونیو ناوەکییەکانی مرۆڤەکان���ی ئەو کۆمەڵگای���ە بەهێزترو گەرمتر دەبێت!.. ئا لێرەدا دەسەاڵتداران بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆی���ان ،فێڵبازانە دێن فەزای ترسی ژیانی خودیو فەردی تاکەکانی کۆمەڵگاو فەزای ترس���ە دەرەکیيەکانی میللەتێ���ك ی���ان کۆمەڵگای���ەك لێ���ك هەڵدەپێکن ،تا گەرمترینو خوێناویترینو وێرانترین جەنگ دروستبکەن!... جەنگ���ە دەس���تکردەکان مێژویەکە لەگەڵ دەس���ەاڵتخوازانو دەسەاڵتداراندا
بون���ی هەی���ە ..ت���ا بەش���ەریيەت بەم شێوەیەو لەنێو فەزای ناعەدالەتدا بژین ئەم جەنگان���ە کۆتایی نای���ەو ئێمەش دەکەن���ە یاریکەرێک���ی ب���ێ ئامانج بۆ جەنگەکانیان!.. وە دۆڕاوو ب���راوە لەهەردو بەرەی دژ بەیەکی ئ���ەم جەنگان���ەدا بونی هەیە، لەنێ���و دەرون���ی ه���ەم دۆس���تو هەم دوژمن���دا دۆڕاوو براوه بونی���ان هەیە، دەتوانین بڵێین لەوەستانو سەرکەوتنی جەنگەکاندا هەردو بەرە هەم دۆڕاون هەم براوەن ،وە لەیەكکاتدا هەم سەرکەوتنو هەم ژێرکەوت���ن لەمێ���ژوی مرۆڤەکاندا
لەهەمو جەنگەکانی دەسەاڵتداراندا مێژوی پاڵەوانییەتەکەی بەناوی سەرکرەکانەوە دەنوسرێتەوە تۆمار دەک���ەن ..لەجەنگەکاندا ئەنجام ب���ۆ بەرامبەرەکان دی���ارە ،بەاڵم ئامانج ب���ۆ هەم���وان ونە...هەم���وان خاوەنی ئامانج���ی جەنگە دەس���تکردەکان نیین ب���ەاڵم لەجەنگە ناوەکەييەکانی خۆماندا
هەمومان یەك ئامانجمان هەیە ،ئەویش س���ەلماندنی بونو خودمانە لەدەرەوەی خۆماندا. لەهەمو جەنگەکانی دەس���ەاڵتداراندا مێ���ژوی پاڵەوانييەتەک���ەی بەن���اوی سەرکرەکانەوە دەنوسرێتەوە ،بۆیە دەڵێم کارەکتەرو س���ەربازانی ه���ەردو بەرەی جەنگ���ەکان لەمێژودا ناویان نييەو ونن، هەر ئەوانیش دەبنە ش���ەهیدو قوربانی جەنگەکانیان !..بەاڵم دەسەاڵتداران لەم جەنگانەدا بۆ ئەب���ەد نەمرن ناکوژرێنو لەمێ���ژودا ون ناب���ن ،بەڵکو هەمیش���ە لەمەرگ���ەوە ب���ۆ زیندوبون���ەوە دەچن، لەجەنگەکان���ی دوای خۆش���یان وەک رەمزو سمبول بەش���داری جەنگەکانی داهاتو دەکەنەوەو وتەو ش���یعارەکانیان دەوترێتەوەو بە ئاڵتون دەنوسرێتەوە! لەجەنگی دەس���ەاڵتداراندا سەرکەوتن بۆ ئێمە نيیە! هەمیش���ە ئێمە خاوەنی شکس���تەکانی ئ���ەم جەنگانەی���ن ،وە کاریگ���ەری خراپی هەر شکس���تێکیش ب���ۆ کەس���ایەتیو ژیانی ئێم���ە دەبێت، ل���ەم جەنگانەدا ئەوەی دەیدۆڕێنن بونی کەسایەتیو س���ەربەخۆیی خۆمانە ،ئەو ش���تەی وێران دەبێت دەرونی زۆرینەی کۆمەڵگای���ە ..ئەو ش���تەی دەکوژرێت، داهێن���انو ئاییندەو خەون���ی زۆرینەی مرۆڤەکانە ..ئەو ش���تەی دەس���وتێت، وزەی زۆرینەی هاواڵتیانە ..ئەو ش���تەی دەبێت���ە خەڵ���وزو خۆڵەمێ���ش بەهای مرۆیی مرۆڤەکانە ..ئەوەش���ی دەمرێتو بەزوی���ی زیندونابێت���ەوەو بۆ زەمەنێکی دور ماڵئاوایم���ان لێدەکەنو ناگەڕێنەوە نێوم���ان ،گەنجانی کۆمەڵگاو گەنجیەتی مرۆڤەکانە! بەڵێ ئەوانەی جەنگیان بۆ هەمیش���ە لەخەی���اڵو عەقڵیان���دا هەڵگرت���وە.. ئەوانەی کە هەڵگیرسانی ئاگرو تەقینی یەکەم بۆمبو گولـل���ەی جەنگەکانیان لەدەستدایە ،هەم لەساتی هەڵگیرسانو هەم لەکوژرانی س���ەربازی جەنگەکاندا هەرگی���ز ناگرین ،بەڵکو ئەوان بەگریانو شیوەنی نێو جەنگەکان شاگەشکە دەبنو قاقای پێکەنین لێ���دەدەن ،لەبەرئەوەی کە توانیویانە وەهمێك دروس���ت بکەن ک���ە هەزارەها مرۆڤ بەگی���انو ژیانەوە خۆی���ان بکەن بەقوربان���ی بااڵیان .هەر وەک چۆن ئیمامی شیعەکان خۆشحاڵن کە خەڵکی لەپێناوی دەس���ەاڵتی دینیی
ئەوان���دا خۆیان ئازار دەدەنو بە خوێنی خۆیان جەس���تەیان سور دەکەن! هەمو دەسەالتداران شاگەشکە دەبن کە دەتوانن وا لەمرۆڤەکان بکەن کە بە خۆشحاڵیو دڵخۆشیيەوە بەرەو جەنگەکانیان بڕۆن وخوێنی خۆیان بە ئامانجی جەنگەکانی ئەوان ببەخشن! جەن���گ الی دەس���ەاڵتداران کۆتایی نایە! ئەوان هەڵگیرسانی جەنگی ساردو گ���ەرم وەک یاریيەک���ی ئارەزومەندانە لەسەردەس���تیاندا دەمێنێت���ەوە ،تا بە جەنگەکانی خۆی���ان جەنگێکی گەرمی دی سارد بکەنەوەو ،جەنگێکی گەورەترو ترساناکتر کە تەنها خۆیانی تێدا پارێزراو بن گەرم بکەن ..بەم جەنگانە دەیانەوێت ئەو جەنگەی کە لە ناوەوەی مرۆڤەکاندا هەڕەش���ە لەبونو دەس���ەاڵتیان دەکات خام���ۆش بک���ەنو لەبیرببەنەوە..وات���ا بەهەڵگیرسانی جەنگێکی سەراپاگیریو ڕی���اکاری بەناوی پارێ���زگاریو رزگاری نەتەوەو نیش���تمان دەیانەوێت شەڕ بۆ م���افو ئازادیيەکان فەرام���ۆش بکەنو جەنگی خ���ودیو ناوەکی مرۆڤەکان بۆ ئەبەد بشێوێنن ،ئاراستەی ڕقو هەستانو توڕەبونەکانی���ان لەجەنگێک���ی ت���ردا خاڵی بکەنەوە ،دەیانەوێت ئاراس���تەی وەشاندنی بەردی خۆپیش���اندانی سەر شەقامەکان بەرەو نیش���انەیەکی دی.. بەرەو مەیدانێکی دی ببەن! لەکۆتای���ی ئ���ەم نوس���ینەدا ب���ەو ئەرگومێنت���ە دەگەین ،ک���ە ئەم جەنگە تەقیلیدیو کالس���یکیانەی کە تا ئێستا ڕویان���داوەو رودەدەن لەدەرونی خۆیدا خاوەنی دو جەنگی جیاوازو دژبەیەکن.. وە پێچەوانەی بەرژەوەندی ئامانجەکانی یەکن ،بەاڵم دەس���ەاڵتدارانی سەر ئەم زەويیە بە دروستکردنی ڕەمزو سمبولێکی گشتی بۆ هەموانو بەداگیرکردنی هەمو شتەکان تا ئێس���تا دەتوانن هەر ساتو س���ەردەمێک هەم���وان ل���ە جەنگێکی گ���ەورەو گش���تیدا کۆبکەن���ەوە ،وا بە داخ���ەوە کا تا ئەم���ڕۆش دەتوانن ئەم دو جەنگ���ە لێكهەڵپێکنو ئاوێتەی یەکی بکەنو یەک هێزو یەك ئاراس���تەو یەك ئەنجامو یەك ئامانجی بۆ دیاری بکەن! وە هەمو رقە جیاوازەکان لەیەك گولـلەو بۆمبدا کۆبکەنەوەو بۆ ئەوەی هەمیش���ە بەش���داری لەجەنگەکانیاندا بکەین ،کە جەنگی هەموان نیيە!
تەندروستی
) )354سێشهممه 2012/12/4
لهكاتی ترسدا ههستی سێكسی ناجوڵێت بهپێی لێكۆڵینهوهیهكی نوێ ،سهیركردن ی فیلمو بابهته سێكسییهكان رهنگه ببنه هۆی ئهوهی بهشێك لهمێشكی مرۆڤ بوهستێنن. لێكۆڵهرهوان باس لهوه دهكهن كه زۆربهی كات سهیركردنی فیلمو ئهنجامدانی ههر كارێك كه چاو رۆڵی سهرهكی تیادا دهبینێت ،پهیوهندی بهبڕی ئهو خوێنهوه ههیه كه دهگاته ئهو بهشهی مێشك كه وێنهكان شیدهكاتهوه ،بهاڵم كاتێك مرۆڤ سهیری فیلمی سێكسی دهكات ئهمه رونادات، بهپێچهوانهوه مێشك ئهو خوێنه رهوانهی ناوچهیهكی تری مێشك دهكات كه بهرپرسه لهوروژاندنی سێكسی. یهكێك هولستیج) (غیرت
بۆ توندوتیژ ی دژ ی ژنان دروست دهبێت؟ ئا :كورده عهبدولكهریم توندوتیژی بریتییه لهكردنی چهند رهفتارێكی بهمهبهست وهك لێدان، جنێودان ،ههڕهشهكردنو سوكایهتی پێكردنو دهستدرێژی سێكسیو چهندین رهفتاری نامرۆڤانه بۆ سهر تاكی بهرامبهر. بهپێی توێژینهوهو ئاماری رێكخراوی تهندروستی جیهانی نزیكهی %15 ی ژنانو ئافرهتان روبهروی جۆرێك لهجۆرهكانی توندوتیژی دهبنهوه ،بۆ ئهم مهبهستهش ریكخراوهكه ئاماژهی بهچهند هۆكارێك كردوه كه رهنگه لهپشت توندوتیژی دژ بهژنان بێت كه گرنگترینیان بریتیه له-: • خودی ئافرهتهكه .ههندێجار خودی ئافرهت هۆكارێك دهبێت بۆ توندوتیژی ،ئهویش بههۆی ئهوهی كه رهنگه ئافرهتهكه زۆر شت لهرهگهزی بهرامبهری قبوڵ بكاتو زۆر لێبورده بێت بهرامبهر بهچهند توندوتیژییهك كه چهند جارێك بهرامبهری دهكرێتو رهنگه چهند جارێك دوبارهبێتهوه، بهاڵم ههمو جارێك پشتگوێی بخات بهههر هۆیهك بێت ،ئهمهش دهبێته هۆی ئهوهی كهسی بهرامبهری زیاتر ئهم ههله بقۆزێتهوهو چهندینجار دوبارهی بكاتهوهو توندوتیژی زیاتری بهرامبهر بهكاربهێنێت ،زۆرجاریش ئهم توندوتیژییه لهرهگهزی نێرینه زیاتر دهبێت كاتێك دهبینێت خێزانهكهی یان خوشكهكهی یان كچهكهی پاڵپشتییهكی نییه یان شوێنێك نییه پشتی بگرێت كاتێك توندوتیژی بهرامبهری دهكرێت. • هۆكاری رۆشنبیری .ههندێكجار كهسهكان هی ژنهكه یان پیاوهكه هیچ شتێك دهربارهی مافو ئهركهكانی یهكتر نازانن .بهتایبهتی ژنان كاتێك نازانن تا چهند ئهو مافو ئهركی ی لێبكات ئهمهش خۆیهتی تا پارێزگار رهگهزی بهرامبهر دهیقۆزێتهوهو بهههلی دهزانێت بۆ دهستدرێژیكردنه سهری لهروی جهستهییو دهرونو زهوتكردنی مافهكانی بهرامبهری .ههروهها هۆكارێكی تر ههستی رۆشنبیری خێزانو تاكهكانی ناو خێزانه ،ئهمهش بهزهقی دهیبینین كاتێك ژنهكه ئاستی رۆشنبیری لهپیاوهكهی زیاتر بێت. پیاوهكه ههوڵدهدات بچوكی بكاتهوه تاكو خۆی لهو بهزیاتر بزانێتو هێزی خۆی دهربخات بهرامبهر بهو ئاستهی خێزانهكهی بهههر شێوهیهك بێت ئهویش یان لهرێگهی لێدان یان سوكایهتی پێكردنو جنێودان ههوڵ دهدات خۆی بهرز بكاتهوه. • هۆكاری پهروهردهیی .باش پهروهردهنهكردنی منداڵ لهسهرهتاوه لێدان، بهكارهێنانی ههروهها جنێو ،سوكایهتیپێكردن لهمنداڵیو ههرزهكاریو پهروهردهكرن لهبنهڕهتهوه
بهشێوهیهكی الواز ،ههمو هۆكارن بۆ دروستبونی كهسایهتییهكی توندوتیژ، بۆیه %83ی توندوتیژی پهروهردهی هۆكارهكهی ئهمهیه .ههروهها بونی كێشهی خێزانیو شهڕی نێوان دایكو باوك لهپێش منداڵهكانیانو دانهنانی رێز بۆ ژن لهناو ئهو خێزانه هۆكارێكی تری توندوتیژییهكانه. • كهلتورو دابونهریت .ئهم دو هۆكاره رهنگدانهوهی زۆر ههیه لهسهر توندوتیژی لهزۆرینهی كۆمهڵگاكانداو پیاوساالری بهزهقی دهبینرێت. لهزۆرینهی كۆمهڵگا دواكهوتوو مامناوهندهكان ههمیشه رهگهزی نێر لهپێشتر دادهنرێت لهرهگهزی مێو ههمیشه دهسهاڵت دهدرێت بهرهگهزی نێرو مێیهكانیش پێویسته جێبهجێی بكهن ،ئهمهش دهبێته هۆی ئهوهی پیاو زیاتر زلبكرێتو لهبهرامبهریش ژنان بچوكتر ،پیاوان بههۆی زلكردنیان بۆیان ههبێت ههنگاو زیاتر بنێن بۆ سهر مافی رهگهزی بهرامبهریان ،بهمهش توندوتیژییهكان لهو كۆمهڵگایانه زیاتر دهبێت كه جیاوازی لهنێوان رهگهزی نێرو مێ دهكهن ،ههندێكجاریش چهندین كێشهی تهندروستی دروست لهئهنجامی جیاوازیكردن لهنێوان رهگهزی نێرو مێ كاتێك ژنهكه چهند كچێكی دهبێت پزیشك پێیدهڵێت نابێت منداڵی ترت ببێت ،بهاڵم پیاوهكه زۆری لێدهكات كه ههر دهبێت سكی ههبێت بۆئهوهی كچێكی ببێت لهم كاتهدا چهندین كێشه بۆ ژنهكه دروست دهبێت كه ئهمه جۆرێكی تری توندوتیژییه جهستهییو دهرونییه بۆ ژنهكه. • هۆكاری ئابوری .كێشه ئابورییهكانو ههڵئاوسانی ئابوریو نهبونی كارو كێشهی نیشتهجێبون قهرهباڵخی خێزانو پێكهوهژیانی چهند خێزانێك لهیهك ماڵێكداو گرفتی گرانی بازاڕو نهبونی. ههندێكجار بونی پهیداكردنی نان تهنها لهالیهن پیاو لهههندێ خێزان كه ژنهكه لهماڵهوهیهو تهنها پیاو ئهركی پهیداكردنی پارهی دهبێت .لهم كاتهدا پیاو ههست بهزلهێزی خۆی دهكات كاتێك گوزهرانی ژنهكهیو منداڵهكانی خۆیهتی لهم كاتهدا لهبچوكترین كێشهی خێزانی پهنا بۆ توندوتیژی خێزانی دهبات بههۆی ئهوهی ئهو تاكه دهسهاڵتی ماڵهكهیه ژنهكهش بههۆی بژێوی ژیان ههمو شتێكی لێ قبوڵ دهكات بۆیه %45ی هۆكاری توندوتیژی ژنان هۆكاری ئابورییه. • دهسهاڵتی دادوهری .نهبونی یاسایهك بۆ پاراستنی مافی ژنانو پاراستنی ئهركهكانیان .ههروهها نهبونی یاسایهكی پتهو بۆ سزادانی ئهو كهسانهی توندوتیژی بهرامبهر بهژنان دهكهنو داڵدهدانی كهسانی توندوتیژ ههمو ئهم كێشانه هۆكارن بۆ زیادبونی توندتیژی خێزان.
لهو توێژهرانهی كه بهشدار ی لهلێكۆڵینهوهكهدا كردوه لهسهنتهری پزیشكی زانكۆی غروننگینی هۆڵهندی رایگهیاندوه كه مێشك پێویستی بهوهرگرتنی وردهكارییهكانی گرتهی سێكسی نییه. هولستیج لهلێدوانێكدا بۆ گۆڤاری (الیف ساینسی زانستی) ئاماژهی بهوهداوه كاتێك مرۆڤ لهبهرامبهر كۆمپیوتهرێك دادهنیشێتو شتێك دهنوسێت ئهگهر باش سهیری نهكات ئهوا ههڵه دهكات ،بهاڵم لهكات ی سهیركردنی گرته سێكسییهكاندا پێویست ناكات مرۆڤ چاو لهسهر فیلمهكه نهتروكێنێت، چونكه دهزانێت چی رودهداتو گرنگ نییه رهنگی زهوی ژورهكه سهوز بێت یان
زهرد ،وتوشیهتی "لهكاتی سهیركردن ی فیلمی سێكسیدا مێشك خۆپارێزی ههیه بههۆی نیگهرانی یان وروژاندنهوه". ئهو توێژهره ئاشكراشیكردوه ئهو ناوچانهی مێشك كه پهیوهندییان به خۆپارێزییهوه ههیه لهكاتی "ئۆرگازم-رهحهتبون"دا چاالكییهكانیان بهشێوهیهكی بهرچاو كهمدهكات ئهمهش هۆكاری ئهوه دهردهخات كه ئهو ئافرهتانهی خواستی سێكسییان الوازه لهزۆربهی كاتدا ئاستی خۆپارێزیو نیگهرانییان بهرزه. وتیشی" :كاتێك مرۆڤ لهمهترسیدا دهبێت بهههر هۆیهكهوه بێت ههستی سێكسی ناجوڵێت ،چونكه دهبێت پارێزگاری لهمانهوهی خۆی بكات".
سااڵن ه 2ملیۆنو نیو كهس بهخواردنهوه كحولییهكان گیان لهدهستدهدهن
لهتوێژینهوهیهكی نوێدا ك ه لهزانكۆی ئۆكسفۆردی بهریتانی ئهنجامدراوه دهركهوتوه كه سااڵن ه نزیكهی دو ی ملیۆنو پێنجسهد ههزار كهس بههۆ خواردنهوهی ماده كحولییهكانهوه
دهمرن كه ئهمهش بهبهراورد زیاتره لهو مردنانهی كه بههۆی نهخۆشییهكانی سیلو ئایدزو لهرزوتاوه سااڵنه دهمرن. سهرپهرشتیارانی ئهم توێژینهوهی ه لهئهگهری دهدهن هۆشیاری
بهردهوامبون لهئالودهبونی تاكهكان بهخواردنهوه كحولییهكان ،لهراپۆرتێكی رێكخراوی تهندروستی جیهانیشدا هاتوه ك ه رێژهی ٤%مردنی سااڵن ه بههۆی خواردنهوهی ماده كحولییهكانهوهیه.
