Bolo'bolo_p.m_axóuxere

bolo’bolo P.M.

Tradución: Almudena Otero Villena

Título orixinal: bolo’bolo, 1983 Tradución: Almudena Otero Villena Deseño e maquetación: Juan Gallego _ www.juangallegoestudio.com Fotografía de portada: Allan Kaprow. ‘Fluids’, 1967 Edición: axóuxere Xens, 75 15984 Araño, Rianxo, A Coruña Galiza info@axouxerestream.com axouxerestream.com Impresión: Tórculo. Santiago ISBN: 978-84-944763-0-3 Depósito legal: C 162-2016

Índice

Prólogo á edición galega, 2016

7

P.M. bolo’bolo 30 anos despois

11

P.M. Para a nova edición de bolo’bolo, 1995

17

P.M.

bolo’bolo

23

Notas

190

asa’pili

213

Apéndice

217

bolo’bolo. Transcrición dun vídeo de Oliver Ressler

Prólogo á edición galega, 2016

Como saímos do camiño sen saída?

Semella que estamos nun apertarrabos. Dísenos: «Ou facedes todo polo crecemento ou castigarémosvos coa austeridade». A lóxica é cristalina: cando unha economía non crece, encóllese, e cando se encolle, encóllense tamén os ingresos por impostos, e xa non podemos permitirnos os hospitais, as escolas e as redes de protección social. A desigualdade social aumenta, o mesmo que as tensións sociais.

O crecemento, por outra banda, non podemos permitírnolo por razóns medioambientais. Estamos consumindo case dous planetas, o clima ameaza con esbarroar, dilapídanse os recursos... Os máis pobres son os que máis sofren as consecuencias medioambientais. A consigna é: suficiencia, decrecemento!

A raíz da crise grega formouse unha fronte internacional de críticos da austeridade, na súa meirande parte keynesianos: Piketty, Krugmann, Galbraith, Stiglitz ou Varoufakis. Din: «O Estado debe e pode gastar diñeiro para volver reactivar a economía». A miúdo invocan dúas historias de éxito: os «trinta anos dourados» (1945-75), cando os salarios e os beneficios medraban ao mesmo ritmo, e á vez se construían as redes de seguridade social. O segundo exemplo son os estados escandinavos, que inda hoxe seguen tendo o gasto público máis elevado, boas coberturas sociais e menos desigualdade. «Everywhere 7

should be like in Denmark», como os americanos (e se cadra os sirios) din con envexa. Dinamarca encabeza tamén dende hai anos as estatísticas internacionais de felicidade. Máis Estado + Máis Democracia = Máis Felicidade. A cousa semella estar clara.

No plano político, esta argumentación reprodúcese en movementos e partidos como Podemos, Syriza, Die Linke, etc. No camiño cara aos «trinta anos dourados», atópanse tamén o candidato á presidencia demócrata Bernie Sanders e o líder británico da oposición Jeremy Corbin. Que estes vellouqueiros entusiasmen precisamente aos mozos («Feel the Bern!») non ten tanto que ver coas súas canas espeluxadas, como co feito de representaren unha paréntese biolóxica con aquel tempo que eles mesmos viviron na súa mocidade. Encarnan un teimudo «back to the future», que á xeración máis nova, atormentada polo paro, a precariedade, a falta de perspectivas e a pobreza, lle ten que parecer, non só no sur de Europa, coma o novo paraíso.

Un capitalismo normal, libre de corrupción, con suficientes traballos seguros e interesantes, casiñas pagadas a prazos, servizos públicos que funcionen, e cunha protección social universal, debería ser hoxe, despois de todos os anos de progreso técnico e económico, posíbel. Posto que a revolución se adía de momento, xa non se reclama en absoluto.

A utopía de que podería haber un capitalismo normal é a máis perigosa que houbo nunca. No canto de ollar o capitalismo (ou «a economía») como unha realidade case natural, que só habería que mellorar algo até que funcione con normalidade, deberiamos entendelo como un “estado de excepción” que temporalmente se solidificou. O capitalismo, tal e como o coñecemos, foi unha improvisación do século XVIII circunscrita localmente, cando en Inglaterra se orixinou unha conxuntura 8

que puxo en contacto o capital comercial amoreado e as empresas manufactureiras.

Daquela, o capitalismo normal non chegará a existir nunca, pola única razón de que o mecanismo de adaptación do capitalismo leva xa un tempo xirando ao ralentí e simulándose unicamente a través de manipulacións financeiras. Stiglitz fala, á vista da imposibilidade de seguir realizando investimentos rendíbeis, de capitalismo substitutorio. Rifkin opina: «A era capitalista está chegando á súa fin... non axiña, mais dun xeito inevitábel. Un novo paradigma económico –o procomún colaborativo– xurdirá despois, e cambiará o noso modo de vida»1. Achegámonos ao punto no que, pola automatización, os traballadores e o traballo desaparecerán do mesmo xeito. Seguir edificando sobre os traballos significa edificar sobre areas movedizas.

A calella sen saída da orde económica capitalista conduce daquela a un retorno nostálxico ás medidas de rescate keynesianas que fracasaron unha e outra vez, e das que se pode aproveitar unha nova dereita. O nacionalismo, o racismo, as formas de vida conservadoras mobilízanse; por todo o mundo xorde un novo autoritarismo, de Polonia a China, pasando por Rusia e Turquía. Con isto os capitalistas queren deixarnos claro que non hai un camiño cara adiante, senón só un asoballamento inda maior baixo o seu ditado. A ameaza con consecuencias físicas faise cada vez máis aberta: podemos pagar bandas terroristas para cortarvos a cabeza, estamos dispostos a disparar sobre os refuxiados (a política de dereitas alemá Frauke Petry), a matar ou encerrar os críticos... Entre os esquerdistas de pouco crédito, e xa comprometidos, e a nova dereita apenas existe xa unha liberdade de movementos política.

Nesta situación emerxe, con todo, un novo proxecto que, en realidade, sempre estivo aí: somos quen de romper a casca 9

capitalista e cooperar directamente. Somos quen de crear un procomún global que se organice en diferentes esferas, desde a veciñanza ao nivel planetario, pasando polos barrios. Se logramos facer esta saída cada vez máis práctica e plausíbel, poderemos arrepoñernos algo tanto ao keynesianismo como ao populismo de dereita. Neste proxecto traballamos, dun xeito práctico, teórico, político.

Somos quen de imaxinarnos moi ben unha sociedade global que se alicerce nunha economía social administrada democraticamente. O procomún existiu xa unha vez, existe inda hoxe, volverá xurdir timidamente. Modelos, receitas e proxectos hainos a esgalla. A era do procomún comeza practicamente á volta da esquina. Estamos xa case alí, nestes momentos estamos a aclarar os últimos detalles. O punto decisivo paréceme que é que poidamos chegar a un acordo global sobre unhas institucións do procomún claramente definidas. As nacións que hoxe existen, polo xeral, non son capaces de facelo.

P.M. 8 de febreiro de 2016 www.o500.org

1

Jeremy Rifkin, The Zero Marginal Cost Society: The internet of things, the collaborative commons, and the eclipse of capitalism, Palgrave Macmillan 2014, p. 1.

10

bolo’bolo 30 anos despois

bolo’bolo foi publicado por primeira vez en 1983 (edición alemá) e reprodúcese aquí na súa forma orixinal. Despois da crise dos anos setenta, que rematou o ciclo de posguerra, estaba orientado a amosar unha vía de saída plausíbel. Trinta anos despois, a mesma crise –con todas as súas permutacións– aínda non está resolta, e aínda andamos á procura dunha saída. As cuestións básicas aínda son as mesmas: como podemos atopar unha forma de vida que sexa realmente sustentábel ecolóxica e socialmente? Os límites do crecemento xa eran coñecidos hai 30 anos, pero o cambio climático era unha cousa do futuro, e parecía evitábel. Agora o cambio climático é un feito, e todo o que podemos facer é tentar mitigar os seus efectos. Asemade, as divisións entre os habitantes deste planeta tornáronse de forma dramática máis profundas. O 10 por cento máis rico da poboación mundial ten agora o 85 por cento dos seus activos. O un por cento máis rico ten o 40 por cento deles. A metade máis pobre da poboación mundial gaña só o un por cento da renda total, a outra metade o 99 por cento. En 1960, a quinta parte máis rica dispuña dun rendemento 30 veces maior que a da quinta parte máis pobre, en 2000, xa era 80 veces máis.

Non e de estrañar que o 20 por cento da poboación mundial que vive ben estea defendendo o seu estilo de vida con 11

valos, patrullas de fronteira e guerras. Refuxiados da pobreza están morrendo no Mediterráneo todos os días. A área do Trato A tornouse un condominio pechado, unha fortaleza antisocial.

Mais o prezo é alto, o mundo converteuse nun lugar perigoso, e a vida dentro ou fóra da zona de confort está precarizándose. A situación parece aínda máis sombría que hai 30 anos.

Por outra banda, o capitalismo nunca foi tan desacreditado como agora. A convicción de que non funciona e debe ser abolido é o sentir común dos nosos tempos (é Michael Moore o noso novo Thomas Paine?). Este sentir común é tan asoballante que a maioría da xente xa non se molesta en criticar o capitalismo, senón que inviste as súas enerxías directamente en atopar formas de saír de el. Segundo un estudo da BBC, soamente o 11 por cento da poboación mundial cre que o capitalismo funciona ben. En Francia, México e Ucraína máis do 40 por cento esixe que debe ser substituído por algo completamente diferente. Hai só dous países, onde máis dunha quinta parte das persoas pensa que o capitalismo funciona ben na súa forma actual: EEUU (25 por cento) e Paquistán (21 por cento).

Ideas xa presentadas en bolo’bolo forman parte dun sentir común maior agora. O decrecemento, o procomún, cidades de transición, cooperativas e xustiza climática son todos aspectos dun modo global de saír fóra do capitalismo. Case todos os días hai unha nova contribución ao conxunto de ideas alternativas, e as voces vellas son ouvidas con maior destaque. Máis e máis agricultores semellan estar listos para a CSA (Community Supported Agriculture) e outros esquemas de cooperación directa produtor/consumidor. A rerruralización do mundo, da que Vandana Shiva fala, é incompatíbel co capitalismo (porque é intrinsecamente non lucrativa), mais pode á vez ser vista como unha revitalización ou resocialización 12

das nosas cidades (Cf. Nova York no ano 2400 no proxecto Mannahattan). Máis e máis xente entende o concepto de subsistencia (kodu) como unha forma práctica de organizar o noso metabolismo social.

Como apunta Vandana Shiva, o noso estilo de vida noroccidental só é posíbel para un dos sete miles de millóns de persoas neste planeta. A mesma opinión é compartida por HansPeter Gensichen, que usa o termo Armseligkeit (palabra alemá interesante, unha combinación de pobreza e beatitude) para describir unha nova forma de vida global baseada nun consumo de recursos ao nivel de países como Chile ou Eslovenia, sustentando a “felicidade” coa metade do PIB de Estados Unidos ou Suíza. A política doméstica global será unha das nosas próximas tarefas, e debería ser tomada en serio. Gensichen basea a maior parte do seu testemuño na experiencia de proxectos de produción local, intercambio e cooperación da Alemaña do leste. Mesmo os recén chegados á utopía capitalista semellan ter visto abondo. Con todo, Gensichen sitúa as súas propostas nun contexto estritamente global.

Mesmo o Estado semella mellor agora (e non só porque o capital privado pareza malo), especialmente nos seus aspectos municipais ou rexionais (tega e sumi). De momento non se fala máis de privatización, senón todo o contrario. A privatización da subministración de electricidade local foi rexeitada en Suíza, o prezo da auga reduciuse debido ao excelente rendemento dos nosos traballos públicos de auga. A traxedia da privatización está deixando paso aos finais felices da comedia do procomún.

O Estado actual pode ser transformado e así chegar a ser unha ferramenta de transición rápida e fácil. Cidades de transición están xurdindo en todas partes. Estados, territorios, provincias ou rexións de transición poderían ser o seguinte 13

paso, até chegar a unha transición planetaria cooperativa de estados democráticos (asa). A expansión dos servizos públicos pode proporcionar seguridade existencial para todo o mundo e, así, liberarnos do terrorismo do traballo asalariado. Como eles non poden, imos axudalos a desvalorizar o seu capital.

Podo ver tres formas existentes de organización do procomún emerxente: un Estado transformado (feno), subsistencia urbano/rural (bolo), e unha área de empresas cooperativas.

Todas estas formas teñen unha longa historia, están baseadas en estruturas inclusivas e democráticas e poden funcionar alén da lei do valor. Asemade, o seu constituínte é funcionalmente diferente e vai garantir a estabilidade sistémica. bolo’bolo é o plural de bolo, sendo bolo unha palabra para un barrio cultural e socialmente reforzado. A palabra grega para este tipo de barrio é demos, unha comuna autárquica. Así, o termo democracia realmente significa «a orde dos barrios», ou «a orde do pobo» que é pre-organizada en barrios. Que a democracia só pode existir se está baseada nesta forma de organización social e comunicativa (ás veces chamada sociedade civil) puido verse en Exipto hai pouco.

O contraataque das bandas de Mubarak foi dirixido contra barrios urbanos ( haras). En xaneiro de 2011 un xornalista suízo estacionado en Alexandría describiu a reacción crucial nos barrios así: «Comités de veciñanza e comités de autodefensa formáronse moi rapidamente. Atando un anaco de pano branco arredor dos seus brazos, os homes, principalmente os mozos, armáronse con bastóns e barras de ferro, con coitelos de cociña e machetes, pero tamén con escopetas e pistolas, para protexer a súa veciñanza. Tamén os bawabin, os conserxes e porteiros, que poden atoparse en case todas as casas exipcias, uníronse a eles». (Lorenz Pfrunder en Das Magazin 7/2011, 27) 14

Eu coido que o camiño por diante vai ficando máis claro cada día. Asemade, a vixilancia é fundamental. Non hai escaleira mecánica automática para un futuro mellor. Cada paso esixirá unha avaliación coidadosa, a organización colectiva e institucións autónomas.

P.M. 25 de marzo de 2011

15

Para a nova edición de bolo’bolo, 1995

Esta edición contén o texto orixinal de 1983. As actualizacións serían sinxelas, pero non mudarían en nada a mensaxe fundamental. Tanto as actualizacións que se impoñen como a interpretación axeitada das pasaxes cunha intención irónica ou satírica déixollas con toda confianza á intelixencia dos lectores e lectoras.

A Máquina Planetaria de Traballo (MPT) cambalea de crise en crise, perde acó un piñón, coloca aló outro. Inda que xa podre e oxidada por dentro, consegue unha e outra vez engaiolarnos e facer que unha vida fóra dela semelle imposíbel.

O medo a que se veña abaixo segue a ser inda máis grande que toda a miseria, as guerras, desfeitas e dispendios que ocasiona a diario e á vista de todos.

O meu roteiro para apearnos leva entrementres oito anos de adiamento. Está daquela o xogo definitivamente perdido?

Deberemos finalmente facernos “adultos” e conformarnos con outros 1.000 anos de Máquina de Traballo?

Malia os seus impoñentes skylines e a súa omnipresenza en forma de cartos, publicidade e coches, a Máquina volveuse máis feble e precaria do que pensamos. Os ciclos financeiros internacionais, por exemplo, escaparon de todo control e deron lugar a unha perigosa disociación entre o diñeiro e a produción de valores. O colapso de aparentes colosos como a Unión 17

Soviética e a “voadura” da RDA amosaron que as grandes máquinas seguen ás veces manténdose unidas só polo verniz. Os intentos de organizarse unha vida alén da Máquina son ao principio vacilantes, pero ao fin e ao cabo existen. A organización comunitaria (denominada por min dysko) que presupoñen é difícil de realizar baixo as condicións da vida da Máquina. Despois dun traballo esgotador fáltanos o tempo e mais a enerxía. Os nosos propios intereses, actuais e reais, contradín os posíbeis futuros intereses comúns. O “mercado” da Máquina é en todas partes máis fácil de manexar que os nosos sistemas de troco. Os nosos asentamentos non están directamente preparados para os proto-bolos. Os proxectos pioneiros transfórmanse axiña de novo en guetos ou na ríxida punta de lanza dunha vida “alternativa”. Pero non se trata de vida “alternativa”, senón finalmente do normal!

Os inicios de redes en veciñanzas xa existentes e os proxectos de asentamentos experimentais, por exemplo nos sectores industriais, son, malia a súa importancia ridícula en termos cuantitativos, de gran relevancia. Non abonda con agardar a catástrofe e pensar que nos poderemos arranxar sen preparación. Os plans pos-catastróficos da mesma Máquina, tal e como os podemos ver en acción hoxe en África, nos Balcáns, en Asia central ou en Sudamérica, inclúen masacres, guerra, andazos, fame e non un idilio alternativo. Só na medida en que consigamos, xa antes do colapso da Máquina, tecer as nosas propias redes, non caeremos no baleiro.

Nesta rede pre-catastrófica, bolo’bolo circula inda sen dirección en todos os círculos posíbeis e segue creando os malentendidos e contactos previstos. Quen non forma parte del pensa mesmo nunha conspiración planetaria. Entrementres apareceu en chinés e ogallá que sacuda na súa cerna a “economía de mercado socialista” en China.

18

Gustaríame expresar o meu agradecemento sincero a todas as tradutoras, editoras, correctoras, representantes, repartidoras e outras axudantes. Fixestes posíbel que edición tras edición de bolo’bolo fose absorbida espontaneamente pola malla social planetaria. Seguide así! Quen vexa posibilidades de realizar edicións en máis linguas ou dialectos, que se poña en contacto coa editorial.

P.M. 1995

19

SAÍDA

E

volvo estar sentado no autobús. Son as sete e media da mañá, liña 32. É un día de frío e choiva, axiña nevará. A humidade atravesa pantalóns e zapatos. Estou sentado como paralizado e vexo as facianas serenas e tranquilas. Unha moza reprime un bocexo, prega as comisuras dos beizos. «Rúa do Norte», rosma o condutor. De novo volve invadirme este sentimento de estrañeza. Fito incrédulo pola ventá. «Que sentido ten isto?» «Por que sigo a tomar parte?» «Por canto tempo máis?» Unha máquina tenme baixo o seu control. O noxo amoréase no meu peito. Avánzase imparabelmente cara ao posto de traballo. «Bos días, animal de traballo!» A delonga é breve, o tempo esváese de estación en estación. Á forza fun arrincado do sono, sen resistencia engúleme a máquina da rutina.

Chega a miña parada, mais non me dou erguido.

Fico sentado até a última estación. Pero o autobús xa non se detén. Segue andando: por Austria, Iugoslavia, Turquía, Siria, Persia... cara á India, Malaia. Polo camiño o autobús vaise transformando. É reconstruído, pintado de cores, equipado con camas, reparado, adaptado ao clima cambiante. Os arredor de vinte pasaxeiros convértense nunha comunidade moi unida.

23

Buscan traballos durante a viaxe para poder mercar combustíbel, pezas de recambio e víveres. Repártense o traballo do autobús. Cóntanse as súas historias. Sae á luz a outra faciana da rutina diaria: negarse a prestar servizos, sabotaxe, neglixencia, furto, indiscrecións, latar, accións solidarias, actos de vinganza contra os xefes, atentados nocturnos. Ao seu xeito, todos opuxeran resistencia nalgún momento e intentaran deter a máquina. En van. Cinco anos máis tarde regresa o autobús. Está cuberto dunha casca de construcións e anexos, leva inscricións en alfabetos descoñecidos, ten cortinas de cores. Ninguén o recoñece, e os repatriados son estraños...

Parada. Apearse. Acabou o soño. As fins de semana, as vacacións, as ilusións e as fantasías de fuxida acaban sempre, e volvemos estar sentados no autobús ou no tranvía, no coche ou no metro. A máquina da rutina trunfa sobre nós. Somos parte dela. Esnaquiza a nosa vida en fragmentos de tempo, canaliza as nosas enerxías, esmaga os nosos soños. Somos só rodiñas na súa engrenaxe, dóciles, puntuais, disciplinadas. E a mesma máquina é arrastrada cara ao abismo. En que nos temos metido?

24

A gran resaca

E

mpezara dun xeito prometedor. No Paleolítico (hai arredor de 50.000 anos) tan só existían uns poucos de nós. Había alimento vexetal e mais caza a moreas, e sobrevivir esixía pouco tempo e esforzos moderados. Para recoller raíces, bagos, noces, froitas ou cogomelos de abondo e para dar caza a un par de coellos, corzos, canguros, peixes, paxaros ou lagartos (ou inda máis cómodo: cachalos con trampas) precisabamos só de dúas a tres horas ao día. Nos nosos confortábeis campamentos, en chozas de follas ou covas, consumiamos xuntos a carne e as plantas recollidas e pasabamos o resto do tempo durmiñando por aí, soñando, bañándonos, facendo aloumiños e contando historias. Algúns empezaron a pintar as paredes de rocha, outros andaban a tallar nos ósos ou nos cachos de madeira, ou inventaban novas trampas e cancións.

Libres de cargas vagabamos pola contorna en hordas dunhas 25 persoas, sen moita equipaxe e sen propiedade, sen lazos familiares e xefes, sen medo e relixión. De dous millóns de anos soamente non vivimos así arredor de 10.000 anos. O 99,5 por cento da nosa historia fala por si mesma. O Paleolítico superior foi o noso mellor trato até o de agora; isto asegura cando menos a inves25

tigación máis recente. Un tempo longo e feliz comparado cos 200 anos deste pesadelo industrial.

Moitas historias poderían terse imaxinado dende aquela. Unha delas é a nosa: unha especie de descoido estúpido de consecuencias xigantescas. Alguén debeu de andar xogando con sementes e plantas e descubrir así, paseniño, a agricultura. Semellaba ser unha boa idea: no canto de correr tras das plantas comestíbeis, agora un podía deixalas medrar preto do campamento. Mais agora tiñamos que ficar cando menos algúns meses no mesmo lugar, gardar sementes de abondo, distribuír o traballo, planificar por adiantado e reprimir necesidades inmediatas. No canto de coa natureza viviamos agora dela e ollabámola cada vez máis como un socio caprichoso e algunhas veces como un ruín sabotador. Descubriramos a produtividade: a conexión entre o noso traballo e o volume da colleita. A disciplina tornouse máis importante que a dita da caza. E entón todo tomou un rumbo moi tráxico: as mulleres, que até o de agora sobre todo recolleran, quedaron encargadas dos traballos do campo. Entón viñeron os homes con animais de tiro e arado. As mulleres deixaron de ter os mesmos dereitos e foron cada vez máis asoballadas. Como consolo obtiveron o culto da Gran Deusa. Os gandeiros someteron os agricultores, naceron o Estado, as castas de guerreiros e a guerra mundial xeralizada, que dura deica hoxe. É difícil reconstruír o que exactamente foi mal daquela, pero que aí ensaiamos algo totalmente estúpido, é agora evidente. No canto da diversidade do estar xuntos e revoltos, construímos unha pirámide de opresión: reis – homes – mulleres – nenos – animais – plantas. Esta 26

historia non foi con certeza “necesaria”, pero o camiño trazouse xa moi cedo.

Coa aparición das antigas civilizacións en Mesopotamia, a India, China e Exipto, a autoridade do Estado, o control do centro sobre a sociedade, trocouse nunha fin en si mesma. De agora en diante o que importaba era o “poder”, ou sexa, a influencia sobre este centro.

E con iso empezou a historia, esta “eterna fuxida cara adiante”, denominada tamén progreso. Cómo nos foi de mal amósase no feito de que agora fosen necesarias utopías e soños da idade de ouro, do paraíso, de arcadias, atlántidas, etc. como ideoloxías xustificadoras ou consoladoras. Os homes do centro dixéronos que só unha ríxida organización e unha mellora dos medios de produción podían levarnos outra vez á felicidade.

Empezamos a traballar polo espellismo do progreso.

Aqueles que adiviñaron o engano e quixeron ir ao paraíso por un camiño máis curto foron perseguidos, deportados, mutilados ou masacrados como rebeldes, traidores, herexes ou bárbaros. Os nosos clans e tribos foron exterminados, convertémonos en estranxeiros na nosa terra e achámonos indefensos fronte ás organizacións coercitivas e xerárquicas. En vez de dúas horas traballabamos agora dez e máis nas obras de construción e leiras dos faraóns e césares, morriamos nas súas guerras e eramos empurrados a capricho de aquí para aló. Convertémonos en animais de traballo e do Estado.

As cousas non foron a mellor coa industrialización. Cando os labregos se volveron desvergoñados e os artesáns nas cidades demasiado independentes, os señores do centro tomaron pulo para un novo salto.

27

Agora o novo medio de organización chamábase fábrica. Recolléronnos nas rúas e encerráronnos neses alpendres sucios e ruidosos, onde as máquinas nos ditaron un novo ritmo de traballo. A opresión automatizouse e multiplicouse. A máquina é medio de produción e de castigo nun: quen non se domea a ela é castigado cun “accidente”. Unha vez máis, progreso significaba só máis traballo e unhas condicións de vida inda máis criminais. A sociedade enteira e o planeta enteiro trocáronse nunha gran máquina de traballo.

E esta máquina de traballo era ao mesmo tempo unha máquina de guerra, pois a paz e o traballo exclúense mutuamente. Como vai alguén ao que o traballo está aos poucos destruíndo poder opoñerse a que a máquina asasine a outros? A falta de liberdade propia é sempre unha ameaza para a liberdade dos outros. A industria é sempre unha industria armamentística, tamén na “paz”. Ou ben fai a pequena guerra denominada “rutina diaria” ou a gran guerra denominada “guerra”.

Unha non funciona sen a outra.

Tamén esta vez as ilusións e as utopías acompañaron o novo agravamento da nosa escravitude. Cando o presente era tan miserábel, o futuro tiña que ser mellor.

Os reformadores socialistas intentaron persuadir aos traballadores de que a sociedade industrial moderna traería a longo prazo máis liberdade e benestar, máis liberade e praceres. Marx opinaba que entón poderiamos por fin volver cazar, pescar e facer versos en paz. (Para que ese grande arrodeo?). Entón os políticos socialistas e comunistas de toda cor, de Lenin a Trotski, de Castro a Pol Pot, esixiron de nós máis sacrificio e disciplina para construír a nova sociedade.

28

Pero o socialismo era só unha nova argallada da máquina de traballo, que así podía imporse tamén alá onde o capital privado estaba ausente. Os señores do centro disfrazaranse só doutro xeito. Á máquina de traballo tanto lle ten se son empresas transnacionais ou burocracias estatais as que a desenvolven e xestionan.

Un politburó é para ela igual de bo que un consello de administración. A máquina industrial do traballo e da guerra arruinou até o fondo a nosa nave espacial e o seu futuro: o mobiliario (xunglas, bosques, lagos, mares) está lambido, os nosos compañeiros de xogo desapareceron ou están case extinguidos (baleas, tartarugas, osos, tigres), o aire fede e ponnos enfermos, as despensas están saqueadas (combustíbeis fósiles, metais) e a autodestrución atómica está preparada.

Malia o “progreso”, non logramos nin tan sequera que todos teñan de abondo para comer. Volvémonos tan nerviosos e irritábeis que temos que ter progromos e guerras para toda clase de movementos nacionalistas, racistas ou pseudorrelixiosos. Para moitos de nós o suicidio ou unha guerra atómica non é xa unha ameaza, senón unha benvida liberación do medo, o traballo pesado e o aburrimento. Algúns miles de anos de civilización e 200 anos de sociedade industrial deixáronnos cunha gran resaca. A “economía” deveu nunha fin en si mesma e ameaza con engulirnos. O hotel “Terra” aterroriza os seus hóspedes. Mais nós somos hóspedes e hospedeiros a un tempo.

29

A Máquina Planetaria de Traballo (MPT)

O

monstro que criamos e que goberna este planeta chámase Máquina Planetaria de Traballo (mpt). Se queremos trocar de novo a nosa nave espacial/hotel nun lugar agradábel no que vivir, temos que ocuparnos primeiro da mpt. Como consegue a Máquina manternos baixo control? Como se pode bloquear e desmontar? Como podemos desfacérmonos dela sen que á vez nos aniquile?

Hoxe a Máquina de Traballo é, dende o principio, unha Máquina Planetaria: lapexa en África, dixire en Asia e caga en Europa. É proxectada e dirixida por un tecido de empresas multinacionais, bancos, órganos estatais, ciclos de combustíbeis e materias primas. Circulan moitas fantasías sobre a importancia de nacións, bloques, primeiro, segundo e terceiro mundo, norte e sur. Todo isto son só rodas máis ou menos grandes da mesma Máquina, e a independencia nacional é só un espellismo que nos chama a engano sobre isto. (A máis tardar, a política do Fondo Monetario Internacional –fmi– debería de terlle aberto os ollos a todo o mundo). A mpt consta, por suposto, de diferentes partes que se repelen, impulsan e frean mutuamente.

A mpt vive realmente da enerxía que se xera a partir 30

das súas contradicións internas: traballador/capital, capital privado/capital estatal (capitalismo/socialismo), desenvolvemento/sub-desenvolvemento, miseria/dispendio, guerra/paz, home/muller, etc. A mpt non é unha figura “ríxida” e uniforme, senón que utiliza as contradicións para se transformar, espallar e perfeccionar. Aseméllase máis a un organismo biolóxico que a un coloso mecánico. A diferenza dos sistemas fascistas ou teocráticos ou ao 1984 de Orwell, precisa dunha dose “saudábel” de resistencia, axitación, provocación e rebelión. (Baixo o lema: o que non nos mata fainos máis fortes!) Dixire mellor sindicatos, partidos de esquerda, movementos de protesta e cambios democráticos de réxime aí onde é forte. Cando a democracia xa non lle serve, bota man da ditadura. Cando a lexitimación entra en crise, ten na reserva cárceres, tortura e deportación. Por moi importantes que estas modalidades poidan ser para os respectivos afectados, non son esenciais para entender o funcionamento da mpt.

A mpt personifica o principio da economía, e non pode ser doutro xeito. Pero que é a economía? A transformación das enerxías humanas en traballo e a transmutación do traballo en produtos que poden medirse (mercadorías). Para que os seres humanos sexan capaces de traballar e daquela útiles para a Máquina, deben desligarse do seu entorno natural e dos seus vencellos sociais, que deste xeito son destruídos. O mesmo traballo supón, despois, que renuncias ao control sobre determinadas porcións do teu tempo de vida, que entran nunha circulación impersoal, dirixida centralmente. Necesitas, por exemplo, o teu tempo para fabricar unha peza calquera que unha persoa calquera 31

mercará e será usada para un fin descoñecido por ti.

O ciclo destes retallos anónimos de vida regúlase segundo o tempo de traballo empregado, cuxa medida é un número, o diñeiro. As persoas que participan no intercambio non se coñecen, non teñen ningún control sobre o produto común, non saben para que se vai empregar e de onde veñen as mercadorías que eles mesmos consumen. Así, ao traballador mátao o mesmo fusil que axudou a fabricar. Ou morre do veleno que se produce na súa fábrica. Ou láiase do ruído desa autoestrada para a que mesturou o formigón. Este é o mecanismo da Máquina de Traballo: escindir a sociedade en individuos illados, chantaxealos por separado con recompensas ou violencia, e entón ensamblar o seu tempo de traballo de acordo co propio plan. Economía significa: un control cada vez mellor da Máquina sobre as súas compoñentes, unha multiplicación desas compoñentes e do traballo xerado. A mpt crece porque o crecemento asegura a súa supervivencia. Non precisa dun paraqué. (A nosa resistencia abonda).

