؟ ریکالم
ریکالم
www.awene.com
ژماره ()535 سێشەممە 2016/7/12
Industryپیشه‌سازی یو سینۆما&بۆ بازرگان Sinoma Trade
رۆژنامه‌یه‌كی سیاسیی گشتییه کۆمپانیای ئاوێن ه ده‌ریده‌کات
Scope of business: بواری كاركردن: t 4UFFM 4USVDUVSF EFTJHO NBOVGBDUVSF BOE JOTUBMMBUJPO ی ( نه‌خشه‌دانان ,درووستكردن ,دامه‌زراندن) ی ئاسن 1ـ په‌یكه‌ر t (FOFSBM 5SBEJOH JNQPSU BOE FYQPSU كردن) ه نارد ه ه و كردن ه هاورد ( ی گشت ی 2ـ بازرگان "t -JHIUJOHT ."/5 t -PHJTUJDT -$-)MANTA ی ( ماركه‌ی ی سوره‌یاو ڕووناك - 3كار 5FM ی گواستنه‌وه‌و گیاندن ()LCL 4ـ كار 4FF JU PO 1BH
سەرەڕۆییەکانی ئەڵامنییەک بەمێژوی کوردستاندا
17
منایشکردنی دانپێدانانی تاوانباران تەنها لەواڵتە دیکتاتۆرەکاندا باوە
بنه‌ماڵه‌ی حه‌مه‌ی مام مه‌ال به‌ختیار داوا عه‌لی :ئافره‌تێکی چینیی له‌باڵی چاكسازی به‌هه‌ڵه کوڕه‌که‌ی سۆسیالیست ده‌كات کوشتین بچن ه ناو یه‌كێتییه‌وه
بۆچی ئەستێرەی بەختی کوژایەوە؟
9
3
ی زیاتر ل ه الپه‌ڕ ه ( )18ببینه ڕوونكردنه‌وه
4
ئاوێنه گه‌نده‌ڵییه‌كانی "فه‌رمانگه‌ی رێكخراوه ناحكومییه‌كان" باڵوده‌كاته‌وه
2
11ملیارو 276ملیۆن دینار به‌هه‌ڕه‌مه‌ك ی دراوه به‌ڕێكخراوه‌كان
ی دیوانی چاودێری، به‌پێی راپۆرتێك "فه‌رمانگه‌ی رێكخراوه ناحكومییه‌كان" ی ئیمتیازات���ی به‌ده‌ی���ان رێكخ���راو ی به‌خشیوه ك ه كوردس���تانی‌‌و عێراق ێ هیچ مه‌رجێكی یاس���اییان جێبه‌ج نه‌ك���ردوه ،پشتگیریش���ی كردون بۆ ی زهویو به‌خش���ینیان ل ه وه‌رگرتن��� ی 11ملیارو 276 باج‌و گومرگ ،ب���ڕ ی داوه ملیۆن دیناریش���ی به‌هه‌ڕه‌مه‌ك به‌ڕێكخراوه‌كان. ی تایبه‌ت به‌ئاوێنه :به‌پێی راپۆرتێك ی ك ه ده‌س���ت ئاوێن ه دیوانی چاودێر كه‌وت���وه" ،فه‌رمانگ���هی رێكخ���راوه ی 2013هوه ناحكومییه‌كان" ك ه له‌ساڵ
ی ده‌س���تبه‌كاربوه ،له‌خ���ه‌رج كردن��� ب���ڕی ته‌رخانك���راوی بودج���ه‌دا بۆ رێكخ���راوه‌كان ك ه س���ااڵنه زیاتر ل ه 15ملیار دین���ار بوه ،تێبینی "الدان له‌یاسا" كراوه. دیوانی چاودێری ئاماژه بهوه ده‌كات ی ی ناوبراو له‌ڕێگه‌ی پێدان كه فه‌رمانگه ی پڕۆژه‌و‌ه به‌گوژمه‌ی ب���ڕه پاره‌یه‌ك زۆر "س���امانی گش���تی" به‌فیڕۆداوه، ك���ه له‌هی���چ واڵتێك رێكخ���راوه‌كان به‌م ش���ێوه‌یه له‌الی���ه‌ن حكومه‌ته‌و‌ه ی ی نه‌بون هاری���كاری ناكرێن ،به‌ه���ۆ به‌داواچونیش���هوه دیار نیه ئایا ئه‌و ی 2013 423پڕۆژه‌یه‌ی له‌نێوان سااڵن
ێ تا 2015هاریكاری كراون ،جێبه‌ج ی كراون ،چونكه رێكخراوه‌كان راپۆرت س���ااڵنه‌ی (دارایی‌‌و چاالكی) خۆیان ناده‌نه ئه‌م فه‌رمانگه‌یه. دیوان���ی چاودێ���ری ئ���ه‌وه‌ش رونده‌كات���هوه كه رێكخراوی س���یق ه (ك���ه له‌ناو خه‌ڵكدا به‌بانكی س���یق ه ی ناسراوه) ،وه‌ك "رێكخراوێكی عێراق ی قازانج نه‌ویست" تۆماركراوه ناحكوم ی له‌باج ببه‌خش���رێت ،به‌اڵم بۆ ئهوه شێوازی كاركردنییان بانكییه‌‌و سود وه‌رده‌گرێت‌و قازانج ویسته .هه‌روه‌ها ی "ده‌زگای ئاین���ده‌ی گه‌ش بۆ قه‌رز بچوك" دیس���ان بۆ هه‌مان مه‌به‌ست
وه‌ك قازانج نه‌ویس���ت تۆمار كراوه، كه شێوازی كاركردنی بانكییه‌‌و قه‌رز ده‌دات. راپۆرته‌ک���هی دیوان���ی چاودێری ی ئاماژه ب���هوه ده‌کات که "رێكخراو ی ابن س���ینای كوردس���تان ،ده‌سته ی نیه ،ئیمه‌یل‌و كارگێڕی نی���ه ،لۆگۆ ماڵپ���ه‌ڕی نی��� ه (ههرچهنده گش���ت ی ده‌رمانسازو بازرگانن). ئه‌ندامه‌كان ی ی نیه .راپۆرت ژماره‌ی حسابی بانك ی نییه". دارایی‌‌و چاالك
5
2ملیارو 720ملیۆن دینار موچه‌ی مانگانه‌ی خانه‌نشینی ی 470كه‌سه له‌كوردستان 185كه‌س كه به‌ناونیشانی وهزیرو پله ی تایبه‌ت خانه‌نشین كراون ،له‌گه‌ڵ 285 په‌رله‌مانتاری خانه‌نش���ینی خوله‌كانی پێش���وی په‌رله‌مان ،مانگانه هه‌ریه‌كه‌و ل���ه 6ملیۆن دین���ار زیات���ر موچه‌ی خانه‌نشینییان وه‌رگرتوه ،موچه‌ی ئه‌م 470كه‌سه له‌كوردستان " 2ملیارو 720 ملیۆن دینار بوه". ئاوێنه ،هه‌ولێر :ئاوێنه لیس���تی ناوی
ئ���هو 185كه‌س���ه باڵوده‌كاته‌وه كه تا تایبه‌ت له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه ملیارو 110ملیۆن دینار. ئه‌م���ه له‌كاتێكدای���ه ك���ه به‌ش���ێك س���اڵی 2014به‌ناونیش���انی وه‌زی���رو خانه‌نشین كراون. لیس���تی ن���اوی ئ���ه‌م 185كه‌س���ه له‌م كه‌س���انه‌و ئ���هو په‌رله‌مانتارانه‌ی پل���هی تایبه‌ت خانه‌نش���ین كراون ،كه موچه‌كه‌ی���ان له‌نێ���وان 6ملیۆن بۆ 9واپیش���انده‌دا ك���ه هه‌م���و حزب���ه‌كان خانه‌نشین كراون ،له‌كوردستان ناژین‌و ملیۆندایه .به‌شێك له‌م ناوانه وه‌زیرییان پشكیان به‌ركه‌وتو‌ه له‌خانه‌نشینكردنی له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت ژیان به‌س���ه‌رده‌به‌ن‌و نه‌ك���ردوه ،به‌ڵكو س���كرتێری حزبێكی ئه‌ندامه بااڵكانیان به‌ناونیشانی وه‌زیر .هه‌ریه‌كه‌و بریكاریان هه‌یه بۆ وه‌رگرتنی عێراق���یو كوردس���تانی ی���ان ئه‌ندامی ئه‌گ���ه‌ر به‌تێكڕا ته‌نه���ا یه‌كی 6ملیۆن موچه‌كانیان. پێش���وی مه‌كته‌بی سیاس���ی حزبێكی دینار وه‌ربگرن ،كۆی موچه‌ی مانگانه‌ی ده‌س���ه‌اڵتدار ب���ون ،ك���ه به‌فه‌رمان���ی خانه‌نشینی ئه‌م 185كه‌سه ده‌كاته 1
3
قایمقامی كۆیه: په‌رله‌مانتارێك ی گۆڕان خانوه‌كه ی زیاده‌ڕۆییه قایمقامی كۆیه له‌وه‌اڵمی په‌رله‌مانتارێك ی گ���ۆڕان ك���ه ئام���اژه‌ی ب���هوه ك���ردوه به‌پش���تیوانی قایمقام‌و حزبی ده‌سه‌اڵت له‌و ش���اره زه‌وی داگیر ده‌كرێت ،ده‌ڵێت "ئ���هو په‌رله‌مانتاره خ���ۆی له‌خانویه‌كی زیاده‌ڕۆییدا ده‌ژی". ئاوێن���ه ،كۆیه :ش���ێخ چاپوك عومه‌ر قایمقام���ی ده‌ستله‌كاركێش���اوه‌ی كۆیه وه‌اڵمی قاره‌م���ان ق���ادر په‌رله‌مانتاری گ���ۆڕان ده‌دات���هوه ،ئ���هو به‌ئاوێن���هی
راگه‌یاند ك���ه "ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی گۆڕان له‌خانویه‌كی زیاده‌ڕۆییدا ده‌ژی‌و ره‌وا نیه په‌رله‌مانت���ار له‌خانوی زیاده‌ڕۆییدا بێت، هه‌روه‌ها حه‌وشه‌یه‌كیش���ی به‌زیاده‌ڕۆیی خس���توه‌ته س���ه‌رو چه‌ند ج���ار هه‌وڵی دروس���ت كردنی دیوارێك���ی زیاده‌ڕۆیی داوه ،به‌اڵم پۆلیسمان بۆ ره‌وانه كردوهو قبوڵی ئه‌وه‌مان نهكردوه".
2
سه‌رۆكی شاره‌وان ی سلێمانی 380 :هه‌زار فۆڕم بەڕێوەبەری چاڤی :ساڵی 2016 خاوه‌ن پشكه‌كان قازانجێکی باش دەكه‌ن پڕ كراوهتهوه بۆ زه‌و ی وه‌رگرتن خاوەن پش���کەکانی پرۆژەی گەش���تیاری چاڤیالند ناڕەزای���ی دەردەبڕن لەپێنەدانی قازانج‌و بەڕێوەبەری پرۆژەکەش ئاش���کرای دەکات کە پێش���بینی ده‌كرێت ساڵی 2016 خاوه‌ن پشكه‌كان قازانجێكی باش بكه‌ن. ئاوێنە ،س���لێمانی :لەهەفت���ەی رابردودا خاوەن پش���کەکانی پرۆژەی گەش���تیاری چاڤیالند خۆپیش���اندانیان ساز کرد ،ئەوان نیگەرانن لە ناڕون���ی داهاتی چاڤیالند ك ه ورده‌كاری چۆنیه‌ت���ی داهاته‌كه‌یان بۆ ڕون ناكرێته‌وه‌یەکێک لەخاوەن پشکەکان دەڵێت
"كۆمپانیای چاڤی هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه چه‌ندین فێڵ���ی له‌خاوه‌ن پش���كه‌كان ك���ردوه ،ك ه یه‌كێكیان ئهوهی ه ئه‌م كۆمپانیایه سنورداره‌و نزیكه‌ی 10هه‌زار پش���کی فرۆش���توه ،ك ه به‌پێ���ی یاس���ا ناتوانێت 50پش���ك زیاتر بفرۆشێت دواتر راستكراوه‌ته‌وه". هەروەه���ا ئەو خ���اوەن پش���کە ئاماژە بەوە دەکات کە "به‌ش���ێوه‌یه‌كی گوماناوی پشكه‌كانی شاسوار عه‌بدولواحید %51وه بۆ نزیكه‌ی % 80هه‌ڵكش���اوه‌و پشكی ئه‌وانی تر كه‌میكردوه".
لەبەرامبەردا ئارام س���ه‌عید به‌ڕێوه‌به‌ری پ���ڕۆژه‌ی چاڤ���ی گه‌ش���تیاری وەاڵمی ئەو رەخنانە دەداتەوەو دەڵێت "س���اڵی 2013 سودمان دابه‌شكردوه ،ساڵی 2014به‌شێكی زۆری بۆ فراوانكردنی پڕۆژه‌كه تهرخانكراوه، س���اڵی 2015ش له‌چه‌ند هه‌فته‌ی داهاتودا حسابی خیتامی ده‌رده‌چێت ،واش چاوه‌ڕوان ده‌كه‌ین بۆ س���اڵی 2016خاوه‌ن پشكه‌كان بڕێكی باش له‌قازانج وه‌ربگرن".
6
سه‌رۆكی شاره‌وانی سلێمانی ئاماژه بهوه ده‌كات كه 380هه‌زار فۆڕم پڕ كراوهتهوه ب���ۆ زه‌وی وه‌رگرتن ،ئه‌و ده‌ڵێ���ت "ئه‌گه‌ر س���لێمانی نایلۆنی به‌یت به‌س���ه‌رداو قاتی دوه‌م دابه‌ش بكه‌یت هێشتا ته‌واو نابێت". ئاوێنه ،سلێمانی :یوسف یاسین، س���ه‌رۆكی ش���اره‌وانی س���لێمانی س���ه‌باره‌ت به‌پڕكردن���هوهی فۆڕمی وه‌رگرتنی زه‌وی له‌الیه‌ن مامۆستایان‌و كارمه‌ندان���هوه ،به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند
ك���ه "ئێم���ه‌ش وه‌ك فه‌رمانگه‌كانی ت���ر فۆڕمم���ان پڕكردۆت���هوه ئیتر چاوه‌ڕێ���ی قودره‌تی خوای���ن ،ئێمه زه‌وی حازركراوم���ان نیی���ه ،گ���ه‌ر دابه‌ش بكرێ���ت نه‌گبه‌تییه ،چونكه زه‌وی هی���چ پ���اره ن���اكات ،ئهوهی دراوه به‌پێشمه‌رگه‌و زیندانی سیاسی پاره‌یه‌كی ك���ه‌م ئه‌كات جگه له‌وه‌ی كه‌ی خزمه‌تگ���وزاری بۆ ئه‌برێت كه به‌و شاخ‌و ده‌شته‌وه‌یه؟" سه‌رۆكی شاره‌وانی وتیشی "ئێستا
له‌نه‌خشه‌ی ماسته‌رپالنی سلێمانیدا زه‌وی جیاكراوه نییه بۆ نیشته‌جێبون، قه‌رزێكی زۆر له‌سه‌ر شاره‌وانییه هی كۆن‌و به‌هۆی بڕیاره‌كانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بۆ كه‌مئه‌ندام‌و پێشمه‌رگه‌و زیندانی سیاسی هێشتا ئه‌وانه ته‌واو نهبوه ئیتر هی تر له‌كوێ بهێنین؟"
پیشەسازیی هونەری پروپاگەندە لە”ئااڵی بێ واڵت”ی بەهمەنی قوبادیدا ناونیشان :سلێامنی ته‌الری زارا -نهۆمی سێیه‌م -شوقه‌ی ژماره 32
ته‌له‌فۆن 3202416 :
به‌شی ریکالم 07700600659 :
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
16 13 تیراژ4500 :
هه‌نوکه
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
3
"نمایشکردنی دانپێدانانی تاوانباران تەنها لەواڵتە دیکتاتۆرەکاندا باوە" پارتی :نمایش کردنی کارێکی زۆر باشە با کەس نەوێرێت دوبارەی بکاتەوە ئا :هۆرڤان رەفعەت پیشاندانی تاوانباران لەسەر شاشەی تەلەفزیۆن‌و باڵوکردنەوەی دانپێدانانەکانیان نیگەرانی لێ دەکەوێتەوە کە دواهەمینیان ئەو هاواڵتییە بو لەسەر دۆسیەکەی کەناڵی روداو دەستگیکرابو، چاودێرێک دەڵێت "ئەو کارە تەنها لەواڵتە دیکتاتۆرەکاندا پەیڕەو دەکرێت". ن����او بەن����او لەس����ەر شاش����ەی کەس����ێکی تەلەفزیۆنەکان����ەوە دەستگیرکراو دەردەکەوێت کە چیرۆکی ئەنجامدانی "تاوانێ����ک" دەگێڕێتەوە. لەکۆتایی مانگی رابردوشدا ئاسایشی هەولێ����ر دانپێدانانەکانی هاواڵتییەکی باڵوک����ردەوە کە چیرۆک����ی چۆنیەتی هێرش����کردنە س����ەر کەناڵی روداوی دەگێڕایەوە. توێ����ژەری کۆمەاڵیەت����ی ،هێم����ن عەبدولق����ادر لەب����ارەی زیان����ە کۆمەاڵیەتیەکانی پیشاندانی تاوانباران لەسەر شاشەکان بەئاوێنەی راگەیاند "لەڕوی یاس����اییەوە هێنانە پێشەوەی تۆمەتب����اران‌و تاوانب����اران بۆ س����ەر شاش����ەی تەلەفیزیۆن‌و زۆرلێکردنیان بۆ دانپێدان����ان ،کارێکی زۆر هەڵەیە، ئەم����ە تەنها لەواڵت����ە دیکتاتۆرەکاندا هەیە". هەروەها ئەو توێ����ژەرە کۆمەاڵیەتییە پێیوای����ە ل����ەڕوی کۆمەاڵیەتیش����ەوە
ناوهێنان����ی گومانلێک����راوان کارێکی زۆر خراپ����ە" ،ئ����ەم ئیش����ەی پارتی بەرامبەر خەڵک دەیکات تیرۆرکردنی کەس����ایەتیە ،چونکە لەکۆتاییدا ئەم کەسانە هەمویان خانەوادەیان هەیە، منداڵی����ان هەی����ە ،دایکی����ان هەیە، منداڵەکانی ئەمان لەن����او کۆمەڵگادا دەژین ،لەخوێندگ����ەن ،لەزانکۆن بۆ کەس����ایەتی ئەمانە خراپە .لەوانەیە ک����ەس‌و کاری ئ����ەم تۆمەتەب����ارو گومانلێکراوانە توشی نەخۆشی دەرونی ببن‌و نەتوانن بچنە ناو خەڵکەوە یان خۆیان بکوژن ،دەبێت ئەم تۆمەتبارانە پیشانی کەس����انی پەیوەندیدار بدرێن نەوەک لەسەر شاشەی گشتی پیشان بدرێ����ن کە هەمو تەمەنە جیاوازەکانی کۆمەڵگە دەیانبینن". بەاڵم سەرنوسەری ڕۆژنامەی خەبات بۆچونێک����ی پێچەوان����ەی هەی����ەو پش����تگیریی هێنانە سەر تەلەفزیۆن‌و دانپێدانانی تاوانباران دەکات ،سەالم عەب����دواڵ لەوبارەی����ەوە ب����ە ئاوێنەی راگەیان����د "هێرش کردنە س����ەر میدیا کارێکی زۆر ترس����نۆکانەیە‌و کارێکی زۆر قێزەونە چونکە چەکی دەس����تی میدیاکار تەنه����ا قەڵەمەکەیەتی ،پێم باش����ە کە ئاس����ایش گرتە ڤیدیۆی تۆمەتبارەک����ەی باڵوکردۆتەوە چونکە ئیتر کەس گومانی نامێنێت لەس����ەر تاوانبارەک����ەو خ����ۆی دان بەتاوان����ی خۆیدا دەنێت ،دواتریش کەسی تریش ناوێرێ����ت ئەو کارە دوب����ارە بکاتەوە چونک����ە دەزانێ����ت پێ����ی دەزانرێت‌و
لەڕوی کۆمەاڵیەتیشەوە ناوهێنانی گومانلێکراوان کارێکی زۆر خراپە ئەم ئیشەی پارتی بەرامبەر خەڵک دەیکات تیرۆرکردنی کەسایەتیە چونکە لەکۆتاییدا ئەم کەسانە هەمویان خانەوادەو کەسوکاریان هەیە دەستگیر دەکرێت". ئەندام����ی لیژن����ەی ماف����ی م����رۆڤ لەپەرلەمانی کوردس����تان ،بێس����تون فایەق پێ����ی وایە کە لەو کەیس����ەدا دو قوربان����ی هەیە ،ئ����ەو بەئاوێنەی راگەیاند "ئەم بابەتە بابەتێکی تۆمەت
نمایشی دانپیادانانی هاواڵتییەک ئاڕاس����تەکردنە بەرامب����ەر کۆمەڵ����ی ئیسالمی‌و ئەم بابەتە بابەتێکی سیاسی ئەمنی هەواڵگیرییە بەرامبەر الیەنێکی سیاسی‌و بەرامبەر ئەو هەڵوێستانەی کۆمەڵی ئیس��ل�امیە کە هەیەتی ،لەم کەیسەدا دو قوربانی هەیە یەکێکیان
کەناڵ����ی روداوە ک����ە لەم کەیس����ەدا بەکارهاتوەو س����ودیان لێوەرگیراوە، هەروەه����ا قوربانی دوەمیش کادیران‌و خانەوادەی ئ����ەو کادیرانەی کۆمەڵی ئیس��ل�امیە کە لەڕوی کۆمەاڵیەتییەوە بۆ خانەوادەکانیان چونکە هەتا ئێستا
ئەوان گومانلێکراون ،لەم کەیس����ەدا دەزگاکانی هەواڵگیری����یو دادگاکان‌و پ����ارەی میللەت بەکارهێن����را لەپێناو دروس����ت کردنی س����یناریۆ بەرامبەر کۆمەڵی ئیس��ل�امی ب����ۆ بەرژەوەندی پارتی".
2ملیارو 720ملیۆن دینار موچه‌ی مانگانه‌ی خانه‌نشینی ی 470كه‌سه له‌كوردستان ئاوێنە ناوی ئەو 185کەسە باڵودەکاتەوە کە بەناونیشانی وەزیر خانەنشین کراون
.83دڵشاد شه‌هاب حاجی ی پاره .36عه‌بدولكه‌ریم موراد له‌كوردس���تان ناژی���ن‌و له‌كات ئا :هێمن كه‌ریم ی .37بارزان موحسین محه‌مه‌د ئه‌مین .84نه‌هرۆ ئه‌كره‌م جه‌میل ی كوردس���تاندا بۆ وه‌رگرتن رژانه‌كه .85عزه‌ت عه‌لی عیسی ی .38حه‌مید حسێن مه‌ال پۆس���ت له‌ئه‌وروپ���او واڵتان��� ی وه‌زیر 185كه‌س به‌ناونیشان .86ته‌ها ئیسماعیل خانه‌نشین كراون ،ك ه به‌شێكیان بۆ ده‌ره‌و‌ه گه‌ڕاونه‌ت���ه‌وه‌و ئێس���تا ك ه .39عه‌بدولمهه‌یمه‌ن سلێمان .87ئه‌سعه‌د كه‌ریم حه‌مه‌دئه‌مین ی .40عه‌دنان محه‌مه‌د حسامه‌دین ی خانه‌نش���ینكراون چونه‌ته‌و‌ه شوێن ی حكومه‌ت رۆژێكیش له‌سه‌ر میالك ی .88جه‌عفه‌ر مسته‌فا عه‌ل ی خۆیان‌و بریكاری هه‌ی ه بۆ .41مه‌حمود محه‌مه‌د مه‌حمود پێشوتر هه‌رێم كارمه‌ند نه‌بون‌و وه‌زیرییان .89سه‌عد خالید محه‌مه‌د ئه‌مین .42عومه‌ر عوسمان عومه‌ر وه‌رگرتنی موچه‌كه‌ی. ی نهكردوه ،هه‌یان ه پێشتر سكرتێر .90بایز سه‌عید محه‌مه‌د .43عه‌بدوله‌تیف عومه‌ران ی حزبێكی عێراقی بوه یان ئه‌ندام .91سیروان محه‌مه‌د جیهاد ئه‌م ناوانه‌ی خواره‌وه‌ش ناوی ئه‌و .44قادر قادر عه‌لی ی ی حزبێك ی سیاس ی مه‌كته‌ب پێشو .92شیروان ناسیح عه‌بدواڵ ی وه‌زیر یان .45موزه‌فه‌ر عه‌بدولمه‌جید كه‌سانه‌ن ك ه به‌ناونیشان ی ده‌سه‌اڵتدار‌و ..هتد ،ك ه به‌فه‌رمان .93د .كه‌مال عه‌بدولكه‌ریم .46سركیس اغا جان ی تایبه‌ت خانه‌نشین كراون: به‌پله ی تایبه‌ت خانه‌نشین كراون‌و موچه .94كه‌مال محه‌مه‌د عه‌بدولعه‌زیز موفتی .47عوسمان ئیسماعیل حسێن هه‌ر یه‌كه‌شیان ل ه 6ملیۆن دینار .95عومه‌ر عه‌بدواڵ محه‌مه‌د .48بورهان سه‌عید سۆفی .1فره‌نسیس یوسف شابو به‌ره‌و سه‌ره‌وه‌یه. .96شێركۆ فایق عه‌بدواڵ .49ده‌خیل سه‌عید خزر .2فرنسوا توما كانون .97دارا جه‌الل ئه‌حمه‌د حه‌فید .50دڵشاد عه‌بدولره‌حمان محه‌مه‌د ی .3یونان مرقس حنا ئه‌م ناوان���هی خواره‌وه ،لیس���ت .98سه‌ید قادر جه‌باری .51مه‌دحی مه‌حمود كاكه ی ،2014له‌الیه‌ن .4مریه‌م حه‌سه‌ن ئیبراهیم ئه‌وانه‌ن ك ه تا س���اڵ .99جه‌مال عه‌بدول .52ئازاد عزه‌دین ابوبكر ی كوردس���تانه‌و‌ه .5گه‌الوێژ شابا ئیبراهیم ی هه‌رێم حكومه‌ت��� .100عه‌بدولجه‌بار فه‌رمان .53عه‌بدولڕه‌حمان عوسمان ی تایبه‌ت .6ئاواز واحید خزر ی وهزیرو پله به‌ناونیش���ان .101كافی ه سلێمان .54نازه‌نین محه‌مه‌د وسو خانه‌نشین كراون ،به‌گشتی ناوه‌كان .7سیپان عه‌لی یوسف .102سه‌اڵحه‌دین محه‌مه‌د حه‌سه‌ن .55محه‌مه‌د ره‌ئوف محه‌مه‌د واپیشانده‌ده‌ن ك ه له‌هه‌موو حزبه‌كان .8ئه‌حمه‌د سه‌عید عه‌بدولقادر .103د.جه‌مال عه‌بدولكه‌ریم فوئاد .56فاروق جه‌میل سادق پشكیان به‌ركه‌وتو‌ه له‌خانه‌نشینكردنی .9ئه‌رده‌شێر عه‌بدولسالم .104نه‌جم خزر سورچی .57خالید محه‌مه‌د عه‌بدواڵ ئه‌ندام ه بااڵكانیان .هه‌یان ه وه‌زیر بون‌و .10فه‌له‌كه‌دین سابیر مه‌حمود .105جه‌الل جه‌وهه‌ر عه‌زیز .58محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د هه‌شیان ه رۆژێك وه‌زیرییان نهكردوه .11 .سه‌رباز نادر عه‌لی .106عه‌بدولڕه‌حمان مه‌عروف محه‌مه‌د .59دڵشاد فه‌تاح رشید بۆ هه‌ریه‌كێكیان بڕی 6ملیۆن دینار .12ره‌مزی خه‌لیل .107ره‌فعه‌ت عه‌بدواڵ حه‌مه‌ڕه‌ش .60مه‌حمود عه‌بدوحه‌جی وه‌ك خانه‌نشینی بۆ دیاریكراوه ،ك ه .13مه‌سعود مسته‌فا كاكه .108د.یادگار ره‌ئوف مه‌جید .61چنار سه‌عد عه‌بدواڵ هه‌ندێكیان تیای ه رۆژێك پۆسته‌كانیان .14فه‌ره‌یدون محه‌مه‌د عه‌بدولره‌حمان .109شااڵو عه‌لی عه‌سكه‌ری .62جورج یوسف مه‌نسور نه‌بیینیوه ،ب���ه‌اڵم به‌بڕیاری تایبه‌ت .15عێزه‌دین محه‌مه‌د عه‌بدواڵ .110محه‌مه‌د عومه‌ر عه‌بدولعه‌زیز ی ی خوالم عه‌ل .63ره‌حیم عه‌ل كراون به‌وه‌زیرو موچه‌ی وه‌زیریی یان .16بروسك نوری سدیق ی هه‌ژار .111برزو عه‌ل .64عه‌بدولعه‌زیز ته‌یب ئه‌حمه‌د ی .17ئیهداد لوقمان مسته‌فا زیاتر وه‌رده‌گ���رن ،كه‌مترین موچه .112خه‌لیل نیعمه‌ت دۆسكی .65یوسف محه‌مه‌د عه‌زیز ی ئه‌م ناوان��� ه 6ملیۆنه .18 ،شیرین ئیبراهیم فه‌تاح خانه‌نش���ین .113ئه‌حمه‌د زرنگ مسته‌فا .66وشیار عه‌بدولڕه‌حمان هه‌ندێكیان زیات���ره ،هه‌یان ه موچه‌ی .19ئازاد محه‌مه‌د نه‌جیب .114رێكه‌وت عوسمان .67ره‌ئوف ره‌شید .20سه‌روه‌ر ساڵح ئه‌حمه‌د خانه‌نشینی 9ملیۆن دیناره. .115حامد خالید محه‌مه‌د ی محه‌مه‌د .68نوری عه‌ل ی .21 6قادر حه‌سه‌ن قادر ئه‌گ���ه‌ر به‌تێك���ڕا ته‌نه���ا یه‌ك .116ساالر عه‌زیز ی .69ته‌ها عه‌بدولڕه‌حمان عه‌ل ی .22عه‌بدولخفی ته‌ها محه‌مه‌د ملیۆن دینار وه‌ربگرن ،كۆی موچه .117قادر حاجی عه‌لی .70جه‌رجیس حه‌سه‌ن عه‌بدواڵ ی ئه‌م 185كه‌س ه .23محه‌مه‌د نوری ئه‌حمه‌د ی خانه‌نشین مانگانه .118محه‌مه‌د مه‌حمود عه‌بدواڵ .71سه‌میر عه‌بدواڵ مسته‌فا .24عومه‌ر عوسمان ئیبراهیم ده‌كاته 1ملیارو 110ملیۆن دینار. ی ئه‌حمه‌د پیره .119سه‌عد .72ئه‌نوه‌ر حه‌بلی شابو ی .25فازل میرانی ئه‌گ���ەر 285خانه‌نش���ینی .120شازاد سائیب .73هادی محه‌مه‌د كه‌ریم ی .26قادر عه‌زیز ی پێش���و په‌رله‌مانت���اری خوله‌كان .121مسته‌فا قادر مسته‌فا .74تاهیر عه‌بدواڵ حسین ی .27وداد خورشید عوسمان ی بۆ زیاد بكه‌ین ك ه موچه په‌رله‌مان .122موكه‌ره‌م جه‌مال تاڵه‌بانی .75دالوه‌ر عه‌بدولعه‌زیز ی خانه‌نش���ینییان 6ملیۆن .28عه‌بدولجه‌لیل ره‌زا عه‌لی مانگانه .123ئاسۆ نوری ره‌زا .76سه‌الم عه‌بدواڵ عومه‌ر دین���اره ،ئ���ه‌وا ئه‌مانی���ش 1ملیارو .29مه‌ئمون نوری بریفكانی .124سه‌اڵح سه‌عید قه‌زاز .77هێرش موحه‌ڕه‌م محه‌مه‌د ی .30یونس محه‌مه‌د سه‌لیم ی مانگانه 710ملی���ۆن دینار موچه ی محه‌مه‌د قادر .78موحسین محه‌مه‌د ئه‌مین بایز دزه‌یی .125عه‌ل .31محه‌مه‌د عه‌بدولقادر ئه‌حمه‌د خانه‌نشینیانه. .126ئاوات عه‌لی عه‌بدولكه‌ریم .79محه‌مه‌د مه‌حمود محه‌مه‌د ئ���ه‌م 470كه‌س��� ه پێك���هوه .32 ،هادی عه‌لی عه‌بدولكه‌ریم .127خه‌سره‌و مسته‌فا عه‌بدواڵ .80كاوه مه‌حمود شاكر ی 2ملی���ارو 720ملی���ۆن دینار .33مه‌حمود كاوه له‌تیف ب���ڕ .128مسته‌فا قادر مه‌حمود .81كامل عه‌لی عزیز ی خانه‌نش���ینییانه .34 .جه‌مال عه‌بدولحه‌مه‌د عه‌باس ی مانگانه موچه .129مه‌ناف نادر قادر .82یاسین ئه‌بوبكر محه‌مه‌د ی سه‌رنجڕاكێش���ه ،به‌ش���ێكیان .35یوسف حنا یوسف ئهوه
ی محه‌مه‌د ساڵح برهان .130عه‌ل .131د.جه‌الل شه‌فیق .132نازم عومه‌ر .133فازڵ كه‌ریم ئه‌حمه‌د .134یوسف ئیبراهیم .135جه‌مال حه‌كیم ئاغا .136فاتح عه‌بدواڵ عه‌باس .137مه‌حمود عه‌بدولڕه‌حمان عبداقادر .138سه‌عد محه‌مه‌د ئه‌مین .139سه‌اڵح عه‌بدولقادر ره‌شید .140سه‌باح حسێن عوسمان .141عه‌بدولڕه‌زاق عه‌زیز میرزا .142د.كه‌مال حه‌مه‌د خۆشناو .143ئاوات جه‌ناب نوری ی شێخ محه‌مه‌د .144عومه‌ر عه‌ل .145كه‌ریم ئه‌حمه‌د .146عه‌زیز محه‌مه‌د .147فه‌تاح خه‌لیل فه‌تاح زاخۆیی .148شیخ قادری حه‌فید .149سامان تۆفیق محه‌مه‌د .150كازم حه‌بیب عه‌تار .151عه‌بدولره‌زاق جه‌میل سافی .152شه‌ماڵ عه‌بدولوه‌فا ئه‌حمه‌د .153جه‌میل خزر عه‌بدال .154د.ره‌حیم عجینه .155نه‌وشیروان فوئاد مه‌ستی .156شه‌ونم عه‌بدولقادر محێدین .157شنۆ له‌تیف مه‌حمود .158په‌روین بابه‌كر حه‌مه‌ئاغا .159د.ئه‌خته‌ر نه‌جمه‌دین شه‌مسه‌دین .160د .محه‌مه‌د قادر قادر .161شۆڕش ئیسماعیل عه‌بدواڵ .162محه‌مه‌د كه‌ریم محه‌مه‌د .163محه‌مه‌د عارف ئیبراهیم .164روشدی عه‌زیز ساڵح .165عوسمان مه‌حمود محه‌مه‌د ی موراد .166د .جنان قاسم عه‌ل .167عه‌دنان محه‌مه‌د قادر .168ئه‌بوبه‌كر عه‌ل ی محه‌مه‌د ئه‌مین .169دارا محه‌مه‌د ئه‌مین سه‌عید .170دانا ئه‌حمه‌د مه‌جید ی .171محه‌مه‌د ته‌حسین قادر عه‌ل .172جه‌الل عومه‌ر محه‌مه‌د سام اغا .173عومه‌ر محه‌مه‌د عه‌ل ی شێخ موس .174دڵشاد عوسمان فه‌تحواڵ .175كه‌مال مسته‌فا قادر ێ محه‌مه‌د شاڵی .176جه‌مال فه‌ق
.177سابت عه‌الئه‌دین عومه‌ر ی سه‌عید محه‌مه‌د .178عه‌ل .179سه‌باح ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د .180كامه‌ران ئه‌حمه‌د عه‌بدواڵ .181محه‌مه‌د عه‌بدولره‌حمان حه‌مه .182محه‌مه‌د تۆفیق ره‌حیم .183ئاسۆس نه‌جیب عه‌بدواڵ ی .184محه‌مه‌د ئه‌مین حسێن عه‌ل .185مسته‌فا عەبدولكه‌ریم ره‌زا
185كه‌س به‌ناونیشان ی وهزیرو بەموچەی 6ملیۆن خانه‌نشین كراون، هه‌یان ه پێشتر سكرتێر ی حزبێكی عێراق ی یان ئه‌ندام ی پێشو ی مه‌كته‌ب ی سیاس ی حزبێك ی ده‌سه‌اڵتدا‌ر بون، 285پەرلەمانتاری خولەکانی رابردوش بەموچەی 6ملیۆن خانەنشین کراون
2
تایبه‌ت
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
قایمقامی كۆیه:
په‌رله‌مانتارێك ی گۆڕان له‌خانویه‌ك ی زیاده‌ڕۆییدا ده‌ژی
قایمقامی كۆیه له‌وه‌اڵمی په‌رله‌مانتارێكی گۆڕان كه ئاماژه‌ی بهوه كرد به‌پشتیوانی قایمقام‌و حزبی ده‌سه‌اڵت له‌و شاره زه‌وی داگیر ده‌كرێت ،ده‌ڵێت "ئه‌و په‌رله‌مانتاره خۆی له‌خانویه‌كی زیاده‌ڕۆییدا ده‌ژی". ئاوێن����ه ،ش����اهۆ ئه‌حم����ه‌د :دوای ئ����هوهی له‌ژماره‌ی پێش����وی ئاوێنه، بابه‌تێك له‌س����ه‌ر دیارده‌ی زیاده‌ڕۆیی باڵوكرایه‌وه‌و په‌رله‌مانتارێكی گۆڕانیش
له‌س����ه‌ر پش����كی كۆیه ئاماژه‌ی بهوه كردبو ك����ه‌وا به‌پش����تیوانی قایمقام‌و حزبی ده‌سه‌اڵت له‌و شاره زه‌وی داگیر ده‌كرێت‌و ئه‌وان رێگه‌خۆش����كه‌رن بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی ئه‌و زیاده‌ڕۆییه ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،له‌به‌رامب����ه‌ردا قایمقامی كۆیه وه‌اڵمی ئ����هو په‌رله‌مانت����اره‌ی گۆڕان ده‌داته‌وه. ش����ێخ چاپ����وك عوم����ه‌ر قایمقامی ده‌ستله‌كاركێش����اوه‌ی كۆی����ه وه‌اڵمی قاره‌م����ان ق����ادر په‌رله‌مانتاری گۆڕان
ده‌دات����هوه ،ئه‌و به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند كه "له‌زۆربه‌ی ش����اره‌كان زیاده‌ڕۆیی ده‌كرێت ،ب����ه‌اڵم حزبه‌ك����هی من كه ئه‌و هێرشی كردوه‌ته سه‌رو ئێستاش ده‌تانه‌وێت یه‌ك فراكسیۆن پێكبهێنن فێری كردوم بێده‌نگ نه‌بم ،هه‌ر بۆیه له‌تۆش بێده‌نگ نابم". ش���ێخ چاپ���وك وت���ی "ئ���هو په‌رله‌مانت���اره‌ی گ���ۆڕان له‌خانویه‌كی زیاده‌ڕۆی���ی ده‌ژی‌و كه ئهوه ڕه‌وا نیه په‌رله‌مانتار له‌خانوی زیاده‌ڕۆییدا بێت،
هه‌روه‌ها حه‌وشه‌یه‌كیشی به‌زیاده‌ڕۆیی خس���توه‌ته س���ه‌رو چه‌ند جار هه‌وڵ ی دروس���ت كردنی دیوارێكی زیاده‌ڕۆیی داوه ،ب���ه‌اڵم پۆلیس���مان ب���ۆ ره‌وانه كردوهو قبوڵی ئه‌وه‌مان نهكردوه ،هه‌ر بۆیه ئه‌وه‌ش ده‌یسه‌لمێنێت كه‌وا له‌هیچ به‌رپرسێك چاوپۆشیمان نهكردوه". وتیشی "هه‌ر ئێستاش برایه‌كه‌ت دو دۆنم زه‌وی به‌زیاده‌ڕۆیی داگیركردوه". ناوب����راو ه����ه‌ر له‌باره‌ی دی����ارده‌ی زیاده‌ڕۆی����یو هه‌وڵی چاره‌س����ه‌ری بۆ
ئه‌و په‌رله‌مانت����اره ،وتی "خۆم هاتمه په‌رله‌م����ان‌و له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری حزبه‌كان دانیشتم‌و نوسراوێكیشم داوه‌ته ده‌ست تۆ له‌گه‌ڵ ئهوهی وه‌زیری پێشمه‌رگه‌و وه‌كی����ل وه‌زیری ناوخ����ۆ له‌حزبه‌كه‌ی تۆ ب����و كه‌چ����ی هیچت����ان پێنه‌كرا، هه‌ربۆی����ه خۆت ب����اش ده‌زانیت كه‌وا له‌ده‌روازه‌ی شار تاكو ده‌رده‌چیت كێ زیاده‌ڕۆیی ده‌كات هه‌روه‌ها دڵنیاش����م له‌مه‌به‌سته‌كه‌م تێده‌گه‌ی ئه‌ی بۆ له‌و ماوه دورودرێژه سكااڵت نهكردوه".
وتیشی "ته‌حه‌دای هه‌موتان ده‌كه‌م كه‌وا تاكو ئه‌و رۆژه‌ی پۆسته‌كه‌م جێ هێش����توه س����ه‌دان خانو و هه‌یك هل‌و بناغه‌م تێكداوه ،به‌اڵم تۆ به‌پێچه‌وانه‌ی په‌رله‌مانتاران����ی حزبه‌كانی تر رۆژێك خه‌م����ی ئه‌و ش����اره‌ت به‌كۆڵ����دا نه‌دا هی����وادارم ئام����ۆژگاری قایمقامه‌كانی حزبه‌ك����هی خۆتی����ش بك����هی وه‌ك م����ن ده‌ستله‌كاربكێش����نه‌وه ،چونكه ئیشكه‌ر‌و قسه‌كه‌ر‌و ڕاوكه‌رو جیاوازیان زۆره".
مه‌ال به‌ختیار داوا له‌باڵی چاكسازی سۆسیالیست ده‌كات بچن ه ناو یه‌كێتییه‌وه ئا :ئاوێنه باڵی چاكسازی حزبی سۆسیالیست ئه‌و كه‌سانه‌ن به‌قسه‌ی خۆیان "له‌سه‌ر ناعه‌داله‌تی ناو حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان" هاتونه‌ته ده‌ره‌وه‌و باڵێكی چاكسازییان به‌ناوی سۆسیالیسته‌وه دامه‌زراندوه ،كه بریتین له‌هه‌شت سه‌ركردایه‌تی سۆسیالیست، مه‌البه‌ختیار لێپرسراوی ده‌سته‌ی كارگێری مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی داوای لێكردون بچنه ناو یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستانه‌وه. له‌رێكه‌وت���ی 2014 /6/21به‌هۆی پرۆژه‌كانی���ان پشتگوێخس���تنی ژماره‌ی���ه‌ك له‌كارگێ���ر و ئه‌ندام���ی مه‌كته‌بی سیاس���یی‌و سه‌ركردایه‌تی
حزبی سۆسیالیست هاتنه ده‌ره‌وه‌ی خۆیان له‌و حزبه ئاشكراكرد ،هاوكات له‌رێكه‌وت���ی 2014/6/21باڵێكیان به‌ناوی چاكس���ازی سۆسیالیسته‌وه دروس���تكرد ،محه‌م���ه‌د دۆاڵش���ی كارگێری پێشوی مه‌كته‌بی سیاسیی سۆسیالیس���ت‌و سه‌ركرده‌ی ئێستای باڵی چاكس���ازی ئاماژه به‌وه‌ده‌كات "ئێم��� ه له‌به‌رئ���هوهی پرۆژه‌كانمان پش���تگوێ خ���ران‌و ده‌مانویس���ت سۆسیالیست به‌ره‌و پێشه‌وه بڕوات، له‌هه‌م���و هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌بو پاڵ بده‌ی���ن به‌حزبێكه‌وه كورس���ییه‌كی په‌رله‌مانم���ان ده‌س���تبكه‌وێت ،ی���ا به‌پاشكۆ بون ده‌س���تمان بكه‌وێت، به‌پێی ش���ه‌هیدو خه‌بات له‌زۆر حزب پێشتر بوین به‌اڵم له‌هه‌مو حزبه‌كان له‌دواوه‌بوین". پرۆژه‌كه‌ی باڵی چاكسازی له‌الیه‌ن
محه‌م���ه‌دی حاج���ی مه‌حم���وده‌وه كۆبونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ س���ه‌ركرده‌كانی ده‌ده‌ین". زانیاریی���ه‌كان ئه‌وه‌ده‌رده‌خ���ه‌ن ره‌تكرای���هوه ،له‌پلینۆم���ی حزب���ی باڵی چاكس���ازی كردوهو پێی وتون سۆسیالیست له‌رێكه‌وتی 2014/6/13بێنه ناو یه‌كێتییه‌وه ،به‌اڵم تائێستا په‌یوه‌ن���دی سیاس���یی له‌نێ���وان به‌كۆی ده‌نگی ئه‌ندامه‌كانی هه‌ریه‌ك هی���چ هه‌نگاوێكی پێویس���ت بۆ ئه‌و محه‌م���ه‌دی حاج���ی مه‌حم���ود له‌محه‌مه‌د دۆاڵشی‌و خه‌لیل سه‌عیدو یه‌كگرتنه نه‌نراوه ،الی خۆش���ییه‌وه س���كرتێری سۆسیالیس���ت‌و باڵ���ی حس���ێن خه‌لیفه محه‌مه‌د كارگێرانی محه‌م���ه‌د دۆاڵش���ی زانیارییه‌ك���هی چاكسازی نهماوه ،به‌اڵم په‌یوه‌ندییه مه‌كته‌بی سیاس���یی‌و بێرون عومه‌ر ب���ۆ ئاوێنه پشتڕاس���تكرده‌وه‌و وتی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی���ان تائێس���تاش فه‌تاح‌و به‌ناز عومه‌رو مه‌الته‌حس���ین "ئێمه كۆبونه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ سه‌رجه‌م بون���ی هه‌ی���ه ،به‌جۆرێ���ك محه‌مه‌د گه‌رمیان���یو جه‌لی���ل س���ه‌عید الیه‌نه سیاس���ییه‌كانی كوردس���تان دۆاڵشی له‌كاتی شه‌هیدبونی عه‌تای له‌سۆسیالیست دورخرانه‌وه ،به‌پێی ك���ردوه ،له‌گ���ه‌ڵ م���ه‌ال به‌ختی���ار كوڕه‌گ���ه‌وره‌ی محه‌م���ه‌دی حاج���ی وته‌ی محه‌مه‌د دۆاڵشی سه‌ركردایه‌تی كۆبوینه‌ته‌وه ،پێی وتوین پێویسته مه‌حمود له‌ته‌نیش���تییه‌وه وه‌ستاوه، سۆسیالیس���ت حه‌ساس���ییه‌تیان لێكنزیك بونهوهی زیاتر له‌ناو الیه‌نه محه‌م���ه‌د دۆاڵش���ی ره‌تیده‌كاته‌وه هه‌ب���وه به‌رامب���ه‌ر به‌پرۆژه‌ك���هو سیاس���ییه‌كانی كوردستان هه‌بێت ،كاكه حه‌مه ناردبێتی به‌شوێنیان بۆ له‌به‌رئ���هوه جیابونه‌ت���ه‌وه‌و باڵێكی پێمانخۆشه له‌ناو یه‌كێتی نیشتیمانی گهڕانهوه بۆناو سۆسیالیست ،به‌اڵم چاكسازییان به‌ناوی سۆسیالیسته‌وه كوردستان درێژه به‌خه‌باتی سیاسیی له‌ماوه‌ی رابردودا ده‌ستپێش���خه‌ری بده‌ن ،به‌اڵم تائێس���تا هیچ ش���تێك ههبوه له‌الیه‌ن چه‌ند كه‌س���ێكی ناو دروستكردوه. س���ه‌رچاوه‌یه‌كی تایب���ه‌ت له‌ن���او لهوبارهیهوه هه‌ن���گاوی بۆ نه‌نراوه ،سۆسیالیس���تهوه ب���ۆ گه‌ڕانه‌وه‌یان، یه‌كێت���ی نیش���تیمانی كوردس���تان ئێم���ه كۆبونه‌وه‌م���ان نه‌ك���ردوه بۆ دۆاڵشی ئاشكرایكرد "له‌ماوه‌ی رابردو به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یان���د "مه‌ال به‌ختیار ئه‌و پرس���هو دواتر بڕیاری له‌س���ه‌ر له‌ش���اری هه‌ولێر دو براده‌ر به‌ناوی
كاكه‌حه‌م���هوه له‌گ���ه‌ڵ براده‌ران���ی ئێمه قس���ه‌یان كردوه بۆ گهڕانهوه، هه‌رئه‌وه‌نده زانیارییم هه‌یه". حه‌مه دۆاڵشی باس لەوەش دەکات کە ل���ەدوای جیابونەوەیان لەحیزبی سۆسیالیست ،س���ەردانی بارزانیان ک���ردوەو لەگەڵی���دا کۆبونەت���ەوە، "س���ه‌ره‌تا بارزانیم���ان بینی‌و پێی وتین چه‌ند رۆژێك���ی تر ده‌نێرمه‌وه به‌دواتاندا ،هه‌م���و هه‌وڵێك ده‌ده‌م بۆ گه‌ڕانه‌وه‌تان‌و ئێوه یه‌كه‌م حزبن ته‌داخولتان بكه‌م ،پێمخۆشه له‌گه‌ڵ كاكه حه‌مه بگه‌ن���ه رێكه‌وتن ئه‌گه‌ر ناگه‌ن���ه رێكه‌وت���ن قس���ه‌یه‌كی تر ده‌كه‌ین ،ئێمه پێمان وت له‌قس���هی ت���ۆ ده‌رناچین ،ب���ه‌اڵم رۆژی دواتر به‌بارزانی���ان وت ئ���ه‌وان ده‌چنه ناو یه‌كێتییه‌وه‌و له‌ده‌ستپێش���خه‌رییه‌كه په‌شیمان كرایه‌وه".
حزبی دیموكرات ی كوردستانی ئێران:
ریکالم
Invitation for Tender Application Supply of Vehicle for Mercy Corps Suleymaniah Office, Iraq Tender No: MC-KRG/SUL-002015/ Mercy Corps is an international non-profit NGO implementing programs in Iraq since 2003. Subject to the tender: The subject of this tender is to solicit financial and technical bids from interested companies for the following. )• One brand new vehicle (SUV General Information: Mercy Corps invites sealed bids from eligible firms for the supply of one vehicle. Tender Documents: Full details are available in the Tender Documents for the provision of vehicles. Tender Documents can be obtained in Mercy Corps offices in Suleymaniah or Erbil as noted below. As well tender documents can be requested through email at iqtendering@mercycorps.org Mercy Corps Office Addresses: Suleymaniah: Salim Street, Musherawa 406, District 5, House Number 5 or Erbil: 32 Park Street, Sarbesty area, Erbil Questions: Specific questions about this tender and application may be submitted to Mercy Corps at iq-tendering@mercycorps.org. Final date for questions is 48 hours prior to the submission i.e July 19, 2016. Answers to individual questions may be directed to all tenderers. Submission: Offers should be submitted to “Procurement Department” in Mercy Corps in Suleymaniah or Erbil, Iraq Sealed Offer from “Name of Offering Contractor.” "Reference of bid" and delivered at Mercy Corps offices as indicated above. Offers should be submitted in a sealed envelope, hardcopy to respective offices as indicated above or email submission to Mercy Corps at iq-tendering@mercycorps.org.
بێده‌نگ دانانیشین ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن شه‌ڕه‌فی جێگری سكرتێر ی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران ئاماژه بهوه ده‌كات كه له‌وه دڵنیان كۆماری ئیسالمی هه‌ڕه‌شه بكات یاخود نه‌یكات پیالنی بۆ ئه‌وان هه‌یه، ئه‌و ده‌ڵێت "ئه‌و هه‌ڕه‌شانه‌ی ئێستا ده‌یكات ئه‌گه‌ر راستیش نه‌بێت‌و ته‌نها بۆ چاوترسێن كردن بێت، ئێمه ئاماده‌باشی‌و ئیحتیاتی خۆمان وه‌رگرتوه". حه‌س���ه‌ن ش���ه‌ڕه‌فی س���ه‌باره‌ت به‌هه‌ڕه‌شه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی فه‌رمانده س���ه‌ربازییه‌كانی ئێ���ران له‌هه‌رێم���ی كوردس���تان به‌ه���ۆی جموجۆڵی���ی حزبه‌كه‌ی���هوه ،به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه هه‌ڕه‌شه‌كانی ئێران شتێكی تازه نیه، چونكه هه‌ر له‌سه‌ره‌تای هاتنه‌سه‌ركاری ئه‌و رژێمه‌وه هه‌ڕه‌شه‌ی له‌كوردو حزبی دیموكرات كردوه ،ئه‌و وتی "رێبه‌ران‌و ئه‌ندامان���ی ئێمه‌یان تیرۆر كردوه ،هه‌ر بۆیه ئێمه ل���هوه دڵنیاین كه كۆماری ئیسالمی هه‌ڕه‌شه بكات یاخود نه‌یكات پیالنی بۆ ئێمه هه‌یه". وتیشی "پێشتریش ساڵی 1996به‌دو
هه‌زار كه‌سه‌وه هاتن ،ئه‌و هه‌ڕه‌شانه ی ئێستا ده‌یكه‌ن ئه‌گه‌ر راستیش نه‌بێت‌و ته‌نها بۆ چاوترس���ێن كردن بێت ئه‌وا ئێمه ئیحتیاتی خۆمان وه‌رگرتوه ،هه‌ر كاتێكی���ش ئه‌و هه‌ڕه‌ش���انه جێبه‌جێ ب���كات به‌زیانی ئه‌وان ت���ه‌واو ده‌بێت، چونكه ئێمه بێده‌نگ دانانیشین". ناوب���راو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه‌وا هه‌ڕه‌ش���ه‌كانی ئه‌وج���اره‌ی كۆم���اری ئیسالمی ئێران هه‌ر له‌حزبی دیموكراتی كوردس���تانی ئێ���ران نی���ه ،به‌ڵكو رو له‌حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیش���ه، هه‌رچه‌ن���ده پاگه‌نده‌ی ئه‌وه‌ش ده‌كات ك���ه‌وا په‌یوه‌ندییه‌ك���ی باش���ی له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێم هه‌یه ،ئه‌و وتی "ئه‌م هه‌ڕه‌شانه روی له‌هه‌مو الیه‌كه‌و ده‌بێـت به‌هه‌مومان���هوه به‌رگ���ری له‌خۆم���ان بكه‌ین‌و وا له‌كۆماری ئیس�ل�امی ئێران بكه‌ین جارێكی تر نه‌توانێت كاری له‌و ش���ێوه بكاته‌وه كه 20ساڵ له‌مه‌وبه‌ر كردی". ناوب���راو جه‌غتی له‌وه‌ش ك���ردهوه كه كۆماری ئیس�ل�امی ئێران به‌رامبه‌ر به‌حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران زۆر هه‌س���تیاره ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌زانێت پێگ���هی له‌ن���او ك���وردی رۆژهه‌اڵتدا به‌هێ���زه ،ئه‌و وتی "له‌ماوه‌ی بیس���ت
س���اڵی رابردودا ،چه‌كه‌كانمان بێده‌نگ بو ،ته‌نه���ا بانگه‌ش���هی راگه‌یاندنمان هه‌ب���وه ،له‌ب���ه‌ر حكومه‌ت���ی هه‌رێمی كوردستان كه‌ڵكمان له‌هه‌مو جۆرێكی خه‌بات وه‌رنه‌گرت���وه ،به‌اڵم به‌داخه‌وه ئ���هو بیس���ت س���اڵه كاتێك���ی زۆره ئی���دی ناكرێت بێده‌نگ بی���ن ،چونكه ل���هو ماوه‌یه‌دا ن���ه حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان‌و نه كۆماری ئیسالمی ئێران قه‌دری ئه‌و فیداكارییه‌ی زانی". وتیش���ی "ه���ه‌ر بۆی���ه ناكرێت بۆ ئه‌به‌د پارچه‌یه‌كی كوردس���تان فیدای پارچه‌یه‌كی تری كوردستان بكرێت". س���ه‌باره‌ت به‌په‌یوه‌ن���دی له‌گ���ه‌ڵ حزبه‌كان���ی باش���وری كوردس���تان‌و پش���تگیری ئه‌وان بۆ خه‌باتی ئه‌وان، حه‌سه‌ن ش���ه‌ڕه‌فی ئاماژه‌ی بهوه كرد كه‌وا هیچ حزبێكی باشوری كوردستان ی ئه‌وان بكات بۆ ئهوهی نیه پش���تگیر ب���ه‌رده‌وام بن له‌س���ه‌ر خه‌ب���ات ،ئه‌و وت���ی "ته‌نانه‌ت له‌ب���اره‌ی كاری ژیانی رۆژانه‌ش���هوه هی���چ كه‌س له‌باش���ور یارمه‌تیده‌ری ئێم���ه نهبوه ،ره‌نگبێـت زۆر هێ���زو الیه‌ن هه‌بێ���ت دڵی له‌گه‌ڵ ئێمه بێت به‌رژه‌وه‌ندی ئێمه‌یان بوێت، ب���ه‌اڵم له‌ك���رده‌وه‌دا هیچ ش���تێكمان نه‌بینوه‌و نه‌كراوه".
Offers should be submitted to Mercy Corps Offices on or before July 21, 2016 at 16:00. Offers received after the specified date and time will not be considered. Incomplete offers will be rejected. NOTE: No fee or payment is required to submit this bid. Vendor selection is performed separately from the collection of bids. Please report any request for fee or similar to iqcomplaint@mercycorps.org Contact Numbers: 0770 3585088- in Suleymaniah or 0751 129 10 86 in Erbil. ;When submitting your offer, all documents must be completed in full. In addition to this offers must be stamped along with the Name and Signature of Authorized Company Representative. Bid Opening: Bids will be opened in the presence of the Mercy Corps Tender Committee at Mercy Corps Iraq- Suleymaniah office.