ئیسفهنجی قاپشۆردن 200ههزار جار زیاتر بهكتریا لهكورسی تهوالێت ههڵدهگرێت
ی كه بونهت ه زۆرن ئهو شوێنانه جێگ هی گهشهسهندنی بهكتریا، ی وهك دهسكی دهرگا ،دوگم ه (مهسعهد) ،پالكی كارهبا ،یان ئهو عارهبانانهی لهماركێتهكاندا بۆ شتكڕین بهكاردههێنرێن لهگهڵ ی تهوالێت ه خۆرئاواییهكان ،بهاڵم ئهوه ی ی سهرسوڕمانه ئهوهیه ،ئیسفنج مایه ی قاپو قاچاغ بڕێكی ئێجگار شوشتن زۆر بهكتریا لهخۆدهگرێت. ی بوار ی زانایان ی بهوته
ئهو ژمارهی مایكرۆبایۆلۆجی، ی بهكتریایانهی لهسهر ئیسفهنج مهتبهخ ههن 200ههزار جار زیاتره لهو ی تهوالێتهكان ی لهسهر كورس ژمارهیه ههیه ،بهجۆرێك ژمارهی بهكتریاكان لهههر ئینجێك چوارگۆشهدا دهگات ه 10 ملیۆن بهكتریا. بهپێی ئهو توێژینهوانهی كه ئهو زانایان ه ئهنجامیانداوه دهركهوتوه، ی لهناو ئهو بهكتریایانهدا ك ه لهئیسفهنج مهتب هخو تهخت ه یان پالستیكی شت
جنیندا ههن جۆره بهكتریایهك ههی ه كه دهبێته هۆی توشبون بهئیفلیجی. ی زانایانی بواری مایكرۆبایۆلۆج ی دهڵێن ،باشترین رێگه بۆ قهاڵچۆكردن ی میكرۆبو بهكتریا لهسهر ئیسفهنج مهتب هخو پێداویستییهكانی دیكه ،زو ی ی ئیسفهنجهكهو بهكارهێنان زو گۆڕین یهكێكی نوێیه ،جگ ه لهوهش پێویست ه ی دیك ه سهر مێزو پێداویستییهكان لهپلهیهكی گهرمیدا بشۆرێن كه زیاتر بێت له 60پل هی سیلیزی.
15
نهشتهر د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
بۆچی تووشی کۆلێرا بووین؟
کارمەند لەفلیپینەوە!
باڵوبوونەوەی کۆلێرا بە تەنها دەرکەوتەی گەندەڵ���یو ناکارامای���ی حکومڕان���ی تەندروستییو کەمیی داهاتو کۆڵەواریی ل���ە کۆکردن���ەوەو هەڵس���ەنگاندنو بەکارهێنانی داتاو زانیاری لە سیس���تمی تەندروس���تیدا نی���ە .کۆلێرا ل���ە واڵتو ناوچەیەک���دا باڵودەبێتەوە کە دنیابینیو سیاس���ەتێکی ڕوونی لەسەر مامەڵەکردن لەگەڵ پێکهاتەیەکی گرنگی سیس���تمی تەندروس���تی وەکو هێ���زی کار نەبێت. هەاڵتن���ی وەزارەت���ی تەندروس���تی لەو دنیا کێش���ەیەی کە بەرۆکی کارمەندانی تەندروس���تیو پزیش���کانی گرت���ووە لە کوردستانداو پەنا بردنە بەر هاوردەکردنی کارمەن���دی فلیپین���ی بەرچاوڕوونیەکی ناوازەمان پێدەبەخش���ێت لەسەر ئەوەی ئاخۆ بۆچی کۆلێرا باڵودەبێتەوە. مامەڵەکردنی سیس���تمی تەندروستی ئێم���ە لەگ���ەڵ هێزیکاری تەندروس���تی پزیش���کان...هتد)، (کارمەن���دانو مامەڵەیەکی پاسیڤی نازانستیو تەنانەت بێکەڵەکە .مامەڵەکە لەوێوە دەستپێدەکات ک���ە هێزیکاری تەندروس���تی ئێمە فێری تەندروستییو پزیشکیی دەکرێت تا ئەو کاتەی خانەنشین دەبێت .ئەو زانستەی لە ناوەندەکانی فێرکردنی تەندروس���تیو پزیش���کیدا <ئەزبەردەکرێ���ت> ب���ەالی کەمەوەوە دەیەیەک کۆنترە لەوەی کە لە دنیای ئەمرۆدا باوە .سەرباری ئەوە ،لەو چرکەیەی کارمەندو پزیشکان لە پەیمانگا، کۆلێژ...هت���د دەردەچ���ن ،ئیتر دەدرێن بە دەس���تی قەدەرەوەو هی���چ ڕاهێنانو چاودێریەک ناکرێن .یەکێک لە گرنگترین کۆڵەکەکانی سیس���تمێکی تەندروس���تی سەرکەوتوو هەبوونی چاودێریو ڕاهێنای بەردەوام���ە کە هێچیان لە کوردس���تاندا بوونیان نی���ە .چاودێری بەو مانایەی کە هەموو کارمەندو پزیش���کێک کەسێک یا زیاتر هەبێت کە چاودێری وردو درش���تی کارەکانی بکاتو ڕاپۆرت ئامادەبکات بۆ سەروخۆی لەسەر الیەنە پۆزەتیڤو ئەو الیەنانەی کە دەکرێت باشتربکرێن. قەیرانەکان���ی هێزیکاری تەندروس���تی ئێمە لەوێ���دا کۆتایی نایەت کە ڕاهێنانو چاودێ���ری ش���یاو ناکرێن ،کێش���ەکە لە شێوازی دامەزراندنو دابەشکردن بەسەر ناوچ���ە جیاجیاکاندا گەورەت���رە .ئێمە سوپایەک کارمەندو پزیشکمان هەیە کە یا دەوام ناکەن یاخود کارێکی سەرپێیو چەند س���ەعاتی دەک���ەن .لەڕاس���تیدا سیستمی تەندروس���تی ئێمە ،ئەوەندەی بۆ دامەزران���دنو دابینکردنی موچەیە بۆ ژمارەیەکی زۆری هاواڵتیان ،ئەوەندە بۆ دابینکردنی خزمەتگوزاری تەندروس���تی نی���ە .پش���کنینی لیس���تی کارمەندانو پزیشکانی تەنها یەک بنکەی تەندروستی بەس���ە بۆ ئەوەی بزانین کە چەندێکیان ب���ە ت���ەواوی کار دەک���ەنو چەندێکیان "ب���ن دی���وارن" .بارودۆخ���ی پزیش���کە پس���پۆرەکانیش لەوە باشتر نیە .زۆرێک لە پزیش���کە پسپۆرەکانمان کاتێکی کەم ب���ۆ نەخۆش���خانە گش���تیەکان تەرخان دەکەنو زیاتر سەرقاڵی بینینی نەخۆشن لە کەرتی تایبەتدا. ه���ۆکاری تەش���ەنەکردنی "بێ���کاری دەمامکدار" لەناو سیس���تمی تەندروستی ئێم���ە ،هەڵ���ەی کارمەندانو پزیش���کان نیە .کارمەندانو پزیشکانی ئێمە لەخۆڕا هەوڵ���ی ئەوە نادەن ک���ە کەمترین کات لەناو سیستمی تەندروستی بەسەربەرنو زیاترین کات یا لە دەرەوەی سیستمەکە بن یا لەش���وێنێکی تری کەرتی تایبەت کار بکەن .سیس���تمی تەندروستی ئێمە وەکو ماڵێکو خێزانێکی پڕ لە ئاش���وبو ناڕێکی���ە کە منداڵەکان���ی حەزیان بەوە نیە کاتی تیا بەس���ەربەرن .کە سیستمی تەندروس���تی نەتوانێ���ت هەلی باش���ی ڕاهێنانو موچەی ب���اشو ڕێزو حورمەت بۆ کارمەندانو پزیش���کان بگەڕێنێتەوە، ئاساییە کە ئەمانەی دوایی لەسیستمەکە بتۆرێنو لە ش���وێنی تردا شانسی خۆیان تاقیبکەنەوە. هاوردەکردنی کارمەندی فلیپینی نەک تەنها چارەسەری ئەو کێشانە ناکات کە لەسەرەوە باسمان کرد ،بەڵکو کێشەکان ئاڵۆزترو قوڵتر دەکاتەوە .چارەسەرەکان لەوێیەوە دەس���تپێدەکەن ک���ە موچەی کارمەن���دان وپزیش���کان زیادبکرێ���تو ڕاهێن���انو چاودێ���ری بکرێ���نو بەپێی پیداویستی دابەشبکرێن .لەڕاستیدا ئەم هەن���گاوەی وەزارەتی تەندروس���تی زۆر شتمان پێدەڵێت لەس���ەر ئەوەی بۆچی کۆلێ���را لەکوردس���تاندا باڵودەبێت���ەوە. کێش���ەکە ئەوە نیە کە لەفلیپین کۆلێرا نیە ،کێشەکە لەکوردستانەو پێویستی بە چارەسەرێکی خۆماڵی هەیە.
16
xwenden.awene@gmail.com
) )354سێشهمم ه 2012/12/4
کهسوکاری داناو پهروهردهكانی شارهزورو سلێمان ی ئاگادارنین ئهنجامی لێكۆڵینهوهی لیژنهكه چ ی بوه! ئا :ئاراس عوسمان دوای ئهوهی دیواری خوێندنگای ئامادهی ئاالنی كوڕان لهههڵهبجهی تازه داڕماو بههۆیهوه خوێندكار دانا جهمال گیانی لهدهستداو هێمن محهمهد سدیق بریندار بو ،لهدوای ههفتهیهك لیژنه لهسهر ئاستی پهروهردهی شارهزورو سلێمانیو وهزارهتو پارلهمان پێكهێنرا، بۆ بهداوداچونی روداوهكه ،بهاڵم وهك باوكی داناو بهڕێوهبهری پهروهردهكانی شارهزورو سلێمانیو پارلهمانتارانیش ئاماژهی بۆ دهكات هیچ ئهنجامێك بهردهست نییه. تائێستا لیژنهكان هیچ ئهنجامێكیان نیی ه جهم���ال حهمه عهزی���ز باوكی دانا بۆ ئاوێنه رایگهیاند "لهئێس���تادا ئێمه چاوهڕێی ئهنجامی دادگاو ئهو لیژنانه دهكهین كه لهس���هر ئاستی شارهزورو س���لێمانیو وهزارهت پێكهێن���راوه، پارێزهرم���ان بۆ دۆس���یهكه گرتوهو الیهنی كهمتهرخهم ههركهس���ێك بێت دهبێت ملی پێوه بنێت". باوك���ی دان���ا ئام���اژهی بهوهكرد لهدوای ههفتهیهك لهپرسهكه لیژنهكه هات���نو ئهوان���هی پارلهمانی���ش بۆ قهزاكهو بانگهێشتیان كردینو بهڵێنی بهدواداچونی���ان پێدای���ن ،بهاڵم ئهوه م���اوهی 51رۆژه هی���چ ئهنجامێكیان ب���ۆ روننهكردوینهت���هوه لهه���ۆكاری كهمتهرخهم���ی لهگیانلهدهس���تدانی كاكه دانا ،داوا یاس���اییهكانم لهسهر پهروهردهی ش���ارهزورو س���لێمانیو خ���ودی وهزیر تۆمارك���ردوه ،لهمافی خۆم خۆش نابم لهم روداوهداو ترسی ئهوهش���م ههیه وهك ئهو لیژنانهی بۆ روداوهكه پێكهێن���راوه ئهمیش دیزه بهدهرخۆن���ه بكرێ���ت ،ئهگ���هر ئهمه روب���دات ئ���هو كات ب���ۆ ههمو الیهك ههڵوێستم دهبێت. س���ۆران عومهر حهم���ه پارێزهری كهیس���ی دانا جهمال لهلێدوانێكی بۆ ئاوێن���ه رایگهیان���د "داواكارانی مافی كهس���ێتی كه دایكو باوك���ی دانایه دو مافی���ان ههیه ،یهكێكی���ان داوای ماف���ی جهزائی خۆیان بك���هن لهههر الیهنێ���ك ل���هدوای لێكۆڵین���هوهكان
ئهگهر ئێستا دیوارێكی تر داڕمێت ئهوانه بهرپرسیارنین كه ئهو پارهیان لهبهردهسته كه 50 ملیۆن دۆالره؟! لیژنهكان خۆیان لێكۆڵینهوهیان كردوه لهگهڵ سهرپهرش���تیارو بهڕێوهبهر ی بیناس���ازیو بهڕێوهبهری پهروهردهو دانا جهمال فۆتۆ :تایبهت ئهو خوێندنگای���هی روداوهكهی تێدا بوه. بهڕێوهب���هری پهروهردهی گش���تی لهالیهن���ی كهمتهرخ���هم بهرامب���هر لێكۆڵین���هوه ئهنجام���دراوه ب���هاڵم ن���ۆژهن نهكردنهوهی ئ���هو دیواره كه تائێستا ئهنجامی كۆتایی دهرنهچوه ،س���لێمانی هێم���ای بۆ ئ���هوهش كرد ه���ۆكاری روداوهكه بوه ،دوهم الیهنی ئهگهر ههر ئهنجامێك ههبێت لهس���هر "لهئێس���تادا وتهی ههمو ئهو كهسانه مهدهنییهكهی ئ���هوان مافی ئهوهیان روداوهكه بهئێمه هیچ رانهگهیهنراوه" .وهرگیراوه ك���ه پهیوهندیان بهروداوی بهڕێوهبهری پهروهردهی شارهزور گیانلهدهس���تدانی خوێن���دكار دان���ا ههی���ه داوای قهرهب���و بك���هن لهروی ئام���اژهی بهوهك���رد "پێم���ان وانییه جهمالهوه ههیه ،بۆیه دهبێت وهزارهتی مادیو مهعنهوییهوه. ئهو پارێزهرهی كهیسی دانا جهمال هۆكاری روداوهكه لهئهس���تۆی ئێمه پهروهرده خۆیان بڕیار بدهنو ئهنجام ی بۆ رای گشتی ئاشكرا بكهن". هێمای بۆ ئهوهكرد "داوای یاساییمان بێتو ئ���هوه جێدههێڵین بۆ ئهنجام د .سهروهر عهبدولڕهحمان ئهندامی تۆمارك���ردوهو ل���ه 1/24بڕی���اره لیژنه". لیژن���هی پ���هروهردهو خوێندنی بااڵ یهكهم دانیش���تن لهب���ارهی روداوهكه لهپارلهمانی كوردس���تان ب���ۆ ئاوێنه روداوهكهو پێكهێنانی لیژنهكانیش ئهنجامبدرێت. دهڵێ���ت "باوكی ئ���هو خوێن���دكاره پێش من بوه لهالیهكی ت���رهوه نهجمهدین عهلی ههقی خۆیهت���ی ب���هدوای مافهكانی پێمان وانییه روداوهكه بهڕێوهب���هری پ���هروهردهی گش���تی بڕواتو ئێمهش پشتیوانی لێدهكهینو لهئهستۆی ئێمه بێت محهمهد ئهحمهد كهریم بهڕێوهبهری س���لێمانی ب���ۆ ئاوێنه دهڵێ���ت "ئهو بهدواداچونمان دهبێت ،ئهو لیژنانهی ی پێكهاتوهو خودی روداوهكهش پێكهات���وهو ئهنجامهك���هی دهرچوهو پ���هروهردهی ش���ارهزور بهئاوێن���هی لیژنانه راگهیاند "چهندی���ن لیژنه پێكهێنراوه لهس���هردهمی دهس���تبهكاربونی مندا نوسراوێكیان بۆ پارلهمان رهوانهكردوه، لهسهر ئاستی پهروهردهی شارهزورو نهبوه ،ئهنجام لهالی ئهوانه ،بۆیه هیچ ب���هاڵم ئهوهن���دهی پهیوهندیم كردوه س���لێمانیو وهزارهتو پارلهم���انو زانیارییهكمان النییه بۆ ئهو مهبهستهو بهوهزارهتی پهروهردهو داواكاری گشتی
ئهوانیش باس���یان لهوهكرد كه الیهنی كهمتهرخهم ههیه لهو روداوه". وتیش���ی "پێموابێت لهسااڵنی 2004 ی���ان 2007داوای نۆژهنكردن���هوهی خوێندن���گای ئامادهی ئ���االن كراوه ب���ۆ پ���هروهردهكانو وهزارهت، ب���هاڵم تائێس���تاش دهبین���ی نۆژهن نهكراوهتهوه". ئهو پارلهمانتاره وتیشی "بهپێی ئهو زانیارییانهی دهستمخستوه داواكاری گشتی ئهوهیان پێ راگهیاندنم كه بهپێی یاسای س���زادانی عێراقی ،كهسایهتی مهعن���هوی زیندانی ناكرێ���تو ههمو ی دهكهوێته بهرپرسیارێتییهكی مهدهن ئهس���تۆ ،واته باوكی ئهو خوێندكاره دهتوانێ���ت داوای قهرهبو لهوهزارهتی پهروهرده بكات ،بۆیه ئێس���تا نازانین لهروی یاساییهوه س���كااڵكهی باوكی دانا بهچی گهیشتوهو ئهوهی پێویستی بهدواداچونی ئێمه بێت لهبهرامبهر ئهو روداوه ئێمه ئامادهین" . ههروهها ئام���اژهی بهوهش كرد كه بڕی 50ملیۆن دۆالر بۆ زیاتر لهمانگو نیوێكه ب���ۆ چاككردن���هوهی بیناكان تهرخانك���راوه ،كهچی تائێس���تا یهك قوتابخانه ن���ۆژهن نهكراوهتهوه ،ئهو وتی "ئهمه كهموكورتی نییه؟ خودی وهزارهتی���ش داوای ك���ردوه كهچ���ی دهبینی هی���چ وهاڵمێك نیی���ه ،ئهی ئهگهر ئێس���تا دیوارێك���ی تر داڕمێت ئهوانه بهرپرسیارنین كه ئهو پارهیان لهبهردهسته كه 50ملیۆن دۆالره؟". ئاوێنه ب���ۆ زانیاری زیاترو ئهنجامی لیژنهكان پهیوهن���دی كرد بهوتهبێژی وهزارهت���ی پ���هروهردهی حكومهتی ههرێم���ی كوردس���تانهوه ،بهاڵم هیچ وهاڵمێك بهردهست نهبو. ئامادهیی ئاالنی كوڕان لهههڵهبجهی تازه لهس���اڵی 1988دروس���تكراوهو تاكه ئامادهییه لهقهزاكهداو لهئێستادا نزیكهی ه���هزار خوێن���دكاری ههیه، رۆژی 2012/10/13بهه���ۆی ن���ۆژهن نهكردن���هوهی بیناك���ه دی���واری ئهو خوێندنگایه داڕماو بهگیانلهدهستدانی داناجهم���ال خوێن���كاری شهش���همی زانس���تی كۆتای���ی هات ،لهئێس���تادا لیژنهكانی پ���هروهردهی ش���ارهزورو س���لێمانیو وهزارهتو پارلهمانیش كه 51رۆژ بهسهر روداوهكهدا تێپهڕ بوه هیچ ئهنجامێكیان نییه.