Todos nós somos partes desta Máquina, nós somos a Máquina. (Os medios técnicos da Máquina –instalacións, construcións, motores, máquinas, etc.– son o noso pasado callado). Representamos mutuamente a Máquina para nós. Se estamos sobre-, sub- ou en absoluto desenvolvidos, se temos ou non un salario, se facemos negocios por conta propia ou somos empregados, nós funcionamos para a Máquina. Onde non hai industria prodúcense traballadores para exportar ás zonas industrializadas, que se venden “baratos”. Así, África producía escravos para América, Turquía exporta traballadores a Alemaña, Paquistán a Kuwait, Ghana 32

a Nixeria, Marrocos a Francia. Os seres humanos de rexións inda intactas son utilizados como decoración pintoresca para o turismo: así por exemplo, os indios en certas reservas, os balineses, os polinesios, os labregos da montaña. A mpt pasa por alto todos os intentos de “desacoplamento”, recolle de novo todos os “camiños nacionais”. E quen cre ter escapado da Máquina cumpre unha función como “excéntrico” (vagabundo, hippy, iogui, tipo orixinal, etc.). Mentres haxa mpt todos nós estaremos dentro dela. Entrementres, destruíu todas as sociedades tradicionais ou deixounas murchar póndoas á defensiva. Mesmo moi lonxe, nun “abandonado” val de montaña, non estás nunca a salvo da axencia tributaria, dos órganos de recrutamento, da policía. A Máquina pode acadar cos seus tentáculos calquera lugar deste planeta no prazo dunhas poucas horas. Estamos “ocupados”. Nin no recuncho máis remoto do deserto do Gobi podes cagar ao aire libre con tranquilidade, completamente seguro de que ninguén te está observando.

33

Os tres compoñentes básicos da Máquina

C

ando ollamos máis preto a mpt comprobamos que o seu mecanismo amosa cando menos tres compoñentes e funcións básicas: información, produción e reprodución. Estas funcións, a, b, c, poden describirse así: a) Información: planificación, esbozo, xestión, ciencia, comunicación, produción de ideas, ideoloxías, relixións, obras de arte, etc.: o cerebro colectivo e o sistema nervioso da Máquina. b) Produción: obtención de materias primas, fabricación, agricultura industrial, transporte, eliminación de residuos, execución material de proxectos: os músculos, os ósos, o estómago e a circulación sanguínea da Máquina. c) Reprodución: encárgase de que os traballadores a, b e c nazan, os eduquen, os coiden, ou sexa, os fagan aptos para a Máquina: traballo doméstico, “prestacións de servizos”, escolas, entretemento, hospitais, sexo, turismo: “traballo co ser humano”.

Cada traballo ten aspectos de a, b e c, é unha mestura de información, produción e reprodución. Pero a 34

meirande parte dos traballos poden adscribirse a unha destas tres categorías. Cada unha destas tres funcións é de vital importancia para a Máquina e todas dependen unhas das outras. Se unha función falla, as outras dúas serán tamén finalmente afectadas e bloqueadas.

Cada función correspóndese cun determinado tipo de traballador: a) Traballadores científico-técnicos: altamente cualificados, na súa meirande parte homes e brancos, ben pagados e con cobertura social: por exemplo, enxeñeiro informático. b) Traballadores industriais e empregados: con distinta cualificación, mulleres ou homes, cunha remuneración de media a baixa, étnica e racialmente mixtos: por exemplo, traballador nunha cadea de fabricación de automóbiles, traballadora de montaxe electrónica. c) Traballadores ocasionais: temporeiros, pequenos labregos, entre traballos no sector servizos, fogar, desemprego, pequeno comercio e criminalidade; “semi” traballadores/as que se desprazan de aquí a acolá, na súa meirande parte mulleres de cor, sen ingresos regulares de diñeiro, con frecuencia morrendo de fame, enfermas, en guetos de grandes cidades e barrios de chabolas.

Todos estes tipos de traballadores existen en diferentes formas en todo o mundo. Pero as proporcións son diferentes segundo a rexión, e así podemos adscribilas máis especificamente ás tres grandes rexións do mundo: 35

a) Países industrializados e desenvolvidos de Occidente: Estados Unidos, Europa, Xapón. b) Países en vías de industrialización: urss, países socialistas. c) “Países subdesenvolvidos” (Terceiro Mundo), Brasil, Nixeria, India, China.

Os “tres mundos” están presentes en todas partes, só que mesturados en diferentes proporcións. En Nova York hai barrios enteiros que poden contarse entre o terceiro mundo. En certos “países emerxentes” (Brasil, México, Taiwan, Exipto) hai zonas industrializadas que deben considerarse como b. En países socialistas están xa aparecendo áreas a fortes (por exemplo, a astronáutica). Nos países industrializados avanzados existen inda grandes bolsas de b (por exemplo, os mineiros ingleses, os traballadores franceses do aceiro, etc.). En cada rexión e en cada país mestúranse dun xeito diferente. Pero a diferenza, por exemplo, entre Estados Unidos e Bolivia, entre Laos e Suecia, entre Xapón e Sri Lanka é notábel e significativa.

A mpt está por tanto organizada en relación a tres polos: o rico enxeñeiro occidental, o humilde traballador oriental da industria, a ama de casa do sur, que loita pola súa supervivencia. Estes tres tipos e funcións son enfrontadas en todas partes nun xogo duns contra os outros. O control da Máquina sobre as súas partes apóiase xustamente neste xogo. Non só se illa os individuos e se lles fai competir uns contra os outros, senón tamén se illa os tipos de traballadores, os niveis salariais, as rexións do mundo. O xogo das divisións, as vantaxes relativas e “privilexios”, é moi rico en elemen36

tos que poden combinarse de distintas formas: sexo, raza, formación, orixe étnico, relixión, idade, aspecto físico, actitude de traballo, etc. Sempre vai haber algunha “razón” para favorecer ou postergar a alguén.

E cada vez gaña a Máquina, pois cada unha destas diferenciacións crea desconfianza, envexa, prexuízos, medo entre os traballadores. Os traballadores a temen perder o seu alto nivel de vida, e solidarízanse daquela coa Máquina. Os traballadores b teñen medo de que os traballadores c inmigrantes lles quiten os seus, até o de agora, seguros postos de traballo ou reduzan os salarios. Os traballadores c non teñen outra opción que loitar contra todos para poder sequera sobrevivir: todo aquel que posúe algo é o seu inimigo. Os traballadores a envexan aos “preguiceiros” traballadores c que andan deitados ao sol, e ao tempo láianse do estrés. Os mesmos “preguiceiros” traballadores c farían calquera cousa por apañar o traballo máis miserábel. A Máquina non xoga este xogo cruel porque lle teña un cariño especial a certos tipos de traballadores, senón porque saca un proveito disto. É unha amante moi caprichosa, que axiña retira o seu favor se alguén se volve demasiado arrogante.

Así, a Máquina xa non precisa dunha “clase dominante” especial para manter o seu control. Para iso ten os seus propios funcionarios, managers e burócratas. É certo que tamén hoxe seguen existindo restos da burguesía clásica, da pequena burguesía, dos empresarios privados e capitalistas, ademais dalgúns aristócratas, caciques e ditadores. Aí onde a Máquina é débil, xoguetea ás veces con tales potentados locais. Mais os procesos de control importantes transcorren sen eles. Como 37

amosa o exemplo dos estados socialistas, das empresas estatais en Occidente e das grandes empresas multinacionais, a Máquina amáñase coas súas propias criaturas. Os managers e os burócratas son traballadores a; os policías, os funcionarios son traballadores b; e para o traballo sucio de delatores, provocadores, contramercenarios, escuadróns da morte, recruta a traballadores c. Somos sempre confrontados con metamorfoses de nós mesmos. Exercemos o poder da Máquina uns contra os outros: esta é a verdadeira democracia. Isto mesmo é válido no ámbito internacional coa confrontación dos bloques. Os traballadores dos Estados Unidos terán medo dos traballadores da urss, os traballadores da urss medo dos traballadores de China, etc. Trátase de privilexios rexionais, pero o resultado é sempre o control global por parte da Máquina. Este xogo político de bloques non está, por suposto, teledirixido de forma consciente por ningún gremio. Desenvólvese por si mesmo, é o mecanismo da mpt, que obedece, dende o traballador particular e illado até o bloque particular e illado, a mesma lóxica. A mpt é unha máquina de persoas que se asoballan e se temen mutuamente. Todos nós garantimos o seu funcionamento.

Todos están ao seu xeito descontentos con ela, mesmo os “privilexiados” traballadores a. Por que aceptamos unha vida que realmente non nos gusta? Cales son as vantaxes que nos levan a seguir tomando parte nisto?

38

Tres tratos en crise

A

s contradicións sobre as que se asenta a Máquina atravésannos tamén a nós mesmos, a cada traballador. Se a Máquina simplemente só nos asoballase, traballariamos mal e os custos de vixilancia serían demasiado elevados. Por iso aboliuse tamén o escravismo. Non, nós non somos escravos. Sen a participación activa dos traballadores, calquera empresa afundiría no prazo dun cuarto de hora. O que en verdade acontece é que a “metade” de nós di que si á Máquina, pero ao mesmo tempo a outra metade rebélase contra ela.

E é que a Máquina ten algo que ofrecernos. Por iso todos pechamos con ela, queirámolo ou non, un negocio, un trato. Dámoslle unha parte do noso tempo de vida, pero non todo. Ela dános a cambio certos bens e procúranos certos praceres, pero xusto non aqueles que queremos e non tanto como queremos. O trato é así, ao mesmo tempo, unha loita continua: a Máquina querería cada vez máis traballo de nós, nós cada vez máis bens dela. Á súa vez, cada tipo de traballador ten un trato diferente, e cada individuo ten o seu trato particular, en función do salario e de cadanseu posto de traballo. Dado que cada un cre saír algo mellor parado que o outro (e é que hai sempre alguén a quen lle vai 39

peor), cadaquén aférrase ao seu trato e desconfía por principio de todos os cambios. Así, a Máquina logra a nosa colaboración e orixínase unha inercia interna que a protexe contra reformas bruscas ou revolucións.

Pola contra, a xerarquía dos tratos (a é o mellor, c o peor) alimenta ilusións de ascenso e liga todo desexo de cambio á Máquina. Ten con isto a posibilidade de escachar calquera rebelión comprando os insurrectos máis activos cun trato especial. Pero este xogo só funcionará mentres a Máquina teña realmente algo que ofrecer e mentres a xerarquía dos tratos non quebre.

Hoxe constatamos que este xogo está entrando en crise. Todos os tratos que a Máquina pode ofrecer apodreceron. Isto é sobre todo válido para o Trato a, o trato do consumo, que entrou nun camiño sen saída, porque a calidade de vida se afunde inda habendo bens a moreas. Nos últimos tempos, os traballadores a, b e c rebeláronse cada cal ao seu xeito contra os seus tratos.

Non só os “pobres”, tamén os “ricos” están descontentos. O desenvolvemento e o progreso deixaron de ser críbeis. A Máquina está a piques de perder a perspectiva. O mecanismo da división e do rexeitamento mutuo dos traballadores empeza a quebrarse. O rexeitamento diríxese cada vez máis contra a mesma Máquina.

O Trato A: Decepcionado do consumo Que é o Trato a? Bistecs, estéreo de alta fidelidade, vídeo, facer windsurf, Chivas Regal, discoteca, Jazz, Nouvelle Cousine, Tai Chi, Alfa Romeo, Creta? O relaxado saber vivir de neón, zen e cocaína? Casa unifamiliar, 40

Volvo, nenos, san bernardo? Drogas, suicidio, depresión? O trato tornouse nugallán (mellor: sensibelmente máis nugallán), inda que non faltan abondosos e variados bens de consumo. Mais foi preciso un certo tempo até que nos decatamos de que a produción masiva uniforma a calidade dos bens. Perderon a súa fascinación, e a súa “novidade” desenmascarouse unha e outra vez como un calote. Hai carne dabondo, a cambio xa non sabe a nada. A verdura está augacenta. O leite é insípido. A televisión esgótase nunha repetición monótona, conducir un coche hai moito tempo que non é xa ningún pracer. Os confortábeis pisos de nova construción atópanse en aburridos barrios dormitorio. Ao tempo, destrúense as cousas realmente boas, a natureza, as tradicións, festas, singularidades culturais, os barrios e aldeas con vida. Centros urbanos que antes eran moi diversos transfórmanse en centros comerciais e de sexo. No campo non acontece nada, nos centros demasiado. A especulación, a racionalización, o saneamento, a centralización detectan cada metro cadrado libre e cada minuto desaproveitado para integralos no ciclo traballo/consumo. A nosa liberdade cotiá de movemento desaparece, a cambio podemos viaxar cada vez máis lonxe polas rutas prescritas. Os traballadores a perciben cada vez máis que tampouco o consumo máis refinado pode encher o burato que o traballo devora diariamente en nós. Subsiste un déficit que nin sequera cun outro tanto de electrónica para se entreter, viaxes exóticas, meditación, cursos de relaxación, drogas ou ximnasia se pode compensar. Comprometerse coa Máquina destrúe as nosas relacións, fainos pasivos, cínicos, incapaces de amar, indiferentes e su41

perficiais. O Trato a está envelenado e víngase con depresións, adicións, cancros, alerxias e autodestrución.

Os “afortunados” no cumio da pirámide do progreso suicídanse. Como se vai xustificar daquela o “desenvolvemento” para os outros?

No canto de estar satisfeitos dos seus privilexios, os traballadores a foxen ao campo, buscan abeiro en seitas autoritarias, en cultos orientais e antigos misterios.

A verdadeira vida está sempre “noutra parte”, nun “futuro mellor” ou no “nada redentor”. Pero máis tarde ou máis cedo a Máquina volve recoller todos os seus prófugos e transforma xusto a procura de sentido nun novo negocio e nunha nova forza motriz para si mesma.

O Trato a non é simplemente miseria, senón unha forma miserábel de riqueza. Até un certo grao esta riqueza pode mesmo tornarse contra a Máquina. Os traballadores A teñen acceso a todas as posibilidades técnicas, informacións, plans e recursos creativos do presente. Poden viaxar onde queiran e mercar por un tempo a súa “liberdade”. Se os traballadores a logran ver alén do seu trato e estabelecer contactos con traballadores c e b, estas posibilidades poden chegar a ser perigosas para a Máquina. Mais en solitario a súa rebelión é sempre inútil, pois a Máquina aprende rápido.

O Trato B: Frustrados polo socialismo O Trato b é o clásico trato Industria-Traballador-Estado. Chamámolo “socialismo” porque aparece na súa forma máis pura nos países socialistas e comunistas.

Pero o Trato b atínxenos a todos nós, pois é un aspecto 42

de toda sociedade industrial avanzada, que non pode prescindir do Estado e das garantías do Estado. Ademais, en moitos países capitalistas hai grandes sectores “socialistas” (empresas estatais en Suecia, Inglaterra, Francia; ferrocarrís, correos, etc.).

Típico do Trato b é o papel central do aparello do Estado. Perante a insegura posición do traballador no mercado de traballo, as ameazas por crises, enfermidades, golpes do destino, unhas das primeiras demandas das organizacións de traballadores foi que o Estado garantise unha existencia mínima. Como a Máquina organizada ao xeito capitalista privado se revelou unha e outra vez como moi propensa a avarías e non era quen de se implantar e desenvolver aló onde non se tivese acumulado capital privado dabondo, o Estado tornouse axiña nunha manifestación da Máquina. Coa súa axuda os traballadores podían construír por propia iniciativa unha Máquina de Traballo Centralizada.

Coa súa mediación transfórmanse, por así dicilo, nos seus propios patróns. Precisamente pola súa estrutura anónima, centralizada, o Estado escapa do control dos traballadores. A súa finalidade económica convérteno nunha Máquina de Traballo e Guerra igual de delirante que a súa variante capitalista. O corazón do centro é imposto aquí por un partido ou unha burocracia que se reproduce a si mesma. Un Estado orixinal de traballadores non significa tampouco comunidade, senón illamento, non autodeterminación, senón manipulación das masas. O individuo está ao final indefenso fronte a el, fornecido de “garantías”, que son só retallos de papel e detrás das cales non hai unha autoorganización social. A seguridade só nola dá en tanto que 43

nos sometamos a el. Non se trata neste contexto da cuestión ditadura de partido ou democracia. Tamén os estados socialistas poderían estar organizados dun xeito completamente democrático. Que non o estean é algo histórico, pero non vén determinado pola súa natureza. Non hai ningunha razón pola que tamén a Unión Soviética non puidese ser un día democrática. Toda forma de Estado é unha forma de ditadura da Máquina, pois do que se trata non é do modo de lexitimación e da selección dos dirixentes, senón da finalidade. O Estado é só unha nova manifestación da nosa febleza, igual que a ditadura anónima do “libre” mercado. Sexa como for, en tempos de crise un par de amigos serán sempre de moito máis valor que unha libretiña de aforros, unha tarxeta da seguridade social ou o dereito a unha pensión.

Nos países socialistas, nos que o Trato b existe na súa forma máis pura, rexe daquela o mesmo sistema de coerción traballo-salario que en Occidente. Produtividade, efectividade: a lóxica económica fica exactamente igual. En ningures xurdiu, e tampouco é en absoluto desexábel, algo así como un “estilo de vida socialista” polo que pagase se cadra a pena facer sacrificios. Propáganse os mesmos valores que en Occidente: a sociedade industrializada moderna, os patróns de consumo “occidentais”, coche, televisor, piso en propiedade, familia nuclear, casiña de fin de semana, jeans orixinais, etc.

Pero a diferenza do auténtico Trato a, estas metas só se atinxirán dun xeito incompleto, xa que o nivel de produtividade é demasiado baixo. O Trato b é xusto por iso especialmente frustrante, porque como “socialismo” formula ideais de consumo que non pode facer realidade.

44

Como todos os tratos, o Trato b é tamén o resultado de loitas e, daquela, ten tamén os seus aspectos positivos, é un “trato auténtico”. O seu nivel de produtividade é tan baixo precisamente porque os traballadores b se teñen asegurado un control bastante amplo sobre a velocidade do traballo, a disciplina de traballo e os requisitos de calidade. Posto que non existe o risco do desemprego e os despedimentos son difíciles, poden tomalo con calma. O persoal das fábricas é excesivamente numeroso, as sabotaxes sinxelas, frecuentes o latar e o absentismo para ir de compras; o alcoholismo, as actividades do mercado negro e o traballo clandestino están espallados. Aos traballadores b as autoridades, por dicilo así, tamén os afoutan oficialmente a non se fatigar en exceso, porque non se ofrecen bens de consumo dabondo para incentivalos a un maior rendemento. As campañas de disciplina e orde, pola contra, só constitúen materia para innumerábeis chistes. Así se pecha o círculo da baixa produtividade e do dispendio. A desmoralización xeral é a consecuencia.

A mpt só pode estar de acordo co Trato b, pois tamén os países socialistas están integrados, ben ou mal, no mercado mundial. A baixa produtividade ten aló consecuencias desastrosas para eles: só poden vender os seus produtos a prezos de dumping, converténdose así os países b en colonias industriais (países con baixos salarios) das rexións do Trato a. Así, os poucos bens aproveitábeis escorregan primeiro a Occidente e atrás quedan só as trangalladas. Unha razón adicional para que os traballadores b se sintan enganados e se alporicen.

Os sucesos en Polonia amosaron que a meirande parte dos traballadores b rexeitan o trato socialista.

45

Comprensibelmente, prevalecen neles grandes ilusións sobre a posibilidade de acadar a sociedade de consumo, o Trato a. (Lech Walesa estaba, por exemplo, fascinado polo modelo xaponés). Porén, non é posíbel combinar as vantaxes do Trato b coas do Trato a. Os primeiros que se opoñerían ás condicións de traballo “occidentais” serían os mesmos traballadores b. Así, tamén moitos traballadores b (por exemplo na rda) decátanse de que a sociedade de consumo occidental é só unha nova trampa e non unha solución real. As ilusións occidentais e as socialistas están a esvaecerse. Xa non se trata de capitalismo ou socialismo, senón da Máquina de Traballo como tal. Necesítase abofé unha nova “solidariedade”, non para facer realidade a familia nuclear de consumo socialista/católica, senón para estabelecer relacións persoais entre os produtores/consumidores do campo e da cidade, para liscar da grande industria e do Estado benfeitor. Pero esta solidariedade debe espallarse alén dos países socialistas, pois por si sós os traballadores b non poden escapar do seu círculo vicioso.

O Trato C: Fartos do desenvolvemento da miseria O Trato c é o trato máis miserábel da mpt, pois é resultado da colisión da Máquina xa adulta coas “outras” historias. Nos países c (Terceiro Mundo) a Máquina está ocupada en destruír as sociedades e culturas tradicionais, en erradicar as formas de vida non económicas, coa fin de extraer man de obra libre. Esta penetración da economía financeira destrúe os antigos 46

medios de subsistencia máis rápido do que se poden crear uns novos. Da pobreza nace a miseria.

Segundo a situación, este desenvolvemento prodúcese dun xeito colonialista, “independente” (xestión por parte de elites e burocracias nativas), socialista (capital estatal), capitalista ou mixto. O proceso é sempre o mesmo: perda das propias fontes de alimentación (os cultivos de exportación substitúen a agricultura de autoabastecemento), a chantaxe dos países a no mercado mundial (terms of trade, diferenzas de produtividade, a trampa do crédito, espolio, depauperamento, aumento da represión, guerras civís entre camarillas rivais, inxerencia das grandes potencias, ditadura militar, tortura, masacres, deportacións, fames...

O Trato c é un trato feble, os traballadores c teñen unha posición feble, e por iso a violencia é un medio de control rendíbel. Ao igual que os primeiros traballadores das fábricas foron sacados con violencia das rúas, hoxe os países c son transformados con violencia en sólidos piñóns da mpt. As elites dominantes teñen o cometido de construír estados centralizados capaces de funcionar, e acabar coas resistencias tribais, tradicionalistas, autonomistas ou “reaccionarias”. A partir dos territorios absurdos que recibiron dos poderes coloniais deben crear estados nacionais. Para realizar estas “depuracións” morren hoxe millóns, e outros millóns son desterrados como refuxiados.

A Máquina decatouse de que a independencia nacional é un medio moito mellor de imporse que a vella administración colonial. Só baixo a máscara dunhas elites nativas, educadas pola Máquina, podíanse esnaquizar dun xeito eficaz as estruturas tradicionais. Só así 47

se podía enganar os traballadores c, pois estes crían que o desenvolvemento se producía no seu nome e por eles. Tamén as estratexias socialistas de desacoplamento serven só para preparar unha “reincorporación” mais rendíbel no explotador mercado mundial. (O que aquí se “desacopla” son sobre todo os contactos dos traballadores c con traballadores ou experiencias noutras rexións do mundo). Pódese así “modernizalos” en paz e nunha completa indefensión; só despois descubrirán os historiadores os campos, os gulags, as fosas comúns.

Os traballadores c atópanse nunha situación exasperante, “imposíbel”: abandonan o vello (familia, aldea, tribo), pero non reciben de novo medios de abondo. Non poden confiar na economía financeira e por iso regresan unha e outra vez á familia, que, porén, está xusto pola súa marcha totalmente debilitada.

O Estado non é quen de proporcionar ningunha garantía social, pero si que recada impostos e arruína con proxectos mastodónticos os medios de subsistencia. Os traballadores c foxen á cidade e acaban nos barrios de chabolas. Escoitan dos novos bens de consumo, dos tratos a e mais b, e non poden acadalos. Non poden regresar ás aldeas, porque a economía de autoabastecemento se veu abaixo e a cultura tradicional desapareceu, de tal xeito que xa non representa unha alternativa á cultura de consumo pola que se avoga. O rendemento dos traballadores c pode ser baixo, pero son con todo rendíbeis, pois a familia (as mulleres) producen de balde e pódeselles mandar á rúa en calquera intre. Non ocasionan “gastos adicionais” como os traballadores b e a.

48

Os traballadores c están, por así dicilo, no nada.

Isto é tamén unha vantaxe relativa do Trato c: os vencellos co empregador e o Estado son só febles, non hai dependencias por mor de garantías a longo prazo, cada oportunidade que se presenta pode aproveitarse no acto. Hai inda restos da antiga liberdade de cazadores e recolledores. As posibilidades de se retirar nas familias e aldeas seguen a ser, a pesar da súa desintegración, mellores que nos países a ou b. Os traballadores c poden subtraerse da Máquina máis facilmente e sabotala máis facilmente, a pesar do elevado risco de represión. Os cambios levan asociados menos dificultades que no caso dos traballadores a e b. Mesmo o regreso a un modo de vida non económico é posíbel máis facilmente. Pero esta mesma liberdade é tamén a obriga de ir tirando día a día e nunca saber de onde virá a seguinte comida. As bandas criminais, as contraguerrillas, as camarillas políticas poden aproveitarse disto e recrutar mercenarios a baixo prezo, estraperlistas e provocadores. Pero tamén a marxe de manobra para accións violentas dos mesmos traballadores c é maior...

Tamén para os traballadores c a sociedade occidental de consumo se trocou, malia a omnipresente propaganda, nun evidente espellismo. No mellor dos casos poden aspirar a ela os grupos dominantes como recompensa polos seus servizos para a mpt. Os traballadores c néganse dun xeito cada vez máis manifesto a percorrer “a senda de desenvolvemento prescrito” do Trato c ao b e ao a, e morrer de fame no camiño. A mpt precisa do Trato c e manterao como tal. (Inda que só sexa para amedrentar os traballadores a e b. O Tra49

to c está tamén gañando terreo onda nós como “nova pobreza”). Malia toda a fascinación polos bens de consumo, non se lles oculta que tamén os traballadores a padecen a súa miseria particular. Cada trato ten a súa particular miseria e as súas razóns particulares para se rebelar contra a Máquina. Mais só xuntos o darán feito. Os traballadores c non poderán regresar daquela ás súas aldeas antes de que tamén os traballadores b e c redescubran e dean de novo vida ás súas “aldeas”, se non, serán os estafados por partida dobre.

50

A bancarrota da realpolitik

A

historia da Máquina é a historia das rebelións que sufocou, atallou ou utilizou no seu beneficio.

Aseméllase nisto a un loitador de judo que emprega a potencia ofensiva do seu adversario no seu favor. Estas relacións da Máquina coa resistencia chamámolas política ou realpolitik. Trátase de procesos para poder definir de novo tratos concretos, distribuírse de novo sobre as rexións do mundo, etc. Trátase das modalidades de control por parte da mpt. Pero do que non se trata nunca é de romper a mpt, isto xa non sería “realista”. A realidade é dende un principio a da Máquina.

O cometido dos políticos realista-reformadores consiste en recoñecer as resistencias, enuncialas, traducilas á “linguaxe da Máquina”, colocarse na cabeza dos movementos de rebelión e convertelas en aportacións “construtivas” para o desenvolvemento posterior da Máquina. A Máquina posúe para esta fin un aparato político, un sistema de órganos de negociación, o principio de representación, ou sexa, partidos, parlamentos, medios, eleccións, votacións. Todo isto móvese nas marxes do mecanismo da Máquina: decisión centralizada, execución local, anonimato, illamento dos individuos, etc. Unha boa realpolitik é aquela na que 51

o individuo illado se sente comprendido e representado. Debe ser vencellado a esta política con constantes novas propostas, utopías, ideas reformistas, e “namentres” gastar a súa enerxía para a Máquina. E entón, de súpeto, a vida acabou, e a Máquina volveuse inda máis refinada, máis opresiva e máis forte.

Os políticos realistas propóñennos aproveitar os mecanismos da Máquina para facela máis humana, máis favorábel á vida, máis pacífica. Precisamente a miseria, a frustración e o desencanto deben tornarse estímulos para o compromiso na política reformista.

As mellores propostas dos nosos amigos da realpolitik non soan en absoluto tan mal: · Semana de 20 horas e distribución do traballo entre todos. · Garantía dun salario mínimo para todos que cubra as necesidades básicas. · Autoaxuda e autoxestión descentralizada nos barrios. · Creación dun sector “autónomo” cunha produción a pequena escala e non rendíbel. · Investimentos en tecnoloxías medias e adaptadas (tamén no Terceiro Mundo). · Restrición do transporte privado, fomento do transporte público (aforro de enerxía, protección do medio ambiente). · Aforro enerxético, illamento térmico, subministración alternativa de enerxía. · Menos proteínas animais (a cambio, loita contra a fame no Terceiro Mundo). · Desarme universal; asistencia sanitaria pública e de balde.

52

Estas e outras propostas reformistas constitúen máis ou menos o programa oficial ou extraoficial dos novos movementos e partidos verdesmulticoloresalternativosocialpacifistas. Trátase de medidas estatais contra a esborrallada que todos perciben da calidade de vida.

A Máquina ten que reaccionar así cunha nova orientación perante as rebelións contra as centrais nucleares, a destrución da natureza e o inhóspito das cidades. Tales reformas non dinamitan o marco da Máquina, por máis que aparezan como utópicas. Máis ben preparan un novo pulo microelectrónico/ecolóxico de desenvolvemento, un Trato a. Pódese acabar connosco en 20 horas igual que antes en 40. O sector “autónomo” unicamente se convertería nunha ampliación dun sector principal industrial e heterónomo que segue existindo. Sería como moito un ámbito de baixos salarios, un Trato c dentro das rexións a, e serviría para reparar e que se recuperaran aqueles aos que o Trato a espremeu. A dependencia do aparello estatal só se incrementaría. A realpolitik pode que sexa “realista”, pero en último termo só fai dar voltas en círculo.

A política reformadora socialista acabou xa en todas partes nunha rúa sen saída, e a súa variante verde-alternativa vai de camiño cara aló. O fracaso dos partidos socialistas é obvio até fartar. Axiña que acadan o poder (por exemplo, Francia, España, Grecia, Portugal, Bolivia, etc.) enceréllanse no mato das “limitacións económicas” e non lles queda outro remedio que impor os programas de aforro e racionalización das dereitas contra os traballadores. No canto de Giscard é Mitterrand quen envía a policía contra os traballadores que se manifestan; mudou só a etiqueta, non 53

o contido. A fin de contas, a esquerda é só a mellor policía ao servizo da “recuperación da economía”. E tamén os “novos movementos sociais” e os seus representantes teñen que demostrar que a súa política crea máis postos de traballo, suscita investimentos, mellora a produtividade; ou sexa, que serve para a renovar a Máquina. Os políticos realistas fanlle de balde os deberes á Máquina de Traballo.

Tras cada quenda de políticas reformistas, a resignación e a apatía faise máis fonda e faise máis difícil gañarnos para un novo arranque. Non só esta política non acada nada, ademais róubanos as nosas enerxías e destrúe os movementos de resistencia. A Máquina de Traballo é planetaria e ningunha política reformista nacional pode facerlle nada, senón como moito afondar as divisións internacionais. Ela é parte do xogo da mpt.

A bancarrota da realpolitik reformista amósase hoxe no feito de que os representantes máis cínicos da lóxica económica sexan preferidos aos reformistas de esquerda. Os desencantados traballadores a prefiren votar polo máis parvo funcionario neoconservador da Máquina, tipo Reagan, Kohl ou Thatcher. Deles non se agarda nin sequera a solución dos problemas urxentes, como o desemprego, a nova pobreza, a destrución do medio ambiente, a carreira de armamento ou a fame.

Non os votan para resolver problemas, senón para que nos deixen en “paz”. Se temos xa que aturar a Máquina, entón mellor de verdade. Por que non gozar, cando menos por un par de anos, das partes positivas dos respectivos tratos nacionais ou persoais, no canto de se preocupar por un futuro que un non pode determinar? Con Reagan ou Kohl ninguén precisa crer na 54

Máquina e comprometerse na súa mellora. Xunto a eles un pode sorrir con afouteza e esquecer as dúbidas.

En todo caso, nestes intres a Máquina está a aturar mal as dúbidas, e con políticos de dereitas quizais se preste, unha vez máis, a un pequeno “despegue” en medio do descenso xeral. Non é moito, pero inda así máis do que as esquerdas poden ofrecer. E un pode aforrarse os nervios e os remorsos.

55

A realidade na sombra

A

Máquina de Traballo transformou o mundo para as súas fins, colonizounos a nós mesmos, determina os nosos desexos e mesmo nos rouba coa realpolitik a nosa resistencia. Que é o que nos queda? Por que non estamos satisfeitos? Que particularidade podemos oporlle? Convertémonos xa nunha parte dela e afundiremos xunto a ela sen lamentalo? Que riqueza defendemos fronte á Máquina, e que riquezas queremos adquirir co seu desmantelamento?