پێشمەرگەیەکی دیموکرات
هەنوکە
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
5
راپۆرت ی دیوان ی چاودێر ی دارای ی له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵییه‌كان ی فه‌رمانگه ی رێكخراوه ناحكومییه‌كان
11ملیارو 276ملیۆن‌و 923هه‌زار دینار به‌هه‌ڕه‌مه‌كی دراوه به‌رێكخراوه‌كان ئا :ئاوێنه به‌پێی راپۆرتێكی دیوانی چاودێری، فه‌رمانگه‌ی رێكخراوه ناحكومییه‌كان نهیتوانیوه ئه‌ركی سه‌ره‌كی خۆی جێبه‌جێ بكات كه سه‌رپه‌رشتی‌‌و به‌دواداچونی كاری رێكخراوه ناحكومییه‌كان بوه له‌ڕوی كارگێڕی‌‌و داراییه‌وه ،كاری ئه‌م فه‌رمانگه‌یه ته‌نها كورت بوه‌ته‌وه بۆ ئهوهی كه رێكخراو تۆمار بكات‌و هاوكاری دابه‌ش بكات به‌سه‌ریاندا ،له‌گه‌ڵ به‌خشینیان له‌باج‌و گومرگ. رۆژنامه‌ی ئاوێنه گرنگترین ئه‌و بڕگانه‌ی راپۆرتی ده‌س����ته‌ی چاودێری دارایی له‌سه‌ر كارو چاالكیه‌كان����ی فه‌رمانگ����هی رێكخراوه ناحكومیی����ه‌كان باڵوده‌كات����هوه .ئه‌مه‌ی خواره‌وه پوخته‌كه‌یه‌تی: له‌ب����ه‌رواری 2014/8/10ده‌س����تبه‌ركار بوین ل����ه‌كار‌و چاالكی فه‌رمانگه‌ی رێكخراوه ناحكومیی����ه‌كان ،كاركردنمان به‌ش����ێوه‌ی س����امپڵ (عینات) بو به‌مه‌به‌ستی دڵنیابون له‌هه‌مبه‌ر به‌كارهێنانی س����امانی گش����تی، ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی نه‌دۆزینه‌وه‌ی گش����ت سه‌رپێچییه‌كان. ئ����ه‌م فه‌رمانگه‌یه له‌به‌رواری 2013/1/14 ده‌ست به‌كاربوه‌و س����تافی بۆ دابین كراوه ب����ه‌اڵم وردبین نه‌ك����راوه له‌الی����ه‌ن دیوانی چاودێری هه‌رێ����م‌و چه‌ندین كه‌مورتی تیادا به‌دیكراوه: له‌یاس����ای هه‌رێ����م م����اده‌ی /14چواره‌م ،گش����ت رێكخراوه‌كان به‌خشراون‌و ده‌سته‌واژه‌ی (منظمات ذات النفع العام) بهكارنههاتوه .به‌اڵم له‌یاسای فیدراڵ ته‌نها (منظمات ذات النفع العام) ی به‌خشیوه له‌باج‌و گومرك ،به‌اڵم له‌یاسای هه‌رێم گشت رێكخ����راوه‌كان به‌خش����راون له‌باج‌و گومرك ئه‌مه‌ش به‌هه‌ده‌ردانی سامانی گشتییه. ماده‌ی 19ی یاس����ای هه‌رێ����م تایبهتبهتهرخ����ان كردن����ی گوژم����هی پێویس����ت له‌بودجه‌ی س����ااڵنه بۆ هاری����كاری كردنی رێكخ����راوه‌كان .ئ����ه‌م بڕگه‌ی����ه له‌یاس����ای فیدراڵ بون����ی نییه هه‌روه‌ها له‌هیچ واڵتێك رێكخ����راوه‌كان ب����ه‌م ش����ێوه‌یه له‌الی����ه‌ن جكومه‌ته‌وه هاریكاری ناكرێن به‌هۆی زۆری ژماره‌یان. یه‌ك����هی ژمێریاری نییهو ده‌س����هاڵـیخهرج كردنیان پێن����ه‌دراوه ،به‌الم بڕی 15 ملی����ار دینار ته‌رخان ك����راوه ،بۆ هاوكاری كردنی رێكخ����راوه‌كان خه‌رج كراوه .دابه‌ش كردنی ئه‌رك‌و به‌رپرس����یاریه‌تی به‌شه‌كان نه‌ب����وه .به‌رپرس����ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كان فه‌رمانبه‌ری كه‌م ئه‌زمونن له‌گشت بواره‌كانی كاری فه‌رمانگ����ه حكومییه‌كان كه به‌ش����ی زۆری����ان فه‌رمانبه‌ری تازه دامه‌زراون یاخود بڕوانامه‌ی����ان گونجاو نیه ،بۆی����ه كاره‌كان به‌پێی پێویس����ت ئه‌نجام ن����ه‌دراون .خاڵی الواز ئه‌وه‌یه كه خۆی����ان ناحكومی هه‌ژمار ده‌كه‌ن وه‌ك رێكخ����راوه‌كان ره‌فتار بكه‌ن، به‌اڵم له‌ڕاس����تیدا فه‌رمانگ����هی حكومییه‌‌و به‌رپرسه له‌ڕێكخراوه ناحكومییه‌كان. له‌خ����ه‌رج كردنی ب����ڕی تهرخانكراویبودجه بۆ رێكخراوه‌كان كه‌م‌و كوڕی‌‌و الدان له‌یاسا ههبوه .رێكخراوه‌كان ئه‌ركی خۆیان ئه‌نج����ام ن����ه‌داوه ،به‌اڵم فه‌رمانگه گش����ت ئیمتیازاتی پێداون. ب����ۆ پێدان����ی مۆڵه‌ت����ی دامه‌زراندن����یرێكخراوهكان ك����ه بریتییه له‌پێدانی تۆمارو فه‌رمان����ی كارگێڕی به‌م مه‌رجانه "په‌یڕه‌وی ناوخۆ بۆ رێكخراو ،دروس����تكردنی مۆر بۆ رێكخراوه‌كه ،دانانی لۆگۆ ،ناوی ئه‌ندامانی ده‌س����ته‌ی دامه‌زرێنه‌رو كارگێڕی ،په‌یكه‌ری رێكخراوه‌كه‌و چۆنیه‌تی كاركردنی ،حسابی بانك����یو تۆم����اری بڕیاره‌كانی ده‌س����ته‌ی كارگێ����ڕی ،ب����ه‌اڵم ته‌نه����ا به‌پڕكردنه‌وه‌ی فۆرمێ����ك‌و پێش����كه‌ش كردن����ی په‌یڕه‌وی ناوخ����ۆی رێكخ����راو فه‌رمان����ی كارگێڕی‌‌و به‌ڵگه‌ی تۆم����ار ده‌درێت����ه رێكخراوه‌كه بۆ ئهوهی حس����ابی بانكی بكات����هوه ،ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌یه‌ك����ی ته‌كنیكییه .ب����ه‌اڵم تێبیی كرا چه‌ندی����ن رێكخ����راو دوای وه‌رگرتن����هوهی فه‌رمان����ی كارگێ����ڕی‌‌و به‌ڵگ����هی تۆم����ار، رێكخراوه‌كه مه‌رجه‌كانی س����ه‌ه‌ره‌وه ته‌واو ن����اكات‌و كار به به‌ڵگ����هی تۆمار ده‌كات بۆ به‌ڕێوه‌بردنی كاره‌كانی����ان له‌فه‌رمانگه‌كانی ترو ئیمتیازیان پێده‌درێت. هی����چ لێكۆڵین����هوه ئه‌نج����ام نادرێتلهبابهت كه‌سایه‌تی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ری رێكخراوه‌كان‌و ده‌س����ته‌ی كارگێڕی ته‌نانه‌ت هیچ به‌رایی����ه‌ك وه‌رناگیرێت له‌ناس����نامه، ره‌گه‌زنامه ،پاس����پۆرت ،كارت����ی زانیاری‌‌و (عدم محكومیه)و ئاستی خوێندن ،ئه‌مه‌ش بۆ ئهوهی لێهاتویی ئه‌و كه‌سانه بسه‌لمێنێ
ك����ه گونج����او بێت له‌گ����ه‌ڵ ج����ۆری كاری رێكخراوه‌كه. رێكخراوه‌كان راپۆرتی سااڵنه‌ی (داراییوچاالكی) خۆیان ناده‌نه ئه‌م فه‌رمانگه‌یه .بۆ ئهوهی بزانرێت بۆ به‌جێ گه‌یاندنی ئامانجی رێكخراوه‌كه‌یه .بۆ پاراس����تنی ئاسایش����ی ئابوریو ئاسایش����ی هه‌رێ����م له‌به‌كارهێنانی نادروست. چه‌ن����د نمونه‌یه‌ك بۆ رێكخ����راوه‌كان كه گومانی دروست كردوه كه كاره‌كانیان وه‌ك كۆمپانیایه‌‌و قازانج ویس����تهو هیچ به‌راییه‌ك وه‌ك راپۆرتی چاالكی نه‌بو له‌دۆسیه‌كانیان ك����ه كاری خێرخوازی����ان ئه‌نج����ام دابێت هه‌روه‌ها نمونه‌ی كه‌م‌و كورتییه‌كانی تر. رێكخراوی سیقه (الثقة) به‌پێی نوس����راوی وه‌زاره‌ت����ی پالندانان ژم����اره 174له 2013/6/9مۆڵه‌تی پێدراوه وه‌ك "رێكخراوێك����ی عێراق����ی ناحكوم����ی نێوده‌وڵه‌ت����ی قازان����ج نه‌ویس����ت" ،كه ئه‌م رێكخراوه عێراقییه (به‌بێ بنه‌ما نوس����راوه كه به‌نێوده‌وڵه‌تی ناساندوه) ،ته‌نها مۆڵه‌تی رێكخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان له‌ده‌س����ه‌اڵتی وه‌زاره‌تی پالن دانانه. وه‌زاره‌ت����ی پالن دانان ئام����اژه‌ی كردوه كه (رێكخراوێكی قازانج نه‌ویس����ته) ،به‌اڵم له‌پالن����ی كاركردنی رێكخراوه‌كه بۆ س����اڵی ( )2011 - 2008هاتوه رێژه‌ی سودوه‌رگرتن له‌هاواڵتیان له‌نێوان ( %12تا )%19له‌بڕی قه‌رزه‌كه .به‌نوسراوی وه‌زاره‌تی پالن دانان ژم����اره 808له 2013/2/20كه ئاڕاس����ته‌ی ب.گ .باجه‌كان‌و خانوبه‌ره‌ی /س����لێمانی ك����راوه بۆ به‌خش����ینی رێكخراوه‌كه له‌باجی ده‌رامه‌ت‌و ره‌سمی گومرگ. له‌راپۆرتی چاالكی خێرخوازی به‌دی نه‌كرا له‌ناو دۆس����یه‌ی رێكخراوه‌كه ،به‌اڵم به‌پێی نوسراوی ژماره ( 88له )2014/1/29داوای پشتگیریی بۆ به‌خش����ین كردوه (ته‌نها بۆ سودی خۆی كاری كردوه) .به‌پێی نوسراوی ب.باجی ده‌رامه‌تی كۆمپانیاكان /سلێمانی ژماره ( 7205له )103/11/12بۆ وه‌زاره‌تی پالندانان ئاماژه‌ی كردوه كه ئه‌م رێكخراوه ئامانج����ی قازانجه كه به‌ب����ڕی %12به‌ره‌و س����هرهوه س����ود وه‌رده‌گرێت له‌هاواڵتیان. به‌كورتی ش����ێوازی كاركردنیی����ان بانكییه سودوه‌رده‌گرێت‌و قازانج ویسته ئاینده‌ی گه‌ش ل����ه 2013/10/7فۆرمی ژم����اره 5ی پڕ كردوه‌ته‌وه بۆ خۆگونجاندن له‌گه‌ڵ یاس����ای ژم����اره 1ی س����اڵی 2011له‌زانیارییه‌كانی فۆرمه‌ك����ه ناو هاتوه ب����ه"ده‌زگای ئاینده‌ی گه‌ش بۆ قه‌رزی بچوك" ،به‌اڵم وش����هی "بۆ قه‌رزی بچوك" ره‌شكراوه‌ته‌وه به‌ده‌ستنوس. له‌په‌ی����ڕه‌وی ناوخ����ۆ نههاتوه ك����ه قازانج نه‌ویس����ته ده‌بوا فه‌رمانگه ئ����ه‌م ناڕونییه‌ی په‌سه‌ند نه‌كردبا‌و ره‌تی بكردایه‌وه .به‌كورتی شێوازی كاركردنیان بانكییه كه قه‌رز بدات به‌هاواڵتیان .ئه‌م ده‌زگایه ئێس����تا كێشه‌ی یاسایی هه‌یه له‌ساڵی 2011هوه. ده‌زگای روانگه‌و رێكخراوی UB مه‌رجه‌كانیان جێبه‌ج����ێ نه‌كردوه‌و هیچ به‌راییه‌كیان نه‌بو له‌ناو دۆس����یه‌ی راپۆرتی دارایی‌‌و چاالكی.
رێباز فاوندێشن به‌نوس����راوی فه‌رمانگ����ه ژم����اره (171 له )2014/5/4بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گش����تی تۆماركردن����ی خانوبهره پش����تگیریی كراوه بۆ به‌خش����ین له‌ب����اج‌و گومرگ .دۆس����یه‌ی تۆم����ار ته‌نه����ا په‌یڕه‌وی ناوخ����ۆی تیادابو ب����ه‌اڵم واژۆ نه‌كراوه بۆ ئ����هوهی ورده‌كاری هه‌ب����وه‌كان بزانرێ����ت .دوای ئ����هوه ده‌بو داوای راپۆرت����ی دارایی بكرێت بۆ دڵنیابون له‌جێبه‌جێكردنی یاس����اكه‌و داهاته‌كه‌ی بۆ رێكخراو تۆماركرابێت. رێكخراوی نیگازێكی هونه‌ری فۆرم����ی ژم����اره 1ی پێش����كه‌ش كردوه ل����ه()2014/6/16وه له‌هه‌م����ان رۆژ تۆمار ك����راوه وه‌ك رێكخراوێكی ن����وێ .داواكراوه به‌په‌راوێزی س����ه‌رۆكی فه‌رمانگه له‌به‌ش����ی تۆم����ار له‌هه‌مان رۆژ تۆم����ار بكرێت .وه‌ك رێكخراوه‌كانی تر گشت مه‌رجه‌كانی یاسایی جێبه‌جێ نهكردوه. دوای دو رۆژ له‌تۆم����ار كردن����ی له 2014/6/18پڕۆژه‌ی (هۆشیاركردنه‌وه‌ی قوتابیانی بنه‌ڕه‌ت����ی له‌ناوه‌ندی خوێندنداو چ����اپ كردن����ی كارو چاالك����ی فه‌رمانگه‌ی رێكخراوه ناحكومیه‌كان)ی پێدراوه به‌كۆدی ژماره ( )167 Hبه‌بڕی زیاتر له 64ملیۆن دینار ،كه پێچه‌وانه‌ی یاسایه.
کۆپییەکی راپۆرتەکەی دیوانی چاودێری دارایی دو به‌ڵگ����هی تۆمارو س����ێ جار ده‌س����ته‌ی دامه‌زرێنه‌ر گ����ۆڕدراوه‌‌و هۆیه‌كه‌ی دیار نیه، به‌پێی یاس����ا ئه‌گه‌ر ده‌س����ته‌ی دامه‌زرێنه‌ر بگۆڕدرێت رێكخراوه‌كه هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه.
له‌خه‌رج كردن ی بڕ ی ته‌رخانكراو ی بودج ه بۆ رێكخراوه‌كان كه‌م‌و كوڕی‌‌و الدان له‌یاسا ههبوه رێكخراوه‌كان ئه‌رك ی خۆیان ئه‌نجام نه‌داوه ،به‌اڵم فه‌رمانگ ه گشت ئیمتیازات ی پێداون ده‌زگای خه‌نجه‌ر بۆ گه‌شه‌پێدان ك����ه ل����ه2015دا دام����ه‌زراوه‌و ده‌س����ته ی دامه‌زرێنه‌ر له 6كه‌س پێكهاتوه كه دوانیان ك����وردن (رۆژنامه‌نوس����ن)و چ����وار عه‌ره‌بن (بازرگان ،سیاس����ی ،دكت����ۆر ،فه‌رمانبه‌ر). په‌یڕه‌وی ناوخۆی واژۆ نه‌كراوه ،پش����تگیری كراوه بۆ پارێزگاری س����لێمانی به‌نوسراوی فه‌رمانگ����ه ژماره 63له 2015/2/2كه ئه‌م "ده‌زگایه رێكخراوێكی ناحكومی سه‌ربه‌خۆیه هیچ گرفتێكی نیه" .له‌كاتێكدا كه فه‌رمان‌و به‌ڵگ����هی تۆماری بۆ ده‌رنه‌چ����وه مافی نیه به‌پێدانی پش����تگیری یاخود هه‌ر ئیمتیازێك بێت ،ئه‌مه‌ش ده‌كه‌وێته ژێر پرسیار. رێكخراوی پیڕۆ بۆ هونه‌ره جوانه‌كان به‌پێی فه‌رمانی وه‌زاره‌ت����ی ناوخۆ ژماره ( 5853ل����ه )2004/6/24دام����ه‌زراوه .تا ئێس����تا خۆی نه‌گونجاندوه له‌گه‌ڵ یاس����ای ژم����اره ،1كه به‌پێی م����اده‌ی 23له‌ماوه‌ی س����اڵێك ده‌بێت رێكخراو خۆی بگونجێنێت به‌پێچه‌وان����هوه هه‌ڵده‌وه‌ش����ێته‌وه .پڕۆژه‌ی پێدراوه به‌ناوی (هونه‌ر له‌پێناو نه‌هێشتنی توندوتیژی دژی ئافره‌ت) به‌بڕی زیاتر له 13 ملیۆن دینار ،ئه‌مه‌ش سه‌رپێچی یاسایه. ده‌زگای احسان دۆغره‌مه‌چی س����اڵی 2003دام����ه‌زراوه ،مه‌رجه‌كان���� ی ته‌واو نهكردوه ،راپۆرتی دارایی نییه ،ناوی به‌ڕێوه‌به‌ری رێپێدراوی ئه‌م ده‌زگایه له‌الیه‌ن فه‌رمانگه نه‌ناسراوه. رێكخراوی ابن سینای كوردستان ده‌س����ته‌ی كارگێ����ڕی نیه ،لۆگ����ۆی نیه، ئیمه‌ی����ل‌و ماڵپه‌ڕی نیه (ههرچهنده گش����ت ئه‌ندامه‌كانی ده‌رمانسازو بازرگانن) .ژماره‌ی حسابی بانكی نیه .راپۆرتی دارایی‌‌و چاالكی نییه. ده‌زگای ژیان بۆ مافه‌كانی مرۆڤ دو به‌ڵگ����هی تۆم����اری بۆ ك����راوه به‌یه‌ك ژماره ب����ه‌اڵم به‌دو به‌رواری جیاواز ،ئه‌مه‌ش سه‌رپێچی كارگێڕی‌‌و یاساییه .دو جار فۆرمی خۆگونجاندنی له(2013/4/4و )2013/6/12 ب����ه‌دو ده‌س����ته‌ی دامه‌زرێن����ه‌ری جی����اواز.
له‌به‌ڕێوه‌به‌رابه‌ت����ی كارگێڕی‌‌و یاس����ایی‌‌و تۆمارو دارایی ئ����ه‌م فه‌رمانگه‌یه‌دا ،چه‌ندین گه‌نده‌ڵی‌‌و كه‌موكورتی ده‌ستنیشان كراون: ده‌وامی رۆژانه‌ی فه‌رمانبه‌ران به 2كاتژمێر دیاریكراوه .فه‌رمانبه‌ر هه‌یه له‌ده‌وامی فه‌رمی دابڕاوه‌و دانه‌بڕانی ب����ۆ نهكراوهو موچه‌كه‌ی رانه‌گیراوه .ده‌یان رێكخراوی كوردس����تانی‌‌و عێراق����یو بیان����ی ك����ه له‌كوردس����تاندا كار ده‌كه‌ن پشتگیریان كراوه بۆ به‌خشینی باج‌و گومرگ‌و وه‌رگرتنی زه‌وی ته‌نانه‌ت پشتگیری رێكخراو ك����راوه كه دواكاریه‌كه‌ی دیار نییه. ئیفادكردن ،حس����ابی بانكی رێكخراوه‌كان، لیس����تی موچ����هی فه‌رمانب����ه‌ران ،خه‌رجی پاداشتی فه‌رمانبه‌ران پڕ له‌كه‌موكوڕییه. رێكخراوی سه‌هه‌ند بۆ گه‌شه‌پێدانی مرۆیی به‌ك����ۆدی تۆم����ار ( 1854پ����ڕۆژه‌ی خولی هوشیاری پێش����مه‌رگه‌‌و به‌رگری) به‌گوژمه‌ی زیات����ر ل����ه 39ملی����ۆن دین����ار وه‌رگرتوه، به‌اڵم ئه‌م ب����ڕه پاره‌یه وه‌رگیراوه‌و پڕۆژه‌كه جێبه‌جێ نه‌ك����راوه ،ده‌بێت ئه‌م بڕه پاره‌یه بگه‌ڕێنرێته‌وه ،به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌بێت رێكاری یاسایی بگرنه‌به‌ر بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی پاره‌كه. بودحه‌ی په‌سه‌ندكراو و یه‌كه‌ی ژمێریاریان نیه‌و ده‌سه‌اڵتی خه‌رجییان پێنه‌دراوه ،به‌اڵم له‌بودجه‌ی هه‌رێمی كوردس����تان بۆ س����اڵی 2013گوژمه‌ی 15ملیار دینار ته‌رخان كراوه بۆ هاوكاری كردنی رێكخراوه‌كان. خه‌رجكردنی پ����اره بۆ پڕۆژه‌كان كراوه‌ته دو قۆناغ ك����ه قۆناغی یه‌كه‌م %70ته‌رخان كراوی پ����ڕۆژه خه‌رج ده‌كرێ����ت به‌خه‌رجی كۆتای����یو دوای ته‌واو بون����ی قۆناغی دوه‌م خه‌رج ده‌كرێت به‌پێی پێویست .ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران هیچ رۆڵی نیی����ه له‌وردبین كردن‌و به‌دواداچون بۆ ته‌رخان كراوی پڕۆژه‌كان. راپۆرتی دارایی پ����ڕۆژه‌كان ته‌نها ئاماژه ده‌كات به‌ب����ڕی خه‌رجیی����ه‌كان ئه‌م����ه‌ش راس����ت نیه چونكه به‌ش����ی زۆری پڕۆژه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تیی����ن ورده‌كاری له‌گ����ه‌ڵ نیه وه‌ك ژم����ارهو ن����اوی س����ودمه‌ندان‌و راهێنه‌ران‌و شوێن‌و كات ..هتد به‌پێی پێویستی‌‌و جۆری پڕۆژه‌كان. وردبین كردنی دو پڕۆژه وه‌ك نمونه: /1رێكخراوی مه‌سه‌لله بۆ په‌ره‌پێدانی توانا مرۆییه‌كان ئه‌م رێكخراوه له‌عێراق ده‌ست به‌كارنه‌بوه له‌كوردس����تان خ����ۆی تۆمار ك����ردوه ،كه‌م ئه‌زمونه له‌ب����واری كاركردنی رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی .له‌بودجه‌ی ته‌رخانكراوی پڕۆژه‌ك����ه %90گوژم����هی 151ملیۆن دینار خ����ه‌رج كراوه بۆ كڕین����ی كه‌ل‌وپه‌ل‌و ئامێر‌و پێداویس����تی تر بۆ فه‌رمانگه له‌كۆی گشتی 169ملی����ۆن دین����ار ،ئه‌م����ه‌ش پێچه‌وانه‌ی واتای ناوی پڕۆژه‌كه‌یه .س����ه‌رپێچی یاسای ژماره‌ی 1ی س����اڵی 2011كراوه چونكه ئه‌م پاره‌یه بۆ رێكخ����راوه‌كان ته‌رخان كراوه بۆ ب����ه‌ره‌و پێ����ش بردنی كۆمه‌ڵگ����هی مه‌ده‌نی ن����ه‌ك دابین كردنی پێداویس����تی فه‌رمانگه. خه‌رجی س����تافی پ����ڕۆژه ،كرێ����ی ئۆفیس، به‌كرێگرتنی ئوتومبێ����ل‌و خانو بۆ ئۆفیس، دانانی سیسته‌می ئاو بۆ باخچه‌ی فه‌رمانگه هه‌ڕه‌مه‌كی‌‌و پڕ له‌كه‌مو كوڕییه. ئه‌نجامدانی 2خول بۆ 8كارمه‌ند به‌گوژمه‌ی 19ملیۆن‌و 560ه����ه‌زار دینار خه‌رجكراوه. 10رۆژ ب����ۆ زمانی ئینگلیزی بۆ س����ه‌رۆكی فه‌رمانگه ،جێگری س����ه‌رۆك‌و 6به‌ڕێوه‌به‌ر.
2رۆژ بابه‌تی گشتی بۆ 18فه‌رمانبه‌ر كۆی گش����تی خوله‌كان به‌پێی خشته‌ی پڕۆژه 19 ملی����ۆن‌و 560ملیۆن دین����اره ،به‌اڵم به‌پێی پس����وڵه هاوپێچه‌كان ته‌نها 9ملیۆن‌و 784 ملی����ۆن دیناره كه 9ملی����ۆن‌و 776ملیۆن دیناری به‌زیاده نوسراوه. زێده‌ڕۆیی تێدا به‌دی كرا له :به‌كرێگرتنی ه����ۆڵ كه رۆژی به 670ه����ه‌زار دینار بوه. خولی دو رۆژه‌كه بۆ 18كارمه‌ند ناوه‌كانیان نه‌ب����وه 8 .ملی����ۆن‌و 436دین����ار دراوه به‌خ����واردن .دانانی سیس����ته‌می چاودێری‌‌و كامێرا به‌گوژم����هی 19ملیۆن‌و 818هه‌زار دینار .دانانی كابینه‌ی استنساخ به‌گوژمه‌ی 27ملی����ۆن‌و 484ملیۆن دین����ار .به‌كورتی تێچونی پڕۆژه 200ملیۆن‌و 499هه‌زار دینار خه‌رج كراوهو زێده‌ڕۆیی له‌نوسینی نرخه‌كان تێبینی كراوه. به‌پێی به‌ڵگه‌یه‌ك كه پاداشتی ب .تۆماره بۆ سه‌رۆك فه‌رمانگه ژماره 36له2015/4/2 به‌رده‌ست كه‌وت تیایدا هاتوه بڕی 9ملیۆن دینار وه‌ك پاداشت له‌م پڕۆژه‌یه‌‌و له‌ڕێگه‌ی ئ����هو رێكخ����راوه دراوه‌ت����ه فه‌رمانبه‌ران����ی فه‌رمانگه‌ی رێكخراوه‌كانی ناحكومی به‌بیانوی ئهوهی له‌جێبه‌جێكردنی ئه‌و پڕۆژه‌یه هاوكار بون‌و كاریان له‌گ����ه‌ڵ رێكخراوه‌كه‌دا كردوه. ئه‌م پڕۆژه‌یه س����ه‌رپێچییه‌و زی����ان گه‌یاندنه به‌سامانی گشتی. /2ناوه‌ندی رۆشنبیری پزیشكان گوژمه‌ی 19ملیۆن‌و 609هه‌زار دیناری بۆ خه‌رج كراوه .ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌رو ده‌سته‌ی كارگێ����ڕی خۆبه‌خش نابێت س����ودمه‌ند بن له‌چاالكییه‌كان����ی رێكخراوه‌كه‌ی����ان ،ب����ه‌اڵم سه‌رۆكی ناوه‌ند گرێبه‌ستی بۆ خۆی كردوهو پسوڵه‌كانی خه‌رجی جێی گومانن. 423پڕۆژهو 11ملیار دینار ژماره‌ی پ����ڕۆژه‌كان 423پڕۆژه‌یه له‌الیه‌ن رێكخراوه‌كان جێبه‌جێ ده‌كرێن .به‌اڵم سه‌دان ملیۆن دنیار وێنه‌ی دۆسیه‌ی خه‌رجییه‌كه‌ی نهبوه .به‌پێی زانیارییه‌كانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی تۆمار 26پ����ڕۆژه به‌گوژمه‌ی 664ملیۆن‌و 963هه‌زار دینار دراوه به‌چه‌ند رێكخراوێك كه ئه‌م ناوان����ه نیه له‌تۆم����اری فه‌رمانگه‌و تۆمار نین. دۆس����یه‌ی پڕۆژه‌ی M42كه به‌گوژمه‌ی 361ملی����ۆن‌و 810هه‌زار دینار له‌الیه‌ن ئه‌م س����ێ رێكخراوه ()PAO-CDO-ZSVP نازانرێت چۆن پڕۆژه‌كه جێبه‌جێ كراوه . ئه‌و سه‌رپێچانه‌ی ئه‌نجامدراون له‌پرۆسه‌ی پێدانی پڕۆژه به‌رێكخراوه‌كان :به‌پێچه‌وانه‌ی ماده‌ی 19ی یاسای ژماره 1ره‌چاوی بنه‌مای تواناو پڕۆژهو چاالكییه‌كان نهكراوهو پڕۆژه دراوه‌ته رێكخراوی تازه دامه‌زراو. په‌یوه‌ن����دی كۆمه‌اڵیه‌ت����ی هه‌ی����ه له‌گه‌ڵ چه‌ند ئه‌ندامانی لیژنه‌ی هه‌ڵس����ه‌نگاندن كه كارمه‌ن����دی فه‌رمانگه‌ن .بۆ نمونه رێكخراوی س����ازان‌و رێكخ����راوی پاڤان ب����ۆ ئافره‌تان پڕۆژه‌ی (په‌روه‌رده‌ی مه‌ده‌نی مافی مرۆڤ) به‌ب����ڕی 32ملی����ۆن دینار ل����ه2013/11/6 پێیاندراوه له‌الیه‌ن لیژنه‌ی هه‌ڵس����ه‌نگاندن له‌رواندی یه‌ك����ه‌م پێ����ش خۆگونجاندن كه دۆسیه‌ی نهبوه له‌فه‌رمانگه. رێكخراوی را بۆ پرسه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان + رێكخراوی سیڤیل بۆ پرسه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان، ه����ه‌ردو رێكخراو له‌هه‌مان رۆژ تۆمار كراون‌و به‌هه‌مان پاشگر كه به‌پێی یاسا رێپێنه‌دراوه، پڕۆژه‌ی هاوبه‌شیان وه‌رگرتوه ،ئه‌مه جێگه‌ی پرسیاره .پڕۆژه‌ی (ده‌ستنیشان‌و چاره‌سه‌ر كردن����ی گرفتی پش����ێوی كۆمه‌اڵیه‌تی له‌نێو راگه‌یاندن����ی كوردیدا) پێیاندراوه به‌گوژمه‌ی 57ملیۆن‌و 846هه‌زار دینار ،له 2013/11/6
گشت رێكخراوه‌كان مه‌رج ی یاساییان جێبه‌جێ نهكردوه به‌اڵم فه‌رمانگ ه گشت ئیمتیازات ی پێبه‌خشیون لەوانە CDOو رێباز فاوندێشن‌و رێكخراوی مه‌سه‌لله دوای 5مان����گ له‌دامه‌زراندنی����ان كه له‌یه‌ك رۆژدا دامه‌زراون .یه‌ك له‌ئه‌ندامانی ده‌سته ی دامه‌زرێنه‌ری رێكخراوی س����یڤیل په‌یوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌یه له‌گ����ه‌ڵ یه‌ك له‌ئه‌ندامانی لیژن����هی هه‌ڵس����ه‌نگاندن ك����ه كارمه‌ن����دی فه‌رمانگه‌یه. ده‌زگای تواناكان‌و گه‌ش����ه‌پێدانی ئافره‌ت +رێكخ����راوی توێژین����ه‌وه‌و گه‌ش����ه‌پێدان، مه‌رجه‌كانیان جێبه‌جێ نهكردوه( ،پڕۆژه‌ی پته‌وكردنی هوشیاری ته‌ندروستی هه‌رزه‌كاری ك����چ له‌كۆمه‌ڵگادا) به‌گوژم����هی 33ملیۆن‌و 859دینار پێدراوه .ت����ازه دامه‌زراوه‌و ئه‌م پڕۆژه‌یه كێشه له‌نێوان ده‌سته‌كه‌یان دروست ب����وهو ئه‌مه‌ش بێ تواناییان ده‌س����ه‌لمێنێ. ی����ه‌ك له‌ئه‌ندامانی ده‌س����ته‌ی دامه‌زرێنه‌ری رێكخراوی تۆژینه‌وه‌و گه‌شه‌پێدان په‌یوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌یه له‌گ����ه‌ڵ یه‌ك له‌ئه‌ندامانی لیژن����هی هه‌ڵس����ه‌نگاندن ك����ه كارمه‌ن����دی فه‌رمانگه‌یه. رێكخراوی گه‌یاندن بۆ چاالكی دیموكراسی، دو پڕۆژه‌ی وه‌رگرتوه به‌گوژمه‌ی 45ملیۆن‌و 900دین����ار به‌ن����اوی (هوش����یار كردنه‌وه‌ی كارمه‌ندان����ی)...و به‌گوژم����هی 69ملیۆن‌و 674هه‌زار دینار به‌ناوی كلینیكی یاس����ایی له 2014/1/15ك����ه پڕۆژه‌یه‌كی تایبه‌ته بۆ ماوه‌ی 6مانگ به‌اڵم ته‌واو نهبوهو س����اڵێك دواكه‌وتوه. پڕۆژه‌ی یاسایی سێ به‌شه كه له‌سلێمانی له‌الیه‌ن رێكخراوی هاریكاری یاس����ایی ژنان به‌گوژم����هی 89ملی����ۆن‌و 579هه‌زار دینار له‌ده����ۆك به‌گوژمه‌ی 97ملیۆن‌و 521هه‌زار دینار). رێكخ����راوی گه‌ش����ه‌پێدانی مه‌ده‌نی����ه‌ت ، CDOهی����چ به‌راییه‌كی نییه له‌دۆس����یه‌ی تۆمار له‌بابه‌ت فه‌رمانی تۆماركردنی له‌الیه‌ن وه‌زاره‌ت����ی ناوخۆ پێش ده‌رچونی یاس����ای ژماره ،1مه‌رجه‌كان����ی جێبه‌جێ نهكردوه. پ����ڕۆژه‌ی هاوبه‌ش����ی وه‌رگرت����وه له‌گ����ه‌ڵ ( )PAO- ZSVPبه‌ن����اوی (به‌دامه‌زراوه كردن����ی هه‌ن����گاوه‌كان) به‌گوژم����هی 361 ملی����ۆن‌و 810ه����ه‌زار دین����ار .رێكخراوه‌كه ل����ه 2013/10/3تۆم����ار ك����راوه دوای دو مانگ پ����ڕۆژه‌ی وه‌رگرت����وهو فه‌رمانگه هیچ زانیارییه‌ك����ی نییه له‌بابه‌ت ئ����ه‌م رێكخراوه بۆ ئ����هوهی پڕۆژه‌ی پێبدرێت كه گه‌وره‌ترین پڕۆژه‌یه .پێش خۆگونجاندنی له‌گه‌ڵ یاسای ژماره ،1نوسراوێكی پشتگیریی بۆ كراوه بۆ فرۆشتنی ئوتومبێل. ده‌ره‌نجامه‌كان فه‌رمانگ����ه هی����چ رۆڵ����ی نی����هو زانیار ی نی����ه له‌باب����ه‌ت ب����ون‌و كارو چاالكیه‌كان����ی رێكخراوه‌كان ،كه ته‌نها په‌یڕه‌وی ناوخۆیان پێش����كه‌ش كردوهو هیچ زانیاری تریان نیه. سه‌رپه‌رشتی‌‌و به‌دواداچونی كاری رێكخراوه ناحكومییه‌كان له‌هه‌رێم ل����ه‌ڕوی كارگێڕی‌‌و دارای����یو هون����ه‌ری ،ك����ه هۆی س����ه‌ره‌كی دامه‌زراندن����ی ئه‌م فه‌رمانگه‌یه‌یه‌‌و هیچ كاری له‌سه‌ر نهكراوهو فه‌رمانگه ته‌نها كاری ئهوه بوه كه رێكخراو تۆمار بكات‌و هاوكاری دابه‌ش بكات له‌گه‌ڵ به‌خشین له‌باج‌و گومرگ. تێبینی كرا كه گشت رێكخراوه‌كان مه‌رجی یاساییان جێبه‌جێ نهكردوه ،به‌اڵم فه‌رمانگه گشت ئیمتیازاتی پێ به‌خشیون ،له‌وانه خه‌رج كردن����ی گوژمه‌ی 11ملی����ارو 276ملیۆن‌و 923هه‌زار دینار له‌ته‌رخانكراوی پڕۆژه‌كان بۆ رێكخراوه‌كان ،به‌شێوه‌ی پێدانی هاوكاری به 423پڕۆژه كه ژماره‌یه‌كی زۆره‌و به‌هۆی نه‌بون����ی به‌داواچون ته‌نان����ه‌ت دیار نیه ئایا جێبه‌جێ كراون؟ به‌خش����ین له‌باج‌و گومرگ كه ره‌نگدان����هوهی نه‌رێنی له‌س����ه‌ر داهاتی هه‌رێم ده‌بێت.
4
هەنوکە
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
بنه‌ماڵه‌ی حه‌مه‌ی مام عه‌لی له‌سه‌ر گیان له‌ده‌ستدانی كوڕه‌كه‌یان ده‌دوێن:
ئافره‌تێك ی چینیی به‌هه‌ڵه فیشه‌كێكی له‌ده‌ست ده‌رچوه‌‌و به‌ر سه‌ری كه‌وتوه ئا :هۆرڤان ره‌فعه‌ت رۆژی شه‌ممه‌ی پێشوتر 2ته‌مموز 2016 گه‌نجێكی شاری سلێمانی به ناوی عه‌لی حه‌مه‌ی مام عه‌لی له‌ڕوداویكدا به‌ده‌ست ی ئافره‌تێك ی چینیی له‌ناو باخه‌كه‌یدا له‌مێرگه‌پانی سلێمانی گیانی له‌ده‌ستدا، باوكی ده‌ڵێت "الی خۆمانه‌وه له‌ئافره‌ت ه چینیه‌كه خۆشبوین‌و پۆلیسیش چاوه‌ڕێی رێكاری یاسایین تاكو ئازادی بكه‌ن". سه‌ره‌تا هه‌ریه‌ك ه له‌میدیاكان به‌جۆریكی جیاواز باسی روداوی گیان له‌ده‌ستدانه‌كه‌یان كرد ،به‌ش���ێك له‌میدیاكان به‌خۆكوشتن‌و به‌ش���ێكیان به‌كوش���تنی به‌ئه‌نقه‌س���ت‌و به‌شێكیان به‌كوشتنی به‌هه‌ڵه‌یان ناوبرد. حه‌م���هی مام عه‌ل���ی ،باوك���ی ناوبراو به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د "عه‌ل���ی ك���وڕم پێش���مه‌رگه‌یه‌كی ئه‌م كوردس���تان ه بوه‌و دژی هیج الیه‌نێك نهبوهو دوژمنایه‌تیش���ی له‌گه‌ڵ كه‌س نهبوه ،حاڵه‌تی مردنه‌كه‌شی هیچ ده‌ستێكی له‌پش���تهوه نییهو به‌هه‌ڵ ه له‌الی���ه‌ن خێزان���ی یه‌كێ���ك له‌هاوڕێكانی خۆیه‌وه ك��� ه ئافره‌تیكی چینی��� ه به‌هه‌ڵ ه كوژراوه ،حاڵه‌ته‌كه‌ی به‌ئه‌نقه‌ست نهبوه، ئه‌و ئافره‌ته‌ی كه كوش���تویه‌تی نه‌یزانیو‌ه ئه‌و چه‌كه فیشه‌كی تێدایه". به‌تون���دی ئه‌وه‌ش��� ی ره‌تك���ردهوه ك ه كوڕه‌ك���هی له‌الی���ه‌ن هی���چ الیه‌نێك��� ی سیاس���ییه‌وه كوژرابێت ،ئه‌و وتی "به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك كوڕی من له‌الی���ه‌ن پارتیه‌و‌ه نه‌كوژراوه‌و هیج الیه‌نێ���ك به‌رپرس نیی ه له‌كوژران���ی كوڕی من وه‌ك هه‌ندێك الیه‌ن
ئێمه نه پێشترو نه ئێستا هیچ كێشیه‌كه‌مان له‌گه‌ڵ پارتی نهبوه ئه‌گه‌ر كوڕه‌كه‌ی من ره‌خنه‌یه‌كیشی له‌پارتی گرتبێت له‌دڵسۆزی بوه حه‌مه‌ی مام عه‌لی‌و کوڕه‌که‌ی وتویانه له‌س���ه‌ر ڕه‌خنه گرتنی له پارتی هه‌ڵكۆڵی���وهو هه‌رگی���ز ئ���هو رێب���ازه‌ش كوژراوه ،ئهوه به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك راس���ت به‌رناده‌ین". حه‌م���هی م���ام عه‌ل���ی له‌گێڕان���هوه ی نیه". وتیش���ی "ئێمه نه پێش���ترو نه ئێستا روداوه‌كه‌دا ئام���اژه‌ی بهوه كرد كه رۆژی هیچ كێش���یه‌كه‌مان له‌گه‌ڵ پارتی نهبوه2 ،ی ته‌مموز 2016رۆژی گیانله‌ده‌ستدانی ئه‌گ���ه‌ر كوڕه‌ك���هی من ره‌خنه‌یه‌كیش���ی عه‌لی���هو ه���اوكات رۆژی له‌دایكبونیه‌تی له‌پارتی گرتبێت له‌دڵس���ۆزی بوه ،چونك ه له‌ساڵی ،1974هه‌ندێك له‌هاوڕێكانی عه‌لی ئێم ه وێنه‌ی كاك مه‌س���عودمان له‌دڵماندا پێیده‌ڵی���ن كه ئه‌مڕۆ رۆژی له‌دایكبونت ه با
ئاهه‌نگێك بۆ له‌دایكبوونت بگێڕین ،عه‌لی داوا ده‌كات با له‌و ئۆتێله یاده‌ك ه بگێڕین ك���ه هه‌ر له‌گه‌ڕه‌كه‌كه‌ی خۆی���ان بوه ،ك ه پێكهات���وه له‌ئۆتیل‌و رێس���تۆرانتێك‌و ئه‌و هاوڕێیه‌ی���ان بوه كه هاوس���ه‌ری ئافره‌ت ه چینیه‌كه‌ی���هو هاوڕێیه‌ك���ی نزیكی عه‌لیه، ب���ه‌اڵم هاوڕێكان���ی عه‌ل���ی وتویانه حه‌ز ده‌كه‌ین له‌باخه‌كه‌ی تۆ ئاهه‌نگه‌ك ه بگێڕین،
گۆڕان‌و یەکێتی فراکسیۆنە هاوبەشەکانیان رادەگەیەنن
پارتی :رێكەوتنی گۆڕان‌و یەكێتی هیچ كاریگەری نیەو دو ئیدارەیی بەڕێوەیە ئا :رێنوار نەجم فراکسیۆنەکانی یەکێتی‌و گۆڕان لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‌و ئەنجومەنی پارێزگاکان هاوپەیمانێتییان پێکهێناو فراکسیۆنی هەردو حزبەکەش لەپەرلەمانی کوردستان لەئامادەکارییدان بۆ پێکهێنانی هەمان هاوپەیمانێتی ،پەرلەمانتارێکی پارتیش دەڵێت "رێكەوتنی گۆڕان‌و یەكێتی هیچ كاریگەری نیەو دو ئیدارەیی بەڕێوەیە". رۆژ ب����ەڕۆژ یەکێتی‌و گ����ۆڕان زیاتر لێک نزیک دەبنەوەو وەک جێبەجێکردنی یەکێک لەخاڵەکان����ی رێککەوتن����ە سیاس����ییەکەی نێوانیان ،فراکس����یۆنەکانی ئ����ەو دو حزبە یەک دەگرن‌و لەئێستادا تەنها لەپەرلەمانی کوردس����تان هاوپەیمانێتی نێ����وان ئەو دو حزب����ە رانەگەیەندراوە ،ئەویش لەئێس����تادا ئامادەکاری بۆ دەکرێت. بەه����ار مەحم����ود ،ئەندام����ی پەرلەمانی کوردس����تان لەفراکسیۆنی گۆڕان بەئاوێنەی رایگەیاند کە ئەوان‌و یەکێتی رەشنوس����یان بۆ پەیڕەوی ناوخۆی ئ����ەو هاوپەیمانێتییە نوس����یوەو لەگ����ەڵ فراکس����یۆنی یەکێتیدا کۆدەبنەوە بۆ یەکخستنی ئەو رەشنوسانەو دواتر ئاراس����تەی س����ەرکردایەتی هاوبەشی یەکێتی‌و گۆڕانی دەکەن بۆ پەس����ەندکردن، "رەشنوس����ەکەی ئێم����ە لە 18م����ادەو 5 بەش پێکهاتوەو باس����مان ل����ەوە کردوە کە دەبێ����ت هاوپەیمانیەتییەکە ناوێکی هەبێت، ئامانجەکانیمان رونکردوەتەوەو ئیشەکەیمان دیاریکردوە ،سەرۆکایەتی هاوپەیمانیەتییەکە چ����ۆن دەبێ����ت‌و لەچەند ک����ەس پێکدێت‌و کۆبونەوەکان����ی چۆن دەبێت ،ماف‌و ئەرکی ئەندام����ان ،پەیوەن����دی ئ����ەو ئیئتیالفە بە سەرکردایەتییە هاوبەشەکە چۆن دەبێت”. بەپێ����ی زانیاریی����ەکان لەس����ەرجەم
چه‌كێكی ج���ۆری تاپڕ له‌باخه‌ك���ه‌دا بوه عه‌لی چه‌ند جارێك فیش���ه‌كی تاپڕه‌كه‌ی ده‌رهێن���اوه‌و پاش���ان ی���ه‌ك فیش���ه‌كی تێداماوه ك���ه بیری چ���وه ده‌ریبهێنێت‌و ئافره‌ت��� ه چینیه‌ك ه نه‌یزانی���وه چه‌كه‌ك ه فیش���ه‌كی تێدایه‌و به‌هه‌ڵه فیش���ه‌كێكی له‌ده‌ستده‌رچو‌ه به‌ر سه‌ری عه‌لی كه‌وتوه‌و گیانی له‌ده‌س���تداوه ،پاش���ان ب���ردراو‌ه بۆ نه‌خۆش���خانه‌و ئافره‌ت���ه چینیه‌كه‌ش له‌پۆلیسی سورداش خۆی به‌ده‌ستداوه‌و تا ئێستا گیراوه". وتیش���ی "كوڕه‌كه‌م زمان���ی به‌ڕۆژو بوه ئه‌وكاته‌ی كوژراوه‌و به‌ئه‌نقه‌س���ت نهبوه، بۆی���ه ئێم���ه الی خۆمان���هوه له‌ئافره‌ت ه چینیه‌ك ه خۆشبوین‌و پۆلیسیش چاوه‌ڕێی رێكاری یاس���ایین تاوه‌كو ئ���ازادی بكه‌ن چونكه هیج سكااڵیه‌كمان له‌سه‌ری نییه". هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به‌ده‌نگۆی ئهوه ی هاوس���ه‌ری ئافره‌ت ه چینیه‌كه كه خاوه‌نی ئۆتیله‌كه‌یه رایكردبێت ،باوكی عه‌لی وتی "به‌هیج شێوه‌یه‌ك راست نییهو هه‌ر لێره‌ی ه ئێمه دوجاریش داوامان لێكردوه بچێته‌و‌ه سه‌ر ئیشی خۆی ،به‌اڵم ئه‌و هێنده نزیك ب���وه له‌عه‌ل���ی كوڕم���هوه وتویه‌تی چاوم به‌كردنه‌وه‌ی ئۆتێله‌كه هه‌ڵنایه‌ت". حه‌مه‌ی م���ام عه‌لی سوپاس���ی هه‌موو پێنج هاوڕێ ی عه‌لی ك ه یه‌كێكیان خاوه‌نی ئه‌و ئوتێله‌یه له‌گ���ه‌ڵ خێزانه‌كه‌ی‌و چوار ئه‌و الیه‌نانه‌ی كرد كه هاوخ هم‌و به‌شدار ی ئافره‌تی تری چینی ك ه له‌و ئۆتێل ه كاریان پرس���هی كوژرانی كوڕه‌كه‌یان بون ،داوای كردوه ب���ۆ ئاهه‌نگی ی���ادی له‌دایكبوونی له‌میدیاكارانی���ش كرد له‌كات���ی روداوێكی عه‌لی ده‌چن بۆ باخه‌كه‌ی عه‌لی له‌ناوچه‌ی له‌وش���ێوه‌یه‌دا لێدوان له‌ماڵی قوربانیه‌ك ه مێرگه‌پ���ان بۆ گێڕانی یادی 42س���اڵه‌ی وه‌ربگرن نه‌وه‌ك كه‌سی تر ،ئه‌و تی "ئێم ه به‌و هه‌واڵه ناڕاستانه‌ی كه باڵوكرانه‌و‌ه زۆر له‌دایكبونی. حه‌م���هی م���ام عه‌لی وت���ی "له‌وكاته‌دا خه‌مبار بوین".
هاوپەیمانێتییەکان����دا ،فراکس����یۆنی کام الیەن زۆرینە بو ،ئەوا س����ەرۆکی فراکسیۆن بۆ ئەو الیەن����ە دەڕوات‌و جێگرو بڕیاردەری فراکسیۆنەکەش بۆ الیەنەکەی دیکە. رێ����واس فای����ەق ،ئەندامی فراکس����یۆنی یەکێتی لەپەرلەمانی کوردس����تان ئاشکرای دەکات کە ئەوان لەبری پەیڕەو کارنامەیان ئامادەکردوە ،هێشتا کۆبونەوەیەکی تریشیان ماوە بۆ رێککەوتن لەسەر کارنامەکە. درەنگکەوتن����ی لەب����ارەی هاوپەیمانێتییەکەی پەرلەمانی کوردس����تان ب����ە ب����ەراورد بەفراکس����یۆنەکانی دیک����ە، رێواس فایەق بەئاوێن����ەی راگەیاند "دۆخی هاوپەیمانەتییەک����ەی یەکێت����یو گ����ۆڕان لەپەرلەمان����ی کوردس����تان زۆر جیاوازترە لەئەنجومەن����ی پارێ����زگاکان‌و ئەنجومەن����ی نوێنەرانی عێراق ،لەبەرئەوەی ئەوانی دیکە کاران‌و ئیش دەکەن‌و پەرلەمانی کوردستان پەکخراوە". ئاشکراشی دەکات کە ئەو پێی باش نییە فراکس����یۆنەکان خۆیان هەڵبوەش����ێننەوە، "لەکارنامەک����ەدا جەختمان لەوە کردوەتەوە ک����ە هەردو فراکس����یۆنەکە س����ەربەخۆیی‌و تایبەتمەندی خۆیان بپارێزن". لەب����ارەی ئ����ەوەی ئای����ا هی����چ خاڵێک لەکارنامەک����ەی ئەوان����دا هەی����ە ب����اس لەمیکانیزمێ����ک ب����کات ب����ۆ کاراکردنەوەی پەرلەمان ،ئەو دەڵێ����ت "لەناو کارنامەکەدا باسمان نەکردوە ،چونکە ئەوەی پەرلەمانی پەکخس����توە ،فراکس����یۆنەکان نین ،بەڵکو حزبێک����ی سیاس����یی دیاریک����راوە .ئێم����ە بەئومێ����دی ئ����ەوەی لەئاین����دەدا پەرلەمان کارابکرێت����ەوە ئ����ەو هاوپەیمانیەتیەم����ان دروستدەکەین". ئەوەی لەیەکگرتنی ئەو فراکس����یۆنانەی یەکێتی‌و گۆڕان نیگەرانە ،پارتی دیموکراتی کوردستانە. ئاری هەرس����ین ،پەرلەمانت����اری پارتی
قسەیەکی ناواقعییە کە ئەو هاوپەیمانیەتییە هاوسەنگی هێز دەگۆڕێت ،لەبەرئەوەی پارتی جگە لە38 کورسیەکەی خۆی11 ، کورسی کۆتاکانیشی لەگەڵەو بەکۆی گشتیی پارتی 49کورسی هەیە لەپەرلەمان����ی كوردس����تان لەوبارەی����ەوە بەئاوێن����ەی راگەیاند "یەكگرتن����ی ئەو دو فراكس����یۆنە هیچ كاریگەری نابێت لەس����ەر كاراكردن����ەوەی پەرلەمان ،لەب����ەر ئەوەی پەرلەمان جێبەجێ����كاری ئەو بڕیارانەیە كە لەالیەن مەكتەب سیاس����یو سەركردایەتیی حزبەكان دەدرێت". هەرس����ین ئاماژە بەوەش دەکات کە "ئەو رێكەوتنەی ئێس����تا لەنێوان فراكسیۆنەكانی یەكێتی‌و گۆڕان دەكرێت هیچ گۆڕانكاریەك لەمەس����ەلەكاندا ناكات ،چونك����ە بینیمان لەكۆبونەوەك����ەی 8/18س����اڵی رابردو كە ئەمریكی����ەكان بەش����داربون ،نە س����ەرۆك فراكسیۆنێك‌و نە سەرۆكی پەرلەمان بەشدار
نەبون ،كەواتە پەرلەمان ئەوەندە گرنگ نیە تا كارا بكرێتەوە‌و هەمو بڕیارەكان مەكتەب سیاس����یەكان دەریدەكەن‌و پەرلەمان بەس دەست بەرزكردنەوەی لەسەرە". لەب����ارەی مەترس����ی ئ����ەو فراکس����یۆنە هاوبەش����ە ،پەرلەمانتارەکەی پارتی دەڵێت "ئ����ەم یەكگرتنەوەی����ەی گ����ۆڕان‌و یەكێتی مەترسی نیەو ئەگەر ئەوان نیەتێكی پاكیان هەبێت ئ����ەوا هەمومان ئ����ەم واڵتە بەڕێوە دەبەی����ن ،ئەگەری����ش زۆربێن����ن دەبێتە دو ئیدارەیی ،هەرچەندە ئێس����تا دو ئیدارەیی هەیەو لێدوانی برادەرانی گۆڕان‌و س����ەردانی بەغ����دا بەب����ێ گەڕانەوەی����ان ب����ۆ هەولێرو داواكردنی ئیدارەی سەربەخۆ بۆ سلێمانی، ئاماژەی����ە بۆ ئەوەی من هیچ����م نیە لەگەڵ هەولێرو ئەمەش وادەكات نزیكتربینەوە لەدو ئیدارەیی". رێواس فای����ەق ئاماژە بەوەش دەکات کە س����ەرەڕای یەکگرتنی ئەو دو فراکس����یۆنە، بەاڵم هێش����تا نابن بەزۆین����ە لەپەرلەمانی کوردستان" ،قس����ەیەکی ناواقعییە کە ئەو هاوپەیمانیەتییە هاوسەنگی هێز دەگۆڕێت، لەبەرئەوەی پارتی جگە لە 38کورسیەکەی خۆی 11 ،کورس����ی کۆتاکانیش����ی لەگەڵەو بەکۆی گشتیی پارتی 49کورسی هەیە". ئەو پێی وایە رێککەوتنی سیاسیی نێوان یەکێتی‌و گۆڕان ئامانج لێی فراکس����یۆنێکی هاوبەش نیی����ە" ،ئامان����ج لەرێککەوتنەکە فراکس����یۆنێکی 42ئەندامی نەبوە ،بەڵکو ئامانجەکە گەورەترەو دابینکردنی ئارامییە لەناوچە ج����ێ نفوزەکانی ئەو دو حزبە ،بۆ ئەوەی بتوانین بی����ر لەخزمەتکردنی خەڵک بکەینەوە لەبری ئەوەی بیر لەشەڕی یەکتر بکەین����ەوە ،دوەم کۆکردن����ەوەی توان����ای ه����ەردو حزبەکەیە بۆ دروس����تکردنی پرۆژە بۆ ئایندەی کوردس����تان ،بێگومان زیادبونی ژمارەی کورس����ییەکانیش دەرەنجامە نەک ئامانج".
گۆڕان بەشداری كۆبونەوەی سەرۆكایەتی هەرێم ناكات‌و یەكێتیش چاوەڕێی مەكتەبی سیاسییە ئا :بنار هیدایەت لەیەكەم رۆژی جەژنی رەمەزان بارزانی پەیامێكی باڵكردەوەو دوبارە داوای لەالیەنە سیاسییەكانی كوردستان كرد كۆببنەوە بۆ چارەسەری قەیرانەكانی هەرێم، گۆڕان یەکالیی بوەتەوە لەبەشداری نەکردن ،یەكێتی نیشتیمانی چاوەڕێی كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسییەو هاوكات بزوتنەوەی ئیسالمی لەسەر بانگهێشتنامەكە وەستاوە ،یەكگرتوش بەباشی نازانێت لەمكاتەدا كۆبونەوە بكرێت. پارتی :چاوەڕێی هاتنی الیەنە سیاسییەكانین دڵش����اد ش����ەهاب ئەندام����ی س����ەركردایەتی پارتی لەب����ارەی ئەو کۆبونەوە چاوەڕوانک����راوە بەئاوێنەی راگەیان����د "بارزان����ی سەرپەرش����تی کۆبونەوەکە دەکات‌و پارتی چاوەڕێی الیەنەکانە بۆ ئەوەی كۆبونەوەی الیەنە سیاس����ییەكانی كوردس����تان بكرێت، ل����ەو كۆبونەوەیەدا زۆرش����ت یەكالیی دەبێت����ەوە ،ئێمە دڵنیای����ن یەكێتی نیش����تیمانی كوردس����تان بەش����داری كۆبون����ەوەی الیەن����ە سیاس����ییەكان دەكات". یەكێتی :تائێستا لەمەكتەبی سیاسیی باسی ئەو بابەتەمان نەكردوە رەفعەت عەبدواڵ ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بەئاوێنەی راگەیاند "تائێستا مەكتەبی سیاس����یی یەكێتی ئەو پرسەی باس نەكردوەو قس����ەی لەبارەوە نەكردوە، هەركاتێك پرس����ەكە هاتەپێش����ەوە مەكتەبی سیاسیی كۆدەبێتەوەو بڕیار لەسەر چون‌و نەچونمان دەدەین".
گۆڕان :هەرشتێك بەناوی سەرۆكایەتی هەرێمەوە بێت بەشداری ناكەین هەرچی لەبارەی هەڵوێستی بزوتنەوەی گۆڕانەوەیە ،ئاسۆ مەحمود ئەندامی جڤاتی نیش���تیمانی ئەو بزوتنەوەیە بەئاوێنەی راگەیاند "بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری هیچ كۆبونەوەیەك ناكات بەناوی سەرۆكایەتی هەرێ���م‌و بەسەرپەرش���تی بارزانی بێت، ئێمە ئەوەمان یەكالی���ی كردۆتەوە بەبێ چارەسەركردنی ئەم دۆخەی ئێستاو کارا نەکردنەوەی پەرلەمان بەشداری ناكات". هەروەه���ا دەڵێ���ت "ب���ەاڵم ئەگ���ەر كۆبونەوەی الیەنە سیاس���ییەكان بێت‌و بەدەر بێت لەس���ەرۆكایەتی هەرێم ،ئەوە قسەی ترمان دەبێت". یەكگرتو :دەبێت زەمینەسازی بۆ كۆبونەوەكە بكرێت عوسمان كاروانی ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوی كوردس���تان لەس���ەر پرسی بەش���داری كردن���ی حزبەك���ەی بۆچونی خۆی دەخاتە رو و دەڵێت "یەكگرتو هیچ دانیشتنێكی نەكردوە تاهەڵوێستی خۆی رابگەیەنێت ،ئێس���تا یەكگرتو لەهەوڵی كۆبون���ەوەی الیەن���ە سیاس���ییەكانە، ب���ەاڵم هی���چ ئەنجامێكی دڵخۆش���كەری دەستنەكەوتوە". كاروانی جەختیشدەكاتەوە "بەبۆچونی من هەتا زەمینەس���ازی دروس���تنەكرێت ب���ۆ دانیش���تن ب���ۆ كۆبون���ەوەی الیەنە سیاس���ییەكان ب���اوەڕم نی���ە هی���چ دەرئەنجامێكی باشی لێبكەوێتەوە". بزوتنەوە :چاوەڕوانی بانگهێشتنامەكە دەكەین‌و قسەمان دەبێت لەسەری عەبدواڵ وەرتێ���ی وتەبێژی بزوتنەوەی ئیسالمی كوردستان بەئاوێنەی راگەیاند "تائێس���تا هی���چ بانگهێش���تنامەیەكی رەس���میمان لەس���ەر ئ���ەو بابەت���ە پێنەگەیشتوە ،هەركاتێك داوەتنامەمان بۆ هات قسەی خۆمان دەبێت لەسەری".
