پ ل هخ هرل ه م ا ن ول
www.awene.com
یس
ێیه میدا
ژماره ()382 سێشەممە 2013/6/18
14الپه‌ره‌ی تایبه‌ت..
موچهو ئیمتیاز
12 »» »»17 11
هەریسەكەی پەرلەمان
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامه‌یه‌ك کۆمپانیای ئاوێنه ده‌ریده‌کات
په‌رله‌مانتارێکی سوید :په‌رله‌مانتاری كوردستان لەماوەی ساڵێكدا یەك ملیۆن دۆالر له‌په‌رله‌مانتاری سوید حه‌ساوه‌تره بۆ ئیفادی پەرلەمانتاران سەرفكراوە
17 612 »»»»
ریکالم
جیاوازی په‌رله‌مانی عێراق‌و کوردستان
»» 7
پارله‌مانتارێكی عێراق :په‌رله‌مانی كوردستان حسابی بۆ ناكرێ
كه‌مال كه‌ركوكی :پرۆژه‌ی ده‌ستور به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ناگه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان كه‌م����ال كه‌ركوكی ئام����اژه بهوه ده‌كات كه ناردنی تێبینی حیزبه‌كان س����ه‌باره‌ت به‌ده‌س����تور له‌الی����ه‌ن بارزانیه‌وه بۆ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان به‌و مانایه نایه‌ت كه پرۆژه‌ی ده‌ستور ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان ،ئه‌و ده‌ڵێت "پرۆژه‌ی ده‌ستور به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ناگه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان". ئاوێن����ه ،هه‌ولێ����ر :ئه‌ندام����ی
مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی بكرێت" ،ئه‌و وتی "دیاریكردنی رۆژی كوردس����تان "د.كه‌م����ال كه‌ركوكی" ریفراندۆم به‌یاس����ا وه‌ك����و ئه‌ركێك له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا دراوه‌ت����ه س����ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و رایگه‌یان����د كه "هیچ كهسو الیه‌نێك حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،بۆیه نه‌س����ه‌رۆكی هه‌رێم‌و نه‌ئه‌نجومه‌نی بۆ ئه‌وه‌ی س����ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان وه‌زی����ران‌و نه‌په‌رله‌مان‌و نه‌گش����ت ئه‌و ئه‌ركه‌ی جێبه‌جێبكات ،تێبینی حزب����ه‌كان بۆی����ان نییه ده‌س����تور الیه‌نه‌كانیان بۆ نێردراوه". كه‌م����ال كه‌ركوك����ی س����ه‌باره‌ت بگه‌ڕێننه‌وه بۆ په‌رله‌مان به‌رله‌وه‌ی له‌الیه‌ن گه‌له‌وه راپرس����ی لهس����هر به‌پێداگریش����ی لهس����هر جارێكیتر
كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی بۆ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی ههرێم ،وتی "هه‌رێمی كوردستان زۆر هه‌ستیاره پێویستمان به‌كه‌س����انی خاوه‌ن ئه‌زمون هه‌یه، رێزدار كاك مه‌سعود بارزانی یه‌كێكه له‌و كه‌سانه‌ی كه له‌ته‌مه‌نی الوییه‌وه پێش����مه‌رگه بوهو نه‌یهێش����ت ئااڵی به‌عس كه لهس����ایه‌یدا كوردس����تان ئه‌نفالك����را ،لهس����هر په‌رله‌م����انو
له‌سه‌ر وێنه‌گرتن له‌گه ڵ نێچیرڤان 17ئاسایش له‌پێنجوێن ده‌گوازرێنه‌وه 17كارمه‌ن���دی ئاسایش���ی پێنجوێ���ن له‌ش���وێنی كاره‌كه‌ی���ان له‌پێنجوێ���نو گه‌رمك‌و باشماخ ده‌گوازرێنه‌وه ،هۆكاری گواستنه‌وه‌ی به‌شێكی زۆریان ئهوه بوه كه له‌كات���ی س���ه‌ردانكردنی نێچیرڤان بارزانی ب���ۆ پێنجوێن وێنه‌ی���ان له‌گه‌ڵ گرتوه. ئاوێنه ،سلێمانی :به‌پێی سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار س���ه‌ره‌تای ئه‌م هه‌فته‌یه بڕیاری گواس���تنه‌وه‌ی 17كارمه‌ندی ئاس���ایش له‌پێنجوێنه‌وه بۆ ناوچه‌ی ماوه‌ت له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ئاسایش���ی س���لێمانیه‌وه دراوه ،كه به‌شێكی زۆریان له‌سه‌ر ئهوه
نێچیرڤان بارزانی
ب���وه له‌كاتی چونی نێچیرڤ���ان بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ ئه‌و ش���ارۆچكه‌یه ل���ه2013/3/3دا وێنه‌یان له‌گه‌ڵ گرتوه. س���ه‌رچاوه‌كه ئ���هوهی ئاش���كراكرد كه به‌درێژای���ی ئ���هو ماوهی���ه زۆربه‌ی ئه‌و ئاسایش���انه‌ی گواس���تراونه‌ته‌وه له‌ژێر فش���اری ئه‌وه‌دابون لهس���هر ئ���هوهی چونه‌ته الی نێچیرڤان بارزانیو وێنه‌یان له‌گ���ه‌ڵ گرت���وه ،لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كرێ‌‌و لیژنه‌یان له‌سه‌ر پێكده‌هێنرێت، ت���ا س���ه‌ره‌نجام له‌الی���ه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایش���ی س���لێمانیه‌وه له‌پێنجوێنه‌وه
گواس���تراونه‌ته‌وه بۆ ناوچ���هی ماوه‌ت به‌بیانوی ئه‌وه‌ی كه بنكه‌یه‌كی نوێ له‌و ناوچه‌یه دروستكراوه. له‌به‌رامبه‌ردا ،لێپرس���راوی ئاسایش���ی پێنجوێن "حاجی س���ه‌ردار" هه‌واڵه‌كه‌ی به‌ناڕاس���ت ناوبردو وتی "ئ���هو هه‌واڵه ئه‌سڵ‌و ئه‌ساس���ی نییه" ،به‌بێ ئه‌وه‌ی هۆكاری گواس���تنه‌وه‌ی ئه‌و ئاسایشانه رونبكاته‌وه. ئاوێنه بۆ زانیاری زیات���ر په‌یوه‌ندیكرد به‌به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی سلێمانی "وه‌ستا حه‌س���ه‌ن"هوه ،به‌اڵم ناوبراو ئاماده‌نه‌بو له‌وباره‌یه‌وه هیچ لێدوانێك بدات.
داموده‌زگاكانی ههرێم هه‌ڵبدرێت". وتیشی "كه‌س����انی وه‌كو به‌رێزیان له‌مێ����ژودا ه����هنو زه‌روره‌ت بون بۆ واڵته‌كه‌یان‌و ماونه‌ت����هوه ،تازه‌ترین نمون����ه‌ش س����ه‌رۆكی ویالیه‌ت����ی نیویۆركه ،كه دو ده‌وره فه‌رمانڕه‌وایی كرد به‌اڵم چونكه پێویس����ت بو ،بۆ ده‌وره‌ی سێیه‌م رێكاری یاساییان بۆ دۆزییه‌وه‌‌و هه‌ڵبژێردرایه‌وه".
سه‌باره‌ت به‌جیا دابه‌زینی یهكێتیو پارتیش له‌هه‌ڵبژاردنی داهاتودا ،ئه‌و وت����ی "ئه‌وه‌ی كه پێمانناخۆش بێت ئێس����تا به‌لیستی جیا دابه‌زین ،هیچ ئه‌سڵ‌و ئه‌ساسێكی نییه ،بۆ ئێمه‌ش باشه‌‌و بۆ ئه‌وانیش باشه ،ئه‌م بڕیاره به‌ڕه‌زامه‌ندی هه‌ردوالش بوه".
»»
4
ئاوات شێخ جه‌ناب:
كاندیدكردنی نه‌وشیروان مسته‌فا‌ئه‌گه‌رێکی بههێزه ئاوات ش���ێخ جه‌ن���اب ،هه‌ڵس���وڕاوی بزوتن���هوهی گۆڕان ئاماژه بهوه ده‌كات كه كاندیدكردنی نه‌وش���یروان مسته‌فا یه‌كێك��� ه لهئهگهره به‌هێزه‌كان‌و ده‌ڵێت "هی���چ كاندیدێك شانس���ی بردنه‌وه‌ی به‌قه‌ده‌ر ئه‌و نییه". ئاوێن���ه ،س���لێمانی :ئ���اوات ش���ێخ ی تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا جه‌ناب له‌دیدارێك رایگه‌یاند "یه‌كێتی ئێستا ده‌یه‌وێت ئه‌و ناهاوس���ه‌نگی ه راستبكاته‌و‌ه كه به‌هۆی رێكه‌وتنی س���تراتیجیهوه دروستبوه‌و یه‌كێت���ی ك���ردوه به‌الیه‌ن���ی الوازی ریكه‌وتنه‌كه‌و پارتی ك���ردوه به‌الیه‌نی بااڵده‌ست".
ی ی "رێكه‌وتننامه‌ی ده‌باش���ان ئه‌و وت��� نێ���وان گ���ۆڕان‌و یه‌كێت���ی ،دی���دگای هاوبه‌ش���ی هه‌ردوالی��� ه ب���ۆ ئاینده‌ی كوردس���تان‌و سس���تمه سیاسیه‌كه‌ی‌و رێگریی له‌دیكتاتوریه‌ت‌و چه‌س���پاندنی دیموكراتیه‌ت‌و سه‌روه‌ری یاسایه". ی ئاینده‌شیان، س���ه‌باره‌ت به‌كۆنفرانس ی "بێگوم���ان ده‌بێ���ت ناوب���راو وت��� ی كۆنفرانس���ی ئاینده‌م���ان وه‌اڵم���ده‌ر زۆربه‌ی پرسیاره‌كان بێت‌و چاره‌سه‌ری زۆرب��� هی كێش���هو پرس��� ه ناوخۆیی‌و ده‌ره‌كیه‌كان بێت".
»»
3
پـه‌رله‌مانی ههرێم :هێزێك بـۆ شاردنه‌وه ،هێزێك له‌په‌راوێزدا
»» 13 - 12
15كادێری مه‌ڵبه‌ندی "حزبی شیوعی به‌لۆگۆی داس‌و چهكوشهوه به‌شداری هه‌ڵبژاردن ده‌كات" سۆرانی یه‌كێتی ده‌چنه ماڵه‌وه به‌رپرس����ی هه‌ڵبژاردنه‌كان����ی حزبی شیوعی كوردس����تان سوبحی مه‌هدی رایده‌گه‌یه‌نێ����ت ك����ه "بڕیاریان����داوه به‌لیس����تی تایبه‌تی خۆیان‌و به‌لۆگۆی داس‌و چه‌كوش����هوه به‌ش����داری هه‌ڵبژاردنه‌كانی كوردستان بكه‌ن". ئاوێنه ،س����لێمانی :س����وبحی مه‌هدی له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا رایگه‌یان����د ك����ه "ب����ۆ ئ����هوهی ئه‌و بڕیاره‌مان راس����تتربێت‌و گوزارش����ت له‌هه‌مو حیزبه‌كه بكات ،راپرسیه‌كمان له‌نێو كۆمیته‌ی پارێزگاو مه‌حه‌لیه‌كاندا
كردو ئینجا ئه‌و بڕیاره‌مان وه‌رگرت كه به‌وجۆره بچین����ه هه‌ڵبژاردنه‌وه ،ئه‌م ه بڕیاری حزبه بهسهركردایهتیو به‌بنكه جه‌ماوه‌رییه‌كه‌شیه‌وه". س����وبحی وت����ی "هه‌ڵبژاردنه‌كان����ی په‌رله‌مانی كوردس����تان‌و پارێزگاكانی عێراق راس����تی ئه‌و بۆچونه‌ی بۆ ئێمه سه‌لماند كه ده‌نگه‌كانمان به‌ته‌نها زۆر زیات����ر بون له‌و ده‌نگان����هی له 7-25 به‌ده‌ستمان هێنابو".
»»
2
لهس���نوری مه‌ڵبه‌ندی شه‌ش���ی سۆرانی مه‌ڵبه‌ند ،له‌لێدوانێكدا به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند یه‌كێت���ی 15 ،كادی���ری ئ���هو حزب���ه ك���ه "ئ���ه‌وان نزیكه‌ی مانگێ���ك ده‌بێت ده‌چنه ماڵه‌وه‌و هه‌ڵوێس���ت وه‌رده‌گرن ،چونه‌ته‌وه ماڵه‌وه‌و به‌شێكیشیان نامه‌ی چوار كه‌سیش���یان یاداش���تی ده‌س���ت ده‌ست له‌كاركێش���انه‌وه‌یان پێشكه‌شی له‌كاركێشانه‌وه‌یان پێشكه‌شی به‌رپرسی به‌رپرس���ی مه‌ڵبه‌ندی شه‌ش���ی سۆران مه‌ڵبه‌ند كردوه .به‌رپرس���ی مه‌ڵبه‌ندیش كردوه". ره‌تیده‌كات���هوه كه كه‌س���یان له‌ماڵه‌وه ئه‌و كادیره‌ی مه‌ڵبه‌ندی سۆران ئه‌وه‌شی دانیشتبێت‌و ده‌ستی له‌كاركێشابێته‌وه‌‌و رونكردهوه كه "هه‌رچه‌نده ئێمه موچه‌ی ده‌ڵێت "نوسراوی بۆ مه‌كته‌ب ڕێكخستن ئه‌ن���دام مه‌ڵبه‌ندمان ب���ۆ خه‌رجده‌كرێت ك���ردوه‌و چاوه‌ڕوانی وه‌اڵم���ی ئه‌وانه بۆ كه‌چی نزیكه‌ی ساڵێك ده‌بێت كه به‌ئێمه راگه‌یه‌نراوه ئێوه پله‌ی ئه‌ندامی مه‌ڵبه‌ندتان چاره‌سه‌كردنی كێشه‌كه‌یان". ئاوێنه :یه‌كێك له‌و كادیرانه‌ی كه نامه‌ی هه‌یه ،كه‌چی تائێس���تا هی���چ فه‌رمانێك ده‌ست له‌كاركێشانه‌وه‌ی داوه‌ته به‌رپرسی بۆ ئێم���ه ده‌رنه‌كراوه كه بیس���ه‌لمێنێت
ئێم���ه به‌فه‌رمی ئه‌ندام���ی مه‌ڵبه‌ندین". له‌به‌رامبه‌ردا به‌رپرس���ی مه‌ڵبه‌ندی 6ی س���ۆرانی یه‌كێتی ،سیروانی كوێخا نه‌جم له‌لێدوانێك���دا ئ���هوهی ره‌تك���رده‌وه كه هی���چ كادیرێك له‌یه‌كێتی كش���ابێته‌وه. به‌اڵم ناوبراو ئه‌وه‌ش���ی نه‌ش���ارده‌وه كه كێشه‌یه‌ك هه‌یه ،ئه‌و ئاماژه‌ی بهوه كرد كه كۆمه‌ڵه كه‌سێك ئیشیان بۆ یه‌كێتی كردوه ،موچه‌ی ئه‌ن���دام مه‌ڵبه‌ندیان بۆ بڕاوه‌ته‌وه‌و ئه‌ندامی مه‌ڵبه‌ندیشن ،به‌اڵم تهنها فه‌رمانی ئیدارییان بۆ ده‌رنه‌چوه
مام رۆسته‌م :خولی یه‌كه‌م له‌م خوله‌ی ئێستای په‌رله‌مان زۆر باشتربو
»»
»»
3
10
2
هه‌واڵ
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
به‌رپرسی هه‌ڵبژاردنه‌كانی حزبی شیوعی كوردستان:
حزب ی شیوع ی به‌لۆگۆ ی داس‌و چهكوشهوه به‌شدار ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ی كوردستان ده‌كات ئا :كاوه گه‌رمیانی به‌رپرسی هه‌ڵبژاردنه‌كانی حزبی شیوعی كوردستان سوبحی مه‌هد ی رایده‌گه‌یه‌نێت "بڕیارمانداوه به‌لیستی تایبه‌تی خۆمان‌و به‌ناوی ئازادیو به‌لۆگۆی داس‌و چهكوشهوه به‌شداری هه‌ڵبژاردنه‌كانی كوردستان بكه‌ین"، ئه‌و وتی "ئه‌زمونی رابردومان له‌هاوپه‌یمانێتیدا ئامانجی نه‌پێكاوه".
سوبحی مه‌هدی
به‌رپرس����ی هه‌ڵبژاردنه‌كان����ی حزبی شیوعی كوردس����تان ،سوبحی مه‌هد ی به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه "حزبی شیوعی كوردستان بڕیاریداوه به‌لیستی تایبه‌تی خۆیو به‌ن����اوی " ئ����ازادی"و به‌لۆگۆی ناس����راوی خۆی كه داس‌و چه‌كوش����ه به‌ش����داری هه‌ڵبژاردنه‌كان����ی ههرێم����ی كوردستان بكات . س����ه‌باره‌ت به‌بڕیاردانیان به‌لیس����تی ئازادی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی كوردس����تان،
ناوبراو ئام����اژه‌ی به‌وه‌دا ك����ه له‌هه‌مو حزبێكی سیاس����یدا ناوه‌ندێك هه‌یه ك ه كۆتا بڕیاری الیه ئهویش سه‌ركردایه‌تی حزبه‌كه‌ی����ه ،ئه‌و وتی " به‌اڵم بۆ ئه‌وه‌ی بڕیاره‌كه راس����تتربێت‌و ته‌عبیر له‌هه‌مو حزبه‌ك����ه ب����كات ،گه‌ڕانه‌وه‌ی����ه بۆ رای گش����تی حزب ،ئێمه‌ش ده‌قاوده‌ق ئه‌م هه‌نگاوه‌مان ناو ،راپرس����یه‌كمان له‌نێو كۆمیت����هی پارێ����زگاو مه‌حه‌لیه‌كان����دا ك����ردو ئینج����ا بڕیاره‌كه‌م����ان وه‌رگرت، كه‌وات����ه بڕی����اری هه‌مو كیان����ی حزبه بهسهركردایهتیو به‌قاعیده‌شه‌وه. له‌ب����اره‌ی ئ����ه‌وه‌ش ك����ه ئای����ا به‌شداریكردنی حزبی شیوعی به‌لیستی ئ����ازادی كاردان����هوهی هه‌ڵبژاردنه‌كانی دیكه‌یه ،ناوب����راو رونیكرده‌وه كه "زۆر راس����تی هه‌یه وه‌ك خۆی ناوترێن له‌به‌ر كۆمه‌ڵێك ئیعتیبارات ،ئ����هو ژماره‌یه‌ی به‌س����هر هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ك����هی رابردودا ده‌س����ه‌پا له‌راس����تیدا وانه‌ب����و ،گروپ هه‌بو تهنها ناو ب����و تا هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ش
ئا :به‌ختیار حسێن دوای ئه‌وه‌ی هه‌واڵی ئهوه باڵوكرایه‌وه كه به‌هۆی كڕینی درامایه‌ك 250ده‌فته‌ر دۆالر له‌كه‌ناڵی ئاسمانی زاگرۆس براوه ،ئهوه راگه‌یه‌نرا كه له‌رۆژنامه‌ی هه‌ولێریش نزیكه‌ی 800هه‌زار دۆالر دیارنه‌ماوه ،به‌و هۆیه‌شه‌وه سه‌رنوسه‌ری رۆژنامه‌كه‌‌و به‌ڕێوه‌به‌ری كارگێری دارایی له‌سه‌ر كاره‌كانیان دورخرانه‌وه، رۆژنامه‌نوسێكی پارتی ده‌ڵێت "له‌كاتی روداوه‌كان ته‌نیا كارمه‌نده‌كان ده‌بنه قوربانی ده‌ستی هه‌ڵه‌ی به‌رپرسه‌كان". به‌پێ���ی زانیاریه‌كان ئێس���تا مه‌كته‌بی ناوه‌ن���دی راگه‌یاندنی پارت���ی لیژنه‌یه‌ك ی لێكۆڵین���هوهی له‌هۆكاری دیارنه‌مانی ئه‌و بڕه پاره‌یه له‌رۆژنامه‌ی هه‌ولێر پێكهێناوه، ك���ه ئاری���ان ف���ه‌ره‌ج خاوه‌نئیمتی���ازی رۆژنامه‌كه‌ش یه‌كێكه له‌ئه‌ندامانی لیژنه‌كه، به‌پێی زانیاریه‌كان ئه‌و پاره‌یه‌ی كه براوه زیات���ر پاره‌ی ریكالمك���ردن بوه ،چونكه به‌هۆی پڕ تیراژی رۆژنامه‌كه كه ئێس���تا رۆژانه 26هه‌زار دان���هی لێچاپده‌كرێت‌و به‌خۆرایی به‌س���هر هه‌مو داموده‌زگاكان دابه‌ش���ده‌كرێت له‌كوردس���تان ،ریكالمی بازرگانی زۆر بوه. رۆژنامه‌نوسێكی سه‌ر به‌پارتی به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یان���د كه ئ���هو په‌یامێك���ی كراوه‌ی بۆ س���ه‌رۆكی حزبه‌كه‌ی ن���اردوه‌‌و داوای كردوه كه به‌فریای راگه‌یاندنی حزبه‌كه‌ی بكه‌وێ���ت ،چونك���ه لهس���ایه‌ی هه‌ندێك به‌رپرسدا راگه‌یاندنی حزبه‌كه‌یان خه‌ریكه ئێس���تا به‌ش���ێكی زۆری كارمه‌نده‌كانیان له‌برس���ان ده‌م���رن ،ئه‌گ���هر كاری ت���ر نه‌كه‌ن‌و به‌ته‌مای موچه‌ی ده‌زگاكه‌یانبن، ئه‌وا لهس���ه‌ری مانگان ده‌بێ���ت هانا بۆ
س���ندوقی خێرخوازی مزگه‌وته‌كان ببه‌ن یان له‌خاوه‌نی خانوه‌كانی���ان بنوزێنه‌و‌ه ب���ۆ ئه‌وه‌ی چه‌ند رۆژێكی تر لهس���ه‌ریان بوه‌س���تێت ،ئه‌م راگه‌یاندكارانه‌ی پارتی زیات���ر ل���هوه دڵگرانن ك���ه ئه‌وانه‌ی كه ئ���هم كاره ده‌ك���هنو هاوكاره‌كانی���ان له‌كه‌ناڵی روداو موچهو ئیمتیازی خه‌یاڵی وه‌رده‌گرن ،ئه‌م���ه‌ش كاریگه‌ریی خراپی بۆ سه‌ر ئیش���وكاری راگه‌یاندنه‌كانی تری پارتی هه‌بوه. مامه‌یاره ئه‌حمه‌د ،رۆژنامه‌نوسی دیاری وه‌رزش���ی پارتی له‌هه‌ولێر كه ماوهی 7 ساڵه له‌به‌شی وه‌رزشی رۆژنامه‌ی هه‌ولێر كارده‌كات ،ئ���هم وتانه‌ی س���ه‌ره‌وه باس ده‌كات‌و هێما بۆ ئه‌وه‌ش ده‌كات كه ئه‌گه‌ر ماوهی 10ساڵ له‌ده‌زگایه‌كی ئه‌و حزبه‌دا كاربكه‌ی ئه‌وا هیچ ش���ه‌رم ناكه‌ن ئه‌گه‌ر بێن‌و بڵێن بڕۆ كارمان پێت نه‌ماوه ،به‌اڵم بۆ به‌رپرسێكی راگه‌یاندنی پارتی ئاساییه كه 4پۆستی پێبدرێت‌و 5موچه‌ی چه‌وری هه‌بێ���ت ،كه‌چی موچه‌یه‌ك���ی به‌رماوه‌ی به‌رپرس���ان به‌كارگوزارێك به‌ره‌وا نابینن كه 7س���اڵ خزمه‌تی ده‌زگایه‌كی كردوه، له‌كاتێك���دا پاره له‌باخه‌ڵ���ی گه‌وره‌كاندا دیارنامێنێ���ت كه‌چی بچوك���ه‌كان ده‌بێت باجه‌كه‌ی بده‌ن. ئ���هو رۆژنامه‌نوس���هی پارت���ی تیشكده‌خاته‌س���هر ئه‌وه‌ش كه ئێس���تا موچه‌ی زۆرب���هی راگه‌یاندنكارانی فه‌رمی ده‌زگاكان���ی پارت���ی ،له‌نێ���وان 500بۆ 700ه���ه‌زار دیناره ،كه‌چ���ی مێدیایه‌كی نافه‌رمی س���هر به‌حیزبه‌كه 5هه‌زار دۆالر مانگانه به‌كه‌سێك ده‌دات كه هه‌ر فشه‌ی به‌پارتی���ش دێت ،بۆیه داوا لهس���ه‌رجه‌م راگه‌یاندنكاران���ی ده‌زگاكانی راگه‌یاندنی پارت���ی ده‌كات كه ئه‌وانیش نه‌ترس���ێن‌و نوس���ینه‌كه‌ی ئه‌و باڵوبكه‌ن���هوهو چیتر
ریکالم
رۆحانی
له‌سه‌رده‌می كۆلێرادا
ی كاوه شێخ عه‌بدوڵاڵ ت����ه‌واو ناوه‌رۆكیم����ان نه‌بینی ،ته‌نانه‌ت له‌هه‌ڵبژاردنی ئاین����ده‌دا بتوانن ده‌نگ ئ����هو باڵوكراوان����هی ب����ۆ بانگه‌ش����ه زیاتر به‌ده‌س����تبهێنێن ،سوبحی ده‌ڵێت دروس����تكرابون دوای هه‌ڵبژاردنه‌ك����ه‌ش "به‌پێی هه‌ندێك داتاو زانیاری سه‌ره‌تایی له‌ژوری باره‌گاكانیان مابونه‌وه‌و دابه‌ش كه له‌رێكخراوه‌كانمانه‌وه كۆكراونه‌ته‌وه ،دوای ده‌ركه‌وتن����ی ئه‌نجام����ی هه‌ڵبژاردنه ئێمه جگ����ه له‌وه‌ی پێگه‌ك����هی جارانی س����ه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی ئێران ،كچێكی گه‌نجی نه‌كرابون. وتیش����ی "دو هه‌ڵبژاردن����ی دوای ئه‌و خۆم����ان ده‌پارێزین هی����وای زیاترمان ئێرانی له‌فه‌یس����بوكی خۆی نوس����ی " یانی سبه‌ینێ فه‌یس����بوك فیلته‌ر ناكرێت؟ ئیتر هه‌ڵبژاردنه‌ی په‌رله‌مانی كوردس����تان له به‌ئه‌نجامی باشتر هه‌یه. س����ه‌ته‌الیته‌كه‌مان پارازیتی له‌سه‌رنابێ... ر ه ه ���كرد � ش ه و ه ناوب����راو ئام����اژه‌ی ب 2009-3-7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران‌و -20 ئیت����ر دۆالر ئه‌بێته‌وه هه‌زار تمه‌ن؟" ئه‌وانه بێت ه د ڵبژاردن، ه ه ه چێت ه د ك ه ی ه وار ه ق ی 2013-4ی پارێزگاكانی عێراق راس����ت خه‌ونی به‌شی ههره زۆری گه‌نجی ئێرانین كه و ه رێژ ���او � توان دیاریكراو ی ��� � ك ه ی ه رێژ ه ب ه ك ئ����هو بۆچون����هی ئێمه‌ی س����ه‌لماند چاره‌سه‌ركردنیان زۆر ئاسانه .ئێرانییه‌كان رابردومان ی زمون ه ئ بزانێت. ی خۆ ی نگ ه د و ه ل ده‌نگه‌كانمان به‌ته‌نها زۆر زیاتربون به‌ر له‌هه‌رشت چاوه‌ڕێی ئازادیین له‌سه‌رۆكه ی ه ئامانجان و ه ئ دا ه ��� � یمانێتیان ه هاوپ و ه ل ���تمانهێنابو، ده‌نگانه‌ی له 7-25به‌ده‌س� تازه‌كه‌یان ئه‌وجار خه‌می نانیانه. كانمان ه یمان ه هاوپ ندێكجاریش ه ه پێكاو ه ن ی ه رێژ ه ڵبژاردن ل����هو باوه‌ڕه‌داین ئه‌م هه هه‌ڵبژاردن����ی س����ه‌رۆكایه‌تیی ئێ����ران بون ه رازین ش ه و ه ب خواردو خۆیان ی ه و ه ئ ڕیشمان ه باو و ت ده‌نگه‌كانمان زیاتر ده‌بێ به‌ساردوس����ڕی پێش����وه‌خته ده‌ستیپێكرد، ی ه نمون ه ل خوارد شیان ه ئێم ی ه ك ه ش ه ب ه ل مو ه ه ی ربڕ ه د مان وایه ك����ه لیس����ته‌كه به‌اڵم ئاكامه‌كه‌ی گه‌رموگوڕبو ،ئه‌نجامه‌كه‌ی عێراقدا، ی پارێزگاكان ی ��� � كان ه ڵبژاردن ه ه و ی دیموكراس و پ ه چ كه‌سایه‌تی‌‌و گروپی چاوه‌ڕوانكراو نه‌بو به‌وجۆره‌ی ئێسته هه‌یه ی لیست ه ب مان ه مجار ه ئ ی ���دار � ش ه ب ه بۆی نێو ه ل توانن ه د و ت ��� � بێ ئازدیخوازێ����ك ده ئهویش له‌به‌ر ئه‌زمونی چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، باشترو ی میكانیزمێك بۆ ه وڵێك ه ه ی ئازاد ن. ه بد بۆ ی نگ لیسته‌كه‌دابن‌و ده س����اڵی 2009ئێرانییه‌كان به‌زۆری هاواریان س����ه‌باره‌ت به‌هه‌ڵبژاردن����ی رابردویان گێڕانه‌وه‌ی حزبه بۆ ش����وێنی شایسته‌ی لێهه‌س����تا كات����ێ (ئه‌حمه‌دی ن����ه‌ژاد) بۆ كه به‌ح����ه‌وت حزب����ی چه‌پ����هوه یه‌ك خۆی له‌پرۆسه‌ی سیاسیدا كه هاوشانی ده‌وره‌یه‌كی دیكه بویه‌وه به‌س����ه‌رۆك " كوا ده‌نگه‌كه‌م؟" دروشمی جه‌ماوه‌ری ناڕازیی بو كورسیتان به‌ده‌ستهێنا ،ئایا پێیانواییه خه‌بات‌و قوربانیه‌كانی بێت. كه بۆ ناڕه‌زایی ده‌ربڕین دژی ئه‌نجامه‌كه‌ی به‌ملیۆنی رژانه سه‌ر جاده‌كانی تاران. دنیا چاوه‌ڕوانییه‌كی زیاتری لهس����ه‌رۆكی تازه هه‌ڵبژێردراو هه‌ی����ه ،به‌اڵم (رۆحانی) كه‌وتوه به‌س����هر دنیایه‌ك ته‌نگ‌و چه‌ڵه‌مه‌ی نێوخۆی����یو نێوده‌وڵه‌تیی����دا ك����ه بۆ ئێران هاتونه‌ته‌پێ����ش ،ئێ����ران ئێس����ت ه بوه‌ت����ه به‌رۆژنامه‌وانه‌كانی به‌ش���ی سیاس���ه‌تی رۆشنبیری‌‌و راگه‌یاندنی پارتی دیموكراتی مه‌س����ه‌له‌یه‌كی چاره‌نوسس����از بۆ كۆمه‌ڵی ناوخ���ۆ ك���ه ژم���اره‌ی په‌یامنێره‌كانیان كوردستان بوه ،به‌ڕێوه‌به‌ره‌كه‌ی نوسینی نێوده‌وڵه‌ت����ی ن����ه‌ك ته‌نی����ا ب����ۆ واڵتانی كه‌متر له 10كه‌س ده‌بون ،به‌ش���ێوه‌یه‌ك هه‌ولێ���ر ئ���ه‌وه‌ش ره‌تده‌كات���هوه ك���ه ده‌وروب����ه‌ری خۆی ،بۆی����ه چاوه‌ڕوانییه‌كان ئه‌وان���هی كاری ج���دی‌و به‌دواداچون���ی موچه‌ی هه‌ندێك كارمه‌ن���دی رۆژنامه‌كه شتانێكی به‌رباڵون. باشیان ده‌كرد مانگانه له‌سه‌روی ملیۆن‌و كه‌مكرابێت���هوه ،به‌ڵك���و ئ���هوهی كراوه پرسی به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی‌و ده‌ستێوه‌ردانه نیوێ���ك دیناریان وه‌رده‌گ���رت ،ئه‌مه‌ش له‌چوارچێوه‌ی رێكخستنه‌وه‌ی رۆژنامه‌كه‌دا به‌رچاوو ئاشكراكانی له‌قه‌یرانی سوریا ،بۆ كاریگ���ه‌ری باش���ی هه‌بو له‌سه‌رئاس���تی ب���وه ،موچه‌كانی���ش رێكخراونه‌ته‌وه تا رۆژاوا به‌تایب����ه‌ت ئه‌مه‌ریكا له‌پێش گش����ت ش����تێكه‌وه‌یه ،ب����ه‌اڵم بۆ نێوخ����ۆی ئێران رۆژنامه‌ك���ه ،له‌كاتێك���دا به‌ده‌یان كه‌س گونجاوبێت له‌گه‌ڵ بارودۆخی ئێستا. له‌الیه‌ن خۆش���ێوه سه‌رنوسه‌ری نوێی ش����تی زیاتر هه‌ن كه هیچی كه‌متر نییه له‌و ل���هو رۆژنامه‌یه‌دا موچه‌ی���ان وه‌رده‌گرت به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ كارێ���ك بۆ رۆژنامه‌كه رۆژنامه‌كه س���االر عوس���مان ،ئه‌وه‌ی بۆ ته‌نگه‌ژه نێوده‌وڵه‌تییانه‌ی دوچاری هاتون، بك���ه‌ن كه له‌الی���ه‌ن مه‌كته‌ب���ی ناوه‌ندی ئاوێن���ه پشتڕاس���تده‌كاته‌وه كه راس���ته نان‌و ئازادیی پرس����ی ههره س����ه‌ره‌كین ك ه راگه‌یاندنی پارتی دامه‌زرابون ،ئێس���تاش ئه‌و ئێس���تا كراوه به‌سه‌رنوسه‌ری نوێی ئێرانییه‌كانی به‌ته‌واوی ماندوكردوه. سیس���ته‌مه‌كه گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ سیسته‌می رۆژنامه‌كه ،ئه‌و گۆڕانكاریه‌ش به‌كارێكی به‌های خۆراك‌و كااڵ له‌ئێران وه‌كو هه‌ڵمی موچه ئه‌گه‌ر رۆژنامه‌نوس���ه‌كان كاربكه‌ن ئاس���ایی ده‌زانێت‌و ده‌ڵێت" ئه‌مه له‌هه‌مو ده‌ریاكان تا بێ به‌ره‌و سه‌ره‌و‌ه هه‌ڵده‌كشێ، ی���ان كارنه‌كه‌ن ،ئه‌وا مانگانه موچه‌یه‌كی ش���وێنێكدا بونی هه‌یه ،پێش���یوایه كه دراوێك����ی هه‌رزانبایی بوه‌ته بارێكی قورس 500ب���ۆ 700هه‌زاریان ب���ۆ دیاریكردون ،گۆڕانكاری سه‌رنوس���ه‌رێك بابه‌تێكی ئاوا به‌س����هر ئابوریی ئێران����هوه ،ئه‌وان ه هه‌مو ئه‌مه‌ش وایكردوه رۆژنامه‌كه دابه‌زینێكی گرنگ نیه ك���ه ببێت به‌هه‌واڵ ،له‌كاتێكدا بونه‌ته بایس����ی بێكارییه‌كی پشتشكێن بۆ به‌رچاو به‌خۆی���هوه ببینێت ،به‌هۆی ئه‌و له‌م واڵته‌دا چه‌ندین هه‌واڵی جدی هه‌یه ،خه‌ڵكه‌كه‌ی ،كه‌چی ده‌وڵه‌تی ئێران به‌درێژایی گۆڕانكاریه‌ی كراویش���ه چه‌ند كه‌س���ێك ساالر عوسمان ئه‌وه‌ش ره‌تده‌كاته‌وه كه هه‌شتس����اڵی رابردو خه‌ریك����ی خوڵقاندنی رۆژنامه‌كه‌ی���ان جێهێش���توهو ئه‌وان���هی هیچ سه‌رچاوه‌یه‌ك باس���ی ئه‌و بابه‌ته‌ی قه‌یرانی نێوده‌وڵه‌تی بو به‌وه‌یش قوڕه‌كه‌ی ماونه‌ته‌وه‌ش له‌كاركردندا ساردبونه‌ته‌وه‌‌و كردبێت ك���ه گۆڕانكاریه‌كه به‌هۆی بردنی زیاتر خه‌ستده‌كرده‌وه بۆ ئێرانییه‌كان.ئێسته داوایانك���ردوه ك���ه سیس���ته‌مه‌كه وه‌كو پ���ارهوه بوبێ���ت ،بۆیه ئ���هو ئاماده‌نیه پرس����ی ئازادیی راده‌ربڕی����نو چاپه‌مه‌نی، له‌وباره‌یه‌وه هیچ لێدوانێك بدات ،هێما بۆ ئازادی����ی ده‌ستگه‌یش����تن به‌ئینته‌رنێ����تو پێشوی لێبێته‌وه. له‌به‌رامبه‌ریش���دا هاوده‌ن���گ ف���اروق ،ئه‌وه‌ش ده‌كات كه جگه له‌سه‌رنوس���ه‌ری س����ه‌ته‌الیت خه‌مێكی گه‌وره‌ی ئێرانییه‌كان ه به‌تایب����ه‌ت نه‌وه‌ی گه‌نج‌و تازه‌پێگه‌یش����تو. به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین له‌رۆژنامه‌ی هه‌ولێر ،رۆژنامه‌ك���ه ،وه‌كو به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری رادیۆی له‌ئێران ده‌ستێوه‌ردانێكی گه‌وره‌ی ده‌وڵه‌تی جه‌خت لهس���هر ئ���هوه ده‌كاته‌وه كه ئه‌و ده‌نگی كوردس���تانیش به‌رده‌وام ده‌بێت هه‌یه له‌ئازادییه شه‌خس����ییه‌كانی ئینسان، زۆر ئ���اگاداری ئ���هو گۆڕانكاریان���ه نیهو له‌سه‌ر كاره‌كه‌ی. لهس����هر جاده‌كانی تاران پۆلیسی ژن هه‌ن ندین ه چ ه ل ندینجار ه چ ه ئاوێن دوای ئه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی كراویش���ه له‌ده‌ره‌وه بیستویه‌تی ماكیاژی تۆخی كچان كاڵده‌كه‌نه‌وه ،به‌زۆر ه ك ه ری ه ه ه ب ندیكرد ه یو ه پ جی���اوازدا ی كات ی ئه‌و گۆڕانكاریه‌ش به‌ش���تێكی ئاس���ای پرچی كچه‌كان ده‌خه‌نه‌وه ژێر له‌چكه‌كانیان ی ه رۆژنام ی نئیمتیاز ه خاو ج، ه ر ه ف ئاریان ه ل رێك ده‌زانێ���ت ،چونك���ه سه‌رنوس���ه ئه‌و كوڕانه‌یش ده‌ستگیرده‌كرێن كه له‌سه‌ر ی پێشو ی ر ه رنوس ه س قادر واد ه ج و ر ولێ ه ه بۆ ه الدراوه‌‌و سه‌رنوس���ه‌رێكی ت���ر هاتو الشه‌یان تاتۆیان كێشاوه. ی ر ه ب ه رێو ه ب ، ی سنجاو ی هاو ه ز و ه ك ه رۆژنام ی ه و ه ش���وێنی ،به‌پێی وته‌ی هاوده‌نگ ئ كۆمه‌ڵگ����هی ئێران ئێس����ت ه لهس����هردهمی و س زاگرۆ ی ئاس���مان ی ناڵ ه ك ی كان ه رنام ه ب ندێك ه ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ش ب���اس ده‌كرێ���ت ه نه‌خۆشیی (كۆلێرا)ی سیاسییدایه ،قه‌یرانه ی زگا ه د ی رپرس��� ه ب د، ه م ه موح حمود ه م ی كان ه كار (موباله‌غ���هی) تێدایه ،چونكه نێوده‌وڵه‌تیی����ه‌كان‌و گرفت����ه نێوخۆییه‌كان ی دیوكرات ی پارت ی یاندن ه راگ و ی رۆشنبیر ی ئاسای ی ك رۆژنامه‌كه رۆژانه به‌ش���ێوه‌یه به‌ش����ێوه‌یه‌كی خێ����را په‌ره‌یانگرت����وهو ه وان ه ل كێ���ك ه ی هیچ اڵم ه ب كوردس���تان، و ه ئ ، ه نی ك به‌ڕێوه‌ده‌چێت‌و هیچ كێشه‌یه چارهس����ه‌ربونیان ئاس����ان نییه ،له‌زانستی . ه و ه دای ه ن كانیان ه ندی ه یو ه پ ی اڵم ه و ی زگا ه د ن ه الی گۆڕانكاریه‌ی كه كراویشه له پزیش����كیدا س����ه‌رچاوه‌ی نه‌خۆشیی كۆلێرا ئ����اوی خواردنه‌وه‌ی����ه ئه‌گه‌ر پیس����بوبێ، ریکالم له‌ئێرانی����ش ئاوی خواردنه‌وه‌ی سیاس����ه‌ت الی رێب����هرو دامه‌زراوه‌كان����ی وابه‌س����ته ب����هوه ،هیچ چارهس����ه‌رێك به‌بێخواس����تی رێبه‌ر مه‌حاڵه ،خواس����تو سیاس����ه‌ته‌كانی رێبه‌ریش ناتوانن هه‌نگاوێ بچن ه پێش به‌بێ دروستكردنی ئاریش����هو قه‌یرانێكی دیكه‌ی نێوده‌وڵه‌ت����یو نێوخۆیی.رازیبونی رێبه‌ری ئێران به‌س����ه‌ركه‌وتنی رۆحانی شتێك نه‌بو خواس����تی راس����ته‌قینه‌بێ ،ئ����هو ناچاربو قه‌بوڵی بكات چونك����ه ئێران ئیتر به‌رگه‌ی Ī ħĠËĤ±łê Ī ħĥņĪËÈ » ħĠËĤ±łê ÓņĪ ħÔ Ħæê ħ¹ گرفتی گه‌وره‌ی نێوخۆیی له‌مانه‌ی ئێس����ته ناگرێ����ت ،ب����ۆ دامركاندن����هوهی كه‌مێ له‌و ĪĪì ĢËŎĤËō ħÎ ëÔ ¼Ĥ˵ ĦêË§Ń¹ ئاڵۆزییانه‌ی (ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد) له‌هه‌ش����ت س����اڵی ده‌وره‌كانیدا له‌ئاس����تی جیهان بۆ ħ¶Î »çĤ Ħīō ħª Ò ħµ ħŀËĠ Ğ Ħæê ħÎ ħÔ˺Πئێرانی سازاند ،پش����ویه‌ك پێویست بو بۆ سیاس����ه‌ته‌كانی رێبه‌ر .رۆحان����یو خه‌ونی ĦĪ ħĤÊêËĠ± Ğ ħÎ ئێرانیی����ه گۆڕانخ����وازه‌كان ئێس����ته رێ����ك له(كه‌ش����تی تایتانی����ك) ده‌چ����ێ به‌نیازی په‌ڕینه‌وه له‌ده‌ریا خۆش����خه‌یاڵن‌و چاوه‌ڕێی گه‌یش����تنن به‌كه‌ناری ئه‌وبه‌ر ،به‌اڵم كێناڵێ شاخه سه‌هۆڵینه‌كانی رێبه‌رو سیاسه‌ته‌كانی نابنه به‌ربه‌س����تو هه‌ر له‌گه‌ڵ به‌ركه‌وتنیان 0771 369 9992 كه‌ش����تی قڵیش ب����ه‌رێ‌و ئ����او بڕژێت ه ناو كه‌شتی‌و نقومبن؟ چونكه رێبه‌ر به‌نیاز نییه 0771 369 9991 هه‌نگاوێ بگه‌ڕێته دواوه له‌و ده‌ستكه‌وتانه‌ی به‌ده‌س����تهێناون هه‌ر ئه‌و ده‌ستكه‌وتانه‌یشه ئێرانی به‌م رۆژه گه‌یاندوه چ له‌سه‌ر ئاستی نێوخۆو چ له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی.
راگه‌یاندنه‌كان ی پارتی روبه‌روی قه‌یرانی پاره ده‌بنه‌وه بێده‌نگنه‌ب���ن ،چونك���ه رۆژی راماڵینی گه‌نده‌ڵكارانی ن���او پارتیه بێده‌نگبونیش واته رازیبون. مامه‌ی���اره بۆ ئاوێنه ئام���اژه بۆ ئهوه ده‌كات كه له‌دوای باڵوكردنه‌وه‌ی به‌ش���ی یه‌كه‌م���ی بابه‌ته‌ك���هی كۆمه‌ڵێك���ی زۆر له‌رۆژنامه‌نوس‌و راگه‌یاندنكاری ناس���راوی پارت���ی ته‌له‌فۆنی���ان ب���ۆ ك���ردوه یان له‌رێگه‌ی مه‌س���یجی تایبه‌ته‌وه پشتگیری بابه‌ته‌كه‌ی���ان كردوه ،ب���ه‌اڵم هه‌ندێكیان ناوێرن ك���ه ته‌نیا س���ه‌یری بابه‌ته‌كه‌ش بكه‌ن‌و بۆچونی خۆیانی له‌سه‌ر ده‌رببڕن له‌ترس���ی نانبڕی���ن ،ئه‌و رۆژنامه‌نوس���ه جه‌خت لهس���هر ئ���ه‌وه‌ش ده‌كاته‌وه كه كاتێك جام پڕبو لێی ئه‌رژێت ،پێشیوایه كه جامه‌ك���هی راگه‌یاندنكارانی پارتیش ده‌مێكه پڕب���وه ،ئه‌و گۆڕانكاریانه‌ش���ی كه ده‌كرێت له‌به‌رپڕس���انی پارتی ته‌نیا گۆڕینی ناوو ده‌موچ���اوه ،بۆیه ئه‌وانه‌ی توانای كاركردنیان له‌شوێنێكی تر ههبێت ده‌كشێنه‌وه‌‌و وازده‌هێنن له‌و ده‌زگایانه. مامه‌ی���اره ب���اس ل���ه‌وه‌ش ده‌كات كه راگه‌یاندنكاره‌كان���ی پارت���ی زۆربه‌ی���ان توانایه‌كی زۆریان هه‌یه ،به‌اڵم له‌سه‌ره‌وه ده‌س���تیان به‌س���تراوه ،له‌به‌رئ���هوهی ده‌زگاكان���ی راگه‌یاندن���ی پارت���ی بایه‌خ به‌هه‌واڵی ره‌خنه‌یی‌و بابه‌تی به‌و شێوه‌یه ناده‌ن. به‌پێی ئ���هو زانیاریانه‌ش كه ده‌س���ت رۆژنام���هی ئاوێن���ه كه‌وتون له‌پێش���ودا كاركردن ل���هو رۆژنامه‌یه به‌سیس���ته‌می هه‌ڵس���ه‌نگاندن بۆ بابه‌ت���ه‌كان بوه ،به‌و پێیه‌ش هه‌رچه‌نده راپۆڕتی رۆژنامه‌نوس كواڵێتی باش���بوایه ئه‌وا پاداشتی زیاتری ده‌ب���و ،راپۆرت ل���ه 30هه‌زار ده‌س���تی پێده‌ك���رد تا ده‌گه‌یش���ته س���ه‌روی 200 هه‌زار دینار ،ئه‌و سیاس���ه‌ته‌ش تایبه‌تبو
ئاوێنه‌ی روداوه‌کان
هه‌نوکه
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
ئاوات شێخ جه‌ناب:
3
كاندیدكردنی نه‌وشیروان مسته‌فا یه‌كێكه لهئهگهره به‌هێزه‌كان ئا :ئاراس عوسمان ئاوات شێخ جه‌ناب ،هه‌ڵسوڕاوی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "كاندیدكردنی نه‌وشیروان مسته‌فا یه‌كێكه لهئهگهره به‌هێزه‌كان" ئاوێن���ه :په‌یوه‌ندییه‌كانی یهكێتیو پارتی خه‌ریكه ده‌گاته دوڕیانێك ،ئێوه وه‌ك بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان خوێندنه‌وه‌تان بۆ ئه‌م ملمالنێیه‌ی ئێس���تای یهكێتیو پارتی چییه؟ ئ���اوات ش���ێخ جه‌ن���اب :پێموای���ه یه‌كێتی ئه‌یه‌وێت ئه‌و ناهاوس���ه‌نگیه‌ی به‌ه���ۆی رێكه‌وتن���ی س���تراتیجیهوه دروس���تبوه‌و یه‌كێتی كردوه به‌الیه‌نی الوازی ریكه‌وتنه‌ك���هو پارت���ی كردوه به‌الیه‌نی بااڵده‌ست‌و روحزل‌و شه‌ریك له‌ناوچ���هی س���ه‌وزو مه‌حرومكردن���ی یه‌كێتی له‌ناوچ���هی زه‌ردداو هه‌روه‌ك هه‌ندێك له‌به‌رپرس���ه بااڵكانی یه‌كێتی له‌چه‌ند بۆنه‌یه‌ك���دا رایانگه‌یاندوه ،كه یه‌كێتی له‌دهۆك‌و هه‌ولێر نه ش���ه‌ریكن له‌ده‌سه‌اڵتدا نه موعاره‌زه‌شن‌و ته‌نانه‌ت بۆیان نیه بچن بۆ هه‌ندێ ناوچه ،وه‌ك س���ه‌ری رهشو بارزان‌و مێرگه‌س���ور، ئێستا ئه‌وانه ئه‌یانه‌وێ ئه‌و السه‌نگیه راس���تبكه‌نه‌وه ،به‌تایبه‌تی كه س���ه‌یر ده‌ك���ه‌ن ئ���هو جیاوازی���ه س���اكاره‌ی له‌هه‌ڵبژاردن���ی كوردس���تاندا ،به‌هۆی
ته‌زویری پارتیه‌وه ه���هر وه‌ك خۆیان ئه‌ڵێن به‌ه���ۆی هه‌ڵ���هی هونه‌رییه‌وه دروس���تبوه ،پارت���ی هه‌لپه‌رس���تانه له‌دژی���ان به‌كاریئه‌هێن���یو تاكڕه‌وانه هه‌ڵس���وكه‌وت‌و حوكمی كوردس���تان ئه‌كات. ئاوێن���ه :ئای���ا لێكت���رازان ی���ان لێكدوركه‌وتن���هوهی پارت���یو یه‌كێتی زه‌مینه بۆ بوژان���هوهی رێكه‌وتننامه‌ی ده‌باشانی نێوان ئێوه‌و یه‌كێتی خۆش ده‌كات؟ ئاوات ش���ێخ جه‌ناب :رێكه‌وتننامه‌ی ده‌باشان دیدكای هاوبه‌شی هه‌ردوالیه بۆ ئاینده‌ی كوردس���تان‌و سیس���تمه سیاسیه‌كه‌ی‌و فره‌یی حزبی‌و سیستمی پهرلهمانیو رێگری���ی له‌دیكتاتۆریه‌ت‌و چه‌سپاندنی دیموكراتیه‌ت‌و سه‌روه‌ریی یاسایه. ئاوێنه :زۆرج���ار باس له‌وه ده‌كرێت ك���ه بزوتن���هوهی گ���ۆڕان ئومێ���دی به‌سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی نه‌ماوه ،ئه‌م نائومێدییه له‌وان بۆ؟ ئاوات ش���ێخ جه‌ناب :م���ن بۆخوم هه‌س���ت به‌نائومێدی���ی ناك���همو ئه‌و س���وربونه‌ی ئه‌مدوایی���هی به‌رپرس���ه بااڵكانی یه‌كێتی ده‌ریانبڕیوه ،لهس���هر گێڕانه‌وه‌ی ده‌ستورو سازانی نیشتمانی به‌پێچه‌وانه‌وه ئومێد به‌خشه. ئاوێن���ه :ئایا له‌ناو جه‌مس���ه‌ره‌كانی یه‌كێتی���دا جه‌مس���ه‌رێك نیی���ه ك���ه مه‌یلداربێت به‌الی گۆڕاندا؟
15كادیری مه‌ڵبه‌ندی سۆرانی یه‌كێتی ده‌چنه ماڵه‌وه
ئه‌و ناهاوسه‌نگیه‌ی رێكه‌وتننامه‌ی ده‌باشان دیدكای به‌هۆی رێكه‌وتنی هاوبه‌شی هه‌ردوالی ه ستراتیجیه‌وه دروستبوه‌و یه‌كێتی بۆ رێگریی كردوه به‌الیه‌نی له‌دیكتاتۆریه‌ت‌و الوازی ریكه‌وتنه‌كه‌و چه‌سپاندنی پارتی كردوه دیموكراتیه‌ت‌و سه‌روه‌ریی یاسایا به‌الیه‌نی بااڵده‌ست ئاوات شێخ جه‌ناب :شكنابه‌م‌و الشم زۆر ئاس���اییه الیه‌نگ���رو دزیش هه‌بێ له‌چوارچێوه‌ی جیاوازی بیروڕادا. ئاوێنه :قس���هو باس���ێك له‌ئارادایه كه نه‌وشیروان مس���ته‌فا خۆی كاندید ده‌كات ب���ۆ پۆس���تی س���ه‌رۆكایه‌تی،
ئایا وایه؟ ئاوات شێخ جه‌ناب :یه‌كێكه لهئهگهره به‌هێ���زه‌كان‌و زۆر ك���هسو الیه‌ن هه‌ن زۆری لێئه‌ك���ه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی رازی ببێ‌و پێیانوای���ه ،هیچ كاندیدێك شانس���ی بردنه‌وه‌ی به‌قه‌ده‌ر ئه‌و نییهو لهس���هر
"دواخستنی هه‌ڵبژادنه‌كان بۆته نه‌ریت" یهكێتیو پارتی هه‌ردوكیان له‌ده‌سه‌اڵتدان‌و هاوپه‌یمانیشییان هه‌یه ،هیچ بڕیارێك به‌بێ ره‌زامه‌ندی یه‌كتری ناده‌ن
ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی له‌سنوری مه‌ڵبه‌ندی شه‌شی سۆرانی یه‌كێتی 15 ،كادیری ئه‌و حزبه ده‌چنه ماڵه‌وه‌و هه‌ڵوێست وه‌رده‌گرن، چوار كه‌سیشیان یاداشتی ده‌ست له‌كاركێشانه‌وه‌یان پێشكه‌شی به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ند كردوه .به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندیش ره‌تیده‌كاته‌وه كه كه‌سیان له‌ماڵه‌وه دانیشتبێت‌و ده‌ستی له‌كاركێشابێته‌وه‌‌و ده‌ڵێت "نوسراوی بۆ مه‌كته‌ب ڕێكخستن كردوه‌و چاوه‌ڕوانی وه‌اڵمی ئه‌وانه بۆ چاره‌سه‌كردنی كێشه‌كه‌یان".
چه‌ند كه‌سێكی پله‌دار له‌مه‌ڵبه‌ند نایه‌نه‌وێت خه‌ڵكی تر بێته پێشهوهو ئهوه چه‌ندین ساڵه ئه‌و مه‌ڵبه‌نده هیچ ده‌موچاوێكی نوێی به‌خۆیه‌وه نه‌بینیوه
ده‌ستی ئه‌و ئه‌كرێ له‌گرفتی سیستمی سه‌رۆكایه‌تی رزگاربین. ئاوێن���ه :ئه‌گ���هر ده‌س���تور بخرێته راپرس���ییه‌وه هه‌ڵوێس���تی ئێوه چی ده‌بێت؟ ئاوات ش���ێخ جه‌ناب :ئاشكرایه به‌م شێوه‌یه‌ی ئێستاو به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ په‌رله‌مان‌و هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌و سازانی نیشتمانی له‌سه‌ری ده‌نگی پێناده‌ین. ئاوێنه :وا بڕیاره كۆنفرانس ببه‌ستن، ئایا كۆنفرانس ده‌روازه‌یه‌ك ده‌بێت بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی هه‌ڵسوڕاوه ناڕازییه‌كان؟ ئ���اوات ش���ێخ جه‌ن���اب :بێگومان ئه‌بێت كۆنفران���س وه‌اڵمده‌ری زۆربه‌ی پرسیاره‌كان بێت‌و چاره‌سه‌ری زۆربه‌ی كێش���هو پرس���ه ناوخۆیی‌و ده‌ره‌كی‌و نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتمانیه‌كانیشی پێبێ. ئاوێنه :چۆن ده‌ڕوانیته كۆنفرانس���ه ناوخۆیه‌كان���ی بزوتن���هوهی گ���ۆڕان، ئایا س���ه‌ركه‌توبوه؟ بۆچی باس له‌وه ده‌كرێت ژماره‌یه‌كی زۆر له‌هه‌ڵسوڕاوانی بزوتنه‌وه‌كه‌تان به‌شدارییاننه‌كردوه؟ ئاوات شێخ جه‌ناب :داهێنانێكی تری گۆڕان���هو له‌جیاوازیه گرنگه‌كانی حزبه ئاس���ۆییه‌كان ه له‌حزبه ش���مولییه‌كان‌و په‌یڕه‌وكردنی سیس���تمی المه‌ركه‌زییه، له‌حزبداو به‌شداری راسته‌وخۆی قهزاو ناحیه‌كان���ه له‌دیاریكردن���ی كێش���هو كه‌موكوڕی���یو خواس���تو دانانی پالن بۆ پێشخس���تنی ناوچه‌كانیان له‌الیه‌ن خۆیانه‌وه. ئاوات شێخ جه‌ناب
یه‌كێك له‌و كادیرانه‌ی كه نامه‌ی ده‌ست له‌كاركێش���انه‌وه‌ی داوه‌ته به‌رپرس���ی مه‌ڵبه‌ن���د ،له‌لێدوانێك���دا به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند كه "ئ���ه‌وان نزیكه‌ی مانگێك چاره‌نوسی هه‌ڵبژاردن به‌خواست‌و بڕیاری ده‌بێت چونه‌ته‌وه ماڵه‌وه‌و به‌شێكیشیان نام���هی ده‌س���ت له‌كاركێش���انه‌وه‌یان ئا :ئاسۆ سه‌راوی پێشكه‌ش���ی به‌رپرس���ی مه‌ڵبه‌ن���دی شه‌شی س���ۆران كردوه ،به‌اڵم تائێستا هه‌رچوار فراكسیۆنه‌كه‌ی وه‌اڵمی ده‌ست له‌كاركێش���انه‌وه‌كه‌یان ئۆپۆزسیۆن له‌په‌رله‌مانی كوردستان نه‌دراوه‌ته‌وه". له‌یاداشتێكیاندا مه‌ترسی خۆیان ئ���هو كادی���ره‌ی مه‌ڵبه‌ندی س���ۆران له‌دواخستنه‌كانی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌وه‌ش���ی رونكردهوه ك���ه "هه‌رچه‌نده ی فراكسیۆنی ههرێم ده‌خه‌نه‌رو ،سه‌رۆك ئێم���ه موچه‌ی ئه‌ن���دام مه‌ڵبه‌ندمان بۆ كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌وباره‌یه‌وه ده‌ڵێت خه‌رجده‌كرێت كه‌چی نزیكه‌ی س���اڵێك له‌به‌رامب���ه‌ردا به‌رپرس���ی مه‌ڵبه‌ندی "بۆیه مه‌ترسیمان هه‌یه ،چونكه ده‌بێ���ت كه به‌ئێم���ه ڕاگه‌یه‌ن���راوه كه ئێ���وه پل���هی ئه‌ندام���ی مه‌ڵبه‌ندت���ان 6ی س���ۆرانی یه‌كێتی ،سیروانی كوێخا دواخستنی هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌واده‌ی هه‌یه ،كه‌چی تائێس���تا هیچ فه‌رمانێك نه‌ج���م له لێدوانێكدا ئه‌وه‌ی ره‌تكرده‌وه خۆیدا بۆته نه‌ریت". بۆ ئێمه ده‌رنه‌كراوه كه بیس���ه‌لمێنێت كه هیچ كادیرێك له‌یه‌كێتی كشابێته‌وه. هه‌ڵبژاردن ك���هی ده‌كرێت؟ ئایا ئه‌و ئێم���ه به‌فه‌رمی ئه‌ندام���ی مه‌ڵبه‌ندین .به‌اڵم ناوبراو ئه‌وه‌ش���ی نه‌شارده‌وه كه له‌سه‌رئه‌مه ،ئێمه كه نزیكه‌ی 15كادیر كێشه‌یه‌ك هه‌یه ،ئه‌و كێشه‌یه‌ش كۆنه‌و واده‌یه‌ی له‌الیه‌ن سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه ده‌بی���ن هه‌ڵوێس���تمان وه‌رگرتوه‌و زۆر ده‌گه‌ڕێت���هوه ب���ۆ س���اڵی ،2006ئه‌و دان���راوه ب���ۆ ئه‌نجامدان���ی هه‌ڵبژاردن ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد كه كۆمه‌ڵه كه‌س���ێك ل���ه‌ڕوی ته‌كنیك���یو داه���ات‌و كاته‌وه نیگه‌رانین له‌به‌رپرسانی مه‌ڵبه‌ند". ئ���هو كادیره رهخن���هی له‌ژماره‌یه‌ك ئیش���یان بۆ یه‌كێتی ك���ردوه ،موچه‌ی توان���او ده‌رفه‌تی ئهوه بۆ كۆمیس���یۆن لێپرسراوی مه‌ڵبه‌نده‌كه گرت‌و ئه‌وه‌شی ئه‌ن���دام مه‌ڵبه‌ندیان بۆ بڕاوه‌ته‌وه‌و هه‌ر ده‌ڕه‌خس���ێنێت ك���ه هه‌ڵبژاردنی تێدا راگه‌یان���د كه چه‌ند كه‌س���ێكی پله‌دار ئه‌ندامی مه‌ڵبه‌ندیش���ن ،ب���ه‌اڵم تهنها بكرێت؟ ئه‌م��� ه چه‌ن���د پرس���یارێك حیزب‌و له‌مه‌ڵبه‌ن���د نایه‌نه‌وێت خه‌ڵكی تر بێته فه‌رمان���ی ئیدارییان بۆ ده‌رنه‌چوه هۆی پێش���هوهو ئ���هوه چه‌ندین س���اڵه ئه‌و ناڕه‌زای���یو نیگه‌رانبونیانه .به‌رپرس���ی الیه‌ن‌و ناوه‌نده سیاسیه‌كانی به‌خۆیه‌وه مه‌ڵبه‌ن���ده هی���چ ده‌موچاوێك���ی نوێی مه‌ڵبه‌ندی 6ی س���ۆرانی یه‌كێتی وتی س���ه‌رقاڵكردوه ،ره‌نگه كۆی كێش���ه‌كه نه‌گۆڕی���وهو ه���هر ئه‌و كه‌س���انه‌ن كه "بۆ چارهس���ه‌ركرنی ئه‌و كێشه‌یه ،من له‌خاڵێك���دا كورتبێت���هوه ،كه ئهویش 12ساڵ پێش ئێس���تا ئه‌و مه‌ڵبه‌نده‌یان نوسراوم كردوه بۆ مه‌كته‌بی ڕێكخستن‌و ئه‌وه‌ی���ه به‌پێچه‌وان هی ههم���و واڵتانی دنی���اوه ،ههرێم���ی كوردس���تان تاكه چاوه‌ڕوانی وه‌اڵمی ئه‌وان ده‌كه‌ین". به‌ڕێوه‌بردوه".
سه‌رۆکی هه‌رێمه‌وه به‌نده ش���وێنه ك���ه رۆژی هه‌ڵبژاردن���ی تێدا دیارینه‌ك���راوه ،ئه‌م���ه‌ش وایكردوه كه الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن له‌پێشێلكردنی ئیستحقاقێكی یاس���ایی نیگه‌رانبن ،كه ئهویش دواخستنی هه‌ڵبژاردنه‌و زۆربه‌ی ئاماژه‌كانیش روه‌و ئه‌و ئاڕاسته‌یه‌ن. چوار فراكس���یۆنه‌كه‌ی ئۆپۆزیسیۆن له‌به‌شێكی یاداش���ته‌كه‌یاندا كه دوێنێ باڵویانكردۆت���هوه ،ده‌ڵێ���ن "له‌ب���ری ئه‌وه‌ی په‌ل���ه بكرێت له‌ئاماده‌س���ازی ب���ۆ ئه‌نجامدانی ههم���و هه‌ڵبژاردنه‌كان ل���ه‌واده‌ی دیاریك���راوداو به‌دواداچون‌و چاره‌سه‌ری زیادبونی رێژه‌ی دانیشتوان‌و ده‌نگده‌ران‌و پرس���ی پرۆژه‌ی ده‌ستور، به‌پێچه‌وانه به‌مه‌به‌ست سست ده‌كرێت، ب���ۆ دروس���تكردنی ئام���رازو بیانو بۆ دواخس���تنی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،به‌تایبه‌ت كه له‌م كات���ه دره‌نگوه‌خته‌دا په‌رله‌مان س���ه‌رقاڵكراوه به‌گفتوگ���ۆی هه‌ندێك پرۆژه یاس���اوه ،كه به‌دواكه‌وتنیشیان بۆ خولێكی دیكه گرفتی ئه‌وتۆ دروست نابێت". سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌په‌رله‌مانی كوردستان ئارام قادر ئهوه ناشارێته‌و‌ه كه مه‌ترسسی جدییان هه‌یه
هه‌ر له‌وباره‌یه‌وه به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی په‌یوه‌ندیه جه‌ماوه‌ریه‌كانی كۆمسیۆن ی ب���ااڵی س���ه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردن���ه‌كان عه‌بدولڕه‌حمان خه‌لیفه ،ئاماژه‌ی به‌وه‌دا لهبارهی ئ���هوهی هه‌ڵبژارنه‌كانی ههرێم وه‌كو كۆمس���یۆنی بااڵی س���ه‌ربه‌خۆی له‌واده‌ی خۆی���دا نه‌كرێت‌و دوابكه‌وێت ،هه‌ڵبژاردنه‌كان ،هه‌مو ئاماده‌سازیه‌كیان ئه‌و به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه "دواكه‌وتنی كردوه بۆ ئه‌نجامدان���ی هه‌ڵبژاردنه‌كان واده‌ی هه‌ڵب���ژاردن له‌كوردس���تاندا له‌واده‌ی خۆیدا ،ئه‌و رونیكرده‌وه بۆ هه‌مو بۆت���ه نه‌ری���ت ،بۆی���ه پێش ئ���هوهی هه‌ڵبژاردنێك سێ شت پێویسته ،بونی ده‌س���ه‌اڵت هه‌ر پاساوێك بهێنێته‌وه بۆ یاساو دابینكردنی بودجهو واده‌ی رۆژی دواخستنی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،ئێمه وه‌كو هه‌ڵبژاردن ،ئه‌و وتی "له‌ئێس���تادا ئێمه فركسیۆنه‌كانی ئۆپۆزسیۆن به‌یاداشتێك هه‌رسێكیمان هه‌یه ،سه‌باره‌ت به‌یاساكه خه‌ڵكی كوردس���تانمان له‌و مه‌ترس���یه بونی هه‌یه ،واده‌‌و رۆژی هه‌ڵبژاردنیش دیاریكراوه ،كه 21ی ئه‌یلولی ئه‌مساڵه، ئاگاداركرده‌وه". لهبارهی ئ���ه‌وه‌ش یه‌كێتی یان پارتی پاره‌ش زیاد ل���ه 37ملیار دینارمان بۆ كامیان ویستی دواخستنی هه‌ڵبژاردنیان دابینكراوه تائێس���تا به‌سولفه نزیكه‌ی هه‌یه ،سه‌رۆكی فراكس���یۆنی كۆمه‌ڵی 15ملیار دینارمان وه‌گرتوه". ئه‌و به‌رپرس���هی كۆمس���یۆن هێمای ئیس�ل�امی له‌په‌رله‌مان���ی كوردس���تان وت���ی "ئ���هو دو حیزب���ه هه‌ردوكی���ان به‌وه‌ش���دا ئه‌وه‌ی تائێس���تا گرفتیانه، ئه‌نجومه‌ن���ی له‌ده‌سه‌اڵتدان‌و هاوپه‌یمانیشییان هه‌یه ،هه‌ڵبژاردنه‌كان���ی بڕواناكه‌م هیچ بڕیارێك به‌بێ ره‌زامه‌ندی پارێزگاكانه ،ئه‌و وتی "ئه‌گه‌ر یاساكه‌ی هه‌موارنه‌كرێته‌وه ،به‌تایبه‌ت بڕگه‌ی 5ی یه‌كتری بده‌ن". الیه‌نێك���ی گرنگ���ی په‌یوه‌س���ت ماده‌ی ی���ه‌ك ،ئه‌وا ناكرێت هه‌ڵبژاردنی به‌ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن ،كۆمیسیۆنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له‌واده‌ی خۆیدا ب���ااڵی س���ه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانه ،بكرێت". *بڕه‌گه 5ی ماده‌ی یه‌كی هه‌ڵبژاردنی ئ���ه‌وان ئاماژه بهوه ده‌ك���ه‌ن كه هه‌مو ی ئه‌نجومه‌ن���ی پارێزگاكان ،ب���اس له‌وه ئاماده‌س���ازیه‌كیان كردوه ب���ۆ ئهوه هه‌ڵبژاردن���ه‌كان ل���ه‌واده‌ی خۆی���دا ده‌كات ك���ه ده‌بێ���ت ،كه‌مه‌نه‌ت���هوهو ئاینه‌كانیتر ده‌نگدانیان جیابكرێته‌وه. ئه‌نجامبدرێت.
4
هەنوکە
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
كه‌مال كه‌ركوكی :ناردنی تێبینی بۆ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان به‌مانای گه‌ڕانه‌وه ی پرۆژه‌ی ده‌ستور بۆ په‌رله‌مان نایه‌ت ئا :نزار گزالی له‌م گفتوگۆبه‌ی ئاوێنه‌دا ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكرات ی كوردستان "د.كه‌مال كه‌ركوكی" ده‌ڵێت "سه‌رۆكی هه‌رێمیش ماف‌و ده‌سه‌اڵتی ئه‌وه‌ی نیه پڕۆژه‌ی ده‌ستور بۆ بگه‌ڕێنێته‌وه په‌رله‌مان". ئاوێنه :با سه‌ره‌تا بهوه ده‌ستپێبكه‌ین كه ئێوه یه‌كێك بون له‌وانه‌ی به‌ر له‌وروژاندنی پرس����ی ده‌ستور له‌م ماوه‌یه‌دا ،سه‌باره‌ت به‌پێویس����تی خستنه‌راپرس����ی ده‌ستورو هه‌موارنه‌كردنه‌وه‌ی قس����ه‌تانكردوه ،ئه‌م پێداگرییه‌ی ئێوه بۆ؟ د.كه‌م����ال كه‌رك����وك :ده‌س����تور زۆر پێویست‌و گرنگه بۆ هه‌رێمی كوردستان ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی ئێمه دیفاعه له‌به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل ،ئه‌م گه‌له‌ی خاوه‌نی شۆڕشه‌كانمان‌‌و خاوه‌ن����ی ش����ه‌هیدانمان‌و ش����ه‌هیدانی به‌‌ئه‌نفالكراوه‌و پێشمه‌رگه‌كانمان‌و خاوه‌نی خه‌ب����ات‌و س����ه‌ركرده‌كانمانن ،هیالكی‌‌و قوربان����ی ئ����هم گه‌له‌یه ئه‌م����رۆ هه‌رێمی كوردس����تان فیدرالیم����ان هه‌یه‌و به‌زمانی خۆمان‌و به‌ئازادی‌و س����ه‌ربه‌رزی لهس����هر خاكی خۆم����ان حوكمی خۆمان ده‌كه‌ین‌و له‌ده‌ستوری عێراق به‌شێك له‌مافه‌كانمان به‌م����اده ده‌س����تورییه‌كان جێگیركراون. راپرسی لهس����هر پرۆژه‌ی ده‌ستور مافی گه‌لی كوردستانهو بۆ هیچ كهسو الیه‌نێك نیی����ه ئه‌و ماف����ه له‌خه‌ڵكی كوردس����تان زه‌وتبكات ،ل����هو روانگه‌یه‌وه كارمكردوه‌و ئێس����تاش كارده‌ك����همو له‌داهات����وش لهس����ه‌ری به‌رده‌وام ده‌بم .باش����ه ئێستا وا هه‌مو ده‌بینین‌و ده‌بیستین الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن هه‌مو هه‌وڵ‌و كاركردنیان بۆ ئه‌وه‌یه ئه‌و مافه له‌گه‌ل زه‌وتبكه‌ن‌‌و بیخه‌نه به‌رژه‌وه‌ندی ته‌سكی كه‌سی‌‌و حزبایه‌تی. به‌داخ����هوه به‌ش����ێك له‌راگه‌یاندنه‌كانیش راسته‌وخۆ یان ناراس����ته‌وخۆ پشتیوانی ئه‌و بۆچونانه ده‌كه‌ن كه ئه‌و مافه له‌گه‌ل زه‌وتبكرێت .باس����تان ل����هوه كرد كه من پێش����تریش له‌گ����ه‌ڵ هه‌موارنه‌كردنه‌وه‌ی پرۆژه‌ی ده‌س����تور نه‌بوین .زۆر راس����ته ئه‌م پرسیاره‌ت زۆر گرنگه تاكو بۆ گه‌لی كوردس����تان به‌ئه‌مانه‌ت����هوه رونبێته‌وه. ل����ه‌الم جێگای پرس����یاره كه به‌ش����ێك له‌ئه‌ندامانی په‌رله‌م����انو هه‌ندێك الیه‌نی سیاس����ی كه باس له‌وه ده‌كه‌ن پرۆژه‌ی ده‌س����تور بگه‌ڕێنرێت����هوه په‌رله‌م����ان بۆ هه‌مواركردن����هوه! عورف����ی په‌رله‌مان����ی كوردس����تان‌و گش����ت په‌رله‌مانێكی واڵته دیموكراس����ییه‌كان ش����ێوازێكی تایبه‌تی كاركردنی����ان هه‌یه له‌بواری یاس����ادانان‌و بۆت����ه ع����ورف‌و هی����چ په‌رله‌مانێك لێی الن����ادات .ئه‌گه‌ر هه‌ر په‌رله‌مانێكیش لێی البدات ،بنه‌مای یاس����ادانان ده‌شێوێنت‌و ده‌بێت����ه س����ابیقه‌یه‌كی خه‌ته‌رن����اك‌‌و نایاس����ایی له‌مێ����ژوی ئ����هو په‌رله‌مانه، ب����ه‌رده‌وام توش����ی ئاس����ته‌نگ ده‌بێت‌و هه‌میش����ه روبه‌روی ئ����هوه ده‌بێته‌وه تا كاری نایاس����ایی ئه‌نجامبدات‌و پرۆسه‌ی دیموكراس����ییه‌كه‌ی له‌ك����ه‌دار ده‌بێ����تو ئه‌و ش����ێوازه‌ی كاركردن����ی په‌رله‌مانیش به‌وش����ێوه‌یه" :ك����ه هی����چ په‌رله‌مانێك لێ����ی النادات ،كه هه‌ر پرۆژه یاس����ایه‌ك له‌ناو په‌رله‌م����ان درایه ده‌نگدان‌و ده‌نگی هێناو په‌س����ه‌ندكرا تاكو نه‌چێته قۆناخی كۆتایی واته نه‌چێته بواری جێبه‌جێكردن هیچ كهسو الیه‌نێك به‌په‌رله‌مانیش����هوه ماف����ی ئه‌وه‌ی����ان نیی����ه بیگه‌ڕێننه‌وه بۆ په‌رله‌مان ب����ۆ دوباره هه‌مواركردنه‌وه‌ی". ئه‌مه یه‌كێكه له‌بنه‌م����ا ههره گرنگه‌كانی كاری په‌رله‌مان����ی كه ناكرێت تێكبدرێت، لهبهرئهوهی چه‌ند كهسو الیه‌نێك وایان پێخۆشه .به‌نیسبه‌ت پرۆژه‌ی ده‌ستور زۆر به‌سروشتی‌و یاس����ایی قۆناخه‌كانی خۆی ده‌ربازكرد ،ئێس����تا ئه‌و پرۆژه‌یه موڵكی گه‌له‌و مافی گه‌له ره‌ئی خۆی له‌سه‌ربدات، بۆیه ب����ۆ هیچ الیه‌ن‌و دامه‌زراوه‌یه‌ك نییه كه پرۆژه‌كه بگه‌ڕێنێته‌وه ،نه‌س����ه‌رۆكی هه‌رێم‌و ن����ه په‌رله‌مان‌و ن����ه ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران‌و ن����ه حزبه‌كان ،هی����چ یه‌كێك له‌مان����ه ده‌س����ه‌اڵتی یاس����اییان نیی����ه پرۆژه‌ك����ه بگه‌ڕێنێته‌وه ب����ۆ په‌رله‌مان تا هه‌مواربكرێته‌وه پێش راپرسی .بۆ له‌رای خه‌ڵكی خۆمان بترس����ێین‌و ئه‌و مافه‌یان پێنه‌ده‌ین؟ ئۆپۆزسیۆن‌و ده‌سه‌اڵت مه‌گه‌ر ههم����و ناڵێن دامه‌زراو‌ی����نو كار ده‌كه‌ین ب����ۆ خزمه‌تی گ����ه‌ل ،ئ����ێ كه‌واته بۆچی ترس����اون له‌خه‌ڵك؟ با خه‌ڵك قس����هی خۆی بكات .بۆیه پێداگرییه‌كه‌ی من له‌و مونته‌ڵه‌قه‌وه‌یه ،من خه‌ڵكم خۆش ده‌وێت، له‌راب����ردو له‌خه‌باتی نهێن����یو له‌خه‌باتی چیاو له‌هه‌نده‌ران ،ئێس����تاش له‌خزمه‌تی ئه‌و میلله‌ت����هم بۆ میلل����ه‌ت كارده‌كه‌م، بۆ حیزبێكی دیاریك����راو كارناكه‌م ئه‌گه‌ر له‌به‌رژه‌وه‌ن����دی میلله‌ت كارن����ه‌كات ،بۆ
كه‌س����ێكیش كارناكه‌م س����ودی كه‌س����ی پێبگات كه زیان به‌به‌رژه‌وه‌ندی گش����تی بگه‌یه‌نێت ،كێشه‌كه لێره‌یه‌و زۆرجار به‌من ده‌ڵێن بۆچ����ی پێداگیری ده‌كه‌ی؟ ده‌ڵێم ئهوه حوكمی قانونه ،حه‌قی میلله‌ته. ئاوێنه :به‌اڵم س����ه‌ره‌نجام س����ه‌رۆكی ههرێ����م ،تێبینی‌و س����ه‌رنجی الیه‌نه‌كانی گهڕاندهوه بۆ په‌رله‌مانی كوردستان ،ئایا ئه‌مه پاشه‌كشه‌نه‌بو له‌به‌رامبه‌ر خواستی ئ����هو الیه‌نان����هی داوای گه‌ڕاندن����هوهی ده‌ستوریان ده‌كرد بۆ په‌رله‌مان؟ د.كه‌مال كه‌ركوك����ی :ناردنی تێبینی بۆ س����ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ب����هو مانایه نایه‌ت پ����رۆژه‌ی ده‌س����تور ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان ،پرۆژه‌ی ده‌س����تور به‌هیچ ش����ێوه‌یه‌ك ناگه‌ڕێته‌وه ب����ۆ په‌رله‌مان، لهبهرئهوهی ئه‌مه مافی گه‌له‌و هیچ كهسو الیه‌نێك نه سه‌رۆكی هه‌رێم‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران نه په‌رله‌مان‌و گش����ت حزبه‌كان بۆیان نیی����ه ئه‌و مافه له‌گه‌ل زه‌وتبكه‌ن. ته‌نه����ا ماف����ی گه‌له له‌راپرس����ییه‌ك رای خ����ۆی ب����دات به‌په‌س����ه‌ندكردن ی����ان په‌س����ه‌ندنه‌كردنی ،به‌حوكمی یاس����اش پرۆژه‌كه ئاراس����ته‌ی ریفران����دۆم كراوهو ئێستاش مافی گه‌له بڕیاری خۆی بدات. دیاریكردنی رۆژی ریفراندۆمیش به‌یاس����ا وه‌كو ئه‌ركێ����ك دراوه‌ته س����ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ب����ۆ دیاریكردن����ی رۆژی ریفراندۆم .بۆیه ب����ۆ ئ����هوهی س����ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م����ان ئ����هو ئه‌رك����هی جێبه‌جێب����كات ،تێبینی الیه‌نه‌كانی����ان بۆ نێ����ردراوه تاكو له‌گه‌ڵ الیه‌ن����ه‌كان گفتوگۆبكه‌ن ،تا كۆده‌نگیه‌ك ههبێت .ئه‌و الیه‌نان����هی داوای هه‌مواری ده‌كه‌ن ده‌كرێت له‌ئێس����تاوه رێكبكه‌ون، له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌تانه وه‌كو به‌ڵێننامه‌یه‌ك ئیمزای لهس����ه‌ربكرێت‌و ،پرۆژه‌كه بدرێته ریفراندۆم ،پاش����ان ئه‌وه‌ی په‌سه‌ندكراو كوردستان بوه خاوه‌ن ده‌ستوری خۆی، ئه‌وجا به‌پێی ئ����هو ئالیه‌ته‌ی هه‌یه له‌ناو ده‌ستوره‌كه ،هه‌مواربكرێته‌وه به‌پێی ئه‌و رێككه‌وتن����هی كه له‌ئێس����تاوه الیه‌نه‌كان له‌سه‌ری رێكده‌كه‌ون.