د.دڵشاد عهبدولڕهحمان:
ئهو بودجهی هی پهروهرده پێویستێتی تائێستا بۆی دابین نهكراوه ئا :ئاوێنه وهزیری پهروهردهی كابینهی پێنجهمی حكومهتی ههرێم دكتۆر دڵشاد عهبدولڕهحمان لهم گفتوگۆیهی ئاوێنهدا دهڵێت "بههۆكاری میدیای ئههلیو ئۆپۆزیسیۆنێكی كارا ههستدهكهم دهستی حیزب كاڵ دهبێتهوه لهبواری پهروهردهدا". ئاوێنه :تا چهن���د حكومهتو حیزب بهه���ۆكاری قهیرانهكان���ی پ���هروهرده دهزانیت؟ د.دڵش���اد عهبدولرحمان :پێم وانییه بهش���ێكبن لهقهیران���هكان ،حكومهت ئهرك���ی خۆیهتی لهم ب���وارهدا كار بۆ خهڵك بكات ،لهبهر ئهوه ناتوانێت واز لهبواری پ���هروهرده بهێنێتو دهیهوێت بهباش���ترین ش���ێوه بهڕێوهی بهرێت، بهاڵم پرس���یار ئهوهیه ئایا دهتوانێت؟ لێرهدا ههندێك كێش���ه دێنه پێش���هوه لهوان���ه گهورهی���ی دامهزراوهكهو بڕی ئ���هو بودجهیهی ب���ۆ ئ���هم وهزارهته تهرخان دهكرێت ،بۆی���ه دهتوانم بڵێم تاكو ئێستا نهتوانراوه ئهو بودجهیهی بواری پهروهرده پێویس���تێتی لهالیهن حكومهت���هوه ب���ۆی دابی���ن نهكراوه، حزبو حكومهتی���ش بهتایبهت لهدوای س���اڵی 2006وه تێكهاڵو بوهو ئێستا بۆته ی���هك رهنگه ،ب���هاڵم بههۆكاری میدیای ئههلیو ئۆپۆزس���یۆنێكی كارا ههس���تدهكهم دهس���تی حی���زب كاڵ
دهبێتهوه لهبواری پهروهردهدا . ئاوێن���ه :ب���ۆ گهڕان���هوهی بیناكان ی حكومهت لهژێر دهس���تی حیزب گرفت بهدی ناكهیت؟ ی���ان دهبینی چهندین بینای كۆنو مهترسی روخانی لێدهكرێت، بهاڵم وهك دهڵێن سیستمهكه بهسویدی دهرخواردم���ان دهدرێت ،پرس���یارهكه ئهوهیه ئایا ئهم سیس���تمه س���ویدییه یاخود ناوهو بۆی دانراوه؟ د.دڵشاد عهبدولڕهحمان :ئهوه ئهركی حكومهت���ه وهاڵمبدات���هوه ،ههڵهیهكی زۆر باو دهكهین لهس���هر ئ���هوهی كه سیستمێكمان ههیه كه خۆمان ناومان ن���اوه س���ویدی ،بهب���ێ ئ���هوهی هیچ كهسێك ئهوهی باسكردبێت ،وهزارهتو حكومهتو پارلهمانو هیچ كهسێك باسی ئهوهی نهكردوه ،كه ئێمه سیستمێكی سویدی پهیڕهو دهكهین لهپهروهردهدا، بۆیه نازانم ئ���هم ناوه لهكوێوه هاتوه، ئهمه ههڵهیهكی گهورهی���هو میدیاكان بایهخیان پێداوه ،ههروهها گرنگه ئهوه باس بكهین كه پهروهرده دو كێش���هی ههیه ،یهكێكیان سیستمه ئهوی دیكهش خودی پهروهرده خۆیهتی ،نهبونی بینا یان كهمی بینا كێش���هی پهروهردهیه، جا ئهو پهروهردهیه سیستمهكهی كۆن بێت ی���ان نوێ ،وهك چۆن كهس���ێك ئهگ���هر قهڵ���هو بێ���ت ی���ان الواز كه بارانباری دهبێت خۆت داپۆشی ،لهبهر ئهوه پهروهرده قوتابخانهی پێویس���ته ئیت���ر سیس���تمهكه دیموكراس���ی یان دیكتات���ۆری بێت ،نهبونی یا داروخانی
پ���هروهرده لهالی���هن حكومهت���هوه دانرابێ���ت؟ تاچهند ل���هو دو وهزیرهی دوای خ���ۆت هاتون لهئ���هدای كاریان رازیت؟ د.دڵش���اد عهبدولڕهحمان :لهواڵتانی دیموكراسیدا كاتێك حیزبێك سهركهوتن بهدهس���تدههێنێت لهههڵبژاردنهكاندا، دواتر ئهو الیهن���ه وهزیرهكانی كاندید دهكات ب���ۆ وهزارهت���هكان ،بۆیه ئهو پێوهرانه حیزب دایدهنێت ،ههركهسیش لهب���واری خۆی���دا دهتوانێت بهش���ی خ���ۆی كار ب���كاتو دهبێت كهس���انی بواری پهروهرده ههڵس���هنگاندن بكهن بۆ ئ���هم دو وهزی���ره ،بۆیه وهك خۆم هی���چ لێكۆڵینهوهیهك���م نهك���ردوه بۆ ئهو بهڕێزانوی ل���هدوای منهوه بونهته وهزیری پهروهرده تاكو بڕیاریان لهسهر بدهم . ئاوێن���ه :بهدیاریكراوی كێش���هكانی بواری پ���هروهرده لهكوێدا زیاتر بهدی دهكهیت؟ د.دڵشاد عهبدولڕهحمان :دهبێت بهو شێوهیه س���هیری ههرێمی كوردستان نهكهی���ن ك���ه تهنه���ا لێره كێش���هی پهروهردهمان ههی���ه ،لهههمو واڵتانی پێشكهوتو گلهیی لهسێكتهری پهروهرده ههیهو پێویس���تی بهبودجهی زیاترهو ههمیشه ههوڵی نوێبونهوهی ئهم بواره خاوهنی سیس���تمێكی كۆنیش بین ك ه بدهیت ،س���ااڵنه دهیان ه���هزار قوتابی بینامان نهبو ئهمهش كارێكی خراپه .ههیهو چاوهڕێی گهشبینیان لێدهكرێتو ئاوێن���ه :پێتوای���ه لهس���هر بنهمای رهنگه سهدان كهسیان خهڵكی لێهاتوی تواناو لێهاتوییو شارهزایی وهزیرهكانی تێدا بێت.
پهروهرده دو كێشهی ههیه، یهكێكیان سیستمه ئهوی دیكهش خودی پهروهرده خۆیهتی
دڵشاد عهبدولرهحمان ی���ا كهمی بینا هۆكارێك���ی نهگۆڕه بۆ ههمو سیستمهكان ،لهبهر ئهوه ناكرێت بڵێیت نهدهبو سیس���تمهی پهروهرده گۆڕانكاری تێدا بكرای���ه ،بۆیه كاتێك
خوێندن
تهخته سپی
ههرجارهو کهسێک دهینوسێت
پهروهردهو بهرپرسیارێتی
م .حاجی عومهر ی ی كهمتوانا (نائاسای ی قوتابیان گرفت ی باس و ) لهجیهاندا ب���هردهوام جێگا ی ی بوار ی پسپۆڕانو شارهزایان مشتومڕ ی سازاندنو پهروهرده بوه ،بۆ چۆنیهت ی ی پرۆس��� ه گونجاندنیان لهچوارچێوه ی ی بار خوێندن���دا ،ب��� ه لهبهرچاوگرتن ی ئ���هم گروپ��� ه لهخاوهن تایبهتمهن���د ی پێداویستییانه ،ك ه بههۆیهك لههۆیهكان ی ی توش ی دهرهك ی یان هۆكارێك زگماك ی ی ژیری ،جهس���تهیی ،دهرون كهمتوانا یان نهخۆشییهكی درێژخایهن هاتون. ی رابردو ی سهده ی پهنجاكان لهس���اڵ لهزۆرێك لهواڵت ه پێش���كهوتووهكاندا، ی كهمتوان���ا بهههم���و قوتابیان��� جۆرهكانییهوه بۆ درێژهدانیان بهخوێندن ی تایبهت���هوهو خراونهت��� ه قوتابخان��� ه جیاكراونهت���هوه ،رێگهی���ان پێنهدراوه ی لهیهك ی ئاس���ای لهگ���هڵ قوتابیان��� ی زۆر لهواڵت ه پۆلدا بخوێنن ،لهبهش���ێك ی ههژارو دواكهوتوهكاندا تهنانهت لهماف خوێندن بێبهشكراونو لهقوتابخانهكان ی وهرنهگیراون ،جیاكردنهوهو وهرنهگرتن ی كهمتوانا ئ���هم گروپ��� ه لهقوتابیان��� لهقوتابخانهكان���داو بێبهش���كردنیان لهخوێندن لهو س���هردهمهدا ،دهچوی ه ی ی بهرامبهر بهماف ی پێش���ێلكار خان ه ی من���داڵو پهراوێزخس���تنیان لهژیان��� كۆمهاڵیهتیو بێبهشكردنیان لهبهشداریو ی رۆژانهو چاالكیی��� ه جۆراوجۆرهكان��� ی بههرهو رێگریكردنیان بۆ دهرخس���تن تواناكانیان ،وه بهكهم س���هیركردنیان لهالیهن كۆمهڵگاوه . ئهم جیاكاریو پێشێلكاریی ه بهرامبهر ی ی خ���اوهن پێداویس���ت بهقوتابیان��� ی تایب���هت ،ناڕهزایهت���یو وهدهنگهاتن ی خۆیدا هێنا ی ب���هدوا كهس���وكارییان ی ی چهند رێكخراوێك لهگهڵ پش���تگیر مرۆی���ی ،ئهم���هش هۆكارێكب���و ب���ۆ ی پهروهردهو ی بوار ی ش���ارهزایان ئهوه ی پهیوهس���ت ب���هم بواره رێكخراوهكان (یونس���ێفو یونس���كۆ) ،بڕیار لهسهر ی ی خوێن���دنو چون��� ه قوتابخان ه ماف قوتابیانی كهمتوانا بدرێت. ی ی پ���هروهرده ئهم���ڕۆ بهرنام��� ه ی تایبهت وهكو بهش���ێك لهسیس���تهم ی پهروهردهو فێركردن لهبهش���ێك تازه ێ ی كوردستاندا ج ی ههرێم لهقوتابخانهكان ی فراوانكردندای ه ێ دهكرێت ،لهههوڵ بهج ی س���هرجهم قوتابخانهكان بۆ ئ���هوه ێ ی ج بگرێتهوه ،بهاڵم ههر لهس���هرهتا ی ئ���هم بهرنامهی ه لهالیهن ێ كردن بهج ی زۆرێ���ك لهمامۆس���تاو بهڕێوهب���هر ی قوتابخان���هكانو سهرپهرش���تیاران ێ پهروهردهیی���هوه رهتدهكرایهوهو بهب ی بای���هخ س���هیریان دهك���رد ،زۆرب��� ه ی ی قوتابخانهكان پرس���یار بهڕێوهبهر ی جیایان ئهوهیان دهكرد بۆ قوتابخان ه ب���ۆ ناكهن���هوه؟ لهكاتێك���دا یهكێ���ك ی ئهم بهرنامهی ه لهئامانج ه سهرهكییهكان ی كهمتوانای ه ی قوتابیان��� تێكهاڵوبون��� ی ئاس���اییو خوێندنیان لهگهڵ قوتابیان ێ لهیهك پۆلو ی���هك قوتابخانهدا بهب ی گاڵت���هو جی���اوازی ،نهبن��� ه جێ���گا توانجلێدانی كهسانی دهوروبهریان. ی ی پهروهرده ی بهرنام ه بۆی ه بۆ ئهوه تایب���هت ،بهتهمبهڵخان���هو پاڵدانهوه ی وهس���فنهكرێت وهك بهرپرس���ێك ێ بایهخ ی وتم ،بهب ی ئهم��� ه پهروهردهی ی ئهم بواره س���هیر نهكرێت ،بهرپرسان پێداچون���هوه ب���ۆ بهرنامهك��� ه بكهنو كهموكورتییهكانی نههێڵن. ی ی مامۆس���تا لهدهستنیش���انكردن ی حهزو تایبهت بۆ بهرنامهك��� ه رهچاو ی بكرێت ،چونك ه مامۆستا لێوهش���اوهی ێ ێ بهج ی دهبینێت لهج ی س���هرهك رۆڵ ی بهرنامهك���هو ك���ردنو سهرخس���تن ی ئامانج ه س���هرهكییهك هی، هێنان���هد ی لهسهر ی باش پێویست ه ش���ارهزاییهك ی ی كارك���ردن لهگ���هڵ قوتاب چۆنیهت��� ی كهمتوان���ا ههبێتو ب���هردهوام زانیار لهس���هر بهرنامهك ه پێبدرێت ،ئهمهش ی ی راهێنان ی خول��� ی كردنهوه لهرێگ��� ه ی ی حاڵهتهكان بهردهوام لهس���هر جۆر ی كهمتواناییو نیشانهو چارهسهرییهكان ی مامهڵهك���ردنو ی لهكات��� نهخۆش��� روبهروبونهوهدا. ی ێ ) بیرمهند ههروهك���و (ژانپی���اژ ی مامۆستا ی رۆڵ ی دهرباره پهروهردهی ی دهڵێ���ت "هیچ بهرنامهو سیس���تهمێك ی س���هركهوتو نابێ���تو پهروهردهی��� ی ی شكست ه ئهگهر مامۆستا ئهنجامهك ه ێ ی نو لێهات���و تهیار بهمهعریفهو زانیار جێ بهجێی نهكات. hajibinar@gmail.com
کۆمەاڵیەتی
) )354سێشهممه 2012/12/4
17
بەرپرسانی هەرێم سەبارەت بەتوندوتیژی دژ ی ژنان لێدوانی دژبەیەک دەدەن لەکاتی زنجیرە چاالکییەکانی هەڵمەتی نیشتمانی بۆ بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان یەکێک لە بەرپرسانی هەرێم باسی لەوە کرد ،کە لە ٢٠٠٧ ەوە حکومەتی هەرێم هەڵمەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی راگەیاندوە بەاڵم ئەوەی ئامارەکان پێماندەڵێن زۆر مەترسیدارن چونکە بەپێی ئەو ئامارانەی لە -٢٥نۆڤەمبەرداو لەو هەڵمەتە ١٦ رۆژییەدا خرانەڕو لەماوەی دە مانگی ڕابردودا ٣٩ژن کوژراوەو ٣٨ژن خۆیان کوشتووە کە ئەمەش ئامارێکی زۆر ترسناکە، سەیر لەوەدایە ئەم وتارە لە کاتێکدایە کە بەرپرسانی حکومەت بەناو هەوڵدەدەن بۆ کەمبونەوەی توندوتیژیەکان چ لەسەر ئاستی کۆمەڵگەو چ بەجۆری کارکردنیان لە یاساکانداو پاراستنی مافی ژنان بە یاسا بەرەوپێشەوە بروات بەاڵم ئامارەکان هەر جێگەی نیگەرانین. ئاوێنە سەبارەت بەو لێدوانو ئامارە دژبەیەکانە ئەم چاوپێکەتنانەی ئەنجامدا. تام����ان ش����اكر س����هبارهت ب����هو وتان����هی بهرپرس����انی ههرێ����م: پێش����كهوتنی كۆمهڵگ����ه لهروانگهی پهیوهندی مرۆڤ����هكان لهگهل یهكترو پهیوهندیان بهواقیع����ی كۆمهڵگهوهو چۆنیهت����ی بهدهس����تهێنانی ژیانێكی ب����اش لهكۆمهڵگهیهك����ی دادپهروهر لهكۆمهڵگ����ه س����هیردهكرێت. دواكهوتوهكان����دا، پێش����كهوتوو یهكس����انیو دادپهروهریو سهروهری یاس����ا ،جهوههرو دڵ����ی كۆمهڵگهیه، لهروی سیاس����یو ئابوریو رۆشنبیری كۆمهاڵیهتیی����هوه .بهبون����ی دڵ����ی كۆمهڵگ����ه ك����ه یهكس����انییه مرۆڤ دهتوانێت بهخۆشیو بێ توندوتیژیو چهوس����انهوهی جهس����تهییو دهرونی بژی����ت .لێ����رهدا ئێم����ه دهپرس����ین لهكۆمهلگهی كوردیدا كام لهم یاساو رێس����ایانه بهدی دهكرێت ،حكوم هتو حیزب كام لهم خۆشگوزهرانییانهیان بۆ خهڵك دابینكردوه، بونی بهڕێوهبهرایهتی بهدواداچونی
►
ئا :سارلین
بونی بهڕێوهبهرایهتی بهدواداچونی توندوتیژیو دامهزراندنی ئهنجومهنی تامان شاكر توندوتی����ژیو دامهزراندن����ی خانمان ئهنجومهن����ی خانم����ان نه یانتوانیوهم نهیانتوانیوه لهتوندوتیژییهكانی نێو كۆمهڵگه كه بكهن����هوه ،لهگ����هڵ دامهزراندنی ههر كان لهتوندوتیژییهكانی دهزگایهكی لهو شێوه توندوتیژییه زیاترو ترس����ناكتربونو زیادیانكردوه، لهب����هر ئ����هوهی كۆمهلگ����هی كوردی نێو كۆمهڵگه ئامادهیی ههیه بۆ مومارهس����هكردنی یاساكان كهم بكهنهوه توندوتیژی ،رهنكه دهستورو بتوان����ن ئهو ماف����هی ژنێكی ئهڵمانی ههیهتی بیدا بهژنانی كورد ،بهاڵم ئهوه كۆمهڵگهی كوردیی����ه ئهو مافانهمان لێدهس����تێنێتهوه ،لهب����هر ئ����هوهی دابونهریت����هكان به هێزترن لهحوكمی یاساكان ،بۆیه بهدامهزراندنی كۆمهڵه ژنێكی ناو حیزب����هكانو بهرێوهبردنی ههڵمهتی 16رۆژی بهرهنگاربونهوهی توندوتیژی هیچ شتێك لهمهسهلهكان ناگۆرێت ،رۆش����نبیری لهكۆمهڵگهی كوردی ئهوهنده بهرز نییه ،زۆر كهمن ئهو ژنانهی سكااڵ لهسهر پیاوهكانیان تۆمار دهكهن ،لهبهر ئهوهی پهیوهستن بهكلت����وری ش����هرمهوه ،كاتێ����ك هاوسهنكیو یهكسانی لهنێو تاكهكان نهما یهكێ دهبێته خاوهنی ئهوی تر، ئهو یهكهش كه پیاوه بۆ ئهوهی خۆی بس����هلمینێ مهوجهكانی توندوتیژی ناخ����ی لهماڵ����هوه بهتاڵدهكات����هوه، هۆكارهكهش����ی ئهوهیه كهدادگاكانو دادوهری گش����تی ،رۆل����ی خۆی����ان نهبینیوه لهس����هرهتای سهرههڵدانی كوشتنو س����وتانی ژنانهوه تا ئهمڕۆ
مهبهستم لهو كاتهوهی ئهم دیاردهیه لهنهوهدهكان����هوه لهحاڵهتهوه بو ب ه دی����ارده .كهواته چارهس����هر گۆڕینی ئهقڵی كۆمهڵگهیه ئهو كۆمهڵگهیهی لهجهس����ته زیاتر ل����هژن ناڕوانێ ،من لهگهڵ گۆڕینی یاساكانم ك ه حكومهتو پهرلهمان خۆیان پێوه سهرقاڵكردوه، ب����هاڵم گۆڕین����ی یاس����اكان بهب����ێ بون����ی ههڵمهتی هۆش����یاركردنهوهی كۆمهاڵیهتی س����ودێكی نییهو یاس����ا بهبێ هۆش����یاری دهبێته نوسراوێكی لهبیرچۆوه ،دهبێ حكومهتی ههرێمی كوردس����تان ب����هدوای ئهو ه����ۆكاره مێژوییانه بگهڕێت كه بونهته هۆكاری دواكهوتن����ی كۆمهاڵیهت����یو ئابوریو سیاسی كۆمهڵگهی كوردهواری ئهگهر بیهوێ كێش����هكان بهگشتیو كێشهی
ژن بهتایبهتی چارهسهربكات .چونك ه كاركردن بهو ش����ێوازهی ئهمڕۆ واته الوازی رێكخراوهكان����ی ژنانو نهبونی ئازادیو دادپ����هروهری لهكۆمهڵگهدا، ئاین دهبێت����ه مهرجهع ن����هك تهنها لهالیهن����ی خهڵك����ی ئاس����ایی بهڵكو لهالیهن حكومهتیش����هوهو ئهم دۆخه بهن����اوی ش����هریعهتهوه بهردهوام����ی دهبێت. لێدوانهكان����ی بهرپرس����انی ههرێم سهبارهت به كهمبونهوهی توندوتیژی، بهرههم����ی راپ����ۆرتو قس����هی ئ����هو كهسانهیه كه لهم بوارهدا كاردهكهنو دات����اكان بهئهمانهت����هوه ناگهیهننه س����هروی خۆی����انو لهدهس����تدانی ئ����هو س����امانه مرۆییه ،ك����ه رۆژانه لهكوردس����تان لهدهس����تی دهدهین، خۆی لهمافو ئیمتیازاتی ئهو كهسانه دهبینێتهوه كه لهس����هروی خۆیانهوه بهن����اوی یارمهتی ژنانی كوردس����تان بهدهس����تی دههێن����ن ،س����هركهوتنو هۆش����یاری ههر بهرپرسێك بهرامبهر به كێشهو روداوهكانی نێو كۆمهڵگه، پهیوهس����ته ب����هو س����تافهی كه كار لهگهڵ ئهو بهرپرس����ه دهكهن لهههر بوارێكدا ،من پێموانییه بهرپرس����انی ههرێم لهس����هری كهس بدهن ،ئهگهر ئامارهكان����ی بهدروس����تی بگهیهننه دهس����تیو لهراس����تی روداوهكان ئاگاداری بكهنهوه ،بۆ ئهوهی نهیخهنه بهردهم ههڵهی ئ����اواوه ،كه جێگهی سهرسوڕمان بێت بۆ زۆربهی ئهوانهی ل����هدهرهوهی ئهو رێكخراو دامهزراوانه كار دهكهن. ئهم لێدوانانه یارمهتی ژنان نادهن، ئهكتیڤك����ردنو هۆش����یاركردنهوهی كۆمهڵگ����هو س����هروهری یاس����او جیاكردنهوهی دینو حیزب لهدهوڵهتو كهمكردنهوهی چهك لهنێو ماڵهكانو بهرێوهبردن����ی سیاس����هتێكی رون سهبارهت به كێشه كۆمهاڵیهتییهكان بهتایبهت����ی كێش����هی ژن����ان ،نهك دامهزراندن����ی رێكخ����راوو ئهنجومهنی حیزبی تهنها بۆ ئ����هوهی ههبن ،ئهو رێكخراوو بهرێوهبهرایهتییانه ناتوانن هیچ لهعهقڵ����ی پیاوێكی ك����ورد كه لهناوجهرگ����هی ئهوروپ����ادا ژنهكهی دهك����وژێ بگ����ۆڕن ،دهب����ێ بهجیدی دان بهگهورهی����ی كێش����هكهدا بنێین، تا بتوانی����ن چارهس����هری گونجاوی بۆ بدۆزینهوه.