تایبه‌ت
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
هه‌مو شتێک له‌باره‌ی کوردستان‌و عێراقه‌وه
www.niqash.org
7
ئه‌م الپه‌ڕه‌یه به‌سپۆنسه‌ری رێکخراوی راگه‌یاندن له‌هه‌ماهه‌نگی‌‌و گواستنه‌وه، ئه‌کادیمیای راگه‌یاندنی ئه‌ڵامنی
مه‌ترسی كه‌رتبوونێك ی نوێ له‌كوردستان
سلێمانی رووی له‌به‌غداو پشتی له‌هه‌ولێره نقاش ،هێمن حەسەن ئێستا له‌هه‌رێمی كوردستان دوو ئاراسته‌ی باو هه‌یه ،یه‌كێكیان داوای گه‌ڕانه‌وه‌و ئهوهی تریان داوای پشتكردنه به‌غدا ده‌كات ،ئه‌م دوو ئاراسته‌یه‌ش به‌سه‌ر هه‌ولێرو سلێمانیدا دابه‌شبوون. له‌وكاته‌وه‌ی له مانگی تش���رینی یه‌كه‌می ساڵی رابردووه‌وه ( )2015پارتی دیموكرات ی كوردستان رێگه‌ی نه‌دا سه‌رۆكی په‌رله‌مان‌و وه‌زیره‌كان���ی بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان بچنه‌وه بۆ هه‌ولێر ،كه‌لێنێكی سیاسی قوڵ كه‌وته نێوان هه‌ردوو پارێزگای هه‌ولێرو سلێمانی ،چونكه ئ���هوهی یه‌كه‌می���ان له‌هه‌ولێر بااڵده‌س���تهو ئهوهی دووهه‌میش���یان له‌س���لێمانی قس���ه رۆیشتووه ،بۆیه ئێستا ئه‌م دوو پارێزگایه‌ی هه‌رێم ك���ه له‌چوارچێوه‌ی یه‌ك حكومه‌تدان، كه‌چی له‌س���ه‌ر ئاس���تی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ به‌غدا بۆچوونی جیاوازیان هه‌یه. پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان ك���ه به‌فه‌رمی ئهوهی راگه‌یاندووه هیچ باوه‌ڕێكی به‌حكومه‌تی ناوه‌ندی عێراق نهماوه ،پێی وایه ئێستا فرسه‌تێك بۆ ریفراندۆم‌و سه‌ربه‌خۆیی هاتووه‌ته پێشه‌وه ،هه‌رچی گۆڕان‌و یه‌كێتیشه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ن فرسه‌تێك دروست بووه ،به‌اڵم پێیانوای ه پارتی بنه‌ماكانی ئه‌و فرس���ه‌ته‌ی له‌ناوبردووه ،بۆیه به‌ناوه‌ختی ده‌زانن هه‌رێم له‌عێراق جیابێته‌وه. له‌ئێستادا دوو ئاڕاسته له‌هه‌رێمی كوردستان هه‌یه كه یه‌كێكیان ده‌یه‌وێت هه‌ولێر له‌به‌غدا دوور بخاته‌وه‌و داوای سه‌ربه‌خۆیی ده‌كات كه پارتیو هاوپه‌یمانه‌كانی به‌رگری لێ ده‌كه‌ن، ئاڕاسته‌كه‌ی تریش���یان كه یه‌كێتی‌‌و گۆڕان‌و هاوپه‌یمانه‌كانیانن له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ندان كێشه‌كان له‌گه‌ڵ به‌غدا چاره‌سه‌ر بكرێن دۆخی سیاسی هه‌رێم چاك بكرێته‌وه. عه‌لی عه‌ونی ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی پارتی دیموكراتی كوردس���تان ئاماژه بهوه ده‌كات هه‌رجۆره گه‌ڕانه‌وه‌ی���ه‌ك بۆ به‌غدا به‌بیانوی قه‌یران���ی دارایی "خیانه‌ت���ه له‌گه‌لی كورد"و به"نیقاش"ی وت "ئێس���تا فرسه‌تێكی گهوره هاتووه‌ته پێش���هوه بۆ ئ���هوهی جیابینه‌وه، ناكرێ���ت جارێكی تر هه‌رێ���م بگێڕینه‌وه بۆ عێراقێك كه له‌س���ه‌ر ئ���ه‌رزی واقیعدا بوونی
نهماوه ،نه‌ك بچین هه‌رێم یان شارێكی وه‌كو سلێمانی بده‌ینه ده‌ست به‌غدا". ده‌ش���ڵێت "هه‌ندی الیه‌نی سیاسی هه‌رێم هه‌ن ده‌یانه‌وێت س���لێمانی بخه‌نه‌وه ده‌ست دیكتاتۆرێكی تر كه به‌غدایه ،دڵنیام خه‌ڵكی س���لێمانی له‌و الیه‌نانه قبوڵی ناكه‌ن هه‌رێم پارچه پارچه بكه‌ن". پارتی ئهوهی بڕاندوه‌ته‌وه كه جارێكی تر هه‌رێم ناگه‌ڕێته‌وه بۆ به‌غدا ،به‌اڵم س���ه‌ختی قه‌یرانی دارایی‌‌و ناڕۆش���نی له‌داهاتی نه‌وت وای ل���ه گ���ۆڕان‌و یه‌كێتی ك���ردوه كه بیر له‌رێگای دووه‌م بكه‌نه‌وه بۆ چاره‌سه‌ركردنی دۆخی ئابوری خه‌ڵك. هه‌رچه‌ند پارتی ده‌یه‌وێ���ت وه‌ك رێبه‌ری ره‌وتی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان خۆی نمایش بكات ،ب���ه‌اڵم نه‌یاره‌كانی پێیان وایه ئهوهی پارت���ی ده‌یكات ته‌نها بۆ په‌رده‌پۆش���كردنی كێشه ناوخۆییه‌كان‌و سه‌رقاڵكردنی خه‌ڵكییه، ئه‌گه‌رن���ا تائێس���تاش ئه‌و حیزب���ه له‌به‌غدا پۆستی جێگری س���ه‌ره‌ك وه‌زیران‌و وه‌زیری دارایی‌‌و چه‌ند پۆس���تێكی تری هه‌س���تیارو دنیایه‌ك به‌رژه‌وه‌ندی ئابوری هه‌یه. له‌ن���او به‌ش���ێكی خه‌ڵك���ی س���لێمانیدا بۆچوونێك���ی ب���او هه‌یه ك���ه پێی���ان وایه له‌ب���ه‌ر ئ���هوهی هه‌ولێ���ر كراوه‌ت���ه چه‌قی ده‌سه‌اڵت‌و هه‌موو ده‌زگا هه‌ستیاره‌كان له‌وێ كۆكراونه‌ته‌وه ،بۆیه سلێمانی له‌خزمه‌تگوزاری بێبه‌ش بووه‌و ته‌نانه‌ت به‌هۆكاری سیاس���ی حكومه‌ت���ی هه‌رێم كه ده‌س���ه‌اڵتی یه‌كه‌می به‌ده‌س���ت پارتییه‌وه‌یه ،ده‌یه‌وێت سلێمانی نابووت بكات. نه‌ك هه‌ر خه‌ڵكی ئاسایی شاره‌كه ،به‌ڵكو ده‌سه‌اڵتداره‌كانیش���ی هه‌م���ان لێكدانه‌وه‌یان هه‌یه ،بۆیه پێیان باشه راسته‌وخۆ سلێمانی مامه‌ڵ���ه له‌گه‌ڵ به‌غدا بكات‌و له‌وێوه به‌ش���ه بودجه‌ی خۆی وه‌ربگرێت. كۆتایی مانگی ئایاری رابردوو ئه‌نجومه‌نی پارێ���زگای س���لێمانی داوای له‌حكومه‌ت���ی هه‌رێ���م كرد كه یاس���ای ژماره 3ی س���اڵی 2009ی په‌رله‌م���ان په‌یڕه‌و بكات كه تایبه‌ته به‌كاركردن به‌سیسته‌می المه‌ركه‌زییه‌ت ،به‌اڵم ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌رۆژی 11ی حوزه‌یران ئه‌و داوایه‌ی ره‌تكرده‌وه. پارتی دیموكراتی كوردستان كه مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات پێی وایه ده‌بێت
ی بۆ بدرێت (وێنه :هیدار عمر) دیموكراسییه‌كه‌ی كوردستان ناوه ناوه ده‌بێت قوربان الیه‌نه كوردییه‌كان له‌مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ به‌غدا یه‌ك ده‌نگ بن ،الیه‌نه‌كانی تریش ههرچهنده پش���تیوانی ئه‌م داوایه ده‌كه‌ن ،به‌اڵم ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه یه‌كده‌نگی مانای ئهوه نییه دوای خواستی پارتی بكه‌ون. نه‌وش���یروان مس���ته‌فا رێكخه‌ری گش���تی بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان كه ئێس���تا حیزبه‌كه‌ی له‌گ���ه‌ڵ یه‌كێت���ی نیش���تیمانی رێككه‌وتنی هاوبه‌ش���ی هه‌ی���هو به‌س���ه‌ر پارێزگاكان���ی س���لێمانی‌‌و ههڵهبجهو كه‌ركوكدا بااڵده‌ستن، رۆژی 15ی حوزه‌ی���ران له‌وتارێكی���دا ب���ۆ ئه‌ندامان���ی حیزبه‌كه‌ی ك���ه له‌میدیاكانه‌وه په‌خشكرا وتی "پارتی له‌هه‌رێمی كوردستان یه‌كالیه‌ن���هو به‌ته‌نها بڕی���اری داوه ،ئهوهی پێی ده‌وترێت ده‌زگای بڕیاریدانی سیاس���ی به‌هیچ شێوه‌یه‌ك شه‌ریكایه‌تی تێدا نه‌بووه، یه‌كالیه‌نه بڕیاریداوه له‌به‌غدا بكشێینه‌وه". به‌پێ���ی چه‌ن���د زانیاری���ه‌ك كه"نیقاش" له‌بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانه‌وه ده‌ستیكه‌وتووه ،گۆڕان‌و یه‌كێت���ی بڕیاریانداوه كه به‌س���ه‌رچاوه‌كانی داهاتی سنوری هه‌ردوو پارێزگای سلێمانی‌‌و هه‌ڵه‌بج���هو ئیداره‌ی گه‌رمیان���دا بچنه‌وه ،بۆ ئهوهی بتوان���ن س���ه‌رچاوه‌یه‌كی دارایی بۆ دانیشتوانی ئه‌و ناوچانه بدۆزنه‌وه‌و گوزاره‌نی خه‌ڵك چاك بكه‌ن. ه���ه‌ر به‌پێی زانیاری���ه‌كان له‌كۆبوونه‌وه‌ی رۆژی 14ی حوزه‌یران���ی رابردووی ش���اندی
سه‌ركردایه‌تی هاوبه‌شی گۆڕان‌و یه‌كێتی باس ل���هوه كراوه كه هه‌م���وو هه‌وڵێك ده‌ده‌ن بۆ ئهوهی كێش���ه‌كان له‌گه‌ڵ پارتی چاره‌س���ه‌ر بكه‌ن ،ئه‌گه‌ر پارتی له‌سه‌ر ئه‌م هه‌ڵوێستانه‌ی به‌رده‌وام بوو ئه‌وا هه‌وڵده‌درێت له‌گه‌ڵ به‌غدا جۆرێ���ك له‌رێككه‌وت���ن ئه‌نجام ب���ده‌ن یان به‌داهاتی ئ���هو ناوچانه باری ئابوری خه‌ڵك راست بكه‌نه‌وه. بوونی ئه‌م دوو ئاراس���ته‌یه له‌مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ به‌غدا مه‌ترسی ئهوهی دروستكردووه ك���ه هه‌رێم ك���ه‌رت ب���كات‌و ه���ه‌ر یه‌كێك له‌ده‌سه‌اڵتداره‌كان ناوچه‌كانی ژێر قه‌ڵه‌مڕه‌وی خۆیان به‌ئاراسته‌یه‌كدا ببه‌ن. مه‌حم���ود عوس���مان كه‌س���ایه‌تی دیاری سیاسی هه‌رێمی كوردس���تان كه ته‌مه‌نێكی دوورودرێ���ژی له‌سیاس���ه‌تی عێراق���دا به‌ڕێك���ردووه ،به"نیقاش"ی وت "ش���تێكی زۆر ناش���رین‌و نه‌گونجاوه حزبێك له‌هه‌ولێر بۆچوونێكی له‌سه‌ر كێشه‌كان هه‌یه‌و حزبێكی تر له‌س���لێمانی بۆچوونێكی ت���ری هه‌بێت، حه‌ق نییه چیتر ئه‌م په‌رته‌وازه‌یی‌‌و دوورییه به‌رده‌وام بێت". مه‌حم���ود عوس���مان باس ل���هوه ده‌كات ناكرێ���ت هه‌ر الیه‌ن���هو له‌ش���وێنی خۆیه‌وه په‌یوه‌ن���دی به‌غداوه ب���كات ،به‌ڵكو به‌وته‌ی ئه‌و ده‌بێ���ت حزبه‌كان به‌یه‌كه‌وه دانیش���ن‌و بڕیارێكی كۆتایی بده‌ن یان بگهڕێنهوه به‌غدا
یان جیاببنه‌وه. به‌پێ���ی زانیارییه‌كانی "نیق���اش" یه‌كێك ل���هو رێگه‌یانه‌ی گ���ۆڕان‌و یه‌كێت���ی بیریان لێكردوه‌ت���هوه نزیككردن���هوهی حكومڕان���ی ژێر ده‌س���ه‌اڵتی خۆی���ان له‌به‌غ���دا له‌پێناو چاره‌س���ه‌ركردنی دۆخی دارایی ،بۆ ئه‌وه‌ش به‌غ���دا بودجه‌ی س���لێمانی خ���ه‌رج بكات، له‌به‌رانبه‌ریشدا س���لێمانی وه‌ك پارێزگایه‌كی عێراق ئه‌ركه ده‌ستوری‌و یاساییه‌كانی خۆی به‌رانبه‌ر حكومه‌تی ناوه‌ند جێبه‌جێ بكات. شۆڕش حاجی وته‌بێژی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان هه‌م���وو ئ���هو ده‌نگۆیانه ره‌تده‌كات���هوه كه باس له‌پارچ���ه پارچه‌كردنی هه‌رێم ده‌كه‌ن‌و جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه كه حزبه‌كه‌ی له‌سه‌ر هه‌ڵوێسته‌كانی رابردوویان سورن‌و ده‌یانه‌وێت كێش���ه‌كانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ به‌غدا به‌دیالۆگ‌و لێكتێگه‌یشتن چاره‌سه‌ر بكه‌ن. ش���ۆڕش حاج���ی به"نیق���اش"ی وت "پێویسته كێشه‌كانی هه‌رێم له‌رێی دامه‌زراوه نیش���تیمانییه‌كانی هه‌رێم���هوه له‌گه‌ڵ به‌غدا چاره‌سه‌ر بكرێن ،نه‌ك شاندی حزبی". رۆژی 25ی حوزه‌یران شاندێكی هاوبه‌شی گۆڕان‌و یه‌كێتی سه‌ردانی الیه‌نه‌كانی عێراقیان كردو له‌كۆبوونه‌وه‌كانیان���دا له‌گه‌ڵ عه‌بادی‌‌و مالیكی‌‌و عه‌مار حه‌كیم‌و ئوس���امه نوجێفی‌‌و ع���ه‌الوی‌‌و ره‌وتی س���ه‌در جارێكی جه‌ختیان له‌چاره‌س���ه‌ركردنی كێشه‌كانی نێوان هه‌رێم‌و
به‌غدا كردوه‌ته‌وه ،له‌كاتی كۆبوونه‌وه‌ش���یان له‌گه‌ڵ س���ه‌رۆك وه‌زیران ،عه‌ب���ادی به‌ڵێن ی داوه به‌ره‌وانه‌كردنی به‌ش���ه بودجه‌ی هه‌رێم به‌و مه‌رجه‌ی هه‌رێم نه‌وتی خۆی راده‌س���تی به‌غدا بكات ،ئه‌مه‌ش به‌قسه‌ی كاوه محه‌مه‌د په‌رله‌مانتاری گۆڕان. له‌چوارچێ���وه‌ی ئه‌و مامه‌اڵنه‌ی س���لێمانی له‌گ���ه‌ڵ به‌غدا ده‌ی���كات ئاس���ۆ فه‌ره‌یدون پارێزگاری س���لێمانی له‌ماوه‌ی چوار مانگی رابردوودا دووجار س���ه‌ردانی به‌غدای كردوهو له‌گه‌ڵ عه‌بادیدا كۆبووه‌ته‌وه كه دواهه‌مینیان رۆژی 19ی حوزه‌یران بوو ،به‌اڵم تاكو ئێستا پارێزگاری هه‌ولێرو دهۆك هیچ س���ه‌ردانێكی به‌غدایان نهكردوه. ههرچهنده هه‌موو ئه‌م سه‌ردان‌و لێدوانانه هێم���ای روون ده‌ده‌ن به‌نزیكبوون���هوهی س���لێمانی‌‌و به‌غدا ،به‌تایبه‌ت���ی كه هه‌ردووال دۆس���تی ئێرانن ،به‌اڵم به‌رپرس���انی حیزبه فه‌رمانڕه‌واكان ی سلێمانی ئهوه ره‌ت ده‌كه‌نه‌وه به‌جیا مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ به‌غدا بكه‌ن. له‌تیف شێخ عومه‌ر ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان به"نیقاش"ی وت "ئێمه‌و گۆڕان له‌چوارچێوه‌ی پرۆژه‌یه‌كی نیشتیمانیدا كار بۆ ئهوه ده‌كه‌ین كه كێشه‌كانی هه‌رێ���م‌و به‌غدا له‌رێی دانیش���تن‌و گفتوگۆوه چاره‌س���ه‌ر بكرێن ،به‌اڵم هی���چ به‌رنامه‌یه‌كی نوێ نییه كه له‌ده‌ره‌وه‌ی یه‌كڕیزی الیه‌نه‌كان گفتوگۆی له‌سه‌ر بكه‌ین". له‌تیف ش���ێخ عومه‌ر جه‌خت ده‌كانه‌وه كه پارێزگای سلێمانی مافی خۆیه‌تی وه‌ك هه‌ر پارێزگایه‌ك���ی تری عێ���راق داوای مافه‌كانی خ���ۆی بكات له‌به‌غ���داو حكومه‌ت���ی ناوه‌ند له‌س���ه‌ریه‌تی پێداویستی س���لێمانی‌‌و هه‌موو شاره‌كانی عێراق دابین بكات. مه‌حمود عوس���مان سیاسه‌تمه‌داری دیاری ك���ورد رونیده‌كات���هوه ئ���هوهی ده‌بینرێ���ت مامه‌ڵ���هی هه‌ولێر له‌گه‌ڵ به‌غ���دا جۆرێكه‌و سلێمانیش جۆرێكی تره ،ئه‌وه‌ش به‌كارێكی زۆر خراپ ناوده‌بات‌و پێیوایه هه‌رێم ده‌باته‌وه بۆ دوو ئیداره‌یی. ئه‌م���ه‌ش ئه‌و ئه‌زموونه‌یه ك���ه هاواڵتیانی هه‌رێم���ی كوردس���تان له‌م���اوه‌ی س���ااڵنی ناوه‌ڕاس���تی ن���ه‌وه‌ده‌كان هه‌ت���ا 2005 تاقیانك���رده‌وه‌و نایانه‌وێ���ت جارێك���ی ت���ر بیبیننه‌وه.
واڵت ی ژن
هه‌ورامان تاكه ناوچه‌ی هه‌رێمی كوردستانه توندوتیژ ی دژ به‌ژنانی تیا نییه
نقاش ،سەالم هانەدنی له‌هه‌موو هه‌رێمی كوردستاندا ناوچه‌ی هه‌ورامان تاكه ناوچه‌یه‌كه كه هیچ حاڵه‌تێكی توندوتیژی دژی ژنانی تیا تۆمار نهكراوهو خاڵییه له‌تاوانه‌كانی دژ به‌ژنان. ناوچه‌ی هه‌ورامان ده‌كه‌وێته به‌شی باكوری پارێزگای ههڵهبجهو هاوسنوره له‌گه‌ڵ واڵت ی ئێ����ران ،نزیكه‌ی 100كیلۆمه‌تر له‌باش����وری رۆژهه‌اڵتی شاری سلێمانیه‌وه دووره. هه‌ورام����ان پێكدێ����ت له‌ناحی����هی بیاره‌و شارۆچكه‌ی ته‌وێڵه‌و زیاتر له 50گوند كه سه‌ر به‌ناحیه‌ی بیاره‌ن‌و ژماره‌ی دانیشتوانه‌كه‌یان به ده هه‌زار كه‌س مه‌زه‌نده ده‌كرێت. به‌پێی ئاماره‌كانی نوسینگه‌ی توندوتیژی دژی ژنان سه‌ر به‌نوسینگه‌ی مافی مرۆڤ له پارێزگای هه‌ڵه‌بجه ،له‌ماوه‌ی چوارده ساڵی رابردووداو له‌وه‌ته‌ی ئاماره‌كانی توندوتیژی تۆمار ده‌كرێن ،هی����چ حاڵه‌تێكی توندوتیژی دژی ژنان له‌ناوچه‌ی هه‌ورامان رووینه‌داوه، ته‌نان����ه‌ت له‌وه‌وبه‌ریش ك����ه‌س له‌ناوچه‌كه‌دا نه‌یبیس����تووه حاڵه‌تێك����ی توندوتی����ژی هه‌بووبێت. گوڵس����تان ئه‌حمه‌د به‌رپرسی نوسینگه‌ی ماف����ی مرۆڤ له‌هه‌ڵه‌بجه به"نیقاش" وت "نه هیچ ژنێك س����كااڵی له‌ناوچ����هی هه‌ورامان تۆماركردووه‌و نه به‌دواداچوونه‌كانی خۆشمان بوونی توندوتیژی دژ به‌ژنان ده‌سه‌لمێنن". گوڵس����تان هۆكاره‌ك����هی ده‌گێڕێته‌وه بۆ "تێگه‌یشتوویی خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌و رێزگرتنیان له‌ژنان ،ئه‌مه س����ه‌ره‌ڕای ئهوهی سروش����تی ناوچه‌ك����ه وایك����ردووه كه‌س����انێكی هێمن‌و له‌س����ه‌رخۆبن" ،بۆی����ه هه‌ورام����ان له‌هه‌موو ناوچه‌كان����ی تری كوردس����تان ل����ه‌ورووه‌وه
جیابووه‌ته‌وه. نه‌ك ه����ه‌ر توندوتی����ژی ،بگ����ره هه‌ند ێ دی����ارده‌ی تری كۆمه‌اڵیه‌تی كه له‌ناوچه‌كانی تری كوردس����تان به‌دی ده‌كرێن ،له‌هه‌ورامان به‌رچ����او ناك����هون ،وه‌ك ش����یربایی (پاره وه‌رگرتن له‌به‌رامبه‌ر به‌ش����وودانی كچ) ،ژن به‌ژن‌و به‌زۆر به‌شوودان ،هه‌روه‌ك چۆن زۆر به‌ده‌گمه‌ن پیاوانی ناوچه‌ك����ه زیاد له‌ژنێك ده‌هێنن. ش����یرین س����ه‌عید ( 54س����اڵ) یه‌كێكه له‌ژنان����ی ناوچه‌ی هه‌ورام����ان ،ئه‌و كه 27 س����اڵه هاوس����ه‌رگیری كردووه ،وه‌ك خۆی ده‌ڵێت نه له‌خێزانه‌ك����هی خۆیان‌و نه له‌ناو ناسیاوه‌كانیشدا هیچ توندوتیژییه‌كی ده‌رهه‌ق به‌ژن����ان به‌دی نه‌ك����ردووه‌و ده‌ڵێ "راس����ته ماڵ نییه بێ كێش����ه بێت ،به‌اڵم كێشه‌كان نه‌گه‌یشتوونه‌ته ئاستی توندوتیژی". ئه‌مه ئ����هو حاڵه‌ته‌ی����ه كه ش����اره‌زایان‌و پسپۆڕانی كۆمه‌ڵناسی جه‌ختی لێده‌كه‌نه‌وه، هاوكار ره‌حیم توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی یه‌كێكه له‌وانه. ه����اوكار به"نیقاش"ی وت "دانیش����توانی هه‌ورامان كه‌سانی زۆر لێهاتوو بروابه‌خۆبوو هۆشیارو تێگه‌شتون‌و كچانیش تاكو نه‌گه‌نه ته‌مه‌نێكی دیاری ك����راو له‌روی بیركردنه‌وه‌و بروابه‌خۆبونه‌وه كامڵ نه‌بن به‌ش����وو نادرێن، ئه‌مه هۆكارێكی زۆر باشه بۆئه‌وه‌ی كه‌مترین حاڵه‌ت����ی توندوتی����ژی دروس����تبێت له‌ناو خێزانه‌كاندا". ده‌شڵێت "ئاماره‌كان له‌ته‌واوی كوردستان ئه‌وه‌مان پێ ده‌ڵێن كه هۆكاری س����ه‌ره‌كی توندتیژی‌‌و جیابونه‌وه‌و هه‌ڵوه‌ش����اندنه‌وه‌ی خێزانه‌كان لێك تێنه‌گه‌یش����تنه له‌نێوان ژن‌و مێرداو زۆربه‌ش����یان ئه‌وان����ه‌ن كه ته‌مه‌نیان كه‌متره له18ساڵ‌و كامڵ نه‌بون ،له‌ناوچه‌ی
نه هیچ ژنێك سكااڵی له‌ناوچه‌ی هه‌ورامان تۆماركردووه‌و نه به‌دواداچوونه‌كانی خۆشمان بوونی توندوتیژی دژ به‌ژنان ده‌سه‌لمێنن هه‌ورامان ئه‌مه زۆر به‌كه‌می ده‌بینرێت". به‌پێی ئام����اری به‌رێوه‌به‌رایه‌تی گش����ت ی به‌ره‌نگاربون����هوهی توندوتی����ژی دژبه‌ژن����ان له‌هه‌رێم����ی كوردس����تان ،س����اڵی راب����ردوو ( )2015له‌كوردس����تان حه‌وت هه‌زارو 436 سكااڵ له‌الیه‌ن ژنانه‌وه تۆماركراوه له‌سه‌ر ئه‌و توندوتیژیانه‌ی به‌رامبه‌ریان ئه‌نجامدراوه. هه‌ربه‌پێی ئاماره‌كه حاڵه‌ته‌كانی كوشتن‌و س����وتان‌و توندوتی����ژی سێكس����ی له‌هه‌رێم به‌جۆرێ����ك بوو كه پارێزگای هه‌ولێر به‌پله‌ی یه‌ك����ه‌م هاتووه به‌و پێی����هی 153حاڵه‌تی توندوتی����ژی تۆماركراوه ،له‌وانه 23حاڵه‌تی كوش����تن‌و 120حاڵه‌تی س����وتان‌و 10حاڵه‌تی
توندوتیژی سێكسی. پارێزگای س����لێمانی له‌پل����هی دووهه‌مدا هاتووه به 125حاڵه‌تی توندوتیژی ،له‌وانه 17حاڵه‌تی كوش����تن‌و 65حاڵه‌تی سوتان‌و 43حاڵه‌ت����ی توندوتیژی سێكس����ی ،ئینجا پارێزگای ده����ۆك كه تیای����دا 113حاڵه‌ت تۆمار ك����راوه ،له‌وانه 12حاڵه‌تی كوش����تن‌و 58حاڵه‌تی سوتان‌و 43حاڵه‌تی توندوتیژی سێكسی ،به‌اڵم هیچ توندوتیژییه‌ك له‌ناوچه‌ی هه‌ورامان تۆمار نه‌كراوه. ههرچهنده هه‌رندێ له‌شاره‌زایان پێیان وایه م����ه‌رج نییه تۆماری ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كان تاك����ه پێوه‌ر بێت ب����ۆ نه‌بوونی توندوتیژی، چونكه گریمانه‌ی ئ����هوه ده‌كرێت كه ره‌نگه توندوتی����ژی بوون����ی هه‌بێت ،ب����ه‌اڵم ژنان ئاماده‌نه‌بن بیبه‌ن����ه ده‌ره‌وه‌ی ماڵه‌كانیان‌و س����كااڵی له‌ب����اره‌وه تۆمار بك����ه‌ن ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش����دا خاڵی تۆم����اره‌كان له‌توندوتیژی ب����ه‌الی زۆر كه‌س����هوه به‌ش����انازی گ����ه‌وره ده‌بینرێت. كه‌ژاڵ عەبدولره‌حم����ان چاالكوان له‌بواری ژنان له‌هه‌ورامان ،پاك����ی هه‌ورامان له‌رووی حاڵه‌ته‌كانی توندوتیژییه‌وه به‌ش����انازییه‌كی گ����ه‌وره ده‌بینێت‌و ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات كه به‌هۆی كراوه‌یی خێزانه‌كه‌ناوه زۆرێك له‌ژنانی هه‌ورامان له‌بواره جیاجیاكانی به‌ڕێوه‌بردن‌و هون����ه‌رو بواره‌كان����ی تردا شوێنده‌س����تیان دیاره. ئێس����تا هه‌ورامییه‌كان به‌ته‌نه����ا چاویان له‌س����ه‌ر ئهوه نییه ك����ه ناوچه‌كه‌ی خۆیان خاڵی بێت له‌توندوتیژی ،به‌ڵكو ده‌یانه‌وێت ئه‌و ئه‌زموونه بۆ ته‌واوی هه‌رێمی كوردستان بگوازن����ه‌وه‌و ش����ارو پارێزگاكان����ی تری����ش ش����انازی ئه‌وه‌یان پێ ببڕێ����ت كه ژنیان تیا ناچه‌وسێته‌وه.
ئه‌م هه‌فته‌یه له به‌فه‌یسبووك داوای چه‌ك بكه
هه‌موو جۆره چه‌كێكی گه‌وره‌و بچووك به‌ئاشكرا له‌بازاڕه‌كانی به‌غدا ده‌ستده‌كه‌ون ده‌رده‌سه‌ری بیابانه‌كه‌ی سوریا
هه‌اڵتوانی ده‌ستی داعش له‌زیندانه‌وه بۆ زیندان
یاسایه‌كی پڕ له‌كێشه
حیزبایه‌تی له‌عێراقدا نه یاسای به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێ نه پێوه‌ر بۆ خوێندنهوهی ئه‌م راپۆرتانه‌و چه‌ندین راپۆرتی سه‌رنجراکێشی تر به‌زمانه‌کانی کوردی‌و عه‌ره‌بی‌و ئینگلیزی ،سه‌ردانی نیقاش بکه www.niqash.org
6
ئابوری
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
ئه‌م الپه‌ره‌یه به‌سپۆنسه‌ری کۆمپانیای پیت ئۆیڵ
خاوه‌ن پشكه‌كانی چاڤیالند گومانیان له‌هه‌ڵكشانی پشكه‌كانی شاسوار عه‌بدولواحید هه‌یه "پێشبینی ده‌كرێت ساڵی 2016خاوه‌ن پشكه‌كان قازانجێكی باش بكه‌ن" ئا :وریا حسین خاوه‌ن پشكه‌كانی چاڤی الند تۆمه‌تی ئهوه ده‌ده‌نه پاڵ ئیداره‌ی كۆمپانیای چاڤی گه‌شتیاری له‌سه‌ره‌تای دروستبونی ئه‌و كۆمپانیایه‌وه تائێستا چه‌ندین فرتوفێڵی دژی ئه‌وان به‌كارهێناوه‌و ئیداره‌ی كۆمپانیاكه‌ش پێشبینی ئهوه ده‌كات "بۆ ساڵی 2016خاوه‌ن پشكه‌كان قازانجی باشیان به‌ربكه‌وێت". دانا محەمه‌د فه‌قێ پارێزه‌ره‌و هاوكات خاوه‌نی 12پش����كه له‌كۆمپانیای چاڤی گه‌ش����تیاری ئێس����تا وه‌كو پارێزه‌رێكی سه‌ربه‌خۆ پارێزگاری له‌وخاوه‌ن پشكانه ده‌كات کە به‌م دوایی����ه له‌به‌رده‌م چاڤی الن����د خۆپیش����اندانیان س����ازكرد ،ئ����هو جه‌خت له‌س����ه‌ر ناڕونی داهاتی چاڤیالند ده‌كات����هوه ك����ه ورده‌كاری چۆنیه‌ت����ی داهاته‌كه‌ی����ان بۆ ڕون ناكرێت����هوه ته‌نها ئهوه نه‌بێت سااڵنه په‌ڕه‌یه‌كیان ده‌درێتێ ک����ە خه‌ماڵندنی س����ه‌رمایه‌ی پڕۆژه‌كه‌ی تێدای����ه ،ئه‌و وتی "كۆمپانیای چاڤی هه‌ر له‌س����ه‌ره‌تاوه چه‌ندین فێڵ����ی له‌خاوه‌ن پش����كه‌كان كردوه ،كه یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه ئه‌م كۆمپانیایه س����نورداره‌و نزیكه‌ی 10 هه‌زار پش����کی فرۆشتوه ،كه به‌پێی یاسا ناتوانێت 50پشك زیاتر بفرۆشێت دواتر راستكراوه‌ته‌وه". (ش����اری چاڤی گەش����تیاریی) یەکێکه لەپرۆژەكان����ی کۆمپانی����ای نالی����ا ،ک����ە لەس����ەر روبەری ( 750.000م )2زەوی‌‌و بەبودج����ەی ( )200ملیۆن دۆالر لەبناری ش����اخی گۆی����ژەی ش����اری س����لێمانی دروس����تكراوه ،ئەم پرۆژەی����ە لەبەرواری ( )2010/2/1دروس����تکراوەو له‌كۆتای����ی 2013دا پڕۆژه‌كه ته‌واوكراوه. به‌پێ����ی وت����هی پارێ����زه‌ری خ����اوه‌ن پش����كه‌كانی چاڤ����ی الن����د ،بەگوێرەی خه‌ماڵندن����ی ئی����داره‌ی كۆمپانی����ای چاڤی گه‌ش����تیاری ئێس����تا س����ه‌رمایه‌ی ئ����ه‌م پڕۆژه‌ی����ه 133ملی����ار دین����ارهو
ساڵی 2013سودمان دابه‌شكردوه ،ساڵی 2014به‌شێكی زۆری بۆ فراوانكردنی پڕۆژه‌كه تهرخانكراوه ساڵی 2015له‌چه‌ند هه‌فته‌ی داهاتودا حسابی خیتامی ده‌رده‌چێت خۆپیشاندانی خاوەن پشکەکانی چاڤی الند نزیكه‌ی %80پش����كه‌كانی بۆ شاس����وار عه‌بدولواحید خاوه‌ن����ی كۆمپانیایی نالیا ده‌گه‌ڕێته‌وه كه سه‌رمایه‌كه‌ی 103ملیار دیناره‌و %20زیاتریشی بۆ ئه‌و 10هه‌زار پش����ك ه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه پشكیان كڕیوه له‌چاڤیالن����داو س����ه‌رمایه‌كه‌یان نزیكه‌ی 33ملی����اره ،ئه‌و زیات����ر به‌ئاوێنه‌ی وت "به‌ش����ێوه‌یه‌كی گوماناوی پش����كه‌كانی شاسوار عه‌بدولواحید %51وه بۆ نزیكه‌ی % 80هه‌ڵكش����اوه‌و پش����كی ئه‌وان����ی تر كه‌میكردوه". ئێس����تا خاوه‌ن پش����كه‌كانی چاڤیالند له‌تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یس����بوك په‌یجی تایبه‌ت����ی خۆی����ان هه‌یه ،نه‌ژاد ره‌ش����ید یه‌كێكه له‌وانه به‌به‌های 50ملیۆن دینار
پش����كی هه‌یه له‌چاڤیالند ئ����هو له‌ماوه‌ی دروس����تبونی پڕۆژه‌كه‌وه یه‌كجار قازانجی پڕۆژه‌كه‌ی وه‌رگرتوه ئه‌ویش له 1ملیۆن 30هه‌زار دیناربوه ئیتر هیچ سودێكی له‌و پڕۆژه‌یه نه‌بینیوه ،ئه‌و ده‌ڵێت "پڕۆژه‌كه تاپۆ نه‌كراوه به‌ناویانه‌وه‌و قازانجی ساڵی 2014و 2015ش دیارنی����هو ئه‌م����ه جگه ل����هوهی پش����كه‌كان له‌بۆرس����هی عێراق دا‌نه‌نراوه ب����ۆ ئهوهی ئاڵوگۆڕی بازرگانی پێوه‌بكرێت". له‌ن����او هه‌مو خاوه‌ن پش����كه‌كان ناوی شاس����وار عه‌بدولواحید دیاره كه خاوه‌نی گروپ����ی كۆمپانیاكای نالیای����هو زۆرترین پش����كی ل����ه چاڤیالندا هه‌ی����ه ،به‌بڕوای ن����ه‌ژاد ئی����داره‌ی چاڤیالن����د له‌خزمه‌تی
ئه‌ودایه‌و الیه‌نگری ب����ۆ ئه‌و ده‌كات ،ئه‌و زیاتر ده‌ڵێت "ئیمه گومانمان له‌وه‌هه‌یه بۆچی پش����كه‌كانی شاسوار عه‌بدولواحید زیادیكردوه‌و هی ئێمه كه‌میكردوه". به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری كۆمپانی����ای چاڤ����ی گه‌شتیاری كه خاوه‌نی چاڤیالنده وه‌اڵمی خ����اوه‌ن پش����كه‌كان ده‌دات����ه‌وەو پێوایه كه‌مینه‌ن له‌چاو كۆی خاوه‌ن پش����كه‌كان كه نزیك����هی 10هه‌زار خاوه‌ن پش����كن، ئه‌وه‌ش تایبه‌ت به‌ئاوێنه ئاش����كراده‌كات "ئه‌گه‌ری هه‌یه 2016خاوه‌ن پش����كه‌كان قازانجی باش بكه‌ن". ئارام س����ه‌عید به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری پڕۆژه‌ی چاڤ����ی گه‌ش����تیاری ئهوهی ب����ۆ ئاوێنه
باسكرد ئه‌وان وه‌كو ئیداره ئه‌و تۆمه‌تان ه ره‌تده‌كه‌ن����هوه له‌ب����اره‌ی نایاس����ایبونی پڕۆژه‌كه‌وه ده‌درێته پاڵیان به‌شێوه‌یه‌كی ش����ه‌فاف به‌مزاونه حسابی كۆتایی 2015 ده‌درێت����ه خ����اوه‌ن پش����كه‌كان ،ده‌ڵێت "ئێمه 10هه‌زار خاوه‌ن پش����كمان هه‌یه، ئه‌وانه‌ی خۆپیش����اندانیان كردوه ناگه‌نه 50كه‌س ،بۆی����ه داواكارم دان به‌خۆیاندا بگ����رن له‌ئاین����ده‌دا هه‌مو ش����تێكیان بۆ ڕونده‌كرێته‌وه". به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری چاڤی گه‌ش����تیاری ئهوه بۆ ئاوێنه ناشارێته‌وه پڕۆژه‌كه‌یان ئه‌گه‌ر زیانیش����ی كردبێت زیانه‌ك����هی ئه‌وه‌نده نیه ك���� ه كاریگه‌ری هه‌بێت بۆیه ئێس����تا پڕۆژه‌ك����ه ده‌توانێت خۆی به‌ڕێوه‌به‌رێت،
ئه‌و وتیش����ی "س����اڵی 2013س����ودمان دابه‌شكردوه ،ساڵی 2014به‌شێكی زۆری بۆ فراوانكردن����ی پڕۆژه‌كه تهرخانكراوه، ساڵی 2015ش له‌چه‌ند هه‌فته‌ی داهاتودا حس����ابی خیتام����ی ده‌رده‌چێ����ت ،واش چ����اوه‌ڕوان ده‌كه‌ی����ن بۆ س����اڵی 2016 خاوه‌ن پش����كه‌كان بڕێكی باش له‌قازانج وه‌ربگرن". ئ����ارام س����ه‌عید له‌ب����اره‌ی تاپۆكردنی زه‌ویه‌كانی چاڤیالندیش نه‌یش����ارده‌و‌ه ك ه زه‌ویه‌كان تاپۆكردنیان ته‌واوبوه‌و ئه‌وه‌ش ده‌چێته س����ه‌ر س����ه‌رمایه‌ی كۆمپانیاكه‌و قه‌باره‌ك����هی 5هێنده زیاده‌كات ،ئه‌وه‌ش ده‌ڵێت "زیادبونی پش����كه‌كانی شاس����وار عه‌بدولواحی����د له‌تۆم����اری كۆمپانیاكان هه‌یه‌و ده‌توانن به‌دواداچونی بۆ بكه‌ن". ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی سلێمانی خۆی بێبه‌ری ده‌كات له كێشه‌كه‌ی چاڤیالندو، باس����ی ئه‌وه‌ده‌كات كه ئه‌وان كاتی خۆی به‌پێی یاسا موڵه‌تی پڕۆژه‌كه‌یانداوه . فه‌رم����ان غه‌ری����ب به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری وه‌به‌رهێنانی س����لێمانی وتی "كێش����هی خ����اوه‌ن پش����كه‌كانی چاڤیالن����د هی����چ په‌یوه‌ندیه‌كی به‌وانه‌وه نیه‌و ئه‌وان پێشتر زهویو موڵه‌تیان به‌پێ یاس����ا بۆ خاوه‌ن پشكه‌كان ته‌رخانكردوه ،ئه‌و وتی "كاتێك ئێم����ه زه‌ویم����ان دا به‌كۆمپانیای چاڤی گه‌شتیاری سنورداربوه ره‌زامه‌ندی هه‌مو الیه‌نه‌كانیشی له‌سه‌ربوه ،ئه‌وەی تریشی په‌یوه‌ن����دی به‌تۆم����اری كۆمپانیاكانه‌وه هه‌یه". به‌ش����ێك له‌خاوه‌ن پش����كه‌كان سورن له‌سه‌ر داواكانیان له‌سه‌ر كۆمپانیای چاڤی گه‌شتیاری ،كۆمپانیاكه‌ش هیچ ناڕه‌زاییه‌ك نیشان نادات له‌سه‌ر ئاشكراكردنی داهاتی چاڤیالند ئه‌وه‌شی ناڕونه له‌م نێوه‌نده‌داو خاوه‌ن پشكه‌كان داوای ده‌كه‌ن قازانجی پڕۆژه‌كه‌ی����ه وه‌ك����و پارێزه‌ره‌كه‌ش وتی "ترس����یان هه‌ی����ه له‌وه‌ی له‌ب����ری قازانج زیانیان به‌سه‌ردا بشكێته‌وه".
بینا دێرینەکەی بانكی سه‌الم ده‌ڕوخێنرێت‌و ده‌كرێته بازاڕو دوكان ئا :ئاوێنه خاوه‌نی بینای بانكی سه‌الم كه یه‌كێكه له‌بانكه كۆنه‌كانی سلێمانی له‌ناو جه‌رگه‌ی بازاڕی شاری سلێمانی شوێنه‌كه‌ی تێكده‌دات ده‌یكاته دوكان‌و بازاڕ ،به‌ڕێوه‌به‌ری ئێستای بانكه‌كه‌ش ده‌ڵێت "ده‌بو حكومه‌ت ئه‌و شوێنه‌ی بۆ بانكه‌كه بكڕیایه‌ته‌وه". حاجی جه‌مالی شانه‌گه‌ر خاوه‌نی بینای بانكی س���ه‌الم كه ده‌كەو‌ێته ناوجه‌رگه‌ی گه‌رمترین ش���ه‌قامی شاری س���لێمانی كه ش���ه‌قامی مه‌ولەو‌یه له‌پاڵ بینای بانكه‌كه نوسینگه‌یه‌كی هه‌یه‌و كارده‌كات ،ئه‌و باسی دروستبونی بانكی سه‌المی له‌سلێمانی بۆ ئاوێن���ه كرد كه ئه‌وكات بیناكه‌یان پێداوه به‌كرێ‌و وتی"س���ااڵنی 70ئه‌م بانكه كاری ده‌كردو ڕۆژانه خه‌ڵك‌و س���ه‌رمایه‌داره‌كان ده‌هاتن لێره كاره‌كانیان راییده‌كرد ،به‌اڵم ئێس���تا بینای بانكه‌كه له‌به‌ر ئهوهی هی خۆیان نهبوه گوازراوه‌ته‌وه شوێنێكی ترو ناوه‌كه‌شی گۆڕاوه".
پاره‌مان الدابنێت پاره‌ی ده‌ده‌ینه‌وه به‌بێ دواكه‌وتن". كه‌رت���ی بانكی له‌هه‌رێمی كوردس���تان جگه له‌وه‌ی بایه‌خ���ی پێنادرێت هاوكات وێرانیش���كراوه ب���ه‌ڕای "لیژن���هی دارایی په‌رله‌مانی كوردستان". عیزه‌ت س���ابیر سه‌رۆكی لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی كوردس���تان ئهوه ب���ۆ ئاوێنه باسده‌كات هه‌رێمی كوردستان به‌ده‌ستی خۆی كه‌رتی بانكی فه‌شه‌له‌پێهێناوه ،وتی "حكومه‌ت پ���اره‌ی خه‌ڵك‌و كۆمپانیاكانی خه‌رجك���ردوه به‌ب���ێ ئهوهی پرس���یان پێبكات".
ب ه 10ساڵی تریش خه‌ڵك متمان ه به‌بانكه‌كانی كوردستان ناكاته‌و‌ه مه‌گه‌ر پالنێكی تۆكمه‌ی ئابوری په‌یڕه‌وبكرێت
بانكی س���ه‌الم لق���ی س���لێمانی بانكی رافیده‌ینی عێراقیه‌و به‌دوه‌م گهوره بانكی س���لێمانی داده‌نرێت كه له‌كۆتایی دەیەی شەس���تی س���هدهی رابردو دروس���تبوه‌و یه‌كێك بوه له بانكه متمانه پێكراوه‌كانی سلێمانی. حاجی جه‌مالی شانه‌گه‌ر باسی ئه‌وه‌شی بۆ په‌یامنێ���ری ئاوێنه ك���رد كاتی خۆی ته‌نها دو بانك ههبوه له‌سلێمانی یه‌كێكیان بانكی ره‌شید بوه ئه‌ویتریشیان ئه‌م بانكی سه‌المه بوه كه س���ه‌ره‌تا بانكی بازرگانی عێراقی بوه‌و دواتر ن���اوی لێنراوه بانكی رافیده‌ین فه‌رعی سه‌الم ،ئه‌و زیاتر ده‌ڵێت
شوێنی پێشوی بانکی سەالم "ئه‌م بانكه تا ساڵی 2005له‌م شوێنه‌بو‌ه پاش���ان گوازراوه‌ته‌وه بۆ ش���وێنێكی تر ئێستاش ناوه‌كه‌ی گۆڕاوه بۆ ئاشتی".
كرێچیه‌تی���هوه گوازراوه‌ته‌وه ش���وێنێكی كه‌نارتر كه ده‌كات���ه گه‌ڕه‌كی چوارباخی شاری سلێمانی.
بانكی س���ه‌الم ئێس���تا ناوی ئاشتیه‌و شوێنه‌كه‌ش���ی ك���ه ج���اران ناوجه‌رگه‌ی ب���ازاڕو كارو جێگه‌ی بایه‌خب���و ،به‌هۆی
س���االر غه‌ریب ك���ه ماوه‌ی 3س���اڵه به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی ئاشتیه مێژوی ته‌واوی بانكه‌كه‌ی نازانێت ئه‌وه‌نه‌بێت كه له‌كۆتایی
دەیەی شەس���تی س���هدهی رابردودا ئه‌م بانكه بونی ههبوه ،بۆیه جه‌خت له‌س���ه‌ر ئهوه ده‌كاته‌وه ده‌بو ئه‌م بانكه له‌شوێنی خۆی بمایه‌ته‌وه‌و ده‌ڵێت "ده‌بو حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تان كۆن ش���وێنی ئه‌م بینایانه‌ی بكڕیایه‌ت���هوه ،بایه‌خی زیاتری به‌بانك بدایه".
فۆتۆ :وریا حسێن
به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی ئاش���تی له‌سلێمانی، نیگه‌رانه له‌وه‌ی حكومه‌ت بایه‌خی پێویستی به‌بانكه‌كان نه‌داوه‌و گرنگی به‌كه‌رتی بانكی نادات ،ده‌ڵێت "ئێمه جیاواز له‌بانكه‌كانیتر ئێس���تاش هاواڵتیان‌و س���ه‌رمایه‌داره‌كان ئیداعی پاره‌مان الده‌ك هنو متمانه‌ی پێمان هه‌یه ،چونك���ه به‌ڵێنمانداوه كه هه‌ركه‌س
س���ه‌رۆكی لیژنه‌ی دارای���ی په‌رله‌مانی كوردستان نمونه‌یه‌ك بۆ ئاوێنه باسده‌كات ئه‌ویش ئه‌وه‌یه دواهه‌مین پاره‌ی حكومه‌ت كه پ���اره‌ی نه‌خۆش���انی ش���ێرپه‌نجه‌بو له‌بانكه حكومیه‌كان كش���انده‌وەو خستیه س���ه‌ر بانكی كوردستان ،ئه‌و وتی "به 10 س���اڵی تریش خه‌ڵك متمانه به‌بانكه‌كانی كوردس���تان ناكات���هوه مه‌گ���ه‌ر پالنێكی تۆكم���هی ئاب���وری په‌یڕه‌وبكرێ���ت ئه‌و متمانه‌ی���ه له‌نێ���وان خه‌ڵ���ك‌و بانكه‌كان دروستبكاته‌وه". روخان���ی ش���وێنی دێرینتری���ن بانكی س���لێمانی ئه‌گه‌ر روخانی بینایه‌ك بێت، ئه‌وا هێمایه ب���ۆ كه‌مته‌رخه‌می حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تان كه نه‌ك نهیتوانیوه كه‌رتی بانكی گه‌ش���ه‌پێبدات ،به‌ڵكو ئه‌و بانكه دێرینانه‌ش���ی كه ه���ه‌ن نهیتوانیوه پارێزگاریان لێبكات كه جێگه‌ی متمانه‌ی هاواڵتیان���ن ئ���ه‌وه‌ش دواج���ار متمانه‌ی هاواڵتیانی الوازكردوه به‌كه‌رتی بانكی ،كه ئه‌م دۆخه‌ی لێكه‌وتوه‌ته‌وه وه‌كو سه‌رۆكی لیژن���هی دارای���ی په‌رله‌مانی���ش ئاماژه‌ی پێكرد "حكومه‌ت خۆی شكستی به‌كه‌رتی بانكی هێناوه".
نێوده‌وڵه‌تی
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
بۆچی ئەستێرەی بەختی کوردستان کوژایەوە؟ نوس���ینی :تۆلگا تانش ،رۆژنامەی حورییەت، ٨ی تەموزی ٢٠١٦ وەرگێڕانی :ئاوێنە سێ س���اڵ لەمەوبەر ،ئەو کاتەی بەرمیلی ن���ەوت بە ١١٠دۆالر بو ،داع���ش بەم دۆخەی ئێستای نەگەیش���تبو ،سەرۆکایەتیی مەسعود بارزان���ی جێگەی مش���تومڕ نەبو ،هەلومەجی نێودەوڵەتی���ش لەب���ار بو ،هەموان باس���ی "کوردستانی سەربەخۆ"یان دەکرد .دەیانگوت "هەر دروس���ت دەبێت" .تەنانەت ساڵی ٢٠١٢ بارزان���ی کە لەلوتکەی دەس���ەاڵتی خۆیدا بو چو بۆ واش���نگتۆن ،روبەڕوی باراک ئۆبامای س���ەرۆکی ئەمەریکا باسی کردبو .بەاڵم دواتر شاهیدی پێشهاتی ئەوتۆ بوین کە ناوچەکە... لمەکان���ی خۆرهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت ئەوەندە لەجوڵەدان ،ئ���ەو پرۆژەیەی س���ەردەمانێک هەم���وان دەیان���وت س���ەردەگرێت ،ئێس���تا گی���ان دەدات .لەکاتێکدا ک���ە بیرۆکەی تاکە دەوڵەتێک بەناوی (کوردستان) لەبارودۆخی ئەم���ڕۆی ناوچەک���ەدا رۆژب���ەرۆژ روب���ەڕوی س���ەختیی زیاتر دەبێتەوە ،هەرێمەکە بەرەو توانەوە لەنێو ش���ارە کوردەکان���دا دەچێت. لەو س���ێ رۆژەدا کە لەهەولێر ب���وم ،لەگەڵ فەرماندەکانی پێش���مەرگەو ن���اوە دیارەکانی هەرێمەک���ەدا گفتوگۆم ک���ردو هەوڵم دا بزانم بۆچی ئەستێرەی کوردستان کوژایەوە. ئەمەی خوارەوە ،ئەو پێنچ کێشە سەختەیە ک���ە کوردەکانی ناوچەکەی���ان گەیاندۆتە ئەم حاڵە: ک���ە لەهەولێ���ر دادەب���ەزی ،وا هەس���ت دەکەی هات���وی بۆ پایتەختێک���ی ئەوروپی. جی���اواز لەبەغ���داو کۆنترۆڵ���ە ئەمنییەکان‌و لێپێچینەوەکان���ی ،ئەوانەی دێ���ن بۆ هەولێر، ژیانێک���ی ئاس���اییتر پێش���وازییان لێدەکات. شەوانە بەش���ێکی زۆری شارەکە بەرناکەوێ. س���ینەماکانیش یەکێکن لەبژاردەکانی خێزانە هەولێرییەکان .بەاڵم شارەکە لەژێر هەڕەشەی داعشدایە ،ئەگەرچی ئەمە بەشەقامەکانیەوە دیارنیە. -١هەڕەشەی داعش :کورد لەبەرگریکردندا الواز بو کە لەبەغداوە دێیت‌و لەهەولێری پایتەختی هەرێم���ی ک���وردی دادەبەزیت ،لەراس���تیدا واهەست دەکەیت هاتویت بۆ شارێکی ئەوروپا. لەبەغدای پایتەختی عێراق بازگەکانی ناوشارو ئ���ەو هەم���و لێپێچینەوانە ،ژیانی ئاس���اییان سەخت کردوە .هەر لەفڕۆکەخانەی هەولێرەوە ژیانێک���ی ئاس���ایی پێش���وازیت لێ���دەکات. تەنانەت هەندێ شەقامی شارەکە ،شەوانیش بەرناکەون .لەو گەڕەکان���ەدا کە تازە گەورە بون ،نێرگەلەخانەکان نیوە بەنیوە پڕن لەژن‌و پیاو. لەگەڵ ئەوەشدا هەرچەندە هەڕەشەی ئەمنی بەش���ارەکەوە دیار نیە ،هەرچەندە لەماوەی دو س���اڵی رابردودا تاکە هێرشی تیرۆریستی ئەوەبو کە لەبەردەم کۆنسوڵخانەی ئەمەریکیدا روی���دا ،ب���ەاڵم ش���ارەکە لەژێر هەڕەش���ەی داعش���دایە .لەحوزەیرانی ٢٠١٤وە ،ئەوکاتەی داعش موسڵی گرت‌و گەیشتە ٥٠کیلۆمەتریی ش���ارەکە ،ئەگەرچی کاریگەری لەسەر ژیانی رۆژانە نەبو ،بەاڵم هاوسەنگیی تێکدا. فەرماندەیەکی پێش���مەرگە بۆی گێڕامەوە "کە داعش پەالماری دا ،کەلێنەکانمان ئاشکرا بون" .بۆچ���ی؟ چونک���ە نەیانتوانی بەرگری لەمەخمورو شەنگال بکەن .بەجێیان هێشت. رەنگە هەر لەبەر ئەوەش بێت ئێستا تەنانەت لەبەرەی پێشەوەی شەڕ ،واتە لەبەعشیقە کە سەعات‌و نیوێک لەهەولێرەوە دورە ،تانکێکی تورکیی���ان لەگەڵە .بۆ ئ���ەوەی ئەگەر داعش
9
تائێس���تاش لەس���ەر کورسی س���ەرۆکایەتی دانیشتوە .لەکۆتایی مایسدا جەالل تاڵەبانی‌و نەوشیروان مستەفا لەسەر مێزێک کۆبونەوە. لەبەردەم رۆژنامەنوس���اندا رێکەوتنیان ئیمزا کردو هێزی خۆیان نمایش کرد.
هەرێم بەرەو توانەوە لەنێو شارە کوردەکاندا دەچێت
مەسعود بارزانی بێت ،پاشەکش���ە نەکەن .بەاڵم هێرش���ەکەی داعش ئەم خااڵنەی ئاشکراکرد :هاوئاهەنگی لەنێوان یەکەکانی پێشمەرگەدا نەبو .ئاستی فەرماندەیی ،کە هێش���تا خەڵکانێکی تێدایە تەمەنیان دەگاتە ٨٤ساڵ ،الوازبو ،نەیانتوانی هێزەکان ئاڕاستە بکەن‌و بەهاوئاهەنگی لەگەڵ یەکتردا بیانجوڵێنن .پێش���مەرگە دیسپلینی نەبو .لەهەمو ئەوان���ەش گرنگتر ،ژمارەیەکی زۆر لەپێشمەرگەکان بەئەندازەی پێویست بۆ شەڕی داعش مەشقیان پێ نەکرابو. رەنگە ئەمڕۆ هەڕەشەی داعش کاریگەرترین فاکت���ەری الوازبونی بیرۆکەی (کوردس���تانی س���ەربەخۆ) نەبێت ،بەاڵم گومان لەوەدا نیە ئەو روداوانەی لە٢٠١٤ەوە بەدوای پێش���ڕەوی کردنی داعشدا هاتن ،کێش���ەو دژوارییەکانی تریشیان جواڵندو ئاشکرایان کردن. چونکە هەڕەش���ەی ئەمنی هەمو ش���تێک دەگۆڕێت .ریس���کی وەبەرهێنان زیاد دەکات، خەرجییە ئەمنییەکان زیاد دەکات‌و شێوازێکی تر لەئیدارە دێنێتە ئاراوە. ئەم���ە لەکاتێکدای���ە ک���ە پێش���تر رێ���ک بەپێچەوان���ەوە ب���و .ب���اس لەوەدەکرا پاش ئەوەی داعش موس���ڵی گ���رت ،هەولێر بەغدا وەک بارێک���ی قورس بەسەرش���انی خۆیەوە دەبین���ێو داوادەکات خ���ۆی کێش���ەی خۆی چارەس���ەر بکات .بەاڵم چ���ی رویدا؟ داعش دەریخس���ت کە هەولێر نەک ه���ەر ناوچەکە، بەڵک���و نەیتوانی داکۆکی لەخۆیش���ی بکات. الوازییەکانی (هەولێر)ی ئاشکراکرد. -٢قورس���ایی پەناب���ەران ٥.٥ :ملی���ۆن دانیشتوان‌و ١.٨ملیۆن پەنابەر چ���وم ب���ۆ ئوتێل .ب���ۆ ژورەک���ەم ئەچم. لەناو ئەسانس���ۆرەکەدا بەئینگلیزی نوسرابو: "ئەگەر کارەبا ب���ڕا ،نیگەران مەبن .لەماوەی ٣٠چرک���ەدا سیس���تمەکەمان دەکەوێتەکار". پاش���تریش بۆ هەر بینایەک چوم هەمان شتم بینی .بەرپرسێک هۆکارەکەی بۆ رونکردمەوە: "بەه���ۆی پەنابەرانەوە ژێرخانمان هەرەس���ی هێناوە .ئێستا لەهەندێ شوێن دەتوانین تەنها ١٢کاتژمێر کارەبا دابین بکەین". ئەمە دەرنجامێکی ناڕاس���تەوخۆی داعشەو یەکێکە لەگەورەترین بەربەس���تەکانی بەردەم ناوچەکەش. ژم���ارەی دانیش���توانی هەرێم���ی کوردی نزیک���ەی ٥ملی���ۆن‌و نی���وە .بەاڵم ئێس���تا س���ەرباری دانیش���توانەکەی ،بەهۆی شەڕی ناوخۆی س���وریاو بەهۆی داعش���ەوە ()١.٨ ملیۆن کەس���ی تری لێدەژی .وت���م پەنابەر،
بەاڵم تەنها ٢٥٠هەزار لەو کەسانە لەسوریاوە هات���ون‌و بەڕەس���می بەپەنابەر دەناس���رێن. ئەوانی تر ئەوانەن ک���ە لەناو عێراقدا ژیاون‌و لەدەس���ت داعش پەنایان بۆ هەرێمی کوردی هێناوە .ئەمەش دو جۆر کێشەی بۆ ئیدارەی هەرێمەکە دروس���تکردوە .یەکەمیان ئەوەیە، لەچ���او ژم���ارەی دانیش���توانی هەرێمەکەدا، ئەمە ش���ەپۆلێکی گەورەی کۆچ���ە .چونکە لەهەرێمەکەدا ٢٧کەمپ هەیە بۆ ئەو کەسانە، بەاڵم تەنها ()٪٠٤ی���ان لەکەمپەکاندا دەژین. ئەوانی تر لەش���ارەکانن .هەرێمەکە پێویستی بەژێرخانێک���ی م���ەزن هەی���ە ،لەکارەباوە تا دەگات بەشوێنی مانەوە .دوەمیشیان ئەوەیە، لەبەرئ���ەوەی زۆرین���ەی ئ���ەو خەڵکە بەپێی یاس���اکان بەپەنابەر دانانرێن ،هەولێر ناتوانێ هاوکاری بۆ ئ���ەم جۆرە کەس���انە لەنەتەوە یەکگرت���وەکان‌و دەزگا نێودەوڵەتییەکان���ی ت���ر وەربگرێت( .ئ���ەو رێکخراوان���ە) دەڵێن "حکومەت���ی بەغ���دا بەرپرس���یارە" .ب���ەاڵم بەغدایش بەهۆی کێشەکانیەوە لەگەڵ هەرێم، هاوکاری ناکات. بەرپرس���ێک وتی" :هەر پەنابەرێک سااڵنە بڕی ١٠٠٠دۆالر لەس���ەر بودج���ەی ئیدارەی هەرێم دەکەوێت" .وتیش���ی ئ���ەم پەنابەرانە پێویس���تیان بە ٥٠٠قوتابخان���ە هەیە .ئاخر ئەزانن چەند لەم مندااڵنە دەچنە بەر خوێندن؟ تەنها نیوەیان .وادی���ارە نەک هەر لەتورکیا، بەڵکو لەناوچەکەشدا نەوەیەکی سەرلێشێواو و (ن���ەزان) لەدایک دەبێت .ئەمەش کاریگەریی لەسەر داهاتویان دەبێت. -٣قەیرانی ئابوری :زەبری دابەزینی نرخی نەوت بەوت���ەی قوب���اد تاڵەبان���ی جێگ���ری س���ەرۆکی حکومەت���ی هەرێمی کوردس���تان، قەیران���ی ئاب���وری "گەورەترین هەڕەش���ەیە لەس���ەر کوردس���تان" .رابردوی ئەم چیرۆکە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ،٢٠١١ئەو سەردەمەی نرخی بەرمیلێک نەوت ١١٠دۆالری تێپەڕاند. ئەو س���ەردەمە ،هەولێر بڕیارێکی ستراتیجیی دا .بە بەه���ای دروس���تبونی ناکۆکی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی���ی بەغدادا ،بڕیاری دا ئەو نەوت���ەی لەناوچەکەی خ���ۆی دەریدەهێنێت، خۆی لەڕێگ���ەی تورکیاوە بیفرۆش���ێت .ئەم مەس���ەلەیە بوە هۆی دروس���بونی قەیرانێک لەنێوان ئەنکەرەو بەغدایش���دا .بەاڵم بەهۆی نرخی بەرزی نەوتەوە ،هەولێر گوێی بەوە نەدا کە دەش���ێت بەغدا چیدی بەشە بودجەی بۆ نەنێرێ‌و بەردەوام بو لەسەر فرۆشتنی نەوت.