كه‌سانی وه‌كو به‌رێزیان له‌مێژو هه‌یه كه زه‌روره‌ت بون بۆ واڵته‌كه‌یان‌و ماونه‌ته‌وه ،تازه‌ترین نمونه‌ش سه‌رۆكی ویالیه‌تی نیۆیۆركه، كه دو ده‌وره فه‌رمانڕه‌وایی كرد به‌اڵم چونكه پێویست بو ،بۆ ده‌وره‌ی سێیه‌م رێكاری یاساییان بۆ دۆزییه‌وه هه‌ڵبژێردرایه‌وه ئاوێن����ه :تۆ پێداگریی لهس����هر ئهوه ده‌كه‌یت كه ئه‌گه‌ر سه‌رۆكی ههرێم خۆشی كاندیدنه‌كاته‌وه‌و یاساش رێگه‌ی پێنه‌دات، هه‌رده‌بێت خۆی كاندیدبكاته‌وه ،ئایا ئه‌مه پێچه‌وانه‌ی دیموكراسیو یاسا نییه؟ د.كه‌مال كه‌ركوكی :نه‌خێر ،نه‌موتوه ئه‌گه‌ر یاسا رێگای پێنه‌دات ،مه‌به‌ستی من له‌وه‌یه هه‌رێمی كوردستان زۆر هه‌ستیاره پێویستمان به‌كه‌س����انی خاوه‌ن ئه‌زمون هه‌ی����ه .رێ����زدار كاك مه‌س����عود بارزانی یه‌كێك����ه له‌و كه‌س����انه‌ی ك����ه له‌ته‌مه‌نی الوییه‌وه پێشمه‌رگه بوهو له‌گه‌ڵ بارزانی نه‌مر له‌ناو شۆڕش����ی ئه‌یلول بوه ،له‌نێو شۆڕش����ی گواڵن بوه ،له‌هه‌ورازو نشێوو ده‌ربه‌ده‌ری هۆنراوه‌ته‌وه ،هه‌ڵوێسته‌كانی رون‌و دیارو گرنگن ،مس����اوه‌مه‌ش له‌سه‌ر مافی گه‌لی كوردس����تان ناكات ،هه‌ر بۆ نمونه ،كات����ی روخانی رژێمی به‌عس����ی سه‌دامی‌و هاتنی برێمه‌ر كه هه‌وڵیدا عێراق ببێته هه‌ژده پارێزگاو سه‌ر به‌حكومه‌تی فیدراڵی ب����ن ،پێداگری برێم����هر وایكرد الیه‌نه‌كان����ی تر موافقه‌ت بك����ه‌ن ،به‌اڵم رێزدار كاك مه‌س����عود بارزانی بو به‌غدای جێهێش����تو هات����هوه كوردس����تان تاكو
خه‌ڵكی كوردستانیش دڵنیاده‌كه‌مه‌وه ،هیچ رێگه‌یه‌كی یاسایی نییه پرۆژه‌ی ده‌ستور بگه‌ڕێته‌وه په‌رله‌مان، ئه‌گه‌ر ئه‌م كاره بكرێت‌و پرۆژه‌كه بگه‌ڕێنرێته‌وه بۆ په‌رله‌مان ،پرۆسه‌ی دیموكراسیو بنه‌مای یاسادانان تێكده‌دات د.كه‌مال كه‌ركوكی برێمه‌ر ته‌نازولی نه‌كردو په‌شیماننه‌بوه‌و‌ه له‌كاره‌كه‌ی‌و بڕیاره‌كه‌ی هه‌ڵنه‌وه‌شانده‌وه به‌ڕێزیان نه‌گه‌ڕایه‌وه به‌غدا ،ئااڵی به‌عس كه له‌ژێر ئه‌و ئااڵیه كوردستان ئه‌نفالكرا، نه‌یهێش����ت له‌سه‌ر په‌رله‌مان‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران‌و داموده‌زگاكان����ی ههرێ����م هه‌ڵبدرێت ،به‌رێزیان بو پێشی له‌سوپای توركی����ا گرت‌و نه‌یهێش����ت بێنه هه‌رێمی كوردستان ،هه‌ڵوێستی به‌رزی به‌رێزیان‌و هه‌وڵدانی ب����ۆ دۆزین����هوهی رێگاچاره‌ی ئاشتیانه بۆ پرسی كورد له‌توركیاو رۆلی به‌رزی به‌رامبه‌ر پرسی كورد له‌رۆژئاوای كوردستان‌و هه‌ڵوێس����تی به‌رامبه‌ر كاره ناده‌ستورییه‌كانی حكومه‌تی ئیتیحادی، زۆر زۆری تریش ،بۆیه به‌پێویستی ده‌زانین به‌رێگای یاس����ایی بمێنێته‌وه ،كه‌س����انی وه‌كو به‌رێزیان له‌مێژو هه‌یه كه زه‌روره‌ت بون بۆ واڵته‌كه‌یان‌و ماونه‌ته‌وه ،تازه‌ترین نمونه‌ش سه‌رۆكی ویالیه‌تی نیۆیۆركه ،كه دو ده‌وره فه‌رمانڕه‌وایی كرد به‌اڵم چونكه پێویست بو ،بۆ ده‌وره‌ی سێیه‌م رێكاری یاس����اییان بۆ دۆزییه‌وه هه‌ڵبژێردرایه‌وه، ئه‌مڕۆش كوردستان له‌كات‌و بارێكی زۆر هه‌ستیاردایه ،زۆر پێویستمان به‌كه‌سانی خاوه‌ن ئه‌زمونی وه‌ك به‌رێزیان هه‌یه ،تا له‌م قۆناغه هه‌س����تیاره به‌سه‌ركه‌وتویی تێیدا ده‌ربازبین. ئاوێن����ه :ئۆپۆزس����یۆن‌و نه‌وش����یروان مس����ته‌فا ماوهی����ه‌ك له‌مه‌وب����هر باس����ی ئه‌وه‌ی����ان وروژاند كه ئه‌گه‌ر بارزانی رازی بێت به‌گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌ستور بۆ په‌رله‌مان‌و هه‌مواركردنه‌وه‌ی ،ئ����ه‌وا ئه‌وان رازیده‌بن بارزان����ی جارێكیتر خۆی بۆ س����ه‌رۆكی ههرێ����م كاندیدبكاته‌وه ،رای ئێوه بۆ ئه‌م پێشنیاره چییه؟ د.كه‌مال كه‌ركوك����ی :له‌گه‌ڵ رێزم بۆ ئه‌و برایه ،مه‌س����ه‌له مامه‌ڵ����ه نییه كێ خۆی بۆ سه‌رۆكی ههرێم هه‌ڵبژێرێت یان هه‌ڵنه‌بژێرێت .تائێس����تا رێزدار جه‌نابی سه‌رۆك بارزانی داوای نه‌كردوه ،رایگه‌یاندو وتی نه ده‌مه‌وێت ماوه‌م بۆ درێژ بكرێته‌وه نه یاسام بۆ هه‌مواربكرێت ،نه یاسام بۆ ده‌ربكرێت .مه‌س����ه‌له‌كه ئه‌وه‌یه به‌رێزیان داواده‌كات پ����رۆژه‌ی ده‌س����تور بچێت����ه ریفراندوم ،ئهوه داكۆكیكردن‌و پاراستنی مافی گه‌لی كوردستانهو ،كاركردنه تاكو هه‌رێمه‌كه‌مان ببێته خاوه‌ن ده‌ستور .ئێمه ئێس����تا فیدراڵیه‌كمان هه‌یه ،نه‌قسه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه ده‌س����تورمان نییه ،ده‌ستور هه‌نگاوێكی زۆر بههێزه بۆ ئه‌م كیانه كه باشتر جێگیربێ‌و به‌ره‌و پێشترمان ببات، ئه‌وانه‌ی كه هه‌وڵده‌ده‌ن كه ده‌ستورمان نه‌بێ����ت ،ده‌بێ����ت خه‌ڵكی كوردس����تان بپرس����ێت بۆ ئ����هم كه‌س����انه نایا‌نه‌وێت هه‌رێمی كوردس����تان ده‌ستوری ههبێت؟ ئای����ا به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان����ه یان هۆیه‌كی تایبه‌تی تری كه‌س����ی ی����ان حزبیانه‌یه؟ خه‌ڵكی كوردس����تانیش دڵنیاده‌كه‌مه‌وه، هی����چ رێگه‌یه‌كی یاس����ایی نییه پرۆژه‌ی ده‌ستور بگه‌ڕێته‌وه په‌رله‌مان ،ئه‌گه‌ر ئه‌م كاره بكرێ����تو پرۆژه‌كه بگه‌ڕێنرێته‌وه بۆ په‌رله‌مان ،پرۆسه‌ی دیموكراسیو بنه‌مای یاس����ادانان تێكده‌دات .به‌پێچه‌وانه‌وه كه ده‌بێت ئێمه كاربكه‌ین باشتر بچه‌سپێت، ن����ه‌ك رێگه بده‌ی����ن له‌ب����هر به‌ژه‌وه‌ندی كه‌س����ی ی����ان حزب����ی ئ����هو كاران����هی كردومان����ه تێكبدرێت ،له‌به‌رئ����هوه ئێمه له‌گ����ه‌ڵ رێزم����ان بۆ ئه‌و برای����ه پرۆژه‌ی
ده‌س����تور ناگه‌ڕێت����هوه په‌رله‌مان .ئه‌گه‌ر له‌دڵس����ۆزیه‌وه هه‌ركه‌سێك یان الیه‌نێك بیه‌وێت ده‌س����توره‌كه باشتر بكات ،ئه‌وا له‌ناو پرۆژه ده‌ستوره‌كه ئالیه‌تێك هه‌یه ب����ۆ هه‌مواركردنی ،پاش ئ����هوهی ببینه خ����اوه‌ن ده‌س����تور ،ئێمه ئه‌م����ڕۆ ببینه خاوه‌ن ده‌س����توری هه‌رێمی كوردس����تان دوای مانگێك مافمان هه‌یه كاربكه‌ین بۆ ئ����هوهی هه‌مواریبكه‌ین ،چاكتری بكه‌ین. باش����ه ئێمه ببینه خاوه‌نی ده‌ستورێك‌و دوایی����ش ك����وڕو كچه‌كانی ئ����هو هه‌رێمه چاكی بكات باشه ،یان له‌ئێستاوه هه‌مو ئه‌و بنه‌مایانه‌ی كه هه‌مانه تێكبدرێت ،وه كاریش بك����ه‌ن بنه‌ماكه‌ی رێزنه‌گرتن بێت له‌گ هل‌و دژ به‌ئیراده‌ی گه‌ل بێت ،تێكدانی بنه‌مای یاسادانان‌و له‌كه‌داركردنی پرۆسه‌ی دیموكراسیو شكاندنی عورفی په‌رله‌مانی بێت ،كه‌ی ئه‌مه دروسته؟ بۆچی ده‌بێت ئه‌م كاره ئه‌نجامبدرێت؟ گه‌لی كوردستان چی كردوه چه‌ند الیه‌نێكی سیاس����ی به‌و ش����ێوه‌یه له‌گه ڵ گه‌لی كوردستان ره‌فتار بك����ه‌ن ،هه‌وڵبده‌ن به‌ش����ێكی به‌هه‌ڵه‌دا بب����ه‌ن دژی به‌رژه‌وه‌ن����دی خ����ودی ئه‌و كه‌س����انه‌ی ك����ه به‌هه‌ڵ����ه‌دا ده‌برێن .بۆ نمونه هه‌ڵبژاردنی س����ه‌رۆكی ههرێم ئێمه وه‌ك پارت����ی دیموكراتی كوردس����تان كه خه‌ڵك خۆی راس����ته‌وخۆ سه‌رۆكی خۆی هه‌ڵبژێرێت ،تاكو سه‌رۆكێكی هه‌ڵبژێردراو له‌قواڵیی ناخی زۆرینه‌ی خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردس����تانه‌وه بێت ،ب����ه‌اڵم الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن داوا ده‌كه‌ن سه‌رۆكی ههرێم له‌ن����او په‌رله‌م����ان هه‌ڵبژێرێ����ت له‌الیه‌ن نوێنه‌ره‌كان����ی حیزبه‌وه ،خاڵه‌كه لێره‌یه، خیالفی ئێمهو ئۆپۆزس����یۆن له‌سه‌ر ئه‌و خاڵه‌یه .كه ئێم����ه ده‌ڵێین خه‌ڵك خۆی س����ه‌رۆكی خۆی هه‌ڵبژێرێ����ت ،ئه‌وانیش ده‌ڵێن نه‌خێ����ر ،ده‌بێ نوێنه‌ری حزبه‌كان له‌په‌رله‌مان هه‌ڵیبژێرن ،ئایا باش����تره تۆ یان هه‌ركه‌سێكی دیكه خۆت سه‌رۆكه‌كه‌ت هه‌ڵبژێری یان ده‌نگت بده‌یته حزبێك‌و ئه‌و به‌وه‌كاله‌ت س����ه‌رۆكه‌كه‌ت بۆ هه‌ڵبژێری؟ باشترین حاڵه‌ت ئه‌وه‌یه تاكه‌كان خۆیان س����ه‌رۆكه‌كه‌یان هه‌ڵبژێ����رن .ده‌كرێ����ت حزبێ����ك یان دو حزب ی����ان چه‌ند حزب له‌نێوان خۆیان س����ه‌فقه‌یه‌كی سیاس����ی بكه‌ن ،له‌ن����او په‌رله‌مان ،ئیحتیمالیش����ه س����ه‌رۆكێك بێت به‌دڵ����ی خه‌ڵك نه‌بێت، به‌اڵم ئه‌گه‌ر له‌الی����ه‌ن خه‌ڵكه‌وه‌بێ ،هیچ كهسو الی����هنو هێزێك س����ه‌فقه‌یه‌ك دژ به‌به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵكی كوردستان له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی كوردستان بكات. ئاوێن����ه :به‌بڕوای تۆ یه‌كێتی بۆ كاتی خۆی ده‌نگیدا به‌م ده‌ستوره؟ ئایا ناچاری بو وه‌ك به‌شێك له‌سه‌ركرده‌كانیان ده‌ڵێن، یان سه‌فه‌قه‌یه‌ك بو له‌كاتی خۆیدا كرا؟ د.كه‌مال كه‌ركوكی :نه‌خێر ،ن ه له‌ناچاری بو نه‌س����ه‌فقه‌ش بو به‌ڵكو قه‌ناعه‌ت بو، چونكه ههم����و الیه‌ك له‌كه‌ش‌و هه‌وایه‌كی پ����ڕ دیموكراتی بڕیاری خ����ۆی داوه‌و بیر له‌به‌رژه‌وه‌ن����دی كوردس����تان كراوه‌ته‌وه. به‌قانه‌عاته‌وه ئه‌و كاره كراوه ،هیچ كهسو الیه‌نێك له‌ژێر هیچ فش����ارێك نه‌بون هه‌ر ههم����و به‌وپه‌ڕی ئازادیو خۆش����حاڵیه‌وه ده‌نگیان بۆ دا به‌و الیه‌نانه‌ی كه ئێس����تا چ گۆڕان كه ئه‌وجار كاربه‌ده‌ستی كارای ناو مه‌كته‌بی سیاس����یو س����ه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیش����تمانی كوردستان بون‌و چی الیه‌نه‌كانی ئیس��ل�امی كه چه‌ند تێبینیان
هه‌بو موافه‌قه‌یان بۆ كراو ئه‌وانیش رازی ب����ون به‌وپه‌ڕی ره‌زامه‌ندی����هوه له‌لیژنه‌ی ئاماده‌كاری پرۆژه‌ی ده‌ستور كه نوێنه‌ری گشت الیه‌نه‌كانی تێدابو ،هه‌روا له‌ئاستی سه‌ركردایه‌تی 36الیه‌نی سیاسی ئاینی نه‌ته‌وه‌یی ،ناو كوردستان‌و له‌په‌رله‌مانیش ده‌نگیان بۆ داو ئیمزای ره‌زامه‌ندییانكردو چه‌پڵه‌ی����ان بۆ لێدا .په‌ش����یمانبونه‌وه‌ش له‌كارێك����ی گرنگ����ی وا ،متمانه‌ی خه‌ڵك به‌رامب����ه‌رت كه‌مده‌بێت����هوه ،چ����ۆن تۆ حوكمبكه‌یت‌و هه‌ر رۆژه‌و لهس����هر رایه‌ك بیت .رۆژێ ئیمزا بكه‌یت‌و ده‌ستهه‌ڵبڕی‌و هه‌وڵب����ده‌ی قه‌ناع����ه‌ت به‌خه‌ڵك بكه‌ی كه ئه‌مه باش����ه ،دوایی ( )180ده‌ره‌جه باده‌یته‌وه‌و بڵێی من په‌شیمانبومه‌ته‌‌وه، به‌م كاره متمان����هی خه‌ڵكت پێنامێنێت بۆیه ئه‌م����ه خراپه .هه‌روه‌ه����ا هه‌ندێك لێدوانی لێره‌و له‌وێ من لهس����هر یه‌كێتی هه‌ژمار ناكه‌م ،چونكه یه‌كێتی نیشتمانی وته‌بێ����ژی فه‌رمی خ����ۆی هه‌ی����ه ،بۆیه ه����هر وته‌یه‌ك له‌ده‌ره‌وه‌ی ئ����هو وته‌بێژه سیفه‌تێكی فه‌رمی بۆ دانانرێت. ئاوێن����ه :به‌رێ����زت له‌م����اوهی رابردودا به‌ش����اردنه‌وه‌ی بڕی����اری ژم����اره 2 تۆمه‌تباركرای����ت ،ده‌كرێت راس����تی ئه‌و مه‌س����ه‌له‌یه رونبكه‌یته‌وه كه ئهوه چۆن بو؟ د.كه‌م����ال كه‌ركوك����ی :یه‌ك����هم، نه‌خێ����ر به‌ئه‌مانه‌ته‌وه به‌ت����ۆو به‌خه‌ڵكی كوردس����تانیش ده‌ڵێ����م هه‌رگی����ز هی����چ بڕیارێ����ك له‌ن����او په‌رله‌م����ان به‌عه‌مده‌ن نه‌ش����اردراوه‌ته‌وه ،س����ه‌باره‌ت به‌بڕیاری ژماره 2به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نه‌شاردراوه‌ته‌وه، بڕیاری ژماره 2ی په‌رله‌مانی كوردس����تان له‌دانیشتنی ده‌سپێكی په‌رله‌مان ،له -3-2 2011ده‌ركراوه ،ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه كاك فرسه‌ت ئه‌حمه‌د سكرتێری په‌رله‌مان به‌هۆی نه‌خۆش����ی له‌مۆڵ����ه‌ت بوو كاك ش����یروان حه‌یده‌ری له‌جێی ئه‌و به‌بڕیاری ژم����اره 2ب����و به‌س����كرتێری په‌رله‌مان تاكو به‌رێز كاك فرس����ه‌ت ده‌گه‌ڕێته‌وه، له‌وه‌قائیعی كوردس����تانیش له‌ژماره 123 له‌الپه‌ڕه دو باڵوكراوه‌ته‌وه.
پێمانناخۆشه كه ئێمهو یه‌کێتی ئێستا به‌لیستی جیا داده‌به‌زین ،پێشتر گفتوگۆی زۆرمان له‌مباره‌وه کردوه‌و بۆ ئێمه‌ش‌و بۆ ئه‌وانیش باشه ،به‌ره‌زامه‌ندی هه‌ردوالش بوه
دوه‌م :ئه‌و بابه‌ته‌ی كه ئه‌وان باس����ی لێده‌كه‌ن ،له‌دانیشتنی ژماره ( )7له 3-17 كه تایبه‌ت بو به‌داخوازی خۆپێشانده‌ران به‌و روداوانه‌ی كه له‌ش����اری س����لێمانی رویاندابو ،له‌خاڵی ()5ی راپۆرتی لێژنه‌كه هاتبو ،دانانی نه‌خش����ه رێگایه‌ك له‌الیه‌ن په‌رله‌مان����هوه ب����ۆ جێبه‌جێكردن����ی ئه‌و داواكارییه بنه‌ڕه‌تیانه‌ی خۆپیش����انده‌ران ك����ه له‌گه‌ڵ یاس����او دیموكراتیه‌ت‌و كاری دامه‌زراوه‌یی����دا گونج����اون ،ه����هر ب����ۆ رونكردن����هوهی زیاتر گه‌ڕانه‌وه‌ی پرۆژه‌ی ده‌س����تور بۆ په‌رله‌مان له‌گه‌ل هه‌رس����ێ بنه‌م����ای یاس����او دیموكراتی����هتو كاری دامه‌زراوه‌یی ناگونجێو دژیش����ه به‌مافی گه‌لی كوردس����تان ،س����ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش به‌پێ����ی یاس����او ماده‌كان����ی په‌ی����ڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌مانی كوردستان ،ده‌نگدان لهس����هر راپۆرتی لیژنه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نابێته بڕیار ،ئه‌مه‌ش ئۆپۆزس����یۆن باش ده‌یزانن ،ب����ه‌اڵم خۆیان هه‌ڵواس����یوه‌ته چه‌ند شتێك تاكو به‌رده‌وام ناویان بێت‌و دیاربن ،ك����ه بریتین ل����هوهی به‌رده‌وام به‌نه‌رێنی باس����ی رێزدار سه‌رۆكی ههرێم كاك مه‌س����عود بارزانی ده‌كه‌ن ،باس����ی پرۆژه‌ی ده‌ستور ده‌كه‌ن ،باسی پرۆسه‌ی
نه‌وت‌و گاز له‌هه‌رێمی كوردستان‌و بڕیاری ژماره 2ده‌ك����ه‌ن ،تاكو دیاربن ،خه‌ڵك باس����یان بكات‌و هه‌ندێك خه‌ڵك به‌هه‌ڵه بب����ه‌ن تا له‌هه‌ڵبژاردن����ه‌كان ده‌نگی زیاد كۆبكه‌نه‌وه. ئاوێنه :تۆ به‌رده‌وام بهوه ده‌ناسرێیت كه هه‌ڵوێس����تی زۆر توندت����ان به‌رامبه‌ر ئۆپۆزیس����یۆن‌و ته‌نان����ه‌ت به‌رانب����هر به‌هاوپه‌یمانه‌كه‌شتان كه یه‌كێتییه هه‌یه، هۆكاری ئه‌مه چییه؟ د.كه‌مال كه‌ركوكی :ئێ ئه‌مه وانیه.. ئه‌گه‌ر ش����تێكی یاسایی بێت ،هه‌ق بێت‌و مافی گه‌ل بێت تۆ نابێت له‌هه‌ق البده‌یت، به‌راس����تی ئهوه گوناهه گ����هر البده‌یت، به‌نمون����ه پرۆژه‌ی ده‌س����تور ئهوه مافی خه‌ڵكه كه پێش����ترش باس����مانكرد ،كه پرۆژه‌كه مافی گه‌لی كوردستانه به‌هه‌مو چین‌و توێژه‌كانیانه‌وه ،به‌اڵم كه‌س����انێك هه‌یه ئیتر زروف وایكردوه كه له‌و پۆسته بێت كه زیاتر له‌ورده‌كاریه‌كان ئاگاداربیت، به‌عه‌قلی خۆت‌و مێشكی خۆت بزانی ئه‌مه هه‌ق����هو مافی گه‌له له‌ب����هر به‌رژه‌وه‌ندی حزبه‌كه‌ی خۆت چ����اوی لێبچوقێنی ،من ئهوه به‌ره‌وا نازانم ،بۆیه پێویسته مرۆڤ هه‌میش����ه له‌به‌رژه‌وه‌ندی میلله‌ت هه‌قانه قسه‌بكات‌و داكۆكییان لێبكات.به‌نیسبه‌ت یه‌كێتی نیش����تمانیی كوردس����تان وه‌كو الیه‌نێكی سیاسی هاوپه‌یمانین‌و پشتیوانی یه‌كتری����ن وه‌ك����و ئه‌ندامێك����ی مه‌كته‌بی سیاس����ی پارتی دیموكراتی كوردس����تان رێزم له‌و هاوپه‌یمانیه‌ته گرتوه. ئاوێنه :قس����ه‌یه‌ك هه‌یه ك����ه بارزانی له‌رێكه‌وتننامه‌ی ستراتیجی نائومێدبوه، به‌حوكمی جیا دابه‌زینی یهكێتیو ئه‌وه‌ی كه دوای غیاب����ی تاڵه‌بانی مه‌رجه‌عێكی دیاریك����راو نییه له‌ناو یه‌كێتیدا قس����هی له‌گه‌ڵ بكرێت ،ئه‌مه تا چه‌ند راسته؟ د.كه‌مال كه‌ركوكی :من هیوا ده‌خوازم جه‌نابی رێزدار مام جه‌الل زو چاكبێته‌وه‌و بگه‌ڕێته‌وه ناومان ،به‌راس����تی غیابی ئه‌و له‌ن����او یهكێتیو له‌عێراقی����ش فه‌راغێكی گه‌وره‌یه‌و كه‌س ناتوانێت نكۆڵی لێبكات. س����ه‌باره‌ت به‌جیا دابه‌زینی����ش ،بارزانی دڵ‌و بیری له‌الی گه‌ل‌و خاكی كوردستانه بۆ دوارۆژێكی باش����تر كارده‌كات .كه‌س لهس����ه‌ركردایه‌تی پارت����ی دیموكرات����ی كوردس����تان‌و هه‌ردو رێزدار كاك مه‌سعود بارزانیو كاك نێچیرڤ����ان بارزانی به‌هیچ شێوه‌یه‌ك له‌وه نیگه‌ران نین كه یه‌كێتی نیش����تمانی كوردس����تان به‌یه‌ك لیس����ت داببه‌زێت ئه‌مه له‌به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ردوالی هاوپه‌یمان����هو ،زۆریش له‌مێژه ئێمه وه‌كو پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ناوخۆمان باس����مانلێده‌كرد كه هه‌رالیه‌ك به‌لیستی جی����ا داببه‌زین یان هه‌ردوال له‌لیس����تێك به‌اڵم بهدو بلۆكی جی����ا ،ئه‌مه بیرۆكه‌ی ئێم����هی پارتی بو ،پێش هه‌ڵبژاردنه‌كانی ، 2009/7/25ب����ه‌اڵم دوای گفتوگۆیه‌كی زۆری هه‌ردوالو دواتر ئێمه‌ش له‌ناوخۆماندا له‌گ����ه‌ڵ جه‌نابی كاك مه‌س����عود بارزانی مناقه‌ش����ه‌مانكرد ،ئه‌وجار ئه‌نجامنه‌درا، له‌به‌رئ����هو روداوه‌ی كه به‌س����هر یه‌كێتی هاوپه‌یمانم����ان هاتبو ،ك����ه جیابونه‌وه‌ی به‌شێك له‌ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی بو .له‌مه‌كته‌بی سیاسیو به‌تایبه‌ت رێزدار كاك مه‌س����عود بارزان����ی رێكه‌وتی����ن كه ئه‌مج����اره‌ش به‌یه‌كه‌وه دابه‌زین ،بێگومان قس����ه زۆر ده‌كرێ����ت ،به‌اڵم ئ����هوهی كه پێمانناخۆش بێت كه ئێس����تا به‌لیستی جیا دابه‌زین ،ئهوه هیچ ئه‌سڵ‌و ئه‌ساسی نییه .بۆ ئێمه‌ش باشه بۆ ئه‌وانیش باشه، به‌ره‌زامه‌ندی هه‌ردوالش بوه. ئاوێن����ه :پێتوانییه گه‌ر نه‌وش����یروان مسته‌فا خۆی كاندیدبكات ،مونافیسێكی به‌هێز ده‌بێت له‌به‌رامبه‌ر بارزانیدا؟ د.كه‌مال كه‌ركوكی :هه‌ركه‌س����ێك له‌م هه‌رێمه مافی خۆیه‌تی خۆی كاندیدبكات بۆ سه‌رۆكایه‌تی ههرێم یان هه‌ر پۆستێكی دیك����ه ،خه‌ڵكی كوردستانیش����ه دواجار بڕیار ده‌دات كێ ده‌بێته سه‌رۆكی ههرێم. بۆی����ه ئێم����ه حه‌زده‌كه‌ی����نو كارده‌كه‌ین ك����ه خه‌ڵك����ی كوردس����تان راس����ته‌وخۆ سه‌رۆكه‌كه‌ی خۆی هه‌ڵبژێرێت‌و نه‌كرێته سه‌فقه‌ی سیاس����ی ،خه‌ڵكی كوردستان كێی كرده س����ه‌رۆكی ههرێ����م ئێمه رێزی ده‌گرین‌و به‌بڕیاره‌كانی كارده‌كه‌ین .ئینجا ئه‌و به‌ڕێزه بێت یان هه‌ر كه‌سێكی دیكه بێت ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش گوێ بیس����ت بوین كه به‌نیازن له‌واشنتۆن كه‌سێك بێنن بۆ ئه‌م پۆسته ،جا نازانم تا چه‌ند دروسته. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش هه‌ركه‌سێكی ئه‌و هه‌رێمه خۆی كاندیدبكات ،پ����ڕ به‌دڵ پیرۆزبایی لێده‌كه‌ین ئه‌گ����هر خه‌ڵكی كوردس����تان ده‌نگی پێدا. ئاوێن����ه :وه‌ك خ����اوه‌ن ئه‌زمونێ����ك له‌په‌رله‌م����ان تێڕوانین����ت ب����ۆ په‌رله‌مان له‌قۆناغه جیاوازه‌كاندا؟
»» 19
تایبه‌ت
پ هرل همان
ل هخولی
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
5
سێیه‌میدا
کارنامه‌ی په‌رله‌مان له‌خولی سێیه‌مدا ..تاریک یان رون؟ په‌رله‌مانی كوردستان یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان له 1992\5\19دا به به‌شداری نزیكه‌ی ملیۆنێك ده‌نگده‌ر ئه‌نجامدرا‌و به‌پێی یاسای ژماره ()1ی به‌ره‌ی كوردستانی ،هه‌ر حیزبێك ده‌بوایه %7ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبهێنێ بۆ ئه‌وه‌ی كورسی په‌رله‌مان مسۆگه‌ر بكات .تهنها (لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان)و لیستی هاوبه‌شی (یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان‌و حزبی زه‌حمه‌تكێشان) چوونه په‌رله‌مان‌و له كۆی 105كورسی په‌رله‌مان هه‌ریه‌كه‌و %50ی كورسیه‌كانیان به‌ركه‌وت.
به‌پێی بریارێكی سه‌ركردایه‌تی سیاسی به‌ره‌ی كوردستانی ( )5كورسی بۆ مه‌سیحیه‌كانی كوردستان ته‌رخانكرا‌و به‌مه‌ش ژماره‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ی كوردستان بووه ( )105ئه‌ندام.
رۆژی 2009/7/25پرۆس���هی خولی س���ێیه‌می هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردس���تان به به‌ش���داری ملیۆنێك‌و 876هه‌زار ده‌نگ���ده‌ر به‌ڕێوه‌چوو ،له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا لیس���تی كوردس���تانی 1.076.370ده‌نگی به‌ده‌س���تهێنا ك���ه ده‌كاته رێژه‌ی % 57.37ده‌نگ���ه‌كان ،گۆڕان 445.024ده‌نگ ( ،)% 23.72لیس���تی خزمه‌تگوزاری وچاكس���ازی ( )240.842ده‌نگ ( ،)% 12.84بزووتنه‌وه‌ی ئیس�ل�امی 27.147ده‌ن���گ ( ،)% 1.45ئازادی و عه‌داله‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی 15.028ده‌نگ (.)% 0.80
به‌هۆی هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی ناوخۆوه ،له996دا نه‌توانرا هه‌ڵبژاردنی خولی دووه‌م ئه‌نجامبدرێ ،ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی ئه‌و شه‌ڕه سه‌ره‌نجام بوه هۆی تێوه‌گالنی به‌شێك له‌په‌رله‌مانتاران‌و كار گه‌یشت به‌وه‌ی هه‌ندێكیان فه‌رمانده‌یی به‌ره‌كانی شه‌ڕیان دهكردو ملمالنێی توندی نێوان یهكێتیو پارتیو په‌نابردنیشیان بۆ هێزه ده‌ره‌كییه‌كان سه‌ره‌نجام بووه هۆی ئه‌وه‌ی له31ی ئابی 1996دا ده‌بابه‌كانی رژێمی سه‌دام له‌كاتی هێرشكردنه سه‌ر هه‌ولێردا ،په‌رله‌مانی كوردستان داگیر بكه‌ن.
دروستبونی دوو ئیداره‌یی له‌هه‌رێمی كوردستاندا بووه هۆی په‌رتبوونی هه‌ردو فراكسیۆنه‌كه‌ی په‌رله‌مانیش ،تا كاتی مۆركردنی رێكه‌وتنامه‌ی ئاشتی واشنتۆن كه‌له‌ساڵی 1998به‌ئاماده‌بوونی وه‌زیری دهرهوهی پێشوتری ئه‌مه‌ریكا "مادلین ئۆلبرایت" له‌نێوان (تاڵه‌بانی‌‌و بارزانی) ئیمزاكرا ،په‌رله‌مانی كوردستان یه‌كیگرته‌وه‌‌و له 2002/10/4یه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ی یه‌كگرتنه‌وه‌ی سازكرد
لیس���تی كوردس���تانی بونه خاوه‌نی 59كورس���ی ،گۆڕان 25كورسی(پارتی 30کورس���ی یه‌کێتی 29کورس���ی) ،بزوتنه‌وه‌ی ئیسالمی 2كورسی‌‌و لیستی چاكس���ازیو كۆمه‌اڵیه‌تی (یه‌كگرتوی ئیس�ل�امی ،كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،حیزبی سۆشیالیس���ت ،حیزبی زه‌حمه‌تكێش���ان) 13كورس���ی ،لیس���تی عه‌داله‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی 1كورسی ،لیستی رافیده‌ین (كلدانیه‌كان) 2كورسی ،ئه‌نجومه‌نی گه‌لی كلدانی س���ریانی ئاشوری 3كورس���ی ،بزوتنه‌وه‌ی دیموكراتی توركمانی له‌كوردس���تان 3كورسی ،لیس���تی چاكس���ازی توركمانی 1كورسی ،لیستی توركمانی هه‌ولێر 1كورسی ،ئه‌رمه‌ن 1كورسی.
ئ���هم خوله‌ی په‌رله‌مان زۆرترین فراکس���یۆن له‌خۆده‌گرێت ک���ه ژماره‌یان 15 فراکسیۆنه
ل���ه‌ڕوی بڕوانامه‌ی خوێندنه‌وه خولی س���ێیه‌می په‌رله‌م���ان 13 ،دکتۆرا 17 ، ماسته‌ر 55 ،به‌کالۆریۆس 13 ،دبلۆم 8 ،ئاماده‌یی 5 ،ناوه‌ندی له‌خۆده‌گرێت
ئه‌م یه‌كگرتنه‌وه‌یه به‌خولی گواستنه‌وه ناونرا‌و ماوهی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان 3مانگ بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان به‌سه‌رۆكایه‌تی "د.رۆژ نوری شاوه‌یس"و 2مانگیش بۆ یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان به‌سه‌رۆكایه‌تی "د.كه‌مال فوئاد" دیاریكرا .به‌اڵم به‌گشتی ئه‌م خوله درێژه پێده‌ری خولی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كانی سالی 1992بوو.
ل���ه‌ڕوی ره‌گه‌زه‌وه خولی س���ێیه‌می په‌رله‌مانی کوردس���تان 70پیاوو 41ژن له‌خۆده‌گرێت
ل���هم هه‌ڵبژاردنه‌دا ،ژماره‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان له 105ئه‌ندام بۆ 111ئه‌ندام به‌رزكرایه‌وه .له‌ئه‌نجامدا تهنها س���ێ لیس���ت له‌كۆی 13لیس���ت كه‌به‌شداریان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا كردبوو ،توانیان بگه‌نه په‌رله‌مان ،ئه‌وانیش لیستی نیشتمانی دیموكراتی كوردستان كه ( )104كورسی و لیستی كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان عیراق ( )6كورسی و لیستی حزبی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان‌و سه‌ربه‌خۆكان ( )1یه‌ك كورسیان به‌ده‌ستهێنا.
سیستمی په‌رله‌مانی له‌چه‌ند دێڕێکدا
په‌رله‌مان له‌ماوه‌ی هه‌ر س���اڵێكدا دو خولی به‌س���تنی هه‌ی���ه :خولی یه‌كه‌م، له‌مانگی ئاداره‌وه ده‌س���تپێده‌كات‌و له‌كۆتایی حوزه‌یراندا ته‌واو ده‌بێت .خولی دووه‌م ،له‌مانگ���ی ئه‌یلوله‌وه ده‌س���تپێده‌كات‌و له‌كۆتایی كانونی یه‌كه‌مدا ته‌واو ده‌بێت.
كه په‌رله‌مانی كوردستان یه‌كیگرته‌وه ،رۆژی 2002/10/4مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان بۆ پركردنه‌وه‌ی كورسیه چۆله‌كانی)23( ، پالێوراوی بۆ ئه‌و كورسیانه پێشكه‌شی په‌رله‌مانی كوردستانی كردو سوێندی یاساییان خواردو بۆ ته‌واوكردنی ژماره‌ی ئه‌ندامانی لیستی پارتی دیموكراتی كوردستانیش كه به‌پێی رێكه‌وتننامه‌ی واشنتۆن 51كورسی به‌ر پارتی ده‌كه‌وت ،رۆژی 2002/10/15ئه‌ندامێتی فه‌له‌كه‌دین كاكه‌یی بۆ پر كردنه‌وه‌ی ئه‌و كورسیه په‌سه‌ند كراو سوێندی یاسایی خوارد.
ل���ه‌رۆژی 30كانوونی دووه‌می س���اڵی 2005خولی دووه‌م���ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان ئه‌نجامدرا كه‌هاوكات بوو له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق و هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان .له‌هه‌ڵبژاردنی خولی دووه‌می په‌رله‌مانی كوردستان 13لیس���تی جیاواز به‌شداریان له ملمالنێكاندا كرد كه‌به‌سیستمی (نوێنه‌رایه‌تی رێژه‌یی) به‌ڕێوه‌چوو .تیایدا 1753919كه‌س به‌شداریانكرد.
خولی س���ێیه‌می په‌رله‌م���ان به‌ره‌و كۆتای���ی ده‌چێ���ت ،خه‌ڵ���ك مافی خۆیه‌تی له‌و نوێنه‌رانه‌ی بپرسێته‌وه كه ماوهی چوار ساڵه له‌سه‌ر كورسی په‌رله‌مان دانیش���تون‌و "حس���اب‌و كتاب"ی���ان له‌گه‌ڵ بكات ،ئایا ئه‌وان توانیان به‌ئه‌ركی س���ه‌ره‌كی خۆیان هه‌ستن كه یاسادانان‌و چاودێریكردنی ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێكردنه؟ ئایا ئه‌وان توانی���ان رۆڵێكی كارا له‌پرۆس���هی دروس���تكردنی بڕی���اری سیاس���یو ئاب���وری‌‌و كۆمه‌الیه‌تی ئ���هم واڵته‌دا ببینن؟ ئایا خولیای یه‌كه‌می ئه‌وان داكۆكی كردن ب���وو به‌به‌رژه‌وه‌ندی گش���تی یان ههموو بایه‌خیان كورت ببۆوه بۆ ده‌س���كه‌وت‌و به‌رژه‌وه‌ندی خۆی���ان؟ ئایا هێنده‌ی ئ���هو موچه زۆروزه‌به‌ن���ده‌ی ئه‌وان له‌ماوه‌ی ئه‌م چوار س���اڵه‌دا وه‌ریانگ���رت كاریان بۆ خه‌ڵك كردو س���ه‌روه‌ت‌و سامانی نیشتمانیان پاراس���تو یاساكانیان له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و خه‌ڵكانه داڕشت ك���ه زی���اد له‌ه���هر ك���هسو الیه‌ك پێویستیان به‌یاس���ایه تا داكۆكیان له‌مافه‌كانی���ان پێبكرێ���ت؟ ئ���ه‌وان چییان ك���رد به‌ڕێگه‌ی یاس���اوه بۆ كه‌مكردن���هوهی كێش���هی بێ���كاری گه‌نج���انو ب���واره گرنگه‌كانی وه‌ك پهروهردهو ته‌ندروستی‌‌و كه‌شوهه‌واو رێكخستنی بواره گرنگه‌كانی دیكه‌ی ژیانی خه‌ڵك؟ ئ���هی ئایا په‌رله‌مان به‌شێوه‌یه‌كی رون‌و شه‌فاف كاره‌كانی به‌ڕێوه‌برد؟ ئاوێن���ه زۆرب���هی الپه‌ڕه‌كان���ی ئ���هم ژماره‌ی���هی تایب���ه‌ت ده‌كات به‌هه‌ڵس���ه‌نگاندنی خولی سێیه‌می په‌رله‌مان.
له‌ڕوی ته‌مه‌نه‌وه په‌رله‌مانتارێک س���هرو 70س���اڵه 20 ،په‌رله‌مانتار ته‌مه‌نیان له‌نێوان 67- 57ساڵذایه 44 ،په‌رله‌مانتار ته‌مه‌نیان له‌نێوان 48- 56ساڵدایه، 31په‌رله‌مانتار ته‌مه‌نیان له‌نێوان 47- 38ساڵدایه 15 ،په‌رله‌مانتار ته‌مانیان له‌نێوان 37- 27ساڵدایه.
له‌م خوله‌ی په‌رله‌ماندا له‌هه‌ردو فراکسیۆنی کوردستانی‌و گۆڕان 12په‌رله‌مانتار ده‌ستیان له‌کار کێشایه‌وه
وشه‌ی په‌رله‌مان ،وشه‌یه‌كی التینییه‌و به‌مان���ای "ش���وێنێ قس���ه‌كردن" دێ���ت ،س���ه‌ره‌تاكانی ئه‌زمونی كاری له‌به‌ریتانی���اوه په‌رله‌مانتاری���ی ده‌س���تیپێكرد ،ك���ه به‌س���ه‌ده‌ی ی سیانزه‌هه‌مدا ،سوارچاك‌و خانه‌دانه‌كان ئ���هو شانش���ینه رێككه‌وتننام���هی "ماگناكارتا"یان بۆ مس���ۆگه‌ر كردنی مافه‌كانیان‌و سنورداركردنی ده‌سه‌اڵتی پاشا ،له‌گه‌ڵ هنری یه‌كه‌مدا مۆركرد، ئ���هم رێككه‌وتن���ه زه‌مین���هی ب���ۆ دروستكردنی سیس���ته‌می په‌رله‌مانی ره‌خساند‌و له‌دوای شۆڕشی ئه‌مه‌ریكاو فه‌ره‌نساش���دا ئه‌م سیس���ته‌مه زیاتر له‌جیهاندا گه‌ش���هی سه‌ند ،به‌تایبه‌تی له‌و واڵتانه‌ی كه پرۆتستانت بون. له‌كۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م‌و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیس���ته‌مدا ،عوسمانیه‌كان‌و ئێرانی���ه‌كان ه���ه‌وڵ‌‌و كۆشش���ێكیان هه‌بوو بۆ مه‌ش���روته‌كردنی ده‌سه‌اڵتی س���وڵتانی عوس���مانی‌‌و قاجاریه‌كان به‌اڵم سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون. دوای ئ���هوهی به‌ریتانیا عێراقی داگیر كرد له‌ناوه‌ڕاس���تی ده‌یه‌ی 1920دا بۆ یه‌كه‌مجار له‌عێراقدا كاری په‌رله‌مانی دام���ه‌زرا‌و ت���ا كۆتای���ی ده‌س���ه‌اڵتی پاش���ایه‌تی به‌رده‌وام بوو ،به‌اڵم دوای دامه‌زراندنی رژێمی كۆماری له‌عێراقدا، كاری په‌رله‌مان���ی به‌ته‌واوی په‌كخراو لهس���هردهمی به‌عس���دا ته‌نه���ا وه‌ك دیكۆرێك بۆ رازاندنه‌وه‌ی ئه‌و رژێمه، هه‌ڵبژاردنی كارتۆنی سازده‌كرا.
6
تایبه‌ت
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
هەریسەكەی پەرلەمان
پ هرل ه م ل ان هخو ل
لەماوەی ساڵێكدا یەك ملیۆن دۆالر بۆ ئیفادی پەرلەمانتاران سەرفكراوە ئا :كامەران محەمەد سەرۆكایەتی پەرلەمان هەمو ئیفادێكی پەرلەمانی ڕاگرتوە "تەنیا لەحاڵەتی زۆر پێویست‌و شاندی زۆر فەرمی نەبێت".لەماوەی تەنیا ساڵێكیشدا ٢ملیۆن دۆالر لەبودجەی پەرلەمان بۆ ئیفادی پەرلەمانتاران‌و ڕاوێژكاران‌و فەرمانبەران سەرفكراوە. چەند پەرلەمانتارێك ،كە ڕاوێژكاریشیان لەگەڵ���دا ب���وە ،ڕێگرییانك���ردوە لەڕاگەیاندن���ی س���ەرفكردنی بودجەی ،٢٠١٢ك���ە س���ەرۆكایەتی پەرلەم���ان بەنیازب���وە لەكۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانی پەرلەمانتارێك���ی ڕایبگەیەنێ���ت". ئۆپۆزسیۆنیش ،پەرلەمان بەگوناهباری یەك���ەم دەزانێ���ت لەبەهەدەردان���ی ئ���ەو پارەی���ەو دەڵێ���ت " ناعەدالەتی لەئیفادكردن���دا هەب���وە ،پەرلەمانت���ار هەیە ٢٠ئەوەندەی پەرلەمانتارێكی تر ئیفادكراوە". ئاوێن���ە ل���ەزاری س���ەرچاوەیەكی پەرلەمانیەوە زانیویەتی كە سەرۆكایەتی ی ی سەرفكردن پەرلەمان بەنیازبوە چۆنیەت بودجەی س���اڵی ٢٠١٢لەكۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانی ئاش���كرابكات ،بەالم چەند پەرلەمانتارێ���ك ،كە ڕاوێژكاریش���یان تێدابوە ،ناڕەزایەتی���ان دەربڕیوەو دو كەس لەسێ ئەندامەكەی سەرۆكایەتیان ڕازیك���ردوە ك���ە ئ���ەم كارە نەكرێت،
لیژنەی وەزارەتی ئەوقاف ئیفادێكیان ب���ۆ ئەڵمانیا هەبوە ،لەوێ س���ەردانی یەزیدیەكانیان كردوە .سەرچاوەكە وتی " النەی سەرەكی ئێزدیان كوردستانە، خەڵك���ی والتان دێنە ئێ���رە بۆ ئەوەی لەڕەوشی ئێزدییان بگەن". نەریم���ان عەب���دواڵ پەرلەمانت���اری فراكس���یۆنی گۆڕان ئاماژەی بەوەكرد، كە ئەگەر ئیفادكردن���ی پەرلەمانتاران ب���ۆ مەبەس���تی پێشخس���تنی كاری چاودێریكردن���ی پەرلەمانت���اری‌‌و دەزگاكان���ی حكومەت بێ���ت ،كارێكی باش���ەو پێشخس���تنی هەرێم���ی كوردس���تانە ،چونك���ە " س���ەردەمی عەولەمەیەو پێویس���تە چاكسازی والتە پێش���كەوتوەكان لەنزیكەوە ببینرێت‌و لەكوردس���تانیش كاری ب���ۆ بكرێت تا بگاتە ئەو قۆناغە". پەرلەمانتارەكەی گۆڕان نەیشاردەوە ك���ە بەش���ێك لەئیفادەكان س���ودێكی ئیفادی���ان بۆ كراوە ،لەس���ەر ئاس���تی ئەوتۆی نەبوە ،وتیش���ی " پەرلەمانتار لیژنەكانیش چەندی���ن لیژنە بەتەواوی هەیە ٢٠ ،ئەوەندەی پەرلەمانتارێكی تر ئیفادك���راون ،تەنان���ەت ماوەی���ەك بە ئیفادكراوە". لەب���ارەی ڕانەگەیاندن���ی چۆنیەتی "سەفەرو سیاحە" لەنێو پەرلەمانتاران ناودەب���راو هەندێ���ك لەپەرلەمانتاران س���ەرفكردنی بودج���ەی پەرلەم���ان، ب���ەدوای پەیداكردن���ی دەعوەتنامەوە نەریمان وتی " ئەگەر پەرلەمانتارانیش بون .ئاوێن���ە بەڵگەی الیە كە "لیژنەی داوای ئەوەیانكردبێ���ت ،نابێ���ت ی س���ەرۆكایەتی بچێت���ە ژێر ب���اری ،با تایبەت هەبوە ،ئیفادك���راوە ،ئەندام لیژنەك���ەی خ���ۆی ئاگادارنەكردۆتەوەو بودجەك���ە ڕابگەیەنرێت ،ئەگەر خەلەل كەچی ئەندامی لیژنەیەكی تری لەگەڵ لەئیف���ادەكان هەبوە ب���ا دیاربكەوێت‌و چارسەربكرێت ،ئەگەر سودیان هەبوە ،با خۆی بردوە".
پەرلەمانتار هەیە، هەندێك ٢٠ئەوەندەی لەپەرلەمانتاران بەدوای پەیداكردنی پەرلەمانتارێكی تر دەعوەتنامەوە بون ئیفادكراوە سەرچاوەكە وتیشی " ناڕەزایەتییەكان لەبەرئەوەب���و ،كە پارەیەك���ی زۆر بۆ ئیفاد ڕۆیش���تبو ،ترسان لەوەی بكەونە بەر حەملەی ڕاگەیاندنەكان". سەرۆكایەتی خولی سێیەمی پەرلەمان لەنێ���وان پارتیو یەكێت���ی هەریەكەو دو س���اڵی س���ەرۆكایەتیەكەی لەنێوان یەكتری دەستاودەستیان پێكرد .بەپێی زانیارییەكانی ئاوێنە ،تەنیا لەدو ساڵی یەكەم زۆرتری���ن پەرلەمانتار ،لەڕێگەی پەیوەندی‌‌و دەعوەتە شەخس���یەكانەوە
ته‌له‌فزیۆنه‌كه‌ی په‌رله‌مان سااڵن ه ٤٥٠هه‌زار دۆالر مه‌سره‌فی بو ئا :كامه‌ران سه‌رجه‌م ئامێره‌كانی ته‌له‌فزیۆنه‌كه‌ی په‌رله‌مان ،كه تایبه‌ت بو به‌په‌خشكردنی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان‌و هه‌ندێك به‌رنامه‌و دیدار ،موڵكی وه‌زاره‌تی رۆشنبیری بوو سااڵنه نزیكه‌ی ٤٠٠٠٠٠دۆالر له‌بودجه‌ی په‌رله‌مان ده‌درایه هه‌قی په‌خشی ته‌له‌فزیۆنه‌كه ،هه‌روه‌ها نزیكه‌ی ٤٠فه‌رانبه‌ری له‌وه‌زاره‌تی رۆشنبیریه‌وه "به‌بێ ته‌نسیب" بۆ هاتبوه په‌رله‌مان‌و بۆ هه‌ریه‌كێكیان مانگانه ١٥٠٠٠٠دیناری پاداشتیان له‌په‌رله‌مانه‌وه بۆ دابینكرابو. لهس����ه‌رچاوه‌یه‌كی ئاوێن����ه په‌رله‌مانی����هوه زانیویه‌تی ،كه كه‌مال كه‌ركوكی سه‌رۆكی دو ساڵی یه‌كه‌می خولی س����ێیه‌می په‌رله‌مان ،س����ااڵنه نزیكه‌ی ٤٥ده‌فت����هر دۆالری داوه‌ته به‌ش����داریی په‌خ����ش‌و كارمه‌ندان����ی ته‌له‌فزیۆنه‌كه‌ی په‌رله‌مان ،له‌كاتێكدا موڵك����ی وه‌زاره‌تی رۆش����نبیری بوهو به‌بێ " ئیستالم" وه‌رگیراوه ،نزیكه‌ی ٣٥كارمه‌ندی����ش ،ك����ه فه‌رمانبه‌ری وه‌زاره‌ت����ی رۆش����نبیری ب����ون به‌بێ "ته‌نس����یب" به‌ن����اوی ته‌له‌فزیۆنه‌وه هاتبونه په‌رله‌مان‌و له‌ماوه‌ی یه‌كساڵدا نزیك����هی زیاتر له ٥ده‌فته‌ر دۆالریان وه‌كو به‌خشیش پێدراوه .سه‌رچاوه‌كه وتیش����ی " ل����ه‌دوای ئاڵوگ����ۆڕی س����ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م����ان وه‌زاره‌تی رۆش����نبیری داوای ته‌له‌فزیۆنه‌ك����هی كرده‌وه‌و سه‌رۆكی په‌رله‌مانیش الری نه‌بو". هه‌ڵگ����ورد جوندیان����ی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ڕاگه‌یاندن‌و چاپ‌و باڵوكردنه‌وه له‌وه‌زاره‌ت����ی رۆش����نبیری ،وێ����ڕای پشتڕاس����تكردنه‌وه‌ی زانیارییه‌كان����ی ئاوێنه ،لهبارهی كارمه‌ندو ئامێره‌كانی ته‌له‌فزیۆنه‌كه‌وه ،به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند، كه ئامێره‌كانی ته‌له‌فزیۆنه‌كه موڵكی وه‌زارتی رۆش����نبیری ب����و ،هه‌روه‌ها
به‌ناس����ه‌ركه‌وتو ته‌له‌فزیۆنه‌ك����ه وه‌سفده‌كات‌و ده‌ڵێت " سه‌ره‌تا ئومێد به‌خشبو ،چونكه په‌رله‌مان سانسۆری خس����تبوه س����هر روماڵی راسته‌وخۆ، كه‌چی دواتر خۆی هه‌مو په‌خشه‌كه‌ی نه‌ده‌گواس����ته‌وه ،زۆرجاری����ش دوای چه‌ند رۆژێك له‌دانیش����تنه‌كان ئینجا دوات����ر باڵوده‌كرای����هوه ،ئه‌م����ه‌ش هی����چ گرنگییه‌ك����ی نه‌ده‌م����ا .بۆیه رۆژنامه‌نوس����ان نه‌یتوانی����وه وه‌ك پێویست سودی لێببینن". لهبارهی بینه‌ری ته‌له‌فزیۆنه‌كه ،كه هه‌ندێك كه‌س پێیانوایه بینه‌ری نهبوهو س����ودێكی ئه‌وتۆی نهبوه ،جوندیانی ده‌ڵێ����ت " ته‌له‌فزیۆنه‌كه تایبه‌ت بو، ته‌نیا كه‌سانێك س����ه‌یریانده‌كرد ،كه گرنگییان به‌یاساكان ده‌داو ده‌توانین بڵێی����ن نوخبه‌وی بو ،بۆیه ئاس����اییه ئه‌گه‌ر بینه‌ری زۆری نه‌بوبێت". ش����وان عه‌بدولكه‌ریم په‌رله‌مانتاری فراكس����یۆنی كوردس����تانیو ئه‌ندامی لیژن����هی رۆش����نبیری په‌رله‌م����ان، رونیده‌كات����هوه ،ك����ه دامه‌زراندن����ی ته‌له‌فزیۆنه‌كه به‌بڕیاری سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان بوه ،نه‌ك دانانی لیژنه‌یه‌كی تایبه‌ت " بۆیه داخستنه‌كه‌ش����ی هه‌ر له‌سه‌الحیاتی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانه". هه‌روه‌ك وتیشی " جگه له‌په‌خشكردنی دانیش����تنه‌كان ،ئ����هو به‌رنامانه‌ی كه هه‌یبو ،له‌ئاستی مامناوه‌ندییش نه‌بو، هه‌روه‌ها روماڵكردنی كاری په‌رله‌مان بۆ رۆژنامه‌نوس����ان ئاسایی بو ،بۆیه ته‌له‌فزیۆنه‌كه كاریگه‌ری ئه‌وتۆی نه‌بو، داخستنی كارێكی خراپ نه‌بو". له‌ب����اره‌ی ئه‌و پ����اره زۆره‌ی كه بۆ نزیك����هی ٣٢كارمه‌ن����دی وه‌زاره‌ت ل����ه‌وێ ب����ون .كاتێك س����ه‌رۆكایه‌تی ته‌له‌فزیۆن����ه ته‌رخانده‌ك����را ،ش����وان په‌رله‌مان گۆڕا ،ته‌له‌فزیۆنه‌كه داخراو وتی " هه‌مو ته‌له‌فزیۆنێك پێویس����تی ئێم����ه‌ش ئامێره‌كانم����ان وه‌رگرته‌وه‌و به‌بودج����ه هه‌ی����ه ،به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر زۆرب����هی كارمه‌ن����ده‌كان هاتن����هوه ئاسمانیی بێت ،هه‌قی په‌خشی زۆرتری وه‌زاره‌ت ،هه‌روه‌ك وتیشی " موچه‌ی تێده‌چێت ،ئه‌م پاره‌یه‌ش له‌بودجه‌ی ئ����هو كارمه‌ندان����ه ه����هر له‌وه‌زاره‌تی په‌رله‌م����ان س����ه‌رفكراوه .ئه‌گ����هر رۆشنبیری بو ،وابزانم موكافه‌ئه‌یه‌كیان كاریگ����ه‌ری نه‌بوبێ����تو نه‌یتوانیبێت س����ودێكی ئه‌وتۆ بگه‌یه‌نێت ،گوناهه له‌په‌رله‌مان وه‌رده‌گرت". په‌رله‌مانی کوردستان ش����وان س����دیق ،رۆژنامه‌ن����وس ،ئه‌و پاره‌یه‌ی بۆ سه‌رفبكرێت".
په‌رله‌مان سانسۆری خستبوه سه‌ر روماڵی راسته‌وخۆی ته‌له‌فزیۆنه‌که، زۆرجاریش دوای چه‌ند رۆژێك له‌دانیشتنه‌كان باڵوده‌كرایه‌وه، ئه‌مه‌ش هیچ گرنگییه‌كی نه‌ده‌ما
ی سێی
ه میدا
ئەمەشیان دیاربێت .سەرۆكایەتی خۆی ئەم پارەیەی س���ەرفكردوە ،بۆیە خۆ ی بەرپرسی یەكەمە لەكەموكوڕییەكان". ئاوێن���ە بەڵگەی الیە ،ك���ە لەماوەی ئەوچوارس���اڵەدا پەرلەمانت���اری دیار هەی���ە ١٥-١٠جار زیات���ر ئیفادكراوە، بەپێچەوانەشەوە هەندێك پەرلەمانتاران خۆیان نەیانویس���توە ئیفاد وەربگرن، بەشێكیش تەنیا یەك جار ئیفادیان بۆ كراوە. پەرلەمانت���اران باس لەوە دەكەن كە بەش���ێك لەئیفادەكان كاری مەیدانی‌‌و س���ودمەندبون ،بەتایبەتی ئیفادەكەی لەس���ەر بودجە لەواڵتی مالیزیاو چەند ئیفادێكی تری ئۆروپاش ،بەشێكی زۆر كەم لەو ئیفادانە بەڕاپۆرت دراونەتەوە سەرۆكایەتی‌‌و ئاكامەكانی دیاریكراون. س���ەرچاوەكەی ئاوێنە ئام���اژە بەو ژمارە زۆرەی ئیف���اد دەكات ،كە بۆتە هۆی بەهەدەردانی میزانیەی پەرلەمان، دەشڵێت " كە سەرۆكایەتی گۆڕا٢٥٠ ، ملی���ۆن دینار (عج���ز) كورتی هێنابو، بۆیە س���ەرۆكایەتی تەقەشوفی دارایی دەستپێكردو لەس���اڵی ٢٠١٢دا نزیكەی ٩ملی���ار دینار مای���ەوەو گەڕێنرایەوە، هەروەه���ا واریداتی ناوخۆی لەس���اڵی ٢٠١١دا تەنی���ا ٩٥ملیۆن دینار بو ،لە ٢٠١٢گەیشتە ٢ملیار دینار .ئەمە جگە لەوەی بڕیاری���دا ،ئیفاد تەنیا بەوەفدی زۆر ڕەسمی‌‌و لەڕێگەی سەرۆكایەتیەوە نەبێت ،ڕەتدەكرێتەوە".
ماته ماتیان ه بۆ پارله‌مان چه‌ن���د س���اڵ ب���و نهمبینیبووناویش���ی له‌تڵپ���ی ت���ه‌ڕدا دی���ار نه‌بو ،له‌م ش���ه‌وانه تێلی بۆمكرد، تكایه ئه‌گ���هر چاالكیتان بو بانگم بك���ه‌ن ،به‌ڵك��� ه لێ���دوان ده‌ده‌م ب���ۆ راگه‌یاندن���ه‌كان چونك ه خۆم هه‌ڵده‌بژێ���رم ،له‌وه‌اڵم���دا وت���م منیش تا هه‌ڵبژاردن ته‌واو ده‌بێت هیچ ناكه‌م با نه‌بێت ه بانگه‌ش���هی هه‌ڵب���ژاردن بۆ هی���چ الیه‌ك ،ئه‌م ماوهی ه رۆژ رۆژی هه‌لپه‌رستانه، ئاماده‌ن هه‌مومان به‌كوشت بده‌ن تهنها چاالكی���ان بۆ ببێت‌و خۆیان كاندیدبكه‌ن‌و ناویان له‌راگه‌یاندندا ده‌ربكه‌وێت ،هه‌ر زانیتان به‌مێگه‌ل له‌واڵتانه‌وه ده‌ڕژێنه‌وه كوردستان‌و ناویان له‌لیسته‌كاندا ڕیز ده‌كرێت، ته‌نه���ا له‌پێن���او 8ملیۆنه‌ك���هی پارله‌م���ان ئاماده‌ن ن���ه‌ك حیزب، بگره ناوو بیروباوه‌ڕو ویژدانیشیان بگۆڕن. كاب���رای پارله‌مانت���ار زۆرلهتهلهفزیۆن���هوه روقایمان���ه باس���ی گه‌نده‌ڵی ده‌ك���ردو خۆی به‌نوێنه‌ری گ���ه‌ل ده‌زانی ،كه‌چی تا كۆتایی ئه‌مساڵ سۆسیاله‌كه‌شی له‌هان���ده‌ران كاریده‌ك���ردو ده‌بڵ معاش���ی وه‌رده‌گرت ،ئیتر قازانجی پرۆژه‌كانی نازانم چه‌نده؟! براده‌رێ���ك وت���ی خۆت هه‌ڵبژێر‌ه 500ده‌نگت له‌سه‌ر من، پێ���ش ئه‌وه‌ی من وه‌اڵمی بده‌مه‌و‌ه خون���او وت���ی :عه‌لی سیاس���ه‌ت له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆت به‌كارمه‌هێنه، وتم سه‌ده‌قتوا خوناو ،سیاسه‌ت بۆ خزمه‌تی هه‌ژارانه نه‌ك بۆ موچهو خۆبادان. ئه‌وی���ش وه‌ك م���ه‌ال عه‌ل���یباپیر چه‌ن���د س���اڵ ه له‌پارله‌مان ه ف���زز‌ه له‌ده‌می���هوه ده‌رنه‌چ���وه، كه‌چی ده‌گاته‌وه ماڵه‌وه یه‌كس���هر خ���ۆی ده‌دات به‌زه‌وی���داو ده‌ڵێت ئای مان���دوم ،به‌خوا پارله‌مانتاری كارێك���ی قورس���ه ،له‌هه‌موش���ی قورستر س���ه‌ری مانگان ه تاقه‌تی ئ���هوهی نییه ئه‌و ههم���و موچه‌ی ه وه‌ربگرێت‌و بیبات ه ماڵه‌وه. براده‌رێ���ك له‌گۆڕان چهندینجاردوب���اره‌ی ده‌كات���هوه ك��� ه ئ���هو نوێنه‌ری 450000كه‌س���ه ،كه‌چی كاك���م به‌خۆی‌و دو ب���راده‌ری‌و 3 حیزبیشه‌و‌ه له‌ش���اره‌كه‌یان چه‌ند س���اڵێك له‌مه‌وبه‌ر به‌هه‌مویانه‌و‌ه 350ده‌نگی���ان هێنای���هوه ،ئه‌وان دی���اره نازان���ن ده‌نگه‌كانی ئه‌وان ههم���وی ده‌نگ���ی نه‌وش���یروان مسته‌فایه. هه‌ق���ی وای��� ه مانگی نیس���انك���ه مانگی درۆی��� ه بگۆڕدرێت بۆ مانگه‌كان���ی پێ���ش هه‌ڵب���ژاردن، چونك��� ه هه‌رچ���ی درۆ هه‌ی ه له‌م مانگ���ه‌دا ده‌كرێ���ت ،هه‌رچی قۆڵ هه‌ی ه ل���هم مانگ���ه‌دا ده‌بڕدرێت، هه‌رچی په‌یمانی درۆیه له‌م مانگه‌دا واژۆ ده‌كرێت. ئیس�ل�امییه‌كانی كوردس���تانگوایه ئه‌مان له‌وانه‌ی ئه‌فغانستان‌و به‌نگالس���تان‌و پاكس���تان‌و سۆمالس���تان‌و سعودیس���تان‌و سودانس���تان‌و سه‌حراس���تان‌و مالیستان ئه‌هوه‌نترو هوشیارترن، خۆی���ان داوای هه‌مواركردن���هوهی 90ماده‌ی ره‌شنوس���ی ده‌ستوری كوردس���تان ده‌كه‌ن ،ك��� ه زۆریان له‌گه‌ڵیانم ،كه‌چ���ی عه‌لمانییه‌كان داوای هه‌مواركردنه‌وه‌ی یه‌ك ماده‌ی ده‌ستور كه ماده‌ی شه‌ش ه ده‌كه‌ن، له‌وه‌اڵم���دا ده‌ڵێن ئه‌م ه یاریكردن ه به‌ئاگرو ،هانا بۆ فتوا ده‌به‌ن ،باش ه ئێوه له‌هه‌نوكه‌وه گفتوگۆ قه‌بوڵ نه‌كه‌ن‌و هه‌ر جۆره گۆڕانكارییه‌ك ره‌ف���ز بكه‌ن ،بگه‌ن به‌ده‌س���ه‌اڵت ده‌بێت چی كاره‌س���اتێك بكه‌ن؟! ده‌بێت خۆزگه‌م به‌تاڵیبان‌و شه‌بابی سۆماڵ‌و س���وپای ئیسالمی مالی‌و جن���ودی پاكس���تان‌و جه‌نجویدی سودان‌و ینك‌و پدك ...بخوازین.
تایبه‌ت
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
ی عێراق: پارله‌مانتارێك
په‌رله‌مان ی كوردستان حساب ی بۆ ناكرێ
ره‌خنه له یه‌كێت���یو پارتی ده‌گرێت‌و ئا :سۆران كامه‌ران پێیوایه له‌ناو پارله‌ماندا "س���ه‌ركه‌وتوو نه‌ب���ون" ،لهبهرئهوهی "پێویس���ت بو پارله‌مانتارانی كورد له‌پارله‌مانی زۆر شتی گهوره بكه‌ن كه ده‌یناتوانی عێراق بۆچونی جیاوازییان له‌سه‌ر خولی سێیه‌می پارله‌مانی كوردستان بیك���ه‌ن ،ب���ه‌اڵم نه‌یانكرد" .پاش���ان راش���كاوانه ده‌ڵێ���ت "له‌به‌ڕێوبردن���ی هه‌یه .پارله‌مانتارانی ئۆپۆزسیۆن په‌رله‌ماندا به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك له‌ئه‌دای ده‌ڵێن "یهكێتیو پارتی پارله‌مانیان پارتیو یه‌كێتی ڕازی نیم". الوازكردوه" .پارله‌مانتارێكی س���ه‌ربه‌خۆ پارله‌مانتارێك���ی سه‌ربه‌خۆش رایده‌گه‌یه‌نێت په‌رله‌مان له‌كوردستان رۆڵی كهمهو زۆر حسابی رایده‌گه‌یه‌نێت پارله‌م���ان رۆڵی كه‌مه له‌بڕیاردانداو داواده‌كات رۆڵی پارله‌مان بۆ ناكرێ. زیاتر بكرێت ،بۆ ئه‌وه‌ی چیتر پارله‌مان له‌ئێستادا خولی سێیه‌می پارله‌مانی به‌فه‌رمانی هه‌ردو پارتی ده‌س���ه‌اڵتدار كوردس���تان به‌ره‌و كۆتای���ی ده‌چێت ،نه‌جولێته‌وه. سیاسه‌تمه‌داری ناسراو پارله‌مانتاری بڕیاروای���ه ل���ه ( )9/21هه‌ڵب���ژاردن ب���ۆ خولێكی نوێ���ی پارله‌مان بكرێت ،سه‌ربه‌خۆی عێراق د.مه‌حمود عوسمان، ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی له ( )2009/7/25بۆ ئاوێنه‌ی رونكردهوه له‌كوردس���تان هه‌ڵب���ژاردن ك���راو هه‌ر س���ێ الیه‌نی له‌كات���ی بڕی���اردان‌و رێكه‌وتنامه‌كاندا بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان‌و كۆمه‌ڵ‌و یه‌كگرتوی "په‌رله‌مان رۆڵی كهمهو پێویسته رۆڵی ئیس�ل�امی به ( )35كورسیه‌وه له‌ناو زیاتر بكرێت" .وتیش���ی "به‌شێوه‌یه‌كی گش���تی په‌رله‌مان له‌كوردستان رۆڵی پارله‌ماندا بونه ئۆپۆزسیۆن. پارله‌مانتاری فراكسیۆنی یه‌كگرتوی كهمهو حسابی بۆ ناكرێ". ناوبراو پێیوایه هه‌رچه‌نده له‌م خوله‌دا ئیس�ل�امی به‌ك���ر حه‌م���ه س���دیق، رایده‌گه‌یه‌نێ���ت ل���ه له‌كوردس���تان ئۆپۆزس���یۆن به‌شداربوه ،به‌اڵم هێشتا ئۆپۆزسیۆن بوه‌ته حاڵه‌تێكی سروشتی "پارله‌م���ان الوازه‌و ب���وار به پارله‌مان سیاسیو له‌ڕوی ئه‌داوو شێوازی چون ه ن���هدراوه رۆڵی خۆی بگێڕێت" .ره‌خنه پێشه‌وه‌ی "به‌هێزتر بووه" .له‌هه‌مانكاتدا ل���ه‌وه‌ش ده‌گرێت كه تائێس���تا حیزب
ی ی لیست له‌سای ه داخراودا، پارله‌مانتاره‌كان تابعی حیزبه‌كانیان ده‌بن‌و پارله‌مانیش الواز ده‌بێت باڵی به‌س���هر حكوم���هتو پارله‌ماندا كێش���ایه‌وه .له‌و باره‌یه‌وه راش���كاوانه بۆچونه‌كانی خۆی باسده‌كات‌و ده‌ڵێت "به‌نمونه تائێستاش هه‌ردوو حیزبه‌كه (یهكێتیو پارت���ی) كۆده‌بنه‌وه بڕیار ده‌د‌هن‌و ده‌بێت په‌رله‌مانیش جێبه‌جێی بكات".
7
پ هرل ه م ل ان هخو لی
س ێی ه م ی دا
له‌هه‌ندێك بۆنه‌دا چه‌ند پارله‌مانتارێكی س���هر به‌لیس���تی ده‌س���ه‌اڵت هاوڕا ی پارلهمانتاره ئۆپۆزس���یۆنه‌كان بوون، كه به‌بڕوای پارله‌مانتارێك ئه‌و حاڵه‌ته بوه‌ته هۆكارێكی چاالكبونی پارله‌مان. پارله‌مانت���اری فراكس���یۆنی گۆڕان د.محه‌مه‌د كیانی ،رۆڵ���ی الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزس���یۆن له‌پارله‌مان���دا ب���ه "ئه‌كتیڤ‌و گ���ه‌وره" ده‌زانێت‌و ده‌ڵێت "هۆكارێك���ی هۆش���یاری میلل���ه‌ت ب���ۆ بون���ی ئۆپۆزس���یۆنێكی كارا ده‌گه‌ڕێت���هوه" ،هه‌روه‌ها بۆچونی وایه چاالكبون���ی پارله‌مان به‌ه���ۆی بونی ئۆپۆزسیۆنه‌وه‌یه. له‌ب���اره‌ی ئ���ه‌دای فراكس���یۆنی كوردس���تانی "لیس���تی ده‌سه‌اڵت" كه خاوه‌نی ( )59كورس���ین له‌پارله‌مانی كوردس���تاندا ،كیان���ی ده‌ڵێت "چه‌ند ده‌نگێك���ی بوێ���ری تێدای���ه ،ئ���هو په‌رله‌مانی کوردستان ده‌نگانه‌ش له‌ئه‌كتیڤكردنی په‌رله‌ماندا، بۆ چاره‌سه‌ركردنی "الوازی" پارله‌مان ،نوێنه‌ره‌كانی هه‌ڵبژێرێ ،ئه‌وا پارله‌مان رۆڵێكی باش���یان هه‌ب���و" .به‌اڵم هێما د.مه‌حمود پێشنیاری گۆڕینی سیستمی به‌هێزتر ده‌بێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ری لیستی بۆ ئه‌وه‌ده‌كات كه زۆرینه‌ی ده‌س���ه‌اڵت هه‌ڵبژاردن ده‌كات ،به‌جۆرێك میلله‌ت حیزبی بێ���ت ،ئ���ه‌وا پارله‌مانتاره‌كان له‌هه‌وڵ���ی ئ���ه‌وه‌دا ب���وون "په‌رله‌مان راس���ته‌وخۆ نوێنه‌ره‌كانی هه‌ڵبژێرێت ،تابع���ی حیزبه‌كانیان ده‌بن‌و حیزبه‌كان بكه‌نه تۆپێك به‌ده‌س���ت ده‌سه‌اڵته‌وه‌و به‌پێچه‌وانه‌ی ئێس���تاوه كه ش���ێوازی ده‌بنه راب���ه‌ری پارله‌مان‌و پارله‌مانیش چیان بوێ ئهوه تێپه‌ڕێنن" .بۆیه وتی "له‌ش���ێوازی به‌ڕێوه‌بردن���ی په‌رله‌مان لیس���تی حیزبی په‌یڕه‌و ده‌كرێت .له‌م الواز ده‌بێت". له‌م خوله‌ی پارله‌مانی كوردستاندا ،له‌الیه‌ن یه‌كێتی وپارتیه‌وه رازی نیم". باره‌ی���هوه ده‌ڵێ���ت "ئه‌گ���هر میلله‌ت
ی عێراق ئه‌كتیڤ‌و دیارو نادیاری گرێبه‌ست‌و داهاتی نه‌وت.. ی نه‌زاهه ..له‌پارله‌مان لیژنه
له‌په‌رله‌مان ی كوردستان ئیفلیج ئا :بارام پارله‌مانی عێراق له‌ماوه‌ی ساڵێكداو له‌ڕێگه‌ی لیژنه‌ی نه‌زاهه‌وه ()2482 فه‌رمانبه‌ر ده‌داته دادگاو ()354 كه‌سیان سزا ده‌درێن ،لیژنه‌ی نه‌زاهه‌ی پارله‌مانی كوردستانیش ماوهی ساڵ‌و نیوێكه یه‌ك كۆبونه‌وه‌ی ئه‌نجام نه‌داوه ،سه‌رۆكایه‌تی پارله‌مانیش ( )2700راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی ده‌شارێته‌وه .له‌خولی سێیه‌می پارله‌مانی كوردستاندا لیژنه‌ی نه‌زاهه دروستكرا ،به‌اڵم دوای ماوه‌یه‌ك سه‌رۆك‌و بڕیارده‌رو ئه‌ندامه ئۆپۆزسیۆنه‌كانی لیژنه‌كه ده‌ستیان له‌كاركێشایه‌وه .ئه‌ندامێكی پێشوی لیژنه‌كه ده‌ڵێت "له‌ئێستادا لیژنه‌كه ئیفلیج‌و مردوه". سزادانی گه‌نده‌ڵه‌كان ئه‌ندامی پێش���وی لیژن���هی نه‌زاهه ی پارله‌مانی كوردستان حه‌مه‌سه‌عید حه‌مه عه‌لی ،ئاشكرای ده‌كات تائێستا پارله‌مانی كوردستان له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵی لێپێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ هی���چ به‌رپ���رس‌و فه‌رمانبه‌رێكدا نه‌ك���ردوه ،له‌كاتێكدا "ك��� هسو ده‌زگای گه‌نده‌ڵ زۆرن‌و راپۆرتیان له‌سه‌ره". ئه‌ندامی لیژن���هی نه‌زاهه‌ی پارله‌مانی عێراق هه‌ڤاڵ كوێستانی ،رایده‌گه‌یه‌نێت رایده‌گه‌یه‌نێ���ت تهنها له‌ماوه‌ی س���اڵی راب���ردوداو لهس���هر راپۆرته‌كان���ی لیژنه‌كه‌یان )2482( ،به‌رپرس‌و كارمه‌ند له‌پله‌ی وه‌زی���رو به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تیو بریكارو خوارتر دراونه‌ته دادگا ،دادگاش له مانگێكه‌وه تا پانزه س���اڵ س���زای بۆ ( )354كه‌سیان ده‌ركردوه .وتیشی "هه‌ر به‌رپرسێكمان بۆ لیژنه‌كه‌مان بانگهێشت كردب���ێ ،ئاماده‌ب���وهو رونكردن���هوهی خ���ۆی داوه‌و وه‌اڵمی پرس���یاره‌كانمانی داوه‌ته‌وه".
لیژنه‌ی نه‌زاهه‌ی پارله‌مانی عێراق ()2482 فه‌رمانبه‌ری داوه‌ته دادگا
بۆ كۆكردن���هوهی زانی���اری له‌باره ی دۆس���یه‌كانی گه‌نده‌ڵ���ی ،لیژن���هی نه‌زاه���هی كوردس���تان لهس���ه‌ره‌تای ده‌س���تبه‌كاربونیاندا ،س���ه‌ردانی دیوانی چاودێ���ری دارایی هه‌ولێرو س���لێمانی‌‌و دادگای ئیداری هه‌ولێر ده‌كه‌ن .به‌وته‌ی حه‌مه س���ه‌عید حه‌مه‌عه‌ل���ی ،دیوان له س���لێمانی ( )2700راپۆرت���ی داوه‌ت���ه پارله‌م���ان ،به‌اڵم دیوان���ی هه‌ولێر پێی راگه‌یاندون به‌فه‌رمانی سه‌رۆكی حكومه‌ت هیچ زانیارییه‌ك ناده‌ن. لهبارهی دۆسیه‌كانی دیوانی سلێمانی، ناوبراو ئاش���كرای كرد سه‌رۆكی پێشوی پارله‌مان د.كه‌مال كه‌ركوكی "به بیانوی الوازو جۆراوجۆر راپۆرته‌كانی پێنه‌داین، هه‌رچه‌ن���ده ئێمه چه‌ندینج���ار به‌فه‌رمی داوام���ان ك���رد" .هۆكاری ش���اردنه‌وه‌ی ئ���هو راپۆرتان���ه‌ش ده‌گێڕێت���هوه ب���ۆ "به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ده‌س���ه‌اڵت‌و زاڵبونی هه‌ژمونی حیزبی لهس���هر س���ه‌رۆكایه‌تی پارله‌مان". دۆسیه گرنگه‌كان حه‌مه سه‌عید كه ئه‌ندامی فراكسیۆنی لیژن���هی نه‌زاه���هی عێ���راق ،وه‌ك���و كوێس���تانی رونیك���رده‌وه له‌ماوه‌ی ئه‌م یه‌كگرت���وی ئیس�ل�امیه ،رایده‌گه‌یه‌نێت خوله‌دا به‌دواداچونی بۆ دۆسیه‌ی گه‌نده‌ڵی س���ه‌رۆك‌و بڕی���ارده‌رو زۆرب���هی وه‌زاره‌ته‌كانی كاره‌باو پهروهردهو به‌رگری‌‌و ئه‌ندامان���ی لیژن���هی نه‌زاهه ده‌س���تیان ئه‌میندارێتی به‌غدا كردوه .دیارترین ئه‌و له‌كاركێش���اوه‌ته‌وه ،له‌ئێستاش���دا ئه‌و دۆس���ێیانه‌ش بریتین له‌دۆسیه‌ی كڕینی لیژنه‌یه ئه‌ندامی پێویس���تی نیهو ماوهی چه‌ك له‌روس���یا به‌به‌های ( )4.2ملیار س���اڵو نیوێكه یه‌ك كۆبونه‌وه‌ی ئه‌نجام دۆالر ،ئاماده‌كارییه‌كان���ی كۆنگ���ره‌ی ن���ه‌داوه‌و بوه‌ت���ه "لیژنه‌یه‌ك���ی ئیفلیج‌و لوتكه‌ی عه‌ره‌بی له‌كۆتایی مانگ ی ئازاری مردو". ( ،)2012گرێبه‌س���تی كڕین���ی فڕۆكه له یاساكانی به‌غداو هه‌ولێر كه‌نه‌داو ئۆتۆمبێل له ئیمارات .وتیش���ی له‌حكومه‌تی ناوه‌ن���د ،جگه‌له لیژنه‌ی "ژماره‌یه‌ك له‌و دۆس���ێیانه گه‌یشتونه‌ته دادگا ،به‌اڵم تائێستا دوا بڕیاری له‌سه‌ر نه‌زاه���هی پارله‌مان ،ده‌س���ته‌ی نهزاههو دیوان���ی چاودێ���ری دارای���یو داواكاری نه‌دراوه".
گشتیو پش���كنه‌ری گشتی وه‌زاره‌ته‌كان هه‌یه .كوێستانی كه پارله‌مانتاری لیست ی گۆڕانه ،ده‌ڵێت "هاوكاری ته‌واو له‌نێوان ئێمهو ئه‌و ده‌زگایانه‌دا هه‌یه". به‌ره‌نگاربون���هوهی به‌مه‌به‌س���تی گه‌نده‌ڵ���ی له‌دامه‌زراوه‌كانی حكومه‌تدا، كوێستانی باس له‌وه‌ده‌كات له‌م خوله‌دا لیژنه‌كه‌یان هه‌مواری یاساكانی ده‌سته‌ی نهزاههو دیوانی چاودێری دارایی داوه‌ته پارله‌م���انو په‌س���ه‌ندكراوه ،دواتری���ش پڕۆژه یاسای پش���كنه‌ره گشتیه‌كانیان ئاماده‌ك���رده‌و داویانه‌ته پارله‌مان ،به‌اڵم تائێستا په‌سه‌ند نهكراوه. لهبارهی پارله‌مانی كوردستانیش���هوه، پارله‌مانتاره‌كه‌ی یه‌كگرتو رایده‌گه‌یه‌نێت تائێستا پش���كنه‌ری گشتی له‌كوردستان نییه ،یاس���ای داواكاری گش���تی هه‌موار نه‌كراوه‌ت���هوه "ئ���هم ده‌زگا گرنگ���ه‌ش تاڕاده‌ی���ه‌ك له‌ژێر كاریگ���ه‌ری حیزبی‌‌و سیاس���یدایه‌و ناتوان���ێ كاریگه‌ری زۆری لهس���هر به‌ره‌نگاربون���هوهی گه‌نده‌ڵ���ی ههبێت" .س���ه‌رباری ئ���هوهی به‌بڕیاری س���ه‌رۆكی پارله‌مان دیوان���ی چاودێری دارایی س���لێمانی ته‌نه���ا كاری ئیداریو هون���ه‌ری ده‌ك���هنو "به‌دواچ���ون ب���ۆ دۆس���ێكانی گه‌نده‌ڵی ناك���ه‌ن" .پڕۆژه یاس���ایه‌ك له‌الیه‌ن ئۆپۆزس���یۆنهوه بۆ بهرهنگاربونهوهی گه‌نده‌ڵی ئاماده‌كراوه‌و تائێس���تا تهنها خوێندنهوهی یه‌كه‌می بۆ كراوه .ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌ش تهنها سه‌رۆكی هه‌یه "پێموایه ئهویش له‌ژێر كاریگه‌ری‌‌و هه‌ژمونی حیزبدا ده‌بێت‌و كارا نابێت". كێشه‌كان له‌كوێدایه؟ به‌بڕوای كوێستانی ،كێشه‌ی سه‌ره‌ك ی به‌ره‌نگاربون���هوهی گه‌نده‌ڵ���ی له‌عێراقدا نه‌بونی ه���اوكاری‌‌و هه‌ماهه‌نگیه له‌نێوان س���ه‌رۆكایه‌تیه‌كانی كۆم���ارو پارله‌مان‌و حكوم���ه‌ت ،ئه‌مه جگه‌ل���ه خراپی باری ئه‌منی ،هه‌روه‌ها بونی پشك پشكێنه‌ی حیزب���یو كاریگه‌ری الیه‌نه‌كان لهس���هر دادگاكان ،كه‌موك���وڕی له‌ده‌زگاكان���ی په‌یوه‌س���ت به‌لێپێچین���هوه له‌گه‌نده‌ڵی. وتیش���ی "هه‌ندێ���ك ل���ه‌دادوه‌ره‌كان پاس���ه‌وانیان كهمهو له‌خۆیان ده‌ترسن‌و ناتوانن به‌بوێری بڕیاری خۆیان بده‌ن". به‌كوردس���تانیش، س���ه‌باره‌ت پارله‌مانتاره‌ك���هی یه‌كگرت���و جه‌خ���ت له‌وه‌ده‌كات���هوه هه‌ژمون���ی حیزب���یو به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان���ی ده‌س���ه‌اڵت بونه‌ته له‌مپ���ه‌ری به‌رده‌م كاره‌كانی���ان .ناوبراو راش���كاوانه ره‌خنه لهس���ه‌رۆكی پێشوی پارله‌مان ده‌گرێت‌و ده‌ڵێت "رێگری زۆری لێكردین‌و نه‌یده‌ویست كارا بین ،هه‌ژمونی حیزب���یو به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ده‌س���ه‌اڵت به‌سه‌ریدا زاڵبون".
له‌پارله‌مان ی عێراق‌و كوردستان ئا :بارام سوبحی
پارله‌مانتارێكی عێراق رایده‌گه‌یه‌نێت مانگانه وه‌زاره‌تی نه‌وت به‌راپۆرتێك ورده‌كاری ده‌رهێنان‌و فرۆشتن‌و به‌كارهێنانی نه‌وت له‌واڵتدا ده‌دات ه لیژنه‌ی نه‌وت‌و گازی پارله‌مان ،به‌اڵم پارله‌مانتارێكی كوردستان ئاماژه به‌وه‌ده‌كات تائێستا نازانن داهاتی نه‌وت ی كوردستان چه‌نده ،ره‌خنه‌ش له‌وه‌زیر ی سامانه سروشتیه‌كان ده‌گرێت‌و ده‌ڵێت "زۆربه‌ی كات له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵته". بۆ چاودێریكردن ی كاره‌كانی وه‌زاره‌ت ی نه‌وت ،پارله‌مان��� ی عێراق لیژنه‌ی نه‌وت‌و وزه‌ی هه‌یه ك ه ل ه حه‌ڤده ئه‌ندام پێكدێت‌و تهنها دو ئه‌ندامی كوردن .له‌كوردستانیش وه‌زاره‌ت ی سامانه سروش���تیه‌كان هه‌یه‌و له‌پارله‌مانیش لیژنه‌ی پیشه‌سازی‌‌و وزه‌و سه‌رچاوه سروشتیه‌كان هه‌یه ،كه له ده ئه‌ندام پێكدێت. له‌ماوه‌ی س ێ ساڵی رابردودا وه‌زاره‌ت ی نه‌وتی عێراق ( )12گرێبه‌س���ت ی له‌بوار ی نه‌وت‌و س��� ێ گرێبه‌س���تی له‌بواری گازدا ئه‌نجام���داوه .له‌كوردس���تانیش له‌ماوه ی چوار س���اڵی رابردودا ( )24گرێبه‌س���ت ئه‌نجامداوه‌و كۆ ی گرێبه‌س���ته‌كان ی ههرێم گه‌یشتۆته ( )52گرێبه‌ست. داهات :دیارو نادیار به‌بۆچون��� ی ئه‌ندامی لیژن���ه ی نه‌وت‌و وزه ل���ه پارله‌مان���ی عێ���راق د .بایه‌زید حه‌س���ه‌ن له‌بواری ده‌رهێنان‌و فرۆشتن‌و به‌كارهێنانی نه‌وتدا ،عێراق له‌كوردستان "زۆر ش���ه‌فافتره" ،ب���ۆ به‌ڵگاندن��� ی وته‌كانیش���ی ده‌ڵێت "مانگانه وه‌زاره‌ت ی ن���ه‌وت راپۆرتی خۆی له‌باره ی بڕو نرخ ی نه‌وت ی ده‌رهێنراو فرۆش���راوو به‌كارهێنراو له‌ناوخۆدا ده‌داته لیژنه‌كه‌مان" .ره‌خنه‌ش له‌كوردس���تان ده‌گرێت كه زانیارییه‌كان ی ناداته وه‌زاره‌ت���ی نه‌وت ی عێراق‌و ده‌ڵێت "ته‌نه���ا چه‌ند كه‌س���ێك ك���ه ژماره‌یان له‌په‌نجه‌كانی ده‌ست تێپه‌ڕ ناكات ،داهات ی نه‌وتی كوردستان ده‌زانن". ئه‌مس���اڵ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق بوه ئه‌ندام���ی رێكخ���راوی ده‌ستپێش���خه‌ر ی شه‌فافیه‌تی نێوده‌وڵه‌تی ،ئه‌وه‌ش عێراق ناچ���ار ده‌كات زانیارییه‌كان���ی به‌ورد ی بخاته‌ڕو ،د.بایه‌زید كه ئه‌ندامی لیس���ت ی گۆڕان���ه ،ده‌ڵێت "داوای ه���هر داتایه‌ك ل���ه وه‌زاره‌ت���ی نه‌وت بكه‌یت ،یه‌كس���هر ده‌تداتێ". له‌باره ی به‌رهه‌م ی نه‌وتی كوردستانه‌وه، ئه‌ندام���ی لیژن���هی پیشه‌س���ازیو وزه‌و سه‌رچاوه سروش���تیه‌كان ناسك تۆفیق،
په‌رله‌مانتارێک: داوای هه‌ر داتایه‌ك له‌وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق بكه‌یت، یه‌كسه‌ر ده‌تداتێ ده‌ڵێت "تائێس���تا نازانین چه‌ندێك نه‌وت به‌رهه‌مده‌هێنرێت‌و چه‌ندی ره‌وانه‌ی به‌غدا ده‌كرێت‌و چه‌ندیش���ی ب���ۆ پاڵێوگه‌كان ی ناوخۆ ته‌رخان ده‌كرێت". س���ه‌باره‌ت به‌داهات��� ی نه‌وت��� ی كوردستانیش ،ئه‌و پارلهمانتاره هێما بۆ ئه‌وه‌ده‌كات ،كه تائێس���تا حكومه‌ت دوو نوس���راوی بۆ ناردون‌و باس له‌وه‌ده‌كات ب���ڕ ی ( )135ملی���ار دیناری ب���ۆ زانكۆ حكومیه‌كان‌و زانكۆی كوردستان له‌هه‌ولێرو ئه‌مریك ی له‌سلێمان ی ته‌رخانكردوه .ئه‌مه له‌كاتێكدای���ه "باس له‌ب���ڕی پێنج ملیار دۆالر ی شیرینی گرێبه‌س���ت ه نه‌وتیه‌كان ده‌كرێت". گرێبه‌ست ی عێراقی به‌ئینگلیزی له‌ماوه ی سێ ساڵی رابردودا ،وه‌زاره‌ت ی نه‌وت عێراق ( )12گرێبه‌س���تی له‌بوار ی نه‌وت‌و س ێ گرێبه‌ستیش ی له‌بواری گازدا ئه‌نجامداوه ،سه‌رجه‌م ئه‌و گرێبه‌ستانه‌ش به‌زمانی ئینگلیزی نوس���راون ،له‌كاتێكدا به‌پێ���ی ده‌س���توری عێ���راق زمانه‌كان ی كوردی‌‌و عه‌ره‌بی زمان ی فه‌رمین .د.بایه‌زید ده‌ڵێت "وه‌زاره‌ت گرێبه‌س���ته‌كانی له‌سه‌ر ( )CDپێداوین". له‌م���اوهی چ���وار س���اڵی راب���ردودا حكومه‌ت���ی ههرێ���م ( )24گرێبه‌س���تی ئه‌نجامداوه‌و به‌وه‌ش كۆ ی گرێبه‌سته‌كان ی گه‌یش���تۆت ه ( )52گرێبه‌س���ت .به‌شێك ل���هو گرێبه‌س���تانه‌ش له‌گ���ه‌ڵ كۆمپانیا زه‌به‌الحه‌كان���ی وه‌كو ئیكس���ۆن مۆبیل ی ئه‌مریك���ی ،گازپرۆمی روس���ی ،تۆتاڵ ی فه‌ره‌نسی‌‌و ( )B.Pبه‌ریتانی بوون. ناس���ك تۆفیق ك���ه ئه‌ندامی لیس���ت ی یه‌كگرتوی ئیسالمییه ،ئاماژه به‌وه‌ده‌كات دوای فش���ارێكی زۆری ئۆپۆزس���یۆن‌و لیژنه‌كه‌یان ،سه‌رۆك ی حكومه‌ت‌و وه‌زیر ی سامانه سروش���تیه‌كان ،گرێبه‌سته‌كانیان
له‌دوای واژوكردنیان داوه‌ته لیژنه‌كه‌یان. به‌اڵم ره‌خنه ل���هوه ده‌گرێت ك ه رێگه‌یان ن���هدراوه به‌مه‌به‌س���تی دیراس���ه‌كردن، گرێبه‌سته‌كان ببه‌نه دهرهوهی پارله‌مان‌و رێگه‌شیان نه‌دراوه كه‌سان ی شاره‌زا ببه‌ن ه پارلهمانهوه .وتیشی "ته‌نانه‌ت سه‌رۆك ی لیژنه‌كه‌مان رێگه ی نه‌دا ب ه فالش بیبه‌ین ه دهرهوه". هه‌ریه‌كه له‌د.بایه‌زیدو خاتو ناس���ك، جه‌ختی���ان له‌وه‌ك���رده‌وه هه‌رچه‌ن���ده وه‌زاره‌ت��� ی س���امانه سروش���تیه‌كان رایده‌گه‌یه‌نێت س���ه‌رجه‌م گرێبه‌سته‌كان ی له‌سه‌ر وێبسایتی وه‌زاره‌ت داناوه ،به‌اڵم "داونلۆد ناكرێن". وه‌زیرێك له‌سه‌فه‌ردا پارله‌مانتاره‌كه‌ی كوردس���تان ،رهخن ه له‌وه‌زیری سامان ه سروشتیه‌كان ده‌گرێت كه س���ه‌فه‌ری زۆر ده‌كات‌و "زۆربه ی كات ل���ه‌ده‌ره‌وه ی واڵته" ،كه ئ���ه‌وه‌ش بۆت ه هۆ ی ئه‌وه‌ی "ئیش���ه‌كانمان دوا بكه‌ون". له‌باره ی ئاماده‌بون ی وه‌زیر له‌لیژنه‌كه‌یان، وتی "هه‌ركاتێك داوامان كردبێت ،هاتوه"، ب���ه‌اڵم گرفته‌كه ل���ه‌وه‌دا ده‌بینێ "له‌ناو لیژنه وه‌اڵمی پرس���یاره هه‌ستیاره‌كان ی له‌باره ی سیاسه‌تی نه‌وت‌و داهات ی نه‌وت نه‌ده‌دای���هو ده‌یوت هه‌ڵگی���رن بۆ كاتێك ك ه له‌گه‌ڵ س���ه‌رۆك ی حكومه‌ت بێین ه ناو هۆڵی پارله‌مان". یاسا ده‌رنه‌چوێنراوه‌كان لهبارهی گرنگترین ئه‌و یاس���ایانه‌ی ك ه ده‌بو له‌م خوله‌یدا پارله‌مان په‌س���ه‌ند ی ب���كات ،پارله‌مانتاره‌كه‌ی عێراق ،ده‌ڵێت "ئ���هو یاس���ایانه‌ی ك���ه پێویس���ت بوو ده‌رنه‌ك���راون ،له‌وانه‌ش یاس���ا ی نه‌وت‌و گاز ،یاسای كۆمپانیا ی نیشتیمانی نه‌وت ی عێراق ،یاس���ای دوباره رێكخس���تنه‌وه ی وه‌زاره‌تی نه‌وت". خانمه پارله‌مانتاره‌كه ی كوردستانیش، ب���اس ل���ه‌وه‌ده‌كات ده‌بوو ل���هم خوله‌دا پارله‌مان یاس���اكانی س���ندوق ی داهات ی نه‌وت‌و غ���از‌و كۆمپانیاكان ی ده‌رهێنانی‌‌و فرۆشتنی نه‌وت ده‌ربكردایه. س���اڵ ی رابردو حكومه‌ت ی ههرێم یاسا ی س���ندوقی داهاتی نه‌وت‌و غ���ازی نارد‌ه پارله‌مان‌و خوێندنهوهی یه‌كه‌م ی بۆ كرا، لیژنه‌ی تایبه‌تمه‌ندیش س���ێ كۆبونهوه ی له‌سه‌ر ئه‌نجامدا .به‌وته‌ی ناسك تۆفیق، س���ه‌رۆكایه‌تی پارله‌مان مانگ��� ی رابردو بڕیاری���داوه ئه‌و پڕۆژه‌یه بخاته به‌رنامه ی كارهوه ،به‌اڵم "س���ه‌ره‌تا ی مانگی ئایار ی ئه‌مس���اڵ حكومه‌ت ئه‌و پڕۆژه یاسایه ی كێشایه‌وه‌و هۆكاره‌كه‌شی نازانین ،ئه‌وه‌ش گومانه‌كانمان زیاتر ده‌كات".