هۆزان مەحمود
له کوردستان ئهوهی پێویست ه بکرێ هاتن ه مهیدانی ژنانی چهوساوهو زوڵملێکراوه خۆیان یهخهی دهسهاڵت بگرنو مافهکانی خۆیان بهدهستبێنن هۆزان مەحمود چاالکوانی بواری ژنان سەبارەت بەوتارەکانی بەرپرسانی هەرێم وتی :ئهم وتارانه فهرقێکی نییه لهگهڵ وتارهکانی تریان سهبارهت بهزۆر کێشهو قهیرانی تری سیاس���یو کۆمهاڵیهتی که بهرۆکی بهخهڵکی کوردس���تان گرتوه. ئهم دهس���هاڵته ههمیش���ه ب���هم جۆره وتارانه خهڵ���ک لهتاریکی���دا ڕادهگرنو راستییهکان دهش���ارنهوه .دیاره ئهمانه تائێستاش پێیانوایه خهڵکی کوردستان هیچ نهزاننو باوهر بهم قس���انه دهکهن. لهالیهک���ی تریش���هوه ئهم���ه ئیهانهیه بهخهڵکی کوردستانی دهکهن ،له کاتێکدا ههمو دهزانین که جۆرهکانی توندوتیژیو تاوان لهکۆمهڵگادا لهههڵکشاندایه. ئهمه وتهی دهس���هاڵتێکی خهمساردو بێبهرنامهیه لهئاس���ت نیوهی کۆمهڵگادا وه ژیان���ی ههزاران ژنیان بۆ گرنگ نییه
که بۆته س���وتهمهنی ب���ۆ بێبهرنامهیی ئهوان. لهراس���تیدا لهم���ه زیاتری���ان ل���ێ چاوهڕوان ناکرێ ،لهکاتێکدا ژنان لهژێر ش���هقو زهبروزۆری پیاوانی کۆمهڵگادا دهچهوسێنهوه حکومهتی ههرێمو ژنانی سهر بهدهسهاڵت لههۆڵه رازاوهکانیانهوه ب���اس لهکهمبون���هوهی ت���اوان دهکهن بهرامبهر ژنان .ئهمه نیشانی دهدات که دهس���هاڵتو ژنانی س���هر بهو دهسهاڵته چهن���ده دورن لهژنانی ن���او کۆمهڵگاو چهنده لهسهر جهستهی سوتاوو کوژراوو بریندارکراوو ش���هق تێههڵدراوی ههزاران ژنی کوردهوه موزایهده دهکرێو بۆ یهک ساتیش بیرناکهنهوه که ئهمه ئهوپهڕی بێڕێزیی���ه بهمرۆڤبون���ی ژن دهک���رێ لهسایهی ئهم دهسهاڵته خۆماڵییهدا. ئ���هوهی م���ن ههس���تی پێدهک���هم تێگهیش���تنێکی تابڵێی سهیروسهمهره ههیه لهس���هر ئهم بۆن���ه جیهانییانهی که تایبهت���ن بهمافی ژنان ،بۆ نمونه له 8ی م���ارس دا دههۆڵو زوڕنا لێدهدهنو ژن���ان بهجل���ی ک���وردی رهنگاورهنگو ئاڵتونهوه ئاههنگ دهگێ���ڕن لهکاتێکدا ئهم بۆنهیه تهواو سیاس���ییهو پێویسته لهئهزمونهکان���ی دهرس وهربگری���ن.. ئێستاش ههمان مههزهله دوبارهبۆتهوه ئهوهتا ئهم 16رۆژهی بهرهنگاربونهوهی توندوتیژیی���هش ه���هروای لێهات���وه، کۆمهڵێک ژنی چینی بااڵدهس���ت بهجلی رهنگاورهنگو ئاڵتونو س���هیارهی ئاخیر مۆدێلو موچهی خهیاڵیو پۆستی بااڵوه لهخزم���هت س���هرۆکی حکومهتی ههرێم سهر بۆ چهواش���هکارییهکانی دهلهقێنن که سهرتاپا دژه ژنه. دهزانی���ت ب���هس ئهوه م���اوه ئهمانه لهمهودوا پیرۆزبایی رۆژی وهس���تانهوه لهدژی توندوتیژی لهی���هک بکهن وهکو جهژن���ی قورب���انو رهم���هزان ..چونکه ئهمانه ئهوهنده دورن لهههمو گۆڕانکارییه جیهان���یو محهلییهکان���هوه .پێیانوایه لهبهر ئهوهی خۆیان" مۆدێرن "نیش���ان بدهنو لهکاروان دوانهکهون ئیتر بهههمو ش���ێوهیهک ئ���هم بۆنهی���ه پیرۆزبکهنو کۆڵێک س���هروهتو سامانی گشتی تێدا خهرج بکهن .گرنگه ژنان خۆیان بهجیا لهم مههزهلهی دهسهاڵته بێنهمهیدان .له کوردستان ئهوهی پێویسته بکرێ هاتنه مهیدانی ژنانی چهوس���اوهو زوڵملێکراوه خۆی���ان یهخ���هی دهس���هاڵت بگ���رنو مافهکانی خۆیان بهدهستبێنن.
ئەخالقی سیاسی و سایکۆلۆژیای تاکی کورد جوانە ئەسوەد
س����هرهرای ههمو پێش����ێلکردنێکی سهروهری نهتهوهییو دهستدرێژکردنی نائهخالقی بۆ س����هر کلت����ور ،زمانو مافی س����ادهی ژیانی رۆژانه ،سهرانی نهژادپهرستی تورک ،عهرهبو فارس، کاریگهرییهک����ی بهردهوامی����ان ههیه لهتێکش����کانی س����ایکۆلۆجی تاک����ی کورد به مامهلهکردنی رۆژانهی لهگهل کوش����تنو بهندکردنو بۆردومانکردنو ناوزراندن����ی نهت����هوه بهتیرۆرس����تو ش����کاندنی ئیگ����ۆی نهتهوهی����ی، ههم����و ئهمان���� ه کاریگهرییهکی خراپ دروس����ت دهک����هن لهن����او کۆمهلگای کوردی����دا لهگوزارش����تو پهیوهندی نێوان تاکهکانو نمایش����کردنی رۆحی نهتهوهیی ئهوهی بهترس����ێکی گهوره دهبینرێت روخانی کهس����ایهتی تاکی کورده لهژیان لهههمو بوارهکاندا ،ههم لهناوهوهو ههم لهدهرهوهی نیشتیمان، لهوهش دلنیام ،دوژمنانی گهلی کورد زۆرئاگامهندانه کاری لهس����هردهکهن لهگهل هۆش����یارییهکی ک����هم لهالیهن سهرانی سیاسی کورد .هاوکێشهکان
بهجۆرێک دهکهونهوه که تهنیا تاکی کورد بێب����هش دهکات لهههمو جۆره خۆشگوزهرانییهک وه ببێته قوربانی سیاسهتی چهواش����هی ناوخۆو باجی ههڵه یهک ل����هدوای یهكهکانی بهناو س����هرۆکو خهمخۆر بدات .بهرئهنجام تاک دهبێته خاوهنی سایکۆلۆجییهکی وێرانو خۆبهدهستهوهدانی بهدوارۆژێکی نادی����ارو نهبون����ی توان����ای ئهزمونی واقیعییهت����ی ژیان ،ئهم����هش زۆرینه والێ����دهکات پهیوهس����تبن بهدونیای وهه����مو چاوهرێ����ی پاش����هرۆژێکی بهههش����تی بن لهخودا .بهشێوهیهکی گشتی باری سایکۆلۆجی تاکو کۆمهلگای کورد وهک نهتهوه لهروی دهرونییهوه س����هقامگیر نابێ����ت کاتێ����ک ت����اک دهس����تو پهنچه نهرم دهکات رۆژانه لهگ����هل ئ����هم روداوانه ک����ه دهکرێت تاک بکات بهمرۆڤێکی شلۆق لهباری دهرونییهوه مرۆڤی ش����لۆق مرۆڤێکی تهندورس����ت نییه ل����هروی بریاردانو خۆناس����ین ،ئهم����هش دهبێته هۆی
ههمیش����ه قهلهقیو تورهب����ونو بروا بهخۆنهب����ون ،گ����هر س����هرنج بدهین زۆر ب����ه رونی دهیبینی����ن لهرهفتاری تاکی کوردا چ لهب����واری کارکردن یا لهپهروهردهی خێزانیدا ،چ لهخوێندگاو ش����وێنه گش����تییهکاندا وهبهههم����ان ش����ێوه لهپهیوهن����دی هاورێیهت����یو هاوس����هرگیریدا .س����ایکۆلۆجی تاک رۆژانه دهکهوێت ه بهردهم پرس����یاری ق����ورس وهک چۆنیهت����ی ژیانکردنو ههڵبژاردن وه بهرپرس����یاریهتییهکی لهتوان����ا به دهرچو ئای����ا بجهنگێ بۆ سهروهری نیش����تیمان یاخود دهرچێ لهم بهرپرس����یارهتییه؟ که زۆر جار ههلبژاردنی تاراوگ����ه دهبێته یهکێک لهههلبژاردنهکان ،که ئهمهش دهبێته ئهزمونێک����ی بێکهڵ����کو نارهح����هت ی����ا زۆر کاتی����ش خۆلهدهس����تدان، یا دوپارچ����ه بون لهنێ����وان ئهم دو بیرکردن����هوهدا ،تاکی ک����ورد دهبێت باج����ی ههلبژاردنهکان����ی ب����دات که مافێکی بێ قهی����دو مهرجی خۆیهتی جا چ لهنیشتیمان بێت یا لهدهرهوه. ب����ا ل����ه پێش����دا س����هرنجێک بدهین لهس����یاکۆلۆجی تاکی ناو نیشتیمان کۆمهلێ����ک روداو رۆژانه لهنیش����تمان رودهدهن زۆر بهئاسانی تێدهپهرن وهک ئهوهی هی����ج روی نهدابێت کهمترین لێکۆلینهوهی سایکۆلۆجی بۆ ناکرێت
ئهم روداوانه له باره ش����اراوهکهی که سایکۆلۆجییهتی تاکه چ کاریگهرییهکی دهبێ بهتایب����هت لهقۆناغی مندالیو ن����هوهی تازه پێگهیش����تو .بۆ نمونه میدیاکانی نیش����تمان بهش����ێوهیهکی گش����تی کار لهس����هر راکێشێنی تاک دهک����هن ب����ۆ بهرژهوهن����دی خۆیان وهک ئاماژه بهکوش����تنو نیش����اندانی وێنهی پرمهترس����یو خوێن����اوی که ناساندنو هیشتنهوهی کلتوری خوێنه لهئهقلییهت����ی ت����اکو ههڵگرتنیهتی ب����ۆ ماوهیهکی زۆر لهناو الش����عوری من����دالو گهنج����دا ک ه دهبێت����ه هۆی تێکچونی باری دهرونی بێئهوهی خۆی ههستی پێبکات بهالم لهکرداری ژیانی رۆژانهی����دا زۆر بهرونی دهردهکهویت، بهالم لهبهر ئهوهی کۆمهلگا بهههمان ش����ێوه پهروهردهی����ه لهن����او خۆیدا نابێت����ه دیاریدهیهک که ههلوێس����تی لهس����هر وهربگیرێت ،دیاره مهبهست لهوه نییه مێژوی نههامهتی نیشتمان ب����هالوه بنێین بهالم ریگای دروس����ت زۆرن بۆ گرتنهبهر بۆ زیندوراگرتنیان، دیاردهیهک����ی ت����ر ،گهورهک����ردنو پیرۆزکردنی کلتوری رقو دوبهرهکیو لهههمان کاتدا باس له خۆشهویستی ب����ۆ نهتهوهو س����هرکردهو ش����ههیده نهم����رهکان ،سایکۆلۆجیس����تهکان کۆکن لهس����هر ئ����هوهی لهیهک کاتدا
دروس����تکردنی خۆشهویس����تیو رق لهئهقلییهت����ی ت����اک دهبێت����ه هۆی یهکێ����ک لهنهخۆش����ییه دهرونییهکان ئهویش[نهگونج����ان]ه لهن����او خودی تاک خۆی����دا بهگران ت����اک دهتوانێ بریارو چۆیس����ی تهندروستی ههبێت وهک دهبینی����ن تاک����ی ک����ورد خالی مامناوهن����دی نیی����ه لهچۆیس����هکانی ی����ا زۆر ئامادهگ����ی خۆبهختک����ردنو خۆشهویس����تییهکی بێس����نوری ههیه بۆ ش����تهکان ی����ا رقێک ت����ا رادهی کوش����تن وه ئازاردان����ی ئازیزان����ی. دیاریدهی س����ێیهم ک����ه زۆر گرنگ ه، بهبهه����او مانا کردن����ی دابونهریهتی ک����ۆنو دهرنهچون لهههن����دێ خوی نهتهوی����ی که تهنیا ب����ۆ بهرژهوهندی گروپێک کۆمهک����دارن ،رهواییدان به کهسانی دینی بهدهستوهردانی مافو پێشێلکردنی ئازادی تاکو کۆسپدانان بۆ ئارهزوو هیواکانیان بهناوی[حهرامو حهالل] وه بێبهشکردنیان لههونهری ژیان ،مرۆڤی ش����هرمنۆک وخهمۆکیو خۆخواردنهوه لهناخدا بهبهرههمدێت ئهمان����هش هۆکارێ����ک دهب����ن ب����ۆ دهربرینی ههمو ئارهزوه شاراوهکانی بهچهش����نیکی ت����ر وهک درۆکردنو ب����ێ متمانهیی ،ههر تاکێ����ک دهبێته مامۆس����تاو بهرپرس����یاری ئهوی ترو بهدواداچونو سهرکۆنهکردنی یهکتری،
زۆر دیاری����دهو هۆکاری ت����ر ههن بۆ تێکش����کانی باری دهرونی تاکی کورد که وهک باس����مکرد لهسهرهتا راسته دوژمنانم����ان بهدهس����تی ئهنقهس����ت لهههوڵی ئهوهدان تاکی کورد کهسانی تهندروستو بهئاگانهبن ،خۆشمان تا ئێس����تا هیچ بهرنامهو پرۆگرامێکمان نییه بۆ گۆرینی باری س����ایکۆلۆجی کۆمهلگا بهش����ێوهیهکی گشتی وهک بهرنامهی تایب����هت بۆ ئهو منداالنهی به باردۆخی ناههم����واردا تێپهریونو تێدهپهرن یا ه����هر هۆکارێک بوبێته هۆی ک����هم ئهندامیان ،بۆ کهس����انی بهس����االچو ل����ه ب����ارهی دهرونییهوه خۆیان بهکهم دهزان����نو دهبنه هۆی شکانهوهی گهنج له ناو مالدا ،بۆ ئهو ژنو پیاوانهی لهژیانی هاوس����هرگیردا نابهخت����هوهرن وهێنانهوهیان بۆ ژیان بهش����ێوهیهکی تهندروس����ت ،دانانی ش����وێنی تایب����هتو بینین����ی دکتۆرو پس����پۆری نهخۆش����ییه دهرونییهکان بۆ ک���� هسو کاری بهجێماوی ئهنفالو کیمیابارانو منداالن����ی دایک کوژراو بهههر هۆی����هک بێت ،کهمیگونجانی کۆمهلگاو شێواندنی باری دهرونی به هۆکاره دهره کییهکانهوه بێس����ۆزی لهکۆمهڵگا بهرههمدههێنێو بۆش����ایی لهتێرامان����ی زیندهگی دهرخس����تنی بۆشاییه له وهفا.