O desenvolvemento da Máquina é a historia da destrución de riqueza. Dende moi cedo quitounos o tempo. Despois a liberdade de movementos. Reprimiu a diversidade de historias posíbeis e forzou unha historia mundial. A escrita aniquilou as epopeas orais, que abranguían dez mil versos. (É mentira afirmar que a escrita é necesaria por mor da nosa limitada memoria: perdémola por mor dela). Os xamáns eran psicópatas inútiles. A diversidade lingüística é un obstáculo para a comunicación. (En realidade éo para poder dar ordes). A Máquina desprazou todo o que eramos, nega o que somos e quere impedir o que poderiamos chegar a ser. O seu trunfo máis importante fronte a nós é a nosa esperanza de poder realizar de novo as outras 56

historias, a realidade na sombra. Doutro xeito xa todos nos teríamos matado.

A única oportunidade que temos fronte á Máquina consiste en descubrir os nosos desexos e fantasías e perseverar neles. Podemos descubrilos neses intres “en branco” nos que a Máquina non nos ten controlados, cando nos asalta o noxo, o fastío, o baleiro. Atopámolos niso que a Máquina desprazou e aniquilou.

Podemos descubrilos na mesma Máquina, invertidos e deformes. O que a Máquina destruíu deixa pegadas nela. Hai unha segunda realidade, igual de real que a primeira, que contén os nosos soños e arelas.

A Máquina ten unha “cultura”, e a súa finalidade consiste precisamente en atallar e matar esta segunda realidade. Envásase en paquetes e distribúese e véndese como novelas, películas, discos, casetes. A novela e a vida non poden mesturarse. Os románticos e os realistas teñen roles asignados. Somos inundados con utopías, soños, outros mundos, aventuras, estrañas civilizacións, ritos exóticos, con todo o concibíbel e imaxinábel. Todo intento de formular desexos por un mesmo é, pola contra, ridículo e superfluo. A cultura da Máquina é tan creativa, radical, imaxinativa e diversa como poidamos desexar. O importante é a parede que a separa da rutina da Máquina. E a diversidade é ao gusto, anónima, pertence a todos e a ninguén. A industria de soños da Máquina vai cara a ningures e anestésianos.

Non só se desprazan e confinan os nosos desexos, tamén se censuran de múltiples modos: relixiosos, morais, científicos. Un frecuente reproche moral é o do egoísmo. Os políticos reformistas fannos crer unha e outra vez que non podemos pensar simplemente en 57

nós, senón que deberiamos crear un mundo mellor para os nosos fillos. Con este argumento pode xustificarse toda clase de renuncia, restrición e asoballamento. Non debemos pensar no presente, debemos traballar duro, para que en 20 ou 30 anos as circunstancias sexan mellores. É unha lóxica estraña. Non son precisamente as vítimas da xeración dos nosos pais, o seu traballo duro nos anos 50 e 60, as que nos regalaron o enguedello actual? Nós somos precisamente eses fillos polos que se fixeron tales sacrificios. Dúas guerras, crise, fascismo, bomba atómica: todo isto “tomaron sobre si” os nosos pais. E de non facelo serían máis egoístas! A renuncia non aporta nunca unha solución, senón que só volve levar a unha nova renuncia. Acaba en amargura e afianza o ciclo da miseria. Os “fillos” utilízanse só como pretexto para pospoñer os nosos propios problemas. O que é seguro: se logramos desmontar a Máquina para nós, tamén o facemos “para” eles.

Outro tanto pode dicirse dos países do Terceiro Mundo. Millóns de persoas morren de fame, mentres nós, fillos consentidos do milagre económico, compoñemos novas listas de desexos. Con que gusto terían as nosas preocupacións! Temos algún dereito a desexar cando somos cómplices da explotación do Terceiro Mundo? Non deberiamos primeiro saldar a nosa débeda? Con todo, algúns de nós morren polas drogas, cometen suicidio ou enferman psicoloxicamente. A nosa miseria non conta? Como se pode medir que miseria é maior? E sobre todo: serve a nosa contrición moral aos oprimidos e pobres? Non, xusto se obramos así só porque aos outros lles vai mal ou para evitar o “peor”, provocaremos o peor unha e outra vez. Sem58

pre reaccionaremos só perante a presión da Máquina e estaremos a mercé das súas iniciativas. Non é posíbel quebrar primeiro, por ser o peor, o Trato c, e despois atacar os outros tratos. Ou ben quebramos xuntos o xogo dos tratos na súa totalidade ou ben todos seguirán existindo. Se non nos comprometemos coa nosa miseria a e mobilizamos os nosos desexos contra a Máquina, fortaleceremos a Máquina e os que máis sufrirán serán os traballadores c.

Despois de que a cultura, a moral e os sentimentos de culpa non abonden xa para someter os nosos desexos, a Máquina recorreu á súa última astucia: á chantaxe coa apocalipse, coa guerra atómica mundial.

Dinos: ou vos portades ben ou suicídome. Se o xogo non vos presta, fágovos saltar polos aires ao meu carón.

A Máquina non ten de feito ningunha razón de ser que perder agás o seu subsistir. Resúltalle fácil matarse.

E así funciona a chantaxe coa guerra atómica. Os profetas da fin do mundo prégannos que esquezamos os problemas cotiás, reprimamos os nosos desexos, pois o que está en xogo é a humanidade no seu conxunto, a especie homo sapiens, a natureza, etc. A paz devén nun argumento da submisión. Con todo, non facemos nada contra a chantaxe apocalíptica cando protestamos contra ela. Antes ben, teremos unha oportunidade cando podamos demostrarlle á Máquina que esta chantaxe non paga a pena e que non estamos dispostos a aceptala.

Fagamos o que fagamos seguirá sendo certo que a Máquina pode exterminarnos a nós e a si mesma.

A fuxida cara adiante chegou de feito alí onde por lóxica debería rematar: na morte. A Máquina chegou 59

a un límite e fainos a pregunta: todo ou nada? Unha pregunta para a que non obterá de nós resposta algunha. O “nada” non precisa en modo algún asustarnos. Estamos confrontados coa morte, tanto se hai unha Máquina como se non. E ela non vai ser máis arrepiante porque todos a experimentemos no mesmo intre, pois cadaquén morre para si mesmo e só unha vez. O “nada” é hoxe un modo de vida entre outros.

Ten a súa propia filosofía (nihilismo, Schopenhauer, Cioran, budismo), a súa moda (negra, sobria), a súa música, os seus puntos de encontro, películas, etc.

Nós podemos estar tamén a favor da apocalipse. Hai bos argumentos para os pesimistas, cínicos, nihilistas.

Eles son os verdadeiramente desprendidos, libres e afortunados, porque deixaron atrás a obriga de vivir. A vida non se pode aturar sen a morte, o mundo sen fin do mundo é un pesadelo. Todo ten que ter un final, e un día o tempo acaba. Pero en tanto esteamos aquí iso non é razón para aceptar a chantaxe da Máquina.

60

SUBSTRUCIÓN

C

omo pode a realidade na sombra imporse fronte á Máquina? Como podemos paralizar, desmontar a Máquina, e ao tempo crear unha nova realidade?

Como teñen que estar feitas as loitas para que non se volvan trocar en motores da mesma Máquina? O seu aspecto negativo podemos denominalo subversión.

Isto significa que destruímos a Máquina dende dentro. Pero por si soa a subversión vénse unha e outra vez abaixo se ao mesmo tempo non se desenvolven dun xeito práctico as novas formas de vida. O espazo que crea a subversión ten que ser ocupado axiña polas nosas construcións. Cómpre que a destrución e a creatividade se unan no mesmo proceso, que podemos chamar substrución. Onde a realidade da Máquina rompe, ten que escorregar a realidade na sombra.

No que atinxe á subversión, podemos inspirarnos nas ricas experiencias das loitas contra a Máquina. Cada función, cada tipo de traballador, cada parte do mundo, ten formas de subversión particulares. Un menú planetario de subversión tería entón máis ou menos este aspecto: a) Dysinformación: sabotaxes (hardware ou programas), roubo de tempo á Máquina (xogos, intere61

ses propios), erros de planificación premeditados, fallos de construción, indiscrecións (por exemplo, Ellsberg, que desencadeou o escándalo Watergate), desercións (científicos, funcionarios, managers), traizón, negativa a seleccionar ou vixiar (profesores, oficiais), mala xestión, disidencia ideolóxica, falsificacións, etc. O efecto inmediato pode ser de segundos ou anos. b) Dysprodución: contención do rendemento, sabotaxe da calidade, sabotaxe das máquinas, latar, furtar material ou ferramentas, utilizar instalacións para fins particulares, folgas, troco do posto de traballo, reunións do persoal da empresa, ocupacións, folga de celo (por exemplo, os traballadores polacos e as súas “folgas de tartaruga”). Efecto inmediato: semanas, meses. c) Dysrupción: liortas no matrimonio, separacións, fuga, actos de violencia, desordes, saqueos, cortes de estradas, ocupacións de casas e terras, incendios, folgas de úteros (ou abortos), acción de guerrilla, etc. (por exemplo, Miami, Soweto, El Salvador, Ámsterdam, Berlín, Zürich, Brixton). Efecto a curto prazo: horas, días por incidente.

Todas estas formas de acción abranguen elementos destrutivos e construtivos. A sabotaxe a pode destruír un programa; os ordenadores ou programas roubados podemos se cadra empregalos dun xeito construtivo para nós mesmos. Nas fábricas ocupadas poden elaborarse produtos de balde. Os incendios provocan danos, mentres que os saqueos serven para se abastecer.

62

Por suposto, todas as accións enriba enumeradas teñen efectos a longo prazo que exceden a duración inmediata da súa influencia. Cada unha destas formas de subversión pode danar a Máquina e se cadra sacudila transitoriamente. Pero todos os tipos de subversión poden neutralizarse se subsisten as outras dúas funcións. O seu funcionamento é diferente segundo o lugar e a duración. Se, por exemplo, a produción segue a funcionar, os danos que se orixinaron pola dysrupción poden volver repararse decontado. Os equipos de construción póñense en marcha e fan limpeza, substitúense os cristais, volven erguerse os postes de electricidade, fabrícanse coches novos. A Máquina protexeuse contra a dysrupción con seguros, policía, etc. Ás avesas, as folgas sufócanse axiña cando non hai cortes de estradas que impidan achegarse aos crebafolgas ou aos policías. Por moitos programas que roube un disidente a, non lle serve de nada se non hai alguén que os utilice para unha dysrupción ou dysprodución concreta.

As accións subversivas illadas son non só ineficaces, a Máquina pode mesmo enfrontar entre si estas loitas, intentando gradualas segundo o lugar e o tempo.

Os traballadores b, que acaban de concluír unha folga con moderado éxito, maldicen por exemplo aos alborotadores c en paro que co corte dunha estrada lles impiden chegar de novo puntuais ao traballo. O que se cadra queren os alborotadores c é manifestarse contra o tráfico de xente cara aos seus traballos, que estraga a vida no seu barrio. Pero os traballadores b viven fóra. Ou unha empresa de armamento declárase en bancarrota e ten que despedir traballadores, porque 63

os traballadores a introduciron deliberadamente erros nos programas de control. Os despedidos maniféstanse entón polos seus postos de traballo, e así sucesivamente. A Máquina deixa que as loitas particulares dos tres sectores caian en saco roto facendo concesións en pequenas doses ou manténdose “sorprendentemente” inflexíbel.

As rebelións parciais son o medio de control e o termómetro da Máquina. Obrigan a cada un dos funcionarios da Máquina a ser imaxinativos e dinámicos.

Proporcionan valiosas informacións sobre os puntos débiles da Máquina, sobre o estado de ánimo dos traballadores e axudan á Máquina a reaxustar o seu mecanismo. Se é preciso, provoca mesmo conflitos para descubrir onde ten que mellorar os seus controis. Inda que os políticos da Máquina propagan “paz e orde”, en realidade precisan do conflito permanente e controlado para manter o seu dominio.

64

Dysco

A

dysinformación, a dysprodución e a dysrupción teñen que combinarse e multiplicarse para que poida xurdir unha situación crítica ou letal para a Máquina. Para que teña lugar unha contraconxuntura semellante ten que superarse a separación entre as tres funcións e os respectivos traballadores. Ten que estabelecerse daquela unha comunicación que non se corresponda co plano de construción da Máquina, unha dyscomunicación. O xogo final contra a Máquina chámase daquela: Dysco abc.

O problema da dyscomunicación non é evidentemente un descubrimento novo; ten preocupado á historia dos traballadores dende hai moito tempo.

Unidade de clase, solidariedade, fronte popular, programa único, partido único: así soan máis ou menos as solucións históricas. Pero hoxe esta política frontepopulista xa non é posíbel. Non é quen de producir unha dyscomunicación real, porque vén “de fóra” e acaba sempre nun programa de mínimos que se perde nunha realpolitik reformista. Os partidos son entes moi fráxiles, que escapan con facilidade ao control e acaban por se converter en lugartenentes da Máquina.

Os partidos non poñen realmente en contacto os seus 65

membros, co que non os cambian. Reproducen só o modelo anónimo/centralista da Máquina. Outro tanto pode dicirse tamén daqueles movementos guerrilleiros que non son máis que partidos armados. Isto non significa que a loita armada e a dyscomunicación se exclúan; o determinante é, con todo, a Dysco e non a forma da subversión. A forma de loita “máis elevada” é a que é axeitada en cada caso.

Onde poden xurdir auténticos nós abc? Dificilmente aí onde os traballadores se presentan perante os outros nas súas funcións para a Máquina, isto é, no lugar de traballo, no supermercado, no fogar. A organización da empresa baséase na separación, e o único que fan os sindicatos cos seus sectores e divisións profesionais é reflectila de novo. Os sindicatos unitarios, pola súa banda, producen unha cohesión mínima só indirectamente e dun xeito centralista, e caen na lóxica dos partidos. Reúnense os delegados, pero non os afiliados. Os intereses económicos son unha motivación de dobre fío para se organizar: están tan definidos pola Máquina que dividen tanto como unen.

A empresa encerra os traballadores, íllaos, e o nivel de ruído (acústico, lingüístico, cultural) é extremadamente elevado. As dyscos abc hoxe apenas poden xa xurdir no núcleo directamente económico da Máquina. As vellas loitas de traballadores déronlle demasiadas boas leccións á Máquina sobre como impedir a solidariedade no lugar de traballo. Quizais pode xurdir de novo, pero só por medio dun “rodeo”.

Hai ámbitos da vida –para a Máquina ámbitos marxinais– onde a Dysco abc pode xurdir con máis facilidade. Non todo se deixa reducir totalmente pola Má66

quina e transformar en mercadorías: relixión, lingua, natureza, sexualidade, sentimentos, fantasías, fricadas, experiencias místicas e irracionais. A cultura racional e dixital da Máquina sabe da súa insuficiencia nestes ámbitos. Por suposto que intenta dominalos, pois constata que, contra toda expectativa, non poden simplemente extirparse. A relixión devén no business das seitas, a protección da natureza no negocio da industria ecolóxica, o erotismo no negocio do sexo, as fricadas en moda; para os sentimentos hai centros de psicoloxía.

As necesidades “irracionais” son hoxe material para un sector en crecemento; pero a Máquina é máis “mol” e vulnerábel aló onde medra. A redución a mercadoría lógrase só dun xeito incompleto, e moitos decátanse do vulgar engano. Os movementos de liberación étnicos e rexionais, os movementos de defensa do medio ambiente, os proxectos autónomos de saúde, os novos movementos nas igrexas, as subculturas homosexuais, as correntes contraculturais apóianse nesta incapacidade da Máquina. Ningún destes movementos ten un programa económico, senón que se apoian en identidades (revitalizadas ou creadas de novo) que se atopan alén da lóxica económica. E precisamente no marco de tales movementos puideron formarse nós abc. Por que as igrexas, que xa se daban por mortas, se trocaron hoxe de súpeto en lugares de resistencia? Non porque a xente se volvese outra vez “relixiosa”, senón porque aí hai a posibilidade de se atopar por riba das fronteiras das funcións. Así encóntranse intelectuais, traballadores e amas de casa. Oficiais, choferes e mais vendedores axúntanse como gays. Avogados, mineiros e mestras de gardería reúnense como indios. Parados, 67

funcionarios e artistas poden atoparse por vez primeira nunha iniciativa contra unha estrada con moito tráfico. O pulo substrutivo de tales movementos apóiase nestes encontros abc. O primeiro que a Máquina (ou os políticos) intentan daquela é bloquear estes encontros por delegación ou facer que os distintos compoñentes se opoñan entre eles. (No estilo de: estes e aqueles aprovéitanse de vós). O principio de encontro contraponse diametralmente ao principio de votación e elección. No primeiro conta o intercambio vivo e persoal, no segundo só unha xustaposición anónima de voces equivalentes e monótonas. (É que todos os si ou non se din coa mesma seriedade?) Cando esta realidade ficticia puido impoñerse, os movementos desintegráronse rápido. Ao final quedan inda algúns tipos a que aproveitan os cadáveres históricos.

Os “novos” movementos sociais mencionados produciron, con todo, só nós abc superficiais e a curto prazo, e máis ben expresaron a necesidade deles. Tratouse sobre todo de movementos de dysinformación.

Pero as meras opinións ou ideoloxías colectivas non abondan para neutralizar barreiras tan fortes como os ingresos, a formación ou a posición social. Os tipos abc teñen que chegar a comprometerse tamén no día a día e non só en situacións excepcionais e “artificiosas” (manifestacións, bloqueos, asembleas, festivais).

Unha identidade cultural común debería virar cara á formación de xermolos de realidade na sombra. Como podería acontecer isto, só pode probarse na práctica.

Os centros dos barrios, os mercados de troco, os clubs, os lugares de encontro, os salóns, as tendas comunitarias, etc., son se cadra vestíbulos abc ou poderían 68

chegar a selo. Destas dyscos poderían xurdir formas de axuda mutua, algo que substitúa as relacións monetarias, troco de servizos, asociacións entre veciñanzas e labregos. Ou poderían trazar un “plan na sombra” para un bloque de casas ou un barrio, que esboce os futuros bolos.

Sería inxenuo imaxinarse que deste vestíbulo abc puidese agromar, moi devagar e pacificamente, a realidade na sombra. A Dysco abc ten que ser asemade un laboratorio para novas formas de subversión, pois a Máquina non se limita a contemplar como organizamos as nosas “alternativas”. As experiencias e informacións dos tres sectores poden combinarse a través da Dysco abc e conducir a formas de accións novas, sorprendentes, desconcertantes. A totalidade das dyscos pode producir unha e outra vez conxunturas novas, indescifrábeis para a Máquina. Mesmo o cerebro da Máquina non pode acceder a tantas informacións a un tempo, pois debe manter escindido o pensamento sobre si mesmo (principio departamental, xerarquía das responsabilidades). Quen teña experimentado algunha vez unha Dysco semellante (xurdida se cadra dun xeito casual), sabe cantos medios e posibilidades se abren de súpeto, xusto porque cada participante ten unha orixe completamente distinta.

A principal vantaxe estratéxica dos nós Dysco é a súa mobilidade e mais a capacidade de producir sorpresas.

Para a Máquina, o seu nacemento e desaparición son a miúdo inintilexíbeis. O seu comportamento “político” é difícil de predicir, a diferenza dos partidos ou sindicatos. A súa organización non é vertical e daquela non é fácil de “descabezar” e “comprar”.

69

Os nós abc non forman ningunha pirámide, senón mallas, úlceras, isto é, redes horizontais de contacto.

Tamén aquí reproducen xa as estruturas das relacións de comunidades persoais e descentralizadas, que representan a única alternativa á Máquina. A sorpresa e a opacidade son hoxe vitais na guerra substrutiva contra a Máquina. Debemos, por así dicilo, darlle unha sensación de seguridade, para que non esperten os seus instintos militares e suicidas. Non podemos caer no erro de querer construír unha contra-Máquina que lle faga a competencia. Se facemos isto, só provocaremos unha batalla de aniquilamento que seguro perderemos. Esta é unha lección que podemos quitar das estratexias leninistas ou tamén das experiencias da guerrilla (Fracción do Exército Vermello, Brigadas Vermellas, etc.). As contramáquinas poden causar un gran dano (bombas, morte de delegados da Máquina), pero non crean novos encontros e fican como algo puramente subversivo. Se algunha vez gañaron as contramáquinas (en rexións onde a Máquina é moi feble), axiña se impuxo o seu carácter de Máquina e as súas contracalidades esvaecéronse con regularidade. Estas experiencias respectáronas tamén os traballadores polacos, que a pesar da súa abafante superioridade numérica evitaron calquera confrontación con policía ou exército. O inimigo non se atopa perante nós, senón entre nós. Mentres a policía e o exército sigan estando dispostos a disparar sobre nós, isto significa que a Dysco abc segue a ser demasiado feble, que partes demasiado grandes do organismo da Máquina están inda “sans”, e que segue a haber demasiados que agardan da Máquina un trato especial. Pero isto non 70

significa de certo que toda forma de acción armada se dirixa contra nós. Os nós abc poderían tamén empregar accións violentas e “desconcertantes”, sen poñer con isto en marcha unha contra-Máquina. En verdade, a guerrilla “difusa” dálle máis problemas á Máquina que a vella guerrilla urbana “clásica”. Non segue a lóxica do maior dano, senón a da creación de novas relacións entre as persoas. (E en realidade este é o “maior dano” para o futuro da Máquina).

A substrución é unha forma da meditación práctica, que se pode representar co seguinte yantra:

Dysinformación

Dyscomunicación

A

B

C

Dysprodución

Dysrupción

71

Trico

S

e é certo que a Máquina de Traballo é planetaria, entón as dyscos puramente locais ou rexionais non abondarán nunca para convertela en inofensiva.

O oeste, o leste e o sur deben empezar dende o inicio e dun xeito simultáneo a eludir as súas funcións para a mpt e a deixar agromar novas construcións. Ten que haber nós Dysco abc planetarios, tricomunicación, ou, de xeito abreviado, trico. Unha trico é, xa que logo, a dysco entre nós abc nas tres rexións do mundo: países occidentais industrializados, países socialistas, Terceiro Mundo. É unha especie de súper dysco.

A trico non se logra formando “internacionais” de delegados, pois a simple apertura dunha oficina non pode producir encontros cualitativamente novos. Así xorden unicamente caricaturas de contramáquinas.

As xornadas e os congresos fican na superficie. O que precisamos son relacións directas, persoais, para un proxecto común. As tricos poderían xurdir, por exemplo, ao estabeleceren as veciñanzas contacto con socios nas tres rexións do mundo. Unha trico sería entón: Angelino Heights (Los Ángeles) – Peredelkino (Moscova) – Mutum Biyu (Nixeria); ou: Aussersihl (Zürich) – Negueira de Muñiz (Lugo) – Noroeste de Vuma (Fid72

ji). Se cadra tales tricos xorden primeiramente a través do coñecemento persoal nas viaxes. Se se consegue enfiar as tricos, os aspectos positivos dos respectivos tratos poden combinarse contra a Máquina. Os nichos, os espazos libres e a marxe de manobra dos socios a, b e c poden así complementarse e ampliarse. Poden intercambiarse informacións, medios de produción e recursos naturais. Se cadra os nós abc no Terceiro Mundo precisan primeiro de menciñas, armas, alimentos ou outros bens urxentes, por exemplo para construír unha infraestrutura (para pozos, teléfono, agricultura). Non se trata simplemente de axuda ao desenvolvemento, senón de contactos persoais e dun proxecto común. Se se quere volver facer das aldeas no Terceiro Mundo lugares dignos para vivir, precisamos asemade das experiencias, tradicións e técnicas que posúen aló para volver descompoñer as nosas aglomeracións en “aldeas” (bolos). Trátase dunha interacción a tres bandas. Os mecanismos da división nacional e do mercado mundial poden así irse socavando devagar.

As tricos permítenlles tamén aos nós abc participantes descubrir os prexuízos e enganos que teñen uns respecto dos outros. As dyscos occidentais coñecen así algo do día a día socialista e desfanse das mentiras da propaganda, tanto as anticomunistas como as do comunismo oficial. Os compañeiros do leste perden as ilusións sobre o dourado Occidente e poden defenderse con máis facilidade contra o adoutrinamento nos seus países. As dyscos do Terceiro Mundo záfanse da ideoloxía do desenvolvemento e déixanse embelecar menos pola demagoxia socialista das elites nativas. Os tres tratos combinan as súas vantaxes e atenúan as súas 73

desvantaxes a través da axuda mutua, tanto material como cultural.

Só unha malla cada vez maior destes tricos pode corroer gradualmente o xogo de bloques da Máquina.

As tricos constitúen tamén o requisito para que xurdan relacións de intercambio planetarios e non monetarios, para o dereito de hospitalidade universal (sila), para a disolución dos estados nacionais e a formación de rexións autónomas (sumi). As tricos poden bloquear dende dentro as máquinas nacionais de guerra e son por tanto o único movemento pacifista eficaz, xusto porque do que se trata non é da “paz”, senón dun proxecto positivo.

Pero se a Dysco abc devén só nun asunto duns poucos barrios ou rexións do mundo, fracasará e converterase unicamente nun novo motor da Máquina.

Os bolos transformaranse entón en borradores para a resolución de problemas nas crises locais ou en aldeas de vacacións para turistas ricos. De nada serve “pensar globalmente” e actuar só localmente. Os plans na sombra e as accións nun barrio particular son boas e feitiñas, mais sen construír dende un principio tricos afundiranse no illamento e afogarán tamén nun empobrecemento cultural. A riqueza do planeta enteiro ten que pórse ao alcance de todos.

74

bolo’bolo PLANOS PARA UN PROXECTO

A

substrución é un proceso e un proxecto nun. O que a Máquina “substituirá” é asemade o que a desfai. Do decurso concreto desta contrahistoria depende, por tanto, qué “utopía” se vai materializar. Os desexos que agora mobilizamos contra a Máquina mudarán. O noso proxecto non é así un programa que unicamente teña que levarse a cabo; é unha proposta provisional, un punto de partida. Malia o seu “final aberto” é necesario que xa agora nos poñamos de acordo sobre a meta dos nosos desexos e qué límites consideramos aceptábeis. Para este acordo precisamos dunha linguaxe común, dunha especie de gramática do desexo.

Algunhas liñas xerais dun proxecto pódense xa esbozar grazas ao actual estado dos debates. É evidente que debemos construír comunidades máis pequenas, autónomas, comunidades autárquicas, para que os mecanismos da Máquina, diñeiro, grande industria e Estado se volvan innecesarios. Por outra banda, non é xa posíbel retornar á vida máis libre de cazadores e recolledores, porque as bases naturais están arruinadas e somos demasiado numerosos. Sobre o tamaño destas comunidades (bolos), sobre a relación entre elas, 75

sobre organismos adicionais, sobre o uso das tecnoloxías, etc., temos que poder conversar. Este é o obxectivo que bolo’bolo persegue.

Non faltan hoxe visións sobre unha sociedade posindustrial. Inicio da era de acuario, cambio de paradigma, sociedade do cuaternario, economía dual, ecotopía, descentralización, rizoma, interconexión, ciclos pequenos, tecnoloxía branda: así rezan algunhas palabras chave da cada vez máis numerosa literatura alternativa e ecolóxica. Fálase de crise histórica, de gran cambio, de fin dos tempos, de nova era. A ecoloxía prové un valioso material sobre os límites que hoxe se nos impoñen. É importante coñecelos. Pero o que falta son ideas para as novas posibilidades, a nova riqueza que se nos presentará cando deixemos atrás a Máquina. E a miúdo estas teorías alternativas son incompletas ou inxenuas cando se trata da destrución da Máquina, da estratexia. Falta tamén unha ollada verdadeiramente planetaria; as propostas son na súa meirande parte só parciais (enerxía, tráfico, atención sanitaria) ou atinxen só ás sociedades industrializadas avanzadas. bolo’bolo é un intento de formular nalgúns trazos fundamentais un proxecto planetario. Os aspectos construtivos dos movementos substrutivos son vencellados así a un cadro coherente. É unha instantánea dos nosos (meus?) desexos inmediatos e da apreciación actual dos límites “técnicos/biolóxicos”. En moitos puntos os límites serán demasiado axustados, noutros os desexos serán demasiado extravagantes.

Non se trata diso. O importante é que se fomente un entendemento sobre un proxecto común e planetario.

76

Acabou o tempo no que podiamos dispersarnos en discusións parciais e iniciativas locais. Vivimos só 70 anos e os desexos están aí para que xa nun futuro cercano, digamos até 1987, se fagan realidade.

77

Roteiro

S

e todo vai ben, bolo’bolo poderá facerse realidade a finais de 1987. Quizais tarde un par de anos máis, mais sería unha mágoa. Das delongas só somos responsábeis nós mesmos. O seguinte roteiro pode servir para avaliar os nosos progresos: 1984 Folletos, carteis e signos de bolo’bolo espállanse por todo o mundo nas linguas máis importantes. Fórmanse nós abc en barrios e cidades, estabelécense contactos para o autoabastecemento.

Teñen lugar as primeiras tricos. Algunhas dyscos convértense en bolos pioneiros e experimentais. Nalgúns barrios os veciños estudan qué edificios se poden utilizar para bolos, sadis, etc.

Elabóranse plans na sombra. Por todas partes restrínxese o tráfico de automóbiles, e córtanse as estradas. A Máquina política sofre en moitos lugares crises de lexitimación e só a duras penas pode manter o control. A policía e mais o exército reaccionan con torpeza.

1985 Fórmanse redes de trico e dysco que desempeñan cada vez máis tarefas cotiás: asistencia mutua no abastecemento de alimentos, apadriña78

mentos planetarios, relacións de intercambio con labregos ou dyscos do campo. Hai fortes disputas polos plans na sombra. Por todas partes xorden bolos provisionais que estabelecen contactos entre si. O Estado tenta destruír bolos, sufrindo, porén, accesos substrutivos. Os políticos realistas fanse pasar por representantes de bolo’bolo, pero fracasan.

1986 Diversos territorios escapan do control da Máquina, en lugares como Gales, Suecia, Colombia, Estonia, Galiza, Wisconsin, Suíza, Nixeria, Saxonia, Mindanao e Sudáfrica. Nestes territorios a agricultura reconvértese para o autoabastecemento, péchanse acordos de intercambio e constrúense redes planetarias. Cara ao final de ano fórmase unha pel de leopardo planetaria de rexións autónomas, feixes de bolos, bolos soltos, o que queda dos estados, fragmentos de máquinas e “cidades militares”. Estalan disturbios xeneralizados. A Máquina intenta desartellar os bolos militar e economicamente, e limpar de dyscos o que queda dos estados. As máis das veces as tropas sublévanse ou desempeñan os seus cometidos só por riba. Ambos os dous superpoderes abandonan o seu vello xogo de bloques e unifícanse nos eeuurs (Estados Unidos e Repúblicas Soberanas). O primeiro proxecto dos eeuurs é a construción dunha zona industrial nova e depurada no centro de Asia: Monomat.

1987 Os sistemas internacionais de transporte e comunicación colapsan, o comercio internacional evapórase. 200 rexións autónomas celebran o 79

seu primeiro encontro planetario no agora pacífico Beirut para empezar a dar os primeiros pasos cara a unha rede mundial. Póñense en marcha os programas planetarios de apoio para rexións e bolos con problemas de transición. Os eeuurs tan só controlan Monomat e algunhas ducias de postos exteriores. As súas expedicións de limpeza desenvólvense unha e outra vez sen resultado. En outono hai instaladas por todas partes estruturas de autoabastecemento, desapareceron a fame e mais os estados nacionais.

En decembro os traballadores de Monomat liscan ás zonas bolo. Algúns xenerais de eeuurs encárganse voluntariamente da neutralización do arsenal atómico e organizan a vixilancia dos depósitos radioactivos. Os eeuurs desaparecen sen cerimonia formal e sen ter queimado a bandeira vermella e branca coa estrela azul.