8
تایبه‌ت
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
نه‌زاهه..
لیژن ه بێ دایك‌و باوكه‌كه‌ی په‌رله‌مان ئا :كامه‌ران محه‌مه‌د
لیژنه‌ی نه‌زاهه‌ی په‌رله‌مان ،تاكه لیژنه‌ی په‌رله‌مانه ،كه بێ سه‌رۆك‌و جێگرو بڕیارده‌ره‌و خاوه‌نی یه‌ك تاكه ڕاپۆرتیش نیهو كۆبونه‌وه‌ش ناكات ،هه‌روه‌ها له‌ماوه‌ی چوار ساڵی ته‌مه‌نیدا له‌كۆی 11ئه‌ندام ،هه‌شت ئه‌ندامی ده‌ستیان له‌كاركێشاوه‌ته‌وه، ئه‌و لیژنه‌یه نه‌ك هه‌ر نهیتوانیوه له‌ده‌ستپاكی ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێكردن بكۆڵێته‌وه ،ته‌نانه‌ت ئاگاداری چۆنیه‌تی سه‌رفكردنی بودجه‌ی په‌رله‌مانیش نهبوه.
په‌رله‌مانتارێكی گۆڕان: لیژنه‌ی نه‌زاه ه گه‌مه‌یه‌كی هه‌ڵبژاردن‌و ناڕاستگۆییه‌كی گهوره بو له‌گه‌ڵ ده‌نگده‌ران
له‌هه‌ڵبژاردن���ی خول���ی س���ێیه‌می په‌رله‌مان ،یه‌كێك له‌و بانگه‌ش���انه‌ی ك���ه له‌الیه‌ن لیس���تی كوردس���تانیو ئۆپۆزس���یۆن بۆ هه‌ڵب���ژاردن ده‌كرا، به‌ره‌نگاربون���هوهی دیارده‌ی گه‌نده‌ڵی ب���و ،ئه‌وی���ش به‌دانان���ی لیژنه‌یه‌كی تایبه‌ت به‌ن���اوی لیژن���هی نه‌زاهه‌وه، كه‌چی به‌قسه‌ی په‌رله‌مانتاران ،دوای هه‌ڵبژاردن ،س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و الیه‌نه‌كان���ی ت���ری حكوم���ه‌ت به‌هیچ دروس���تكرد ،به‌اڵم ه���هر دوای چه‌ند جۆرێك هه‌ماهه‌نگییان له‌گه‌ڵ نه‌كردون‌و مانگێك هه‌س���تمانكرد ،نه‌ده‌سه‌اڵتی تا وایلێهات لیژنه‌كه به‌ته‌واوی بمرێت .هه‌یه‌و نه‌گرنگ���ی پێده‌درێ���ت ،بۆیه دكتۆر به‌ش���یر حه‌داد په‌رله‌مانتاری نه‌متوان���ی قه‌بوڵی ئ���هوه بكه‌م ،ناوم پارتیو ئه‌ندامی پێشوی لیژنه‌ی نه‌زاهه له‌لیژنه‌یه‌ك بێت ،ته‌نیا ناوێكی گهوره ده‌ڵێت " له‌سه‌ره‌تادا ئێمه دڵمان زۆر بێت". له‌بانگه‌ش���هی به‌رنام���هی لیس���تی خۆش بو به‌بونی لیژنه‌یه‌كی نه‌زاهه ،تا به‌وهۆیه‌وه به‌دواداچون بۆ ئه‌و كه‌یسانه كوردستانیدا ،به‌دواداچونی چۆنیه‌تی بكه‌ین ،ك���ه بۆنی گه‌نده‌ڵییان لێدێت ،س���ه‌رفكردنی بودجه‌ی گشتی ههرێم، س���ه‌رجه‌م ئه‌ندامانیش به‌گوڕو تینه‌وه له‌ڕێگه‌ی لیژن���ه په‌رله‌مانییه‌كانه‌وه، هاتبونه لیژنه‌كه‌و لیژنه‌ی فه‌رعیشمان یه‌كێك ب���و له‌ئه‌وله‌ویاتی كاره‌كانیان،
په‌رله‌مانتارێكی پارتی: سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان گوێی له‌م لیژنه‌ی ه نه‌ده‌گرت‌و هاوكار نه‌بو
په‌رله‌مانتارێكی یه‌كێتی: سه‌رۆكی دیوانی چاودێری دارایی هه‌ولێر پێی وتین ،یه‌ك پارچ ه كاغه‌زیش ناخه‌م ه به‌رده‌ستتان
به‌جۆرێك كارنامه‌كای���ان له ٢٣بوار پێكهات���وه ،الیه‌ن���ی به‌دواداچون���ی بودجه ،ڕیزبه‌ندی سێیه‌می له‌و ژماره‌یه وه‌رگرتوه ،كه‌چی له‌ماوه‌ی ئه‌م چوار س���اڵه‌دا لیژن���هی نه‌زاه���ه ،نه‌یتوانی ته‌نان���ه‌ت له‌بودج���هی په‌رله‌مانی���ش بكۆڵێت���هوهو ئاگاداری س���ه‌رفكردنی نیه. سه‌روه‌ر عه‌بدولڕه‌حمان په‌رله‌مانتاری یه‌كێت���یو بڕی���ارده‌ری لیژنه‌كه ،كه یه‌كێك ه له‌و په‌رله‌مانتارانه‌ی ده‌س���تی
له‌و لیژنه‌یه كێشاوه‌ته‌وه ،ئاماژه بهوه ده‌كات ،سه‌ره‌تا ئه‌ندامانی لیژنه ،كه ئۆپۆزسیۆنی ده‌س���ه‌اڵتی تێدابو ،زۆر به‌گه‌رموگ���وڕی ده‌س���تی به‌كاره‌كانی ك���ردو ه���اوكاری یه‌كتر ب���ون ،به‌اڵم دواتر له‌الیه‌ن حكومه‌ت‌و سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان���هوه ،هی���چ هاوكارییه‌كمان نه‌كراو هه‌س���تمانكرد ،كه نایه‌ڵن ئه‌و لیژنه‌ی���ه بكه‌وێته س���هر پێی خۆی، وتیش���ی " دیوانی چاودێ���ری دارایی دوبه‌ش بو ،ئه‌وه‌ی سلێمانی هاوكاری
گونده‌كان ..هاوچه‌رخ نه‌كران‌و به‌شێكیشیان به‌یه‌كجاری چۆڵکران
پ هر ل ه ل مان هخو لی
س ێی هم
یدا
كردین‌و كۆبونه‌وه‌یه‌كی ٤سه‌عاتیمان س���ابیر ،د.زانا ڕه‌ئوف‌و س���ه‌رهه‌نگ له‌گه‌ڵیان كرد ،ئ���ه‌وان راپۆرته‌كانیان ف���ه‌ره‌ج ،ڕایانگه‌یان���د ك���ه به‌ه���ۆی دابوه سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ،كه‌چی گوێنه‌گرتنی حكومه‌ت له‌داواكارییه‌كان له‌سه‌رۆكایه‌تی پێیان نه‌داین .دیوانی ده‌ستیانكێش���ایه‌وه ،دوات���ر دكت���ۆر چاودێ���ری هه‌ولێری���ش ئام���اده نه‌بو به‌ش���یر حه‌داد به‌هه‌مانشێوه ده‌ستی ته‌نان���ه‌ت ی���ه‌ك په‌ڕه كاغه‌زیش���مان له‌كاركێش���ایه‌وه.ئه‌مه جگ���ه له‌وه‌ی پێبدات ،كۆبونه‌وه‌كه‌مان له‌گه‌ڵیان نیو كه ئه‌ندامی ت���ر جێگۆڕكێی پێكراوه‌و چۆت���ه لیژنه‌ی ت���ر ،له‌كۆتاییدا ته‌نیا سه‌عاتیشی نه‌خایاند". س���ه‌روه‌ر ڕونیك���رده‌وه ،كه دیوانی ٤په‌رله‌مانت���ار مای���هوهو لیژنه‌كه بێ چاودێری دارایی به‌پێی یاسای ساڵی سه‌رۆك‌و جێگرو بڕیارده‌ر بو. عه‌دنان عوسمان په‌رله‌مانتاری گۆڕان ٢٠٠٨كاری دهكردو ئه‌وه‌ی هه‌ولێریش به‌یاسای ساڵی ،٢٠٠٠ئه‌وه‌ی سلێمانی جه‌ختی له‌وه كرده‌وه ،كه ئۆپۆزسیۆن س���هر به‌په‌رله‌م���ان ب���و ،كه‌چی هی لهس���ه‌ره‌تادا پێداگیری زۆری له‌سه‌ر هه‌ولێر سه‌ر به‌حكومه‌ت بو ،هه‌روه‌ها وه‌رگرتنی س���ه‌رۆكایه‌تی ئه‌و لیژنه‌یه س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانی���ش گوێ���ی كرد ،به‌اڵم لیس���تی ده‌س���ه‌اڵت پێی به‌داواكارییه‌كانمان نه‌ده‌دا ،وتیشی " نه‌دا ،دوات���ر ئۆپۆزس���یۆن به‌دانانی فشارێكی زۆرمان خسته سه‌رۆكایه‌تی ڕه‌فیق س���ابیر وه‌كو سه‌رۆك رازی بو په‌رله‌مان تاوه‌كو چۆنیه‌تی سه‌رفكردنی بڕیاریش���یدابو ،هاوكاری‌و هه‌ماهه‌نگی بودجه‌كه‌یمان بۆ بنێرێت ،به‌اڵم كه‌مال ت���ه‌واوی هه‌بێ���ت له‌به‌دواداچ���ون‌و كه‌ركوكی س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان ئاماده كاره‌كان ،به‌اڵم سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان هی���چ هاوكاریه‌ك���ی لیژنه‌كه‌ی نه‌كرد، نه‌بو ،ئه‌م كاره بكات". دكت���ۆر به‌ش���یر ده‌ڵێ���ت " هه‌ردو وتیش���ی " كه‌مال كه‌ركوكی سه‌رۆكی س���ه‌رۆك ،هاوكاری لیژنه‌ی نه‌زاهه‌یان په‌رله‌مان ،هه‌ر ب���ڕوای به‌لیژنه نه‌بو. ئێمه چه‌ندین یاداش���ت به‌رزكرده‌وه‌و نه‌كرد". ب���ه پێ���ی زانیارییه‌كان���ی ئاوێنه داوای راپۆرته‌كانم���ان ده‌كرد ،كه‌چی لیژن���هی نه‌زاهه‌ی په‌رله‌م���ان له ١١گوێیان پێنه‌دا" .عه‌دنان عوسمان دانانی كه‌س پێكهاتبو ،دكتۆر دكتۆر ڕه‌فیق لیژن���هی نه‌زاهه به‌وش���ێوه ئیفلیجیه سابیر س���ه‌رۆك ،عه‌بدولقادر بازرگان به‌گه‌مه‌یه‌ك���ی هه‌ڵب���ژاردن وه‌س���ف جێگرو دكتۆر سه‌روه‌ر عه‌بدولڕه‌حمان ده‌كات‌و ده‌ڵێ���ت " ناڕاس���تگۆییه‌كی بڕیارده‌ر .ب���ه‌زاز ته‌نیا یه‌ك كۆبونهوه گهوره بو له‌گه‌ڵ ده‌نگده‌ران .مراندنی به‌شداری كردو ده‌ستی له‌كاركێشایه‌وه ،لیژن���هی نه‌زاه���هی په‌رله‌م���ان ته‌نیا چو بۆ لیژنه‌ی یاسایی ،دوای ماوه‌یه‌ك په‌یوه‌ندی به‌سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانه‌وه به‌ه���ۆی ناڕه‌زاییه‌كانه‌وه ،س���ه‌روه‌ر هه‌یه ،نه‌ك ئه‌ندام���ه‌كان ،ئه‌و ده‌بێت ده‌س���تی له‌كاركێش���ایه‌وه‌و قه‌ب���وڵ وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره بداته‌وه ،كه ئایا نه‌ك���را ،ئینجا هه‌ری���ه‌ك له د .ڕه‌فیق بۆچی دروستی كردو بۆچی مراندی؟"
"چاودێریی دارایی چاالك نه‌بو" ئا :ئاسۆ سه‌راوی به‌دواداچون بۆ كه‌موكوڕیه‌كانی بودجه‌ی هه‌رێم‌و هه‌ڵسه‌نگاندنی، به‌پله‌ی یه‌كه‌م ئه‌ركی لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانه ،به‌بڕوای په‌رله‌مانتار عومه‌ر هه‌ورامی ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی، له‌ماوه‌ی چوار ساڵی كاركردنیاندا تاراده‌یه‌كی باش له‌و روه‌وه كاریانكردوه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی به‌گرفتی ده‌بینێ ،چاالكنه‌بونی دیوانی چاودێریی داراییه. په‌رله‌مانت����اری عوم����هر هه‌ورام����ی له‌فراكس����یۆنی كوردس����تانیو لیس����ت ی پارت����ی ،ئام����اژه ب����هوه ده‌كات، لیژنه‌كه‌ی����ان له‌به‌دواداچونه داراییه‌كانی حكوم����هتو هه‌ڵس����ه‌نگاندنی بودج����ه دواجار گفتوگۆكردنی حساباتی كۆتایی ساڵ زۆر به‌باشی كاری كردوه.
هاوكات لهس����هر پرس����ه داراییه‌كان توانیویان����ه چه‌ندینج����ار وه‌زی����ره‌كان بانگهێش����تی په‌رله‌م����ان بك����ه‌ن ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی كه‌مكوڕییان هه‌بو ،كاری كردۆته س����هر كاره‌كانی ئه‌وانیش چاالكنه‌بونی دیوان����ی چاودێری����ی دارایی ب����وه كه بڕیاربو هاوكارییه‌كی باشی لیژنه‌كه‌یان بكات ،ئ����هو ده‌ڵێت "ئێمه وه‌كو لیژنه‌ی دارایی ده‌توانی����ن چاودێریی كاره‌كانی حكوم����ه‌ت بكه‌ین‌و كردوش����مانه ،به‌اڵم وه‌كو دیوانی چاودێریی دارایی ناتوانین یان بۆمانناكرێت (ته‌حقیق) لێپێچینه‌وه له‌كاری رۆژانه‌ی حكومه‌ت بكه‌ین".. له‌ب����اره‌ی ئ����ه‌وه‌ش ك����ه لیژنه‌كه‌یان له‌م����اوهی چ����وار س����اڵی كاركرنی����دا، نهیتوانیوه به‌ش����ه بودجه‌ی وه‌به‌رهێنان زیاد بكات ،له‌به‌رامب����هر كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌ش����ه بودج����هی به‌كاربردن����دا ،ئه‌و رونیده‌كات����هوه ،گه‌وره‌بون����ی به‌ش����ه بودجه‌ی به‌كارب����ردن له‌هه‌رێمدا كه له
%70یه ،كێش����هی زۆرێك له‌و واڵتانه‌یه كه به‌واڵتی نه‌وتی ناسراون .ئه‌و ده‌ڵێت "عێراقی����ش یه‌كێكه ل����هو واڵتانه‌ی ،كه الشه‌ی حكومه‌ت زۆر گه‌وره‌یه به‌شێكی زۆری بودجه‌ك����هی بۆ بواری به‌كاربردن ده‌ڕوات ،به‌راس����تی ئه‌وه‌ش به‌س����اڵو دوساڵ چاره‌سه‌ر نابێت". كێش����ه‌یه‌كی تر كه لیژن����هی دارایی په‌رله‌م����ان نهیتوانیوه وه‌كو پێویس����ت كاری لهس����ه‌ربكات ،دیارده‌ی بێكارییه به‌تایبه‌ت ،ئ����هوهی پێیده‌وترێ بێكاریی شاراوه له‌ناو داموده‌زگاكانی حكومه‌تدا به‌رێژه‌یه‌ك����ی ف����راوان بون����ی هه‌ی����ه، په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی پارتی نكوڵی له‌بونی ئه‌و كێش����ه ن����اكات‌و ده‌ڵێ����ت "به‌ڵێ بێكاریی شاراوه له‌ناو حكومه‌تدا هه‌یه، به‌اڵم تائێستا ئامارێكی ورد له‌به‌رده‌ستدا نیی����ه ،تا بزانی����ن گه‌وره‌یی كێش����ه‌كه چه‌ن����ده‌‌و چۆن كار ب����ۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی بكه‌ین".
په‌رله‌مان نه‌یتوانی بودجه‌ی به‌كاربردن كه‌مبكاته‌وه ئا :شکۆ گوندی شۆراو له‌گه‌رمیان ئا :ئاسۆ پێشكه‌وتنی ئابوری هه‌ر واڵتێك، الیه‌نێكی گرنگی به‌ستراوه به‌پێشكه‌وتنی بواری كشتوكاڵه‌وه، له‌هه‌رێمی كوردستاندا بوژانه‌وه‌ی ئه‌و بواره‌ش ،به‌زۆری په‌یوه‌سته به‌ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی گونده‌كان، هه‌رچه‌ند په‌رله‌مانی كوردستان لیژنه‌یه‌كی هه‌یه به‌ناوی لیژنه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌‌و نیشته‌جێكردن‌و هاوچه‌رخكردنی گونده‌كان ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی له‌واقعدا به‌ده‌رده‌كه‌وێت ،نه‌ك گونده‌كان هاوچه‌رخنه‌كراون ،به‌ڵكو به‌شێكیشیان به‌ره‌و چۆڵبونیش
فۆتۆ :ئارام که‌ریم 25ملیۆن دینار ،دو هه‌مواركردنه‌وه ی چون. له‌وباره‌ی���هوه بڕی���ارده‌ری لیژنه‌ی یاسای ژماره‌ی 7ی س���اڵی 2008ی ئاوه‌دانكردن���هوهو نیش���ته‌جێكردن په‌رله‌م���ان "به‌جۆرێ���ك ،ئ���هو یه‌كه هاوچه‌رخكردنی گونده‌كان په‌رله‌مانتار نیش���ته‌جێیانه‌ی دروس���تده‌كرێت، خه‌لیل عوسمان ،ئاماژه بهوه ده‌كات ،س���ودمه‌ندی یه‌ك���هم خه‌ڵكانی كه‌م چۆڵکرانی به‌ش���ێك له‌گونده‌كان تهنها ده‌رام��� هتو هه‌ژاربێت ،پاش���ان قهزاو په‌یوه‌ست نییه ،به‌لیژنه‌كه‌ی ئه‌وانه‌وه ،ناحیه‌‌و گونده‌كانیش بگرێته‌وه". به‌پێ���ی زانیاریه‌كانی ئ���هو ئه‌ندام به‌ڵكو وه‌ك ئه‌و ده‌یخاته‌رو زۆر الیه‌نی تر هه‌یه ،به‌شیك له‌به‌رپرسیارێتیه‌كه‌یان په‌رله‌مانه ،له‌هه‌مو هه‌رێمی كوردستان نزیك هی 4ه���ه‌زار گون���د هه‌یه ،به‌اڵم به‌رده‌كه‌وێت. ئه‌و په‌رله‌مانتاره باس له‌وه ده‌كات ،ئه‌ندامه‌كه‌ی لیژنه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌‌و ئه‌وه‌ی كردویانه ب���ۆ گونده‌كان خۆی نیش���ته‌جێكردن‌و هاوچه‌رخكردن���ی ل���ه‌دو خاڵی س���ه‌ره‌كیدا ده‌بینێته‌وه ،گونده‌كان ،ئامارێك���ی وردی لهبارهی یه‌ك زیادكردنی پێش���ینه‌ی خانوبه‌ر‌ه رێ���ژه‌ی گونده ئاوه‌دانك���راوه‌كان له‌ال بۆ گون���ده‌كان له20ملیۆن دیناره‌و بۆ نییه.
نزیك هی له %70ی به‌شه بودجه‌ی ههرێم ،بۆ بواری به‌كاربردن (ته‌شغیلی) خه‌رجده‌كرێت‌و له %30بۆ بواری وه‌به‌رهێنانه ،هه‌ر واڵتێكیش بودجه‌كه‌ی به‌مجۆره دابه‌ش بكات ،ئه‌وا به‌بڕوای شاره‌زایانی ئه‌و بواره ،ئابورییه‌كی ته‌ندروستی نابێت. له‌م���اوهی چ���وار س���اڵی راب���ردو ی كاركردن���ی په‌رله‌ماندا ،ن���ه‌ك نه‌توانرا رێژه‌ی به‌كاربردنه‌كه %70كه‌مبكرێته‌وه، به‌ڵك���و هه‌میش���ه وه‌ك له(حس���اباتی خیتام���ی) كۆتایی س���اڵدا ده‌رده‌كه‌وێت زیاتریش بوه ،بڕیارده‌ری لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانیش له‌فراكسیۆنی كوردستانی، دان ب���ه‌وه‌دا ده‌ن���ێ ك���ه له‌م���اوهی كاركردندیان���دا نه‌یانتوانی���وه ئه‌و %70 كه‌مبكه‌نه‌وه.
بڕیارده‌ری لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانتار ی یه‌كێتی دلێر مه‌حمود ،ئاماژه بهوه ده‌كات به‌درێژایی سااڵنی كاركردنیان ،هه‌میشه وه‌كو لیژنه‌ی دارای���ی هه‌وڵه‌كانیان له‌و ئاراس���ته‌یه‌دا چڕكردۆت���هوه ،له‌كات���ی په‌س���ه‌ندكردنی بودج���ه‌دا خه‌رجی���ه ناپێویس���ته‌كانی حكومه‌ت كه‌مبكه‌نه‌وه، ئه‌م���ه‌ش له‌پێناو كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌ش���ه بودج���هی به‌كارب���ردن ،ب���ه‌اڵم وه‌ك له‌حسابی كۆتایی ساڵدا به‌ده‌رده‌كه‌وێت، ئه‌و به‌شه بودجه‌یه نه‌ك كه‌می نه‌كردوه، به‌ڵكو هه‌ندێ ساڵ زیادیشیكردوه .دلێر مه‌حم���ود ده‌ڵێ���ت "زۆر هه‌وڵمان���داوه، رێژه‌ی خه‌رجی به‌كاربردن نه‌گاته سه‌رو ل���ه ،%70به‌اڵم به‌داخ���هوه ئه‌وه‌مان پێ چاره‌سه‌رنه‌كراوه". ئ���هو په‌رله‌مانت���اره‌ی یه‌كێت���ی باس ل���ه‌وه‌ش ده‌كات ،وه‌زی���ری دارای���ش پاساوی خۆی هه‌یه ،بۆ كه‌منه‌كردنه‌وه‌ی به‌ش���ه بودجه‌ی به‌كارب���ردن‌و پێیوتون
"ئه‌و پ���اره‌ی له‌به‌رده‌س���تمه بۆ هه‌ندێ پێداویس���تی ده‌بێ���ت خه‌رج���ی بكه‌ین، خ���ۆ ناچی���ن قه‌رزبكه‌ی���ن" .له‌درێژه‌ی قس���ه‌كانیدا بڕیارده‌ری لیژن���هی دارایی په‌رله‌مان ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌رو كه پێویسته سااڵنه له‌پێش په‌س���ه‌ندكردنی بودجه، باس له‌هه‌مو ئ���هو ده‌رمااڵنه بكرێت كه ده‌درێته فه‌رمانبه‌ران "ئه‌وه‌ی ده‌درێت با له‌بودجه‌دا جێگیر بكرێت ،نه‌ك له‌نیوه‌ی س���اڵدا به‌بێ ئه‌وه‌ی له‌بودجه‌دا ههبێت، به‌س���هر حكومه‌تدا فه‌رزبكرێت ،چونكه به‌و جۆره كارانه رێژه‌ی به‌كاربردن زیاد ده‌كات". ئ���هو په‌رله‌مانت���اره‌ی یه‌كێتی كاتێك هه‌ڵس���ه‌نگاندن بۆ 4س���اڵی كاركردنی لیژنه‌كه‌یان ده‌كات ،هێما بهوه ده‌كات، ك���ه ده‌ب���و باش���تر ئیش���یان بكردایه "پێویس���ت بو باشتر ئیش���مانبكردایه، ب���ه‌اڵم به‌به‌راورد به‌خوله‌كانی پێش���وتر ئیشی باشترمانكردوه".
تایبه‌ت
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
ئه‌نجومه‌نێك‌و 15فراكسیۆن
ی ئه‌وانه‌وه ی په‌رله‌مان له‌دید ی سێیه‌م خول ئا :هێمن مامه‌ند
خولی سێهه‌می په‌رله‌مان زۆرترین فراكسیۆن له‌خۆده‌گرێت، فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان هه‌ریه‌ك به‌جۆرێك ده‌ڕوانێته كاری چوار ساڵه‌ی په‌رله‌مان ،به‌شێكیان پێیانوایه ئه‌م خوله‌ی رابردو به‌به‌راورد به‌خوله‌كانی تری په‌رله‌مان كاری باش كراوهو گۆڕانكاری زۆر به‌دیده‌كرێت ،له‌به‌رامبه‌ریشدا به‌شێكیان پێیانوایه هێشتا هه‌ژمونی حزبی به‌سه‌ر په‌رله‌مان دیاره‌و ی به‌خۆیه‌وه په‌رله‌مان نه‌ك گۆڕانكار نه‌دی ،به‌ڵكو له‌قه‌یرانیشدایه. كوردستانی :له‌ئاستی چواڕوانیدا نه‌بو لیس���تی كوردس���تانی خاوه‌نی 59 كورسییه30( ،ی پارتیو 29ی یه‌كێتی) ئ���هوهی س���ه‌باره‌ت به‌م فراكس���یۆنه تێبینیك���راوه تێك���ڕای ئه‌ندامان���ی سه‌ر به‌پارتی فراكس���یۆنه‌كه له‌كۆی گفتوگ���ۆكان‌و ده‌نگدان���ه گرنگه‌كاندا یه‌كده‌ن���گ ب���ون‌و به‌ده‌گمه‌نی���ش هه‌س���ت به‌جیاوازی نه‌ك���راوه ،به‌اڵم په‌رله‌مانتارانی یه‌كێتی به‌پێچه‌وانه‌وه، له‌زۆربه‌ی پرسه گرنگه‌كاندا هه‌ڵوێست‌و رای جیاوازو ته‌نان���ه‌ت ناكۆك له‌گه‌ڵ هه‌ڵوێستی فه‌رمی حیزبه‌كی خۆشیان هه‌بوه. نه‌ژاد عه‌زیز س���ورمێ په‌رله‌مانتاری فراكس���یۆنی كوردس���تانی ده‌رباره‌ی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان وتی "له‌راستیدا په‌رله‌مان ش���وێنی ده‌ركردنی یاسایه، ل���هم روه‌وه‌ش توانیویه‌ت���ی هه‌نگاوی ب���اش بنێت ،به‌اڵم له‌روی چاودێریه‌وه ره‌نگه به‌م ش���ێوه‌ی ه نه‌بێـت كه هه‌مو الیه‌ك چاوه‌ڕێیان ده‌كرد".
پابه‌ندبین به‌كارنامه‌ی بزوتنه‌وه‌كه‌مان‌و ئۆپۆزس���یۆنێكی كاراو راسته‌قینه بین له‌ناو په‌رله‌مانی كوردستان ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه كۆس���پ‌و ته‌گه‌ره‌ی زۆریش هه‌ب���و ،ب���ه‌اڵم توانیم���ان پ���رۆژه‌ی زۆرباش پێشكه‌ش بكه‌ین وه‌رێگربوین له‌تێپه‌ڕاندنی زۆر یاس���ا كه ویستراوه به‌جۆرێ���ك تێپه‌ڕێت كه به‌خواس���تی الیه‌نێك بێت ،توانیمان ببین به‌چاودێر به‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت‌و رێگربوین له‌وه‌ی كه پێشتر ده‌یانكرد". وتیشی "لهبارهی بودجهو شه‌فافیه‌تی بوجه‌و دابه‌ش���كردنی به‌ش���ێوه‌یه‌كی عه‌دال���هتو رێگری���ی له‌به‌هه‌ده‌ردانی توانیمان زۆر ش���ت بكه‌ین ،توانیمان زۆرش���ت بكه‌ین لهبارهی لێپێچینه‌وه له‌وه‌زی���ره‌كان‌و په‌یوه‌ن���دی نێ���وان په‌رله‌مان‌و هاواڵت���ی ئه‌مانه هه‌موی ده‌سكه‌وتبون بۆ ئێمه".
9
پ هر ل ه ل مان هخو ل یس
ێی ه م ی د ا
هێشتا كاری ته‌قلیدی‌‌و هه‌ژمونی حزب به‌سه‌ر په‌رله‌مانه‌وه دیاره په‌رله‌مانتارێکی سه‌ر به‌مه‌سیحیه‌کان ئه‌ندامێتی خۆی بۆ پارتی له‌سایتی په‌رله‌مانی کوردستاندا راگه‌یاندوه
رافیده‌ین :ئه‌م چوار ساڵه نمونه‌یی بو رافیده‌ی���ن فراكس���یۆنێكی س���هر به‌مه‌س���یحییه‌كانی كوردس���تانهو خاوه‌نی 2كورسی په‌رله‌مانه ،ئه‌وه‌ی ل���ه 11كورس���ییه‌كه‌ی په‌رله‌ماندا كه ته‌رخانك���راوه ب���ۆ مه‌س���یحییه‌كان‌و توركم���انو ئه‌رمه‌ن جێی س���ه‌رنجه، نزیكی ئ���ه‌وان‌و ته‌نان���ه‌ت ئه‌ندامێتی زۆربه‌یان���ه به‌پارت���ی دیموكرات���ی كوردستاندا ،ئه‌م 11ده‌نگه له‌زۆربه‌ی پرس���ه هه‌س���تیار‌و گرنگه‌كاندا له‌پاڵ ده‌س���ه‌اڵتدا بون .به‌ش���ێك له‌وان كه ی كه‌مه‌نه‌ت���هوهو ئاینیه‌كان���ی به‌ن���او كوردس���تانه‌وه چونه‌ته په‌رله‌مانه‌وه، له‌ژیاننامه‌ی خۆیاندا له‌سه‌ر ماڵپه‌ڕی په‌رله‌مان ،ئه‌ندامێتی خۆیان له‌پارتی دیموكراتی كوردستاندا ناشارنه‌وه. س���الم تۆما س���ه‌رۆكی فراكسیۆنی رافیده‌ین كه فراس���یۆنێكی ئاشورییه له‌په‌رله‌مانی كوردس���تان س���ه‌باره‌ت گۆڕان :توانیمان زۆر شت بكه‌ین ی ب���ه‌كاری چ���وار س���اڵه‌ی په‌رله‌مان فراكس���یۆنی گ���ۆڕان خاوه‌ن��� 23كورس���ییه ،ئ���هم فراكس���یۆنه ده‌ڵێ���ت "له‌ماوه‌ی ئه‌و چوار س���اڵه‌دا زۆرتری���ن ره‌خنه‌و قس���هی به‌رامبه‌ر ل���ه‌روی دانانی یاس���اكان‌و ل���ه‌روی به‌ده‌سه‌اڵت‌و پرس ه گرنگه‌كان كردوه‌و هه‌مواركردن���ی یاس���اكان‌و ل���ه‌روی بزوتنه‌وه :كاری باش كرا ده‌نگی س���ه‌ره‌كی ئۆپۆزیس���یۆن بوه گفتوگۆك���ردن‌و به‌دواداچون ،له‌هه‌مو فراكس���یۆنی بزوتنه‌وه‌ی ئیس�ل�امی له‌په‌رله‌ماندا ،فراكسیۆنه‌كه هه‌ندێكجار بواره‌كانی كاركردن ئه‌و چوار ساڵه‌ی خاوه‌نی 2كورس���یه ،ئه‌م فراكسیۆنه ی جی���اوازو ته‌نانه‌ت پێچه‌وانه‌ش���ی په‌رله‌مان نمونه‌یی بو ". را به‌هۆی به‌شداری له‌كابینه‌ی حكومه‌ت‌و تێكه‌وتوه. كاردۆ محه‌مه‌د سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كگرتو :ئۆپۆزیسیۆن په‌رله‌مانی ناكۆكییه‌وه له‌گه‌ڵ هێزه ئیسالمییه‌كانی س���هر به‌ئۆپۆزیسۆن ،له‌زۆربه‌ی پرسه ئه‌كتیڤكرد گۆڕان له‌ب���اره‌ی ئه‌م چوار س���اڵه‌ی فراكس���یۆنی یه‌كگرت���و خاوه‌ن���ی گرنگه‌كان���دا ده‌نگی له‌گ���ه‌ڵ ده‌نگی كاری په‌رله‌مان���هوه ،وت���ی "له‌ماوه‌ی ئه‌و چوار س���اڵه‌ی په‌رله‌مان توانیمان 6كورس���ییه ،ئ���ه‌وان به‌ش���ێك فراكسیۆنی ده‌سه‌اڵتدا بوه.
له‌په‌رله‌مان���دا، له‌ئۆپۆزیس���یۆنن پێش���یانوایه به‌و هۆی���هوه توانیویانه رۆڵی به‌رچاویان ههبێت. په‌رله‌مانت���اری یه‌كگرت���و حه‌م���ه س���ه‌عید حه‌مه عه‌لی وتی "له‌ماوه‌ی ئه‌م چوار س���اڵه‌دا ئۆپۆزسیۆن كاراو ئه‌كتیڤ بو ،توانی ش���له‌ژانێكی باش له‌په‌رله‌مان دروس���ت ب���كات‌و توانی په‌رله‌مان بباته سه‌رش���ه‌قام‌و له‌گه‌ڵ چی���نو توێژه‌كان په‌یوه‌ن���دی ههبێت س���ه‌دان كۆڕو س���یمنار ببه‌س���ترێت وه‌توانی خواستی خه‌ڵك‌و گله‌ییه‌كانی بهێنێتـ ه ناو هۆڵی په‌رله‌مان". حه‌مه‌سه‌عید وتیشی "زۆر هه‌وڵماندا ك���ه رێگری���ی بكه‌ی���ن له‌ده‌ركردن���ی هه‌ندێك یاس���ا ب���هو ش���ێوانه‌ی كه ده‌رچون ،هه‌وڵماندا شه‌فافیه‌تی زیاتر له‌بودج���ه به‌دیبكرێـت ،ب���ه‌اڵم له‌به‌ر هه‌ژمونی حزب���یو به‌رژه‌وه‌ندی حزبی رێگریی زۆرمان لێكرا ،به‌م هۆیه‌شه‌وه نه‌مانتوان���ی ئه‌وه‌ی خواس���تی ئێمه بو وه ئه‌وه‌ی ئێم���ه چاوه‌ڕێمانده‌كرد بێته‌دی".
دكت���ۆر ئه‌حمه‌د وه‌رتی س���ه‌رۆك ی فراكس���یۆنی بزوتن���هوهی ئیس�ل�امی له‌په‌رله‌مانی كوردستان لهبارهی كاری چوار س���اڵه‌ی په‌رله‌مان ئاماژه بهوه ده‌كات ك���ه "ئه‌م خول���هی په‌رله‌مان گه‌رموگوڕییه‌ك���ی زۆری به‌خۆی���هوه بینی���وه ،له‌ب���واری گفتوگۆك���ردن له‌ده‌رچواندن���ی یاس���اكان به‌تایبه‌تی بودج���هو چ له‌به‌دواداچ���ون لهبارهی كاروب���اری هاواڵتیان‌و چ قس���ه‌كرن لهبارهی پرۆسه‌ی سیاسی له‌كوردستان به‌گشتی له‌م روه‌وه ده‌توانم بڵێم كاری باش كراوه". وتیش���ی " ب���ه‌اڵم له‌گ���ه‌ڵ هه‌مو ئه‌مان���ه‌دا هێش���تا كاری ته‌قلی���دی به‌په‌رله‌مانه‌وه دیاره‌و هێشتا هه‌ژمونی حزب به‌س���هر په‌رله‌مان���هوه دیاربو، هه‌روه‌ها له‌روی لێپێچینه‌وه لهس���هر ده‌س���ه‌اڵتی جێبه‌جێك���ردن په‌رله‌مان له‌م���اوهی ئه‌م چوار س���اڵه‌ی رابردو نه‌یتوانی رۆڵی خۆی ببینێت". كۆمه‌ڵ :هیچ روینه‌دا فراكس���یۆنی كۆمه‌ڵ���ی ئیس�ل�ام ی خاوه‌ن���ی 4كورس���یی په‌رله‌مان���ه، ئه‌وانیش سه‌ر به‌ئۆپۆزیسیۆنن .ئارام قادری سه‌رۆكی فراكسیۆنه‌كه پێیوایه ئه‌و چوار س���اڵه‌ی رابردوی په‌رله‌مان هی���چ گۆڕانكاریه‌ك له‌كاری په‌رله‌مانی روین���ه‌داوه ،ئه‌و وت���ی "به‌دڵنیاییه‌وه ده‌یڵێ���م له‌ماوه‌ی ئه‌م چوار س���اڵه‌ی كاری په‌رله‌مان���ی هی���چ گۆڕانكاریه‌ك
روینه‌داوه ،تهنها ده‌ركه‌وتنی دیارده ی ئۆپۆزسیۆن نه‌بێت ،كه نابێت ئه‌مه‌ش بكرێته ده‌س���كه‌وتێك ،به‌ڵكو ئه‌مه دواكه‌وتنێك ب���وه له‌كاری په‌رله‌مانی، چونكه ده‌بوای���ه له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م خولی په‌رله‌مانی دیارده‌ی ئۆپۆزسیۆنبونیش به‌ده‌ركه‌وتبوایه". وتیش���ی" په‌رله‌مانی كوردس���تان له‌قه‌یرانێك���ی گه‌وره‌دایه پێویس���ته به‌زوتری���ن كات چارهس���ه‌ربكرێت، چونكه به‌پێی ده‌س���ه‌اڵتی سیاس���ی په‌كخراوه له‌ئه‌نجامی ده‌س���تێوه‌ردانی كاری حزبی". سهربهخۆ :په‌رله‌مانێكی جیاوازبو فراكس���یۆنی س���ه‌ربه‌خۆ ب���هو دو په‌رله‌مانتاره پێكدێت كه ساڵی 2012 به‌هۆی كێش���ه‌یانه‌وه له‌گ���ه‌ڵ گۆڕان جیابونه‌وه‌و فراكسیۆنێكیان بۆ خۆیان دامه‌زراند ،كاروان س���اڵح س���ه‌رۆكی فراكسیۆنی سه‌ربه‌خۆیه ،ئه‌و پێیوایه ئ���هم چوار س���اڵه‌ی په‌رله‌مان نه‌وعی ب���وهو له‌وباره‌یه‌وه ده‌ڵێ���ت "ماوهی چوار س���اڵی په‌رله‌م���ان جیاوازیه‌كی زۆری هه‌یه له‌ش���ێوه‌و جۆرو قه‌باره‌و ئ���ه‌دای په‌رله‌مان به‌ب���ه‌راورد له‌گه‌ڵ خوله‌كانی ت���ری په‌رله‌مان ،به‌تایبه‌ت سه‌رهه‌ڵدانی ئۆپۆزسیۆنی راسته‌قینه‌و چه‌ندی���ن لیس���تو ق���ه‌واره‌ی جیاواز هاته‌كای���هوهو چه‌ندی���ن گۆڕان���كاری له‌پرۆسه‌ی دیموكراسی له‌هه‌رێمه‌كه‌دا سه‌ریهه‌ڵدا".
سۆشیالیست :له‌وه زیاتر نه‌ده‌كرا فراكسیۆنی سۆشیالیست خاوه‌نی 2 كورسییه ،س���ه‌رۆكی فراكسیۆنه‌كه‌ش عه‌ب���دواڵ ب���رای محه‌م���ه‌دی حاجی مه‌حمودی س���ه‌رۆكی حیزبه‌كه‌یه ،ئه‌م فراكس���یۆنه له‌زۆرب���هی بڕیاره‌كان���دا به‌حوكم���ی ئ���هوهی له‌كابین���هی حكومه‌تدا وه‌زیریان هه‌بوه ،له‌م چوار س���اڵه‌ی رابردودا پش���تی حكومه‌تی گرت���وه .س���ه‌رۆكی فراكس���یۆنه‌كه عه‌بدواڵ حاجی مه‌حمود سه‌باره‌ت به‌م خوله‌ی په‌رله‌مان ده‌ڵێت "الی هه‌موان رون‌و ئاش���كرایه ك���ه ئ���هم خوله‌ی په‌رله‌مان جیاواز بو له‌گه‌ڵ خوله‌كانی تر ،چونكه الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزس���یۆن به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاوو كاریگه‌ر رۆڵیان هه‌بو". سه‌رۆكه‌كه‌ی فراكسیۆنی سۆسیالست وتیش���ی" له‌گ���ه‌ڵ هه‌مو ئه‌مانه‌ش���دا به‌به‌رچاوگرتنی بارودۆخی سیاس���ی كوردس���تان‌و تێڕوانین���ی س���ه‌رجه‌م په‌رله‌مانتاران‌و راو سیاسه‌تی سه‌رجه‌م فراكس���یۆنه‌كان ،په‌رله‌مان هه‌نگاوی باش���ی ناوه بۆ ده‌رچواندنی یاساو بۆ گفتوگۆ له‌سه‌ر هه‌ندێ پرۆژه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا یاس���اكان به‌زۆرینه‌و كه‌مینه تێپه‌ڕ ده‌بن ،به‌اڵم له‌زۆر یاساو پرسی گرنگ به‌ش���ێوه‌یه‌كی برایانه هه‌مومان هاوڕابوین ،به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ئێمه وه‌كو سۆسیالس���ت پێمانوایه له‌وه‌ی ئێستا زیاتر نه‌ده‌كرا".
"په‌رله‌مان به‌رامبه‌ر ده‌ستدرێژكردنه سه‌ر سنوره‌كان هیچی نه‌کرد" ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی به‌ڕێوبه‌ری ناحیه‌یه‌كی ناوچه سنوریه‌كانی هه‌رێمی كوردستان‌و چه‌ند هاواڵتیه‌كی ناوچه بۆردومانكراوه‌كان ،جه‌خت له‌وه ده‌كه‌نه‌وه كه په‌رله‌مانی كوردستان وه‌كو پێویست هه‌ڵوێستی نهبوه به‌رامبه‌ر به‌و ده‌ستدرێژیانه‌ی له‌الیه‌ن توركیاو ئێرانه‌وه كرایه سه‌ر سنوره‌كانی هه‌رێمی كوردستان‌و خه‌ڵكی لێیزیانمه‌ند بون ،دو په‌رله‌مانتاری لیژنه‌ی ناوخۆش رایده‌گه‌نن كه ئه‌وان سه‌ردانی ئه‌و ناوچانه‌یان كردوه‌و راپۆرتیان به‌رزكردۆته‌وه بۆ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان. له‌م����اوهی چه‌ند س����اڵی رابردودا، ه����ه‌ردو واڵت����ی ئێ����ران‌و توركی����ا به‌بیانوی بون����ی چه‌كدارانی په‌كه‌كه‌و پ����ژاك ،ب����ه‌رده‌وام بۆردومانی ناوچه س����نوریه‌كانی هه‌رێمی كوردستانیان ده‌كرد .ئه‌وه‌ی زیانمه‌دی س����ه‌ره‌كی ئه‌م كاره‌ش بو ،ته‌نیا خه‌ڵكی سڤیل بو .كه به‌وهۆیه‌وه له‌ماوه‌كانی رابردودا نزیكه‌ی 180ك����ه‌س بونه‌ته قوربانی ئ����هو بۆردومانانه .ئه‌مه جگه له‌زیانی م����ادی‌و چۆڵبونی چه‌ندی����ن گوندی ناوچه سنوریه‌كان. زۆرجار گله‌یی ئهوه له‌په‌رله‌مانتارانی ئ����هو خوله‌ی په‌رله‌مانی كوردس����تان
له الیه‌كی دیكه‌وه ئاراس پرده‌شاڵی قه‌ره‌بومان ك����ردوه‌و ههتا په‌رله‌مانی ده‌كرێت كه وه‌ك پێویست هه‌ڵوێستیان به‌رامبه‌ر ئ����هو كاره‌ی ئێران‌و توركیا كه هاواڵتیه‌كی نیشته‌جێی گونده‌كانی عێراقی����ش س����ه‌ردانی ناوچه‌كه‌ی����ان نه‌ب����وه .ل����هم روه‌وه به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری بن����اری قه‌ندیله ،باس ل����هوه ده‌كات ك����ردوه‌و ئه‌وانی����ش راپۆرتی����ان ناحی����هی س����یده‌كان ،محه‌م����ه‌د كه خه‌ڵك به‌گش����تی نیگ����ه‌ران بوه به‌رزك����رده‌وه بۆ په‌رله‌مانی عێراق كه ئیسماعیل به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئێمه له‌هه‌ڵوێستی په‌رله‌مانی كوردستان " .ئه‌وه‌ش به‌هه‌وڵی ئێمه بو" .وتیش����ی ئ����اگاداری ئهوه بوین ك����ه په‌رله‌مان چونكه نه كارێكی وایكرد كه به‌وهۆیه‌وه " قه‌ره‌ب����وی هاواڵتی����ان كراوه‌ت����هوه هه‌ندێكج����ار هه‌ڵوێس����تیان هه‌ب����وه ،بتوانێ����ت بۆردومانه‌كه بوه‌س����تێت .به‌اڵم هه‌رچی بۆیانبكرێت كه‌مه" .ئه‌و به‌اڵم له‌به‌ر هه‌ندێك هۆكاری سیاسی نه‌توانیشی كارێكی وابكات كه به‌باشی په‌رله‌مانتاره رونیشیكرده‌وه كه ئه‌وان هه‌ڵوێسته‌كه‌یان وه‌كو پێویست نهبوه قه‌ره‌بوی زیانمه‌ندان بكرێته‌وه .ئه‌مه به‌رده‌وام ئیدانه‌ی ئه‌و كاره‌یان كردوه. ك����ه نه‌ده‌بو ئه‌مه وابێت .حكومه‌تیش جگه له‌وه‌ی كه چه‌ندین هاواڵتی هه‌ن لهبارهی ئه‌وه‌ی كه بۆچی له‌سه‌ر ئه‌م ره‌نگه نه‌یتوانیبێت راس����پارده‌كانیان تائێس����تا قه‌ره‌بونه‌كراونه‌ته‌وه" .ئه‌و كاره‌و پێش����ێلكردنی سه‌روه‌ری ههرێم هاواڵتیه وتیش����ی " ده‌ب����و په‌رله‌مان وه‌زی����ری ناوخ����ۆ بانگ����ی په‌رله‌مان جێبه‌جێبكات". به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری ناحیه‌ی س����یده‌كان فش����اربكات ب����ۆ قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌مان‌و نه‌ده‌ك����را ،ناوب����راو ده‌ڵێت " هه‌ندێك جه‌ختیش����ی له س����هر ئهوه كرده‌وه داواش ل����هو دو واڵت����ه ب����كات ك����ه ش����ت هه‌یه ده‌بێت ئێمه واقیعی بین. ك����ه جێگه‌ی خ����ۆی ب����و په‌رله‌مانی قه‌ره‌بوی مادی‌و مه‌عنه‌وی ئه‌و ناوچانه ئایا ئێمه ده‌مانه‌وێت سیناریۆو شتێكی كوردس����تان هه‌ڵوێس����تێكی تون����دی بكرێنه‌وه .كه‌چ����ی ئه‌مه‌مان نه‌بینی .رۆتینی بكه‌ین ،ئهوه بابه‌تێكه‌و ئه‌گه‌ر نواندبا به‌رامبه‌ر ئه‌و ده‌ستدرێژیانه‌ی راس����ته لیژنه‌ی ناوخ����ۆی په‌رله‌مان به‌مه‌نتقیش بیربكه‌ینه‌وه شتێكی تره. كه ده‌كرایه س����هر هاواڵتیانی سڤیل‌و سه‌ردانی ئه‌و ناوچانه‌ی كردوه ،به‌اڵم ئهوه رۆتینیاته كه بڵێین بانگی فاڵن خاكی هه‌رێمی كوردس����تان" .وتیشی س����ه‌ردانه‌كانیان به‌س قسه بوهو هیچ كه‌س كراو فیس����ار هات����ه په‌رله‌مان، " ب����ۆ نمونه په‌رله‌مانی كوردس����تان ده‌رئه‌نجامێكی وای نهبوه" .له‌الیه‌كی له‌نه‌تیج����ه‌ش هی����چ .بۆی����ه من وه‌ك ده‌یتوانی س����كااڵ له‌الیه‌ن دادگایه‌كی دیك����هوه په‌رله‌مانت����اری لیس����تی خۆم هیچ باوه‌ڕم ب����هو جۆره جۆڵه‌و نێوده‌وڵه‌ت����ی تۆمار ب����كات .كه ئێمه كوردستانی قادر حه‌سه‌ن ،به‌ئاوێنه‌ی سیاسه‌تانه نیه .باشه ئهوه وه‌زیرمان بۆ ئه‌و مه‌به‌س����ته له‌الیان خۆمانه‌وه راگه‌یاند كه " ئێمه درێخیمان نه‌كردوه ،بانگهێشتكرد ،باشه وه‌زیر چی بكات. هه‌وڵێكمان����داو هه‌ندێ����ك پارێ����زه‌ری چونك����ه هه‌ر بۆردومانێ����ك هه‌بوبێت ئهوه حكومه‌تی عێراقمان هه‌یه .بۆیه خۆبه‌خش����یش بۆ ئ����هو مه‌به‌س����ته ئێمه ل����ه‌وێ ئاماده‌بوین له‌گه‌ڵ هه‌مو پاراستنی سه‌روه‌ری‌و خاك‌و ئاسمانی هه‌ب����ون بۆ ئه‌و دۆس����یه‌یه" .محه‌مه‌د فراكس����یۆنه‌كان .ئاماده‌بونی ئێمه‌ش عێ����راق ئه‌ركی حكومه‌ت����ی عێراقه". ئیس����ماعیل رونیشیكرده‌وه كه راسته لهس����ه‌روه‌ختی بۆردم����انو روداوه نه‌ریم����ان عه‌ب����دواڵ په‌رله‌مانت����اری پاراس����تنی س����ه‌روه‌ری خاكی عێراق ناخۆش����ه‌كاندا ئ����هوه گرن����گ بوهو فراكس����یۆنی گ����ۆڕان له‌په‌رله‌مان����ی له‌ئه‌س����تۆی حكومه‌تی فیدڕاڵه ،به‌اڵم مانایه‌كی گرنگی هه‌یه .هه‌مو جارێكیش كوردس����تان به‌ئاوێن����هی ڕاگه‌یاند كه خۆ په‌رله‌مانی كوردس����تان ده‌یتوانی كه سه‌ردانی ئه‌و ناوچانه‌مان كردبێت ئه‌وان هه‌میش����ه ل����هو راپۆرتانه‌ی كه ڕێوشوێنی توندی قانونی بگرێته به‌ر به‌راپۆرتێكی تێروته‌سه‌ل په‌رله‌مانمان داویانه‌ت����ه په‌رله‌م����ان ڕێگه‌چ����اره‌ی لێئاگاداركردۆت����هوهو داوای هاوكاری‌و بۆردومانه‌كانیش����یان خس����تۆته‌ڕو. كه ئه‌مه‌مان له‌په‌رله‌مان نه‌بینی.
هه‌روه‌ها له‌په‌رله‌مانیش كۆبونه‌وه‌مان له‌سه‌ر مه‌س����ه‌له‌ی بۆردومان كردوه. چه‌ند جارێكیش چه‌ند بڕیارێكمان له‌و باره‌یه‌وه ده‌ركردوه‌و داوامانكردوه كه حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس����تان ههم قه‌ره‌بوی هاواڵتیان بكاته‌وه‌و هه‌میش ئه‌وپه‌ڕی ده‌سه‌اڵتی خۆی به‌كاربێنێت ب����ۆ پاراس����تنی هاواڵتیان����ی ناوچه سنوریه‌كان .نه‌ریمان عه‌بدواڵ وتیشی " ئێم����ه چه‌ندینج����ار كۆبونه‌وه‌م����ان له‌گه‌ڵ وه‌زیری ناوخۆ كردوه‌و داوامان كردوه كه ده‌بێت به‌ده‌م خه‌ڵكه‌كه‌وه بچن" .ناوبراو راش����یگه‌یاند " هه‌ندێك ش����ت بۆ خه‌ڵكه‌ك����ه ك����راوه ،به‌اڵم وه‌كو پێویس����ت نهبوهو له‌م روه‌وه‌ش حكومه‌ت����ی ههرێم����ی كوردس����تان كه‌مته‌رخه‌میه‌ك����ی زۆری نوان����دوه". نه‌ریمان وتیش����ی " ئێمه چه‌ندین جار وه‌زیری ناوخۆمان بانگهێشتی لیژنه‌ی ناوخ����ۆی په‌رله‌مان كردوه ،كۆمه‌ڵێك خاڵ له‌ئه‌جن����دای كاره‌كانمان هه‌بوه كه هه‌ندێكیان په‌یوه‌ندی به‌مه‌سه‌له‌ی ناوچه س����نوریه‌كانه‌وه هه‌بوه .به‌اڵم وه‌زیر هه‌میش����ه ئ����هوهی راگه‌یاندوه كه هۆكارێك هه‌یه كه ئه‌مه دروس����ت ده‌بێت‌و ده‌یگوت قانونی نێوده‌وڵه‌تی ڕێگه نادات ك����ه خه‌ڵكانێكی چه‌كدار لهس����نوره‌كه‌ی خۆت داڵ����ده بده‌یت. ده‌رباره‌ی بانگهێش����تكردنی وه‌زیری ناوخۆش نه‌ریم����ان ده‌ڵێت " ئه‌وه‌یان په‌یوه‌ندی به‌سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانه‌وه هه‌یه".
خه‌ڵك به‌گشتی نیگه‌ران بوه له‌هه‌ڵوێستی په‌رله‌مانی كوردستان چونكه نه كارێكی وایكرد كه بۆردومانه‌كه بوه‌ستێت نه‌توانیشی به‌باشی قه‌ره‌بوی زیانمه‌ندان بكرێته‌وه
10
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
تایبه‌ت
په‌رله‌مان
له‌خولی سێیه‌میدا
عه‌دنان موفتی
جه‌وهه‌ر نامیق
یه‌كێتی
پارتی
له‌دایكبون 1946 ئاستی خوێندن كۆلیژی ئابوری زانكۆی موسته‌نسری ه له‌به‌غدا ی ی چوست‌و چاالكی پارت ره‌وتی ژیان پێشمه‌رگه‌یه‌ك ی 1975 دیموكراتی كوردستان بوهو دوای هه‌ره‌س له‌ناوچ هی بادینان به"سه‌لیم سۆرانی" به‌ناوبانگ بوه، ی 1979بوه به‌رپرسی لقی یه‌كی پارتی بوهو ساڵ به‌ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی ،دوای ڕاپه‌ڕینی به‌هاری ساڵی 1991كراوه‌ته به‌رپرسی سنوری كه‌ركوك له‌به‌ره‌ی كوردستانی ،ساڵی 1992وه‌كو یه‌كه‌مین سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ڵبژێردراوه ،ساڵی 2000 كراوه‌ت ه سكرتێری مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و له‌دوای 2003شه‌و‌ه وازی له‌ده‌سه‌اڵت‌و ی ی سیاس پۆسته حزبییه‌كه‌ی هێناو وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌ك ی ی چاكسازی له‌هه‌رێم سهربهخۆ كاری بۆ ئه‌نجامدان ی ،2011له‌ته‌مه‌نی 65 كوردستاندا ده‌كرد.ئه‌و ساڵ ساڵیدا له‌واڵتی سوید كۆچی دوایی كرد.
له‌دایكبون 1949 ی موسته‌نسریه ی ئابوری له‌زانكۆ ئاستی خوێندن كۆلیژ ره‌وتی ژیان له‌سااڵنی 1974 – 1971لێپرسراوی قوتابیانی سه‌ر به‌پارتی دیموكراتی كوردستان بوه ی 1978وه‌ك پێشمه‌رگ ه له‌زانكۆی موسته‌نسریه ،ساڵ له‌سوریاوه گه‌ڕاوه‌ته‌وه كوردستان‌و یه‌كێك بوه له‌دامه‌زرێنه‌رانی حزبی سۆسیالیست‌و بوه به‌ئه‌ندامی سه‌ركرداییه‌تی ئه‌و حیزبه ،دوای راپه‌ڕین چوه‌ت ه ناو یه‌كێتییه‌وه‌و له‌ساڵی 1995بوه‌ته ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی‌و لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی ()3ی هه‌ولێر ،پاشان بۆ ماوهی سێ ساڵ نوێنه‌ری یه‌كێتی بوه له‌قاهیره ،ساڵی 1999 له‌حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان (ئیدارهی سلێمانی) پۆستی وه‌زیری شاره‌وانی وه‌رگرتوه‌و دواتریش بۆت ه وه‌زیری داراییو پاشان بۆت ه جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان .له‌كۆنگره‌ی دوه‌می یه‌كێتی به‌ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ڵبژێردراوه ،ساڵی 2005 به‌سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ڵبژێردراوه.
خولی یه‌كه‌م :خولی ملمالنێی پارتیو یه‌كێتی
مام رۆسته‌م :خولی یه‌كه‌م زۆر باشتربو
مام رۆسته‌م ئا :ئاوێنه مام رۆسته‌م پێشمه‌رگه‌یه‌كی دێرینی ناسراوه ،ئه‌و له‌یه‌كه‌م خولی په‌رله‌ماندا له‌سه‌ر لیستی یه‌كێتی بوه په‌رله‌مانتار‌و كه به‌راوردی سه‌رده‌می خۆیان‌و ئه‌م خوله‌ی تری په‌رله‌مان ده‌كات، بێ یه‌ك‌و دو ده‌ڵێت "زه‌مانی ئێمه په‌رله‌مان باشتربو". مام رۆس���ته‌م به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه هه‌رچه‌ن���ده خولی یه‌كه‌م���ی په‌رله‌مان په‌نج���ا به‌په‌نج���ا بو ،به‌اڵم پێش���نیارو قس���هو گفتوگۆو مشتومڕی زباتری تێدا ده‌كرا ،ئه‌و وتی "راس���ته ئۆپۆزیسیۆن گرنگ���ه ،ب���ه‌اڵم كه به‌قس���ه‌یان نه‌كه‌ن كه‌ڵكی چییه؟".
یه‌كێتی
ساڵی له‌دایكبون 1954 ئاستی خوێندن به‌هۆی كاری سیاسیه‌وه واز ی له‌خوێندن هێناوه كاتێك كه له‌كۆلیژی پزیشكی بوه. ره‌وتی ژیان له‌كۆتایی ده‌یه‌ی 1970به‌رپرسی لقی دوی پارتی بوه ،له‌سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی 1980دوجار برینداربوه‌و به‌مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردن نێردراوه بۆ ئه‌وروپا ،له‌كۆنگره‌ی نۆی پارتی به‌ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ڵبژێردراوه ،دوای راپه‌ڕین بۆ ماوه‌یه‌ك نوێنه‌ری تایبه‌تی بارزانی بوه له‌پاریس‌و دواتریش به‌رپرسی لقی حه‌وتی پارتی بوه كه ئه‌مه‌ریكاو كه‌نه‌دای گرتوه‌ته‌وه ،له‌كاتی هێرشی ئه‌مه‌ریكا بۆ سه‌ر عێراق له 2003گه‌ڕاوه‌ته‌وه كوردستان‌و فه‌رمانده‌یی هێزێكی پێشمه‌رگه‌ی كردوه بۆ چونه ناو كه‌ركوك ،ئه‌ندامی یه‌كه‌مین ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك بوه تا ساڵی 2005كه بوه به‌جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان‌و له2009ش پۆستی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانی پێسپێردراوه.
ساڵی له‌دایكبون1950: ی ی كوردی له‌زانكۆ ئاستی خوێندن دكتۆرا له‌ئه‌ده‌ب سلێمانی ی ژیان ساڵی 1970په‌یوه‌ندیكردوه به‌كۆمه‌ڵه‌ی ره‌وت ماركسیی لینینی كوردستانه‌وه ،له‌ساڵی 1975له‌گه‌ڵ خاڵ ه شیهاب‌و چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی دیكه‌ی كۆمه‌ڵ ه له‌الیه‌ن رژێمی به‌عسه‌وه زیندانیكراوه‌و تا ساڵی 1978 له‌زیندان بوه .ساڵی 1979پاش ئازادكردنی ،ده‌بێت به‌پێشمه‌رگه تا كاتی راپه‌ڕین ،ساڵی 1992یه‌كه‌م سه‌رنوسه‌ری رۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ بوه ،له‌یه‌كه‌م كۆنگرهی یه‌كێتی نیشتمانیی كوردستان ساڵی 1992 به‌ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی هه‌ڵبژێردراوه‌و ساڵی 1993تا ساڵی 1996لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی رێكخستنی هه‌ولێر بوه ،پاشان بۆ ماوهی 10ساڵ لێپرسراوی مه‌كته‌بی رێكخستن بوه .هه‌ر له‌سااڵنی نه‌وه‌ده‌كان چه‌ند ساڵێك ی 2012به‌سه‌رۆكی وه‌زیری په‌روه‌رده بوه ،ساڵ په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ڵبژێردرا.
خولی دوه‌م ..خولی یه‌كده‌ستی پارتیو یه‌كێتی خولی سێیه‌م :خولی ملمالنێی "پارتیو یه‌کێتی" له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن
ئارێز عه‌بدواڵ :ئۆپۆزیسیۆن نه‌بو ئه‌زمونیشمان كه‌مبو
وتیش���ی "ئه‌وكات ئێمه چاالكتربوین له‌چاودێریكردنی حكومه‌تدا ،س���ه‌رۆك ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی وهزیرو وه‌زیره‌كانمان بانگده‌كردو ده ئیمزام���ان كۆده‌كرده‌وه‌و ده‌مانوت ئارێز عه‌بدواڵ یه‌كێك له‌و با فاڵنه وه‌زیر یان سه‌رۆك وه‌زیر بێت‌و په‌رله‌مانتارانه‌ی خولی دوه‌می ده‌ه���ات ،چه‌ندینجار وه‌زی���ری داراییو په‌رله‌مان ،كه ده‌نگی به‌ده‌ستور نه‌دا، وه‌زیره‌كانیتریش هاتن ،ئ���هم هه‌فته‌یه ئه‌و ده‌ڵێت "جیاوازییه‌كی زۆر هه‌یه ده‌مانوت با س���ه‌رۆك وه‌زیر بانگبكه‌ین له‌نێوان ئه‌دای په‌رله‌مانی كوردستان بانگمانده‌ك���رد ،ئه‌وه‌نده پرس���یارمان له‌خولی دوه‌م به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ لێده‌ك���ردن هه‌ڵمانده‌په‌ڕان���دن ،ده‌ب���ا سێیه‌مدا". ئه‌مانه‌ی ئێستا رۆژێك له‌ڕۆژان سه‌رۆك وه‌زی���ر یان جێگرێك بانگ بكه‌ن ،ئه‌گه‌ر ئارێز له‌ب���اره‌ی جیاوازیه‌كانی خولی بانگیشیان بكه‌ن نایه‌ن". یه‌كه‌م‌و دوه‌می په‌رله‌مانی كوردس���تان، ئه‌و ه���ۆكاری به‌هێزیی خولی یه‌كه‌می وتی "به‌شێوه‌یه‌كی گشتی خول له‌دوای په‌رله‌مان���ی گهڕاندهوه بۆ ئ���هوهی كه خ���ول ئه‌زمون���ی كاری په‌رله‌مانت���اری "په‌رله‌مانتاره‌كان به‌هێزتربون ،زۆربه‌یان ده‌گوازرێته‌وه .بۆ نمونه په‌رله‌مانتارانی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیو سه‌ركردایه‌تی خول���ی س���ێیه‌م ئه‌زمونی���ان زیاتر بوه یهكێتیو پارتی بون" ،مام رۆسته‌م وتی له‌خول���ی دوه‌م" .ئارێز عه‌بدواڵ ئاماژه‌ی "راس���ته ئه‌و زه‌مانه ئێمه كه‌مئه‌زمونتر به‌وه‌دا كه جیاوازیه‌كی گرنگی ئه‌م خوله بوین به‌اڵم له‌ئێس���تا باش���تربو ،چونكه له‌گه‌ڵ پێ���ش خۆیدا ،بریتی���ه له‌بونی كۆمه‌ڵێ���ك كه‌س���ایه‌تی به‌هێ���ز نه‌بێت ئۆپۆزس���یۆن .ئ���هو وت���ی "الیه‌نه‌كانی خه‌ڵك گوێ به‌هه‌مو كه‌سێك نادات". ده‌سه‌اڵت بۆ یه‌كه‌مجاره روبه‌روی الیه‌نی وتیش���ی "ئ���هم خول���هی په‌رله‌مان ئۆپۆزس���یۆن بونه‌ت���هوه .هه‌رچه‌ن���ده ده‌س���تیانكراوه نییهو كه‌س به‌قسه‌یان ده‌توان���م بڵێم چ ئه‌وانی ده‌س���ه‌اڵت چ ناكات ،راسته ئه‌مان له‌ئێمه زیره‌كترن‌و ئه‌وان���ی ئۆپۆزس���یۆن به‌ب���ێ ئه‌زمونی ش���تی باش ته‌رحده‌كه‌ن ب���ه‌اڵم ده‌ڵێن كاریانك���ردوه ،به‌اڵم خ���ول دوای خول با س���ه‌رۆك وه‌زیربێت نایه‌ت ،ئه‌ڵێن با ئه‌زمونی ده‌س���ه‌اڵت‌و ئۆپۆزس���یۆنیش وه‌زیری فاڵن بێت نای���ه‌ت ،كه دێتیش زیاتر ده‌بێت كه ئه‌مه‌ش كارێكی باشه. كه‌س ناتوانێت لێی بپرسێته‌وه". چونكه لێره‌دا چ فشاره‌كانی ئۆپۆزسیۆن‌و
فه‌رسه‌ت ئه‌حمه‌د سكرتێری هه‌مو خوله‌كان ی خشته ،تهنها كه‌سێك ی 23ساڵ ماو‌ه ی كوردس���تانه، ی په‌رله‌مان س���كرتێر په‌رله‌م���انو په‌رله‌مانت���اران هه‌مویان ی ئ���هو هه‌ر رۆیش���تن‌و گ���ۆڕان ،كه‌چ له‌جێی خۆیه‌تی. فه‌رس���ه‌ت ئه‌حمه‌د ك ه لهس���اڵی 1992هوه ت���ا ئه‌م���رۆ س���كرتێری ئه‌نجومه‌نی نیش���تیمانی كوردس���تانه، ی ی یه‌كه‌م یاس���ا ئه‌و ك ه له‌ئاماده‌كردن ی په‌رله‌مان���دا تایب���ه‌ت به‌هه‌ڵبژاردن��� ی ئاماده‌ب���وه ،له‌یه‌ك���هم هه‌ڵبژاردن��� ی ی بوهو دوا ی پارت كوردستان كاندید
په‌رله‌مانتاری سوید "رێبوار حه‌سه‌ن" ئاماژه بهوه ده‌كات پێویسته په‌رله‌مانتاریش له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه له‌ژێر لێپێچینه‌وه‌و چاودێریكردندا بێت، ئه‌و ده‌ڵێت "په‌رله‌مانتارانی سوید ده‌بێت مانگی 100كاتژمێر كارو ده‌وام بكه‌ن‌و به‌یه‌ك خولی په‌رله‌منتارییش خانه‌نشین ناكرێن‌و موچهو ئیمتیازیشیان له‌موچه‌و ئیمتیازی په‌رله‌مانتارانی كوردستان كه‌متره".
ئه‌رسه‌الن بایز
پارتی
ی چون ه په‌رله‌مانیش تائێس���تا هه‌ر خۆ ی په‌رله‌مانه‌و س���هر له‌وردو س���كرتێر درشتی هه‌مو شتێك ده‌رده‌كات. ی 66س���اڵه‌و دهۆكییه ، ئه‌و ته‌مه‌ن سه‌رۆكی لیژنه‌ی ده‌س���توری هه‌رێمی كوردس���تان بوهو پێش ئه‌وه‌ی ببێت ه په‌رله‌مانتار پارێزه‌ر بوه . په‌رله‌مانت���اران زۆرج���ار ی به‌سه‌رسوڕمانه‌و‌ه س���ه‌باره‌ت به‌نهێن ی ئه‌و پیاو‌ه له‌م هه‌مو سااڵنه‌دا مانه‌و‌ه ل���هو پۆس���ته‌یدا ده‌پرس���ن ،ك���ه‌س فرسه‌ت ئه‌حمه‌د نازانێت!
چ وه‌اڵمه‌كان���ی ده‌س���ه‌اڵت وه‌ك���و هی په‌رله‌مانێكی واڵتێكی پێشكه‌وتو نهبوه. له‌به‌رئ���هوهی هه‌ردوالیان له‌ركابه‌رایه‌تی یه‌كتری���ش ئه‌زمونیان وه‌كو پێویس���ت نه‌ب���وه .به‌ش���ێك له‌و یاس���ایانه‌ش كه له‌خولی سێیه‌م ده‌رچون كه‌موكورتییان تێدایه به‌اڵم هه‌نگاوی باشیش نراون.". لهبارهی ئ���ه‌وه‌ش ك���ه زۆرجار باس له‌وه‌ده‌كرێت كه له‌خولی دوه‌می په‌رله‌ماندا له‌الیه‌ن هه‌ردو حزبی ده‌س���ه‌اڵته‌وه زۆر پرۆژه یاس���ای گرنگ تێپه‌ڕێنران ،ئارێز عه‌بدواڵ وتی "ئه‌وكاته شاره‌زایی زۆرمان نه‌بو .ئه‌زمونیش���مان كه‌مبو .ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه ئۆپۆزسیۆنیش نه‌بو". ئارێز عه‌بدواڵ جه‌ختیشی له‌سه‌ر ئهوه كرده‌وه ك���ه كه‌موكورتیه‌ك���ی دیار كه هاوبه‌شه له‌نێوان خولی دوه‌م‌و سێیه‌م، بریتی���ه له‌گرفت���ی په‌ی���ڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌م���ان .په‌رله‌م���ان په‌یڕه‌وێكی زۆر سه‌قه‌تی هه‌یه‌و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ هه‌لومه‌رجی ئه‌وساو ئێستاش ناگونجێت. "ئێمه له‌خول���ی دوه‌م هه‌وڵمانداو كاری زۆر باشیشمان بۆ كرد تا هه‌مواربكرێت، ب���ه‌اڵم له‌ئه‌نجام���دا هه‌موارنه‌كرایه‌وه. هه‌رچه‌نده له‌خولی س���ێیه‌میش كارێكی له‌و ش���ێوه‌یه كرا ،به‌اڵم ئهوه خه‌ریكه ئه‌و خوله‌ی په‌رله‌مانیش ته‌واو ده‌بێت‌و په‌یڕه‌وه‌كه‌شی هه‌ر وه‌ك خۆیه‌تی".
له‌خولی سێیه‌میدا
په‌رله‌مانتار ی كوردستان له‌په‌رله‌مانتاری سوید حه‌ساوه‌تره
ئا :ئاوێنه
که‌مال كه‌ركوكی
په‌رله‌مان
موچهو ئیمتیاز..
چوار سه‌رۆكی په‌رله‌مان
پۆرتره‌یت
تایبه‌ت
حاكم رزگار :په‌شیمانم له‌وه ی بوم به‌په‌رله‌مانتار ئا :ئاوێنه
كاتێك كه رێبوار حه‌س���ه‌ن به‌راوردی كاری په‌رله‌منتاری���ی له‌نێوان س���ویدو كوردس���تاندا ده‌كات ،گرنگترین خاڵ كه له‌په‌رله‌مانت���اری هه‌رێمی كوردس���تاندا
نایبینێت ،ئیلتیزامنه‌كردنی په‌رله‌مانتاره له‌هه‌رێم���ی كوردس���تاندا به‌به‌رنام���ه ی خه‌ڵك���هوه ،كه زۆربه‌یان هه‌س���تناكه‌ن خه‌ڵ���ك ئه‌وانی ل���هو ش���وێنه داناوه‌‌و پابه‌ندنی���ن ب���هو به‌رنام���هو به‌ڵێنانه‌ی به‌خه‌ڵكیان داوه. س���ه‌باره‌ت به‌چۆنیه‌تی كارو ده‌وامی په‌رله‌مانتارانی���ش لهس���وید ،ئام���اژه ب���هوه ده‌كات كه لیژن���هی جیاجیاكانی په‌رله‌مان���ی ئ���ه‌وان سێش���ه‌ممه‌و چوارش���ه‌ممه‌و پێنجش���ه‌ممه له‌ن���او په‌رله‌مان كۆده‌بن���هوهو رۆژانی هه‌ینی‌‌و دوشه‌ممانیان ته‌رخانكردوه بۆ چونه ناو خه‌ڵكه‌وه ،ئه‌و وتی "ئه‌وه‌ی من تێبینیم ك���ردوه په‌رله‌مانتاران���ی كوردس���تان‌و ئاڕاس���ته‌یه‌كی فراكس���یۆنه‌كانیان دیاریكراوو ئامانجێك���ی رونیان نییه بۆ
په‌رله‌مانتاران ی ئێستا سااڵن ه 9ملیار‌و 324دینار وه‌رده‌گرن
ئا :ئاوێنه جگه له ١١١په‌رله‌مانتاری خولی سێیه‌م ،كه دوای چه‌ند مانگێكی تر موچه‌ی خانه‌نشینی ده‌یانگرێته‌وه، ته‌نیا له‌خولی یه‌كه‌م‌و دوه‌م ،زیاتر له ٣٠٠په‌رله‌مانتاری خانه‌نشینكراو هه‌ن ،كه موچه‌ی مانگانه‌ی هه‌ریه‌كێكیان شه‌ش ملیۆن‌و 500هه‌زار دیناره ،به‌م پێیه‌ش موچه‌ی ساڵێكیان ده‌گاته نزیكه‌ی ٢٤ملیار دینار. له‌وباره‌ی���هوه س���ه‌رۆكی یه‌كێت���ی په‌رله‌مانتاران نیعم���ه‌ت عه‌بدواڵ ئاماژه
بهوه ده‌كات كه مه‌س���ه‌له‌ی خانه‌نشینی په‌رله‌مانت���اران له‌هه‌مو واڵتێ���ك هه‌ی ه "به‌اڵم ه���هر واڵته‌ی به‌ئالیه‌ت‌و جۆرێكه، پێویس���ته له‌كوردس���تانیش به‌یاسایه‌ك ڕێكبخرێت ،نابێت كه‌سێك به‌ته‌نیا ٤ساڵی په‌رله‌مانتاری ،خانه‌نشینبكرێت به‌هه‌مان ئاستی په‌رله‌مانتارێك خزمه‌تێكی زۆری وه‌زیفی هه‌یه". پێش���تر چه‌ن���د په‌له‌مانتارێك���ی ئۆپۆزسیۆن ،كه ده‌ستیان له‌كاركێشابۆوه داوایانكردبو ،به‌یاس���ایه‌ك خانه‌نشینی په‌رله‌مانتاران نه‌مێنێت ،به‌اڵم هه‌ر ئه‌وكات گله‌یی ئه‌وه‌ی���ان لێكرا ،كه بۆچی تا دو ساڵه‌كه‌یان ته‌واو نه‌كرد ،ئیستیقاله‌كه‌یان پێش���كه‌ش نه‌كرد؟ چونك���ه له‌دوای دو
ساڵ هه‌ر ئیس���تیقاله‌یه‌كی په‌رله‌مانتار ،نه‌خۆش���یه درێژخایه‌نه‌كان ده‌ڕوات ،به‌م جۆره ئ���هوهی مانگان���ه وه‌ك موچه بۆ به‌موچه‌ی %٨٠خانه‌نشین ده‌كرێت. به‌پێ���ی زانیارییه‌كانی ئاوێنه ،چه‌ندین په‌رله‌مانتارێ���ك ده‌مێنێت���هوه زیاتر له س���ه‌ركرده‌ی دیاری حزبه‌كان ،له‌ئاستی 7ملیۆن دین���اره ،وات���ه موچه‌ی 111 س���ه‌رۆك‌و ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاس���ی ،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردس���تان پێكه‌وه له‌ساڵێكدا ده‌كاته 9ملیار‌و 324ملیۆن موچه‌ی خانه‌نشینی وه‌رده‌گرن. ئه‌م���ه له‌كاتێكدای���ه ك���ه موچ���هی دینار. په‌رله‌مانتارێك���ی هه‌رێمی كوردس���تان له‌كاتێكیشدا كه موچه‌ی مانگانه‌ی هه‌ر 8ملی���ۆن‌و 400هه‌زار دین���اره ،له‌و بڕه په‌رله‌مانتارێك له‌په‌رله‌مانی كوردس���تان پاره‌ی���ه 400 ،هه‌زاری بۆ خانه‌نش���ینی زیاد له 7ملیۆن دیناره ،یه‌كه‌م موچه‌ی ده‌ڕوات 400 ،هه‌زار دیناری تریش���ی بۆ ده‌رچویه‌كی زانك���ۆ نزیكه‌ی 430هه‌زار خزمه‌تگ���وزاری ئه‌و یه‌كه‌نیش���ته‌جێیانه دیناره ،به‌پێی ستانداری جیهانی له‌هه‌ر ده‌بڕرێت كه په‌رله‌مانت���ار تێیدا ده‌ژی ،واڵتێك���ی دنیادا موچ���هی پله‌به‌رزه‌كان به‌ده‌ر له‌وانه ل���ه %10موچه‌ی بنه‌ڕه‌تی هه‌شت ئه‌وه‌نده‌ی موچه‌ی پله‌ناوه‌نده‌كان په‌رله‌مانتار وه‌ك هاوكاری بۆ س���ندوقی زیاتربێت ،به‌ناعه‌داله‌تی داده‌نرێت.
"موشاغیب"
حاكم رزگار په‌رله‌مانتاری ده‌ست له‌كاركێشاوه‌ی فراكسیۆنی كوردستان ی ده‌ڵێت "من له‌ژیانی په‌رله‌مانیی خۆم‌و له‌په‌رله‌مانی كوردستانیش رازینیم، چونكه ئه‌و ته‌سه‌وره‌ی پێش بون به‌په‌رله‌مانتار بۆ په‌رله‌مان هه‌مبو زۆر جیاوازه له‌وه‌ی له‌نزیكه‌وه تێیدا ژیام‌و بینیم". حاكم رزگار له‌لێدوانێكی پێش���وتریدا به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د ك���ه په‌رله‌مانی كوردس���تان ئه‌و كاته ئه‌كتیڤ‌و چاالك ده‌بێ���ت ك���ه بڕی���ار له‌په‌رله‌مان���هوه ده‌ربچێ���ت ب���ۆ دهرهوهی په‌رله‌م���ان ن���ه‌ك ئه‌وه‌ی ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مانه‌وه بێت ب���ۆ ناو په‌رله‌مان ،ئ���هو وتی "من له‌ژیانی په‌رله‌مان���ی خۆم‌و له‌په‌رله‌مانی كوردستانیش رازینیم". حاكم رزگار ته‌ئكیدی له‌وه‌ش كرده‌وه كه چاالكبونی په‌رله‌مان په‌یوه‌ندی هه‌یه به‌رۆشنبیری‌‌و كه‌ش���وهه‌وا گشتییه‌كه‌ی ئازادیو به‌بۆچونی ئ���هو حیزبانه‌ی كه په‌رله‌م���ان دروس���تده‌كه‌ن ،ئایا ئه‌وان بڕوای ته‌واویان به‌ف���ه‌زای ئازادی هه‌یه
عه‌بدواڵی مه‌ال نوری گه‌نجێكی گه‌رمیانی ساده‌و ساكاره ،خۆ به‌زل نه‌زانینی ئه‌و به‌جلوبه‌رگ‌و به‌قسه‌و هه‌ڵسوكه‌وتییه‌وه ده‌بینرێ���ت ،ئ���هو ته‌مه‌نی 35س���اڵه‌و پێشتر پارێزه‌رو رۆژنامه‌نوس بوه ،كاتی عه‌بدواڵی مه‌ال نوری خۆی كه به‌بزوتن���هوهی گۆڕاندا فۆرمی وتیش���ی "جاری وای���ه زۆر توڕه‌بوم‌و خۆ كاندیدك���ردن پڕده‌كاته‌وه ،ناوه‌كه‌ی له‌لیس���ته‌كه‌دا 25هه‌می���ن ناوده‌بێ���ت .كراومه‌ته دهرهوه ،ب���ه‌اڵم ئه‌و رۆژانه‌ی عه‌بدواڵی مه‌ال ن���وری ده‌ڵێت "له‌وه‌ته‌ی ك���ه كراومه‌ته دهرهوه ل���هو رۆژانه‌ن كه چومه‌ته په‌رله‌مان ،یه‌ك ش���ت كه زۆر من زیاتر له‌ژیانی خۆمدا شانازییان پێوه مه‌به‌ستم بوه ،ئاس���وده‌كردنی ویژدانی ده‌كه‌م". عه‌ب���دواڵ ئاماژه ب���ه‌وه‌ش ده‌كات كه خۆم ب���وه ،له‌و به‌رپرس���یارێتییه‌ی كه خه‌ڵك به‌منی سپاردوه‌‌و هه‌میشه له‌پێناو ئه‌و له‌ئه‌دای خۆیو فراكس���یۆنه‌كه‌یان‌و ی نیه ،ئه‌و وتی داكۆكیكردن له‌ماف���ی خه‌ڵكدا به‌ده‌نگ ههم���و په‌رله‌مانیش راز "ئه‌و پێگه یاس���اییه‌ی كه ئێمه هه‌مانه، هاتوم‌و باكیشم به‌كه‌س نهبوه".
یان نییه" ،مه‌رجی گرنگ بۆ چاالكبون ی په‌رله‌مان ،بڕوابون���ه به‌دیموكراتییه‌ت‌و به‌ئازادی تاكو تێگه‌یشتن له‌رۆشنبیریی په‌رله‌مانیی‌‌و پابه‌ندبون به‌پیش���ه‌ییبونی په‌رله‌مانت���ارو كاری په‌رله‌مان ،ئه‌وكاته په‌رله‌م���ان چاالك ده‌بێت ك���ه خاوه‌نی بڕیاری خ���ۆی بێت‌و ههم���و كاره‌كانی بارگاوی نه‌كرێت به‌سیاسه‌ت".
هاژه سلێمان به‌ته‌نها سه‌رۆكی لیستێكه كه تهنها ئه‌ندامێكی هه‌یه، ئهویش هه‌ر خۆیه‌تی ،ئه‌و سه‌رۆكی لیستی ئازادیو عه‌داله‌تی كۆمه‌اڵیه‌تیه ،ئهوه ره‌تده‌كاته‌وه كه ئه‌و داكۆكی له‌خواستی چه‌په‌كانی كوردستان نه‌كردبێت‌و ده‌ڵێت "چونكه ئێمه خاوه‌نی یه‌ك كورسی په‌رله‌مان بوین ،ئه‌مه كاریگه‌ری هه‌بو له‌سه‌رئه‌وه‌ی وه‌ك پێویست نه‌توانرێت به‌خواستی چه‌په‌كان كاربكرێت". هاژه ش���ێخ س���لێمان ئاماژه بهوه
ده‌دات كه ئهوه راسته لیسته‌كه‌ی ئه‌وان به‌لیس���تی چه‌په‌كان ناسراوه‌و خۆشی به‌نوێن���ه‌ری هه‌مو چه‌پ���ه‌كان زانیوه‌‌و هی���چ كات كه‌مته‌رخه‌م���ی نه‌نوان���دوه له‌گه‌یان���دن‌و باس���كردنی خواس���تو داواكاریه‌كانی چه‌په‌كانی كوردس���تان‌و بۆ ئه‌م���ه‌ش به‌به‌رده‌وامی له‌په‌یوه‌ندیدا بوه له‌گه‌ڵی���ان .ئه‌و وتی "وه‌كو تریش هه‌مو ئه‌و حزبانه‌ی كه له‌لیس���ته‌كه‌ی ئێمه‌دا ب���ون ،هه‌ر گله‌یی‌و یاداش���تو كارێكیان هه‌بوبێت له‌چوارچێوه‌ی كاری په‌رله‌مانیدا ،م���ن بۆم جێبه‌جێكردون‌و ق���ه‌ت كه‌مته‌رخه‌می���م به‌رامبه‌ری���ان نه‌نواندوه". زۆرج���ار گله‌یی ئ���هوه ده‌كرێت كه
هاژه سلێمان س���ه‌رۆكی ئ���هو لیس���ته به‌ش���داربوه له‌وه‌رگرتنی هه‌مو ماف‌و ئیمتیازاتێكی په‌رله‌مان ،له‌م روه‌وه هاژه جه‌خت له‌وه
ئاماده‌نه‌كراون بۆ ئه‌و ئه‌رك‌و كاره". وتیش���ی "گ���هر بڕوانی���ت به‌ش���ێك له‌په‌رله‌مانتاران���ی كوردس���تان ك���ه‌س نازانێ���ت به‌درێژای���ی ئه‌م چوار س���اڵه ئیشیان بۆچی كردوه؟". په‌رله‌مانتاره‌ك���هی س���وید به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه "لهس���وید په‌رله‌مانتارانیش له‌ژێر لێپێچینه‌وه‌دان ،ئه‌ندامانی په‌رله‌مان زۆر به‌ئاگان به‌رامبه‌ر به‌خه‌ڵك ،پێیانوایه ئه‌گه‌ر هه‌ڵه بكه‌ن خه‌ڵك لێپێچینه‌وه‌یان له‌گ���ه‌ڵ ده‌كات ،ب���ه‌اڵم هاوكێش���ه‌كه به‌پێچه‌وانه‌وه‌ی���ه، له‌كوردس���تان ده‌سه‌اڵتداران‌و په‌رله‌مانتاران پێیانوایه خه‌ڵ���ك خزمه‌ت���كاری ئه‌وان���ه ،به‌اڵم له‌سوید ده‌سه‌اڵتدار‌و په‌رله‌مانتار خۆیان به‌خزمه‌تكاری خه‌ڵك ده‌زانن". س���ه‌باره‌ت به‌موچ���هو ئیمتی���ازی
په‌رله‌مانتارانی���ش ئام���اژه بهوه ده‌كات كه موچه‌ی په‌رله‌مانتار له‌كوردس���تاندا یه‌كێك���ه له‌موچ���ه ه���ه‌ره به‌رزه‌كانی په‌رله‌مانتار له‌ئاستی جیهاندا ،ئه‌و وتی "هه‌مو ئه‌ندام په‌رله‌مانێكی سوید مانگی 58هه‌زار كرۆن���ی هه‌یه ،به‌اڵم نزیكه‌ی 28ه���ه‌زاری ده‌ڕوات بۆ باج‌و تهنها 30 هه‌زاری بۆ ده‌مێنێته‌وه كه ده‌كاته نزیكه‌ی 4ه���ه‌زار دۆالر ،ئه‌گه‌ر به‌راوردی بكه‌یت له‌موچه‌ی په‌رله‌مانتاری كوردستان زۆر كه‌متره ،واته په‌رله‌مانتاری كوردس���تان زیاتر له‌په‌رله‌مانتاری سوید وه‌رده‌گرێت به‌مه‌رجێك ده‌بێت په‌رله‌مانتاری سوید مانگ���ی 100كاتژمێر كارو ده‌وام بكات، ئیمتیازی چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشی نیه، ئوتومبێلی بۆ ناكڕدرێت ،ش���وقه‌و ڤێال وه‌رناگرێت".