18
تایبهت
) )354سێشهممه 2012/12/4
جارێكی تر ..سلێمانیو كام پایتەختی رۆشنبیری؟
►
مانگ���ی راب���ردو ،بابەتێك���م ب���ەو ناونیشانەی س���ەرەوە باڵوكردەوە بەو ئومێدەب���وم گفتوگۆیەك���ی فیك���ری- رۆش���نبیریی لەروپ���ەڕی باڵوكراوەكان بەخۆوەبگ���رێ ،ب���ەاڵم ئەوگفتوگۆی���ە نەكرا ،لەوالیشەوە ئەوانەی پێوەندییان بەكاروباری فیكرو رۆش���نبیرییەوە نەبو هەڵمەتی س���لێمانی ب���ون بەپایتەختی رۆش���نبیرییان زیاتر برەوپێ���دا ،تاوای لێهات س���ەرۆكی حكومەتیشیان هێنایە ن���او بابەتێك���یوەها هەس���تیار،وەك ئ���ەوەی ئەگ���ەر س���لێمانی بەبڕیارێك ببێتە پایتەختی رۆشنبیریی ئەوا دونیا لەن���او س���لێمانی خۆیدەنوێن���ێو ئیتر (وی���ل دیورانت) دەبێ���ت بێت جارێكی تر لەو ش���ارە (مێژوی شارس���تانێتی) بنوسێتەوە. هەس���تدەكەم پرس���ی ب���ون بەپایتەخت���ی رۆش���نبیریی ئەوەندەی بوەتە گرێیەك���ی دەرونی ،نیو ئەوەندە بۆ خەمی رۆش���نبیریی نیی���ە ،چونكە ئەوان���ەی زیاتر ل���ەو بارەیەوە قس���ە دەكەن ،زۆر بەدەگمەن رۆشنبیرەكانن، بەڵكو زیاتر كەسانێكن كەم بەرهەمن، رۆشنبیرەكانی سلێمانی ئەوانەی پێیان بگوترێ رۆشنبیر بەژمارە ئەوەندە زۆر نین ت���ا لێمان ون ببن ،دەس���ەاڵتیش ئەوەن���دە كەیفی���ان بەو رۆش���نبیرانە نای���ە ،چونك���ە لەئاوازی دەس���ەاڵتو حیزبی دەس���ەاڵت ناخوێنن ،بۆیە ئەو دەسەاڵتەی ئێس���تا ،مافی ئەوەی نییە ب���اس لەپایتەختكردن���ی رۆش���نبیری س���لێمانی بكات ..لێ���رەوەوردەوردە زیاتر دەچمە نێو باسەكەوە. با پرسیارێك لەهەمو ئەوانە بكەم كە زۆر بەپەلەن سلێمانی ببێتە پایتەختی رۆش���نبیریی ،دەبێ لە چ روانگەیەكەوە قەناعەتیان بەخۆی���ان هێنابێ؟ ئەوەی من س���ەرنجی ب���ۆ دەدەم زیاتر لەبەر چەند ش���اعیرێكو چەند باڵوكراوەیەكی رۆژنامەوانییە ،ب���ۆ نمونە باس لەنالیو س���المو كوردی دەكرێو باس لەچەند گۆڤارێك���ی رۆژنامەوانیش دەكرێ ،یان باسی پیرەمێردی شاعیرو...تد دەكەن، یان دەچنە س���ەر باس���ی میرنش���ینی بابانو..ت���د .م���ن حەزمدەك���رد ئ���ەو بەڕێزانەی مەبەستیانە سلێمانی بكرێتە پایتەختی رۆش���نبیریی باسیان لەچەند پرسێكی رۆش���نبیریو فیكری (بە مانا مەعریفییەكەی) بكردایە ،لەكوێی دونیا ش���ارێك كراوەتە پایتەختی رۆشنبیریی تەنه���ا لەبەر ئ���ەوەی چوار ش���اعیرو سێ گۆڤاری ئاس���ایی رۆژنامەوانی لێ دەرچوە؟ لەگەڵ ئەوەشدا ئەوشاعیرانەی ك���ە ئەو بەڕێزانە باس���ی دەكەن كە لە سەروی هەمویانەوە (نالی)یە ،من نازانم بۆچی نالی لەس���ەر س���لێمانی حیساب بكرێ؟ ،ب���ە دڵنیاییەوە دەڵێم (حاجی قادری كۆیی) چەندە لەس���ەر ش���اری هەولێرئەژم���ار دەكرێ���ت( ،نالی) یش هەر ئەوەندە س���ەر بە سلێمانییە .نالی لەگوندێكی دورە دەستی(خاكو خۆل) ی دەشتی ش���ارەزور هاتۆتە دونیاوە، كاتێكیش چوە ب���ۆ حەجو لەوێوە چوە بۆ شام بۆنی غوربەت كاری تێكردوە، هاواری بۆ س���لێمانی نەب���ردوە ،بەڵكو ه���ەر بەح���ەزرەت خاك���و خۆلەك���ەی شارەزور بوە ،بۆیە لەنامەكەیدا بۆ سالم نوسیویەتی (قوربانی تۆزی رێگەتم ئەی بادی خۆش مرور ،ئەی پەیكی ش���ارەزا بەهەمو شاری شارەزور) ئەمە لەكاتێكدا نالی دەیزانی س���الم لەسلێمانییە ،بەاڵم باسی شارەزوری بۆ كردوە.. من زۆر دڵخۆشتر دەبم كاتێك ببینم لەم كوردستانە شارێك ناوی پایتەختی رۆشنبیری بەبااڵدا بڕاوە ،بەاڵم ئەو شارە خۆ دەبێ پێگەكانی ئەوەندە بەهێز بن تا ش���ایانی هەڵگرتنی ئەو ناوە بن .من ئەوجارەش دەیڵێمەوە سلێمانی لەهەمو ش���ارەكانی تری كوردس���تان زیندوترە تەنان���ەت ل���ەروی كۆمەاڵیەتیش���ەوە زیندوت���رە ،جولەیەك���ی رۆش���نبیری- كۆمەاڵیەتی -سیاس���ی تێكەوتوە ،بەاڵم بونە پایتەختی رۆشنبیری وەها بەسوكو سانایی نابێت ،ناشبێت سۆزو عاتیفەی روت بەئارەزوی خۆی هەڵمانس���وڕێنێ. با نمونەیەك بهێنمەوە ،لەدوای ش���اری ئەس���ینای یۆنانی ،ش���اری فلۆرەنسای ئیتالی بەناوبانگترینو كاریگەرترین شار بوە كە رێنیسانسی ئیتاڵی لەو شارەدا گەش���ەو نمای كردو تا هەمو ئەوروپای گرتەوەو تەنانەت پەلوپۆی بۆ زۆرواڵتی دیكەی دونیاش برد ،ئەم ش���ارە شاری (ماكیافیلیو مایكل ئەنجیلۆو لیۆناردۆ دافنشیو س���اندرۆ پۆتیشیلیو گالیلۆو زۆری دیكەی���ە)،وەكوتم رێنیس���انس لەدوای روخانی قوستەنتینیە گوازرایەوە
ئەگەر مەریوانو بەختیار عەلی لەهەولێر بژیابوونایە بێگومان زۆر بەزیاترەوە توشی هەمان ئەو حاڵەتەی فاروق رەفیق دەهاتن كە ئەو لەسلێمانی توشی بوە پاش���ای بابانومحەمەد پاش���ای بابان، ك���ە نزیكەی بیس���ت س���اڵێكی خایاند لەشەس���تەكانو حەفتاكانی س���ەدەی نۆزدە ،درامایەكی مەرگەس���اتئامێز بو لەمێژوی كورددا .ئینجا ش���ەڕی نێوان مەحمود پاشای بابانو سلێمان پاشای بابان لەالیەكی ترەوە ئەوەندە ش���ەڕی س���ەختی براكوژی بەخۆیەوە بینی كە ناوچەی ش���ارەزور بەمان���ا فراوانەكەی ئەوكات كردیان بەشانۆی شەڕی نێوان ئیمپراتۆری���ای ف���ارسو س���وپایوالی بەغدا .ئەم كارەس���اتە لەم���اوەی نیو سەدەی رابردودا چەندینجار خۆی نمایش كردۆتەوە .باس���ی پیرەمێردی ش���اعیر دەكرێ ،پیرەمێرد كۆمەڵێك ش���یعری جوان���ی هەن ،ك���ە هەندێكی���ان تەواو نیشتمانین نمونە (وەفدی كوردستان، ئ���ەوا هاتن ش���ەهیدان ،نەورۆز..هتد)، بەاڵم هەمو فیكرو فەلسەفەكەی پیرەمێر خۆی لەزیندوكردنەوەی پەندی پێشینان بەرجەس���تە كردوە ،بون���ە پایتەختی رۆشنبیری بەو كەرەستەیە دەكرێ؟ من دەزانم خەڵكی سلێمانی هەست بەج���ۆرە غەدرێ���ك دەكەن ك���ە لێیان كرابێ،هەر دوێنێ بو خەڵكی س���لێمانی دەیانوت س���لێمانی لەپارێزگاوە بوەتە ق���ەزا ،ئەم قس���انە لەس���ااڵنی 2005تا 2007زۆر دەوترانەوە ،كە هەموی چوار
►
فوئاد سدیق
فلۆرەنساو لەدوای ئەسینای یۆنانی ئەو ش���ارە س���ەدەكانی چواردە تا شازدە بەناوبانگترینو گەورەترین شاری ئەوروپا بو كە النەو بێشكەی فیكرو فەلسەفەو شارس���تانیەتو بیناس���ازیو هون���ەرو ......هتد بوە .یۆنس���كۆ ساڵی 1982 ئەو ش���ارەی وەك كەلەپ���وری جیهانی ناساند .بەاڵم ناویشی لێنەنرا پایتەختی رۆش���نبیریی ..من زۆر س���ەیرم پێهات كات���ێ لەیادی س���ااڵنەی گەالوێژدا ئەم پرسە زۆر بەگەرمی لەالیەن دەسەاڵتەوە نەك رۆش���نبیران باسی لێوەكرا ،هەمو پاساوەكانیشیان خوێندنەوەی دو دێڕە شیعر یان نواندنی هەڵوێستێكی سیاسی ی���ان دەركردنی گۆڤ���ارو رۆژنامەیەكی رۆژنامەوانی بوە لەس���ەردەمێكی زودا.. ئ���ەم بەڕێزان���ەی جەختی���ان لەس���ەر بەپایتەختكردن���ی س���لێمانی دەكردو دەیكەن ،تەنها دو مەبەست لەخۆدەگرێ، یان ئەوەتا لەمانای پایتەختی رۆشنبیری نەگەیشتون ،یان ئەوەتا دەیانەوێ بەو رستە تریسكەدارانەیان سۆزو عاتیفەی ئەو ش���ارە بۆ خۆیان بهێننەوە ،چونكە دەسەاڵت باش لەوە گەیشتوە سلێمانی روی لەدەس���ەاڵت وەرگێ���ڕاوەو ئیت���ر لەگەڵی هەڵن���اكات .ئەگین���ا كوا ئەو كەرەستەیەی كە پاساوێك بن بۆ بونی س���لێمانی بەپایتەختی رۆش���نبیریی؟ س���لێمانی ئەو بڕیارەشی بۆ دەربچێت، ه���ەر تەنه���ا دەبێتە مەرەكەبی س���ەر كاغ���ەزو بەفیعل���ی ئەو ش���ارە نابێتە پایتەختی رۆش���نبیریی ،چونكە حیزبی دەسەاڵت لەرەهەندەكانی رۆسشنبیریی نەگەیش���توە .لەبنەڕەتیش���دا ئ���ەو دەسەاڵتە ئەوەندە لەو خەمە حەقیقیەدا نییە ،با بپرس���م باشە ئەگەر دەسەاڵت ئەوەن���دە لەخەم���ی بەپایتەختكردنی ش���اری س���لێمانییە ،بۆچ���ی یەكێك لەرۆشنبیرە هەرە دیارەكانی ئەو شارە كە (فاروق رەفیق)ە ،پۆلیسو ئاسایش كون بەكون بەدوای���ەوە بون بۆ گرتنو ئازاردانو لێدانی؟ دواتریش تۆمەتباریان كردو پەلكێشی چونە بەردەم دادگایان پێكرد؟ ئەرێ بۆوایان كرد؟ ئەی بۆچی جوتە برا (رێبینو ئاسۆس هەردی)یان دایە بەر ش���ەقو ئازاریاندان؟ چیبو تی ئێن تی لەباخەڵیان دۆزرابۆوە؟ باشە بە چ هەقێك باسی پرسێكی وەها هەستیار دەكەن ،لەكاتێكدا هیچ بەهاو نرخێكیان بۆ رۆش���نبیرانی ئەو ش���ارە دانەناوە؟ ش���ێركۆ بێك���ەس كەمێك ه���ەر تەنها كەمێك هەڵوەس���تەیەكی كردو ویستی هەڵوێس���تێك وەربگرێ ،خێرا بودجەی دەزگای س���ەردەمیان لێبڕیو كۆمەڵێك پڕوپاگەندەی دروستكراویش���یان خستە پاڵ���ی ،خەریك بو روی راس���تەقینەی ش���ێركۆ بەت���ەواوی ناش���یرین بكەن، ئەم دەس���ەاڵتە ئەگەر تۆزێك لەبەهای رۆشنبیری بزانیبایە جورئەتی نەدەكرد هەوڵی ناش���یرینكردنی شێركۆ بێكەس ب���دات ،جورئەت���ی نەدەك���رد فەرمان بەپۆلیس بدات بەدوای فاروق رەفیقەوە بن ب���ۆ گرتنو ئازاردان���ی .ئەی ئەمانە رۆش���نبیری ئەو ش���ارە نەبون ؟ ئەرێ بۆچیوات���ان كرد؟ كارەس���اتی گەورە ئەوەب���و گوێم���ان لەدەنگ���ی ب���ەرز نا بەڵكو گوێمان لەن���وزەی یەك ئەندامی مەكتەبی سیاسی تەنانەت یەك ئەندامی س���ەركردایەتی حیزبی دەسەاڵت نەبو، ناڕەزاییەك���ی راش���كاوانە دەربب���ڕێ لەراوەدونانی رۆش���نبیرانی س���لێمانی. ی���ەك كەس ل���ەو س���ەركردە بەڕێزانە نوقەی���ان لێوەنەهات ،ئەمە مانای ئەوە نییە حیزبی دەسەاڵت ئێكسپایەر بوەو لەس���ەنگەری میللەت نەماوەو بەئاقارو ئاراس���تەیەكی ت���ردا ملدەن���ێ ،كە بۆ ئ���ەم دۆخەی ئێس���تا ناگونجێ؟ ئەگەر دەس���ەاڵت بیەوێ لەگەڵ رۆش���نبیرانی كوردس���تان ئاش���ت بێتەوە ،پێویستی بە(تۆم���ا ئەكوینی)ی���ەك هەی���ە ،كە چۆن ئەكوین���ی هەوڵی���دا بیروبارەڕی مەس���یحیو فەلس���ەفەی یۆنانی لەگەڵ یەك ئاش���تبكاتەوە .ئەمە جگە لەوەی خ���ودی رۆش���نبیرانی كوردس���تانیش لەقەیرانێكی قوڵدان ،چونكە رۆش���نبیر لەم هەرێمە هەر بەتەنها قس���ەكەرنییە وەك محەمەد عابد جابری باسیكردوە، بەڵكو رۆش���نبیر ئەگەر لەرزگاركردنی كۆمەڵگەش پێش���ڕەو نەبێ���ت ،دەبێت لەگۆڕین���ی كۆمەاڵیەتی پێش���ڕەو بێت. م���ن ناڵێم رۆش���نبیرانی ك���ورد ئەبێ داهێنانێكی مەعریف���ی وەها لەبەرامبەر ئەو دۆخە ئاڵۆزەی كوردس���تان بێننە ئاراوە ،چونكە داهێنانی مەعریفی لەناو رۆشنبیرانی عەرەبیش زۆر دەگمەنە یان هەر نییە ،چونكە لەبنەڕەتدا سەرچاوەو مەرجەعییەتی ئ���ەو داهێنانە فیكرییە ب���ۆ فیك���ری ئەوروپ���ی دەگەڕێتەوە. كارڵ پۆپەر لەناو ك���وردان بەزانایەكی
كۆمەڵناسی ناس���راوە ،بەاڵم ئەوەندەی قوتابیو موری���دی لەبواری ماتماتیكداو زانستدا هەیە ،ئەوەندە قوتابیو الیەنگری لەكۆمەڵناسیدا نییە ،ئەگەر كۆمەڵگای ك���راوەو دوژمنان���ی لێدەربكەین ،كارل پۆپەر لەبواری كۆمەڵناس���یدا بەتەواوی روتدەبێت���ەوە .ئەمانۆیل كانتو برتراند راس���لو زۆرانی دیكەش لەم شێوەیەن. فرۆید چەمكی فیزیاییو ئابوری لەمیتۆدی ش���یكردنەوەی دەرونی���دا بەكارهێن���ا، مارك���س چەمكی ماتماتی���كو فیزیای لەش���یكردنەوەی ئابوری سەرمایەداریی خس���تە رو ،كەس���ێكی گەورەی وەكو هێربەرت ماركۆز دەڵێت :راستیت دەوێ من لەبەشێكی زۆری نوسینە قوڵەكانی تی���ۆردۆ ئۆدۆرن���ۆ ناگ���ەم چونكە زۆر قورس���ن .زۆر زەحمەتە مێ���ژو دوبارە بێتەوەو ئۆدۆرنۆیەكی تر دروستبێتەوە كە لەهەمو پرس���ێكدا قس���ەی هەبێ، تەنانەت لەهونەرو مۆسیقاش.هیش���ام شەڕابی دەڵێت :ترسنۆكی رۆشنبیرانی عەرەبو ناجێگیریی لەفیكریاندا بەرونی پێیانەوە دیارە نەك تەنها لەهەڵوێستیان بەرامبەر دەس���ەاڵتی سیاس���ی ،بەڵكو لەهەڵوێس���تی دودڵی���ان بەرامب���ەر دەسەاڵتی ئایینیو رەوتی ئوسوڵی .ئەم قسەیەی ش���ەرابی رێك بۆ رۆشنبیرانی كوردیش دروس���تە .من پێمخۆشە ئەو دابڕان���ە ئەپس���تمۆلۆجییە ببین���م كە رۆشنبیرانی شاری سلێمانی دروستیان كردوە .پێمخۆش���ە ناوی ئەو قوتابخانە فیكریو فەلس���ەفیانەو ئەو سیستەمە میتافیزیقییە بزانم ك���ە لەماوەی 228 ساڵەی سلێمانیوەدەستهاتون .سەیرم پێدێت لەس���ەدەی بیس���تو یەكداین، كەچی شانازی بەمیرنش���ینی بابانەوە بكەین ،زۆر ناچمە س���ەر میرنش���ینی بابان ،بەاڵم ئەوەندە بەس���ە ،ش���ەڕی خوێن���اوی نێ���وان میرنش���ینی بابانو میرنش���ینی ئەردەالن لەالیەكو شەڕی سەختی نێوان میرنشینی بابان خۆیان لەالیەكی ترەوە ،تەنانەت ش���ەڕی سێ برا ،مەحمود پاش���ای باب���انو ئەحمەد