1988 –2346 bolo’bolo 2347 bolo’bolo perde o seu pulo cando os “brancos” (un andazo cultural) se espallan e desprazan todas as outras identidades bolo. Comeza unha época de recollemento e caos. A poboación mundial descende a varios millóns.

2764 Inicio de YOVUO. Perdéronse todas as informacións sobre a prehistoria (até 2763). Tawhuac mete outro cedé.

80

ibu

N

o fondo só existe o ibu e nada máis. Mais o ibu é de pouco fiar, paradoxal e perverso. Hai só un único ibu, e, porén, fai como se houbese máis de catro millóns. O ibu sabe tamén que el mesmo inventou o mundo e mais a realidade, e con todo cre firmemente que estas fantasías son reais. O ibu podería ter soñado unha realidade agradábel, sen problemas, pero teimou en imaxinarse un mundo miserábel, brutal, contraditorio.1 Soñando urdiu unha realidade na que é arreo atormentado por conflitos, catástrofes e crises. Atópase escindido entre a embriaguez de felicidade e a tribulación, entre o entusiasmo e a decepción, entre a calma e o nerviosismo. Ten un corpo que cada día necesita 2.000 calorías, axiña se fatiga, ten frío, enferma e aproximadamente cada 70 anos volve expulsalo fóra de si. Complicacións puramente absurdas.

O mundo do ibu non é tampouco máis ca un pesadelo. Perigos innecesarios mantéñeno permanentemente no medo e as fatigas. Con todo, o ibu pode en calquera momento poñerlle punto e final a toda a alucinación, matándose e desaparecendo. Posto que só hai un único ibu e só o seu único Universo inventado 81

por el, non precisa preocuparse de herdeiros, desconsolados amigos, facturas sen pagar. A súa propia morte non ten absolutamente ningunha consecuencia. Con el desaparecen para sempre natureza, persoas, historia, cosmos, lóxica; simplemente todo. O ibu atorméntase dun xeito absolutamente voluntario, pero afirma á vez que el é só unha parte da realidade. Para que o autoengano?

Seica o ibu está namorado do seu soño masoquista de tortura. Mesmo o protexeu cientificamente e illouno contra o nada. Define os soños como irreais e así o seu pesadelo devén no soño da irrealidade do soñar. O ibu encerrouse el mesmo na trampa da realidade.

Leis naturais, lóxica, matemáticas, as limitacións económicas e as obrigas sociais constitúen as fronteiras da trampa da realidade. Posto que o ibu teima en soñar a súa propia impotencia, a autoridade procede de instancias externas ás que lles debe obediencia: Deus, vida, Estado, moral, progreso, benestar, futuro, produtividade. Por mor destas esixencias invéntase o “sentido da vida”, que por suposto nunca poderá acadar de todo. Séntese permanentemente culpábel e mantense así nunha tensión permanente e desgrazada na que se esquece de si mesmo e do seu poder sobre o mundo.

Para impedirse volver a si mesmo e descubrir o carácter onírico da realidade, o ibu ideou tamén os “outros”. Imaxínase que estes seres artificiais son como el mesmo. Como nun absurdo teatro entra en “relación” con eles, ámaos ou ódiaos, pídelles consello ou explicacións filosóficas. Fuxe así da súa propia conciencia e delega noutros para zafarse dela. Fai a estes outros tanxíbeis para el mesmo formando institucións: 82

parella, familia, asociación, tribo, club, pobo, humanidade. Invéntase a “sociedade” e sométese ás súas leis.

O pesadelo é perfecto.

Só cando por accidente se abren fendas no seu mundo imaxinario, está disposto o ibu a ocuparse de si mesmo. Pero no canto de acabar dunha vez coa súa perversa existencia, compadécese de si mesmo e fica morto en vida. O suicidio reprimido desprazouse cara a fóra, á “realidade”, e dende alí regresa de novo ao ibu como unha fin do mundo colectiva. Posto que é demasiado feble para se matar a si mesmo, a súa realidade ten que facelo polo ibu.

Para seguir torturándose o ibu imaxínase marabillosas utopías, contas da vella, paraísos, mundos harmónicos, que por suposto nunca poderá facer realidade. Serven unicamente para retelo no seu pesadelo, darlle esperanzas e empurralo cara a toda clase de empresas políticas, revolucións, esforzos e martirios. O ibu déixase engaiolar unha e outra vez con ilusións e arelas. É incorrixíbel. Esquece que todos os mundos, todas as realidades, todos os soños e el mesmo son infinitamente aburridos e fatigosos, e que a única solución consiste en retirarse axiña no agradábel nada.

83

bolo

O

ibu inda segue aí, que é o que quere? Confía nun pesadelo perfeccionado? Segue estando só, pero cre que pode escapar da súa soidade pechando acordos cos “outros” catro mil millóns de ibus. Existen “eles” realmente? Un nunca pode estar seguro...

Así pois, o ibu xúntase nun bolo con outros 500 ibus aproximadamente. O bolo é o seu pacto básico con outros ibus, un contexto de vida persoal e directo.2 O bolo substitúe o vello pacto, que chamamos diñeiro.

No bolo e ao seu redor os ibus reciben as súas 2.000 calorías diarias, aloxamento, asistencia médica, todo o necesario para sobrevivir e inda moito máis.

Nun bolo o ibu nace, pasa a súa infancia, é atendido cando está enfermo, aprende certas cousas, fai traballiños aquí e acolá, é consolado cando está triste, preocúpase dos outros ibus, perde o tempo, morre.

Ningún ibu pode ser expulsado do seu bolo. Pola contra, el mesmo pode abandonar en calquera momento o seu bolo e regresar de novo aló. O bolo é o fogar do ibu na nave espacial Terra.

Ningún ibu está obrigado a vivir nun bolo. Pode permanecer completamente só, formar grupos máis pequenos ou chegar a acordos particulares con bolos.

84

Abonda con que unha gran parte dos ibus viva en bolos para que a economía monetaria xa non poda retornar. O autoabastecemento case que total dos bolos garante a súa independencia. Son así o cerne dunha nova forma de intercambio social persoal, directo. Os bolos son necesarios porque doutro xeito a economía monetaria rexurdirá por si soa.

Un bolo consta dos seus edificios de vivendas e obradoiros (sibi) e dun terreo agrícola (kodu), que xuntos garanten o seu autoabastecemento. A base agrícola pode comporse tamén de pasteiros, pastos de montaña, augas de pesca, zonas de caza, palmeirais, cultivos de algas, áreas de recolección, segundo as condicións xeográficas. O bolo é en gran medida autónomo no que se refire ao abastecemento de bens de primeira necesidade, sobre todo de alimentos. Tamén pode por si mesmo manter e reparar os seus edificios e máquinas. Para poder garantir a hospitalidade (sila) ten que estar en condicións de alimentar, a maiores, de 30 a 50 hóspedes.

O autoabastecemento non significa de ningún xeito illamento ou renuncia. Os bolos son pola contra centros dunha gran variedade de relacións cara a fóra. Pechan acordos de troco con outros bolos e acadan deste xeito unha maior abundancia de alimentos ou prestacións de servizos (ver: feno). Esta cooperación pode ser bi ou multilateral e non é planificada por unha organización central. Os bolos poden, xusto porque son autónomos, elixir libremente se queren ser máis ou menos autárquicos ou cooperativos. O decisivo a este respecto é o seu estilo de vida (nima). O tamaño dos bolos e o número dos seus membros poden ser máis 85

ou menos iguais en calquera lugar do mundo. As súas tarefas básicas e obrigas (sila) son iguais en calquera lugar. Pero as súas formas territoriais, arquitectónicas, organizativas, culturais, son totalmente distintas. Do mesmo xeito que ningún ibu é coma outro, ningún bolo se parece a outro. Cada ibu ou cada bolo pode ter a súa propia identidade (ou renunciar máis ou menos a ela). bolo’bolo non é daquela un sistema uniforme, senón un mosaico de pequenos mundos. Non é preciso que os bolos se constrúan nun espazo baldeiro, son, máis ben, o uso novo de edificios xa existentes.

Nas cidades máis grandes un bolo pode comporse dun ou dous rueiros de casas, dunha veciñanza, dalgunhas construcións conectadas entre si. Pérgolas, arcadas, pontes, pasos elevados ou subterráneos poden unir as casas. A planta baixa pódese reservar a usos comúns, pódense derrubar os muros, suprímense rúas, etc. Un típico rueiro de casas nun barrio antigo daría máis ou menos como resultado o seguinte bolo: sibi’bolo

kodu

10 km

No campo un bolo é unha pequena aldea, un grupo de casais ou granxas dispersos (por exemplo, 86

Appenzellerland, en Suiza) ou un val. Un bolo non precisa ser arquitectonicamente coherente. No Pacífico é unha illa de coral máis grande ou componse dalgúns atois máis pequenos. No deserto é unha ruta nómade sen un lugar fixo: o bolo está en camiño, e todos os seus membros atópanse se cadra só unha ou dúas veces ao ano para unha gran festa. Nos ríos ou lagos os bolos poden comporse de casas flotantes. Na xungla de Brasil correspóndese cunha maloca. En Siberia cunha cooperativa de cazadores. Baixo as autoestradas pechadas pode haber bolos “serpe” (con xardíns no “tellado”). Os edificios baleiros de fábricas, acoirazados, palacios, cárceres, conventos, covas, museos, zoolóxicos, edificios gobernamentais, centros comerciais, estadios de fútbol, aparcadoiros, cuarteis, poden albergar bolos. Os bolos poden aniñar en todas partes; en común teñen só un tamaño aproximado e as regras da hospitalidade (sila).

Algunhas formas posíbeis de bolos:

87

88

89

sila

D

ende o punto de vista do ibu particular, a función dos bolos consiste en asegurar a súa supervivencia, facer a súa vida agradábel, darlle un fogar ou acollelo cando está de viaxe. O pacto entre os ibus e o conxunto dos bolos (bolo’bolo) chámase sila. O ibu non ten diñeiro ningún3 (e tampouco traballo!) e non está tampouco obrigado a unirse a un bolo (unha obriga semellante sería a súa morte). Así, os bolos cultivan unha hospitalidade universal4 perante todos os ibus particulares que cheguen. Cada bolo é asemade un hotel, cada ibu un hóspede posíbel (e de balde).

(Nós todos somos xa, en calquera caso, só hóspedes neste planeta).

Así, sila abrangue cando menos os seguintes pactos: taku Cada ibu recibe do seu bolo un recipiente dun material sólido (50 x 50 x 100 cm), de cuxo contido pode dispor como a súa pertenza exclusiva.

(Véxase máis adiante yalu). Cada ibu recibe en cada un dos bolos cando menos unha ración diaria de 2.000 calorías de alimentos locais. gano Cada ibu recibe en cada un dos bolos aloxamento durante un día.

90

bete Cada ibu recibe en todas partes a mellor asistencia médica posíbel. fasi Cada ibu pode viaxar a calquera lugar que queira; non hai fronteira; (véxase sumi). nima Cada ibu pode determinar por si mesmo o seu modo de vida, vestimenta, idioma, a súa vida amorosa, a súa relixión, filosofía, ideoloxía, etc., practicala e espallala onde e como queira. yaka Cada ibu pode desafiar a un duelo a calquera outro ibu ou a un grupo máis ou menos grande en conformidade coas regras. nugo Cada ibu pode recibir do seu bolo unha cápsula cun veleno letal e matarse en calquera momento. Para esta fin pode tamén reclamar axuda.

Tales pactos dependen totalmente de que haxa en todas partes moitos bolos, pois uns ibus illados non estarían nunca na situación de darse mutuamente unha garantía (a menos que organizasen o seu recíproco anonimato como Estado, renunciando completamente á súa independencia). Os bolos son unha especie de compromiso dos ibus para obter unha garantía de supervivencia mínima e liberdade de movementos. Os bolos son grandes de abondo para lle dedicar a esta fin aproximadamente un dez por cento máis de alimentos, aloxamento, servizos médicos, etc., sen que isto supoña unha carga grande de traballo. As unidades máis grandes (barrios, cidades) poden quitarlle aos bolos unha parte desas obrigas ou substituílas cando aparezan máis dun 10 por cento de hóspedes (sobre todo nas festas, encontros das tribos). Pola contra, un bolo debería ter tamén o dereito de rexeitar hóspedes can91

do albergue máis dun 10 por cento de habitantes adicionais. Todo isto depende moito das tradicións que prevalezan en cada caso e da relación entre anfitrións e hóspedes.

Por suposto, dende a nosa mentalidade moderna, preguntámonos de contado: Por que deberían os bolos observar a hospitalidade? Non podería converterse nun pretexto para o parasitismo e a explotación por parte de vagabundos inútiles? (De feito, hoxe moitas sociedades tradicionais están a ter xusto esta experiencia cos turistas “alternativos”). Este risco existiría se bolo’bolo non fose planetario. A hospitalidade non sería entón un intercambio entre bolos, senón unha relación unilateral. Pero cada un dos ibus, en cada un dos bolos, é ao tempo un posíbel hóspede, e, así, cada un dos bolos ten “interese” non só en ofrecer a súa hospitalidade, senón en acoller os hóspedes tan xenerosamente como sexa posíbel. Inda así podería ser que ibus particulares que se dedican a viaxar vivisen exclusivamente da hospitalidade dos ibus sedentarios.

Tamén este “perigo” é pequeno, pois o estilo de vida nómade ten tamén as súas desvantaxes e limitacións.

Alguén que anda viaxando non poderá nunca participar completamente da vida interna dun bolo e ten que adecuar sempre o seu modo de vida a aquel dos anfitrións. Un apenas pode influír na evolución dun bolo, non pode levar a cabo ningún proxecto a longo prazo, ten que romper unha e outra vez as súas relacións persoais. Finalmente, un arríscase tamén a que se lle impoña unha ración mínima. Por outra banda, os viaxeiros poden ser dun gran proveito para os anfitrións. Viaxar pode mesmo considerarse como unha 92

especie de “traballo” que se realiza en beneficio dun mesmo e dos outros. Os viaxeiros ocúpanse de que circulen novidades, coñecementos, modas, ideas, historias, produtos, etc. As viaxes son unha forma persoal de comunicación, sobre todo porque estas xa non teñen lugar coa prema do tempo. Os hóspedes están daquela “interesados” en efectuar este traballo de comunicación, pois entón poden contar cunha xenerosa acollida. A hospitalidade e as viaxes son simplemente unha forma de vida social.

Tanto para os amantes das viaxes como para os bolos sería letal que isto se impedise. Os bolos pecharíanse, xurdirían prexuízos e resentimentos e con iso o risco de catástrofes bélicas. A hospitalidade é tamén unha estratexia para evitar o Estado e a guerra.

Unha certa presión para observar a hospitalidade exércese sobre os bolos tamén a través do munu, a súa reputación. As experiencias que os viaxeiros fan nun bolo non carecen de importancia, porque viaxan lonxe e se conta delas en todas partes. A reputación que así se crea dun bolo é importante porque inflúe nos pactos recíprocos cos outros bolos (feno). Con bolos pouco amábeis e pechados ninguén quererá ter nada que ver. Posto que a mediación (e redución) anónima a través do diñeiro deixará de existir, a fama e a reputación volverán ser determinantes. O diñeiro non fede, pero o menosprezo da hospitalidade non se esquecerá nunca. Os bolos aseméllanse nisto ás antigas familias nobres, para as que a “honra” era unha noción central. Un bolo é tamén un castelo.

93

taku

U

n compoñente curioso de sila é taku, un cofre de sólida folla de lata, que ten este aspecto:

50 cm 50 cm 50 cm

Todo ibu pode obter un taku do seu bolo. De todo o que colle no taku pode dispor o ibu como mellor lle pareza: o resto do globo terráqueo será de uso común. Ás cousas que se atopan no taku ten acceso só o ibu correspondente e ninguén máis. Este pode meter aló o que queira. Pode levar o taku a calquera sitio, e ningún outro ibu ten baixo ningunha circunstancia o dereito de inspeccionar o taku ou reclamar información sobre o seu contido (tampouco no caso de asasinato ou roubo). O taku é absolutamente intocábel, sagrado, tabú, sacrosanto, privado, exclusivo. Pero só o taku. O 94

ibu pode gardar dentro roupa sucia, ou metralladoras (Django!!), drogas ou vellas cartas de amor, serpes ou ratos disecados, brillantes ou cacahuetes, equipos de alta fidelidade ou coleccións de selos. Só podemos facer conxecturas. Mentres non feda ou faga ruído (é dicir, que teña un efecto alén do taku), dentro pode haber calquera cousa.

Como o ibu, seica, teima nos seus puntos de vista (posto que ten tamén as súas propias peculiaridades e é perverso), precisa tamén da súa propiedade. Se non, tanto mellor. O taku é daquela a forma pura, refinada e absoluta, pero tamén claramente delimitada, da propiedade. O taku podería ser importante para o ibu, para que poida lembrar que non é un abu, ubu, gagu ou calquera outra cousa indeterminada, inaudita, discrecional ou inintelixíbel, senón que é o (único) ibu.

O ibu ten moitas posibilidades de procurarse unha certeza mínima sobre si mesmo: espello, amigos (tamén ficticios), psiquiatra, roupa, cintas magnetofónicas, diarios, cicatrices, penchas, álbums de fotos, recordos, cartas, oracións, cans, fichas, etc. Non ten unha necesidade ineludíbel de obxectos para non perder a súa identidade na éxtase universal. Pero a perda de cousas íntimas podería con todo ser moi desagradábel para o ibu e ten por iso que protexerse contra isto. Se cadra precisa dun trato segredo con escuros cofreciños, coleccións, fetiches, libros, amuletos, xoias, trofeos e reliquias para poder ser algo especial. Precisa tamén de algo que poida amosar cando queira confiarse a outro ibu. Pero só o que normalmente é segredo e inviolábel pode realmente amosarse. Todo o demais é evidente, eslamiado, non ten nin encanto nin glamour.

95

Ao igual que a ilimitada propiedade actual, tamén o taku trae riscos consigo, só que son moito máis palpábeis e directos. Un taku pode conter armas, velenos, obxectos máxicos, dinamita ou drogas descoñecidas.

Pero nunca poderá despregar ese inconsciente e incontrolábel poder social que teñen hoxe o diñeiro e o capital. Hai un perigo limitado: a confianza, a honra e as relacións humanas obteñen así unha oportunidade de demostrar a súa eficacia nos conflitos.

96

kana

O

kana é se cadra a subdivisión máis frecuente e práctica dun bolo, xa que é posíbel que o bolo sexa demasiado grande para a convivencia directa. Un kana abrangue aproximadamente de 15 a 30 ibus, e un bolo contén aproximadamente 20 kanas.5 Un kana habita unha casa relativamente grande na cidade ou unhas cantas vivendas particulares integradas nunha casa. Correspóndese cun casal, un grupo de cazadores, un clan, unha familia extensa, os habitantes dunha casa. No kana ten lugar a vida caseira (ou da choza, da tenda, do barco) máis íntima. Con todo, o kana está definido na súa forma e función en gran parte polo estilo de vida do bolo, posto que é demasiado pequeno para abastecerse a si mesmo. Sería demasiado inestábel para poder sobrevivir só a longo prazo (véxase: experiencias coas vivendas compartidas dos anos 60).

Pola contra, é posíbel que algúns kanas (primitivos) se fusionen nun bolo só para poder vivir cada un ao seu propio xeito. (A relativa autonomía dos kanas sería daquela algo típico do estilo de vida dese bolo).

Segundo o bolo pode haber dentro dos kanas ou no mesmo bolo outros arranxos, máis cativos ou paralelos: por exemplo, parellas, triángulos, grupos de pa97

rentesco, familias, colectivos, tótems, bandas e outras combinacións. Un bolo pode constar tamén de 500 individuos ibus que, como nun mosteiro cartuxo ou nun hotel de luxo, viven cadaquén para si mesmos e só conservan un mínimo de servizos en común. O grao de individualismo ou colectividade é determinado en cada bolo polos seus mesmos habitantes e está só limitado pola necesidade de autoabastecemento e a hospitalidade. Os bolos antisociais son perfectamente posíbeis. Cada ibu pode atopar, transformar ou fundar de novo o bolo que sexa axeitado para el.

98

nima

O

s bolos non nacen simplemente dunha veciñanza calquera, ou porque sexa práctico. O motivo real que induce aos ibus a vivir xuntos en bolos é un nima común. O ibu só pode desenvolver totalmente determinados nimas se atopa outros ibus que teñan o mesmo. Nun bolo os ibus poñen en práctica, completan e modifican o seu nima común. Pola contra, os ibus cuxo nima non admita as formas sociais (ermitáns, vagabundos, misántropos, anarquistas individualistas, tolos, sabios, etc.) poden ficar sós e vivir nos “intersticios” dos bolos, que están presentes en todas partes pero non son obrigatorios.

O nima abrangue unha concepción de vida, o estado de ánimo predominante, filosofía, intereses, vestimenta, tipo de alimentación (estilo culinario), modais, relación entre os sexos, cos cativos, vivendas, obxectos, cores, animais, árbores, rituais, rutina diaria, música, danza, mitoloxía; en resumo, todo iso que se podería designar como “tradición” ou “cultura”. O nima define a vida tal e como o ibu a desexa dun xeito concreto.

As fontes do nima son igual de diversas ca el. Poden ser tradicións étnicas (inda vivas ou redescubertas), escolas filosóficas, seitas, afinidades históricas, loitas ou 99

catástrofes vividas conxuntamente, formas híbridas ou por completo inventadas. Un nima pode ser moi amplo e detallado como nas seitas ou tradicións populares, ou, porén, atinxir só a partes. Pode ser extremadamente peculiar ou só a variante doutro nima. Pode ser moi aberto e estar disposto aos cambios ou pechado e conservador. Os nimas poden tamén atravesar os bolos como unha moda, ou espallarse como os andazos e volver extinguirse. Poden ser amábeis ou carraxentos, pasivo-contemplativos ou activo-extrovertidos. Os nimas son a verdadeira riqueza dos bolos. (Riqueza = diversidade de posibilidades, tanto espirituais como materiais!).6 Posto que poden aparecer todos os nimas posíbeis, é tamén posíbel que se estabelezan cuadrillas terroristas brutais, represivas, patriarcais, embrutecidas, fanáticas. Non hai para os nimas leis ou regulamentos nin humanistas, nin liberais, nin democráticos, e inda menos un Estado de dereito que se impoña. Ninguén pode impedirlle a un bolo cometer un suicidio en masa, morrer experimentando con drogas, lanzarse a si mesmo á tolemia. Os bolos cun nima viquingo ou huno poden aterrorizar continentes enteiros, organizar incursións hostís, saquear: liberdade e aventura tan lonxe como alcance a ollada.

Por outra banda, a lóxica de bolo’bolo ponlles novamente pexas á posibilidade e á propagación de tales condutas e tradicións. A pillaxe e mais o roubo teñen a súa propia economía. De antemán é tamén absurdo transplantar sen máis xeitos de pensar da economía monetaria actual a outro contexto. (Só para que xorda bolo’bolo, debería xa acontecer algunha que outra 100

cousa). Un bolo de bandidos debería ser relativamente forte e ben organizado e necesitaría disciplina interna e represión. Isto significa, para a cuadrilla que goberne nun bolo semellante, vixilancia constante e unha morea de traballo de represión (castigos, intimidación, etc.). Os seus ibus poderían abandonar en calquera intre o bolo, pois atoparían acollida en todas partes. Poderían aparecer ibus estranxeiros de hóspedes; os bolos veciños observarían dende o principio os estraños sucesos nun bolo de bandidos. Estes poderían arruinar o seu manu (reputación), limitar o intercambio, axudar aos ibus oprimidos contra os seus señores, etc. Xa equipar un bolo de bandidos presentaría daquela grandes problemas. De onde obteñen as armas?

Ou terían que traballar primeiro moito tempo para poder realizar sequera os primeiros asaltos. Tamén aquí os líderes corren o risco de atopar resistencia. Sen un aparello do Estado dun nivel relativamente elevado (decenas de miles de persoas) a represión require demasiado traballo e aos señores non lles paga a pena.

As incursións hostís e a explotación serían tamén absurdas polo feito de que non hai ningún medio para conservar o ben roubado nunha forma que se poida transportar con facilidade (non hai cartos). Posto que ninguén levaría a cabo trocos cun bolo semellante, tería que roubar todos os bens en especie, o que esixe un gran traballo de transporte. A meirande parte dos medios de transporte serían públicos e non estarían exclusivamente a disposición do bolo dos bandidos, é dicir, só podería atacar os bolos circundantes, cuxos recursos estarían axiña esgotados. A isto cómpre engadirlle a resistencia activa dos bolos espoliados, a inter101

vención de milicias ad hoc de unidades máis grandes (tega, vudo, sumi; véxase yaka), e a bandidaxe tornarase nunha conduta máis ben ocasional, infrecuente e pouco rendíbel.

A conquista, o espolio e mais a opresión entre nacións non abrollan nalgún lado escuro da natureza humana, senón que son catástrofes que aparecen cando as proporcións perden o seu equilibrio. Os mesmos bolos son grandes de abondo para poderen ter certa independencia e forza; o ibu particular pode sentirse aí protexido e non cae na tentación de unirse a “homes fortes” ou organizacións poderosas. Pola contra, seguen a ser demasiado pequenas para converterse en nacións ou estados. No seu interior a opresión non sae a conta, pois opresores e oprimidos se achegan demasiado. Son, por outra banda, dependentes de abondo para deixar que a comunicación e o intercambio deveñan nunha necesidade. E xusto estas redes de comunicación planetaria (sostidas polas viaxes, o teléfono e algúns medios de transporte transcontinentais) imposibilitan o anonimato causado pola distancia e con iso a creación de inimigos. Os nima de ladróns seguen a ser inda posíbeis, pero só como unha especie de l’art pour l’art e como excepción. Os bolos teñen que saber eles mesmos o que fan. Pois onde imos conseguir controladores do mundo que nos protexan de nós mesmos?

Nunha cidade relativamente grande poderiamos así atopar, por exemplo, os seguintes bolos: bolo-grafo, bolo-clean, bolo-tara, bolo-coca, bolo-chevique, bolo-anomim, bolo-logo, bolo-mago bolo-xesús, bolokrishna, bolo-mix, bolo-lingüe, bolo-ero, bolo-boreta, bolo-sa, bolo-gay, bolo-galo, bolo-franco, bolo-italo, bo102

lo-galego, bolo-ibero, bolo-anglo, bolo-bule, bolo-bar, bolo-boi, bolo-fonía, bolo-cromía, bolo-esfera, boloblue, bar-bolo, bolo-medio, bolo-alpino, bolo-nomio, bolo-bala, bolo-bebé, bolo-primo, bolo-gamo, bolo-técnico, bolo-valente, bolo-metro, bolo-inca, bolo-clínica, bolo-marx, bolo-anarco, bolo-piramido, bolo-nesio, bolo-semia, bolo-birra, bolo-polo, bolo-maso, bolo-olo, bolo-mono, bolo-punk, bolo-frigo, bolo-intimo, bolosol, bolo-tao, bolo-ícaro, bolo-son, bolo-teísmo, etc.

Ao seu carón habería por suposto tamén moitos bolos completamente normais e correntes, que non saben nada de si mesmos e dos que non se coñece nada, porque nin sequera teñen un nome (bolo-banais).

A diversidade de modos de vida disolve a nosa cultura de masas actual, o colectivismo reberetado de individualismo da nosa rutina diaria, as modas controladas dende o centro e tamén as linguas estatais estandarizadas. Cadaquén pode escoller a vida que lle preste, marchar de viaxe cando queira, experimentar tanta individualidade ou comunalidade como estime axeitado. Moitos bolos terían tamén o seu propio idioma. Este podería ser un idioma xa existente, un dialecto, unha xerga particular ou tamén linguas inventadas.

Con isto a lingua estándar perde a súa eficacia como medio de dominación e xorden relacións “babilónicas”, é dicir, ingobernabilidade por dysinformación (véxase introdución). Pero para que os viaxeiros ou outras persoas que teñan trato con moitos bolos non se atopen totalmente perdidos, hai unha especie de código de emerxencia, o asa’pili.7 O asa’pili non é propiamente un idioma, pois só se compón dunhas poucas palabras (ibu, bolo, nima, asa, pili, etc.) e dos sig103

nos correspondentes (para aqueles que non queiran, non poidan ou teñan prohibido falar ou escribir). Coa axuda do asa’pili cadaquén pode amañarse en casos urxentes e acadar alimento, axuda médica, aloxamento, etc. E despois haberá tempo de abondo para aprender con tranquilidade o idioma local e saber, asemade, máis sobre os anfitrións. A aprendizaxe dos idiomas correspondentes propicia o contacto e a comprensión mutua das culturas. Por que alguén debería ter présa?

104

kodu

O

autoabastecemento agrícola é o alicerce da independencia dos bolos. Qué kodu escolle un bolo, qué cultiva e con qué métodos, está determinado pola súa idiosincrasia cultural. Un bolo-vegui especializaríase en verduras, froitas, cereais e deixaríalle a outros a cría de gando. Un bolo-Alá non se dedicaría aos porcos; un bolo-franco mantería un gran xardín de herbas. Un bolo-italo precisa de moitos tomates, ourego e mais allo. Un bolo-haxix sementa cánnabis, un bolo-alcol lúpulo e malte (fábrica de cervexa no celeiro), un bolo-azteca millo e mais feixóns.

Certos bolos complementarían en gran medida o seu abastecemento de alimentos con acordos de troco, pois danlle importancia á variedade. Outros, para os que a gastronomía non é tan relevante ou que gustan de comer sempre o mesmo, poderían alimentarse case por completo dos seus propios produtos.

Posto que a agricultura é unha expresión da idiosincrasia dun bolo, cadaquén chegaría tamén aquí a unha solución diferente. A relación coa “natureza” para producir alimentos non pode daquela describirse a nivel xeral, pois para cada bolo a “natureza” ten un valor diferente. Por suposto, isto presupón que 105

todos están de acordo sobre algúns extremos; por exemplo, en velar pola natureza como medio agrícola de subsistencia. Por iso tampouco cabe imaxinar que cada bolo practique en completo illamento a agricultura. A cooperación autónoma cos veciños e dentro dunha rexión xorde por si soa, porque é necesaria e vantaxosa para todos (por exemplo, parques de máquinas, coordinación da rotación de cultivos, combinación da produción, abastecemento enerxético, transporte, control de parasitos). Alén disto, queda inda marxe para o desenvolvemento da propia agricultura.

Esta agri-cultura non será igual de importante en todos os bolos. Pode aparecer como unha especie de “traballo” e entón distribuirase dun xeito equilibrado entre todos os integrantes do bolo, de modo que cadaquén pase un mes ao ano ou arredor do 10 por cento do seu tempo activo no campo. Cando hai xente que, así a todo, prefire vivir no campo ou ve na agricultura o seu “oficio”, entón as obrigas redúcense para os outros proporcionalmente. En todo caso, kodu non limita de forma significativa a liberdade cultural de cadaquén: o traballo agrícola pode regularse dun xeito flexíbel e individual grazas ao tamaño dos bolos (500 persoas) e non supón unha gran carga temporal. Todo isto implica, abofé, que co tempo todos acaden algúns coñecementos e destrezas agrícolas básicas; tamén isto vai máis rápido do que se pensa.

Este é o prezo que hai que pagar pola independencia dos bolos. Xa non hai máis tendas, intermediarios parasitos, supermercados, importacións baratas inxustas dende países que son extorsionados economicamen106

te. Tampouco hai unha distribución centralizada a través dun aparello estatal (por exemplo, en forma de racionamento ou depósitos centrais). Se os bolos han ser autónomos, tamén teñen até certo punto que amañarse por si mesmos.8 Por medio do kodu anúlase a distinción labrego/ habitante dunha cidade. Non hai xa unha contraposición de intereses entre os labregos que loitan por prezos máis elevados e os consumidores que presionan por alimentos máis baratos. Ninguén ten xa interese en que os produtos agrarios se desperdicien, escaseen, se deterioren, se encarezan (por suposto, isto é válido tamén para todos os outros produtos). O trato coidadoso co chan, os animais e sobre todo cun mesmo convértese en algo totalmente evidente, posto que cada bolo ten que conservar os seus recursos a longo prazo.