حکومەتی عێراق بەشی هەرێم لەبودجەی فیدراڵی نانێرێت بەرپرس���ێکی کوردس���تان وتی لە٢٠١٥ەوە حکومەتی بەغدا بەشەبودجەی هەرێم نانێرێت، کە ٪١٧ی بودجەی عێراقەو مانگانە دەکاتە ١ ملیار دۆالر .نەخێر ..پەش���یمان نین .چونکە بۆ سیاسەتمەدارە کوردەکان ،ئەم رێوشوێنە رێگ���ەی هەنگاونان���ە ب���ەرەو س���ەربەخۆیی کوردس���تان .ئەگ���ەر دابەزین���ی نرخی هەر بەرمیلێ���ک ب���ۆ ٢٦دۆالر لەمانگ���ی کانونی یەکەمی رابردودا هەولێری لەو ئامانجە دوریش خس���تبێتەوە (بەو پێیەی تاکە س���ەرچاوەی داهات فرۆش���تنی نەوتە) ،ئ���ەوا بڕوایان وایە ئەم دۆخە گۆڕانی بەسەردا دێت. دەیانوت هەولێر دەکەینە دوبەیەکی نوێ ئەگ���ەر ئ���ەو موجازەف���ە سیاس���ییەی لەئەنجام���ی بازرگانی نەوت���ەوە هاتە ئاراوە ناچ���اری کردبن ن���ەوت ب���ە ١٠دۆالر کەمتر لەنرخی جیهانی بفرۆشن ..ئەگەر ئەمەریکاش دژی وەس���تابێ ...بەاڵم ئ���ەوان پێیان وایە لەرێگەی ناردنی نەوت بۆ تورکیاو فرۆش���تنی بەئیس���رائیلەوە ،س���ەرکەوتو دەبن .تەنانەت یەکێک لەو بەرپرس���انەی قسەم لەگەڵ کرد، ئەوەن���دە لەخۆی دڵنیا ب���و ،وتی "بینیتان؟ نرخی نەوت گەیش���تە ٤٨دۆالر .ئینش���اڵاڵ بەرزتریش دەبێتەوە" .نازانم راس���تدەکا یان ن���ا ،چونک���ە ژمارەیەکی زۆر پس���پۆڕ پێیان وانییە .بەاڵم ئەو سیاس���ەتمەدارە کوردانەی چاویان لەسەر نرخی نەوتە ،ئەمڕۆ لەبەردەم هەرێمێکدان کە وەبەرهێنان تێیدا وەس���تاوە، پرۆژەکانی بیناس���ازی بەناتەواوی راگیراون‌و هەرێمێک���ە ل���ەراداری وەبەرهێن���ان چۆت���ە دەرەوە .بەرپرس���ێک وتی " ٣ساڵ لەمەوبەر بەهەولێری���ان دەوت (دوب���ەی)ی ن���وێ. ئەم���ڕۆ وەبەرهێنەکان لەش���ارەکە هەڵدێن". ئەنجامەک���ەی چی���ە؟ لەهەرێمێک���دا کە بۆ رێگەگرت���ن لەموجازەفەی سیاس���ی ،ملیۆن‌و نیوێ���ک کەس موچەیان بۆ بڕراوەتەوە ،کەس موچەکەی لەکاتی خۆیدا وەرناگرێت .بەهۆی مەترسی داعش���ەوە ،هەاڵوێرد بۆ پێشمەرگە کراوەو مانگانە س���ێ چارەک���ی موچەکەیان وەردەگ���رن .یەکەمین موچە بۆ ئەوانە .بەاڵم هەمو ئەوانی ت���ر مانگانە نیوەی موچەکەیان وەردەگ���رن .پێن���ج مانگ دەبێ���ت موچەی فەرمانبەران پاش���ەکەوت دەکرێت .بێگومان
کێش���ەی دارایی فەرمانبەرانی���ش ،دواتر کار دەکاتە س���ەر ئابوریی هەمو واڵتەکە .نزیکەی هەمو کارەکانی بینسازی وەستاون .ناوەندی ش���اڕ پڕە لەو پرۆژە بینایان���ەی جێهێڵراون. بەپێی ئ���ەو زانیارییانەی لەوەزارەتی پالندان وەرم گرتوە ،ئەوانیش بەهۆی نەبونی پارەوە ٤هەزار پرۆژەیان وەستاندوە ،کە ٥٠٠دانەیان پرۆژەی قوتابخان���ەن .واتە نەک هەر ئەمڕۆ، خەریک���ە داهات���وش لەدەس���تدەدەن .لەبەر ئەوەبو تاڵەبانی قەیرانی ئابوریی بە"کێشەی بون‌و نەبونی کورستان" دەزانی. -٤شەڕی سیاسی :دەوڵەتی شارەکان لەالیەک���ەوە ئەو کێش���انەی هاتنی داعش ئاش���کرای ک���ردن ،لەالیەکی تریش���ەوە ئەو قەیران���ە ئابورییەی بەهۆی نرخ���ی نەوتەوە توش���ی هەرێمەکە بوە ...دیارە سیاسەتیش لەهەرێمی کوردیدا تێکەڵ‌و پێکەڵ بوە .خەڵک ئەوەندە بێزار بون کە لەهەرکەسێک دەپرسم "پش���تیوانی ل���ەکام حزب دەکەی���ت؟" ،هیچ کەسێک نایەوێ ناوی حزبێک بێنێ .لەهەموان ت���وڕەن .ئەمڕۆ ل���ەم هەرێمەدا س���ێ حزبی کاریگەر هەیە :پارتی دیموکراتی کوردستان-ی مەس���عود بارزان���ی ،یەکێت���ی نیش���تمانیی کوردس���تان-ی ج���ەالل تاڵەبان���ی س���ەرۆک کۆماری پێش���وی عێ���راق‌و بزوتنەوەی گۆڕان کە نەشیروان مستەفا پاش ئەوەی لەتاڵەبانی جیابۆوە ،نۆ س���اڵ لەمەوبەر دایمەزراند .دو حزبی ئیسالمیش هەیە .یەکگرتوی ئیسالمی کوردستان‌و کۆمەڵی ئیسالمی کوردستان .بەاڵم ئەمانە زیاتر ل���ەدواوەن .قەیرانەکە لەمانگی ئابی پاردا تەقییەوە .س���ەرۆکایەتی بارزانی کە بەشێوەیەکی ئاس���ایی لە٢٠١٣دا کۆتایی هاتبو ،دو س���اڵ درێژکرایەوەو دەبو لەمانگی ئابی ٢٠١٥دا دەس���ت لەکارەکەی هەڵگرێت، بەاڵم بارزانی بەبیانوی کێشەکان‌و هەڕەشەی داعش‌و قەیرانی ئابوریی دەستی هەڵنەگرت. گفتوگ���ۆکان دەس���تیان پێک���رد .پاش���ان بەبانگەش���ە (ئیددیعا)ی ئەوەی گۆڕان هانی توندوتیژیی داوە ،کاری گەیاندە دەرکردنیان لەهەولێر .چوار وەزیریان لەکابینەکەدا هەبو، یەکێکیان وەزیری پێش���مەرگە ب���و ،دوریان خستەوە .س���ەرۆکایەتی پەرلەمان الی ئەوان بو .بەس���ەرۆکی پەرلەمانی���ان وت "بۆت نیە بێیت بۆ هەولێ���ر" .لەئەنجامدا گۆڕان پەنای بردە ب���ەر س���لێمانی کە لەژێر دەس���ەاڵتی تاڵەبانیدای���ەو دەکەوێت���ە ٢٠٠کیلۆمەتری���ی باش���وری خۆرهەاڵتی هەولێرو لەگەڵ یەکێتی نیش���تمانیدا دژی بارزان���ی رێکەوت���ن ،ک���ە
دۆستێکی دڵسۆزی كورد گیان ی سپارد ئا :ئاوێنە "ئیلی فیزیل" فه‌یله‌سوف‌و نوسه‌ر ،یه‌كێك له‌رزگاربونی ئۆردوگاكان ی مه‌رگی ئاشوێتز، داكۆكیكاری گه‌النی ژێرده‌ستی جیهان، له‌ته‌مه‌ن ی 87ساڵیدا كۆچی دوایی كرد. ئیلی فیزل ،كاتێك له‌گه‌ڵ دایك‌و خوشك‌و باوكی���دا له‌الیه‌ن پۆلیس���ی "ئێس ئێس" ی نازییه‌وه ده‌س���تگیر‌و ره‌وان���هی ئۆردوگا ی ه مه‌رگی جوله‌ك���ه‌كان كرا ،ت���ازه پێینابو ئیلی فیزل ته‌مه‌نی 15س���اڵییه‌وه .ئه‌و "روخس���ار ی ره‌نگ په‌ڕیوو ترس لێنیش���توی كه‌سوكارو گریان���ی به‌كوڵی خوش���ك‌و دایك ی له‌كات ی چه‌پێكی به‌سه‌ردا هێنا". فیزی���ل كات��� ی گه‌یش���تنی هێزه‌كان��� ی ده‌س���تگیركردنیدا ،دیمه‌نێك ب���و له‌هزرو مێشك ی ئه‌ودا به‌ئاگرو ئاسن هه‌ڵكۆڵرا ،ك ه هاوپه‌یمان���ان به‌ئۆردوگاكان���ی جوله‌كه ی پاش ماوه‌یه‌ك ی كه‌م له‌ده‌س���تگیركردنیان بنده‌س���تی نازیی���ه‌كان ،له‌الی���ه‌ن له‌یه‌كێ���ك له‌ژوره‌كان���ی غازی ئ���ۆردوگا ی ئه‌مه‌ریكییه‌كانه‌وه ئازادكراو بۆ فه‌ره‌نس���ا بردرا‌و به‌س���ه‌نته‌رێكی جوله‌ك���ه ی تایبه‌ت ئاشۆیتزدا ،كوژران. دوات ی ئیلی نوسی "هه‌رگیز ئه‌و شه‌وه‌م ،به‌مندااڵنی بێسه‌رپه‌رشت له‌پاریس سپێردرا، یه‌كه‌مین ش���هو ی ئۆردوگام له‌بیر ناچێت .له‌پاریس ژیانێك ی نوێی ده‌ستپێكردو دوا ی ش���ه‌وێك بو ك ه ژیان ی منی كرد به‌شه‌وێك ی خوێندنی فه‌لس���ه‌ف ه له‌زانكۆی س���ۆربۆن، دورودرێژ‌و بێ كۆتایی‌‌و بۆ هه‌میشه راست‌و رویكرده كاری رۆژنامه‌وانی‌‌و له‌ساڵ ی 1956
كۆچ���ی كرد ب���ۆ ئه‌مه‌ریكا ب���ه‌اڵم رۆمان‌و نوس���ینه‌كانی خۆ ی هه‌ر به‌زمان ی فه‌ره‌نس ی باڵوده‌كرده‌وه. رۆمانی ش���هو یه‌كێك���ه له‌به‌ناوبانگترین رۆمانه‌كانی ،ك ه تاوان ی هۆڵۆكۆست‌و ژیان ی پ���ڕ له‌ئه‌ش���كه‌نجه‌و ئ���ازاری زیندانیه‌كان له‌ئ���ۆردوگا ی مه‌رگ���ی ئاش���وێتز ،ئ���هو ئۆردوگای���هی كه ویزل ت���ا ئه‌بریل ی 1945 تیایدا به‌ده‌ست ئه‌ش���كه‌نجه‌و توندوتیژیی‌‌و سه‌رماو برسێتییه‌وه گیرۆده بو. فیزی���ل ك��� ه به"ویژدان���ی مرۆڤایه‌تی" ناوده‌ب���را ،داكۆكیكارێكی سه‌رس���ه‌خت بو له‌گه‌ل���ی كورد ،ئ���هو له‌وت���اری وه‌رگرتن ی خه‌اڵت ی نۆبڵ ی ئاش���تییدا له‌ساڵ ی ،1986 هۆش���دار ی دا ك ه بێده‌نگ���ی ده‌بێته هۆ ی په‌ره‌س���ه‌ندنی زه‌بروزه‌نگ���ی دیكتات���ۆرو چه‌وس���ێنه‌ران .فیزی���ل وت���ی "له‌هه‌م���و هه‌لومه‌رجێكدا پێویست ه ئێمه هه‌ڵوێستێك ی رون‌و بوێرانه‌مان له‌دژی سته‌مكاریی هه‌بێت. بێباكی ی خزمه‌ت به‌س���ته‌مكار ده‌كات نه‌ك قوربانی���ی ،بێده‌نگی ،س���ه‌ركوتكار دلێرتر ده‌كات ،ب���ێ ئ���هوهی كۆم���ه‌ك به‌خه‌ڵك ی به‌قوربانیی‌و سه‌ركوتكراو بكات".
ئۆردوگای ئاشیۆز کە فیزل یەکێکە لەوانەی لەم وێنەیەدا دەرکەوتون
دواتر سیستمی فیدراڵی باش���ە چی���ان دەوێ؟ ئ���ەم قەیرانە چۆن چارەسەر دەکرێ؟ مەس���ەلەکە رەهەندێکی نێودەوڵەتیش���ی هەیە .لەمەیدانەکانی تریشدا لەنێوان بارزانی کە تورکیا پشتیوانی لێدەکات‌و تاڵەبانی کە لەئێرانەوە نزیکە ،ملمالنێ هەیە. بەوتەی پس���پۆڕێکی کورد ،مەسەلەکە بەرەو لێکت���رازان‌و دامەزراندن���ی ش���ار ـ دەوڵەت دەڕوات .چ���ۆن؟ بارزانی ناوچ���ەی هەولێرو دهۆک کۆنترۆڵ دەکات‌و تاڵەبانیش سلێمانی. ل���ەم نێوانەش���دا کەرک���وک ئۆتۆنۆمییەکی هاوش���ێوە وەردەگرێت .پاشان ئەم هەرێمانە لەنێوان خۆیانداو لەچوارچێوەی سیستمێکی فیدراڵیدا رێکدەکەون .لەئێستادا (ئۆتۆنۆمی لەن���او ئۆتۆنۆمیدا)یەک���ی س���ەر بەعێ���راق. پاش���تریش لەو گفتوگۆیانەدا ک���ە لەداهاتودا لەگ���ەڵ حکومەتی ناوەن���دی عێراق دەکرێت، چی دەبێت ....وەک دەرەبەگەکانی چاخەکانی ناوەڕاس���ت ،دەوڵەتی بچوک ،دەوڵەتۆچکە. چونک���ە لێکترازانەک���ە بەئەندازەیەک���ە.. خەڵکی س���لێمانی رقیان لەبارزانییەو خەڵکی هەولێری���ش لەتاڵەبان���ی .هەر الیەکیش���یان الیەکەی تر دەکاتە بەرپرس���یاری ئەو ئاستە گەندەڵییەی ک���ە چواردەوری کوردس���تانی گرت���وە .بەبۆچون���ی خەڵکێک���ی زۆر ،جگە لەدابەش���بون ،هیچ رێگەیەک���ی دەرچون لەو سیستەمەی ئێس���تا نیە .بەرپرسێکی پارتی پێ���ی وت���م "تاڵەبان���ی چ���ی دەوێ؟ ئەگەر هەڵبژاردن بکرێ ،مەسروری تەمەن ٤٧ساڵی کوڕی مەس���عود بارزانی دەردەچێت .ئەویش بەرەو جیابونەوەمان دەبات نەک یەکگرتنەوە. ئەمە باش���ترە؟" ئ���ەو بەرپرس���ە الیەنگری بەردەوامبونی مەس���عود بارزان���ی بو ،بەاڵم ئەوەشی قبوڵە کە مانەوەی بارزانی چارەسەر نیە بۆ یەکگرتویی کوردستان. -٥هاوس���ەنگی نێودەوڵەت���ی :تی���ۆری پیالنگێڕی راست دەرنەچو لەکۆتایی���دا بێینە س���ەر ئ���ەو رەهەندەی لەتورکیادا بوبو بەمایەی تیۆریی پیالنگێڕی. وات���ە هەلومەرج���ی نێودەوڵەت���ی .چیی���ان دەوت؟ "ئەمەریکییەکان دەوڵەتی کوردستان لەناوچەکەدا دروس���تدەکەن ،ه���ەوڵ دەدەن تورکیاش رازی بک���ەن" ...ئەمە لەکاتێکدایە ک���ە رێ���ک پێچەوانەک���ەی راس���تە .ئەمڕۆ گەورەترین بەربەس���تی بەردەم کوردستانێکی س���ەربەخۆ ،ناڕەزای���ی ئەمەریکایە .ئەمەش هۆکاری جۆراوجۆری هەیە :رێگری دروس���ت نەک���ردن بۆ ش���ەڕی داع���ش ...رێگەنەدان بەکارێکی دژی حکومەتی بەغدا کە لەش���ەڕی داعش���دایە ...ئەو ریسکانەی شەڕی ناوخۆی س���وریا هێناویانەتە ئاراوە ...ئیدی بەکورتی دەوڵەتی کوردستانیان ناوێ. پاش پێنج ساڵی تر چی دەبێت؟ پێشبینی کردنی زەحمەتە .چونکە الی کورد هەس���تی سەربەخۆیی زۆر بەهێزەو مەحاڵە دەستی لێ هەڵگرن .بەاڵم بۆ ئەمڕۆ ،ئەمەریکییەکان دژی بیرۆکەی کوردستانێکی سەربەخۆن .ئەوەشتان لەبیربێ���ت کە ب���ەرەی تورکی���او ئێرانیش‌و هێزەکانی ت���ری ناوچەک���ەش بەگەرمی لێی ناڕوانن ،لەسەرو هەمو ئەوانەشەوە سیاسەتی نێودەوڵەتیش خەیاڵی (کوردستان) سەختتر دەکات .بۆیە کوردەکان بەدوای رێگەچارەیەکدا دەگەڕێن کە لەپاڵ کێشەکانی تریاندا ،ئەمیش چارەسەر بکات.
8
کۆمه‌اڵیه‌تی
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
مندااڵنی توشبوی شێرپەنجە‌و بێ سەرپەرشت چاویان لەسندوقەکانی هاوکارییە
منداڵپارێز دەیەوێت بەخشین بکاتە کلتور ئا :تەالر حیكمەت لەبەشێکی زۆری شوێنە گشتییەکاندا سندوقی کۆمەکی رێکخراوی منداڵپارێزی کوردستان دانراوە، لەڕێی ئەو کۆمەکانەوە مندااڵنی توشبوری شێرپەنجە چارەسەر دەکرێن‌و بەشێکیشی تەرخان دەکرێت بۆ مندااڵنی بێ سەرپەرشت، سەرپەرشتیاری ئەو رێکخراوەش دەڵێت "ئەو سندوقانە تەنها بۆ كۆكردنەوەی پارە نیە ،بەڵكو بۆ بەكلتوركردنی بەخشینیشە".
منداڵێک کۆمه‌کی مندااڵنی توشبوی شێرپه‌نجه ده‌کات
رێکخ���راوی سەرپەرش���تیاری منداڵپارێ���ز ب���ۆ ه���اوكاری مندااڵنی توشبو بەنەخۆشی شێرپەنجە ،مەهدی عەب���دواڵ بەئاوێن���ەی ڕاگەیاند كە ئەو سندوقانە راستەوخۆ لەالیەن دو تیمی رێکخراوی منداڵپارێزەوە سەرپەرشتیان دەكرێت" ،تیمی یەكەم بۆ دابەشكردنی س���ندوقەكانەو تیم���ی دوەمی���ش بۆ كۆكردنەی پارەكەیە". بەوتەی ئەو ،لەئێستادا 290منداڵی توشبو بەنەخۆش���ی شێرپەنجە هەیەو داهاتی ئەو سندوقی هاوكاریانە نزیكەی %60ی بومندااڵنی توشبوە بەنەخۆشی ش���ێرپەنجەو %40یشی بۆ مندااڵنی بێ سەرپەرش���تە .رەتیش���ی کردەوە هیچ جۆرە جیاوازییەک لەنێ���وان مندااڵندا بکەن. ئەو سەرپەرش���تیارەی رێکخراوەکە ئاشکراش���ی دەکات کە كڕینی دەرمان
لەس���ەر ئ���ەوان نیی���ە" ،بەڵك���و ئەو نەخۆشانەی كە حاڵیان خراپە ئەركی ئێمەی���ە رەوانەی دەرەوەی���ان بكەین ب���ۆ وەرگرتنی چارەس���ەر" .هەروەها دەڵێت "ئەوكەسانەی كە توانای كڕینی دەرمانیان نیە ئێم���ە وەك منداڵپارێز بەهەماهەنگ���ی لەگ���ەڵ دكت���ۆرەكان هەڵدەس���تین بەكڕین���ی دەرم���ان بۆ نەخۆشەكان .س���ااڵنە لەنەخوشخانەی هیوا 240ملیۆن دینار بۆ ئەو مەبەستە سەرف دەكرێت". ئەو باس لەوەش دەکات پێویس���تی ئەوان زۆر لەوە زیاترە کە بەو سندوقی هاوکاریی‌و کۆمەکانە دابینبکرێت" ،ئەم سندوقانە تائێستا لەو ئاستەدا نیە كە بتوانین پێداویستی بەتەواوی بۆ هەمو مندااڵنی توش���بو دابین بكەین ،بەڵكو ئیمە لەساڵێكدا پێویستمان بە 8ملیار دینارەو ئەم داهاتەی ئێستا دەستمان دەكەوێ���ت وەك دڵۆپێ���ك ئ���او وایە لەسەر ئاسنێكی گەرم ،چونكە دۆخی نەخوازراومان زۆرە". مەهدی ئاماژەی بەوەشكرد كە هەوڵ ئەدەن ب���ۆ قەدەغەكردنی پێدانی پارە بەخێزانەكان" ،چونكە ئەمە جۆرێكە لە هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بەڕێگ���ەی س���ۆزو بەزەی���ی ،كە ئەمە لەئامانجی ئێمەدا نیە .بەڵكو ئامانجی ئێمە ئەوەیە بەشێوەیەكی عەقاڵنی ئەم كێشەیە چارەسەر بكەین". وتیش���ی حكومەت بەهی���چ جۆرێك ه���اوكاری ئەم كەرتە ن���اكات" ،بەڵكو ئێم���ە دەمانەوێت حكومەت هوش���یار
بكەین���ەوە لەژی���ان‌و گوزەران���ی ئەم نەخۆشانە". هەروەه���ا ئام���اژەی بەوەش���دا كە ئامانج���ی ئ���ەم س���ندوقانە تەنها بۆ كۆكردن���ەوەی پ���ارە نی���ە" ،بەڵك���و ئامانجمان بەكلتوركردنی بەخشینە". دایكیك���ی تەم���ەن 35س���اڵ ك���ە منداڵەكەی نەخۆشی شێرپەنجەی هەیە لەبارەی ئەو س���ندوقانەوە بەئاوێنەی راگەیاند "ئەم سندوقە هۆكارێكی باشە بۆ ئێمە بەاڵم پارەكەمان پێ نادەن". ئ���ەو خانمە باس���ی ل���ەوەش كرد "حكوم���ەت بەهیچ جۆرێك هاوكاریمان ن���اكا ،بێجگە لەو س���ندوقانە ،نایەڵن كەس���ی تر بێ���ت س���ەردانمان بكەن‌و پارەمان پێ بدەن". ه���ەر لەوبارەیەوە كارمەندی دەرونی لەنەخۆش���خانەی هیوا ،ئاالن محەمەد بەئاوێن���ەی راگەیان���د "میدی���اکان كاریگەری نەرێنیان هەیە لەسەر منداڵ‌و خێزانەكان ،چونك���ە راگەیاندنەكانمان ئەوەن���دەی روخێن���ەرن ئەوەن���دە دروستكەر نین". ئ���ەو نمونەی���ەک لەوبارەی���ەوە دەهێنێت���ەوەو دەڵێ���ت "پێویس���تە راگەیاندن���ەکان ئەو مندااڵنە دەرخەن‌و چاوپێكەوتنیان لەگەڵ بكەن كە بەرەو باش���بون دەچن ،تاوەكو ئەوانەی كە نەخۆشی ش���ێرپەنجەیان هەیە توشی خەم‌و دڵتەنگی‌و بێزاری نەبن‌و هیوایان بەچاکبونەوە هەبێت".
پێویستە راگەیاندنەکان ئەو مندااڵنە دەرخەن‌و چاوپێكەوتنیان لەگەڵ بكەن كە بەرەو باشبون دەچن ،تاوەكو ئەوانەی كە نەخۆشی شێرپەنجەیان هەیە توشی خەم‌و دڵتەنگی‌و بێزاری نەبن‌و هیوایان بەچاکبونەوە هەبێت
خوێندکاران نیگەرانن لەهاوڕێیەتی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی
بەهۆی تانەو تەشەرەوە کوڕان‌و کچانی زانکۆکان هاوڕێیەتی یەک ناکەن ئا :تەالر خوێندکارانی زانکۆ بەنیگەرانییەوە لەپەیوەندییە هاوڕێیەتییەکانی نێو زانکۆکان دەڕوانن کە لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە ،لەبارەی هاوڕێیەتی کوڕان‌و کچانیشەوە لەزانکۆکان ئەوان لەبەر قسەی کۆمەڵگاو تانەو تەشەر سڵ لەهاوڕێیەتی رەگەزی بەرانبەر دەکەنەوە. قۆناغ����ی زانکۆ بەیەکێ����ک لەقۆناغە هەس����تیارەکانی ژیان����ی گەنجانی ئێمە دادەنرێت ،جگە لەبەه����ا مەعریفییەکە کە خوێن����دکار لەو قۆناغە تایبەتمەندی وەردەگرێ����ت ،ه����اوکات لەپەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانیشدا گەنجان پێ دەنێنە قۆناغێکی دیکەوە بەهەڵکشانی تەمەن‌و تێکەڵبونی رەگەزەکان. کاتێک ل����ەزاری خۆیانەوە پەیوەندی هاوڕێیەتی نێ����وان خوێندکارانی زانکۆ دەبیستیت ،ئەوا باس لەچەندین کێشەو بەربەست دەکەن. عومەر محەمەدی تەمەن 25س����اڵ، خوێندکاری یەکێک لەزانکۆ ئەهلییەکانی کوردس����تانە رەش����بینانە لەبابەت����ی هاوڕێیەتی لەنێو زانکۆکاندا دەڕوانێت‌و دەڵێت "راس����تە هاوڕێیەت����ی لەزانكۆدا بونی هەیە ،بەاڵم بەداخەوە هاوڕێیەتی لەئێستادا لەس����ەر بنەمای بەرژەوەندی ماوەت����ەوە ،ئەم����ەش دەگەڕێتەوە بۆ ئ����ەوەی ك����ە كام خوێن����دكار زیرەكتر بێت هاوڕێیەتی زیاتر دەكرێت ،چونكە دەیانەوێ����ت بەهۆی ئەوەوە نمرەی بەرز تۆمار بكەن‌و دەربچن". هەروەها دەش����ڵێت "ب����اری ئابوری كەس����ەكەش كاریگ����ەری زۆری هەی����ە جگە ل����ەوەی ك����ە خوێندكارەكە خۆی بەكەسێكی گرنگ دەزانێ تا چواردەوری ستایشی بكەن‌و بەزیرەك‌و گرنگ ناوی بهێنن". هەروەه����ا ئەو خوێندكارە ئەوەش����ی نەش����اردەوە كە مامۆس����تاكانیش ئەو جیاوازیە دروس����ت دەکەن "چونكە ئەو كەس����ەی ل����ەڕوی مادیەوە ب����ەرز بێت
زانکۆی گه‌شه‌پێدانی مرۆیی له‌سلێمانی
كام خوێندكار زیرەكتر بێت هاوڕێیەتی زیاتر دەكرێت ،چونكە دەیانەوێت بەهۆی ئەوەوە نمرەی بەرز تۆمار بكەن‌و دەربچن مامۆس����تا زیات����ر گوێی ب����ۆ دەگرێت، بەاڵم هەندێكیشیان باشن‌و بەیەك چاو سەیری خوێندكاران دەكەن". لەب����ارەی هاوڕێیەت����ی نێ����وان کوڕو کچەوە لەزانکۆ ،ئ����ەو خوێندکارە وتی "ئێمە وەك خوێندكارێكی كوڕ ناتوانین
هاوڕێیەت����ی كچ بكەین بەه����ۆی تانەو تەشەری كومەڵگاوە". خوێندکارێک����ی دیکە بەن����اوی وەلید باس لەکێش����ەکەی دیکەی هاوڕێیەتی لەزانکۆکان����دا دەکات ،ئەوی����ش بابەتی خ����زم خزمێنەیە لەنێ����وان خوێندكارو
مامۆس����تادا لەگەڵ دروستبونی گروپ‌و کوتلە لەنێوان خوێن����دكاران‌و هاوكاری نەكردن����ی یەكتری "زانك����ۆی حكومی باشترە لەئەهلی چونكە ئەهلی دەتوانن بەپارە بەرزترین شت بكەن". هەروەها لەبارەی پەیوەندی هاوڕێیەتی
ک����چو کوڕیش����ەوە ئ����ەو پەیوەندیی����ە ب����ۆ الیەن����ی م����اددی‌و بەرژەوەن����دی دەگەڕێنێتەوە "هاوڕێیەتی كچ‌و كوڕیش تا ئاس����تێك باش نی����ە ئەویش بەهۆی بەهۆی كۆمەڵگاوەیە". س����ۆزان کچێکی تەمەن 22س����اڵەو خوێندکاری زانکۆیە ،ئەویش نێگەتیڤانە لەبارەی هاوڕێیەتی ک����چو کوڕ لەزانکۆ دەڕوانێ����ت‌و ب����اس ل����ەوە دەکات ک����ە "بەهۆی توانج ناتوانین هاوڕێیەتی كوڕ بكەین چونكە دەبێتە كێشە بۆمان ،كچ بۆ كچ باشترە بەاڵم كوڕ بۆ كچ باش نیە بەداخەوە چونكە چەندین كێشە لەگەڵ خۆی دەهێنێت". توێژەرێك����ی دەرون����ی پێ����ی وای����ە ك����ە پەیوەن����دی هاوڕێیەت����ی بەهەمو جۆرەكانییەوە یاخود نەمانی دەگەڕێتەوە
بۆ نەمان����ی مان����ای هاوڕێیەتی یاخود نەمانی پەیوەست بون بەیەكترەوە. ئ����اراس ناس����ر ،خاوەن����ی ماس����تەر لەدەرونناس����ی وەك����و توێژەرێ����ك لەبارەی ه����ۆکاری الوازبونی هاوڕێیەتی لەزانکۆکان����دا بەئاوێن����ەی راگەیان����د "پەروەردەكردن����ی هەڵ����ەی خێ����زان، هەروەها دەشگەڕێتەوە بۆ هۆی دەرونی بۆنمونە ئەو كەسانەی كە لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوڕێیەتی یەكتر دەكەن، ئەمەش هۆكاری دەرونیی تاكە كەسییە چونك����ە بەهۆیەوە هەس����ت بەنائارامی دەكەن ،باش����ترین چارەسەر ئەوەیە كە مان����ای هاوڕێیەتی بەش����ێوەیەكی بەرز ش����یبكرێتەوەو رونبكرێت����ەوە هەروەها بەپلەی یەك پەروەردەی خێزانەكان بۆ منداڵەكانیان".
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
11
ئەحەی گوڵە :تائەو رۆژەی دەمرم لەکارکردن بەردەوام دەبم ئا :بنار هیدایەت
ئەحەی گوڵە یەكێكە لەكەسایەتییەكانی ناودارەکانی شاری سلێمانی .ئەو دوكانێكی جگەرخانەی لەنزیك فەرمانگەی پۆستەو گەیاندن ناسراو بە(بەریدەكە) هەیە ،زۆربەی كەسایەتی سیاسیی‌و كۆمەاڵیەتی‌و هاواڵتیان ئەحەی گوڵە دەناسن، پیاوێكی رۆحسوك‌و زمانشیرینە، بەوتەی خۆی لەزمانی چوار عانییەوە تائێستا ئەم ئیشە دەكات‌و لێی پەشیمان نیە.
م لەبواری وەرگێران‌و ی بەبواری اڵم بابەتی كی ترەوە ر كارەكان كان‌و ماڵە ش دەكەین‌و ن". گەیاندنكار ەمشێوەیە س���ایەتی‌و ۆ كاركردن وخس���اری ندن ،بەڵێ بەگش���تی ن هۆكاری
ئەح���ەی گوڵە زیاتر لە 70س���اڵە خەریك���ی ئیش���ی جگەرچێتی���ە، س���ەرەتای كارەكەی وەك ش���اگرد لەالی بابەخولەی جگەرچی‌و حاجی حەمەس���ور بوە ،خەریكی ئەو ئیشە ب���وە تارۆژانەی بوەتە س���ەد فلس، دوای چەند ساڵێك وازی لەشاگردی هێناوەو دوكانی داناوە. ئەحەی گوڵە لەبارەی س���ەرەتای كاركردنییەوە دەڵێت "س���ەرەتا كە پرم داناو كردم بەدوكان‌و جگەرچێتیم دەكرد ،دواتر چەند دوكانێكم گۆڕی، دوای���ن دوكان ئەمەی ئێس���تایە كە كاری تێدا دەكەم لەساڵی 1967وە تێیدام". ئەح���ەی گوڵە کە بەس���ەرقافڵەی جگەرچییەكان���ی س���لێمانی ناوزەند دەكرێت،و بەڕێكەوت بوە بەجگەرچی "لەش���اگردییەوە فێربوم ،ئەم ئیشە بنەماڵەی���ی نی���ە ،ئێم���ە خەڵك���ی دەرەوەی سلێمانین ،سەرەتا لەگەڵ رەشەی گوڵەی برام بەیەكەوە بوین ئیتر ئەو بو بەقەساب ،عەبەی گوڵەی براش���م خەریكی هەمان كاری منە، هەمومان بەیەكەوە بوین‌و فێربوین". ئەح���ەی گوڵە لەرێ���گای جگەری برژاوەوە منداڵەكان���ی پێگەیاندوەو كردون���ی بەخاوەنی بڕوانامەی بەرزو
ئه‌مین
ەڵامنیایە
پێگەی خۆی���ان ،ئ���ەو لەوبارەیەوە دەڵیت "هەم���و منداڵەكانم پێگەیاند لەرێگەی ئەم ئیش���ەوە ،لەم كارەم پەش���یمان نیم ،بەجۆرێ���ك ئەگەر لەبەر قسەی خەڵكی نەبێت جێگای خ���ەوم دەهێنم���ە دوكانەك���ەم بەو شێوەیە خۆشم دەوێت ،بەمنداڵەكانم وتوە تام���ن زیندو ب���م دەبێت ئەم دوكانە هەبێت ،كە من نەمام كەیفی خۆتانە". لەبارەی ئ���ەوەی نازن���اوی گوڵە لەچییەوە هاتوە ،ئاماژە بەوەدەكات "ئێم���ە من���داڵ بوین دایكم ئیش���ی مااڵنی دەك���ردو نانی مااڵنی دەكرد، دایك���م ن���اوی گوڵە ب���وە ،یەكێك وتویەت���ی ئەحەی گوڵ���ەم بۆ بانگ بك���ەن ،نازناوەكە ل���ەوەوە هاتوە، لەوەوە بەس���ەرماندا بڕاوە ،كچەزاو كوڕەزاكانمان ه���ەر بەناوی ئەحەی گوڵەو رەشەی گوڵەو عەبەی گوڵەوە بانگمان دەكەن ،ئەگەر نەڵێن گوڵە وەاڵمیان نادەینەوە". ئەح���ەی گوڵە لەكاری جگەرچێتی پەشیمان نیە ،چونكە بەبازوی خۆیو ئارەقەی ناوچەوانی ژیانی بەڕێكردوەو منداڵەكانی گەورە كردوە ،سوپاسی خوا دەكات بۆ ئ���ەوەی توانیویەتی منداڵەكانی گەورە بكات ،هەمویانی كردوە بەخاوەن���ی بڕوانامەی بەرز، "ئێستا ناتوانم خۆم كاربكەم چونكە تەندروس���تیم باش نیە دڵ���م تەواو نیەو لەناو س���ینگم ئاو هەیە ،بەاڵم هەمو رۆژێك لەدوكانەكەم دەبم ،ئەم ناوەی م���ن بەئازایەتی خەڵكەوەیە، ئەوان دێنە الم ،زۆر بەرپرس���ی بااڵو كەسایەتی سیاس���یی‌و كۆمەاڵیەتی هاتونەت���ە الم ،باوەڕی���ان پێم هەیە ب���ۆ نانخواردن ،هەت���ا كاتی بەعس ئیس���تیخبارات‌و ئەم���ن هاتون ،كە پێش���مەرگەش هاتنەوە هاتونەتە الم من تەنها كاسبیم كردوە". ئەحەی گوڵە لەم دیمانەیەی ئاوێنە ئەوەش ئاشکرا دەکات "تا ئەو رۆژەی
دەم���رم بەمنداڵەكانم وتوە دوكانەكەم دەمێنێت ،كە م���ردم خۆت���ان بڕیاری لەس���ەر ب���دەن ،رۆژێك لەدڵ���ەوە بەهەم���و منداڵەكانم وت (لەبەر قسەو عەیبەی خەڵك كە نەڵێ���ن لەماڵەوە دەریانكردوە ،ئەگەر ن���ا بەتانیی���ەك دەب���ەم‌و لەس���ەر مێ���زەكان دەخەوم بە ش���ێو ە یە ك د و كا نە ك���ە م خۆ ش���د ە و ێت‌و عاشقیم) ،چونكە خێزانێك���ی 12 س���ە ر خێز ا نی پێگەیاندوە".
ئه‌حه‌ی گوڵ ه حه‌فتا ساڵ ه سه‌رقاڵی جگه‌رچێتییه
الفیتەی سەدان کەسی نوسیوە بەاڵم نەیتوانی بۆ دایک‌و باوکی بنوسێت ئا :هۆرڤان رەفعەت مەوالنا نازناوی ئەو پیاوە بەتەمەنەیە لەسەرەتای شەقامی مەولەوی دوكانێكی بچوكی خۆشنوسی هەیە ،مەوالنا یەكێكە لەكۆنترین خۆشنوسەكانی شاری سلێمانی، ئەم پیاوە بەو تەمەنە زۆرەی كە هەیەتی لەپیشەی خۆی بەردەوامەو هەتا ئێستا ناوی چەندەها كەسی كۆچكردوی لەسەر الفیتە رەشەكان نوسیوەو هەواڵی مردن‌و پرسەنامەی كەسانی كۆچكردوی نوسیوە وەك راگەیاندنی ئاشكراكردنی پرسەی كۆچی دوایی كەسی مردو.
مۆمۆ بابان
گەڵ بەرپرسانی ەوێت ئەزموونی بگوێزینەوە بۆ ر لەس���ەركاتی ەمدا رەزامەندی دەم بۆ بەرگری
كردن لەهەر خاكێك سوپای ئەڵمانیای لێبێت بەب���ێ دودڵی ل���ەوێ خزمەت بكەم .هیوام وایە كوردستان پێویستی بەسوپای ئینتەرناشیوناڵ نەبێت بەاڵم هەمو كات ئام���ادەم‌و لەخزمەتتدام بۆ گەڕانەوە بۆ كوردستان.
ته‌‌رازو زۆر به‌س���لبی بی���ر له‌كێش���ه‌كانت مه‌ك���هرهوه له‌وانه‌ی��� ه هه‌لێكی باش به‌هۆی ره‌ش���بینییه‌كه‌ته‌و‌ه له‌ده‌ست بده‌یت.
مەوالنا ،ناوی تەواوی (ش���وان عارف)ە لەس���اڵی ١٩٥٠لەگەڕەكی گۆیژەی ش���اری سلێمانی لەدایك بوە ،بە پێنج پشت دەگاتەوە بەشێخ مەوالنا خالیدی نەقشبەندی‌و نازناوی مەوالناشی هەر لەوە وەگرتوە . لەب���ارەی س���ەرەتای کارکردنەی���ەوە دەگێڕێت���ەوە "من لەمنداڵیەوە خۆش���نوس بوم ،خۆشنوسی‌و دەستی وێنە بە فیترەت‌و بنەچ���ەو هەر لەمنداڵیەوە ل���ە مندا هەبوە ،كاتە عەبدولكەریم قاس���م یەكەمین سەرۆك ب���ەاڵم زۆر بایەخ���م بەخۆشنوس���ی داوەو كۆماری عێ���راق هات ب���ۆ دەربەندیخان بۆ توانیومە زیاتر خۆم پێش���بخەم‌و زیاتر لێی كردنەوەی سەدەكەی دەربەندیخان‌و ئەوكاتە فێربم ،ئەگ���ەر بایەخم بەخۆشنوس���یەكەم من‌و خالید زام���دار لەچاالكی قوتابخانەكان بوین بەش���ێوەی بەرجەس���تە (موجەسەم) نەدایە نەمدەتوانی پێشی بخەم ". ش���وان ع���ارف خوێندن���ی س���ەرەتای بەكارت���ۆن س���ەدەكەی دەربەندیخانم���ان لەخوێندنگ���ەی پیرەمەگرونی س���ەرەتایی دروس���ت كردو بەموجەس���ەمی وەك شاخ‌و خوێندوەو هاوڕێیەكی زۆر نزیكی خۆشنوسی س���ەدەكە هەمویم���ان بەجوانی دروس���ت خوالێخۆشبو خالید زامدار بوە ،مەوالنا خۆی كردبو ،كاتێك عەبدولكەریم قاس���م بینیبوی دەگێڕێتەوەو دەڵێت "نزیكی س���اڵی 1960پێ سەرس���ام ببو بۆیە م���ن‌و خالید زامدار لەپۆلی چواری س���ەرەتایی بوم ،بیرمە ئەو هەریەكەم���ان نزیك���ەی 50دینارو جوتێك
دوپشک ی ده‌كه‌یت ئه‌ویش هه‌س���ت به‌خۆش��� ی باشت ناوه‌و ی ئهوهی هه‌نگاو به‌هۆ زیاتر قوڵبویته‌وه له‌ئه‌ركه‌كانت.
که‌‌وان ی ئ���هوه ده‌كه‌یت ك���ه دوا ئ���اره‌زو ی به‌رامب���ه‌ر ی خ���ۆت ب���ده بڕی���ار ی ئهوه خۆشه‌ویسته‌كه‌ت ،به‌اڵم بوێر ناكه‌یت.
شوان عارف ناسراو ب ه مه‌والنا پیاڵوم���ان وەرگرت‌و لەالی���ەن عەبدولكەریم قاسمەوە خەاڵتكراین". ئەو خۆشنوس���ە باس لەوەش دەکات کە ئەو كاتەی لەبەغدا ب���وە" ،زۆر جار لەگەڵ نوس���ەرە عێراقیەكان���ی وەك ( بەیات���یو خالقی)و هەندێك خۆشنوس���ی تردا ئیش���م كردوە ئەندام���ی كۆمەڵەی خۆشنوس���انی عێ���راق ب���وم وەك دروش���می خوێندگەكان چەندەها جۆر الفیەتەشم نوسیوە". مەوالن���ا ب���اس ل���ەوەش دەکات کە بۆ یەكەمجار كە بەتەواوەتی دەستی كردوە بە
گیسک ی س���ه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست دێنیت‌و هه‌وڵ چون ه پێش���هوه ده‌ده‌ی���ت له‌ژیانتا، هاوڕێكانت سودت لێوه‌رده‌گرن.
ئیش���ی خۆشنوسی لەساڵی 1985یەكەمین دوكان���ی خۆشنوس���ی خ���ۆی لەش���ەقامی مەول���ەوی کردوەت���ەوە" ،یەكەمین دوكانی شەقامی مەولەویەو لەو كاتەوە هەتا ئێستا هەر خەریكی خۆشنوسیم". ماوەی 10س���اڵیش دەبێت مەوالنا لەگەڵ خۆشنوس���یەكەیدا كەلوپەل���ی خوێن���دن دەفرۆشێت‌و بەگوێرەی وتەی خۆی تەنها بە ئیشی خۆشنوسیەكەی ناتوانێت بژێوی ژیانی خ���ۆی دابین بكات بۆیە ئێس���تا كەلوپەل‌و پێداویستی خوێندكارانیش دەفرۆشێت.
سه‌‌تڵ ی زی���اد له‌پێویس���تت هه‌ی ه وزه‌یه‌ك ده‌ته‌وێ���ت ب���ه‌كاری بهێنیت له‌ژیان، ی س���ۆزداریه‌وه كه‌س ناتوانێت له‌ڕو بۆچونت بگۆڕێ.
مەوالنا لەس���ەر پیش���ەكەی خ���ۆی دواو دەیگ���وت ناخۆش���ترین روداوی ژیان���م دو روداو بوە یەكێكی���ان لەمردن گەڕاومەتەوە "یەكەمیان لەس���ەردەمی رژێمی پێشودا بو دروش���مێكیان بۆ هێنام وتی���ان بەعەرەبی بنوسە ( نفط العرب للعرب و لیس لالاعدائهم ) بەاڵم من بە هەڵە نوسیم ( نفط العرب لیس للعرب ولالعدائهم) حوكمەتی عێراق گرتمی‌و ویس���تیان لەس���ێدارەم بدەن بەاڵم چونكە پێشتر ئیشم بۆ كردبون فریامكەوتن ئەگینا ئەو كاتە لەسێدارەیان ئەدام هەرچەندە زۆر لێیاندام لەسەر ئەو هەڵەیە". ئ���ەو ب���اس لەدوه���ەم روداو دەكات‌و دەڵێ���ت "دوەم ناخۆش���ترین روداوی ژیانم مردنی دایك‌و باوكم بوە بەهیچ ش���ێوەیەك نەمدەتوان���ی پرس���ەكەیان لەس���ەر الفیتە بنوس���م بۆی���ە بەهاوڕێیەك���ی خۆم���م وت بینوسێت ،بەاڵم الفیتەی مردنی خاڵ‌و مام‌و خاڵۆژنم خۆم نوسیم هەرچەندە زۆر ناخۆش بو الفیەتەی مردنی ئەوانم نوسی بەاڵم خۆ هەر دەبێت یەكێك بینوس���ێت هەر دەبێت هەمومان بمرین". زۆر ك���ەس بەمردوش���ۆرو الفیتەن���وسو گۆڕهەڵكەن���ەكان دەڵێن رۆژیك كەس���ێك دەبێت هەمان شت بۆ ئێوەش بكات. مەوالنا وتی رۆژیكیان كەس���ێك هاتە الی دوكانەكەمەوە وتی "سەری دونیات خوارد ، ئینشاڵاڵ رۆژێك الفیتەی خۆیشت ئەنوسن"، منیش پێم وت "من كاسبم ،ئەوە بڕاوەتەوە حەتمییە ئەبێت رۆژێك بۆ منیش بنوس���ن منیش رۆژێك ئەمرم ،مەوالنا هەتا ئێس���تا الفیت���ەی بۆ خۆی نەنوس���یوەو دەش���ڵێت ناینوسم".
نه‌‌هه‌‌نگ ی ده‌كه‌یت‌و هه‌وڵ هه‌س���ت به‌ته‌نهای ئه‌ده‌یت له‌هاوڕێكانت دوربكه‌ویته‌وه‌و ی كاركردنت نهماوه. توانا
10
rangalayawene@gmail.com
ره‌نگاڵه
س ی ح كاڵێ ئەمین :روخساری جوانرت ر ی ج و ا ن ی زوتر دەنارسێت لەڕاگەیاندندا ی مێدیكاڵ سه‌نته‌ر
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
ی پێست‌و لێزه‌ر بۆجوانكار
له‌سه‌نته‌ره‌كه‌مان چه‌ندین كاری جوانكاری ده‌كرێت له‌وانه البردن ی م����وی ده‌موچاو و له‌ش به‌ئامێری پێشكه‌وتوی له‌یزه‌ر ،البردنی خاڵ‌و په‌ڵه‌و ماڵه ،بۆتوكس بۆنه‌هێشتنی چرچی‌‌و لۆچی ،البردنی نیشانه‌ی س����وری پێس����ت به‌ئامێ����ری
له‌یزه‌ر ،فیله‌ر بۆئه‌س����توركردنی به‌رزكردن����هوه ی و لێ����و روم����هتو چاڵ‌وچۆڵ����ی ،پالزم����ا پێس����ت بۆتازه‌كردن����هوهی راكێش����انی توندكردن����هوهی ده‌موچاو ،جوان����كای لوت‌وگوێ‌‌و ورگ‌و پێڵوی چاو ،جوانكاری برینی
ناونیش���ان :به‌ختیاری -شه‌قامی س���ه‌ره‌كی به‌رامبه‌ری سالۆن ئه‌سته‌مبوڵ
چاالكوانێك���ی رێكخراوەیی كاریكردوەو زۆر جاریش ئا :ئازاد بایز لەسەر پرسگری بوارەكانی كەیسی تایبەت بەژنان جێگەدەستی دیار بوە ،لەم بارەیەشەوە دەڵێت "من خانمە میدیاكار ،كاڵێ ئەمین تەمەن 26ساڵ ئەندامێكی چاالكی رێكخراوێكی تایبەت بەئافرەتان ئەو لەدیدارێكی ئاوێنەدا لەبارەی سەرەتای کارکردنی لەراگەیاندا دەڵێت "سەرەتای كاركردنم بوم خۆشحاڵم توانیبێتم خزمەتێكی بچووك بەژنان بكەم لەڕێی كردنەوەی ئەو خوالنەی كە بۆ خانمان لە گۆڤارێكی مانگانە بو ئەو كاتەی لەقۆناغی دەكرانەوە لەڕێگەی رێكخراوەكەی ئێمەوە ،مەبەست ئامادەیی بوم راپۆرتی هونەریم ئامادە دەكرد، لەخول���ەكان خزمەت كردن���ە بەخانم���ان لەهەمو هەستم دەكرد لەوێوە تواناكانم وردە وردە بوارەكان‌و بەهێزكردنی هزری ژن‌و بەگەڕخس���تنی دەردەكەوێت". تواناكان���ی ژن‌و زۆرجار فێری پیش���ەیەك دەكرێن كاڵ���ێ لەبەش���ێكی دیك���ەی قس���ەكانیدا دێتە لەداهاتو بتوانێت پش���ت بەخۆی ببەستێت ،چونكە سەرباس���ی ئەزمونی كاری پێشكەش���كاری خۆی ژنان جوانترین بونەوەری كۆمەڵگەن". كاڵ���ێ وەك راگەیاندنكارێ���ك ئاش���نایە بەچەند لەب���واری هونەری���دا" ،پڕۆگرامەك���ە پرۆگرامێكی هەواڵی���ی هون���ەری هەفتان���ە بو هەواڵ���ی بیانیم زمانێك���ی دیكەی بیانی���ی جگە لەزمان���ی دایك، لەزمانی ئینگلی���زی‌و عەرەبیەوە وەرئەگێراو هەواڵە بەش���ێك لەتوانا زمانەوانیەكەشی خستوەتە بواری ناوخۆییەكانیش���م لەگەڵ هاوكارانم ئامادە دەكرد ،وەرگێڕانی زمانی هەواڵس���ازییەوە لەمبارەیەشەوە ماوەی شەش مانگ لەو پرۆگرامەشدا كارم كرد"" .زۆر حەز بە كاری وەرگێڕان دەكەم‌و بەدەر لەزمانی كاڵێ لەوێس���تگەیەكی دیكەی كاركردنیدا وەك دایك شارەزای زمانی ئینگلیزی‌و عەرەبی‌و فارسیم
سوتاوی ،چاره‌سه‌ركردنی زیپكه‌و ئاس����ه‌واره‌كانی ،به‌هێزكردنی قژو چاره‌سه‌ركردنی روتانه‌وه به‌ئامێر، گه‌وره‌كردن����ی مه‌م����ك ،بچ����وك كردن����هوهی مه‌م����ك ،دابه‌زاندنی كێش به‌ئامێر .راكێشانی چه‌وری‌‌و دانانی چه‌وری.
ژماره ته‌له‌فۆنی 0533183536 - 07706581971 فه‌یسبوكmedicalclinicsuly :
س��ویرسا :دو کتێب بۆ فۆتۆگرافەرێکی ئاوێنە چاپ دەکرێت لەش���اری لۆزان‌و گالند واڵتی سویسرا، فۆتۆگرافەرێکی کورد نمایش���ی وێنەکانی سەر س���نورەکانی کوردس���تان دەکات‌و دو کتێب���ی تایب���ەت بەفۆتۆکان���ی ئەو فۆتۆگرافەرەش چاپ دەکرێت کە پێشتر بۆ رۆژنامەی ئاوێنە کاری کردوە. ئ���ارام کەری���م ک���ە ماوەیەک���ی زۆر لەکوردس���تان کاری فۆتۆگراف���ی ب���ۆ ئاوێنەو چەن���د دەزگایەکی دیکە کردوەو لەئێستادا پەناهەندەیە لەواڵتی سویسراو راگەیاند کە لەپێش���انگاکەیدا کە اللەیەن کیستۆن ئاژانس���ی بۆی کرابویەوە جگە
لەنمایش���کردنی وێن���ەی س���نورەکان‌و کۆڵب���ەرەکان ،هاوکات چەن���د وێنەیەکی دیکەشی پیشانی ئامادەبوان داوە. هەروەه���ا لەگ���ەڵ نمایش���ەکەدا ،ئەو فۆتۆگرافەرە رونکردنەوەی پێویستی داوە بەئامادەبوان لەسەر فۆتۆکان. لەالیەکی تریشەوە لەالیەن دەزگایەکی سویسرییەوە کتێبێکی تایبەت بەفۆتۆکانی ئارام کەریم دروس���تکراوە ک���ە بەهەمان ش���ێوە ئەو فۆتۆیانە لەخ���ۆ دەگرێت کە ئەو فۆتۆگرافەرە بۆ ماوەی چەند ساڵێک لەسەر سنورەکان کۆیکردونەتەوە.
کتێبەکەی ئارام کەریم لەالیەن نوسەر جاک پان شارد پێش���ەکیی بۆ نوسیوەو بەشیعرێکی شێرکۆ بێکەس دەستپێدەکات‌و لەالیەن سەنتەری رۆشنبیری شاری گالند چاپ‌و باڵوکراوەتەوە. بڕیاریشە لەمانگی نۆڤەمبەری ئەمساڵدا کتێب���ی دوەم لەالی���ەن پەیامنێرانی بی س���نور بۆ ئارام کەریم دروس���تبکرێت کە فۆتۆکان���ی ب���اس لەکوردس���تانی دوای ئەنف���ال‌و بۆردومانەکانی ئێ���ران‌و تورکیا بۆسەر س���نورەکانی هەرێمی کوردستان دەکات.
ئارام که‌ریم له‌پێشانگاکه‌یدا
کاوڕ ی هاوڕێكانت بێزار مه‌به، له‌ئامۆژگار چونك ه ئه‌وان ده‌یانه‌وێت له‌و قه‌یران ه رزگارت بێت كه توشت بوه.
هەر لەو رێگەیەوە كاری هەواڵسازی دەكەم سۆشیالمیدیادا ئێستا لەمیدیایەك كاری و هەواڵسازی دەكەم هەرچەندە زیاتر گرنگی هونەری ئ���ەدەم‌و خولیام هونەریی���ە بەاڵ سیاسیش ئامادە دەكەم ،هەروەها لەالیەك لەكۆمپانیای���ەك پێشكەش���كارم ،زیات���ر خێرخوازی���ەو س���ەردانی ماڵە ه���ەژارەك پێش���مەرگەو شەهیدانی دەس���تی داعش دیاری بەنرخ پێشكەش بەو مااڵنە دەكەین لەب���ارەی روخس���اری خانمێك���ی ڕاگ پێوەربونی لەسەر میدیای بینراو كاڵێ بە بۆچون���ی خس���تەڕو "لەپاڵ بەهێزی كەس توانای ئاخاوتن پێوەرێكی زۆر بەهێزە بۆ لەمیدیای بینراودا بەتایبەتی هەروەها رو جوان زوتر ئەناس���رێت لەب���واری راگەیان فاكتەری هەرە گرنگی كاركردنە لەمیدیا ب زمانزانی ،رەوانبێژی‌و ئەتەكێتی قسەكردن سەركەوتنی هەمو راگەیاندنكارانە.
گا
دوانه
ی ی ره‌نگ ه ش���تێك روبدات ك ه گۆڕانكار ی ماوه هه‌س���ت ده‌كه‌یت ئه‌وكاران���ه پێشو نه‌تكردو‌ه ئێس���تا كه‌ڵه‌ك بوه ،له‌بڕیاره‌كانت بده ،به‌مه‌ش مێش���ك‌و هۆشت زیاتر سه‌رقاڵ ده‌بن پێیه‌وه. زیاتر بایه‌خ به‌ته‌ندروستیت بده.
کاڵێ ئ
كوڕێكی كورد ئەفسەری سوپای ئە ئا :زانكۆ سەردار ئەو كە لەتەمەنی یەك ساڵیەوە بەخانەوادەوە رودەكەنە واڵتی ئەڵمانیا ،تەنها منداڵێك بو كە وەك پەنابەرێك لەو واڵتەدا دەژیا ،بەاڵم ئێستا بوەتە یەكێك لەئەفسەرەكانی سوپای واڵتی دوەمی كە ئەڵمانیایە. مۆمۆ س���یروان بابان ،ك���وڕی ئەو پیاوەی باڵیۆزی فەخ���ری پەنابەرانە ب���ۆ ئاوێن���ە ئاش���كرای دەكات ك���ە ئێس���تا لەبەشی فڕۆكەوانی جەنگدایەو دەش���یەوێت تا دواین پلەی سەربازی ئەو واڵتە بڕوات. ئاوێنە :ئاستی خوێنەواریت چەندەو ماوەی چەند س���اڵە لەواڵتی ئەڵمانیا دەژیت؟ مۆم���ۆ باب���ان :ك���وڕە كوردێك���ی باشوری كوردستان (شاری سلێمانی) م ،كوڕی س���یروان باب���ان (باڵیۆزی فەخری پەنابەران‌و وەرگێری یاسایی‌و راوێژكاری سەرەك وەزیرانی هەرێمێكی ئەڵمانی���ا) و ماوەی 19س���اڵە لەگەڵ خێزانەكەم���دا لەئەڵمانی���ا دەژی���م‌و ئێس���تا تەمەنم 20س���ااڵنە ،خوێندنی س���ەرەتایی‌و ناوەن���دی‌و دواناوەندیم لەئەڵمانیا تەواو كردوەو ئێستا لەڕیزی سوپای ئەڵمانیادا ئەفسەرم. ئاوێن���ە :چەند س���اڵە پەیوەندیت بەسوپای ئەڵمانیاوە كردوە ،هەروەها شێوازی پەیوەندی كردن بەو سوپایەوە بۆ كەس���ێكی غەی���رە ئەڵمانی چۆنە؟ پاش���ان ئەم پلەیەی ت���ۆ لەبەرامبەر پلەیەكی سەربازی هەرێمی كوردستاندا چیە؟ مۆم���ۆ باب���ان :پەیوەن���دی كردن‌و
قرژاڵ
وەرگرتن لەس���وپای ئەڵمانی���ادا ،بۆ ئەوەی ببیت بەئەفسەر پێویستە ماوەی چەندین ساڵ بخوێنیت‌و لەگەڵ سوپادا ب���ەردەوام بیت‌و هەمو پرنس���یپەكانی سەربازی فێر ببیت‌و بەشداری لەخول‌و راهێنانە سەخت‌و قورسەكاندا بكەیت، وەك هاواڵتیەك���ی ئەڵمان���ی بەڕەگەز كورد بەپێی كۆنتراكتێك لەگەڵ سوپای ئەڵمانی���دا ،بۆ ماوەی 20س���اڵ لەناو ئەو س���وپایەدا بەپلەكانی س���ەربازیدا دەڕۆم‌و ئامانج���م وایە كە تا بەرزترین پل���ەی س���ەربازی ب���ەردەوام بم ،بە بەراورد كردن لەگەڵ پلەی ئەكادیمیای س���ەربازی كوردستان ،ئیستا لە پلەی مالزمدام‌و بەپێی شایستەیی‌و لێهاتویی ئەفسەرەكان پلەكانیان بەرز دەبێتەوە كە لەزۆربەی سوپاكاندا هەمان شێوەو میتۆد رەچاو دەكرێت. ئاوێن���ە :چۆن توانی���ت بگەیتە ئەو پلەیە لەسوپای واڵتێكی گەورەی وەك ئەڵمانیادا؟ مۆمۆ بابان :وەرگرتن‌و بەش���داربون لەس���وپایەكی بەهێزی وەك س���وپای ئەڵمانیا ،بەهیچ ش���ێوەیەك ئاس���ان نیەو پێویس���تی بەچەندی���ن مەرجی ق���ورس هەی���ە ،دەبێت ئەو كەس���ەو خێزانەكەی مەلەفێكی پاك‌و پوختیان هەبێت لەژیانیاندا ،كەس���یان لەس���ەر هیچ كێش���ەیەك سزا نەدرابن‌و كێشەی یاس���اییان نەبێت بەتایبەت ئەو كەسە خۆیشی كەسایەتییەك بێت شایستەی نازن���اوی (نوێنەری واڵت���ی ئەڵمانیا) بێ���ت ،هەروەها بۆ كەس���ێكی غەیرە ئەڵمان بێگومان مەرجەكان قورس���ترو ئاڵۆزترن ،بەخۆش���حاڵییەوە من گشت ئ���ەو مەرجانەم تێپەڕان���دوەو مانگی شەش���ی رابردو س���وێندی یاس���ایی
ئەفس���ەرییم خ���واردو بەفەرمی وەك ئەفس���ەرێك ل���ەو س���وپایەدا جێگەم بۆوە. ئاوێنە :دی���دی ئەڵمانەكان بەرامبەر بەكوردێك لەسوپای ئەو واڵتەدا چیە؟ مۆمۆ بابان :ئەڵمانەكان‌و س���ەرۆك بەشی بەتالیۆنەكەشمان زۆر خۆشحاڵە بەوەی كە منی كورد بەشدارم‌و زۆربەی قۆناغە قورسەكانی ئەم ئەركە قورسەم بەس���ەركەوتویی بڕیوە ،هەمیش���ە بۆ هاوڕێكانم باس ئەكەن ،منی كوڕە كورد خوش���كەزاو برازای ئەو پێشمەرگانەم كە تاك���ە پارێزگارن ل���ەم جیهانە دژ بەداعش���ی تیرۆرس���ت ئەجەنگن ،كە ئەمەش بۆ من سەربەرزییەكی گەلێك گەورەیە ،بەناوی پێش���مەرگەوە ناوم بهێنن سوپاس بۆ گەورەیی پێشمەرگە، هەروەها لەڕۆژی میهرەجانی س���وێند خواردنمان���دا لەبەرچ���اوی ئەو هەمو سەربازە پلەدارو میدیاو ئامادە بوانەدا، تەنها ناوی منیان هێنا كە (ئەفسەرێك بەن���اوی باب���ان) ل���ەدوری ه���ەزاران كیلۆمەترەوە هاتوە بەشدارە لەم سوپا مەزنەداو سوپاس���ی خانەوادەكەمیان ك���رد كە توانیویانە م���ن بگەیەنن بەم ئاستە. ئاوێنە :وەك ئەفس���ەرێك لەسوپای واڵتێكی بێگانەدا بەرنامە چیە بۆئەوەی كار لەس���ەر دۆس���یەی كورددا بكات؟ ئایا هیچ بەرنامەیەكی لەم شێوەیەتان هەیە؟ مۆم���ۆ باب���ان :وەك ئەفس���ەرێك لەس���وپای ئەڵمانی���دا ( لەبەش���ی فڕۆكەوان���ی جەنگی���دا) ،دەمەوێ���ت باشترین‌و نوێترین تەكنیك‌و یاساكانی س���ەربازی فێ���ر بب���م‌و لەماوەیەك���ی نزیك���دا ،بتوانم بەه���اوكاری باوكم كە
شێر
ی كه هه‌میشه هه‌ت ه ی ئه‌و غیران ه خۆپه‌رس���تیت زیاد له‌پێویست هه‌یه‌و به‌هۆ ی هه‌رئه‌مه‌ش وایكردو‌ه كاربكات ه س���ه‌ر به‌رامبه‌ر خۆشه‌ویسته‌كه‌ت ،ناخۆش زۆر دروست ده‌بێت له‌نێوانتان. چوارده‌وره‌ك هتو لێت دوربكه‌ونه‌وه.
پەیوەندییەكی باشی لەگ كوردستاندا هەیە ،دەمانە یاس���ا پتەوەكانی ئێرە كوردس���تانی ئازیز ،هەر كۆنتراكت ئیمزاكردنەكە ئ���ەوەم داوە كە ئام���اد
فه‌‌ریک ی زۆر ئه‌ده‌یت بۆئه‌و‌ه هه‌وڵ‌و كۆششێك سه‌ركه‌ویت به‌س���ه‌ر ناخۆشییه‌كانت، له‌گه‌ڵ هه‌مو ئه‌وانه‌ش كه‌سێكی ئارام ده‌رده‌كه‌ویت.