پێنج س���اڵی بەسەردا تێپەڕیوە .ئەگەر خەڵكی سلێمانی پێیانوابێ شارەكەیان بەبڕیارێكی حكومەت بكرێ بەپایتەختی رۆشنبیرییو ئیتر تەواو ،پێموانییە ئەمە راست بێ ،بگرە هەڵەیەكی كوشندەیشە، ئاخر تا ئێستاش نەخۆشخانە چوارسەد قەرەوێڵییەك���ە بوەت���ە كراس���ەكەی عوسمانو هەر نەبڕاوەتەوە ،دەسەاڵتێك بەم هەمو ناتەواوییەوە نەخۆشخانەیەكی ( )400قەرەوێڵەیی كە چەندین س���اڵە تەواوی نەكات ،ئیتر بەڕێزان چ مانایەك بۆ بەپایتەختكردنی ئەو شارە ماوەتەوە؟ مۆنتیسكیۆ دەڵێ :هەڵوێستی ستەمكار رێكوەك هەڵوێستی ئەو كەسەوایە كە دارێك لەپێناو بەروبومەكەیدا ببڕێتەوە، لێ���رە رێك ئەو قس���ەی مەس���یحیش بۆ س���ەركردەكانی حیزبی دەس���ەاڵت دەگونج���ێ ك���ەوتویەت���ی (مرۆڤ چ س���ودێكی دەس���تدەكەوێ ئەگەر هەمو جیهان بەرێتەوەو خۆی بدۆڕێنێ). پێویس���تە رۆش���نبیرانو كۆمەڵی مەدەنیو رێكخراوەكانی تری ناحكومی، ب���ە بەرنامەیەك���ی تۆكم���ەوە پێكەوە گوشارێكی جیدی بخەنە سەر دەسەاڵت كە باش���تر لەئیم���ڕۆ ئاوڕ لەم ش���ارە بداتەوە ،با دیزاینی شەقامەكان بگۆڕن كە هی س���ااڵنی شەس���تەكانە واتا نیو س���ەدە پێش ئەمڕۆ ،با نەخۆش���خانەو قوتابخان���ەو ب���واری پ���ەروەردە ل���ەو ش���ارە ببەنە پێش���ەوە ،س���نورێك بۆ ئ���ەو قۆرخكارییەی دەس���ەاڵت دابنرێ كە هەمو س���امانی نیشتمانی بۆ خۆی هەڵلوشیوە،با كەس���ی شیاو لەشوێنی شیاو دابنرێ ،با رۆشنبیرانی شار جدی تر لەئێستا گوشار بخەنە سەر دەسەاڵت كە بۆچ���ی دوازدە س���اڵە هەڵبژاردنی ش���ارەوانییەكان ناكرێت���ەوە؟ بۆچ���ی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەوە هەشت ساڵە ناكرێتەوە؟ لەكوێی دونیا كڕینو فرۆشتنی پێوەدەكرێت .ئەمانۆیل بوە سەرۆكی ش���ارەوانییەكان بۆخۆی كانت دەڵێ :نابێ مرۆڤ بكرێتە ئامرازێك پۆستی گەورە لەحزبەكەی وەربگرێتو بۆ بەدیهێنانی هیچ مەبەس���تێك ،بەڵكو بەئارەزوی خۆی كەسێك بێنێ لەشوێنی پێویستە هەمیشە خودی مرۆڤەكە وەكو خۆی دابنێ ،ئەمە چ شەرمەزارییەكە بۆ ئامانج س���ەیر بكرێتو رێزی لێبگیرێت، پەیڕەوكردنی یاسا لەو شارە؟ بێگومان وات���ا نابێ بازرگانی پێوەبكرێتو بەهیچ دانانی پارێزگارەكەش هەر بەهەمانشێوە .شێوەیەك سوكایەتی پێوە بكرێت. ئێم���ە تا ئێس���تا لەكوردس���تاندا ئەو گرفتانەی ئەمڕۆ تەنگی بەسلێمانی هەڵچنیوە لەبەر ئەوە نییە چونكە بڕیاری خاوەنی هیچ شارستانییەتێك نین،وەكو پایتەختی رۆشنبیریی بۆ نەدراوە ،بەڵكو جیهانی شارس���تانیەتی عەرەبیش نین لەبەرئەوەیە ئەودەسەاڵتە لەخەمی ئەو بڵێین خاوەنی ئیبن روشدو ئیبن باجەو ش���ارە نیی���ە ،بێباكی ئەو دەس���ەاڵتە ئیبن خەل���دونو مەع���ەڕیو كەواكبیو لەتونێلەك���ەی ئەزمەڕو نەخۆش���خانە ئەفغانیو دەیانی تری لەو جۆرەش نین ( )400قەرەوێڵییەكەو زۆری دیكەدایە .تا بڵێین شارستانیەت پشتی تێكردوین، دەسەاڵتێك بەچەندین ساڵ ئینجا بەرزە ئاخ���ر لەوەتەی مرۆڤایەت���ی خولقاوەو پردێكی بچوكی لەش���ەقامی سالم تەواو كورد هەیە ،رابردویەكمان نیە تا گلەیی كرد ،ئیتر چ مانایەك بۆ بەپایتەختكردنی بكەینو فرمێسكی گەرمی بۆ هەڵبڕێژین. چەندین هەزار س���اڵە ئێمە هەر لەخاڵی رۆشنبیری ئەو شارە دەمێنێتەوە. ئێس���تا ئێمە هەمومان لەقەیرانداین ،س���فرداینو ،ت���ازە خەریك���ە بەپۆینت بەكۆمەڵ���گاو دەس���ەاڵتو حیزب���ە س���ەردەكەوین .لەهەرێمی كوردس���تانا سیاسییەكانو خودی رۆشنبیرانیشەوە ،لەروی ژمارەوە زانكۆمان زۆرن كەم نین، زۆرجاری���ش ئ���ەو قس���ەیە بۆت���ە باو بەاڵم لەوەتەی زانكۆ لەكوردستاندا هەیە كە دەڵێ���ت قەیرانێك لەن���اوت نەبات لەپێش راپەڕینو لەدوای راپەڕینەوەش زین���دوت دەكاتو بەهێ���زت دەكاتك ،تا ئەو ساتەوەختەی ئەم بابەتە دەنوسم بەاڵم خۆ ناش���بێ هەرێمی كوردس���تان لەهی���چ كام لەزانكۆكانی كوردس���تاندا ب���ەردەوام نقوم���ی ن���او قەیرانەكان تاقە یەك رۆشنبیر سەری دەرنەكردوە، بێ���ت ،چونك���ە قەیرانی���ش لەزۆربەی لەكاتێكدا بەشی هەرە زۆری رۆشنبیرو حالەتەكان���دا دیكتاتۆر بەرهەمدەهێنن ،هزرڤانەكانی دونیا لەناو زانكۆكاندا چاو هەر بۆ نمونە قەیرانەكانی فەڕەنس���ای هەڵدەهێننو گەش���ە دەك���ەن ،زانكۆی س���ەدەی هەژدەو نۆزدەو تا سەرەتای س���ەالحەدین كە لەهەولێرە ،گەورەترین سەدەی بیست سیس���تەمی حوكمێكی زانكۆیە لەهەرێمی كوردس���تان كەچی دیكتات���ۆری بەرهەمهێنا ،رۆپس���پێرو لەریزبەندی زانكۆكاندا ژمارەكەی 15000 ناپلیۆنو چەندین س���ەركردەی دیكەی پازدەهەزارەمین���ە ،كەس���مان نەبینی دیكتاتۆر دروس���تبون .ئەوەندە بەسە لەس���ەر ئ���ەو پرس���ە لێكۆڵینەوەیەك بڵێی���ن تەنه���ا لەس���ااڵنی 1792ت���ا لێپێچینەوەیەك بكات .لەهەمو زانكۆكانی 1799موحاف���ەزەكارەكان (ئ���ەوكات كوردستاندا بەش���ێكی گرنگ قوتابیان پێشیاندەوتن ئۆرستۆكراتەكان) لەالیەن سااڵنە لێیوەردەگیرێن بۆ خوێندن لێی ئەوانەی گوای���ا داوای رزگاریان دەكرد كە بەشی مێژوە ،بەاڵم ئەو بەشە تەنها (پێشیاندەوتن نیش���تمانپەروەرەكان) ،وەكو توتی كاری وتنەوەو نوسینەوەی روب���ەڕوی ریس���واكردنو حەپ���سو مێژوەكەی���ەوەكو خۆی بێ زیادو كەم، تێهەڵدانو كوش���تنو دورخس���تنەوەو وەك ئەوەی ك���ە لەكتێبەكاندا هاتونو نەفیك���ردن هات���ن .ئ���ەم هەڵوێس���تە ب���ەس .كارەس���اتی گ���ەورە ئەوەیە تا نادروس���تەی نیش���تمانپەروەرەكان ئێستا زانكۆكانی كوردستان نەیانتوانیوە دۆخێك���ی دیكەی پێچەوان���ەی هێنایە میتۆدێكی مێژویی بەس���ەر كەلەپوری ئ���اراوە ك���ە لەس���اڵی 1814تا 1815ئیس�ل�امدا پراكتیزە بكەن .زانكۆكانی ئەمجارەیان نیشتمانپەروەرەكان لەالیەن كوردستان لەدوای راپەڕینەوە بەتەواوی ئۆرس���تۆكراتەكانەوە روبەڕوی حەپسو كەوتنە پاشەكش���ە بۆ دواوە بەتایبەت لەنیوەی دوەمی س���ااڵنی ن���ەوەدەكان تێهەڵدانو كوشتارگە بونەوە. رۆش���نبیرانی كورد ئیت���ر نابێ هەر كاتێك بەرپرس���انی حیزبی بەلێش���او تەنها قسەی زلی روكەشانەو ئینشائیانە روی���ان لەزانكۆكان كرد بەمەبەس���تی بك���ەن ،كاتی ئ���ەوە هات���وە هەمومان بڕوانامەوەرگرتن نەك خوێندنو فێربون، بەخ���ۆدا بچین���ەوەو ئ���ەو تەپوت���ۆزە ئەمەوایلێهات زۆر بڕوانامەی ساختەش لەخۆم���ان بكەینەوە كە بوەتە ماس���ك بەكارهێنران بۆوەرگرتنیان لەزانكۆكانو بەجەس���تەمانەوە ،دی���كارت ( )400س���ەیرو س���ەمەرە ناو زانكۆكانیش���ی چوارس���ەد س���اڵ بەر لەئیمڕۆ لەكتێبی گرتەوە. لەبیست س���اڵی رابردودا دەسەاڵتی (وتارێك دەربارەی میتۆد) نوسیویەتی كوردی ب���ەردەوام نغرۆی ناو كۆمەڵێك دەبێت رەخنە لەخۆمان بگرین. كۆمەڵگای كوردی ،كۆمەڵگایەكی قەیرانی قوڵ بوە ،ساڵ لەدوای ساڵیش بەرخ���ۆرە ،دادپ���ەروەری كۆمەاڵیەتی لەجیاتی ئەوەی دەس���ەاڵت قەیرانەكان لەبەردەم هەڕەشەو مەترسیدایە ،چونكە سوكترو بچوكتر بكاتەوە ،بەپێچەوانەوە خودی مرۆڤ بۆتە كااڵیەكی بازرگانیو گەورەت���رو قوڵت���ر دەب���ن .ئەگەر ئەو
ئەگەر دەسەاڵت ئەوەندە لە خەمی بە پایتەختكردنی شاری سلێمانییە، بۆچی پۆلیسو ئاسایش كون بەكون بەدوای(فاروق رەفیق)هوه بون بۆ گرتنو ئازاردانی؟ ئەی بۆچی جووتە برا (رێبینو ئاسۆس هەردی)یان دایە بەر شەقو ئازاریاندان؟ چیبو تی ئێن تی لەباخەڵیان دۆزرابۆوە؟
قەیران���ە ق���وڵو زەبەلالح���ە نەبوایە، بەهیچ ش���ێوەیەك بزوتن���ەوەی گۆڕان نەیدەتوانی لەهەڵبژاردنی 2009/7/25 موفاجەئە دروس���ت بكات .تەنانەت بۆ خ���ودی بزوتنەوەك���ەش موفاجەئە بو، ئەم���ە یەكواتای هەبو كە دەس���ەاڵت لەم هەرێمە ناتوانێ چاكس���ازی بكاتو بەت���ەواوی نقومی ن���او گەندەڵییەكان ب���وە ،بزوتن���ەوەی گۆڕان ه���ات تەنها ئەو راس���تیانەی وتەوە كە پێشتر لەناو دلو دەرونو هەن���اوی خەڵ���ك دەكواڵ. خەڵك پێویس���تی بەگوتاربێ���ژ هەبو، ك���ە گوزارش���ت لەخودی ئ���ەو خەڵكە ناڕازییە بكات ،بەاڵم ئەمەش قۆناخێك بو ئێس���تا هەمو خەڵك���ی ئەم هەرێمە گوێی پڕ بوە لەوەی كە ئەو دەس���ەاڵتە گەندەڵە ،سامانی نیشتمانی بۆ خۆیان تەخشانو پەخش���ان ئەكەن ،دەسەاڵت ش���ەرعییەتی خۆی لەدەس���تداوە كاتێ لەهەڵبژاردنەكان���دا پەن���ا دەبات���ە بەر فرتو فێڵی هەڵبژاردن ..بۆیە ئێس���تا لەوەبەدوا کاتی ئهوهیه چ رۆشنبیرانو چ ئۆپۆزیس���یۆن بیر لەبەرنامەو ملمالنێی تر بەشێوازی جودا تر لەوەی پێشویان بكەنەوە. نوس���ەرانی ك���ورد ئەوان���ەی لەناو هەرێم���ی كوردس���تان دەژی���ن، بیركردنەوەی���ان س���نوردار نییە ،بەاڵم نوسینەكانیان رەنگدانەوەیەكی تەواوی بیركردنەوەكانی���ان نیی���ە ،چونك���ە هێش���تا كاتێ بەمەبەستی نوسینێكیان پەنجەكانیان دەخەنە س���ەر پیتەكانی كۆمپیوتەرەكەیان دەس���ەاڵتی كوردی یەكس���ەر ئامادەگی خۆی نیشاندەدات ئەمەش نیش���انەی ئەوەیە نوس���ەرانی كورد هێشتا ترسیان لەدەسەاڵت هەیە، نەك هەر ئێمە ،ئەو قسەیە بۆ نوسەرە عەرەبەكانیش هەر زۆر راس���تە ،ئەگەر محەم���ەد ئارگۆن لەفەڕەنس���ا نەبوایە، بەدەردی حەس���ەن حەنەف���ی دەچو، ك���ە لەنوس���ینەكانیا دەبینی���ن چەندە نیگەرانە ،چەندیش خەمبارە ،نیگەرانو خەمب���ارە چونك���ە ناتوان���ێ بەهەمان ئەو ئازادییەوە بنوس���ێ ك���ە محەمەد ئارگۆن دەینوس���ێ ،هەر لەبەرئەوەیشە هەڵكش���انو داكشان بەنوسینەكانییەوە دیارە ،حەنەفی خۆیش���ی بەباشی دانی بەوە ناوە ناوە كە ئەم پرس���ی ترس���ە گرفتێك���ی گەورەیە( ،هاش���م س���الح) یش لەم بارەی���ەوەوتویەتی (من خۆم ئەگەر لەپاریس نەژیابومایەو لەواڵتێكی عەرەب���ی ژیانم بەس���ەر بردبا ،هەرگیز نەمدەتوانی چارەگی ئەو شتانە بنوسم ك���ە لێرە لەپاریس نوس���یومن تەنانەت نەش���دەوێرام ئەو ش���تانەشوەربگێڕم ك���ە ت���ا ئێس���تاوەرمگێڕاونەتە س���ەر عەرەبی) .ئەگەر س���ەیری رۆش���نبیرە كوردەكانیش���مان بكەین ئەوانەی لەناو هەرێمی كوردس���تان دەژی���ن دەبینین زۆر جیاوازن لەگەڵ ئەوانەی لەئەوروپا دەژین ،نوسینەكانی مەریوانوریا قانعو بەختیار عەلی چونكە لەواڵتانی ئەوروپان نوس���ینەكانیان هەڵكشانو داكشانێكی بەرچاویان پێوە نابینرێو نەفەسی پارو پێرارو ئیمس���اڵیان لەنوس���ینەكانیاندا ی���ەك نەفەس���ە ،بەاڵم ف���اروق رەفیق چونك���ە لەهەرێم���ی كوردس���تانە زۆرج���ار كەوتۆت���ە ب���ەر ئەو ش���ەڕە دەرونیەی كە دەس���ەاڵت لەبەرامبەریدا هەڵیگیرس���اندوە ،راوەدونانی لەالیەن پۆلیسو پەلكێش���كردنی بۆ پێش دادگا وەك تۆمەتبارێ���ك ،ئ���ەو راگەیاندنەی لەكات���ی روداوەك���ەی 17ی ش���وباتا لەبەرامبەریوەس���تانەوە ،هەم���و ئەمە كاریگەریو رەنگدانەوەی هزریو دەرونی دەخولقێنێ... ئەوەیە كە دەوترێ هەمو نوس���ەرانو رۆش���نبیران مەحكوم���ن بەژینگ���ەو هەلومەرجی مێژویی خۆیانەوە كە تێیدا دەژین ،ب���ۆ نمونە ئەگ���ەر مەریوانو بەختی���ار عەل���ی لەهەولێ���ر بژیابونایە بێگومان زۆر بەزیاترەوە توش���ی هەمان ئ���ەو حاڵەتەی ف���اروق رەفیق دەهاتن ك���ە ئ���ەو لەس���لێمانی توش���ی بوە. چونكە لەكوردس���تاندا نەرۆژنامەنوسان نەدەسەاڵتیش هێشتا لەمانای فەزایەكی رۆشنبیری ئازاد حاڵی نەبون یان حاڵی بونە بەاڵم كاری پێناكەن. دەس���ەاڵتی كوردی تا ئێستا لەسەر مێژوی خۆی پاڵكەوتوە ،كە مێژوی هەردو حیزب���ی دەس���ەاڵتەكەیە ،كۆمەڵگەش هێشتا لە گرێی كەلەپورەكەی خەبەری نەبۆتەوە ،هەردوكی���ان (مێژوی حزبی دەس���ەاڵتو مێژوی كۆمەڵگا) تا ئێستا ش���یكردنەوەیەكی بونیادی بۆ نەكراوە، تا ئێس���تا جورئەتی راس���تكردنەوەی هەڵەكانیمان نەكردون ،تا ئێس���تا هەڵە لەدوای هەڵە بەرهەمدێنین كە كەسمان بڕواشمان پێی نییە... »» 19
تایبهت
ونبوون
*ناس����نامەیەکی ژوری بازرگان����ی س����لێمانی ونبووه بەناوی (بهختیار محەم����ەد ئەحم����ەد) ههرکەس����ێک دۆزیی����ەوه بیگەڕێنێتەوه پرس����گەی ئاوێنە. *ناس����نامەیەکی ژوری بازرگان����ی سلێمانی ونبووه بەناوی(سەالحەدین ئیبراهیم كەریم)ههرکەسێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە. *ناس����نامەیەکی ژوری بازرگان����ی س����لێمانی ونب����ووه بەناوی(تاهی����ر حەیدەر كاكە ئەحمەد)ههرکەس����ێک دۆزیی����ەوه بیگەڕێنێتەوه پرس����گەی ئاوێنە. *ناس����نامەیەکی ژوری بازرگان����ی سلێمانی ونبووه بەناوی(حهمه عەلی فەرج ئەحمەد) ههرکەسێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە. *ناس����نامەیەکی ژوری بازرگان����ی سلێمانی ونبووه بەناوی(كوردۆ عەزیز ئیبراهی����م ) ههرکەس����ێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە. *ناس����نامەیەکی ژوری بازرگان����ی س����لێمانی ونب����ووه بەناوی(ئەحمەد سادق عەبدواڵ)ههرکەسێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە. *ناس����نامەیەکی ژوری بازرگان����ی س����لێمانی ونبووه بەناوی ( محەمەد مەولود مەحمود)ههرکەسێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە. *ناس����نامەیەکی ژوری بازرگان����ی سلێمانی ونبووه بەناوی (ئاسۆ حهمه سەعید ئەحمەد)ههرکەسێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە. *پێناس����ێكی باری شارستانی ونبوه بهن����اوی (دهرون س����اڵح ج����ەالل) ههرکەس����ێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە. *باجێكی زانكۆی سلێمانی – كۆلیژی زانست – بهش����ی ماتماتیك /ونبوه بهناوی (ش����ۆڕش محەمەد مستەفا) ههرکەس����ێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە. *باجێكی زانكۆی سلێمانی – كۆلیژی زم����ان –بهش����ی ئینگلی����زی /ونبوه بهن����اوی (رەفیق ش����ەریف مەحمود) ههرک����ەس دۆزیی����ەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنه. *ناسنامهیهكی یهكێتی بهڵێندهرانی كوردس����تان – كۆمپانی����ای واكس/ ونب����وه بهناوی (الوه حەمه س����اڵح) ههرکەس����ێک دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنە.
) )354سێشهممه 2012/12/4
عەشقو پەشیمانی... پاشماوە ئ����ەو خ����ۆی وەک هەڵگ����ری نەفرەتێک تەماشادەکات کە ناچارە بە فیداکارییەکی گەورە خۆی پاکبکاتەوە. لێ����رەدا دەبێ����ت ئێس����تێک بکەی����ن، کیرکەگارد مردنی باوکیش����ی وەک جۆرێک ل����ە خۆ بە قوربانیکردنو خۆ فیداکاری بۆ خ����ۆی تەماش����ادەکات ،وادەبینێت باوکی بە مردنی خ����ۆی کردۆتە فیدای ئەوەی لە کیرکەگارد ش����تێکی باش بسازێت .باوکی لە شەوی هەش����تی هەشتی ساڵی 1838 دا دەمرێتو کیرک����ەگارد لە ڕۆژی یازدەی هەشتدا لەیاداشتەکانیدا دەنوسێت «باوکم شەوی هەشتی هەشت سەعات دوو کۆچی دوایی ک����رد ،ئارەزوویەکی گەورەم هەبوو هەندێک س����اڵی تر بژیابای����ە ،من مەرگی باوک����م وەک دواهەمین فی����داکاری ئەو بۆ خۆشەویستی من تەماش����ادەکەم ،ئەو لە من نە رۆیشتووە ،بەڵکو بۆ من رۆیشتووە، تا بە مردنی ،ئەگەر بکرێت ،شتێکی چاکتر لە من بسازێت». هەموو کیرکەگاردناسەکان ئەو چیرۆکەی کیرکەگارد دەزانن ،چیرۆکی توڕەبوونێکی باوکی لە خودا سەردەمانێک شوانکارەیەکی ه����ەژار دەبێتو ل����ە لەوەڕگاکان ش����وانی دەکات .کیرکەگارد خۆی ئەوە دەگێڕێتەوە کە باوک����ی دوای ماندووبوونو س����ەرماو بێزارییەکی زۆر ڕوودەکاتە خوداو نەفرەتی لێدەکات کە منداڵێکی هەژاری وەک ئەو ئاوا ئ����ازاردەداتو ناچێت بە دەنگییەوە .بەاڵم دوای ئ����ەو توڕەبوونە خ����ودا هێدی هێدی دەرگاکان لە باوکی کیرکەگارد دەکاتەوەو دەبێت����ە پیاوێکی پ����ارەدارو دەوڵەمەند، بەاڵم ئەم ڕەحمەتە ئەوە ناس����ڕێتەوە کە خودا لە بەرامبەر س����امانو پوڵی زۆر هەر باری غ����ەمو میحنەتێکی ق����ورس دەدات بەسەر شانی خێزانی کیرکەگارددا .سۆرین کیرکەگارد خ����ۆی منداڵ����ی حەوتەمە لە ڕیزبەندی زنجیرەی����ەک منداڵدا کە هەموو یەک ل����ەدوای ی����ەک م����ردون ...باوکی کیرکەگارد مردنی منداڵەکانی دەگێڕێتەوە ب����ۆ ئەو گوناه����ە دێرینەی خ����ۆی کە بە گەنجی ناش����وکر بووەو نەفرەتی لە خودا کردوە .کیرکەگاردی کوڕیشی ئەو چیرۆکە بە جی����دیو زۆر بەجیدی����ش وەردەگرێت. کیرک����ەگارد چۆن ل����ەو باوەرەدایە باوکی خۆی کردۆتە قوربان����ی تا ئەو بژی ،پێی وای����ە ئەویش دەبێت عەش����قە گەورەکەی خۆی ب����کات بە قوربانی ت����ا گوناهەکانی سەر ئەستۆی س����ووکتر بنو کەمێک پاک ببنەوە «ماویەتی».