Os mesmos integrantes do bolo teñen o maior interese en producir alimentos saudábeis, posto que eles mesmos os comen e eles mesmos teñen que manter tamén a súa asistencia sanitaria (bete). Non se poden transferir os “custos sociais” en forma de contaminación química, erosión do chan, exceso de traballo. O emprego de métodos bio-dinámicos ou métodos tradicionais acreditados volve ser posíbel porque hai dispoñíbel unha man de obra agrícola por superficie máis numerosa e mellor motivada. (En Suíza o kodu levaría a que, como mínimo, se dobrase a xente que traballa no campo).

Para distribuír o chan (ou outras fontes de alimentación) entre os bolos dunha rexión son posíbeis distintas solucións, que poden tamén ir xurdindo paseniño. Labregos autónomos poden ir amodiño inte107

grándose cos bolos urbanos. Primeiro os habitantes das cidades axudan só ás comunidades de produción agrícola, fusiónanse logo con estas. O kodu non ten que estar formado por un único terreo vencellado a el. Na cidade son xa posíbeis xardíns de herbas máis pequenos en patios, tellados, etc. Os bolos-agro puros (aldeas no campo) non teñen, en calquera caso, problema ningún, xa que cultivan a terra circundante.

A outra terra no medio pertence se cadra aos bolos urbanos. Para as cidades máis grandes9, nas que a terra que lles corresponde está máis lonxe, sería práctico crear un cinto de hortos na periferia da cidade, onde os bolos produzan verdura fresca para o consumo diario. A estes hortos podería chegarse a pé ou en bicicleta en minutos, e as cantidades transportadas serían pequenas (algunhas ducias de quilos por día). As herdades propiamente ditas, os kodu’kanas, atoparíanse máis lonxe, até a 15 ou 20 km ou máis se se trata de espazos agrícolas particulares como zonas de caza, pastos alpinos, augas para a pesca, bosques, etc. A un bolo podería pertencer unha única herdade (aproximadamente 80 hectáreas) ou tamén varias granxas (4 x 20 hectáreas, etc.), segundo as circunstancias xeográficas e as relacións persoais. Estas granxas bolo producirían sobre todo alimentos básicos de longa duración en cantidades relativamente grandes (cereais, patacas, solla, produtos lácteos, carne, verdura). Os volumes de transporte circularían aquí en toneladas. Para o kodu de cidades máis grandes xorde un sistema en tres niveis, que combina do mellor xeito o fresco, o volume de transporte e mais a distancia: 108

1

2

3 1. Xardíns da casa 2. Horto de verduras 3. Leiras, campos

Para que o kodu poida funcionar máis facilmente, a actual despoboación das grandes cidades (por riba dos 200.000 habitantes) debería continuar un pouco máis ou ser incentivada precisamente polos bolos.

Non fai falla forzar esta evolución en absoluto; hoxe só a impide a situación do mercado de traballo. En moitas rexións (Francia, España, Grecia, África) isto levaría a unha repoboación de aldeas abandonadas, posto que culturalmente os bolos volverían facelas máis atractivas.10 Inda que os agro-bolos puros son, por suposto, posíbeis, calquera pode vivir tanto no campo como na cidade e gozar das vantaxes de ambos os dous modos de vida. Dende o punto de vista da cidade, as granxas kodu teñen tamén a función de quintas para relaxarse, onde se pode ir de vacacións, pero sen un falso idilio rural. Con isto se revertería a urbanización descontrolada con casiñas para a fin de semana. Pola contra, o contacto estreito (son, abofé, as mesmas persoas) entre o campo e a cidade suprime o illamento cultural 109

adoito opresivo no campo e dálle vida ás cidades. Os centros das cidades non serán xa invadidos por “provincianos” e explotados como centros de divertimento e comerciais, con todas as consecuencias negativas para os habitantes que fican na cidade (desprazamentos diarios, ermo-city, negocio sexual, desertificación dos barrios). Como os nobres ingleses, os labregos teñen as súas casas na cidade, as súas relacións persoais, os seus intereses culturais. Ninguén ten xa necesidade de pegarse á súa leira ou murchar na cidade. Ninguén é xa escravo das súas vacas ou do seu negocio.

110

yalu

O

kodu ten como resultado que os alimentos se produzan tan preto do bolo como sexa posíbel.

Do contrario, as viaxes, o transporte devorarían unha gran parte do tempo de traballo e da enerxía. Por razóns similares haberá moitas menos importacións a longa distancia de petróleo, pensos e fertilizantes. Isto require métodos de cultivo coidadosos e unha hábil combinación de cultivos nun terreo reducido (sobre todo en rexións como Suíza). Fronte aos métodos da agricultura a grande escala, a redución da produtividade, por superficie, pode compensarse mediante cultivos intensivos, e dando preferencia ás calorías e proteínas vexetais. As patacas, o millo e mais a soia poden garantir xuntos o sustento básico. A cría de gando (que consume unha cantidade inxente de pensos) reducirase enormemente, en menor grado tamén a produción de leite.11 ¿Volverase logo á alimentación máis monótona ou mesmo se virá abaixo a arte culinaria porque pasen a escasear as importacións exóticas (piñas, bananas, laranxas, kiwis, aguacates, etc.) e as carnes refinadas (solombos, poulets, carne de tenreira, etc.)? Despunta unha era escura para os gourmets? Nos supermercados 111

hai case por todas partes cocos, mangos, verdura fóra de tempada; pero ao mesmo tempo a oferta autóctona é pobre e cun sabor uniforme: apenas herbas, bagas, poucas variedades de mazás e peras, ningunha cabaza, remolacha, tomates augacentos, fabas engoumadas, etc. A comercialización en masa trae só unha diversidade aparente, non unha oferta refinada, senón produtos industrializados, aburridos. Os plátanos, por exemplo, embárcanse verdes e son, comparados cos plátanos locais, madurados dun xeito normal, eslamiados. (Sen contar con que a nós só nos chegan os uniformes plátanos amarelos, mentres que nos trópicos hai unha chea de plátanos vermellos, azuis, verdes, violetas, pequenos, duros e grandes).

Outro tanto pódese dicir da carne das fábricas de animais e os ovos das baterías de galiñas poñedoras: sobre todo, non son bos de abondo.

A auténtica arte culinaria e, en xeral, a calidade da alimentación non depende de importacións exóticas e de que haxa cachos de solombo. O cultivo coidadoso, a cría natural, o tempo, o refinamento e a creatividade son moito máis importantes. Pero xustamente isto é hoxe case que imposíbel, posto que o fogar das familias nucleares non o pode ofrecer nin temporalmente (pausas curtas para comer) nin por mor do equipamento.

Pero nas cociñas máis grandes das casas ou dos bolos haberá mellores aparellos, almacéns cheos, máis tempo e cociñeiros, que o son realmente por paixón, e non só porque o home ten que ter ás doce en punto algo para comer. Nun bolo pode haber varios restaurantes dunha ou máis estrelas, e o gasto total en traballo, materia prima e enerxía seguiría sendo moito menor ca hoxe.

112

A cociña é, polo xeral, un elemento esencial da cultura dun bolo, e o mesmo cociñar non é nestas circunstancias ningún traballo, senón un ritual. A diversidade gastronómica confórmaa en realidade o nima, non os ingredientes caros. Por iso dáse tamén o caso de que os pratos sinxelos dun país (a meirande parte pobres en carne) se convertan noutro en cobizadas especialidades. Spaguetti, musaka, pizza, chili, tortillas, feijoada, risotto, empanada, nasi goreng, curry, rösti, cassoulet, chucrut, gulash, pilav, borsch, cuscús, paella, etc. son con frecuencia nos seus países de orixe pratos populares moi baratos.12 A diversidade de modos de vida trae tamén consigo unha gastronomía variada. Nunha cidade hai tantos restaurantes de especialidades como bolos, e é enormemente máis fácil acceder a todas as gastronomías étnicas ou diferentes. Grazas á hospitalidade e aos acordos de troco é posíbel organizar un intenso intercambio entre cociñeiros e comensais. E é fácil decatarse de que a calidade destes “restaurantes” dos bolos será máis elevada que a dos actuais, atormentados pola presión dos custos, o estrés e a mais a présa. En xeral, haberá máis tempo dispoñíbel tanto para yaku como tamén para kodu e será tamén necesario. En troques, non haberá xa ningunha industria alimentaria, nin tendas, nin camareiros nerviosos.

Posto que uns ingredientes frescos son determinantes para unha boa cociña, os hortos caseiros nas cercanías son especialmente acaídos. O cociñeiro pode cultivar moitos ingredientes xusto ao carón da casa ou mandalos traer dende o horto nun prazo de cinco minutos. Haberá tempo e espazo para tales cultivos a 113

pequena escala. Moitas rúas suprimiranse ou estreitaranse, os aparcadoiros, os tellados planos, as terrazas, as liñas fronteirizas onda as casas (tamén chamadas céspede ou sebes), os parques que teñen só unha función de representación, as zonas industriais, os patios interiores, os sotos, as pontes das autoestradas, proporcionan chan para hortos de herbas e de verduras, galiñeiros, cortes para os porcos, estanques de patos e de peixes, currais de coellos, matas de bagas, cultivos de cogomelos, pombais, colmeas (non máis gases de escape!), árbores froiteiras, plantacións de haxix, vides, invernadoiros (no inverno utilizados tamén como zonas de illamento térmico), etc. Por así dicilo, a comida médralles aos ibus na boca. (Tamén os cans poderían de seu ser comestíbeis).

Os ibus volven ter tamén tempo de buscar yaku silvestre nos bosques ou outras zonas non aproveitadas.

Cogomelos, bagas, cangrexos de río, ameixas, alburos, caracois, castañas, espárragos silvestres, insectos de todo tipo, animais salvaxes, estrugas e outras plantas salvaxes, faiucos, landras, etc. poden atoparse ao noso carón e transformarse en pratos sorprendentes.13 Os viaxeiros traen con eles especias, salsas, ingredientes de rexións afastadas e coñeceron novas receitas. Posto que cada ibu pode emprender en todo momento unha viaxe e en todas partes lle van dar de comer, pode en calquera lugar do mundo probar in situ os pratos orixinais. É máis sinxelo que os ibus vaian cada tanto de viaxe gastronómico polo mundo en vez de que os produtos exóticos se transporten dun lado para outro en grandes cantidades e se estraguen en parte. Posto que ten tempo, o mesmo mundo é para o ibu o verdadeiro “supermercado”.

114

Facendo conservas, secando, afumando, salgando e conxelando (para un bolo enteiro isto volve ser tamén razoábel desde o punto de vista enerxético) a dieta pode enriquecerse de forma adicional ao longo de todo o ano. As despensas dos bolos serán moito máis interesantes do que endexamais foi a neveira dunha familia. As variedades de viño, cervexa, licor, queixo, tabaco, embutido e haxix converteranse en certos bolos en refinadas especialidades (como acontecía nos mosteiros) e intercambiaranse. A abundancia de praceres que a produción masiva destruíu pode volver xurdir e estabelecer redes de relacións persoais entre expertos por todo o mundo.

115

sibi

N

o bolo vencéllanse agricultura (kodu) e fabricultura (sibi). Os ibus non precisan só alimento, senón tamén edificios, auga, electricidade, combustíbeis, ferramentas e máquinas (sobre todo para a agricultura), roupa, móbeis, materias primas, compoñentes electrónicos e doutro tipo, toda clase de aparellos, vehículos, louza, xoias, discos, filmes, rúas, tubos de condución, etc.

Unha gran parte da actual produción industrial e artesanal deixará de ser necesaria: coches, armamento, construción de estradas, obxectos electrónicos producidos en masa, etc. Ou usaranse moito menos porque se aproveitarán doutra forma (1 frigorífico, 1 televisor, 1 lavadora, 1 microbús, 1 ordenador, 1 trade por casa ou por bolo). Con todo, é posíbel equipar tan ben os bolos que poidan efectuar por si mesmos a meirande parte dos traballos artesanais, mantemento de edificios, reparacións de aparellos, móbeis, roupa, coches, bicicletas, sanitarios. Un bolo precisará de menos aparellos e, con todo, será moito máis autónomo que un barrio de hoxe en día ou mesmo un fogar. Posto que ninguén máis terá interese en fabricar produtos defectuosos ou que se desgasten rápido, produciranse me116

nos reparacións. Grazas a unha construción máis sólida e sinxela, estas reparacións serán tamén máis fáciles de realizar e as deficiencias terán consecuencias menos drásticas. A capacidade de efectuar un mesmo os traballos artesanais (sobre todo no eido da agricultura e da enerxía) é unha garantía máis para a independencia dos bolos. Apenas se lles pode chantaxear a curto prazo. Ademais, deste xeito redúcese o gasto de tempo e enerxía: os electricistas ou fontaneiros non precisan viaxar por media cidade, e as avarías poden repararse máis rápido. Un bolo é xusto grande de abondo para facer posíbel esta modesta especialización artesanal.

Pero a quintaesencia do sibi é o desenvolvemento das paixóns produtivas que forman parte do modo de vida ou idiosincrasia cultural dun bolo. Haberá se cadra bolos-pintores, bolos-zapateiros, bolos-guitarra, bolos-foto, bolos-coiro, bolos-cores, bolos-perfume, bolos-electrónica, bolos-automóbil, bolos-libro, bolosxilografía, bolos-avión, bolos-mármore, bolos-vídeo, etc. En certos bolos sibi será menos importante. Non se especializarán e farán un chisco de todo. Outros bolos reducirán conscientemente a produción e o uso de cousas ao mínimo (bolos-tao). Os seus “produtos” serán daquela inmateriais. A produción non é unha obriga: abondan algo de agricultura e mantemento.

Posto que a xente non traballa para un mercado e só en segundo termo para trocar, non hai distinción ningunha entre artesanía e arte, entre traballo e vocación, entre tempo de traballo e tempo libre, entre afección e necesidade económica (a excepción precisamente da agricultura e os traballos de mantemento). Por suposto, estes produtos típicos ou prestacións de servizos 117

serán intercambiados entre os bolos, o mesmo que as especialidades agrícolas. Por medio de agasallos, contratos de troco ou a través dos depósitos das veciñanzas e os mercados circularán, crearán relacións persoais e se perfeccionarán.

No marco dun bolo, dun barrio ou dunha cidade os artesáns ou as pequenas industrias estarán nun estreito contacto cos usuarios dos seus produtos. A destrución do medio ambiente, o ruído, a mala calidade ou o desprezo das necesidades dos “consumidores” imposibilítanse dende a raíz. Moitos produtos terán un carácter persoal, pois o usuario coñece o produtor. Os bens defectuosos poden devolverse, e hai unha correlación entre uso e deseño. Esta situación xerará unha nova tecnoloxía, máis variada e refinada que a actual produción en masa, que non toma en consideración as circunstancias locais e as necesidades particulares. Haberá máis prototipos a medida, menos dependencia de grandes sistemas, dun consumo elevado de enerxía, de especialistas. Paralelamente, a produción en masa de bens escollidos, sobre todo de pezas que se poden usar para diversos fins, segue a ser unha posibilidade (por exemplo, motores eléctricos, lámpadas, gasolina, material de construción, botas de goma, etc.).

O eido da produción artesanal e industrial é máis amplo e variado que a agricultura, xa que está sometido a menos restricións “naturais”. Isto significa que os bolos dependen, neste sentido, máis do troco e da cooperación nun marco máis amplo. A auga, a enerxía, as materias primas, etc., teñen que obterse e distribuírse a escala rexional, e, eventualmente, mesmo mundial. Isto pode acontecer a través de empresas 118

conxuntas, nas que todas as comunidades participantes realicen as súas aportacións en forma de man de obra (kene). Ademais prestarase atención a producir, na medida do posíbel, preto de fontes de materias primas e en xeral a desprazar tan poucos bens como sexa posíbel. A través do ciclo da reciclaxe, o consumo de materias primas manterase baixo, e con iso tamén a carga de traballo e a dependencia. Desenvolverase unha nova tecnoloxía que buscará empregar materiais dispoñíbeis localmente e substituír os que hoxe son produtos estándar a escala internacional (madeira no canto de aceiro, pedras no canto de formigón, barro no canto de chapa, cristal no canto de plástico, etc.).

Cando a fabricación industrial ofreza realmente vantaxes, pode efectuarse en obradoiros dos barrios, os distritos ou as rexións. A cooperación no eido produtivo é tamén conveniente (é dicir, inimiga do traballo) porque moitas das máquinas e instalacións dun bolo é imposíbel aproveitalas ao máximo ou mantelas. Por que ha de ter cada bolo un muíño de gran propio, máquinas de construción, laboratorios médicos, camións?

Os depósitos de vehículos e máquinas xorden así por si soas. Ou certos bens prodúcense conxuntamente para todos os bolos participantes nos obradoiros dos barrios (por exemplo, pan, cadeiras, materiais impresos, marcos para as ventás, cervexa, coiro, táboas). sibi non significa en ningún caso regresar sen máis aos vellos modos de produción, pois estes son a meirande parte das veces só precursores das tecnoloxías actuais, orientadas cara á dominación. Trátase de aprender dos métodos tradicionais o que haxa que aprender. Algunhas tecnoloxías industriais poden utilizarse tal e como 119

son, a unha escala moi reducida. Outras pódense “reciclar” con poucas mudanzas. Ademais poden desenvolverse novas tecnoloxías, axustadas ás necesidades de bolo’bolo. O “outro” progreso técnico, reprimido dende hai milenios pola tecnoloxía de dominación, poderá entón principiar...

120

pali

A

cerna do sibi é o abastecemento de enerxía. pali úsase para a agricultura, o transporte (sobre todo de alimentos), a calefacción ou refrixeración, a cociña, para a produción e a mesma xeración de enerxía. A solución da cuestión enerxética semella tan difícil sobre todo porque se formula dun xeito erróneo.

Non se trata de como se pode xerar enerxía abondo (tamén con tecnoloxías alternativas), senón de qué enerxía se precisa e para que. Un modo de vida diferente precisa doutras enerxías e, sobre todo, tamén de moitas menos.14 O autoabastecemento local, a convivencia nos bolos, o tempo en lugar da velocidade reducen o volume de tráfico, a demanda de calefacción e aplicacións mecánicas de todo tipo. Unha gran parte da enerxía consúmese hoxe en volver xuntar cousas ou persoas que se separaron por razóns sistémicas: vivenda e posto de traballo, produción e consumo, divertimento e vivenda, traballo e repouso. O consumo de enerxía medra a carón do illamento dos individuos e das familias nucleares, é daquela un gasto puramente negativo.

O tamaño e a estrutura dos bolos permite acadar unha maior eficacia con menos enerxía, porque os dis121

tintos usos se sosteñen e se complementan mutuamente. Os bolos poden usar os distintos tipos de enerxía na forma máis vantaxosa en cada caso. A electricidade empregarase principalmente para iluminación, aparellos eléctrónicos, enerxía mecánica e algúns medios de transporte (ferrocarril, tranvía). Para certas necesidades básicas (iluminación), esta pode xerarse in situ e incluso no mesmo bolo (aeroxeradores, células solares, centrais hidroeléctricas, xeradores de biogás, etc.). A enerxía solar pasiva, os colectores, a calor do chan, utilízanse para calefacción. Os combustíbeis só se empregan aló onde realmente se precisan temperaturas elevadas: para cociñar (biogás, madeira, carbón), para máquinas de vapor (camións de vapor, barcos de vapor, xeradores) e para algúns motores de explosión (gasolina, diésel, queroseno para ambulancias, avións de salvamento, bombeiros, vehículos de emerxencia de todo tipo).

O bolo é ao mesmo tempo un vasto sistema de enerxía, no que se utilizan recursos locais e externos.

A calor residual de fornos ou obradoiros pode ao mesmo tempo usarse para quentar, posto que o lugar de residencia e de traballo coinciden no 80 por cento dos casos. Os espazos quentados poden usarse repetidas veces e de forma conxunta (por exemplo, baños, salóns, spas, saunas, etc.). Os excrementos e os refugos poden transformarse en biogás, en lugar de supor unha carga para as augas. O tamaño dos bolos facilita un emprego máis racional da enerxía, porque os equipos electrónicos de control poderán empregarse dun xeito razoábel (o que nos fogares individuais sería un gasto desmesurado).

122

Nas rexións cálidas os bolos poden ser independentes enerxeticamente nun 90 por cento, no noso caso dun 60 a un 80 por cento. Os barrios e os distritos complementan os bolos e poden chegar a autoabastecerse case que por completo. As rexións realizan entre si acordos sobre importacións/exportacións de enerxía (petróleo, carbón). As funcións de coordinación poden asumilas comisións planetarias (asa).

O consumo de enerxía actual é determinado en gran medida polas esixencias da xeira normal. Deste xeito, xorden as horas punta, a necesidade dunha climatización rápida e estandarizada (21 °c e 55 por cento de humidade), e sobre todo falta o tempo para poder chegar a ocuparse de elementos “enerxéticos” como o lume, a auga e mais o vento. O ritmo diario e estacional, que podería ofrecer unha variación, reprímese no posíbel como molesto. Así orixínase un aparente confort enerxético (un enchufe para cada necesidade), que por unha banda esixe un gasto enorme (exceso de capacidade), pero que por outra non produce ningunha sensación pracenteira real de calor ou friaxe. (Por iso certas persoas fan instalar unha cheminea ao carón do radiador da calefacción central, para volver ver cando menos unha vez máis un lume con vida).

Os ritmos naturais volverán determinar a relación coa enerxía. No inverno non fará a mesma calor en todas partes, se cadra só 18 °c, en troques será máis agradábel nos espazos comunitarios; volveremos levar máis xerseis, aconchegarnos máis, ir máis cedo para a cama, comer máis graxas; en suma: vivir de verdade como en inverno (como moitos fan tamén hoxe nos 123

refuxios de montaña na procura dun equilibrio). O frío non é de seu desagradábel, senón só cando á vez un ten tamén que traballar a tempo completo. (Algo semellante pode dicirse da dor, do estar enfermo; de moitas outras “molestias”, que, porén, teñen unha finalidade natural).

Algúns ibus poden no inverno –como as aves migratorias– marchar tamén por algúns meses ao sur, o que, malia o gasto da viaxe, segue a ser vantaxoso dende o punto de vista enerxético. Poderían así xurdir acordos de troco con bolos do sur de Italia, Andalucía, Grecia, o norte de África, etc. E reducir a carga enerxética dos bolos de aquí. (Alén disto, hai ibus aos que o frío –con ou sen calefacción central– simplemente non lles gusta). Ao revés, os ibus do sur poden vivir onda nós un verán máis fresco.

124

sufu

C

omo a enerxía, tamén sufu, o abastecemento de auga, depende do modo de vida. Hoxe a auga consúmese a moreas, sobre todo para eliminar os refugallos e para limpar. Non se usa na súa condición particular de auga, senón como medio de transporte universal.

A meirande parte do fregar, lavar, duchar e limpar actuais ten pouco que ver co benestar corporal e o desfrute do elemento sufu. A ducha á mañá non supón deleitarse no caer da auga, senón que debe espertarnos de golpe do xeito máis rápido posíbel e desinfectar o noso corpo e facelo apto para o traballo. A produción en masa xera o perigo do contaxio masivo e require así unha disciplina hixiénica. Lavarse, cambiarse diariamente a roupa interior, as camisas brancas... son rituais da disciplina no traballo e serven aos xefes como medio de control en relación coa “entrega” dos seus subordinados. Non teñen nin unha función directamente produtiva nin hixiénica. Isto é o que se desprende do feito de que moitos se laven menos nas vacacións, xa non se afeiten, muden menos a roupa. Para a saúde é mesmo nocivo lavarse con demasiada frecuencia e usar xabón, xampú, etc.: sinxelamente estraga a pel.

125

A relación coa “sucidade” está hoxe marcada por medos verdadeiramente neuróticos e pola función de control da “limpeza”. Faise como se a limpeza fose un concepto obxectivo; porén, está condicionado culturalmente. A limpeza só serve como unha especie de ideoloxía da represión. Pero a porcallada non se pode “erradicar do mundo”, senón só desprazala ou transformala. (Isto é sobre todo válido para os tipos de porcallada máis perigosos, como refugallos radioactivos ou sustancias químicas; curiosamente, a obsesión universal pola limpeza apenas os percebe). O que na casa se elimina como sucidade, aparece máis tarde na auga mesturado con produtos de limpeza químicos como unha porcallada inda moito máis daniña; só que non é xa visíbel. Debido á furia limpadora teñen que construírse custosas depuradoras, o que require de novo producir grandes cantidades de aceiro, formigón, etc.: é dicir, inda máis porcallada, inda un maior impacto medioambiental por parte da industria. O dano que causa a limpeza extrema non garda relación co aumento (imaxinario) do confort. O traballo omnipresente de limpeza xera ademais “sucidade” en forma de canseira e frustración nos limpadores. (O traballo é de seu a forma máis importante de “contaminación medioambiental”, porque a través del nos destruímos a nós mesmos, destruímos tamén a natureza).

Posto que xa non é necesario disciplinar por medio do lavado e controlar por medio da limpeza, desaparecendo a meirande parte dos procesos da grande industria, os bolos poden reducir facilmente o consumo de auga a un terzo ou inda menos15 e con iso tamén o traballo vencellado a el. A través da recollida da auga 126

de choiva nos tellados e do almacenamento en cisternas, os bolos poden acadar o autoabastecemento en certas rexións. Pero polo xeral será máis favorábel que os barrios e cidades organicen un abastecemento de auga (axustado ao gasto).

O sufu utilizarase de novo polas súas cualidades elementais: como auga potábel, para baños, fontes, piscinas infantís, saunas; é dicir, con fins pracenteiros, non como un simple medio para baleirar o inodoro, lavar coches, limpar rúas, regar o céspede, para a produción de papel e as industrias químicas. Malia isto, os bolos non estarán “máis sucios” que os nosos barrios, polo simple feito de que xa non se produce máis porcallada, senón que todo volve servir como materia prima para outros usos. Sae a conta recuperar os refugallos no mesmo lugar, pois os bolos son grandes de abondo para múltiples ciclos.

127

gano

b

olo’bolo non só lles proporciona aos ibus máis tempo para as súas paixóns, senón tamén máis espazo, gano. Zonas comerciais, oficinas, almacéns, moitas rúas, edificios de fábricas quedarán libres para que os bolos os usen. Posto que xa non hai propiedade do chan, as restricións privadas, a especulación e as normas de construción vencelladas a elas deixan de existir. Os bolos poden dar forma, distribuír, pintar, utilizar os seus edificios como semelle acaído para o seu nima. No marco do barrio poderán poñerse de acordo entre eles sobre o reparto de áreas e edificios.

Para os bolos non se trata en primeiro termo de edificar novas construcións, senón de instalarse nas existentes e de utilizar e reutilizar os materiais de construción xa amoreados ás mancheas. Posto que gano é tamén parte integrante do sistema enerxético (por exemplo, enerxía solar pasiva, zonas de calor, illamento, etc.), o uso das construcións de formigón actuais, cun alto consumo de enerxía, e das espalladas vivendas unifamiliares coloca aos bolos perante algúns problemas. Os edificios altos pódense nivelar con terrazas, encher de plantas e dotar de galerías acrista128

ladas, de tal xeito que a súa necesidade de enerxía diminúa drasticamente. Os lados do noroeste poden selarse en inverno e non usarse xa para vivir (só como almacén, etc.). Entre os andares poden montarse sistemas de escaleiras, podendo xurdir kanas. Pola contra, as urbanizacións de vivendas unifamiliares poden facerse máis compactas por medio de edificios intermedios, corredores, etc., de tal xeito que se poidan instalar bolos:

Derrubado

Conservado

Engadido

129

130

Antes:

131

Balcóns acristalados

Vestíbulo

Bar

Baños

Ponte ao bolo veciño

Colectores solares Obradoiros con almacén Casa de xogos Xardíns de azotea para cativos

Xardín interior con animais pequenos

Casa de hóspedes

Células fotovoltaicas

Pequena planta eólica

Restaurante

Café bolo

Invernadoiros

Soportais

Carril bici cuberto

Edificio de oficinas graduado a modo de terrazas

Despois:

Posto que todos os bolos poden expresar tamén arquitectonicamente a súa idiosincrasia, desaparecerá a actual monotonía dos asentamentos. Os centros urbanos volverán ser outra vez diversos e cheos de vida, sobre todo porque se abolirá a separación entre city e cidade dormitorio. En todo momento (tamén ás noites e os domingos: algúns bolos quizais coñezan inda cousas tan perversas como as “semanas”, os “meses” e os “anos”...) haberá nas rúas e patios algúns ibus dese barrio. Non haberá tendas (agás o mercado) e daquela tampouco horas de peche de comercios e rúas desertas. Os bolos, pola contra, están sempre “abertos”.

O asentamento, a diversidade, a necesidade dunha remodelación constante e a adaptación a uns nimas cambiantes levarán a que as cidades causen unha impresión máis ben “caótica”, medieval ou oriental (isto é, lembrarán os tempos nos que inda estaban cheas de vida). A improvisación, as solucións provisionais de todo tipo, a variedade de materiais e estilos caracterizarán os modos de construción. Tendas de campaña, barracas, casoupas, soportais, pasos sobre as rúas, torres, medioruínas, corredores comunicantes cubertos, etc., serán moi frecuentes, pois os bolos veciños estarán unidos por unha gran cantidade de acordos de troco e aos mesmos ibus quererán chegar cos pés secos ás distintas casas, á cociña, á sauna, aos obradoiros.

En total haberá máis espazo vital para os ibus ca hoxe, polo mero feito de que quedarán libres superficies enormes de oficinas e almacéns, pero tamén porque en moitos casos será posíbel aproveitalos conxuntamente. Cada ibu atopará sitio para o seu obradoiro, o seu estudio, o seu local de ensaios, o seu gabinete 132

ou laboratorio. A distribución do espazo habitábel non pode, con todo, regularse por medio dalgún tipo de ordenanza (por exemplo, todos teñen dereito a 40 metros cadrados), pois a necesidade vén determinada polo modo de vida. Certos estilos de vida requiren grandes dormitorios colectivos, outros celas individuais, outros salas para grupos, lugares de culto, hamacas, torres, gabetas, covas, refectorios, moitas paredes, poucas paredes, teitos altos, teitos baixos, etc.

Inda que as verdadeiras causas de moitas formas de violencia alienada (roubos nas rúas, violación, asaltos, etc.) non residen só no anonimato dos actuais barrios, a permanente animación dos espazos públicos e privados polos habitantes residentes no lugar contribúe, con todo, a facer imposíbel a brutalidade social. Os bolos son tamén unha forma de control social “espontáneo”, isto é, unha policía (pasiva). (Porén, só o total anonimato e a completa escuridade imposibilita este control social espontáneo, ás veces chamado tamén solidariedade. Isto sería tamén unha posíbel utopía: ver e non ser visto).

133

bolo nun antigo dep贸sito de pneum谩ticos (Tokio)

134

bete

É

en verdade absurdo querer ver o bete, isto é, a asistencia sanitaria, como un cometido particular. A enfermidade ou a saúde dependen do nima, isto é, son un aspecto do modo de vida no seu conxunto. O mesmo bolo’bolo é xa o bete máis importante, pois deixarán de existir moitas enfermidades que son consecuencias directas ou indirectas da sociedade do traballo: accidentes de tráfico, guerras industrializadas masivas, enfermidades relacionadas co estrés e o medio ambiente, moitos accidentes e enfermidades laborais, enfermidades psíquicas.

Os mesmos bolos determinan (a excepción das epidemias) o que queren entender por enfermo ou san.