به‌خانه‌نش���ینكردنی س���ه‌باره‌ت په‌رله‌مانتارانی���ش ،ئه‌و وتی "لهس���وید وه‌ك كوردس���تان نییه كه په‌رله‌مانتار له‌هه‌مو ته‌مه‌ن‌و خولێكی په‌رله‌مانتارییدا س���وك‌و ئاس���ان به‌موچه‌یه‌ك���ی باش خانه‌نشین ده‌كرێت ،په‌رله‌مانتار له‌سوید كاتێك خانه‌نش���ین ده‌كرێت كه ته‌مه‌نی سه‌رو په‌نجا س���اڵی تێپه‌ڕاندبێت‌و سێ خولی���ش وات���ه دوانزه س���اڵ ئه‌ندامی په‌رله‌مان بوبێت". وتیشی "له‌سوید ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانتارێك ته‌نه���ا یه‌كج���ار ئه‌ندام بوبێ���تو ئهوه خانه‌نش���ینی ناك���ه‌ن ،بۆ خ���ۆی بڕوا موچ���هی تاهه‌تای���ی وه‌ربگرێت ،به‌ڵكو دوای ماوهی په‌رله‌مانتارێكه‌ی س���اڵێك موچ���هی بێكاری ده‌ده‌ن���ێو دوای ئهوه ده‌بێت بڕوات خۆی كاربكات".
له‌بودجه‌ی ههرێم سااڵنه نزیكه‌ی ٢٤ملیار دینار بۆ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتاران ده‌ڕوات
عه‌بدواڵی مه‌ال نوری یه‌كێك بو له‌په‌رله‌مانتاره ناسراوه‌كانی خولی سێیه‌می په‌رله‌مان ،ئه‌و به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك بزێوبو كه چه‌ند جارێك ته‌حه‌مول نه‌كراو له‌هۆڵی په‌رله‌مان كرایه‌ده‌ر، نه‌یاره‌كانیشی تۆمه‌تی "هه‌رزه‌كار"یان به‌سه‌ردا دابڕی.
حاکم رزگار
ئیش���كردن ،لیژنه‌كانی���ش كۆبون���هوهو به‌دواداچونیان الوازه". هۆكارێك���ی ك���ۆی ئه‌م الوازییه‌ش���ی گهڕاندهوه بۆ ئه‌و یاس���ای هه‌ڵبژاردنه‌ی كه له‌كوردستاندا كاری پێده‌كرێت‌و وتی "لهس���وید به‌رله‌وه‌ی هه‌ركه‌سێك كاندید بكرێت ب���ۆ په‌رله‌مان ،ده‌بێت پێش���تر له‌ن���او حیزبه‌كه‌یدا له‌ڕێ���ی ده‌نگدانه‌وه هه‌ڵبژێردرێت‌و كێ���ش له‌هه‌ڵبژاردنی ناو حیزبه‌كه‌ی���دا زۆرترین ده‌نگی هێنا ئهوه ده‌كرێت به‌سه‌رۆكی لیسته‌كه ،كه ئه‌مه له‌كوردستاندا تائێس���تا په‌یڕه‌وناكرێت‌و كاندی���ده‌كان زیاتر له‌الیه‌ن س���ه‌رۆكی حی���زب‌و ده‌ستڕۆش���توه‌كانی مه‌كته‌بی سیاسیه‌وه دیاریده‌كرێن ،ئه‌مه‌ش كاری په‌رله‌مانتاری���ی په‌كده‌خ���ات ،چونك���ه به‌ش���ێك له‌وانه‌ی ده‌چن���ه په‌رله‌مانه‌وه
زۆر له‌و رۆڵ���ه گه‌وره‌تره كه بینیومانه‌و چاوه‌ڕوانی خه‌ڵكیش زۆر له‌وه زیاتربون كه كردمان". ئ���هو ب���اس ل���ه‌وه‌ش ده‌كات ك���ه زۆرجار وته‌كانی بوه‌ت���ه مایه‌ی بێزاری په‌رله‌مانتارانی ترو زۆرجاریش روبه‌روی تانهو ته‌ش���هر بوه‌ت���هوه ،عه‌بدواڵ وتی "زۆرجار پێموتراوه ه���ه‌رزه‌كاره ،ئه‌مه هه‌ر ئه‌وه‌نده ده‌زانێت". وتیش���ی "له‌كات���ی گفتوگۆك���ردن لهس���هر بودج���ه ،هه‌س���تام‌و وتم من ئه‌م���ڕۆ په‌رله‌مانتارنی���م بۆیاخچییه‌كی ناو بازاڕم به‌ش���ی من چییه له‌بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان؟ كه‌چی له‌سه‌ر ئه‌م قس���انه دواتر به‌شێوه‌ی راسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ چه‌ندین په‌رله‌مانتار تانه‌یان لێدام ،ده‌یانوت چۆن په‌رله‌مانتار ده‌ڵێت بۆیاخچیم ،عه‌یبه په‌رله‌مانتار قسه‌ی وا ب���كات ،به‌اڵم من یه‌كێك له‌و قس���انه‌ی ش���انازی پێوه ده‌كه‌م ئه‌و قس���ه‌یه بوه كه كردوم���ه ،چونكه ئه‌مڕۆ بێت یاخود سبه‌ی ده‌بێت ئه‌و په‌رله‌مانه نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵكی بۆیاخچی بكات".
هاژه ..ژنێكی تهنها له‌خولی سێهه‌مدا ئا :ئاكۆ
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
11
ده‌كاته‌وه كه ئه‌و ئیمتیازه‌ی له‌په‌رله‌مان بۆ په‌رله‌مانتار دان���راوه هه‌مویان لێی س���ودمه‌ندبون‌و هیچ ش���تێكی زیاده‌ی
وه‌رنه‌گرتوه ك���ه ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كانی دیكه وه‌ریاننه‌گرتبێت. لهبارهی ئه‌وه‌ی ك���ه ناوبراو یه‌كێك ب���و ل���هو په‌رله‌مانتارانه‌ی ك���ه واژۆی ل���هو یاداش���ته‌دا هه‌ب���وه ك���ه داوای پێدانی ش���وقه‌یان له‌په‌رله‌مان كردوه ناوب���راو رایگه‌یان���د "زۆر به‌داخ���هوه له‌راگه‌یاندن���ه‌كان ئه‌م���ه زۆر به‌خراپ ش���یكرایه‌وه‌و خه‌ڵكم���ان لێهاندراو تا كه‌مپین رابگه‌یه‌نرێت .ئه‌و یاداش���ته‌ش بۆ ئ���هوه نه‌بو كه ئێمه ئه‌و ش���وقانه به‌خۆڕایی وه‌ربگرین .بۆ زانیاری ئێوه‌ش دواتر من پاشه‌كشه‌م كرد له‌و یاداشته‌و واژۆكه‌م كش���انده‌وه واته من ئێس���تا واژۆم له سه‌ر یاداشته‌كه نه‌ماوه".
" وتیش���ی " م���ن نوێن���ه‌ری حزبم‌و كه‌س���مان له‌ده‌ره‌وی حزبه‌كان نه‌بوین به‌په‌رله‌مانت���ار .بۆی���ه رای ح���زب گرنگه به‌نیس���به‌ت ههم���و ئه‌ندامێكی په‌رله‌مان���هوه .ئه‌م���ه‌ش ب���ۆ ههم���و په‌رله‌مانت���اره‌كان واب���وه .ته‌حه‌داش ده‌ك���هم ،كه هیچ ئه‌ن���دام په‌رله‌مانێك له‌ماوه‌ی ئه‌و چوار س���اڵه‌دا ته‌حه‌دای بڕیارێكی حزبه‌كه‌ی كردبێت‌و بڕیاره‌كانی حزبی خ���ۆی جێبه‌جێنه‌كردبێت ،له‌نێو په‌رله‌ماندا .چونكه ئێمه تاكو ئێس���تا نه‌گه‌یشتوینه‌ته ئه‌و ئاسته‌ی ته‌حه‌دای بڕیاره‌كانی حزب بكه‌ین‌و به‌شێوه‌یه‌كی س���ه‌ربه‌خۆیانه كاری په‌رله‌مانی���ی بكه‌ین".
260ملیار دینار..
ی په‌رله‌مان چۆن سه‌رف ده‌كرێت؟ كێ ده‌زانێت بودجه
ی ههرێم تهرخانكراوه ی 260ملیار دینار له‌بودج ه ی رابردودا نزیك ه له‌چوار س���اڵ بۆ په‌رله‌مان ،زۆرێك له‌په‌رمانتاران ده‌ڵێن كه‌س نازانێت بودجه‌ك ه چۆن سه‌رف ی س���ودمه‌ندبوه؟ ێ لێ ی لێیه؟ ك ێ ئاگا ی خه‌رج ده‌كرێ���ت؟ ك ده‌كرێ���ت؟ بۆچ ی بێته‌وه؟ ی گه‌نده‌ڵ ی 260ملیار دین���ار روبه‌رو ی بای ئای���ا په‌رله‌مان توانیویه‌ت ی شیاو ی بگه‌ڕێنێته‌وه‌و یاس���ا ی ئه‌و بڕه پاره‌ی ه داهاتی گش���ت ی بای توانیویه‌ت ی ئه‌و توێژ‌ه ته‌همیش���كراوان ه ده‌ربكات ك ه پێویس���تیان به‌یاسای ه بۆ پاراس���تن ی ئه‌مه‌ریكاو ی ئایا ئه‌و هه‌مو ئیفادو گه‌شت ه ك ه كراوه بۆ واڵتان بیانپارێزێت؟ ئ ه ی په‌رله‌مانتاران ی لهس���هر ئ���ه‌دا ی عه‌ره‌بی‌‌و ...چ كاریگه‌رییه‌ك ئه‌وروپا‌و واڵتان ی بۆ چیی ه ك ه به‌شێكیان ی ئایا ئه‌و په‌رله‌مان ه ئه‌و هه‌مو راوێژكاران ه هه‌بوه؟ ئ ه ی په‌رله‌مانن‌و له‌به‌ر خات���رو خۆتران ه دانراون‌و ی به‌ڕێوه‌به‌ران��� خزم‌و كه‌س���وكار وه‌نه‌وشه‌و موچ هی به‌الش‌و چه‌وریان بۆ دابین ده‌كرێت؟ ی پرسیاری بێوه‌اڵمن! ئه‌مانه هه‌مو
نیوه‌ی "نوێنه‌ران ی گه‌ل" گه‌ل نایانناسێت ی به‌ریتانی���ا په‌رله‌مانتارییان لۆردات��� ئا :ئاوێنه ی ههره پێبكرێ���ت ،له‌و واڵتان���ه‌دا كار ی گه‌ل "یاسادانانه"، ی نوێنه‌ر س���ه‌ره‌ك هه‌رچه‌نده په‌رله‌مان به‌مانای "شوێنی ی ش���ه‌ش كاتژمێ���ر ئه‌وان��� ه رۆژ قسه‌كردن" دێت ،به‌اڵم به‌شێك ی كۆده‌بنه‌وه‌‌و به‌كۆمه‌ڵێك له"نوێنه‌رانی گه‌ل" ئه‌وه‌نده بێده‌نگبون به‌به‌رده‌وام ی شاره‌زا ده‌وره‌دراون، له‌چوار ساڵی رابردودا كه زۆربه‌ی گه‌ل راوێژكارو كه‌س ی ی كه‌موكوڕی ئه‌ركیان گه‌ڕان ه ب���ه‌دوا نایانناسێت ،ئه‌وان ده‌پرسن "ئه‌مانه ی بك���ه‌ن ،به‌اڵم ی چارهس���هر بۆ ئهوه كێن‌و چین؟". ی كوردستان به‌ش���ێك له‌په‌رله‌مانتاران ی ههم���و ئیش‌و كاری���ان كورتبۆته‌و‌ه بۆ ی كوردس���تان چ��� په‌رله‌مانتاران��� ده‌كه‌ن گه‌ر ببرێن له"بۆندنستاغ" وات ه ده‌ستهه‌ڵبڕین! ی بیس���ت ی نزیك��� ه ئاوێن��� ه وێن��� ه ی ی ئه‌ڵمانیا یان له‌ئه‌نجومه‌ن په‌رله‌مان���
ی له‌ن���او ی كوردس���تان په‌رله‌مانت���ار ی هاواڵتیان‌و ی س���لێمانیدا پیشان بازاڕ كاس���بكاراندا ،تاكو ته‌راش یه‌كێك بو ی "ئه‌وانن"، بزانێت ك ه ئه‌مان��� ه نوێنه‌ر كاتێك ك ه پێیانده‌وترا به‌سه‌رسامییه‌و‌ه ده‌یانوت :تائێس���تا ل���هم هه‌مو به‌زم‌و ره‌زم���ه‌دا نه‌بینیومانن‌و نه‌ناویش���مان بیستون! ی ی ئ���هم وێن��� ه گێڕان��� ه له‌كات��� په‌رله‌مانتاران به‌ناو خه‌ڵكدا ،هاواڵتییه‌ك ی وت "ئه‌مان ه ی ئاوێن ه به‌په‌یامنێره‌ك ه مه‌عاشی به‌الش وه‌رده‌گرن"!
سه‌رۆكه‌كانی په‌رله‌مان كراسێك له"نه‌بیه به‌ڕی" داده‌دڕن؟ نه‌بیه به‌ڕی سه‌رۆكی په‌رله‌مانی لوبنانه ،ئه‌و سه‌ركرده‌ی بزوتنه‌وه ی "ئه‌مه‌ل"و یه‌كێك له‌میره‌كانی جه‌نگی ناوخۆی ئه‌و واڵته بوه ،ماوهی زیاتر له 20ساڵه ئه‌و سه‌رۆكی په‌رله‌مانه، له‌په‌رله‌مانێكدا كه چه‌ندین كێبڕكێ‌‌و دوژمنایه‌تی‌‌و رق‌و كینی پێكهاته جیاوازه‌كانی واڵتێكی له‌چوارچێوه‌ی خۆیدا كۆكردوه‌ته‌وه. نه‌بی����ه ب����ه‌ری به‌وپ����ه‌ڕی توان����او لێهاتویی����هوه په‌رله‌مان����ی واڵته‌كه‌ی به‌ڕێوه‌ده‌بات ،له‌قسه‌كردن‌و ده‌ربڕیندا، كۆبون����ه‌وه‌كان‌و له‌ئیداره‌كردن����ی دانیش����تنه‌كاندا ،له‌دابینكردنی مافی قس����ه‌كردن به‌ش����ێوه‌یه‌كی ئ����ازاد‌و یه‌كس����ان بۆ هه‌مو په‌رله‌مانتاره‌كان‌و راگرتنیان له‌كاتی هه‌ب����هو په‌ڵه‌یاندا
نه‌بیه به‌ڕی سه‌رۆکی په‌رله‌مانی لوبنان به‌رامب����هر به‌یه‌ك تا بڵێ����ی كارامه‌و به‌توانایه. ل����هو واڵته‌دا ك����ه پ����ڕه له‌پیالن‌و كێش����مه‌كێش‌و زۆرانب����ازی ههم����و الیه‌نه‌كان به‌مارۆنی‌‌و شیعه‌و سوننه‌و دروزو ئه‌رمه‌نی‌‌و چی‌‌و چییه‌وه ،له‌سه‌ر
ئهوه كۆكن كه به‌ڕی لهس����ه‌رۆكایه‌تی كردنی په‌رله‌ماندا دادوه‌رو به‌توانایه، هه‌ربۆی����ه ه����ه‌ق وای����ه س����ه‌رۆك په‌رله‌مانه‌كانی كوردستان بۆ ئه‌وه‌ی دانه‌به‌زن بۆ ئاستێكی نه‌شیاو ،بڕۆن فێربن‌و كراسێك له‌و دادڕن.
CMYK
10
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
تایبه‌ت
په‌رله‌مان
له‌خولی سێیه‌میدا
عه‌دنان موفتی
جه‌وهه‌ر نامیق
یه‌كێتی
پارتی
له‌دایكبون 1946 ئاستی خوێندن كۆلیژی ئابوری زانكۆی موسته‌نسری ه له‌به‌غدا ی ی چوست‌و چاالكی پارت ره‌وتی ژیان پێشمه‌رگه‌یه‌ك ی 1975 دیموكراتی كوردستان بوهو دوای هه‌ره‌س له‌ناوچ هی بادینان به"سه‌لیم سۆرانی" به‌ناوبانگ بوه، ی 1979بوه به‌رپرسی لقی یه‌كی پارتی بوهو ساڵ به‌ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی ،دوای ڕاپه‌ڕینی به‌هاری ساڵی 1991كراوه‌ته به‌رپرسی سنوری كه‌ركوك له‌به‌ره‌ی كوردستانی ،ساڵی 1992وه‌كو یه‌كه‌مین سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ڵبژێردراوه ،ساڵی 2000 كراوه‌ت ه سكرتێری مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و له‌دوای 2003شه‌و‌ه وازی له‌ده‌سه‌اڵت‌و ی ی سیاس پۆسته حزبییه‌كه‌ی هێناو وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌ك ی ی چاكسازی له‌هه‌رێم سهربهخۆ كاری بۆ ئه‌نجامدان ی ،2011له‌ته‌مه‌نی 65 كوردستاندا ده‌كرد.ئه‌و ساڵ ساڵیدا له‌واڵتی سوید كۆچی دوایی كرد.
له‌دایكبون 1949 ی موسته‌نسریه ی ئابوری له‌زانكۆ ئاستی خوێندن كۆلیژ ره‌وتی ژیان له‌سااڵنی 1974 – 1971لێپرسراوی قوتابیانی سه‌ر به‌پارتی دیموكراتی كوردستان بوه ی 1978وه‌ك پێشمه‌رگ ه له‌زانكۆی موسته‌نسریه ،ساڵ له‌سوریاوه گه‌ڕاوه‌ته‌وه كوردستان‌و یه‌كێك بوه له‌دامه‌زرێنه‌رانی حزبی سۆسیالیست‌و بوه به‌ئه‌ندامی سه‌ركرداییه‌تی ئه‌و حیزبه ،دوای راپه‌ڕین چوه‌ت ه ناو یه‌كێتییه‌وه‌و له‌ساڵی 1995بوه‌ته ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی‌و لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی ()3ی هه‌ولێر ،پاشان بۆ ماوهی سێ ساڵ نوێنه‌ری یه‌كێتی بوه له‌قاهیره ،ساڵی 1999 له‌حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان (ئیدارهی سلێمانی) پۆستی وه‌زیری شاره‌وانی وه‌رگرتوه‌و دواتریش بۆت ه وه‌زیری داراییو پاشان بۆت ه جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان .له‌كۆنگره‌ی دوه‌می یه‌كێتی به‌ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ڵبژێردراوه ،ساڵی 2005 به‌سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ڵبژێردراوه.
خولی یه‌كه‌م :خولی ملمالنێی پارتیو یه‌كێتی
مام رۆسته‌م :خولی یه‌كه‌م زۆر باشتربو
مام رۆسته‌م ئا :ئاوێنه مام رۆسته‌م پێشمه‌رگه‌یه‌كی دێرینی ناسراوه ،ئه‌و له‌یه‌كه‌م خولی په‌رله‌ماندا له‌سه‌ر لیستی یه‌كێتی بوه په‌رله‌مانتار‌و كه به‌راوردی سه‌رده‌می خۆیان‌و ئه‌م خوله‌ی تری په‌رله‌مان ده‌كات، بێ یه‌ك‌و دو ده‌ڵێت "زه‌مانی ئێمه په‌رله‌مان باشتربو". مام رۆس���ته‌م به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه هه‌رچه‌ن���ده خولی یه‌كه‌م���ی په‌رله‌مان په‌نج���ا به‌په‌نج���ا بو ،به‌اڵم پێش���نیارو قس���هو گفتوگۆو مشتومڕی زباتری تێدا ده‌كرا ،ئه‌و وتی "راس���ته ئۆپۆزیسیۆن گرنگ���ه ،ب���ه‌اڵم كه به‌قس���ه‌یان نه‌كه‌ن كه‌ڵكی چییه؟".
یه‌كێتی
ساڵی له‌دایكبون 1954 ئاستی خوێندن به‌هۆی كاری سیاسیه‌وه واز ی له‌خوێندن هێناوه كاتێك كه له‌كۆلیژی پزیشكی بوه. ره‌وتی ژیان له‌كۆتایی ده‌یه‌ی 1970به‌رپرسی لقی دوی پارتی بوه ،له‌سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی 1980دوجار برینداربوه‌و به‌مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردن نێردراوه بۆ ئه‌وروپا ،له‌كۆنگره‌ی نۆی پارتی به‌ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ڵبژێردراوه ،دوای راپه‌ڕین بۆ ماوه‌یه‌ك نوێنه‌ری تایبه‌تی بارزانی بوه له‌پاریس‌و دواتریش به‌رپرسی لقی حه‌وتی پارتی بوه كه ئه‌مه‌ریكاو كه‌نه‌دای گرتوه‌ته‌وه ،له‌كاتی هێرشی ئه‌مه‌ریكا بۆ سه‌ر عێراق له 2003گه‌ڕاوه‌ته‌وه كوردستان‌و فه‌رمانده‌یی هێزێكی پێشمه‌رگه‌ی كردوه بۆ چونه ناو كه‌ركوك ،ئه‌ندامی یه‌كه‌مین ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك بوه تا ساڵی 2005كه بوه به‌جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان‌و له2009ش پۆستی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانی پێسپێردراوه.
ساڵی له‌دایكبون1950: ی ی كوردی له‌زانكۆ ئاستی خوێندن دكتۆرا له‌ئه‌ده‌ب سلێمانی ی ژیان ساڵی 1970په‌یوه‌ندیكردوه به‌كۆمه‌ڵه‌ی ره‌وت ماركسیی لینینی كوردستانه‌وه ،له‌ساڵی 1975له‌گه‌ڵ خاڵ ه شیهاب‌و چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی دیكه‌ی كۆمه‌ڵ ه له‌الیه‌ن رژێمی به‌عسه‌وه زیندانیكراوه‌و تا ساڵی 1978 له‌زیندان بوه .ساڵی 1979پاش ئازادكردنی ،ده‌بێت به‌پێشمه‌رگه تا كاتی راپه‌ڕین ،ساڵی 1992یه‌كه‌م سه‌رنوسه‌ری رۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ بوه ،له‌یه‌كه‌م كۆنگرهی یه‌كێتی نیشتمانیی كوردستان ساڵی 1992 به‌ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی هه‌ڵبژێردراوه‌و ساڵی 1993تا ساڵی 1996لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی رێكخستنی هه‌ولێر بوه ،پاشان بۆ ماوهی 10ساڵ لێپرسراوی مه‌كته‌بی رێكخستن بوه .هه‌ر له‌سااڵنی نه‌وه‌ده‌كان چه‌ند ساڵێك ی 2012به‌سه‌رۆكی وه‌زیری په‌روه‌رده بوه ،ساڵ په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ڵبژێردرا.
خولی دوه‌م ..خولی یه‌كده‌ستی پارتیو یه‌كێتی خولی سێیه‌م :خولی ملمالنێی "پارتیو یه‌کێتی" له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن
ئارێز عه‌بدواڵ :ئۆپۆزیسیۆن نه‌بو ئه‌زمونیشمان كه‌مبو
وتیش���ی "ئه‌وكات ئێمه چاالكتربوین له‌چاودێریكردنی حكومه‌تدا ،س���ه‌رۆك ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی وهزیرو وه‌زیره‌كانمان بانگده‌كردو ده ئیمزام���ان كۆده‌كرده‌وه‌و ده‌مانوت ئارێز عه‌بدواڵ یه‌كێك له‌و با فاڵنه وه‌زیر یان سه‌رۆك وه‌زیر بێت‌و په‌رله‌مانتارانه‌ی خولی دوه‌می ده‌ه���ات ،چه‌ندینجار وه‌زی���ری داراییو په‌رله‌مان ،كه ده‌نگی به‌ده‌ستور نه‌دا، وه‌زیره‌كانیتریش هاتن ،ئ���هم هه‌فته‌یه ئه‌و ده‌ڵێت "جیاوازییه‌كی زۆر هه‌یه ده‌مانوت با س���ه‌رۆك وه‌زیر بانگبكه‌ین له‌نێوان ئه‌دای په‌رله‌مانی كوردستان بانگمانده‌ك���رد ،ئه‌وه‌نده پرس���یارمان له‌خولی دوه‌م به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ لێده‌ك���ردن هه‌ڵمانده‌په‌ڕان���دن ،ده‌ب���ا سێیه‌مدا". ئه‌مانه‌ی ئێستا رۆژێك له‌ڕۆژان سه‌رۆك وه‌زی���ر یان جێگرێك بانگ بكه‌ن ،ئه‌گه‌ر ئارێز له‌ب���اره‌ی جیاوازیه‌كانی خولی بانگیشیان بكه‌ن نایه‌ن". یه‌كه‌م‌و دوه‌می په‌رله‌مانی كوردس���تان، ئه‌و ه���ۆكاری به‌هێزیی خولی یه‌كه‌می وتی "به‌شێوه‌یه‌كی گشتی خول له‌دوای په‌رله‌مان���ی گهڕاندهوه بۆ ئ���هوهی كه خ���ول ئه‌زمون���ی كاری په‌رله‌مانت���اری "په‌رله‌مانتاره‌كان به‌هێزتربون ،زۆربه‌یان ده‌گوازرێته‌وه .بۆ نمونه په‌رله‌مانتارانی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیو سه‌ركردایه‌تی خول���ی س���ێیه‌م ئه‌زمونی���ان زیاتر بوه یهكێتیو پارتی بون" ،مام رۆسته‌م وتی له‌خول���ی دوه‌م" .ئارێز عه‌بدواڵ ئاماژه‌ی "راس���ته ئه‌و زه‌مانه ئێمه كه‌مئه‌زمونتر به‌وه‌دا كه جیاوازیه‌كی گرنگی ئه‌م خوله بوین به‌اڵم له‌ئێس���تا باش���تربو ،چونكه له‌گه‌ڵ پێ���ش خۆیدا ،بریتی���ه له‌بونی كۆمه‌ڵێ���ك كه‌س���ایه‌تی به‌هێ���ز نه‌بێت ئۆپۆزس���یۆن .ئ���هو وت���ی "الیه‌نه‌كانی خه‌ڵك گوێ به‌هه‌مو كه‌سێك نادات". ده‌سه‌اڵت بۆ یه‌كه‌مجاره روبه‌روی الیه‌نی وتیش���ی "ئ���هم خول���هی په‌رله‌مان ئۆپۆزس���یۆن بونه‌ت���هوه .هه‌رچه‌ن���ده ده‌س���تیانكراوه نییهو كه‌س به‌قسه‌یان ده‌توان���م بڵێم چ ئه‌وانی ده‌س���ه‌اڵت چ ناكات ،راسته ئه‌مان له‌ئێمه زیره‌كترن‌و ئه‌وان���ی ئۆپۆزس���یۆن به‌ب���ێ ئه‌زمونی ش���تی باش ته‌رحده‌كه‌ن ب���ه‌اڵم ده‌ڵێن كاریانك���ردوه ،به‌اڵم خ���ول دوای خول با س���ه‌رۆك وه‌زیربێت نایه‌ت ،ئه‌ڵێن با ئه‌زمونی ده‌س���ه‌اڵت‌و ئۆپۆزس���یۆنیش وه‌زیری فاڵن بێت نای���ه‌ت ،كه دێتیش زیاتر ده‌بێت كه ئه‌مه‌ش كارێكی باشه. كه‌س ناتوانێت لێی بپرسێته‌وه". چونكه لێره‌دا چ فشاره‌كانی ئۆپۆزسیۆن‌و
فه‌رسه‌ت ئه‌حمه‌د سكرتێری هه‌مو خوله‌كان ی خشته ،تهنها كه‌سێك ی 23ساڵ ماو‌ه ی كوردس���تانه، ی په‌رله‌مان س���كرتێر په‌رله‌م���انو په‌رله‌مانت���اران هه‌مویان ی ئ���هو هه‌ر رۆیش���تن‌و گ���ۆڕان ،كه‌چ له‌جێی خۆیه‌تی. فه‌رس���ه‌ت ئه‌حمه‌د ك ه لهس���اڵی 1992هوه ت���ا ئه‌م���رۆ س���كرتێری ئه‌نجومه‌نی نیش���تیمانی كوردس���تانه، ی ی یه‌كه‌م یاس���ا ئه‌و ك ه له‌ئاماده‌كردن ی په‌رله‌مان���دا تایب���ه‌ت به‌هه‌ڵبژاردن��� ی ئاماده‌ب���وه ،له‌یه‌ك���هم هه‌ڵبژاردن��� ی ی بوهو دوا ی پارت كوردستان كاندید
په‌رله‌مانتاری سوید "رێبوار حه‌سه‌ن" ئاماژه بهوه ده‌كات پێویسته په‌رله‌مانتاریش له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه له‌ژێر لێپێچینه‌وه‌و چاودێریكردندا بێت، ئه‌و ده‌ڵێت "په‌رله‌مانتارانی سوید ده‌بێت مانگی 100كاتژمێر كارو ده‌وام بكه‌ن‌و به‌یه‌ك خولی په‌رله‌منتارییش خانه‌نشین ناكرێن‌و موچهو ئیمتیازیشیان له‌موچه‌و ئیمتیازی په‌رله‌مانتارانی كوردستان كه‌متره".
ئه‌رسه‌الن بایز
پارتی
ی چون ه په‌رله‌مانیش تائێس���تا هه‌ر خۆ ی په‌رله‌مانه‌و س���هر له‌وردو س���كرتێر درشتی هه‌مو شتێك ده‌رده‌كات. ی 66س���اڵه‌و دهۆكییه ، ئه‌و ته‌مه‌ن سه‌رۆكی لیژنه‌ی ده‌س���توری هه‌رێمی كوردس���تان بوهو پێش ئه‌وه‌ی ببێت ه په‌رله‌مانتار پارێزه‌ر بوه . په‌رله‌مانت���اران زۆرج���ار ی به‌سه‌رسوڕمانه‌و‌ه س���ه‌باره‌ت به‌نهێن ی ئه‌و پیاو‌ه له‌م هه‌مو سااڵنه‌دا مانه‌و‌ه ل���هو پۆس���ته‌یدا ده‌پرس���ن ،ك���ه‌س فرسه‌ت ئه‌حمه‌د نازانێت!
چ وه‌اڵمه‌كان���ی ده‌س���ه‌اڵت وه‌ك���و هی په‌رله‌مانێكی واڵتێكی پێشكه‌وتو نهبوه. له‌به‌رئ���هوهی هه‌ردوالیان له‌ركابه‌رایه‌تی یه‌كتری���ش ئه‌زمونیان وه‌كو پێویس���ت نه‌ب���وه .به‌ش���ێك له‌و یاس���ایانه‌ش كه له‌خولی سێیه‌م ده‌رچون كه‌موكورتییان تێدایه به‌اڵم هه‌نگاوی باشیش نراون.". لهبارهی ئ���ه‌وه‌ش ك���ه زۆرجار باس له‌وه‌ده‌كرێت كه له‌خولی دوه‌می په‌رله‌ماندا له‌الیه‌ن هه‌ردو حزبی ده‌س���ه‌اڵته‌وه زۆر پرۆژه یاس���ای گرنگ تێپه‌ڕێنران ،ئارێز عه‌بدواڵ وتی "ئه‌وكاته شاره‌زایی زۆرمان نه‌بو .ئه‌زمونیش���مان كه‌مبو .ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه ئۆپۆزسیۆنیش نه‌بو". ئارێز عه‌بدواڵ جه‌ختیشی له‌سه‌ر ئهوه كرده‌وه ك���ه كه‌موكورتیه‌ك���ی دیار كه هاوبه‌شه له‌نێوان خولی دوه‌م‌و سێیه‌م، بریتی���ه له‌گرفت���ی په‌ی���ڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌م���ان .په‌رله‌م���ان په‌یڕه‌وێكی زۆر سه‌قه‌تی هه‌یه‌و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ هه‌لومه‌رجی ئه‌وساو ئێستاش ناگونجێت. "ئێمه له‌خول���ی دوه‌م هه‌وڵمانداو كاری زۆر باشیشمان بۆ كرد تا هه‌مواربكرێت، ب���ه‌اڵم له‌ئه‌نجام���دا هه‌موارنه‌كرایه‌وه. هه‌رچه‌نده له‌خولی س���ێیه‌میش كارێكی له‌و ش���ێوه‌یه كرا ،به‌اڵم ئهوه خه‌ریكه ئه‌و خوله‌ی په‌رله‌مانیش ته‌واو ده‌بێت‌و په‌یڕه‌وه‌كه‌شی هه‌ر وه‌ك خۆیه‌تی".
له‌خولی سێیه‌میدا
په‌رله‌مانتار ی كوردستان له‌په‌رله‌مانتاری سوید حه‌ساوه‌تره
ئا :ئاوێنه
که‌مال كه‌ركوكی
په‌رله‌مان
موچهو ئیمتیاز..
چوار سه‌رۆكی په‌رله‌مان
پۆرتره‌یت
تایبه‌ت
حاكم رزگار :په‌شیمانم له‌وه ی بوم به‌په‌رله‌مانتار ئا :ئاوێنه
كاتێك كه رێبوار حه‌س���ه‌ن به‌راوردی كاری په‌رله‌منتاری���ی له‌نێوان س���ویدو كوردس���تاندا ده‌كات ،گرنگترین خاڵ كه له‌په‌رله‌مانت���اری هه‌رێمی كوردس���تاندا
نایبینێت ،ئیلتیزامنه‌كردنی په‌رله‌مانتاره له‌هه‌رێم���ی كوردس���تاندا به‌به‌رنام���ه ی خه‌ڵك���هوه ،كه زۆربه‌یان هه‌س���تناكه‌ن خه‌ڵ���ك ئه‌وانی ل���هو ش���وێنه داناوه‌‌و پابه‌ندنی���ن ب���هو به‌رنام���هو به‌ڵێنانه‌ی به‌خه‌ڵكیان داوه. س���ه‌باره‌ت به‌چۆنیه‌تی كارو ده‌وامی په‌رله‌مانتارانی���ش لهس���وید ،ئام���اژه ب���هوه ده‌كات كه لیژن���هی جیاجیاكانی په‌رله‌مان���ی ئ���ه‌وان سێش���ه‌ممه‌و چوارش���ه‌ممه‌و پێنجش���ه‌ممه له‌ن���او په‌رله‌مان كۆده‌بن���هوهو رۆژانی هه‌ینی‌‌و دوشه‌ممانیان ته‌رخانكردوه بۆ چونه ناو خه‌ڵكه‌وه ،ئه‌و وتی "ئه‌وه‌ی من تێبینیم ك���ردوه په‌رله‌مانتاران���ی كوردس���تان‌و ئاڕاس���ته‌یه‌كی فراكس���یۆنه‌كانیان دیاریكراوو ئامانجێك���ی رونیان نییه بۆ
په‌رله‌مانتاران ی ئێستا سااڵن ه 9ملیار‌و 324دینار وه‌رده‌گرن
ئا :ئاوێنه جگه له ١١١په‌رله‌مانتاری خولی سێیه‌م ،كه دوای چه‌ند مانگێكی تر موچه‌ی خانه‌نشینی ده‌یانگرێته‌وه، ته‌نیا له‌خولی یه‌كه‌م‌و دوه‌م ،زیاتر له ٣٠٠په‌رله‌مانتاری خانه‌نشینكراو هه‌ن ،كه موچه‌ی مانگانه‌ی هه‌ریه‌كێكیان شه‌ش ملیۆن‌و 500هه‌زار دیناره ،به‌م پێیه‌ش موچه‌ی ساڵێكیان ده‌گاته نزیكه‌ی ٢٤ملیار دینار. له‌وباره‌ی���هوه س���ه‌رۆكی یه‌كێت���ی په‌رله‌مانتاران نیعم���ه‌ت عه‌بدواڵ ئاماژه
بهوه ده‌كات كه مه‌س���ه‌له‌ی خانه‌نشینی په‌رله‌مانت���اران له‌هه‌مو واڵتێ���ك هه‌ی ه "به‌اڵم ه���هر واڵته‌ی به‌ئالیه‌ت‌و جۆرێكه، پێویس���ته له‌كوردس���تانیش به‌یاسایه‌ك ڕێكبخرێت ،نابێت كه‌سێك به‌ته‌نیا ٤ساڵی په‌رله‌مانتاری ،خانه‌نشینبكرێت به‌هه‌مان ئاستی په‌رله‌مانتارێك خزمه‌تێكی زۆری وه‌زیفی هه‌یه". پێش���تر چه‌ن���د په‌له‌مانتارێك���ی ئۆپۆزسیۆن ،كه ده‌ستیان له‌كاركێشابۆوه داوایانكردبو ،به‌یاس���ایه‌ك خانه‌نشینی په‌رله‌مانتاران نه‌مێنێت ،به‌اڵم هه‌ر ئه‌وكات گله‌یی ئه‌وه‌ی���ان لێكرا ،كه بۆچی تا دو ساڵه‌كه‌یان ته‌واو نه‌كرد ،ئیستیقاله‌كه‌یان پێش���كه‌ش نه‌كرد؟ چونك���ه له‌دوای دو
ساڵ هه‌ر ئیس���تیقاله‌یه‌كی په‌رله‌مانتار ،نه‌خۆش���یه درێژخایه‌نه‌كان ده‌ڕوات ،به‌م جۆره ئ���هوهی مانگان���ه وه‌ك موچه بۆ به‌موچه‌ی %٨٠خانه‌نشین ده‌كرێت. به‌پێ���ی زانیارییه‌كانی ئاوێنه ،چه‌ندین په‌رله‌مانتارێ���ك ده‌مێنێت���هوه زیاتر له س���ه‌ركرده‌ی دیاری حزبه‌كان ،له‌ئاستی 7ملیۆن دین���اره ،وات���ه موچه‌ی 111 س���ه‌رۆك‌و ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاس���ی ،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردس���تان پێكه‌وه له‌ساڵێكدا ده‌كاته 9ملیار‌و 324ملیۆن موچه‌ی خانه‌نشینی وه‌رده‌گرن. ئه‌م���ه له‌كاتێكدای���ه ك���ه موچ���هی دینار. په‌رله‌مانتارێك���ی هه‌رێمی كوردس���تان له‌كاتێكیشدا كه موچه‌ی مانگانه‌ی هه‌ر 8ملی���ۆن‌و 400هه‌زار دین���اره ،له‌و بڕه په‌رله‌مانتارێك له‌په‌رله‌مانی كوردس���تان پاره‌ی���ه 400 ،هه‌زاری بۆ خانه‌نش���ینی زیاد له 7ملیۆن دیناره ،یه‌كه‌م موچه‌ی ده‌ڕوات 400 ،هه‌زار دیناری تریش���ی بۆ ده‌رچویه‌كی زانك���ۆ نزیكه‌ی 430هه‌زار خزمه‌تگ���وزاری ئه‌و یه‌كه‌نیش���ته‌جێیانه دیناره ،به‌پێی ستانداری جیهانی له‌هه‌ر ده‌بڕرێت كه په‌رله‌مانت���ار تێیدا ده‌ژی ،واڵتێك���ی دنیادا موچ���هی پله‌به‌رزه‌كان به‌ده‌ر له‌وانه ل���ه %10موچه‌ی بنه‌ڕه‌تی هه‌شت ئه‌وه‌نده‌ی موچه‌ی پله‌ناوه‌نده‌كان په‌رله‌مانتار وه‌ك هاوكاری بۆ س���ندوقی زیاتربێت ،به‌ناعه‌داله‌تی داده‌نرێت.
"موشاغیب"
حاكم رزگار په‌رله‌مانتاری ده‌ست له‌كاركێشاوه‌ی فراكسیۆنی كوردستان ی ده‌ڵێت "من له‌ژیانی په‌رله‌مانیی خۆم‌و له‌په‌رله‌مانی كوردستانیش رازینیم، چونكه ئه‌و ته‌سه‌وره‌ی پێش بون به‌په‌رله‌مانتار بۆ په‌رله‌مان هه‌مبو زۆر جیاوازه له‌وه‌ی له‌نزیكه‌وه تێیدا ژیام‌و بینیم". حاكم رزگار له‌لێدوانێكی پێش���وتریدا به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د ك���ه په‌رله‌مانی كوردس���تان ئه‌و كاته ئه‌كتیڤ‌و چاالك ده‌بێ���ت ك���ه بڕی���ار له‌په‌رله‌مان���هوه ده‌ربچێ���ت ب���ۆ دهرهوهی په‌رله‌م���ان ن���ه‌ك ئه‌وه‌ی ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مانه‌وه بێت ب���ۆ ناو په‌رله‌مان ،ئ���هو وتی "من له‌ژیانی په‌رله‌مان���ی خۆم‌و له‌په‌رله‌مانی كوردستانیش رازینیم". حاكم رزگار ته‌ئكیدی له‌وه‌ش كرده‌وه كه چاالكبونی په‌رله‌مان په‌یوه‌ندی هه‌یه به‌رۆشنبیری‌‌و كه‌ش���وهه‌وا گشتییه‌كه‌ی ئازادیو به‌بۆچونی ئ���هو حیزبانه‌ی كه په‌رله‌م���ان دروس���تده‌كه‌ن ،ئایا ئه‌وان بڕوای ته‌واویان به‌ف���ه‌زای ئازادی هه‌یه
عه‌بدواڵی مه‌ال نوری گه‌نجێكی گه‌رمیانی ساده‌و ساكاره ،خۆ به‌زل نه‌زانینی ئه‌و به‌جلوبه‌رگ‌و به‌قسه‌و هه‌ڵسوكه‌وتییه‌وه ده‌بینرێ���ت ،ئ���هو ته‌مه‌نی 35س���اڵه‌و پێشتر پارێزه‌رو رۆژنامه‌نوس بوه ،كاتی عه‌بدواڵی مه‌ال نوری خۆی كه به‌بزوتن���هوهی گۆڕاندا فۆرمی وتیش���ی "جاری وای���ه زۆر توڕه‌بوم‌و خۆ كاندیدك���ردن پڕده‌كاته‌وه ،ناوه‌كه‌ی له‌لیس���ته‌كه‌دا 25هه‌می���ن ناوده‌بێ���ت .كراومه‌ته دهرهوه ،ب���ه‌اڵم ئه‌و رۆژانه‌ی عه‌بدواڵی مه‌ال ن���وری ده‌ڵێت "له‌وه‌ته‌ی ك���ه كراومه‌ته دهرهوه ل���هو رۆژانه‌ن كه چومه‌ته په‌رله‌مان ،یه‌ك ش���ت كه زۆر من زیاتر له‌ژیانی خۆمدا شانازییان پێوه مه‌به‌ستم بوه ،ئاس���وده‌كردنی ویژدانی ده‌كه‌م". عه‌ب���دواڵ ئاماژه ب���ه‌وه‌ش ده‌كات كه خۆم ب���وه ،له‌و به‌رپرس���یارێتییه‌ی كه خه‌ڵك به‌منی سپاردوه‌‌و هه‌میشه له‌پێناو ئه‌و له‌ئه‌دای خۆیو فراكس���یۆنه‌كه‌یان‌و ی نیه ،ئه‌و وتی داكۆكیكردن له‌ماف���ی خه‌ڵكدا به‌ده‌نگ ههم���و په‌رله‌مانیش راز "ئه‌و پێگه یاس���اییه‌ی كه ئێمه هه‌مانه، هاتوم‌و باكیشم به‌كه‌س نهبوه".
یان نییه" ،مه‌رجی گرنگ بۆ چاالكبون ی په‌رله‌مان ،بڕوابون���ه به‌دیموكراتییه‌ت‌و به‌ئازادی تاكو تێگه‌یشتن له‌رۆشنبیریی په‌رله‌مانیی‌‌و پابه‌ندبون به‌پیش���ه‌ییبونی په‌رله‌مانت���ارو كاری په‌رله‌مان ،ئه‌وكاته په‌رله‌م���ان چاالك ده‌بێت ك���ه خاوه‌نی بڕیاری خ���ۆی بێت‌و ههم���و كاره‌كانی بارگاوی نه‌كرێت به‌سیاسه‌ت".
هاژه سلێمان به‌ته‌نها سه‌رۆكی لیستێكه كه تهنها ئه‌ندامێكی هه‌یه، ئهویش هه‌ر خۆیه‌تی ،ئه‌و سه‌رۆكی لیستی ئازادیو عه‌داله‌تی كۆمه‌اڵیه‌تیه ،ئهوه ره‌تده‌كاته‌وه كه ئه‌و داكۆكی له‌خواستی چه‌په‌كانی كوردستان نه‌كردبێت‌و ده‌ڵێت "چونكه ئێمه خاوه‌نی یه‌ك كورسی په‌رله‌مان بوین ،ئه‌مه كاریگه‌ری هه‌بو له‌سه‌رئه‌وه‌ی وه‌ك پێویست نه‌توانرێت به‌خواستی چه‌په‌كان كاربكرێت". هاژه ش���ێخ س���لێمان ئاماژه بهوه
ده‌دات كه ئهوه راسته لیسته‌كه‌ی ئه‌وان به‌لیس���تی چه‌په‌كان ناسراوه‌و خۆشی به‌نوێن���ه‌ری هه‌مو چه‌پ���ه‌كان زانیوه‌‌و هی���چ كات كه‌مته‌رخه‌م���ی نه‌نوان���دوه له‌گه‌یان���دن‌و باس���كردنی خواس���تو داواكاریه‌كانی چه‌په‌كانی كوردس���تان‌و بۆ ئه‌م���ه‌ش به‌به‌رده‌وامی له‌په‌یوه‌ندیدا بوه له‌گه‌ڵی���ان .ئه‌و وتی "وه‌كو تریش هه‌مو ئه‌و حزبانه‌ی كه له‌لیس���ته‌كه‌ی ئێمه‌دا ب���ون ،هه‌ر گله‌یی‌و یاداش���تو كارێكیان هه‌بوبێت له‌چوارچێوه‌ی كاری په‌رله‌مانیدا ،م���ن بۆم جێبه‌جێكردون‌و ق���ه‌ت كه‌مته‌رخه‌می���م به‌رامبه‌ری���ان نه‌نواندوه". زۆرج���ار گله‌یی ئ���هوه ده‌كرێت كه
هاژه سلێمان س���ه‌رۆكی ئ���هو لیس���ته به‌ش���داربوه له‌وه‌رگرتنی هه‌مو ماف‌و ئیمتیازاتێكی په‌رله‌مان ،له‌م روه‌وه هاژه جه‌خت له‌وه
ئاماده‌نه‌كراون بۆ ئه‌و ئه‌رك‌و كاره". وتیش���ی "گ���هر بڕوانی���ت به‌ش���ێك له‌په‌رله‌مانتاران���ی كوردس���تان ك���ه‌س نازانێ���ت به‌درێژای���ی ئه‌م چوار س���اڵه ئیشیان بۆچی كردوه؟". په‌رله‌مانتاره‌ك���هی س���وید به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه "لهس���وید په‌رله‌مانتارانیش له‌ژێر لێپێچینه‌وه‌دان ،ئه‌ندامانی په‌رله‌مان زۆر به‌ئاگان به‌رامبه‌ر به‌خه‌ڵك ،پێیانوایه ئه‌گه‌ر هه‌ڵه بكه‌ن خه‌ڵك لێپێچینه‌وه‌یان له‌گ���ه‌ڵ ده‌كات ،ب���ه‌اڵم هاوكێش���ه‌كه به‌پێچه‌وانه‌وه‌ی���ه، له‌كوردس���تان ده‌سه‌اڵتداران‌و په‌رله‌مانتاران پێیانوایه خه‌ڵ���ك خزمه‌ت���كاری ئه‌وان���ه ،به‌اڵم له‌سوید ده‌سه‌اڵتدار‌و په‌رله‌مانتار خۆیان به‌خزمه‌تكاری خه‌ڵك ده‌زانن". س���ه‌باره‌ت به‌موچ���هو ئیمتی���ازی
په‌رله‌مانتارانی���ش ئام���اژه بهوه ده‌كات كه موچه‌ی په‌رله‌مانتار له‌كوردس���تاندا یه‌كێك���ه له‌موچ���ه ه���ه‌ره به‌رزه‌كانی په‌رله‌مانتار له‌ئاستی جیهاندا ،ئه‌و وتی "هه‌مو ئه‌ندام په‌رله‌مانێكی سوید مانگی 58هه‌زار كرۆن���ی هه‌یه ،به‌اڵم نزیكه‌ی 28ه���ه‌زاری ده‌ڕوات بۆ باج‌و تهنها 30 هه‌زاری بۆ ده‌مێنێته‌وه كه ده‌كاته نزیكه‌ی 4ه���ه‌زار دۆالر ،ئه‌گه‌ر به‌راوردی بكه‌یت له‌موچه‌ی په‌رله‌مانتاری كوردستان زۆر كه‌متره ،واته په‌رله‌مانتاری كوردس���تان زیاتر له‌په‌رله‌مانتاری سوید وه‌رده‌گرێت به‌مه‌رجێك ده‌بێت په‌رله‌مانتاری سوید مانگ���ی 100كاتژمێر كارو ده‌وام بكات، ئیمتیازی چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشی نیه، ئوتومبێلی بۆ ناكڕدرێت ،ش���وقه‌و ڤێال وه‌رناگرێت".
به‌خانه‌نش���ینكردنی س���ه‌باره‌ت په‌رله‌مانتارانی���ش ،ئه‌و وتی "لهس���وید وه‌ك كوردس���تان نییه كه په‌رله‌مانتار له‌هه‌مو ته‌مه‌ن‌و خولێكی په‌رله‌مانتارییدا س���وك‌و ئاس���ان به‌موچه‌یه‌ك���ی باش خانه‌نشین ده‌كرێت ،په‌رله‌مانتار له‌سوید كاتێك خانه‌نش���ین ده‌كرێت كه ته‌مه‌نی سه‌رو په‌نجا س���اڵی تێپه‌ڕاندبێت‌و سێ خولی���ش وات���ه دوانزه س���اڵ ئه‌ندامی په‌رله‌مان بوبێت". وتیشی "له‌سوید ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانتارێك ته‌نه���ا یه‌كج���ار ئه‌ندام بوبێ���تو ئهوه خانه‌نش���ینی ناك���ه‌ن ،بۆ خ���ۆی بڕوا موچ���هی تاهه‌تای���ی وه‌ربگرێت ،به‌ڵكو دوای ماوهی په‌رله‌مانتارێكه‌ی س���اڵێك موچ���هی بێكاری ده‌ده‌ن���ێو دوای ئهوه ده‌بێت بڕوات خۆی كاربكات".
له‌بودجه‌ی ههرێم سااڵنه نزیكه‌ی ٢٤ملیار دینار بۆ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتاران ده‌ڕوات
عه‌بدواڵی مه‌ال نوری یه‌كێك بو له‌په‌رله‌مانتاره ناسراوه‌كانی خولی سێیه‌می په‌رله‌مان ،ئه‌و به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك بزێوبو كه چه‌ند جارێك ته‌حه‌مول نه‌كراو له‌هۆڵی په‌رله‌مان كرایه‌ده‌ر، نه‌یاره‌كانیشی تۆمه‌تی "هه‌رزه‌كار"یان به‌سه‌ردا دابڕی.
حاکم رزگار
ئیش���كردن ،لیژنه‌كانی���ش كۆبون���هوهو به‌دواداچونیان الوازه". هۆكارێك���ی ك���ۆی ئه‌م الوازییه‌ش���ی گهڕاندهوه بۆ ئه‌و یاس���ای هه‌ڵبژاردنه‌ی كه له‌كوردستاندا كاری پێده‌كرێت‌و وتی "لهس���وید به‌رله‌وه‌ی هه‌ركه‌سێك كاندید بكرێت ب���ۆ په‌رله‌مان ،ده‌بێت پێش���تر له‌ن���او حیزبه‌كه‌یدا له‌ڕێ���ی ده‌نگدانه‌وه هه‌ڵبژێردرێت‌و كێ���ش له‌هه‌ڵبژاردنی ناو حیزبه‌كه‌ی���دا زۆرترین ده‌نگی هێنا ئهوه ده‌كرێت به‌سه‌رۆكی لیسته‌كه ،كه ئه‌مه له‌كوردستاندا تائێس���تا په‌یڕه‌وناكرێت‌و كاندی���ده‌كان زیاتر له‌الیه‌ن س���ه‌رۆكی حی���زب‌و ده‌ستڕۆش���توه‌كانی مه‌كته‌بی سیاسیه‌وه دیاریده‌كرێن ،ئه‌مه‌ش كاری په‌رله‌مانتاری���ی په‌كده‌خ���ات ،چونك���ه به‌ش���ێك له‌وانه‌ی ده‌چن���ه په‌رله‌مانه‌وه
زۆر له‌و رۆڵ���ه گه‌وره‌تره كه بینیومانه‌و چاوه‌ڕوانی خه‌ڵكیش زۆر له‌وه زیاتربون كه كردمان". ئ���هو ب���اس ل���ه‌وه‌ش ده‌كات ك���ه زۆرجار وته‌كانی بوه‌ت���ه مایه‌ی بێزاری په‌رله‌مانتارانی ترو زۆرجاریش روبه‌روی تانهو ته‌ش���هر بوه‌ت���هوه ،عه‌بدواڵ وتی "زۆرجار پێموتراوه ه���ه‌رزه‌كاره ،ئه‌مه هه‌ر ئه‌وه‌نده ده‌زانێت". وتیش���ی "له‌كات���ی گفتوگۆك���ردن لهس���هر بودج���ه ،هه‌س���تام‌و وتم من ئه‌م���ڕۆ په‌رله‌مانتارنی���م بۆیاخچییه‌كی ناو بازاڕم به‌ش���ی من چییه له‌بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان؟ كه‌چی له‌سه‌ر ئه‌م قس���انه دواتر به‌شێوه‌ی راسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ چه‌ندین په‌رله‌مانتار تانه‌یان لێدام ،ده‌یانوت چۆن په‌رله‌مانتار ده‌ڵێت بۆیاخچیم ،عه‌یبه په‌رله‌مانتار قسه‌ی وا ب���كات ،به‌اڵم من یه‌كێك له‌و قس���انه‌ی ش���انازی پێوه ده‌كه‌م ئه‌و قس���ه‌یه بوه كه كردوم���ه ،چونكه ئه‌مڕۆ بێت یاخود سبه‌ی ده‌بێت ئه‌و په‌رله‌مانه نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵكی بۆیاخچی بكات".
هاژه ..ژنێكی تهنها له‌خولی سێهه‌مدا ئا :ئاكۆ
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
11
ده‌كاته‌وه كه ئه‌و ئیمتیازه‌ی له‌په‌رله‌مان بۆ په‌رله‌مانتار دان���راوه هه‌مویان لێی س���ودمه‌ندبون‌و هیچ ش���تێكی زیاده‌ی
وه‌رنه‌گرتوه ك���ه ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كانی دیكه وه‌ریاننه‌گرتبێت. لهبارهی ئه‌وه‌ی ك���ه ناوبراو یه‌كێك ب���و ل���هو په‌رله‌مانتارانه‌ی ك���ه واژۆی ل���هو یاداش���ته‌دا هه‌ب���وه ك���ه داوای پێدانی ش���وقه‌یان له‌په‌رله‌مان كردوه ناوب���راو رایگه‌یان���د "زۆر به‌داخ���هوه له‌راگه‌یاندن���ه‌كان ئه‌م���ه زۆر به‌خراپ ش���یكرایه‌وه‌و خه‌ڵكم���ان لێهاندراو تا كه‌مپین رابگه‌یه‌نرێت .ئه‌و یاداش���ته‌ش بۆ ئ���هوه نه‌بو كه ئێمه ئه‌و ش���وقانه به‌خۆڕایی وه‌ربگرین .بۆ زانیاری ئێوه‌ش دواتر من پاشه‌كشه‌م كرد له‌و یاداشته‌و واژۆكه‌م كش���انده‌وه واته من ئێس���تا واژۆم له سه‌ر یاداشته‌كه نه‌ماوه".
" وتیش���ی " م���ن نوێن���ه‌ری حزبم‌و كه‌س���مان له‌ده‌ره‌وی حزبه‌كان نه‌بوین به‌په‌رله‌مانت���ار .بۆی���ه رای ح���زب گرنگه به‌نیس���به‌ت ههم���و ئه‌ندامێكی په‌رله‌مان���هوه .ئه‌م���ه‌ش ب���ۆ ههم���و په‌رله‌مانت���اره‌كان واب���وه .ته‌حه‌داش ده‌ك���هم ،كه هیچ ئه‌ن���دام په‌رله‌مانێك له‌ماوه‌ی ئه‌و چوار س���اڵه‌دا ته‌حه‌دای بڕیارێكی حزبه‌كه‌ی كردبێت‌و بڕیاره‌كانی حزبی خ���ۆی جێبه‌جێنه‌كردبێت ،له‌نێو په‌رله‌ماندا .چونكه ئێمه تاكو ئێس���تا نه‌گه‌یشتوینه‌ته ئه‌و ئاسته‌ی ته‌حه‌دای بڕیاره‌كانی حزب بكه‌ین‌و به‌شێوه‌یه‌كی س���ه‌ربه‌خۆیانه كاری په‌رله‌مانی���ی بكه‌ین".
260ملیار دینار..
ی په‌رله‌مان چۆن سه‌رف ده‌كرێت؟ كێ ده‌زانێت بودجه
ی ههرێم تهرخانكراوه ی 260ملیار دینار له‌بودج ه ی رابردودا نزیك ه له‌چوار س���اڵ بۆ په‌رله‌مان ،زۆرێك له‌په‌رمانتاران ده‌ڵێن كه‌س نازانێت بودجه‌ك ه چۆن سه‌رف ی س���ودمه‌ندبوه؟ ێ لێ ی لێیه؟ ك ێ ئاگا ی خه‌رج ده‌كرێ���ت؟ ك ده‌كرێ���ت؟ بۆچ ی بێته‌وه؟ ی گه‌نده‌ڵ ی 260ملیار دین���ار روبه‌رو ی بای ئای���ا په‌رله‌مان توانیویه‌ت ی شیاو ی بگه‌ڕێنێته‌وه‌و یاس���ا ی ئه‌و بڕه پاره‌ی ه داهاتی گش���ت ی بای توانیویه‌ت ی ئه‌و توێژ‌ه ته‌همیش���كراوان ه ده‌ربكات ك ه پێویس���تیان به‌یاسای ه بۆ پاراس���تن ی ئه‌مه‌ریكاو ی ئایا ئه‌و هه‌مو ئیفادو گه‌شت ه ك ه كراوه بۆ واڵتان بیانپارێزێت؟ ئ ه ی په‌رله‌مانتاران ی لهس���هر ئ���ه‌دا ی عه‌ره‌بی‌‌و ...چ كاریگه‌رییه‌ك ئه‌وروپا‌و واڵتان ی بۆ چیی ه ك ه به‌شێكیان ی ئایا ئه‌و په‌رله‌مان ه ئه‌و هه‌مو راوێژكاران ه هه‌بوه؟ ئ ه ی په‌رله‌مانن‌و له‌به‌ر خات���رو خۆتران ه دانراون‌و ی به‌ڕێوه‌به‌ران��� خزم‌و كه‌س���وكار وه‌نه‌وشه‌و موچ هی به‌الش‌و چه‌وریان بۆ دابین ده‌كرێت؟ ی پرسیاری بێوه‌اڵمن! ئه‌مانه هه‌مو
نیوه‌ی "نوێنه‌ران ی گه‌ل" گه‌ل نایانناسێت ی به‌ریتانی���ا په‌رله‌مانتارییان لۆردات��� ئا :ئاوێنه ی ههره پێبكرێ���ت ،له‌و واڵتان���ه‌دا كار ی گه‌ل "یاسادانانه"، ی نوێنه‌ر س���ه‌ره‌ك هه‌رچه‌نده په‌رله‌مان به‌مانای "شوێنی ی ش���ه‌ش كاتژمێ���ر ئه‌وان��� ه رۆژ قسه‌كردن" دێت ،به‌اڵم به‌شێك ی كۆده‌بنه‌وه‌‌و به‌كۆمه‌ڵێك له"نوێنه‌رانی گه‌ل" ئه‌وه‌نده بێده‌نگبون به‌به‌رده‌وام ی شاره‌زا ده‌وره‌دراون، له‌چوار ساڵی رابردودا كه زۆربه‌ی گه‌ل راوێژكارو كه‌س ی ی كه‌موكوڕی ئه‌ركیان گه‌ڕان ه ب���ه‌دوا نایانناسێت ،ئه‌وان ده‌پرسن "ئه‌مانه ی بك���ه‌ن ،به‌اڵم ی چارهس���هر بۆ ئهوه كێن‌و چین؟". ی كوردستان به‌ش���ێك له‌په‌رله‌مانتاران ی ههم���و ئیش‌و كاری���ان كورتبۆته‌و‌ه بۆ ی كوردس���تان چ��� په‌رله‌مانتاران��� ده‌كه‌ن گه‌ر ببرێن له"بۆندنستاغ" وات ه ده‌ستهه‌ڵبڕین! ی بیس���ت ی نزیك��� ه ئاوێن��� ه وێن��� ه ی ی ئه‌ڵمانیا یان له‌ئه‌نجومه‌ن په‌رله‌مان���
ی له‌ن���او ی كوردس���تان په‌رله‌مانت���ار ی هاواڵتیان‌و ی س���لێمانیدا پیشان بازاڕ كاس���بكاراندا ،تاكو ته‌راش یه‌كێك بو ی "ئه‌وانن"، بزانێت ك ه ئه‌مان��� ه نوێنه‌ر كاتێك ك ه پێیانده‌وترا به‌سه‌رسامییه‌و‌ه ده‌یانوت :تائێس���تا ل���هم هه‌مو به‌زم‌و ره‌زم���ه‌دا نه‌بینیومانن‌و نه‌ناویش���مان بیستون! ی ی ئ���هم وێن��� ه گێڕان��� ه له‌كات��� په‌رله‌مانتاران به‌ناو خه‌ڵكدا ،هاواڵتییه‌ك ی وت "ئه‌مان ه ی ئاوێن ه به‌په‌یامنێره‌ك ه مه‌عاشی به‌الش وه‌رده‌گرن"!
سه‌رۆكه‌كانی په‌رله‌مان كراسێك له"نه‌بیه به‌ڕی" داده‌دڕن؟ نه‌بیه به‌ڕی سه‌رۆكی په‌رله‌مانی لوبنانه ،ئه‌و سه‌ركرده‌ی بزوتنه‌وه ی "ئه‌مه‌ل"و یه‌كێك له‌میره‌كانی جه‌نگی ناوخۆی ئه‌و واڵته بوه ،ماوهی زیاتر له 20ساڵه ئه‌و سه‌رۆكی په‌رله‌مانه، له‌په‌رله‌مانێكدا كه چه‌ندین كێبڕكێ‌‌و دوژمنایه‌تی‌‌و رق‌و كینی پێكهاته جیاوازه‌كانی واڵتێكی له‌چوارچێوه‌ی خۆیدا كۆكردوه‌ته‌وه. نه‌بی����ه ب����ه‌ری به‌وپ����ه‌ڕی توان����او لێهاتویی����هوه په‌رله‌مان����ی واڵته‌كه‌ی به‌ڕێوه‌ده‌بات ،له‌قسه‌كردن‌و ده‌ربڕیندا، كۆبون����ه‌وه‌كان‌و له‌ئیداره‌كردن����ی دانیش����تنه‌كاندا ،له‌دابینكردنی مافی قس����ه‌كردن به‌ش����ێوه‌یه‌كی ئ����ازاد‌و یه‌كس����ان بۆ هه‌مو په‌رله‌مانتاره‌كان‌و راگرتنیان له‌كاتی هه‌ب����هو په‌ڵه‌یاندا
نه‌بیه به‌ڕی سه‌رۆکی په‌رله‌مانی لوبنان به‌رامب����هر به‌یه‌ك تا بڵێ����ی كارامه‌و به‌توانایه. ل����هو واڵته‌دا ك����ه پ����ڕه له‌پیالن‌و كێش����مه‌كێش‌و زۆرانب����ازی ههم����و الیه‌نه‌كان به‌مارۆنی‌‌و شیعه‌و سوننه‌و دروزو ئه‌رمه‌نی‌‌و چی‌‌و چییه‌وه ،له‌سه‌ر
ئهوه كۆكن كه به‌ڕی لهس����ه‌رۆكایه‌تی كردنی په‌رله‌ماندا دادوه‌رو به‌توانایه، هه‌ربۆی����ه ه����ه‌ق وای����ه س����ه‌رۆك په‌رله‌مانه‌كانی كوردستان بۆ ئه‌وه‌ی دانه‌به‌زن بۆ ئاستێكی نه‌شیاو ،بڕۆن فێربن‌و كراسێك له‌و دادڕن.