بیروڕا
birura. awene@gmail. com
پیشەسازیی هونەری پروپاگەندە لە"ئااڵی بێ واڵت"ی بەهمەنی قوبادیدا ئاراس فەتاح پروپاگەن����دەو مانیپولەیش����ن دو کای����ەی زۆر ئاڵۆزی ناو زانس����تی میدیا پێکدەهێنن. یەکێک لەبابەتە سەرەکییەکانی ئەم بوارەش بریتیی����ە لەتاوتوێکردن����ی پرس����یاری :کەی فیلمێک دەبێ����ت بەپروپاگەندەو وەزیفەکەی دەبێت بەمانیپولەیشن ،واتە کەرەسەیەک بۆ چەواشەکردن‌و ئاراس����تەکردنی مەبەستداری رای گش����تیی؟ دیارە دروستکردنی سنورێک لەنێ����وان پروپاگەندەو مانیپولەیش����ن وەکو کاریگەرییەک����ی ئاراس����تەکراو لەس����ەر دیدو بۆچون����ی بین����ەر ،ئاس����ان نیی����ە ،چونکە هەم����و فیلمێک����ی پروپاگەن����دە وەزیفەیەکی دیاریکراوی مانیپولەیش����ن یان چەواشەکاریی سیاس����یی هەیەو هەمو مانیپولەیش����نێکیش فۆرمێکە لەپروپاگەندەک����ردن بۆ دیدگایەکی ئایدیۆلۆژیی .بەشێوەیەکی گشتیی دەتوانین بڵێی����ن ،فیلم����ی پروپاگەن����دە لەجەوهەردا کەرەس����ەیەکە ب����ۆ مانیپولەیش����ن ،وات����ە کاریگەرییەکی ئاراستەکراوی ئایدیۆلۆژییانەی هەیە لەس����ەر بینەرو رای گشتیی .بەڕای من فیلم����ی "ئااڵی ب����ێ واڵت"ی بەهمەن قوبادی هەمو ئ����ەو مەرجانەی تێدایە ک����ە فیلمێکی پروپاگەندەی سیاس����یی لەخ����ۆی دەگرێت، چونکە وەزیفەیەک����ی ئایدیۆلۆژی دیاریکراوی مانیپولەیش����نی هەیە کە خواستە سیاسیی‌و ئایدیۆلۆژییەکان����ی هێزێک����ی سیاس����یی‌و کولتورێکی سیاسیی دیاریکراو تێردەکات. ئەوەی من لێرەدا مەبەستمە تاوتوێی بکەم، رەهەن����دە هونەرییەکان����ی فیلمەکەی ئاغای قوبادی نییە ،بەڵکو ئەو وەزیفە سیاسییەیە کە ئ����ەم بەرهەم����ە هونەریی����ە هەڵگرێتی. فیلمەکە سەرەڕای ئەوەی هەندێک وێستگەی ئینس����انیی بزوێنەرو دیالۆگی سەرنجڕاکێشی تێدایە ،کە بۆنی فیلمەکانی پێشوی دەدات، ب����ەاڵم پەیام����ە کۆتاییەکەی قوب����ادی لەم کارە هونەرییەی����دا ،چەمکێک����ی دیاریکراوی نەتەوەسازییە لەهەرێمی کوردستان کە نەک هەر بونی لەسەر ئەرزی واقیعدا نییە ،بەڵکو تەواو پێچەوانەکەشی راستە .من هەوڵدەدەم بەچ����ڕی کۆی رەخنەکانم لەم خاڵبەندییانەی خوارەوەدا کۆبکەمەوە. یەکەم :با لەناوی فیلمەکەوە دەستپێبکەین ک����ە ئاماژەیەکی بەرجەس����تەیە ب����ۆ مێژوی سیاس����یی برین����داری ک����ورد ،ئەویش بونی میللەتێک����ی وێڵی ناو مێژوە کە بەئااڵیەکەوە بەدوای جوگرافیایەکی سیاس����ییدا دەگەڕێت. سەرەتا مەبەس����تەمە لەو پێدراوە سادەیەوە دەس����تپێبکەم کە هەمو فیلمێکی داهێنەرانە پرس����یارە گ����ەورەکان لەرێ����گای ش����تە وردەکانەوە دەوروژێنێت ،نەک بەشێوەیەکی "پۆستەرئاس����ا" وەاڵم����ی پرس����یارەکانمان بداتەوە .خەس����ڵەتی هەمو فیلمێکی جیدی‌و داهێنەران����ە دژایەتیکردن����ی سەرس����ەختی هونەری سیاس����یی "پالکات ئاس����ا"و وەاڵمی حازربەدەس����تی سیاسیی‌و ئایدیۆلۆژییە .ئەم فیلمەی قوبادی وەاڵمدانەوەیەکی زۆر هەرزانی پۆستەرئاسایانەی کێشەی کوردو ئەو پرسیارە ئاڵۆزەیە :ئایا کێش����ەی کورد بونی ئااڵیەکی سیاسیی بێدەوڵەتە یان نەبونی نەتەوەیەکی سیاس����ییە؟ ئایا بەڕاس����ت ئێم����ە لەهیچمان کەم نیی����ە ،جگە لەڕاگەیاندن����ی دەوڵەتێکی نەتەوەیی ی����ان نەتەوەیەکمان نییە کە هێزە سیاس����ییەکانی ئەوەندە عەقاڵنییانە لەمێژو بڕوانن ،تاوەکو ئەم بڕیارە سیاس����ییە بدەن؟ دابەش����کردنی جوگرافیای کوردستان لەنێوان چەند دەوڵەتێکی ناوچەیی‌و چەوس����انەوەی نەتەوەی����ی ،چەندە غەدرێک����ی گەورە بو کە لەخەون����ی بەدەوڵەتبون����ی ئ����ەم گەلە کرا، هێندەش دابەشبونی سیاس����یی قوڵی هێزە سیاس����ییەکانمان‌و هەالهەالبونی جەس����تەی نەتەوەییمان غەدرێکی گەورەیە لەم خەونە. لەجەوهەردا فیلمەکەی قوبادی دروستکردنی پرسیار نییە ،بۆئەوەی بیربکەینەوەو نیشاندانی روە راستەقینەکەی واقعێکی تاڵی نەتەوەیی نییە ،تاوەکو لەدۆخی خۆمان رامێنین ،بەڵکو وەاڵمدانەوەیەک����ی پالکاتئاس����او ب����ێ فیکرو قواڵیی����ە کە بەفەنتازیایەکی زەڕکەش����کراوی "کیچ"انەی Kitschهونەرییەوە پڕوپاگەندە بۆ پرۆژەیەکی سیاسیی وێناکراو ""Imaginary دەکات .ئەمەش ئەو خەسڵەتەیە کە فیلمێکی پروپاگەندە لەخ����ۆی دەگرێت؛ واتە وەزیفەی فیلمی پڕوپاگەندە دروس����تکردنی دڵەڕاوکێی
فیکری����ی نییە ب����ۆ پرس����یارە جیدییەکان، بەڵکو وەاڵمێکی حازربەدەست‌و ڕوکەشانەی س����ۆزوروژێنەرە بۆ کێش����ە سیاس����ییەکان. پرس����ی کورد لەم فیلم����ەدا لەوانەیەکی مێژو دەچێت کە مامۆس����تایەک بەبێ رەچاوکردنی بچوکترین میتۆدو کەرەس����ەکانی پەروەردەو زانست ،بەئارەزوی خۆی چیرۆکی وێناکراوی نەتەوەی����ی ب����ۆ قوتابییەکان����ی بگێڕێتەوە. ئەم فیلم����ە مانیپولەیش����نێکی زەقی مێژوی راس����تەقینەی هەنوکەیی‌و ختوکەدانی سۆزو هەستی برینداری سیاسیی خەڵکی کوردستانە بۆ دیدێکی سیاسیی‌و ئایدیۆلۆژی دیاریکراو. دوه����ەم :ئەم چەش����نە هون����ەرە بەزمانی ئەڵمان����ی پێی دەڵێن "کی����چ" ،Kitschواتە چەشنێک لەهونەری هەرزان کە هیچ پرسیارێک الی بینەر دروس����تناکات‌و هی����چ روبەرێک بۆ راڤەکردن‌و گفتوگۆی جیدی بەرهەمناهێنێت. ئەم چەشنە لەهونەر ،هونەری بەرهەمهێنانی Stereotypو کڵێشەسازییە ،واتە ناتوانێت داهێنانێکی نوێ بەرهەمبهێنێت ،چونکە تەنها ئەو ش����تەمان دوبارە بۆ نماییشدەکاتەوە کە هەمومان پێش����وەخت دەیزانی����ن .هەر ئەم خەسڵەتانەش����ە وام لێ����دەکات ئ����ەم فیلمە بەبەرهەمێ����ک ببین����م کە دور بێ����ت لەهەمو ئۆریجیناڵییەتێ����ک ،چونکە بوە بە"کیچ"ێکی هونەریی. جێگ����ەی سەرس����وڕمان نیی����ە ک����ە خزمایەتییەک����ی هونەری����ی لەنێ����وان گۆرانییەکەی "ئاراس فاتیح رەس����وڵ" لەگەڵ مندااڵنی کوردستان بۆ ناساندنی کوردستان لەنەت����ەوە یەکگرت����وەکان‌و راگەیاندن����ی دەوڵەت����ی ک����وردی‌و فیلمەک����ەی قوبادی بۆ نەتەوەسازیی‌و بونیاتنانی دەوڵەتی کوردیی، بەدیبکەی����ن .ه����ەردو پ����ڕۆژە هونەرییەکەی ئ����اراس‌و قوباد ک����ە دو بەرهەم����ی هونەری نیشتیمانپەروەرێتی پارتین ،یەک ستراتیژی کولتوری����ی بەیەکیانەوە دەبەس����تێتەوە ،کە دەکرێ����ت بەسیاس����ەتی "لوس����بونی هونەر" لەکۆمەڵگایەک����ی زب����ردا ناودێ����ڕی بکەین. بەشێوەیەکی گشتی دەتوانین ئەم ستراتیژە هونەرییە لەس����ێ خاڵدا بەرجەس����تەبکەین: یەکەمیان پیشەس����ازیی کلیشێ " "clicheو روکەشس����ازیی‌و نماییشگەرانەی هونەرییە بۆ پرۆژەیەکی سیاسیی کە لەبونیاتنانی دەوڵەتی نەتەوەیی����دا بەرجەس����تەدەبێت .دوهەمیان ونبونی هەم����و قواڵییەکی هونەریی‌و فیکرییە ب����ۆ ئەو پرس����ە مێژوییە ئاڵۆزەو لوس����بونی هونەرە .سێهەمیش����یان سەروەرکردنی سۆزو کوش����تنی هەمو رەهەندێک����ی عەقالنییە بۆ تێگەیشتن لەسیاسەت‌و مێژو. ئەم گرفتان����ەش وایانکردوە کە فیلمەکەی قوب����ادی لەکڵیش����ێگەرایی‌و "کیچ"بون����ی خۆیدا ببێت بەکەرەس����ەیەکی پروپاگەندەی ئایدیۆلۆژیی هەرزان بۆ ئەو هێزە سیاسییەی ک����ە ئەمڕۆ پرس����ی دەوڵ����ەت‌و نەت����ەوە بۆ بەرژەوەندیی����ە س����وڵتانییەکانی خ����ۆی مانیپولەیشن دەکات .فیلمی "ئااڵی بێ واڵت" نمایش����ێکی کۆریۆگرافییانەی سەربازییە بۆ پرۆژەی دەوڵەتسازیی هێزێکی سیاسیی کە نە دەتوانێت بەتەنها ببێت بەو بکەرە مێژوییەی دەوڵەت دروستبکات ،نە توانای ئەوەی هەیە هەمو تاک‌و گروپەکانی کۆمەڵگای کوردستان لەژێ����ر ئ����ەو ئااڵی����ەدا کۆبکات����ەوەو نە ئەو ئیرادەی سیاس����یی‌و جورئەتە سیاسییەشی هەی����ە دەوڵەتە وێناکراوەک����ەی رابگەیەنێت. کێش����ەی س����ەرەکی ئەم فیلم����ەی قوبادی تەنه����ا کوێربونی سیاس����یی نییە لەئاس����ت ئەو هەم����و واقیعە کۆمەاڵیەتی����یو ئابورییە کارەساتبارو دابەشبونە قوڵەی ناو جەستەی سیاس����یی لەهەرێم����ی کوردس����تاندا ،بەڵکو مانیپولەیشنێکی بەدی فاکتەکانە بەئارەزوی دەرهێنەرو ش����ێواندنی روداوە کۆمەاڵیەتی‌و سیاس����یی‌و مێژوییەکان����ە لەناو س����ۆزێکی نەتەوەی����ی کیچئاس����او کلیش����ێییدا .فیلمی "ئااڵی بێ واڵت" وێنەی کوردس����تانێکمان بۆ نماییشدەکات کە چەندە لەدرۆیەکی سیاسیی گ����ەورەوە نزیک����ە ئەوەن����دەش لەخەونێکی نەتەوەیی گەورەوە دورە .بەبۆچونی من ئەم بەرهەمە هونەرییەی قوبادی بەش����ێکی ئەو ماشێنە گەورەیەی لوسبونی هونەرە کە ئەمڕۆ مۆدێلی س����وڵتانیزمی پارتی بۆ دروستکردنی دەس����ەاڵتدارێتیەکی نەتەوەیی ،بەشێوەیەکی ستراتیژانە کاری لەس����ەر دەکات‌و دەیەوێت کۆمەڵ����گای ئێمە بەهەم����و رەهەندەکانییەوە بکات بە"کۆمەڵگایەکی لوس" .کۆمەڵگایەک کە گوای����ە جگە لەزبری����ی دوژمنەکانی هیچ زبرییەکی ت����ری تێدا نییە .هەمو پەیوەندییە سیاس����یی‌و کۆمەاڵیەتییەکان لەکوردس����تاندا سۆفت‌و لوسن‌و هیچ بەریەککەوتنێکی زبرانە بون����ی نییە .نمون����ەی هێنان����ی گۆرانیبێژو هونەرمەندو بیریارو ئەدیب‌و پارە تەرخانکردن بۆ دروس����تکردنی لۆبی میدیایی‌و سیاس����یی یەکێکە لەو تەکنیکانەی دەس����ەاڵت کە هێزە سیاسییەکانی کوردس����تان بەگشتی‌و پارتی
ئەم مۆدێلە لەپروپاگەندەی سیاسیی‌و ئایدیۆلۆژیی کە بەهونەرو ئەدەبیاتێکی هەرزان زەڕکەشکراوە لەواڵتانی ناوچەکەماندا نوێ نییە ،بەاڵم ئەوەی نوێیە سەرهەڵدانی مۆدێلێکی تایبەتە لەئەدیب‌و هونەرمەندو رۆژنامەنوس لەدونیای ئێمەدا کە پەیوەندییەکی زۆر لوسی لەگەڵ هێزە سیاسییەکاندا هەیە بەتایبەت سەرقاڵی وەبەرهێنانین .کۆمەڵگای ل����وس ،وێنەی کوردس����تانێک ب����ۆ بینەرانی دەرەوەی خۆی نماییشدەکات کە کۆپییەکی زۆر خراپ����ی ئ����ەو نوس����خە ئۆریجیناڵەی����ە ک����ە لەدەوڵەت����ە س����وڵتانییەکانی کەنداودا دەیاندۆزینەوە. س����ێهەم :من لەوتارێکی پێشوترمدا باسم لەس����ەرهەڵدانی کولتورێکی سیاس����یی نوێ ک����ردوە لەجیهانی ئێمەدا ک����ە بە"کۆمەڵگای ل����وس" ن����اوزەدم ک����ردوە .وات����ە هێزێکی سیاس����ییمان هەیە کە سیاس����ەتی لوسبونی کۆمەڵ����گا لەڕێ����گای هون����ەرو ئەدەب����ەوە پەیڕەودەکات .سیاسەتێک کە هەمو چەمکە هونەریی‌و ئەدەبییەکان تیایدا س����ۆفت‌و لوس دەبن‌و ناهێڵێ����ت هیچ زبرییەکی ناو کۆمەڵگا پیشانبدرێت‌و ببینرێت .ئەوەی ئەم کولتورە نوێیە نماییش����ی دەکات بریتییە لە"کیچ"ێکی سیاسیی‌و زومکردنی جوانییەکان‌و لەوێشەوە ش����اردنەوەی ناش����رینییەکانی ناو کۆمەڵگاو رتوش����کردنی زبری����یو درۆ سیاس����ییەکان‌و پەنهانکردنی کارەس����اتە کۆمەاڵیەتیی‌و تااڵنە ئابوری����یو گەندەڵیی����ە گ����ەورەکان .یەکێک لەدەرکەوتەکان����ی ئەم کولتوری لوسییەش����م لەهون����ەری خانم����ی گۆرانیبێ����ژ "هێل����ی لۆڤ"دا نیش����انداوە کە چ����ۆن لەکلیپەکەیدا زڕەی زنجی����ری دەبابەکان‌و ل����ەرەی زنجیرە ئاڵتونییەکەی ،چۆن بریس����کەی پێاڵوەکەی‌و بریس����کەی تەقینەوەی بۆمبەکان‌و چۆن قژە قەترانیی����ە خاوەکەی لەگەڵ نەرمیی دوکەڵی ڕەش����ی ماڵ����ە س����وتاوەکاندا تێکەڵدەکات. ئێس����تاتیکای ئ����ەم خانمە ناش����رینییەکانی جەنگ دەش����ارێتەوە ،چونک����ە زومی کامێرا لەس����ەر ئەوەو جەن����گ تەنها پاش����خانێکی ئ����ەو دونی����ا بەدەیە ک����ە لەپش����تی ئەوەوە دەگوزەرێت .هونەری ل����وس کۆپییەکی زۆر هەرزان‌و ناچیزیی ئستێتیکە بۆ چێژ کە جگە لە"کیچ"و "کلیشێ" هیچی تر بەرهەمناهێنێت؛ بۆنمون����ە بۆئەوەی تەعبیر لەخۆشەویس����تی بکەیت دەبێت باوەش����کردنی ک����چو کوڕێک لەکات����ی خۆرئاوابون����دا وێنابکەیت .ئاوهاش لەم کلیپەو لەم فیلمەش����دا بۆئەوەی هەستی ش����ێرانەمان پیش����انبدرێت ،دەبێت شێرێک لەبەرپێی ئەم خانم����ەدا بێت ،یان بۆئەوەی نیش����تیمانپەروەرێتی نیش����انبدەین ،دەبێت مندااڵن فێری س����رودی ئەی رەقیب بکەین. لەهەموی مەترس����یدارتر لەهون����ەری لوس‌و پروپاگەندەئامێزدا بریتییە لەمانیپولەیش����ن وەکو لەکۆتایی فیلەمەکەدا دەیبینین ،کاتێک هەموان دەبن بەپێش����مەرگەیەکی سیاسیی‌و بەکاڵش����ینکۆفەوە دەڕۆن بۆ شەڕی داعش. پارادۆکسەکە ئەوەیە کە ئەم وێنەیەی قوبادی
لەفیلمەکەی����دا بۆمان نماییش����دەکات تەواو پێچەوانەکەی راستە .راستییەکەی ئەوەیە کە خەڵک خۆی ئامادەکردب����و هەڵبێت ،چونکە پارت����ی بەدە ه����ەزار چەک����دارەوە هەڵهات‌و بەرگریی لەئێزیدییەکان نەکردو لەجینۆسایدی داعش����ەکان نەیپاراس����تن‌و ئەمەش رێگای بۆ نزیکبونەیان لەهەولێری پایتەخت خۆشکرد. ئ����ەو هەرزانیی‌و بێ قواڵیی����ەی لەهونەری پروپاگەندەدا هەیە ،هەمان ئەو کڵیشێسازییەیە کە لەفیلمەک����ەی قوبادیدا دوبارەو چەندبارە دەبێتەوە .ئ����ەم فیلمەی قوبادی درێژکراوەی ئەو کولتورە هونەرییە "کیچ"ەیە کە سااڵنێکە پارتی ب����ۆ بەرهەمهێنانی کۆمەڵگایەکی لوس بەلێش����او پارەی تیادا س����ەرفدەکات .پارتی بەناوی جەنگی داعشەوە گەمەیەکی سیاسیی زۆر مەترس����یدار لەگەڵ پرسی بەنەمرکردنی سەرۆکایەتی بارزانی‌و تڕوهاتکردنی پەرلەمان دەکات .پرس����ی کۆمەڵکوژی����یو تراژیدی����ای مندااڵن����ی پەناهەن����دەو ژنان����ی ئێزیدی بۆ مەبەستێکی سیاس����یی بەرتەسکی حزبیی - خێزانیی مانیپولەیشن دەکات کە دروستکردنی دەسەاڵتدارێتییەکی ئیمارەتئاسای سوڵتانییە لەس����ەر ئ����ەو ک����ەالوە سیاس����یی‌و قەیرانە ئابوریی‌و تااڵنبردنەی س����امانی نەتەوەیی کە سااڵنێکە خۆی بەرپرسی یەکەمی دروستبونی ئەو دۆخەیە. چوارەم :قوب����ادی کۆڵەکەیەک����ی گرنگی چیرۆکی بونیاتنان����ی دەوڵەتە وێناکراوەکەی بەدو کاراکتەر هەڵچنیوە .یەکێکیان فڕۆکەوانەو ئەویتری����ان گۆرانیبێ����ژە .فڕۆکەوانەک����ە کە لەکوردستان بە"نەریمانی فڕۆکەوان" ناسراوە، لەمنداڵییەوە خولیای فڕینی هەیەو دەیەوێت فڕۆکەیەک دروس����تبکات .ئەم خولیایە قوڵتر دەبێت����ەوە کاتێ����ک نەریم����ان لەکەمپێک����ی پەناهەندە عاش����ق دەبێت .پاش گەڕانەوەی بۆ شوێنی خۆیش����ی ،خۆشەویستەکەی هەر لەخەیاڵ����دا دەمێنێت .بەم چەش����نە خولیای فڕین����ی بەفڕۆکە دەگۆڕێ����ت بەخولیای فڕین بۆ الی عاش����قەکەی .دوای ئ����ەوەی دو جار لەخۆشەویس����تیدا نائومێدو دڵشکاو دەبێت، ئەمی����ش ژن دەهێنێ����ت‌و دو منداڵی دەبێت. پ����اش ئ����ەوەی فڕۆکەکەی دروس����تدەکات‌و لەئەزمونکردنێکی فڕیندا دەکەوێتە خوارەوەو بۆ ماوەیەک ش����ەلەل دەبێ����ت ،بڕیاردەدات خول����ی راهێنان����ی فڕۆکەوانیی ب����ۆ مندااڵنی کوردس����تان بکاتەوە .لەکۆتایی فیلمەکەشدا عەشق بۆ فڕین‌و گەیشتن بەخۆشەویستەکەی دەگۆڕێت بۆ عەش����قی خاک‌و ش����ەڕکردن دژ بەدوژمنەکانی واڵت کە لەهێرشەکانی داعش بۆ س����ەر مەخمور و نزیکبونەوەی لەهەولێری پایتەختدا بەرجەستەی دەکات. بەشێکی تری سیناریۆی فیلمەکە ئاکتەرێکی ژنە کە وەک����و گۆرانیبێژ ناس����راوە بە"هێلی ل����ۆڤ" .ئەوی����ش رابوردویەک����ی پڕپەژارەی ئاوارەی����ی هەیەو پ����اش گەڕانەوەی خەریکی پرۆژەیەک����ی هونەری گەورەو دروس����تکردنی خولی راهێنانی موزیکە بۆ مندااڵنی ئاوارەی ناو کەمپەکانی کوردستان. پرۆس����ەی "کیچ"بون����ی فیلمەکەی قوبادی دەگاتە رادەیەک کە ئەم دو چارەنوسە وەک لەفیلم����ە هیندییە هەرزانەکان����دا دەیبینین، بەڕێکەوت لەن����او هەمان کەمپی پەناهەندەدا بەیەک بگ����ەن ،بۆئ����ەوەی مندااڵنی ئاوارەی کۆبانێ فێری موزی����ک‌و فڕین بکەن .ئەوەی جێگای تێڕامانە ئێمە وێنەی خانمێک دەبینین کە لەس����تایلی پرچ‌و نینۆک‌و جلوبەرگییەوە تاوەک����و دەگاتە مۆدێلی پێاڵوە ش����یکەکانی لەگەڵ ئەو هەمو منداڵە بێنازو کارەساتبارەی ژیانی ن����او کەمپەکان دادەنرێ����ت ،بێئەوەی دەرهێنەری فیلمەکە بۆ یەک چرکەس����اتیش هەست بەپارادۆکس����بون بکات .ئەو مۆدێلی جل‌و س����تایلەی ئ����ەم خانمەو س����تافەکەی هەیەتی بۆ ش����ەقامەکانی پاریس دەگونجێن، نەک بۆ کەمپەکانی ئاوارەی کۆبانێ. نەمان����ی ش����ەرمی هون����ەری لەفیلم����ی پروپاگەن����دەدا وادەکات ک����ە منداڵ����ەکان، کارەس����اتەکان ،ژیانی پەناهەندەو ئاوارەیی‌و جەنگ تەنها وێستگەیەک بن ،کەرەسەگەلێک ب����ن ب����ۆ گەیش����تن بەئامانجێکی ش����ەرعیی گەورەت����ر ،ئەوی����ش گەیش����تنە بەخەونێکی نەتەوەی����ی ک����ە لەدروس����تکردنی دەوڵەتدا بەرجەس����تەدەبێت .بۆی����ە رێکەوت����ەکان‌و ڕوداوەکان‌و کاراکتەرەکان‌و مێژوە بچکۆلەکان هەمویان لەچرکەساتێکدا لەیاد دەکرێن‌و دەبن بەسوتەمەنی ئەو پرسە گەورەیە .هەرئەمەشە وادەکات ک����ە هی����چ سەرس����وڕهێنەر نەبێت کاتێک داعش هەڕەشە لەهەولێر دەکات ،ئەم خانمەو س����تافەکەی کە هەم����وی ژنن لەگەڵ نەریمانی فڕۆکەوان ،بەسودفەیەکی کارتۆنی لەناو یەک ماش����ێنی س����ەربازیدا یەکدەگرن. هەردوکیان موزیک‌و فڕین خانەنشین دەکەن‌و دەبن بەپێشمەرگە ،بۆ بەرگرییکردن لەخاک‌و نیش����تیمانیش ،کاڵش����ینکۆف دەکەنە شان‌و
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
13
ژنی كورد سڕكراوه په‌رێز ناسر لەناو یەک ماشێنی سەربازیدا بەرەو بەرەکانی جەن����گ دەڕۆن .ئ����ەوەی جێگای س����ەرنجە قوبادی وێن����ای کچانی ش����ەڕڤانانی کۆبانی تێکەڵ����دەکات بەکچانی کاڵشینکۆفبەش����انی وێناکراوی ژێر دەس����ەاڵتی پارتی کە بەجلی ئوتوک����راو و مۆدێ����ل‌و دیزاینی نوێ‌و نینۆکی بۆیەکراوەوە ب����ۆ بەرەکانی جەنگ لەمەخمور دەڕۆن .کاتێ����ک مرۆڤ ئەم هەمو ش����ێوانە کۆمەاڵیەتی‌و سیاس����یی‌و ئێتیکییە دەبینێت، کاتێ����ک روبەڕوی ئەم هەمو چەواش����ەکارییە مێژویی����ە دەبێتەوە ،رەوای����ە بەخۆی بڵێت: ئ����ەرێ ئ����ەم پ����رۆژە هونەریی����ە درۆزنان����ە تەواوکەری هەمان درۆی سیاس����یی نییە کە سااڵنێکە س����وڵتانیزمی سیاس����یی لەهەولێر پروپاگەندەی ب����ۆدەکات؟ بەهمەنی قوبادی دەش����ێت لەس����ینەماکانی خۆرئاوادا چەپڵە بچنێتەوە کاتێک نماییشی پروپاگەندەگەرانەی درامایەکی سیاس����یی‌و ئینس����انیی "کیچ"انە دەکات کە ئەمڕۆ جێگای س����ەرنج‌و س����ۆزی خۆرئاوایە ،بەاڵم کاتێک ئەم پرۆژە هونەرییە بێتە ناو هۆڵەکانی سینەما لەکوردستانی پڕ لەغەدرو دابەشبونی سیاسیی‌و قەیرانی قوڵی ئابوریی‌و کۆمەاڵیەتیی‌و برسێتی‌و بێموچەیی‌و گەندەڵیی ،چاوەڕوان����ی چی دەکات؟ گومان دەکەم لەهەمو هۆڵەکاندا تەنها چەپڵەبارانی بکەن‌و ستاییش بچنێتەوە. پێنج����ەم :ئ����ەوەی راس����تی بێ����ت ،ئەم فیلم����ە لەنیوەی دوهەمیی����ەوە هێندە بێتامە ک����ە م����رۆڤ دەبێ����ت زۆر لەخۆی ب����کات تا کۆتاییەک����ەی تەماش����ای ب����کات .ئاغ����ای قوبادی ناس����یۆنالیزمێکمان بەتامی پارتی بۆ نماییشدەکات ،خرۆشێکی نیشتمانپەروەرییمان بۆ بەرهەمدەهێنێت کە هاوش����ێوەی سرودی "إحنا مشینا للحرب"ەو یەکڕیزییەکی نەتەوەیی درۆزنانەمان نیش����اندەدات کە لەسنورەکانی دێگەڵە وردوخاش دەبێت. من بەشبەحاڵی خۆم دوای تەواوبونی فیلمی "ئااڵی بێ واڵت"ی بەهمەنی قوبادی ،واڵتێکم بینی ئااڵکەی بەدەست کەسانێکەوە بون کە هێندەی دەسەاڵت‌و سامان‌و خودئەڤینییەکی سیاس����یی‌و هونەرییان المەبەس����تە ،هێندە رێزی ئااڵیەکی داڕزاوی خوێناوییان مەبەست نیی����ە .هەر ئ����ەم دۆخەش ب����و وای لێکردم قس����ەیەکی گۆبلزی وەزی����ری پروپاگەندەی نازییەکان����م بیرکەوێتەوە ک����ە دەڵێت" :فیلم مۆدێرنترین کەرەس����ەی کاریگەییە" بۆ سەر هەس����ت‌و نەستی جەماوەر .ئەو پیاوە نازییە رای واب����و "چەن����دە حکومەتێکی باش بەبێ پڕوپاگەندەیەک����ی باش ناتوانێ����ت بەردەوام بێت ،ئاوه����اش پڕوپاگەندەیەکی باش بەبێ حکومەتێک����ی باش ناتوانێت بەردەوام بێت". قوبادی وش����یارانە یان کاڵفامییانە دەیەوێت پێمانبڵێ����ت ،ئێم����ە ئێس����تا حکومەتێ����ک‌و فرس����ەتێکی باش����ی مێژوییمان هەیە ،بۆیە منیش ئ����ەم پروپاگەندە باش����ەی بۆدەکەم. ئەو بەدرێژای����ی فیلمەک����ەی پروپاگەندە بۆ ئ����ەوە دەکات کە ئێمە ئیرادەی باش����مان بۆ نەتەوەس����ازیی‌و دەوڵەتسازیی هەیە ،ئەمیش ئەو تواناو کەرەستە باش����انەی دۆزیوەتەوە کە تەعبیر لەم خواس����تە قوڵە دەکەن .هەر ئەم پەیامە گرفتئامێزەش����ە وادەکات کە ئەم فیلمە ببێت بەپرۆژەیەکی هونەریی "کیچ"انە بۆ هێزێکی سیاسیی دونیای ئێمە کە لەمڕۆدا پروپاگەندیەک����ی زۆر هەرزان����ی نەتەوەیی بۆ پرسی دەوڵەت دەکات. ئەم مۆدێل����ە لەپروپاگەندەی سیاس����یی‌و ئایدیۆلۆژی����ی ک����ە بەهون����ەرو ئەدەبیاتێکی ه����ەرزان زەڕکەش����کراوە ،لەواڵتان����ی ناوچەکەمان����دا نوێ نییە ،بەاڵم ئەوەی نوێیە س����ەرهەڵدانی مۆدێلێک����ی تایبەتە لەئەدیب‌و هونەرمەندو رۆژنامەن����وس لەدونیای ئێمەدا ک����ە پەیوەندییەکی زۆر لوس����ی لەگەڵ هێزە سیاسییەکاندا هەیە .ئەوان ئەخالقییەتێکیان س����ەروەر کرد کە گرفت نییە لەکوێ‌و لەکێ پارە وەردەگری����ت‌و لەکوێ����دا بەرهەمەکانت باڵودەکەیت����ەوەو لەگەڵ کێ����دا کار دەکەیت، بەڵکو گرنگ ئەوەیە تۆ چی دەنوسیت‌و چی دەڵێیت‌و چ����ی بەرهەمدەهێنیت .ئەم گروپە لەهونەرمەندو نوس����ەرو رۆژنامەنوس بڕوایان بەپرنسیپی بەرپرس����یارێتیی ئێتیکیی نییە، بەڵکو بڕوای تەواویان بەپرنسیپی ئەو بازاڕە ئازادە حزبییەیە کە تیایدا کڕین‌و فرۆش����تنی وی����ژدان بوە بەکولتوری باو .بڕوایان وایە کە کۆمەڵگا لەوە گەمژەترە ئەم هەڵوێستانەیان بۆ ئەژمار بکات ،چونکە ئەوەی لەیادەوەریی دەستجەمعیدا دەمێنێتەوە بەرهەمە هونەریی‌و ئەدەبییە گەورەکان����ە .بڕوایەکی درۆزنانەیان ب����ەوە هەیە ک����ە ئ����ەم کاران����ە لەهەیبەتی هونەری����یو ئەدەبییان کەمناکات����ەوەو چێژ لەوە دەبینن کاراکت����ەرە خودئەڤینییەکانیان نماییشبکەن‌و بەهونەرمەندو ئەدیبی گەورەی نەت����ەوە بناس����رێن ،چونک����ە وێن����ەی کورد دەگەیەنن����ە دونیای دەرەوەی کوردس����تان‌و پرس����ی کورد بەجیهان����ی دەرەوەی هونەرو ئەدەب دەناسێنن.
"ژن"ئه‌وبون���� ه وه‌ره‌ی���� ه كه‌ژیانی ئافراندوه ،دایكی گشت پیاوێك ه جگ ه له‌باوكه ئ����اده‌م ،ژن ئه‌ونیعمه‌ته‌ی ه كه خودای گ����ه‌ور ه به‌حۆری ناوی بردوه‌و به‌هه‌شتی خستۆت ه ژێرپێی، "ژن" دایكه ،خوش����كه ،هاوسه‌ره، هیچ كه‌س����ێك ناتوانێت پێناسه‌ی ژن به‌ته‌واوی بكات ،جگ ه له‌باوكه" ئاده‌م"،چونكه ئ����هو له‌پێناو نیگاو باوه‌شی دایكه "حه‌وا "دا به‌هه‌شتی گۆڕییه‌وه به‌زه‌وی. له‌هه‌مو دونیادا ژن خاوه‌نی بڕیاری خ����ۆی‌و له‌ناوه‌نده‌كانی بڕیاریش����دا خاوه‌نی پێگ����هی خۆیه‌تی‌و له‌كۆڕو كۆبونه‌وه‌كاندا به‌ش����داره‌و ده‌بێت ه سه‌رۆك‌و له‌سیاسه‌تدا ده‌ورێكی بااڵی هه‌یه ،به‌اڵم به‌داخ����هو ه له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،ژن س����ڕكراوه‌و ته‌نها به‌الیه‌كدا ئاڕاس����ته كراوهو ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌شی ك ه له‌سیاسه‌تی كوردیدا بونیان هه‌یه ئهوه الیه‌نی حزبێكن‌و فش����ار خراوه‌ته س����ه‌ریان‌و به‌بونی خۆیان نه‌بونه نوخبه‌ی سیاسی ،ژن له‌كوردس����تاندا له‌چوارچێوه‌یه‌كدا چه‌قبه‌ستو كراوهو رێگری ده‌كرێت له‌وه‌ی كه ئاوڕبداته‌وه بۆ پش����تی سه‌ریشی. رۆژنامه‌ن����وسو رۆمانن����وسو چاالكوان����ی سیاس����ی به‌ناوبانگی كۆڵۆمبی (گابرێل گارسیا ماركیز) ده‌ڵێ����ت :یه‌كێ����ك له‌گه‌وره‌تری����ن هۆكاره‌كان����ی بێتاقه‌تی ژن ،گرنگی پێنه‌دانیه‌تی به‌ش����ێوه‌یه‌ك دروست كراون ،ك ه ئه‌گه‌ر دوژمنه‌كه‌ش����یان گرنگی����ان پێن����ه‌دات ئ����هوه ئازار ده‌چێژن. ژن ئه‌و بون����ه‌وه‌ره‌ی ك ه به‌ته‌نها ش����ه‌وێك له‌ك����چ بونی����هوه ده‌بێت به‌ژن ،كه هاوس����ه‌ره‌كه‌ی ده‌مرێت ده‌بێته بێ����وه‌ژن ،كاتێك ك ه ده‌نگ هه‌ڵده‌بڕێ����ت بۆداواكردنی مافه‌كانی خ����ۆی‌و ده‌یانی ت����ری وه‌كو خۆیو سنوره‌كانی ترس����ی تێپه‌ڕاند ئهوه به‌ژنێكی بێ حه‌یاو بێڕه‌وشت ناوی ده‌به‌ن‌و ده‌بێته دێوه‌ژن. ئ����هوه ه����ه‌ر ژنه له‌ب����ری خوێن‌و تۆڵه‌س����ه‌ندنه‌و‌ه به‌ناوی شه‌ر هف‌و كه‌رامه‌تی بێ كه‌رامه‌ته‌كان ده‌ستاو ده‌س����ت به‌جه‌س����ته‌ی ده‌كرێ����ت‌و هیچكام له‌ڕێكخراوه‌كانی به‌ناو مافی ژنان ورته‌یان لێ����وه نایه‌ت‌و وه‌كو تۆزی بانان ب����ۆی ده‌رده‌چن ،ئهوه هه‌ر ناوی ژنه ك ه له‌ش����ه‌ڕ ه جنێوی نێرینه‌كان����دا وه‌ك����و وه‌رزی پای����ز گه‌اڵڕێ����زان ده‌كرێت ،بێ ئهوهی بیر بكه‌نه‌وه كه ن����اوی ژنێك به‌خراپ ه ده‌خه‌نه س����ه‌ر زمان ه چه‌په‌ڵه‌كه‌یان خۆشیان خاوه‌نی هه‌مان بونه‌وه‌رن كه ناوی "ژنه" ئه‌ی پیاو تۆ له‌بیرت كردوه كه جنێ����و به‌ژنێك (دایك، خوشك ،هاوس����ه‌ر)ی كه‌سێكی تر ده‌ده‌یت ت����ۆش هه‌مان كاردانه‌وه‌ت به‌رامبه‌ر ده‌كرێت. به‌اڵم له‌كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی پیاوساالری وه‌كو ئه‌و هه‌رێمه بچكۆالنه‌ی ئێمه‌دا كه ناوی"هه‌رێمی كوردس����تان" ه، ده‌بێت پیاوس����ه‌ردارو س����ه‌روه‌ری ماڵ بێ����ت ،ژنی����ش ژن����ی ناوماڵ بێت‌و ماڵه‌كه‌ی ده‌بێت���� ه زیندانێك بۆی ك���� ه له‌وێ����دا جی����ا له‌ئه‌مری كۆمه‌ڵگ ه كه به‌مری هاوسه‌ره‌كه‌شی بوبێت ،ئهوه ده‌نگی كپ ده‌كرێت، ته‌نانه‌ت كات����ێ ده‌چێته بازاڕ هه‌تا ئه‌گ����ه‌ر زۆر هۆكاری����ش هه‌بێ����ت بۆئ����هوهی پێبكه‌نێت ،ئ����هوه نابێ پێبكه‌ن����ێ ،چونك����ه له‌وس����هرهوه پیاوێ����ك ده‌یبینێت‌و ده‌بێته هۆی له‌كه‌داركردنی پیاوێكی تر ،ده‌بێت زۆر هۆش����یارانه به‌ڕێگادا بڕوات‌و هه‌میش���� ه بیری الی پاش‌و پێشی خۆی بێت ،نه‌كا نامه‌حره‌مێك به‌بێ ویستی خۆی ده‌س����ت بۆ حه‌ره‌می به‌رێت‌و له‌و نێوه‌نده‌دا ش����ه‌ره‌فی پیاوێكی تر بڕوشێت. بۆی����ه ئیتر پێویس����ت ه له‌س����ه‌ر كۆمه‌ڵگ����هی پیاوس����االریدا ،ك���� ه چاوێك به‌ڕابردویدا بخش����ێنێته‌وه‌و رابردوی بكات���� ه ئه‌زمون‌و لێگه‌ڕێت كه"ژن"ته‌نها خۆی بێت ،نه‌ك ئامێر بێت ته‌نها بۆپاككردنه‌وه‌ی ناوماڵ‌و به‌خێوكردنی منداڵ‌و دامركاندنه‌وه‌ی حه‌زو ئاره‌زوه‌كانی پیاو.
12
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
birura. awene@gmail. com
سۆسیۆلۆژیای ژیانی رۆژانە :وتاری پێنجەم
سەلەفیەت‌و شار مه‌ریوان وریا قانع سەرەتا ئەمڕۆ بزاوتێکی سەلەفیی لەکوردستاندا ئامادەیە کە بۆ هەم���وان دیارو بینراوە، سەلەفییەکان خۆشیان سڵ لەوە ناکەنەوە لەن���او ش���ارەکانی کوردس���تاندا خۆیان وەک "دین���داری جیاواز"نمایش���بکەن. لەناو"روب���ەری گش���تیی"دونیای ئێمەدا بەش���ێوازی جیاواز دەردەک���ەون .هەم ش���ێوازی جلوب���ەرگ‌و خۆپۆش���ینیان جیاوازە ،هەم چۆنیەتی رێکخستنی لەش‌و روخس���اریان ،هەم ئەو روانین‌و دیدانەی ب���ۆ دین‌و دینداریی هەیان���ە .ئەمە جگە لەئامادەبونیان لەناو چەندەها مزگەوت‌و ناوەندی دینیی‌و فێرگەو پۆلی خوێندنی زانکۆکاندا .هاوکات بەشێوەیەکی بەرچاو لەناو دونیای پەیوەندیی���ە تەکنۆلۆژییە مۆدێرنەکان���دا ئامادەن ،ئ���ەم بزوتنەوە تازەی���ە هەم تەلەفیزۆن‌و رادیۆیان هەیە، هەم ئەکاونتی تایبەت لەسەر فەیسبوک‌و ه���ەم چەن���دان وێبس���ایت‌و پێگ���ەی ئەلکترۆنیی .زۆربەش���یان لەدەوری ئەم یان ئەو"زانا"و"شێخ"و"بانگخواز"ی دینی کۆدەبنەوەو ئەو کەسانە رۆڵی سەرکردەی دینیی دەبینن کە دەشتوانێت دەستبخاتە ناو ژیان���ی شەخس���ی هەوادارەکانەوە. نمونەکانیان لەکوردستاندا کەسانی وەك د.عەبدولواحیدو مەال شوش���كەیی‌و مەال عەبدوللەتیفن. ئ����ەم س����ەلەفیانە کتێب����ی دینیی‌و نادینی����ی تایب����ەت بەخۆی����ان هەی����ەو لەکۆمەڵێ����ک کتێبخان����ەی تایبەت����دا دەفرۆشرێن .سەلەفییەکانی کوردستان زیاد لەناوی خوێندەوارو تیوریس����تێکی دینییان هێناوەتە ناو دونیای ئێمەوە کە زۆرینەیان سعودیی‌و خەلیجین‌و پێشتر ئەو ناوانە نە لەکایەی دین‌و نە لەکایەی رۆشنبیریی ئێمەدا بونیان نەبوە ،لەناوە ه����ەرە دیارەکانی����ان ئەب����و محەمەدی المقدسی ،سفر الحوالی ،ساڵح الفوزان، شێخ عبدالرحمن البراک‌و بدیع مدخلی‌و زۆرانێک����ی تر ..هاوکات ئ����ەم گروپانە زمانێکی دینیی‌و سیاسیی‌و کۆمەاڵیەتی تایب����ەت بەخۆیان هەی����ە ،کە زمانێکی دینیی داخ����راوەو جیاکردنەوەی حەاڵڵ لەحەرامی دینیی یەکەی سەرەکیی ناو ئەو زمانەیە .خۆ نمایش����کردنی خۆیان وەک "هەوادارانی س����ونەتی پێغەمبەر" ناودەبەن‌و لەڕوی دینییەوە گرنگییەکی گەورە بە"حەدیس"و"سونە"ی پێغەمبەر ئ����ەدەن ،ن����ەک بەقورئان .ئ����ەم زمانە تایبەتەو زاراوە س����ەرەکییەکانی لەناو مێژوی فیکری ئیسالمیی کالسیکییەوە دێت‌و لەزۆر روەوە درێژەدانە بەو شێوازە لەزمان ک����ە لەئەدەبیاتی"سیاس����ەتی ش����ەرعیی"و"ئەحکامی س����وڵتانیی"دا ئامادەیە. ه����اوکات بڕبڕەپش����تی بیرو بۆچونە سیاس����ییەکانیان لەناو کایەی سیاسیی ئێمەدا لەسەر پێداگرتن لەسەر"ئیتاعەتی سیاس����یی"و وەال بۆ"وەل����ی ئەم����ر" کاردەکات ،هەم����و رەخن����ەو ناڕەزایی وەک"خروج"لەدی����ن‌و دەربڕینێ����ک لەئیس��ل�ام وێن����ا دەک����ەن‌و وەک ش����کان‌و دەرچ����ون لە"بەیع����ەت"و هە ڵگیر س����ا ند نی " فیتنە " د ە بینن . "دانبەخۆداگرتن"و"تەحەمولکردن����ی حاکم"بەه����ا سیاس����ییە س����ەرەکیی‌و گرنگەکانیانەو شتێک بەناوی"دەوڵەتی یاس����ا"" ،جیاکردنەوەی دەسەاڵتەکان لەیەکتری""،حوکمڕانیی دەس����توریی"و زۆرێ����ک لەپێ����دراوە مۆدێرنەکانی تری حوکمڕانیکردن الی ئەمانە ئامادە نییە. نەک ه����ەر ئەمە بەڵک����و دیموکراتیەت وەک سیس����تم الی ئەمان����ە وەک کوفر بەداهێنراوێک����ی مامەڵەدەکرێ����ت‌و خۆرئاوای����ی ناودەبرێ����ت ک����ە هی����چ پەیوەندییەکی بەئیسالم‌و بەکەلەپوری ئیسالمییەوە نییە" .نەسیحەت"کردنی حاکم‌و دەس����ەاڵتدار ئامڕازی سەرەکیی بەشداریکردنی سیاسییەو خیالفەکەیان لەس����ەر ئەوەیە ئایا ئەم"نەس����یحەت"ە بەنهێنی ئەنجامبدرێت یان بەئاش����کرا. بەاڵم هەندێک گروپ����ی تریان هەڵگری
گوتارێک����ی سیاس����یی رادیکاڵی����ی رەخنەیی����ن‌و داوای کۆتایی سیس����تمی سیاسیی دەکات بەوشێوەیەی کە هەیە. ب����ەاڵم هەمویان ل����ەڕوی کۆمەاڵیەتیی‌و دینییەوە ت����ەواو داخراو و کۆنەپارێزن‌و دیدێک����ی هێج����گار س����ادەو خورافیی یان نیمچ����ە خورافییان ب����ۆ چۆنیەتی کارکردن‌و رێکخس����تنی کۆمەڵگا هەیە، بنچینەی ئەم رێکخس����تنەش لەس����ەر جیاکردن����ەوەی ت����ەواوی نێ����ر لەم����ێ لەیەکت����ری‌و داپۆش����ین‌و گەمارۆدان����ی جەستەی ئافرەت ،کاردەکات .لەمڕوەوە هەڵگ����ری داخراوترین دیدی پاتریارکین بۆ چۆنیەت����ی رێکخس����تنی کۆمەڵگاو چۆنیەت����ی پەیوەندیی نێ����وان نێرو مێ تیایدا. پرس���یاری س���ەرەکیی ئەوەیە چۆن لەم دیاردەی���ە تێبگەین؟ بەبۆچونی من بەب���ێ گەڕاندن���ەوە بۆ سۆس���یۆلۆژیای دین تێگەیش���تن لەم دیاردەیە مەحاڵە، بەتایبەتی ئەو ش���ێوازە لەسۆسیۆلۆژیا کە دین بەژیانی ناو شارە گەورەکانەوەو بەپرۆس���ە ئاڵۆزەکان���ی بەش���اربونەوە گرێئ���ەدات ،وات���ە بەو پرۆس���انەوە کە بەئینگلیزی���ی پێیدەڵێن ئوربانیزەیش���ن .urbanizationدیاردەی سەلەفیەت دی���اردەی دونی���ای دوای راپەڕین���ە، دونیای���ەک تیای���دا تەنه���ا مۆدێلێک���ی س���وڵتانیی تایب���ەت دروس���تنابێت، بەڵکو پرۆس���ەی تایبەتیی بەش���اربون چییەتی‌و ناوەڕۆکی فەزا گش���تییەکانی ئەو کۆمەڵگایە دەستنیش���اندەکات .من تا ئێس���تا لەزیاد لەنوس���ینێکدا باس���م لەوەکردوە کە س���وڵتانیزمی سیاس���یی لەکوردس���تاندا پێویس���تی بەو گوتارە س���ەلەفییە هەیە کە لەڕوی سیاسییەوە ب���اس لەنەس���یحەت‌و ئیتاعەتکردن���ی وەلیئەم���ر دەکات ،ئ���ەم پرۆسەیەش���م لەزی���اد لەنوس���ینێکدا بەپرۆس���ەی "بەسعودییکردنی کوردس���تان"ناوناوە، ئ���ەوەی لەم وت���ارەدا دەمەوێت جەغتی لێبکەم پەیوەندیی نێوان س���ەلەفیەت‌و پرۆسەی بەشاربونە لەکوردستاندا. سۆسیۆلۆژیای شار ت���ا س���ەرەتای س���ااڵنی هەفت���ا لەسۆس���یۆلۆژیای ش���ارو شارنیشینیدا ئەو گریمانەی���ە بااڵدەس���تبو کە ژیانی ش���ار ژیانێکی نادینیی دەبێت ،راس���تە دین لەش���اردا دەمێنێت ،کەسانی دینیی لەناو ش���اردا بونیان دەبێت ،بەاڵم ژیانی گشتیی شارو روبەرە گش���تییەکانی ناو ش���ار ،ژیان‌و روبەرێکی دینیی نابن .ئەم روانینە بەشێکبو لەتێزی بەعەلمانیبونی حەتمیان���ەی دونی���ا وەک بەش���ێک لەپرۆس���ەی تازەبونەوەی کۆمەاڵیەتیی. لێرەشەوە لەم شێوازەدا لەسۆسیۆلۆژیای دی���ن پرۆس���ەی بەش���اربون ،ئ���ەوەی بەئینگلیزیی پێیدەڵێن ئوربانیزەیش���ن، ،urbanizationوەک پرۆس���ەی الوازبونی دین‌و پەراوێزکەوتنی دینداریی وێنادەکرا .لەنێوان هاتنەکایەی ش���اری گەورەو بەهێزیی دینداریدا پەیوەندییەکی پێچەوانە هەبو .بێگومان ئەم گریمانەیە لەهەندێک ئاست‌و لەناو هەندێک لەڕوبەرە شارییەکاندا راس���تبو ،بەاڵم بۆ گشتێتی پرۆسەی بەش���اربون راس���تنەبو .بۆیە کۆمەڵناس���ە تازەکان گەش���ە بەدیدێکی ت���ر ب���ۆ پرۆس���ەی بەش���اربون ئەدەن جیاواز لەو دیدە س���ەرەتاییە .لەڕاستیدا لەهەفت���اکان ب���ەدواوە یەکالیەنیی ئەو گریمانەی���ە پەکیدەکەوێ���ت‌و ژمارەیەکی زۆر کۆمەڵن���اس ئ���ەو راس���تییەیان بۆ دەردەکەوێ���ت کە ش���ارە گ���ەورەکان، لەپ���اڵ الوازبون���ی هەندێ���ک دەرکەوتی دینیی‌و کۆتاییهاتنی هەندێک ش���ێوازی تایبەتی دینداری���دا ،هاوکات ژینگەیەکی نوێن بۆ دروستبونی چەندان بزوتنەوەی ئاینیی بەهێزو چەندان ش���ێوازی تازەی دنیداریش ،ش���ارە گەورەکانی ئەمڕۆکەی دونیا نمونەی ئەو شوێنانەن کە تیایاندا دی���ن‌و نادین ،مرۆڤی ب���اوەڕدارو مرۆڤی بێب���اوەڕ ،بزوتنەوەی دینیی‌و بزوتنەوەی نادینیی فرەشێوەو هەمەجۆریان تیادایە. ئەم وتارە هەوڵدانێکە بۆ بەس���تنەوەی بزوتن���ەوەی س���ەلەفیەت بەپرۆس���ەی بەش���اربونەوە لەکوردس���تانی دوای راپەڕیندا. بەعەلمانیبونی دونیا یان بەپلورالبونی؟ لەسۆسیۆلۆژیای سونەتیدا کۆچکردن‌و گواس���تنەوە لەالدێکانەوە بۆ شارەکان س���ەرەتا وەک بەش���ێک لەپرۆس���ەی بەعەلمانیبونی دونیا وێنادەکرا ،کە تیایدا کۆچبەران ژینگە تەقلیدییە دینییەکەی
خۆیان بەجێدەهێڵن‌و لەناو ش���ارەکاندا بەه���او ئەخالقیات���ی نوێ���ی نادینی���ی وەردەگ���رن ،بەاڵم دەرکەوت لێرەش���دا ئەم ش���ێوازە گواستنەوەو کۆچکردن بۆ بەشێکی کۆچبەران راستەو بۆ گشتێتی دیاردەی کۆچکردن راستنییە .کۆچکردن لەالدێوە بۆ ش���ار هەندێک کەس‌و هێزی کۆمەاڵیەتیی لەدین دوردەخاتەوە ،بەاڵم بەشێوەیەکی گش���تیی ئەم کۆچبەرانە لەش���ارەکاندا ژینگەیەک���ی بەهێ���زو لەباری���ش ب���ۆ گەش���ەکردنی دینداریی نوێ‌و دروس���تبونی بزوتنەوە دینییەکان دەدۆزنەوە .ئەگەر زانا کۆمەاڵیەتییەکان‌و مێژونوسان پێشتر باوەڕیان وابوبێت کە پرۆسەی بەشاربون‌و تازەبونەوەی دونیا، مانای دروس���تبونی کۆمەڵێک شاربێت خاڵیی لەدین ،یان بەبونی دیندارییەکی الوازەوە .ئێس���تا بەش���ی ه���ەرەزۆری ئەوانەی باس لەپرۆس���ەی بەش���اربون دەکەن ،باس لەوەدەکەن کە دەش���ێت ئەم پرۆسەیە هاوشانبێت بەدروستبونی دینداریی نوێ‌و دروستبونی بزوتنەوەی ئاینیی جەماوەریی ،وەکچۆن دەش���ێت بەشێکبێت لەدروس���تبونی ژینگەیەکی پڕ لەملمالنێ‌و ناکۆکیی دینیی کە تیایدا زیاد لەڕوانینێک بۆ دین‌و زیاد لەفۆرمێک لەدینداری���ی بەریەکبک���ەون‌و ملمالن���ێ لەگەڵیەک���دا بکەن .بەاڵم وەک وتم ئەم پرۆسەیە دەشێت هاوکات هۆکارێک بێت بۆ کەمبونەوەو الوازبونی دین الی کەسان‌و هێزگەل���ی دیاریکراو .هەم���و ئەمانەش هێما ب���ۆ بەپلورالبونی ژیانی ویژدانیی‌و عەقڵی���یو ئایدیۆلۆژیی ناو ش���ارەکان دەکات‌و پرۆس���ەی بەش���اربون وەک پرۆس���ەیەک بۆ بەرهەمهێانی پلورالیزم وێنادەکرێت ،نەک وەک پرۆس���ەیەک بۆ عەلمانیبونی دونیا .ئەم تێزە ،ئەگەرچی لێرەدا ش���وێنی ش���یکردنەوەی زیاتریم نییە ،بەاڵم یەکێکە لەتێزە س���ەرەکیی‌و گرنگەکان���ی کۆمەڵناس���یی ئەمریک���ی پیتەر بێرگەر .ئەم کۆمەڵناسە پێیوایە
وەکچۆن ئیسالمی سیاسیی لەقاهیرەدا دیاردەیەکی شارییە ئاواش لەهەرێمەکەی ئێمەدا دیاردەیەکی شارییە ،راستە بەشێکی زۆری سەرکردەو کەسایەتییە سەرەکییەکانی ئەم بزوتنەوەیە لەکوردستاندا بەڕەچەڵەک خەڵکی الدێکانی کوردستانن، بەاڵم بزوتنەوەکەیان لەشارە گەورەکانی کوردستاندا گەشەدەکات‌و باڵودەبێتەوە م���ەرج نییە پرۆس���ەی مۆدێرنیزەکردن هاوشانبێت بەپرۆس���ەی بەعەلمانیبونی ب���ەردەوام ،واتە عەلمانیەت هەمیش���ەو هەردەم هۆکار یان دەرەنجامێکی حەتمی پرۆس���ەی مۆدێرنیزەکردن نییە ،بەاڵم ناکرێت بیر لەپرۆس���ەی مۆدێرنیزەکردن بکەینەوە بەبێ بەرهەمهێنانی پلورالیزم، بەبێ بەرهەمهێنانی جیاوازیی هەمەڕەنگ لەزی���اد لەکایەیەک���ی کۆمەاڵیەتی���یو لەناو زی���اد لەش���ێوازێکی بیرکردنەوەو خۆڕێکخستن‌و خۆنمایشکردن لەڕوبەری گش���تییدا .پلورالیزمێ���ک ک���ە تیایدا دینیی‌و نادینیی ،عەلمانیی‌و ناعەلمانیی، باوەڕدارو بێباوەڕ بەیەکەوەو لەپاڵیەکدا
دروستدەکات‌و دادەنێت. لەقاهیرەوە بۆ سلێمانی قاهیرە نمونەی یەکێکە لەو ش���ارانەی کە پرۆس���ەی بەش���اربون‌و پرۆس���ەی بەعەلمانیب���ون‌و پرۆس���ەی لەدایکبونی بزوتنەوەی ئاینیی نوێ‌و ش���ێوازی نوێی دینداری���ی بەیەک���ەوە لەئامێزدەگرێت. لەگەڵ گەش���ەکردنی زیاتری شارەکەداو کۆچ���ی ژمارەیەکی زۆر لەگوندنش���ینان ب���ۆ ئەو ش���ارە زی���اد لەپرۆس���ەیەکی کۆمەاڵیەتیی دێتەکایەوە کە هەریەکەیان بەئاراس���تەیەکدا دەڕۆن‌و بکەری جیاوازو زۆرجار ناکۆک بەیەکیان هەیە ،وەکچۆن کەس���ایەتییەکی لیب���رال‌و عەلمانی���یو مۆدێرنیس���تی وەک تەه���ا حوس���ەین لەالدێیەکی میس���رەوە ک���ۆچ بۆ قاهیرە دەکات‌و ل���ەوێ دەبێت بەیەکێک لەبکەرە س���ەرەکییەکانی ناو ژیان���ی مەدەنیی‌و رۆشنبیریی‌و پەروردەیی ،تەها حوسەین چەندەها زانکۆی لەمیس���ردا دروستکرد. ه���اوکات یەکێکی وەک حەس���ەن بەناو س���ەید قوتبی���ش لەهەمان س���ەردەمدا لەگوندێکی چەپەکی میسرەوە بۆ قاهیرە کۆچدەکەن‌و ئیس�ل�ام س���ەرلەنوێ وەک یەکێ���ک لەئایدیۆلۆژیا س���ەرەکییەکانی س���ەدەی بیستەم دروس���تدەکەن ،ئەمە جگ���ە لەدروس���تکردنی بزوتن���ەوەی ئیخوانی موس���لیمین کە قاهیرە شوێنی لەدایکبونیەت���ی .لەدوای ئەم لەدایکبونە لەسییەکان‌و چلەکانی سەدەی بیستەمدا، ئیتر لەهەفتاکانی س���ەدەکەدا زانکۆکانی ن���او قاهی���رەو س���ەندیکاو رێکخ���راوە پیش���ەییەکانی پڕ دەب���ن لەخوێندکارو مامۆستای ئیسالمیی‌و ئیسالمی سیاسیی ل���ەو ناوەندە ت���ازەو مەدەنییە نوێیانەدا گەش���ەدەکەن .ئەم گەش���ەکردنەی باڵە جیاوازەکان���ی ئیس�ل�امی سیاس���یی، بەئیخوانی���یو س���ەلەفیی‌و س���ەلەفیی جیهادییەوە ،هاوش���انە بەگەش���ەکردنی قاهیرە خۆیش���ی وەک شارێک .چ لەڕوی دروستبونی شاری تەنەکەو پەراوێزخراوی گەڕەکە دورەدەس���تەکانی ناو شارەکەوە کە ملیۆنان مرۆڤیان تیادەژین ،چ لەڕوی گەشەی گەورەی دانیشتوان‌و بێتوانابونی دەوڵەت لەپێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە س���ەرەتاییەکان ب���ەو دانیش���توانە ،چ لەڕوییدروس���تبونی چەندەه���ا "ش���اری تایبەت"و"گیت���ۆی کۆمەاڵیەتیی"ەوە کە دەوڵەمەندەکان���ی ش���ار لەهەژارەکانی دادەبڕێ���ت‌و جیادەکات���ەوە ،چ ل���ەڕوی بااڵدەستبونی گەندەڵیی‌و دزیی‌و جەردەیی بێوێنەی بەرپرسانی واڵتەکەوە .مۆدێلی گۆڕانەکانی ناو قاهیرە مۆدێلی بەشێکی زۆری ش���ارەکانی تری ناوچەکەیەو هەر سۆس���یۆلۆژیایەک بیەوێ���ت لەبزوتنەوە دینییکانی ناو ئەم ش���ارانەو لەش���ێوازە تازەکان���ی دینداری���ی لەم ش���وێنانەدا تێبگات سەیرکردنی ئەم وێنە گشتییەی بەشاربون گرنگییەکی گەورەی هەیە. ئ���ەوەی لەش���ارەکانی کوردس���تاندا رودەدات‌و رویداوە پرۆس���ەی هاوشێوەی ئەو پرۆس���انەیە کە پێش���تر لەشارێکی وەک قاهی���رەدا رویان���داوە .ب���ەاڵم بەخێراییەکی زۆر زیاترو بەناو شێوازێکی زۆر گەورەتر لەگەندەڵیی‌و بەگیتۆکردنی هەمەالیەن���ی ژیان���ی کۆمەاڵیەتی���دا، هەموشیان لەس���ەر ڕوبەرێکی جوگرافیی زۆر بچوکترو لەماوەیەکی زەمەنی هێجگار کورتدا .وەکچۆن ئیس�ل�امی سیاس���یی لەقاهیرەدا دیاردەیەکی ش���ارییە ،ئاواش لەهەرێمەک���ەی ئێم���ەدا دیاردەیەک���ی شارییە ،راستە بەشێکی زۆری سەرکردەو کەس���ایەتییە س���ەرەکییەکانی ئ���ەم بزوتنەوەیە لەکوردس���تاندا بەڕەچەڵەک خەڵک���ی الدێکانی کوردس���تانن ،بەاڵم بزوتنەوەکەی���ان لەش���ارە گەورەکان���ی کوردستاندا گەشەدەکات‌و باڵودەبێتەوەو ه���ەواداری زۆر دروس���تەکات ،ن���ەک لەگوندەکان���دا .تەنه���ا لەدونی���ای دوای راپەڕین���دا دین���ی بەسیاس���یکراو وەک دیاردەیەک���ی جەماوەری���یو پەرلەمانیی لەدایکببێت ،ش���وێنی لەدایکبونەکەشی هەولێرو سلێمانیی‌و دهۆکە ،نەک گوندو شارۆچکە چەپەکەکانی کوردستان. بەبۆچون���ی م���ن هەمو قس���ەکردنێک لەسەر سەلەفیەتی دینیی لەکوردستاندا ل���ەدەرەوەی پرۆس���ەی بەش���اربونی خێ���راو هەمەالیەن���ەی ش���ارەکانی کوردس���تان‌و ل���ەدەرەوەی پرۆس���ەی کۆچک���ردن‌و گواس���تنەوە لەالدێکانەوە بۆ ئەم ش���ارانەو هاوکات ل���ەدەرەوەی دروس���تبونی ملمالنێ���ی دینی���ی گەورە لەن���او کای���ەی دی���ن خۆیدا(لەنێ���وان ئیسالمی ئیخوانیی‌و ئیسالمی سەلەفیی‌و
ئیسالمی س���وفیی‌و ئیسالمی میلییدا) و لەدەرەوەی تێکەڵبونی دین بەدەسەاڵت‌و بەستنەوەی بەپرۆژەی بەسوڵتانیکردنی سیس���تمی سیاس���یی لەس���ەر مۆدێلی سعودی(پرۆس���ەی بەس���عودیکردنی کوردس���تان) ،ل���ەدەرەوەی ک���ردەی دروستکردنی هەزاران مزگەوت لەماوەیەکی هێج���گار ک���ورت لەهەرێمدا(،نزیک���ەی ش���ەش هەزار مزگەوت لەکوردس���تاندا هەیە) ،لەدەرەوەی دروستبونێکی خێراو بەرچاوی"گیتۆی کۆمەاڵیەتیی "لەفۆرمی "شاری خەون"ەکان‌و" بە بەرخۆرییکردنی ئ���ارەزوەکان"دا ،دەڵێ���م ل���ەدەرەوەی ئ���ەم دی���اردە گ���ەورەو فرەالیەنان���ەدا هەمو قسەکردنێک لەس���ەر سەلەفیەتی دینیی قس���ەکردنێکی بێسەمەر دەبێت‌و ڕێگردەبێت لەوەی ل���ەم دیاردە تازەیەو لەزۆرێکی تری دیاردەکانی ناو کۆمەڵگای کوردستانی ئەمڕۆکە تێبگەین. شار وەک چوارچێوە ش���ار ش���وێنی کۆبونەوە گەورەکانە، ش���وێنی کۆکردنەوەی ژمارەی گەورەی خەڵکە ل���ەدەوری ئەم یان ئەو بیرۆکەی ئاینیی یان نائاینی .ئەوەی کە هەندێکجار نزیکەی دە ه���ەزار کەس���ێک لەدەوری مزگەوتێ���ک‌و مەالی���ەک‌و بانگخوازێ���ک کۆدەبنەوە ،تەنها لەناو فەزای جوگرافیی ش���ارەکاندا دەکرێت دروس���تببن .شار جوگرافیایەک���ی گ���ەورەو فراوان���ە کە توان���ای کۆکردنەوەی ژم���ارەی گەورەی لەخەڵ���ک هەیە ،بەبێ ش���ار پرۆس���ەی بەجەماوەریکردنی دین‌و بەجەماوەریکردنی هیچ ئایدیۆلۆژیایەکی دیکە مەحاڵە .جگە لەمە ش���ارەکان ئەوەتەی هەن ش���وێنی دروستکردن‌و بونیادنانی پارت‌و رێکخراوی سیاس���یی‌و ناسیاس���یی هەمەج���ۆرن. ش���وێنی بەرهەمهێن���ان‌و باڵوکردنەوەی ئایدیۆلۆژی���ا جیاوازەکان���ن .ش���وێنی هەستکردنێکی راستەوخۆیە بەبونی زیاد لەتێگەیش���تن‌و خ���ەون‌و چاوەڕوانییەک. ش���وێنی پێکەوەبونی کەس���انی جیاوازو فرەڕەنگە کە دەشێت هەم لەسەر زۆرشت هاوڕابن بەاڵم لەسەر زۆرشتیش ناکۆک‌و دژبەیەک .بەکورتی ش���ار ژینگەیەکی پڕ دینامیکیەت���ی تازەیە کە ئەگەری جیاواز دەخاتە بەردەمی گروپی جیاواز ،بەگروپە دینییە سیاسیی‌و ناسیاسییەکانیشەوە. جگە لەمە شار هەمیشە جوگرافیایەکی تایبەت ک���ە هەندێک ک���ەس‌و هەندێک گروپ���ی کۆمەاڵیەتیی توش���ی جۆرێک لەنامۆب���ون دەکات ،ش���ێوازێک لە"داچڵەکین"و"ش���ۆک"ی کولت���وری بەرهەمدەهێنێ���ت .کەس���انێک ه���ەن پێیانوایە ش���ار لەدونی���ای ئێمەدا بونی نییەو ئەوەی هەی���ە درێژکراوەی الدێ‌و کولت���وری الدێکانە .ئەم جۆرە روانینە، کە زۆج���ار بەناوی فیکرو فەلس���ەفەو بیرکردن���ەوەی قوڵ���ەوە دەردەبڕدرێت، جگە لەتەمەڵەییە فیکرییەکەی پشتیی ک���ە وایاک���ردوە توان���ای پش���کنینی راستەینەی هیچ دیاردەیەکی کۆنکریتی نەبێ���ت ،ه���اوکات رێگرێک���ی گەورەن لەب���ەردەم تێگەیش���تن لەس���ادەترین دیاردەکانی ناو دونیای ئێمەدا .هەر بۆ نمونە وێنەی"روبەری گشتیی"ش���ارێکی وەک سلێمانی لەهەفتاکان‌و هەشتاکاندا وەربگرەو بەراوردی بکە بەوێنەی"روبەری گش���تیی" لەم���ڕۆدا .لەهەفت���اکان‌و هەش���تاکاندا ئەو روبەرە گشتییە پڕبو لەئافرەتی بێحیجاب‌و مینیجۆب‌و تەنورەی کورتلەب���ەر ،پڕب���و لەمەیخان���ەو یانەو دوکانی فرۆش���تنی مەشروب ،سینەمای تێداب���و کە هەم���و ج���ۆرە فیلمێکیان نیش���ان ئەدا بەفیلمی ئیرۆتیکیشەوە، ئەمە جگە لەبونی چەندان کتێبخانە کە پڕب���ون لەئەدەبیاتێکی تەواو چەپگەرا. هەمو ئەمان���ە س���ەرچاوەی نامۆبون‌و ش���ۆکی کولتوریی���ن ب���ۆ کەس���انێک، ن���ەک تەنه���ا ئەندام���ی ئەم ی���ان ئەو هێزی س���ەر بەئیس�ل�امی سیاسیی بن، بەڵک���و بۆ ئەوانەش ک���ە مەیلی دینیی کۆنەخ���وازو داخراوی���ان هەی���ە .بۆیە گرێدانەوەی دروس���تبونی ئیس�ل�امیی سیاس���یی‌و س���ەلەفیەتی بەدینی���ی بەج���ۆرە جیاوازەکان���ی "نامۆبون���ی کۆمەاڵیەتیی"و"ش���ۆکی کولتوریی"ەوە کارێکی س���ەیرو سەمەرە نییەو بەشێکە لەه���ەر دیدێک بخوازێت بەش���ێوەیەکی زانس���تیی ل���ەم دیاردان���ە تێب���گات‌و لەچوارچێ���وەی پرۆس���ەی تازەبونەوەو پرۆس���ەی بەش���اربوندا نیش���تەجێیان ب���کات .مرۆڤ تەنها لەن���او ژینگەیەکی شاریداو لەناو شارەکاندا هەست بەدیارە کولتورییە جیاوازەکان دەکات ،هەس���ت
بیروڕا
بەشی هەرەزۆری فێرگەو قوتابخانە دینییەکان لەشارەکاندا ئامادەن‌و ئامادەگی ئەو هەمو مزگەوت‌و پارتە سیاسییانەش لەناو شارەکاندا وادەکەن ئیشکردن لەسەر ئەو تۆڕانەی تری پەیوەندیکردن‌و رێکخراوەییبون کە پێشتر ئامادەبون بەوە دەکات کە کولتورێک دۆڕاوەو یان خەریک���ە دەدۆڕێ‌و کولتورێک���ی دیکە دێت‌و شوێنی دەگرێتەوە. شارو توانای رێکخستن وەک وت���م ش���ار ئەگ���ەرو توان���ای مۆبیلزەکردن‌و رێکخس���تن‌و پەیداکردنی ئەن���دام‌و هەواداری زۆر دەخاتە بەردەمی هەر بزاوتێکی سیاسیی‌و کۆمەاڵیەتییەوە. ه���اوکات روبەرێک���ی گەورە ب���ۆ کاری پێکەوەیی‌و دەس���تەجەمعی دەس���تەبەر دەکات .بۆ هێزگەلێکی وەک ئیس�ل�امی سیاس���یی ،بەهێزە س���ەلەفییەکانەوە، مەس���ەلەی رێکخس���تن‌و بەئەندامکردنی ئافرەت���ان مەس���ەلەیەکی س���ەرەکیی‌و بنەڕەتی���ی گرنگە .مادامەکی ش���ێوازی جلوبەرگ‌و خۆپۆشینی ئافرەتان یەکێکە لەڕەمزە هەرە س���ەرەکییەکانی ئیسالمی سیاس���یی‌و س���ەلەفیەتی دینی���ی ،بۆیە ژنانی ناو ش���ارەکان ئەگەرێکی گەورەو گرنگی دروس���تکردن‌و باڵوکردنەوەی ئەو رەمزە بەم جۆرە بزوتنەوانە دەبەخشێت. لەڕاس���تیدا هەم ش���ێوازی رێکخس���تنی ئافرەتان لەناو بزوتنەوەکە خۆیدا گرنگە، چونکە زۆرجار دەبێت بەو مۆدێلەی ئەم بزوتنەوان���ە بۆ رێکخس���تنی پەیوەندی نێوان نێرو مێ لەس���ەرجەمی کۆمەڵگادا پێش���نیاری دەکەن ،هەم بۆ پێوانی بڕی گەشەکردن‌و سەرکەوتنی خۆیان. ئەمە جگە لەوەی کە بەشی هەرەزۆری فێرگەو قوتابخانە دینییەکان لەشارەکاندا ئامادەن‌و ئامادەگی ئەو هەمو مزگەوت‌و پارتە سیاس���ییانەش لەناو ش���ارەکاندا وادەکەن ئیش���کردن لەسەر ئەو تۆڕانەی تری پەیوەندیکردن‌و رێکخراوەییبون کە پێش���تر ئامادەبون ،لەوان���ەش بۆ نمونە ئیش���کردن لەس���ەر چونە ناو مزگەوت‌و فێرگ���ەو ش���وێنە دینییەکان���ی ترەوە، ئەمە جگە لەوەگەڕخس���تنی چاالکانەی پەیوەندیی���ە شەخس���یی‌و خێزانی���یو خزمایەتیی���ەکان ،هەروەه���ا پەیوەندی هاوڕێیەتی���یو ناس���راویی ،هەموی���ان ئەگەری گەورەبونی زیاتر بەم بزوتنەوانە لەشارەکاندا دەبەخشن. لەدونی���ای دوای راپەڕیندا ،کە لەروە دینییەک���ەوە ،دونی���ای دروس���تکردنی ه���ەزاران مزگ���ەوت‌و بەهێزبونی توانای رێکخستن‌و مۆبیلەکردنی دین بەگشتیی‌و ئیسالمی سیاس���ییە بەتایبەتیی ،توانای کۆنترۆڵکردنی ئاینییانەی ژیانی تایبەت‌و ژیانی گشتیی سەدان جار لەدونیای ئێمەدا گەورە کردوە ،بە بەراورد بەدەیەکانی بەر لەدونیای ڕاپەڕین .ئەمڕۆ کۆنترۆڵکردنی ئاینییانەی ژیانی گش���تیی‌و بەش���ێکی گرنگی ژیانی تایبەتیش کۆنترۆڵکردنێکی دینیی���ە ،س���ەلەفیەتی دینی���ی یەکێکە لەهێزە سەرەکییەکانی ناو ئەم سیستمە نوێیەی کۆنترۆڵ لەدونیای ئێمەدا.