No caso de que lles gusten as mutilacións rituais e as escarificacións estéticas, ninguén llas vai impedir. As definicións de tolo ou normal perden todo significado. Eles deciden tamén sobre o tipo de medicina que queren practicar.16 Calquera bolo poderá tratar por si mesmo as feridas máis simples e as enfermidades comúns. Poden para iso instalar unha clínica bolo e confiarlla a algúns ibus especialmente experimentados, ou ter a estes dispoñíbeis. Hai quizais un hospital, no que se teñen preparadas as 200 menciñas máis usuais, al135

gunhas habitacións para coidados, vendas, equipos de emerxencia e dispositivos de transporte.

O ámbito do bolo permite non ter xa que separar enfermos e sans (en realidade, todos os ibus están sempre enfermos e sans a un tempo). Xente que garda cama, enfermos crónicos, vellos, parturientes, deficientes mentais (por exemplo, mongólicos), inválidos fican no seu bolo e non teñen que ser illados en institucións. A concentración e o illamento dos ibus incapaces de traballar en hospitais, residencias de anciáns, manicomios, centros educacionais, etc., é consecuencia da debilidade da familia nuclear, que está tan completamente racionalizada entre o traballo e o fogar que non atura xa máis “molestias”. Xa os cativos se tornan para ela nun problema.

Pero é tamén posíbel que determinados bolos fagan dunha enfermidade ou un “defecto” un modo (positivo) de vida. É posíbel imaxinarse bolos de cegos, onde todo está orientado cara ás necesidades dos cegos. É posíbel pensar tamén en contactos estreitos entre bolos de cegos e bolos de inválidos, ou bolos de xordomudos, onde todos os ibus se relacionan entre eles en silencio, a través da linguaxe de signos. Se cadra hai tamén bolos “tolos”, onde todo transcorre ás avesas (un vai á mañá para a cama, todos andan cara atrás, os negros maquíllanse de branco e viceversa, etc.). Os diabéticos, asmáticos, hemofílicos, epilépticos, depresivos e paranoicos poden montar no bolo o seu universo particular, ou tamén deixar de facelo.

Xunto cos bolos, tamén a veciñanza e o distrito poden ocuparse de bete. Para accidentes graves, enfermidades complicadas e prevención de epidemias haberá 136

un sistema gradual, que fará tamén posíbel o acceso á “medicina de vangarda” (no ámbito local ou rexional), cando os ibus o desexen. Pero o gasto total deste sistema de bete será incomparabelmente menor que o do actual servizo hospitalario. Precisamente porque é máis pequeno, terá todo o sentido empregar ambulancias, helicópteros e avións.

Existen abofé boas posibilidades de que verbo da saúde nos vaia mellor ca hoxe. Pero a saúde e a longa vida non poden decretarse como valores universais.

Hoxe isto non acontece tampouco por humanismo, senón porque ambas as dúas cousas implican unha capacidade para traballar e son rendíbeis. Hai pobos indíxenas nos que a vida só é curta, en troques, interesante doutro xeito; e hai outros cunha tradición que coñece o “valor” dunha vida longa (por exemplo, os a miúdo mencionados hunzas do Himalaia). Igual acontecerá nos bolos. Todo isto non é un problema da medicina, senón da propia autonomía

137

nugo

O

nugo é unha cápsula de ouro, de 3,7 cm de longo e 0,9 de diámetro, que está asegurada cunha pechadura xiratoria de combinación, cuxo código numérico de sete díxitos coñece só o ibu en cuestión e que contén unha substancia que ao inxerila provoca a morte instantánea. A semellanza do taku, todo ibu pode obter do seu bolo o seu nugo en calquera momento. O ibu pode levar o nugo nunha cadea ao pescozo xunto coas chaves do taku, para telo axiña ao alcance cando queira apearse de bolo’bolo.

Se o ibu non pode inxerir por si mesmo o seu nugo por estar paralizado ou ferido, os ibus están obrigados (véxase: sila) a axudalo. Cando o ibu estea cheo de bolo’bolo, nima, yalu, fasi, yaka e o demais, ten sempre a posibilidade de desaparecer definitivamente e liscar do pesadelo reformista. No se lle debe disuadir con que está obrigado a vivir porque ten unha responsabilidade cara a bolo’bolo ou aos outros ibus.

O nugo lémbralle ao ibu que tamén bolo’bolo pode non ter un sentido, que ninguén e ningunha forma social pode axudar ao ibu no seu desamparo e desesperación. A vida é dende o principio un erro fatal, e non hai espanto maior que non poder morrer.

138

pili

C

ada bolo é en certo sentido un “pequeno mundo” ou un “lar”, isto é, un lugar de signos familiares.

A forma deste lar de signos, o intercambio destes signos, o trato con eles, é unha parte importante da idiosincrasia cultural dun bolo. Sentimentos, sensacións, ideas, experiencias, coñecementos, acontecementos, historias e poemas, comunicación, música, pedagoxía, investigación, medios de comunicación, etc.: todo isto forma parte de pili.

A comunicación e a educación constitúen hoxe poderosos monopolios do Estado e dos grandes grupos empresariais. Escolas, universidades, cárceres e grupos mediáticos están aí para regular de tal xeito a comunicación que a Máquina poida seguir funcionando. Os bolos xa non precisan de institucións semellantes. Ensinar e aprender volverá ser parte da mesma vida. Cadaquén será a un tempo aprendiz e mestre. Os ibus máis novos ou que están aprendendo observarán os máis vellos. Nos obradoiros, cociñas, laboratorios, bibliotecas, propiedades rurais, farmacias, estudios dos bolos aprenderán aquilo polo que se interesen. A transmisión de saber e destrezas acompañará e “perturbará” todos os procesos produtivos e intelectuais.

139

A vida do bolo tornarase nunha lea de “divagacións didácticas”.

Desaparecerán a escolaridade obrigatoria e o alfabetismo á forza. En función da súa idiosincrasia cultural, os bolos poden estabelecer gabinetes de aprendizaxe, nos que os ibus que gusten de ensinar aprendan a escribir, ler e calcular. (Un bolo é xusto grande de abondo para que se poidan formar algúns grupos de alumnos). Tamén pode ser que un bolo desenvolvera un especial entusiasmo pedagóxico e por iso estudantes doutros bolos vaian aló para cursar determinadas disciplinas (no marco de acordos de intercambio ou “de balde”). Se cadra hai mesmo barrios ou cidades nas que a conformidade é tan grande que poden instalarse escolas propias. Pero todo isto será totalmente voluntario e mudará dun sitio a outro. Non haberá plans oficiais de estudos, un sistema educativo estruturado xerarquicamente, selección, notas, diplomas, títulos, etc.

Tamén as empresas especializadas como ferrocarrís, plantas industriais, hospitais, minas, liñas aéreas, etc., formarán “aprendices”. Todo enxeñeiro, médico, piloto, artesán, filósofo, terá contacto con aprendices e asesoraranos persoalmente. Ademais, estas empresas manteñan quizais tamén cursos especiais ou envíen aprendices a “mestres” doutras rexións. O saber poderá circular libremente e ningunha barreira formal o impedirá. Calquera pode chamarse “doutor” ou “catedrático” se lle apetece. En función das necesidades poderán xurdir “facultades” ou “disciplinas”.

Toda clase de tradicións científicas ou “máxicas” poderá coexistir.

140

Para facilitar o intercambio de coñecementos e destrezas, as veciñanzas e as cidades poderán estabelecer tamén academias sobre a base da reciprocidade (nima’sadi). Todo ibu poderá ofrecer aló cursos ou leccións e a cambio asistir a outros. Para iso poderán utilizarse como aulas antigas escolas, fábricas, grandes almacéns, depósitos, que se dotarán de claustros, vestíbulos, etc. Cinemas, cafés, ástragos, galerías, galiñeiros e invernadoiros, teatros, poderían combinarse con estas academias e convertelas xunto co mercado (sadi) no centro de barrios ou cidades.

Posto que os bolos lles quitan aos ibus a meirande parte das preocupacións cotiás e lles deixan moito tempo libre, estes poden dedicarse con tranquilidade á transmisión científica, máxica, práctica ou lúdica do saber.

O descubrimento e desenvolvemento das capacidades persoais converterase probabelmente na actividade máis importante dos ibus. A ciencia centralista-burocrática, formalista deixará de ser necesaria, porque tamén desaparecerán a meirande parte dos sistemas centralistas, de elevada enerxía (e daquela “perigosos”). Pero non por iso vai irromper nin moito menos unha nova “idade escura”, ao contrario. Haberá máis tempo e posibilidades para investigar e informarse por si mesmo, menos saber “oculto”, non haberá separación entre ciencia e aplicación (irresponsable). Os ibus darán dende o principio preferencia a técnicas que eles mesmos poidan dominar, e non se someterán a especialistas. É mellor evitar a dependencia de grandes sistemas de información no canto de investir cada vez máis enerxía en controlar mancheas inútiles de información. Ás veces o saber non é algo “bo en e por si mesmo”, senón só estupidez amoreada.

141

Certos bolos ou academias faranse famosas polos coñecementos que se poidan adquirir alí e a eles acudirán ibus de todos os lugares. Mestres, gurús, sabios, meigas, inventores e profesores de sona internacional reunirán ao seu redor discípulos e adeptos. Desenvolveranse escolas, seitas, sociedades secretas, gremios, redes planetarias de todo tipo. Terán lugar debates eruditos, cismas, polémicas, excomuñóns, expulsións, duelos. O dereito universal de hospitalidade (sila) fomentará este intercambio e “turismo” científico, máis do que poden facelo hoxe as bolsas de estudo. A universidade tornarase universal.

Tamén os medios acadarán outro significado. No canto de intercambio, contacto, entendemento mutuo, hoxe temos só unha comunicación e información funcional, que procede dos centros. Estes centros (televisión, radio, editoras de xornais, etc.) determinan o que temos que saber para podérmonos comportar de acordo co sistema. Posto que apenas hai un intercambio “horizontal” de noticias, a información central é necesaria para impedir o colapso dun sistema edificado sobre a especialización e mais o illamento. Como ninguén ten xa tempo para se ocupar do que sucede ao seu redor, orixínase toda unha enchente de noticias. Un sabe pola radio que alguén foi asasinado ao cabo da rúa. No canto de oír de visitantes que viaxaron por moitos sitios novas de todas partes do mundo, ou poder viaxar un mesmo dun lado a outro, temos que deixar que os medios centralizados nos simulen a experiencia real. Canto menos tempo hai dispoñíbel para o saber real, tanto máis “información” precisamos. Os medios transfórmanse en tal medida nun substituto do 142

mundo, que nos volvemos incapaces de percibir sequera o mundo primeiro. bolo’bolo reduce a través das súas intensas interaccións internas e relacións de intercambio a cantidade de acontecementos non experimentados, e con iso tamén a necesidade de información. As novidades locais non terán que espallarse a través de xornais ou pola radio, porque os ibus terán tempo de abondo para intercambialas eles mesmos verbalmente. A leria e a rexouba nos recantos das rúas, nos mercados, etc. substituirán os xornais locais. Tamén mudará o tipo de novidades: xa non haberá nada que informar sobre políticos (deica logo La Voz!), actos de Estado, guerras, escándalos de corrupción, isto é, sucesos centralizados, pola sinxela razón de que xa non terán lugar. Xa non “pasará” moito, é dicir, o espectáculo diario desprazarase do abstracto mundo dos medios á cociña do bolo.

A primeira vítima desta nova situación será a prensa de masas. Este medio non só permite pouco intercambio en dúas direccións (as cartas ao director como coartada), tamén implica un gran desbarate de papel, auga e enerxía. A información en papel limitarase a boletíns irregulares, publicación dos debates de comisións e revistas de todo tipo.

A produción masiva de libros poderá reducirse considerabelmente. Necesitaranse moitos menos libros, porque os bolos poden montar as súas propias bibliotecas. Para iso precísanse arredor de 100 veces menos libros que coa actual distribución en pequenos fogares. Isto precisa de menos libros, pero ao tempo dálle ao ibu particular acceso a unha maior diversidade. Os libros técnico-científicos poden gardarse en bancos de 143

datos e lerse na pantalla. Deste xeito, o libro como tal volverá revalorizarse. Tornarase outra vez nun obxecto de luxo, valioso, solidamente encadernado, coidado, como por exemplo na Idade Media. Apreciarase como libro e non se usará simplemente como fonte de información e despois se tirará (como hoxe os libros de peto). En certos bolos mesmo se elaborarán en escritorios manuscritos artisticamente iluminados: para trocar nos mercados ou como recordo cando se selen acordos importantes.

Posto que os bolos posúen unha grande autonomía e tamén participan directamente na organización de actividades conxuntas no barrio e na rexión, os medios electrónicos adquiren outro significado. Pois xa non son tan importantes e pódese prescindir bastante ben deles, xa que están abertos moitos outros “canais” culturais (os mesmos bolos son un “show” permanente).

A información rápida é só necesaria en casos de emerxencia, e polo demais un mesmo pode ir até aló cando algo lle interese. A radio, a televisión, os arquivos de ordenador constitúen os hobbys de algúns bolos, que niso materializan a súa singularidade. Ademais, hai se cadra nalgúns lugares redes locais de televisión por cable, radios, videotecas, xestionados polos barrios ou cidades. A diferenza de hoxe, os directamente interesados terán a posibilidade de controlar eles mesmos tales proxectos, de tal xeito que se poida evitar o perigo de manipulacións centralistas. Ningún medio poderá reclamar unha posición “central”, e non poderá haber tampouco lugar para iso.

Isto tamén é válido para o emprego de ordenadores. Estes non servirán como próteses técnicas para 144

un déficit de comunicación, senón que ou ben serán un hobby especial ou ben asumirán funcións complementarias. bolo’bolo non é un sistema informático e tampouco depende dos ordenadores. Cada bolo desenvolve paseniño as súas relacións de intercambio baseándose en preferencias persoais e culturais, e non se arrisca así a perder a visión de conxunto sobre as súas obrigas ou pretensións. O costume, as listas, os ficheiros abondan en caso de necesidade para organizar subministracións. Por suposto, é posíbel usar para tales fins o material electrónico que está tirado por aí a moreas. Hoxe habería xa un terminal para cada un dos dez millóns de bolos neste planeta. E posto que os bancos, as grandes empresas, as compañías de seguros, etc. xa non precisan dun ordenador, liberaríanse en teoría grandes capacidades. Pero nos bolos a economía non ocupa un lugar prioritario, e sería absurdo tomarse toda esa molestia con programas, conexións, etc., se un sae tamén adiante sen eles. Poderíase pensar en redes informáticas para, en combinación coa rede telefónica (que sería moi útil), mellorar o troco de bens, coordinar a produción (“planificación”, “optimización”, previsións) e consultar datos. Posto que, no entanto, non todos os bolos tomarían parte e outros só parcialmente, un sistema semellante sería sempre incompleto e tampouco podería ter nunca un carácter vinculante. Os bolos simplemente dependen demasiado pouco, pola súa natureza, da electrónica para ter interese nunha rede semellante. Pero para algúns bolos a electrónica podería significar, de certo, unha riqueza adicional, por exemplo, para inventores, xogadores, matemáticos e lóxicos. Un depósito de 145

información accesíbel a todos –organizado por estes bolos– podería ter preparados distintos menús polos que se podería saber onde están dispoñíbeis nese intre qué produtos, coñecementos ou destrezas. Pero dunha administración centralizada, para a que hoxe se empregan normalmente ordenadores, habería tan pouco que o esforzo apenas pagaría xa a pena.

Como outras tecnoloxías, tamén a informática tería un carácter local, no mellor dos casos rexional, e estaría determinado máis por factores culturais que económicos. A dependencia dunha tecnoloxía semellante sería daquela imposíbel, e ela mesma ficaría dentro duns límites estreitos e non constituiría a cerna de ningún “desenvolvemento”. Pola contra, sería útil a construción dunha rede telefónica planetaria como sistema comunicativo de emerxencia (eventualmente cunha instalación radioeléctrica e satélites). Cada bolo debería posuír cando menos unha conexión (pero non 500!). Isto significaría que cada ibu pode falar en todo momento con outro cando sexa urxente. Para estes dez millóns de conexións (tamén aquí haberá con seguridade un par de millóns que non se apunten) hai xa hoxe material de abondo; só debería repartirse e empregarse dun modo axeitado. O teléfono é barato enerxeticamente e podería así axudar a aforrar traballo de transporte. Podería formar unha rede comunicativa de seguridade para catástrofes, situacións de escaseza, andazos, accidentes. Pero a “aldea global electrónica” non se albisca por ningures...

146

kene

O

reparto dos traballos necesarios dentro dun bolo (quen frega?) depende do seu modo de vida e non se poden dar sobre isto regras xerais. Outra cousa é cando uns bolos emprenden algo en común ou se organizan traballos conxuntos a nivel dos barrios, das rexións, etc. Cada bolo decide por si mesmo se quere participar en tales iniciativas, pero, por suposto, se non toma parte exclúese tamén de certos servizos de balde.

As iniciativas conxuntas como hospitais, abastecemento de enerxía (electricidade, minas), tecnoloxías punta, medicina, coidado da paisaxe, vías de transporte, medios de comunicación, abastecemento de auga, obtención de materias primas, produción masiva de bens escolleitos, grandes tecnoloxías (refinerías, fundicións, fábricas, estaleiros) precisan dun determinado número de ibus que estean dispostos a traballar para iso. O autoabastecemento e a produción artesanal propia reducirán drasticamente o sector industrial, de tal xeito que será precisa relativamente pouca man de obra. O determinante non é unha dinámica conxuntural calquera, senón a vontade das comunidades implicadas. O ritmo e a calidade do traballo vén determinado por aqueles que fan o traballo. Non hai nin 147

salarios nin xefes, nin présa nin rendibilidade. Posto que cada traballador pode “desertar” ao seu bolo, tales empresas seguen a ser unha cousa relativamente feble, inofensiva e agradábel, que non pode asustar moito a ningún ibu. Porén, é razoábel manter algunhas fábricas e institucións centralizadas; así, por exemplo, unha fundición de tamaño medio coidadosamente planificada e dotada de todas as pexas para protexer o medio ambiente estraga menos a natureza que un forno de fusión en cada patio traseiro.

En gran parte será posíbel atopar para estas empresas conxuntas ibus que poidan pór en práctica a súa concepción da vida, mesmo que ven niso o seu “oficio”, por expresalo dun xeito anticuado. Por que non debería haber ibus interesados en ser enxeñeiros, pilotos, fundidores, maquinistas, mineiros, etc.? Non é preciso que sexa para sempre, e poden decidirse as condicións de traballo. O primeiro problema preséntase cando os mesmos bolos que deciden pór en marcha unha empresa conxunta non atopan ninguén entre os seus ibus que guste de facer o traballo. Este “resto” pode ser máis ou menos grande; cando chega a ser demasiado grande, os ibus terán que considerar se unha empresa semellante é para eles abondo importante. Se se aferran a iso, entón a solución consiste en repartir o traballo restante entre todos os bolos e realizalo como traballo voluntario. Esta forma de traballo conxunto existe na meirande parte de culturas, que non coñecen ningún traballo asalariado e daquela tampouco ningún sistema fiscal. kene é un tipo de “imposto natural” en forma de man de obra. Así podería ser que os bolos puxeran a 148

disposición do barrio o 10 por cento do seu tempo de traballo, os barrios a disposición da cidade o 10 por cento do seu tempo de traballo, etc. Dentro dos bolos este repartiríase segundo o principio de rotación. É posíbel que kene consistise sobre todo en traballo necesario, pero pouco esixente ou desagradábel, por exemplo vixiar centrais nucleares inactivas, limpar canais, reparar rúas, minería. Se se logra reducir este traballo, kene tenderá a desaparecer axiña. Namentres, seguirá a ser un deses lindes que lle debemos ao progreso dende o Paleolítico. Non todos podemos recoller e cazar.

149

tega

A

través da veciñanza, as actividades conxuntas e os acordos prácticos, xorden as asociacións de bolos. A forma de tales federacións, feixes de bolos ou coordinacións será distinto de rexión a rexión e de continente a continente, e estará influenciado por diferentes tradicións. Os bolos poden existir tamén illados (por exemplo na xungla). Poden estar organizados unicamente dun xeito pouco ríxido ou estreitamente entrelazados (nas cidades). Pode haber solapamentos, enclaves e exclaves, cambios, etc.

Unha forma frecuente de cooperación de dez até vinte bolos é sen dúbida o tega: unha aldea, unha veciñanza, unha vila, un pequeno val, un territorio, un barrio. Un tega pode chegar a existir por mor dun vínculo xeográfico, da estrutura urbana, de factores culturais ou históricos ou simplemente por unha mutua predilección.

Un tega (veciñanza) satisfai certos cometidos prácticos para os seus bolos ou para os ibus particulares: rúas, canais, abastecemento de auga, enerxía, pequenas empresas e obradoiros, transporte, hospitais, conservación das augas e dos bosques, almacéns de materiais, mercado, axuda xeral e reservas para emer150

xencias, teatros, cinemas, restaurantes, etc. Os bolos organizan para cousas semellantes unha especie de autogoberno a nivel local. O determinante non é aquí o territorio, senón a actividade. Un bolo pode así pertencer a varios tegas; os tegas poden sucederse uns aos outros con fluidez. A diferenza das formas actuais de administración local (consellos de barrio, comités de bloques, municipios, soviets, etc.), os tegas están determinados dende abaixo e non son simplemente canais de administracións centrais. Os bolos coa súa grande autonomía acoutan o poder de tales “gobernos” e impiden que desenvolvan unha dinámica burocrática propia. Os bolos son a garantía de que os tegas se poden “pór en xogo”.

Cando os bolos o queiran, as veciñanzas poden desempeñar tamén funcións sociais. Poden ter comisións que se ocupen dos conflitos entre bolos ou ibus, que supervisen duelos (véxase: yaka), que axuden a fundar novos bolos ou a disolver bolos xa extintos, que estabelezan tega’bolos (para ibus que non se podan avir a ningún modo de vida determinado, pero aos que, con todo, lles gustaría vivir nun bolo). No marco das veciñanzas debería haber tamén sitio para modos de vida fóra dos bolos: para eremitas, familias nucleares, vagamundos, nómades, misántropos, dandis, xenios, comunas ou relacións de dous. Estes individuos ou grupos poden chegar a acordos con bolos ou co tega para proverse de alimentos, aloxamento, etc. Constitúen unha parte da riqueza dunha veciñanza. Esta pode mesmo manter explotacións agrícolas propias (tega’kodu) e producir certos produtos para toda a veciñanza. En resume, o tega desenvolverá tantas ac151

tividades como o desexen os bolos implicados: baños, operetas, portos, fontes, festas, pistas de xeo, galerías, regatas, concursos de empanadas, matadoiros, panaderías. Os bolos teñen que ter aquí só coidado de non perderen demasiado da súa independencia: os primeiros pasos no camiño cara ao Estado son a miúdo moi inofensivos.

Simplificado nun esquema, un tega urbano podería ter máis ou menos o seguinte aspecto:

bolos Instalación do tega Mercado

Fogares individuais

Nómades

ibus sós

152

dala

dudi

A

s institucións sociais, tamén aquelas con funcións que en aparencia son só prácticas, teñen a tendencia case que natural de desenvolver unha dinámica propia e “traizoar” os seus membros. A cooperación xera poder e hai sempre grupos que queren apropiarse deste poder. Se non se impide conscientemente, a partir de calquera clase de organización social xurdirá o Estado. O mellor obstáculo contra esta tendencia é a independencia dos bolos. Sen ela fracasarán todos os métodos democráticos formais para acoutar o poder, sexa o principio de delegación dende abaixo, a rotación de cargos, a separación de poderes, a opinión pública, a obriga de informar, a elección por sorteo, etc. Ningún sistema democrático pode ser máis demo153

crático que a autonomía material e existencial dos seus membros. Non hai democracia para xente explotada, chantaxeada económica e culturalmente.

Partindo da autarquía dos bolos poden facerse algunhas propostas sobre como reducir o risco do Estado, malia a cooperación social. Dentro dos bolos non hai regras: o xeito de tomar as decisións determínao o modo de vida respectivo. Pero nos niveis máis elevados (veciñanza, cidade, rexión) poderían ser de utilidade os seguintes procedementos (tamén son posíbeis moitos outros).

Os asuntos da veciñanza discútense e expóñense nunha asemblea de delegados (tega’dala). Cada bolo envía dous delegados, e a maiores acoden dous representantes externos (dudis) doutras asembleas (véxase máis adiante). Os representantes dos bolos decídense por sorteo e a metade deles teñen que ser homes (para que as mulleres non teñan preponderancia por mor da súa maioría “natural”). Non hai ningún límite de idade. Os delegados infantís poden levar as súas nais, pais ou tíos/tías.

O tega’dala elixe dous dudis entre os seus membros, igualmente por sorteo. Estes delegados son enviados a través doutro sistema de sorteo a outros dalas (veciñanza, cidades, rexións) doutros niveis. Así, un tega’dala Barceloneta (Barcelona) manda se cadra un representante ao sumi’dala Andalucía, o sumi’dala Baviera un ao tega’dala Kreuzberg (Berlín), o fudo’dala Tsüri un representante ao tega’dala Appenzell (Suíza) ou viceversa. Estes representantes foráneos terían pleno dereito de voto e non estarían, por suposto, obrigados a ser discretos, ao contrario. Deben pór sobre 154

a mesa puntos de vista “exóticos”, espallar amaños internos, botar abaixo rutinas, ou sexa, observar, molestar, espiar. A semellanza dos nómades e hóspedes que aparecen en todas partes, poden axudar a superar os síntomas de illamento nos bolos e veciñanzas. A falla de coñecementos especializados, a independencia, a despreocupación son a súa achega máis importante.

Ademais, o mandato de todos os cargos de todos os dalas podería limitarse a un ano. As sesións deberían ser públicas ou transmitirse por radio/televisión. Todo o mundo debería poder intervir nas sesións, non só os delegados. Todo isto lembra ás xuntanzas dos xefes de tribos (só que os “xefes” o son aquí por sorteo) ou think-comunas. Os representantes dos bolos terían postos diferentes segundo a idiosincrasia dos bolos. Algúns serían totalmente independentes, outros estarían “suxeitos” a directivas estritas (as sancións propiamente ditas case que non serían posíbeis), dependendo de se representan un bolo máis liberal ou máis social.

Todos os representantes serían eles mesmos responsábeis de que se cumprisen as resolucións e participarían en distintas comisións, de tal xeito que a súa tarefa se pode considerar como unha forma de traballo voluntario (kene).

Os dalas de todos os niveis non poden compararse cos parlamentos ou gobernos. Só administran o que os bolos lles deixan de sobra e o que os bolos lles deixan facer. A súa marxe de manobra é pequena, a súa lexitimidade feble (sorteo), a súa independencia está ameazada, as súas funcións son de tipo práctico e acoutadas localmente. Aseméllanse máis ben ás antigas cortes, senados ou “cámaras altas”, isto é, son encontros de 155

unidades autónomas, unha especie de democracia feudal sen nobreza. Non son sequera confederacións, e poden escachar con facilidade por desavinzas. As sancións físicas, a lexislación, a coerción (todo o que constitúe o “Estado de dereito”) caen no baleiro, pois todos os ibus poden “liscar” sen que ninguén llo impida, ou atopar “asilo” (sila) nun bolo. O “baleiro legal” choe as institucións sociais, de tal xeito que apenas poden medrar. As asembleas populares son sempre e en todas partes posíbeis. Que poden facer contra isto 40 ou 60 delegados do dala?

156

fudo

O

s bolos e as súas veciñanzas poden arranxar por si sós a meirande parte dos problemas. Pero posto que a miúdo teñen herdades ou outros recursos fóra da estrita veciñanza, é precisa unha coordinación a maiores entre eles. Así, dez ou vinte tegas poderían formar un fudo (unha cidade, unha pequena rexión, un cantón, un distrito, un val, etc.).

O tamaño destes distritos debería ser moi flexíbel, en función das condicións xeográficas e as estruturas existentes. O fudo podería constituír o espazo vital para arredor de 200.000 ibus ou 400 bolos. Os bens que se desprazarían alén das lindes do fudo serían, a ser posíbel, poucos. Dentro das súas marxes, a agricultura (kodu) e a fabricultura (sibi) constituirían unha unidade e serían autosuficientes até nun 90 por cento ou máis (bio-rexión). Calquera ibu pode andar viaxando no interior dun fudo e no prazo dun día volver a casa (e ademais ter inda tempo para arranxar asuntos). En zonas densamente poboadas podería ser unha superficie de aproximadamente 50 x 50 km: pode mesmo atravesarse en bicicleta.

Un distrito tería máis ou menos os mesmos cometidos que unha veciñanza, só que nun marco máis am157

plo: enerxía, transporte, determinadas tecnoloxías, hospital para urxencias, mercados e feiras, reservas, materias primas, etc. Un cometido especial dos fudos sería ocuparse dos bosques, augas, zonas de montaña, trémboras e desertos, é dicir, zonas que non pertencen a ningunha veciñanza ou bolo concreto e que cómpre protexer contra toda clase de perigos.

Un fudo podería organizarse mediante unha asemblea do distrito (fudo’dala). Cada asemblea da veciñanza (tega’dala) enviaría dous delegados (1 home + 1 muller), que se decidirían por sorteo. (Véxase: dala, dudi) Algúns distritos serían especialmente grandes, porque abranguerían cidades con varios millóns de habitantes. Moitas grandes cidades poderán minguar pola emigración até quizais os 500.000 habitantes, pero algunhas terán que seguir sendo grandes para non perderen o seu carácter singular (París, Nova York, Hong Kong, Río, etc.). Non é fácil reconverter as grandes cidades para o autoabastecemento. A formación de bolos urbanos non presenta problemas especiais: correspóndense na súa meirande parte con estruturas xa existentes. As bases agrícolas destes bolos de grandes cidades estarían con todo moi lonxe, de tal xeito que cómpre buscar outras fórmulas. Para tal fin os fudos das grandes cidades poderían chegar a acordos de troco con distritos rurais ou rexións veciñas e trocar os seus servizos (teatro, cine, imprentas, restaurantes, etc.) por alimentos: para os visitantes sería daquela todo de balde.

Pola contra, os bolos dos barrios periféricos poderían ser sen máis agricolamente autónomos. Así xurdirían nas grandes cidades bolos fornecidos directamente por rexións (sumis) ou coalicións de rexións.17 158

sumi

A

rexión autónoma (sumi) é a unidade social máis grande que os bolos e os ibus poden experimentar dun xeito directo. Unha rexión semellante pode abranguer un número ilimitado de bolos, veciñanzas ou distritos, se cadra de 20 a 30 distritos con 8.000 bolos e varios millóns de ibus. En casos especiais poden ser tamén máis, noutros só algúns miles de ibus; por exemplo, nas illas, nas montañas, no xeo ou no deserto. Hai algúns centos de rexións neste planeta; a meirande parte delas coñeceranse no mesmo continente polo seu nome.

Unha rexión é en primeiro lugar unha unidade xeográfica: unha área montañosa, unha zona entre dous ríos ou cordais, unha illa grande ou península, unha franxa costeira, unha chaira, unha xungla, a conca dun río, un arquipélago, etc. Constitúe unha unidade no tocante ás posibilidades de transporte e debería ter recursos de abondo para poder ser en grande medida autárquica. A meirande parte do troco e da comunicación entre os bolos terá lugar no contexto da rexión. Non é unha unidade administrativa, senón da vida cotiá e práctica. En certos casos pode corresponderse con estados actuais (eeuu) ou repúblicas (urss, 159

Iugoslavia), ducados, provincias, rexións oficiais (Italia, Francia), Länder (Alemaña), etc. Pero en moitos casos estas divisións son puramente administrativas ou pouco prácticas e non viábeis. Ou foron mesmo creadas a propósito para rachar rexións culturalmente autónomas e domealas.