CMYK
12
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
پــــه‌رله‌مانی هـــه‌‌رێم :هــێزێك بــــــــــــۆ شاردنه‌وه ،هێزێك له‌په‌راوێزدا
ئاراس فه‌تاح مه‌ریوان وریا قانیع په‌رله‌مان وه‌ك ده‌زگایه‌كی ڕووناك مێ����ژووی په‌رله‌م����ان ل����ه ش����ێوه مۆدێرنه‌كه‌ی����دا ب����ۆ زیاد له دوو س����ه‌ده له‌مه‌وب����هر ده‌گه‌ڕێت����هوه .كه ب����اس له ”ش����ێوه‌ی مۆدێرن“ ده‌كه‌ی����ن ،به پله‌ی یه‌كه‌م مه‌به‌س����تمان دوو ش����ته .یه‌كه‌م: مه‌به‌س����تمان ل���� ه نوێنه‌رایه‌تیكردن����ی په‌رله‌مانه بۆ ”گه‌ل“ یان ”نه‌ته‌وه“ یاخود ”میلله‌ت“ وه‌ك س����ه‌رچاوه‌ی س����ه‌ره‌كی ڕه‌وایه‌ت����یو وێناكردن����ی ”خه‌ڵك“ی����ش وه‌ك خاوه‌نی ”ڕاسته‌قینه“ی ده‌سه‌اڵتی سیاسی .دووھه‌م :له‌م سیستمه‌دا خه‌ڵك خ����ۆی نوێنه‌ره‌كان����ی ھه‌ڵده‌بژێرێت نه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌س����ێك یان ھێز‌و الیه‌نێك ئه‌و نوێنه‌رانه دابنێت .ئه‌م ئاكاره تایبه‌تانه‌یه په‌رله‌مان ده‌كات����ه ده‌زگایه‌كی مۆدێرن. له‌م دوو سه‌ده‌یه‌ی دووایشدا ئه‌م ده‌زگایه بووه به‌به‌شێك له‌ژیانی سیاسی زۆربه‌ی ده‌وڵه‌ته‌كان����ی دونیاو ك����هم ئه‌زموونی سیاسی ھه‌یه ،به ڕاست یان به‌درۆ ،خۆی وه‌كو ئه‌زموونێكی په‌رله‌مانی نه‌ناسێنێت، یان په‌رله‌مان تیایان����دا یه‌كێك له‌ده‌زگا سه‌ره‌كییه‌كانی حوكمڕانیی نه‌بێت. جگه له ھه‌ڵبژاردنی نوێنه‌رانی خه‌ڵك كه ته‌عبیر له ئیراده‌ی سیاسی كۆمه‌ڵگا ده‌كات ،خه‌س����ڵه‌تێكی گرنگ‌و بنه‌ڕه‌تیی تری ئ����هم ده‌زگا سیاس����ییه ئه‌وه‌یه كه بڕیاره‌كانی ”بڕیاری ئاشكران“ ،نوێنه‌رانی خه‌ڵك به ”ئاش����كرا“ ڕاگۆڕكێ‌و دیالۆگ‌و كێبڕكێی سیاسی ده‌كه‌ن‌و به ”ئاشكرا“ش ده‌گه‌نه بڕیاردان .ئه‌م ئاشكراییه ئاكاری س����ه‌ره‌كی ئه‌و فۆرمه‌ی سیاسه‌تیشه كه له‌ناو ئه‌م ده‌زگای����ه‌دا به‌رھه‌مده‌ھێنرێت. ئه‌م ئاشكراییه‌یه واده‌كات كه بڕیاره‌كان ش����ه‌رعییه‌تیان ھه‌بێت‌و خه‌ڵك گه‌ر ئه‌و بڕیارانه‌شیان به‌دڵ نه‌بێت ،ھه‌ر قبووڵیان بك����ه‌ن ،چونكه بڕی����اره‌كان به‌دزییه‌وه‌‌و له‌ژووری داخ����راوو له‌تاریكیدا نه‌دراون. ئه‌م ئاش����كراییه وایكردوه له قۆناغه‌كانی س����ه‌ره‌تای دروس����تبوونی په‌رله‌م����ان ل����ه ئه‌وروپ����ادا ژن‌و پی����اوی خێزان����ه ده‌وڵه‌مه‌ن����ده‌كان ،بۆ كات به‌س����ه‌ربردن س����ه‌ردانی په‌رله‌مان بك����ه‌ن تا به‌چاوی خۆیان كێبه‌ركێ سیاس����ییه‌كان ببینن‌و به‌گوێی خۆش����یان ڕاگۆڕك����ێو دیالۆگ‌و پرس����یار‌و وه‌اڵمه‌كان����ی ن����او په‌رله‌مان ببیستن .وه‌كچۆن له ئێستادا خه‌ڵك ئه‌چن بۆ سینه‌ما ،ئاوھا له بریتانیانی سه‌ده‌ی نۆزده‌ھه‌مدا ھاونیش����تیمانیانی ئه‌و واڵته ده‌چوون بۆ س����ه‌یركردنی په‌رله‌مانتاران‌و گوێگرتن ب����ۆ گفتوگۆو ش����هڕو ملمالنێ ڕه‌مزییه‌كانی ناو په‌رله‌مان. له‌م دوو سه‌ده‌یه‌ی دوایدا ئه‌م ده‌زگایه بووه به یه‌كێك له‌و ده‌زگا سیاسییانه‌ی ك����ه بوونێك����ی گه‌ردون����ی وه‌رگرت����وهو له‌زۆربه‌ی پارچ����ه جیاوازه‌كانی دونیادا ئاماده‌ی����ه .په‌رله‌مانی بریتانیا كۆنترین‌و به‌ناوبانگتری����ن په‌رله‌مان����ی ئه‌وروپایه‌‌و س����ه‌ره‌تای مێژووی مۆدێرنی ئه‌م ده‌زگا گرنگ����ه له‌و واڵته‌وه ده‌س����تپێده‌كات .له ڕۆژی دروستبوونیش����یه‌وه په‌رله‌م����ان دوژمن����ی ھه‌مه‌ج����ۆری ھه‌ی����ه ،زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی سیاسه‌تیان به كارێكی نھێنی‌و به كاری نوخبه‌یه‌كی خواپێداو‌و تایبه‌ت‌و دانس����قه زانی����وه ،دژ ب����هم ده‌زگای����هو ش����ێوازه‌كانی كاكردن����ی ب����وون .به‌اڵم دوژمنه‌كان����ی په‌رله‌م����ان له س����ه‌ده‌ی بیس����ته‌مدا ده‌بن����ه دوژمن����ی گ����هورهو ترس����ناك .له‌م س����ه‌ده‌یه‌دا سێ دوژمنی س����ه‌ره‌كی ب����ۆ په‌رله‌مان دروس����تده‌بن. یه‌كه‌میان ھێزه كۆمۆنیسته‌كان بوون كه په‌رله‌مانیان وه‌ك ده‌زگایه‌كی بۆرجوازی وێناده‌كرد‌و وه‌ك ش����وێنی فێڵ‌و ته‌ڵه‌كه‌‌و س����اخته‌كاری ل����ه كرێ����كاران‌و ھه‌ژاران ده‌یانبین����ی .دووھه‌میان نازییه‌كان بوون كه به‌ناوی ده‌زگایه‌كی ناسیاسی‌و شوێنی پارچه‌پارچه‌بوون����ی نه‌ته‌وه‌یی‌و ڕێگرتن له دروستبوونی سه‌رۆكێكی مێژووییه‌وه دوژمنایه‌تی����ان ده‌ك����ردو په‌رله‌مانی����ان وه‌ك ش����وێنێكی تایبه‌ت ب����ۆ چه‌نه‌بازی وێناده‌كرد .دوژمنی سێھه‌میش بڕێكی زۆر له ھێزه په‌ڕگیره‌كانی ئیسالمی سیاسییه كه ئه‌م ده‌زگای����ه وه‌ك ده‌زگایه‌كی نامۆ به ئیس��ل�ام‌و وه‌ك به‌شێك له كولتووری نادین����ی خۆرئاوا وێناده‌ك����ه‌ن .به‌كورتی ھه‌م����وو ئ����هو ئه‌زموونه سیاس����ییانه‌ی نادیموك����راس‌و داخراو‌و ده‌س����ه‌اڵتگه‌ر‌و دیكتاتۆرن ،دوژمنایه‌تییه‌كی ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاس����ته‌وخۆی په‌رله‌مان‌و ئه‌زمونی په‌رله‌مانتاریی ده‌كه‌ن .ھه‌میشه دیدێكی فاشیستی ،نیمچه‌فاشیستی ،دیكتاتۆری دینی‌و نادینی‌و نوخبه‌ویی نارسیس����تیی دوژمنایه‌تی په‌رله‌م����انو به‌ھا‌و ماناكانی
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
بیروڕا
birura.awene@gmail.com
سیستمی په‌رله‌مانتاریزمیان كردوه. ده‌زگای په‌رله‌مان‌و ماناكانی چه‌مكی سیاسه‌ت سه‌ركه‌وتنی سیس����تمی په‌رله‌مانی له ھێزی سیستمه‌كه خۆیه‌وه نییه ،چونكه ده‌ش����ێت په‌رله‌مان ببێت����ه ده‌زگایه‌كی بێمانا‌و نه‌توانێت به‌ش����ێوه‌یه‌كی چاالك كاربكات ،ده‌ش����ێت كه‌س����انی ترسناكی وه‌ك ھیتله‌ر بگه‌یه‌نێته ده‌سه‌اڵت ،به‌اڵم س����ه‌ركه‌وتنی ئ����هم سیس����تمه له‌وه‌دایه ك����ه ھه‌موو ئه‌لته‌رناتیڤه‌كانی تا ئێس����تا بێماناتر‌و بێكه‌ڵكتر‌و ترسناكترن .ھه‌موو ئه‌و سیسته‌مانه‌ی تا ئه‌مڕۆ خۆیان وه‌ك ئه‌لته‌رناتیڤ����ی په‌رله‌م����ان نیش����انداوه، ئیفالسێكی ته‌واو‌و فره‌الیه‌نه‌یان كردوه. بێگومان ده‌كرێت چوستوچاالكی‌و شێوازی كاركردنی په‌رله‌مان ڕه‌خنه‌بكرێت ،به‌اڵم له‌مڕۆدا ك����ه‌س ناوێرێت باس له البردن‌و داخس����تنی په‌رله‌مان بكات .ھه‌موو ئه‌و ده‌س����ه‌اڵتدارانه‌ی ده‌رگاكانی په‌رله‌مانی واڵته‌كه‌یان داخستوه ،وه‌ك ده‌سه‌اڵتداره ب����ه‌دكار‌و به‌دناوه‌كانی مێژوو ناس����راون. ئ����هوهی له‌م س����ه‌رده‌مه‌دا پت����ر جێگای مشتومڕه گه‌وره‌كردنه‌وه‌ی سنووره‌كانی دیموكراس����ییه‌‌و به‌ش����داریی گه‌وره‌ت����رو زیاتری خه‌ڵكه له چه‌ش����نی رێكخستنی كۆمه‌ڵ����گاو بڕی����اری سیاس����ییدا ،وه‌كو الیه‌نگران����ی ته‌وژم����ی ”دیموكراس����یی راس����ته‌وخۆ“ داوای ده‌ك����ه‌ن .له‌ھه‌موو ئه‌و ئه‌زموونانه‌دا ك����ه په‌رله‌مان تیایاندا داخراوه ،كۆمه‌ڵ����گاكان دوچاری گرفت‌و كاره‌سات‌و پشێوی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی گهوره بوون. خاڵێك كه لێ����ره‌دا به‌المانه‌وه گرنگه قسه‌ی لێبكه‌ین ئه‌و عه‌قڵیه‌ت‌و تێگه‌یشتنه سیاسییه‌یه كه له‌پش����تی دروستكردن‌و كارك����ردن ب����ه سیس����تمی په‌رله‌مانه‌وه ئاماده‌ی����ه ،به‌تایبه‌تی ئ����هو مانایانه كه چه‌مكی سیاس����ه‌ت له دۆخ����ی په‌نابردن ب����ۆ په‌رله‌مان‌و سیس����ته‌می په‌رله‌مانیدا وه‌ریده‌گرن .لهس����هردهمی ”تۆكفیل“هوه قس����ه له‌وه‌ده‌كرێ����ت ك����ه كۆمه‌ڵ����گا مۆدێرنه‌كان له پرۆس����هی تازه‌بوونه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسیدا به‌رده‌وام ئاكارێكی دادپه‌روه‌رانه‌تر‌و یه‌كس����انتر وه‌رده‌گرن. سیسته‌می دیموكراسی خۆشی سیسته‌می دروس����تكردن‌و په‌روه‌رده‌كردن����ی مرۆڤی یه‌كسانه ،بێگومان به‌پله‌‌و ڕاده‌ی جیاواز له كۆمه‌ڵگایه‌كه‌وه بۆ كۆمه‌ڵگایه‌كی تر. له‌م پرۆس����ه‌یه‌دا ئ����هو جیاوازییانه‌ی كه پێش����تر لهس����هر بنه‌مای خوێن‌و بنه‌مای ئینتیمایه‌ك����ی كۆمه‌اڵیه‌ت����یو بنه‌م����ای ره‌گه‌ز‌و جێنده‌ر دروس����تبووبوون ،به‌ره‌و الوازبوون ده‌ڕۆن .سیسته‌می په‌رله‌مانی په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاس����ته‌وخۆی به‌م مه‌یله گرنگ����ه یه‌كس����انخوازه‌ی ن����او دونیای مۆدێرنه‌وه ھه‌یه .له ھه‌ندێك ئاستیش����دا ته‌عبی����ره له شوناس����ی ئ����هو دونیایه. دیموكراس����ییه‌ت له‌ڕێ����ی په‌رله‌مان����هوه ده‌توانێت ”شوناس����ێكی ھاوب����ه‌ش“ له كۆمه‌ڵگادا دروستبكات له‌نێوان حوكمڕان‌و حوكمكراو ،له‌نێوان ده‌وڵه‌ت‌و كۆمه‌ڵگادا. په‌رله‌م����ان ده‌بێت����ه ئه‌و ش����وێنه‌ی كه سه‌ره‌ڕای ھه‌موو جیاوازیی‌و ناكۆكییه‌كان، س����ه‌ره‌ڕای ملمالنێ‌و پێكدادانه‌كان ،النی ھه‌ره‌كه‌م����ی ”وێكچ����وون“ی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌ت����یو فه‌رھه‌نگی دروس����تبكات. كولتووری سیاسیی په‌رله‌مان ده‌توانێت جۆرێك له ”ھاوشێوه‌بوون“و ”گشتیبوون“ دروس����تبكات ،تاوه‌كو ببێت به بنه‌مای پێكه‌وه‌ژیانێكی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌تی‌و فه‌رھه‌نگی پێكه‌وه‌یی ئارام‌و ھێمن. بیرۆك����هی په‌رله‌م����ان لهس����هر ئهوه دروس����تبووه كه ملمالن����ێ كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاس����ییه‌كان له‌ڕێ����گای گفتوگ����ۆو دانوس����انو ڕاگۆڕینه‌وه چاره‌سه‌ربكرێت. ڕاگۆڕك����ێو گوێگرت����نو قس����ه‌كردن ئامرازی لێكتێگه‌یش����تن‌و پێكه‌وه‌بوون‌و له‌پاڵیه‌كداب����وون بێ����ت .له‌جیات����ی توندوتیژی����ی ،وش����ه په‌یوه‌ندیی����ه‌كان ڕێكبخات .لێره‌دا ڕوانین‌و تێگه‌یش����تنێك بۆ سیاسه‌ت ئاماده‌یه كه جیاوازه له مانا ”ش����میت“یه‌كه‌ی ،مهبهستمان نووسه‌ری ئه‌ڵمانی ”كارل ش����یمت“ه .كارل شمیت سیاس����ه‌ت وه‌ك چاالك����ی جیاكردنه‌وه‌ی دۆس����ت له دوژم����ن ده‌ناس����ێنێت ،كه توندوتیژی‌و فڕوفێڵ به‌شێكی دانه‌بڕاوی ئ����هو چاالكییه‌یه .ش����میت سیاس����ه‌ت كورتده‌كاته‌وه بۆ ملمالنێیه‌كی ئه‌به‌دی، زۆرج����ار توندوتیژ‌و خوێن����اوی ،له‌نێوان دوژمن����ه سیاس����ییه‌كاندا‌و به‌ھاری����كاری دۆس����ته سیاس����ییه‌كان بۆ یه‌كتری .الی شمیت سیاسه‌ت س����ه‌رزه‌مینی گفتوگۆو
ڕاگۆڕكێ‌و دانوس����انو دیال����ۆگ نییه بۆ گه‌یش����تن ب����ه بڕیاری سیاس����ی ،به‌ڵكو س����ه‌رزه‌مینی ملمالنێیه‌ك����ی توندوتیژ‌و مان����ۆری ھه‌مه‌ج����ۆره ،ئیت����ر ل����ه درۆ‌و فێڵ‌و خه‌ڵه‌تاندنه‌وه بیگ����ره ،تا ده‌گات به ش����ێوازه جیاوازه‌كان����ی پڕوپاگه‌نده‌‌و مێشكش����ۆرینه‌وه‌‌و س����ڕكردنی ھه‌ستی تاكه‌كه‌س����یو ده‌س����ته‌جه‌معی ،ته‌نانه‌ت سڵ له له‌ناوبردنی جه‌سته‌یی‌و یه‌كجاری دوژمن����ه سیاس����ییه‌كانیش ناكاته‌وه تا كوشتنی ئه‌وانه‌ش كه ھاوڕانین له‌گه‌ڵتا. ئ����هم دی����ده ”ش����میت“ییه ،ك����ه دیدی نازییه‌كانه بۆ سیاسه‌ت ،ڕێك پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ڕوانینه‌یه كه سیاس����ه‌ت وه‌ك كاری په‌رله‌مان‌و وه‌ك گۆڕینه‌وه‌ی ڕا‌و بۆچوون‌و دیالۆگ‌و دانوس����انو ڕێكه‌وتن ده‌بینێت. ش����میت ت����ا م����رد ڕه‌خنه‌ی تون����دی له په‌رله‌مان‌و له سیس����تمی په‌رله‌مانتاریزم گرت ،نه‌ك ھه‌ر ئه‌مه ،به‌ڵكو په‌رله‌مانی به شوێنی ”ناسیاسه‌ت“و ”دژه‌سیاسه‌ت“ ناوده‌ب����رد .ل����هم ڕوانین����ه ش����میتییه‌دا سیاسه‌ت ھه‌م چاالكییه‌كی نابه‌رپرسیار‌و
به‌الی ئێمه‌وه ڕاست نییه ئۆپۆزیسیۆن باسی سیسته‌می په‌رله‌مانتاری بكات‌و كه‌سایه‌تییه سه‌ره‌كییه‌كانی خۆی له دهرهوهی په‌رله‌ماندا كاری سیاسیی بكه‌ن به‌دڕه‌وش����تانه‌یه ،ھه‌م كرده‌یه‌ك����ی ناعه‌قاڵنییه. وه‌ك وتمان بیرۆكه‌ی سه‌ره‌كی له‌پشتی درس����تبوونی په‌رله‌مانه‌وه ته‌واو دژ به‌م تێگه‌یشتنه شمیتییه بۆ سیاسه‌ت .له‌پشتی په‌رله‌مانه‌وه تێگه‌یش����تنێك بۆ سیاسه‌ت بااڵده‌س����ته كه ھاوتا نیی����ه به ملمالنێی توندوتیژ‌و بێیاسا ،به ھه‌ڕه‌شه‌‌و گوڕشه‌ی ب����ه‌رده‌وام ،ب����ه په‌الم����ارو ئیهانه‌كردن‌و س����وكایه‌تیكردن ب����ه نه‌ی����اران ،به فڕ‌و فێڵ‌و درۆ‌و ساخته‌كاریی .به‌پێچه‌وانه‌وه، ڕوانینێ����ك ئاماده‌یه كه سیاس����ه‌ت وه‌ك چاالك����ی خ����ۆالدان له س����ه‌رجه‌می ئه‌و ده‌ركه‌وته خراپانه‌‌و دۆزینه‌وه‌ی دونیایه‌كی ھاوبه‌ش‌و پێكه‌وه‌یی ده‌بینێت .سیاسه‌ت له‌ن����او لۆژیك����ی په‌رله‌مانیدا یه‌كس����انه به ھه‌وڵدان����ی به‌رده‌وام بۆ نه‌گه‌یش����تن به‌و دۆخه ”ش����میت“ییه ،بۆ ڕێگرتن له دروستبوونی قه‌یرانی ئه‌خالقی‌و سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی‌و بۆ دروس����تكردنی ژیانێكی گش����تی كه تیایدا به‌شی ھه‌ره‌زۆری ھێزه كۆمه‌اڵیه‌تیی����ه‌كان بتوان����ن خۆیان وه‌ك بكه‌رێك����ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و وه‌ك بوونه‌وه‌ری خاوه‌ن ڕێز‌و خاوه‌ن ماف ببیننه‌وه. كولتوور‌و توانای گوێگرتن‌و قسه‌كردن‌و دانوس����انو ڕێكه‌وت����نو گفتوگ����ۆ ل����ه ئه‌زموونی په‌رله‌مانیدا واده‌كات سیاسه‌ت لهس����هر بنه‌مای لۆژیكی دۆست‌و دوژمن ڕێكنه‌خرێ����ت ،به‌ڵك����و لهس����هر لۆژیكی ڕێزگرتن����ی فره‌ده‌نگ����یو پلورالی����زم‌و جیاوازیی ڕێكبخرێت‌و به‌ڕێوه‌ببرێت. په‌رله‌مان‌و قسه‌كردن چاالكی ھه‌ره س����ه‌ره‌كی ناو په‌رله‌مان چاالكی قس����ه‌كردنه‌‌و ئیش����ی سه‌ره‌كی په‌رله‌مانتاریش قس����ه‌كردنه .قسه‌كردن به‌مانای گفتوگۆو ڕاگۆڕینه‌وه ،گوێگرتن‌و وه‌اڵمدانه‌وه ،ڕاده‌ربڕین‌و ڕاوه‌رگرتن .ڕه‌نگه پیشه‌ی په‌رله‌مانتاریی یه‌كه‌م پیشه بێت كه قسه‌كردن كۆڵه‌كه ھه‌ره‌سه‌ره‌كییه‌كانی پێكدێنێت .په‌رله‌مانتار كه‌سێكه له‌سه‌ر قس����ه‌كردن ده‌ژی‌و موناقه‌ش����ه‌كردن‌و دروس����تكردنی ڕا ،ك����رده‌ی نرخان����دن‌و ھه‌ڵسه‌نگاندن ئه‌و شێوازه سه‌ره‌كییانه‌ی قس����ه‌كردنن ك����ه په‌رله‌مانت����ار ده‌بێت ھه‌یبێت .ئه‌م گفتوگۆیانه له‌سه‌ر مه‌سه‌له گرنگ‌و س����ه‌ره‌كییه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگان،
واته ھه‌م لهس����هر ئه‌و ”سیاسه‌ت“انه‌یه ك����ه ده‌گیرێنه‌ب����هرو ھه‌م لهس����هر ئه‌و ”یاسا“یانه‌شه كه بۆ ڕێكخستنی ”ژیانی گش����تی“ ل����ه كۆمه‌ڵ����گادا ده‌رده‌كرێن. قس����ه‌كانی ناو په‌رله‌مان قس����ه نین له پێناوی قسه‌دا ،به‌ڵكو قسه‌ی ئامانجدار‌و مانادار‌و خاوه‌ن ھێز‌و سه‌نگن .ھه‌ندێكجار له‌شێوه‌ی ئه‌و قسانه‌ن كه جۆن ئۆستین ناوی ”قس����ه‌كردنی كرداریی“ لێده‌نێت. وات����ه قس����ه‌كردنێك له‌وه‌ده‌رده‌چێ����ت ته‌نھا قس����ه‌كردن بێ����ت ،به‌ڵكو ده‌بێته ھێزێك بۆ دروستكردنی واقیع .ئه‌مجۆره قس����ه‌كردنه‌ش له نموونه‌ی قس����هی ئه‌و دادوه‌ره‌یه كه له دادگایه‌كدا كچ‌و كوڕێك له‌یه‌كت����ری م����اره‌ده‌كات‌و پێیانده‌ڵێ����ت ”ئێس����تا ئێوه ئیتر ھاوسه‌ری یه‌كترن“. ل����ه‌دوای ئ����هم قس����ه‌یه‌ی دادوه‌ره‌كه‌وه ئیت����ر كچ‌و كوڕه‌ك����ه ده‌بنه ھاوس����ه‌ری یه‌كتری ،واته قس����ه‌كان واقیعێكی نوێ دروستده‌كه‌ن .به‌ش����ێكی گرنگی قسه‌ی په‌رله‌مانت����اران له په‌رله‌ماندا ”قس����هی كردار“ی دروس����تكه‌رانه‌ی له‌و بابه‌ته‌ن، چونك����ه ھه‌م ده‌بنه ھۆی دروس����تكردنی یاسا ،ھه‌م لێپرسینه‌وه له‌و سیاسه‌تانه‌ی ده‌گیرێنه‌به‌ر. له په‌رله‌مانی ڕاسته‌قینه‌دا ده‌نگدان به‌بێ گفتوگۆو ڕاگۆڕكێ‌و ئه‌رگومێنتھێنانه‌وه، وات����ه به‌بێ ش����ه‌ڕێكی ڕه‌م����زی له‌نێوان دی����ده جیاوازه‌كان����دا ،دروس����تنابێت. گفتوگۆك����ردن‌و ئه‌رگومێنتھێنان����هوه به‌ش����ێكی س����ه‌ره‌كی‌و گرنگ����ی كاری ئه‌ندامان����ی په‌رله‌م����انو كۆڵه‌كه‌یه‌ك����ی بنه‌ڕه‌تی دروس����تبوونی په‌رله‌مانه وه‌ك ده‌زگایه‌كی سیاس����ی ،ھه‌روه‌ھا به‌شێكی گرنگی ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ش����ه بۆ سیاسه‌ت كه ده‌یبه‌س����تێته‌وه به ڕێكخستنی ژیانی گشتی كۆمه‌ڵگاوه .ئامانجی گفتوگۆكانی په‌رله‌مانیش بۆئ����هوه نییه ھێزه‌كان ملی یه‌كتری بش����كێنن‌و ئه‌میان س����وكایه‌تی به‌ویتری����ان ب����كات ،به‌ڵك����و بۆئه‌وه‌یه قه‌ناع����ه‌ت به‌یه‌كتری بھێن����ن ،وابكه‌ن كه‌س����ه‌كان ڕایان بگۆڕێ����تو جۆرێك له ”تێگه‌یش����تنی گش����تی“ دروستبگه‌ن بۆ خزمه‌تكردنی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی. به‌كورتی داننان به جیاوازیدا‌و ھه‌وڵدان بۆئ����هوهی جیاوازییه‌كان به‌ش����ێوه‌یه‌كی ھێمن‌و عه‌قاڵنییانه ئاراسته‌بكرێن ،داننان به‌وه‌دا كه ژیانی گش����تی پێویس����تی به ڕاگۆڕك����ێو دانوس����انو گوێگرتن ھه‌یه، داننان به‌وه‌دا ك����ه په‌رله‌مان ئامرازێكی گرنگ����ی دروس����تبوونی شوناس����ێكی ھاوبه‌ش����ه ،وێناكردنی سیاس����ه‌ت وه‌ك چاالكی دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری ھاوبه‌ش بۆ كێشه ھاوبه‌شه‌كانی ژیانی پێكه‌وه‌یی له كۆمه‌ڵگادا ،له‌پش����تی دروس����تبوونی ده‌زگای په‌رله‌مانه‌وه‌ی����ه ل����ه دونی����ای مۆدێرندا .ئه‌گه‌ر جیاوازیی بوونی نه‌بوایه‌‌و بوونی نه‌بێت ،ئه‌گ����هر خه‌ڵك ھه‌موویان وه‌ك یه‌ك بن‌و ھه‌موویان ھه‌مان ڕوانین‌و بیروبۆچوون‌و ھه‌ڵسه‌نگاندنیان ھه‌بوایه‌‌و ھه‌بێت ،ئه‌گ����هر بكرێت‌و بكرایه كۆمه‌ڵگا كورتبكرێت����هوه بۆ ی����ه‌ك نوخبه‌‌و یه‌ك وێن����هو ی����ه‌ك ده‌ركه‌وتن ،ئ����ه‌وده‌م ھیچ كۆمه‌ڵگایه‌ك پێویستی به دروستكردنی په‌رله‌م����ان نه‌ده‌بوو .مادامه‌كی جیاوازیی ھه‌ی����ه په‌رله‌م����ان وه‌ك ده‌زگای����ه‌ك بۆ ڕێكخس����تنێكی عه‌قاڵنی‌و ھێمنانه‌ی ئه‌و جیاوازییانه پێویسته. سیاسه‌تی ناو تاریكی سیاس����ه‌تی ك����وردی سیاس����ه‌تێكی تاریكه‌‌و ئه‌وه‌ی له‌ناو ئه‌م تاریكییه‌ش����دا ئاماده‌ی����ه پیالن‌و ڕێكه‌وتن����ی ژێربه‌ژێر‌و دابه‌ش����كردنێكی نھێنی ده‌سه‌اڵته ،نه‌ك موناقه‌ش����هو ڕاگۆڕكێ‌و دیالۆگی ئاشكرا. به‌ش����ی ھه‌ره‌س����ه‌ره‌كی ئه‌م سیاس����ه‌ته ملمالنێیه‌كی كوێرانه لهس����هر ده‌سه‌اڵت‌و ڕق‌و ملش����كانی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌تی ئاراسته‌یده‌كات .ئه‌م دۆخه‌ش پابه‌ستی مامه‌ڵه‌كردنی ده‌س����ه‌اڵته وه‌ك موڵكێكی تایب����ه‌ت ب����ه كه‌س����انێكی دیاریك����راو. له كوردس����تاندا نوخبه‌یه‌كی سیاس����ی ئاماده‌یه كه ھه‌رگیز نایه‌وێت ئه‌و شوێنه سیاسییه‌ی كه له ساته‌وه‌ختێكی تایبه‌تدا به‌ده‌س����تیھێناوه ،له‌ده‌س����تیبدات .ئه‌و شوێنه به موڵكی تایبه‌تی خۆی داده‌نێ‌و دوای خۆشی بۆ منداڵه‌كان‌و دۆسته‌كانی ده‌مێنێته‌وه .مه‌سه‌له‌ی دۆڕان‌و وازھێنانی سیاسیی به‌ش����ێك نییه له بیركردنه‌وه‌‌و ئاكاری سیاسی ئه‌م نوخبه‌یه .ئه‌م گروپه په‌نا بۆ ھه‌موو ئه‌و میكانیزم‌و ئامرازانه‌ش ده‌بات كه ده‌توانن ده‌سه‌اڵتی سیاسی بۆ بپارێزن .به‌مجۆره سیاس����ییه‌كانی ئێمه، به‌بێ ئه‌وه‌ی كارل شمیتیان خوێندبێته‌وه، بوون به سیاس����ییه‌كی شمیتی ،بێگومان به‌مانا ھه‌ره خراپ‌و ھه‌ره سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌م ده‌س����ته‌واژه‌یه .الی ئه‌مان سیاسه‌ت چاالكی ملشكاندنی نه‌یاره‌كان‌و ھاریكاری بێمه‌رجی دۆس����ته‌كانیانه .ده‌ره‌نجامێكی
س����اده له‌م دۆخ����هوه به‌ده‌س����تیبهێنین ئه‌وه‌یه كه ئه‌م نوخبه سیاسییه پێویستی به په‌رله‌مان نییه ،پێویستی به گفتوگۆو ڕاگۆڕكێ نییه ،پێویس����تی به دانووسان‌و ڕێكه‌وتن نییه .تاقه ش����تێك س����ه‌رقاڵی بكات پاراس����تنی ده‌س����ه‌اڵته سیاسیی‌و بازرگانیی‌و سه‌ربازییه‌كه‌یه‌تی .بۆئه‌مه‌ش پێویس����تی ب����ه ھه‌م����وو میكانیزمه‌كانی خه‌ڵه‌تاندن‌و فێڵكردن‌و درۆكردنی نهێنی‌و ئاش����كرا ھه‌یه .په‌رله‌مانی كوردس����تان یه‌كێكه له درۆ گه‌وره‌كانی ئه‌م نوخبه‌یه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگای كوردیدا .ئه‌م نوخبه‌یه په‌رله‌مانی كوردس����تانی دروس����تكردوه، نه بۆئه‌وه‌ی سیاس����ه‌ت ب����كات به‌مانای ڕێكخس����تنێكی ئ����ارام‌و دادپه‌روه‌رانه‌ی ژیانی گشتی ،نه بۆئه‌وه‌ش ده‌ستگۆڕكێی ده‌س����ه‌اڵت بكات‌و تواناكان به‌سه‌ر ھێزه جیاوازه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگادا دابه‌شبكات، به‌ڵكو بۆئه‌وه‌ی درێژه به‌ده‌سه‌اڵتی خۆی بدات‌و شه‌رعییه‌تی سیاسیی پێببه‌خشێت. له زۆر ڕووه‌وه په‌رله‌مانی كوردستان ئه‌و شوێنه‌یه كه ئه‌م نوخبه‌یه به‌كاریده‌ھێنێت بۆئه‌وه‌ی ھه‌موومان بخڵه‌تێنێت ،بۆئه‌وه‌ی درێژه به‌و ڕۆحه ”ش����میت“ییه بدات كه ھه‌ڵگریه‌تی ،بۆئه‌وه‌ی به‌ش����ێك بێت له‌و دونی����ا لیبراڵیزمه نوێیه‌ی كه به لۆژیكی قاچاخچیی����ه نێوده‌وڵه‌تیی����ه‌كان‌و تۆڕه گه‌وره‌كانی مافیا كارده‌كات .سیاسه‌تێك قاچێكی له‌ناو سه‌رمایه‌دارییه‌كی بێڕه‌حم‌و بێیاسا‌و بێبه‌ھای ئینسانیدایه ،قاچه‌كه‌ی تریش����ی له‌ن����او تۆڕه‌كان����ی ئابوری����ی قاچ����اغ‌و دزی‌و جه‌رده‌ییه‌كی ڕێكخراوی شێوه‌مافیاییدا نووقمه. فێڵ����ی یه‌ك����همو ھه‌ره‌س����ه‌ره‌كی ئه‌م نوخب����ه سیاس����ییه ده‌س����ه‌اڵتداره ل����ه كۆمه‌ڵگای ئێمه ئه‌وه‌یه كه خۆیان له‌ناو په‌رله‌ماندا ئاماده‌نین ،خۆیان به‌ش����ێك نیین له‌و دونی����ا ڕووناكه‌ی كه په‌رله‌مان پێویسته دروستیبكات ،به‌شێك نین له‌و پرۆسه ئاش����كراو به‌رچاوانه‌ی بڕیاردان‌و چاودێری سیاسی كه په‌رله‌مان پێویسته پێیانھه‌ڵبس����ێت‌و ئاراس����ته‌یان بكات. مه‌س����ه‌له‌كه ھه‌ر ئهوه نییه ئه‌م نوخبه‌یه خۆی ل����ه په‌رله‌مان به‌گرنگت����رو به‌رزتر ده‌زانێت‌و پێی شه‌رمه له‌ناو ئه‌و ده‌زگایه‌دا ئاماده‌بێت ،به‌ڵكو ئه‌وه‌ی����ه ده‌ركه‌وتن‌و گفتوگۆك����ردن له‌ن����او په‌رله‌مان����دا ئه‌و تاریكییانه‌ی لێده‌س����ێنێته‌وه كه داخرانه چه‌ته‌ییه‌كه‌ی بازرگانیی سیاسه‌تكردن له كوردستاندا پێویستی پێیه‌تی .ئه‌ندامانی ئه‌م نوخبه‌یه له‌باتی په‌رله‌مان ،ش����ه‌وان له‌سه‌ر مێزی خواردنه‌وه یان به ته‌له‌فۆن له‌گه‌ڵ دۆس����ته‌كانیدا ،یان به دانیشتنی دوو به دوو‌و س����ێ به س����ێ له‌ش����وێنی نه‌بینراودا ،بڕیاره گرنگ‌و سه‌ره‌كییه‌كان ئه‌ده‌ن‌و ڕۆژی دواتریش وه‌ك فه‌رمان بۆ په‌رله‌مانتاره‌كان����ی ده‌نێرن .قس����ه‌كردن لهس����هر په‌رله‌مان����ی كوردس����تان به‌بێ قس����ه‌كردن له‌سه‌ر ده‌س����ه‌اڵتی فراوانی ئ����هو نوخبه‌یه ل����ه دهرهوهی په‌رله‌مان‌و ته‌نان����ه‌ت ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی ده‌زگاكان����ی حكومه‌تی ھه‌رێمیش����دا ،قس����ه‌كردنێكی نالۆژیكی‌و له‌زۆر سه‌ریش����هوه بێمانایه. ئ����هم نوخبه‌یه په‌رله‌مان����ی ناوێت وه‌ك ھێماك����ردن بۆ ڕوانێنێك����ی ھاوچه‌رخ بۆ سیاسه‌ت‌و ده‌زگاكانی حوكمڕانی ،به‌ڵكو وه‌ك دیكۆرێكی سیاسیو وه‌ك ئامرازێكی گ����ه‌وره‌ی خه‌ڵه‌تان����دن‌و به‌الڕێدابردن����ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاس����ی .ب����ا كه‌مه‌كێك وردت����رو فروانت����ر لهس����هر په‌رله‌مان����ی كوردستان بدوێین. په‌رله‌مان ده‌زگایه‌ك بۆ شاردنه‌وه ئێم����ه رامان وای����ه په‌رله‌مانی ھه‌رێمی كوردس����تان له ماوهی ھه‌ش����ت س����اڵی ته‌مه‌ن����ی خۆی����دا ھێن����ده‌ی ده‌زگایه‌ك بووه بۆ س����ڕكردنی كرده‌ی سیاس����هتو گه‌وجاندن����ی رای گش����تیو داپۆش����ینی ته‌ماح����ه ڕاس����ته‌قینه‌كانی ئ����هو نوخبه سیاس����یو س����ه‌ربازییه‌ی واڵته‌ك����ه به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن ،ئه‌وه‌نده ده‌زگایه‌ك نه‌بووه بۆ دروس����تكردنی كۆده‌نگی سیاس����یو ش����وناس‌و به‌رچاوڕوونی نیش����تیمانی. كاتێ����ك باس ل����ه ”س����ڕكردنی كرده‌ی سیاس����ه‌ت“ ده‌كه‌ین ،مه‌به‌س����تمان له‌و رۆڵ����ه نێگه‌تیڤه‌یه كه په‌رله‌مان له ژیانی سیاسیی ئێمه‌دا گێڕاویه‌تی‌و ده‌یگێڕێت. په‌رله‌مان ل����ه واڵتی ئێم����ه‌دا فۆرمێكی زۆر تایبه‌تی له كولتووری ”باوێش����كدانی سیاس����یی“ به‌رھه‌مھێنا كه تیایدا كاری په‌رله‌مانت����اری بووه به كه‌ره‌س����ه‌یه‌كی گ����ه‌وره‌ی دیماگۆگیی����هتو به‌ھێزكردن‌و پته‌وكردن����ی ده‌س����ه‌اڵتی نوخبه‌یه‌ك����ی سیاس����یو س����ه‌ربازی له كوردس����تاندا، واته بوو به ماس����كێك بۆ ش����اردنه‌وه‌‌و له‌به‌رچاوبزركردن����ی ”ده‌س����ه‌اڵتێكی پلوتۆكراسی“ ،واته ھه‌یمه‌نه‌ی نوخبه‌یه‌كی ئۆلیگارش����ی بچووك����ی ده‌وڵه‌مه‌ن����د. سیسته‌مێك تیایدا نوخبه‌یه‌كی داخراوی
سیاسه‌تمه‌دارانی پارتیو یه‌كێتی پێویسته فێری وانه‌ی ”وازھێنان له‌ده‌سه‌اڵت“ بكرێن، فێری ئه‌وه‌بكرێن ماڵئاوایی له‌سیاسه‌ت بكه‌ن‌و ببنه‌وه به ئینسانێكی ئاسایی ناو كۆمه‌ڵگا؛ ئاوھاش ھه‌مان وانه بۆ ئۆپۆزیسیۆن‌و سیاسه‌تمه‌داره‌كانی به شێوه‌یه‌كی تر راسته ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌ستییان به‌سه‌ر ھه‌موو ده‌زگا گرنگه‌كانی ناو حكومه‌ت‌و ئابووری‌و میدیاو ئاساییشدا گرتووه‌‌و به‌شێكی گرنگی كاری په‌رله‌مانیش بریتییه له زه‌مینه‌س����ازیی ڕه‌مزی‌و یاس����ایی بۆ س����ه‌قامگیركردنی ئه‌م سیس����ته‌مه‌‌و پته‌وكردنی پایه‌كانی‌و به‌خش����ینی ش����ه‌رعییه‌تی سیاسی پێی. گفتوگ����ۆ دیماگۆگییه‌كانی ناو په‌رله‌مان‌و ئه‌و سیس����ته‌می رێكخس����تنه ناوه‌كییه‌ی كاری پێ����ده‌كات ،له‌الیه‌ك����هوه ،بریتییه ل����ه دروس����تكردنی كه‌ناڵی ش����ه‌رعی بۆ په‌یوه‌ن����دی نێ����وان نوخبه‌ی سیاس����یو كۆمه‌ڵ����گا ،له‌الیه‌ك����ی ت����ره‌وه ،بریتییه له به‌خش����ینی ره‌وایه‌تی سیاس����یی به بكه‌ره‌كانی ن����او حكومه‌ت‌و ئه‌كته‌ره‌كانی ن����او حیزب؛ به‌تایبه‌ت����ی ئه‌مه‌ی دواییان كه له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌م����انو له‌ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ته‌دا به‌ده‌س����ه‌اڵتێكی زه‌به‌الحه‌وه ده‌س����تبه‌كاره‌‌و به‌ب����ێ ھی����چ توانایه‌كی لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی ،ئه‌وه‌ی ده‌یانه‌وێت ده‌یك���� هنو ئه‌نجامیئ����ه‌ده‌ن .ھه‌روه‌ھا په‌رله‌م����ان ب����ووه ب����ه ده‌زگای����ه‌ك بۆ دروستكردنی به‌س����ته‌ڵه‌كێكی سیاسیی‌و ده‌س����ه‌ته‌مۆكردنی رۆڵی ئۆپۆزیسیۆن‌و بێماناكردنی ھه‌موو ئه‌و داخوازییانه‌ی كه ھێزه ناڕازییه‌كانی دونیای ئێمه له‌ڕێگای ئۆپۆزیس����یۆنه داوایده‌ك����ه‌ن .یه‌كێك له ستراتیژه‌كانی ئه‌م ده‌زگایه له چوار ساڵی ڕاب����ردوودا بریتیبووه ل����ه گۆڕینی رۆڵی ئۆپۆزیس����یۆن له چاودێرێك����ی ئه‌كتیڤی كاری حكومهتهوه بۆ بكه‌رێكی سیاسیی پاس����یڤ‌و بێتوانا له ده‌س����تكاریكردن‌و گۆڕین����ی نه‌خش����ه سیاس����ییه‌كان‌و په‌یوه‌ندییه‌كان����ی ده‌س����ه‌اڵتدا ،ھه‌روه‌ھا ڕێگرتن له‌دروس����تكردنی النی ھه‌ره‌كه‌می ھه‌ستكردن به‌به‌رپرسیارێتی له‌ناو ده‌زگا س����ه‌ره‌كییه‌كانی حوكمڕانی����دا .چه‌نده په‌رله‌م����ان بێكاراكت����ه‌ری‌و بێڕۆح����یو بێئیراده‌یی خۆی نیش����اندابێت ،ئه‌وه‌نده ھه‌ڵقه چاودێرینه‌كراوه‌كانی ده‌س����ه‌اڵت، چ له‌ن����او حكوم����هتو چ له‌ن����او حیزبدا، مه‌غرورت����رو ترس����ناكترانه كاریانكردوه. به‌ش����ێكی گ����ه‌وره‌ی غ����رور‌و بێباك����یو نه‌رجس����یه‌تی ترس����ناكی ده‌س����ه‌اڵت له‌مڕۆك����هی كوردس����تاندا ،ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ملكه‌چی ھه‌میش����ه‌‌یی بێچه‌ندوچونی په‌رله‌مان. په‌رله‌مان‌و سه‌رۆكه‌كانی كاری س����ه‌رۆكی په‌رله‌م����ان ل���� ه سیس����ته‌مه دیموكراس����ییه‌كاندا ،ب����ه پله‌ی یه‌كه‌م ،رێكخس����تن‌و به‌ڕێوه‌بردن‌و نوێنه‌رایه‌تیكردن����ی په‌رله‌مانه له‌ناوه‌وه‌‌و دهرهوهی په‌رله‌ماندا .ھاوكات یه‌كێك له وه‌زیفه گرنگه‌كانی س����ه‌رۆكی په‌رله‌مان له سیس����ته‌می په‌رله‌مانتاری����دا بریتییه له دروستكردنی ”كولتوورێكی سیاسیی
دیموك����راس“ .ئه‌وه‌ی ل����هم كولتووره‌دا ده‌مێنێته‌وه ئه‌و چاڵ����ه نه‌وتانه نییه كه دۆزراونه‌ته‌وه‌‌و ئه‌و خه‌س����ته‌خانانه نین كه دروس����تكراون‌و ئه‌و كۆڕوكۆبوونه‌وانه نی����ن كه رێكخ����راون ،به‌ڵكو ئ����هو نرخ‌و ب����ه‌ھا‌و مانا سیاس����ییانه‌یه كه په‌رله‌مان به‌رھه‌میانده‌ھێنێ����تو ل����ه‌دوای خۆی بۆ نه‌وه‌كانی ت����ر به‌جێیده‌ھێڵێت .كه باس له ”كولت����ووری سیاس����یی دیموكراس“ ده‌كه‌ی����ن ،ئه‌و مانایه‌مان مه‌به‌س����ته كه له رێس����ای واڵت����ه دیموكراس����ییه‌كاندا ھه‌ی����ه ،به‌جۆرێك س����ه‌رۆكی په‌رله‌مان ڕۆڵی داوه‌رێكی بێالیه‌ن له‌نێوان ده‌نگ‌و ڕه‌نگ وھێز‌و خواس����ته جیاوازه‌كانی ناو په‌رله‌مان����دا ده‌گێڕێ����ت .كه‌س����ێك وه‌ك ناوبژیوانێك����ی بێالی����ه‌ن ھه‌ڵس����وكه‌وت له‌گ����ه‌ڵ نوێنه‌رانی گه‌ل ل����ه په‌رله‌ماندا بكات‌و كه‌رامه‌ت‌و مافه‌كانیان بپارێزێت‌و ھێزی به‌دواچوون����ی بڕیاره‌كانی ھه‌بێت. س����ه‌رۆكی په‌رله‌م����ان س����ه‌رۆكی ھه‌موو په‌رله‌مانتاره‌كان����ه ،ن����ه‌ك نوێنه‌ری ئه‌م ی����ان ئه‌و حیزبی سیاس����یو كاركردن به لۆژیك‌و ویست‌و ته‌ماحه‌كانی ئه‌و حیزبه. ئ����هوهی ل����هم چه‌ن����د س����اڵه‌ی ته‌مه‌نی ”كولتووری سیاس����یی په‌رله‌مانتاری“دا له كوردستاندا بینیمان رێك پێچه‌وانه‌ی ئ����هو كولت����ووره دیموكراس����ییه‌یه. په‌رله‌مانی ھه‌رێم بووه به ش����وێنێك بۆ ش����كاندن‌و بێبه‌ھاك����ردن‌و بێماناكردنی په‌رله‌مان خۆی وه‌ك ده‌زگایه‌كی گرنگی چاودێری سیاس����ی ،سه‌رۆكه‌كه‌شی بووه به كه‌سێك كه س����انتیمه‌ترێك له ئه‌مر‌و نه‌ھییه‌كانی حیزبه‌كه‌ی خۆی الینه‌داوه‌‌و النادات .له‌ڕاستیدا حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانی كوردستان بوون به شوێنێك نه‌ك به‌ته‌نھا بۆ ش����كاندنی كه‌رامه‌تی نوێنه‌رانی گه‌ل له‌ڕێگای كردنیان ب����ه كۆمه‌ڵێك بكه‌ری سیاسی بێڕۆح‌و بێده‌س����ه‌اڵته‌وه ،به‌ڵكو ش����كاندنی ھه‌یبه‌تی كولتووری سیاسیی دیموكراسی خۆشی كه په‌رله‌مان یه‌كێك له شوێنه س����ه‌ره‌كییه‌كانی دروستكردن‌و گه‌ش����ه‌پێدانیه‌تی .ئ����هم په‌رله‌مانه نه‌ك ھه‌ڵگ����ری النی ھه‌ره‌كه‌م����ی ڕۆحیه‌تێكی نیشتیمانی نییهو نه‌ك ئامرازێك نییه بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ھێزه جیاوازه‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێمه له‌ناو چوارچێوه‌یه‌كی قبووڵكراودا، به‌ڵكو تا ئێس����تاش به لۆژیكی ش����ه‌ڕی ناوخ����ۆ كارده‌كات‌و ھه‌ر ئه‌كته‌ره‌كان����ی ش����ه‌ڕی ناوخ����ۆش ده‌یبه‌نبه‌ڕێ����وهو س����ه‌رۆكایه‌تیده‌كه‌ن .له‌ھه‌مانكات����دا ”كولت����ووری سیاس����یی“ په‌رله‌مان����ی كوردس����تان ئه‌وه‌نده‌ی ل����ه درێژكراوه‌ی كولتووری ش����ه‌ری ناوخۆو پاراس����تنی سیسته‌می سوڵتانییه‌ت ده‌چێت ،ھێنده له كولتووری س����هردهمی به‌ناو ”قۆناغی گواستنه‌وه“ بۆ دیموكراسییه‌ت ناچێت. په‌رله‌مان نییه له دونیادا بڕیار ده‌ربكات‌و حكوم����ه‌ت گوێی لێنه‌گرێ����ت ،یان بڕیار ده‌رب����كات‌و س����ه‌رۆكی په‌رله‌مانه‌ك����ه نه‌ھێڵێ����ت بڕیاره‌ك����ه باڵوبكرێته‌وه .ئه‌م كولتووره ت����ه‌نھا له‌و واڵتان����ه‌دا بوونی ھه‌یه كه په‌رله‌مان وه‌ك����و جامخانه‌یه‌ك ب����ۆ نماییش����كردنی رووكه‌ش����ییانه‌ی دیموكراسی به‌كارده‌ھێنن .له په‌رله‌مانی كوردس����تاندا چه‌ندین بڕیار ده‌رچووه كه نه له پرۆتۆكۆله‌كاندا باڵوكراونه‌ته‌وه‌‌و نه حكومه‌ت‌و نه س����ه‌رۆكی ھه‌رێمیش خۆی به ساحێبیان ده‌زانێت .نموونه‌ی ھه‌ڤده خاڵه‌كه‌ی په‌رله‌مان كه له س����ه‌روبه‌ندی ھه‌ڤ����ده‌ی ش����وباتدا بڕی����اری زۆرینه‌ی لهس����هر درا ،گه‌واھی ئه‌و راس����تیی ه كه چ په‌یوه‌ندییه‌كی نادروست‌و ناھاوسه‌نگ له نێ����وان په‌رله‌مان‌و حیزب‌و په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان‌و س����ه‌رۆكی ھه‌رێمدا ھه‌یه. په‌رله‌مان وه‌كو ماڵی گه‌ل یان ماڵی بارزانی؟ له‌وه‌ت����هی په‌رله‌مان����ی كوردس����تان دام����ه‌زراوه ،یه‌كێ����ك ل����ه ره‌مزیتری����ن ته‌الره‌كان����ی س����هردهمی به‌ع����س كراوه ب����ه ش����وێنی كاركردن����ی .ته‌الرس����ازی ساردوسڕی ئه‌م بینایه ،وه‌كو زۆرێك له بیناكانی س����هردهمی به‌عس ،ھێنده‌ی له قه‌اڵیه‌كی داخراوی س����ه‌ربازیی ده‌چێت، ئه‌وه‌ن����ده له ش����وێنێكی ك����راوه ناچێت كه نوێنه‌ران����ی گه‌ل تیای����دا كۆببنه‌وه. ئ����هو وێنای����هی ئ����هم ته‌الرس����ازییه به مرۆڤی ده‌به‌خش����ێت ،ئه‌و ھه‌سته‌یه كه ئه‌م ش����وێنه ئه‌وه‌ن����ده‌ی جێگایه‌كه بۆ كۆبوونه‌وه‌ی نھێنییی‌و بۆ ش����اردنه‌وه‌‌و ته‌كبی����ری نھێن����ی ژێربه‌ژێ����ر ،ھێن����ده جێگایه‌ك نییه ب����ۆ كۆبوونه‌وه‌ی كراوهو ئاش����كرا .ته‌الرس����ازیی به‌عس ھه‌میشه دوو ره‌ھه‌ندی جیاوازی ده‌س����ه‌اڵتگه‌ریی ھه‌ب����ووه ،یه‌كه‌میان پته‌وییه وه‌كو قه‌اڵ‌و دوومی����ان داخراوییه وه‌كو س����ه‌ربازگه. خه‌ون����ی به‌عس����یش ھه‌ر لهس����ه‌ره‌تاوه خه‌ون����ی به‌س����ه‌ربازگه‌كردنی كۆمه‌ڵگای
ھه‌ر كه‌سێك خۆی بكات به په‌رله‌مانی كوردستاندا ھه‌ستناكات كه ئه‌مه ماڵی نه‌ته‌وه‌یه‌كه سه‌ده‌یه‌ك بۆ ئازادی تێكۆشاوه‌‌و ھه‌زاره‌ھا قوربانی له تاكو چین وتوێژ‌و ته‌مه‌ن‌و ره‌گه‌ز‌و ناوچه‌ی جیا بۆ ئه‌و ئامانجه به‌خشیوه، به‌ڵكو واده‌زانێت ماڵی بارزانییه عێراق����ی ب����وو .داڕش����تنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر مۆدێلی سه‌ربازگه ستراتیژییه‌تی س����ه‌ره‌كی كاركردنی به‌عس ب����وو له‌ناو كۆمه‌ڵگای عێراقیدا .واته دروس����تكردنی كۆمه‌ڵگایه‌ك����ی ت����ه‌واو دیس����پلین‌و كۆنترۆڵك����راو ب����وو كه به‌ئه‌م����رو نه‌ھی س����ه‌ركرده‌كان‌و پیاوانی ڕیزی سه‌ره‌وه‌ی ھه‌ره‌می ده‌س����ه‌اڵت بجوڵێنه‌وه .ئه‌م دوو ره‌ھه‌نده‌ش بێبه‌ری����ن له‌ھه‌موو چێژێكی ھونه‌ریی‌و ئیستاتیكیی كه باڵه‌خانه‌یه‌كی مۆدێرن ،به‌تایبه‌تی په‌رله‌مانێك كه ڕمزی ئاش����كرایی‌و گفتوگۆو ڕاگۆڕكێ بێت ،بۆ س����هر بینه‌ر به‌جێیبھێڵێت .له‌راس����تیدا س����هردهمی ته‌الرس����ازیی تۆتالیتاری����زم س����هردهمی مردنی ھونه‌ره‌‌و باجه‌كه‌شی بریتییه له ناكۆكییه‌كی ناوه‌كی‌و فیكریی نادیار ،له ته‌س����لیمبوون‌و ملكه‌چێتی ،له ھه‌یبه‌تێكی درۆزنانه‌‌و ئیس����تاتیكایه‌كی بهدو ڕه‌ش .ئه‌م قوتابخانه ھه‌نده‌س����ییه ئیبتیزالكردنێك����ی ق����ووڵ‌و گ����ه‌وره‌ی كای����هی ھون����ه‌ره .په‌یام����ی س����ه‌ره‌كی ھونه‌ری به‌عس وه‌ك����و ھه‌موو ھونه‌رێكی تۆتالیت����اری ،بریتیی����ه له نه‌ھێش����تنی جیاوازی‌و دروس����تكردنی جه‌س����ته‌یه‌كی یه‌كس����انی نه‌ته‌وه‌یی .ھونه‌ری به‌عسیش یه‌كسانییه‌كی درۆزنانه‌مان بۆ به‌یانده‌كات كه نه جێ����گای تاكی تێدا دهبێتهوهو نه جێگای جیاوازیی .ئه‌م یه‌كسانییه مانای تواندنه‌وه ھه‌موو گروپه‌كانی نه‌ته‌وه‌یه له جه‌سته‌ی س����ه‌رۆك‌و كۆكردنه‌وه‌یه‌تی له ھه‌یبه‌تی ئه‌ودا ،چونكی گه‌ر ئه‌و سه‌رۆكه نه‌بایه نه‌ته‌وه دروستنه‌ده‌بوو .گه‌ر وێنه‌‌و په‌یكه‌ره‌كانی سه‌رۆك نه‌بن ،ئینسانه‌كان ھه‌س����تناكه‌ن س����هر ب����ه نه‌ته‌وه‌یه‌ك����ی تۆكمه‌‌و كامڵن‌و ھه‌س����تی نیشتیمانییان بۆ دروس����تنابێت .ھه‌ر ئه‌مه‌شه واده‌كات ك����ه په‌رله‌مان����ی س����هردهمی به‌ع����س ھێن����ده‌ی جێ����گای جه‌غدكردنه لهس����هر ”یه‌كێتی نه‌ت����هوه“ له‌ژێ����ر فه‌رمانده‌یی سه‌رۆكدا ،ئه‌وه‌نده‌ش جێگای له‌ناوبردنی جیاوازییه‌كانی ن����او كۆمه‌ڵگا‌و گفتوگۆو مش����تومڕی به‌رژه‌وه‌ندیییه جیاوازه‌كانی ن����او كۆمه‌ڵ����گا بێ����ت .به كورت����ی گه‌ر سه‌رۆك نه‌بێت گه‌ل وێڵده‌بێت ،سه‌رۆك ئه‌و خێمه‌یه‌یه كه ھه‌م����وو عێراقییه‌كان له‌ژێریدا كۆده‌بنه‌وه ،س����ه‌رۆك عێراقه‌‌و عێراقی����ش س����ه‌رۆك .ب����ه‌اڵم بێگومان ئه‌م خێمه‌یه له لۆژیكی یه‌كس����انكردنی س����ه‌رۆكدا ب����ه ك����ۆی گه‌ل����ی عێ����راق، پێویس����تی ب����ه پاراس����تنی به‌رده‌وامه، پێویس����تی به پاس����ه‌وانه ،پێویستی به باڵه‌خانه‌یه‌ك����ه تیای����دا ھه‌م خۆیو ھه‌م ده‌سه‌اڵتدارێتییه‌كه‌ی ھه‌ست به ئاساییش بكات ،پێویستی به‌ھێزه .تاكه شوێنێكیش سه‌رۆكه دیكتاتۆره‌كان تیایدا ھه‌ست به ئاساییشبكه‌ن ،بریتییه له سه‌ربازگاكان‌و دروستكردنه‌وه‌ی ته‌الرس����ازیی مه‌ده‌نی لهس����هر بناغه‌ی ته‌الرسازیی سه‌ربازیی. وات����ه بونیادنانه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا لهس����هر
مۆدێلی سه‌ربازگه. ھه‌ر كه‌سێك خۆی بكات به په‌رله‌مانی كوردستاندا ھه‌س����تناكات كه ئه‌مه ماڵی نه‌ته‌وه‌یه‌ك����ه س����ه‌ده‌یه‌ك ب����ۆ ئ����ازادی تێكۆش����اوهو ھه‌زاره‌ھا قوربانی له تاكو چی����ن وتوێژ‌و ته‌مه‌ن‌و ره‌گ����ه‌ز‌و ناوچه‌ی جیا بۆ ئه‌و ئامانجه به‌خش����یوه ،به‌ڵكو واده‌زانێ����ت ماڵی بارزانیی����ه .له‌كاتێكدا له‌باشترین حاڵه‌تدا ئه‌م ماڵه نیشتیمانی‌و نه‌ته‌وه‌ییه به‌ش����ێكی ھی بارزانییه نه‌ك ھه‌م����ووی .وێنه‌یه‌ك����ی قه‌ب����اره گهوره، به ش����ونێكی به‌رزه‌وه ھه‌ڵواسراوی مه‌ال مس����ته‌فای بارزان����ی به‌خێرھاتنی ھه‌موو كه‌سێك ده‌كات كه خۆی بكات به ماڵی گه‌ل����ی كوردس����تاندا .ئ����هم وێنه‌یه دوو س����ه‌ربازی كورد پاس����ه‌وانی ده‌كه‌ن .له راس����تیدا ھه‌موو وێنه‌یه‌ك كه داده‌نرێت بۆئه‌وه‌ی����ه م����رۆڤ ته‌ماش����ای ب����كات، لێیووردبێت����هوهو لێیڕابمێنێت ،به‌اڵم ئه‌م وێنه‌یه‌ی مه‌ال مس����ته‌فا ل����ه ماڵی گه‌لی كوردس����تاندا ھه‌یبه‌تێكی ھێنده گه‌وره‌ی پێدراوه وه‌ك ئهوه وایه ئه‌و ته‌ماش����ای ئێمه ب����كات ،نه‌ك ئێمه ته‌ماش����ای ئه‌و بكه‌ی����ن؛ ئه‌و چاوی ل����ه ھه‌موومان بێت نه‌ك ئێمه چاومان له‌وبێت ،وێنه‌یه‌ك ھه‌م چاوی له‌وانه‌یه كه ده‌چنه ژووره‌وه‌‌و ھه‌م ئه‌وانه‌ش كه ده‌چنه دهرهوه .ئه‌م وێنه‌یه ده‌یه‌وێت حیكایه‌تی سه‌ركرده‌یه‌كی مه‌زن بگێڕێت����هوه كه له بری ھه‌مووان مێژووی ئێمه‌ی دروستكردوه‌‌و له‌بری ھه‌مووانیش له‌وێدا وه‌س����تاوه .ھه‌ر كه‌س����ێكی بیانی بچێته ناو په‌رله‌مانی كوردستان نازانێت گه‌لی كورد جگه له بارزانی س����ه‌ركرده‌ی تریش����ی ھه‌ب����ووه ،نازانێ����ت جگ����ه له بارزانییه‌كان كه‌سانی ترو ناوچه‌ی تر ھه‌ن كاریگه‌ریی گه‌وره‌یان له‌سه‌ر مێژووی گه‌لی كوردستان به‌جێھێش����تووه .ئه‌م وێنه‌یه ده‌یه‌وێ����ت بڵێت په‌رله‌م����ان موڵكی ئه‌و سه‌ركرده‌یه‌یه ،نه‌ك ئه‌وه‌ی سه‌ركرده‌كه خ����ۆی یه‌كێ����ك ل����ه موڵك����ه زۆره‌كانی په‌رله‌مان بێت .سه‌یریش له‌وه‌دایه بوونی ئه‌م وێنه‌یه به‌و ش����ێوه نیمایش����گه‌راییه (ئیستیعرازییه) ،تاوه‌كو ئه‌مڕۆ نه‌بووه‌ته پرسی ھیچ تاكه كه‌سێك‌و ھیچ به‌ره‌یه‌كی ئۆپۆزیس����یۆنیش .پرسیاره‌كه ئهوه نییه داخۆ بارزانی كه‌س����ایه‌تییه‌كی گه‌وره‌یه یان نا؟ ،به‌ڵكو ئه‌وه‌یه ئایا ئه‌و ش����وێنه بۆچی ببێ����ت به ش����وێنی كۆبوونه‌وه‌ی نوێنه‌رانی گ����ه‌ل له‌ژێ����ر ھه‌یبه‌تی یه‌ك تاكه‌كه‌س����دا؟ ،ئ����هی ش����ێخ مه‌حموود، تۆفی����ق وه‌ھبی ،ئه‌مین زه‌ك����یو ره‌فیق حیلمی،له نه‌وه‌ی كۆن‌و ئه‌ی خاڵه‌شه‌ھاب‌و ھاوڕێكانی‌و ش����ه‌ھید ئارام‌و ئه‌و ڕس����ته درێژه‌ی تێكۆش����هرو سه‌ركرده‌كانی تری ن����او ھه‌موو ھێ����زه سیاس����ییه‌كانی تری كوردس����تان چیلێبكه‌ین؟ ئێم����ه ڕامان وایه ھه‌روه‌ك����و چۆن له په‌رله‌مانی واڵته دیموكراسییه‌كاندا پێشانگای ھه‌میشه‌یی ھه‌یه بۆ نیش����اندانی گه‌ش����هی خه‌باتی سیاسیی‌و په‌رله‌مانتاریی ،ئاوھاش ده‌كرێت له‌ن����او په‌رله‌مان����ی ھه‌رێمدا ش����وێنێكی تایبه‌ت به بارزانی بدرێت ،به‌اڵم به‌ھه‌مان شێوه‌ش پێویس����ته شوێنی دیاریكراو به شێخ مه‌حموود‌و كه‌سایه‌تییه گه‌وره‌كانی تری بزوتنه‌وه‌ی سیاس����یی له كوردستان بدرێت .په‌رله‌مان ماڵی س����ه‌ركرده‌یه‌كی تایبه‌ت‌و خێزانێكی تایبه‌ت نییه ،به‌ڵكو ماڵی ھه‌موو گه‌له .ئێمه ده‌پرس����ین ئایا نه‌ده‌كرا وێنه‌كه‌ی ”عومه‌ری خاوه‌ر“ ،كه ره‌مزی جینۆس����ایدی نه‌ته‌وه‌یی‌و ڕه‌مزی كوشتنی دوو نه‌وه‌یه له یه‌ك دیم هنو یه‌ك په‌المار‌و له باوه‌شی یه‌كتریدا ،له شوێنی وێنه‌ك����هی بارزانی بووایه ،وێنه‌یه‌ك ھه‌م به‌رجه‌س����ته‌كه‌ری گه‌وره‌تری����ن تاوانه له سه‌ده‌ی بیس����ته‌مدا به‌رامبه‌ر به میلله‌تی ئێمه كرابێت‌و ھه‌م ڕه‌ھه‌ندێكی نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتیمانی گه‌وره‌ی ھه‌یه. ئێمه له‌سه‌ره‌تاوه باسمان له‌وه‌كرد كه په‌رله‌مان شوێنی به‌رھه‌مھێنانی شوناسی نیش����تیمانییه ،ش����وێنی كۆكردن����هوهی ھه‌مووان����ه له‌ناو ده‌زگایه‌ك����ی ھاوبه‌ش‌و له‌ده‌وری مانایه‌ك����ی ھاوبه‌ش .بهداخهوه بارزانی ،به‌تایبه‌تی له‌ناو كایه‌ی سیاسی ئه‌مڕۆك����هی كوردس����تاندا ،نه‌بۆت����ه ئه‌و كه‌سه‌ی كه بتوانێت ئه‌م ڕۆڵه نه‌ته‌وه‌یی‌و نیش����تیمانییه ببینێت .ئێمه ڕامان وایه پارتی ب����هم ك����رده‌ی نیماییش����كردنی بارزانییه وه‌ك تاقه سه‌رۆكێكی سیاسیو نیش����تیمانیی گه‌ل����ی كوردس����تان ،ھه‌م زیانێكی گه‌وره‌ی به مێژووی سیاس����یو نیش����تیمانی ئێم����ه گه‌یان����دوه ھه‌م به ش����وێنگه‌ی ره‌مزی����ی بارزانی����ش وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌ك له‌ناو چه‌ندان سه‌ركرده‌ی دیكه‌دا. ھێزی په‌راوێزه‌كان ھه‌م ئێمهو ھه‌م خه‌ڵكی كوردس����تان‌و ھه‌م خ����ودی په‌رله‌مانتارانی په‌رله‌مانی ھه‌رێم����ی كوردس����تانیش ئه‌و ڕاس����تییه
ساده‌یه ده‌زانین كه نه په‌رله‌مان ده‌زگای سه‌ره‌كی سیاس����ه‌تكردنه له واڵته‌كه‌دا‌و ن����ه په‌رله‌مانتارانیش بكه‌ره سیاس����ییه سه‌ره‌كییه‌كانی واڵتن .ھه‌مووان ده‌زانین ده‌س����ه‌اڵتی په‌رله‌مانتاران ده‌س����ه‌اڵتی په‌رله‌مانێكی ڕاسته‌قینه‌ی ناو سیستمێكی په‌رله‌مان����ی نیی����ه ،ئ����هو راس����تییه‌ش ده‌زانین ك����ه ئه‌وان ”تیپ����ی دووھه‌م“ی سیاس����ه‌تكردنن‌و ”تیپی یه‌ك����هم“ له‌ناو مه‌كته‌بی سیاسیو س����ه‌ركردایه‌تی ھێزه سیاس����ییه‌كاندا ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت����دا ماونه‌ته‌وه .ئه‌م تیپی یه‌كه‌می سیاسه‌ته له كوردستاندا، تیپێك����ه له گۆڕه‌پانێك����ی نه‌بینراودا بێ حه‌ك���� همو بێ یاس����ای یاریك����ردن‌و بێ كارت����ی زه‌رد‌و س����ور ،چۆنی����ان بوێت به‌وش����ێوه‌یه یاریده‌كه‌ن ،ھه‌ر كاتێكیش مه‌به‌ستیان بێت یارییه‌كه ده‌ستپێده‌كه‌ن یان كۆتاییپێده‌ھێن����ن .ئه‌م دۆخه له‌زۆر ڕووه‌وه ب����وون‌و نه‌بوونی په‌رله‌مانی وه‌ك ی����ه‌ك لێكردوه ،به‌اڵم ئه‌م تیپی یه‌كه‌مه، چونكه ده‌یه‌وێت وێنه‌ی تیپێكی یاسایی به‌خۆیب����دات ،بۆی����ه چه‌نده‌ھا یاس����ای ب����ه په‌رله‌مانی كوردس����تان ده‌ركردوه. كۆمیدیایه‌كه له‌وێدایه كه دروس����تكردنی ئه‌و یاس����ایانه‌‌و دروس����تكردنی ش����تێك به‌ن����اوی په‌رله‌مان����هوهو بێده‌ره‌نج����ام‌و بێكاریگه‌ریی نه‌ماوه‌ته‌وه .له په‌رله‌مانێكی ڕاس����ته‌قینه‌دا ھێ����زی قس����ه‌كردن‌و یاس����اده‌ركردن ھێزێك����ی كرده‌گییه به‌و مانایه‌ی لهس����ه‌ره‌تادا باس����مانكرد .واته قس����ه‌كان ته‌نھا قس����ه نین‌و ت����ه‌نھا له ئاستی قسه‌دا نامێننه‌وه ،به‌ڵكو ده‌توانن واقیعێك����ی دیاریكراویش دروس����تبكه‌ن. بڕێك ل����هو به‌رژه‌وه‌ندییه تاكحیزبییانه‌ی ك����ه له‌ن����او په‌رله‌مان����ی كوردس����تاندا ده‌س����تیان بۆ به‌رزكراوه‌ته‌وه‌‌و له فۆرمی یاسادا به‌رجه‌سته‌بوون ،ئه‌مڕۆ كۆمه‌ڵێك كێشهو قه‌یرانی گه‌وره‌یان بۆ ده‌سه‌اڵتی ئه‌و نوخبه س����وڵتانییه دروستكردوه كه واڵته‌كه‌ی����ان كۆنترۆڵكردوه .ھه‌ندێك له‌و یاساو ڕێس����ایانه‌ی ده‌ركراون له‌ئێستادا ب����وون ب����ه كارتی س����ور‌و ڕووب����ه‌ڕووی ھه‌ندێ����ك كه‌س����ایه‌تی‌و ھه‌ندێك گه‌مه‌ی بێیاس����ایی تیپ����ی یه‌كه‌می سیاس����یه‌ت بوونه‌ته‌وه .یه‌كێك له‌و یاریزانانه‌ی به‌ره‌و ڕووی كارتێكی س����وور بۆته‌وه سه‌رۆكی ھه‌رێم خۆیه‌تی .ئه‌م����ڕۆ بارزانی به‌ھۆی یاسای س����ه‌رۆكایه‌تییه‌وه كه په‌رله‌مانی كوردس����تان له قۆناغی نایاسایی خۆیدا ده‌ریكردوه ،له‌به‌رده‌م كارتێكی سوردایه نه ده‌توانێ����ت الیببات نه ده‌ش����توانێت پشتگوێشیبخات .وه‌ك وتمان په‌رله‌مانێك كه ئه‌ركی سه‌ره‌كی شاردنهوهی ده‌موچاوه ڕاس����ته‌قینه‌كه‌ی ده‌س����ه‌اڵت‌و پاراستنی تیپی یه‌كه‌می سیاسه‌ته له كوردستاندا، له دۆخێكی ل����هم بابه‌ته‌دا ،ده‌گۆڕێت بۆ ده‌زگایه‌ك به‌بێ ویس����تی خ����ۆی كارتی سوور به‌ڕووی گه‌مه‌كه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی تیپ����ی یه‌كه‌مدا به‌رزبكاته‌وه .ئه‌م دۆخه، وه‌ك له نووسینێكی تردا باسمانلێكردوه، ھێم����ا ب����ۆ گیرخواردن����ی ئ����هم مۆدێله ل����ه ده‌س����ه‌اڵت ده‌كات به‌ده‌س����ت ئه‌و په‌راوێزه دیموكراس����ییه بچووكانه‌وه كه بۆ شاردنهوهی ده‌موچاوی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی ناچاربووه دروستیانبكات .قه‌یرانی ئه‌م مۆدێل����ه له حوكمڕانی به‌ئاس����تێك گه‌یش����توه كه گیری به‌ده‌س����ت یاس����او نۆرم‌و به‌ھاكانی خۆش����ییه‌وه خواردوه. ل����ه سیس����تمی دیموكراس����یو نیمچ����ه دیموكراس����یدا ده‌شێت درۆبكرێت ،درۆی گ����ه‌وره‌ش ،ب����ه‌اڵم خودی سیس����تمه‌كه له‌سه‌ر درۆكردن بونیادنه‌نراوه .درۆی ناو ده‌زگا دیموكراسییه‌كان درۆیه‌كن دره‌نگ یان زوو كێش����هی گ����ه‌وره بۆ درۆزنه‌كان دروستده‌كه‌ن. گوتارێك بۆ بێده‌نگكردن ئاشكرایه ئه‌زموونی پارتیو یه‌كێتی له حكومڕانی كوردس����تاندا ئه‌و راستییه‌مان پێده‌ڵێت كه ئه‌م دوو حیزبه سیاسه‌تیان ل����ه ”چاكه‌یه‌ك����ی كۆمه‌اڵیه‌تی“ی����هوه گۆڕیوه ب����ۆ ”به‌دكارییه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی“. په‌رله‌مان����ی كوردس����تانیان له‌ش����وێنی به‌رھه‌مھێنان����ی سیاس����ه‌ته‌وه به‌مان����ا پۆزه‌تیڤه‌ك����هی گۆڕی����وه ب����ۆ ش����وێنی به‌رھه‌مھێنانی ده‌ركه‌وته ھه‌ره خراپه‌كانی سیاس����ه‌ت له واڵته‌كه‌دا .تیپی دووھه‌می سیاسه‌تیان دروستكردوه بۆ ئازادكردنی تیپی یه‌كه‌م له‌ھه‌ر یاس����او لێپرسینه‌وه‌‌و سزایه‌ك .ئه‌م ده‌ستكاریكردنه‌ی وه‌زیفه‌ی سیاس����ه‌ت كاریگه‌رییه‌ك����ی نێگه‌تیڤ����ی له‌سه‌ر ھۆش����مه‌ندی بڕێك له كۆمه‌ڵگا‌و رای گشتی به‌جێھێشتووه ،به‌چه‌شنێك له‌مڕۆدا سیاس����ه‌ت بووه به ھاوته‌ریبێك ب����ۆ خراپه‌كاری����یو درۆ‌و فێ����ڵ‌و دزی‌و كوش����تن‌و بڕی����نو جه‌رده‌یی ئاش����كراو داپۆشراو .سیاسه‌ت بووه به كایه‌یه‌ك بۆ به‌رھه‌مھێنانی نائومێدی‌و ناكرده‌یی ،بووه
به‌شوێنێك بۆ به‌ھێزكردنی ڕۆحی به‌زین‌و دووركه‌وتنه‌وه‌‌و وازھێنان .دروس����تكردنی كولتووری بێده‌نگیی مه‌رج نییه به‌ته‌نھا ستراتیژی حیزبه‌كان بێت ،به‌ڵكو ده‌شێت بازبدات بۆ ناو كایه‌ی رۆشنبیریش����مان‌و توان����او كولتووری به‌رگری����ی بگۆڕێت بۆ كولتووری بێده‌نگبوون یان ته‌سلیمبوون یاخود بێباكبوون .فه‌زای رۆشنبیرییمان تووش����ی چه‌ند گوتارێكی په‌تائاس����ای مه‌ترسیدار بووه‌ته‌وه؛ په‌تای بێده‌نگیی‌و خۆدزین����هوهو گاڵته‌جاڕی����ی به‌رامبه‌ر به كایه‌ی سیاس����هتو پرسه گرنگه‌كانی ناو ئه‌و كایه‌یه‌‌و به‌جێھێشتنی بۆ حیزبه‌كان‌و سیاس����ه‌تمه‌داران‌و چاالكوانان .ھه‌ندێك ب����ه كاری خۆیان نازان����ن ،ھه‌ندێكی تر گاڵته‌ی����ان پێدێ����تو به‌ره‌یه‌ك����ی تریش باس له‌وه‌ده‌كه‌ن گوایه ھه‌موو ش����ته‌كان له‌سه‌ر خراپی دونیای حیزب‌و په‌رله‌مان‌و سه‌رۆكایه‌تی‌و سیاسه‌ت له ناو كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا گوتراون‌و پێویستمان به نووسینی زیاتر نییه .به‌بۆچوونی ئێمه ھه‌ر س����ێ ھه‌ڵوێس����ته‌كه ھه‌ڵوێس����تی ناڕاس����تو نابه‌رپرس����یارن .له خۆرئ����اوادا له‌دوای جه‌نگی جیھانییه‌وه تا ئه‌مڕۆ كار له‌سه‌ر خوێندن����هوهی دی����ارده‌ی تۆتالیتاری����زم ی����ان فاش����یزم ده‌كرێ����تو چه‌ن����دان ده‌زگای لێكۆڵین����هوهو ئه‌رش����یڤكاریی‌و
په‌رله‌مان ھێنده‌ی ده‌زگایه‌ك بووه بۆ سڕكردنی كرده‌ی سیاسه‌ت‌و گه‌وجاندنی رای گشتیو داپۆشینی ته‌ماحه ڕاسته‌قینه‌كانی ئه‌و نوخبه سیاسیو سه‌ربازییه‌ی واڵته‌كه به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن، ئه‌وه‌نده ده‌زگایه‌ك نه‌بووه بۆ دروستكردنی كۆده‌نگی سیاسیو شوناس‌و به‌رچاوڕوونی نیشتیمانی مۆزه‌خانه لهس����هر ئه‌م دیارده سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌ت����یو فه‌رھه‌نگ����یو ده‌رونیی����ه دامه‌زراون‌و ھه‌زاره‌ھا كتێب لهس����هر ئه‌م بابه‌ته نووسراون‌و ده‌نووسرێن ،زانكۆكان تاوه‌كو ئه‌مڕۆ شوێنی لێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌م كایان����ه‌ن ،كه‌چی ھێش����تا نھێنییه‌كانی تۆتالیتاریزم‌و كوش����تنی كرده‌ی سیاسی له ئه‌زمونی فاشیزمدا ته‌واونه‌بوون .پێش دوو ھه‌زار س����اڵ نووس����ین‌و لێكۆڵینه‌وه لهس����هر دیموكراس����ی ھه‌بووه‌‌و تاوه‌كو ئه‌مڕۆ له گرنگی ئه‌و بابه‌ته له‌ناو فیكردا ك����هم نه‌بووه‌ته‌وه ،ئێس����تاش له ھه‌موو كاتێ����ك زیاتر كۆمه‌ڵ����گا خۆرئاواییه‌كان پێویس����تیان ب����ه قس����ه‌كردنه لهس����هر دیموكراسیو ده‌زگاكانی ،له‌سه‌ر قه‌یران‌و ئه‌گه‌ر‌و خاڵ����ه الوازو به‌ھێزه‌كانی .ئێمه ڕامان وای����ه كه كۆمه‌ڵگای ئێمه به‌ته‌نھا پێویس����تی به خوێندن����هوهو راڤه‌كردنی فیكری����ی نیی����ه ،به‌ڵكو پێویس����تی به گه‌وره‌كردنه‌وه‌ی رۆحی به‌رگرییش ھه‌یه. ئێمه چه‌ندین ساڵه جه‌غد له‌وه‌ده‌كه‌ینه‌وه
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
13
پ هر ل ه ل مان هخو لی
س ێی هم
یدا
ك����ه به‌ب����ێ تێگه‌ش����تن له به‌عس����یزم‌و پێكھاتی ده‌زگایی‌و ده‌رونی‌و كولتووری دیكتاتۆرییه‌ت‌و ده‌سه‌اڵتگه‌رێتی ناتوانین دونیایه‌كی نوێی دیموكراس‌و ناتوندوتیژ به‌رھه‌مبھێنی����ن ،ئێس����تاش پێمانوایه كۆمه‌ڵگای كوردس����تان له ھه‌موو كاتێك زیاتر پێوس����تی به گفتوگۆو به‌شداربوون ھه‌یه له‌سه‌ر پرسه سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی‌و كولتورییه دیموكراس����ییه‌كان‌و له ھه‌موو كاتێكی����ش زیاتر پێویس����تی ب����ه ھێزی به‌رگریی ھه‌یه بۆ رێگرتن له دروستبوونی دیكتاتۆریی����ه‌ت چ وه‌ك ش����ێوازی حوكمڕانی‌و چ وه‌ك ئاكاری سیاس����یو چ وه‌ك كولتوور‌و چ وه‌ك دۆخێكی ده‌رونی. بێده‌نگیش به‌رامبه‌ر ئه‌م پرس����ه گرنگانه بێباكییه‌كه قورساییه‌كه‌ی كه‌متر نییه له بێباكی سیاسه‌تمه‌داره‌كانمان به‌رامبه‌ر به نه‌وه‌كانی داھاتوو. شایانی وه‌بیرھێنانه‌وه‌یه ئهوه راپه‌ڕینی ئینس����انه نائومێده‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێمه بوو له ھه‌ڤده‌ی شوباتدا ”تیپی یه‌كه‌م“ی سیاسه‌تكردنی له كوردستاندا ناچاركرد ئه‌مر به په‌رله‌مان ب����كات بڕیاره ھه‌ڤده خاڵییه‌كه ده‌ربكات ،ھه‌ر ئه‌و بڕیارانه‌ش بوون وایانكرد دوای ھه‌ڤده‌ی شوبات ببن به كه‌ره‌س����ته‌یه‌كی یاسایی‌و سیاسیی بۆ خه‌باتی مه‌ده‌نی زیاتر‌و فراوانتر لهس����هر پرس����ی ده‌ستوور‌و چاكس����ازیو گۆڕان. ئ����هوهی ئه‌مڕۆ ل����ه ھه‌م����وو كاتێكی تر له‌سه‌ر ئۆپۆزیس����یۆن پێویسته ،دووباره پێناسه‌كردنه‌وه‌‌و داڕشتنه‌وه‌ی ستراتیژ‌و میكانیزمێكی نوێی خه‌باتی په‌رله‌مانییه له ھه‌رێمی كوردستاندا .په‌رله‌مان چه‌نده له ئێس����تادا الوازو بێكاراكته‌ریش بێت، به‌اڵم ھه‌ڵگری ھێز‌و ئه‌گه‌رێكی په‌راوێزییه كه ده‌توانێت له ساتێكی تایبه‌تدا كێشهو قه‌یرانی گهوره بۆ ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌اڵت دروستبكات .سیسته‌می دیموكراسییه‌ت مۆدێلێك����ه ناكرێ����ت تاس����هر فێ����ڵ‌و ته‌ڵه‌كه له ده‌زگاكان����ی بكرێت ،ناكرێت به‌رده‌وام به‌وشێوه‌یه به‌كاربھێنرێت كه ده‌سه‌اڵتداران ده‌یانه‌وێت. دوا گوته ئه‌وه‌ی ئێمه له داھاتوودا به پێویستی ده‌زانی����ن ڕووب����دات ،دروس����تكردنی كولتوورێكی ت����ری په‌رله‌مانتاریزمه .ئه‌م كولت����ووره بهوه دروس����تنابێت كه چه‌ند په‌رله‌مانتارێك����ی نائومێ����د به‌رامبه‌ر به رێسا ناشرینه‌كانی ناو په‌رله‌مانه‌كه‌یان، قس����ه ب����ه س����ه‌رۆكی په‌رله‌م����ان بڵێن یاخود بوتڵه‌ئ����اوی تێبگرن ،به‌ڵكو بهوه دروس����تده‌بێت ئۆپۆزیس����یۆنیش وه‌كو ده‌س����ه‌اڵت ”تیپی دووه‌م“ی خۆی بۆ ناو په‌رله‌مان نه‌نێرێت .بۆئه‌وه‌ی كولتوورێكی نوێ����ی په‌رله‌ما‌نتاریزمی دیموكراس����یی دروستبكه‌ین ،پێویسته سه‌رۆكی ھێزه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن‌و كه‌سایه‌تییه گرنگه‌كانیان بچنه ن����او په‌رله‌مانه‌وه‌‌و له‌وێدا ش����ه‌ڕی به‌رگریی له ماف‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌و گروپ����ه كۆمه‌اڵیه‌تییانه بكه‌ن ،كه ئه‌وان وه‌كو نوێنه‌ری خۆی����ان ھه‌ڵیانبژاردوون. ئ����هم ھه‌نگاوه س����ه‌ره‌تایه‌كی زۆر گرنگه بۆئ����هوهی ژیان‌و گه‌رمییه‌ك به‌و الش����ه سیاس����ییه مردووه‌ی ده‌زگای په‌رله‌مان ببه‌خش����رێت‌و بكرێت ب����ه جێگایه‌ك بۆ گفتوگۆی گه‌رموگوڕ‌و ملمالنێی مه‌ده‌نی‌و ش����ه‌ڕی عه‌قاڵنی .ئ����هوهی پێویس����ته دروستكردنی كولتوورێكی سیاسیی نوێیه له واڵتی ئێمه‌دا كه سیاس����ه‌تمه‌داره‌كان فێری ئهوه بن ده‌س����تبه‌رداری پۆلبه‌ندی به‌ره‌ی پێشهوهو دواوه‌ی ئه‌ندامه‌كانیان‌و سه‌نگه‌ری پێش����هوهو پشته‌وه‌ی ملمالنێ ببن‌و ھه‌موو قورس����ایی سیاسیی خۆیان بخه‌ن����ه ناو سیس����ته‌می په‌رله‌مانییه‌وه. به‌الی ئێمه‌وه ڕاس����ت نییه ئۆپۆزیسیۆن باسی سیس����ته‌می په‌رله‌مانتاری بكات‌و كه‌س����ایه‌تییه س����ه‌ره‌كییه‌كانی خۆی له دهرهوهی په‌رله‌ماندا كاری سیاسیی بكه‌ن، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و ش����ه‌ره قۆچانییه‌یان بۆ گه‌نجانی واڵت له په‌رله‌مان‌و شه‌قامه‌كاندا به‌جێھێش����تبێت .ئێمه له شونێكی تردا نووسیومان ه كه سیاسه‌تمه‌دارانی پارتیو یه‌كێتی پێویسته فێری وانه‌ی ”وازھێنان له‌ده‌س����ه‌اڵت“ بكرێن ،فێری ئه‌وه‌بكرێن ماڵئاوایی له‌سیاس����ه‌ت بك����هنو ببنه‌وه به ئینس����انێكی ئاس����ایی ناو كۆمه‌ڵگا؛ ئ����اوھاش ھه‌مان وانه بۆ ئۆپۆزیس����یۆن‌و سیاس����ه‌تمه‌داره‌كانی به ش����ێوه‌یه‌كی تر راس����ته؛ ئه‌وانیش ده‌بێت فێ����ری ئهوه ببن به‌ھه‌م����وو ھێزی مه‌عنه‌وی خۆیانه‌وه بچن����ه ن����او په‌رله‌م����انو كه‌س����ایه‌تییه كاریزمییه‌كانیان ببن به پێش����ه‌نگ له‌ناو په‌رله‌مان����ی داھاتوی كوردس����تاندا‌و به‌م شێوه‌یه‌ش كولتوورێكی نوێی سیاسیی‌و كاری په‌رله‌مانیی به‌رھه‌مبھێنن .ئه‌گینا ھه‌م����ان گه‌م����هی سیس����ته‌مه كۆنه‌كه‌ی په‌رله‌مانتاری����زم به‌ریتمێك����ی ن����وێ دروستده‌بێته‌وه.