»» 19
ته‌ندروستی tandrusti. sul@gmail. com
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
15
الپه‌ڕه‌ی ته‌ندروستی ،به‌سپۆنسه‌ری بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی
شیری دایك به‌سوده بۆ ته‌ندروستی دڵی منداڵ
به‌پێ���ی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك���ی ن���وێ دهركهوتوه ش���یری سروشتی دایك یارمه‌تی���ده‌ره بۆ گه‌ش���ه‌كردنی دڵی منداڵی نه‌به‌كام ،چونكه دڵی منداڵی نه‌به‌كام له‌هه‌ندێك حاڵه‌تدا بچوكتره‌و رێڕه‌وه‌كانی باریكتره‌و هه‌روه‌ها توانای كه‌متره له‌دڵی منداڵی ئاس���ایی كه ل���ه‌واده‌ی دیاریكراوی خۆیدا له‌دایك ده‌بێت. كۆمه‌ڵێك زانای زانكۆی ئۆكسفۆرد لێكۆڵینه‌وه‌ی���ان ك���رد ده‌رب���اره‌ی كاریگه‌ری ش���یردانی سروشتی دایك له‌س���ه‌ر گه‌ش���ه‌كردنی دڵی منداڵ‌و بۆی���ان ده‌ركه‌وت رێ���ڕه‌وی دڵی ئه‌و مندااڵنه‌ی به‌شیری سروشتی دایكیان
گهوره ب���ون %10گه‌وره‌تره به‌راورد ب���هو مندااڵن���هی ش���یری قوتویان خواردوه‌و هه‌روه‌ها ئ���هو مندااڵنه‌ی به‌ش���یردانی سروش���تی گه‌وره‌بون دڵیان به‌هێزی زیاتر لێده‌دات به‌راورد به‌وانه‌ی شیری قوتویان خواردوه. پێشتر به‌پێی چه‌ند لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك ده‌رك���ه‌وت رێ���ژه‌ی زیره‌ك���ی ئ���هو مندااڵنه‌ی ش���یری دایكیان خواردوه تاوه‌كو 12مانگ زیاتره به‌راورد به‌و مندااڵنه‌ی شیری قوتویان خواردوه‌و ده‌ركه‌وت���وه ش���یردانی سروش���تی سه‌ره‌تایه‌كی زۆر باش���ه بۆ منداڵ‌و چه‌ندی���ن س���ودی بۆ ته‌ندروس���تی منداڵ‌و دایكان هه‌یه.
له‌خش���ته‌ی رۆژانه‌یان‌و دهركهوتوه كاركردنی زۆر ده‌بێته هۆی سه‌المه‌تی مێشك‌و بیره‌وه‌رییه‌كی كه‌په‌یوه‌ندییه‌كی پته‌و هه‌یه له‌نێوان ئه‌و كه‌س���انه‌ی ئاس���تی مێشكیان باش به‌پێ���ی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك���ی نوێی باش���هو خش���ته‌ی رۆژانه‌ی���ان زۆر ئه‌مریك���ی ده‌ركه‌وت���وه به‌رده‌وامی قه‌ره‌باڵغ���هو هه‌روه‌ها ئه‌و كه‌س���انه چاالك���ی رۆژان���هو س���ه‌رقاڵبونی توانای پێداچونه‌وه‌ی زانیارییه‌كانیان مرۆڤه‌كان به‌چه‌ندین كارو كرده‌وه‌ی هه‌یه به‌شێوه‌یه‌كی خێراتر و خاوه‌نی قورسی رۆژانه ده‌بێته هۆی زیادبونی بیره‌وه‌رییه‌كی باش���ترن به‌راورد به‌و هه‌لی فێربون‌و س���ه‌المه‌تی مێشك‌و كه‌سانه‌ی كه‌متر سه‌رقاڵن. دكتۆر ساره فیس���تینی له‌زانكۆی بیره‌وه‌رییه‌كی باش. لێكۆڵینه‌وه‌ك���ه له‌س���ه‌ر ژن���ان‌و ته‌كس���اس وتی :لێكۆڵینه‌وه‌كه‌یان ی ده‌ریخستوه ئه‌و كه‌س���انه‌ی رۆژانه پیاوان ك���راوه ئه‌وان���هی له‌ته‌مه‌ن 50س���اڵ‌‌و ب���ه‌ره‌و س���هرهوه بون‌و س���ه‌رقاڵن خاوه‌ن���ی مێش���كێكی چه‌ن���د پش���كنینێكی ده‌رونیی���ان ته‌ندروستن‌و زیاتر توانایان هه‌یه بۆ بۆ ك���راوه‌و لێكۆڵین���ه‌وه‌ش كراوه بیركه‌وتنه‌وه‌ی روداوه‌كانی رابردو.
چۆن فریای کەسێك دەکەویت کە توشی پێوەدانی دوپشك یان مار بوە؟
ههرچهنده پێوه‌دانی مار زۆربه‌ی جار ژه‌هراوی نیه ،به‌اڵم پێویسته سه‌ره‌تا وای دابنێی���ن كه ماره‌كه ژه‌هراوییه بۆ ئەوەی کاری پێویستی بۆ بکرێت.
رۆژانە حاڵەتی پێوەدانی مێرو و دوپش���ك‌و مار لەواڵتی ئێمەدا رودەدات .زۆربەی کات ئەم پێوەدانە هیچ کێش���ەیەکی گەورە دروس���ت ناکات چونکە زۆربەیان ژەهراوی نین .بەاڵم جاری واش هەیە کە ئەم پێوەدانە دەبێتە هۆی نەخۆشی مەترسیدارو تەنانەت مردن لەو خەڵکەی کە هەستیاری بەرامبەر ئەو جۆرە ژەهرە هەیە.
لەبەرئەوەی جیاکردنەوەی دوپش���کی ژەهراوی‌و بێ ژەهر زەحمەتە ،لەبەرئەوە هەم���و حاڵەتێک���ی پێوەدانی دوپش���ك بەحاڵەتێکی کتوپڕ ئەژمار دەکرێت.
• ئاوسانی دەموچاو • دڵتێكچون‌و رشانهوه • تاو لەرز • ئازاری سینگ • زیادبونی لێدانی دڵ
نیش���انەکانی وەك ئەمانەی خوارەوە چارەسەر: دەردەکەوێت: • دڵنیاكردنه‌وه ی نه‌خۆشه‌كه‌و هاوكاری • شوێنی پێوەدانەکە دیار دەبێت • ئازارو ئاوسانی شوێنی پێوه‌دانه‌كه كردنی كه دانیشێت یان راكشێت • شوێنی بریندار به‌ئاو و سابون بشۆ • گرژبونی ماسولکەکانی شان‌و سینگ‌و • شوێنی بریندار به‌رز بێت بەاڵم ئیتر پشت‌و سك نەجوڵێت • ناڕەحەتی‌و دڵەڕاوکێ • باشتروایه س���ه‌هۆڵ یان په‌ڕۆیه‌كی • سەرئێشەو گێژبون‌و بورانەوە سارد بۆ ماوه‌ی ده خوله‌ك بخرێته سه‌ر • ئارەقەکردنی زۆر برینه‌كه بۆ ئهوهی ئاوس���ان‌و ئازار کەم • بێهێزی
ناونیشانی وێبسایتی بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی
ی دو ئه‌وا پێویس���ت ده‌كات له‌نه‌خۆش���خان ه ی %80ی ژن���ان له‌كات��� رێ���ژه گیانبوندا هه‌س���ت به‌گێژبون ده‌كه‌ن‌و چاره‌سه‌ر وه‌ربگرێت. لهوبارهیهوه دكتۆر مانجیت ش���همار ی هه‌روه‌ها ده‌ڕشێنه‌وه به‌تایبه‌ت له‌كات ی به‌ریتانیا رایگه‌یاند: به‌یاناندا ،هه‌ربۆی���ه رێنوێنی ده‌درێت له‌كۆلیژی شاهانه ی ژنان به‌ده‌س���ت كاریگه‌ریی ه ك��� ه زه‌نه‌جه‌بی���ل به‌كاربهێنرێ���ت بۆ زۆرین���ه ی به‌رده‌وامه‌كان���ی حاڵه‌ت���ی دوگیانیه‌و‌ه ی ئه‌و گرفت��� هی ژنان چاره‌س���ه‌ركردن ی پێویس���تیش دوگی���ان‌و دابینكردنی كه‌مێك پش���و ده‌ناڵێنن‌و چاره‌س���ه‌ر ی دوگیان وه‌رناگرن‌و پێویس���ت ه ژنان��� بۆیان. ی زانیاری دروس���تیان ده‌س���تبكه‌وێت‌و ی ش���اهانه له‌وباره‌ی���هوه كۆلی���ژ ی ژنان‌و پش���تیوانی پێویس���تیان پێش���كه‌ش به‌ریتانی���ا ب���ۆ نه‌خۆش���یه‌كان ی بكرێت. منداڵب���ون باڵویك���ردهوه خواردن��� ی جێ���ی ئاماژه‌یه له‌س���ه‌ره‌تای كات ی زه‌نجه‌بی���ل كاریگه‌ری هه‌ی ه گی���راوه ی ژنان له‌هه‌س���تكردن دوگیانبونی ژنان كاریگه‌ری هه‌ستكردن ب���ۆ رزگاربون��� ی به‌گێژبون‌و رشانهوه ده‌رده‌كه‌وێت‌و ئه‌و به‌گێژب���ون‌و رش���انه‌وه‌ی له‌م���اوه ی ی دیارده‌ی ه تاوه‌كو چوار مانگی یه‌كه‌م دوگیانی���داو ئ���هو كۆلی���ژه ئام���اژ‌ه به‌وه‌كرد ئه‌گه‌ر هه‌س���تكردن به‌گێژی‌‌و دوگیان���ی ب���ه‌رده‌وام ده‌بێ���ت‌و دواتر رش���انه‌وه‌ی ژنانی دوگیان زۆر به‌هێزبو نامێنێت.
پێوەدانی مار ()Snake Bite
د .سەروەر عارف ستار
پێوەدانی دوپشك ()Scorpion Bite
خواردن ی زه‌نجه‌بیل رشانهوه ی دوگیان ی كه‌م ده‌كاته‌وه؟
بکاتەوە • دەتوانیت باندج ببەستی بەاڵم توند نەبێت • ئاگاداری نیش���انه‌كانی ژیان وه‌ك هه‌ناسه‌دان و لێدانی دڵ به ئ���اگاداری مەترس���یەکانی • شۆك‌و حه‌ساسیه‌ت بە • پێویس���ته به‌زوترین كات بگات���ه نه‌خۆشخانه
http://www. dohsuli. com
نەوەستێت • ش���وێنی برینەکە بریندار مەکەو هەڵمژین س���ودی نیەو ئێس���تا بەکار نایەت • تۆرنیکا (بەستن) بەکار نایەت • ئاگات لەنیشانەکانی زیندویی وەك هەناسەدان‌و لێدانی دڵ بێت • بەزوتری���ن کات س���ەردانی نەخۆشخانە بکە
نیشەکانی: • شوێنی پێوەدان دیار دەبێت • ئازار • ئاوسان • ته‌نانه‌ت وه‌س���تانی دڵ‌و هه‌ناسه باندج بەستن بۆ پێوەدانی مار لەوانەیە روبدات دەبێت بەم شێوەیە بێت چارەسەر : • ئاگات لەس���وڕی خوێ���ن‌و رەنگی • راکشێت‌و سەری بەرز بکەرەوە پێست‌و گەرمی بێت • برینەکە بەئاو بشۆ • ئەبێ���ت باندجەک���ە جێگ���ەی • سەهۆڵ بەکارمەهێنە! پەنجەیەک���ی هەب���ێ ب���ەاڵم • ئ���ەو پەل���ەی برین���دارە زۆریش شل نەبێ نەجوڵێت • جومگەی س���ەرەوەو • نەخۆشەکە رێ نەکات خوارەوە بگریتەوە باشترەو نەجوڵێت • لەخوارەوە بۆ س���ەرەوە • باش���ترە بەبان���دج دەست پێ بکە ببەس���ترێ بەمەرج���ێ س���وڕی خوێ���ن
فەیسبوكhttps://www. facebook. com/tandroostyt :
14
بیرورا
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
میرنشینه خه‌یاڵیه‌كه‌ی بارزانی رێزان شێخ دلێر چه‌ند رۆژێك ه هه‌واڵی دروستكردنی میرنشینێك بۆ بارزانی بۆت ه گه‌رمترین مژاره‌كانی رۆژ .ده‌گوترێت س���عودیه‌و، قه‌ت���ه‌رو ،ئیم���ارات به‌هاوپه‌یمانێت���ی توركیا ،نه‌خشه‌ی ئه‌وه‌یان كێشاوه ،بۆ كۆتاییهێن���ان به‌ئاڵۆزیه‌كانی ناوچه‌كه‌و دابینكردنی ئارامی‌و ئاسایش بۆ ده‌وڵه‌تی توركیا به‌هاوبه‌ش���ی به‌ڕێز مه‌س���عود به‌رزانی س���ه‌رۆكی پارت���ی دیمۆكراتی كوردس���تان میرنش���ینێكی بچكۆالن ه بۆ كوردانی باش���ور دروستبكه‌ن ،به‌و مه‌رجه‌ی بارزانی هه‌ستێت به‌دژایه‌تی‌و كۆتپێوه‌ن���د كردنی ت���ه‌واوی ئه‌و هێزو پارت���ه سیاس���یو چه‌كداران���هی دژی ئ���ه‌م خواس���ته‌ی توركیاو س���عودی ه
ده‌وه‌س���تنهوه ،ئه‌گ���ه‌ر رونتر قس��� ه بكه‌ین ،میرنشینه‌كه‌ی بارزانی ده‌بێت ه بنكه‌یه‌كی س���ه‌ربازی توركیاو سعودی ه بۆ حه‌ل كردن‌و نابودكردنی خواس���تی دروستكردنی كوردستانی گهوره له‌الی گه‌لی ك���ورد .كۆمیدیای ئ���ه‌م هه‌وڵ ه ل���ه‌وه‌دا نی ه راس���ت ه یان ن���ا ،به‌ڵك ه ی ئه‌م نه‌خش���هی ه له‌وه‌دای ه ك ه تراژیدیا داخ���ۆ ئه‌و هه‌م���و پروپاگانده‌و وه‌عدو به‌ڵێنان���هی به‌گه‌لی ك���ورد ده‌دران بۆ دروس���تكردنی ده‌وڵه‌تێك���ی كوردی، له‌پێناو به‌ده‌س���تهێنانی میرنشینێكی كارتۆن���ی به‌ب���ا ده‌چێ���ت؟ بێگومان دروس���تكردنی میرنش���ینێك ب���ۆ كوردانی باش���ور به‌ر له‌هه‌رشت لێدان‌و پوچه‌ڵكردن���هوهی خه‌ون���ی مێژینه‌ی پارتیو بارزانی كوڕو بارزانی باوكیش ه له‌ئه‌ساس���ا .ئه‌گه‌ر پارتی دیمۆكراتی كوردستان به‌ری ڕه‌نجی چه‌ندین ده‌یه‌ی خه‌باتی سیاس���یو سه‌ربازی خۆی ك ه به‌خوێن���ی رۆڵه‌كانی گه‌ل���ی كورد بۆ به‌ده‌س���تهێنانی ئازادیو سه‌ربه‌خۆیی بكات به‌قوربانی نه‌خشه‌یه‌كی سیاسی س���عودی‌و توركی ،ك���ه هه‌مو ده‌زانین ئامانج لێی س���ه‌ربه‌خۆیی گه‌لی كورد نیه به‌ڵكه به‌كارهێنان‌و به‌كرێگرتنێتی
ب���ۆ ئه‌نجامدانی ئه‌ركێكی سیاس���یو سه‌ربازی ،ئهوه پێویس���ت ه به‌ر له‌هه‌ر ك���ه‌س‌و الیه‌نێك ماڵباتی ش���ه‌هیدان‌و كه‌مئه‌ندامانی س���ه‌نگه‌رو پێشمه‌رگه‌ی ن���وێ‌و دێرین ئه‌م هه‌وڵ���هی بارزانی‌و توركیاو سعودیه قبوڵ نه‌كه‌ن..سه‌رۆك بارزانی ب���اش ده‌زانێ���ت ته‌نانه‌ت بۆ رازیكردنی الیه‌نه سیاس���یو تاك تاكی گه‌لی ك���ورد پێویس���تی به‌وه‌یه ببێت به‌ئه‌ندازی���اری كۆكردن���هوهی ته‌واوی گه‌ل���ی ك���وردو الیه‌ن ه سیاس���یه‌كان، ئاش���كرای ه بارزان���ی ن���ه‌ك هه‌وڵ���ی رێكخس���تنی نێوماڵی ك���ورد نادات بۆ چاره‌س���ه‌ركردنی قه‌یران���ه‌كان ،به‌ڵك ه به‌ته‌واوه‌ت���ی كه‌وتۆت��� ه په‌راوێزی ئه‌و كۆده‌نگ��� ه نه‌ته‌وه‌یی‌و سیاس���یه‌و‌ه ك ه ئه‌مڕۆ هێزه سیاسیه‌كان‌و رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی‌و گه‌لی كورد خه‌ونی پێ���وه ده‌بین���ن‌و كاری ب���ۆ ده‌كه‌ن. میرنش���ینه‌كه‌ی بارزان���ی هه‌وڵێك���ی دیك���هی بارزانی���ه ب���ۆ په‌رتك���ردن‌و لێدان له‌ته‌عه‌دودی سیاس���یو خه‌ونی دیمۆكراس���یو خه‌بات بۆ دروستكردنی كوردستانێكی س���ه‌ربه‌خۆ .ئامانجێك ه تێیدا رۆحی كورد غائیبه ،نوكته‌یه‌ك ه ته‌نه���ا ع���ه‌ره‌ب‌و ت���ورك‌و عه‌ج���ه‌م
فه‌رهه‌نگی میدیا
روداو و تێكشكاندنی رایه‌ڵه‌كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان
ئیسماعیل عوسمان* له‌بیرمه ئ���هو كاته ی ك ه ئه‌نس���تۆتیۆی رۆژنامه‌وانی جه‌نگ‌و ئاش���تی ده‌س���تپێكی كاره‌كانی له‌س���اڵی 2006ك ه له‌س���لێمانی بو ،م���ن‌و كۆمه‌ڵێ���ك له‌هاوڕێكانم ئه‌وكات له‌وێ وه‌ك فێرخوازێك وه‌رگیراین‌و یه‌كێك له‌مامۆستاكانمان كه ناوی (له‌ورا ئه‌نگێلز) بو ،كه چه‌ندین وانه‌ی زانس���تی پراكتیكی‌و تی���ۆری پێوتی���ن ،له‌یه‌كێ���ك له‌وانه‌كاندا ئاماژه‌ی ب���ه‌وه‌دا كه"میدی���ا له‌كۆمه‌ڵگای ت���ازه پێگه‌ش���تودا پێویس���ته ،رایه‌ڵ��� ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان رێكبخات" له‌گۆڕه‌پانی سیاسی‌و له‌و كۆمه‌ڵگایانه‌دا ك ه گه‌ش���ه‌كردن ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان له‌ئاستی پێویستدا نین ،پێویس���ته میدیا به‌تایبه‌ت ئهوه ی كه باس له‌پرۆفیش���ناڵ بونی كاری میدیایی ده‌كات به‌ڕۆڵی خۆی هه‌س���تێت‌و بتوانێ���ت هێزێ���ك بێ���ت بۆ لێ���ك نزیك بونهوهی یه‌ك���هو پێكهات ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان، بۆ ئهوهی چه‌مكی پێكهوه ژیان دروس���ت بكات‌و كۆمه‌ڵگا له‌لێكترازاندنی كۆمه‌اڵیه‌تی بپارێزێت. ئه‌گه‌ر س���ه‌یری كه‌ناڵی روداو بكه‌ین ك ه هه‌میشه له‌زمانی خۆیه‌وه زاراوه‌ی (یه‌كه‌می بێڕكه‌به‌ر) به‌كارده‌هێنێت ،ئه‌وا پێویس���ت ه له‌ڕوماڵی كاری میدیاییدا ئه‌م بانگه‌ش���هی ه ره‌نگ بدات���هوه ،به‌اڵم ئ���هوهی له‌میدیای (روداودا) به‌دیده‌كرێت ئه‌وه‌یه ئه‌م میدیای ه خه‌ریكی دروس���تكردنی دۆسیه‌یه ،هه‌میش ه له‌رێگای ئه‌م دۆسیانه‌وه ده‌یه‌وێت زهنیه‌تی وه‌رگره‌كان���ی بش���ێوێنێت ،به‌قه‌ولی فۆكۆ هۆش���یاریه‌كی درۆزنان���ه (ئاگاهی كازب) دروست بكات.
ئهوهی له‌میدیای (روداودا) به‌دیده‌كرێت ئه‌وه‌یه ئه‌م میدیایه خه‌ریكی دروستكردنی دۆسیه‌یه ،هه‌میشه له‌رێگای ئه‌م دۆسیانه‌وه ده‌یه‌وێت زهنیه‌تی وه‌رگره‌كانی بشێوێنێت
له‌ناتێ���ری زانی���اری (جه‌نگ���ی ده‌رونی) الی بینه‌ره‌كان���ی دروس���ت ده‌كات ،ب���هو هۆی���هوه بینه‌ره‌كانی تێر نابن‌و بهگومانهوه له‌زانیاریه‌كان ده‌ڕوانن ،به‌دوای سه‌رچاوه‌ی دیكه‌ی زانیاریدا ده‌گه‌ڕێن. میدی���ای روداو له‌زۆرێ���ك له‌ڕۆماڵه‌كانی ئ���ه‌م كاره ره‌نگ���ی داوه‌ت���هوه ،به‌تایبه‌ت له‌دروستكردنی ئه‌و دۆس���یانه ی له‌كاتژمێر هه‌ش���تدا ده‌یكاته‌وه ،به‌جۆرێك ه هه‌میش��� ه الیه‌نگ���ری تێدا به‌دیده‌كرێت بۆ ئه‌و هێزه‌ی كه خۆی مه‌به‌ستیه‌تی ده‌یه‌وێت ستراتیژی دورم���ه‌ودای بپێكێت ،بین���ه‌ر هه‌ندێك جار به‌دۆس���یه‌ی الوه‌ك���ی س���ه‌رقاڵ ده‌كات، هه‌ندێكجاریش به‌دۆسیه‌یه‌ك ك ه بابه‌تی رۆژ نیه ،ته‌نانه‌ت زۆجار رۆژنامه‌نوس���ه‌كانیش له‌شێوازی پرس���یاركردنیاندا الیه‌نگر ده‌بن ئهوه واده‌كات بینه‌ر به‌ره‌و ئاراس���ته‌یه‌كی دیكه به‌رێت ك ه خۆی مه‌به‌ستیه‌تی. بۆنمون���ه ،روداوه‌كان���ی توركیاو ئێران‌و رۆژئ���اوای كوردس���تان ...ب���ه‌م دواییه‌ش "ره‌واندنه‌وه ی گومان‌و دروستكردنی له‌دۆسیه‌ی كۆمه‌ڵی ئیسالمیدا ك ه ته‌نانه‌ت یه‌قین" ئه‌گه‌ر له‌س���ایكۆلۆژیای میدی���ا بڕوانین ئه‌وان���ه‌ش بینه‌ری هه‌میش���ه‌یی روداو بون ئ���ه‌وا یه‌كێك ل���هو ئه‌ركه س���ه‌ره‌كیانه ی بهگومانهوه له‌و دۆسیه‌یان ده‌ڕوانی! میدیا بریتیی���ه له"ره‌واندن���هوهی گومان‌و میدیاو ئیتیكی پیشه‌یی دروستكردنی یه‌قین" ،ئه‌مه به‌و مانای ه دێت میدی���ا ئه‌وكات���هی كار له‌س���ه‌ر كه كاتێك هاواڵتیان گومانیان له‌كێشه‌یه‌ك یان روداوێكی نه‌خوازراو ده‌بێت ،پێویست ه پرۆفش���یناڵبونی ده‌كات نابێ���ت الیه‌نگری میدیا بێت له‌رێگای روماڵی زانیارییه‌كانیه‌و‌ه له‌رومالی���دا ره‌نگ بدات���هوه ،چونكه ئهوه هه‌مو ئه‌و گومانانه‌ی الی هاواڵتیان دروست سه‌ره‌ڕای پێش���لكردنی ئیتیكه‌كانی كاری ب���وه بیانگۆڕێ���ت به‌یه‌قین ،ئه‌گ���ه‌ر میدیا میدیایی���ه ،له‌هه‌م���ان كاتدا له‌ده‌س���تدانی نه‌توانێ ئه‌م كاره بكات ،ئه‌وا پێچه‌وانه‌كه‌ی راس���تگۆیی ه الی بینه‌ره‌كان (وه‌رگره‌كان). دروس���ت ده‌بێت ك���ه به‌رپاكردنی جۆرێك ئه‌گ���ه‌ر س���ه‌یری روماڵ���ی روداو بكه‌ی���ت
ئه‌وا هه‌میش���ه جۆرێ���ك له‌هه‌ڵبه‌زودابه‌زی له‌روماڵه‌كانی ره‌نگداوه‌ته‌وه ،بۆیه ناتوانێت بڵێت ئه‌م میدیایه بێ الیه‌ن‌و پرۆفیشناڵه. بۆنمون���ه ،ل���هو روداوه‌ی كۆمه‌ڵ���ی ئیس�ل�امیدا ،كاتێك تاوانبار (به‌پێ وته ی روداو!) دان به‌تاوانه‌كه‌ی���دا ده‌نێت‌و چه‌ند كه‌سێك كه ناویان دێنێت( )...هاوكاربون له‌ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌دا ،پێویسته وته‌ی ئه‌و كه‌س���ان ه وه‌ربگیرێت كه ده‌ستی تۆمه‌تیان ب���ۆ درێژ ده‌كرێت نه‌ك حزبه‌كه‌یان ،چونك ه به‌پێی (یاسایی جنائی) ش بێت "تاوانبار، بێ تاوان ه تا ئه‌وكاته‌ی تاوانه‌كه‌ی به‌سه‌ردا ساغ دهبێتهوه". میدیا ،په‌یمانی كۆمه‌اڵیه‌تی ئهوهی له‌نێ���وان (میدیا پرۆفیش���ناڵ‌و كۆمه‌ڵ���گادا) بون���ی هه‌ی���ه (په‌یماننامه‌ی ش���ه‌ره‌فی رۆژنامه‌نوس���یه) ك ه ئێستا هه‌ر یه‌ك له‌كه‌ناڵه‌كانی وه‌ك BBCو Reuters و الجزیره‌و العربیه ..ئه‌م په‌یمانه‌یان هه‌یه، ئه‌گه‌ر به‌قه‌ولی رۆس���ۆ بێت ئه‌مه جۆرێك ه له(په‌یمان���ی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی) ك���ه میدی���ا پێویس���ت ه پێوه‌ی پابه‌ند بێت ،هه‌میش��� ه له‌م ج���ۆره په‌یماننامه‌ی���ه‌دا میدیا ته‌ئكید له‌سه‌ر (سه‌رچاوه‌ی زانیاری ،گواستنه‌وه‌ی دروس���ت ،بینه‌ر وه‌رگ���ره‌كان) ده‌كاته‌وه، پێویس���ته ئه‌و متمانه‌ی���ه الی وه‌رگره‌كانی دروس���ت بكات كه س���ه‌رچاوه‌یه‌كی راست بێت له‌گواس���تنهوهو پێدانی زانیاریه‌كان بۆ بینه‌ره‌كانی ،له‌هه‌مان كاتدا به‌شێكی گرنگی ئیتیك���ی كاری رۆژنامه‌نوس���یه .ئه‌گه‌رچی میدی���ای ك���وردی ئ���ه‌م میس���اقه‌ی نیه، له‌هه‌مان كاتیش���دا به‌شێكی زۆری میدیای ئێمه كار له‌سه‌ر تێكش���اندنی ئه‌و په‌یمان ه كۆمه‌اڵیه‌تی��� ه ده‌كات .روداوی���ش زۆرجار ئهوهی تێ���دا به‌دیده‌كرێت كه س���ه‌ره‌ڕای تێكشاندنی ئه‌و په‌یمان ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌ی ك ه پێویسته میدیا له‌نێوان خۆیو وه‌رگره‌كاندا هه‌بێت (وه‌ك ئیتكی پیش���ه‌یی) جێبه‌جێ ناكات ،كه گواس���تنهوهو رۆماڵی دروستی زانیاریه‌كان���ه .له‌هه‌مان كات���دا (قینێكی كۆمه‌اڵیه‌تی���ش) بۆ خۆی دروس���ت ده‌كات الی وه‌رگره‌كان .بۆنمون ه له‌روداوی كۆمه‌ڵی ئیس�ل�امیدا ئه‌گه‌رچ���ی ژماره‌یه‌ك���ی زۆر له‌جه‌ماوه‌ری كۆمه‌ڵ سه‌یری ئه‌م كه‌ناڵه‌یان كردبێت ،له‌ئێستا به‌داوه به‌هۆی تێكشانی ئ���هو په‌یمان���ه كۆمه‌اڵیه‌تی���هوه جۆرێ���ك له‌ڕقلێبونه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی له‌نێوان خۆیو جه‌ماوه‌ری كۆمه‌ڵدا دروست كردوه. هه‌مو ئه‌مانه كاریگه‌ری راس���ته‌وخۆیان ده‌بێت له‌سه‌ر به‌هاو نرخ‌و قورسایی میدیا، ئه‌گه‌ر نه‌توانێت ئه‌و رۆڵ ه ببینێت ك ه هه‌ی ه ئ���ه‌وا له‌قه‌باره‌ی خۆی بچوكت���ر دهبێتهوه میدی���ا ده‌كات���ه زمانحاڵی چی���ن‌و گروپ‌و ئایدیۆلۆژیایه‌كی دیاریكراوی كۆمه‌ڵگا. *خوێن���دكاری ماس���ته‌ر له‌زانس���تی په‌یوه‌ندیی ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان /خوێندنهوهی كه‌لتورو میدیا ،زانكۆی تاران
ده‌هێنێت ه پێكه‌نین .س���ه‌رۆك بارزانی له‌بری ئهوهی هێزه سیاسیه‌كان له‌سه‌ر نه‌خش���ه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتیمانی كۆبكاته‌وه ،له‌ب���ری ئهوهی په‌رله‌مان‌و حكوم���ه‌ت ئه‌كتیڤ بكاته‌وه‌و پرس���ی دیمۆكراس���ی كه تاكه كلیل‌و گه‌ره‌نتی س���ه‌ربه‌خۆیی گه‌ل���ی ك���ورده وه‌ك س���تراتیژی نه‌ته‌وه‌یی بكاته ئه‌كتێكی سیاسی‌و یاس���ایی ،كه‌چی دێت‌و ئیش له‌سه‌ر نه‌خش���ه‌یه‌كی سیاسی ناچیز، پێش���نیارێكی تائیف���ی دۆڕاو ده‌كات ك��� ه هه‌مو ده‌زانین هی���چ كوردێك نی ه له‌وپه‌ڕی دونیا به‌و پرۆژه‌یه رازی بێت. كێش ه له‌وه‌دا نی ه كورده‌كان بڕیاربده‌ن شانش���ینێكیان هه‌بێت یان ده‌وڵه‌تێكی جمهوری دیمۆكراس���ی ،كێشه ئهوهی ه نه‌خشه‌یه‌ك سه‌ر رێگا بخه‌یت ك ه دوژمن ه مێژوییه‌كانت بۆیان پێشنیار كردبیت. گرفت خ���ودی برینه‌كه نیه ،تراژیدیای راس���ته‌قین ه ئهوهی ه دوژمنه‌كانت بێن‌و تیمارت بكه‌ن .كاره‌س���اتی هه‌ر‌ه مه‌زن ی���ه‌ك له‌مه‌رج��� ه ه���هره به‌هێزه‌كانی دروستكردنی ئه‌م میرنشینه ئه‌وه‌یه ك ه ده‌بێت دژایه‌تی ه���ه‌ر هه‌وڵێكی گه‌لی كورد بكات ئه‌گه‌ر بیه‌وێت له‌پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان داوای سه‌ربه‌خۆیی‌و
ئازادیو ماف���ه نه‌ته‌وایه‌تیه‌كانی بكات، وه‌ك وتم���ان میرنش���ینه‌كه‌ی بارزانی ده‌بێت��� ه بنكه‌یه‌كی س���ه‌ربازی توركی س���عودی ب���ۆ لێدان‌و هه‌ڕه‌ش��� ه كردن له‌به‌ش���ێك له‌واڵتانی دراوسێش ئێران‌و سوریا بۆ نمونه. ئه‌م میرنش���ینه‌ی جه‌ناب���ی بارزانی هی���چ ئامانجێك���ی ئاش���تیخوازانه‌ی نی��� ه ئه‌وه‌نده‌ی له‌جوه���ه‌ردا هه‌ڵگری قۆناغێكی دیكه‌ی شه‌ڕو ماڵوێرانی ه بۆ گه‌لی كورد ،ئاش���وبێك ك ه ده‌توانێت بۆ ماوه‌ی���ه‌ك گه‌لی ك���ورد له‌ئامانج‌و خواس���تی دروس���تكردنی ده‌وڵه‌ت���ی ك���وردی دور بخات���هوه ،به‌هه‌م���ان ئه‌ن���دازه‌ش ئه‌توانێت ده‌ره‌تانێك بێت بۆ حكومه‌ته‌كه‌ی ئاردۆگان‌و ئاك پارتی تا جه‌وله‌یه‌كی دیك ه به‌بێ سه‌رئێش��� ه ده‌سه‌اڵتی توركیایان به‌ده‌سته‌و‌ه بێت. پێویس���ته ت���ه‌واوی دام‌و ده‌زگاكان���ی راگه‌یاندن به‌ئه‌ركێكی مێژویی هه‌ستن‌و گه‌ل���ی كورد ل���ه‌م خه‌ت���هره گه‌وره‌ی ه ئاگادار بكه‌نه‌وه ،هه‌تا ئهوهی به‌خوێنی ش���ه‌هیدان‌و قاره‌مانه‌كانی گه‌لی كورد به‌س���ه‌ده‌یه‌ك له‌ش���ۆڕش‌و قوربانیدان به‌ده‌ستهاتو‌ه له‌میرنشینێكی خه‌یاڵیدا نه‌یدۆڕێنین.
ئه‌م میرنشینه‌ی جه‌نابی بارزانی هیچ ئامانجێكی ئاشتیخوازانه‌ی نیه ئه‌وه‌نده‌ی له‌جوهه‌ردا هه‌ڵگری قۆناغێكی دیكه‌ی شه‌ڕو ماڵوێرانی ه بۆ گه‌لی كورد
چۆنیه‌تی گهڕانهوه بۆ به‌غدا جه‌وهه‌ر سرێشمه‌یی دروستكردنی ده‌وڵه‌تی عیراق به‌پێی به‌رژه‌وه‌ن���دی زلهێزانی ئ���ه‌وكات‌و دور ی گه‌النی عیراق وایكردو‌ه ئه‌م له‌ئیراده واڵت ه هه‌ر له‌س���ه‌ره‌تای دروستبونیه‌و‌ه ئارام���ی به‌خۆی���هوه نه‌بین���ێ به‌بونی بچوكترین هه‌ل گه‌ل���ی كورد راپه‌رین‌و ناڕه‌زای���ی خۆی ده‌ربڕی���وه له‌م به‌زۆر ی به‌ش���ێكی كوردستان پێكه‌وه‌لكاندن ه به‌عێراق له‌م پێن���اوه‌دا قوربانی زۆری داوه .ده‌س���ه‌اڵتدارانی عێراق به‌زه‌بری هێ���ز هه‌وڵیانداو‌ه پێكه‌وه‌ژیان له‌عێراق ی گه‌النی دروس���ت بكه‌ن نه‌ك به‌ئیراده عیراق ك ه ئه‌م پێكهوه ژیان ه قبوڵكرابێت. له‌ناو گه‌لی عه‌ره‌ب خۆش���یان قوربانی زۆریان داوه به‌تایبه‌تی له‌نێوان شیعهو س���وننه ك��� ه ناكۆكیه‌كه‌ی���ان ره‌گ���ی قوڵی مێژوی���یو مه‌زهه‌بی هه‌یه .كورد به‌ناچ���اری‌و قبوڵكردنی ئ���ه‌م ئه‌مری واقیعه‌ی كه س���ایكس بیكۆ به‌س���ه‌ر رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستی س���ه‌پاندبو ك ه به‌شێك بێت له‌عیراق ئه‌گه‌ر له‌سه‌ره‌تای س���هدهی بیس���ت‌و به‌تایبه‌تی له‌كاتی دابه‌ش���كردنی میرات���ی ئیمپراتۆریه‌تی عوس���مانی هه‌س���تی ناسیۆنالیس���تی كورد به‌ش���ێوه‌یه‌ك گه‌ش هی نه‌كردبێت ك���ه كوردیش خ���اوه‌ن كیان���ی خۆی بێ���ت ،به‌اڵم پاش س���ه‌ده‌یه‌كی ره‌به‌ق هێشتا نهمانتوانیوه به‌ده‌نگێكی زواڵڵ‌و ئاش���كرا به‌گه‌لی عهرهبو هه‌مو دونیا بڵێین ئێمه نه‌ته‌وه‌یه‌كی دابه‌شكراوین‌و خه‌باتم���ان له‌پێناوی س���ه‌ربه‌خۆیی‌و ئ���ازادی كوردس���تان ه ن���ه‌ك ئ���هو ی له‌ده‌س���توره‌كانی ئه‌و واڵتان ه مافان ه دیاریده‌كرێ���ت ،كه‌چی له‌س���ه‌ر ئه‌رزی واقی���ع هیچی لێ ش���ین نابێت .ئه‌گه‌ر پاس���اوه‌ك ه ئهوه بێ���ت نه‌مانتوانیبێت ی ئی���راده‌ی به‌رژه‌وه‌ن���دی پێچه‌وان���ه زلهێزان مه‌له بكه‌ین ،به‌اڵم راس���تیه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گریش���ی هه‌یه ،تائێس���تا سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد نهیتوانیوه بوێران ه ئه‌م خیتاب���ه به‌گوێی عهرهبو دونی���ادا بچرپێنێ ،چونكه سیاس���ه‌ت هونه‌ری مومكینات ه ئه‌گه‌ر سیاسیه‌كان له‌جیاتی به‌رژه‌وه‌ندی كه‌س���یو حزبی‌و ناوچه‌یی له‌سه‌ر پرۆژه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی هاوب���ه‌ش‌و ئامانجێك���ی دیاریك���راوی نه‌ته‌وه‌یی كۆكبان بێشك ئێستا خاوه‌نی ده‌س���تكه‌وتی گه‌وره‌تر ده‌بوین‌و ئه‌گه‌ر ی واقیعی سیاس���ی به‌درێژایی س���ه‌ده بیس���ت له‌به‌رژه‌وه‌ن���دی داخوازیه‌كانی ك���ورد نه‌بوب���ێ ئ���ه‌وا له‌كۆتاییه‌كانی س���هدهی بیس���ت‌و س���ه‌ره‌تای ئ���ه‌م س���هدهی ه واقیعه‌ك ه پێچه‌وان ه بۆته‌وه‌و گۆڕانكاریه ده‌ولی���ه‌كان‌و هه‌رێمیه‌كان له‌به‌رژه‌وه‌ن���دی كورد ش���كاونه‌ته‌وه, به‌الم ئ���هوهی جێگه‌ی داخ��� ه خاوه‌ن س���ه‌ركردایه‌تیه‌كی سیاسی نه‌ته‌وه‌یی‌و دوربین نین ك ه ده‌رفه‌ته‌كان بقۆزنه‌وه‌و ده‌ستكه‌وتی نه‌ته‌وه‌یی به‌ده‌ست بهێنن، به‌ڵكو گیرۆد‌هی عه‌قلیه‌تێكی سیاسین ك ه ترس���ی شكس���ته‌كانی رابردومان
پاش سه‌ده‌یه‌كی ره‌به‌ق هێشتا نهمانتوانیوه به‌ده‌نگێكی زواڵڵ‌و ئاشكرا به‌گه‌لی عهرهبو هه‌مو دونیا بڵێین ئێم ه نه‌ته‌وه‌یه‌كی دابه‌شكراوین‌و خه‌باتمان له‌پێناوی سه‌ربه‌خۆیی‌و ئازادی كوردستانه پێوه‌دی���ارهو ناتوانین هه‌نگاوی بوێران ه بهاوێژی���ن ،به‌ڵكو زۆرجار سیاس���ه‌ت ه هاودژه‌كانی الیه‌ن ه سیاسیه‌كان هۆكاری سه‌ره‌كی بون ل ه له‌ده‌ستدانی ده‌رفه‌تی زێرین كه بتوانین ئامانجێك بپێكین ك ه ی بارودۆخ له‌به‌رژه‌وه‌ندیمان دابێت .ئهوه له‌مێژوی گه‌الن���ی ئازادیخواز فێرده‌بین ئه‌وه‌یه سه‌ركرده‌و پێشڕه‌وی كارێزمی ئه‌وانه‌ن ك ه خوێندن���هوهی دوربینانه‌و جه‌س���اره‌تی بڕیاردان���ی بوێرانه‌ی���ان ههبوه له‌كات��� ه دژواره‌كاندا‌و توانیویان ه له‌كاتی نه‌بونی هیچ تروس���كاییه‌ك بۆ سه‌ركه‌وتن ،به‌اڵم به‌سیاسه‌ت ه عه‌قاڵنی‌و ژیره‌كانیان‌و خۆڕاگری‌و خۆنه‌ویس���تی ی توانیویه‌تی له‌پێناو ئامانج���ه ره‌واك ه ی مه‌ح���اڵ بكات���ه واقی���ع‌و نه‌ته‌وه‌كه بگه‌یه‌نێت ه ئامانج ه ره‌واكانیان ،له‌مێژودا وه‌ك مۆمێك���ی دره‌وش���اوه ماونه‌ته‌و‌ه كه نه‌ته‌وه‌كه‌ی‌‌و هه‌م���و ئازادیخوازانی دونیا ش���انازییان پێوه‌ده‌ك���ه‌ن .بۆی ه ئامانجی گهوره كه‌سی گه‌وره‌و عه‌قڵی ی ی پێویسته ،چونكه سه‌ركرده گهوره گهوره ئه‌و كه‌س���هی ه ن���ه‌ك هه‌ر ده‌بێ چه‌ند هه‌نگاوێك له‌پێش خه‌ڵكی بێت، ی كاریزمی به‌ڵكو پێویسته س���ه‌ركرده چه‌ند هه‌نگاوێك له‌پێش ده‌س���ته‌بژێری (نوخب���هی) گه‌له‌كه‌ش���ی بێ���ت‌و هه‌نگاو و سیاسه‌تی واپه‌یڕه‌و بكات ك ه ش���رۆڤه‌و خوێندنهوهی له‌الی كه‌سانی ئه‌كادیمی‌و ده‌سته‌بژێریش ئاسان نه‌بێ خوێندن���هوهی بۆ بك���هنو له‌ئه‌نجامدا ده‌ستكه‌وتی گهوره به‌ده‌ست بهێنێت. ئ���هوهی ل���ه‌م وت���اره مه‌به‌س���تم ه ئه‌وه‌یه :ك ه ده‌رفه‌ت���ی زێرین هاتوه‌ت ه
پێ���ش به‌تایبه‌تی دوای روخانی رژێمی به‌عس‌و دروس���تبونی عیراقی نوێ ،ك ه نهمانتوانیوه ئه‌م ده‌رفه‌تان ه بقۆزینه‌وه‌و ده‌س���تكه‌وتی نه‌ته‌وه‌ی���ی به‌ده‌س���ت بهێنین .له‌كاتی ئێس���تادا ده‌رفه‌تێكی بێوێنه له‌مێژودا هاتۆته پێش پێویست ه ی له‌ده‌س���تی نه‌ده‌ی���ن به‌ژیرانه مامه‌له له‌گه‌ڵ بكه‌ین‌و بیكه‌ین ه وێستگه‌یه‌ك بۆ گه‌یشتنه ئامانجه‌كانمان. ی ك��� ه له‌عیراق پاش ئ���هو روداوان ه ده‌گوزه‌رێن‌و قول بونهوهی كێشه‌كانی نێوان عه‌ره‌بی شیعهو سونن ه له‌الی هكو ی جددی له‌نێو مالی دروستبونی كێشه شیعهو په‌كخستنی په‌رله‌مان‌و شه‌له‌ل بون���ی حكومه‌ت‌و بلند بون���ی زیاتری ده‌نگ���ی ناره‌زایی خه‌ل���ك‌و داواكردنی چاكس���ازی ریش���ه‌یی‌و هه‌ره‌شه‌كردنی خۆپیش���انده‌رانی ملیۆن���یو ره‌ت كردن���هوهی تایف���یو مه‌زهه‌بی‌و به‌ش ی ی حزب���یو ره‌ت كردن���هوه به‌ش���ێنه ده‌س���ت تێوه‌ردانی ده‌ره‌كی ك ه به‌ڕای من سه‌ره‌تایی قۆناغێكی نوێیه له‌عیراق به‌ڕه‌چاوكردن���ی گۆڕانكاری��� ه ده‌ولی‌و هه‌رێمایه‌تیه‌كان كه له‌دوای 100س���اڵ له‌په‌یمان���ی س���ایكس بیك���ۆ كار بۆ ی رۆژهه‌اڵتی س���ه‌رله‌نوێ داڕش���تنهوه ناوه‌ڕاس���ت ده‌كرێ���ت .له‌گ���ه‌ڵ بونی ئ���ه‌م ئه‌گه‌ران���ه جێگ��� هی داخه پاش ی ناڕێكوپێكی نوێنه‌رانی كورد پاشه‌كشه له‌به‌غدا له‌كاتی ئێستا باس له‌گه‌ڕانه‌و‌ه ده‌كرێت ،ب���ه‌اڵم چ گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ك! زۆر به‌داخ���هوه كه گوێمان ل���ێ ده‌بێ ك ه ی ك���ورد به‌مه‌رج���ی دوباره‌نه‌بون���هوه روداوی له‌م شێوه‌یه‌و سزادانی كه‌سانی كه‌مته‌رخه‌م بگهڕێنهوه به‌غدا .به‌ڕاستی ئ���ه‌م مه‌رج ه س���اویلكه‌یی پێو‌ه دیاره ئهوهی رویدا خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری ب���و دژی هه‌مو الیه‌ن���ه‌كان نه‌ك كورد به‌ته‌نها كێ هه‌ی���ه بتوانێ‌و زه‌مانه‌تی ئهوه بكات میلله‌ت خۆپیشاندان نه‌كات ك ه خۆپیش���اندان مافێكی ده‌س���توری ی س���ه‌یرتر‌ه گه‌الن���ی عیراق���ه .ئهوه ئه‌وه‌یه یه‌كێك له‌نوێنه‌ره‌كان به‌ئاشكرا ی ده‌ك���رد ده‌یوت له‌تیڤی���ه‌ك مزایه‌د‌ه ئه‌گه‌ر حكومه‌تی عیراقی موچه‌یه‌ك یان چه‌ند مه‌بله‌غێك پاره بۆ پێش���مه‌رگ ه بنێرێت ئاماده‌ی���ن بگه‌ڕێینه‌و‌ه به‌غدا. ئهوهی تێبینی ده‌كرێت له‌وت ه سیاسی‌و نوێنه‌رو بڕیاربه‌ده‌ستانی هه‌رێم نییه‌تی ی به‌غدایان هه‌یه .بێش���ك گه‌ڕان���هوه هی���چ به‌رنامه‌یه‌كی دیاریكراویش���یان نیی ه بۆ گهڕانهوه .لێرهوه به‌پێویستی ده‌زانم پێش���نیار بكه‌م ئه‌گه‌ر نییه‌تی گه‌ڕانه‌وه‌مان هه‌ی ه پێویس���ت ه ده‌س���ت به‌ڕێكخس���تنه‌وه‌ی نێو ماڵ���ی كوردو رێكخس���تنی خیتابێك���ی هاوبه‌ش���ی نه‌ته‌وه‌یی بكه‌ین ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێمی���ش ب���ه‌م خێرایی��� ه نه‌توانین رێكخس���تنهوه بكه‌ی���ن ب���ه‌اڵم ده‌بێ دانیش���تنی نێوان الیه‌ن ه سیاس���یه‌كان ده‌ست پێبكاته‌وه به‌رامبه‌ر دوژمنانمان دۆس���ت بی���ن هه‌رچه‌ن���د له‌ناوخۆش ناته‌باو دژ بین.
»» 19
تایبەت
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
سەرەڕۆییەکانی ئەڵمانییەک بەمێژوی کوردستاندا
17
پاش 135ساڵ رۆمانەکەی کارل مای کرا بەکوردی ئا :رێنوار نەجم
ئەوکاتەی نوسەری ئەڵمانی کارل مای بڕیار دەدات گەشتێکی خەیاڵیانە (بەاڵم لەسەر بنەمای زانیاریی ورد) بکات بەڕۆژهەاڵت‌و رۆژئاوای سەرزەمیندا ،کوردستانیش لەبیر ناکات .ئەنجامی ئەو گەشتانە زنجیرەیەک کتێبی پڕ بەرهەم دەبێت‌و خۆی دەدات لە 80بەرگ کە سەرجەمیان لەزمانی گەڕیدەیەکەوە کە خۆی بەگۆشت‌و ئێسقانەوە لەو شوێنانەدا ژیابێت ،دەنوسێتەوە.