سوپاسو پێزانین ی ئاوباره دهكهین كه بهردهوام ی ئاسایش س���وپاسو پێزانینمان ئاڕاستهی بنكه ه���اوكارو یارمهتی���دهری خوێندنگهكهمان بوونو ماندوونهناس���انه پارێزگارییان لهئارامیی گهڕهكهكهمانو خوێندنگهكهمان كردووه. جهالل كهریم ی ئامێدی بنەرەتی بهڕێوهبهری قوتابخانه
جارێكی تر ..سلێمانیو ...پاشماوە رووداوەكانی 17ی ش����وبات لەجیاتی س����ەركەوتن شكس����تی بەدوای خۆیدا هێن����ا ،دەب����وو رۆش����نبیران تێزێك����ی فیكریی����ان دابهێنای����ە ،وەك چ����ۆن لەئەڵمانی����ا بەلەس����ێدارەدانی رۆزا لۆكس����مبۆرگو كارل لبیكنخ����ت توانرا شۆڕشی ساڵی 1918شكست پێبهێنن، بەاڵم هزرڤانەكانی ئەوواڵتە وردە وردە قوتابخانەیەك����ی رەخنەگرییان پێكهێنا كە دوای����ی بەقوتابخان����ەی فرانكفۆرت ناسرا .یان شۆڕشی قوتابیان لەئایاری 1968كە بێ ئ����اكام كرا ،هزرڤانەكانی فەڕەنس����ای هاندا ،تا س����ەرلەنوێ چاو بەتێ����زە فیكرییەكانیان����دا بچن����ەوە، هێربەرت ماركۆزەش ل����ەو بوارە رۆڵی زۆر گرنگ����ی خۆی نیش����اندا .ماركۆزە بەپێچەوانەی ماركس����ەوە ئ����ەو تێزەی خستەروو كە س����ەرمایەداری نەك هەر بەگەش����ەكردنیەوە نامرێو لەناو ناچێ ،بەڵكو س����ەرمایەداری سیس����تەمێكە بەگەش����ەكردنییەوە دەژیو دەتوان����ی بەردەوام����ی ب����دات بەخ����ۆی .ماركۆزە ئەوكات����ە رووب����ەڕووی رەخنەی توندی وشكە دەروێشە ماركسیستەكان بووەوە كاتێ ئاش����كرای كرد ،پڕۆلیتاریا توانای ش����ۆڕشو گۆڕانكاری نیی����ەو لەهێزێكی رادیكاڵو شۆڕشگێڕەوە بووەتە هێزێكی دژە شۆڕشو ئەو چینە (مەبەستی چینی پڕۆلیتاریایە) لەسەردەمی پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیادا بەرەو لەناوچوون دەچن. ئ����ەم تەرزە فیكرییان����ەی ماركۆزەوای لەوش����كە س����ۆفیو وش����كە دەروێشە ماركسیس����تەكان كرد ،ئااڵی شەڕكردن لەبەرامبەر ماركۆزە هەڵبگرنو تۆمەتی گەورەی����ان دای����ە پاڵ مارك����ۆزە ،یەك ل����ەو تۆمەتانەوتیان مارك����ۆزە بووەتە پی����اوی س����ی ئای ئ����ەی .ئەم����ە رێك وەكو ئیسالمییە س����ەلەفییەكان وابوو كاتێ لەبەرامب����ەر كرانەوە فیكرییەكەی (محەمەد عەبدە) شەڕیان هەڵگیرساند، محەمەد عەبدەیان بەپیاوو بەكرێگیراوی
سێهەم :بینینی دین وەک پراکتیک ،واتە وەک کردەوە. لێ����رەدا دی����ن وەک ک����ردەوە ،وەک هەڵس����وکەوتی ئینس����انی ،وەک پراکتیک دەبینرێتو مامەڵەدەکرێت .لێرەدا پرسیار دەرب����ارەی دین چیتر تەنها ئەوە نییە ئایا خەڵک چج����ۆرە باوڕێکیان هەیە ،هەڵگری کام عەقیدەن ،چۆن دی����ن لێکئەدەنەوە، ئایا وەک ئەزموونێکی تایبەتی تاکەکەسیو دەستەجەمعی دەبینن ،یان وەک کۆمەڵێک یاساو ئەمرو پەیامێکی نەگۆڕ .ئەوەی لێر ەدا لە ش����تەکانی تر گرنگترە مەس����ەلەی ناوەرۆکی دینو ناوەرۆک����ی ئەو باڕوەڕانە نیی����ە کە ب����ە دین دەبەخش����رێن ،ئەوەی لەمان����ە گرنگترە ئەوەیە ئایا ئیماندارەکان بەناوی دین����ەوە چی دەک����ەن؟ چ جۆرە ک����ردەو پراکتیکێکی مێژووی����یو تایبەت ئەنجامئەدەن؟ چۆن دەجوڵێنەوەو بەناوی دینەوە دەبنە چ جۆرە بکەرێکی ئینسانیو فەرهەنگ����یو سیاس����یو کۆمەاڵیەت����ی؟ ئ����ەم ڕوانینە بەن����اوی ئەزموونی ناوەکیو عەقی����دەوە ل����ە دی����ن ناڕوانێ����ت ،بەڵکو خەریکی تێڕامانە لە جوڵەو هەڵسوکەوتو کردەی ئینس����انی باوەڕدار ل����ە دونیادا. واتە لە دیدە ناوەکیو پاس����یڤەکانی دین ناڕوانێ����ت ،بەڵکو ل����ەوە دەڕوانێت چۆن دەبێتە هێزێکی ئەکتیڤ. دینەکان تەنها مەسەلەی باوڕو عەقیدەو ئەزموون����ی ناوەک����ی نی����ن ،بەڵک����و پڕن لە س����روتو جوڵ����ەو کردەی ئینس����انیو کۆمەاڵیەتیش. دین وەک ک����ردە تەنها کردە دینییەکان خۆی����ان ناگرێت����ەوە ،ب����ۆ نموون����ە کردە دینیەکانی وەکو نوێژک����ردنو ڕۆژوگرتنو زیکرک����ردنو خوێندن����ەوەو دەرخکردن����ی تێکستە دینییەکانو ئەوانیتر ،بەڵکو ئەو پراکتیک����ە کۆمەاڵیەتییان����ەش دەگرێتەوە کە بەناوی دین����ەوە ئەنجامئەدرێن ،لەوانە هاری����کاریو بەدەمەوەچوون����ی خەڵکانی تر ،ی����ان بەگژاچوونەوەو تاوانبارکردنیان، درێژکردن����ی دەس����تی یارمەت����ی یان بە کافرک����ردنو لەناوب����ردنو زۆر ک����ردەو پراکتیکی کۆمەاڵیەتی ت����ری لەم بابەتە. بەمانایەک����ی تر ئ����ەوەی لێ����رەدا گرنگە چۆنیەت����ی بەرجەس����تەبوونی دینە لەناو
کردەی کۆمەاڵیەتیدا ،دین چ پراکتیکێکی کۆمەاڵیەتی مەیس����ەردەکاتو ڕێ لەچیش دەگرێت؟ بینین����ی دی����ن وەک پراکتی����ک مانای وازهێنان لەوەی لە دیندا بەدوای ئەم ماناو ئەم دیدو ئەو لێکدانەوەدا بگەڕێیتو بڵێیت ئەمە ”جەوهەر“ یان ”مانا“ ڕاستەقینەکانی ئەم یان ئەو دین دەستنیشاندەکات .ئەوە گرنگ نییە ئایا فاڵن یان فیس����ار تێکستی دین����ی ،ئەم ی����ان ئەو ئای����ەتو فاڵن یان فیس����ار فەرموودە ،چ مانایەکی هەیە ،یان نییە ،بەڵکو ئەوەی گرنگە خەڵک بەناوی ئەو تێکس����تو ئایەتان����ەوە ،بەناوی ئەو قس����ەوو گوفتارە دنیییانەوە چی دەکەن. لێ����رەدا بۆمان دەردەکەوێت کە دەش����ێت لەپ����اڵ یەک تێس����کتو ی����ەک فەرمودەو یەک مانای گریمانک����راودا چەندان کردارو پراکتیک����ی جی����اواز دروس����تببن .ئەوەی گرنگە خوێندنەوەو ناسینو تەفسیرکردنی ئەو کردارانەیە ،ن����ەک گەڕان بەدوای مانا ”ڕاستەقینە“و ”جەوهەری“و ”ئەبەدی“یە گریمانکراوەکانی ئەو تێکس����تو قس����ەو گوفتارە دینیانەدا. ئەوەی خەڵ����ک بەناوی دینەوە دەیکەن بەکردار دەش����ێت ش����تگەلێکی ئاش����کراو گشتیبێت ،بەاڵم دەش����کرێت شتگەلێکی تایبەت����یو ش����اراوەبێت ،دەکرێت کردەو هەڵس����وکەوتێکی باشو بەسودبێت ،بەاڵم دەکرێت خ����راپو بریندارکەرو فش����ارهێن بێت ،دەشێت کردەیەکی هێمنو لەسەرخۆو تەنان����ەت ”ڕۆحانی“ بێت ،وەک س����ەماو زیکرو نوێژکردن ،بەاڵم دەکرێت کردەیەکی هێج����گار خوێن����اویو توندوتیژیش بێت، وەک سەربڕینی ئاژەڵ وەک قوربانی تا بە کوشتنو سەربڕینی ئینسان دەگات. خاڵێک ل����ە پراکتیکو ک����ردەی دینیدا دەبێت ئاشکرابێت ئەوەیە کە ئەو کردەیە جوڵەیەک����ی مەبەس����تدارە ،وات����ە کردەو هەڵس����وکەوتێکی غەریزی نیی����ە ،بەڵکو مەبەستێکی تایبەتی لەپشتەوەیە .ئەوەی لە خوێندن����ەوەی کردە دینییەکاندا گرنگە بینی����نو تێگەیش����تنو لێکدان����ەوەی ئەو مەبەس����تانەیە کە لەناو ئ����ەو کردانەدان، ئەمانەش زۆرجار مەبەس����تی کۆمەاڵیەتیو سیاس����یو رەم����زیو کولت����وری تایبەتن.
ڕزگاربوون لە گشتگیریو جەوهەرگەرایی ئەم پێداگرتنە لەس����ەر ڕووە کردەییو پراکتیکییەکانی دین بەرەو ئەوەمان ئەبات دی����ن کورتنەکەینەوە بۆ ئ����ەم ماناو ئەو بۆچوون بەتەنها ،هەروەها داوای ئەوەمان لێدەکات بە ئاس����انیو حازربەدەس����تانە مانایەکو پێناسێک بە دین نەدەینو وابزانین دەرەوەی ئەو ماناو پێناس����انە دین نییە، یان تێگەیش����تنی ڕاستەقینە لە دین نییە. پێداگرتن لەس����ە پراکتیک وادەکات ئاسان نەبێت دینو نادین لەیەکتری جیابکەینەوە. بۆ نموونە ئایا سەردانی گۆڕی ”سەربازی وون“ ،یان ڕاوەس����تان لەب����ەردەم ئااڵی واڵتدا ،یان س����وێندخواردن بە نیشتیمان، ک����ردەی دینین یان نا؟ وەاڵمەکان لێرەدا لەن����او دین خۆیەوە نای����ەت ،بەڵکو لەناو ئەو مەبەس����تو ئامانجە کۆمەاڵیەتییانەوە س����ەردەردێنێت کە بک����ەرە کۆمەاڵیەتییە دینییەکان ئەنجامیئەدەن .دەکرێت لێرەدا وەاڵمی دینیمان بەو پرسیارانە گوێلێبێت کاتێک کەسەکە هێما بۆ ئەو فەرموودەیە بکات کە دەڵێت ”خۆشەویستی نیشتیمان بەشێکە لە ئیمان“ ،بەاڵم دەشێت وەاڵمێکی تەواو جیاوازمان هەبێت بەوەی کەس����ێک بڵێت ”پەرس����تنی نیشتیمان“ پەیداکردنی ش����ەریکە بۆ خوداو کردەی سوێندخواردن بە نیشتیمان کوفرە .لەهەردوو دۆخەکەدا دوو جۆر ک����ردەو هەڵس����وکەوتی جیاواز دەبینی����ن .زۆرجار کردەکانو قورس����اییو دەاللەتەکانی����ان لەناو خ����ۆدی کردەکاندا نیی����ە ،بەڵکو لەناو ئ����ەو پەیوەندییەدایە کە ئەو کردانە لەگەڵ چەندان کردەی ترو لەناو ئەو ڕەوتە کۆمەاڵیەتیو فەرهەنگیو ڕەمزییەدا کە ئامادەیە ،دروس����تیدەکەن، هەروەه����ا لەن����او ئ����ەو پەیوەندییان����ەی دەسەاڵتدا کە وەک چوارچێوەی سەرەکی پەیوەندییەکان ئامادەیە. وەک ووت����م یەکێ����ک ل����ە دەس����کەوتە
پرسەنامە
پرس���ەو سەرەخۆشی خۆمان ئاڕاس���تەی ھەردوو هاوکارمان( هاناو کەمال رەوف) دەکەین بەبۆنەی کۆچ���ی دوایی دایکی بەڕێزیانەوە، لەخ���وای گ���ەورە داواکاری���ن ئەمە دوا ناخۆش���ییان بێت���و گیانی کۆچکردووش بە بەهەشتی بەرین شاد بکات. ستافو وەبەرهێنەرانی کۆمپانیای ئاوێنە
ناسیۆنالیزمو گرفتی سهروهری ...پاشماوە لەدوای تێکش����کانی پرۆژەی سوننی بۆ دروس����تکردنی دەوڵەتی عێراقو وەرگرتنی لەالیەن ش����یعەو ک����وردەوە ،دەبینین کە شیعە پێویستی گەورەی بە هاوکاریی حیزبە کوردییەکان ههب����وو ،تاوەکو پێگەی ئەم دەوڵەتەی لەگەڵدا دروس����تبکاتەوە .بەاڵم کاتێک پرس گەش����تە ئەوەی ئەم دەوڵەتە س����ەرورێتی دەرەوەو ن����اوەوەی دووبارە وەدەستبهێنێتەوە ،ئەوا یەکەم پێکهاتەی سیاس����یی کە لەگەڵیدا تووشی پێکدادان دەبێت ،کێشەی س����ەروەریی کوردستانو دەرچوونێتی لەژێ����ر کۆنترۆڵو مۆنۆپۆڵی ھێزی دەوڵەت����ی عێراقدا .دەوڵەتی عێراق خۆی بە سەروەری ناو سنووری ئەم واڵتە دەبینێت ،ئەم س����نوورە بۆ شیعەش وەکو سوننە ،لە بەس����رەوە دەستپێدەکاتو لە حەمرین کۆتایی پێنایەت. ناس����یۆنالیزمی عێراق����ی ههمیش����ە ناس����یۆنالیزمی کوردی وەکو جوداخوازێک تەماش����اکردووە ،بەاڵم کوردیش ههمیشە ناسیۆنالیزمی عەرەبی وەکو ڕێگرێک بینیوە کە نایەوێت کورد بەش����ی لەم دەوڵەتەدا ههبێت .پرسیارەکە ئەوەیە :ئایا پرۆژەی بنیاتنانی دەوڵەتی عێراق لەس����ەر دەستی شیعەش ههمان ئیشکالییەت لەگەڵ خۆیدا ههڵدەگرێت ک����ە کورد لەگەڵ س����وننەدا ههیبوو؟ پرس����یاری ههنووکەی����ی ئەوەی����ە :ئایا هاونیش����تیمانیان باج����ی چ����ی دەدەن، باج����ی کورتبین����یو گەمژەیی سیاس����ی س����ەرکردەکانیان دەدەن ،ی����ان باج����ی دووبارەس����ەرههڵدانەوەی ناس����یۆنالیزمی ش����ۆڤێنی عەرەبی بە فۆرمە شیعییەکەی
دەدەن؟ م����ن وایدەبین����م ،زۆرین����ەی ئەو گفتوگۆیان����ەی تاوەکو ئەم����ڕۆ دەربارەی ئەم کێش����ەیە کراوە ،قس����ەکردنە لەسەر دەرئەنجامەکانو نەبینین����ی ھۆکارەکانە. ههرئەمەش����ە وادەکات کە ههردوو بەرەی بارزانیو مالیکی لەس����ەر دەرئەنجامەکان قسەبکەنو بەم شێوەیەش دیدی خەڵک لە بینینی ڕاستییەکان لێڵبکەنو قەیرانە قووڵە ناوەکییەکانی ئەم دوو دەس����ەاڵتدارێتییە داپۆش����ن .ههرالیەکیان سەرکەوتووانە کار لەس����ەر قەبەکردنی ناسیۆنالیزمی ئەتنیو تائیفی خۆی دەکات ،کەس����ی خۆی وەکو قائی����دی ئومم����ەو بەرگریک����ەر لەمافو سەروەرییەکانی وێنادەکات. ملمالنێ����ی ههنووکەیی حکومەتی عێراق لەگ����ەڵ حکومەتی ههرێمی کوردس����تاندا، نە ش����ەڕی فاش����یزمی عەرەبیی����ە لەگەڵ ناس����یۆنالیزمی رزگاریخ����وازی ک����وردیو نە ش����ەڕی میللەتێکیش����ە کە ئێس����تا لە زم����انو کولت����وورو بەهاکانی بترس����ێت، تاوەکو بەدەس����تێکی دیوانی شاعیرەکانی ههڵگرتبێ����تو بەدەس����تەکەی تریش����ی کاڵشینکۆف ،بۆئەوەی بەرگریی لە بوونو رۆحی نەتەوەیی خۆی بکات .ناسیۆنالیزمی ههرێمییان����ەی عەرەب����یو ک����وردی ب����ە جورعەیەک����ی گ����ەورە لە رۆمانس����ییەتی دەمارگیری����ی نەتەوەی����یو تائیف����ی بارگاویکراوە .ئەوەشی جێگای مەترسییە ئەوەیە ،کە ئەم گوتارە ناسیۆنالیس����تییە چەند ئەرگومێنتی بۆ ش����ەڕ ههیە بەناوی بەرگریک����ردن لەنیش����تیمانو پاراس����تنی س����ەروەرییەکان ،ئەوەندە ئەرگومێنتی بۆ ئاشتی نییە.