CMYK
12
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
پــــه‌رله‌مانی هـــه‌‌رێم :هــێزێك بــــــــــــۆ شاردنه‌وه ،هێزێك له‌په‌راوێزدا
ئاراس فه‌تاح مه‌ریوان وریا قانیع په‌رله‌مان وه‌ك ده‌زگایه‌كی ڕووناك مێ����ژووی په‌رله‌م����ان ل����ه ش����ێوه مۆدێرنه‌كه‌ی����دا ب����ۆ زیاد له دوو س����ه‌ده له‌مه‌وب����هر ده‌گه‌ڕێت����هوه .كه ب����اس له ”ش����ێوه‌ی مۆدێرن“ ده‌كه‌ی����ن ،به پله‌ی یه‌كه‌م مه‌به‌س����تمان دوو ش����ته .یه‌كه‌م: مه‌به‌س����تمان ل���� ه نوێنه‌رایه‌تیكردن����ی په‌رله‌مانه بۆ ”گه‌ل“ یان ”نه‌ته‌وه“ یاخود ”میلله‌ت“ وه‌ك س����ه‌رچاوه‌ی س����ه‌ره‌كی ڕه‌وایه‌ت����یو وێناكردن����ی ”خه‌ڵك“ی����ش وه‌ك خاوه‌نی ”ڕاسته‌قینه“ی ده‌سه‌اڵتی سیاسی .دووھه‌م :له‌م سیستمه‌دا خه‌ڵك خ����ۆی نوێنه‌ره‌كان����ی ھه‌ڵده‌بژێرێت نه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌س����ێك یان ھێز‌و الیه‌نێك ئه‌و نوێنه‌رانه دابنێت .ئه‌م ئاكاره تایبه‌تانه‌یه په‌رله‌مان ده‌كات����ه ده‌زگایه‌كی مۆدێرن. له‌م دوو سه‌ده‌یه‌ی دووایشدا ئه‌م ده‌زگایه بووه به‌به‌شێك له‌ژیانی سیاسی زۆربه‌ی ده‌وڵه‌ته‌كان����ی دونیاو ك����هم ئه‌زموونی سیاسی ھه‌یه ،به ڕاست یان به‌درۆ ،خۆی وه‌كو ئه‌زموونێكی په‌رله‌مانی نه‌ناسێنێت، یان په‌رله‌مان تیایان����دا یه‌كێك له‌ده‌زگا سه‌ره‌كییه‌كانی حوكمڕانیی نه‌بێت. جگه له ھه‌ڵبژاردنی نوێنه‌رانی خه‌ڵك كه ته‌عبیر له ئیراده‌ی سیاسی كۆمه‌ڵگا ده‌كات ،خه‌س����ڵه‌تێكی گرنگ‌و بنه‌ڕه‌تیی تری ئ����هم ده‌زگا سیاس����ییه ئه‌وه‌یه كه بڕیاره‌كانی ”بڕیاری ئاشكران“ ،نوێنه‌رانی خه‌ڵك به ”ئاش����كرا“ ڕاگۆڕكێ‌و دیالۆگ‌و كێبڕكێی سیاسی ده‌كه‌ن‌و به ”ئاشكرا“ش ده‌گه‌نه بڕیاردان .ئه‌م ئاشكراییه ئاكاری س����ه‌ره‌كی ئه‌و فۆرمه‌ی سیاسه‌تیشه كه له‌ناو ئه‌م ده‌زگای����ه‌دا به‌رھه‌مده‌ھێنرێت. ئه‌م ئاشكراییه‌یه واده‌كات كه بڕیاره‌كان ش����ه‌رعییه‌تیان ھه‌بێت‌و خه‌ڵك گه‌ر ئه‌و بڕیارانه‌شیان به‌دڵ نه‌بێت ،ھه‌ر قبووڵیان بك����ه‌ن ،چونكه بڕی����اره‌كان به‌دزییه‌وه‌‌و له‌ژووری داخ����راوو له‌تاریكیدا نه‌دراون. ئه‌م ئاش����كراییه وایكردوه له قۆناغه‌كانی س����ه‌ره‌تای دروس����تبوونی په‌رله‌م����ان ل����ه ئه‌وروپ����ادا ژن‌و پی����اوی خێزان����ه ده‌وڵه‌مه‌ن����ده‌كان ،بۆ كات به‌س����ه‌ربردن س����ه‌ردانی په‌رله‌مان بك����ه‌ن تا به‌چاوی خۆیان كێبه‌ركێ سیاس����ییه‌كان ببینن‌و به‌گوێی خۆش����یان ڕاگۆڕك����ێو دیالۆگ‌و پرس����یار‌و وه‌اڵمه‌كان����ی ن����او په‌رله‌مان ببیستن .وه‌كچۆن له ئێستادا خه‌ڵك ئه‌چن بۆ سینه‌ما ،ئاوھا له بریتانیانی سه‌ده‌ی نۆزده‌ھه‌مدا ھاونیش����تیمانیانی ئه‌و واڵته ده‌چوون بۆ س����ه‌یركردنی په‌رله‌مانتاران‌و گوێگرتن ب����ۆ گفتوگۆو ش����هڕو ملمالنێ ڕه‌مزییه‌كانی ناو په‌رله‌مان. له‌م دوو سه‌ده‌یه‌ی دوایدا ئه‌م ده‌زگایه بووه به یه‌كێك له‌و ده‌زگا سیاسییانه‌ی ك����ه بوونێك����ی گه‌ردون����ی وه‌رگرت����وهو له‌زۆربه‌ی پارچ����ه جیاوازه‌كانی دونیادا ئاماده‌ی����ه .په‌رله‌مانی بریتانیا كۆنترین‌و به‌ناوبانگتری����ن په‌رله‌مان����ی ئه‌وروپایه‌‌و س����ه‌ره‌تای مێژووی مۆدێرنی ئه‌م ده‌زگا گرنگ����ه له‌و واڵته‌وه ده‌س����تپێده‌كات .له ڕۆژی دروستبوونیش����یه‌وه په‌رله‌م����ان دوژمن����ی ھه‌مه‌ج����ۆری ھه‌ی����ه ،زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی سیاسه‌تیان به كارێكی نھێنی‌و به كاری نوخبه‌یه‌كی خواپێداو‌و تایبه‌ت‌و دانس����قه زانی����وه ،دژ ب����هم ده‌زگای����هو ش����ێوازه‌كانی كاكردن����ی ب����وون .به‌اڵم دوژمنه‌كان����ی په‌رله‌م����ان له س����ه‌ده‌ی بیس����ته‌مدا ده‌بن����ه دوژمن����ی گ����هورهو ترس����ناك .له‌م س����ه‌ده‌یه‌دا سێ دوژمنی س����ه‌ره‌كی ب����ۆ په‌رله‌مان دروس����تده‌بن. یه‌كه‌میان ھێزه كۆمۆنیسته‌كان بوون كه په‌رله‌مانیان وه‌ك ده‌زگایه‌كی بۆرجوازی وێناده‌كرد‌و وه‌ك ش����وێنی فێڵ‌و ته‌ڵه‌كه‌‌و س����اخته‌كاری ل����ه كرێ����كاران‌و ھه‌ژاران ده‌یانبین����ی .دووھه‌میان نازییه‌كان بوون كه به‌ناوی ده‌زگایه‌كی ناسیاسی‌و شوێنی پارچه‌پارچه‌بوون����ی نه‌ته‌وه‌یی‌و ڕێگرتن له دروستبوونی سه‌رۆكێكی مێژووییه‌وه دوژمنایه‌تی����ان ده‌ك����ردو په‌رله‌مانی����ان وه‌ك ش����وێنێكی تایبه‌ت ب����ۆ چه‌نه‌بازی وێناده‌كرد .دوژمنی سێھه‌میش بڕێكی زۆر له ھێزه په‌ڕگیره‌كانی ئیسالمی سیاسییه كه ئه‌م ده‌زگای����ه وه‌ك ده‌زگایه‌كی نامۆ به ئیس��ل�ام‌و وه‌ك به‌شێك له كولتووری نادین����ی خۆرئاوا وێناده‌ك����ه‌ن .به‌كورتی ھه‌م����وو ئ����هو ئه‌زموونه سیاس����ییانه‌ی نادیموك����راس‌و داخراو‌و ده‌س����ه‌اڵتگه‌ر‌و دیكتاتۆرن ،دوژمنایه‌تییه‌كی ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاس����ته‌وخۆی په‌رله‌مان‌و ئه‌زمونی په‌رله‌مانتاریی ده‌كه‌ن .ھه‌میشه دیدێكی فاشیستی ،نیمچه‌فاشیستی ،دیكتاتۆری دینی‌و نادینی‌و نوخبه‌ویی نارسیس����تیی دوژمنایه‌تی په‌رله‌م����انو به‌ھا‌و ماناكانی
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
بیروڕا
birura.awene@gmail.com
سیستمی په‌رله‌مانتاریزمیان كردوه. ده‌زگای په‌رله‌مان‌و ماناكانی چه‌مكی سیاسه‌ت سه‌ركه‌وتنی سیس����تمی په‌رله‌مانی له ھێزی سیستمه‌كه خۆیه‌وه نییه ،چونكه ده‌ش����ێت په‌رله‌مان ببێت����ه ده‌زگایه‌كی بێمانا‌و نه‌توانێت به‌ش����ێوه‌یه‌كی چاالك كاربكات ،ده‌ش����ێت كه‌س����انی ترسناكی وه‌ك ھیتله‌ر بگه‌یه‌نێته ده‌سه‌اڵت ،به‌اڵم س����ه‌ركه‌وتنی ئ����هم سیس����تمه له‌وه‌دایه ك����ه ھه‌موو ئه‌لته‌رناتیڤه‌كانی تا ئێس����تا بێماناتر‌و بێكه‌ڵكتر‌و ترسناكترن .ھه‌موو ئه‌و سیسته‌مانه‌ی تا ئه‌مڕۆ خۆیان وه‌ك ئه‌لته‌رناتیڤ����ی په‌رله‌م����ان نیش����انداوه، ئیفالسێكی ته‌واو‌و فره‌الیه‌نه‌یان كردوه. بێگومان ده‌كرێت چوستوچاالكی‌و شێوازی كاركردنی په‌رله‌مان ڕه‌خنه‌بكرێت ،به‌اڵم له‌مڕۆدا ك����ه‌س ناوێرێت باس له البردن‌و داخس����تنی په‌رله‌مان بكات .ھه‌موو ئه‌و ده‌س����ه‌اڵتدارانه‌ی ده‌رگاكانی په‌رله‌مانی واڵته‌كه‌یان داخستوه ،وه‌ك ده‌سه‌اڵتداره ب����ه‌دكار‌و به‌دناوه‌كانی مێژوو ناس����راون. ئ����هوهی له‌م س����ه‌رده‌مه‌دا پت����ر جێگای مشتومڕه گه‌وره‌كردنه‌وه‌ی سنووره‌كانی دیموكراس����ییه‌‌و به‌ش����داریی گه‌وره‌ت����رو زیاتری خه‌ڵكه له چه‌ش����نی رێكخستنی كۆمه‌ڵ����گاو بڕی����اری سیاس����ییدا ،وه‌كو الیه‌نگران����ی ته‌وژم����ی ”دیموكراس����یی راس����ته‌وخۆ“ داوای ده‌ك����ه‌ن .له‌ھه‌موو ئه‌و ئه‌زموونانه‌دا ك����ه په‌رله‌مان تیایاندا داخراوه ،كۆمه‌ڵ����گاكان دوچاری گرفت‌و كاره‌سات‌و پشێوی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی گهوره بوون. خاڵێك كه لێ����ره‌دا به‌المانه‌وه گرنگه قسه‌ی لێبكه‌ین ئه‌و عه‌قڵیه‌ت‌و تێگه‌یشتنه سیاسییه‌یه كه له‌پش����تی دروستكردن‌و كارك����ردن ب����ه سیس����تمی په‌رله‌مانه‌وه ئاماده‌ی����ه ،به‌تایبه‌تی ئ����هو مانایانه كه چه‌مكی سیاس����ه‌ت له دۆخ����ی په‌نابردن ب����ۆ په‌رله‌مان‌و سیس����ته‌می په‌رله‌مانیدا وه‌ریده‌گرن .لهس����هردهمی ”تۆكفیل“هوه قس����ه له‌وه‌ده‌كرێ����ت ك����ه كۆمه‌ڵ����گا مۆدێرنه‌كان له پرۆس����هی تازه‌بوونه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسیدا به‌رده‌وام ئاكارێكی دادپه‌روه‌رانه‌تر‌و یه‌كس����انتر وه‌رده‌گرن. سیسته‌می دیموكراسی خۆشی سیسته‌می دروس����تكردن‌و په‌روه‌رده‌كردن����ی مرۆڤی یه‌كسانه ،بێگومان به‌پله‌‌و ڕاده‌ی جیاواز له كۆمه‌ڵگایه‌كه‌وه بۆ كۆمه‌ڵگایه‌كی تر. له‌م پرۆس����ه‌یه‌دا ئ����هو جیاوازییانه‌ی كه پێش����تر لهس����هر بنه‌مای خوێن‌و بنه‌مای ئینتیمایه‌ك����ی كۆمه‌اڵیه‌ت����یو بنه‌م����ای ره‌گه‌ز‌و جێنده‌ر دروس����تبووبوون ،به‌ره‌و الوازبوون ده‌ڕۆن .سیسته‌می په‌رله‌مانی په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاس����ته‌وخۆی به‌م مه‌یله گرنگ����ه یه‌كس����انخوازه‌ی ن����او دونیای مۆدێرنه‌وه ھه‌یه .له ھه‌ندێك ئاستیش����دا ته‌عبی����ره له شوناس����ی ئ����هو دونیایه. دیموكراس����ییه‌ت له‌ڕێ����ی په‌رله‌مان����هوه ده‌توانێت ”شوناس����ێكی ھاوب����ه‌ش“ له كۆمه‌ڵگادا دروستبكات له‌نێوان حوكمڕان‌و حوكمكراو ،له‌نێوان ده‌وڵه‌ت‌و كۆمه‌ڵگادا. په‌رله‌م����ان ده‌بێت����ه ئه‌و ش����وێنه‌ی كه سه‌ره‌ڕای ھه‌موو جیاوازیی‌و ناكۆكییه‌كان، س����ه‌ره‌ڕای ملمالنێ‌و پێكدادانه‌كان ،النی ھه‌ره‌كه‌م����ی ”وێكچ����وون“ی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌ت����یو فه‌رھه‌نگی دروس����تبكات. كولتووری سیاسیی په‌رله‌مان ده‌توانێت جۆرێك له ”ھاوشێوه‌بوون“و ”گشتیبوون“ دروس����تبكات ،تاوه‌كو ببێت به بنه‌مای پێكه‌وه‌ژیانێكی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌تی‌و فه‌رھه‌نگی پێكه‌وه‌یی ئارام‌و ھێمن. بیرۆك����هی په‌رله‌م����ان لهس����هر ئهوه دروس����تبووه كه ملمالن����ێ كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاس����ییه‌كان له‌ڕێ����گای گفتوگ����ۆو دانوس����انو ڕاگۆڕینه‌وه چاره‌سه‌ربكرێت. ڕاگۆڕك����ێو گوێگرت����نو قس����ه‌كردن ئامرازی لێكتێگه‌یش����تن‌و پێكه‌وه‌بوون‌و له‌پاڵیه‌كداب����وون بێ����ت .له‌جیات����ی توندوتیژی����ی ،وش����ه په‌یوه‌ندیی����ه‌كان ڕێكبخات .لێره‌دا ڕوانین‌و تێگه‌یش����تنێك بۆ سیاسه‌ت ئاماده‌یه كه جیاوازه له مانا ”ش����میت“یه‌كه‌ی ،مهبهستمان نووسه‌ری ئه‌ڵمانی ”كارل ش����یمت“ه .كارل شمیت سیاس����ه‌ت وه‌ك چاالك����ی جیاكردنه‌وه‌ی دۆس����ت له دوژم����ن ده‌ناس����ێنێت ،كه توندوتیژی‌و فڕوفێڵ به‌شێكی دانه‌بڕاوی ئ����هو چاالكییه‌یه .ش����میت سیاس����ه‌ت كورتده‌كاته‌وه بۆ ملمالنێیه‌كی ئه‌به‌دی، زۆرج����ار توندوتیژ‌و خوێن����اوی ،له‌نێوان دوژمن����ه سیاس����ییه‌كاندا‌و به‌ھاری����كاری دۆس����ته سیاس����ییه‌كان بۆ یه‌كتری .الی شمیت سیاسه‌ت س����ه‌رزه‌مینی گفتوگۆو
ڕاگۆڕكێ‌و دانوس����انو دیال����ۆگ نییه بۆ گه‌یش����تن ب����ه بڕیاری سیاس����ی ،به‌ڵكو س����ه‌رزه‌مینی ملمالنێیه‌ك����ی توندوتیژ‌و مان����ۆری ھه‌مه‌ج����ۆره ،ئیت����ر ل����ه درۆ‌و فێڵ‌و خه‌ڵه‌تاندنه‌وه بیگ����ره ،تا ده‌گات به ش����ێوازه جیاوازه‌كان����ی پڕوپاگه‌نده‌‌و مێشكش����ۆرینه‌وه‌‌و س����ڕكردنی ھه‌ستی تاكه‌كه‌س����یو ده‌س����ته‌جه‌معی ،ته‌نانه‌ت سڵ له له‌ناوبردنی جه‌سته‌یی‌و یه‌كجاری دوژمن����ه سیاس����ییه‌كانیش ناكاته‌وه تا كوشتنی ئه‌وانه‌ش كه ھاوڕانین له‌گه‌ڵتا. ئ����هم دی����ده ”ش����میت“ییه ،ك����ه دیدی نازییه‌كانه بۆ سیاسه‌ت ،ڕێك پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ڕوانینه‌یه كه سیاس����ه‌ت وه‌ك كاری په‌رله‌مان‌و وه‌ك گۆڕینه‌وه‌ی ڕا‌و بۆچوون‌و دیالۆگ‌و دانوس����انو ڕێكه‌وتن ده‌بینێت. ش����میت ت����ا م����رد ڕه‌خنه‌ی تون����دی له په‌رله‌مان‌و له سیس����تمی په‌رله‌مانتاریزم گرت ،نه‌ك ھه‌ر ئه‌مه ،به‌ڵكو په‌رله‌مانی به شوێنی ”ناسیاسه‌ت“و ”دژه‌سیاسه‌ت“ ناوده‌ب����رد .ل����هم ڕوانین����ه ش����میتییه‌دا سیاسه‌ت ھه‌م چاالكییه‌كی نابه‌رپرسیار‌و
به‌الی ئێمه‌وه ڕاست نییه ئۆپۆزیسیۆن باسی سیسته‌می په‌رله‌مانتاری بكات‌و كه‌سایه‌تییه سه‌ره‌كییه‌كانی خۆی له دهرهوهی په‌رله‌ماندا كاری سیاسیی بكه‌ن به‌دڕه‌وش����تانه‌یه ،ھه‌م كرده‌یه‌ك����ی ناعه‌قاڵنییه. وه‌ك وتمان بیرۆكه‌ی سه‌ره‌كی له‌پشتی درس����تبوونی په‌رله‌مانه‌وه ته‌واو دژ به‌م تێگه‌یشتنه شمیتییه بۆ سیاسه‌ت .له‌پشتی په‌رله‌مانه‌وه تێگه‌یش����تنێك بۆ سیاسه‌ت بااڵده‌س����ته كه ھاوتا نیی����ه به ملمالنێی توندوتیژ‌و بێیاسا ،به ھه‌ڕه‌شه‌‌و گوڕشه‌ی ب����ه‌رده‌وام ،ب����ه په‌الم����ارو ئیهانه‌كردن‌و س����وكایه‌تیكردن ب����ه نه‌ی����اران ،به فڕ‌و فێڵ‌و درۆ‌و ساخته‌كاریی .به‌پێچه‌وانه‌وه، ڕوانینێ����ك ئاماده‌یه كه سیاس����ه‌ت وه‌ك چاالك����ی خ����ۆالدان له س����ه‌رجه‌می ئه‌و ده‌ركه‌وته خراپانه‌‌و دۆزینه‌وه‌ی دونیایه‌كی ھاوبه‌ش‌و پێكه‌وه‌یی ده‌بینێت .سیاسه‌ت له‌ن����او لۆژیك����ی په‌رله‌مانیدا یه‌كس����انه به ھه‌وڵدان����ی به‌رده‌وام بۆ نه‌گه‌یش����تن به‌و دۆخه ”ش����میت“ییه ،بۆ ڕێگرتن له دروستبوونی قه‌یرانی ئه‌خالقی‌و سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی‌و بۆ دروس����تكردنی ژیانێكی گش����تی كه تیایدا به‌شی ھه‌ره‌زۆری ھێزه كۆمه‌اڵیه‌تیی����ه‌كان بتوان����ن خۆیان وه‌ك بكه‌رێك����ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و وه‌ك بوونه‌وه‌ری خاوه‌ن ڕێز‌و خاوه‌ن ماف ببیننه‌وه. كولتوور‌و توانای گوێگرتن‌و قسه‌كردن‌و دانوس����انو ڕێكه‌وت����نو گفتوگ����ۆ ل����ه ئه‌زموونی په‌رله‌مانیدا واده‌كات سیاسه‌ت لهس����هر بنه‌مای لۆژیكی دۆست‌و دوژمن ڕێكنه‌خرێ����ت ،به‌ڵك����و لهس����هر لۆژیكی ڕێزگرتن����ی فره‌ده‌نگ����یو پلورالی����زم‌و جیاوازیی ڕێكبخرێت‌و به‌ڕێوه‌ببرێت. په‌رله‌مان‌و قسه‌كردن چاالكی ھه‌ره س����ه‌ره‌كی ناو په‌رله‌مان چاالكی قس����ه‌كردنه‌‌و ئیش����ی سه‌ره‌كی په‌رله‌مانتاریش قس����ه‌كردنه .قسه‌كردن به‌مانای گفتوگۆو ڕاگۆڕینه‌وه ،گوێگرتن‌و وه‌اڵمدانه‌وه ،ڕاده‌ربڕین‌و ڕاوه‌رگرتن .ڕه‌نگه پیشه‌ی په‌رله‌مانتاریی یه‌كه‌م پیشه بێت كه قسه‌كردن كۆڵه‌كه ھه‌ره‌سه‌ره‌كییه‌كانی پێكدێنێت .په‌رله‌مانتار كه‌سێكه له‌سه‌ر قس����ه‌كردن ده‌ژی‌و موناقه‌ش����ه‌كردن‌و دروس����تكردنی ڕا ،ك����رده‌ی نرخان����دن‌و ھه‌ڵسه‌نگاندن ئه‌و شێوازه سه‌ره‌كییانه‌ی قس����ه‌كردنن ك����ه په‌رله‌مانت����ار ده‌بێت ھه‌یبێت .ئه‌م گفتوگۆیانه له‌سه‌ر مه‌سه‌له گرنگ‌و س����ه‌ره‌كییه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگان،
واته ھه‌م لهس����هر ئه‌و ”سیاسه‌ت“انه‌یه ك����ه ده‌گیرێنه‌ب����هرو ھه‌م لهس����هر ئه‌و ”یاسا“یانه‌شه كه بۆ ڕێكخستنی ”ژیانی گش����تی“ ل����ه كۆمه‌ڵ����گادا ده‌رده‌كرێن. قس����ه‌كانی ناو په‌رله‌مان قس����ه نین له پێناوی قسه‌دا ،به‌ڵكو قسه‌ی ئامانجدار‌و مانادار‌و خاوه‌ن ھێز‌و سه‌نگن .ھه‌ندێكجار له‌شێوه‌ی ئه‌و قسانه‌ن كه جۆن ئۆستین ناوی ”قس����ه‌كردنی كرداریی“ لێده‌نێت. وات����ه قس����ه‌كردنێك له‌وه‌ده‌رده‌چێ����ت ته‌نھا قس����ه‌كردن بێ����ت ،به‌ڵكو ده‌بێته ھێزێك بۆ دروستكردنی واقیع .ئه‌مجۆره قس����ه‌كردنه‌ش له نموونه‌ی قس����هی ئه‌و دادوه‌ره‌یه كه له دادگایه‌كدا كچ‌و كوڕێك له‌یه‌كت����ری م����اره‌ده‌كات‌و پێیانده‌ڵێ����ت ”ئێس����تا ئێوه ئیتر ھاوسه‌ری یه‌كترن“. ل����ه‌دوای ئ����هم قس����ه‌یه‌ی دادوه‌ره‌كه‌وه ئیت����ر كچ‌و كوڕه‌ك����ه ده‌بنه ھاوس����ه‌ری یه‌كتری ،واته قس����ه‌كان واقیعێكی نوێ دروستده‌كه‌ن .به‌ش����ێكی گرنگی قسه‌ی په‌رله‌مانت����اران له په‌رله‌ماندا ”قس����هی كردار“ی دروس����تكه‌رانه‌ی له‌و بابه‌ته‌ن، چونك����ه ھه‌م ده‌بنه ھۆی دروس����تكردنی یاسا ،ھه‌م لێپرسینه‌وه له‌و سیاسه‌تانه‌ی ده‌گیرێنه‌به‌ر. له په‌رله‌مانی ڕاسته‌قینه‌دا ده‌نگدان به‌بێ گفتوگۆو ڕاگۆڕكێ‌و ئه‌رگومێنتھێنانه‌وه، وات����ه به‌بێ ش����ه‌ڕێكی ڕه‌م����زی له‌نێوان دی����ده جیاوازه‌كان����دا ،دروس����تنابێت. گفتوگۆك����ردن‌و ئه‌رگومێنتھێنان����هوه به‌ش����ێكی س����ه‌ره‌كی‌و گرنگ����ی كاری ئه‌ندامان����ی په‌رله‌م����انو كۆڵه‌كه‌یه‌ك����ی بنه‌ڕه‌تی دروس����تبوونی په‌رله‌مانه وه‌ك ده‌زگایه‌كی سیاس����ی ،ھه‌روه‌ھا به‌شێكی گرنگی ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ش����ه بۆ سیاسه‌ت كه ده‌یبه‌س����تێته‌وه به ڕێكخستنی ژیانی گشتی كۆمه‌ڵگاوه .ئامانجی گفتوگۆكانی په‌رله‌مانیش بۆئ����هوه نییه ھێزه‌كان ملی یه‌كتری بش����كێنن‌و ئه‌میان س����وكایه‌تی به‌ویتری����ان ب����كات ،به‌ڵك����و بۆئه‌وه‌یه قه‌ناع����ه‌ت به‌یه‌كتری بھێن����ن ،وابكه‌ن كه‌س����ه‌كان ڕایان بگۆڕێ����تو جۆرێك له ”تێگه‌یش����تنی گش����تی“ دروستبگه‌ن بۆ خزمه‌تكردنی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی. به‌كورتی داننان به جیاوازیدا‌و ھه‌وڵدان بۆئ����هوهی جیاوازییه‌كان به‌ش����ێوه‌یه‌كی ھێمن‌و عه‌قاڵنییانه ئاراسته‌بكرێن ،داننان به‌وه‌دا كه ژیانی گش����تی پێویس����تی به ڕاگۆڕك����ێو دانوس����انو گوێگرتن ھه‌یه، داننان به‌وه‌دا ك����ه په‌رله‌مان ئامرازێكی گرنگ����ی دروس����تبوونی شوناس����ێكی ھاوبه‌ش����ه ،وێناكردنی سیاس����ه‌ت وه‌ك چاالكی دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری ھاوبه‌ش بۆ كێشه ھاوبه‌شه‌كانی ژیانی پێكه‌وه‌یی له كۆمه‌ڵگادا ،له‌پش����تی دروس����تبوونی ده‌زگای په‌رله‌مانه‌وه‌ی����ه ل����ه دونی����ای مۆدێرندا .ئه‌گه‌ر جیاوازیی بوونی نه‌بوایه‌‌و بوونی نه‌بێت ،ئه‌گ����هر خه‌ڵك ھه‌موویان وه‌ك یه‌ك بن‌و ھه‌موویان ھه‌مان ڕوانین‌و بیروبۆچوون‌و ھه‌ڵسه‌نگاندنیان ھه‌بوایه‌‌و ھه‌بێت ،ئه‌گ����هر بكرێت‌و بكرایه كۆمه‌ڵگا كورتبكرێت����هوه بۆ ی����ه‌ك نوخبه‌‌و یه‌ك وێن����هو ی����ه‌ك ده‌ركه‌وتن ،ئ����ه‌وده‌م ھیچ كۆمه‌ڵگایه‌ك پێویستی به دروستكردنی په‌رله‌م����ان نه‌ده‌بوو .مادامه‌كی جیاوازیی ھه‌ی����ه په‌رله‌م����ان وه‌ك ده‌زگای����ه‌ك بۆ ڕێكخس����تنێكی عه‌قاڵنی‌و ھێمنانه‌ی ئه‌و جیاوازییانه پێویسته. سیاسه‌تی ناو تاریكی سیاس����ه‌تی ك����وردی سیاس����ه‌تێكی تاریكه‌‌و ئه‌وه‌ی له‌ناو ئه‌م تاریكییه‌ش����دا ئاماده‌ی����ه پیالن‌و ڕێكه‌وتن����ی ژێربه‌ژێر‌و دابه‌ش����كردنێكی نھێنی ده‌سه‌اڵته ،نه‌ك موناقه‌ش����هو ڕاگۆڕكێ‌و دیالۆگی ئاشكرا. به‌ش����ی ھه‌ره‌س����ه‌ره‌كی ئه‌م سیاس����ه‌ته ملمالنێیه‌كی كوێرانه لهس����هر ده‌سه‌اڵت‌و ڕق‌و ملش����كانی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌تی ئاراسته‌یده‌كات .ئه‌م دۆخه‌ش پابه‌ستی مامه‌ڵه‌كردنی ده‌س����ه‌اڵته وه‌ك موڵكێكی تایب����ه‌ت ب����ه كه‌س����انێكی دیاریك����راو. له كوردس����تاندا نوخبه‌یه‌كی سیاس����ی ئاماده‌یه كه ھه‌رگیز نایه‌وێت ئه‌و شوێنه سیاسییه‌ی كه له ساته‌وه‌ختێكی تایبه‌تدا به‌ده‌س����تیھێناوه ،له‌ده‌س����تیبدات .ئه‌و شوێنه به موڵكی تایبه‌تی خۆی داده‌نێ‌و دوای خۆشی بۆ منداڵه‌كان‌و دۆسته‌كانی ده‌مێنێته‌وه .مه‌سه‌له‌ی دۆڕان‌و وازھێنانی سیاسیی به‌ش����ێك نییه له بیركردنه‌وه‌‌و ئاكاری سیاسی ئه‌م نوخبه‌یه .ئه‌م گروپه په‌نا بۆ ھه‌موو ئه‌و میكانیزم‌و ئامرازانه‌ش ده‌بات كه ده‌توانن ده‌سه‌اڵتی سیاسی بۆ بپارێزن .به‌مجۆره سیاس����ییه‌كانی ئێمه، به‌بێ ئه‌وه‌ی كارل شمیتیان خوێندبێته‌وه، بوون به سیاس����ییه‌كی شمیتی ،بێگومان به‌مانا ھه‌ره خراپ‌و ھه‌ره سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌م ده‌س����ته‌واژه‌یه .الی ئه‌مان سیاسه‌ت چاالكی ملشكاندنی نه‌یاره‌كان‌و ھاریكاری بێمه‌رجی دۆس����ته‌كانیانه .ده‌ره‌نجامێكی
س����اده له‌م دۆخ����هوه به‌ده‌س����تیبهێنین ئه‌وه‌یه كه ئه‌م نوخبه سیاسییه پێویستی به په‌رله‌مان نییه ،پێویستی به گفتوگۆو ڕاگۆڕكێ نییه ،پێویس����تی به دانووسان‌و ڕێكه‌وتن نییه .تاقه ش����تێك س����ه‌رقاڵی بكات پاراس����تنی ده‌س����ه‌اڵته سیاسیی‌و بازرگانیی‌و سه‌ربازییه‌كه‌یه‌تی .بۆئه‌مه‌ش پێویس����تی ب����ه ھه‌م����وو میكانیزمه‌كانی خه‌ڵه‌تاندن‌و فێڵكردن‌و درۆكردنی نهێنی‌و ئاش����كرا ھه‌یه .په‌رله‌مانی كوردس����تان یه‌كێكه له درۆ گه‌وره‌كانی ئه‌م نوخبه‌یه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگای كوردیدا .ئه‌م نوخبه‌یه په‌رله‌مانی كوردس����تانی دروس����تكردوه، نه بۆئه‌وه‌ی سیاس����ه‌ت ب����كات به‌مانای ڕێكخس����تنێكی ئ����ارام‌و دادپه‌روه‌رانه‌ی ژیانی گشتی ،نه بۆئه‌وه‌ش ده‌ستگۆڕكێی ده‌س����ه‌اڵت بكات‌و تواناكان به‌سه‌ر ھێزه جیاوازه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگادا دابه‌شبكات، به‌ڵكو بۆئه‌وه‌ی درێژه به‌ده‌سه‌اڵتی خۆی بدات‌و شه‌رعییه‌تی سیاسیی پێببه‌خشێت. له زۆر ڕووه‌وه په‌رله‌مانی كوردستان ئه‌و شوێنه‌یه كه ئه‌م نوخبه‌یه به‌كاریده‌ھێنێت بۆئه‌وه‌ی ھه‌موومان بخڵه‌تێنێت ،بۆئه‌وه‌ی درێژه به‌و ڕۆحه ”ش����میت“ییه بدات كه ھه‌ڵگریه‌تی ،بۆئه‌وه‌ی به‌ش����ێك بێت له‌و دونی����ا لیبراڵیزمه نوێیه‌ی كه به لۆژیكی قاچاخچیی����ه نێوده‌وڵه‌تیی����ه‌كان‌و تۆڕه گه‌وره‌كانی مافیا كارده‌كات .سیاسه‌تێك قاچێكی له‌ناو سه‌رمایه‌دارییه‌كی بێڕه‌حم‌و بێیاسا‌و بێبه‌ھای ئینسانیدایه ،قاچه‌كه‌ی تریش����ی له‌ن����او تۆڕه‌كان����ی ئابوری����ی قاچ����اغ‌و دزی‌و جه‌رده‌ییه‌كی ڕێكخراوی شێوه‌مافیاییدا نووقمه. فێڵ����ی یه‌ك����همو ھه‌ره‌س����ه‌ره‌كی ئه‌م نوخب����ه سیاس����ییه ده‌س����ه‌اڵتداره ل����ه كۆمه‌ڵگای ئێمه ئه‌وه‌یه كه خۆیان له‌ناو په‌رله‌ماندا ئاماده‌نین ،خۆیان به‌ش����ێك نیین له‌و دونی����ا ڕووناكه‌ی كه په‌رله‌مان پێویسته دروستیبكات ،به‌شێك نین له‌و پرۆسه ئاش����كراو به‌رچاوانه‌ی بڕیاردان‌و چاودێری سیاسی كه په‌رله‌مان پێویسته پێیانھه‌ڵبس����ێت‌و ئاراس����ته‌یان بكات. مه‌س����ه‌له‌كه ھه‌ر ئهوه نییه ئه‌م نوخبه‌یه خۆی ل����ه په‌رله‌مان به‌گرنگت����رو به‌رزتر ده‌زانێت‌و پێی شه‌رمه له‌ناو ئه‌و ده‌زگایه‌دا ئاماده‌بێت ،به‌ڵكو ئه‌وه‌ی����ه ده‌ركه‌وتن‌و گفتوگۆك����ردن له‌ن����او په‌رله‌مان����دا ئه‌و تاریكییانه‌ی لێده‌س����ێنێته‌وه كه داخرانه چه‌ته‌ییه‌كه‌ی بازرگانیی سیاسه‌تكردن له كوردستاندا پێویستی پێیه‌تی .ئه‌ندامانی ئه‌م نوخبه‌یه له‌باتی په‌رله‌مان ،ش����ه‌وان له‌سه‌ر مێزی خواردنه‌وه یان به ته‌له‌فۆن له‌گه‌ڵ دۆس����ته‌كانیدا ،یان به دانیشتنی دوو به دوو‌و س����ێ به س����ێ له‌ش����وێنی نه‌بینراودا ،بڕیاره گرنگ‌و سه‌ره‌كییه‌كان ئه‌ده‌ن‌و ڕۆژی دواتریش وه‌ك فه‌رمان بۆ په‌رله‌مانتاره‌كان����ی ده‌نێرن .قس����ه‌كردن لهس����هر په‌رله‌مان����ی كوردس����تان به‌بێ قس����ه‌كردن له‌سه‌ر ده‌س����ه‌اڵتی فراوانی ئ����هو نوخبه‌یه ل����ه دهرهوهی په‌رله‌مان‌و ته‌نان����ه‌ت ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی ده‌زگاكان����ی حكومه‌تی ھه‌رێمیش����دا ،قس����ه‌كردنێكی نالۆژیكی‌و له‌زۆر سه‌ریش����هوه بێمانایه. ئ����هم نوخبه‌یه په‌رله‌مان����ی ناوێت وه‌ك ھێماك����ردن بۆ ڕوانێنێك����ی ھاوچه‌رخ بۆ سیاسه‌ت‌و ده‌زگاكانی حوكمڕانی ،به‌ڵكو وه‌ك دیكۆرێكی سیاسیو وه‌ك ئامرازێكی گ����ه‌وره‌ی خه‌ڵه‌تان����دن‌و به‌الڕێدابردن����ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاس����ی .ب����ا كه‌مه‌كێك وردت����رو فروانت����ر لهس����هر په‌رله‌مان����ی كوردستان بدوێین. په‌رله‌مان ده‌زگایه‌ك بۆ شاردنه‌وه ئێم����ه رامان وای����ه په‌رله‌مانی ھه‌رێمی كوردس����تان له ماوهی ھه‌ش����ت س����اڵی ته‌مه‌ن����ی خۆی����دا ھێن����ده‌ی ده‌زگایه‌ك بووه بۆ س����ڕكردنی كرده‌ی سیاس����هتو گه‌وجاندن����ی رای گش����تیو داپۆش����ینی ته‌ماح����ه ڕاس����ته‌قینه‌كانی ئ����هو نوخبه سیاس����یو س����ه‌ربازییه‌ی واڵته‌ك����ه به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن ،ئه‌وه‌نده ده‌زگایه‌ك نه‌بووه بۆ دروس����تكردنی كۆده‌نگی سیاس����یو ش����وناس‌و به‌رچاوڕوونی نیش����تیمانی. كاتێ����ك باس ل����ه ”س����ڕكردنی كرده‌ی سیاس����ه‌ت“ ده‌كه‌ین ،مه‌به‌س����تمان له‌و رۆڵ����ه نێگه‌تیڤه‌یه كه په‌رله‌مان له ژیانی سیاسیی ئێمه‌دا گێڕاویه‌تی‌و ده‌یگێڕێت. په‌رله‌مان ل����ه واڵتی ئێم����ه‌دا فۆرمێكی زۆر تایبه‌تی له كولتووری ”باوێش����كدانی سیاس����یی“ به‌رھه‌مھێنا كه تیایدا كاری په‌رله‌مانت����اری بووه به كه‌ره‌س����ه‌یه‌كی گ����ه‌وره‌ی دیماگۆگیی����هتو به‌ھێزكردن‌و پته‌وكردن����ی ده‌س����ه‌اڵتی نوخبه‌یه‌ك����ی سیاس����یو س����ه‌ربازی له كوردس����تاندا، واته بوو به ماس����كێك بۆ ش����اردنه‌وه‌‌و له‌به‌رچاوبزركردن����ی ”ده‌س����ه‌اڵتێكی پلوتۆكراسی“ ،واته ھه‌یمه‌نه‌ی نوخبه‌یه‌كی ئۆلیگارش����ی بچووك����ی ده‌وڵه‌مه‌ن����د. سیسته‌مێك تیایدا نوخبه‌یه‌كی داخراوی
سیاسه‌تمه‌دارانی پارتیو یه‌كێتی پێویسته فێری وانه‌ی ”وازھێنان له‌ده‌سه‌اڵت“ بكرێن، فێری ئه‌وه‌بكرێن ماڵئاوایی له‌سیاسه‌ت بكه‌ن‌و ببنه‌وه به ئینسانێكی ئاسایی ناو كۆمه‌ڵگا؛ ئاوھاش ھه‌مان وانه بۆ ئۆپۆزیسیۆن‌و سیاسه‌تمه‌داره‌كانی به شێوه‌یه‌كی تر راسته ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌ستییان به‌سه‌ر ھه‌موو ده‌زگا گرنگه‌كانی ناو حكومه‌ت‌و ئابووری‌و میدیاو ئاساییشدا گرتووه‌‌و به‌شێكی گرنگی كاری په‌رله‌مانیش بریتییه له زه‌مینه‌س����ازیی ڕه‌مزی‌و یاس����ایی بۆ س����ه‌قامگیركردنی ئه‌م سیس����ته‌مه‌‌و پته‌وكردنی پایه‌كانی‌و به‌خش����ینی ش����ه‌رعییه‌تی سیاسی پێی. گفتوگ����ۆ دیماگۆگییه‌كانی ناو په‌رله‌مان‌و ئه‌و سیس����ته‌می رێكخس����تنه ناوه‌كییه‌ی كاری پێ����ده‌كات ،له‌الیه‌ك����هوه ،بریتییه ل����ه دروس����تكردنی كه‌ناڵی ش����ه‌رعی بۆ په‌یوه‌ن����دی نێ����وان نوخبه‌ی سیاس����یو كۆمه‌ڵ����گا ،له‌الیه‌ك����ی ت����ره‌وه ،بریتییه له به‌خش����ینی ره‌وایه‌تی سیاس����یی به بكه‌ره‌كانی ن����او حكومه‌ت‌و ئه‌كته‌ره‌كانی ن����او حیزب؛ به‌تایبه‌ت����ی ئه‌مه‌ی دواییان كه له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌م����انو له‌ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ته‌دا به‌ده‌س����ه‌اڵتێكی زه‌به‌الحه‌وه ده‌س����تبه‌كاره‌‌و به‌ب����ێ ھی����چ توانایه‌كی لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی ،ئه‌وه‌ی ده‌یانه‌وێت ده‌یك���� هنو ئه‌نجامیئ����ه‌ده‌ن .ھه‌روه‌ھا په‌رله‌م����ان ب����ووه ب����ه ده‌زگای����ه‌ك بۆ دروستكردنی به‌س����ته‌ڵه‌كێكی سیاسیی‌و ده‌س����ه‌ته‌مۆكردنی رۆڵی ئۆپۆزیسیۆن‌و بێماناكردنی ھه‌موو ئه‌و داخوازییانه‌ی كه ھێزه ناڕازییه‌كانی دونیای ئێمه له‌ڕێگای ئۆپۆزیس����یۆنه داوایده‌ك����ه‌ن .یه‌كێك له ستراتیژه‌كانی ئه‌م ده‌زگایه له چوار ساڵی ڕاب����ردوودا بریتیبووه ل����ه گۆڕینی رۆڵی ئۆپۆزیس����یۆن له چاودێرێك����ی ئه‌كتیڤی كاری حكومهتهوه بۆ بكه‌رێكی سیاسیی پاس����یڤ‌و بێتوانا له ده‌س����تكاریكردن‌و گۆڕین����ی نه‌خش����ه سیاس����ییه‌كان‌و په‌یوه‌ندییه‌كان����ی ده‌س����ه‌اڵتدا ،ھه‌روه‌ھا ڕێگرتن له‌دروس����تكردنی النی ھه‌ره‌كه‌می ھه‌ستكردن به‌به‌رپرسیارێتی له‌ناو ده‌زگا س����ه‌ره‌كییه‌كانی حوكمڕانی����دا .چه‌نده په‌رله‌م����ان بێكاراكت����ه‌ری‌و بێڕۆح����یو بێئیراده‌یی خۆی نیش����اندابێت ،ئه‌وه‌نده ھه‌ڵقه چاودێرینه‌كراوه‌كانی ده‌س����ه‌اڵت، چ له‌ن����او حكوم����هتو چ له‌ن����او حیزبدا، مه‌غرورت����رو ترس����ناكترانه كاریانكردوه. به‌ش����ێكی گ����ه‌وره‌ی غ����رور‌و بێباك����یو نه‌رجس����یه‌تی ترس����ناكی ده‌س����ه‌اڵت له‌مڕۆك����هی كوردس����تاندا ،ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ملكه‌چی ھه‌میش����ه‌‌یی بێچه‌ندوچونی په‌رله‌مان. په‌رله‌مان‌و سه‌رۆكه‌كانی كاری س����ه‌رۆكی په‌رله‌م����ان ل���� ه سیس����ته‌مه دیموكراس����ییه‌كاندا ،ب����ه پله‌ی یه‌كه‌م ،رێكخس����تن‌و به‌ڕێوه‌بردن‌و نوێنه‌رایه‌تیكردن����ی په‌رله‌مانه له‌ناوه‌وه‌‌و دهرهوهی په‌رله‌ماندا .ھاوكات یه‌كێك له وه‌زیفه گرنگه‌كانی س����ه‌رۆكی په‌رله‌مان له سیس����ته‌می په‌رله‌مانتاری����دا بریتییه له دروستكردنی ”كولتوورێكی سیاسیی
دیموك����راس“ .ئه‌وه‌ی ل����هم كولتووره‌دا ده‌مێنێته‌وه ئه‌و چاڵ����ه نه‌وتانه نییه كه دۆزراونه‌ته‌وه‌‌و ئه‌و خه‌س����ته‌خانانه نین كه دروس����تكراون‌و ئه‌و كۆڕوكۆبوونه‌وانه نی����ن كه رێكخ����راون ،به‌ڵكو ئ����هو نرخ‌و ب����ه‌ھا‌و مانا سیاس����ییانه‌یه كه په‌رله‌مان به‌رھه‌میانده‌ھێنێ����تو ل����ه‌دوای خۆی بۆ نه‌وه‌كانی ت����ر به‌جێیده‌ھێڵێت .كه باس له ”كولت����ووری سیاس����یی دیموكراس“ ده‌كه‌ی����ن ،ئه‌و مانایه‌مان مه‌به‌س����ته كه له رێس����ای واڵت����ه دیموكراس����ییه‌كاندا ھه‌ی����ه ،به‌جۆرێك س����ه‌رۆكی په‌رله‌مان ڕۆڵی داوه‌رێكی بێالیه‌ن له‌نێوان ده‌نگ‌و ڕه‌نگ وھێز‌و خواس����ته جیاوازه‌كانی ناو په‌رله‌مان����دا ده‌گێڕێ����ت .كه‌س����ێك وه‌ك ناوبژیوانێك����ی بێالی����ه‌ن ھه‌ڵس����وكه‌وت له‌گ����ه‌ڵ نوێنه‌رانی گه‌ل ل����ه په‌رله‌ماندا بكات‌و كه‌رامه‌ت‌و مافه‌كانیان بپارێزێت‌و ھێزی به‌دواچوون����ی بڕیاره‌كانی ھه‌بێت. س����ه‌رۆكی په‌رله‌م����ان س����ه‌رۆكی ھه‌موو په‌رله‌مانتاره‌كان����ه ،ن����ه‌ك نوێنه‌ری ئه‌م ی����ان ئه‌و حیزبی سیاس����یو كاركردن به لۆژیك‌و ویست‌و ته‌ماحه‌كانی ئه‌و حیزبه. ئ����هوهی ل����هم چه‌ن����د س����اڵه‌ی ته‌مه‌نی ”كولتووری سیاس����یی په‌رله‌مانتاری“دا له كوردستاندا بینیمان رێك پێچه‌وانه‌ی ئ����هو كولت����ووره دیموكراس����ییه‌یه. په‌رله‌مانی ھه‌رێم بووه به ش����وێنێك بۆ ش����كاندن‌و بێبه‌ھاك����ردن‌و بێماناكردنی په‌رله‌مان خۆی وه‌ك ده‌زگایه‌كی گرنگی چاودێری سیاس����ی ،سه‌رۆكه‌كه‌شی بووه به كه‌سێك كه س����انتیمه‌ترێك له ئه‌مر‌و نه‌ھییه‌كانی حیزبه‌كه‌ی خۆی الینه‌داوه‌‌و النادات .له‌ڕاستیدا حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانی كوردستان بوون به شوێنێك نه‌ك به‌ته‌نھا بۆ ش����كاندنی كه‌رامه‌تی نوێنه‌رانی گه‌ل له‌ڕێگای كردنیان ب����ه كۆمه‌ڵێك بكه‌ری سیاسی بێڕۆح‌و بێده‌س����ه‌اڵته‌وه ،به‌ڵكو ش����كاندنی ھه‌یبه‌تی كولتووری سیاسیی دیموكراسی خۆشی كه په‌رله‌مان یه‌كێك له شوێنه س����ه‌ره‌كییه‌كانی دروستكردن‌و گه‌ش����ه‌پێدانیه‌تی .ئ����هم په‌رله‌مانه نه‌ك ھه‌ڵگ����ری النی ھه‌ره‌كه‌م����ی ڕۆحیه‌تێكی نیشتیمانی نییهو نه‌ك ئامرازێك نییه بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ھێزه جیاوازه‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێمه له‌ناو چوارچێوه‌یه‌كی قبووڵكراودا، به‌ڵكو تا ئێس����تاش به لۆژیكی ش����ه‌ڕی ناوخ����ۆ كارده‌كات‌و ھه‌ر ئه‌كته‌ره‌كان����ی ش����ه‌ڕی ناوخ����ۆش ده‌یبه‌نبه‌ڕێ����وهو س����ه‌رۆكایه‌تیده‌كه‌ن .له‌ھه‌مانكات����دا ”كولت����ووری سیاس����یی“ په‌رله‌مان����ی كوردس����تان ئه‌وه‌نده‌ی ل����ه درێژكراوه‌ی كولتووری ش����ه‌ری ناوخۆو پاراس����تنی سیسته‌می سوڵتانییه‌ت ده‌چێت ،ھێنده له كولتووری س����هردهمی به‌ناو ”قۆناغی گواستنه‌وه“ بۆ دیموكراسییه‌ت ناچێت. په‌رله‌مان نییه له دونیادا بڕیار ده‌ربكات‌و حكوم����ه‌ت گوێی لێنه‌گرێ����ت ،یان بڕیار ده‌رب����كات‌و س����ه‌رۆكی په‌رله‌مانه‌ك����ه نه‌ھێڵێ����ت بڕیاره‌ك����ه باڵوبكرێته‌وه .ئه‌م كولتووره ت����ه‌نھا له‌و واڵتان����ه‌دا بوونی ھه‌یه كه په‌رله‌مان وه‌ك����و جامخانه‌یه‌ك ب����ۆ نماییش����كردنی رووكه‌ش����ییانه‌ی دیموكراسی به‌كارده‌ھێنن .له په‌رله‌مانی كوردس����تاندا چه‌ندین بڕیار ده‌رچووه كه نه له پرۆتۆكۆله‌كاندا باڵوكراونه‌ته‌وه‌‌و نه حكومه‌ت‌و نه س����ه‌رۆكی ھه‌رێمیش خۆی به ساحێبیان ده‌زانێت .نموونه‌ی ھه‌ڤده خاڵه‌كه‌ی په‌رله‌مان كه له س����ه‌روبه‌ندی ھه‌ڤ����ده‌ی ش����وباتدا بڕی����اری زۆرینه‌ی لهس����هر درا ،گه‌واھی ئه‌و راس����تیی ه كه چ په‌یوه‌ندییه‌كی نادروست‌و ناھاوسه‌نگ له نێ����وان په‌رله‌مان‌و حیزب‌و په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان‌و س����ه‌رۆكی ھه‌رێمدا ھه‌یه. په‌رله‌مان وه‌كو ماڵی گه‌ل یان ماڵی بارزانی؟ له‌وه‌ت����هی په‌رله‌مان����ی كوردس����تان دام����ه‌زراوه ،یه‌كێ����ك ل����ه ره‌مزیتری����ن ته‌الره‌كان����ی س����هردهمی به‌ع����س كراوه ب����ه ش����وێنی كاركردن����ی .ته‌الرس����ازی ساردوسڕی ئه‌م بینایه ،وه‌كو زۆرێك له بیناكانی س����هردهمی به‌عس ،ھێنده‌ی له قه‌اڵیه‌كی داخراوی س����ه‌ربازیی ده‌چێت، ئه‌وه‌ن����ده له ش����وێنێكی ك����راوه ناچێت كه نوێنه‌ران����ی گه‌ل تیای����دا كۆببنه‌وه. ئ����هو وێنای����هی ئ����هم ته‌الرس����ازییه به مرۆڤی ده‌به‌خش����ێت ،ئه‌و ھه‌سته‌یه كه ئه‌م ش����وێنه ئه‌وه‌ن����ده‌ی جێگایه‌كه بۆ كۆبوونه‌وه‌ی نھێنییی‌و بۆ ش����اردنه‌وه‌‌و ته‌كبی����ری نھێن����ی ژێربه‌ژێ����ر ،ھێن����ده جێگایه‌ك نییه ب����ۆ كۆبوونه‌وه‌ی كراوهو ئاش����كرا .ته‌الرس����ازیی به‌عس ھه‌میشه دوو ره‌ھه‌ندی جیاوازی ده‌س����ه‌اڵتگه‌ریی ھه‌ب����ووه ،یه‌كه‌میان پته‌وییه وه‌كو قه‌اڵ‌و دوومی����ان داخراوییه وه‌كو س����ه‌ربازگه. خه‌ون����ی به‌عس����یش ھه‌ر لهس����ه‌ره‌تاوه خه‌ون����ی به‌س����ه‌ربازگه‌كردنی كۆمه‌ڵگای
ھه‌ر كه‌سێك خۆی بكات به په‌رله‌مانی كوردستاندا ھه‌ستناكات كه ئه‌مه ماڵی نه‌ته‌وه‌یه‌كه سه‌ده‌یه‌ك بۆ ئازادی تێكۆشاوه‌‌و ھه‌زاره‌ھا قوربانی له تاكو چین وتوێژ‌و ته‌مه‌ن‌و ره‌گه‌ز‌و ناوچه‌ی جیا بۆ ئه‌و ئامانجه به‌خشیوه، به‌ڵكو واده‌زانێت ماڵی بارزانییه عێراق����ی ب����وو .داڕش����تنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر مۆدێلی سه‌ربازگه ستراتیژییه‌تی س����ه‌ره‌كی كاركردنی به‌عس ب����وو له‌ناو كۆمه‌ڵگای عێراقیدا .واته دروس����تكردنی كۆمه‌ڵگایه‌ك����ی ت����ه‌واو دیس����پلین‌و كۆنترۆڵك����راو ب����وو كه به‌ئه‌م����رو نه‌ھی س����ه‌ركرده‌كان‌و پیاوانی ڕیزی سه‌ره‌وه‌ی ھه‌ره‌می ده‌س����ه‌اڵت بجوڵێنه‌وه .ئه‌م دوو ره‌ھه‌نده‌ش بێبه‌ری����ن له‌ھه‌موو چێژێكی ھونه‌ریی‌و ئیستاتیكیی كه باڵه‌خانه‌یه‌كی مۆدێرن ،به‌تایبه‌تی په‌رله‌مانێك كه ڕمزی ئاش����كرایی‌و گفتوگۆو ڕاگۆڕكێ بێت ،بۆ س����هر بینه‌ر به‌جێیبھێڵێت .له‌راس����تیدا س����هردهمی ته‌الرس����ازیی تۆتالیتاری����زم س����هردهمی مردنی ھونه‌ره‌‌و باجه‌كه‌شی بریتییه له ناكۆكییه‌كی ناوه‌كی‌و فیكریی نادیار ،له ته‌س����لیمبوون‌و ملكه‌چێتی ،له ھه‌یبه‌تێكی درۆزنانه‌‌و ئیس����تاتیكایه‌كی بهدو ڕه‌ش .ئه‌م قوتابخانه ھه‌نده‌س����ییه ئیبتیزالكردنێك����ی ق����ووڵ‌و گ����ه‌وره‌ی كای����هی ھون����ه‌ره .په‌یام����ی س����ه‌ره‌كی ھونه‌ری به‌عس وه‌ك����و ھه‌موو ھونه‌رێكی تۆتالیت����اری ،بریتیی����ه له نه‌ھێش����تنی جیاوازی‌و دروس����تكردنی جه‌س����ته‌یه‌كی یه‌كس����انی نه‌ته‌وه‌یی .ھونه‌ری به‌عسیش یه‌كسانییه‌كی درۆزنانه‌مان بۆ به‌یانده‌كات كه نه جێ����گای تاكی تێدا دهبێتهوهو نه جێگای جیاوازیی .ئه‌م یه‌كسانییه مانای تواندنه‌وه ھه‌موو گروپه‌كانی نه‌ته‌وه‌یه له جه‌سته‌ی س����ه‌رۆك‌و كۆكردنه‌وه‌یه‌تی له ھه‌یبه‌تی ئه‌ودا ،چونكی گه‌ر ئه‌و سه‌رۆكه نه‌بایه نه‌ته‌وه دروستنه‌ده‌بوو .گه‌ر وێنه‌‌و په‌یكه‌ره‌كانی سه‌رۆك نه‌بن ،ئینسانه‌كان ھه‌س����تناكه‌ن س����هر ب����ه نه‌ته‌وه‌یه‌ك����ی تۆكمه‌‌و كامڵن‌و ھه‌س����تی نیشتیمانییان بۆ دروس����تنابێت .ھه‌ر ئه‌مه‌شه واده‌كات ك����ه په‌رله‌مان����ی س����هردهمی به‌ع����س ھێن����ده‌ی جێ����گای جه‌غدكردنه لهس����هر ”یه‌كێتی نه‌ت����هوه“ له‌ژێ����ر فه‌رمانده‌یی سه‌رۆكدا ،ئه‌وه‌نده‌ش جێگای له‌ناوبردنی جیاوازییه‌كانی ن����او كۆمه‌ڵگا‌و گفتوگۆو مش����تومڕی به‌رژه‌وه‌ندیییه جیاوازه‌كانی ن����او كۆمه‌ڵ����گا بێ����ت .به كورت����ی گه‌ر سه‌رۆك نه‌بێت گه‌ل وێڵده‌بێت ،سه‌رۆك ئه‌و خێمه‌یه‌یه كه ھه‌م����وو عێراقییه‌كان له‌ژێریدا كۆده‌بنه‌وه ،س����ه‌رۆك عێراقه‌‌و عێراقی����ش س����ه‌رۆك .ب����ه‌اڵم بێگومان ئه‌م خێمه‌یه له لۆژیكی یه‌كس����انكردنی س����ه‌رۆكدا ب����ه ك����ۆی گه‌ل����ی عێ����راق، پێویس����تی ب����ه پاراس����تنی به‌رده‌وامه، پێویس����تی به پاس����ه‌وانه ،پێویستی به باڵه‌خانه‌یه‌ك����ه تیای����دا ھه‌م خۆیو ھه‌م ده‌سه‌اڵتدارێتییه‌كه‌ی ھه‌ست به ئاساییش بكات ،پێویستی به‌ھێزه .تاكه شوێنێكیش سه‌رۆكه دیكتاتۆره‌كان تیایدا ھه‌ست به ئاساییشبكه‌ن ،بریتییه له سه‌ربازگاكان‌و دروستكردنه‌وه‌ی ته‌الرس����ازیی مه‌ده‌نی لهس����هر بناغه‌ی ته‌الرسازیی سه‌ربازیی. وات����ه بونیادنانه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا لهس����هر
مۆدێلی سه‌ربازگه. ھه‌ر كه‌سێك خۆی بكات به په‌رله‌مانی كوردستاندا ھه‌س����تناكات كه ئه‌مه ماڵی نه‌ته‌وه‌یه‌ك����ه س����ه‌ده‌یه‌ك ب����ۆ ئ����ازادی تێكۆش����اوهو ھه‌زاره‌ھا قوربانی له تاكو چی����ن وتوێژ‌و ته‌مه‌ن‌و ره‌گ����ه‌ز‌و ناوچه‌ی جیا بۆ ئه‌و ئامانجه به‌خش����یوه ،به‌ڵكو واده‌زانێ����ت ماڵی بارزانیی����ه .له‌كاتێكدا له‌باشترین حاڵه‌تدا ئه‌م ماڵه نیشتیمانی‌و نه‌ته‌وه‌ییه به‌ش����ێكی ھی بارزانییه نه‌ك ھه‌م����ووی .وێنه‌یه‌ك����ی قه‌ب����اره گهوره، به ش����ونێكی به‌رزه‌وه ھه‌ڵواسراوی مه‌ال مس����ته‌فای بارزان����ی به‌خێرھاتنی ھه‌موو كه‌سێك ده‌كات كه خۆی بكات به ماڵی گه‌ل����ی كوردس����تاندا .ئ����هم وێنه‌یه دوو س����ه‌ربازی كورد پاس����ه‌وانی ده‌كه‌ن .له راس����تیدا ھه‌موو وێنه‌یه‌ك كه داده‌نرێت بۆئه‌وه‌ی����ه م����رۆڤ ته‌ماش����ای ب����كات، لێیووردبێت����هوهو لێیڕابمێنێت ،به‌اڵم ئه‌م وێنه‌یه‌ی مه‌ال مس����ته‌فا ل����ه ماڵی گه‌لی كوردس����تاندا ھه‌یبه‌تێكی ھێنده گه‌وره‌ی پێدراوه وه‌ك ئهوه وایه ئه‌و ته‌ماش����ای ئێمه ب����كات ،نه‌ك ئێمه ته‌ماش����ای ئه‌و بكه‌ی����ن؛ ئه‌و چاوی ل����ه ھه‌موومان بێت نه‌ك ئێمه چاومان له‌وبێت ،وێنه‌یه‌ك ھه‌م چاوی له‌وانه‌یه كه ده‌چنه ژووره‌وه‌‌و ھه‌م ئه‌وانه‌ش كه ده‌چنه دهرهوه .ئه‌م وێنه‌یه ده‌یه‌وێت حیكایه‌تی سه‌ركرده‌یه‌كی مه‌زن بگێڕێت����هوه كه له بری ھه‌مووان مێژووی ئێمه‌ی دروستكردوه‌‌و له‌بری ھه‌مووانیش له‌وێدا وه‌س����تاوه .ھه‌ر كه‌س����ێكی بیانی بچێته ناو په‌رله‌مانی كوردستان نازانێت گه‌لی كورد جگه له بارزانی س����ه‌ركرده‌ی تریش����ی ھه‌ب����ووه ،نازانێ����ت جگ����ه له بارزانییه‌كان كه‌سانی ترو ناوچه‌ی تر ھه‌ن كاریگه‌ریی گه‌وره‌یان له‌سه‌ر مێژووی گه‌لی كوردستان به‌جێھێش����تووه .ئه‌م وێنه‌یه ده‌یه‌وێ����ت بڵێت په‌رله‌م����ان موڵكی ئه‌و سه‌ركرده‌یه‌یه ،نه‌ك ئه‌وه‌ی سه‌ركرده‌كه خ����ۆی یه‌كێ����ك ل����ه موڵك����ه زۆره‌كانی په‌رله‌مان بێت .سه‌یریش له‌وه‌دایه بوونی ئه‌م وێنه‌یه به‌و ش����ێوه نیمایش����گه‌راییه (ئیستیعرازییه) ،تاوه‌كو ئه‌مڕۆ نه‌بووه‌ته پرسی ھیچ تاكه كه‌سێك‌و ھیچ به‌ره‌یه‌كی ئۆپۆزیس����یۆنیش .پرسیاره‌كه ئهوه نییه داخۆ بارزانی كه‌س����ایه‌تییه‌كی گه‌وره‌یه یان نا؟ ،به‌ڵكو ئه‌وه‌یه ئایا ئه‌و ش����وێنه بۆچی ببێ����ت به ش����وێنی كۆبوونه‌وه‌ی نوێنه‌رانی گ����ه‌ل له‌ژێ����ر ھه‌یبه‌تی یه‌ك تاكه‌كه‌س����دا؟ ،ئ����هی ش����ێخ مه‌حموود، تۆفی����ق وه‌ھبی ،ئه‌مین زه‌ك����یو ره‌فیق حیلمی،له نه‌وه‌ی كۆن‌و ئه‌ی خاڵه‌شه‌ھاب‌و ھاوڕێكانی‌و ش����ه‌ھید ئارام‌و ئه‌و ڕس����ته درێژه‌ی تێكۆش����هرو سه‌ركرده‌كانی تری ن����او ھه‌موو ھێ����زه سیاس����ییه‌كانی تری كوردس����تان چیلێبكه‌ین؟ ئێم����ه ڕامان وایه ھه‌روه‌ك����و چۆن له په‌رله‌مانی واڵته دیموكراسییه‌كاندا پێشانگای ھه‌میشه‌یی ھه‌یه بۆ نیش����اندانی گه‌ش����هی خه‌باتی سیاسیی‌و په‌رله‌مانتاریی ،ئاوھاش ده‌كرێت له‌ن����او په‌رله‌مان����ی ھه‌رێمدا ش����وێنێكی تایبه‌ت به بارزانی بدرێت ،به‌اڵم به‌ھه‌مان شێوه‌ش پێویس����ته شوێنی دیاریكراو به شێخ مه‌حموود‌و كه‌سایه‌تییه گه‌وره‌كانی تری بزوتنه‌وه‌ی سیاس����یی له كوردستان بدرێت .په‌رله‌مان ماڵی س����ه‌ركرده‌یه‌كی تایبه‌ت‌و خێزانێكی تایبه‌ت نییه ،به‌ڵكو ماڵی ھه‌موو گه‌له .ئێمه ده‌پرس����ین ئایا نه‌ده‌كرا وێنه‌كه‌ی ”عومه‌ری خاوه‌ر“ ،كه ره‌مزی جینۆس����ایدی نه‌ته‌وه‌یی‌و ڕه‌مزی كوشتنی دوو نه‌وه‌یه له یه‌ك دیم هنو یه‌ك په‌المار‌و له باوه‌شی یه‌كتریدا ،له شوێنی وێنه‌ك����هی بارزانی بووایه ،وێنه‌یه‌ك ھه‌م به‌رجه‌س����ته‌كه‌ری گه‌وره‌تری����ن تاوانه له سه‌ده‌ی بیس����ته‌مدا به‌رامبه‌ر به میلله‌تی ئێمه كرابێت‌و ھه‌م ڕه‌ھه‌ندێكی نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتیمانی گه‌وره‌ی ھه‌یه. ئێمه له‌سه‌ره‌تاوه باسمان له‌وه‌كرد كه په‌رله‌مان شوێنی به‌رھه‌مھێنانی شوناسی نیش����تیمانییه ،ش����وێنی كۆكردن����هوهی ھه‌مووان����ه له‌ناو ده‌زگایه‌ك����ی ھاوبه‌ش‌و له‌ده‌وری مانایه‌ك����ی ھاوبه‌ش .بهداخهوه بارزانی ،به‌تایبه‌تی له‌ناو كایه‌ی سیاسی ئه‌مڕۆك����هی كوردس����تاندا ،نه‌بۆت����ه ئه‌و كه‌سه‌ی كه بتوانێت ئه‌م ڕۆڵه نه‌ته‌وه‌یی‌و نیش����تیمانییه ببینێت .ئێمه ڕامان وایه پارتی ب����هم ك����رده‌ی نیماییش����كردنی بارزانییه وه‌ك تاقه سه‌رۆكێكی سیاسیو نیش����تیمانیی گه‌ل����ی كوردس����تان ،ھه‌م زیانێكی گه‌وره‌ی به مێژووی سیاس����یو نیش����تیمانی ئێم����ه گه‌یان����دوه ھه‌م به ش����وێنگه‌ی ره‌مزی����ی بارزانی����ش وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌ك له‌ناو چه‌ندان سه‌ركرده‌ی دیكه‌دا. ھێزی په‌راوێزه‌كان ھه‌م ئێمهو ھه‌م خه‌ڵكی كوردس����تان‌و ھه‌م خ����ودی په‌رله‌مانتارانی په‌رله‌مانی ھه‌رێم����ی كوردس����تانیش ئه‌و ڕاس����تییه
ساده‌یه ده‌زانین كه نه په‌رله‌مان ده‌زگای سه‌ره‌كی سیاس����ه‌تكردنه له واڵته‌كه‌دا‌و ن����ه په‌رله‌مانتارانیش بكه‌ره سیاس����ییه سه‌ره‌كییه‌كانی واڵتن .ھه‌مووان ده‌زانین ده‌س����ه‌اڵتی په‌رله‌مانتاران ده‌س����ه‌اڵتی په‌رله‌مانێكی ڕاسته‌قینه‌ی ناو سیستمێكی په‌رله‌مان����ی نیی����ه ،ئ����هو راس����تییه‌ش ده‌زانین ك����ه ئه‌وان ”تیپ����ی دووھه‌م“ی سیاس����ه‌تكردنن‌و ”تیپی یه‌ك����هم“ له‌ناو مه‌كته‌بی سیاسیو س����ه‌ركردایه‌تی ھێزه سیاس����ییه‌كاندا ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت����دا ماونه‌ته‌وه .ئه‌م تیپی یه‌كه‌می سیاسه‌ته له كوردستاندا، تیپێك����ه له گۆڕه‌پانێك����ی نه‌بینراودا بێ حه‌ك���� همو بێ یاس����ای یاریك����ردن‌و بێ كارت����ی زه‌رد‌و س����ور ،چۆنی����ان بوێت به‌وش����ێوه‌یه یاریده‌كه‌ن ،ھه‌ر كاتێكیش مه‌به‌ستیان بێت یارییه‌كه ده‌ستپێده‌كه‌ن یان كۆتاییپێده‌ھێن����ن .ئه‌م دۆخه له‌زۆر ڕووه‌وه ب����وون‌و نه‌بوونی په‌رله‌مانی وه‌ك ی����ه‌ك لێكردوه ،به‌اڵم ئه‌م تیپی یه‌كه‌مه، چونكه ده‌یه‌وێت وێنه‌ی تیپێكی یاسایی به‌خۆیب����دات ،بۆی����ه چه‌نده‌ھا یاس����ای ب����ه په‌رله‌مانی كوردس����تان ده‌ركردوه. كۆمیدیایه‌كه له‌وێدایه كه دروس����تكردنی ئه‌و یاس����ایانه‌‌و دروس����تكردنی ش����تێك به‌ن����اوی په‌رله‌مان����هوهو بێده‌ره‌نج����ام‌و بێكاریگه‌ریی نه‌ماوه‌ته‌وه .له په‌رله‌مانێكی ڕاس����ته‌قینه‌دا ھێ����زی قس����ه‌كردن‌و یاس����اده‌ركردن ھێزێك����ی كرده‌گییه به‌و مانایه‌ی لهس����ه‌ره‌تادا باس����مانكرد .واته قس����ه‌كان ته‌نھا قس����ه نین‌و ت����ه‌نھا له ئاستی قسه‌دا نامێننه‌وه ،به‌ڵكو ده‌توانن واقیعێك����ی دیاریكراویش دروس����تبكه‌ن. بڕێك ل����هو به‌رژه‌وه‌ندییه تاكحیزبییانه‌ی ك����ه له‌ن����او په‌رله‌مان����ی كوردس����تاندا ده‌س����تیان بۆ به‌رزكراوه‌ته‌وه‌‌و له فۆرمی یاسادا به‌رجه‌سته‌بوون ،ئه‌مڕۆ كۆمه‌ڵێك كێشهو قه‌یرانی گه‌وره‌یان بۆ ده‌سه‌اڵتی ئه‌و نوخبه س����وڵتانییه دروستكردوه كه واڵته‌كه‌ی����ان كۆنترۆڵكردوه .ھه‌ندێك له‌و یاساو ڕێس����ایانه‌ی ده‌ركراون له‌ئێستادا ب����وون ب����ه كارتی س����ور‌و ڕووب����ه‌ڕووی ھه‌ندێ����ك كه‌س����ایه‌تی‌و ھه‌ندێك گه‌مه‌ی بێیاس����ایی تیپ����ی یه‌كه‌می سیاس����یه‌ت بوونه‌ته‌وه .یه‌كێك له‌و یاریزانانه‌ی به‌ره‌و ڕووی كارتێكی س����وور بۆته‌وه سه‌رۆكی ھه‌رێم خۆیه‌تی .ئه‌م����ڕۆ بارزانی به‌ھۆی یاسای س����ه‌رۆكایه‌تییه‌وه كه په‌رله‌مانی كوردس����تان له قۆناغی نایاسایی خۆیدا ده‌ریكردوه ،له‌به‌رده‌م كارتێكی سوردایه نه ده‌توانێ����ت الیببات نه ده‌ش����توانێت پشتگوێشیبخات .وه‌ك وتمان په‌رله‌مانێك كه ئه‌ركی سه‌ره‌كی شاردنهوهی ده‌موچاوه ڕاس����ته‌قینه‌كه‌ی ده‌س����ه‌اڵت‌و پاراستنی تیپی یه‌كه‌می سیاسه‌ته له كوردستاندا، له دۆخێكی ل����هم بابه‌ته‌دا ،ده‌گۆڕێت بۆ ده‌زگایه‌ك به‌بێ ویس����تی خ����ۆی كارتی سوور به‌ڕووی گه‌مه‌كه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی تیپ����ی یه‌كه‌مدا به‌رزبكاته‌وه .ئه‌م دۆخه، وه‌ك له نووسینێكی تردا باسمانلێكردوه، ھێم����ا ب����ۆ گیرخواردن����ی ئ����هم مۆدێله ل����ه ده‌س����ه‌اڵت ده‌كات به‌ده‌س����ت ئه‌و په‌راوێزه دیموكراس����ییه بچووكانه‌وه كه بۆ شاردنهوهی ده‌موچاوی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی ناچاربووه دروستیانبكات .قه‌یرانی ئه‌م مۆدێل����ه له حوكمڕانی به‌ئاس����تێك گه‌یش����توه كه گیری به‌ده‌س����ت یاس����او نۆرم‌و به‌ھاكانی خۆش����ییه‌وه خواردوه. ل����ه سیس����تمی دیموكراس����یو نیمچ����ه دیموكراس����یدا ده‌شێت درۆبكرێت ،درۆی گ����ه‌وره‌ش ،ب����ه‌اڵم خودی سیس����تمه‌كه له‌سه‌ر درۆكردن بونیادنه‌نراوه .درۆی ناو ده‌زگا دیموكراسییه‌كان درۆیه‌كن دره‌نگ یان زوو كێش����هی گ����ه‌وره بۆ درۆزنه‌كان دروستده‌كه‌ن. گوتارێك بۆ بێده‌نگكردن ئاشكرایه ئه‌زموونی پارتیو یه‌كێتی له حكومڕانی كوردس����تاندا ئه‌و راستییه‌مان پێده‌ڵێت كه ئه‌م دوو حیزبه سیاسه‌تیان ل����ه ”چاكه‌یه‌ك����ی كۆمه‌اڵیه‌تی“ی����هوه گۆڕیوه ب����ۆ ”به‌دكارییه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی“. په‌رله‌مان����ی كوردس����تانیان له‌ش����وێنی به‌رھه‌مھێنان����ی سیاس����ه‌ته‌وه به‌مان����ا پۆزه‌تیڤه‌ك����هی گۆڕی����وه ب����ۆ ش����وێنی به‌رھه‌مھێنانی ده‌ركه‌وته ھه‌ره خراپه‌كانی سیاس����ه‌ت له واڵته‌كه‌دا .تیپی دووھه‌می سیاسه‌تیان دروستكردوه بۆ ئازادكردنی تیپی یه‌كه‌م له‌ھه‌ر یاس����او لێپرسینه‌وه‌‌و سزایه‌ك .ئه‌م ده‌ستكاریكردنه‌ی وه‌زیفه‌ی سیاس����ه‌ت كاریگه‌رییه‌ك����ی نێگه‌تیڤ����ی له‌سه‌ر ھۆش����مه‌ندی بڕێك له كۆمه‌ڵگا‌و رای گشتی به‌جێھێشتووه ،به‌چه‌شنێك له‌مڕۆدا سیاس����ه‌ت بووه به ھاوته‌ریبێك ب����ۆ خراپه‌كاری����یو درۆ‌و فێ����ڵ‌و دزی‌و كوش����تن‌و بڕی����نو جه‌رده‌یی ئاش����كراو داپۆشراو .سیاسه‌ت بووه به كایه‌یه‌ك بۆ به‌رھه‌مھێنانی نائومێدی‌و ناكرده‌یی ،بووه
به‌شوێنێك بۆ به‌ھێزكردنی ڕۆحی به‌زین‌و دووركه‌وتنه‌وه‌‌و وازھێنان .دروس����تكردنی كولتووری بێده‌نگیی مه‌رج نییه به‌ته‌نھا ستراتیژی حیزبه‌كان بێت ،به‌ڵكو ده‌شێت بازبدات بۆ ناو كایه‌ی رۆشنبیریش����مان‌و توان����او كولتووری به‌رگری����ی بگۆڕێت بۆ كولتووری بێده‌نگبوون یان ته‌سلیمبوون یاخود بێباكبوون .فه‌زای رۆشنبیرییمان تووش����ی چه‌ند گوتارێكی په‌تائاس����ای مه‌ترسیدار بووه‌ته‌وه؛ په‌تای بێده‌نگیی‌و خۆدزین����هوهو گاڵته‌جاڕی����ی به‌رامبه‌ر به كایه‌ی سیاس����هتو پرسه گرنگه‌كانی ناو ئه‌و كایه‌یه‌‌و به‌جێھێشتنی بۆ حیزبه‌كان‌و سیاس����ه‌تمه‌داران‌و چاالكوانان .ھه‌ندێك ب����ه كاری خۆیان نازان����ن ،ھه‌ندێكی تر گاڵته‌ی����ان پێدێ����تو به‌ره‌یه‌ك����ی تریش باس له‌وه‌ده‌كه‌ن گوایه ھه‌موو ش����ته‌كان له‌سه‌ر خراپی دونیای حیزب‌و په‌رله‌مان‌و سه‌رۆكایه‌تی‌و سیاسه‌ت له ناو كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا گوتراون‌و پێویستمان به نووسینی زیاتر نییه .به‌بۆچوونی ئێمه ھه‌ر س����ێ ھه‌ڵوێس����ته‌كه ھه‌ڵوێس����تی ناڕاس����تو نابه‌رپرس����یارن .له خۆرئ����اوادا له‌دوای جه‌نگی جیھانییه‌وه تا ئه‌مڕۆ كار له‌سه‌ر خوێندن����هوهی دی����ارده‌ی تۆتالیتاری����زم ی����ان فاش����یزم ده‌كرێ����تو چه‌ن����دان ده‌زگای لێكۆڵین����هوهو ئه‌رش����یڤكاریی‌و
په‌رله‌مان ھێنده‌ی ده‌زگایه‌ك بووه بۆ سڕكردنی كرده‌ی سیاسه‌ت‌و گه‌وجاندنی رای گشتیو داپۆشینی ته‌ماحه ڕاسته‌قینه‌كانی ئه‌و نوخبه سیاسیو سه‌ربازییه‌ی واڵته‌كه به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن، ئه‌وه‌نده ده‌زگایه‌ك نه‌بووه بۆ دروستكردنی كۆده‌نگی سیاسیو شوناس‌و به‌رچاوڕوونی نیشتیمانی مۆزه‌خانه لهس����هر ئه‌م دیارده سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌ت����یو فه‌رھه‌نگ����یو ده‌رونیی����ه دامه‌زراون‌و ھه‌زاره‌ھا كتێب لهس����هر ئه‌م بابه‌ته نووسراون‌و ده‌نووسرێن ،زانكۆكان تاوه‌كو ئه‌مڕۆ شوێنی لێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌م كایان����ه‌ن ،كه‌چی ھێش����تا نھێنییه‌كانی تۆتالیتاریزم‌و كوش����تنی كرده‌ی سیاسی له ئه‌زمونی فاشیزمدا ته‌واونه‌بوون .پێش دوو ھه‌زار س����اڵ نووس����ین‌و لێكۆڵینه‌وه لهس����هر دیموكراس����ی ھه‌بووه‌‌و تاوه‌كو ئه‌مڕۆ له گرنگی ئه‌و بابه‌ته له‌ناو فیكردا ك����هم نه‌بووه‌ته‌وه ،ئێس����تاش له ھه‌موو كاتێ����ك زیاتر كۆمه‌ڵ����گا خۆرئاواییه‌كان پێویس����تیان ب����ه قس����ه‌كردنه لهس����هر دیموكراسیو ده‌زگاكانی ،له‌سه‌ر قه‌یران‌و ئه‌گه‌ر‌و خاڵ����ه الوازو به‌ھێزه‌كانی .ئێمه ڕامان وای����ه كه كۆمه‌ڵگای ئێمه به‌ته‌نھا پێویس����تی به خوێندن����هوهو راڤه‌كردنی فیكری����ی نیی����ه ،به‌ڵكو پێویس����تی به گه‌وره‌كردنه‌وه‌ی رۆحی به‌رگرییش ھه‌یه. ئێمه چه‌ندین ساڵه جه‌غد له‌وه‌ده‌كه‌ینه‌وه
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
13
پ هر ل ه ل مان هخو لی
س ێی هم
یدا
ك����ه به‌ب����ێ تێگه‌ش����تن له به‌عس����یزم‌و پێكھاتی ده‌زگایی‌و ده‌رونی‌و كولتووری دیكتاتۆرییه‌ت‌و ده‌سه‌اڵتگه‌رێتی ناتوانین دونیایه‌كی نوێی دیموكراس‌و ناتوندوتیژ به‌رھه‌مبھێنی����ن ،ئێس����تاش پێمانوایه كۆمه‌ڵگای كوردس����تان له ھه‌موو كاتێك زیاتر پێوس����تی به گفتوگۆو به‌شداربوون ھه‌یه له‌سه‌ر پرسه سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی‌و كولتورییه دیموكراس����ییه‌كان‌و له ھه‌موو كاتێكی����ش زیاتر پێویس����تی ب����ه ھێزی به‌رگریی ھه‌یه بۆ رێگرتن له دروستبوونی دیكتاتۆریی����ه‌ت چ وه‌ك ش����ێوازی حوكمڕانی‌و چ وه‌ك ئاكاری سیاس����یو چ وه‌ك كولتوور‌و چ وه‌ك دۆخێكی ده‌رونی. بێده‌نگیش به‌رامبه‌ر ئه‌م پرس����ه گرنگانه بێباكییه‌كه قورساییه‌كه‌ی كه‌متر نییه له بێباكی سیاسه‌تمه‌داره‌كانمان به‌رامبه‌ر به نه‌وه‌كانی داھاتوو. شایانی وه‌بیرھێنانه‌وه‌یه ئهوه راپه‌ڕینی ئینس����انه نائومێده‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێمه بوو له ھه‌ڤده‌ی شوباتدا ”تیپی یه‌كه‌م“ی سیاسه‌تكردنی له كوردستاندا ناچاركرد ئه‌مر به په‌رله‌مان ب����كات بڕیاره ھه‌ڤده خاڵییه‌كه ده‌ربكات ،ھه‌ر ئه‌و بڕیارانه‌ش بوون وایانكرد دوای ھه‌ڤده‌ی شوبات ببن به كه‌ره‌س����ته‌یه‌كی یاسایی‌و سیاسیی بۆ خه‌باتی مه‌ده‌نی زیاتر‌و فراوانتر لهس����هر پرس����ی ده‌ستوور‌و چاكس����ازیو گۆڕان. ئ����هوهی ئه‌مڕۆ ل����ه ھه‌م����وو كاتێكی تر له‌سه‌ر ئۆپۆزیس����یۆن پێویسته ،دووباره پێناسه‌كردنه‌وه‌‌و داڕشتنه‌وه‌ی ستراتیژ‌و میكانیزمێكی نوێی خه‌باتی په‌رله‌مانییه له ھه‌رێمی كوردستاندا .په‌رله‌مان چه‌نده له ئێس����تادا الوازو بێكاراكته‌ریش بێت، به‌اڵم ھه‌ڵگری ھێز‌و ئه‌گه‌رێكی په‌راوێزییه كه ده‌توانێت له ساتێكی تایبه‌تدا كێشهو قه‌یرانی گهوره بۆ ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌اڵت دروستبكات .سیسته‌می دیموكراسییه‌ت مۆدێلێك����ه ناكرێ����ت تاس����هر فێ����ڵ‌و ته‌ڵه‌كه له ده‌زگاكان����ی بكرێت ،ناكرێت به‌رده‌وام به‌وشێوه‌یه به‌كاربھێنرێت كه ده‌سه‌اڵتداران ده‌یانه‌وێت. دوا گوته ئه‌وه‌ی ئێمه له داھاتوودا به پێویستی ده‌زانی����ن ڕووب����دات ،دروس����تكردنی كولتوورێكی ت����ری په‌رله‌مانتاریزمه .ئه‌م كولت����ووره بهوه دروس����تنابێت كه چه‌ند په‌رله‌مانتارێك����ی نائومێ����د به‌رامبه‌ر به رێسا ناشرینه‌كانی ناو په‌رله‌مانه‌كه‌یان، قس����ه ب����ه س����ه‌رۆكی په‌رله‌م����ان بڵێن یاخود بوتڵه‌ئ����اوی تێبگرن ،به‌ڵكو بهوه دروس����تده‌بێت ئۆپۆزیس����یۆنیش وه‌كو ده‌س����ه‌اڵت ”تیپی دووه‌م“ی خۆی بۆ ناو په‌رله‌مان نه‌نێرێت .بۆئه‌وه‌ی كولتوورێكی نوێ����ی په‌رله‌ما‌نتاریزمی دیموكراس����یی دروستبكه‌ین ،پێویسته سه‌رۆكی ھێزه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن‌و كه‌سایه‌تییه گرنگه‌كانیان بچنه ن����او په‌رله‌مانه‌وه‌‌و له‌وێدا ش����ه‌ڕی به‌رگریی له ماف‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌و گروپ����ه كۆمه‌اڵیه‌تییانه بكه‌ن ،كه ئه‌وان وه‌كو نوێنه‌ری خۆی����ان ھه‌ڵیانبژاردوون. ئ����هم ھه‌نگاوه س����ه‌ره‌تایه‌كی زۆر گرنگه بۆئ����هوهی ژیان‌و گه‌رمییه‌ك به‌و الش����ه سیاس����ییه مردووه‌ی ده‌زگای په‌رله‌مان ببه‌خش����رێت‌و بكرێت ب����ه جێگایه‌ك بۆ گفتوگۆی گه‌رموگوڕ‌و ملمالنێی مه‌ده‌نی‌و ش����ه‌ڕی عه‌قاڵنی .ئ����هوهی پێویس����ته دروستكردنی كولتوورێكی سیاسیی نوێیه له واڵتی ئێمه‌دا كه سیاس����ه‌تمه‌داره‌كان فێری ئهوه بن ده‌س����تبه‌رداری پۆلبه‌ندی به‌ره‌ی پێشهوهو دواوه‌ی ئه‌ندامه‌كانیان‌و سه‌نگه‌ری پێش����هوهو پشته‌وه‌ی ملمالنێ ببن‌و ھه‌موو قورس����ایی سیاسیی خۆیان بخه‌ن����ه ناو سیس����ته‌می په‌رله‌مانییه‌وه. به‌الی ئێمه‌وه ڕاس����ت نییه ئۆپۆزیسیۆن باسی سیس����ته‌می په‌رله‌مانتاری بكات‌و كه‌س����ایه‌تییه س����ه‌ره‌كییه‌كانی خۆی له دهرهوهی په‌رله‌ماندا كاری سیاسیی بكه‌ن، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و ش����ه‌ره قۆچانییه‌یان بۆ گه‌نجانی واڵت له په‌رله‌مان‌و شه‌قامه‌كاندا به‌جێھێش����تبێت .ئێمه له شونێكی تردا نووسیومان ه كه سیاسه‌تمه‌دارانی پارتیو یه‌كێتی پێویسته فێری وانه‌ی ”وازھێنان له‌ده‌س����ه‌اڵت“ بكرێن ،فێری ئه‌وه‌بكرێن ماڵئاوایی له‌سیاس����ه‌ت بك����هنو ببنه‌وه به ئینس����انێكی ئاس����ایی ناو كۆمه‌ڵگا؛ ئ����اوھاش ھه‌مان وانه بۆ ئۆپۆزیس����یۆن‌و سیاس����ه‌تمه‌داره‌كانی به ش����ێوه‌یه‌كی تر راس����ته؛ ئه‌وانیش ده‌بێت فێ����ری ئهوه ببن به‌ھه‌م����وو ھێزی مه‌عنه‌وی خۆیانه‌وه بچن����ه ن����او په‌رله‌م����انو كه‌س����ایه‌تییه كاریزمییه‌كانیان ببن به پێش����ه‌نگ له‌ناو په‌رله‌مان����ی داھاتوی كوردس����تاندا‌و به‌م شێوه‌یه‌ش كولتوورێكی نوێی سیاسیی‌و كاری په‌رله‌مانیی به‌رھه‌مبھێنن .ئه‌گینا ھه‌م����ان گه‌م����هی سیس����ته‌مه كۆنه‌كه‌ی په‌رله‌مانتاری����زم به‌ریتمێك����ی ن����وێ دروستده‌بێته‌وه.
CMYK
14
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
birura.awene@gmail.com
په‌رله‌مان
بیروڕا
له‌خولی سێیه‌میدا
په‌رله‌مانی كوردستان ..ده‌نگدانه‌وه‌ی حیزب
ده‌ینوسێت
چوار ساڵی حکومه‌ت :ئاورێک به توره‌ییه‌وه ره‌نگ���ه ناونیش���انه‌كه‌م له ناونیش���انی ش���انۆنامه به‌ناوبانگه‌که‌ی جۆن ئۆزبۆرن بچێت ،ک���ه زیاتر ده‌رب���اره‌ی په‌یوه‌ندیه خێزانی���ه ناخۆش���ه‌که‌یه‌تی له‌گه‌ڵ پامیال له‌ین .به‌اڵم تهنها ناونیش���انه‌كه‌یه‌و به‌س. فه‌یله‌سوفی چه‌پی فه‌ره‌نسی ئاالن بادیو له کتێبی مانای سارکۆزیدا باس له رووداوێکی س���ه‌یر ده‌كات له کۆش���کی ئیلزێ .بادیو ده‌ڵێت :ههتا سه‌رده‌می فرانسوا میتران، نه‌رێتێک هه‌بوو که س���ااڵنه فه‌یله‌سوفان‌و رۆشنبیران له کۆشکی ئیلیزێ کۆده‌بونه‌وه بۆئه‌وه‌ی له گه‌ڵ س���ه‌رۆکدا باسی دۆخی واڵت بک���ه‌ن .پ���اش میت���ران کۆش���کی ئیلزێ له‌بڕی فه‌یله‌س���وف‌و رۆش���نبیری له‌گ���ه‌ڵ گۆرانیبێژ‌و س���ه‌ماکه‌ر‌و ئه‌کته‌ر‌و وه‌رزشه‌وان‌و کچانی فاش���ندا (جلوبه‌رگ نمایش���که‌ر)دا کۆده‌بێته‌وه .گه‌رچی کورد فه‌یله‌س���وفی نیهو سیاسه‌تمه‌داریشی نیه بزانێت فه‌لس���ه‌فه چیه ،به‌اڵم حکومه‌تی ههرێم به هیچ ش���ێوه‌یه‌ك له چوارس���اڵی راب���وردودا بوارێکی نه‌ره‌خس���اندوه ههتا گوێ���ی ل���ه ڕایه‌ك���ی تربێ���ت ،بکه‌وێته گفتوگۆوه ،بزانێت ل���ه دونیای دهرهوهی بوڵق���ی حی���زب چ باس���ه .جێگرتنه‌وه‌ی کهس���انی ب���واری هون���هرو وه‌رزش ب���ه فه‌یله‌سوفان دیارده‌یه‌كی مایه‌ی تێرامانه. ئێمه لێره‌دا دوو پۆلێن له خه‌ڵکمان هه‌یه، بۆ ئاس���انکاری ناوی���ان ده‌نێین خه‌ڵکانی هون���ه‌ری (له گ���ه‌ڵ داوای لێب���وردن له هونه‌رمه‌ندانی راس���ته‌قینه ،من مه‌به‌ستم هون���ه‌ری پاره‌دۆس���ته)،و خه‌ڵکانی بیر. ده‌رگاکردنه‌وه بۆ خه‌ڵکانی هونه‌ری ،یانی ئاههنگ گێران ،خۆشیکردن ،شایی کردن. له هه‌مانکاتدا یانی ل���ه بیرکردنی واقیع، پیرۆزکردنی خود ،پیرۆزباییکردن له خود، دروس���تکردنی دونیایه‌كی فه‌نتازی پڕ له وه‌هـم ،هه‌ستکردن به ره‌نگاڵه‌یی‌و ساده‌یی‌و ئاسانی .له به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا؛ فه‌یله‌سوف‌و بیریار بونه‌‌وه‌رێکی ئیزعاجکه‌ره ،دیاره به زۆری قۆزنین .بونه‌وه‌رێکن که ده‌پرس���ن، فزوڵی���ن ،ده‌یانه‌‌وێ���ت بزان���ن .پاش���ان زانی���اری ده‌س���تکه‌وتوو له گ���ه‌ڵ بیری خۆیان���دا تێک���ه‌ڵ ده‌كان‌و ره‌خنه‌ییانه بۆ هه‌موانی باڵو ده‌كه‌ن���هوه .دیداری بیریار ئاهه‌نگس���ازی نیه ،پیرۆزباییکردن نیه له خود ،هه‌س���تکردن نیه به خۆشی .دیاره ئه‌م رووداوه س���ه‌رباری درستکردنی بڵقی ناواقیع���ی ،هه‌روه‌ه���ا ره‌گی ل���ه دۆخی سیاسی دونیاش���دا هه‌یه ،هه‌رچه‌نده ئه‌م ره‌گه له کوردس���تان پیاده ده‌كرێت به‌بێ ئه‌وه‌ی کهس���ی سیاسی کورد ئه‌لف‌و بێی بزانێت .ئه‌م ره‌گه ره‌گی کۆتایی مێژووه. ئێمه ناچینه ناو کڵێش���ه س���اویلکه‌کانی فۆکۆیاماوه .به‌ڵکو مهبهستمان ئه‌وه‌یه که بڕوایه‌ك ل���ه ئارادایه که حکومه‌ت ده‌بێت وه‌ك بازرگان���ی به‌رێوه‌ببرێ���ت ،خه‌ڵکانی بواری بازرگانی خه‌ڵکانی س���ه‌رکه‌وتوون، بازار تهنها بواره بۆ چاره‌سه‌رکردنی ههموو ش���تێک .ئیتر پێویس���ت ناکات بیر له‌وه بکه‌ینه‌وه چی بگۆرین‌و به چیدا بڕۆینه‌وه چی هه‌ڵبسه‌نگێنین .ده‌بێ ئاههنگ بگێڕین که دوا ش���ێوازی باش���ترین حکومه‌تمان به‌ده‌س���تهێناوه .رۆناڵد رێگن (پاڵه‌وانی سیس���تمی حکومه‌ت���ی بێ-ئایده‌لۆژیای بازارپه‌رست) له خۆڕاناڵێت سیاسه‌ت رێک وه‌ك نمایشکردن وه‌هایه .حکومه‌تی ههرێم له چوارس���اڵی راوبووردوی���دا حکومه‌تی ئاههن���گ‌و پیرۆزبایی‌و میدیای پیاهه‌ڵدان‌و گۆرانیبێ���ژو هونه‌ری س���اخته بووه .ئه‌م شێوازه بانگه‌ش���ه‌یه‌كه بۆ سه‌رگه‌رمکردن بۆ نه‌رجسیه‌تی نه‌خۆشانه‌ی سیاسیه‌كان. له په‌نای ئه‌مه‌دا سیاس���ه‌تی دامه‌زراندن به‌رێوه‌چ���وه وه‌ك چارهس���هرو خ���ۆ- خۆشه‌ویس���تکردنو چارهس���هر بۆ ههموو کێش���ه سیاس���یو کۆمه‌اڵیه‌تی���ه‌کان .به پێک���هوه گرێدان���ی ه���ه‌ردوو ئ���هم دوانه ده‌گه‌رێین���هوه ب���ۆ جۆرێک���ی زۆر ک���ۆن ل���ه سیاس���ه‌ت ئهویش سیاس���ه‌تی نان‌و س���ێرکه لهس���هردهمی رۆمانه‌کان���دا .له زمانی التینیدا ئه‌م سیاسه‌ته پێی ده‌وترا پانێم ئیت سێرکۆسیس���ی .دیاره ئه‌وه‌ی له حکومه‌تی ههرێم���دا به‌رێوه‌چوو بریتی نه‌بوو له نان‌و ئاههن���گ بۆ هه‌ژاران ،یان ئه‌وه‌ی به التین���ی پێی ده‌وترێت پلیبیان به‌مانای خه‌ڵکانی چینی خواره‌وه .به‌ڵکو جیاکاریه‌ك له ئارادایه ،ئاههنگ بۆ ئێمه‌ی چینی سه‌رده‌س���تی بااڵو نانیش بۆ ئێوه. ئه‌م دابه‌شکردنه یانی دونیاو خۆشیه‌كانی ب���ۆ ئێمه .ئێوه‌ش ئ���هی خه‌ڵکانی چینی خ���واره‌وه ب���ه موچه‌کانت���ان بێده‌نگ له ماڵه‌کانتان���دا چێژ ل���ه ته‌له‌فزوێنه‌كانتان ببینن .ل���ه هه‌ناوی ئ���هم چوارچێوه‌یه‌دا ده‌كرێت حکومهتو کاره‌کانی بخوێنرێته‌وه، له نێویانیشدا په‌رله‌مان.
ئێم���ه تیوره‌یه‌کی تایبه‌تی خۆمان هه‌یه ده‌رباره‌ی حکومه‌تی ههرێم ،که له کتێبی حکومه‌تی هه‌رێم‌و س���امانی سروشتیدا به درێژی خس���تومانه‌ته روو ئهویش :حیزبی کوردی حکومه‌تی هه‌رێمیان هێنایه ئاراوه؛ نه‌ک بۆ ئه‌وه‌ی کۆتایی به حوکمی حیزب بهێنن ،به‌ڵکو بۆ ئه‌وه‌ی بوار بڕه‌خس���ێنن که حیزب له رێی حکومه‌ته‌وه بتوانێت به یارمه‌تی یاس���او هێز‌و ش���ه‌رعیه‌ت ده‌ست بگرێت به سه‌ر سه‌رجه‌م جومگه‌كانی واڵت‌و کۆمه‌ڵ���گادا .له چوار س���اڵی رابووردوودا راس���تی ئه‌م تیوره‌یه به زه‌قی ده‌رکه‌وت که چۆن حکومه‌ت ههتا بێت زیاتر جومگه سه‌ره‌كیه‌كان کۆنترۆڵ ده‌كات‌و ئاماده‌نیه به هی���چ ش���ێوه‌یه‌ك کرانه‌وه‌یه‌ك ئه‌نجام ب���دات .ئێمه ئێس���تا ل���ه دۆخێکداین که حکومه‌ت یانی حیزب ،حیزب یانی که‌سی یه‌كه‌م .به یاس���ای له جیاتی دانانی جه‌بر (ئه‌گه‌ر وانه‌ی جه‌برتان له بیربێت) ،ئه‌وا حکومه‌ت یانی کهس���ی یه‌كه‌م .به‌م پێیه س���ه‌رۆکی حیزبی حاک���م ده‌توانێت بڵێت حکوم���ه‌ت منم .ئه‌م دۆخ���ه که رێک له دۆخ���ی ده‌س���ه‌اڵتی ره‌هاخوازی لویس���ی چ���وارده ده‌چێت ،ده‌س���ه‌اڵتێکه که هه‌ر ش���تێکی تر ههبێت له واڵتدا تهنها ده‌بێت ی���ه‌ك ئامانجی ههبێت ئهویش واڵت بخاته ژێر رکێفی کهس���ی یه‌که‌م���هوه .دیاره له رێ���گای حکومه‌ت���هوه ،کهس���ی یه‌که‌می حیزب پێگه‌ی س���ه‌رۆکی پێبه‌خش���راوه، له سیس���ته‌مێک که رێک سیس���ته‌مێکی گونجاوه بۆ پیاده‌كردنی ده‌سه‌اڵتی ره‌ها، ب���هم پێیه حکومه‌ت بوه‌ت���ه ئامرازێک بۆ هێنانه ئ���ارای ده‌س���ه‌اڵتێکی ره‌هایی که کرۆکه‌که‌ی سته‌مکاریه(دیسپۆت).
بوونی په‌رله‌مان بێ ئۆپۆزسیون مانای نیه، له‌سیسته‌مێکی وه‌هادا که ههموو شتێک ده‌بێت کورتبکرێته‌وه بۆ ئاههنگ گێران به دیاری سه‌رۆک‌و ده‌سه‌اڵتیه‌وه؛ ئۆپۆزسیونبوون کارێکی سه‌خته گ���هر له هه‌ن���اوی ئ���هم چوارچێوه‌یه‌دا قس���ه‌یه‌ك ل���ه په‌رله‌مان‌و ئۆپۆزس���یون بکه‌ی���ن ،ئ���ه‌وا ده‌ڵێن بوون���ی په‌رله‌مان ب���ێ ئۆپۆزس���یون مان���ای نی���ه ،به‌اڵم له هه‌ن���اوی سیس���ته‌مێکی وه‌ه���ادا که ههم���وو ش���تێک ده‌بێ���ت کورتبکرێته‌وه ب���ۆ ئاههن���گ گێران به دیاری س���ه‌رۆک‌و ده‌سه‌اڵتیه‌وه؛ ئۆپۆزس���یونبوون کارێکی س���ه‌خته .باش���ترین نموونه بۆ چۆنێتی نمایش���که‌رایی په‌رله‌مان‌و ئۆپۆزس���یون‌و حکومهتو میدیای ئ���ازاد الی حکومه‌تی ههرێم له باسکردنی ئه‌ندامانی حکومه‌تدا ده‌رده‌که‌وێت له باره‌ی ئه‌م پێکهاتانه‌وه بۆ که‌سانی بیانی .کاتێک نوێنه‌رانی ههرێم له دهرهوه ده‌رباره‌ی په‌رله‌مان‌و ئۆپۆزسیون‌و میدیای ئازاد ده‌دوێن به چاالک‌و سهربهخۆ ناوی���ان ده‌ب���ه‌ن بۆئه‌وه‌ی ببنه به‌ش���ێک ل���ه رازاندن���وه‌وه‌ی وێنای ههرێ���م .به‌اڵم له ناوه‌وه ئۆپۆزس���یون‌و میدی���ای ئازاد له ژێ���ر فش���ارو که‌نارگیری‌و س���زادان‌و چاوس���ورکردنه‌وه‌دان .په‌یامه‌ك���ه روونه، ئیوه ده‌بێت هه‌‌بن ،چاالک بن ،به‌اڵم تهنها له ئاس���تێکدا که بچنه خانه‌ی جوانکردن‌و ئاهه‌نگگێڕانه‌كان���ی ئێمه؛ ن���ه‌ك تێکدانی ئاهه‌نگه‌كه به باس���کردنی شتی ناخۆش‌و رهخن���ه .حکومه‌تی نان‌و س���ه‌ما تهنها خۆش���ی ناهێنێت به‌ڵک���و ده‌خوازێت دوو ئامان���ج بپێکێت :یه‌که‌م ،له رێگای نانه‌وه بێده‌نگ���ی به‌رهه‌م بهێنێت ،ک���ه بنه‌مای سه‌ره‌كی س���ته‌مکاریه .دووه‌م ،له رێگای ئاهه‌نگه‌وه دونیایه‌كی ساخته بخولقێنێت ههتا ناشیرینی‌و ئازاره‌کانی بشارێته‌وه‌و له هه‌مانکاتدا زه‌مینه بڕه‌خسێنێت به درێژه پێدان به ناشیرینیه‌کان.
عه‌تا قه‌ره‌داخی
م���اوهی ئ���هم خول���هی په‌رله‌مان���ی كوردس���تان ب���ه‌ره‌و كۆتای���ی ده‌چێت. بۆیه جێگای خۆیه‌تی پاش چوار س���اڵی كاركردن���ی ئه‌م خول���هی په‌رله‌مان ئه‌و پرس���یاره بكه‌ین ئایا له‌ماوه‌ی ئه‌م چوار ساڵه‌دا په‌رله‌مانی كوردستان چی كردوه؟ ئایا له‌رێگای ئه‌و كارانه‌ی كه به‌كرده‌وه كردویه‌تی نه‌ك ته‌نیا به‌قس���ه توانیوێتی ببێته په‌رله‌مانێ���ك كه ناوی په‌رله‌مانی لێبنرێت؟ ئای���ا په‌رله‌مانیش وه‌كو كۆی دامه‌زراوه‌كان���ی تری كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی كراوه‌ته دامه‌زراوه‌یه‌كی حیزبی؟ ئایا ئه‌و گه‌نده‌ڵیانه‌ی كه جه‌سته‌ی دامه‌زراوه‌كانی تری گرتۆته‌وه جه‌س���ته‌ی په‌رله‌مانیشی گرتوه‌ت���هوه؟ ئای���ا ئه‌گ���هر په‌رله‌مان دامه‌زراوه‌یه‌ك���ی شكس���تخواردو ب���وه هۆكاره‌كانی چین؟ بێتوانایی ئه‌ندامانی په‌رله‌مانه یان هۆكاری تر هه‌ن؟ ئهوه ئاش���كرایه كه ئه‌ركی په‌رله‌مان له‌جیهان���ی دیموكراس���یدا به‌پل���هی یه‌ك���هم یاس���ادانان‌و چاودێریكردن���ی كاره‌كان���ی حكومه‌ت���ه .له‌سیس���تێمه ش���مولی‌و دیكتاتۆرییه‌كانیشدا په‌رله‌مان دامه‌زراوه‌یه‌كی كارتۆنییه بۆ شه‌رعیه‌تدان به‌بڕی���ارو كاره‌كان���ی حكوم���ه‌ت ك���ه ل���هو سیستێمه‌ش���دا ههم���و بڕیارێكی حكومه‌ت له‌كه‌س���ی سه‌رۆكی حكومه‌تدا كۆده‌بێت���هوه به‌تایبه‌تی له‌سیس���تێمه س���ه‌رۆكایه‌تییه‌كاندا كه سه‌رۆكی واڵت‌و س���ه‌رۆكی حكومه‌ت زۆرج���ار یه‌كن یان ئه‌گ���هر له‌دو كه‌س���یش پێكبێ���ن ئهوه یه‌كێكیان پاشكۆی ئه‌ویتریانه. بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین كاره‌كانی په‌رله‌مانی كوردس���تان هه‌ڵبس���ه‌نگێنین پێویسته باس ل���هو دو خاڵه س���ه‌ره‌كییه بكه‌ین كه بریتین له‌یاس���ادانان‌و چاودێریكردنی حكومه‌ت .س���ه‌ره‌تا له‌روی یاسادانانه‌وه په‌رله‌مان���ی كوردس���تان ل���هم خوله‌ی خۆی���دا چه‌ن���د یاس���ایه‌كی ده‌ركردوه‌و چه‌ند یاس���ایه‌كی تریش كه له‌دو خولی پێشتری په‌رله‌ماندا ده‌ركراون هه‌مواری كردونه‌ته‌وه .ره‌نگه هه‌ندێ له‌و یاسایانه یاس���ای باش بن یان ه���هر هیچ نه‌بێت بونیان له‌نه‌بونیان باشتربێت .هه‌رچه‌نده له‌گ���ه‌ڵ ده‌ركردن���ی ه���هر یاس���ایه‌كدا بینیومانه ئ���هو روبه‌ره‌ی خه‌ڵك كه ئه‌و یاسایه ده‌یانگرێته‌وه ناڕه‌زایی خۆیانیان له‌سه‌ر ئه‌و یاسایه ده‌ربڕیوه .كه ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌یه كه یاس���اكه به‌روانینی ئه‌وان وه‌كو پێویس���ت مافه‌كانی ئه‌وان دابی���ن ن���اكات ،یان ناپارێزێ���ت .كاتێ یاس���ای كاری رۆژنامه‌نوسی ده‌رده‌چێت یان هه‌موارده‌كرێت كۆمه‌ڵێك ناڕه‌زایی‌و گله‌یی‌و گازه‌نده به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت، كاتێ یاسای مافی ك هسو كاری شه‌هیدان‌و ئه‌نفالكراوه‌كان ده‌رده‌چێت ،كاتێ یاسای مافی كه‌مئه‌ندام���ان ده‌رده‌چێت ،كاتێ یاس���ای په‌یوه‌س���ت به‌توندوتیژی دژی ژن���ان ده‌رده‌چێت ،كاتێ یاس���ای مافی به‌ده‌س���تهێنانی زانی���اری ده‌رده‌چێت، كاتێ یاس���ای په‌یوه‌ست به‌به‌كارخستن‌و كاری وه‌زاره‌ته‌كان���یو ده‌س���ه‌اڵته‌كانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و ...تاد ده‌رده‌چێت، زنجیره‌یه‌ك ناڕه‌زایی ده‌بینرێت .ئایا ئه‌و ناڕه‌زاییانه هۆی چییه؟ بێگومان كۆی ئ���هو ناڕه‌زاییانه ئهوه نیشانده‌ده‌ن كه ده‌رچونی ئه‌و یاسایانه به‌و ش���ێوه‌یه ی���ان هه‌مواركردنه‌وه‌یان به‌وجۆره جێگای ره‌زامه‌ندنی ئه‌و توێژو پێكهاته كۆمه‌اڵیه‌تیانه نین كه یاس���اكه ده‌یانگرێت���هوه .له‌كاتێك���دا كه یاس���ا له‌پێناوی خواست‌و ویسته‌كانی خه‌ڵكدا ده‌رده‌چێ���تو به‌حیس���اب په‌رله‌مانیش نوێن���ه‌ری خه‌ڵك ه كه‌وات���ه كاتێ خه‌ڵك به‌یاس���اكانی په‌رله‌م���ان ن���اڕازی بێت مان���ای وایه دیوارێ���ك له‌نێوان خه‌ڵك‌و ئ���هو دام���ه‌زراوه‌دا هه‌یه ك���ه به‌ده‌نگی خه‌ڵك هه‌ڵبژێردراوه‌و گوایه نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵك ده‌كات .له‌م روانگه‌یه‌وه ده‌ش���ێ به‌ئاشكرا بگوترێت په‌رله‌مانی كوردستان نه له‌م چوارس���اڵه‌ی رابردوداو نه له‌دو خوله‌كه‌ی پێشودا توانیویه‌تی نوێنه‌ری خه‌ڵك بێت له‌روی ده‌ركردنی یاساكان‌و هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاس���اكانی كه پێشتر ده‌رچون .ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه په‌رله‌مان له‌م چوار س���اڵه‌دا نهیتوانیوه ئه‌و یاسا گرنگان���ه ده‌ربچێنێ���ت ك���ه په‌یوه‌ندی ته‌واوی���ان به‌ژیانی رۆژان���هی خه‌ڵكه‌وه هه‌یه بۆ نمونه یاسا بۆ چاره‌سه‌ركردنی بێكاری ،یاسا بۆ چاره‌سه‌ركردنی هه‌ژاری، یاس���ا بۆ دابینكردنی ماف���ی كرێكاران‌و بڕینه‌وه‌ی بیم���هی بێكاری ش���ایان بۆ هه‌مو ئه‌وانه‌ی كه بێكارن له‌كوردستاندا.