کێ دەتوانێت نکۆڵی لەو مێژوە بکات کە بەشێک لەخێڵ‌و عەشیرەتە کوردەکان داویانە بەسەر دراوسێ مسوڵمان‌و نامسوڵمانەکانداو لەسەر رێگەکاندا خۆیان حەشارداوە بۆ بەدەستهێنانی غەنیمەو دەستکەوت؟
ئەو کتێبەی لەبارەی کوردستانەوەیەو لەس����اڵی 1881نوسراوە ،هەرچەندە گەر ئەڵمانییەک����ەی تەرجومە بکرێت ناونیش����انەکەی دەبێت����ە "بەن����او کوردستانی کێوی دا" Durchs wilde Kurdistanب����ەاڵم نزار س����ابیر ،ئەو کتێبەی بەکوردییەک����ی رەوان لەژێر ناونیشانی "گەش����تێکی سەرەڕۆیانە بەکوردس����تاندا" وەرگێڕاوەو لەس����ەر ئەرک����ی خ����ۆی‌و بەقەب����ارەی 580 الپ����ەڕەدا ناوەڕاس����تی مانگی رابردو چاپ‌و باڵوکردوەتەوە. کارل مای کێیە؟ نوس����ەری بەناوبانگ����ی ئەڵمان����ی ()1912-1842 م����ای کارل ی����ەک لەپڕخوێنەتری����ن نوس����ەرانی ئەڵمانزمانە لەن����او گەلەکەی خۆیدا، جگ����ە لەوەش بەگوێ����رەی رێکخراوی یونسکۆ ،تەرجومەکراوترین نوسەری ئەڵمانیی����ەو بەرهەمەکان����ی ب����ۆ 44 زمان وەرگێڕدراون .م����ای ،لەڕێگەی نوسینەوەی گەش����تە خەیاڵییەکانی (ک����ە لەکاتی خۆی����دا بانگەش����ەی ئەوەی کردوە گەش����تی راستەقینەن‌و بەسەرهاتی سەرکەشییەکانی خۆین) ناوبانگێک����ی زۆر پەیدا دەکات ،دوای ئ����ەوەش بڕی����ار دەدات گەش����تێکی راس����تیی بۆ رۆژهەاڵت����ی گۆی زەوی ئەنجام ب����دات .کارل مای رۆمانەکانی بەوردەکارییەک����ی زۆری جوگرافیی‌و مێژویی‌و کۆمەاڵیەتی دەنوس����ێتەوە، لەگ����ەڵ خوێندنەوەی ئ����ەم کتێبەی لەبارەی کوردستانەوە ئەو راستییەت بەڕونی بۆ دەردەکەوێت‌و پێت غەریب نابێت ئەگەر لەس����ەردەمانێکدا باوەڕ بەوە کرابێت کە ئەوانە گەش����تنامەی راستیین نەک رۆمانی خەیاڵی! کارل مای‌و سوکایەتی بەکورد وەرگێڕەک����ە ک����ە رۆمانەک����ەی لەزمان����ی یەکەمەوە کردوە بەکوردی، لەپێش����ەکییەکەیدا پێ لەسەر خاڵێک دادەگرێت؛ ئەوەیش ئەو پرس����یارەیە "ئای����ا کارل مای س����وکایەتی بەکورد کردوە؟" هەر لەناونیشانی کتێبەکەوە کە س����یفەتی "کێ����وی" دراوەتە پاڵ کوردستان ،خوێنەرو تاکی کورد جۆرە س����ڵێک دەکاتەوە ،ب����ەاڵم وەرگێڕی رۆمانەکە لەپێشەکییەکەدا دەنوسێت "ئەوانەی ئەم رۆمانە دەخوێننەوە بۆیان دەردەک����ەوێ کە هیچ نیازو نییەتێکی ش����کاندنی ک����ورد لەکتێبەکەدا بەدی ناکرێ .نوس����ەر مێژو هەڵدەداتەوە، بەاڵم ئایندە نانێژێ .چەند داکێشانی تێدایە ،هێندەش هەڵکش����انی تێدایە. نوسەر خۆی نە کوردس����تانی دیوە، نە ک����ورد ،ئ����ەوە وێنەی����ەی لێدەدا لەخەیاڵ����ی ئ����ەوەوە لێرەدا لەس����ەر کوردو کوردس����تان رەنگی داوەتەوە، ل����ەو زانیارییانەوە پێکەوەی ناوە ،کە لەس����ەرچاوە مێژوی����یو ئارکیۆلۆژی‌و مەس����یحییەکانەوە وەریگرت����ون‌و هەموشیان ئەوروپایی بون". ئ����ەوەی کارل مای ل����ەم رۆمانەیدا نێگەتیڤانە باس����ی هەندێ����ک الیەنی مێ����ژوی ک����ورد دەکات گ����ەر وەک خەی����اڵ‌‌و فانتاس����یاش حس����ابی بۆ نەکەین ،هەر راس����تیین ،کێ دەتوانێ حاش����ا لەدڕندەیی هەندێ����ک لەخێڵە کوردەکان بکات لەو سەردەمەدا؟ کێ دەتوانێت نکۆڵی لەو مێژوە بکات کە بەشێک لەخێڵ‌و عەشیرەتە کوردەکان داویانە بەس����ەر دراوس����ێ مسوڵمان‌و نامسوڵمانەکانداو لەس����ەر رێگەکاندا خۆیان حەشارداوە بۆ بەدەستهێنانی غەنیمەو دەستکەوت؟ ئەوە مێژویەکە گەر مێژونوسێکی راستگۆ بینوسێتەوە
کارل مای هیچی لێ نابوێرێت! سەرەتای چیرۆکەکە رۆمانەک����ە ب����ەوە دەس����تپێدەکات کە "کارا بن نەمس����ی" لەس����ەردانی س����ەرکردە بادینییەکان دەگەڕێتەوەو دەگاتە الی ئێزیدییەکان لەدەوروبەری شێخ ئادی .لەو کاتەدا لەگەڵ ئەوەی ئێزیدیی����ەکان خۆیان ب����ۆ جەژنێکی تایبەت ئامادە دەکەن ،شانبەش����انی ئەوەش لەئامادەباشییدان بۆ بەرگرتن بەو هێرش����ەی تورکە عوسمانییەکان لەالی����ەن موتەس����ەریفی موس����ڵەوە وەختە بکرێتە سەریان .لەو ساتانەدا کارا بن نەمس����ی کە ج����ل‌و بەرگێکی کوردیی پۆشیوەو کوردییەکی باشیش قس����ە دەکات‌و نام����ەی رێپێ����دراوی س����وڵتانی عوس����مانییەکانی پێی����ە، دەبێت����ە یارمەتی����دەری ئێزدییەکان‌و سەرجەم ئەو تۆپچییانە چەک دەکات ک����ە دەیانەوێت هێرش بکەنە س����ەر ئێزدیی����ەکان ،ب����ەوەش متمانەیەکی ت����ەواوی عەل����ی بەگی س����ەرکردەی ئێزدییەکان بەدەست دێنێت. کارل م����ای لەوبەش����ەدا وێنەیەکی زۆر جوانی کوردانی ئێزدیی پیش����ان دەدات .تورک����ەکان هاتون س����ەرانەو باجیان بەزۆر لێ بستێنن ،بەاڵم ئەوان مل نادەن‌و ئامادەی روبەڕوبونەوەن. هەرچەن����دە ئێزدییەکان ئاش����تییان دەوێت ،بەاڵم لەش����ەڕیش ناترس����ن. لەکات����ی دانوستانیش����دا لەگ����ەڵ فەرمان����دەی تورک����ەکان‌و تەنان����ەت موتەسەریفی موسڵیشدا ،گفتوگۆیەکی ب����اش دەک����ەن‌و هەرچەن����دە چەند جارێ����ک هەوڵ����ی لەخش����تەبردنیان‌و هەڵخەڵەتاندیان دەدرێت بەاڵم ئەوان وریایان����ە مامەڵ����ە دەک����ەن ،گەلێک تاکتیکی س����ەربازیی‌و دیبلۆماس����یی بەکاردەهێنن تا تورکان ناچار بەملدان بەخواستەکانیان دەکەن. ل����ەزاری پی����ر کامەک����ەوە ک����ە ی����ەک لەپی����اوە پیرۆزەکان����ەو ل����ەو روبەڕوبونەوەی����ەدا بەش����ێوەیەکی ئەفس����انەیی خۆی دەکاتە قوربانیی، کارل مای بەم شێوەیە پەسنی ژیان‌و نەمریی الی ئێزدییەکان دەدات" ،نابێ پیاو لەوانە بترس����ێ کە تەنیا لەشیان پێ دەکوژرێ .من لێ����رە دەمێنمەوە چونکە دەزانم عوسمانلییەکان ئازاری منیان پێ نادرێ ،ئەگەر بش����مکوژن چییە؟ ئەدی دڵۆپە ئاو نابێ دیس����ان هەڵبکش����ێتەوە بۆ خۆر؟ ئەرێ هەمو
رۆژێک شەمس نامرێ‌و هەمو رۆژێکیش بەش����ەوقەوە هەڵنایەتەوە؟ تۆ قەت بیس����توتە ئێزیدیی����ەک بەیەکێک����ی دیک����ە بڵێ����ت "مردوە"؟ ه����ەر دەڵێ 'گواس����تویەتییەوە' .چونکە نە مردن هەیە نە گۆڕ ،ئەوەی هەیە هەر ژیانەو بەس".
رۆمانەکە گەرچی چیرۆک‌و روداوەکانی فانتازین ،بەاڵم دەتوانێت وێنەیەکی دروست‌و راستەقینەی مێژوی ئەو رۆژگارەی ژیانی کورد بگێڕێتەوە لەو ناوچانەدا بەهەمو جوانیی‌و ناشرینییەکانییەوە
هاوەڵەکانی کارا بن نەمسی ل���ەدوای ئ���ەو روداوان���ە ،کارا ب���ن نەمس���ی ئێزدییەکان جێدێڵێت‌و بەرەو ئەرکێک���ی س���ەخت ب���ەڕێ دەکەوێت ئەوی���ش ڕزگارکردن���ی بەندییەک���ە لەزیندانی عوس���مانییەکاندا لەئامێدی. ئەو زیندانییە پیاوێکی عەرەبە لەهۆزی حەددەدی���ن ،کارا لەگ���ەڵ باوکی ئەو زیندانیی���ەدا ب���ەرەو ئامێ���دی بەڕێ دەکەون. ئەوەی لەتەواوی سەرکەش���ییەکانی
ئەو کارەکتەرە ئەڵمانییە لەکوردستان فریای دەکەوێت چەند شتێکن؛ لەوانە: جەس���تەیەکی بەهێزو هەبونی چەکی ب���اش‌و ،لێهات���و لەبەکارهێنانیان���دا. زمانێکی ش���یرین کە لەهەمو شوێنێک فریای دەکەوێت‌و بەزویی دۆست پەیدا دەکات .رۆحێکی پڕ غرورو نەرجسییانە کە سڵ لەهیچ ناکاتەوەو سوکایەتیی‌و بێڕێزیی���ش لەهیچ ک���ەس قبوڵ ناکات تەنانەت لەکاتی دیلیی‌و دەس���ت‌و قاچ بەستراوییش���دا .لەگەڵ ئەوانەشدا کارا بن نەمس���ی خاوەنی ئەسپێکی رەشی کوێتیی���ە ک���ە تیرئاس���ا ڕێ دەکات‌و خێراییەکەی ،خاوەنەکەی لەزۆر دەردو بەاڵ رزگار دەکات ،لەهەمان کاتیش���دا دەگمەنییەکەی ،خاوەنەکەی توش���ی زۆر دەردو ب���ەاڵ دەکات .هەروەها ئەو خاوەنی خزمەتکارێک���ی گورجوگۆڵ‌و چاونەت���رس‌و پڕ بەه���رەی عەرەبە کە لەت���ەواوی گەش���تەکەیدا لەگەڵیدایە بەناوی خەلەف .رەنگە ئەوەی لەهەمو ئەوانە زیاتر فریای ئەو گەڕیدە ئەڵمانییە بکەوێت؛ سەگەکەی بێت بەناوی دۆیان، ئەو س���ەگەی لەالیەن کوێخای گوندی سپێندارێیەوە پێی دەدرێ‌و ئامۆژگاریی دەکرێ کە س���ێ جار ت���ف بکاتە ناو دەمیی���ەوەو ش���ەو لەکات���ی خەوتندا بیبات���ە ژێر لێفەکەی���ەوە" ،ئیتر قەت جێت ناهێڵێت" .لەتەواوی روداوەکانی رۆمانەک���ەدا ئەو س���ەگە چەندین جار لەگەڕیدەک���ە ڕزگار دەکات‌و دوژمنانی دەبەزێنێ‌و بەوەفا بۆی دەمێنێتەوە. کاتێ���ک کارل بن نەمس���ی لەیەکێک گوندەکاندا دەبێتە میوان ،کچی ئاغای گوندەک���ە لەبەر چ���اوی هەمو میوان‌و دانیش���توانی دێک���ەدا دادەنەوێتەوەو ماچ���ی دەم‌و هەردو ئەمالو الی میوانە ئەڵمانییەک���ە دەکات ،کاراش وەک س���ەرنجێک لەس���ەر ئەوە دەڵێت "من س���ەرم لەم ج���ۆرە سوپاس���دەربڕینە نەسوڕما؛ چونکە دەمزانی ڕێ بەکچانی کورد دەدرێ ،بەخێرهاتنی ناسیاو بەماچ بکەن!" رەنگە ئەوە شتێکی غەریب بێت کە لەکارل مایەوە دەیبیستین شتێکی لەو جۆرە ئاس���ایی بوبێت لەس���ەدەی نۆزدەیەمی کوردستاندا!
ئامێدی ،دەکەوێت بەس���ەر ش���ارێکی وێرانی پ���ڕ نەخۆش���یی‌و گەندەڵیدا. لەوێ پاس���ەوان‌و سەربازان ماوەی 11 مانگە موچەی���ان وەرنەگرتوە ،ئەوەش بوەتە هۆی ئ���ەوەی ژمارەیەکی زۆری دانیش���توانی ئامێدی ،ش���ارەکە چۆڵ بکەن‌و بەشێکیشیان دەستبدەنە کاری رێگ���ری‌و چەتەیی .بەهۆی ئەوەی کارا بن نەمس���یو هاوەڵێکی ئینگلیزیی کە لەڕێگادا توش���ی دەبێت‌و ت���ا کۆتایی ڕێ لەگەڵیدا دەبێت ،پارەی باش���یان پێ دەبێت ،سود لەداماویی خەڵکەکە بەموتەسەللیمی ئامێدیشەوە وەردەگرن‌و کارەکانی خۆیان جێبەجێ دەکەن. کارل مای هێند شارەزایە لەگرێچن‌و پێک���ەوە لکاندن���ی روداوەکان���دا، لەالی���ەک ناهێڵێت خوێن���ەر بێزاربێت لەخوێندنەوەی کتێبێکی وەها گەورە، لەالیەکی دیکەش���ەوە هەست ناکەیت هیچ روداوێک‌و کەس���ایەتییەکی زیادە هەبێ���ت لەرۆمانەک���ەدا ،ه���ەر روداوو کەسایەتییەک کاری خۆیان هەیەو بێهۆ هیچ رونادات. لەئامێدی لەوکاتەی کچێک نەخۆش دەکەوێت ،کارا بن نەمس���ی لێهاتوانە دەتوانێ���ت چاکی بکات���ەوە ،بەوەش زیاتر س���ەرنجی خەڵکەک���ە بۆ خۆی رادەکێش���ێت‌و ئ���ەو روداوەش دەبیتە هۆی ناسینی پیرەژنێکی کریستیانی‌و زانینی چەند نهێنییەک ،کە لەکۆتاییدا قوفڵی رۆمانەکەی پێ دەکات.
گیربون لەداوی شەڕی خێڵەکان ل���ەدوای بەجێهێنان���ی ئەرکەکەی‌و ڕزگارکردن���ی بەندییەک���ە لەئامێدی، کارل م���ای‌و هاوڕێکان���ی دەیانەوێ���ت بگەڕێنەوە بەرەوخواری روباری دیجلە، بەاڵم لەڕێدا توش���یان دەبێت بەهۆزی بەروارییەکانەوە .بەهۆی ئەوەی ئەمان خاوەنی ئەسپی رەسەن‌و چەک‌و تفەنگی سەرنجراکێشن ،دانیشتوانی ئەو گوندە بەروارییەی الیان داوە لێی ،دەیانەوێت بەهەر نرخێک بێت دەستبگرن بەسەر ئەو ش���تە بەنرخانەدا ،ب���ەاڵم دوبارە بەزیرەکی���یو کارامەی���ی کارل م���ای‌و هاوڕێیان���ی؛ دەرباز دەب���ن لێیان ،تا دەگەنە الی دۆس���تێکیان بەناوی قادر ئامێدی ..وێنەی دەسەاڵتی پەڕپوتی بەگ. کارل م���ای ل���ەو بەش���ەی کۆتایی عوسمانییەکان کاتێ���ک کارا ب���ن نەمس���ی دەگاتە رۆمانەکەدا چیرۆکێکی دیکە دەگێڕێتەوە ئەو شەڕی خێڵەکییانە لەنێو خۆیاندا، لەوکات���ەی ئ���ەو گەڕی���دە ئەڵمانییە دەگاتە ئەو ناوچەیە ،نەس���تۆرییەکان ک���ە هۆزێک���ی کرس���یتیانن ،خۆیان ناوەتەوە ب���ۆ تۆڵەکردن���ەوە لەهۆزی بەرواریی کوردەکان‌و قادر بەگی کەسی یەکەمی���ان بەدیل دەگرن دواجار کارل مای خۆیش���ی دی ل دەکرێ���ت" ،ئێمە کەوتوینەتە واڵتێکەوە ،ژیان‌و ئازادیی‌و سەروماڵ لەهەر شوێنێکی دیکەی دنیا زیاتر مەترسیان لەسەرە" .لەو نێوەندەدا کارل مای کە وەک کەس���ێکی ئایدیال دەردەکەوێت ،بەیارمەتی ئەفسانەکانی ئەو ناوچەیە ،دەتوانێت ش���ەڕ لەنێوان ئەو خێڵ‌و هۆزانەدا رابگرێت. رۆمانەک���ە گەرچ���ی چی���رۆک‌و روداوەکانی فانتاسین ،بەاڵم دەتوانێت وێنەیەکی دروست‌و راستەقینەی مێژوی ئ���ەو رۆژگارەی ژیانی کورد بگێڕێتەوە ل���ەو ناوچان���ەدا بەهەم���و جوانی���یو ناشرینییەکانییەوە.
16
خوێندن
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
"ده‌نگۆ ی دابه‌شكردن ی زه‌وی به‌سه‌ر مامۆستایاندا بۆ ده‌مكوتكردنیانه" ئا :سرو‌ه جه‌مال له‌كاتی تاقیكردنه‌وه‌كانی كۆتایی ساڵ ی خوێندن ی 2016-2015له‌قوتابخانه‌كاندا به‌شێك له‌مامۆستایان سه‌رقاڵ ی پڕكردنه‌وه‌ی فۆڕمی وه‌رگرتنی زه‌وی بون، مامۆستایه‌ك ده‌ڵێت "هه‌مومان ناومان له‌وه‌زاره‌ته ،سااڵن ی خزمه‌تیشمان ،ئیتر چ پێویست ده‌كات ئه‌م یاریه هه‌مو ساڵ دوباره دهبێتهوه" ،سه‌رۆكی شاره‌وان ی سلێمانیش ده‌ڵێت "له‌سلێمانی پارچه زه‌وییه‌كمان نییه بۆ دابه‌شكردن". وه‌زاره‌ت���ی ش���اره‌وان ی له‌ڕێگ���ه ی به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كانی پ���ه‌روه‌رده‌وه ،فۆڕم ی پێدان���ی زه‌وی نیش���ته‌جێبونیان به‌س���ه‌ر مامۆستایان‌و ته‌واوی ستافی قوتابخانه‌كه‌دا دابه‌شكردوه ،به‌اڵم هه‌ندێك له‌مامۆستایان ئ���هو فۆڕمه‌ی���ان پڕنه‌كردۆت���هوه .به‌م���ۆ ئیبراهی���م یه‌كێك���ه له‌و مامۆس���تایان ه ك ه له‌قوتابخانه‌یه‌ك���ی س���ه‌ر به‌پ���ه‌روه‌رده ی كه‌الره‌‌و فۆرمی پڕ نه‌كردوه‌ته‌وه ،ئه‌و وت ی "پڕم نه‌كرده‌وه له‌به‌رئه‌وه ی باوه‌ڕم وای ه بۆ رۆتیناته‌و فۆڕمی درۆینه‌یه، وتیش���ی "هه‌ر س���ات ناس���اتێك یاری به‌ئه‌قڵم���ان ده‌ك���ه‌ن ،زانیارییه‌كان ی وه‌ك ئه‌وه‌ب���و بۆ ئاس���ایش‌و پۆلی���س بن نه‌ك ب���ۆ وه‌رگرتنی زه‌وی ،چه‌ندی���ن جاره ئه‌م خه‌ریك كردن‌و سه‌رقاڵكردنه‌ی مامۆستایان دێنن���ه ناوانه‌وه ،ئه‌گین���ا هه‌مومان ناومان له‌وه‌زاره‌ته ،س���ااڵن ی خزمه‌تیش���مان ئیتر چ پێویس���ت ده‌كات ئه‌م یاری ه هه‌مو ساڵ دوباره ئه‌بێته‌وه". به‌م���ۆ ئاماژه‌ی بهوه كرد كه مامۆس���تا هی���چ ده‌ریچه‌یه‌كی نیی���ه ،بۆیه رو له‌فۆڕم پڕكردنه‌وه ده‌كات ،زۆرینه‌ی مامۆستایانیش وه‌ك رۆژی رون���اك لێیان دیاره كه دواجار زه‌ویش نادرێت به‌اڵم له‌ڕوی ده‌رونیه‌و‌ه دڵ ی خۆیان��� ی پێخۆش ده‌ك���ه‌ن ،ئه‌گینا خاوه‌ن كۆمپانی���او به‌رپرس���ه‌كان له‌به‌رژه‌وه‌ندیان نی��� ه زه‌وی بدرێته مامۆس���تایان ،چونك ه به‌رژه‌وه‌ندی���ان له‌وه‌دای���ه خان���و ش���وق ه
دروس���تبكرێت بۆئ���هوه ی فه‌رمانب���ه‌ران بڕوتێننه‌وه. له‌ب���اره ی كاتی پڕكردنه‌وه ی ئه‌و فۆڕمه‌و زانیاریه‌كانی به‌ڕێوه‌به‌ر ی گشت ی په‌روه‌رده ی سلێمانی ،دڵشاد عومه‌ر به‌ئاوێنه‌ی ڕاگه‌یاند "س���ێ رێنماییمان بۆ هات���وهو هه‌ر جاره‌و ش���تێكی بۆ زیادكراوه ،ئ���هوه ی كۆتاییان راسته ،ئێمه‌ش گشتگیرمان كردوه به‌سه‌ر به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كان���دا بۆ ئهوه ی ڕێكیبخه‌ن، چونكه كۆدی له‌سه‌ر نه‌بو ،دواتر ده‌ینێرینه‌و‌ه بۆ وه‌زاره‌تی شاره‌وانی ،جگه‌له‌وه ی ئه‌سڵه‌ن ئ���هو فۆڕمه كات ی لێگرتوی���ن چونكه كات ی تاقیكردنه‌وه‌كان بو ئه‌بوایه زۆر ورد كاریان بكردای ه له‌كاتێكدا خه‌ڵكه‌كه واده‌زانن كه‌م‌و كورتییه‌كه له‌ئێمه‌وه‌یه عه‌یبداریان كردین، هی���وادارم زه‌ویه‌كانی���ان رێكوپێ���ك بێت ئه‌گه‌رچی فۆڕمه‌كه‌یان وابو".
380هه‌زار فۆڕم هه‌یه ،خۆ ئه‌گه‌ر سلێمانی نایلۆن ی به‌یت به‌سه‌رداو قات ی دوه‌م دابه‌ش بكه‌یت ته‌واو نابێت
به‌ڕێوه‌به‌ر ی گشت ی په‌روه‌رده‌ی سلێمان ی وتیش���ی "من له‌گ���ه‌ڵ زه‌وی نی���م‌و له‌گه‌ڵ ش���وقه‌ش نیم ب���ۆ مامۆس���تایان‌و دكتۆر به‌جی���ا به‌ڵكو له‌گه‌ڵ كردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا ی نیش���ته‌جێبونم بۆ هه‌مو چی���ن‌و توێژه‌كان به‌بێ دابڕان ،ناكرێت ش���اری مامۆس���تاو پزیش���ك‌و ئه‌ندازیار جیابكرێت���هوه به‌ڵكو له‌كۆمه‌ڵگا ی نیش���ته‌جێبونه‌كه‌دا كارگوزارو مامۆس���تاو به‌رێوبه‌ر ی گشتی‌و پزیشك‌و ..نیشته‌جێبون‌و س���ندوق ی نیشته‌جێبونیان هه‌م���و چینه‌كان بێت ،ئهوه باش���تره ئیتر بۆ ته‌رخان كرد ،ك ه ئه‌م پالنه ی حكومه‌ت ئ���هوه نامێنێ���ت ك���ه بڵێت فاڵن��� ه توێژ نه‌یتوانی كێش���ه‌كه چاره‌س���ه‌ر بكات ته‌نها خانوه‌كه‌ی زه‌خمه‌و شوێنه‌كانیان باشترینه ،ده‌وڵه‌مه‌ندبونی هه‌ندێ كه‌سی لێكه‌وته‌وه، هه‌تا له‌كۆبونه‌وه‌یه‌كیشدا ئه‌وه‌م به‌سه‌رۆك ی ئێستا بڕیاردراوه سه‌رله‌نوێ زه‌وی دابه‌ش بك���ه‌ن ،ئه‌و وت���ی "به‌اڵم چ���ۆن‌و چه‌ندو حكومه‌ت وتوه". له‌كوێ‌‌و ئای���ا خزمه‌تگوزاریی���ان بۆ دابین جێگ���ری لق���ی س���لێمانی یه‌كێت��� ی ده‌كرێ���ت؟ بۆ ئ���هوهی هاواڵتی���ان خانو ی مامۆستایانی كوردس���تان ،سه‌نگه‌ر فایه‌ق تیابك���ه‌ن؟ م���ن پێموایه ئه‌م بڕی���اره بۆ به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند پێش���تر به‌بڕیارێك ی بێده‌نگكردن ی خه‌ڵك‌و كۆكردنه‌وه‌ی پاره‌ی ه حكوم���ه‌ت دابه‌ش���كردن ی زه‌وی وه‌س���تاو ب���ۆ حكومه‌ت چونك���ه به‌ب���ڕه پاره‌یه‌ك ی هه‌موان پێیان وابو حكومه‌ت سه‌ركه‌وتو نه‌بو زۆر دابه‌ش ده‌كرێت ب���ه‌اڵم به‌دڵنییاییه‌و‌ه له‌چاره‌سه‌ركردنی كێش���ه ی نیشته‌جێبون س���ه‌ركه‌وتو ناب���ن‌و ده‌بێت��� ه یه‌كێكی تر به‌دابه‌ش���كردن ی زه‌وی ،بۆی��� ه ده‌س���تیان له‌پ���ڕۆژه شكس���تخواردوه‌كان ی حكومه‌ت‌و ك���رد به‌پڕۆژه‌كانی دروس���تكردن ی یه‌كه ی تااڵنك���ردن‌و به‌فیڕۆدان���ی زه‌و ی بۆنمون��� ه
له‌س���نوری شاره‌وانی س���لێمان ی تا ده‌گات ه عه‌ربه‌ت زه‌و ی نهماوه بۆ دابه‌شكردن ،ئایا زه‌و ی له‌كو ێ دابه‌ش ئه‌كه‌ن؟ تا چه‌ند ئه‌و زه‌وییان ه كه پێش���تر دابه‌شكراون كراونه‌ت ه خانو بونه‌ت ه هۆ ی كه‌مكردنه‌وه‌ی كێش���ه ی نیشته‌جێبون؟" یوس���ف یاسین ،س���ه‌رۆكی ش���اره‌وان ی س���لێمان ی لهوبارهیهوه به‌ئاوێنه‌ی ڕاگه‌یاند "ئێم���ه‌ش وه‌ك فه‌رمانگه‌كانی تر فۆڕممان پڕكردۆته‌وه ئیتر چاوه‌ڕێی قودره‌تی خواین، ئێمه زه‌وی حازركراومان نییه ،گه‌ر دابه‌ش بكرێت نه‌گبه‌تییه ،چونكه زه‌وی هیچ پاره ناكات ئهوهی دراوه به‌پێشمه‌رگه‌و زیندان ی سیاس���ی پاره‌یه‌ك ی كه‌م ئه‌كات جگه‌له‌وه ی كه ی خزمه‌تگوزار ی بۆ ئه‌برێت ك ه به‌و شاخ و ده‌شته‌وه‌یه؟" سه‌رۆكی ش���اره‌وانی س���لێمان ی وتیش ی "ئه‌و فۆڕمانه له‌شاره‌وانییه‌وه نهبوه به‌ڵكو له‌وه‌زاره‌تی شاره‌وانیه‌وه بوه‌و گه‌ڕێنراوه‌ته‌و‌ه بۆ ئ���ه‌وان ،ئه‌وه‌نده‌ی ئاگاداربم 380هه‌زار فۆڕم هه‌یه ،خۆ ئه‌گه‌ر س���لێمانی نایلۆن ی به‌یت به‌سه‌رداو قاتی دوه‌م دابه‌ش بكه‌یت ته‌واو نابێت ،ئێس���تا له‌نه‌خش���ه ی ماسته‌ر پالنی س���لێمانیدا زه‌وی جیاكراوه نییه بۆ نیش���ته‌جێبون مه‌گه‌ر بڕیارێكی ئه‌نجومه‌ن ی وه‌زی���ران ده‌ربچێت‌و ئه‌م���ر بفه‌رموێت ك ه هه‌ندێ شوێنی س���ه‌وزایی یان كه دانراون بۆ ش���ت ی تر بڵێن بگۆڕن بۆ نیشته‌جێبون، كه ئه‌م���ه‌ش ده‌بێت كوژاندن���هوهی زه‌و ی بكرێ���ت‌و مافی جوتیاری لێیبدرێت‌و بكرێت به‌نیش���ته‌جێبون ئه‌وه‌ش به‌پاره ده‌كرێت، كه‌سیش پاره‌ی پێنییه" یوسف یاسین جه‌خت ده‌كاته‌وه‌و ده‌ڵێت "له‌سلێمانی زه‌ویه‌ك تاپۆی هه‌بێت بیده‌ین به‌خه‌ڵ���ك نیی���ه ،قه‌رزێك���ی زۆر له‌س���ه‌ر ش���اره‌وانیی ه هی كۆن‌و به‌هۆی بڕیاره‌كان ی ئه‌نجومه‌ن��� ی وه‌زی���ران ب���ۆ كه‌مئه‌ن���دام‌و پێشمه‌رگه‌و زیندان ی سیاس ی هێشتا ئه‌وان ه ته‌واو نهبوه ئیتر ه ی تر له‌كوێ بهێنین؟"
عه‌بدولحه‌مید عل��� ی مه‌جید ،به‌ڕێوه‌به‌ر ی گش���تی پالندانان‌و به‌دواداچون له‌وه‌زاره‌ت ی شاره‌وان ی به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئه‌و فۆڕمان ه بۆ هه‌مو فه‌رمانبه‌ران ه به‌مامۆستایانیشه‌وه، وه‌زاره‌تی شاره‌وانی رێنمایی ئاماد‌ه كردوه كه خۆ ی له 25خاڵدا دهبینێتهوه ،نێردراو‌ه ب���ۆ س���ه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌ن���ی وه‌زیران، به‌پێ ی ئهوه زه‌وی دابه‌ش ده‌كرێت به‌س���ه‌ر سه‌رجه‌م چین‌و توێژه‌كانی كۆمه‌ڵدا". به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تی پ�ل�ان‌و به‌دواچون له‌وه‌زاره‌ت ی شاره‌وان ی له‌باره‌ی پڕكردنه‌وه ی زیات���ر له‌فۆڕمێ���ك ده‌ڵێ���ت "یه‌كه‌مج���ار فۆڕمێكم���ان ئاماده‌ك���رد ب���ه‌اڵم فۆڕمه‌ك ه پێویست ی به‌هاوسه‌رو خێزان هه‌بو ،له‌قۆناغ ی یه‌كه‌مدا هه‌مویمان به‌ده‌س���ت گه‌یش���تهوه به‌اڵم ل���ه‌م قۆناغه‌دا ته‌نه���ا 2وه‌زاره‌تمان به‌ده‌ست گه‌یش���ته‌وه‌و وردبینیمان كردوه، ئه‌م فۆڕمه پڕۆفیش���ناڵتر ب���و زانیاریه‌كان وردتر بو چونك ه ئه‌وانه‌ی س���ودمه‌ند بون یان خانویان هه‌یه ،فه‌رمانگه‌ی تۆماركردن ی خانوبهره ناتوانێت چێك ی هه‌موی بكاته‌وه، سه‌ره‌ڕای ئهوه ی له‌هه‌مو دونیا ناو ی سیان ی زۆره بۆیه ناو ی دایك‌و هاوسه‌رمان وه‌رگرت بۆ ئهوه ی تێكه‌اڵونه‌بن". وتیش��� ی "وه‌زاره‌ت قیادی���ه له‌س���ه‌ر ش���اره‌وانیه‌كان ،م���اوه ی 6مانگ ده‌بێت به‌هه‌م���و ش���اره‌وانیه‌كانمان راگه‌یان���دوه له‌كۆبون���ه‌وه‌دا به‌ئاماده‌بون ی جه‌نابی وه‌زیر ك���ه ئام���اده‌كار ی بكه‌ن ب���ۆ ئاماده‌كردن ی زه‌وی ك��� ه ئه‌ویش بریتی��� ه له‌كوژاندنه‌وه ی زه‌وی له‌هه‌م���و ش���اره‌كان ماس���ته‌ر پالن هه‌ی ه خۆ هه‌موی تا ئێس���تا بهكارنههاتوه پێویس���ت ه ئه‌وان كوژاندن���هوه ی بۆ بكه‌ن، زه‌وییه كش���توكاڵییه‌كان داخڵ ی ماس���ته‌ر پالنه‌ك ه بكه‌ن‌و قه‌ره‌بوی خاوه‌ن زه‌وییه‌ك ه بدرێته‌وه‌و ئیتر كار بكرێت به‌ڕێنماییه‌كان ی وه‌زاره‌تی شاره‌وانی". به‌ڕێوب���ه‌ری پالندان���ان‌و به‌دواداچ���ون له‌وه‌زاره‌ت���ی ش���اره‌وان ی نه‌یتوان��� ی كات ی دابه‌ش���كردن ی زه‌ویی���ه‌كان دیاریب���كات چونكه هێش���تا له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه‌‌و ڕێنماییه‌كانیان بۆ نه‌هاتۆته‌وه.
مامۆستایان نیگەرانن لەمیکانیزمی دیاریکردنی چاودێرانی هۆڵەکانی تاقیکردنەوە ئا :سروە جەمال دانانی مامۆستایان بۆ چاودێریكردنی هۆڵەكانی تاقیكردنەوەی نیشتمانی‌و بەكالۆری نیگەرانی الی هەندێك لەمامۆستایان دروستكردوە ،ئەوان دەڵێن میکانیزمەکە دادپەروەرانە نییە ،بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانیش دەڵێت پێویستە خولی راهێنان لەوبارەیەوە بۆ مامۆستایان بکرێتەوە. دانانی مامۆستایان بۆ چاودێریكردنی هۆڵەكانی تاقیكردنەوەی نیش���تمانی‌و بەكال���ۆری ناڕەزای���ی الی بەش���ێک دروس���تكردوەو لەمامۆس���تایان لەمیکانیزمەکەی نیگەرانن. دان���ا عەب���دول ،یەكێك���ە ل���ەو مامۆس���تایانەی كە زوربەی ساڵەكانی پێش���و بەچاودێ���ری هۆڵەکان���ی تاقیکردنەوە دانراوە ،ئەمساڵیش وەك یاری���دەدەر لەیەكێك لەقوتابخانەكانی ش���اری هەڵەبجە چاودێ���ری كردوە، لەبارەی دانانی بەڕێوەبەرو یاریدەدەری هۆڵ���ەكان دەڵێت "بەپێ���وەری حزبی دادەنرێن ،ئێستاش هیچ دادپەروەرییەك رەچاونەكراوە ،مامۆس���تا هەیە هەمو ساڵێك دائەنرێت زۆرجاریش بۆ خولی دوەمی هەمان س���اڵیش دادەنرێتەوە، مامۆستاش هەیە زیاتر لەبیست ساڵە مامۆس���تایەو ئەمس���اڵ یەكەم جارە ن���اوی هاتۆت���ەوە ،هەروەه���ا كاتێك ن���اوەكان دێنەوە هەندێك مامۆس���تا داوای بەخش���ین "ئیعف���ا" دەك���ەن، بەاڵم پ���ەروەردە هەندێكیان دەكات‌و هەندێكیش نا بەب���ێ هیچ پێوەرێك. لەخوێندنگاكەمدا مامۆستا بەخشراوە بەاڵم من بەدیلیشم ئامادەكردبو بۆیان نەكردم". ئەو مامۆستایە بەپێویستی دەزانێت "لەدانان���ی بەڕێوەب���ەرو یاریدەدەرو مامۆس���تادا رەەچاوی ئەوە بكرێت كە سەرجەم مامۆستایان بەدادپەروەرانە ناوی���ان بێت���ەوەو لەهەم���ان كات���دا هۆڵەكان���ی كچ���ان‌و زانس���تی هەمو
ساڵێك تاپۆنەكرێن لەسەر كۆمەڵێك، هۆڵەكان���ی ش���ەو و وێژەیی���ش ب���ۆ هەندێكی تر". س���وركێو مس���تەفا كە 16س���اڵە مامۆس���تایە ،بەوتەی خۆی 12ساڵ ناوی هاتۆت���ەوە ب���ۆ چاودێریكردن. هەرچەن���دە دەوترێت مامۆس���تاکان لەس���ەر بنەم���ای نزیک���ی ش���وێنی نیشتەجێبون لەهۆڵەکانی تاقیکردنەوە دادەنرێن ،بەاڵم ئەو مامۆستایە دەڵێت "وانییە ،خۆت‌و شانسی خۆت!" ئ���ەو دەپرس���ێت "لەچ ش���وێنێك دادپ���ەروەری هەی���ە تادادپ���ەروەری لەدانانی مامۆستایان بۆ چاودێریكردنی هۆڵەكانی تاقیكردنەوە هەبێت؟" لەب���ارەی ئ���ەو پرس���ەوە ،هەردو بەڕێوەبەری پەروەردەی دەربەندیخان‌و پ���ەروەردەی رۆژئ���اوای س���لێمانیش بیروڕای جیاوازیان هەیە. پ���ەروەردەی بەڕێوەب���ەری دەربەندیخان ،عوم���ەر محەمەد باس لەمیکانیزم���ی دانانی مامۆس���تاکان دەکات ب���ۆ هۆڵەکان���ی تاقیکردنەوە، "لەمانگ���ی کانونی دوەم ئاس���انكاری دەكرێ تامانگ���ی حوزەیران ،فۆرمێك ئەنێری���ن ب���ۆ قوتابخان���ەكان ناوی مامۆستاكەو پسپۆڕییەكەی بنوسرێت، ئەگ���ەر نەخۆش بێت یان س���كپڕبێت یان مۆڵەتی بێ موچە یان دایكایەتی هەبێت ،ئەوانە دەردەهێنرێت‌و ئەوەشی كێش���ەی نییە ئەوە دادەنرێت ،جگە لەوەی كاتێك مامۆس���تایەك لەخولی یەكەمدا گرفتی نەبوبێت یان لەسااڵنی رابردو ،ئەوا زیات���ر ئەوانە دائەنرێن، ئەگ���ەر بەڕێوەبەرێ���ك لەكارەكەی���دا كەمتەرخ���ەم ب���و ئەوا لەكۆت���ارۆژدا كە فۆرمەك���ە دەگەڕێنێت���ەوە ،ئیتر الدەبرێت‌و دانانرێتەوە". پ���ەروەردەی بەڕێوەب���ەری دەربەندیخان وتیش���ی "ئێمە كێشەی ئەوەمان نییە كە مامۆس���تا دانانرێت، مامۆس���تا نایكات ،ئێم���ە هەتا پێنج رۆژ بەر لەتاقیكردنەوەكان مامۆس���تا هاتوە داوایك���ردوە چاودێرییەكەی بۆ الببەین".
ئ���ەو نمونە بۆ وتەكانی دەهێنێتەوە "ئامادەیی س���ەفین لەس���نورەكەمان هەم���و مامۆس���تاكان نوس���ییویانە ك���ە چاودێ���ری ناك���ەن ،ئەگەرن���ا ئێم���ە مەمنونین كە بیك���ەن ،ئەگەر مامۆس���تایەكیش حەزبكات‌و كێشەی نەبێت ئەتوانێت داوایەك پێش���كەش ب���كات ،جگە لەوەش جاری وایە ئێمە پێویستمان بە 10مامۆستا هەیە بۆیە هەموی دانانێی���ن ،هی وا هەیە هەمو ساڵێك دوبارە دەبێتەوەو مامۆستاش هەیە 10ساڵە ناوی نەهاتۆتەوە ،بۆیە بابەتەكە نادادپ���ەروەری نییە بەڵكو كاتێك بەڕێوەبەر ناوەكان ئەنێرێتەوە ب���ۆ ئێم���ە ك���ێ بی���كات دایدەنێین‌و بەپێچەوانەشەوە". بەڕێوەبەری پ���ەروەردەی رۆژئاوای س���لێمانی ،كەمال نوری لەبارەی ئەو بنەمایەی كە مامۆس���تایانی لەس���ەر دائەنرێ���ت ،دەڵێت "ئەو مامۆس���تایە وەك ئەركێك���ی پەروەردەی���ی ه���ەر وەك وانەوتنەوەك���ەی دادەنرێت ،داوا لەخوێندنگاك���ە دەكرێت كە ناوی ئەو مامۆستایانە بنوسن كە شایستەن بۆ ئەرك���ی بەڕێوەبەر یان یاریدەدەر یان چاودێ���ر لەهۆڵەكان���ی تاقیكردنەوە، قوتابخانەكەش تێبینی خۆی دەنوسێت كە ئایا ئەو كەسە شیاوە یان نا؟ جاری وا هەیە دەنوسێت بۆ هیچیان ناشێت یان دەوترێت زۆرباش���ە بۆیە تێبینی بەڕێوەبەر بەهەند وەردەگیرێت لەالیەن لیژنەی تاقیكردنەوە ،جگەلەوەی ئێمە نزیكەی 400هۆڵ���ی تاقیكردنەوەمان هەب���وە بەپێی ئ���ەوە مامۆس���تاكان دان���راون‌و جگە لەدەستنیش���انكردنی شوێنی نیشتەجێبونیان". بەڕێوەبەری پ���ەروەردەی رۆژئاوا لەوبارەیەوە زیات���ر دەدوێت‌و دەڵێت "ڕەنگە ئەو بەڕێوبەرە ،مامۆس���تاکە بەش���یاو نەزانێت كە ناوی نانوسێت، ی���ان ئەوەتا خ���ۆی دەش���ارێتەوەو بەس���ەر پەروەردەدا دەڕوات ،چونكە پ���ەروەردە لەو ناوان���ە دەریدەهێنێت كە بەڕێوەبەرەك���ە بۆی ناردوە ،جگە لەوەی مامۆس���تاكان جیاوازن ،هەیە
زۆربەی مامۆستایان شیاو نین بكرێنە چاودێر ،چونكە كۆنتڕۆڵكردنیان الوازە كە ئەوەش تەنها لەتاقیكردنەوەی نیشتمانیدا نییە ،لەكاتی تاقیكردنەوەكانی تریشدا زیانی زۆری بەپڕۆسەی خوێندن گەیاندوە راپۆرتی پزیشكی بۆ دەكرێت لەالیەن خزمێكییەوە ،بۆیە كە راپۆرتی نوسی ئیتر ئێمە ناتوانین دایبنێین". دانا عەبدولی مامۆستا تێبینی هەیە لەس���ەر ئەدای مامۆس���تایان لەكاتی چاودێریك���ردن ،دەڵێ���ت "زۆرب���ەی مامۆستایان شیاو نین بكرێنە چاودێر، چونك���ە كۆنتڕۆڵكردنی���ان الوازە كە ئ���ەوەش تەنه���ا لەتاقیكردن���ەوەی نیش���تمانیدا نیی���ە ،لەكات���ی تاقیكردنەوەكانی تریشدا زیانی زۆری بەپڕۆس���ەی خوێندن گەیان���دوە ،تا ئەندازەیەكی زۆر مانای بۆ تاقیكردنەوە نەهێش���تۆتەوە ،جگەلەوەی تائێستا خولی چۆنێت���ی چاودێریكردنی هۆڵی
تاقیكردن���ەوە بۆ هیچ مامۆس���تایەك نەكراوەتەوە كە ئەم���ەش كاریگەری س���لبی لەس���ەر چاودێریكردن���ەكان دروست كردوە". بەڕێوەبەری پ���ەروەردەی رۆژئاوای س���لێمانی بەباشی دەزانێت كە خولی راهێن���ان بۆ مامۆس���تایان بكرێتەوە، "خولی راهێن���ان ی���ان رێنمایكردنی تاقیكردن���ەوەكان پێویس���تە هەم���و مامۆس���تایان بیبین���ن ،چونك���ە پڕۆس���ەیەكی زۆر گ���ەورەو ف���راوان‌و مەترسیداریش���ە ،لەهەم���ان كات���دا بۆ ئەوەی ل���ەو پڕۆس���ەیەدا رەنجی مامۆس���تاو خوێندكارو كەس���وكاریان بەه���ەدەر نەچێ���ت ،گرنگ���ە كە ئەو كەسانەی دادەنرێن كەسانی شایستە‌و ش���یاوبن بۆئەوەی یەكسانی دروست ببێت". هەندێ���ك لەمامۆس���تایان پ���ارەی چاودێریكردنیان وەرگرتوە هەندێكیش هەرچەن���دە بەڵێنیان پێدرابو بەاڵم تا ئێس���تا وەریان نەگرتوە ،دانا یەكێكە ل���ەو مامۆس���تایانەی ك���ە كۆتاڕۆژی تاقیكردن���ەوەكان پارەكەی وەرگرتوە "تەنها كرێی هاتوچۆمان وەرنەگرتوە" بەاڵم ،سوركێو مس���تەفا یەكێكە لەو مامۆس���تایانەی كە هێش���تا پارەكەی وەرنەگرتوە "وتیان چاوەڕێبن". بەڕێوەبەری پەروەردەی دەربەندیخان رایگەیان���د "ئێمە بەبڕیاری بەڕێوبەری گش���تی پ���ارەی چاودێریكردنەكەمان تەس���لیمكردون لەپارەی فرۆش���گا، بەخۆش���حاڵییەوە ئێس���تا كێش���ەی كەمی مامۆس���تامان نیی���ە بۆ خولی دوەم ،چونكە گەر پارەكە وەرنەگرێت بێگومان كاریگەری ئەبێت ئەڵێت خۆ من پارەم وەرنەگرتوە ئیتر بۆچی بچم بۆ خولی دوەم". ب���ەاڵم بەپێچەوان���ەوە بەڕێوەبەری پ���ەروەردەی رۆژئ���اوای س���لێمانی رایگەیاند "تائێس���تا پارەمان سەرف نەك���ردوە ،وەاڵم���ان نەدراوەتەوە كە ئایا لەپارەی فرۆش���گا سەرفیبكەین یان لەسەر بودجەی تاقیكردنەوەكان سەرفدەكرێت".
ته‌خته سپی
هه‌رجاره‌و که‌سێک ده‌ینوسێت
مامۆستاو كتێب خوێندنه‌وه چ په‌یوه‌ندیه‌كیان به‌یه‌كه‌وه هه‌یه؟ په‌شێو مه‌جید له24ی مانگ���ی نیس���انی 2016حه‌وته‌مین كۆنفرانس���ی نێوده‌وڵه‌تی ڤێس���اڵ به‌ڕێوه‌چو. كۆنفرانسی ڤێس���اڵ كۆنفرانسێكی په‌روه‌رده‌یی س���ااڵنه‌یه كه فاكه‌ڵتی پ���ه‌روه‌رده‌ی زانكۆی ئیشق به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ كۆلێژی په‌روه‌رده‌ی زانكۆی س���ه‌اڵحه‌ددین ده‌یبه‌ستێ .لێكۆڵه‌ران‌و په‌روه‌رده‌ناس���ان‌و پ���ه‌روه‌رده‌كاران له‌واڵتانی جی���اوازه‌وه به‌ش���داریان تێداك���رد .منی���ش، به‌ش���به‌حاڵی خ���ۆم ،دو لێكۆڵین���ه‌وه‌م ل���هو كۆنفرانس���ه پێشكه‌شكرد ،هه‌ردوكیان له‌باره‌ی خوێندنه‌وه‌وه بون. لێ���ره ده‌مه‌وێ ش���تێك ده‌رب���اره‌ی یه‌كێك ل���هو لێكۆڵینه‌وانه ب���اس بكه‌م ك���ه له‌باره‌ی خوێندنه‌وه له‌ناو مامۆس���تایانی پێش خزمه‌ت ب���و .مامۆس���تایانی پێش خزم���ه‌ت واته ئه‌و مامۆس���تایانه‌ی كه هێش���تا خوێندنیان ته‌واو نه‌ك���ردوه‌و له‌س���اڵێك ی���ا دو س���اڵی داهاتو ده‌بن به‌مامۆس���تاو ده‌س���تده‌كه‌ن به‌خزمه‌ت. به‌مانایه‌كی تر فێرخوازانی دو قوناغی كۆتایی كۆلێژی په‌روه‌رده. ده‌ب���ێ ئ���هوه رون بكرێته‌وه كه مه‌به‌س���ت له‌خوێندن���هوه له‌ن���او مامۆس���تایانی پێ���ش خزمه‌ت چی���ه؟ واته ئ���هو خوێندنه‌وه‌یه‌ی كه مامۆس���تایانی پێش خزمه‌ت به‌ویستی خۆیان له‌ژیان���ی رۆژانه‌یان ده‌یك���ه‌ن .خوێندنه‌وه‌یه‌ك ك���ه ئازادانه‌و بێ هی���چ زۆرلێكردنێك‌و به‌حه‌زو خولیا ده‌یك���ه‌ن .ئامانجی ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ش خس���تنه‌ڕوی بون‌و نه‌بونی په‌یوه‌ندی له‌نێوان خونه‌ریت���ی خوێندنهوهی مامۆس���تایانی پێش خزمه‌ت‌و كاری فێركردن‌و مامۆس���تایه‌تی كردن بو .واته پیشاندانی راو سه‌رنجی مامۆستایانی پیش خزمه‌ت له‌باره‌ی بون‌و نه‌بونی په‌یوه‌ندی ئه‌رێن���یو نه‌رێنی نێوان ك���رده‌ی خوێندنه‌وه‌و كاریگ���ه‌ری ئه‌و خوێندنه‌وه‌یه له‌س���ه‌ر كرداری فێركردن‌و بون به‌مامۆستای به‌هێزو كاریگه‌ر. له‌ئه‌نجام���ی لێكۆڵینه‌وه‌ك���ه واده‌ركه‌وت كه زۆرین���هی مامۆس���تایانی پێ���ش خزمه‌ت رای به‌هێزیان وایه كه خوێندنه‌وه كاریگه‌ری له‌سه‌ر فێركردن هه‌یه‌و كاری مامۆس���تاییان باش���تر ده‌كات .ئه‌وه‌ش ده‌ركه‌وت كه هه‌ر مامۆستایه‌ك تاوه‌كو زیاتر بخوێنێت���ه‌وه‌و چێژ له‌خوێندنه‌وه وه‌ربگرێ���ت زیات���ر كاریگه‌ری ده‌خاته س���ه‌ر باش���تركردنی كرده‌ی فێرك���ردن .به‌مانایه‌كی ت���ر ،تاوه‌ك���و مامۆس���تا زیات���ر بخوێنێته‌وه، مامۆس���تایه‌كی باش���تر ده‌بێت .هۆكاریش بۆ ئه‌مه زۆرن ،كه پێش هه‌مویان ده‌وڵه‌مه‌ندبونی مامۆس���تایه له ن���اوه‌ڕۆك‌و مه‌عریفه ،پاش���ان خوێندنه‌وه هه‌س���تی هاوبه‌شی‌و هاوخه‌می الی تاك دروس���ت ده‌كات ،كه ئه‌م���ه واده‌كات بۆ مامۆس���تا ئاسانتر بێت له‌هه‌س���ت‌و هه‌مه‌كانی فێرخ���واز بگات‌و ل���ه‌ڕوی عه‌تفی���هوه بتوانێ زیات���ر له‌فێرخواز نزیك بێت���هوه ،كه ئه‌مه‌ش كورته‌ڕێیه‌كی باش���تره بۆ بون به‌مامۆستایه‌كی كاریگه‌ر .ئهوهی جێی س���ه‌رنج‌و سه‌رسوڕمانه، زۆرین���هی مامۆس���تایانی پێ���ش خزمه‌ت له‌م لێكۆڵینه‌وه‌ی���ه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی���ان هه‌بو كه بۆ ئهوهی مامۆس���تا بتوانێ توانستی هاوسۆزی‌و هاوخه‌م���ی له‌گ���ه‌ڵ فێرخواز له‌خۆیدا گه‌ش���ه پێب���دات ،ك���رده‌ی خوێندنه‌وه وه‌س���یله‌یه‌كی زۆر كاریگه‌رو گرنگه بۆ به‌ده‌س���تهێنانی ئه‌مه. له‌لێكۆڵینه‌وه‌كه‌دا ده‌ركه‌وت كه ته‌نها %1.81ی مامۆستایانی پێش خزمه‌ت هاوڕا نه‌بون له‌سه‌ر ئهوهی كه كرده‌ی خوێندنه‌وه یارمه‌تیان ده‌دات هاوخه‌می‌و هاوهه‌ستی فێرخوازان بن .كه‌چی، %71.71ی مامۆس���تایان هاوڕای���ی خۆی���ان به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌رخست. یه‌كێك���ی ت���ر له‌ده‌رئه‌نجامه‌كان���ی ئ���هو لێكۆڵینه‌وه‌یه ئهوه بو كه په‌یوه‌ندیه‌كی به‌هێز له‌نێوان كرده‌ی خوێندنهوهی كتێب‌و پیش���هی مامۆستایه‌تی هه‌یه .واته له‌دیدی مامۆستایانی پێش خزم���ه‌ت خوێندن���هوه پایه‌یه‌كی گرنگه بۆ پیش���هو كاری مامۆس���تایه‌تی‌و بۆ مانه‌وه ب���ه به‌هێزی���یو كاریگه‌ریی له‌پیش���ه‌كه وه‌كو مامۆستا. به‌كورتیه‌كه‌ی ،ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه ده‌ریده‌خات كه كتێب خوێندنه‌وه‌و كرده‌و كاری مامۆستایه‌تی‌و فێركردن په‌یوه‌ندیه‌كی به‌هێزیان له‌گه‌ڵ یه‌كتری هه‌یه .تاوه‌كو مامۆستا زیاتر بخوێنێته‌وه‌و چێژ له‌خوێندنه‌وه وه‌ربگرێ���ت ،ئه‌گه‌ری ئهوه هه‌یه )1كارو پیش���هی مامۆس���تایه‌تی باشتر بێت. )2له‌فێركردندا كاریگه‌رتر بێت )3 .توانس���تی هاوس���ۆزو هاوخه‌می له‌گه‌ڵ فێرخواز الی زیاتر گه‌شه پێبدات. ئێستا واخه‌ریكین به‌ره‌و كۆتایی ساڵ ده‌ڕۆین‌و پشوی هاوینه له‌پێشمانه .ئه‌مه هه‌لێكی باشه بۆ مامۆس���تایان تاوه‌كو له‌م پش���وەدا لیستی خوێندنه‌وه‌یان دابنێن‌و ده‌ستكه‌ن به‌خوێندنه‌وه. پێش���م خۆشه لێرهوه پێشنیاری كتێبێك بكه‌م بۆ ته‌واوی په‌روه‌ده‌كاران‌و مامۆستایان‌و هه‌رچی ئه‌وان���هی كه له‌بواری په‌روه‌رده كار ده‌كه‌ن بۆ ئهوهی بیخه‌نه لیستی خوێندنهوهی هاوینه‌یان. ئه‌وی���ش كتێب���ی پێداگۆگی س���ته‌ملێكراوانی نوسه‌رو په‌روه‌رده‌كاری به‌ڕایزیلی پاولۆ فڕێری‌و به‌ڕێز جیهاد محه‌مه‌د وه‌ریگێرایته س���ه‌ر زمانی كوردی‌و ده‌زگای س���ه‌رده‌م له‌س���اڵی 2015دا به‌چاپی گه‌یاند.