Hai de feito moitas rexións que non só están determinadas xeograficamente, senón que posúen como os bolos unha idiosincrasia cultural (con todo, este non ten que ser sempre o caso). Teñen, por exemplo, un dialecto ou un idioma típicos, unha historia de loitas comúns, un estilo de vida semellante, determinados tipos de vivenda e arquitecturas, unha relixión, festas e institucións tradicionais, unha cociña propia, etc. Todo isto e algunhas casualidades poden constituír unha identidade rexional. Para a defensa de tales identidades producíronse dende sempre e inda hoxe loitas contra a opresión centralista: os irlandeses, os indios americanos, os vascos, os ibos, os galegos, os corsos, os cataláns, as xentes do Jura, os palestinos, curdos, armenios, etc. A historia da meirande parte dos estados nacionais consiste no asoballamento das culturas rexionais.

A idiosincrasia dunha rexión pode estar máis ou menos acentuada que a dos bolos que a integran e tamén diferenciarse dela. Polo xeral, as culturas rexionais que se poden desenvolver libremente son á súa vez máis tolerantes con outras culturas: a diferenciación non é xa unha cuestión de supervivencia. A forza dos bolos é xustamente a forza dunha rexión. Os bolos elixen eles mesmos a rexión en cuxas iniciativas queiran tomar parte. En determinadas áreas poden tamén pertencer a varias rexións, pois estas non están 160

definidas territorialmente e non precisan de ningunha fronteira. “Perdendo” ou “gañando” bolos, unha rexión pode adaptarse arreo a circunstancias novas.

Unha rexión pasa así a outra e un non sabe nunca se inda está en Turonia ou xa en Mandolandia. Esta vitalidade das rexións é unha oportunidade para resolver todos aqueles problemas ocasionados por fronteiras nacionais absurdas. As nacións, que se crearon para asegurar o dominio do Estado central, desmembraranse nun patchwork de “febles” rexións.18 Os bolos típicos, cuxo modo de vida está edificado sobre unha cultura rexional, son asemade “embaixadas” dunha rexión noutra e fomentan así o intercambio e con el a tolerancia mutua (bolos-anatolios en Berlín, bolos-alpinos no Congo, bolos-britos en Río, bolos-sicilos en Boston, etc.). Ningunha cultura rexional devirá para outra nun melting pot, senón que se deixará enriquecer pola diferenza das “culturas hóspede”. (Non esquezamos, con todo, que as tradicións rexionais son só unha fonte de autodeterminación cultural entre moitas!).

As rexións autónomas poden encargarse de todos os cometidos que os bolos que forman parte delas lles queiran ceder. Entre eles poden quizais mencionarse especialmente: a vixilancia das centrais nucleares inactivas ou dos depósitos radioactivos (campos de minas, aramados de espiño, niños de metralladoras, equipos rotatorios de vixilancia, etc. por algunhas decenas de miles de anos), o mantemento dalgunhas liñas de ferrocarril, autobús ou barco, clínicas especiais, laboratorios, exportacións/importacións de enerxía, axuda nas catástrofes, mediación ou resolución de conflitos, 161

participación en iniciativas continentais ou planetarias. A man de obra que é en todo caso necesaria para tales cometidos pode ser aportada polos distritos en forma de traballo voluntario (kene).

Unha asemblea rexional (sumi’dala) podería ter o seguinte aspecto: dous delegados de cada distrito, outros 40 delegados de 20 bolos elixidos por sorteo; arredor de 60 membros. A isto engádenselle, ademais dos dous habituais representantes foráneos (dudis), dous máis por cada rexión lindeira. Na asemblea rexional de Borgoña, sentaríanse daquela tamén representantes con dereito a voto de Champaña, de Lorena, o

162

Jura, etc., e viceversa. Estas representacións de veciños poderían mellorar a cooperación entre rexións e reducir as tendencias isolacionistas. As rexións veciñas poderían a maiores cooperar estreitamente en moitos eidos, por exemplo no transporte e na obtención de materias primas. En Europa (nun sentido xeográfico amplo) habería arredor de 100 rexións autónomas, en ambas as dúas Américas 150, en África 100, en Asia 300 e no resto do mundo de novo 100, en total 750.

O mundo tería entón o seguinte aspecto (debendo entenderse as fronteiras non como liñas, senón como zonas de transición):

163

asa

A

sa é o nome da nave espacial “Terra”. As rexións autónomas son os distintos espazos desta nave espacial e todos nós somos os seus pasaxeiros. As rexións poden tomar parte nas iniciativas planetarias organizadas pola asemblea planetaria, o asa’dala. Cada rexión envía unha representación de dúas persoas (1 muller + 1 home ás súas xuntanzas, que se celebran de xeito alterno un ano en Beirut e outro en Quito. (Alguén debería preguntarlle inda ás dúas cidades se teñen ganas de albergar 1.500 persoas). O asa’dala é un foro para contactos entre sumis, promove encontros, leria, o intercambio de bens, proxectos, ideas e mais insultos.

Podería encargarse tamén dun par de hobbys planetarios, como por exemplo: a explotación dos mares, a distribución de materias primas, as liñas de ferrocarril intercontinentais, as liñas aéreas, a navegación transoceánica, a loita contra as epidemias, a meteoroloxía, o teléfono, os programas de investigación de todo tipo de menciñas, a reforestación, o dicionario de asa’pili, o correo, as últimas tecnoloxías, as conversas con golfiños e baleas, a navegación espacial, etc. As sesións do asa’dala e das súas duascentas comisións constitúen o motivo para aglomeracións de miles de ibus, semellan164

tes a unha migración masiva. Participan en distintas asembleas, “entorpecen” todas as xuntanzas posíbeis, tratan de convencer aos delegados. As xuntanzas importantes transmítense a todo o mundo a través da televisión por satélite.

Qué rexións participarán nas iniciativas planetarias e cantas serán depende totalmente dos seus intereses e inclinacións. Haberá sen dúbida rexións que ficarán á marxe e renunciarán aos servizos prestados polo asa’dala. Grazas ás múltiples redes de autoabastecemento ningún bolo ou ningunha rexión será realmente dependente de estruturas planetarias. A fama das rexións, a súa reputación, serán a miúdo máis importantes como vantaxes “prácticas”.

Sen a autonomía dos bolos e das rexións existiría un certo perigo de que do asa’dala xurdise unha especie de goberno mundial. Pero o asa’dala ocuparase principalmente de áreas para as que ningún ibu particular ou ningunha rexión son “competentes”: mares, atmosfera, zonas polares, desertos, etc. O asa’dala decidirá só sobre as cousas que as rexións lles remitan e lles deixen de sobra.

165

buni

A

forma máis simple e cotiá de troco de cousas entre os ibus, bolos e rexións son os agasallos: buni. Moito circulará simplemente e se utilizará sen que haxa que preguntar polo seu propietario. Os circuítos locais e os intensos contactos persoais velan por que nada se “perda” e os “agasallos” (nestas condicións o concepto estará de máis) regresen sempre de volta.

Posto que a reputación, a amizade e as relacións persoais son importantes, o valor das cousas e dos rendementos laborais convértese en relativo. Inda cando se agasallen bens de consumo, non deixa nunca de “compensar”.

Os agasallos teñen moitas vantaxes para o que dá e para o que recebe. Quen dá algo determina a súa forma e calidade, e exerce daquela co seu obsequio unha especie de propaganda cultural. Ao agasallado o agasallo lémbralle a persoa que llo deu, cuxo prestixio social e influencia se fortalecen. Os obsequios obran como unha prolongación da persoa alén dela mesma, e o agasallado obtén ao mesmo tempo un pretexto para se desquitar. O agasallar e o volver agasallar constitúe así unha parte importante do entendemento mutuo, unha forma da comunicación non verbal. (Tamén as 166

palabras son de feito agasallos: algúns cárganas hoxe na conta como un servizo).

Agasallar é tamén unha forma vantaxosa de troco, porque no proceso de troco hai que investir pouco traballo. Non hai que calcular ningún valor, non hai liquidacións, nin contabilidade. Non precisa de tempo para negociar ou para pechar contratos. O agasallar pode producirse espontaneamente en calquera lugar.

Aseméllase no seu efecto ás regras da hospitalidade: as formas persoais de troco son a longo prazo máis “rendíbeis”. As actuais transaccións de venda rápidas e anónimas son, pola contra, pouco satisfactorias co tempo. Ou qué beneficio persoal hai no supermercado, no caixeiro automático, no grande almacén? Que nos une á caixeira, a un ordenador de crédito?

O significado do agasallar dependerá da situación local. Nun círculo relativamente pechado, cunha estreita convivencia, é a forma ideal de troco. Pero como os agasallos son irregulares e pouco fiábeis, os bolos para os que o importante é que a vida transcorra dun xeito regulamentado e previsíbel, apoiaranse máis noutras formas de troco (véxase máis adiante). Algunhas actitudes vitais cadran mellor co principio do agasallo ca outras. Pero todas as outras formas poden considerarse como subcategorías do agasallo, como agasallos planificados ou definidos dalgún outro xeito.

O que hoxe se expresa en diñeiro como “contravalor” é unha abstracción allea á vida, pois o beneficio de cada troco depende de moitos aspectos e non só do tempo de traballo investido nunha cousa. A compra/ venda é unha redución brutal do agasallar. Ao final os enganados son todos os participantes.

167

mafa

O

mafa é un depósito de agasallos creado polos bolos. No marco dun barrio ou dunha rexión os bolos estabelecen conxuntamente algunhas reservas, das que cada bolo pode servirse en función da súa necesidade. O mafa dálles así aos bolos que toman parte nel máis seguridade en caso de situacións de emerxencia, catástrofes, estreituras ou contratempos. O mafa é a rede baixo o trapecio-bolo do autoabastecemento.

O mafa aseméllase en principio aos sistemas actuais de seguridade social, é un seguro en especie. Poden ser produtos alimenticios básicos (leite en po, cereais, sal), combustíbeis (petróleo), menciñas, pezas de reposto, roupa, materiais de construción, etc. O mafa pode ter tamén a forma dun préstamo de ferramentas e máquinas, dun depósito de vehículos. É unha especie de grande almacén gratuíto, no que todos aportan algo e do que todos reciben o que precisan. O mafa adminístrano os mesmos bolos que participan nel, e así apenas existe o perigo de que, como outros sistemas “socialistas”, cree dependencias dunha burocracia central. Por suposto, poden xurdir conflitos se un bolo parece abusar do mafa. Pero nun ámbito abarcábel, no que todos se coñecen, isto será moi pouco frecuente.

168

O mafa é tamén posíbel a nivel continental e mesmo a escala mundial. Algunhas rexións poden crear conxuntamente depósitos semellantes, que serán sobre todo importantes no período de transición, cando inda moitos bolos estean en vías de formación. O mafa pode axudar aos bolos en zonas que até o de agora se mantiveron na miseria (Terceiro Mundo) a construír a base do seu autoabastecemento. Pode complementar o troco directo entre os bolos cando os problemas sexan demasiado grandes.

169

feno

A

meirande parte dos bolos necesitan ou desexan unha maior variedade de bens ou servizos do que eles mesmos poden producir. Dalgúns destes bens precisarán periodicamente e a longo prazo; os agasallos non resultan aquí acaídos e tampouco mafa está destinado para isto. Para estas subministracións continuas os bolos chegan entre si a acordos de intercambio en especie, fenos. Trátase sobre todo de produtos de primeira necesidade, que se usan periodicamente en cantidades moi grandes: comestíbeis, servizos de reparación, tecidos, fertilizantes, servizos cosméticos ou médicos, etc.

Tales acordos de intercambio enriquecen o autoabastecemento e fano tamén menos laborioso, porque evitan especializacións paralelas. Para determinados bens, unhas unidades de produción máis grandes e unha certa especialización supoñen tamén unha carga menor para o medio ambiente. Asinando a vontade moitos e máis variados fenos increméntase dun xeito análogo a riqueza dos bolos. Unicamente deberán ter coidado de non entregar demasiado da súa autarquía.

O número e significado de tales acordos de troco variará en función da estrutura interna e a idiosincra170

sia cultural dun bolo. Os bolos que sexan máis ben pechados e quedos terán poucos fenos, os abertos e extravertidos máis. Os fenos non xorden de consideracións puramente prácticas (como as relacións de troco, a distancia, a calidade), senón por mor de contactos persoais ou culturais e preferencias. Trocarase con aqueles bolos que normalmente a un lle gusten, que teñan unha concepción semellante ou oposta da vida, que empreguen determinados métodos de produción.19 Posto que a malla de fenos dun bolo (ou tamén dun barrio, dunha rexión) se desenvolverá paseniño, apenas existe o perigo de que se faga inabarcábel e se necesiten grandes ficheiros, listas ou mesmo ordenadores. A chegada de determinadas subministracións (años en primavera, froita en outono, viño en inverno) converterase se cadra en parte integrante do folclore dun bolo e estará sinalado con festas. Así e todo, é posíbel que bolos que teñan relacións menos emocionais cos seus fenos administren estes coa axuda de ordenadores. Con programas sinxelos de optimización poderían axustarse distancia, cantidade, calidade e momento das subministracións no marco de varios bolos. Pero disto apenas resulta un maior beneficio, posto que, por outra banda, se perde unha chea de comunicación directa. Esta ten entón que restablecerse doutro xeito, con eventos especiais (véxase: pili).

Co tempo os acordos de troco constituirán unha rede de relacións densa e equilibrada. Pode axeitarse arreo a condicións cambiantes, e as duplicidades poderán evitarse cada vez máis. Para que o gasto en transporte se manteña baixo, os bolos veciños efectua171

rán conxuntamente subministracións frecuentes ou de grandes cantidades. O sistema feno vaise así asentando e convértese nun ciclo orgánico que toma moitos aspectos en consideración. Cando un bolo ten, por exemplo, 500 fenos, 300 deles manteraos con bolos veciños. Os bolos veciños poden así colaborar tan intensamente que xurdan verdadeiros bi-bolos, tri-bolos ou pluri-bolos, un feixe de bolos. Canto máis afastado estea un socio de troco, máis lixeiros e refinados serán os produtos e menos frecuentes as subministracións.

De bolos moi afastados só se obterán especialidades típicas en pequenas cantidades: caviar de Odessa, té de Sri Lanka, aceite de abelás de Anatolia, carne seca do cantón dos Grisóns, pan de especias de Borgoña, etc.

Os acordos de troco en especie desempeñan tamén un papel importante no troco entre rexións e continentes. Aquí tratarase sobre todo de determinados produtos industriais e materias primas. Como os socios que toman parte neles teñen unha certa autarquía, pode negociarse en pé de igualdade sobre as condicións do troco (terms of trade). Xa non se trata tanto das horas de traballo e dos custos, senón tamén das relacións doutro tipo entre rexións (que á súa vez son influenciadas polos contactos entre os distintos bolos).

Non é concibíbel que os bolos teñan entre eles estritas relacións persoais/culturais, e que asemade as respectivas rexións se chantaxeen mutuamente.

172

173

tega

Limmat Limmat Limmat Limmat Limmat Motor Hard Longo Altstadt Höngg Aarau 1 Herisau Mesocco Ascona Ried Kreuzberg Voltaire Lubéron Porta Tic. Döbling Arkadiya Lassithi Brión Nazaré Chorfa Jambilar Kaskazini Vava’u Beverly H.

bolo

Quetzal Quetzal Quetzal Quetzal Orlando Titanic Saray Mamba Eintracht Bilbo Ubu Thelema Selma Loco Yggdrasil Kriti Cacambo Aubignane Ranko Harmonie Tarakan Giorgios Triskel Marquinho Ksar Pura Mchwa Taoa Rodeo Dr.

Tsüri Tsüri Tsüri Tsüri Tsüri Tsüri Tsüri Tsüri Tsüri Tsüri Aargau Appenzell Räzia Ticino Constanza Berlín Jura Aix Milán Viena Kronstadt Creta Rianxo Porto Nefta Tumkur Manhattan Tonga Los Angeles

fudo

Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Helwezia Wurtemberg Fläming Comté Provenza Lombardía Austria Ladoga Ellas Galiza Portugal Ifriquiya Karnataka (India) Big Apple Waka-Wasa (Pacífico) Sunnifornia

sumi

Extracto do rexistro de fenos do bolo Laokoon en Zürich: Uso da sauna 300 kg de carpas Reparación de bicicletas 20 kg de mel de abellas 300 kg de ravioli de espinacas Tintura para o pelo 500 kg de iogur Reparación de cristais Reparacións de pelico 100 l de viño tinto 50 l de augardente de mazá 200 kg de queixo 10 kg de madeirudos 5 kg de marihuana 100 kg de lucio 100 kg de perfume 300 l de viño 20 kg de mel 400 kg de pasta 100 kg de compota de albaricoque 300 kg de arenque 200 l de aceite de oliva 80 kg de empanada de millo e berberechos 200 kg de sardiñas 200 kg de dátiles 10 kg de cardamomo 20 l de salsa mojo 200 kg de aceite de coco 50 kg de sementes de durmideira

Subministra a Laokoon

Masaxe de pés 700 kg de mazás boskopf Reparación de calefaccións 50 kg de queixo de ovella 200 kg de la de ovella 20 kg de la de ovella 500 kg de fariña de trigo Reparación de calefaccións 10 peles de ovella 150 kg de tofu 30 kg de la de ovella 150 kg de xamón 300 kg de fariña de trigo 20 kg de marmelada de amorodo 200 kg de xamón 50 kg de touciño afumado 50 kg de queixo de ovella 30 kg de marmelada 60 kg de xamón 70 kg de empanada de coello 70 l de augardente de mazá 150 kg de xamón 80 l de licor de framboesa 40 l de augardente de cereixas 50 kg de marmelada de amorodo 20 l de licor de framboesa 20 l de licor de framboesa 30 l de licor de framboesa 60 kg de queixo emmental

Recibe de Laokoon

sadi

O

s agasallos, as reservas comúns e os acordos de troco reducen drasticamente, xunto co autoabastecemento, a necesidade dun troco económico, isto é, baseado no cálculo do tempo (de traballo). A diversidade das identidades culturais fai imposíbel os produtos masivos e daquela tamén a aparición de mercados de masas. Apenas se producirá para un mercado anónimo e case sempre para un mesmo, para determinados clientes ou para amigos. O tempo de traballo investido nun produto será difícil de comparar por mor da singularidade dos produtos e a medida exacta do valor (expresada en importes monetarios) será por tanto sumamente insegura. O “valor” será –como hoxe por exemplo no caso das obras de arte– determinado por demasiados factores, e o mercado converterase daquela nunha especie de xogo de azar.

A pesar disto pode por suposto acontecer que ibus (ao fin e ao cabo seguen tendo o seu taku, o baúl coa súa propiedade) ou bolos concretos prefiran para certas fins un troco baseado no cálculo. Para iso están os mercados locais (urbanos, rexionais): sadis. Eles complementan as outras formas máis importantes de troco.

174

A meirande parte dos barrios ou distritos (cidades) celebran mercados diarios, semanais ou mensuais, as rexións organizan feiras de todo tipo. Tales mercados poden instalarse en naves de fábricas, edificios de escolas, igrexas ou almacéns, para que poidan ter lugar tamén se chove ou vai frío. Ao seu redor desenvólvense as actividades sociais máis diversas: bares, teatros, cafés, salóns de billar, circos, círculos de lectura, clubs, etc. O mercado converterase nun animado lugar de encontro, nun foro informal de comunicación como os bazares orientais. A compra/venda é só un “pretexto” para todos os intereses posíbeis. Moito do que doutro xeito tería que resolverse por medio de burocracias especiais pode regularse no “mercado” dun xeito totalmente directo/persoal. Á inversa, no mercado amósase o “carácter” dun barrio. Pode ser caótico, ben ordenado, miserábel, multicolor, ruidoso, amormado, afábel ou malhumorado.

Segundo os casos, un comité do mercado (sadi’dala) organizará o mercado de acordo cos desexos dos bolos, determinará o tipo de mercadorías permitidas, a duración, a moeda, as esixencias de hixiene e calidade.

Os mercados son ideais para produtos que non sexan de primeira necesidade, fáciles de transportar, raros, usados en pequenas cantidades e altamente especializados. Poden ser pezas únicas, obras individuais, antigüidades, delicatessen, drogas, perfumes, xoias, prendas de vestir, artigos de coiro, obras de arte, curiosidades, cadros, libros, programas, armas, pezas electrónicas, pinturas, etc. Se un ibu busca algo así, non pode contar cun eventual agasallo nin pechar un acordo (feno) para un único troco. Eventualmente haberá 175

tamén “mercados electrónicos de anuncios”, con cuxa axuda se poderán buscar pezas individuais importantes (por exemplo, pezas de reposto).

Posto que os grandes desprazamentos de bens se levarán a cabo sen cartos, non haberá tampouco moedas internacionais: cada mercado pode desenvolver o seu sistema propio e local. Un barrio ou unha cidade poden introducir unha moeda propia do tipo antigo (chelíns, cequís, doblóns, táleros, floríns, maravedís, en papel, metal ou plástico). Poden calcular en ouro ou prata, con cunchas ou anacos de xade. Outros preferirán fichas como nun casino, que un ten que entregar ao abandonar o mercado (para iso hai un debe ou haber nun banco do mercado). Coa axuda de ordenadores e “tarxetas de crédito” magnéticas pódese organizar o mercado “sen cartos”: todas as persoas que acoden ao mercado abren unha conta, e cando marchan rexístrase automaticamente canto teñen que recibir do mercado ou canto lles debe. Para evitar a acumulación de saldos positivos (haberes) demasiado grandes podería incorporarse mediante un programa aleatorio unha especie de potlatch electrónico: todos os haberes son cancelados en prazos de entre medio ano e dous anos. Algunhas moedas serán convertíbeis, outras non. Con toda seguridade tampouco o ouro se aceptará en todas partes. Os mercados converteranse nunha aventura numismática, porque o diñeiro en si mesmo non será máis que un hobby, non un problema existencial coma hoxe. Os mercados desempeñarán un papel comparábel ao que tiñan na alta Idade Media: complemento divertido dun estilo de vida autosuficiente.20 176

Almacén público (mafa)

bolo bolo

bolo

bolo

Contratos de troco (feno) Agasallos (buni) Almacéns públicos (mafa) Mercado (sadi) Autoabastecemento (kodu + sibi) Relacións de troco

177

fasi

É

o ibu un ser sedentario ou nómade? Na súa historia (por el mesmo inventada) aparece como xinete das estepas e construtor de catedrais, como labrego ou xitano, como xardineiro da súa pequena horta ou corremundos. Os bolos presupoñen un certo sedentarismo (por mor da agricultura) Unha civilización unicamente de recolledores e cazadores volverá ser só posíbel cando a poboación mundial decreza en varios millóns. Pero bolo’bolo volverá facer posíbel para todos a liberdade de movementos en todo o globo terráqueo. Ningunha sedentarización forzosa impedirá xa aos clans ou bolos nómades trasladarse dun lado a outro. Ningunha fronteira nacional ou lei os estorbará.

Tamén os ibus concretos se senten só ben cando poden estar seguros de que en todo momento poden marchar de viaxe á Patagonia, Alaska, Kamchatka, Zanzíbar ou París. Isto é posíbel porque todos os bolos lles proporcionan hospitalidade aos viaxeiros e, por tanto, estes poden marchar libres de preocupacións. Posto que ninguén ten que ter medo de que o diñeiro se lle esgote, desaparece a presión do tempo e o viaxar faise máis acougado. O inmenso gasto de 178

enerxía actual en medios de transporte rápidos poderá reducirse drasticamente, porque xa non se trata de chegar o máis rápido posíbel o máis lonxe posíbel.

Xa non serán necesarios máis voos chárter para percorrer África Occidental ou Sudamérica en tres semanas porque o traballo agarda por un. Os viaxeiros non serán xa turistas apurados. O viaxar volverá ser unha experiencia.

O transporte de bolo’bolo ten como obxectivo desprazar dun lado para outro os menos viaxeiros diarios e bens posíbeis. Prodúcese, até onde sexa posíbel, no ámbito local, e os ibus viven e traballan polo xeral no mesmo barrio ou aldea. Desaparecen o tráfico nas horas punta, os desprazamentos para as compras, o transporte masivo, o turismo masivo; os medios de transporte utilizaranse sobre todo para o transporte de persoas ao servizo do deleite de viaxar. Pois viaxar é un pracer en si, e non hai para el ningún substituto. A leituga, pola contra, non gaña nada con “viaxar” por razóns económicas (baixos salarios) miles de quilómetros até o consumidor.

Posto que a vida ten lugar na súa meirande parte no bolo e no barrio, o ibu pode realizar case que todos os desprazamentos a pé. Os barrios son paraísos peonís con moitos pasos, pontes, arcadas, galerías, pasaxes, marquesiñas. No verán e no inverno, con choiva e neve, hai sempre carreiros secos por todo o barrio.

Libre de molestos semáforos (apenas hai xa tráfico de automóbiles), o ibu pode viaxar mesmo máis rápido ca hoxe. Pero sobre todo estará menos estresado.

No interior do distrito (cidade, área de transporte de cercanías até os 20 km), a bicicleta é o medio de 179

transporte ideal. Ao carón das bicicletas persoais haberá outras propiedade dos bolos e nas estacións de tranvía e tren bicicletas de uso público. Xunto co ibu (que toma o combustíbel en forma de alimento), a bicicleta é o sistema de transporte máis eficaz de todos enerxeticamente. Pero para iso necesita camiños medianamente coidados. Nas rexións montañosas, con mal tempo ou no inverno é pouco práctico (así a todo, pagaría a pena construír unha rede de carrís bici cubertos). Pola contra, onde haxa neve de abondo, o que se presta para o transporte de cercanías son os esquís de fondo, as zorras de cans ou as troicas.

Na montaña ou en xeral no campo son prácticos os animais, posto que a súa forraxe medra, por así dicilo, á beira do camiño: asno, macho, camelo, poni, cabalo, iac, can, boi, elefante. Tamén nas cidades poden, por exemplo, ser moi útiles, nun ámbito acoutado, os cabalos (ou inda mellor os machos, que son menos complicados con respecto á comida, pero en troques requiren máis experiencia no trato). Isto sobre todo para o transporte entre as propiedades rurais e as residencias urbanas (sibi’bolo e kodu), porque entón non hai que levar ademais a súa comida até a cidade. Na cidade, con todo, é o mesmo ibu (+ bicicleta, + esquí, + patín, + zorra) o medio de transporte universal.

Como rickshaw, con remolque, como triciclo, a bicicleta pode empregarse tamén para pequenos transportes (até 100 kg). Un pentadem pode transportar varios ibus e a maiores trasladar inda arredor de 350 kg de carga útil:

180

Comparados coa bicicleta, os medios de transporte de masas que precisan de relativamente pouca enerxía, como o trolebús, o tranvía ou o metro, son moi custosos, porque requiren unha infraestrutura complicada (raís, equipo de vagóns, conducións, etc.). Son ademais ruidosos, con frecuencia non están aproveitados ao máximo (unha bicicleta non vai nunca baleira) e algunhas veces son perigosos. Nunha cidade de tamaño medio (arredor de 300 000 habitantes) abondaría unha rede pública de transporte reducida con tres liñas. Se nas paradas hai bicicletas preparadas, poden acadarse dentro da cidade a meirande parte dos bolos nun cuarto de hora (pero de todos os xeitos o máis probábel é que ninguén teña tanta présa).

Nas rexións rurais os medios idóneos para o transporte de cercanías son as liñas de autobús, os taxis colectivos ou mesmo os coches privados.

Posto que cada bolo (ou a súa propiedade rural) precisa só dunha vía de acceso e o tráfico é en todo caso moi pequeno, a rede de estradas, que implica unha grande carga de traballo, pode reducirse considerabelmente. A meirande parte das rúas das cidades, autoestradas, estradas interurbanas, sobrarán ou poderán reducirse a un único carril. Tamén a necesi181

dade de lugares para aparcar, aparcadoiros, etc., será en consecuencia menor. O tráfico automobilístico que siga a existir será tardo (20 km/h dentro da cidade), esporádico e respectuoso (un coñece os condutores).

Trátase predominantemente de camións e autobuses (que funcionan con biogás, vapor, gasóxeno, algo de diésel e gasolina), ambulancias, coches de bombeiros e mais transportes especiais.

Tren rexional

0

1

2

3

4

5

6 km

Cidade “de tamaño medio” arredor de 300.000 habitantes A pé: 1 hora 10 minutos Coa bicicleta: 20 minutos Co tranvía e a pé: 20 minutos Co tranvía e a bicicleta: 15 minutos

182

Se o ibu quere, pode chegar en bicicleta a Palermo, Ulan Bator ou Luanda. Pero tamén se pode confiar aos medios de transporte rexionais, que son mantidos polos distritos, rexións e federacións rexionais. Estes son polo xeral ferrocarrís lentos, que funcionan con vapor, gas, electricidade ou carbón, que rara vez circulan e se deteñen con frecuencia. Circulan con frecuencia non de acordo cuns horarios ríxidos, senón en función das necesidades; sobre isto pode un informarse por teléfono.

Noutros lugares hai navegación por canais, cabotaxe, liñas de autobús ou coches de cabalos. En combinación cos medios de transporte de cercanías en distritos concretos e coas bicicletas, abondan a miúdo dúas liñas rexionais de comunicación (nunha rexión “normal”):

Ferrocarril intercontinental

A

B

100

200 km

A-B con ferrocarril e bicicleta: 5 horas

Se un ibu quere viaxar lonxe, dirixirase cara á estación de ferrocarril intercontinental máis próxima, 183

que é xestionada por unha comisión do asa’dala. A súa rede ferroviaria ten o seguinte aspecto: Rede de ferrocarril e marítima intercontinental

Esta rede ferroviaria pode construírse nunha gran parte sobre liñas xa existentes, só en África e en Sudamérica precisará ampliarse un chisco máis. Para que sexa máis cómodo viaxar poderíanse adaptar algúns tramos ao ancho de vía ruso (por exemplo, Lisboa-Vladivostok ou Helsinki-Cidade do Cabo). O ferrocarril intercontinental e as liñas oceánicas que forman parte del (San Francisco-Vladivostok, Lisboa-Nova York, Singapur-Sydney, etc.) constitúen a espiña dorsal da rede de transporte planetaria: no prazo dalgunhas semanas pode chegarse a calquera lugar.

O avión utilizarase só en rexións particulares (zonas polares, desertos, arquipélagos, xunglas) e para casos especiais nos que a velocidade sexa importante (transporte de enfermos, axuda nas catástrofes, enterros, pezas de reposto, menciñas, etc.), porque a infraestrutura e mais o combustíbel ocasionan un gasto 184

desproporcionado. Os voos de pracer adxudicaranse por sorteo.

Posto que todos os ibus (e non só, como hoxe, os ricos) terán a posibilidade de emprender viaxes máis longas, co tempo xurdirán tamén vencellos persoais entre bolos moi distantes (amizades, amoríos, embarazos, quimeras, proxectos, acordos de troco), e desenvolveranse novas concepcións de vida. Os bolos convértense en encrucilladas, abertas ao mundo, de xentes e ideas. Malia que os medios de transporte serán nalgúns lugares máis lentos que agora, o intercambio a escala mundial será máis xeneralizado e intenso.

Os ibus terán tempo de se ocupar doutras culturas e linguas e de estabelecer de verdade contacto ao mesmo nivel con outros ibus. Viaxar non será coma hoxe unha cuestión unilateral e abusiva (turista rico/indíxena pobre), senón bilateral: aparecerán bantús en Múnic, sikhs en Praga, mongois en Estocolmo, indios quiche en Zürich, esquimós na Costa Azul, non como refuxiados, solicitantes de asilo ou curiosidades de circo, senón como visitantes con dignidade.

185

yaka

É

o ibu un ser sociábel, necesitado de afecto, agarimoso, ou é rifón, esquivo, mesmo violento? É hoxe tan agresivo só porque o pesadelo do traballo o fai envexoso, frustrado e irritábel? É moi probábel. E con todo hai ciúmes, orgullo ferido, afán de destrución, antipatía, instinto asasino, delirios de grandeza, sede de aventuras, paixón pola caza, teimosía, carraxe, toleira homicida; pois bolo’bolo é unha “civilización” con límites e todos teñen que bater con eles. Estas frustracións inevitábeis non deben amorearse, fixarse dun modo autoritario e conducir a catástrofes. Por iso, se cadra, precísase de yaka.21 O yaka posibilita as desavinzas, as rifas, a violencia e mais a guerra. yakas hai entre: ibus e ibus ibus e bolos bolos e bolos ibus e tegas bolos e tegas tegas e sumis ibus e sumis sumis e vudo asa e bolos, etc.