یاسا بۆ به‌دامه‌زراوه‌ییكردنی كۆی ئیداره له‌كوردس���تان‌و جیاكردن���هوهی حیزب له‌حكومه‌ت‌و نه‌هێشتنی هه‌ژمونی حیزب به‌سه‌ر حكومه‌ته‌وه‌و دانانی سزای دیارو س���ه‌خت بۆ ه���هر خۆتێهه‌ڵقرتاندنێكی حیزب له‌كاروب���اری حكومه‌ت .بۆ نمونه له‌بواری په‌روه‌رده‌دا كه من له‌بواره‌كانی ت���ر باش���تر ئ���اگام لێیه‌ت���ی .له‌هه‌مو به‌ڕێوه‌به‌رێتییه‌كانی سه‌ر به‌په‌روه‌رده‌ی گشتی سلێمانی به‌بێ ره‌زامه‌ندی مه‌ڵبه‌ندو كۆمیته‌كانی حیزب به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیش ناتوانێ���ت یاری���ده‌ده‌ری قوتابخانه‌یه‌كی بنه‌ڕه‌تی دابنێت .كه دڵنیام ئه‌م حاڵه‌ته له‌هه‌ولێرو دهۆك له‌سلێمانیش خراپتره‌و له‌وێ ن���ه‌ك ره‌زامه‌ن���دی ل���ق‌و ناوچه به‌ڵكو ئه‌وه‌ی پارت���ی نه‌بێت دانانرێت. باش���ه له‌م روه‌وه په‌رله‌مان كه نوێنه‌ری خه‌ڵكه تاكو ئێس���تا له‌م چوارس���اڵه‌دا ده‌نگی لێوه نه‌هاتوه ،كه دڵنیام له‌كۆی داموده‌زگاكانی ت���ری حكومه‌تدا هه‌مان تاس‌و هه‌مان حه‌مامه.
به‌به‌رچاوی دنیاوه كۆمه‌ڵێك هاواڵتی كوێرده‌كرێن‌و پاشان چاویان ده‌رده‌هێنرێت، ئایا په‌رله‌مانی كوردستان توانیوێتی یاسایه‌ك ده‌ربكات بۆ به‌رگریكردن له‌مافی نه‌خۆش؟ په‌رله‌م���ان تاك���و ئێس���تا نهیتوانیوه یاس���ایه‌ك ده‌رب���كات ب���ۆ رێگاگرت���ن له‌كۆمپانیاكان���ی حی���زب ب���ه‌كاری به‌ڵێنده‌رایه‌تیك���ردن‌و بازرگانیك���ردن‌و ده‌سه‌اڵتكردن به‌سه‌ر بازاڕدا كه ئه‌وه‌ش یه‌كێك���ه له‌ه���ۆكاره س���ه‌ره‌كییه‌كانی زۆرین���هی گه‌نده‌ڵیه‌كانی كوردس���تان. په‌رله‌مان نهیتوانیوه یاسایه‌ك ده‌ربكات س���ه‌باره‌ت به‌ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی الدێكان‌و پاراس���تنی ماف���ی جوتی���اران ،به‌ڵكو به‌پێچه‌وان���هوه لهس���ایه‌ی ده‌س���ه‌اڵتی كوردیدا ئه‌و زه‌وییانه ی كه پێش���تر به‌ر یاس���ای چاككردنی كشتوكاڵ كه‌وتبون‌و دابه‌ش���كرابون به‌س���هر جوتیارانی بێ زه‌ویدا ،ده‌س���ه‌اڵتی ك���وردی زۆربه‌یانی گێڕاوه‌ت���هوه بۆ ئاغاو به‌گ‌و ش���ێخه‌كان له‌پاداش���تی ئه‌وه‌دا كه به‌شێكی زۆریان موسته‌ش���ارو پیاوی رژێم بون‌و جوتیارو ه���ه‌ژاری گوندنیش���ینی كوردس���تانیان ئه‌نفالكردوه‌و له‌گه‌ڵ شۆفڵه‌كانی به‌عسدا قوتابخانه‌و مزگه‌وته‌كانی كوردس���تانیان وێرانده‌ك���ردو ش���یش‌و ئاس���نه‌كانیان ده‌فرۆش���تو ئه‌و پرۆژه كه‌مانه‌ی ئاو كه له‌هه‌ن���دێ له‌گونده‌كانی پێ���ش ئه‌نفالدا دروس���تكرابون بۆرییه‌كانیان ده‌رهێناو فرۆش���تیان ،كه‌چی ده‌س���ه‌اڵتی كوردی پاداش���تی ئه‌مان��� هی داوه‌ت���هوه بۆ ئه‌و دڵسۆزییه‌ی بۆ به‌عس نواندویانه‌و زه‌وی‌و زاره‌كانی بۆ گه‌ڕاندونه‌ته‌وه‌‌و جوتیاران‌و پاشماوه‌كانی ئه‌نفالیش بێ زه‌وی كراون، ئه‌گه‌ر ئێستا كشتوكاڵ بكه‌ن ئه‌وا له‌سه‌ر زه‌وی ئه‌و به‌گ‌و ئاغاو شێخانه ده‌یكه‌ن. په‌رله‌مان���ی كوردس���تان ل���هم روه‌وه ورته‌ی لێوه‌نه‌هات���وه ،ته‌نانه‌ت جۆگه‌ی ئاوی هه‌ندێ له‌ئاغاو به‌گ‌و ش���ێخه‌كان كۆنكرێتكراون‌و بناوانه‌كانیان به‌كۆنكرێت ب���ۆ گی���راوه‌و ئ���اوی جۆگ���هی رهشو روته‌كه‌ی خواری ئه‌وانه‌وه وش���ككراوه‌و زه‌ویه به‌راوه‌كانی پیشتریان بوه به‌دێم‌و لیژنه‌ی كشتوكاڵ‌و ئاودێری په‌رله‌مانیش نوستوو بێئاگایه. له‌روی په‌روه‌رده‌وه ئێس���تا بارودۆخی په‌روه‌رده له‌كوردس���تاندا به‌شێوه‌یه‌كی هێجگار خراپ ده‌ڕوات به‌ڕێوه‌و رۆژبه‌رۆژ رو له‌هه‌ره‌سه له‌ئه‌نجامی پێكهاتنی ستافی وه‌زاره‌تی پ���ه‌روه‌رده له‌كه‌س���انێك كه
بێئاگان له‌په‌روه‌رده‌و بایه‌خی پهروهردهو ئه‌مه‌ش وایلێك���ردون به‌ئاره‌زوی خۆیان به‌بێ ئه‌وه‌ی په‌رله‌مان ئاگای له‌هیچ بێت س���ااڵنه ده‌یان بڕیار ده‌ربكه‌ن‌و بڕیاری واش هه‌ی���ه پێش ئ���هوهی به‌ته‌واوه‌تی بگات���ه خوێندن���گاو قوتابخان���ه‌كان فه‌رمان���ی هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی ده‌رچوه. ئایا لیژنه‌ی په‌روه‌رده له‌په‌رله‌مان كاری چیی���هو چی ده‌كات؟ به‌به‌رچاوی دنیاوه كۆمه‌ڵێك هاواڵتی كوێرده‌كرێن‌و پاشان چاویان ده‌رده‌هێنرێ���ت .ئایا په‌رله‌مانی كوردستان توانیوێتی یاسایه‌ك ده‌ربكات بۆ به‌رگریك���ردن له‌مافی نه‌خۆش؟ ئایا زه‌مانی ته‌ندروستی هه‌یه له‌كوردستاندا ك���ه ئ���هوه په‌یوه‌ن���دی به‌گه‌وره‌تری���ن س���امانه‌وه هه‌یه له‌گه‌ردوندا كه ئهویش مرۆڤ خۆیه‌تی .ئایا لیژنه‌ی ته‌ندروستی چ���ی ك���ردوه له‌په‌رله‌م���ان به‌تایبه‌تی ئهوه ئاش���كرایه كه یاس���ا ده‌بێ به‌پێی پێداویس���تییه‌كانی ژیانی ئ���هو قۆناغه ده‌ربچێت كه كۆمه‌ڵگه‌ی پێدا تێده‌په‌ڕێت. له‌كوردستاندا كه مرۆڤ ئه‌وه‌نده بێبه‌ها س���ه‌یر ده‌كرێت كه كوێر ده‌كرێت ،ئایا ئه‌ركی په‌رله‌مان نییه كه یاس���ایه‌ك بۆ رێگرتن ل���هو بێبه‌هاییكردن���هی مرۆڤ ده‌ربكات‌و چاودێری جێبه‌جێكردنیش���ی بكات! ئایا په‌رله‌مان توانیوێتی یاسایه‌كی گرنگ كه س���ه‌روه‌ری خاكی كوردستان بپارێزێت ده‌ربكات‌و جۆرێك له‌هاوسه‌نگی له‌په‌یوه‌ندی نێوان كوردستان‌و ده‌وڵه‌تانی ده‌وروبه‌ریدا دروستبكات ،نه‌ك كوردستان وه‌كو جوگرافیایه‌ك���ی بێخاوه‌ن بێت كه ئه‌وانیتر ك���ه داگیركه‌رانی به‌ش���ه‌كانی ت���ری كوردس���تانن به‌ئ���اره‌زوی خۆیان ته‌راتێن���ی پێدا بكه‌ن .ئ���هوهی مایه‌ی س���ه‌رنجه په‌رله‌مان ماوه‌یه‌كی دورودرێژ به‌ده‌ركردن���ی یاس���ای قه‌ده‌غه‌كردن���ی جگ���ه‌ره‌وه خه‌ریكب���و ،له‌ب���ری ئه‌وه‌ی یاس���ایه‌كی رون‌و ئاش���كرا ده‌ربكات بۆ رێگاگرتن له‌هه‌مو ج���ۆره توندوتیژیه‌ك تا ده‌گاته یاسای رێگاگرتن له‌وه‌رگرتنی هه‌ر پۆستێك له‌كوردستاندا له‌بچوكترین به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌وه تا ده‌گاته پۆس���تی س���ه‌رۆكی ههرێم بۆ ههم���و ئه‌وانه ی كه رۆژێ له‌رۆژان به‌هه‌ر بیانویه‌ك بێت لوله‌ی تفه‌نگیان كردۆته هه‌ر تاكێكی كورد ،یان ئیستیغاللی ده‌سه‌اڵتی ئیداریو حیزبیان ك���ردوه له‌پێن���اوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیاندا .دیاره په‌رله‌مانی كوردستان نه‌ك ته‌نیا له‌م چوار س���اڵه‌دا به‌ڵكو له‌ماوه‌ی بیس���تو یه‌ك ساڵی رابردودا نهیتوانیوه یاسایه‌كی له‌و جۆره ده‌ربكات‌و به‌جیدی چاودێری جێبه‌جێكردنی بكات .یاسایه‌كی تری گرنگ كه په‌یوه‌ندی زۆری به‌ژیانی حیزبایه‌تیی���هوه هه‌یه له‌كوردس���تاندا، په‌رله‌مان نهیتوانیوه یاسایه‌كی له‌وجۆره واته یاسای حیزبه‌كان ده‌ربكات به‌جۆرێك كه سیمایه‌كی شارستانیانه‌ی ههبێت به‌و جۆره‌ی كه یاسای حیزبایه‌تی له‌واڵتانی دیموكراسیدا هه‌یه‌و كاری پێده‌كرێت. ئه‌گ���هر س���ه‌یری پای���هی دوه‌م���ی ئه‌ركه‌كانی په‌رله‌مان بكه‌ین كه بریتییه له‌چاودێریكردنی حكومه‌ت‌و لێپرسینه‌وه‌ی ئه‌وا له‌م روه‌شه‌وه په‌رله‌مانی كوردستان نه‌پێش���ترو نه له‌ماوه‌ی ئه‌م چوارساڵه‌دا توانیویه‌تی شتێك بكات كه شایانی باس بێت .هه‌ر له‌یه‌كه‌م هه‌نگاوی په‌رله‌ماندا كه ده‌نگدان ب���و به‌حكومه‌ته‌كه‌ی دكتۆر به‌رهه‌م س���اڵح په‌رله‌م���ان وه‌كو هه‌مان پێكهاته‌ی ئه‌و حیزبانه خۆی نمایشكرد كه په‌رله‌مانه‌كه‌ی���ان پێكهێناوه .هه‌ردو حیزبه‌كه‌ی ده‌س���ه‌اڵت‌و پاش���كۆكانیان به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ ناڕه‌زاییه‌كیان لهس���هر كارنامه ی حكومه‌ت ی���ان هیچ وه‌زیرێك ههبێت ده‌س���تی رازیبونیان بۆ ده‌نگدان به‌و كابینی���ه به‌رزكرده‌وه .له‌هه‌مانكاتدا ئه‌و سێ حیزبه‌ی كه خۆیان به‌ئۆپۆزسیۆن ناس���اندوه بێئه‌وه‌ی ئام���اده‌ی گوێگرتن بن له‌كارنام���هی حكومه‌ت یان بێئه‌وه‌ی هه‌وڵب���ده‌ن ده‌نگ���ی ناڕه‌زایی لهس���هر خودی س���ه‌رۆكی حكومه‌تی راسپێردراو یان هه‌ندێ له‌وه‌زیره‌كانی به‌رزبكه‌نه‌وه، هۆڵ���ی په‌رله‌مانی���ان به‌جێهێش���ت كه ئه‌مه‌ش هه‌مان ئه‌و روانینه سه‌ره‌تاییه‌ی خێ���ڵ‌و عه‌قڵی خێڵمان بیرده‌خاته‌وه كه ده‌ڵێ���ت یان هه‌موی���م ده‌وێت یان هیچم ناوێ���ت .به‌مج���ۆره ئۆپۆزس���یۆن وه‌كو س���ه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌ی به‌ده‌ستهێنا بێت هۆڵی په‌رله‌مانی به‌جێهێشت كه ئه‌وه‌ش بێجگه له‌خۆنمایش���كردنێكی بێگه‌وهه‌ر یان نه‌بونی توان���ا بۆ روبه‌روبونه‌وه یان وه‌رگرتنی فه‌رمان���ی حیزبی له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان هیچ���ی تر نه‌بو .له‌هه‌مانكاتدا لیس���تی ده‌س���ه‌اڵت‌و پاش���كۆكانی بێبیركردنه‌وه له‌وه‌ی كه ئه‌وان ئه‌ندامی په‌رله‌م���انو نوێنه‌ری خه‌ڵكن به‌فه‌رمانی س���ه‌ركردایه‌تی حیزبه‌كانیان به‌یعه‌تیان ب���هو كابینه‌ی���ه ك���رد .ته‌نان���ه‌ت ئه‌و چه‌ند كه‌سه‌ش���ی له‌لیس���تی ده‌سه‌اڵتدا
په‌رله‌مان نه‌ك توانای ئه‌وه‌ی نهبوه متمان ه له‌تاكه وه‌زیرێكیش بسه‌نێته‌وه به‌ڵكو چه‌ند جارێك په‌رله‌مانمان زۆر به‌الوازی له‌به‌رامبه‌ر سه‌رۆكی حكومه‌ت یان وه‌زیره‌كانیدا بینیوه كه س���نگی خۆیان ده‌رده‌پ���ه‌ڕان گوایه س���ه‌ربه‌خۆن وه‌كو ئه‌ندامه حیزبییه‌كان چه‌پڵ���هی ده‌س���تیانبه‌رزكرده‌وه‌و س���ه‌ركه‌وتنیان بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت لێ���دا .ه���هر لێ���ره‌وه خولی س���ێیه‌می په‌رله‌م���ان وه‌ك���و دامه‌زراوه‌یه‌كی الواز به‌ڕێوه‌چو له‌ژێر س���ایه‌ی سه‌ركردایه‌تی حیزبه‌كانیاندا ده‌ركه‌وت‌و له‌وه‌شدا لیستی ده‌سه‌اڵت‌و ئۆپۆزسیۆن جیاوازییان نه‌بو چونكه هه‌ردوال ده‌نگی س���ه‌ركردایه‌تی حیزبه‌كانیان بون له‌په‌رله‌ماندا. له رووی چاودێریكردنی حكومهتهوه، په‌رله‌م���ان ن���اكاراو بێده‌س���ه‌اڵت بوه. س���ه‌باره‌ت ب���هو هه‌مو مه‌نس���وبیه‌ت‌و مه‌حسوبیه‌ته‌ی هه‌بوه‌و هه‌یه ،سه‌باره‌ت به‌و هه‌مو ته‌خش���انو به‌خش���انه‌ی كه هه‌یه ،س���ه‌باره‌ت به‌ناكارای���ی زۆرینه‌ی وه‌زاره‌ته‌كان ،س���ه‌باره‌ت ئه‌و دواكه‌وتن‌و پ���اره به‌فیڕۆدانان���هی له‌پرۆژه‌كان���ی ئاوه‌دانكردن���ه‌وه‌دا هه‌ی���ه ،س���ه‌باره‌ت به‌خراپ���ی كاره‌كان���ی دام���ه‌زراوه‌ی ته‌ندروس���تیو پ���ه‌روه‌رده ،س���ه‌باره‌ت به‌مان���هوهی هێزه‌كانی وه‌زاره‌تی ناوخۆو پێش���مه‌رگه وه‌كو هێ���زی حیزب له‌بری ئ���هوهی بكرێ���ن به‌هێزی نیش���تیمانی، سه‌باره‌ت به‌پیشه‌س���ازی نه‌وت‌و نارونی كاركردن له‌و بواره‌دا‌و نه‌زانینی چۆنێتی مامه‌ڵه‌ك���ردن به‌داهات���ی نه‌وت���هوه، س���ه‌باره‌ت به‌كێش���هی س���وته‌مه‌نی له‌هه‌رێم���دا ،س���ه‌باره‌ت به‌گه‌نده‌ڵ���ی دارایی ،هه‌ر له‌دیارنه‌مانی پاره‌و موچه‌ی جۆراوجۆرو ،كاركردنی كه‌س���انێكی زۆر له‌دامه‌زراوه‌كان���ی حیزب���داو وه‌رگرتنی موچ���ه له‌دامه‌زراوه‌كان���ی حكوم���هتو خانه‌نش���ینكردنی س���وپایه‌ك له‌وه‌زیرو وه‌كی���ل وهزیرو راوێ���ژكارو به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تیو پله‌ی تایبه‌ت‌و پل���هی به‌رزی س���ه‌ربازی ،كه به‌ش���ێكی زۆریان رۆژێ له‌رۆژان له‌و پۆس���تو پالن���ه‌دا كاریان نه‌ك���ردوه ...په‌رله‌م���ان نه‌یتوانی���وه لێپێچینه‌وه بكات .به‌هه‌رحاڵ په‌رله‌مانی كوردستان نهیتوانیوه له‌م هه‌مو گه‌نده‌ڵی‌و ناداپه‌روه‌رییانه بپرسێته‌وه كه له‌واڵتانی دیموكراسیدا بونی هه‌ریه‌كێ له‌م كێشانه به‌س���ه بۆ ئه‌وه‌ی ك���ه په‌رله‌مان متمانه له‌حكومه‌ت بسه‌نێته‌وه. لێره په‌رله‌مان نه‌ك توانای ئه‌وه‌ی نهبوه متمانه له‌تاكه وه‌زیرێكیش بس���ه‌نێته‌وه به‌ڵك���و چه‌ند جارێ���ك په‌رله‌مانمان زۆر به‌الوازی له‌به‌رامبه‌ر س���ه‌رۆكی حكومه‌ت ی���ان وه‌زیره‌كانی���دا بینی���وه .له‌كاتی خۆپیشاندانه‌كانی حه‌ڤده‌ی شوباتدا كه به‌ش���ێك له‌هێزه‌كانی ده‌س���ه‌اڵت لوله‌ی تفه‌نگیان ك���رده خه‌ڵك ،په‌رله‌مان نه‌ك نه‌یتوان���ی حكوم���ه‌ت ناچاری ده‌س���ت له‌كاركێش���انه‌وه بكات به‌ڵكو لیس���تی ده‌س���ه‌اڵت به‌رگری له‌حكومه‌ت دهكردو لیس���تی ئۆپۆزس���یۆنیش له‌بری ئه‌وه‌ی نوێنه‌رایه‌ت���ی ده‌نگی خه‌ڵك بكات له‌نێو په‌رله‌مان���دا ،به‌ش���ێكی ئه‌ندامه‌كان���ی ب���ون به‌خه‌تیب���ی سیاس���ی له‌مه‌یدانی خۆپیش���اندان ،واته له‌ب���ری چاودێریو لێپرسینه‌وه له‌حكوم هتو ناچاركردنی بۆ جێبه‌جێكردنی داواكاری خۆپیشانده‌ران، په‌رله‌مان بو به‌دوبه‌ره به‌ره‌ی داكۆكیكه‌ر له‌ده‌س���ه‌اڵت‌و ته‌نانه‌ت له‌و هێزانه‌ش���ی ك���ه خوێنی الوانی واڵتیان رژانه س���هر ش���ه‌قامه‌كان له‌گه‌ڵ ب���ه‌ره‌ی هانده‌ری خۆپیش���اندانه‌كان له‌پێن���اوی مه‌رام���ی سیاس���ی خۆیاندا كه زیاتریش ش���ه‌ڕی كۆنه‌قینی نێوان نوخبه‌ی سیاسی كوردی بزوێنه‌ری كێشه‌كان بو ،په‌رله‌مانیش بوه ئامرازی به‌كارهێنراو بۆ ئه‌و شه‌ڕه كۆنه‌و گه‌نجانی واڵتیش باجه‌كه‌یاندا.
»» 19
تایبه‌ت
یاسادانه‌رانی کوردستان به 4ساڵ 45یاسایان په‌سه‌ند کرد
پ هر ل ه ل مان هخو لی
ئا :بارام سوبحی پارله‌مانتارێكی عێراق رایده‌گه‌یه‌نێت له‌و یاسایانه‌ی ره‌هه‌ندی نیشتیمان ی هه‌یه ،سه‌رۆكی پارله‌مان راوێژ به‌كوتل ه سیاسیه‌كان ده‌كات‌و پاشان ده‌یخات ه به‌رنامه‌ی كارهوه ،به‌اڵم پارله‌مانتارێك ی كوردستان ئاماژه به‌وه‌ده‌كات سه‌رۆكایه‌تی پارله‌مان به‌بێ راوێژكردن به‌كوتله‌كان ،به‌رنامه‌ی كار دیاریده‌كات.
پارله‌مانی عێراق
یه‌كێ���ك له‌ئه‌رك���ه س���ه‌ره‌كیه‌كان ی پارله‌م���ان ،ده‌رچوان���دن‌و هه‌مواركردن ی یاساكانه ،پارله‌مان ی عێراق له‌ماوه ی چوار س���اڵدا ( )145یاس���ا ی په‌سه‌ند كردوه‌و ( )41یاساش��� ی هه‌موار كردۆته‌وه ،به‌اڵم پارله‌مان���ی كوردس���تان له‌هه‌مان ماوه‌دا ( )45یاس���ای په‌س���ه‌ندكردوه‌و ()12 یاساشی هه‌موار كردۆته‌وه.
ی له‌و یاسایانه ی ی نیشتیمان ره‌هه‌ند ی هه‌یه ،سه‌رۆك پارله‌مان عێراق راوێژ به‌كوتل ه سیاسیه‌كان ده‌كات‌و پاشان ده‌یخات ه به‌رنامه‌ی كارهوه
راوێژ ده‌كر ێ یان نا؟ له‌ب���اره‌ی میكانیزم���ی تاوتوێك���ردن‌و په‌سه‌ندكردنی پڕۆژه یاساكان له‌پارله‌مان ی عێراق ،ئه‌ندامی لیژنه ی یاسایی پارێزه‌ر به‌كر حه‌مه‌سدیق ،بۆ ئاوێنه‌ی رونكردهوه س���ه‌رۆكی پارله‌مان بۆ ئه‌و یاس���ایانه ی گرنگن‌و ره‌هه‌ندی نیشتیمانیان هه‌یه ،به‌ر له‌وه‌ی بیانخات ه به‌رنامه‌ی كارهوه "پرس‌و راوێ���ژ به‌كوتله سیاس���یه‌كان ده‌كات"، وتیش ی "خۆم له‌به‌شێك له‌و كۆبونه‌وانه‌دا به‌ش���دار ب���وم" .ئه‌وه‌ش���ی راگه‌یان���د سه‌رۆكی پارله‌مان بۆ تاوتوێكردن ی یاسا گرنگه‌كان ،ههم���و مانگی جارێك له‌گه‌ڵ سه‌رۆك ی لیسته‌كان‌و لیژنه‌كانی پارله‌ماندا كۆده‌بێته‌وه. پارله‌مانی كوردستان له‌ماده‌كان ی (71و )72په‌یڕه‌وی ناوخۆیدا ،رێوشوێنه‌كان ی تاوتوێكردنی پڕۆژه یاساكانی دیاریكردوه، به‌اڵم به‌وته ی ئه‌ندامی لیژنه ی یاس���ای ی پارله‌مانی كوردس���تان بورهان ره‌ش���ید، سه‌رۆكایه‌تی پارله‌مان به‌پێ ی ئه‌و مادان ه كارناكه‌ن "ئه‌وه‌ش سه‌رپێچ ی قانونه". س���ه‌باره‌ت به‌ه���ۆكار ی دواكه‌وتن��� ی په‌س���ه‌ند كردنی پ���ڕۆژه یاس���اكان له پارله‌مانی عێراق ،ره‌شید باس له‌وه‌ده‌كات ئه‌و لیژنانه‌ی س���ه‌رۆكه‌كانیان س���هر ب ه الیه‌نه‌كان��� ی ده‌س���ه‌اڵتن راپۆرته‌كانیان له‌كاتی خۆیدا نانێ���رن‌و ئه‌وه‌ش ده‌بێت ه هۆی ئه‌وه‌ی پ���ڕۆژه‌كان دره‌نگ بخرێن ه به‌رنام���هی كارهوه ،س���ه‌رباری ئ���هوه ی "پ���ڕۆژه‌كان به‌پێ ی ریزبه‌ن���دی زه‌مه‌ن ی ئاماده‌ك���ردن‌و هاتنی���ان ب���ۆ پارله‌مان، ناخرێنه به‌رنامه‌ی كارهوه".
لێپێچینه‌وه ی كاربه‌ده‌ستان پارله‌مانتاره‌ك���هی عێ���راق ،ئام���اژه به‌وه‌ده‌كات له‌ماوه ی ئه‌م خوله‌دا هه‌مو ئه‌و به‌رپرسانه‌ی بانگهێشتی پارله‌مان كراون، ئاماده‌بون "هه‌ندێكیان لێپرس���ینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ���دا ك���راوه‌و دراون ب���ه‌دادگاش"، دواتر وتی "تهنها نوری مالیكی س���ه‌رۆك وه‌زی���ران‌و وه‌زی���ری خوێندنی ب���ااڵ ك ه ئهویش سه‌ركرده‌یه‌ك ی حیزبه‌كه ی مالیكی ه نه‌هاتون" ،هۆكاری ئاماده‌نه‌بونی مالیك ی گهڕاندهوه بۆ ئ���هوه ی "به‌ئاره‌زو ی خۆ ی دێت ب���ۆ پارله‌مان‌و خۆی ل���ه پارله‌مان به‌گه‌وره‌تر ده‌بینێ" ،وتیش���ی "پێموای ه پارله‌مان توانایه‌ك ی باشی له‌لێپرسینه‌وه ی به‌رپرساندا هه‌بوه". روداوه‌كان��� ی لهس���ه‌روبه‌ندی ( ،)2010/2/17هه‌ریه‌ك���ه لهس���ه‌رۆك ی حكومه‌ت‌و وه‌زیره‌كان ی ناوخۆو پێشمه‌رگ ه بانگهێشتی پارله‌مان كران ،به‌اڵم به‌هۆ ی پشتگیری لیس���تی زۆرینه‌وه متمانه‌یان لێوه‌رنه‌گی���راوه .له‌م باره‌ی���هوه بورهان ره‌ش���ید وت ی "كاتی خۆپیش���اندانه‌كان ی حه‌ڤده ی ش���وباتی ل���ێ ده‌رچێت ،هیچ به‌رپرسێك بانگ نهكراوه". به‌بۆچون���ی ناوب���راو ،ههم���و ئ���هو به‌رپرس���انه ی چونه‌ته پارله‌م���ان تهنها بۆ "میوانداری‌‌و بانگهێش���تو ریكالم بۆ ده‌سه‌اڵت بوه" ،سه‌رچاوه‌ی ئه‌م گرفته‌ش ده‌گێڕێته‌و‌ه بۆ په‌یڕه‌و ی ناوخۆو یاساكان ی پارله‌مانی کوردستان ك ه "گونجاو نین‌و له‌ساڵی ( )1992نوسراون".
* له( )2 0 1 0د ا ( )1 6قا نو ن���ی په‌س���ه‌ند كر د و هو ( )6قا نو نی هه‌مواركردۆته‌وه. * له( )2 0 1 1د ا ( )3 4یا س���ا ی په‌سه‌ندكردوه‌وچواری هه‌مواركردۆته‌وه. یاس���ای ()85 *ل���ه()2012 قانون���ی په‌س���ه‌ندكردوه‌و()21 هه‌مواركردۆته‌وه. * له ()2013دا ده یاسای پهسهندكردوهو سێ قانونی هه‌مواركردۆته‌وه. * له‌چ���وار س���اڵدا ( )32بڕی���اری ئه‌نجومه‌نی س���ه‌ركردایه‌تی شۆڕش���ی به‌عسی هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه. * تێك���ڕا له‌ماوه‌ی ئه‌و چوار س���اڵه‌دا ( )145یاس���ای په‌س���ه‌ندكردوه‌و ()41 هه‌مواركردۆته‌وه.
یاسا ده‌رنه‌چوه‌كان له‌ئێس���تادا له‌هه‌ریه‌كه ل���ه پارله‌مان ی كوردس���تان‌و عێراق ده‌یان پڕۆژه یاس���ا خوێندنه‌وه ی یه‌كه‌م یان دوه‌میان بۆ كراوه، به‌اڵم تائێستا په‌سه‌ند نه‌كراون ،به‌شێك له‌و یاس���ایانه‌ش په‌یوه‌ند ی راسته‌وخۆ ی به‌ژیان‌و گوزه‌ران ی هاواڵتیانه‌و‌ه هه‌یه. بورهان ره‌ش���ید كه ئه‌ندامی لیس���تی گۆڕان���ه ،وت ی "چه‌ن���دان پڕۆژه یاس���ا ل���ه پارله‌م���ان هه‌بون‌و مرێن���راون" ،بۆ به‌ڵگاندن ی وته‌كانیشی نمونه ی به پڕۆژه یاس���اكانی داواكاری گش���تیو خان���وه بێتاپ���ۆكان‌و نه‌هێش���تن ی حیزبایه‌ت��� ی له‌ریزه‌كانی هێزی پێش���مه‌رگه‌و پۆلیس‌و ئاسایشدا هێنایه‌وه. ئ���هوه ی به‌الی ئ���هو پارله‌مانت���ارهوه گرنگ ه جێبه‌جێكردن ی یاساكانی له‌الیه‌ن حكومه‌ت���هوه ،چونك ه "كۆمه‌ڵێك یاس���ا ده‌رك���راوه ،به‌اڵم حورمه‌ت���ی ناگیرێت‌و ده‌شكێنرێت‌و پارله‌مان لێی بێده‌نگه" .بۆ ئه‌مه‌ش نمونه‌ی یاسای چاودێری دارای ی هێنایه‌وه كه له‌خول ی پێشوی پارلهمانهوه ده‌رچوه‌و "تائێسا جێبه‌ج ێ ناكرێت". ناوبراو ،نیگه‌رانه له‌وه‌ی پارله‌مان له‌م خول���ه‌دا نهیتوانیوه په‌یڕه‌وی ناوخۆكه ی بگۆڕێ���ت ،س���ه‌رباری ئ���هوه ،هۆب���هی توێژینه‌وه‌ی ئابوری‌‌و بودجهو هاوشێوه ی پارله‌مانه‌كان���ی دنی���ا ،له‌كوردس���تان نه‌كراوه‌ته‌وه. له‌گرنگترین ئه‌و یاسایانه ی له‌پارله‌مان ی عێراق ده‌رنه‌چون ،به‌وت ه ی پارله‌مانتاره‌ك ه ی
س ێی ه م ی د ا
ی كوردستان پارله‌مان * ل����ه ()2010دا ( )14قانون����ی په‌س����ه‌ندكردوه‌و دو قانون���� ی هه‌مواركردۆته‌وه. * ل����ه ()2011دا ( )15قانون����ی په‌س����ه‌ندكردوه‌و س����ێ قانون����ی هه‌مواركردۆته‌وه. * ل����ه( )2 0 1 2د ا ( )1 2 قانونی پهسهندكردوهو پێنج قانونی هه‌مواركردۆته‌وه. * ل����ه ()2013دا چ����وار قانون����ی په‌س����ه‌ند ك����ردوه‌و دو قانون����ی هه‌مواركردۆته‌وه. * تێك����ڕا له‌م����اوهی ئ����هو چ����وار ساڵه‌دا ( )45قانونی پهسهندكردوهو ( )12قانونی هه‌مواركردۆته‌وه.
یه‌كگرتوو ،یاس���ای دادگای ده‌ستوری‌‌و ئه‌نجومه‌ن���ی ههرێم���ه‌كان ،یاس���اكان ی نه‌وت‌و غازو كۆمیسیۆن ی هه‌ڵبژاردنه‌كان‌و سرودی نیش���تیمانیه ،ئه‌م ه جگه‌له‌وه ی "له‌ده‌س���توردا ( )54م���اده‌ی تێدای���هو ده‌بێت یاس���ای بۆ ده‌ربچێت‌و تائێس���تا ده‌رنه‌چوه" .وتیش ی "كوتل ه سیاسیه‌كان رێگ���رن له‌ب���ه‌رده‌م ده‌رچواندن���ی ئ���هو یاسایانه". پێگه‌ی پارله‌مان له‌ب���اره‌ی رۆڵ‌و پێگ���هی پارله‌مان��� ی له‌كوردس���تان‌و عێراق���دا ،پارله‌مانتاران بۆچونی جیاوازی���ان هه‌یه .به‌اڵم له‌وه‌دا كۆك���ن ك���ه خواس���تو ویس���تی كوتل ه گ���ه‌وره‌كان رێگ���ری س���ه‌ره‌كی به‌رده‌م چاالكبونی پارله‌مانه. پارله‌مان ی عێراق ل ه ( )325كورس���یو زیات���ر له ده‌لیس���ت پێكدێ���ت ،به‌وته ی به‌ك���ر حه‌مه‌س���دیق ،پارله‌مان��� ی عێراق "تاڕاده‌یه‌ك ی باش جواڵوه‌و دامه‌زراوه‌یه‌ك ی زیندو ی كاریگه‌ره" .له‌هه‌مانكاتدا رهخن ه له هاوپه‌یمانی نیش���تیمانی ش���یعه‌كان‌و به‌دیاریك���راوی لیس���ته‌كه ی مالیك��� ی ده‌گرێت‌و ده‌ڵێ���ت "ئ���هوهی پارله‌مان ی كوشتو‌ه لیستی ده‌وڵه‌ت ی قانونه". ده‌رب���اره‌ی ئ���هوهی ئای���ا پارله‌مان ی كوردستان له‌ئاست پێگه‌ی خۆیدا بووه، بورهان ره‌شید راش���كاوانه ده‌ڵێت "له‌م واڵته‌دا هیچ كه‌س له‌ئاست ی پێگه‌ی خۆیدا نییه ،به‌پارله‌مان‌و دامه‌زراوه‌كانیشه‌وه".
فراكسیۆنه‌كان
ئیسالمی‌‌و عه‌لمانی عه‌بدواڵ رێشاوی له‌پاڵ هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌دای چوار ساڵ ی پارله‌مانی كوردس���تاندا ،بابه‌تێك كه‌من ده‌مه‌وێ قس���هی لهس���ه‌ربكه‌م بابه‌تێكی فیكریی‌و ئایدۆلۆژییه. ئای���ا ئه‌گه‌ر پارله‌مانتار ئیس�ل�امی یان عه‌لمانی بێت هیچ جیاوازییه‌كی هه‌یه؟یان ئایا فراكس���یۆنه‌كانی پارله‌مان له‌واڵتێكی موحافیزكاری وه‌ك كوردس���تاندا ده‌كرێت به‌س���هر ئیس�ل�امی‌‌و عه‌لمانی���دا دابه‌ش بكرێن؟ به‌بۆچون���ی م���ن ب���ۆ والتێ���ك ك���ه تیایدا پێگه‌یش���تنی سیاس���یو فیكری‌‌و ئایدۆل���ۆژی له‌ئاس���تێكی ب���ااڵدا بێ���تو حیزب���ه‌كان به‌ت���ه‌واوی جورئه‌تی خۆیان توانای گوزارش���تكردنیان له‌بیرو باوه‌ڕه ئایدۆلۆژیه‌كانیان ههبێت ،ئه‌وكات پێموایه ئایدۆلۆژی���ای فراكس���یۆنه پارله‌مانیه‌كان رۆڵ���ی ده‌بێت له‌هه‌ڵس���وكه‌وت‌و به‌رنامه سیاسیه‌كانیاندا. ب���ه‌اڵم ئاخۆ بۆ واڵتیكی وه‌كو هه‌رێمی كوردس���تان‌و ب���ۆ كۆمه‌ڵگایه‌ك���ی وه‌كو كۆمه‌ڵ���گای كوردی ده‌بێ���ت ئایدۆلۆژیای فراكس���یۆنه پارله‌مانتاریه‌كان چ رۆڵێكی ههبێت له‌ئه‌دای سیاسیو نوینه‌رایه‌تیاندا. له‌پارله‌مان���ی ههرێم���ی كوردس���تان جیاوازیه فیكریی‌و ئایدۆلۆژیه‌كان ئه‌وه‌نده كاڵن ك���ه تۆ به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك ناتوانی كاره‌كت���ه‌ره‌كان لێكجیابكه‌یت���هوه مه‌گه‌ر
زۆرجار كاره‌كته‌ری ناو فراكسیۆنه "نائیسالمیه‌كان" له‌هه‌ندێ بابه‌تی ئاینییدا له‌ئیسالمیه‌كان دینیتر هه‌ڵوێست وه‌رده‌گرن وه‌ك مه‌البه‌شیر تهنها به‌ناوی فراكسیۆنه‌كه‌یدا نه‌بێت یان له‌روانگ���هی ن���اوی حیزبه‌كه‌یه‌وه نه‌بێت. نه‌وه‌ك به‌ئایدۆلۆژیاكانیاندا. له‌م پارله‌مانه‌دا زۆر ئاساییه له‌بابه‌تێكی ئاینییدا حیزبی شیوعی‌‌و كۆمه‌ڵی ئیسالمی وه‌ك یه‌ك هه‌ڵوێست وه‌ربگرن. زۆرج���ار كاره‌كته‌ری ناو فراكس���یۆنه "نائیسالمیه‌كان" ده‌بینیت له‌هه‌ندێ بابه‌تی ئاینیی���دا له‌كاره‌كته‌ری ناو فراكس���یۆنه ئیس�ل�امیه‌كان دینیت���رو باوه‌ڕدارانه‌ت���ر مامه‌ڵه ده‌كه‌ن‌و هه‌ڵوێست وه‌رده‌گرن...
وه‌ك كاره‌كت���ه‌ری "مه‌البه‌ش���یر" ب���ۆ نمون���ه ك���ه هه‌رچه‌نده ئ���هم كاره‌كته‌ره له‌فراكسیۆنێكی"نائیسالمیه" به‌اڵم له‌زۆر بابه‌تی ئاینیدا له‌كاره‌كته‌ره ئیسالمیه‌كان، ئیسالمیترو دینیتر رۆڵده‌گێڕێت. بۆ كاره‌كته‌ری مه‌ال به‌ش���یر بابه‌تێكی ئاینی���یو دوان‌و س���یان نییه ك���ه تیایدا چاالكانه رۆڵده‌گێڕێت به‌ڵكو ده‌یان بابه‌ت یان هه‌ر بابه‌تێك كه په‌یوه‌ندیه‌كی به‌ئاینی ئیس�ل�امه‌وه هه‌بوبێ���ت ئ���هم كاره‌كته‌ره حزوری به‌رچ���اوی هه‌بوه ،كه له‌زۆرین هی ئه‌و بابه‌تانه‌دا فراكس���یۆنه ئیسالمیه‌كان یان بێده‌نگبون یان ته‌نانه‌ت هه‌ڵوێس���تی پێچه‌وانه‌ی چاوه‌ڕوانكراویشیان هه‌بوه. ئ���هوهی ل���هم بیرۆكه‌ی���هوه ده‌مه‌وێت ته‌رحی بكه‌م دیسانه‌وه وروژاندنه‌وه‌ی ئه‌و پرس���یاره‌یه ئایا له‌پارله‌مانی كوردستاندا ،جیاوازیه‌كمان هه‌یه به‌ناوی ئیس�ل�امی‌‌و عه‌لمانی؟ ئای���ا له‌پارله‌مان���ی كوردس���تاندا زه‌روره‌تێك یان ترس���ێك به‌دی ده‌كرێت له‌بونی كاره‌كته‌رێك به‌ناوی ئیس�ل�امی‌‌و كاره‌كته‌رێك به‌ناوی عه‌لمانی؟ ئ���هوهی جێگ���هی س���ه‌رنجه ئه‌وه‌ی���ه له‌به‌رئ���هوهی كۆمه‌ڵگای ك���وردی خۆی كۆمه‌ڵگایه‌ك���ی موحافی���زكارو دینی���ه بۆیه هیچ س���په‌یس یان زه‌روره‌تێك یان ته‌ش���ویقێك بۆ ئ���هوه نه‌ماوه‌ت���هوه كه حیزبه‌كان لهس���هر بنه‌مایه‌كی ئایدۆلۆژی بڕۆنه پارلهمانهوه.
به‌ڵكو هه‌میشه حیزبه‌كان ناچارن له‌سه‌ر بنه‌مای "نوێنه‌رایه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی" خه‌ڵك بنێرنه پارلهمانهوه ..بۆیه ده‌بینیت له‌وێ مه‌الیه‌ك كه له‌پارتی���هوه دێت ده‌توانێت هه‌مان ئ���هو رۆڵه بگێڕێت ك���ه له‌وانه‌یه پێش���تر خه‌ڵك چاوه‌ڕێی كردبێت رۆڵێكی له‌وشێوه‌یه له‌الیه‌ن حیزبه ئیسالمیه‌كانه‌وه ببێنرێت. هه‌ر به‌ش���ێكی ئه‌م فاكته‌شه واده‌كات پێكهێنانی لیس���تێكی ئیسالمی بۆ خولی نوێی پارله‌مان به "پێویس���ت" نه‌بینرێت، به‌ڵك���و له‌ن���او یه‌كگرتوی ئیسالمیش���دا بیرۆكه‌ی واهه‌بێت كه پاشگری "ئیسالمی" له‌حیزبه‌كه‌یان بكهنهوه. دواج���ار ب���ۆ له‌م���ه‌ودواو ب���ۆ خولی نوێ���ی پارله‌مانی���ش ئ���هم جیاوازی���ه كاڵتریشده‌بێته‌وه‌و هه‌مومان ده‌بینین كه چۆن له‌هه‌م���و حیزبه‌كانه‌وه نوێنه‌رایه‌تی جیاواز جیاوازی چین‌و توێژه‌كان ده‌برێنه پارلهمانهوه. له‌هه‌ڵبژاردن���ی عێراقیش���دا بینیم���ان ئهوه تهنها حیزبه ئیس�ل�امیه‌كان نه‌بون زانایان���ی ئاینی���ان كاندیدك���رد ،به‌ڵكو پارتیو یه‌كێتیش چه‌ندین زانای ئاینییان كاندیدك���ردو هه‌موش���یان ده‌رچون ،خۆ ئه‌گه‌ر بزوتن���هوهی گۆڕانی���ش زانایه‌كی ئاینیی كاندی���د بكردایه –كه هه‌ڵه‌یانكرد نه‌یانك���رد -بێگوم���ان ئێس���ته له‌ب���ری هه‌ش���ت كورس���ی ،خاوه‌نی نۆ كورسی پارله‌مانیی بون.
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
15
هه‌ڵوه‌رین ی رێكخراو ی سۆسیال ئینته‌رناسیونال‌و رۆڵی حیزب ه كوردیه‌كان سه‌اڵح ره‌شید ی ی كوردستان ی هێزه سیاسیه‌كان زۆر عێراق‌و توركیاو ئێ���ران ،ئه‌ندامن یان ی میوان���ن ی���ان چاودێ���رن له‌رێكخراو سۆسیال ئینته‌رناسیونالدا – . SI ی زورب��� هی ئه‌م هێزه كوردیانه ،هیوا زۆری���ان ب���هم رێكخ���راوه جیهانیه‌و‌ه به‌ستۆته‌وه‌و له‌روانگه‌ی ئه‌م رێكخراوه‌وه، په‌یوه‌ندی��� ه نێوده‌وڵه‌تیه‌كانیان���هوه ی ده‌ستنیش���انده‌كه‌ن‌و به‌پاڵپش���تێك پت���ه‌وو گ���هورهو مه‌زن���ی ده‌زانن بۆ حیزبه‌كه‌ی���انو به‌ئه‌ندامبونی���ان ل���هم ی مێژویی زۆر رێكخراوه‌دا به‌روداوێك��� مه‌زن ئه‌ده‌نه قه‌ڵه‌م. ئه‌م رێكخراوه SIله 30.06.1951وه دامه‌زراوه ،بۆ كۆكردنه‌وه‌ی هه‌مو پارت ه ی سوسیالیست‌و سۆسیال دیموكراته‌كان ی ی 170هێز جیهان ،تاكو ئێستا نزیك سیاسی ئه‌ندامن له‌م رێكخراوه‌دا. ئ���هم رێكخراوه به‌قۆناغ���ی جیاوازدا رۆش���توهو هه‌ن���گاو به‌هه‌ن���گاو به‌ره‌و ی ی چوه SI،له‌قۆناغ بێهێزی‌‌و بێهه‌ڵویست ی نیشتمانی له‌ئه‌مه‌ریكای التینی‌‌و رزگار ئه‌فریقا لهس���اڵه‌كانی شه‌ست‌و حه‌فتاو ی دیارو كاریگه‌ریان هه‌ش���تاكاندا ،رۆڵ ی هه‌ب���وه ب���ۆ پش���تگیری خه‌بات��� ی ی میلله‌تان‌و س���ه‌رۆكه‌كان رزگاریخواز ی ی س���ویدی‌‌و ڤیل وه‌ك ئۆل���ف پاڵما ی براندی ئه‌ڵمانی ك ه 16س���ا ڵ سه‌رۆك ی دیارو گرنگ‌و ئه‌م رێكخ���راوه بو ،رۆڵ به‌رچاویان هه‌بو. ی پێ���ش چه‌ن���د رۆژێك له23مایس��� ی ی 150س���اڵ ه ئه‌مس���اڵو له‌ی���اد ی دروس���تبونی سۆس���یال دیموكرات��� ئه‌ڵمانی���ا SPDدا ،س���ه‌رۆكی ئ���هم ی ی الیبزیگ پارته ،زیگمار گابریل له‌شار ی كرده سه‌ر ی توند ئه‌ڵمانیا ،هێرشێك ی مردوی بێهه‌ڵویست‌و SIو به‌ده‌زگایه‌ك ی كه ئه‌م بێئی���راده‌ی باس���كردو وت��� رێكخ���راوه له‌گ���ه ڵ داخوازیه‌كانی ئه‌م سه‌رده‌مه ناگونجێو له‌رابوردودا ده‌ژی‌و ی ئه‌م قۆناغ ه وه‌اڵمی بۆ پرس���یاره‌كان ێ نیهو خ���ۆی كه‌ڕك���ردوه به‌رامبه‌ر پ به‌م ههم���و روداوانه‌ی ئه‌مڕۆ له‌جیهاندا روئ���ه‌ده‌ن وه‌ك كێش���ه‌كانی ئابوری‌‌و ی گۆڕان���ی ئاوهه‌واو سروش���تو دژایه‌ت برس���ێتی‌‌و هه‌ژاری‌‌و زۆر بواری تر ك ه ی ی وا مه‌زن رۆڵ پێویس���ت ه رێكخراوێك گه‌وره‌ی تێدا ببینێ. گابریل باس له‌وه ده‌كا ،ك ه SIنه‌ك ی ه���هر نهیتوانیوه ،له‌گ ه ڵ داخوازیه‌كان ئ���هم قۆناغه‌دا خۆی بگونجێنێ ،به‌ڵكو وت���ی "ئێم ه ش���ه‌رم ده‌كه‌ین لهس���هر مێزێ���ك له‌گه‌ڵ هه‌ن���دێ ئه‌ندامی ئه‌م رێكخراوه دابنیشین ،ك ه تا بیناقاقایان ی ی حیزب پڕب���وه له‌گه‌نده‌ڵی‌‌و نمون���ه ی نادیموكرات‌و ناسۆسیالیس���تن نمون ه ی هێنایه‌وه له‌وانه حیزبه‌كانی حوس���ن ی میس���رو بنعه‌ل���ی تونس موباره‌ك��� خۆیان لهس���هر ده‌س���ه‌اڵت نه‌مابون، ب���ه‌اڵم حیزبه‌كانیان وه‌ك ئه‌ندامی ئه‌م رێكخراوه مابونه‌وه تا به‌زۆر ده‌ركران! ی زۆر‌ه ب���اس هه‌روه‌ه���ا ماوه‌یه‌ك��� ی ئه‌م ی ئیداری��� ی هه‌یكه‌ل��� له‌گه‌نده‌ڵ��� ی چاره‌ك ه رێكخراوه ده‌كرێت ،كه نزیك ی ی ش���یل س���ه‌ده‌یه‌ك ه لوی���س ئه‌یاال ی ئه‌م رێكخراوه‌ی���هو به‌هیچ س���كرتێر شێوه‌یه‌ك ش���ه‌فافیه‌ت له‌كاره‌كانیاندا نی���هو رێگ���ره ب���ۆ ههم���و هه‌نگاوێك ی ی بنه‌ڕه‌ت��� ك���ه بخوازێ���ت گۆڕان��� له‌هه‌یكه‌له‌كه‌یدا بكرێت هه‌ربۆی ه SPD ئه‌ڵمانیا ك ه پێویس���ت بوه سااڵن ه 100 ی ئابونه بدات هه‌زار پاوه‌نی ئینگلی���ز ی ب ه 5هه‌زار ب���ه‌اڵم ماوه‌یه‌ك ه كردویه‌ت پاوه‌ن. ئه‌م هۆیان���هو كۆمه‌لێ���ك هۆی تر، وای له‌كۆمه‌لێك حیزبی سۆسیالیست‌و سۆس���یال دیموكرات ك���ردوه كه بیر ی له‌به‌دیلێكی تر بكهنهوه بۆ كۆكردنه‌وه هێ���زه سۆسیالیس���ته‌كان ،ئه‌وه‌بو ل ه ی 2012/12/14زیات���ر ل��� ه 40حیزب��� سۆسیالیس���تو سۆس���یال دیموكرات ی ئیتالی���ا كۆبونهوه بۆ ی رۆما له‌ش���ار ی ی كێشه‌كانیSIو دامه‌زراندن باسكردن ی راسته‌قینه. ی سۆسیالیست به‌دیلێك ی SPDدا، ی 150س���اڵه له‌ی���اد ی له‌هه‌مو ی سیاس��� زیاتر ل ه 70حیزب جیهان���هوه ئاماده‌یی خۆیان نیش���اندا بێن���ه ریزی ئ���هم رێكخ���راوه نوێیه‌و‌ه ی پێش���كه‌وتوخوازان) به‌ناوی (یه‌كێت ی تێدایه ك ه ك ه له‌ناویدا كۆمه‌لێك هێز
ئه‌م رێكخراوه ی له‌گه‌ڵ داخوازیه‌كان ئه‌م سه‌رده‌م ه ناگونجێو له‌رابوردودا ده‌ژی‌و وه‌اڵمی بۆ پرسیاره‌كانی ئه‌م قۆناغ ه پێ نیهو خۆی كه‌ڕكردو‌ه به‌رامبه‌ر به‌م هه‌مو روداوانه‌ی ئه‌مڕۆ له‌جیهاندا روئه‌ده‌ن له‌مه‌وپێش ئه‌ندام���ی SIنه‌بون ،وه‌ك ی ی ئه‌مه‌ریكی‌‌و كۆنگره ی دیموكرات پارت نیشتمانی هندی‌‌و هتد. ی SIج���ۆرج پاپه‌ندری���ۆو س���ه‌رۆك س���كرتێره‌كه‌ی لوی���س ئه‌ی���اال، ی حه‌وت الپه‌ره‌یی ل ه 19 به‌نوس���راوێك ی گابریلیان داوه‌ته‌وه‌و مایس���دا وه‌اڵم ی رێكخراوه‌ك ه كۆپییان بۆ هه‌مو ئه‌ندامان ناردوه‌و باس ل���هوه ده‌كه‌ن ك ه SPD ی SIده‌وێت‌و هێرش���ه‌كانیان كه‌رتكردن ی ی یه‌كخستن ی هه‌وڵ بێبناغه‌ن‌و له‌جیات هێ���زه پێش���كه‌وتوخوازه‌كان ب���ده‌ن، ی پارچه‌بونیان ئ���ه‌ده‌ن ،به‌اڵم هه‌وڵ��� ی له‌نامه‌كه‌یان���دا ب���اس له‌كه‌موكوڕی��� ی رێكخراوه‌ك���هو رهخن��� ه له‌خ���ۆ گرتن تێدا نیه. ی ب���اس ده‌كرێ���ت ك��� ه (یه‌كێت��� پێش���كه‌وتوخوازان) ئه‌بێ���ت ببێ���ت ی ی سۆسیال دیموكرات ی مۆدێرن به‌هێزێك كاریگه‌ر ،هه‌مو ئه‌و كارانه‌ی ئه‌م قۆناغ ه جێبه‌ج ی ێ بكات ك ه SIنه‌یتوانی‌‌و وه‌اڵم بۆیان نهبوه ،پێویس���ته ئه‌م رێكخراوه ی ئازاد) كه ده‌مێك ه SI ببێت به(ده‌نگ ی ونكردوه. ئه‌و ده‌نگ‌و هێزه ی ئه‌م رێكخراوه گه‌شبینیه‌ك له‌ئاینده نوێیه‌دا هه‌س���تپێده‌كرێت ،به‌تایبه‌تیش ی زۆری حیزب ه ی ئ���هوهی زورب��� ه دوا ی بههێزه ده‌سه‌اڵتداره‌كانی ئه‌وروپا ،ناو خۆیان له‌لیستی ئه‌م رێكخراوه نوێیه‌دا ی ی سۆسیالیست تۆماركرد ،له‌وانه ،پارت فه‌ره‌نس���ی ،ئه‌ڵمان���ی ،نه‌مس���اویی‌و ی سویسری‌‌و لێبه‌ری به‌ریتانی ،دیموكرات ی هندی، ئه‌مه‌ریكی ،كۆنگرهی نیشتمان ی به‌رازیلی‌‌و هۆڵه‌ندی‌‌و ی كرێكاران پارت ی ت���ر له‌پ���ارت‌و ژماره‌یه‌ك���ی زۆر رێكخراوه‌كانی هاوشێوه‌یان. ی ك ه ێ پارتی كورد زۆر ده‌مێك ه هه‌ند بون به‌ئه‌ندام ل ه SIوایان نیش���انداوه ی ك ه ئ���هو ئه‌ندامێتی ه ده‌س���تكه‌وتێك ی گه‌وره‌ی���ه ،ب���ه‌اڵم ئای���ا نیش���تمان ده‌س���تكه‌وتی حیزبی له‌و جۆره له‌گه ڵ ێ كه ده‌ڵێت، ئه‌و راس���تیه‌دا ده‌گونج��� ی ی دیموكرات ئه‌ندام ئایا ئه‌بێت هێ���ز رێكخراوێكی ئه‌نتی دیموكرات بێت؟ سه‌رچاوه‌كان ی ی رۆژان • رۆژنام��� ه ئه‌ڵمانه‌یه‌كان��� 23و 25مایسی2013 ی فه‌رمی حیزبی سۆسیال • س���ایت ی SPD دیموكراتی ئه‌ڵمان ی ی سوسیال ی رێكخراو •سایتی فه‌رم ئینته‌رناسیونال
16
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
په‌رله‌مانێكی بێ ئه‌رشیف..
تایبه‌ت
پ هرل ه م ل ان هخو لی
س ێی ه م ی دا
"رۆڵێكی ئه‌كتیڤ‌و كارا به‌لیژنه‌كانی په‌رله‌مان نه‌سپێردراوه"
به‌ڵگه راستی قس����ه‌كانی ده‌سه‌لمێنێ‌‌و ئا :ئاسۆ سه‌راوی باس له‌وه ده‌كات ،كاتێك ویس����تویه‌تی ی مرۆڤی ئیش لهس����هر ماده‌ی 140ی ده‌ستوری به‌وته‌ی سه‌رۆكی لیژنه‌ی ماف عێ����راق ب����كات ،دوای هه‌وڵێك����ی زۆر په‌رله‌مانی كوردستان "له‌بواره‌كانی هیچ����ی ده‌س����تگیرنه‌بوه ،له‌كاتێك����دا ئه‌رشیفكردن‌و به‌دیكۆمێنتكردندا له‌خولی پێش����وی په‌رله‌ماندا لیژنه‌یه‌ك په‌رله‌مان زۆر هه‌ژاره" ،بۆ ئه‌مه‌ش زیاد له‌به‌ڵگه‌یه‌كی هه‌یه "تهنها لیژنه‌ی هه‌ب����و به‌ن����اوی لیژنه‌ی م����اده‌ی ،140 ئه‌و لیژنه‌ی����ه‌ش به‌درێژایی ئه‌و خوله‌ی یاسایی ئه‌رشیفێكی باشی هه‌یه، په‌رله‌مان 33په‌رله‌مانتار ئه‌ندامی بوه. لیژنه‌كانی تر هه‌مویان كه‌مترین ئه‌و ده‌ڵێت "سه‌رباری ئه‌وه‌ش كاتێك كه ئه‌رشیفیان هه‌یه". گه‌ڕامه‌وه بۆ ئه‌رشیفی ئه‌و لیژنه‌یه ،هیچم س����ه‌رۆكی لیژن����هی ماف����ی م����رۆڤ ده‌س����تنه‌كه‌وت ،واته ئێمه له‌په‌رله‌مان له‌په‌رله‌مان����ی كوردس����تان په‌له‌مانتار ش����تێكمان نیی����ه به‌ناوی ئه‌رش����یفی س����االر مه‌حمود ئاماژه ب����هوه ده‌كات ،ماده‌ی ."140ئه‌و په‌رله‌مانتاره ئه‌وه‌ش كه به‌پێ����ی پێڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌مانی به‌جۆرێك له‌كاره‌سات ناوده‌بات ،چونكه كوردس����تان ،رۆڵێكی ئه‌كتی����ڤ‌و كارا وه‌ك خۆی هێمای بۆ ده‌كات "گه‌ڕانه‌وه‌ی به‌لیژنه‌كان����ی په‌رله‌مان نه‌س����پێردراوه به‌ش����ێك له‌خاك����ی ههرێم به‌س����تراوه كه له‌ئێس����تادا ژماره‌ی����ان 19لیژنه‌یه ب����هو ماده ده‌س����توریه‌ی عێراقه‌وه ،كه "ئه‌گه‌ر هه‌ر له‌یه‌كه‌م خوله‌وه لیژنه‌كانی بهداخهوه ئێمه له‌په‌رله‌مان هیچی وامان په‌رله‌مان به‌پێی پێویس����ت كارا بونایه ،نییه له‌سه‌ری". له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هه‌مو هه‌وڵه‌كانی كورد له‌ئێستادا زۆرینه‌ی لیژنه‌كان ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌بون به‌ئه‌رش����یفێكی باش ،له‌ئێستادا به‌ئاڕاستی ئه‌وه‌یه ،هه‌مو ئه‌و تاوانانه‌ی پێچه‌وانه‌ك����هی هه‌یه ،بۆی����ه ده‌بینین به‌رامبه‌ری كراوه له‌ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا له‌بواری ئه‌رشیفكردن‌و به‌دیكۆمێنتكردن به‌جینۆساید بناسرێ ،بۆ ئه‌مه‌ش زۆرجار داوا له‌په‌رله‌مان����ی واڵتانی دنیا كراوه، په‌رله‌مانێكی هه‌ژارمان هه‌یه". ی یه‌كێتی بهدو هه‌مو ئه‌و تاوانانه‌ی به‌رامبه‌ر كورد كراوه ئ����هو په‌رله‌مانت����اره
وه‌ك ئه‌نفال‌و كیمیاباران‌و به‌جینۆساید ئه‌رش����یفكردندا "له‌باری ئه‌رشیفكردن‌و بناسێنن ،به‌اڵم وه‌ك په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی دیكۆمێنتكرن����هوه ،ده‌كرێ����ت بڵێی����ن یه‌كێتی ده‌یخاته‌رو ،په‌رله‌مانی هه‌رێمی ئ����هم خول����ه به‌ب����ه‌راورد به‌خوله‌كانی كوردستان له‌وبواره‌دا كه‌مترین ئه‌رشیفی پێش����وی په‌رله‌م����ان زۆر باش����تربوه". هه‌یه ،بۆ ئه‌مه‌ش ب����اس له‌وه ده‌كات ،له‌كۆتایی قس����ه‌كانیدا سه‌رۆكی لیژنه‌ی كاتێك ویس����تویه‌تی ب����ۆ كۆنگره‌یه‌كی مافی مرۆڤی په‌رله‌م����ان ،جه‌خت له‌وه نێوده‌وڵه‌تی چه‌ندین ئه‌رش����یف له‌سه‌ر ده‌كاته‌وه ،ده‌ڵێت "په‌رله‌مان ده‌زگایه‌كی ئ����هو تاوانانه كۆبكاته‌وه ك����ه به‌رامبه‌ر نیش����تمانییه‌‌و پێویس����ته ب����ۆ پرس����ه به‌كورد كراوه ،له‌په‌رله‌مانی كوردستان نش����تیمانیه‌كان پڕ له‌ئه‌رشیف‌و به‌ڵگه‌‌و هیچ شتێكی وه‌های ده‌ستگیرنه‌بوه كه دیكۆمێنت بێت ،به‌اڵم ئه‌م په‌رله‌مانه‌ی له‌ئاس����ت گه‌وره‌یی ئ����هو تاوانه‌دا بێت‌و ئێمه وه‌ها نییه". به‌پێچه‌وان����هی زۆرین����هی لیژنه‌كان، ئه‌و ده‌ڵێ����ت "جگه له‌چه‌ند وه‌ره‌قه‌یه‌ك لهس����هر جینۆسایدی كورد ،كه ئه‌وه‌ش وه‌ك په‌رله‌مانت����ار س����االر مه‌حمودیش له‌به‌ش����ی یاسا هه‌بو ،ش����تێكی وه‌هام ئام����اژه‌ی پێ����ده‌دا ،لیژنه‌ی یاس����ایی ده‌س����تنه‌كه‌وت ،به‌راس����تی ئ����ه‌وه‌ش په‌رله‌مان پڕ ئه‌رشیفی كاره‌كانی لیژنه‌ی جێگه‌ی داخه كه په‌رله‌مانی كوردستان یاس����ای كه به‌درێژایی سااڵنی رابردوی ئه‌رشیفێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی نه‌بێت له‌سه‌ر كاریان تێداك����ردوه ،د .ئه‌حمه‌د وه‌رتێ ئه‌ندام����ی لیژن����هی یاس����ایی په‌رله‌مان جینۆسایدی گه‌لی كورد". ه����ۆكاری ئ����هو ب����ێ ئه‌رش����یفیه‌ی كوردس����تان جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه كه په‌رله‌مان����ی كوردس����تان ،به‌بڕوای ئه‌و لیژنه‌كه‌ی����ان ،له‌باری ئه‌رش����یفكردندا په‌رله‌مانتاره ،ب����ۆ ناچاالكی لیژنه‌كانی به‌هه‌مانشێوه‌ی خوله‌كانی پێشو كاری په‌رله‌م����ان ده‌گه‌ڕێت����هوه له‌خوله‌كانی ك����ردوه ،كاره‌كان����ی ل����هو روانگه‌یه‌وه پێش����ودا ،به‌اڵم به‌بۆچون����ی ئه‌و ،ئه‌م كه‌متر نه‌بو له‌كاری ،خوله‌كانی پێشوی خوله‌ی په‌رله‌مان كه 19لیژنه‌ی هه‌بوه ،په‌رله‌م����ان ،ئه‌و باس له‌وه ده‌كات نه‌ك ی به‌ته‌نها ئه‌و یاسایانه‌ی په‌سه‌ند كراوه، به‌به‌راورد به‌لیژنه‌ی خوله‌كانی پێشو په‌رله‌مان باش����تربو ،به‌تایبه‌ت له‌بواری به‌ڵكو هه‌مو ئه‌و پرۆژه یاس����ایانه‌ش كه
په‌روه‌رده هه‌ره‌سدێنێ‌‌و په‌رله‌مان ته‌ماشاده‌كات ئا :ئاراس عوسمان
له‌هیچ واڵتێكی دیموكراسیدا هۆڵی په‌رله‌مان به‌وێنه‌ی هۆڵی په‌رله‌مانی كوردستان به‌ڕوی هاواڵتی‌و میدیادا داخراو نیه ،په‌رله‌مانتارێك ده‌ڵێت "مافی میلله‌ته كه سه‌رجه‌م قسه‌و باسی نوێنه‌ره‌كانیان له‌هۆڵی په‌رله‌ماندا بزانن‌و لێیئاگاداربن ،چونكه روماڵكردنی میدیایی بوه‌ته به‌شێكی دانه‌بڕاو له‌كاری په‌رله‌مانی".
قوتابخانه‌یه‌ک له‌ناحیه‌ی بنگرد له‌كه‌موكورتیه‌كان". سه‌روه‌ر وتیشی "له‌بواری په‌روه‌رده‌دا نزیك���هی پێن���ج پرۆژه‌یاس���امان په‌سه‌ندكردوه ،چوار پرۆژه‌یاساش وه‌ك خۆی ماوه‌ته‌وه‌و په‌سه‌ندنه‌كراوه تائێستا، هۆكاره‌كه‌ش���ی ،ئ���هوهی دایانگ���ه‌كان وه‌زاره‌ت���ی كاروب���اری كۆمه‌اڵیه‌ت���ی سیس���تمێكیان هه‌ب���وه بۆ ئ���هو بواره، یاس���ای (ماڵی مامۆس���تا) كه تائێستا وه‌زاره‌ت باوه‌ڕێكی وه‌های له‌ال دروس���ت نهبوه بۆ جێبه‌جێكردنی یاسای خوێندنی بااڵ ،ئه‌نجومه‌ن���ی وه‌زیران هۆكاربون بۆ دواخستنی‌‌و بۆ ئێمه‌یان نه‌ناردوه ،زیاتر میزاجی تایبه‌تی رۆڵی هه‌بو كه دژایه‌تی وه‌زی���ری پێش���وی خوێندن���ی بااڵیان ده‌كرد له‌كابینه‌ی شه‌شه‌م‌و رێگه‌یاننه‌دا پرۆژه‌كه‌ی له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه بێته پارله‌مان". ئه‌و رونیك���رده‌وه كه "ئه‌و بودجه‌یه‌ی ب���ۆ وه‌زاره‌ت داده‌نرێت كهمهو بهداخهوه داوامانكرد بۆیان زیاد نه‌كردین ،بودجه‌ی خوێندنی بااڵش به‌هه‌مانشێوه. س���ه‌روه‌ر ئام���اژه‌ی به‌وه‌ش���كرد ك���ه "خراپ���ی بین���اكان‌و نه‌بون���ی
فۆتۆ :ئارام که‌ریم
له‌ئه‌نجامی ئه‌م ره‌وشه خراپه ی خوێندن‌و په‌روه‌رده‌دا بانگهێشتی وه‌زیری په‌روه‌رده‌مان كرد ،به‌اڵم بهداخهوه نه‌هاته پارله‌مان پێداویس���تیه‌كان ،گرفتێك���ی گ���ه‌وره ی دیكه‌یه ،وێڕای ئه‌و ناجۆری‌‌و گه‌نده‌ڵیه‌ی ك���ه له‌پرۆگرام‌و چاپكردن���ی كتێبه‌كاندا هه‌یه ،كاتێك سه‌ردانی كۆگاكانمان كرد ئه‌و راس���تیه ده‌ركه‌وت‌و س���ه‌دان كتێب هێنراوه‌و چاپكراوه به‌بێ ئه‌وه‌ی سودی لێوه‌ربگیرێ���ت ده‌خرێت���ه ژێرزه‌مینه‌وه یان ده‌س���وتێنرێت ،بۆیه له‌م حاڵه‌ته‌دا حكومه‌ت‌و له‌پێش هه‌مویانه‌وه وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده به‌رپرسه به‌رامبه‌ر ئه‌و ره‌وشه خراپه".
ئه‌و وتی "له‌ئه‌نجامی ئه‌و دۆخه خراپه‌دا بانگهێش���تی وه‌زیری په‌روه‌رده‌مان كرد، به‌اڵم به‌داخ���هوه نه‌هاته پارله‌مان ،بۆیه ده‌ڵێم له‌كه‌موكورتی په‌س���ه‌ندنه‌كردنی یاساكاندا به‌ش���ێكی ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی حكوم���هتو به‌شێكیش���ی ده‌كه‌وێت���ه ئه‌س���تۆی ئێم���ه وه‌ك پارله‌مانت���اران له‌لیژنه‌ی په‌روه‌رده ،بۆیه ده‌بو دو كاری گهوره بكه‌ین كه په‌س���ه‌ندكردنی یاسای خوێندنی بااڵو یاس���ای پ���ه‌روه‌رده بو، به‌اڵم نه‌مانتوانی".
جێگ هی داخ ه كه په‌رله‌مانی كوردستان ئه‌رشیفێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی نه‌بێت له‌سه‌ر جینۆسایدی گه‌لی كورد
هۆڵی په‌رله‌مان ..هۆڵێك ی داخراو به‌ڕوی هاواڵتی‌و میدیا ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد
پهروهردهو سیسته‌می په‌روه‌رده له‌هه‌رێمی كوردستاندا به‌هه‌لومه‌رجێك ی ناله‌بارو دژواردا تێده‌په‌ڕێت ،بێ ئه‌وه‌ی په‌رله‌مان هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنی بدات ،ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی پهروهردهو خوێندنی بااڵی په‌رله‌مان ده‌ڵێت "گه‌ر په‌روه‌رده وابڕوات نه‌وه‌یه‌كی خراپ به‌رهه‌مده‌هێنێت". ئه‌ندامی فراكسیۆنی كوردستانی لیژنه‌ی پ���ه‌روه‌رده‌و خوێندنی ب���ااڵی پارله‌مان ی كوردس���تان فه‌رم���ان عێزه‌دی���ن ئاماژه بهوه ده‌كات "هه‌ر لیژنه‌یه‌ك له‌پارله‌ماندا رۆڵ‌و س���ه‌نگی ئه‌وكات ده‌رده‌كه‌وێت كه دێت���ه مه‌یدانه‌كه‌وه ب���ۆ كاركردن" ،ئه‌و وتی "ئه‌گ���هر گۆڕانكاری له‌سیس���تمی په‌روه‌رده‌دا نه‌كرێت ،به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك نه‌وه‌یه‌كی خوێنده‌وارو هۆشیاری خاوه‌ن زانست‌و زانیاری به‌رهه‌مناهێنین". ناوبراو باس���ی له‌وه‌ش���كرد كه بواری په‌روه‌رده له‌كوردس���تان چه‌ندین گرفتی به‌ب���ێ چارهس���هر ماوه‌ت���هوه ،له‌وان���ه ده‌ستێوه‌ردانی حزب له‌كاروباری په‌روه‌رده كه ئ���هم دیارده‌یه بواری پ���ه‌روه‌رده‌ی ئیفلیجكردوه ،ئه‌و وت���ی "له‌م هه‌رێمه‌دا یه‌ك به‌رێوه‌به‌رو یاری���ده‌ده‌ر نابینی كه س���هر به‌هه‌ردو پارتی ده‌سه‌اڵتدار نه‌بن، كه ئه‌مه كاره‌ساته". وتیش���ی "س���ه‌ره‌ڕای دابینكردن���ی بودجه‌یه‌ك���ی گه‌وره‌ش ،به‌اڵم س���ودی لێوه‌رنه‌گیراوه له‌به‌ر خراپ به‌كارهێنانی، چونك���ه په‌روه‌رده س���تراتیژیه‌كی رونی نهبوهو ده‌بینی س���ه‌دان ملی���ۆن دۆالر تهرخانكراوه بۆ دروستكردنی قوتابخانه‌ی ( 4ت���ا )6پۆل���ی ،كه دواتر فه‌ش���ه‌لی هێن���اوهو پاره‌كه به‌ه���ه‌ده‌ردراوه ،بۆیه س���ااڵنه بودجه‌ی ئه‌م وه‌زاره‌ته به‌فیڕۆ ده‌درێت". هه‌روه‌ه���ا ئه‌ندام���ی فراكس���یۆنی كوردس���تانی له‌لیژن���هی پ���ه‌روه‌رده‌و خوێندنی بااڵ "س���ه‌روه‌ر عه‌بدولڕه‌حمان" ئام���اژه‌ی ب���هوه ك���رد ك���ه یه‌كێ���ك له‌گرفته‌كانی په‌روه‌رده ،نه‌بونی یاس���ای خوێندن���ی بااڵیه ،تائێس���تاش یاس���ای خوێندنی بااڵ نیه له‌هه‌رێمی كوردستاندا، به‌مه‌رجێك یاسایه‌ك له‌كابینه‌ی شه‌شه‌م ئاماده‌كرا ،بڕیاربو له‌م كابینه‌ی حه‌وته‌دا له‌ناو ئه‌م یاس���ا تازه‌یه‌ی خوێندنی بااڵ جێگه‌ی بكرێته‌وه ،وابڕیاریش بو له‌الیه‌ن وه‌زاره‌ت���ی خوێندن���ی ب���ااڵوه ره‌وانه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بكرێت‌و دواتر بچێته پارلهمانهوه ،به‌اڵم وه‌ك سه‌روه‌ر ده‌ڵێت "به‌ه���هر هۆكارێك بێ���ت له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران���هوه ده‌س���تی به‌س���ه‌ردا گیراو ره‌وانه‌ی پارله‌مان نهكراوه تائێستا ،بۆیه له‌م خوله‌دا نه‌مانتوانی یاسای خوێندنی بااڵ په‌س���ه‌ند بكه‌ین كه ئه‌مه‌ش یه‌كێكه
په‌س����ه‌ند نه‌كراون له‌لیژنه‌كه‌یاندا وه‌ك ئه‌رشیفێك هه‌ڵگیراوه. هه‌روه‌ه����ا ئ����ه‌وه‌ش ده‌خات����هرو كه هه‌مو ئه‌و س����ه‌رنج‌و تێبینیانه‌ی له‌الیه‌ن هاواڵتی����انو خه‌ڵكان����ی جی����اوازه‌وه گه‌یش����تۆته لیژنه‌كه‌یان ئه‌رش����یفكراوه "ئه‌مه‌ش به‌شێكی بۆ كاری كارمه‌ندانی لیژنه‌ی یاسای ده‌گه‌ڕێته‌وه". د .ئه‌حمه‌د وه‌رتێ ئهوه ناش����ارێته‌وه كه به‌ش����ێك له‌لیژنه‌كانی تر به‌و جۆره كارناكه‌ن ،بۆ ئه‌مه‌ش هێما بهوه ده‌كات، كه ئه‌و جگه له‌لیژنه‌ی یاسایی هاوكات ئه‌ندامی لیژنه‌ی رۆش����نبیرییش ،به‌اڵم وه‌ك ئه‌و ده‌ڵێت "لیژنه‌ی رۆش����نبیری ئه‌رش����یفێكی كه‌می هه‌یه ،ئه‌وه‌ی هه‌یه وه‌كو پێویست نییه". ئه‌ندامه‌ك����هی لیژنه‌ی یاس����ایی ،كه له‌فراكس����یۆنی بزوتنه‌وه‌ی ئیس��ل�امیه ئ����ه‌وه‌ش ده‌خاته‌رو كه هه‌ن����دێ لیژنه هه‌یه ،به‌تایبه‌ت له‌خوله‌كانی پێش����وی په‌رله‌ماندا ئیش����یان هه‌ر نه‌كردوه‌و ئه‌و ده‌ڵێت "هه‌ر ئه‌وه‌ش بۆته هۆی ئه‌وه‌ی، په‌رله‌مان له‌بواری ئه‌رشیفكردندا هه‌ژار بێت ،ب����ه‌اڵم ده‌بێت ئه‌وه‌ش رونبێت كه ئه‌م خوله به‌به‌راورد به‌خوله‌كانی پێشو له‌م روانگه‌یه‌وه زۆر باشتربوه".
په‌رله‌مانتار "عه‌دنان عوسمان" پێیوای ه به‌ش���ێكی گرن���گ‌و ته‌واوك���ه‌ری كاری په‌رله‌مانی میدیایه ،ئه‌و وتی "میدیا له‌دو روه‌وه ته‌واوكه‌ری په‌رله‌مانه ،یه‌كه‌م ئهوه مافی راگه‌یاندنه سه‌رجه‌م كارو چاالكی‌‌و هه‌واڵ‌و وردو درشتی په‌رله‌مان بگوازێته‌وه ب���ۆ میلل���ه‌ت وه‌ك به‌ش���ێك له‌ئه‌رك���ی میدیایی خۆیان ،دوه‌م مافی میلله‌ته كه س���ه‌رجه‌م ئه‌و هه‌واڵ‌و قس���هو باسانه‌ی نوێنه‌ره‌كانیان بزانن‌و لێیئاگاداربن ،بۆیه روماڵكردن���ی میدیایی بوه‌ته به‌ش���ێكی دانه‌بڕاو له‌كاری په‌رله‌مانی ،دیاره مافی په‌رله‌مانتارانیشه میلله‌ت ئاگاداری قسه‌و بۆچون‌و بڕیاره‌كانیان بێت. عه‌دن���ان عوس���مان ب���ۆ ئاوێن���ه رونیشیده‌كاته‌وه ئه‌گه‌ر له‌واڵتێكدا تهنها یه‌ك كار ههبێت كه پێویس���ت بكات 24 كاتژمێ���ر له‌ژێر نی���گای میدیاكاندا بێت ئهوه په‌رله‌مانه ،به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ناكرێت هیچ كاروچاالكی‌‌و به‌تایبه‌ت دانیش���تنه گش���تییه‌كانی په‌رله‌م���ان ب���ۆ جه‌ماوه‌ر نه‌گوێزرێت���هوه ،ئهوه الدان���ه له‌عورفی پهرلهمانیو پێشێلكردنی مافی میلله‌ت‌و میدیاو په‌رله‌مانیشه. ه���هر له‌مباره‌یه‌وه مامۆس���تای زانكۆ "دكت���ۆر س���االر باس���یره" به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه "داخس���تنی ده‌رگای هۆڵی په‌رله‌مان ب���ه‌ڕوی میدیاو هاواڵتیدا ته‌نیا له‌سیس���ته‌می دیكتاتۆرو تۆتالیتاره‌كان پیاده‌ده‌كرێت ،له‌واڵته دیموكراسییه‌كان نه‌ك ه���هر ب���ۆ میدیا ،به‌ڵكو ش���وێنی تایبه‌تیش بۆ هاواڵتیان دروس���تكراوه بۆ هه‌ر دانیشتنێكی په‌رله‌مان". ئه‌و وت���ی "له‌واڵته دیموكراس���ییه‌كان هاواڵت���ی بۆی هه‌یه له‌هۆڵ���ی په‌رله‌مان دابنیش���ێت‌و گوێبگرێ���ت ،چونكه ئهوه هاواڵتییه ئ���هو په‌رله‌مانه‌ی هه‌ڵبژاردوه‌و ئهویش بۆی هه‌یه به‌ش���داری پرۆسه‌ی سیاس���ی بێ���ت ،له‌الیه‌ك���ی ت���ره‌وه به‌راس���ته‌وخۆ دانیش���تنه‌كانیش ده‌گوازرێن���هوه بۆ هاواڵتی���ان به‌رێگای میدیاكانه‌وه". باس���یره خۆی به‌نمونه ده‌هێنێته‌وه‌و ده‌ڵێـت "من دو جار به‌شداری دانیشتنی په‌رله‌مان���م ك���ردوه له‌ئه‌ڵمانی���ا ،ه���ی ئیتحادی‌و ئه‌ویتر ههرێم بون ،له‌هه‌رێمی كوردس���تان ئه‌م دیارده‌یه نامۆیه‌و بۆیه هۆڵ���ی په‌رله‌مان داده‌خ���ات بۆ ئه‌وه‌ی
ده‌نگ���ی ئۆپۆزیس���یۆن وه‌ك خ���ۆی نه‌گاته رای گش���تی ،بۆ ئ���هوهی مامه‌ڵ ه نه‌گونجاوه‌كان‌و بڕیاره ناته‌ندروسته‌كانی دیكتاتۆریه‌تی زۆرین���ه نه‌گه‌نه دهرهوه، دیاره ده‌سه‌اڵت شتێكی هه‌یه لێیده‌ترسێ گه‌رنا پیاده‌ی پێچه‌وانه‌كه‌ی ده‌كرد ،بۆیه ده‌بێت به‌یاس���ایه‌ك بڕی���اری كردنه‌وه‌ی هۆل���ی په‌رله‌مان بدرێت ب���ۆ هاواڵتیان‌و میدیاكان ،رۆل‌و فشاری په‌رله‌مانتاره‌كان‌و رای گشتیو میدیاكانیش گرنگن". ه���ۆكاری ئ���هوهی بۆچ���ی په‌رله‌مانی
ئهوه ماف ی راگه‌یاندنه سه‌رجه‌م كارو چاالكی‌‌و هه‌واڵ‌و وردو درشتی په‌رله‌مان بگوازێته‌وه بۆ میلله‌ت كوردس���تان هۆڵه‌ك���هی داخس���توه، عه‌دنان عوس���مان ئاماژه به‌وه‌ده‌كات كه سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان له‌م خوله‌یداو هه‌ر لهس���ه‌ره‌تاوه زۆر به‌توندی دژ به‌كاریی میدیایی بوهو هه‌وڵێكی به‌رده‌وامی ئه‌دا ب���ۆ س���نورداركردنی كاری راگه‌یان���دن، به‌بیانوی بچوكی هۆڵ‌و رێكخستنی كاری رۆژنامه‌نوس���ان ،به‌اڵم له‌راس���تیدا تهنها له‌پێناو بوارنه‌دان بو به‌رۆژنامه‌نوس���ان، ئ���هم دوژمنایه‌تی���ه‌ش زۆر ش���ێوه‌ی نادیموكراسی له‌خۆده‌گرێت. عوس���مان راش���یده‌گه‌یه‌نێت ك���ه س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان كه نوێنه‌رایه‌تی لیس���تی زۆرین���ه ده‌ك���ه‌ن ،ب���ه‌رده‌وام له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بون جه‌ماوه‌ر ئاگاداری بیروبۆچون‌و چاالكییه‌كانی ئۆپۆزس���یۆن نه‌بن‌و هه‌میش���ه له‌تاریكیدا بیهێڵنه‌وه، قسه‌و باس���ه‌كانی ئۆپۆزسیۆن مه‌ترسی زۆری ب���ۆ سیس���تمی حوكمڕان���یو ئیداره‌دان���ی په‌رله‌م���ان دروس���تده‌كرد. خه‌ڵك زیاتر ئاگاداری كێشهو ناته‌واوی‌‌و گه‌نده‌ڵییه‌كان ده‌بو ،بۆیه پێویس���ت بو بۆ ئه‌و سه‌رۆكایه‌تییه به‌هه‌مو شێوه‌یه‌ك رێگ���ه ل���ه‌كاری میدیای���ی بگرێ���ت بۆ بێئاگاكردنی میلله‌ت ،ده‌سه‌اڵتی كوردی به‌په‌رله‌مانیشه‌وه هێشتا له‌ئه‌رك‌و په‌یام‌و پێویس���تی كاری رۆژنامه‌گه‌ری تێناگات، ب���ه‌رده‌وام ح���ه‌زی له‌وه‌ی���ه س���ه‌رجه‌م كاره‌كانی له‌تاریكی���دا به‌رێوه‌بچن ،جگه له‌ریكالمكردن ب���ۆ پرۆژه‌و چاالكییه‌كانی خۆیان.