ئینگلیز لەقەڵەم دا. رەنگە كێشەی هەرە گەورە لەمڕۆدا ئەوەب����ێ ،بەگژداچوونەوەی دەس����ەاڵت شەڕێك بێت زیاتر نائەقاڵنیەكان بەڕێوەی ببەن ،دەسەاڵتێكی ئەفسووناوی كە خۆی وەها دەمامك داوە لەپێناو بااڵدەس����تی خۆی ئامادەی����ە بەردەواموەكوو گورگ بەربێت����ە گیانی هاواڵتیان ،ئەم ش����ەڕە پێویستی بەخەڵكی ئەقاڵنییە ،پێویست دەكات رۆش����نبیران (ئەوانەی بەراستی رۆشنبیرن) یەكگرتووییەكیان لەنێواندا هەب����ێ ،چونكە تەنها ئەو رۆش����نبیرانە دەتوانن ئ����ەو دەمامك����ە لەدەموچاوی دەسەاڵت دابكەننو رووی راستەقینەی دەس����ەاڵت ك����ە (گورگەو لە پێس����تی مەڕدایە) بەخەڵكی نیشان بدەن .ئێمە ئیمڕۆ (مێشێل فۆكۆ)یەكمان پێویستە بۆئەوەی باسی گرتووخانە شاراوەكانمان بۆ ب����كات ،باس����ی س����زای بەناهەقی دادگاكانمان بۆ بكات .چونكە بەندیخانە باش����ترین جێگایە یان تاكە جێگایە كە تێیدا دەس����ەاڵت بەرووت����یوەك ئەوەی هەیە دەبینرێتو زۆر بەراستگۆیی خۆی نیشاندەدات. هەموو ش����ەڕو ملمالنێ گەورەكانی ئ����ەم دونیایەو بەدرێژایی مێژوو بۆ دوو شت بووە ،یان بۆ دەستبەسەرداگرتنو لووشدانی ئابووری بووە ،یان لە پێناوی رزگاریو ئازادیو س����ەربەخۆیی بووە. پێویس����تە رۆش����نبیرانی كورد ئەوانەی لەخەمی ئەم هەرێمەن ئەو تێزە فیكرییانە بەروون����ی بخەن����ەروو ،ئای����اوەزیفەی دەس����ەاڵتی كوردی ك����ە پێكهاتەكەی هەردوو حیزبی دەس����ەاڵتدارە ،كۆتایی هات����ووە؟ ئەگەروادەی ئەو دەس����ەاڵتە تەواو بووەو ناتوانی بەردەوام بێت ،ئەی کاتێک ڕۆشنبیری ڕەخنەگر هێڵە فکریو کە بەش����ێک لەو ڕۆشنبیرە ڕەخەنەگرانەی ئەو ئەلتەرناتیڤانە چین كە پێویس����تە كاری جی����دی ب����ۆ بك����رێ؟ لەگەڵ زۆر مەعریفییەکان����ی خ����ۆی ج����ێ دەهێڵێتو س����ەرەتای ڕاپەڕین بەرگەیان نەگرتووەو پرس����یارو زۆر بۆچوونی تر كە دەكرێ دەخزێتە نێو کێشمەکێشی سیاسیی نێوان بۆ ن����او کۆمەڵگە گەڕاونەتەوە .بەش����ێک گروپو تاقم����ە سیاس����ییەکانەوە ،لەوێدا ل����ەو ڕۆش����نبیرانە ئەگەر ب����ەو گوتارانە لەباسێكی تردا بیانخەینە روو. ئیتر دەس����ت لە زمانی خۆی هەڵدەگرێتو دەس����تیان پێ کرد ،کە لەب����ارەی ڕەخنە ب����ە هەمان زمان����ی ئەوان دێت����ە گۆ .لە لە دەستەاڵتەوە نووس����ییانو پشتیان بە ڕووداوەکانی ئەم دواییەی کوردستاندا ئەمە سەرچاوە فیکریو فەلسەفییەکان بەست، بە زەقی دەبینین ک����ە داکۆکی لە ڕەوتی دەبووایە لە ماوەی ئەو بیس����ت س����اڵەدا فکریی گروپو الیەنی سیاس����یی دیارکراو بەرهەمی گەورەی فکرییان بە دەس����تەوە دەکەن .ستایش����ی هەندێک لە ڕۆشنبیران بدابووایە ،ب����ەاڵم دوای ئەوەی نەیانتوانی میتۆدیو زانس����تییەکانی ڕووانین بۆ دین ب����ۆ یەکگرتووی ئیس��ل�امی ،ک����ە گوایە پەرە بەو توانایەی خۆیان بدەنو بەردەوام وەک پراکتی����ک ئەوەیە ل����ەوە ڕزگارمان دەنگی بە یاسای "بەرگریکردن لە پیرۆزە هێزی ڕەخنەیی لە خۆیاندا پەیدا بکەن ،بە دەکات ب����ە دین مانایەکی جێگیرو نەگۆڕو ئاینییەکان" نەداوە بەڵگەیەکی تری ئەو نیوەچڵ����ی وازیان لەو پڕۆژەیە هێناو بەوە هەتاهەتای����ی ببەخش����ین ،جەوهەرێک����ی بەجێهێشتنی هێڵە مەعریفییەیە .خاوەنی ڕازی بوون وەک ڕۆژنامەنووسی ئاسایی چ بدەینێو لەگەڵ ئ����ەو جەوهەرەدا بکەوینە ئەو ستاییشانە ئەوەیان لە بیر چووە ،کە لە ڕۆژنامەو چ لە کەناڵەکانی س����ەتەاڵیتدا بەرخ����وردو ملمالن����ێو گفتوگۆوە .جارێک ماوەیەکی زۆر نییە بەیاننامەیەکیان لە دژی دەربکەون .ئەگەر ئەو ڕۆشنبیرە سەرەتا بە بیخەین����ە پەیوەندییەوە لەگەڵ زانس����تو یەکگرتووو مەالکانی ئەوقاف نووسیوە کە زمانێک دەستی پێ کرد ،کە کۆمەڵگە لێی مەعریفەداو وەک خورافەت بیناس����نێنین ،چۆن هێرش دەکەنە سەر ئازادیی خەڵکو تێینەدەگیشتو بە هۆی ئەو تێنەگیشتنەوە جارێکی تر پێ لەس����ەر ئەوە دابگرین کە دەیانەوێت ڕۆش����نبیر بێدەنگ بکەن .لەو مەودای نێ����وان خ����ۆیو تێڕوانینی باوی هەمیشەو هەردەم هەمان مانا دەگەیەنێتو دۆخە نوێیەی ل����ە ئەنجامی کرژیی نێوان دروس����ت دەکرد ،کە ه����ەر ئەمەش وەک گەر لەو مانایە الی����دا ئیتر لەوە کەوتووە حوکوومەتی هەرێمو حوکوومەتی بەغدادا وتمان بووە هۆی ئ����ەوەی هەم کاریگەری دین بێت .بینینی دین وەک هەڵسوکەوتو هاتۆتە پێشەوە دیسان ئەو ڕۆشنبیرانە بە ل����ە بیرکردنەوەی خەڵک ب����کاتو هەم لە جوڵە ،وەک پراکتیک ،ئەو سوودەی هەیە زمانی دەستگا فەرمییەکان قسە دەکەن .ئاست دەس����تەاڵتی سیاسی ،کۆمەاڵیەتی، کە واز لەگەڕان ب����ەدوای مانای ئەبەدیو لەمەیش����دا خزاونەتە ڕی����زی جەماوەرەو دین����یو فەرهەنگ����ی بوەس����تێتەوە ،ئیتر نەگ����ۆڕو هەتاهەتای����ی بۆ دی����نو دیاردە کەوتوونەت����ە ڕازاندن����ەوەی دروش����می ئەم����ڕۆ ب����ە زمانی خەڵک قس����ە دەکاتو دینییەکان دەهێنینو ناچاردەبین بەردەوام شۆڕشگێڕیی سپارتاکۆسیو بەخشینەوەیان هەم����وو جیاوازییەکان����ی نێ����وان خۆیو ب����ەدوای مانا نوێیەکانی دیندا لەناو رەوتە بەس����ەر جەم����اوەردا .بارودۆخێک����ی لەم ئەوانی س����ڕیوەتەوە .ئەو ڕۆشنبیرە دوو کۆمەاڵیەت����یو سیاس����یو فەرهەنگیی����ە جۆرە پێویس����تی ب����ەو وروژاندنانە نییە ،ئاستی تێکەڵی یەکتر کردووە .یەکەمیان، تازەکان����دا بگەڕێین .ئ����ەوەی لەم دیدەدا بەڵکو پێویس����تی ب����ەوە هەی����ە خەڵکی بەرگ����ری لە کۆمەڵگەو لە مافی هاوواڵتی، گرنگ����ە ئەوەی����ە کە ڕاو بۆچ����وونو دیدو بخرێت����ە ژێر کاریگەری����ی گفتوگۆی قوڵی دووەمی����ان ،قەبووڵکردن����ی تێڕوانین����ی تێڕوانییەکانی دینو نادین ،دینو شێوەکانی فیکریەوە ،تاکو لەوێوە بااڵنسی ناکۆکییە کۆمەڵگە .بێگومان ڕۆش����نبیری ڕەخنەگر تری مەعریفە ،هەمووی����ان وەک دیاردەی سیاس����ییەکانیان ب����ۆ بخوێنرێت����ەوەو بەرگری ل����ە مافی هەم����وو هاوواڵتییەک بگ����ۆڕو ناجێگی����رو ناڕەه����ا وێنادەکرێنو تێبگ����ەن ،کە ل����ە بارودۆخێکی ئاوادا ئەم دەکات ب����ێ جیاوازی ل����ە خوێندکارێکەوە وادەبینرێن وەک ئەوەی دەتوانن بەشێوەو کێشمەکێش����ە ،جگە لە فریودانی خەڵک بۆ مەالی����ەکو ل����ە مامۆس����تایەکەوە بۆ ن����اوەرۆکو مانای ت����رەوە ئامادەبن .ئەم چیتر نیی����ە .ئەو بارودۆخە دەس����تکردی کرێکارێک ،بەاڵم لەپێناوی ئەواندا دەست دیدە ب����ۆ نموونە ل����ەوە ڕزگارمان دەکات ئەو قەیرانە سیاس����ییو ئابوورییانەیە کە لە ئەقڵی ڕەخنەی����ی هەڵناگرێتو ئەقڵی چەن����د ئایەتێک����ی قورئ����ان دەرب����ارەی هەردوو حوکوومەتی بەغ����داو هەرێم تێی ئ����ەوان قەبووڵ ن����اکات .ئەم����ە ئەو دوو ئەم یان ئ����ەو بابەت بهێنینی����ەوە بڵێین کەوتوونو دەیانەوێ لەوێوە پەردەپۆش����ی ئاس����تەیە کە ئەمڕۆ نەک تێکەڵ دەکرێن، بڕوان����ە ئەمە ”جەوه����ەر“و ”مانا نەگۆڕ“و داواکارییەکان����ی بیس����ت س����اڵەی خەڵک بەڵکو هەر ڕۆشنبیرێکی ڕەخنەگر جیایان ”ڕاستەقینەکان“ی ئیسالمەو هەرکەسێک بکەن! دیارە ناڵێم ڕۆش����نبیری ڕەخنەگر بکات����ەوە تۆمەتی ئ����ەوەی دەدرێتە پاڵ هەرچییەکی وت جیاواز لەمانە ،یان ئەوەیە دژی س����وپای عێراق بەرگ����ری لە خەڵکی دژی گۆڕانکاریی����ەو لەگەڵ دەس����تەاڵتە. ساختەکاری لە ئیس��ل�امدا دەکات ،یاخود کوردستان نەکات ،بەاڵم دەڵێم ڕووداوەکان کەلتووری تۆمەت کە ل����ە دنیای عەرەبی ئیس��ل�ام بۆیاخ دەکات بۆئ����ەوەی بیکات قەبارەی����ان هەر چەندێک بێ����تو لە هەر بە تایبەتی لە دوای شکس����تی حوزەیرانی بە دینێک����ی جوان .ئەوەی ئ����ەم میتۆدە زەمەنێکدا بێنە پێشێ ڕۆشنبیری ڕەخنەگر س����اڵی 1967ەوە بڕەوی پەیدا کردووە بە دەیکوژێ����ت گەڕانە بەدوای ی����ەک مانای دەس����ت لە زمانی خ����ۆی هەڵناگرێتو بە یەکێک لە هۆکارەکانی شکس����تی پڕۆژەی ئەبەدیو جێگیرداو نیشاندانی ئەم یان ئەو زمانی خەڵکو حوکوومەت قس����ەیان لێوە تازەکردن����ەوەی ئەقڵی عەرەبی دادەنرێت، ب����ەاڵم بۆ ئێمە کە لە ڕووی فکرییەوە زۆر مانا وەک ”جەوهەر“ ی ڕاستەقینەی دین .ناکات. ئ����ەم ڕوانینە پێماندەڵێت ئ����ەو مانایانەی بۆ ئ����ەوەی تۆ ڕۆش����نبیری ئیلیتە بیت لە عەرەب هەژارترین کاریگەرییەکەی زۆر ل����ە س����اتەوەختێکدا بە دی����ن دەدرێتو دەبێ����ت پێش هەموو ش����تێک بەوە ڕازی لەوە خراپترە. ئەو پراکتیکانەی کە مەیس����ەریاندەکاتو بیت س����ەرمایەیەکی گەورەی کۆمەاڵیەتیو تێبینی :سوودم لە کتێبی (گوزارشتی ڕەوایەتییان پێئەدات ،هەموویان دیاردەی س����یمبۆڵی ل����ە دەس����ت بدەی����ت .ناوت مێژووییو کاتیو تێپەڕنو بە دروستبوونو لەپاڵ ڕۆش����نبیرە گ����ەورەکان نەیەت ،لە خ����ود)ی (س����ۆران ئ����ازاد) وەرگرتووە، تازەبوون����ەوەو گ����ۆڕانو تێپەڕینیان هەم فێس����تیڤاڵەکان بانگهێش����ت نەکرێی����ت ،ب����ە تایبەتی لە ه����ەردوو گوتاری (زمانی ماناکانی دینو هەم مانای کردە دینییەکان لەب����ارەی بەرهەمەکانتەوە نەنووس����رێن ،رۆش����نبیران لهدوای حهڤدهی شوباتهوه)و گۆڕانیان بەسەردادێت. تی����راژی کتێبەکانت کەم ب����نو زۆری تر( ،مۆدێرنهتیو ڕووکهشیی ڕۆشنبیران!).
دینو سیاسەت ...رەخنە لەعەلمانیەت بە چ مانایەک؟ ...پاشماوە دەکرێت لەگەڵ میش����ێل فۆک����ۆدا بڵێین بەش����ێکن لە پەیوەندیو ستراتیژییەکانی دەسەاڵت ،خۆشیان دیوێکن لە دیوەکانی پەیوەندییەکانی دەس����ەاڵتو شێوازێکیشن لە ش����ێوازە زۆرەکانی ک����ردەو پراکتیکی دەسەاڵت.
19
ونبوونی رۆشنبیری رەخنەگر ...پاشماوە
خاوهنی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سهرنوسهر :سهردار محهمهد
پێویسته سوپاسی مالیكی بكهین
شوان محهمهد
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
www.
awene.com
ی ی 12-2سهرۆك وهزیرانی عێراق نور ی رۆژ ی كۆنگره رۆژنامهگهرییهكه لێدوان ی ههرێم بدرێنهوه ی لهوه كرد ،پێویست ه چهك ه قورس����هكان ی ك ه باس���� مالیك ی ی رژێم ی ههرێم بگهڕێنرێتهوه بۆ پێش روخان ی بهغداو دهس����هاڵت بهحكومهت ی دهوێت. ی جد پێشو ،قس ه زۆر ههڵدهگرنو ئیستێك ی ی ك ه لهم كۆنگ����ره رۆژنامهگهرییهدا كردی ،نیهتێك ی مالیك ئ����هم داوایانه ی بهغدا ئهگهر ئهمڕۆش پێینهكرێت، ی تێدای ه ك ه حكومهت ی مهترسیدار شاراوه ی پێشمهرگ ه ی هێز ی چهك ه قورسهكان لهههرێم دهسێنێتهوهو دوسبه ئهوا سبه ی دورتریشدا ی بهعسو لهئایندهیهك ی سهردهم دهگهڕێنێتهوه بۆ شوێن ه كۆنهكان ی كوردستان دهدات. ی كۆنترۆڵكردنهوهی سهرجهم ههرێم ههوڵ ی ی ئهو قس ه راشكاوانه ی كوردستان ههق ه سوپاس ی كوردو خهڵك سهركردایهت ی ی خۆ ی عێراق بكهن ،چونك ه ئهگهر ئهم بهئاشكرا ستراتیژ س����هرۆك وهزیران ئاشكرا كردبێت ،ئهوا بهدڵنیاییهوه زۆرێك لهسهركرده عێراقییهكان بهشیعهو ی كوردن ههمان رایان ههیه، ی خۆیان وادهردهخهن دۆست س����وننهوه ،بهوانه بهاڵم دهیشارنهوه. ی ی زیاتر لهنیو س����هده ی عهقڵیهت ی ك ه رهنگدان����هوه ی مالیك ئ����هم وتان����ه ی ناوهندیی ه بهرامبهر كورد ،تهنها یهك راستیمان پێدهڵێت ك ه دهبێت حكومهت ی كوردس����تان بۆ نهوه ب ه نهوهمان دهس����تمان لهسهر دڵمان بێت نهك خهڵك بهغدا وهك ههمو جارێكی تر هێرش بكاتهوه سهرمان. ی دهكهوێت ه ئهستۆ ی ئهم واقیع ه تاڵه ی زۆر ی بهش����ێك ی بهرپرسیارێت ئهوه ی ی روخان ی لهدوا ی راپهرینو بهدیاریكراو ی لهدوا ك ه لهو گۆڕانكاریی ه گهورهیه ی عێراقدا هێش����تهوه ،تاڵهبانیو بارزانیو سهركرده ی لهقهفهز رژێمهوه كورد ی ی عێراقو داڕشتن ی ترن ك ه دهس����تیان ههبو ل ه دروس����تكردنهوه كوردهكان ی برێمهرو دواتر دهستوری عێراقدا. ی سهردهم ی كات یاسا ی ی راپهرینهوه كورد كیانێك ی بخهین ه س����هر لهدوا بهراش����كاوانهتر دهس����ت ی ی رژێمیش����هوه زهمینه ی روخان ی نیمچ ه س����هربهخۆی ههبو ،لهدوا سیاس���� ی ی ئهمهریكیی����هكانو هێزه هاوپهیمانهكان داوا ی بۆ رهخس����ا ب ه وجود تهواو ێ لهم ه بهرپرسه؟ ی یان جیابونهوه بكات ،بهاڵم نهیكرد! ك كۆنفیدراڵ ی كورد لهنهزانییهوه ئهم پرسیاره تهنها دو وهاڵم ههڵدهگرێت ،یان سهركردایهت ی كورد ی ههڵنهبژاردوه ،یان سهركردایهت ی باشو پێش����كهتوتر رێگا چارهیهك ی مادیو پۆست ی كوێركردوهو لهبهر كۆمهڵێك دهستكهوت ی بهغدا چاو كێكهكه ێ ئهم گهلهی خستۆتهوه قهفهزه ئاسنییهكهی عێراقهوه. سهرلهنو ی ئهم ی زیاتر نهكردبێت ،ئهوا ههتا كه ی فیدراڵ ئهگهر لهنهزانییهوه كورد داوا ی ی كۆمهڵێك سهركرده ی ههڵه ی س����هدهیهك لهتێكۆشان ه باج گهل ه ك ه خاوهن ی مادیو پۆستیش بوبێت ،ئهوا دهچێت ه نهزان بدات! ئهگهر لهبهر دهس����تكهوت ی ئهم گهله. خانهی ناپاكییهوه بهرامبهر مێژوو قوربانییهكان ی ی جیابونهوه ی ههرێم ههر كاتێك باس���� س����هركرده ك����وردهكانو حكومهت ی كوردس����تانیان لهگهڵ دهكرێت ،جگ ه لهمهس����هل ه سیاسییهكان باسی نهبون ی لهو مهس����هلهیهدا ئهوان توان����ا ئاب����وریو داراییهكان دهك����هن ،وهك ئهوه ی هی����چ بهرپرس����یارێتیو تاوانێكیان نهكهوێت ه ئهس����تۆ ،كێ بهرپرس���� ه لهوه ی ههرێم ئازاده كورد نهیتوانیوه س����هرهتایترین ی ئهم 22س����اڵه ك ه بهدرێژا ی لهكوردستاندا ێ بهرپرس ه لهوه ی تهندروس����ت دابڕێژێت ،ك ی ئابورییهك بنهما ی ههی ه ن ه ی دروستبوه ك ه ن ه خوا ی مافیاو ی تێكهڵ ی سیاس���� س����هرمایهدارێك ی واڵت بۆ شهڕه ناوخۆییهكانو ی سامان ێ بهرپرس ه لهبهههدهردان نیشتمان؟ ك ی حیزب؟ ی كۆمپانیاكان بۆ قهڵهوكردن ی ی بهرپرس����ان ی تر ی بهرامبهر كوردو ههمو لێدوانهكان ی مالیك ئهم لێدوانه بهغدا ك ه ناو بهناو بهگوێمانیدا دهدهن ،ههمیش ه ئهو راستییهمان بیردهخهنهوه ی تر بگرێت ه ك ه پێویست ه كورد لهم قهفهزه ئاسنیی ه دهربكرێتو رێگا چارهیهك ی كوردس����تان دهكهین، ی حوكمڕان ی ههردو حیزب ی تهماش����ا بهر ،بهاڵم ههرچ ریسهك ه دهبێتهوه بهخوری.
ه لهئهوروپا نوێنهری ئاوێن شوان حهمه ـ نهرویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
ریکالم
ریکالم