تایبه‌ت
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
سەلەفیەت‌و شار ...پاشماوه ناوچه‌كه بۆ هه‌ژمونی سۆڤیه‌ت‌و پارێزگاری لێده‌ركه‌وت كه پارتی كۆمۆنیست ده‌سه‌اڵت له‌سه‌ر پارسه‌نگی هێزه‌كانی جیهان . هه‌ر له‌سه‌ره‌تای شۆڕشه‌وه ده‌ركه‌وت ك ه رێككه‌وتنه‌كان����ی ن����ه‌وت ئه‌كه‌ن‌و ده‌س����ت بگرێته ده‌س����ت ،له‌به‌رئه‌وه (ئاالن دااڵس) به‌ڕێوه‌به‌ری ئاژانس����ی هه‌واڵگری ناوه‌ندی دژایه‌تی هه‌یه له‌نێوان پێكهاته‌ی ده‌سه‌اڵتی له‌كۆمپانیا نه‌وتیه‌كان ناده‌ن. چاودێره‌كان گه‌یش����تنه ئ����هو ئه‌نجامه‌ی ئه‌مری����كا رایگه‌یان����د (ئه‌م����رۆ بارودۆخی سیاس����ی شۆڕش����دا ،كه ئه‌مه‌ش بوه هۆی كه سیاس����ه‌تی ئه‌مریكا له‌پشت یاخیبونه عێراق خراپترین بارودۆخی جیهانه‌و ره‌نگه به‌ڕێوه‌بردن����ی ده‌س����ه‌اڵتێكی نه‌گونجاو كه گوشاره سۆڤیه‌ته‌كه له‌سه‌ر به‌رلین هه‌وڵێك هه‌ڵبژاردنی ئه‌ندامانی س����ه‌ركردایه‌تیه‌كان راستڕه‌وه‌كه‌ی شه‌واف بوه له‌موسڵ. هیچ گومانی تێ����دا نیه كه ئه‌م هۆكارانه بێت بۆ دورخستنهوهی سه‌رنجه‌كان له‌سه‌ر بۆ ده‌س����ه‌اڵتی سیاس����ی له‌س����ه‌ر بناغه‌ی راس����ته‌وخۆ پاڵ����ی ن����ا به‌كۆمپانیاكان����ی عێراق .له‌هاوینی س����اڵی 1959دا له‌سه‌ر نوێنه‌رایه‌ت����ی هه‌مو هێزه نیش����تیمانیه‌كان نه‌وته‌وه كه هه‌مو س����ه‌نگی خۆیان بخه‌نه پێداگری مۆسكۆ هه‌ڵمه‌تی كۆمۆنیسته‌كان ئه‌نجام نه‌درابو. قاسم ده‌س����تی كرد به‌دورخس����تنه‌وه‌ی كار ب����ۆ روبه‌ڕوبونه‌وه‌ك����هی حكومه‌ته‌كه‌ی بۆ به‌شداری له‌ده‌سه‌اڵت وه‌ستا ،خرۆشۆف قاس����م‌و جێبه‌جێكردن����ی كوده‌تایه‌ك دژی رازی نه‌ب����و ب����ه به‌رپابون����ی راپه‌ڕینێكی چه‌پ����ه‌كان له‌ن����او هێ����زه چه‌كداره‌كانداو كۆمۆنیس����تی له‌به‌غ����دا له‌ترس����ی ئهوهی گوش����اری خس����ته س����ه‌ر كۆمۆنیسته‌كان ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی. ئ����هو راپه‌ڕینه ده‌بێته ه����ۆی تازه‌بونه‌وه‌ی له‌هه‌ڵبژاردن����ی رێكخ����راوه پیش����ه‌ییه‌كاندا ده‌س����تتێوه‌ردان له‌ناوچ����هی خۆرهه‌اڵت����ی ئازادكردنی كه‌سانی راستڕه‌و و گێڕانه‌وه‌یان ره‌هه‌نده‌كانی هه‌ڵوێستی سۆڤیه‌ت‌و بۆ به‌رپرسیاریه‌تی س����ه‌ربازی‌‌و سیاسی . هه‌ژمونی له‌سه‌ر كۆمۆنیسته‌كانی عێراق ناوه‌ڕاست. رۆژنامه‌ی تایمس����ی له‌نده‌ن����ی هۆكاری له‌سه‌ره‌تای ساڵی 1961دا قاسم ده‌ستی هه‌ڵسه‌نگاندنی شۆڕشی ( )14ی ته‌موز له‌الیه‌ن مۆس����كوه به‌داڕشتنی ده‌ستورێكی وه‌ستاندنی هه‌ڵمه‌ته‌كه‌ی پارتی كۆمۆنیستی كرد به‌په‌یڕه‌وی سیاس����ه‌تی هاوس����ه‌نگی كات����ی كه هه‌م����و هاواڵتیان یه‌كس����ان بن عێراقی گه‌ڕانده‌وه بۆ نامه‌كانی خرۆشۆف‌و له‌نێوان هێزه سیاس����یه‌كاندا به‌وه‌ی هێزه له‌به‌رده‌م����ی یاس����او ده‌س����ته‌به‌ركردنی عه‌بدولناس����ر .له‌نامه‌یه‌كی خرۆش����ۆف بۆ سیاسیه‌كان له‌عێراق بكێشێت به‌یه‌كتردا كه مافی نه‌ت����ه‌وه‌كان‌و ئایین����ه‌كان‌و ئازادیو عه‌بدولناس����ر ده‌ڵێت پێویسته رێگه بدرێت ئه‌مه‌ش بوه ه����ۆی ته‌قاندنه‌وه‌ی خوێناوی دیموكراس����یو كشانه‌وه‌ی عێراق له‌په‌یمانی به‌عێراق بۆ دیاری كردنی چاره‌نوسی خۆیو له‌نێوانیانداو به‌رپاكردنی ش����ه‌ڕ دژی گه‌لی به‌غداو ده‌رچونی له‌ناوچه‌ی ئیس����ترلینی‌‌و بیری ناسری خسته‌وه كه عێراق به‌ته‌واوی كورد بوه هۆی ناڕه‌زایی پێشكه‌وتنخوازانی چه‌سپاندنی یاسای ژماره هه‌شتاو چۆڵكردنی واڵتێكی عه‌ره‌بی نیه .ناس����ر ب����هوه رازی ناوچه‌كه‌و جیهان. خاك����ی عێراق له‌س����ه‌ربازی بیانی.....هتد بو ده‌س����ت وه‌رنه‌دات له‌عێراق به‌مه‌رجێك له‌كۆتای����ی س����اڵی 1962دا هێ����زه هه‌م����و ئه‌مان����ه هه‌ن����گاوی پۆزه‌تیف بون س����ۆڤیه‌ت به‌ڵێن بدات كه نه‌هێڵێت پارتی كۆنه‌په‌رس����ته‌كان هه‌س����تیان ك����رد ك����ه له‌ڕوانگه‌ی سیاس����ه‌تی یه‌كێتی سۆڤیه‌ته‌وه كۆمۆنیس����ت ده‌س����ه‌اڵت بگرێته ده‌س����ت .روداوه‌كان به‌ئاراس����ته‌یه‌كی ئاڵ����ۆزو به‌رامبه‌ر حكومه‌تی عێراق. له‌وباره‌ی����هوه رۆژنامه‌ی (أتحاد الش����عب) مه‌ترسیداردا تێده‌په‌ڕن كات له‌به‌رژه‌وه‌ندیان شۆڕش���� ی ( )14ی ته‌موز ك����ه به‌رپابو بڕیاری مه‌كته‌بی سیاسی پارتی كۆمۆنیستی نی����ه له‌به‌رئ����هوه بڕیاریان دا ده‌س����تبكه‌ن س����ه‌ركردایه‌تی س����ۆڤیه‌تی غافڵگیر كردو عێراقی باڵوك����ردهوه ده‌رب����اره‌ی راگرتنی به‌جێبه‌جێكردن����ی كوده‌تاكه‌ی����ان ،ك����ه ترس����ی ئهوهی لێنیش����ت كه شۆڕش����ه‌كه هه‌ڵمه‌تی رۆش����نبیری له‌به‌ش����داری كردنی دڵنیابون له‌وه‌ی هه‌واڵگری ئیمپریالیه‌كان‌و ده‌رئه‌نجامێك����ی وای لێبكه‌وێت����هوه پرۆژه حزب له‌ده‌سه‌اڵت. كۆمپانیاكان پش����تگیریان لێده‌كه‌ن‌و هه‌مو نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی مۆس����كۆ ئاڵ����ۆز بكات. هه‌ڕه‌ش����ه‌كانی س����ۆڤیه‌ت رۆڵێكی هه‌بو توانایان ئاراسته‌ی سوپا كرد ،ئه‌م هه‌نگاوه ش����ۆڕش به‌بارودۆخێكدا تێپه‌ڕی كه بیری له‌تێكشكانی نه‌خش����ه‌كانی ده‌ستێوه‌ردانی بوه ه����ۆی پێشخس����تنی كوده‌تاكه‌و هیچ لێنه‌كرابۆوه كه مه‌س����ه‌له‌ی كۆنتڕۆڵكردنی خۆرئ����اوا له‌دژی شۆڕش����ی عێ����راق ،به‌اڵم سودێكی به‌قاس����م نه‌گه‌یاندو له‌ڕۆژی 8ی ره‌وت����ی روداوه سیاس����یه‌كان‌و ده‌س����ه‌اڵت رۆڵه‌ك����هی الوه‌ك����ی ب����و چونكه ش����ۆڕش شوباتی 1963دا كوده‌تایه‌كی خوێناوییان كارێكی ئاسان نیه ،ده‌ركه‌وت مامه‌له‌كردن پش����تیوانیه‌كی جه‌م����اوه‌ری‌‌و جیهان����ی ئه‌نجامداو حكومه‌ته‌كه‌ی قاسمیان روخاند. له‌نێ����وان حكومه‌ت����ی س����ۆڤیه‌ت‌و عێراقدا په‌یداكردبو. ئه‌گ����ه‌ر بارودۆخه‌كه‌ی ئێس����تای جیهان مه‌س����ه‌له‌یه‌كی ئاڵۆزه به‌هۆی سیاس����ه‌تی مه‌ترسی گه‌وره‌ی له‌گه‌ڵ خۆی هه‌ڵگرتبێت قاس����م له‌هاوس����ه‌نگی هێزه سیاسیه‌كانداو له‌هه‌مان كاتیشدا ده‌رفه‌تی مێژویی تێدایه الدانی قاسم له‌ڕێڕه‌وی شۆڕش‌و گه‌ش����ه‌كردنی پارتی كۆمۆنیس����تی عێراق‌و په‌یڕه‌وی سیاسه‌تی هاوسه‌نگی هێزه‌كان‌و ك����ه ده‌توانرێت به‌رژه‌وه‌ن����دی گه‌النی تێدا فراوانبون����ی ده‌س����ه‌اڵته جه‌ماوه‌رییه‌كه‌ی ره‌چاوبكرێ����ت له‌پێن����او دیاریكردنی مافی ده‌رئه‌نجامه‌كانی بوه هۆی نیگه‌رانی له‌به‌رده‌م دیبلۆماس����ی گه‌لی عێراق شۆڕشی ( )14ی ته‌مموزی چاره‌نوسیان . سۆڤیه‌تدا . سه‌رچاوه له‌بزوتنه‌وه‌یه‌ك����ی كوده‌تای����ی خ����اوه‌ن ئاڵوگ����ۆڕ /به‌رلین-به‌غ����داد له‌نوس����ینی ش����ۆڕش به‌ناوجه‌رگ����هی ملمالنێیه‌ك����ی ئاراسته‌ی نیشتیمانیه‌وه كه ئامانج‌و مه‌ودای توندوتیژی ناوخ����ۆدا تێپه‌ڕی كه له‌به‌هاری س����نورداری هه‌بو كردی به‌شۆڕش����ێك كه د.ئیبراهیم عالوی /وه‌رگێڕانی /د.ش����ێركۆ 1959دا گه‌یش����ته لوتكه‌و ئه‌گه‌ری ئهوهی عێراقی كرده هێزێكی شۆڕشگێری كاریگه‌ر عبدالله.
نوێرتین هه‌واڵ ...زۆرترین زانیاری
چۆنیه‌تی گهڕانهوه بۆ به‌غدا ...پاشماوه داواكردن له‌عه‌ره‌ب به‌شیعه‌و سونن ه ك ه ئێم ه له‌عێراق نه‌ته‌وه‌یه‌كی جیاوازین‌و سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌ی دایك ك ه دابه‌شكراو‌ه له‌نێوان چوار ده‌وڵه‌ت خۆی دهبینێتهوه خه‌باتمان له‌پێناوی ئازادی نه‌ته‌وه‌یه، بۆیه رازیبونمان به‌مانه‌وه له‌گه‌ڵ عێراق سازش كردنمان بوه له‌مافه‌كانمان ك ه ی س���ه‌ربه‌خۆییه .ئه‌گه‌ر به‌ب���ێ ئیراده میلله‌ته‌كه‌مان واڵتمان دابه‌ش���كرابێت ئیس���تا ئیراده‌ی میلله‌ته‌كه‌مان لێمان ده‌خوازێت به‌ده‌نگی به‌رزو زواڵل بڵێین كاتی س���ه‌ربه‌خۆی كوردس���تانه .وات ه به‌هه‌ر پاساوێك ئه‌گه‌ر بگهڕێنهوه به‌غدا مانای سازش له‌مافی سه‌ربه‌خۆیی ك ه مافێكی سروشتی‌و ده‌ستوریه. پ���اش ئه‌م خ���ۆ رێكخس���تنه‌وه‌یه‌و چرپاندنی ئه‌م داوایه به‌گوێی عه‌ره‌به‌كان ئه‌گ���ه‌ر بگه‌ڕێین���هوه عی���راق ده‌ب���ێ داواكاری كورد ئه‌وه‌بێ عێراق به‌كرداری
بكرێت���ه فیدراڵی واته عیراق یان ده‌بێ بكرێت ه هه‌رێمی كوردس���تان‌و هه‌رێمی عه‌ره‌بس���تان ك ه س���نوره‌كه‌ی دیاری بكرێت یان ئه‌وه‌ته بكرێت ه سێ هه‌رێمی كوردی‌و شیعی‌و سوننی‌و سنوره‌كانیان ی گرنگ ه به‌پێی دیاریكراو بێت .ئ���هوه ی ( )65ی ده‌س���توری عیراقی م���اده ئه‌نجومه‌نی هه‌رێمه‌كان دروست بكرێت، چونك ه به‌ب���ێ بونی ئ���ه‌م ئه‌نجومه‌ن ه السه‌نگی دروست ده‌بێ ،چونكه كورد نزیكه‌ی %20و س���وننه نزیكه‌ی %20و شیع ه نزیكه‌ی %60دانیشتوانی عیراقن بۆ هاوس���ه‌نگ كردنی‌و زه‌ماناتی مافی هه‌رێم���ه‌كان له‌ده‌رنه‌چواندن���ی ه���ه‌ر یاس���ایه‌ك ك ه دژی هه‌رێم���ه‌كان بێت پێویس���ت ه ئ���ه‌م ئه‌نجومه‌ن ه دروس���ت بكرێت ،ئه‌وجا ك���ورد بگه‌ڕێته‌وه نه‌ك به‌رێككه‌وتنێكی سیاس���ی ك���ه تێیدا پۆست‌و پایه‌و پله‌كان دابه‌ش بكرێت،
ی ی ئێم ه له‌عیراق كێشه چونك ه كێشه خاك‌و سیس���ته‌م ه نه‌ك بودجه‌و پله‌و پایه‌و بابه‌تی تر. بۆی���ه ئه‌گ���ه‌ر عی���راق دابه‌ش���ی ی خاكمان هه‌رێ���م بكرێت ئه‌وا كێش���ه چاره‌س���ه‌ر ده‌بێت‌و ئه‌گه‌ر ئه‌نجومه‌نی هه‌رێمه‌كانی���ش دروس���ت بكرێت ئه‌وا ده‌بێته زه‌ماناتێكی ده‌ستوری‌و یاسایی له‌مافه‌كانمان له‌چوارچێوه‌ی سیسته‌می سیاسی عیراق .له‌ئه‌گه‌ری ده‌سته‌به‌ر نه‌كردنی ئه‌و داوا ده‌س���توریانه‌ی ،ئه‌وا كورد مافی خۆیه‌تی به‌دونیا بڵێت زۆر هه‌وڵمان دا عێراقێكی فیدرالی كه‌ین‌و سازشمان له‌مافه‌كانی نه‌ته‌وه‌یی كردوه. ب���ه‌اڵم ئه‌گه‌ر گه‌النی عیراق راس���تتر‌ه بڵێین عه‌ره‌ب قبوڵ���ی پێكه‌وه‌ژیانێكی ی ئاش���تیانه‌یان نه‌ب���ێ له‌چوارچێ���وه ده‌وڵه‌تێكی فیدراڵی ئه‌وا مافی خۆمان ه سه‌ربه‌خۆبین.
ونبون * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (باوان نورره‌دین قادر) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوینه . * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (احمد ئاسۆ عمر) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوینه . * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (هێمن رفیق تۆفیق) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوینه . * وسڵێكی تائمیناتی شاره‌وان ی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (جزا محمود حه‌مه امین) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوینه . * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی ( كامه‌ران محمد امین ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌رێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه . * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (ئاراس وریا محمد) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌رێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه . * ناسنامه‌یه‌كی ژووری بازرگان ی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (ڕه‌شان صالالحدین ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌رێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه .
شار و دینداریی جیاواز یەکێک لەدەرکەوتە س����ەرەکییانی ژیانی ش����ار ،ش����ارەکانی ناو دونی����ای مۆدێرن، ش����ارە گەورەکان ،بریتیی����ە لەفرەدینیی‌و فرەدینداری����ی .لەگون����دو ش����ارۆچکە بچوکەکان����دا جۆرێ����ک لەهاوش����ێوەیی‌و لێکچون����ی فەرهەنگیی‌و دینی����ی هەیە کە لەش����ارەکاندا یان بزر دەبێت یان دەچێتە پاڵ ش����ێوازی ت����ری دینداری����ی جیاواز. ئەمڕۆ لەهەمو شارەکانی کوردستاندا زیاد لەدینێ����ک دەبینرێت ،زیاد لەش����ێوازێکی دینداری����ی ئامادەی����ەو زی����اد لەجۆرێ����ک لەجۆرکان����ی نادین‌و بێدینی����ش ئامادەیە. گەش����ەی ئیس��ل�امی سیاس����یی خۆیشی لەس����ەرەتای نەوەدەکانەوە س����ەرچاوەی کۆمەڵێک دابەشبون‌و لێکترازانی سیاسیی بو ک����ە خۆی لەپ����اڵ ش����ێوازی جیاوازدا لەدینداریی نمایشدەکات .ئەگەر بەهەڵەدا نەچوبم ئەمڕۆ لەکوردس����تاندا بەڕەس����می النیکەم چوار پارتی سیاس����یی ئیسالمیی هەیەو لەناو هەر پارتێکیش����دا زیاد لەباڵ‌و ئاراس����تەیەک هەیە ،کە هەم روانینیان بۆ دی����ن‌و دینداریی جیاوازەو ه����ەم بۆ رۆڵی دین لەژیان����ی سیاس����یی‌و کۆمەاڵیەتیداو هەم بۆ"جەوهەر"ی دین خۆیش����ی .یەکێک لەمەترسییەکانی سەلەفیەت لەکوردستاندا ئەوەی����ە ک����ە ل����ەوەدا س����ەربکەوێت ئەو جیاوازییە دینییانەی س����ەرەوە لەناوببات‌و روانینی خۆی بۆ دین‌و دینداریی بەگشتیی بکات .بەمانایەکی دیکە یەکێک لەمەترسییە گەورەکان ئەوەیە کە س����ەلەفیەتی دینیی فرەڕەنگییەکانی ن����او کایەی دین بەدینی سیاسیش����ەوە لەناوبب����ات‌و خ����ۆی ببێت بەئەلتەرناتڤ����ی هەموی����ان‌و س����ەرجەمی کایەی دین بەڕەنگی خۆی ڕەنگڕێژ بکات. شارەزایانی بواری ئیسالمی سیاسیی باس لەوەدەکەن لەس����ااڵنی هەفتاوە س����عودیە خەریکی"بەوەهابیکردن"ی ئیسالمە لەهەمو دونیادا ،بێگومان لەڕێ����گای بەکارهێنانی پیترۆ دۆالرەوە ،هەروەها باس لەوەدەکەن بەدرێژای����ی مێ����ژوی ئیس��ل�ام فرەڕەنگیی دینیی بەڕادەی ئەمڕۆ لەالیەن وەهابیزمی س����عودییەوە لەژێر هەڕەش����ەو فش����اردا نەبوە .ئەمەش بۆ کۆمەڵگای کوردستانی مەترسیی ئەوە دروستدەکات کە ئەم ئاستە گلۆباڵیی����ەی بەوەهابیزمکردنی ئیس��ل�ام لەناوخۆی کوردستان خۆیدا رەنگدانەوەی بەهێ����زی هەبێت .بەتایبەت����ی بەوەی کە پەیوەندی����ی نێ����وان س����عودیەو ناوچەکە لەپەرەس����ەندێکی گ����ەورەو بەرفراواندایەو توانای بەوەهابیکردن‌و بەس����ەلەفیکردنی دی����ن توانایەک����ی گەورەی����ە .تێکەڵبونی ئەم ئاس����تە گلۆباڵییە بەئاستە ناوچەیی‌و ناوخۆییەکان ،وادەکات کێشەی سەلەفیەتی دینیی لەکوردستان ،جیاوازبێت لەکێشەی ئیسالمی سیاسیی بەگشتیی .سەلەفیەتی دینیی تەنها دینێکی داخراو و دژەیەکسانیی‌و دژەئافرەت‌و دژەکرانەوە گەش����ە پێنادات، بەڵک����و مەترس����یی بەس����ەلەفیکردنی ش����ێوازەکانی تری دینداریی لێدەکەوێتەوە ک����ە دەش����ێت لەدینداریی س����ەلەفییانە کراوەترو ئینسانیترو پێشکەوتوتر بن. س����ەلەفیەتی دینی����ی ،بڕێک����ی زۆر
لەمیکانیزم����ە دینیی����ە س����ونەتییەکان بۆ تازەکردنەوەی دین‌و دینداریی وێراندەکات، لەپێ����ش هەموانیش����ەوە موغام����ەرەی ئیجتیهادو لێکدانەوەی نوێ بۆ تێکس����ت‌و کەلەپورە دینییە س����ەرەکییەکان .لەباتی ئەمان����ە گەڕان����ەوە ب����ۆ ژمارەیەکی کەم لەسەلەفەی بەناو ساڵح‌و شێوازی روانین‌و لێکدان����ەوەی ئ����ەوان بۆ دین‌و ش����ێوازی پیادەکردن����ی دینداریی����ان دەکات بەتاقە مۆدێلێکی راس����تەقینەی دەرەوەی ئەوەوە ن����ەوەک الدان لەدی����ن‌و بیدع����ەو کوف����ر مامەڵە دەکات .س����ەلەفیەت لەوئاس����تەدا بەگژاچونەوەیەک����ی بەرفراوان����ی فیکریی عەقاڵنیی����ە لەهەمو دەرکەوتەکان‌و لەهەمو بوارەکانیدا ،بەدەرکەوتەکانی لەناو فیکری دینیی خۆش����یدا .وەک ئۆلیڤەر ڕوا دەڵێت ئ����ەم ش����ێوازە لەدینداریی "دین����ە بەبێ فەرهەن����گ" ،دین بال ثقاف����ة ،بەاڵم هێزە س����ەلەفییەکان وەک "دینداری پاکژ" وێناو نمایشی دەکەن.
19
کارخانەی دروستکردنی دوژمن سەلەفیەت لەبەگژاوچونەوەیدا بۆ شێوازە جیاوازەکان���ی تری دنیداری���یو جۆرەکانی نادینی���یو بێدین���دا خ���ۆی دەگۆڕێ���ت بۆ ماش���ێنێکی گەورەی بەرهەمهێنانی دوژمن. ئەم دوژمنایەتییە تەنه���ا دوژمنایەتییەکی مەدەنیی شارس���تانیی‌و فەرهەنگیی نییە، بەڵکو دادەبەزێت بۆ ئاستی ژیانی رۆژانەو دراوسێ دەکاتە دوژمنی دراوسێ‌و کەسێکی سەر بەم دین دەکاتە دوژمنی کەسی سەر بەدینێکی دیکە .هاوکات سەلەفیەتی دینیی شەپازلەیەکی گەورەیە لەبیرۆکەی هاواڵتیی یەکس���ان‌و دەربازبون لەدابەشکردنی دونیا لەس���ەر بنەم���ای جیاکردن���ەوەی دیندار لەبێدین‌و موسڵمان لەناموسڵمان. دوبارەکردنەوەی جەنگە کۆنەکان س���ەلەفیەت ناچارمان دەکات سەرجەمی ئەو ش���ەڕانەی کە مۆدێرنەو تازەگەرەکانی دونی���ای ئێم���ە لەس���ەدەی نۆزدەهەمەوە لەگەڵ دونیای تەقلیدیدا دەیکەن ،جارێکی دیک���ە دوب���ارە بکەین���ەوە ،لەڕێزگرتن���ی ئافرەت���ان‌و هاتنەدەرەوەی���ان لەماڵ بەرەو کۆمەڵ���گاو ژیانی گش���تتییەوە بیگرە ،بۆ پەرەدان بەبیرۆکەی هاواڵتییبونی یەکسان ل���ەدەرەوەی ئینتیم���ای دینی���دا ،ت���ا بە بەدەمەوەچونێکی عەقاڵنیانەی سەرجەمی بەها تازەکانی دونیا دەگات کە تیایدا رێزی زانس���ت‌و رێزی مرۆڤ‌و رێزی بیرکردنەوەی عەقاڵنیی بەهای س���ەرەکین .س���ەلەفیەت تەنه���ا نامانگەڕێنێتەوە ب���ۆ دواوە ،بەڵکو دەخوازێ���ت بمانباتەوە ب���ەردەم یەک وێنە لەوێن���ە زۆرەکانی دونیای کۆن خۆیش���ی، ئ���ەو وێنەی���ەی ک���ە دەخوازێ���ت هەموان وەک عەبدولەتیفی س���ەلەفی لێبکات .ئەم س���ەلەفیەتە دینیی���ە ،چ باڵ���ە جیهادییە داعشیەکەی‌و چ باڵە مەدخەلیە هێمنەکەی، وامان لێدەکات جارێک���ی تر زۆر بەتوندی بەرگری لەس���ەرجەمی ئەو دەس���کەوتانە بکەینەوە کە ماوەی سەدەیەکە لەکۆمەڵگای ئێم���ەدا بەب���ڕو رادەی جی���اواز خەباتیان بۆ کراوەو هاتونەت���ە کارەوە .ئەو جەنگە فەرهەنگیی‌و رۆشنبیرییانە دوبارە بکەینەوە ک���ە لەگەڵ هەمو ئەو هێزان���ەدا کراون کە دژ بەیەکسانی مرۆڤەکان‌و یەکسانی نێرومێ بون لەدونیای ئێمەدا.
وەهمی دینداریی پاکژ یەکێ����ک لەدەس����کەوتە گەورەکان����ی سۆس����یۆلۆژیاو ئەنترۆپۆلۆژی����ای دی����ن ئەوەیە کە وەهم����ی پاکژبونی دینداریمان نیش����انئەدات .زانس����تە کۆمەاڵیەتییەکان لەمێژە ش����ێوازە جیاوازەکان����ی دینداریی‌و تێگەیش����تن لەدین‌و رۆڵی دینیان لەژیانی کۆمەاڵیەتی����دا نیش����انداوە .س����ەلەفیەتی دینیی بەم مانایە ش����ێوازێکە لەدینداریی تایبەت کە لەسەر وەهمی "پاکژیی دینیی" کاردەکات‌و دەژی .ئەم پاکژییەش لەڕێگای گەڕاندنەوە بۆ س����ەلەفێکەوە بەیاندەکات گوایە هەڵگری تاقە تێگەیشتنی راستە بۆ دین‌و ئەگەر دیندارییەکی پاکژ بونی هەبێت ئەوا دینداریی ئەو سەلەفە ساڵحانەیە. لەدونیای ئەمڕۆدا کە کۆمەڵگاکان بەرەو ئەوە دەڕۆن ببن بە"کۆمەڵگای زانیاریی"و "پەیوەندیی کراوە"ی نێوان بەش‌و مرۆڤ‌و فەرهەنگە جیاوازەکانی دونیا ،سەلەفیەتی دینیی گەڕانێک����ی نائومێدکەرانەیە بەدوای "دینداری����ی پاک����ژ"و "فەرهەنگیی پاکژ"و "باوەڕی پاکژ"دا .ب����ەم مانایە جوڵەیەکە دژ بەس����ەردەمەکەو دژ ب����ەو خولی����ا سەرەکیی‌و ئەگەرە بنەڕەتییانەی ئەمڕۆکە دونی����ا دەیخاتە بەردەم����ی کۆمەڵگاکان‌و تاکەکەس����ەکان .لەزۆر روەوە سەلەفیەت خودا لەشێوەی هیتلەردا دینداریی کەس����ێکە نەیەوێ����ت لەدونیای س���ەلەفیەت کارگ���ەی باڵوکردن���ەوەی ئەمڕۆدا ب����ژی ،ئامڕازێکی نائومێدکەرە کە کەس����ایەتیەکی دینیی بریندار هەڵیگرتوە سایکۆلۆژیای ترسە ،کانگای بەرهەمهێنانی بۆ پینەکردنی نوقسانیە گەورەکانی بونی ترسی دینییە .س���ەلەفیەت وێنە بۆ خودا خۆی لەناو دونیادا .گەڕانە بەدوای مۆدێلێک دروس���تدەکات ت���ەواو توڕە ک���ە خولیای لەداڕشتنەوەی دونیا کە مێژوی سەرجەمی ئەوەیە مرۆڤ بکاتە بونەوەرێکی تەسلیمبو کۆمەڵگاکان����ی دونی����ا بەجێیانهێش����توە .و ئیتاعەتکەر .لەمەش���دا وێنەی خودا رێک ب����ەاڵم س����ەپاندنی ئ����ەم پ����رۆژە تێپەڕو لەس���ەر وێن���ەی س���تەمگەرە گەورەکانی مردوە بەس����ەر کۆمەڵگادا کارێکی مەحاڵ ناو مێ���ژو دروس���تدەکاتەوە .لەڕاس���تیدا نییە ،ئەوەی پێویس����تە بۆ سەپاندنی ئەم ئەو خودای���ەی س���ەلەفیەت وێنایدەکات‌و مۆدێلە لەپاڵ پارەو چا‌ک‌و توانای مادیدا ،بەکۆمەڵگاو تاکەکەس���ەکانی نیشانئەدات، بون����ی دونیایەکی گەن����دەڵ‌و پڕ جیاوازیی خودایەک���ی ت���ەواو زۆردارو بێڕەح���م‌و چینایەتی����یو کۆمەاڵیەتی����یو پ����ڕ غەدرو نامیهرەبانێکە لەش���ێوەی هیتلەرو سەدام بێدادیی ئاشکرایە ،کە مرۆڤ لەنائومێدیدا حوس���ەین .خودای���ەک چێ���ژی کەموێنە بەرەو هەر پرۆژەیەک����ی ئەلتەرناتیڤی پاڵ لەس���وتاندن‌و برژاندن‌و پارچەپارچەکردنی پێوەبنێت. ئینسان دەبینێت.
باڵوکراوه‌ی نوێ ده‌زگای جه‌مال عیرفان بۆ چاپ‌و باڵوکردنه‌وه
ریکالم
18
تایبه‌ت
) )535سێشه‌مم ه 2016/7/12
شۆڕش ی ( )14ی ته‌مموز له‌نێوان سیاسه‌ت ی ئاڵوگۆڕ ی نێوده‌وڵه‌تیدا
ئه‌حمه‌د هه‌ورامی پاشخانی مێژوی جه‌نگێك كه هێشتا كۆتایی نههاتوه د.ئیبراهیم عه‌الوی به‌درێژای����ی س����ااڵنی جه‌نگی س����ارد ك ه له‌ئاكام����ی جه‌نگ����ی دوه‌م س����ه‌ری هه‌ڵدا ،هه‌ری����ه‌ك ل����ه‌دو زلهێزه‌ك����ه پش����تیان به‌بااڵده‌ستی س����ه‌ربازی‌‌و سیاسی ده‌به‌ست ب����ۆ به‌ده‌س����تهێنانی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی����ان به‌تااڵنكردن����ی ئ����هو ناوچانه‌ی ك����ه له‌ژێر ده‌س����ه‌اڵتیاندا بو .ئه‌م����ه‌ش ناچاری كردن راس����ته‌وخۆ بچن����ه ن����او پێش����بڕكێیه‌كی جیهانی‌‌و خۆ پڕچه‌ككردن بۆ هه‌ر روداوێك به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان بخاته مه‌ترسیه‌وه. ئه‌نجامه‌كانی ش����ه‌ڕی س����ارد بۆ هه‌ردوال به‌یه‌ك ئاراس����ته‌دا تێنه‌په‌ڕین ،بۆ هه‌ندێ واڵتی س����ه‌ر ب����ه بلۆكی س����ۆڤیه‌ت چه‌ند ده‌سكه‌وتی دیاریكراو به‌دی هات ،ده‌سه‌اڵتی سه‌ربازی ئه‌مریكاش بواری ئهوهی بۆ واڵته س����ه‌رمایه‌داره دۆڕاوه‌كانی جه‌نگی جیهانی دوه‌م وه‌كو (ئه‌ڵمانی����ای خۆرئاواو ژاپۆن) ره‌خساند كه سه‌ر له‌نوێ ئابوری واڵته‌كانیان بنیاد بنێنه‌وه. ئه‌و جه‌نگه بوه ملمالنێیه‌كی گه‌رم له‌سه‌ر ناوچه‌كان����ی ده‌س����ه‌اڵت‌و پابه‌ند نه‌بون به‌و بڕیارانه‌ی ك����ه له‌كۆنگره‌ی (یاڵتا) له‌نێوان س����ه‌ركرده‌كانی براوه‌ی جه‌نگدا له‌س����ه‌ری رێكه‌وتون له‌سه‌ر دابه‌شكردنی واڵتان. له‌ناوه‌ڕاستی په‌نجاكانی سه‌ده‌ی رابردودا عێ����راق ب����وه ناوه‌ندێكی په‌یمان����ی به‌غداو بنكه‌یه‌ك����ی س����ه‌ره‌كی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئیمپریالیزمی به‌ریتانی له‌ناوچه‌ی عه‌ره‌بیدا له‌دوای په‌الماره س����ێ قۆڵیه‌كه بۆ س����ه‌ر كۆماری میس����ر ،ئه‌مری����كا به‌په‌له هه‌وڵی پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌و بۆشاییه‌ی دا كه شكستی س����ویس هێنایه ئاراوه به‌وه‌ی عێراق بكاته قه‌اڵی سه‌ختی ده‌سه‌اڵتی ئه‌مریكا له‌تێكڕای ناوچه‌كه‌دا. به‌اڵم ئه‌م نه‌خشانه كتوپڕ له‌به‌ره‌به‌یانی ( )14ی ته‌موز هه‌ره‌س����یان هێنا ،شۆڕشی ته‌مم����وز له‌قۆناغێك����دا هاته كای����هوه كه جیهان‌و ناوچه‌كه له‌وه‌رچه‌رخانێكی گه‌وره‌دا تێده‌په‌ڕی‌‌و هاوكات بو له‌گه‌ڵ چركه‌س����اتی
وه‌رچه‌رخ����ان له‌رێڕه‌وی جه‌نگی س����ارد ك ه باڵی كێشابو به‌سه‌ر جیهانی نێوده‌وڵه‌تیدا. هه‌روه‌ها شۆڕش����ه‌كه‌ی عێراق قه‌یرانێكی جیهان����ی دورم����ه‌ودای ته‌قان����ده‌وه ك����ه ره‌هه‌نده‌كان����ی ئ����هو قه‌یرانه س����نوره‌كانی ناوچه‌ی عه‌ره‌بی تێپه‌ڕاندو په‌لی هاویش����ت بۆ مه‌س����ه‌له‌كه‌ی ئه‌ڵمانیاو په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان دو ئۆردوگا نێوده‌وڵه‌تیه‌كه. نه‌خشه‌كانی ده‌ستتێوه‌ردانی واڵتان‌و هه‌وڵه‌كانی دیبلۆماسی جیهان یه‌كێك له‌به‌ڵگه‌كانی هه‌بونی ئه‌م نه‌خشانه ده‌یسه‌لمێنێت كه پێشتر ئه‌مریكاو به‌ریتانیا له‌س����ه‌ریان رێككه‌وتبون ،له‌پێش����نیارێكی (هارۆل����د ماكمیالن) له‌كات����ی قه‌یرانه‌كانی س����ویس س����اڵی 1956داوای هه‌وڵێك����ی فراوانی كرد بۆ روخاندن����ی حكومه‌ته‌كه‌ی عه‌بدولناس����ر و وێنه‌كێشانی نه‌خشه‌ی سه‌ر له‌نوێ����ی ناوچه‌ی عه‌ره‌بی كه به‌ش����ێك بن له‌ئامانجه‌كان����ی ،به س����ڕینه‌وه‌ی ئوردن و لكاندنی به س����وریاوه‌و لوبنان بخرێته سه‌ر عێراق .هاوسه‌نگی نێوان ئه‌مریكاو به‌ریتانیا هاوتا نه‌ب����ون له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا هه‌وڵی ده‌دا زۆرتری����ن پش����ك وه‌ربگرێ����ت‌و ببێته بااڵده‌ست له‌ناوچه‌كانی هه‌ژمونی به‌ریتانیادا ،كه یه‌كێك له‌و ناوچانه عێراق بو .چونكه دیبلۆماس����ی ئه‌مریكی جه‌ختی له‌سه‌ر ئهوه ده‌كرده‌وه كه پێویس����ته به‌ریتانیا پابه‌ندی دیفاكتۆكه بێت ،ئه‌وه‌ش بزانێ كه ناتوانێت پێگه‌ی جارانی هه‌بێت. كه‌چی ئیمپریالیزمی به‌ریتانی تاس����اڵی 1961یش ده‌س����تی به‌و وه‌هم����هوه گرتبو ك����ه ده‌توانێت له‌سیاس����ه‌تی نێوده‌وڵه‌تیدا رۆڵێكی س����ه‌ركردایه‌تی سه‌ربه‌خۆ ببینێت. ب����ه‌اڵم س����ه‌رچاوه خۆرئاوایی����ه‌كان ئاماژه ب����ۆ ئهوه ده‌كه‌ن كه نه‌خش����ه‌كه‌ی ئه‌مریكا ده‌س����تتێوه‌ردانی فراوانی تێدای����ه به‌وه‌ی توركیا په‌الماری س����وریا ب����دات كه دوایی ئاراس����ته‌ی په‌الماره‌ك����هی توركیای گۆڕی بۆ عیراق له‌پێناو رازیكردنی عه‌بدولناس����رو به‌ریتانیاش ئوردن داگیر بكات. به‌پێی پاش����خانی مێژوی ئه‌و نه‌خش����انه ئه‌م����ڕۆ هه‌س����ت ده‌كرێ����ت به‌داڕش����تنی نه‌خشه‌یه‌كی نوێ بۆ رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست دوای ش����ه‌ڕی داعش .دوای شكس����تهێنانی نه‌خشه‌ی ده‌ستتێوه‌ردانی سه‌ربازی ئه‌مریكاو
به‌ریتانی����ا ،ئه‌مری����كا هه‌وڵ����ی گه‌مارۆدان ی شۆڕش����ی عێراقی دا بۆ به‌ده‌ستهێنانی كات له‌پێناوی خوڵقاندن����ی بارودۆخی له‌بار بۆ هه‌ژمونی ئه‌مریكا له‌سه‌ر عێراق. شۆڕش����ی ( )14ی ته‌م����وز ب����وه هۆی وه‌شاندنی زه‌برێكی كوشنده له‌ڕژێمی شای ئێران دوای كش����انه‌وه‌ی عێراق له‌په‌یمانی به‌غدا ،ئێران له‌نه‌خشه‌ی ئه‌مریكادا خاوه‌ن پێگ����هی تایبه‌تی����ه كه درێژترین س����نوری هاوبه‌ش����ی هه‌یه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی سۆڤیه‌ت‌و عێراق����دا جگه له‌پێگه‌ی جوگرافی له‌س����ه‌ر ناوچه‌ی كه‌نداودا. له‌الیه‌ك����ی ت����ره‌وه یه‌كێت����ی س����ۆڤیه‌ت وه‌كو جه‌مس����هره به‌رامبه‌ره‌ك����هی خۆرئاوا بۆ رێگه‌گرتن له‌هه‌ژمونی ئه‌مریكا به‌س����ه‌ر ناوچه‌كه‌دا ،پێش����نیازی ب����ۆ ئێران كرد كه مۆسكۆ ئاماده‌یه دۆستایه‌تی بۆ واژۆ بكات به‌مه‌رجێك ئێ����ران رێگه نه‌دا بنكه‌ی بیانی له‌س����ه‌ر خاكه‌ك����هی دابنرێ����ت‌و له‌په‌یمانی به‌غداش بكش����ێته‌وه .مۆس����كۆ ئاماژه‌شی به‌وه‌دا ئه‌گه‌ر ش����ای ئێران ب����ه‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر سیاس����ه‌ته هه‌ڵه‌كه‌ی هیچ ڕێگریه‌ك نیه ك����ه ئێ����ران ببێت����ه عێراق����ی دوه‌م. ئه‌مریكی����ه‌كان رایان وابو گه‌شه‌س����ه‌ندنی بزوتن����هوهی كۆمۆنیس����تی عێ����راق ده‌بێته مه‌ترسیه‌كی گهوره له‌سه‌ر رژێمی پاشایه‌تی ئێران‌و كردنه‌وه‌ی ده‌رگا به‌ڕوی ده‌س����ه‌اڵتی س����ۆڤیه‌ت .گومانی تێدا نه‌بو كه هه‌ڕه‌شه س����ۆڤیه‌ته‌كه ڕۆڵێكی هه‌بو بۆ تێكشكاندنی نه‌خشه‌كانی ده‌ستتێوه‌ردانی خۆرئاوا له‌دژی شۆڕشه‌كانی عێراق. ئاڵوگۆڕی به‌رلین-به‌غدا له‌نێوان ده‌وڵه‌ته زلهێزه‌كاندا په‌یوه‌س����ت بونی پێكه‌وه‌یی چاره‌نوسی به‌غ����داو به‌رلی����ن دیارده‌یه‌ك����ی ت����ازه نیه له‌سیاسه‌تی ئیمپریالیدا ،به‌ڵكو یه‌كێك بوه له‌بناغه‌كانی ئه‌م سیاسه‌ته له‌كۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌مدا ،كاتێك كه هێڵی ئاسنی به‌غدا- به‌رلین هاته ئاراوه س����ه‌رمایه‌داری ئه‌ڵمانیا س����ه‌رنجی خ����ۆی ئاراس����ته‌ی ناوچه‌كانی عوس����مانی كرد به‌تایبه‌ت����ی میزیۆپۆتامیا كه وه‌ك س����ه‌رچاوه‌یه‌كی نه‌وت‌و رێگه‌یه‌ك بۆ چونی هیندس����تان ده‌یبینی ،له‌به‌رئه‌وه پ����رۆژه‌ی هێڵ����ی ئاس����نی به‌غدا-به‌رلینی پێش����كه‌ش ك����رد له‌پێن����او به‌دیهێنان����ی
ریکالم
Sinoma Industry & Trade
+ , , , #& - ,هره ه‌مهێنان ی -1توانای سااڵنه‌ی به‌كاربردنی ( ) 15000ته‌ن په‌یكه‌ری ئاسنی جۆراوجۆره ،وه درووستكردن و ب درووستكردن ،وه دانان و ندازیاری ، هی ئه خش��� جوانترین نه باش���ترین و به ئاس���ن ی و پۆاڵ كار ی په‌یكه‌ری - . / 0 - -پڕۆژه ی وه‌كو جێگیركردنی به‌رهه‌مه‌ك ه و هه‌موو خزمه‌تێك دوا ی فرۆشتن ی بۆ هه‌موو كارێكی پیشه‌ساز ی و موو جۆره بیناو وه هه چیمه‌نتۆ، كارگه ی ,ه‌وت، پااڵوگه ی ن كاره‌با ، ووزه ی مهێنان ی (كارگه ی به‌ره پ���ڕۆژه ی 1 .
2ه - پڕۆژه‌یه‌ك ی ئاوه‌دانكردنه‌وه ی مه‌ده‌ن ی . *
3 2 2
هكو :ئامێر ی چین���ی ،و 4به‌رهه‌م ی هه‌نێدێ���ك ل ه ه‌كردنی هاورد ك���ردن و نارده ی:كاری هه گش���ت -2بازرگان���ی
به‌رزكردنه‌وه ،خه‌بات ه ،وه هه‌روه‌ها هه‌ر شتێك كه داوابكرێت له الیه‌ن بازرگانان و كڕیارانه‌وه. 3 . - , , 2
3 لقمان هه‌یه. ی و هه‌ولێر سلێمان 2ی ( : )MANTAله هه‌ردوو شار ی یا بۆ ماركه و سوره -3كاری ڕووناكی * , , - ,
-4كاری گواس���تنهوهو لۆجستیك به شێواز ی ( : ) LCLكار ی گواستنه‌وه ی كه‌لوپه‌ل هه‌موو مانگێك ب ه هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكدا له واڵت ی چینه‌و‌ه بۆ ته‌واو ی كوردستان.
شۆڕش به‌بارودۆخێكدا تێپه‌ڕی كه بیری لێنه‌كرابۆوه كه مه‌سه‌له‌ی كۆنتڕۆڵكردنی ره‌وتی روداوه سیاسیه‌كان‌و ده‌سه‌اڵت كارێكی ئاسان نیه ،ده‌ركه‌وت مامه‌ڵه‌كردن له‌نێوان حكومه‌تی سۆڤیه‌ت‌و عێراقدا مه‌سه‌له‌یه‌كی ئاڵۆزه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌ڵمانیادا. كاتێ����ك یه‌كێت����ی س����ۆڤیه‌ت له‌مانگ����ی تشرینی دوه‌می س����اڵی 1958دا قه‌یرانی به‌رلین����ی وروژان����دو داوای ك����رد هێ����زه خۆرئاواییه‌كان بكش����ێنه‌وه‌و به‌رلین بكرێته ش����ارێكی كراوه ،ئه‌مه‌ش بۆ ئاشكراكردنی هه‌ڵوێستی دیبلۆماسی به‌ریتانیا بو به‌رامبه‌ر به‌مه‌س����ه‌له‌ی ئه‌ڵمانیا دوای شۆڕش����ه‌كه‌ی عێ����راق‌و هه‌ڵوێس����تی س����ه‌ربازی ئه‌مریكا له‌خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست. نیۆرك تایمس باڵوی كرده‌وه كه بارودۆخه جیهانییه‌ك����ه پ����اش شۆڕش����ه‌كه‌ی عێراق ده‌رفه‌تێكی ده‌گمه‌نی بۆ سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی
سۆڤیه‌ت دروس����ت كرد كه بتوانێت سودی لێوه‌ربگرێت بۆ چاره‌س����ه‌ركردنی كێش����ه ی ئه‌ڵمانیا ،ئه‌مه بو پاش����خانه سیاسیه‌كه‌ی وروژاندنی قه‌یرانی به‌رلین له‌پاییزی 1958 دا له‌به‌رئه‌وه چاره‌نوسی شۆڕشه‌كه‌ی عێراق دۆخێكی گ����ه‌وره‌ی هه‌بو الی سیاس����ه‌تی س����ۆڤیه‌ت به‌پێچه‌وان����هی لێكدان����هوهی له‌نده‌ن����هوه .به‌ریتانی����ا س����وربو له‌س����ه‌ر بینینی رۆڵێكی نیوه س����ه‌ربه‌خۆ له‌ئه‌مریكا له‌به‌رئه‌وه له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌مریكا له‌عێراقدا ،له‌نده‌ن رویكرده شوێنێكی تر كه مۆسكۆ بو ،مۆسكۆش شۆڕشه عێراقیه‌كه‌ی به‌ده‌رفه‌تێك ده‌بین����ی بۆ گه‌وره‌كردنی ئه‌و كێشه‌یه كه له‌ماوه‌ی هه‌ردو جه‌نگی جیهانی‌‌و جه‌نگی ساردا به‌ره‌و روی یه‌كێتی سۆڤیه‌ت بونه‌وه .ئه‌مه‌ش بوه هۆی به‌یه‌كگه‌یش����تنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان����ی له‌ن����ده‌ن‌و مۆس����كۆو چاره‌نوس����ی به‌غدای گرێدا به‌چاره‌نوس����ی به‌رلینه‌وه. له‌گۆشه‌نیگای واشنتۆنه‌وه په‌یوه‌ندیه‌كانی مۆس����كۆ -له‌ن����ده‌ن له‌مه‌س����ه‌له‌یه‌كی زۆر ترس����ناكدا له‌ن����ده‌ن پش����تی كردۆته هاوپه‌یمانه‌كان����یو پش����تگیری هه‌وڵه‌كانی مۆسكۆ ده‌كات بۆ بێالیه‌نكردنی ئه‌ڵمانیای خۆرئاواو دورخستنهوهی ده‌سه‌اڵتی ئه‌مریكا له‌كیشوه‌ری ئه‌وروپادا. نه‌وتی عێراق‌و سازشه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان‌و ده‌وری كۆمپانیاكان مێ����ژوی ده‌رهێنان����ی ن����ه‌وت له‌عێراقدا ده‌گه‌ڕێت����هوه ب����ۆ دوای ش����ه‌ڕی جیهانی یه‌ك����ه‌م ك����ه ه����ه‌ر له‌وكات����هوه كۆمپانیا ئیمپرلیالیسته‌كان س����ه‌روه‌ت‌و سامانی ئه‌م واڵته‌یان به‌تااڵن برد. دوای خۆماڵیكردنی نه‌وتی ئێران له‌ساڵی 1952دا سیاس����ه‌تی خۆماڵی كردنی نه‌وت له‌عێراقدا له‌به‌رنامه‌ی پارتی كۆمۆنیس����ت‌و نیشتیمانپه‌روه‌ره‌كانی عێراق داڕێژاوه. رۆژنامه‌ی تایمسی له‌نده‌نی ئه‌و مه‌ترسیانه باس ده‌كات كه توشی كۆمپانیا نه‌وتیه‌كان ده‌ب����ن ،ئه‌گ����ه‌ر حكومه‌تی عێراق له‌س����ه‌ر مه‌سه‌له‌ی خۆماڵیكردنی نه‌وت بكه‌وێته ژێر كاریگه‌ری هه‌ڵچونی جه‌م����اوه‌ره‌وه ده‌بێته جه‌نگێكی یه‌كالكه‌ره‌وه له‌گه‌ڵ قۆرخكارییه جیهانیه‌كانی نه‌وت����دا ،جه‌نگێك كه ره‌نگه ناچاری ب����كات خۆی راده‌س����تی داواكانی
جه‌م����اوه‌ر بكات یاخ����ود كۆتاییه‌كی وه‌كو كۆتاییه‌كه‌ی (موسه‌دده‌ق) چاوه‌ڕێی بكات گومانی تێدا نه‌بو كه حكومه‌تی عێراق به‌ره‌و جه‌نگێك هه‌نگاو ده‌نێ����ت له‌گه‌ڵ كۆمپانیا بیانیه‌كانی نه‌وتدا ،هه‌ڕه‌شه‌ی خۆماڵیكردنی پش����كه‌كانی فه‌ره‌نس����او نه‌وت����ی عێ����راق (ئای-پی-س����ی) ده‌كرد ئه‌گ����ه‌ر گوێڕایه‌ڵی بڕیاره‌كانی حكومه‌تی عێ����راق نه‌بن ،به‌اڵم قاس����م له‌به‌ر چه‌ند هۆكارێكی ته‌مومژاویدا پاش����گه‌ز بوه له‌به‌ره‌و روبه‌ڕوبونه‌وه له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكاندا. نه‌وتی عێراق زۆرج����ار كه‌وتۆته به‌رده‌م سازش����ه نێوده‌وڵه‌تی����ه‌كان ،یه‌كێت����ی س����ۆڤیه‌ت هه‌رگیز یارمه‌تی عێراقی نه‌داوه له‌خۆماڵیكردن����ی س����ه‌رچاوه نه‌وتیه‌كاندا به‌و بیانوه‌ی فرۆش����تنی نه‌وتی خۆماڵیكراو كارێكی زه‌حمه‌ته. رۆژنام����هی (الجمهوری����ه) نوس����یویه‌تی مۆس����كۆ فه‌رمانی دابو به‌پارتی كۆمۆنیست كه رێگه له‌خۆماڵیكردنی كۆمپانیای (ئای- پی-سی) بگرن‌و هۆشداری دانێ كه كارێكی له‌و شێوه‌یه ده‌بێته مایه‌ی هه‌ڕه‌شه له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی سۆڤیه‌ت له‌ناوچه‌كه‌دا. له‌كاتێك����دا پارت����ی كۆمۆنیس����ت له‌ڕاگه‌یاندراوێكی����دا هۆش����داری دا به‌گه‌لی عێ����راق له‌ب����اره‌ی خۆپاراس����تنی له‌پالنی ئیمپرالیس����ته تااڵنچییه‌كان����دا .ناوه‌ن����ده به‌ریتانیه‌كان ئ����ه‌م بانگه‌وازه‌یان به‌باوه‌ڕی بااڵده‌س����ت دان����ا ب����ۆ خۆماڵیكردنی نه‌وت له‌عێراق����دا بۆیه هۆش����داری دا به قاس����م كه ش����وێن ئ����هو راگه‌یان����دراوه نه‌كه‌وێت به‌مۆسكۆش����ی راگه‌یاند ئه‌گه‌ر پش����تگیری له‌خۆماڵیكردنی نه‌وت له‌عێراق بكات زۆری له‌س����ه‌ر ده‌كه‌وێت .رۆڵ����ی كۆمه‌ڵێك هێزه نه‌ته‌وه‌په‌رسته عه‌ره‌به‌كان‌و كۆنه‌په‌رسته‌كان به‌ه����اوكاری كۆمپانیاكانی نه‌وت بونه رێگر له‌پێش����كه‌وتنی گه‌لی عێراق����دا .كۆمپانیا نه‌وتی����ه‌كان بۆی����ان ده‌ركه‌وت سیاس����یه نه‌وتیه‌كه‌ی قاسم هه‌ڕه‌ش����ه‌یه‌كی ترسناكه بۆ س����ه‌ریان ،له‌به‌رئ����هوه هه‌وڵه‌كانیان چڕ كرده‌وه بۆ پش����تگیری له‌یاخ����ی بونه‌كه‌ی شه‌واف له‌موسڵ. چونكه ئه‌نجامده‌رانی پالنه‌كه‌ی ش����ه‌واف له‌موسڵ له 8ی ئازاری 1952دا رایانگه‌یاند كه هه‌ڵوێس����ته‌كانیان ده‌گونجێ����ن له‌گه‌ڵ سیاس����ه‌تی ئه‌مری����كا بۆ راده‌س����تنه‌بونی
ریکالم
Awene
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
بۆردومانەکانی ئێران‌و تورکیا چ ئاماژەیەکن؟ نەوزاد جەمال هەرچەندە راهاتن لەگەڵ بارودۆخێکی س���ەختدا چەندە بۆ مرۆڤ الیەنی باشیش���ی هەبێت ،ئەوەندەش مەترس���یدارە .چونکە ،راهاتن لەسەر هەڕەشەو تۆپباران‌و فشاری ئابوریو سیاسی ،بەجۆرێک نابیناو لەپێشهاتە تازەو گەرمەکان بێئاگای دەکات .ئەمەش ئەزمونی خەڵکی هەرێمی کوردس���تانە لەو دو دەیەیەی پاش راپەریندا .بەاڵم دیارە، رای گش���تی‌و بەرپرس‌و سەرکردە حزبیەکان باش لەئاماژەی بۆردومان‌و تۆببارانەکانی س���نورەکان تێناگەن .ئەگەرچی هەڵویست لەفۆرمی بەیاندەرکردن‌و دیداری بەرپرسی ئەمنی واڵتانی هەرێمیدا هەشبێت ،بەاڵم پەیامی ئەو مەترسیانە وەکخۆی ناخوێننەوە. مەبەس���تم لەتێنەگەیش���تنی پەیام‌و ئاماژەکانی بۆردومانەکان بەدیاریکراوی ،دۆخی داوەش���اوی سیاسی‌و ئابوری هەرێمی کوردس���تانە .واتە ،ئەوەی وادەکات لەم کاتەدا ئەو دەوڵەتە هەرێمییە بەمجۆرە رەفتار بکەن ،نالەباری ناوخۆییە. بێئەوەی خوێنەر بترسێنم‌و مەسەلەکە لەخۆی گەورەتر بکەم ،راستیەکەی ئەوەیە: باردۆخ���ی ناوخۆی ئێمە پەیامێکی مەترس���یداری داوەتە ئ���ەو دەوڵەتانە کە بەهۆی قەیرانی سیاس���یو دارایی���ەوە ،چیتر حکومەتی هەرێم توانای راگرتنی هاوس���ەنگی‌و پاراس���تنی ئاسایش���ی کۆمەاڵیەتی‌و سیاس���ی خۆی نییە .پەککەوتن���ی پەرلەمان‌و پێکنەهاتنی حزبەکان‌و جموجوڵی حزبەکانی پارچەکانی تری کوردستان ،سەرەداوێکن کە هەرێم لەس���ەر لێوارە .هەڕەشەی ئابوریو سەرهەڵدانی تاوانی جۆراوجۆر هەموی ئاماژەگەلی ئاسان نیین .هەڵبەت ،بەگەڕانەوە بۆ مێژوی دو دەیەی رابردو ،هەرجارێک ئێران‌و تورکیا هێرش���یان کردبێت ،گەمەی ش���ەڕی ناوخۆو ناسەقامگیری‌و شڵەقانی سیاسی هەبوە! ئەم دۆخەی ئێس���تەی هەرێم بۆ ئەوان هەم هەڕەش���ەو هەم دەرفەتە .هەڕەشەکە لەوەدای���ە ک���ە تەقین���ەوەی بارودۆخی هەرێم جگ���ە لەئاوارەبون ،رێخۆش���کەرە بۆ ئۆپۆزس���یۆنەکانی ئێران -حزبە کوردیەکانی رۆژه���ەاڵت‌و پەکەکە دۆخەکە بەوجۆرە بەکاربهێنن کە چەندان س���اڵە لەمەاڵس���دان بۆی .لەراس���تیدا ،ئێس���تە چاالکبونی هێزەکانی باکورو رۆژهەاڵت ،بەجۆرێک الوازی‌و کەس نابەکەس���ی هەرێمی پێوەدیارە. ئەگەرچی دژی خەباتی هیچ حزبێکی بەش���ەکانی کوردستان نیم ،بەاڵم ئەوان ئێستە لەقۆس���تنەوەی هەلومەرجەکەدان .چونکە ،بارودۆخەکە باشترین رەوایەتی پێداون کە چاالکی لەس���نورو س���ەنگەری جیاوە بکەنەوە .لەڕوانگەی حزبەکانی بەشەکانیتردا، هەرێمی کوردستان ستاتۆسی سیاسی‌و توانای فەرمانڕەوایەتی وایکردوە کە بەجۆرێک رەوایەتی-ش���ەرعیەتی -خۆی لەدەستبدات .ئیدی ،لەم دۆخەدا ئەوانیش دەبێت فریای خۆیان بکەون. هەروەه���ا باردۆخی هەرێم ،دەرفەت‌و شانس���ێکە بۆ ئێران‌و تورکیا تا بەحس���اباتی خۆیاندا بچنەوە .بەتایبەت پاش کۆتایهێنانی داعش لەئێراق وەک بکەرێکی س���ەربازی مەترس���یدار .جگە لەوەی ،ئێران‌و تورکیا لەسۆنگەی ش���ێوازەکانی فشارو هەڕەشەو هێزی نەرمەوە لەس���ەر هەرێمەکە س���ەرکەوتو ب���ون ،توانیویان���ە نێوانی حزبەکان‌و هاوپەیمانێتیان بەجۆرێک بێت کە زۆنی جوگرافیا بیخوازێت! ئیتر لەس���تراتیجی ئەو دەوڵەتانەدا ،لەئێس���تە بەدواوە کاتی ئەوەیە سنورێک بۆ خواستەکانی خەڵکی هەرێم دابنرێت .باش���ترین ئامرازیش ئەوەیە؛ شکس���تی خۆی بکرێتە پەڕێنەری ملی خۆی. ه���اوکات ،ناچ���ار بکرێت بخزێنرێتەوە بۆت���ەی دەوڵەتی ئێراق���ەوە .ئەگەرچی ئێراق لەڕوی س���ەربازیەوە هێش���تا الوازە ،بەاڵم هاتنی هێزی حەش���دو میلیشیاکانی تر کە دەبنە ئەڵتەرناتیڤی هێزی نیش���تمانی ،سبەینێ بەفەرمی ئاڕاستەی سوپاو دامەزراوە سەربازی‌و پۆلیسیەکان دەکەن .ئەمانە ،دەتوانن بەئاسانی هێزی رەق بەرامبەر هێزی پێشمەرگە بەکاربهێنن‌و تەنگاوی بکەن.
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر؟
گەورەترین پەرستگای ئێزدییەکان لەئەرمینیا دروست دەکرێت
گوندی ئەکنالیچ کە 35کیلۆمەتر قایمقامی گوندی ئەنچالیک، دورە لەرۆژئاوای یەریڤانی جیڤۆرک میساکیان هیوای وایە کە پایتەختی ئەرمینیاوە ،بەمزوانە دروستکردنی پەرستگاکە لێشاوی دەبێتە شوێنی گەورەترین کۆچی دەستی کار خاو بکاتەوە. پەرستگای ئێزدییەکان لەجیهاندا گوندەکە سەرەتاکانی کلتوریی ئێزدیی بەناوی""Quba Mere Diwane تێدایەو ناوەندێکی ئایینیشە .لەپەنا پەرستگاکەوە؛ هۆڵێکی کۆنفرانس، ئەویش بۆ دوبارە ژیانەوەی مۆزەخانەو ناوەندێکی خوێندنی شوێنکەوتوانی ئەو ئایینە دوای ئەوەی لەمانگی ئابی 2014لەالیەن ئایینی لەدروستکردندان .مەراسیمی هاوسەرگیرییش لەو شوێنە ئەنجام رێکخراوی دەوڵەتی ئیسالمییەوە دەدرێت. کۆمەڵکوژکران.
وێبسایتی ئیوراسیانێت EurasiaNet.orgکە تایبەتە بەهەواڵ‌و شیکردنەوەی واڵتانی ئاسیای ناوەڕاست‌و قەوقاز ،راپۆرتێکی لەوبارەیەوە باڵوکردوەتەوەو باس لەوە دەکات کە ئێزیدییەکان مێژویەکی تراژیدییان هەیە .ئەوان وەک کەمینەیەک لەسایەی دەسەاڵتی عوسمانییەکاندا چەوسێندراونەتەوەو لەسااڵنی 1820ەکاندا براون بۆ ئەو شوێنەی ئێستا ئەرمینیایە .چەوساندنەوەکان تا ئەمڕۆش بەردەوامن، ئەوەتا لەئابی 2014چەکدارانی دەوڵەتی ئیسالمی ناسراو بەداعش دایان بەسەر شارۆچکەی شەنگالی پێگەی سەرەکیی ئێزدییەکان‌و دوای کۆمەڵکوژیکردن ،ژن‌و کچەکانیشیان بردن ،دواتر نەتەوەیەکگرتوەکان ئەو کارەی بەجینۆساید ناساند.
ئا :رێنوار نەجم
زۆرینەی دانیشتوانی گوندی ئەکنالیچ کە تێکەڵەیەکن لەئێزیدیی‌و ئەرمەنی‌و نزیکەی سێ هەزار دەبن ،بەکاری کشتوکاڵییەوە سەرقاڵن. بەشێکیشیان لەنزیک میتسامۆر لەکێڵگەیەکی ناوەکیدا ئیش دەکەن ،کە تاکە کێڵگەی ناوەکییە واڵتانی باشوری قەوقازدا .لەگەڵ جینۆسایدی ئەرمەنەکاندا لەالیەن عوسمانییەکان لەجەنگی جیهانی یەکەمدا، بەهەمان شێوە چەندین هاواڵتی ئێزدیی دانیشتوی ئەرمینیا بەر ئەو کۆمەڵکوژییە کەوتون ،بەڕێکەوتیش نییە کە بنیاتنانی ئەو پەرستگایە دوای چەند مانگێک لەیادی سەد ساڵەی ئەو کۆمەڵکوژییە دەستی پێ کرد .لەئێستاشدا پەرلەمانی ئەرمینیا سەرقاڵی پێداچونەوەیە بە بەڵگەنامەکان بۆ بەجینۆساید ناساندنی کۆمەڵکوژییەکەی شەنگال.
ئەنچالیک بەهەمان شێوە پەرستگایەکی دیکەی ئێزدگییەکان بەناوی "زیارەت" لەخۆ دەگرێت کە لەساڵی 2012ەوە لەوێ دانراوە بە بەرزی 13مەتر .بەاڵم پەرستگا نوێیەکە کە بۆ ماوەی ساڵێکە کارەکانی دەستیپێکردوەو بنیات دەنرێت ،زۆر گەورەتر دەبێت لە"زیارەت". پەرستگا نوێیەکە لەگرانێتی ئەرمەنی‌و بەردی مەڕمەڕی ئێرانی دروستدەکرێت25.3 . مەتر بەرزییەکەی دەبێت‌و هۆڵێکی نوێژکردنی تێدا دەبێت بە 200مەتر چوارگۆشە .حەوت قوببە دەوری قوببە سەرەکییەکەی پەرستگاکە دەدەن کە مەلەک تاوس (پیرۆزترین فریشتە الی ئێزدییەکان) پیشان دەدات ،لەگەڵ خۆرێکی لەئاڵتون دروستکراوە کە سیمبولی باوەڕی ئێزدییانە .هێڵکاری سەرەکیی پەرستگاکە لەمەزارەکەی اللشەوە وەرگیراوە.
پێشبینی دەکرێت لەساڵی 2017سەرجەم کارەکانی پەرستگاکە تەواو ببێت‌و بکرێتەوە .بەاڵم تائێستا بودجەی کارەکە ئاشکرا نەکراوە .بەاڵم ئەوە زانراوە کە سەرجەم تێچوەکانی لەالیەن "میرزا سلۆیان"ی تەمەن 69ساڵ دابینکراوە کە بازرگانێکی ئێزیدیی دانیشتوی مۆسکۆیەو بەهەمان شێوە هەر ئەویش تێچوی مەزاری "زیارەت"ی لەئەستۆ گرتبو .میرزا خەڵکی هەرێمی ئەرماڤیری ئەرمینیایە. لەگەڵ هەمو پێشکەوتویی‌و گەورەیی ئەم پەرستگا نوێیەدا، ئێزیدییەکان دەڵێن "اللش وەک پیرۆزترین شوێن دەمێنێتەوە".
ریکالم