په‌رله‌مان
کۆمه‌اڵیه‌تی
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
له‌خولی سێیه‌میدا
17
"ژنان بەمانا سیاسیەکەی بۆ رازاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان دانراون" ئا :سارا قادر دیارە لەخولی سێیەمی پەرلەمانی کوردستاندا ژمارەی ئەندام پەرلەمانە ژنەکان بەبەراورد بەخولەکانی پێشوترپشکی زیاتریان بەرکەوتبو، بەوهۆیەشەوە ئاستی چاوەروانیەکانی خەڵکی بۆ دەرخستنی جێگەو پێگەی ژنان لەناو پەرلەمانداو هەروەها بەشداریکردنیان لەپرسە نەتەوەیی‌و نیشتـمانیەکاندا دیارترو گەورەترەو زۆرێک لەخەڵک ڕایانوایە کە تەنها ژنانێکی کەمی ناو پەرلەمان توانیویانە پێگەی خۆیان دیاری بکەن‌و ئەوانیتریان تەنها بۆ پڕکردنەوەی کورسیەکان‌و ڕازاندنەوەی هۆڵی پەرلەمان بون بۆیە بۆ خولی داهاتوش ئەگەر کۆتا نەبێت ژنان بەدەنگی خۆیان ناتوانن بچنە ناو پەرلەمان .بۆ تیشکخستنە سەر ئەم بابەتە ئاوێنە چاوپێکەوتنی لەگەڵ (پەیمان عیزەدین)ی پەرلەمانتار سازدا. پەیم����ان عیزەدی����ن س����ەبارەت بەئاکتیڤبون����ی ژنان����ی پەرلەم����ان لەم خول����ەدا پێیوایە ک����ە ژنان له‌م خول����هی په‌رله‌مان����دا ئاماده‌یی زۆر ب����اش‌و پابه‌ندبونی ته‌واوی����ان هه‌بوه چ له‌دانیش����تنه‌كانی په‌رله‌م����انو چ له‌كۆبون����هوهو كاری لیژنه‌كاندا" به‌اڵم راستیه‌ك هه‌یه ده‌بێت بزانرێت ئهویش ئه‌وه‌یه كه نه ژن‌و نه‌پیاوو نه خودی
نه تێڕوانینی پارته سیاسیه‌كان بۆ ئیراده‌ی ژن ده‌چێته پێشهوهو نه ژنان خۆشیان هانده‌درێن بۆ گه‌شه‌پێدانی تواناكانیان
پەیمان عیزەدین دامه‌زراوه‌ی په‌رله‌مان كاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ر پرسه نیش����تمانیه‌كان چونك ه ئه‌و پرس����انه ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان بڕیاریان له‌سه‌ر ده‌درێت " .دیا رە زۆر پرسی گرنگ‌و هەستیارهەبون کە دەبو لەناو پەرلەمان گفتوگۆی لەسەربکرایە ژنانیش بەشێکی بەرپرسیاریەتیەکەیان لەئەس����تۆبگرتایە ب����ەاڵم ناوب����راو لەوبارەی����ەوە وت����ی "س����ه‌باره‌ت به‌و بابه‌ت‌و پرسانه كه هه‌ستیارن‌و تایبه‌تن به‌كۆمه‌ڵگاوه له‌راس����تیدا له‌ئاستێكی زۆر به‌رته‌سكی په‌رله‌مانتارانی ژناندا گرنگیان پێدراوه ،ژنان له‌و لیژنانه‌ی تایبه‌تن به‌پرسه هه‌ستیاره‌كانی وه‌ك ئاسایش‌و ناوخۆ ،ئابوری‌‌و دارایی زۆر
ئاوادا کە ک����ۆی تێڕوانینی کۆمەڵگە بەش����ێوەیەکی نەگونجاو بێت بۆ کارو چاالکیەکان����ی ژن����ان ،زەحمەتە ژنان بتوانن بەدەنگی خۆیان بچنە پۆستە بااڵکان‌و لەوبارەیەوە پەیمان عیزەدین وتی" به‌دڵنیایی����هوه زۆر زه‌حمه‌ته ژنان به‌ده‌نگی خۆیان ده‌ربچن له‌هه‌ڵبژاردنی داهات����وو چه‌ند خولێكی ت����ری دوای ئه‌وه‌ش����دا ئه‌گه‌ر كۆتا الببرێت چونكه تائێس����تا دابه‌ش����كردنی نایه‌كسانی رۆڵه‌كان له‌نێوان ژن‌و پیاودا هێش����تا گۆڕانكاری ئه‌وتۆی به‌سه‌ردا نه‌هاتوه ك����ه ئه‌مه‌ش واده‌كات ن����ه تێڕوانینی پارته سیاس����یه‌كان ب����ۆ ئیراده‌ی ژن ده‌چێته پێش����هوهو نه ژنان خۆشیان هانده‌درێن بۆ گه‌شه‌پێدانی تواناكانی خۆیان كه به‌داخ����هوه ئه‌مه واده‌كات دیس����ان یه‌كێك بوه له‌كاره‌كانی ژنان ژنان به‌م رێژه‌یه‌ی ئێستا له‌په‌رله‌ماندا ئه‌ركی كۆتا وه‌ك خۆی نه‌گه‌یه‌نرێت‌و ئاره‌زومه‌ندانه نی����ه ،بێگومان ئه‌گه‌ر كاریگه‌ری له‌سه‌ر چه‌مكی یه‌كسانی‌‌و له‌په‌رله‌مانی كوردستان". ئ����ەو بەگومان����ە ل����ەو وتەیەی کە زه‌روره‌تی����ش حاڵه‌تێك����ی نه‌هێنابێته عه‌داله‌ت دروست بكات ،ئه‌سڵ ئه‌وه‌یه ژنانێک����ی زۆر بەمان����ا مێینەیەکەیان ئ����ارا ئه‌وا ئاس����اییه ك����ه كه‌موكوڕی كه كۆتا قۆناغێكی گواس����تنه‌وه‌بێت بۆ رازاندن����ەوەی پەرلەم����ان دانرابن یان سس����تی دروس����ت ببێت ،چونكه له‌نایه‌كس����انیه‌وه بۆ یه‌كس����انی به‌اڵم بەڵک����و پێیوایە کە " ژن����ان به‌مانا له‌بنه‌مادا بای����هخ به‌بونی ژن ده‌درێت كاتێك ك����ه به‌س����ودوه‌رگرتن له‌كۆتا مێینایه‌تیه‌ك����هی ب����ۆ رازاندن����هوه له‌لیس����ته‌كاندا وه‌ك ژماره نه‌ك وه‌ك ژنانێ����ك نه‌نێردرێن����ه په‌رله‌م����ان كه بتوان����ن رای كۆمه‌ڵ بگۆڕن ده‌رباره‌ی دانه‌نراون به‌اڵم به‌مانا سیاس����یه‌كه‌ی تواناو لێهاتویی. له‌هه‌م����و حاڵه‌تێكدا ئه‌بێ����ت ئهوه توان����ای ژن����انو گرنگی به‌ش����داری به‌ڵێ بۆ جوانكردنی به‌رنامه‌ی سیاسی ی بزانی����ن كه گرنگینه‌دان به‌به‌ش����داری سیاسیان تا له‌ماوه‌یه‌كی دیاریكراودا پارته‌كان دان����راون ،ئه‌و پارته‌ش���� كه گرنگ����ی نه‌دابێ����ت به‌جوانكردن‌و سیاس����ی ژنان له‌ژێر فش����اردا نه‌بێت بیێت����ه هۆی به‌ده‌س����تهێنانی ده‌نگ‌و ده‌رخستنی روی شارستانی پارته‌كه‌ی په‌یوه‌ندی به‌كۆی تێڕوانینی كۆمه‌ڵه‌وه پشتیوانی بۆ ژنان ،ئه‌وا كۆتا ده‌بێته له‌رێی دانانی ژنه‌وه له‌لیسته‌كه‌یدا ئه‌وا هه‌ی����ه بۆ ژن ك����ه به‌داخ����هوه پارته مه‌ترسی له‌سه‌ر سس����تبونی زیاتری فشاری كۆتا ناچاری كردون به‌دانانی سیاس����یه‌كانیش نهیانتوانیوه زۆر له‌و ژنان‌و به‌رده‌وامیدان به‌به‌كارهێنانیان ژنان ،له‌هه‌ردو حاڵه‌ته‌كه‌دا به‌شداری واقیعه بگۆڕن" .دی����ارە لەحاڵەتێکی وه‌ك روخسار نه‌ك ناوه‌ڕۆك".
كه‌من‌و به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ئه‌توانین بڵێین به‌داخ����هوه زۆرینه‌ی ژنانی ناو په‌رله‌مان ههم����ان رۆڵی ته‌قلیدی ناو كۆمه‌ڵیان وه‌رگرتوه ،رۆڵێكی بێده‌نگی س����ه‌المه‌ت كه روبه‌روی به‌رهه‌ڵستی‌‌و كێش����مه‌كێش نه‌بێت����هوه ،ب����ه‌اڵم له‌گ����ه‌ڵ ئه‌م راس����تیه‌دا ناكرێت رۆڵی كه‌مینه‌یه‌كی ژنان به‌هه‌ند وه‌رنه‌گرین كه له‌زۆرێك له‌په‌رله‌مانتاره پیاوه‌كان چاالكت����رو ئازات����ر كاری����ان ك����ردوه به‌نمونه كاركردن لهس����هر دۆس����ێی بێسه‌روش����وێنان ،زیندان����ی نهێنی، پێش����ێلكاریه‌كانی ماف����ی مرۆڤ ژنان كردویان����ه ،یان ده‌رچواندنی یاس����ای بهرهنگاربونهوهی توندوتیژی خێزانی
"لیژنه‌ی ژنان له‌ئاستی پێویستی‌و داواكاریه‌كانی ژنان‌و ئافره‌تان نهبوه" ئا :ئاراس عوسمان ی ژنان‌و سه‌رۆك‌و ئه‌ندامانی لیژن ه ئافره‌تان له‌پارله‌مانی كوردستان ی كه بایه‌خی ته‌واو ناڕازین له‌وه ی به‌كاری لیژنه‌كه‌یان نه‌دراوه ،سه‌رۆك لیژنه‌كه ده‌ڵێت "پرۆژه هه‌ی ه دو ساڵ ه ی كاری بۆ نهكراوه ،هه‌شه خوێندنه‌وه ی یه‌كه‌میشی بۆ نهكراوه" ،ئه‌ندامێك ی لیژنه‌كه‌ش سه‌ر به‌ئۆپۆزیسیۆن ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه حكومه‌ت ی ره‌تكردۆته‌وه. پرۆژه‌كانی ئه‌وان ی دو ساڵ ه یاسایه‌ك نه‌چوه‌ت ه بوار جێبه‌جێكردنه‌وه ی ی لیژنه گه‌شه دارا حه‌فید ،سه‌رۆك ی كوردستان ژنان‌و ئافره‌تان له‌پارله‌مان ی لیژنه‌كه‌یانه‌و‌ه بۆ ئاوێن ه لهبارهی كار ی كارمان بۆ رایگه‌یان���د" له‌و پرۆژان���ه ی ك���ردوه یه‌كێك له‌وان ه په‌س���ه‌ندكردن ی ی بهرهنگاربونهوهی توندوتیژ یاس���ا دژ به‌خێزان ه ك ه زۆر ماندوبوین پێوه‌ی، ی دو ساڵێك ده‌بێت به‌اڵم ماوهی نزیكه له‌به‌ر پێكنه‌هێنانی لیژنه‌یه‌ك تائێستا نه‌چوه‌ت ه بواری جێبه‌جێكردنه‌وه. حكومه‌ت كه‌مته‌رخه‌مه ی ی پارله‌مان ناس���ك تۆفیق ،ئه‌ندام ی ی یه‌كگرت���و كوردس���تان له‌لیس���ت ی ی چوار ساڵ ی كار ئیس�ل�امی له‌باره ی ژنان‌و ئافره‌تانه‌و‌ه كه ئه‌ندام ه لیژنه ی تێیدا بۆ ئاوێن ه وتی :توانیمان یاسا ی ی توندوتیژی خێزان به‌ره‌نگاربون���هوه ده‌ربكه‌ین ،دو پرۆژه یاسامان ماوه‌ته‌و‌ه له‌ناو لیژنه‌كه‌ماندا ك���ه ئایا حكومه‌ت وه‌اڵمماننادات���هوه یاخ���ود پارله‌م���ان ی كارهوه ،ئه‌وانیش نایخات ه به‌رنام���ه ی لیژنه‌ی پ���ه‌روه‌رده‌ی من���داڵ له‌دوا ی ی دایك‌و باوكه‌و‌ه ك ه بینین جیابونه‌و‌ه منداڵ ئێس���تا كه‌مێك قورس��� ه پرۆژه یاسایه‌كی له‌و ش���ێوه هاتوه‌ت ه لیژنه، به‌اڵم تائێس���تا پارله‌مان نه‌یخستوه‌ت ه ی كارهوه. به‌رنام ه س���اڵو نیوێكه راپۆرتمان ئاماده‌یه‌و كه‌س لێیناپرسێت ی حكومهتهوه ی هاوكار گه‌شه له‌باره ی ی به‌وه‌شكرد كه" هه‌مواركردن ئاماژه ی ی ژماره س���اڵ ی كه‌س���ی ی بار یاس���ا ی س���اڵو نیوێك ه ،1959ك��� ه م���اوه راپۆرتم���ان ئاماده‌ك���ردوه نه‌خراوه‌ت ه ی ی ئهوه به‌رنام��� هی كارهوه به‌ه���ۆكار ی لهس���هر ی راپۆرت��� ی یاس���ای لیژن���ه ی ی ژنان ی تر هاوكار نه‌نوسیوه ،یه‌كێك ی لیژنه‌كه‌مان بێهاوس���ه‌ره كه ئاراسته ی ك���راوه ،ب���ه‌اڵم له‌به‌رئ���هوهی ئه‌رك دارای تێدای���هو حكوم���ه‌ت ده‌ڵێ���ت ی به‌سیستم چاره‌سه‌ربكرێت واته كێشه ی نیه ،بۆیه له‌و ماوهی پێش���ودا دارای
ژنانی به‌جێماوی ئه‌نفال په‌راوێزخراوترین ژنانی کوردستانن حكومه‌ت وه‌اڵمیداینه‌وه كه ده‌بو زوتر پاره‌كه دابین ب���كات كه‌وات ه ده‌توانێن ی ی ك���ه داوا وه‌اڵممانبداته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی موناقه‌شه‌مان دابین���ی ب���كات ب���هوه ی یاس���اكه‌ی كردوه ،بۆی ه رێكخس���تن بكردایه". بهداخهوه ئه‌م ه یاس���ایه‌كی گرنگبو ك ه حكومه‌ت ده‌ستوه‌رده‌دات ه كاره‌كانمان حكومه‌ت ره‌تیكرده‌وه. ی ی یه‌كگرتو باس��� پارله‌مانتاره‌ك��� ه "كابانی ماڵ" بێئه‌نجام بو ی ی ت���ر پرۆژه له‌وه‌ش���كرد" پرۆژه‌یه‌ك ی ژن���انو ئافره‌تان ی لیژنه س���ه‌رۆك ی 2010 ی بێهاوس���ه‌رانه ك ه ساڵ هاوكار ی ماڵ ی كابان هاتوه‌ت��� ه پارله‌م���انو زۆر گرنگبو ك ه باسی ئه‌وه‌شیكرد "پرۆژه ی بۆكراوه ،به‌اڵم كه گۆڕان پێشكه‌ش���ی كرد ،پێموای ه ی یه‌كه‌م��� خوێندنه‌وه ی ژنان بخرێت���ه كارهوه ی كردوه ك ه ده‌بێ���ت توانا ی رای حكومه‌ت لیژن���ه داوا ده‌بێ���تو ئه‌وانیش وه‌اڵمی���ان ئه‌وه‌بو‌ه نه‌ك حكومه‌ت موچه‌یه‌كی بۆ ببڕێته‌وه، ك ه ئه‌م كاره به‌یاسا چاره‌سه‌رده‌بێت‌و بۆیه له‌گ���ه‌ڵ ئه‌و پرۆژه‌یه‌دا نه‌بوم به‌و ی ترم���ان هه‌بو پێویس���تی به‌پرۆژ‌ه یاس���ا نیه ،ئێم ه ش���ێوه‌یه ،پرۆژه‌یه‌ك��� ی ی یاسای سزادانی عێراقی پێشێل ی حكومه‌ت به‌پێ نوس���راوێكمان ئاراس���ت ه كردوه بۆی���ان نی���ه به‌پارله‌مان بڵێن یه‌كس���انی ژن‌و پی���او ده‌كات ،ب���ه‌اڵم ی ی له‌و ش���ێوه‌یه به‌یاس���ا ئه‌مانه ته‌نانه‌ت خوێندنهوهی یه‌كه‌میش ك ه پرۆژه‌یه‌ك ی به‌پ���رۆژه ب���ۆ نهكراوه ،پرۆژه زۆر‌ه له‌پارله‌مانداو رێكده‌خرێ���تو پێویس���ت یاس���ا نیه ،ئێمه لهبهرئهوه حكومه‌ت ئه‌گه‌ر لهس���ه‌ره‌تای خوله‌كه‌دا جۆرێك ی ئاگادارده‌كه‌ین���هوه بزانی���ن ده‌توانێت له‌سس���تی هه‌بو له‌موناقه‌ش���هو كار
-
فۆتۆ :ئاوێنه
ی ئێستا له‌كوردستاندا %23 ی لهبهرئهوه لیژنه‌كاندا ،لهبهرئهوه ده‌كرا ژماره‌یه‌ك فه‌رمانب���ه‌ران مێینه‌ن ،ب���ه‌اڵم ئه‌گه‌ر زۆرترو باشتر پرۆژه ده‌ربچوایه. ی ی ژنان‌و ئافره‌تان له‌ئاست بڵێین لیژنه پێداویستی‌‌و داواكاریه‌كاندا بوه ،نه‌خێر ی لیژنه‌كه‌مان له‌ئاستی داواكاریه‌كان نهیتوانیوه له‌و ئاس���ته‌دابێت هه‌روه‌ك ژنان‌و ئافره‌تان نهبوه ی ناو پارله‌مان، ناسك تۆفیق جه‌ختی له‌وه‌كرده‌و‌ه ك ه پاشماوه‌ی لیژنه‌كانی تر لیژنه‌كه‌یان له‌ئاس���تی پێویستدا نهبوه لهبهرئهوهی رێگریی بۆ دروستده‌كرێت‌و ی پرۆژه یاساكانی بۆ ناخرێت ه به‌رنامه‌و‌ه ی تر ته‌عدیلكردن ده‌ڵێت :پرۆژه‌یه‌ك��� ی ی به‌س���ه‌رۆكایه‌ت ی كه ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ند ی له‌پارله‌ماندایه‌و یاسایه‌ك له‌شفرۆش ی پارلهمانهوه هه‌یه". گرنگه ب���ۆ بهرهنگاربونهوهی دیارده ی ژن گه‌ش ه دارا وتی :هه‌ر پرۆژه‌یه‌ك ێ یاسای ه له‌شفرۆش���ی ،ئه‌مان ه ئه‌و س ی كلتورو تا كۆمه‌ڵگ ه به‌رامبه‌ر ب���ون ك���ه له‌لیژنه‌ك���ه‌دا ماوه‌ت���هوه ،وات ه گۆڕین لیژنه‌كه‌م���ان ه���ه‌روه‌ك ئه‌وانیت���ر دو به‌ژن بگۆڕێت كه نێر خاوه‌ن ده‌سه‌اڵته، ی راپۆرت به‌هه‌مو ده‌س���ه‌اڵت‌و ئۆپۆزس���یۆنهوه ی هه‌ی���ه ،ئاماده‌كردن ئه‌رك��� ی ی سه‌ره‌ك ی ژن مه‌س���ه‌له‌یه‌ك ی مه‌سه‌له بۆ یاس���اكان ،هه‌روه‌ها چاودێریكردن ی ێ راپۆرتم���ان ئاماده‌ی ه نیه ،به‌دڵنیایی���هوه ئه‌گه‌ر ئه‌و رێژه حكومه‌ت ،س��� له‌لیژنه‌ك���ه‌داو تائێس���تا كاری ب���ۆ ل��� ه %30ی ه نه‌بوایه به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك نهكراوه ،له‌بواری چاودێریو كاره‌كاندا ئێم���هی ژن���ان به‌ده‌نگ���ی خۆم���ان ی ی زانكۆو نه‌ده‌چون ه پارلهمانهوه ،ئه‌و كارانه‌ش ی ده‌رچوان داوای دامه‌زراندن��� په‌یمانگاكانمان ك���ردوه بۆ مێینه‌كان ،له‌پارله‌ماندا چۆته دهرهوه له‌داگاكان‌و
به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌گه‌ر ئه‌و رێژه‌ی له %30یه نه‌بوایه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئێمه‌ی ژنان به‌ده‌نگی خۆمان نه‌ده‌چونه پارلهمانهوه له‌ناو حكومه‌ت جێبه‌جێنه‌كراوه‌و ئه‌م ه كه‌مته‌رخه‌میه‌كی گه‌وره‌یه. ی به‌وه‌كرد"له‌پاڵ ئه‌مان ه ناسك ئاماژه ئ���هو وه‌فدانه‌ی ك ه ده‌چن ه دهرهوه یان ی پێش���وازی له‌میوانان ده‌كه‌ن، ئه‌وانه ی میێین ه نهكراوه وه‌ك پێویست ره‌چاو له‌چونه‌ده‌ره‌وه‌یان له‌وه‌فده‌كاندا ،له‌ناو نۆ لیژنه‌ی پارله‌ماندا تهنها یه‌ك لیژن ه ی ده‌كات ك���ه ئهویش ژن س���ه‌رۆكایه‌ت ی ژنان���ه ،له‌فراكس���یۆنه‌كانیش لیژنه س���ه‌رۆكه‌كانیان‌و جێگره‌كانیش هه‌مو ی كوردستانی ،له‌گه‌ڵ پیاون جگه له‌لیست حكومه‌تیش قسه‌مانكردوه ك ه كاربكات ب���ۆ ئه‌نجومه‌نی خانمان ك ه تائێس���تا ی ێ یاس���ا كارده‌كه‌ن ،له‌مه‌س���ه‌ل ه به‌ب ی حكومه‌تیش ك ه ده‌بێ���ت ره‌نگدانه‌وه ههبێت ،ده‌بینی له‌وه‌زیره‌كانیشدا تهنها یه‌ك وه‌زیر هه‌یه كه ژنان به‌رێوه‌یبه‌رن، به‌رێوه‌به‌ره گشتیه‌كانیش ده‌بینی زۆر كه‌میان له‌ژنان پێكهاتون.
18
په‌رله‌مان
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
تایبه‌ت
له‌خولی سێیه‌میدا
:RDOپه‌رله‌مان له‌چاودێریكردندا الوازه
سەرۆكی یەكێتی پەرلەمانتارانی كوردستان:
بودجەی یەكێتیەكەمان لەالیەن پەرلەمانەوە بۆ دابیندەكرێت نیعم���ەت عەب���دوال س���ەرۆكی یەكێت ی پەرلەمانتاران���ی كوردس���تان بەئاوێنەی ڕاگەیاند ,كە ئەوان لەئێس���تادا نزیكەی ٥٠٠ئەندامی���ان هەی���ە ،ك���ە پێكهاتون لەپەرلەمانتاران���ی خولەكان���ی پێش���وو ئێس���تای پەرلەمانی كوردستان‌و عێراق " چەند پەرلەمانتارێكی تری پارچەكانی تریش ئەندامی فەخرین". نیعمەت عەبدوال زەرورەتی دامەزراندنی یەكێتییەكەی���ان بۆ ئ���ەوە گەڕاندەوە، كە ئ���ەوان بەه���ۆی ئەو ش���ارەزاییەی لەخولەكانی پێشوی پەرلەمان هەیانبوە، هاوكارێك���ی ج���ددی خولەكان���ی دوای خۆیانن ،لەدەركردنی یاس���او بڕیارەكان س���ەرۆكایەتی پەرلەم���ان كۆپیەكی���ان بۆ دەنێرێ���تو ئەوانی���ش تێبینیەكانی خۆی���ان لەس���ەری دەدەن ،وتیش���ی " ئ���ەوان بەپێی یاس���ای ژ١٧ .ی ٢٠٠٦ی پەرلەم���ان ڕێكخراوەكەیان دامەزراندوەو س���ەرجەم كارەكان���ی دەس���تەی ب���اال بەخۆبەش���ی دەكرێن ،لقمان لەهەرسێ ش���ارەكەی كوردس���تان هەیە .بودجەی مانگانەشمان پێشتر ١٠ملیۆن دیناربو، ئێس���تا ٢٠ملیۆنەو لەالیەن پەرلەمانەوە دابیندەكرێت ،لەداهاتوشدا باڵەخانەیەك ب���ۆ یەكێتیەك���ە دروس���تدەكەین ،ك���ە خەرجیەكەی لەسەر پەرلەمانە". لەب���ارەی هەیكەلیەت���ی یەكێتیەكە، نیعم���ەت ئام���اژە ب���ەوە دەكات ،ك���ە دەس���تەیەكی ب���اال هەیە لە ٩كەس���ی س���ەرەكی‌‌و دو ی���ەدەگ پێكدێت‌و ئەوان سەرۆك دیاریدەكەن ،هەروەها ٤لیژنەی تایبەتی���ان هەی���ە وتیش���ی " پەیڕەوی ناوخۆم���ان هەیەو س���ەرۆك‌و دەس���تە لەڕێگ���ەی كۆنگ���رەوە دیاریدەكرێ���ت، تائێستا دو كۆنگرەمان كردوە". سەرۆكی یەكێتی پەرلەمانتاران ،كارو چاالكی ڕێكخراوەكەی���ان ڕوندەكاتەوە،
په‌رله‌مانی کوردستان رێكخ���راوی توێژینه‌وه‌و گه‌ش���ه‌پێدان ،RDOك���ه رێكخراوێك���ی ناحكومی سه‌ربه‌خۆیه ،له‌راپۆرتێكدا ئاماژه بهوه ده‌كات كه "یاساو بڕیاره‌كانی په‌رله‌مان روبه‌ڕوی بایه‌خپێنه‌دان‌و جێبه‌جێنه‌كردن دهبێتهوهو ،ئه‌وه‌ش به‌هۆی الوازی رۆڵی په‌رله‌مانه‌وه له‌چاودێریكردندا". ئه‌و رێكخراوه له‌ڕاپۆرته‌که‌یدا که‌‌له‌ژێر ناوی "پڕۆژه‌ی به‌دواداچونی كارو ئه‌دای په‌رله‌م���انو جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كانی هه‌ڵبژاردنی "2009ه پێشنیاری ئهوه بۆ په‌رله‌مان ده‌كات كه میكانیزمێكی كارا به‌مه‌به‌س���تی چاودێریكردنی ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێكردن بگرێته‌به‌ر ،په‌رله‌مانتاری لیس���تی كوردستانی "ئاسۆ كه‌ریم" له‌و راپۆرته‌دا ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد كه په‌رله‌مان له‌رۆڵی چاودێریكردندا الوازه" ،ئه‌وه‌ش له‌به‌ر سه‌رقاڵبونی به‌داڕشتن‌وده‌ركردن‌و هه‌مواركردن���ی یاس���اكان ،هه‌روه‌ه���ا هۆكارێك���ی ت���ر بریتی���ه له‌نه‌بون���ی ده‌زگاكانی به‌دواداچون‌و چاودێری وه‌ك ده‌زگای نهزاههو چاودێری دارایی". سه‌رۆكی فراكسیۆنی گۆڕانیش "كاردۆ محه‌مه‌د" جه‌ختی له‌سه‌ر هه‌مان مه‌سه‌له
كردۆته‌وه‌‌و وتویه‌ت���ی "رۆڵی په‌رله‌مان له‌چاودێریكردن زۆر الوازه یان هه‌ر نیه، كاتێك یاس���ایه‌ك له‌الیه‌ن په‌رله‌مانه‌وه ده‌رده‌چێت ئه‌وا جێبه‌جێناكرێت ،به‌ڵكو زۆرجار ده‌بینین وه‌زاره‌ته‌كان یان الیه‌نی جێبه‌جێكار رێساو رێنمایی پێچه‌وانه‌ی یاسا ده‌ركراوه‌ك ه ده‌رده‌كه‌ن". ئ���هو په‌رله‌مانتاره ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕو كه له‌كاتی بانگهێشتكردنی وه‌زیره‌كان بۆ پرسیارلێكردن‌و لێپرسینه‌وه له‌كارو ئه‌داكانی ،لیس���تی كوردستانی ده‌بێته پارێزه‌ری ئه‌و وه‌زیره". به‌پێی راپۆرتی رێكخراوه‌كه كارانه‌بونی ده‌س���ه‌اڵتی دادوه‌ری یه‌كێكی تره له‌و هۆكاران���هی كه په‌رله‌م���ان نهیتوانیوه وه‌ك پێویست چاودێری جێبه‌جێكردنی بڕیارو یاساكانی بكات ،په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی لیس���تی كوردس���تانی ئهوه ده‌خاته‌ڕو تائێس���تا له‌هه‌رێمدا دادگای ده‌ستوریی نیهو ده‌ڵێت "له‌كاتی هه‌بونی سكااڵ یان كێشه له‌نێوان ده‌سه‌اڵته‌كاندا‌و له‌كاتی جێبه‌جێنه‌كردنی حكومه‌ت بۆ یاس���او بڕیاره ده‌رچوه‌كان ،شوێنێك نیه بۆی بگه‌ڕێیت���هوه ،كه ئ���ه‌وه‌ش زیاتر رۆڵی دادگای ده‌س���تورییه ،كه ئ���هو جۆره
كێشهو مه‌سه‌النه یه‌كالییبكاته‌وه". ب���ۆ كارابون���ی په‌رله‌مانی���ش له‌رۆل���ێ چاودێریك���ردن رێكخراوه‌ك���ه پێشنیاریكردوه كه په‌رله‌مان میكانیزمی كارا بۆ ئه‌و مه‌به‌سته بدۆزێته‌وه ،تا ئه‌و ده‌سه‌اڵته سه‌نگ‌و قورسایی زیاتربێت‌و خه‌ڵكی ههرێم زیاتر متمانه‌یان پێیبێت. هه‌روه‌ه���ا داوای ئه‌وه‌ش���یكردوه ك���ه په‌رله‌مان ده‌توانێت له‌رێی دامه‌زراوه‌ی تایب���ه‌ت به‌ب���واری چاودێریك���ردن‌و لێپرس���ینه‌وه الیه‌ن���ی جێبه‌جێكردنی یاساكان به‌هێزبكات. س���ه‌باره‌ت به‌بودج���ه‌ش به‌پێ���ی راپۆرتی ئ���هو رێكخراوه ،په‌رله‌مانتاران ئه‌وه‌یان خستۆته‌ڕو كه ئه‌مساڵ بودجه به‌ش���ێوه‌یه‌كی وردتر‌و شه‌فافتر قسه‌ی له‌سه‌ركراوه ،له‌وباره‌یه‌وه په‌رله‌مانتاری لیس���تی هاوپه‌یمان���ی ،ئاس���ۆ كه‌ریم ئهوه ده‌خات���هڕو گفتوگ���ۆی بودجه، ش���ه‌فافیه‌تی زیات���ری پێوه‌دیارب���وهو وتویه‌تی پێش���تر كه بودج���ه ده‌هاته په‌رله‌مان یه‌ك الپه‌ڕه یان دوالپه‌ڕه بوه، ب���ه‌اڵم بودجه‌ی ئه‌مس���اڵ ورده‌كاریی‌‌و رونكردنه‌وه‌ی زۆرت���ری پێوه دیاربوه‌و گفتوگۆكردن لهس���هر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ش
21رۆژی پێچوه. هه‌روه‌ها س���ه‌رۆكی لیستی كۆمه‌ڵی ئیس�ل�امی ئارام قادر ،ئهوه ده‌خاته‌ڕو ك���ه مه‌س���ه‌له‌ی ش���ه‌فافیه‌تی بودجه به‌هۆی فش���ارو پێداگیری لیسته‌كانی ئۆپۆزس���یۆنهوه ب���وه ،كه ده‌س���ه‌اڵت ناچارب���وه هێنانی بودج���ه ورده‌كاری زیات���ری تێبكه‌وێ���ت ،چونكه بودجه‌ی 2010تهنها یه‌ك الپه‌ڕه بوه. رێكخراوی توێژینه‌وه‌و گه‌ش���ه‌پێدان، رێكخراوێكی ناحكومی س���ه‌ربه‌خۆیه‌‌و س���اڵی 2011دام���ه‌زراوه‌و ب���اره‌گای سه‌ره‌كییان ده‌كه‌وێته گه‌ڕه‌كی عه‌ینكاوه له‌شاری هه‌ولێر ،رێكخراوه‌كه به‌مه‌به‌ستی چاكتربون���ی رۆڵ���ی په‌رله‌م���ان چه‌ند راسپارده‌و پێش���نیارێكیان خستۆته‌ڕو له‌وانه :رێكخستنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی نێوان ده‌سه‌اڵت‌و ئۆپۆزس���یۆن ،دۆزینه‌وه‌ی میكانیزم���ی كارا ب���ۆ چاودێریكردن���ی جێبه‌جێكردنی یاس���اكانی په‌رله‌مان‌و ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد دامه‌زراندن���ی دام���ه‌زراوه‌ی تایب���ه‌ت به‌بواری چاودێ���ری‌و كردنه‌وه‌ی خولی تایبه‌ت بۆ په‌رله‌مانتاران‌و په‌خشكردنی ناوچه‌ی گه‌رمیان له‌سه‌ر ئاستی دانیش���تنه‌كانی په‌رله‌م���ان له‌رێ���ی كوردستان زۆرترین ئه‌ندامی په‌رله‌مانی به‌ركه‌وتوه كه 10په‌رله‌مانتاره ،به‌اڵم میدیاوه. هیچ كه‌سێكیان نازانن له‌ناوچه‌كه‌یاندا چه‌ند بیره نه‌وت هه‌یه‌و چه‌ند به‌رمیله نه‌وتی لێده‌رده‌هێنرێت‌و داهاته‌كه‌ی بۆ كێیه ،له‌به‌رامبه‌ردا سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و هه‌ردو حزبی ده‌سه‌اڵتدار به‌به‌رپرس ده‌زانن.
ئا :بارام سوبحی هاواڵتیان ی چه‌مچه‌ماڵ بۆچون ی ی نوێنه‌ران ی ی ئه‌دا جیاوازیان له‌باره شاره‌كه‌یان له‌پارله‌مانی كوردستان هه‌یه ،به‌شێك له‌هاواڵتیان ده‌ڵێن پارله‌مانتاران كه‌م هاتونه‌ت ه ناو ی كێشه‌كانیان بون. خه‌ڵك‌و تێكه‌ڵ پارله‌مانتارانیش پێیانوایه به‌پێ ی توانای خۆیان كاریانكردوه بۆ گه‌یاندن ی كێشه‌كانی هاواڵتیان به‌ده‌سه‌اڵت. ()2009/7/25 له‌هه‌ڵبژاردن���� ی دا ،هه‌ریه‌ك���� ه له‌یه‌كێتی نیش����تیمانی، پارتی دیموكرات ،كۆمه‌ڵی ئیس��ل�امی، یه‌كگرتوی ئیسالمی ،بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان، له‌چه‌مچه‌ماڵ كاندیدی����ان بۆ پارله‌مان ی ی كوردستان هه‌بو .به‌اڵم تهنها دو كاندید گۆڕان سه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌ستهێناو بون ه ئه‌ندام����ی پارله‌م����ان ،ئه‌وانیش عه‌زیم ه نه‌جمه‌دین‌و شێرزاد حافز بون .له‌خول ی پێشوی پارله‌مانیش����دا ،پارله‌مانتارێك ی یه‌كێت���� ی نوێنه‌رایه‌ت���� ی چه‌مچه‌ماڵ���� ی ده‌كرد. به‌بۆچون����ی فه‌رمانب����هر س����ه‌روه‌ر سه‌عدواڵ ،هه‌ردو پارله‌مانتاره‌كه‌ی گۆڕان له‌چه‌مچه‌ماڵ "هه‌ر به‌ن����او نوێنه‌رایه‌ت ی قه‌زاكه‌یان ك����ردوه ،نه‌یاتوانیوه تێكه‌ل ی ی خه‌ڵكی شاره‌كه‌بن‌و له‌نزیكه‌وه ئاگادار كێشهو كه‌موكورتییه‌كان ببن" .له‌وه‌اڵم ی
ئه‌م ره‌خنه‌یه‌ش����دا پارله‌مانتار عه‌زیم ه ی نه‌جمه‌دین ،ئهوه ره‌تده‌كاته‌وه ئاگادار ی نه‌بوبێ ،بۆ ئه‌وه‌ش كێشه‌كان ی خه‌ڵك ب����اس ل����ه‌وه‌ده‌كات ب����ۆ به‌دواداچون ی كێش����ه‌كانی هاواڵتی����ان چه‌ندینج����ار س����ه‌ردانی فه‌رمانگه‌كانی ش����اره‌وانی‌‌و ی قایمقامیه‌ت����ی كردوه ،ئه‌م ه جگ ه له‌وه س����ه‌ردانی وه‌زاره‌ته‌كانی پ����ه‌روه‌رده‌و ته‌ندروس����تیو ش����ه‌هیدان‌و ش����اره‌وان ی ی ك����ردوه .هه‌روه‌ها یان����زه پارله‌مانتار ی هێناوه‌ت ه لیژنه جیاوازه‌كانی پارله‌مان ی چه‌مچه‌م����اڵو دوات����ر به‌راپۆرتێك كۆ ی كێش����ه‌كانی چه‌مچه‌ماڵیان ئاراس����ته سه‌رۆكایه‌تی پارله‌مان كردوه ،له‌وێشه‌و‌ه ی حكومه‌ت كراوه. ئاراسته ئ����هو فه‌رمانبه‌ره ،پێش����نیار ده‌كات بزوتن����هوهی گ����ۆڕان لێپێچین����هوه له‌م پارله‌مانتارانه‌ی بكات ،به‌تایبه‌تی "كاك ی ی ئه‌وتۆی شاره‌كه شێرزاد كه خزمه‌تێك نه‌كردوه". ی ببێت ه عه‌زیمه نه‌جمه‌دین كه به‌رله‌وه پارله‌مانتار به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌یه‌ك ی بنه‌ڕه‌ت����ی بوه ،له‌پارله‌مانیش����دا بوه‌ت ه ی لیژنه‌كان ی پهروهردهو وه‌رزش‌و ئه‌ندام ی الوان .ش����ێرزاد حافزی����ش به‌رل����هوه ی ئه‌نجومه‌ن ی ببێته پارله‌مانتار ،سه‌رۆك ی سلێمانی بوه ،له‌پارله‌مانیشدا پارێزگا ی ناوخۆو ی لیژنه‌كان���� بوه‌ت���� ه ئه‌ندام���� پێشمه‌رگه‌و زیندانی سیاسی. ی كازم ئه‌حمه‌د گه‌نجێكی دانیش����تو
ك���ە جگ���ە لەهەماهەنگ���ی پەرلەمان‌و حكومەت ،چەندین پێشنیازیان داوەتەوە دەسەالت لەسەر پرسە نەتەوەیییەكان‌و پارچەكانی تری كوردس���تان ،گۆڤارێك دەردەكەن ،هەروەه���ا چەندین كتێبیان لەبارەی بابەتی جیاجیا بۆ پەرلەمانتاران چاپكردوە .وتیش���ی ":كارێكی زۆرمان لەسەر مەسەلەی جینۆساید كردوە". لەب���ارەی زۆری ژم���ارەو موچ���ەی خانەنش���ینی پەرلەمانتارانەوە ،ناوبراو وت���ی " موچەك���ە ٦٥٠٠٠٠٠دین���ارە، لەهەمو دونی���ا پەرلەمانتار خانەش���ین دەكرێ���ت ،بەالم ش���ێوازەكان جیاوازە، پێموای���ە دەبێت حس���اب ب���ۆ خزمەتی وەزیف���ی بكرێ���تو هاوس���ەنگ بكرێت لەگەڵ خانەش���ینی فەرمانبەران ،نابێت پەرلەمانتارێك تەنیا چوار ساڵ خزمەتی هەبێت ،لەگ���ەڵ پەرلەمانتارێكی تر ٣٠ ساڵ خزمەتی وەزیفی هەبوە ،وەكو یەك خانەنشینبكرێت".
په‌رله‌مانتاره گه‌رمیانییه‌كان نازانن چه‌ند بیره نه‌وت له‌ناوچه‌كه‌یاندایه
پارله‌مانتارێك ی گۆڕان له‌چه‌مچه‌ماڵ: له‌ترس ی نانبڕین خه‌ڵك ی نه‌یانده‌وێرا بێن ه نوسینگه‌كه‌م چه‌مچه‌ماڵه ،رهخن���� ه له‌وه‌ده‌گرێت ك ه ئه‌م دو پارلهمانتاره ئۆفیس���� ی تایبه‌ت ی به‌خۆیان نییه ،ته‌نانه‌ت پارله‌مانتارێكیان ماڵ���� ی له‌چه‌مچه‌ماڵی����ش نیی ه "ئه‌مه‌ش هێمای بێبایه‌خ س����ه‌یركردنی هاواڵتیانی چه‌مچه‌ماڵ����ه ،ك���� ه نوێنه‌رایه‌تی����ان ده‌كه‌ن". له‌به‌رانب����ه‌ردا عه‌زیم���� ه نه‌جمه‌دی����ن، رایده‌گه‌یه‌نێ����ت نه‌ك به‌ته‌نها ناو ش����ار، به‌ڵكو سه‌ردانی س����ه‌رجه‌م ناحیه‌كان ی ی كردوه. سنوره‌كه‌و زۆربه‌ی گونده‌كانیش ناوبراو له‌سه‌ره‌تای ده‌ستبه‌كاربونیدا بۆ ماوهی یانزه مانگ نوس����ینگه‌ی هه‌بو، ی داخستن ی به‌اڵم دواتر دایخست .هۆكار ی نوس����ینگه‌كه‌ی گهڕاندهوه ب����ۆ ئهوه ی نانبڕین نه‌یانده‌وێرا ی له‌ترس���� "خه‌ڵك بێن���� ه نوس����ینگه‌ك همو ب����ۆ گه‌یاندن����ی سكااڵو داواكارییه‌كان ده‌هاتن ه ماڵه‌وه". ی ی بزوتنه‌وه راش����یگه‌یاند دوای ئ����هوه ی له‌م حاڵه‌ت����ه ئاگاداركردۆته‌وه، گۆڕان پێیانراگه‌یاندوه نوسینگه‌كه‌ی دابخات. ی به‌ش����ێك له‌هاواڵتی����ان، ب����ه‌ڕا له‌به‌رئ����هوهی پارله‌مانت����اره‌كان س����هر به‌ئۆپۆزس����یۆن ب����ون‌و له‌پارله‌مانی����ش بڕیاره‌كان به‌زۆرینه‌و كه‌مینه ده‌رده‌چن، پارله‌مانتاره‌كان نهیانتوانیوه خزمه‌تێك ی ئه‌وتۆی شاره‌ك ه بكه‌ن. ی هیوا غه‌فور مامۆستایه‌كی دانیشتو ناحیه‌ی ته‌كیه‌ی����ه ،رایده‌گه‌یه‌نێت تهنها عه‌زیم ه نه‌جمه‌دین سه‌ردانی ناحیه‌كه‌یان ی
بودجەی مانگانەمان ئێستا ٢٠ملیۆنەو لەداهاتوشدا باڵەخانەیەك بۆ یەكێتیەكە دروستدەكەین ،كە خەرجیەكەی لەسەر پەرلەمانە
كردوه ،له‌دوای سه‌ردانه‌كه‌ش "پڕۆژه‌یه‌ك ی ئه‌وت����ۆ نه‌كرا ،ئیدی نازانم كێش����ه‌كان ی له‌پارله‌مان باس����نه‌كرد ،یان حكومه‌ت گوێ����ی لێنه‌گرت����وه" .ئه‌م مامۆس����تای ه پێیوایه ئه‌و دو پارلهمانتاره "ده‌یانتوان ی ێ گرفته‌ك ه زۆر شت ی باشتر بكه‌ن" ،وه‌ل له‌وه‌دا ده‌بینێته‌وه "زۆرینه‌ی بڕیاره‌كان ی پارله‌مان به‌زۆرین ه بوه ،بۆی ه له‌جێ ی ئه‌و تموح‌و خۆزگانه‌ی ئێمه نه‌بون". ی گه‌یاندن����ی كێش����ه‌كان ی له‌ب����اره هاواڵتیان����هوه ،پارله‌مانتاره‌كه‌ی گۆڕان ی ده‌كات ب����ۆ جێبه‌جێكردنی ئاش����كرا پڕۆژه‌ی ئ����اوی گۆپته‌پ ه – چه‌مچه‌ماڵ س����ه‌ردانی وه‌زیری ش����اره‌وانی كردوه‌و وه‌زیری����ش به‌ڵێن����ی جێبه‌جێكردن���� ی پڕۆژه‌ك����هی داوه ،ب����ۆ دروس����تكردنی نه‌خۆش����خانه‌ی په‌نج����ا قه‌ره‌وێڵه‌ی����یو ی پزیشك بۆ نه‌خۆشخانه‌كان ی دابینكردن سنوره‌كه سه‌ردان ی وه‌زیری ته‌ندروست ی كردوه‌و ئهویش به‌هه‌مان شێوه به‌ڵێن ی جێبه‌جێكردنیان ی داوه .بۆ چاره‌سه‌ركردن ی ی ئه‌و قوتابخانانه‌ش����ی مه‌ترس���� ی گرفت ی روخانیان لێده‌كرێت ،سه‌ردان ی وه‌زیر په‌روه‌رده‌ی كردوه. پارله‌مانتاره‌ك����هی گ����ۆڕان ،نیگه‌ران ه ل����هوهی ك����ه ئی����داره‌ی چه‌مچه‌ماڵ بۆ ی گرفته‌كانی سنوره‌ك ه چارهس����ه‌ركردن ی زۆر هاوكاری نه‌ب����ون ،به‌ڵكو "به‌چاو ده‌سه‌اڵت‌و ئۆپۆزس����یۆنهوه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌كردین".
په‌رله‌مانت����اره گه‌رمیانیی����ه‌كان تاچه‌ند توانیویان����ه له‌ب����واری نه‌وت����دا له‌گه‌رمیان به‌دواداچ����ون بك����ه‌ن ،له‌وباره‌ی����هوه په‌رله‌مانتارێك����ی لیژن����هی نهزاههو نه‌وت‌و پیشه‌س����ازیو بازرگانی عه‌بدواڵ مه‌ال نوری ده‌ڵێ����ت "س����ه‌ره‌تا پێویس����ته بڵێم نه‌وت تهنها له‌گه‌رمیان نییه ،له‌هه‌مو كوردستان بونی هه‌یه ،ئێم����هی په‌رله‌مانتاران‌و هه‌مو په‌رله‌مان لهس����هر ئاس����تی كوردس����تان به‌گشتی نه‌مانتوانیوه به‌دوداچونێكی باش بۆ پرسی نه‌وت بكه‌ین ،ئه‌مه‌ش په‌یوه‌سته به‌خراپی ئه‌دای په‌رله‌مان به‌گشتی". ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی لیژنه‌ی نهزاههو نه‌وت‌و پێشه‌س����ازیو بازرگانی ب����اس له‌وه‌ده‌كات حكومه‌ت له‌پرۆسه‌ی نه‌وتدا هاوكارمان نییهو سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانیش زیاتر پشتیوانی حكومه‌تن تا په‌رله‌مانتاران ،بۆیه پرۆسه‌ی نه‌وت له‌مپه‌ڕی كوردستانه‌وه بۆ ئه‌وپه‌ڕی كوردستان به‌ناشه‌فافی به‌ڕێوه‌ده‌برێت. په‌رله‌مانتاره گه‌رمیانییه‌كان ژماره‌یان 10 كه‌س����هو هه‌شتیان گۆڕان‌و دوانه‌كه‌ی دیكه س����هر به‌لیستی كوردس����تانین كه بریتین له‌شێرزاد حافز ،دڵش����اد حسێن ،عه‌دنان عوس����مان ،عه‌زیم���� ه نه‌جمه‌دین ،س����االر مه‌حمود ،ئه‌ڤی����ن عومه‌ر ،په‌یام ئه‌حمه‌د، لوقمان سلێمان ،نه‌رێمان عه‌بدواڵ ،عه‌بدواڵ مه‌ال نوری. ئه‌وه‌ی جێی پرسیاره تائێستا هیچ كام له‌و په‌رله‌مانتارانه نازانن چه‌ند بیره نه‌وت له‌گه‌رمیاندا بونی هه‌یه ،عه‌بدواڵ مه‌ال نوری ئاماژه بهوه ده‌كات كه رۆژانه ژماره‌ی بیره نه‌وته‌كان زی����اد ده‌كات ،ئه‌و وتی "بۆ من گرنگه بزانم چه‌ند ن����ه‌وت ده‌رده‌هێنرێت‌و پاره‌كه‌ی چه‌نده‌و چی لێدێت". وتیش����ی "زۆر به‌كه‌م����ی توانیومان����ه جێده‌س����تمان دیاربێت ،له‌په‌رله‌مانتارانی
كه سه‌رۆكی په‌رله‌مان بڵێت ئاگام له‌نه‌وت‌و داهاتی نه‌وت نییه ئیتر چۆن ئێمه بزانین گۆڕانی����ش له‌گه‌رمی����ان ته‌نه����ا من‌و كاك لوقمان س����لێمان له‌لیژن����هی نه‌وتین ،من له‌ئه‌دای خۆم رازی نی����م ،ئیدی نازانم بۆ هاوڕێكانم". هاوكات په‌رله‌مانتاری گه‌رمیانی له‌سه‌ر لیستی كوردستانی ساالر مه‌حمود ده‌ڵێت "داواكارم لیژنه‌ی س����امانه سروشتییه‌كان وردت����ر چاودێری بیره نه‌وته‌كانی گه‌رمیان بكه‌ن‌و ئێمه‌ش وه‌كو په‌رله‌مانتاری ناوچه‌كه هاوكاری����ان ده‌بین ،بۆیه ده‌بێت خێروبێری ئ����هو نه‌وته بۆ خه‌ڵكه‌ك����هی بێت ،چونكه گه‌رمیان تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه‌و ئه‌و 200 ملیۆن دۆالره‌ی پ����اره‌ی نه‌وتیش ده‌درێت به‌گه‌رمیان خێرو س����ه‌ده‌قه‌ی پێ نهكراوه، به‌ڵكو ئهوه به‌ش����ێكی كه‌مه له‌و داهاته‌ی نه‌وت ك����ه له‌گه‌رمیانه‌وه بۆ كوردس����تان هه‌موی دابین ده‌كرێت". به‌اڵم په‌رله‌مانتارێكی دیگه‌ی گه‌رمیانی نه‌ریمان عه‌بدواڵ رونیده‌كاته‌وه كه "سه‌رۆكی په‌رله‌م����ان بڵێت ئاگام له‌ن����ه‌وت‌و داهاتی نه‌وت نییه ئیتر چۆن ئێمه بزانین؟". ئه‌و په‌رله‌مانتاره له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه ئ����ه‌وه‌ش ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر ئێم����ه به‌دوای ئه‌و بابه‌ت����ه‌دا بڕۆین حكومه‌ت به‌جاسوس����مان ده‌زانێت ،ههتا ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت ره‌زامه‌ندی ب����ۆ به‌دواداچون بكه‌ی����ن رێگه‌مان ناده‌ن، چونكه بواری نه‌وت له‌سه‌ره‌وه بۆ خواره‌وه له‌یه‌ك جانت����او الی یه‌ك وه‌زیره‌و هه‌رچی بڕیاریشه الی ئه‌وانه‌وه ده‌رده‌چێت.
تایبه‌ت
) )382سێشه‌مم ه 2013/6/18
19
په‌رله‌مانی كوردستان ..ده‌نگدانه‌وه‌ی حیزب ...پاشماوه كه‌مال كه‌ركوكی :ناردنی تێبینی بۆ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ...پاشماوه
كه ل���هو روه‌وه س���ه‌رۆكی حكومه‌ت بانگهێش���تی په‌رله‌مان كرا ،به‌ئاش���كرا س���ه‌رۆكی حكومه‌ت په‌رله‌مانی به‌زاند، كاتێ س���ه‌رۆكی حكومه‌ت كورسیه‌كه‌ی ده‌س���وڕانه‌وه‌و له‌وه‌اڵمدانه‌وه‌كانی���دا چه‌ندی���ن رهخن���هی له‌په‌رله‌مان ده‌گرت به‌ئاشكرا ده‌بینرا كه چه‌ند په‌رله‌مانێكی الوازو بێتوانایه .كه وه‌زیری پێشمه‌رگه‌و وه‌زی���ری ناوخۆ له‌و روه‌وه بانگهێش���تی په‌رله‌مانك���ران زۆر بێباكان���ه له‌وه‌ی كه له‌به‌رده‌م لێپرسینه‌وه‌دان قسه‌یانده‌كردو په‌رله‌مانیش���یان قه‌رزارباركرد .ته‌نانه‌ت كاتێ س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان مه‌س���ه‌له‌ی متمانه‌س���ه‌ندنه‌وه‌ی هێنایه پێش���هوه، له‌وه‌زیری پێش���مه‌رگه‌ی پرس���ی داخۆ رازیی���ه ئه‌و مه‌س���ه‌له بخرێت���ه به‌رده‌م ده‌نگ���دان وه‌زیری پێش���مه‌رگه بێباكانه گوتی هه‌رئێستا ئهوه بخاته راپرسیه‌وه‌و ئه‌گه‌ر زۆرینه‌ی ده‌نگه‌كان پش���تگیرییان نه‌ك���رد ئاماده نییه جارێكی تر بچێته‌وه ن���او وه‌زاره‌ته‌ك���هی ،ب���ه‌اڵم په‌رله‌مان نه‌یتوانی متمان هی لێبسه‌نێـته‌وه. قس���هی ئه‌و وه‌زیره ئه‌وه‌ی نیش���اندا ك���ه ئه‌و دڵنیایه ئه‌و په‌رله‌مانه ناتوانێت متمانه له‌و بس���ه‌نێته‌وه .كه‌واته ده‌وری ئه‌م په‌رله‌مانه چیی���ه له‌چاودێریكردنی حكومه‌تدا .له‌كاتێكدا له‌په‌رله‌مانی عێراقی س���ه‌دان كه‌س له‌الیه‌ن لیژنه‌ی نهزاههو چاودێرییه‌و‌ه له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵی فایلیان بۆ كراوه‌ته‌و چه‌ندین كه‌س دراونه‌ته دادگاو
چه‌ندین كه‌س له‌ئاستی به‌رپرسیارێتیدا خراونه‌ته زیندان���هوه ،كه‌چی په‌رله‌مانی كوردستان نهیتوانیوه له‌سه‌ر پێكهێنانی لیژن���هی نهزاههو چاودێ���ری به‌جۆرێك رێكبكه‌وێت كه ئه‌و لیژنانه وه‌كو خودی په‌رله‌مان الوازو ناكارا له‌دایك نه‌بن. له‌الیه‌ك���ی تره‌وه ئهوه ئاش���كرایه كه به‌ش���ێكی زۆر له‌داهاتی كوردس���تان بۆ موچه‌ی په‌رله‌مان‌و خانه‌نشینی په‌رله‌مان ده‌ڕوات كه به‌الیه‌نی كه‌مه‌وه چاوه‌ڕوانی ئهوه ده‌كرا كه خولی سێیه‌می په‌رله‌مان یاس���ایه‌ك ده‌ربكات ب���ۆ قه‌ده‌غه‌كردنی خانه‌نش���ینكردنی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان، به‌ڵك���و وه‌ك���و زۆربه‌ی واڵت���ان ئه‌ندام په‌رله‌م���ان دوای ته‌واوبون���ی خوله‌كه‌ی خۆی بگه‌ڕایه‌ته‌وه س���هر كاری پێشوی خۆی ،ب���ه‌اڵم ن���ه‌ك هه‌ر ئ���هوه نه‌كرا به‌ڵك���و له‌نیوه‌ی خوله‌كه‌ش���دا چه‌ندین ئه‌ن���دام په‌رله‌مان خانه‌نش���ین بون كه زیاتری���ش ئه‌وان���ه بون ك���ه له‌هه‌موان زیاتر باس���ی گه‌نده‌ڵی‌و خراپی ئیدارهی كوردییان ده‌كرد ،ئه‌مه‌ش هه‌ردو لیستی ئۆپۆزس���یۆن‌و ده‌سه‌اڵتیش���ی گرته‌وه. دیاره له‌بری ئه‌و ئه‌ندامه خانه‌نشینبوانه ئه‌ندامی نوێ دان���ران كه ئهویش له‌روی دارایی���هوه زیان���ه چونكه ئ���هم خوله‌ی په‌رله‌مان كه 111ئه‌ندام بو سه‌رئه‌نجام نزیك���هی 120ئه‌ن���دام ب���ۆ س���ه‌ره‌وه خانه‌نشین ده‌بێت. دی���اره ئاش���كرایه كه ه���ۆی الوازی
په‌رله‌مانی كوردستان یه‌كه‌م ده‌گه‌ڕێته‌وه ب���ۆ الوازی‌و تێكش���كاوی كه‌س���ێتی كوردی به‌گش���تی كه له‌ئاس���تی پاره‌و به‌رژه‌وه‌ندییه تایبه‌تییه‌كاندا زۆر الوازه‌و ئه‌وه‌ش وای لێده‌كات نه‌توانێت لهس���هر پێی خۆی رابوه‌س���تێت‌و فشار دروست ب���كات .دوه‌م ده‌گه‌ڕێت���هوه بۆ ئه‌وه‌ی كه تاكو ئێس���تا په‌رله‌مانی كوردس���تان په‌رله‌مانی حیزبه نه‌ك په‌رله‌مانی نه‌ته‌وه كه ئه‌مه‌ش ده‌سه‌اڵت‌و ئۆپۆزسیۆن وه‌كو یه‌ك تیایدا به‌ش���دارن .له‌وه‌ش خراپتر حی���زب له‌بری ئه‌وه‌ی كادی���ره به‌تواناو لێهاتوه‌كان���ی بنێرێت���ه په‌رله‌مان زیاتر وه‌ه���ا س���ه‌یری په‌رله‌م���ان ده‌كات كه دامه‌زراوه‌یه‌كه هه‌ر چه‌ند س���اڵ جارێك ژماره‌ی���ه‌ك له‌كادیره‌كانی بنێرێته ئه‌وێ وه‌كو پاداشت بۆ ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندببن‌و چیت���ر بۆ ژیانیان پێویس���تیان به‌حیزب نه‌بێ���ت .ل���ه‌وه‌ش خراپت���ر ئه‌گ���هر سه‌رژمێری هه‌رسێ خوله‌كه‌ی په‌رله‌مان بكه‌ی���ت ئ���ه‌وا ب���ۆت ده‌رده‌كه‌وێت كه زیاتری���ن ژماره‌ی ئه‌ندامان���ی په‌رله‌مان ه���ه‌روه‌ك حكومه‌تیش وایه كهسو كاری به‌رپرس���انی حیزب���یو هاوڕێ‌و كه‌س���ه نزیكه‌كانیان���ن كه زۆربه‌یان دوای ئه‌وه‌ی ل���ه‌كاری حیزبی���دا شكس���تیانخواردوه ناردونیانه‌ت ه په‌رله‌مان كه به‌شێكی زۆر له‌ئه‌ندامانی په‌رله‌مان به‌تایبه‌تی ك هسو كاری به‌رپرسان‌و كادیرانی شكستخواردو له‌كاری حیزبی���دا ئه‌گه‌ر حیزب ده‌نگیان
بۆ /رۆژنامه ی ئاوێنه‌ی به‌رێز بابه‌ت /روونكردنه‌وه س���ه‌باره‌ت ب���هو بابه‌ت���هی ك��� ه له‌الپ���ه‌ره 11ی رۆژنامه‌كه‌ت���ان 2013/6/11 رۆژی ل���ه به‌ناونیش���انی{له‌قله‌قه‌كه‌ی هه‌ولێر ده‌گه‌رێت���هوه} ب�ڵ�او كراوه‌ته‌وه كه به‌رێ���ز به‌ختی���ار حس���ین ئاماده‌ی كردووه ده‌لێین : بیرۆك���هی زیندووكردن���هوهو ئاماژه‌كردن به‌و حاج���ی له‌قله‌قه‌ی كه سااڵنی پێش���تر له‌سه‌ر مناره‌ی مزگه‌وتی خانه‌ق���ای هه‌ولێر هێالنه‌و ماڵ���ی هه‌ب���وو ،به‌هه‌قیقه‌تی���ش به‌شێك بوو له كلتوورو سیما دیارو جوانه‌كانی هه‌ولێری دێرین ،بیرۆكه‌ی ئێمه ب���ووه وه‌كو پارێ���زگاو وه‌كو به‌رپرسانی ئه‌م شاره كه ئه‌و بابه‌ته زیندووبكه‌ین���هوه ،ئه‌وی���ش له‌دوو س���ۆنگه‌وه یه‌كه‌م وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی ئاكاره نه‌فره‌ت لێكراوه‌كانی شه‌ری ناوخۆ كه بۆ هه‌تایه نه‌گه‌رێته‌وه نێو ه���زرو ویژدانی ئه‌م میلله‌ته‌و بۆهه‌تا هه‌تای���ه نه‌فره‌تی لێ بێ���ت ،بۆ دووه‌میشیان ئێمه له خه‌می دووباره زیندووكردنه‌وه‌ی ههموو روخس���اره جوانه‌كان���ی مێ���ژوو‌و كلتووری ئه‌م ش���اره ده‌بین‌و هه‌میش���ه له هه‌وڵی پێشخس���تنی داده‌بین ،ئه‌وه‌ش بۆ ئێمه وه‌كو پارێزگاو وه‌كو حكومه‌تی ههرێ���م كه نوێن���ه‌ری ههموو چین‌و توێژو پێكهاته‌یه‌كی ئیتنی‌‌و سیاسی ئه‌م كوردستانه‌ین ،هیچ هۆنینه‌وه‌و مه‌به‌ستی سیاس���ی الیه‌ن‌و توێژێك له‌خ���ۆ ناگرێت‌و نه‌ب���ۆ هه‌لبژاردن‌و نه بۆ تانه‌لێدانی سیاس���یانه‌ی هیچ الیه‌نێك به‌كار نایه‌ت . بۆی���ه ئه‌م كاره كاری ئێمه
بووه‌و كاری ئێمه‌ش���ه ،كه سه‌ره‌تا ه���هم بیرۆكه‌ی دانانی په‌یكه‌رو ههم دروس���تكردنی هێمای���ه‌ك ب���ۆ ئه‌و حاجی له‌قله‌قه له‌گه‌ل دیزاین كردنی نه‌خشه‌ی پاركی شار له‌المان گه‌الله ب���وو ،دواتری���ش گفتوگۆی زۆری له‌سه‌ركراو په‌س���ندی ئه‌وه‌مان كرد هێالنه‌كه وه‌ك���و خۆی جێبهێلینه‌وه به‌و ئومێده‌ی ك���ه رۆژێك له رۆژان ،زوو ی���ا دره‌نگ حاجی له‌قله‌قه‌كه یاخود نه‌وه‌یه‌كی دلسۆزی بگه‌رێته‌وه ناوی‌‌و ئاوه‌دانی بكاته‌وه ،كه ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ش روویدا ئهوه دانانی په‌یكه‌ر ده‌بێته ش���تێكی نه‌شازو نه گونجاو ،بۆیه بریارمان گه‌یش���ته ئهوه كه له‌سه‌ر تاشه به‌ردێكی مه‌ڕمه‌ڕ وه‌كو یادگاری له ژێ���ر مناره‌كه بۆ مێژوو تۆم���اری بكه‌ین ،ك���ه ئه‌م حاجی له‌قله‌قه چی بووه‌و له‌كه‌یه‌و‌ه له‌سه‌ر ئه‌م مناره‌ی���ه هێالنه‌و مالی ئاوه‌دان كردۆت���هوهو كه‌ی ل���ه رووداوێكی زۆر نامۆو نه‌فره‌ت لێكراو له رۆژانی ش���ه‌ری ناوخۆی نه‌گریس كوژراوه‌و تی���رۆر كراوهو ئیتر ئاوا هێالنه‌كه‌ی به ب���ێ نازی ماوه‌ت���هوه ،ئهوه بۆ خه‌لك نووس���راوه‌و رۆژانه‌ش خه‌لك به‌الیدا تێده‌پ���ه‌ڕێ‌و ده‌یخوێنێته‌وه، ئه‌م���ه‌ش ل���ه زۆر له‌والتان���ی دونیا ئه‌گه‌ر كه‌سایه‌تییه‌ك تیرۆر بكرێت له‌هه‌مان شوێن له‌سه‌ر تاشه‌به‌ردێك رووداوه‌ك���ه تۆم���ار ده‌كرێ���تو به زیندووی���ی ده‌مێنێت���هوه ،نه‌وه‌كو دانان���ی په‌یك���هر كه ب���ۆ دیزاینی پاركه‌كه‌ش نه‌ده‌گونجا .ئه‌مه ئه‌ركی پارێزگای���هو به‌و په‌ڕی دلس���ۆزیش جێبه‌جێمان كردووه‌و به رای ئێمه‌ش
ب���ۆ كۆنه‌كات���هوه به‌هی���چ ش���ێوه‌یه‌ك ناگه‌ن���ه په‌رله‌مان هه‌رچۆن له‌هه‌ڵژاردنی پێشوی عێراقدا بینیمان ته‌نانه‌ت ئه‌ندام مه‌كته‌بی سیاس���ی حیزبی ده‌سه‌اڵتیش له‌كوردس���تان ئه‌وه‌ن���ده‌ی ده‌نگ نه‌هێنا بگاته په‌رله‌مان .له‌كاتێكدا كه ئه‌ندامانی ئێستای په‌رله‌مانی كوردستان به‌گشتی به‌مجۆره چوبنه په‌رله‌مان���هوه پێموایه له‌وه‌ی ئێستا زیاتریان لێچاوه‌ڕوانناكرێت. كه‌وات���ه ده‌توانی���ن بڵێی���ن په‌رله‌مانی كوردس���تان ده‌نگدان���هوهی مه‌كته‌ب���ی سیاسیو س���ه‌ركردایه‌تی حیزبه‌كانیانن هه‌ربه‌وپێیه‌ش نوێن���ه‌ری حیزبه‌كانیانن نه‌ك نوێنه‌ری گه‌ل هه‌رئه‌وه‌شه وایكردوه هیچ كێش���ه‌یه‌كی ئه‌م واڵته له‌په‌رله‌ماندا چاره‌سه‌رنه‌كراوه بۆیه پێموایه په‌رله‌مان الوازترین دامه‌زراوه‌یه له‌كوردستاندا كه دو سیمای هه‌یه یه‌كه‌میان لیستی ده‌سه‌اڵت وه‌كو پاش���كۆی حكوم���ه‌ت ئه‌ركه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه ش���ه‌رعیه‌تبدات به‌سه‌رجه‌می كاره كه‌موك���ورت‌و ناته‌واوه‌كان���ی حكومه‌ت .لیستی ئۆپۆزسیۆنیش له‌گه‌ڵ رێزم ب���ۆ چه‌ند ئه‌ندامێك كه ش���ایانی ئه‌وه‌یه ئه‌ندامی په‌رله‌مان بن ئه‌وانیتریان هه‌رزه‌كارانه خه‌ریكی ده‌نگبه‌رزكردنه‌وه‌و خۆنمایشكردنن .ئه‌م دوجۆره هه‌ڵوێسته‌و نه‌توانینی ده‌ركردنی یاس���ای پێویست‌و نه‌توانین���ی چاودێریكردن���ی حكوم���ه‌ت وایكردوه كه په‌رله‌مان ئه‌و قورس���یه‌ی نه‌بێت له‌كوردستاندا كه ده‌بو هه‌یبوایه.
د.كه‌مال كه‌ركوكی :ئێمه له‌ئه‌زمونی په‌رله‌مان���ی له‌هه‌رێمی كوردس���تان به‌شێوه‌یه‌كی گشتی تاكو ئێستا زۆر كاری باش ئه‌نجام���دراوه چ له‌خولی یه‌ك‌و دوو ئێس���تای س���ێیش به‌اڵم له‌هه‌مو خوله‌كان كه‌موكوڕییش هه‌یه، چونك ه له‌مێژوی هه‌رێمی كوردستان‌و له‌سه‌رده‌می رژێم ه یه‌ك له‌دوای یه‌ك ه دیكتاتۆره‌كان تاك���ی ئه‌م هه‌رێمه‌ی كوردس���تان ئ���هو ئازادی���هی نه‌بو كتێبێكیش به‌ئ���ازادی بخوێنێته‌وه، ی���ان به‌ئ���ازادی بیربكات���هوه ،بۆی ه دوای ئ���هو ماڵوێرانی���هی راب���ردوو كیمیاب���اران‌و ئه‌نف���ال‌و لوتك���هی تاوانه‌كانیان گه‌یش���ت ه جینۆساید دژ به‌گه‌له‌كه‌مان ،كه سوپاس بۆ یه‌زدان كوردس���تان رزگارب���وو ته‌جروب���هی په‌رله‌مانی دروس���تبو ،ئێمه توش���ی كۆمه‌ڵێ���ك كێش���هی ناوخۆیی بوین تاكو ئێس���تاش ئه‌زمونی په‌رله‌مانی الی ئێمه پێویس���تی به‌په‌ره‌پێدانه.
له‌كابینه‌ی شه‌شه‌و‌ه بۆ كابینه‌ی حه‌وت هه‌ر ئه‌وه‌ن���ده ده‌خوازێت‌و پتر له‌م ه قبوول ن���اكات ،وه‌ك���و پارێزگاش پش���ته‌وانی له‌هیچ ك���هسو الی هنو گرووپێك ناكه‌ین مه‌سه‌له‌كه دووباره بۆ هه‌ر مه‌به‌س���تێك‌و ،ورووژاندنی خه‌ل���ك له دژی ه���هر الیه‌نێك له‌م ش���وێنه تازه بكه‌ن���هوه كه ره‌نگه ببێته مایه‌ی ب���ارگاوی بوونی بارو دۆخه‌كه كه بۆ كه‌سمان خوازراو نییه ،ئهوه كاری ئێم���ه بووه‌و ئێمه‌ش كردوومانه‌و مه‌سه‌له‌كه‌ش براوه‌ته‌وه ،ئه‌گ���هر نه‌مان كردبا ره‌وا بوو هه‌ر ك���هسو الیه‌ن‌و گروپێ���ك له‌هه‌ولی ئهوه بوونایه ب���ۆ زیندووكردنه‌وه‌ی ئه‌م رووداوه هه‌نگاوی له‌م چه‌ش���نه بگرنه به‌ر . ئه‌م���ه قه‌ناع���هتو رای پارێزگا بووه كه دوای گفتوگۆی زۆرو پرس‌و راوێ���ژو تاوتوێكردن���ی بیرۆكه‌كان گه‌یش���تووینه‌ته ئ���هو بری���اره‌و له‌گه‌ل دروس���تكردنی ئ���هم پاركه قه‌ش���ه‌نگه‌ی ش���اریش تێكه‌ڵ���ی دیزاینه‌كه‌م���ان ك���ردووه‌‌و دیزاینی پاركه‌ك���ه‌ش بۆ هه‌ر مه‌به‌س���تێكی زێده‌تر ده‌شێوێندرێت‌و قبوول ناكات . تكامان وایه ئه‌م روونكردنه‌وه‌مان له‌ش���وێنێكی گونجاو‌و بۆ خزمه‌تی راس���تیو ئاش���نابوونی رای گشتی كوردس���تان لهس���هر ئه‌م پرسه بۆ باڵوبكه‌نه‌وه .
فاروق جه‌میل كه‌ریم
هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ده‌س���تبه‌كاربونیه‌وه زۆرب���هی چاودێران پێش���بینی ئه‌وه‌یان ده‌كرد كابینه‌ی ش���ه‌ش توشی زۆرترین قه‌ی���ران بێت‌و ب���هو هۆیه‌ش���هوه ببێته الوازتری���ن كابینه‌ی وه‌زاری���ی كوردی، ئهویش له‌به‌ر دو هۆكار: یه‌كه‌م /كابینه‌كه له‌دایكبوی قۆناغێكی نوێی سیاسی بو له‌كوردستان كه تیایدا بۆ یه‌كه‌مجار ئۆپۆزس���یۆن وه‌ك هێزێكی راس���ته‌قینه‌و كاریگ���هر خۆی لهس���هر گۆڕه‌پانه‌كه جێگیركردو گره‌وی زۆریشی ك���رد لهس���هر الوازكردنی ده‌س���ه‌اڵتی ته‌نفیزی. دوه‌م /ده‌وترا ئه‌ركی كابینه‌ی ش���ه‌ش هێنده قورس���ه كه وه‌ك ئهوه وایه له‌نێو كێڵگه‌یه‌كی به‌مین چێن���راودا كاربكات، چونك���ه وا پێش���بینی ده‌ك���را جگ���ه له‌ئۆپۆزس���یۆن له‌چه‌ند الیه‌ك���ی تره‌وه روبه‌ڕوی ئاس���ته‌نگ ببێت���هوه ،له‌وانه: له‌الی���ه‌ن هاوپه‌یمانه س���تراتیژییه‌كه‌ی یه‌كێت���یو ته‌نانه‌ت هه‌ندێكی���ش له‌نێو حیزبه‌كه‌ی خ���ودی س���ه‌رۆك وه‌زیرانه یه‌كێتییه‌كه! ئیت���ر هۆكاره‌كه ئه‌كتیڤ���یو لێهاتویی كابینه‌كه بوبێت یان به‌ڕاست ده‌رنه‌چونی پێش���بینیه‌كان ،كابینه‌ی ش���ه‌ش كاری خۆی كردو له‌و تاقیكردنه‌وه قورسه‌شدا كه‌می به‌ده‌ست نه‌هێنا! كاتێك كابینه‌ی حه‌وت ده‌س���تبه‌كاربو یه‌كێك له‌خاڵه‌كانی ئه‌جێنداكه‌ی (وه‌ك به‌ڕێز بارزانی رایگه‌یان���د) درێژه‌دان بو به‌كاروانی خزمه‌تگوزارییه‌كانی كابینه‌ی پێش خۆی! له‌گه‌ل رێزماندا . بابه‌ت���ی ئه‌م نوس���ینه لێ���ره‌دا تهنها راگه‌یاندنی پارێزگای هه‌ولێر قس���ه‌كردنه لهس���هر خه‌مێكی گه‌وره‌ی
هاواڵت���ی كورد له‌م هه‌رێمه‌دا كه ئهویش پێشینه‌كانه. له‌ئێستادا داتاكان‌و چۆڵیی بانكه‌كان‌و دواخس���تنی مامه‌ڵه‌ی هاواڵتیان‌و كه‌میی ژم���اره‌ی ئ���هو چه‌كان���هی رۆژان���ه بۆ پێش���ینه‌كان ده‌درێنه هاواڵتیان خه‌ڵكی ده‌سته‌وه‌س���تان‌و نیگ���ه‌ران ك���ردوه، ب���ازاڕی له‌جوڵ���ه خس���توه ،جمجوڵی كڕین‌و فرۆش���تن‌و ته‌نانه‌ت دروستكردنی خانوبه‌ره‌ی خس���توه‌ته ئاس���تی نه‌بون، ته‌نانه‌ت بێكارییش له‌نێو چینی كرێكاردا زیادبوه. له‌مانگ���ی چواره‌وه ده‌س���ت ده‌كرێت به‌پێدانی پێشینه‌كان‌و له‌مانگی یانزه‌وه راده‌گیرێت به‌بیانوی ته‌سفیه‌ی حساباتی س���اڵه‌وه ،به‌وپێیه‌ش له‌م بواره‌دا ساڵ الی حكوم���ه‌ت بوه‌ت���ه 7مانگ‌و ئینجا پێن���ج مانگه‌ك���هی ت���ر ده‌مێنێته‌وه بۆ هاواڵتی كه له‌چاوه‌ڕوانی‌و دڵه‌ڕاوكێیه‌كی بێزاركه‌ردا بێت تاوه‌كو بودجه‌ی ساڵێكی تر په‌سه‌ند ده‌كرێت! تائێس���تا هیچ���كام له‌به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری بانكه‌كان‌و لێپرسراوانی وه‌زاره‌تی دارایی به‌خودی جه‌نابی وه‌زیریشه‌وه وه‌اڵمێكی مه‌نتقییان نهبوه بۆ ئه‌و سستی‌‌و خاوییه‌ی له‌پرۆسه‌ی پێدانی پێشینه‌كاندا هه‌یه. هه‌رچه‌نده له‌نێو خه‌ڵك‌و س���ه‌رچاوه رۆژنامه‌وانییه‌كان���دا ده‌وترێت بانكه‌كان پاره‌ی���ان تێدا نه‌ماوه ،به‌اڵم قس���ه‌كانی جه‌ناب���ی وه‌زیری دارایی له‌ناوه‌ڕاس���تی هه‌فته‌ی راب���ردودا ئه‌و گریمانه‌یه‌ش���ی پوچه‌ڵك���رده‌وه كاتێك وتی" :حكومه‌تی ههرێم دوچاری گرفتی دارایی نهبوه". ده‌نگۆیه‌كی تر ئه‌وه‌یه كه دروستكردنی ئه‌و دۆخه ئامانجی سیاسی له‌پشته‌وه‌یه‌و پێده‌چێ���ت دواجار وه‌ك كه‌ره‌س���ته‌یه‌ك هه‌ڵبژاردنه‌كان���دا له‌پڕوپاگه‌ن���ده‌ی
ی 2013-6-11 ی 381 له‌ژم���اره الپ���ه‌ڕه 9راپۆرتێك هه‌بو لهس���هر ئی���داره‌ی س���ه‌ربه‌خۆ له‌وه‌اڵم���ی ی پرس���یارێكی ش���اهۆ ئه‌حم���ه‌د ی رۆژنامه‌كه‌ت���ان مه‌ریوان په‌یامنێر ی ی له‌باره ی مه‌ده‌ن جه‌مال چاالكوان��� ئیدارهی سهربهخۆ دژی وه‌ستایه‌وه، ئهوه رای خۆیو ئه‌و الیه‌نه سیاسیه‌ی ه كه تێیدا كارده‌كات. به‌اڵم ده‌رب���اره‌ی گه‌نده‌ڵی ده‌لێت" ی گه‌نده‌ڵكاران، زیاتر ده‌بێته ملمالنێ ی تاوانباركردنی بێبه‌ڵگ ه له‌شه‌ریعه‌ت ی ئیسالمدا تاوانه بۆیه ئێم ه ته‌حه‌دا ئه‌و جۆره ك���هسو الیه‌نان ه ده‌كه‌ین كه چییان هه‌یه له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵی ،بۆ ی ئه‌و مه‌به‌سته دادگای كۆیه‌و داواكار
گشتیمان ئاگاداركردوه‌ته‌وه ،چونك ه قس���ه‌كردن به‌داتاو به‌ڵگه بێت نه‌ك ی ی بێت‌و چه‌واشه ی سیاس��� بۆ مه‌رام خه‌ڵك بكرێت. ی كۆیه ل���ه‌روی كاره‌باو پرۆژه‌كان��� پ���ه‌روه‌رده‌و ش���اره‌وانی‌‌و به‌ن���داوو ی به‌رچاوو بواره‌كانی تر پێش���كه‌وتن ی هه‌ی ه بۆی ه ئه‌گه‌ر كه‌س���انێك روناك چاویلك���هی ره‌ش له‌چاوبك���ه‌ن ب���ۆ ی سه‌یركردنی پرۆژه‌كان ئه‌وا ئاره‌زو ی خۆیانه ب���ه‌اڵم گوناح ه ب���ۆ مه‌رام ی به‌كاربێت. سیاس شێخ چاپوك عومه‌ر قایمقامی قه‌زای كۆیه 2013-6-16
به‌كاربهێنرێ���ت ،چونك���ه تادێ���ت ل���ه‌واده‌ی دیاریك���راوی هه‌ڵبژاردنه‌كان نزیكده‌بینه‌وه. ئه‌گ���هر ئ���هم بۆچون���ه راس���تبێت، پرس���یاره‌كه ئه‌وه‌یه :ت���ۆ بڵێی خه‌ڵكی كوردس���تان هێنده س���اده‌بن ئه‌و هه‌مو تااڵوی چاوه‌ڕوانییه‌ی���ان له‌بیربچێته‌وه‌و بكه‌ون���ه ژێ���ر كاریگ���ه‌ری وه‌رگرتن���ی پێشینه‌یه‌كه‌وه كه مافی خۆیانه‌و النیكه‌م 6مانگ چاوه‌ڕوانی بون؟! ه���ۆكارو پاس���اوه‌كان هه‌رچیه‌كب���ن، دواخستنی پێشینه‌كان گره‌وێكی دۆڕاوه‌و پێ���ش هه‌مو كه‌س ئ���هو الیه‌نانه‌ی تێدا زه‌ره‌رمه‌ن���د ده‌بن كه ئومێدیان لهس���هر ئ���هو گره‌وه هه‌ڵچنیوه .خ���ۆ ئه‌گه‌ر كار وابڕوات ئه‌و سیاسه‌ته سه‌ره‌نجام به‌زیان ده‌ش���كێته‌وه‌و (ینقل���ب الس���حر علی الساحر) ،چونكه له‌ئێستاوه ئۆپۆزسیۆن به‌ش���ێوه‌یه‌كی ناڕاس���ته‌وخۆ دواكه‌وتن‌و سستیی پرۆسه‌كه‌ی قۆستوه‌ته‌وه‌و وه‌ك پڕوپاگه‌نده‌ی پێش���وه‌خته‌ی هه‌ڵبژاردن به‌كاریده‌هێنێت! به‌له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌و راس���تیه‌ی كه ئێس���تا خه‌ڵك هوش���یاره‌و زۆر به‌باشی رهشو سپی له‌یه‌كجیاده‌كاته‌وه ،پێویسته جه‌نابی س���ه‌رۆك وه‌زیران (س���ه‌رۆكی كابین���هی حه‌وت) به‌دواداچ���ون بكات‌و فه‌رمانب���كات به‌خێراكردنی رێوش���وێن‌و رێنماییه‌كان���ی پێدانی پێش���ینه‌كان ،بۆ هیچ ن���ا ،تهنها بۆ مێ���ژوی خۆی وه‌ك س���ه‌رۆكی كابینه‌ی ح���ه‌وت‌و هه‌روه‌ها بۆ به‌رژه‌وه‌ن���دی حزبه‌كه‌ی كه بێگومان ئ���هم مه‌س���ه‌له‌یه ده‌بێت���هوه به‌یه‌كێك له‌خاڵ���ه س���ه‌ره‌كییه‌كانی پڕوپاگه‌نده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتویان. ئیتر ئه‌مڕۆ رۆژی كرداره‌و س���به‌ینێش رۆژی حیساب!
هه‌لی كار
ی كۆیه رونكردنه‌وه‌یه‌ك له‌قایمقام
www.awene.com
ئه‌ندام���ه‌كان زیات���ر فێرب���ن ،ئ���هو به‌رێزان���هی ب���ۆ هه‌ڵبژاردنه‌كان���ی داهاتو هه‌ڵده‌بژێردرێن ده‌وره ببینن. سیس���ته‌می په‌رله‌مانه‌كان���ی دونیا بخوێنن ،ئ���ه‌دای ئه‌ندامی په‌رله‌مانی بخوێن���نو فێریبب���ن .له‌به‌رئ���هوه كه‌موكورتی هه‌یه‌و رۆژ به‌رۆژ كه‌متر ده‌بێ���ت ،هه‌ندێجار زیاتریش ده‌بێت، س���ه‌باره‌ت به‌هه‌ڵس���ه‌نگاندنی خولی یه‌كه‌م‌و دوه‌م‌و سێیه‌م جێده‌هێڵین بۆ به‌ویژدان ه بێالیه‌نه‌كان له‌داهاتو ،له‌م نزیكانه‌شدا نا .چونكه بهداخهوه ئێستا هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كان هه‌موی سێبه‌رێكی الیه‌نگیری ئه‌م ته‌ره‌فی سیاس���ی یان ئه‌و ته‌ره‌فی لهس���ه‌ره ،هیواده‌خوازم په‌رله‌مانه‌كه‌مان به‌رده‌وام سه‌ركه‌وتوو پ���ڕ ئه‌زمونتربێ���ت ،تاك���و هه‌رێمی كوردستان ببێت ه خاوه‌ن په‌رله‌مانێكی نمونه‌و كاراو پڕ ئه‌زمون ده‌نگبداته‌و‌ه له‌ناوچه‌كه‌و له‌دنیادا جێگیرو خاوه‌ن گه‌ل‌و خاكێكی ته‌واو ئازادبین.
كۆمپانیای لۆالن پێویستی به چه‌ند كارمه‌ندێكه:
-1كه‌سێك بۆ سه‌رپه‌رشتیاری كارمه‌ندانی كۆمپانیا -2كه‌سێك بۆ ژمێریاری‌‌و مه‌رجه شاره‌زایی ههبێت له‌داتابه‌یسداو له‌هه‌مان كاتدا ئه‌زموونی النی كه‌م له‌یه‌ك ساڵ كه‌متر نه‌بێت. -3كه‌سێك بۆ كاری ماركێتین بۆ زانیاری زیاتر په‌یوه‌ندی بكه ( )07701549033یان سه‌ردانی ئۆفیسی سه‌ره‌كی كۆمپانیای لۆالن بكه‌ن له‌شه‌قامی بازنه‌یی مه‌لیك مه‌حمود به‌رامبه‌ر به‌نزینخانه‌ی قه‌یوان.
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
یەکێتی لەخوێندنەوەی ڕاپۆرتێکدا!
ه له‌ئه‌وروپا نوێنه‌ری ئاوێن شوان حه‌مه ـ نه‌رویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
عەبدولڕەزاق شەریف لەماوەی غیابی تاڵەبانیدا ،گوتارو لێدوانی جیاوازی سەرکردەکانی ( ی ن ك) ،ب���ۆ چاودێ���رە سیاس���یەکانی ناوخ���ۆو دەرەوەی هەرێمی کوردستان ،جێگەی قسەوباس بوە .گەرچی یەکێتیەکان لەمێژە دەس���تو پەنجەیان لەگەڵ ڕەخنەو بۆچون‌و ڕای جیاوازو ئازادیەکانی کاری ڕێکخراوەیی نەرمکردوە ،لەزۆر وێستگەش���دا، بەهێزو هۆکاری گەشەو مانەوەی خۆیان زانیوە بەاڵم زۆرجاریش بوە لەس���ەر لێدوانی ڕۆژنامەوانی نەیارێکیان ،هێزەکانی خۆیان خستۆتە ئینزارەوەو ئامادەی شەڕی چارەنوس بون. ڕەوتی ڕوداوەکانی دوای غیابی تاڵەبانیی ،کاڵفەی زۆرێك کێشەو بێشەی شیکردەوە ،زۆر س���ەرەداوی تریش بون بەکاڵفەو ئێستا قەڵەمی ڕۆژنامەنوس‌و ئەهلی سیاس���ەتیان گەرمکردوە ،زۆرترین قس���ە لەس���ەر ئایندەو چارەنوس���ی یەکێتی ئەکرێت ،کەمتریش یەکێتیەکان خۆیان ئەیکەن ،ئەمەش وایکردوە ڕاپۆرتنوسی گۆڤارو ڕۆژنامەکان بەدوای لێدوان‌و وتەی خوازراوو نادیارو دەستی دوی سەرکردەکانی یەکێتی بکەون‌و بەمەبەست‌و بێمەبەست ،بەباش‌و خراپ ،بازاڕگەرمیی بکەن. یەکێتی���ە س���اغلەمەکان ئەزانن ئ���ەوەی چارەن���وس‌و ئایندەی یەکێتیەکەیان دی���اری ئەکات نە س���ەرکردایەتیی‌و نە مەکتەبی سیاس���یو نە هیچ کەس‌و بنەماڵەیەکە بەڵکو ئەوەی شەڕی ئەم چارەنوسە ئەکات‌و یەکێتی پاراس���توەو ئەپارێزێت ،ئەوانەن کە کۆڵی سەروەریەکانی یەکێتیان بەشانەوەیەو زۆریشیان لەدەرەوەی بڕی���اری سیاس���یو تەنانەت ل���ەدەرەوەی ئۆرگانەکانیش���یدان. یەکێتیە س���اغلەمەکان ،مێ���ژوی هەڵەو کەموکوڕی���یو تەنانەت کارەساتەکانیشیان ئەزبەرکردوە ،هەروەك چۆن هۆکارو زەمینەی سەروەریی‌و سەرکەوتنەکانیش ئەزانن. ڕەنگ���ە هەندێك لەت���ازە یەکێتیەکانی ناو مەکتەبی سیاس���یو سەرکردایەتی وا لەخۆیان بڕوانن کە سەرکردەی دروستی( ی ن ك)نو بیر لەوە بکەنەوە ئەتوانن فش���اری مینبەرو لیستی جیاو جیابونەوە ،لەس���ەر یەکێتی دروست بکەن بەاڵم ئەوەی ڕۆیشت‌و ڕویدا ،لەس���ێبەری ماڵی م���ام‌و گۆچانەکەیدا ،بەمیهرەبانیی بێت یا لێبوردەیی ،بەخش���را .بەاڵم لەغیابی ئەودا ،جگە لەخەونی مریشكەکە بەالسایی قازەوە ،چیتری لێبەرهەمنایەت.
ریکالم ریکالم