186

As rifas non deben ser reprimidas ou transformadas polo Estado (xustiza, policía, exército), senón que deben dirimilas sobre o terreo os afectados. Como outros tipos de troco (neste caso cun contacto intenso e físico), os yakas (duelos) son regulados por unha serie de acordos xerais, evitando así desenvolvementos catastróficos. Estes acordos de yaka poderían ter máis ou menos o seguinte aspecto: · Cómpre que se efectúe un desafío ante cando menos dúas testemuñas. · Pódese sempre rexeitar o desafío. · Cómpre invitar un comité local (dala; por exemplo, o consello do barrio) a un intento de conciliación cando se acepte o desafío. · A elección das armas e do momento está en mans do desafiado. · O yaka (duelo) ten lugar perante unha delegación do comité competente (yaka’dala). · O comité do duelo proporciona as armas para as dúas partes en conflito, que poden constar de tantos ibus como se desexe. · Só están permitidas armas “mecánicas” (corpo, aros, paus, espadas, puñais, arco de frechas, tiracroios, lanzas, machadas, alabardas. Ningunha arma de fogo, veleno, animal, granada, lume). · As armas cun radio de alcance no que xa non poida ver o branco nos ollos do adversario están excluídas (arredor de 100 pasos). · O tipo de armadura forma parte da elección das armas (aquí non hai restricións).

187

· Se unha das partes se declara vencida (bandeira branca, deixar caer as armas, levantar as mans), a outra ten que cesar de contado a loita. · Ambos os dous bandos responden a partes iguais de todos os traballos, danos, lesións, etc., que se orixinen nun yaka (kene).22 Os comités de loita competentes preparan os lugares de combate, poñen árbitros (en caso necesario tamén armados), ocúpanse da evacuar os feridos ou mortos, protexen os ibus non participantes, animais e plantas.

Se o desafiado non desiste voluntariamente, un comité de loita non pode por propia iniciativa impedir un duelo. Ocuparase unicamente de que as outras formas de intercambio (falar, agasallos, bailar, rituais, competicións “deportivas”, etc.) sigan a ser sempre posíbeis.

Se agrupacións máis grandes como bolos ou mesmo rexións e barrios enteiros queren retarse ou facerse a guerra, pode orixinarse nas comisións de loita competentes (rexionais, continentais) un gasto considerábel, que, con todo, os rifantes teñen que amortizar máis tarde en forma de subministracións ou traballo voluntario.

Pero as agrupacións máis grandes poden tamén escoller campións que loiten por eles, ou comisionar só grupos de duelo máis pequenos. Posto que apenas haberá motivos económicos para tales “guerras tribais” (son, pola contra, moi “custosas”), serán relativamente infrecuentes e pouco persistentes. Dependendo das representacións ideolóxicas, os yakas serven para acadar honra e prestixio ou pertencen mesmo á vida cultural de certos bolos. Pola contra, os bolos liorteiros poden por iso perder tamén parte do seu prestixio e ser excluídos.

188

É difícil calcular que frecuentes, que extensos e que sanguentos poderían ser os duelos e as guerras. Posto que están vencellados a moitos “inconvenientes” (dor, dano, tristura, medo, perda de prestixio) e non pode haber ningún motivo material razoábel, serán fenómenos excepcionais. E, con todo, non poden simplemente “sublimarse” a través do deporte ou os xogos; só cando son realmente “serios”, cumpren os yakas a súa finalidade (a saber, evitar guerras masivas). É posíbel que certos bolos non puidesen existir en absoluto sen guerras periódicas. Así pois, a violencia continúa, mais non necesariamente a historia.

189

NOTAS

1

O carácter de soño do universo (do meu universo: quen coñece outro?) non está entendido aquí como un chiste filosófico, senón como unha conclusión da física cuántica máis recente. Non hai ningún mundo exterior polo que nos teñamos que rexer. A realidade é só un dicir. Michael Talbot escribe: «No paradigma da nova física o mundo é un produto da nosa imaxinación. Imaxinámolo eterno, enigmático, visíbel, omnipresente no espazo e estábel no tempo, pero permitimos na súa arquitectura ocos breves e ao tempo infindos de irracionalidade, e presentimos daquela que poida ser un engano» (Mysticism and the New Physics, Routledge & Kegan Paul, 1981, p. 135) Despois de Heisenberg, Schrödinger, etc., ninguén pode xa reivindicar a realidade para si no senso científico: hoxe a “realidade” desenmascarouse como unha mera fórmula máxica de igual xeito que a “santísima trindade”. Os realistas son os últimos crentes dunha relixión anticuada, encantadora, pero en definitiva inxenua. E a súa liturxia é a realpolitik.

Coa creación do ser neutral ibu zafámonos dun xeito relativamente elegante de todos os problemas asociados á relación das mulleres cos homes. Por suposto só aparentemente.

No marco de bolo’bolo estas importantes cuestións deberán deixarse provisionalmente de lado. bolo’bolo non se ocupa en absoluto das formas e dos contidos concretos dun novo modo de vida, senón sobre todo dos lindes dentro dos cales é posíbel un novo comezo. Como xa se sinalou, é, con todo, inconcibíbel que o delirio industrial/patriarcal poda destruírse sen un cambio radical na relación muller/home. O bolo é a este respecto en e de por si un principio feminino, a saber, o retorno ao fogar, a unha comunidade abarcábel, humana. No bolo existen as condicións máis propicias para a abolición da dominación patriarcal e para unha relación entre sexos nova e relaxada. No aspecto material, o poder dos homes baséase en que estes puideron construírse fóra do fo190

gar estruturas de poder que escapan ao control do conxunto da sociedade, e en especial das mulleres: a caza, o gando, as asociacións armadas de homes (policía, exército, deporte), máquinas, burocracias dos estados, etc. Se todo isto deixa de existir, tamén o home se converte en amo de casa e ten daquela a mesma responsabilidade sobre todos os traballos domésticos, dende coidar os nenos até limpar as latrinas. Porén, o bolo é máis que o fogar dunha familia nuclear. É xa en si mesmo un universo de artes, ciencias, rituais, nos cales mulleres e homes poden tomar parte cos mesmos dereitos.

O bolo é así para os ibus un espazo de liberdade no que se poden ensaiar distintas formas de convivencia muller/home.

Como sucederá isto queda aberto. bolo’bolo ofrece só os soares, mais non os edificios.

2

Un bolo non é unha veciñanza ocasional, nin unha “pequena rede”, nin unha tribo tradicional. Porén, o número de bolo’ibus (arredor de 500) correspóndese co número mínimo de membros dunha tribo. 500 individuos constitúen máis ou menos o depósito xenético máis pequeno posíbel da especie homo sapiens. Semella que esta unidade social foi típica de todas as sociedades de cazadores e recolledores durante millóns de anos (isto é, antes da aparición do homo sapiens).

(Isto afirman por exemplo Richard E. Leakey e Roger Lewin, People of the Lake. Mankind and its Beginnings. Avon, 1979, p. 111 ss.). É daquela moi probábel que os ibus se poidan sentir ben en agrupacións deste tamaño. Pero esta ten, con independencia disto, outras vantaxes (agricultura, enerxía, medicina, etc.). Inda hoxe o número 500 se revela como unidade básica en moitos ámbitos: correspóndese co número de habitantes dun bloque nos barrios máis antigos, cun batallón (unidade) de infantería, co aforo dunha sala moi grande.

Como grupo de persoas, o bolo permite autonomía, diversidade, cohesión entre as xeracións, unha certa división do traballo (sen o carácter anónimo). A mistura de xeracións dun bolo Tsüri podería ter máis ou menos (de acordo coas cifras do censo demográfico de 1980) o seguinte aspecto: 191

Idade

Mozos: 211

1-9 10-19 20-29

28 37 36

30 41 39

Mediana idade: 197

30-40 40-50 50-60

36 30 28

42 33 28

Vellos: 92

60-70 70-80 80-

25 20 8

20 14 5

Mulleres

Homes

Cada grupo de idade é grande de abondo para formar grupos capaces de interaccionar (e é posíbel a endogamia).

Mentres Binswager/Geissberger/Ginsburg (Wege aus der Wohlstandsfalle. fischer alternativ, 1979, p. 233) consideran os grupos de máis de 100 persoas “complicados”, os hopi din que “un ser humano non pode ser un ser humano se non vive nunha comunidade que abranga máis de 3.000 seres humanos”. (O que aquí se entende exactamente por “comunidade”, non está, con todo, claro.) En A Blueprint for Survival (The Ecologist, volume 2, n.°1, xaneiro 1972, citado en: David Dickson, Alternative Technology, Fontana, 1974, p. 140) menciónanse “neighborhoods” de 500 persoas como unidade básica (“barrios” con 5.000, rexións con 500.000 persoas, despois nacións). En Utopía de Tomás Moro, 30 fogares grandes reúnense nunha unidade máis ou menos igual de grande.

Callenbach coñece só comunidades (20-30 persoas) e logo “minicities” de 10.000 persoas. Típico da meirande parte dos teóricos alternativos –tanto se chegan a un número en torno aos 500 como se non– é, con todo, que estas agrupacións básicas teñen sempre un carácter “administrativo” e están só ao servizo de determinados obxectivos xerais, sociais ou económicos. Son –inda cando sempre se adornen dun xeito simpático– propostas tecnocráticas. No bolo, pola contra, non 192

conviven unhas persoas calquera só porque isto sexa práctico ou respectuoso co medio ambiente, senón porque teñen en común un determinado modo de vida, unha tradición, o nima (véxase máis adiante). Ningunha sociedade, por moi democraticamente que estea organizada, pode expresar de verdade os desexos dos seus membros. Esta é tamén a debilidade da meirande parte das propostas de autogoberno (consellos de barrio, democracia de base, etc.), que funcionarían nun espazo “baleiro”, puramente político. Tampouco a democracia perfecta e formal pode tapar o buraco do para que.

Posto que un bolo é relativamente grande, ten que haber dentro outras estruturas e regulamentacións que se ocupen de problemas tales como a procreación, a educación (non educación), a poligamia, a exogamia, as relacións de parentesco, etc. Mais isto mudará dun bolo a outro.

Por diversos motivos, os bolos non son simplemente tribos; o tempo das cales xa pasou irrevogabelmente. O slogan “Só as tribos sobrevivirán” soa ben e romántico, pero a historia o que amosa é que as tribos non sobreviviron e seguen a desaparecer. O que na actualidade coñecemos como tribos son, ademais, con frecuencia figuras deformadas patriarcalmente, turronas e febles, que xa non poden servir de modelo. As tribos (e isto é o que eramos tamén nós hai algúns miles de anos) foron “malas” porque non puideron impedir que xurdisen as sociedades do traballo: metéronos no enguedello actual. Nós mesmos fomos tamén unha vez “bos salvaxes”, igual que os indios, e parimos, porén, este monstro. Non hai ningunha razón para supor que as sociedades tribais que inda hoxe existen o terían feito mellor. Hoxe só podemos velar por que non se cometan unha vez máis os mesmos erros. Por iso debemos poñernos do lado da nosa experiencia coa sociedade do traballo industrializada, facer uso dela e non gabar unha tribo calquera de indios. A verdadeira “época das tribos” empeza só agora.

“Fogares” dun certo tamaño, como son os bolos, son tamén necesarios, pois doutro xeito regresará a economía monetaria. Cando o diñeiro deixa de existir como medio de 193

control socioeconómico, este volve aparecer transformado en forma de bolo, como control directo, persoal. Este “control” non ten abofé a mesma finalidade económica e non se refire exclusivamente á distribución do traballo, pero é, así e todo, o “prezo” pola abolición do illamento/anonimato, que ten tamén certas vantaxes. Para o ibu particular é case imposíbel “desaparecer”, “agocharse”, a menos que viva nun bolo cun modo de vida que estea xusto orientado cara a iso.

Sociedade significa sempre policía, vixilancia mutua, espionaxe, falta de liberdade, coacción, intimidación, conformismo e servilismo. Os membros do bolo interesaranse uns polos outros, andarán espiando cheos de ciumes, mirarán onde a luz está inda prendida, quen fai cando con quen garatuxas, se un ule moito ou pouco e a que. Axiña pendurarán nas portas de todos os armarios notas con prohibicións, avisos e instrucións de uso, e espallarase todo o cheiro do piso compartido, da casa dos amantes da natureza, da colonia de vacacións, do campamento. Os bolos teñen que ter coidado de atoparen o equilibrio axeitado entre a vida comunitaria e a protección da esfera privada. A contradición (que non sempre ten que ser tal) non é en calquera caso “solucionábel”, certamente non dun xeito abstracto.

3 A idea do carácter neutral do diñeiro atópase en moitos uto-

pistas do traballo. Os teóricos alternativos láianse a miúdo só da inflación e entusiásmanse co restablecemento do diñeiro como medida sólida do traballo. Dun xeito típico, o utopista americano Callenbach “pasa por alto” no seu libro Ecotopia (Bantam New Age Books; tamén dispoñíbel en tradución ao castelán) que os dólares seguen circulando vivos e coleando, e qué tipo de consecuencias sociais terá isto. É ilóxico reclamar un sistema de intercambio persoal, próximo á natureza, directo (e este é o único sistema realmente “ecolóxico”) e permitir asemade un medio de circulación anónimo (que é o que é o diñeiro). Este anonimato ou non-responsabilidade de todos xera precisamente os mecanismos que aniquilan o ser humano e a natureza. Posto que Callenbach só ataca mo194

ralmente este anonimato primordial, precisa daquela tamén dun Estado central (iso si, simpático e democrático) que tente con control de prezos e normativas dobregar debidamente as excrecencias. Por que os mesmos que permiten algo no ámbito económico deben querer evitalo no político? O único que se pode facer é seguir crendo no “bo no ser humano” e meter o malo no campo de traballo.

4

O sila non é daquela nada novo, senón só unha versión algo máis vinculante da hospitalidade, que inda hoxe segue a ser habitual nalgunhas sociedades tradicionais e da que na nosa quedan inda pegadas. O dereito de hospitalidade entrou onda nós en crise porque o fogar pequeno é demasiado feble para poder garantilo en toda circunstancia e durante un tempo prolongado. O dereito de hospitalidade non é un mecanismo desinteresado, senón unha forma de intercambio universal, como sila. Se se abusa del, isto amosarase na mingua da amizade, e nun marco máis amplo atenuará a afección de moitos ibus por viaxar até que se volva acadar un nivel tolerábel. O sila regúlase a si mesmo.

5

O kana correspóndese cunha horda de recolledores e cazadores, que, segundo Leakey (véxase nota 5), foi a forma cotiá de asociación para toda a humanidade (xa con anterioridade ao homo sapiens) durante millóns de anos. Se se considera que nós (e aquí estamos realmente todos, dende os bosquimáns até o punki da metrópole) vagamos durante millóns de anos pola contorna en grupos de aproximadamente 25 persoas, pero só dende hai uns poucos miles de anos practicamos dun xeito sedentario a agricultura e a artesanía como familias, comunidades rurais e habitantes das cidades, podemos admitir que o kana é algo que dalgún xeito nos é “propio”. (En calquera caso, é sen dúbida máis “natural” que, por exemplo, a familia nuclear, unha institución moi recente). Como o bolo, tamén o kana é unha dimensión que temos en común por riba de todas as fronteiras culturais. O kana patriarcalizado metamorfoseuse onda nós como clase 195

escolar, pelotón de infantería, círculo de amigos, asociación, club ou célula de partido, aportando así o seu encanto paleolítico á sociedade de traballo. Con bolo e kana retrocedemos daquela cara moi atrás (50.000 anos) para coller pulo e dar un grande salto cara adiante. Porén, o “cara atrás” é só aplicábel ao tamaño, pero non á finalidade orixinaria destas creacións. Se kana é unha comuna, unha cuadrilla, unha familia extensa ou calquera outra cousa, depende do estilo de vida do bolo correspondente (véxase máis adiante).

6

bolo’bolo non é un sistema ecolóxico de supervivencia, senón só un medio que posibilita todos os modos de vida, filosofías, flipes ou tradicións posíbeis. El mesmo non é un modo de vida, senón só un marco de límites (biolóxicos, económicos, etc.) o máis elástico posíbel. Preténdese, se é posíbel, que moitos modos de vida sexan (de novo) posíbeis e podan existir uns a carón doutros. É por iso que tampouco se pode definir a cerna do bolo’bolo, o nima, por medio de bolo’bolo. Un nima pode como moito vivirse. E é, por iso, o máis importante, máis importante inda que todas as medidas de supervivencia.

Unha boa ilustración deste estado de cousas é o destino dos países colonizados. O seu depauperamento non comezou coa explotación material, senón coa destrución sistemática do seu nima polos misioneiros cristiás. Hoxe moitos destes pobos poderán vivir mellor materialmente, pero en realidade xa non saben para que. En Samoa (occidental) non hai, por exemplo, nin fame nin enfermidades, e trabállase pouco. (Dende un punto de vista meramente económico, este país figura entre os 36 países máis pobres do mundo!). A pesar disto, Samoa ten a taxa de suicidios máis alta do mundo –e non o consentido cantón de Tsüri–. (Son sobre todo mozos os que se matan). Os misioneiros cristiáns fixeron aló un gran traballo e erradicaron as antigas danzas, festas, relixións, etc. Esta completa desmoralización ocasiona maiores estragos que unicamente a necesidade material. En contra de certas concepcións socialistas-marxistas-vulgares, a 196

moral si que vai por diante do tragar, e mesmo a gastronomía antes da simple alimentación. Ninguén ten que sentirse daquela confundido cando persoas que están a piques de morrer de fame prefiren subirse a las barricadas (e emprender a loita armada) pola súa relixión, a súa lingua, a súa dignidade ou outras “fantasías”, no canto de loitar para que se garanta o salario mínimo (véxase: Irán, País Vasco, indios, Irlanda, India, etc.).

De onde é que virá o nima? É sen dúbida un erro buscalo só nas vellas tradicións étnicas. O coñecemento destas tradicións pode que sexa moi estimulante, pero unha tradición pode fundarse tamén de cero dun xeito espontáneo. Por que non inventar novos mitos, novas linguas, novas formas de sociedade, tipos de vivenda, traxes típicos, etc.? Isto acontece de todos os xeitos dunha forma comercializada en forma de modas, cultos e seitas. A propagación das máis diversas seitas, a miúdo moi artificiais, amosa que cada vez máis persoas teñen a necesidade dunha vida determinada por un nima.

O desexo que se agocha no sectarismo é a conformidade do mundo das ideas e o modo de vida cotiá: un novo “totalitarismo”. bolo’bolo é así unha especie de “totalitarismo pluralista”, o sectarismo xeneralizado. (Os bolos marcadamente abertos, “non sectarios”, volven ser tamén neste contexto algo “especial”). No cantón de Tsüri, por exemplo, non precisamos retroceder daquela aos antigos alemánicos para atopar o noso verdadeiro nima. Pero será posíbel outra vez formar bolos tipicamente alemánicos, coa súa correspondente lingua, comida, traxe típico, cos vellos contos, drogas, festas (pódese consultar a Golowin).

Posto que o nima constitúe a cerna do bolo, non pode haber sobre el controis e leis (aparte do sila). Pola mesma razón son tamén impensábeis normas xerais sobre a organización do traballo nos bolos. Un tempo de traballo estandarizado (as 20 horas por semana semellan ser hoxe o habitual nas utopías) foi xa sempre a “xoia” dos planificadores utópicos. En Tomás Moro (Utopía, escrito en torno a 1516) hai a xeira de 6 horas, en Callenbach a semana obrigatoria de 20 197

horas. Pero posto que en bolo’bolo non hai ningún Estado, tampouco pode haber ningunha semana laboral garantida estatalmente. O nima determina o que nun determinado bolo se percibe como “traballo” (= negativo) e como “pracer” (= positivo) e se unha distinción semellante ten en realidade sentido. Cociñar pode ser nun bolo unha importante actividade ritual e daquela unha paixón que atrae a todos os ibus. Noutro bolo, no que a música desempeña un papel central, a preparación das comidas é, pola contra, unha pesada molestia e ten que distribuírse con horarios obrigatorios. Ninguén pode saber daquela se en bolo’bolo imperará a xeira de dúas horas, a semana de 20 horas ou a de 70 horas. Non hai un modo de vida vinculante que obrigue a un determinado orzamento de tempo de traballo/tempo libre.

7

Por que non usar como asa’pili linguas globais xa existentes como o inglés ou o español? Non é posíbel pola razón de que xustamente estas linguas son soportes do imperialismo da cultura de masas e descompoñen por tanto os nimas e pilis locais. Tamén o esperanto e similares linguas artificiais europeo-occidentais están vencelladas á cultura dominante.

A única solución imparcial é unha lingua artificial completamente casual, arbitraria, non emparentada con ningunha lingua viva, a saber, asa’pili. (É daquela tempo perdido buscar polas orixes das palabras de asa’pili: xurdiron dun xeito puramente casual?) O asa’pili consta de 18 sons (incluída a pausa), que aparecen en moitos idiomas con distintas variacións: Vogais: a, e, i, o, u Consoantes: p, t, k, b, d, g, m, n, l, s, y, f O l pode tamén pronunciarse como r: os sons xordos e sonoros, abertos e pechados, aspirados e non aspirados non se diferencian, a acentuación é libre.

As palabras do asa’pili escríbense sempre cos signos (véxase máis adiante), non é preciso daquela ningún alfabeto. Os caracteres latinos serven neste texto só como recurso.

No seu lugar poden empregarse tamén outros caracteres (cirílico, grego, árabe, etc.).

198

A duplicación dunha palabra indica un plural: bolo’bolo = moitos bolos. Co apóstrofe (’) poden formarse compostos, nos que a primeira palabra determina a segunda (como en alemán): asa’pili (lingua universal).

8

Cánto chan é necesario para esta fin, por exemplo nas condicións de Europa central, depende de distintos factores, sobre todo da porcentaxe de proteínas animais. No seu libro Alternatives énergetiques (éditions dangles, 1982, p. 63), Yona Friedman opina que, de acordo cos datos da fao, abondarían 100 metros cadrados por persoa. Pero no seu libro The Complete Book of Self-Sufficiency (Faber & Faber, 1976), John Seymour necesita 16.000 metros cadrados, é dicir, 16 × máis, para autoabastecer unha “familia grande” (= arredor de 10 persoas?).

O último número semella máis realista. Así, Taiwan por exemplo precisa, cun cultivo intensivo (e bo clima), 600 m2 de terras de labor por habitante. Se contamos con 1.600 m2 e 6 millóns de habitantes, entón en Suíza necesitaríanse 960.000 ha de terra de cultivo, o cal é menos que as 1.079.599 ha que están de feito dispoñíbeis, e isto sen incluír inda o aproveitamento do chan que quede libre a maiores en zonas poboadas.

A pequena explotación de Seymour non ofrece ademais moitas vantaxes polo que se refire ao tamaño. Propiedades rurais dunhas 80 ha (por bolo poden ser varias tamén de tamaño medio) permitirían un xeito de cultivo á vez variado e produtivo. (Tamén para a agricultura biolóxica e o uso de instalacións de biogás é preciso un certo tamaño mínimo).

9

A ecóloga urbana Merete Mattern é da opinión de que un cinto agrícola de 15 km de ancho podería alimentar unha cidade tan grande como Múnic. Ela prevé dous aneis de bosques (para un microclima favorábel) e unha economía intensiva da compostaxe (como Friedman, amañaríase con 100 metros cadrados por persoa). O concepto kodu podería, xa que logo, levarse tamén a cabo en zonas moi densamente poboadas; e inda existiría marxe para certas reservas e fracasos. A implantación do kodu non significa tampouco que 199

haxa que expropiar ou mesmo expulsar os labregos precedentes: os kodus poden “abrollar” tamén das explotacións xa existentes nunha colaboración cada vez máis estreita. O simplemente labrego que había até entón adquire con este novo sistema tamén o “dereito” a un apartamento na cidade...

10

A permanente catástrofe alimentaria actual a escala mundial é causada xustamente porque a distribución escapou do control directo por parte da poboación. A fame non é un problema da produción local de alimentos, senón que é causada polo sistema económico dominante no mundo.

Coa excepción de Zaire e Liberia, todos os países do mundo poderían xa hoxe producir alimento de abondo para os seus habitantes. Hoxe están a disposición de cada habitante do planeta 3.000 calorías por día só en cereais (a isto engádeselle outro tanto de peixe, patacas, legumes, verdura, carne, leite, etc.). (Anne-Marie Holenstein, Zerstörung durch Überfluss, Z-Verlag, 1982, p. 66 ss. e K. Mellanby, ‘Kann die Menschheit ernährt werden?’, NZZ n.°51, 2 de marzo de 1983: «O Terceiro Mundo [...] non está en absoluto en condicións de pagar tales excedentes»). O problema non é daquela nin a superpoboación (que tamén é un problema) nin o déficit de produción, senón única e exclusivamente o poder que os consumidores/produtores teñen de dispoñer dos recursos agrícolas e da súa distribución. O monocultivo, a produción a grande escala e a produción excesiva de proteína animal (fábricas de animais) poden ofrecer vantaxes de produtividade a curto prazo, pero, dende a súa estrutura de dominio, son asemade os causantes da fame e da erosión do chan a longo prazo. Un autoabastecemento local (moderado por medio do troco que se realiza dun xeito autónomo) é posíbel case que en todas partes e, grazas á xestión máis coidadosa, tamén máis seguro. Ao mesmo tempo, cómpre por suposto aplicar coñecementos científicos (agricultura biolóxica, etc.) e non regresar simplemente a vellos métodos de cultivo.

Pero qué pasa entón co autoabastecemento, por exemplo, nunha zona densamente poboada como Suíza (que en 200

bolo’bolo xa non existirá necesariamente na forma actual)?

Semella imposíbel, posto que o grao actual de autoabastecemento se sitúa só en aproximadamente o 50 por cento, se se consideran as importacións de enerxía abertas e ocultas (incluídas nos alimentos para animais, química, petróleo) tan só no 8,3 por cento (véxase Hollenberger, p. 54 ss.). Mediante a modificación da dieta (2.000 calorías de alimento de orixe vexetal, 800 de animal) e, xa que logo, a extensión da agricultura, chegaríase a un grao de autosustento do 82,3 por cento. (Todo isto baixo as condicións actuais, isto é, sen cultivo intensivo nas cidades). Un autoabastecemento ao 100 por cento é, con todo, absolutamente factíbel. (Isto só para tranquilidade daqueles que teñen medo de que bolo’bolo signifique morrer de fame). Nos anos 1978-1980 desenvolveuse na Universidade de Friburgo, no contexto de medidas económicas preventivas para unha situación de guerra, un modelo informático da agricultura suíza. (‘Ernährungssicherung: Modell-Landwirtschaft im Computer’, Gustav Egli, NZZ n.°16, xuño de 1982, p. 65). Segundo este modelo, pódese acadar o autoabastecemento con 2.370 calorías de media por 32 g de proteína animal e 43 g de vexetal tras un período de transición de catro anos. No período de transición a cantidade de calorías podería descender transitoriamente, no caso de que se suspendan por completo as importacións, até as 1.900, o que non é inda crítico. A superficie agrícola ampliouse das 260.000 ha ás 365.000 ha. A produción propia podería tamén complementarse nos primeiros dous anos coas reservas existentes, de tal xeito que a cantidade de calorías non caia nunca por baixo dos 2.370 (hoxe ascende, polo demais, ás 3.281) (Ernährungsplanung.

Kriegsernährungsamt –Axencia Alimentaria para situacións de guerra–, Nachdruck 1980). É significativo que os resultados destes modelos informáticos non estean a disposición pública: «Os resultados definitivos son de natureza confidencial e non estará permitida aquí a súa publicación». Este secretismo é necesario porque non se quere desenmascarar as actuais manipula201

cións da política agrícola. Mais tampouco se quere que a xente saiba que Suíza (como todos os países) pode (con certas mudanzas) abastecerse a si mesma e que ninguén ten que morrer de fame se a economía de exportación/ importación se esbarroa. A chantaxe corrente co problema da “dependencia internacional de Suíza” descubriríase entón facilmente. Con estes 500.000 postos de traballo na exportación e a competencia internacional xustifícanse hoxe case todas as medidas de austeridade, dende os recortes salariais até a renuncia a reducir o tempo de traballo. Pero se se modifica de xeito adecuado o modo de vida tamén Suíza pode desconectarse do mercado mundial e eludir este problema.

11

O programa nutricional da oficina de abastecemento en situacións de guerra (nota 10) prevé sobre todo un incremento masivo do cultivo de patacas (aumento do 242 por cento). Ademais débese tamén ampliar dun xeito importante o cultivo de colza (51 por cento por mor do aceite) e o cultivo de remolacha (azucre, comida para animais). O consumo de patacas per cápita medraría dos 4,04 kg aos 21,73 kg. Sen patacas o autoabastecemento non pode garantirse en absoluto. Se a soia se pode cultivar con éxito en Suíza, non está inda claro de todo. A soia produce un 33 por cento máis proteína por superficie que calquera outro produto agrícola e podía aliviar dun xeito decisivo o problema do autoabastecemento. Coa soia obtense toda unha paleta de alimentos que se poden empregar de múltiples formas: tofu, leite de soia, requeixo de leite de soia, po de tofu, okara, prebe de soia, yuba, fariña de soia, etc. Combinándoo con trigo ou millo pode aumentarse o aproveitamento da proteína entre un 13 e un 42 por cento. A soia e o millo, que hoxe se empregan sobre todo como comida para animais, poden solucionar sen máis o problema da alimentación básica. A cociña ideal de bolo’bolo é daquela unha combinación da cociña chinesa, mexicana (tortillas) e suíza (rösti). Abofé que non faltan receitas.

202

12

Véxase tamén: Huguette Couffignal, La cuisine des pauvres, Robert Morel Editeur, 1970.

13

Peter Reuss, Kochen mit Wildpflanzen, Heyne, 1984, p. 480.

14

En realidade, kodu e sibi son só dous tipos diferentes de abastecemento de enerxía (pali): kodu proporciona a enerxía de alta calidade, a humana; sibi a enerxía suplementaria de menor calidade. A cuestión da viabilidade de bolo’bolo redúcese daquela a pali. Teorías, concepcións e tecnoloxías para a produción alternativa de enerxía hai entrementres a moreas. A meirande parte dos teóricos ecolóxicos da enerxía sinalan tamén que o abastecemento de enerxía non é un problema puramente técnico, senón que atinxe todo o modo de vida. Pero por motivos vencellados á “realpolitik” a miúdo estas relacións siléncianse ou redúcense. Este é por exemplo o caso no estudio Jenseits der Sachzwänge (Organizacións ecoloxistas, 1978). Neste estudio pártese dunhas necesidades enerxéticas máis ou menos invariábeis, e propóñense exclusivamente medidas técnicas e organizativas sobre como estas poden satisfacerse con menos petróleo e sen enerxía atómica. En principio isto significa: máis carbón e mellor illamento. Inda en 1978 contan cun consumo final de 700 petaxulios (calquera que sexa o significado disto) para Suíza.

O tráfico automobilístico, o fogar individual, a gran tecnoloxía, etc., seguen sendo os mesmos. Se se ten en conta que en 1975 o 25 por cento da enerxía se gastaba en transporte e que a meirande parte da enerxía se perde nunha dobre ou triple calefacción (consecuencia da separación de traballo e vivenda, etc.), debería ser perfectamente posíbel, baixo condicións diferentes, amañarse cun terzo do actual consumo final. (A magnitudes semellantes chega tamén Yona Friedman –nota 8– coa súa «civilisation paysanne modernisée»).

Unha demanda de enerxía reducida até tal punto pode (no caso de Suíza) cubrirse con enerxía hidráulica, a calor do sol e da terra, células solares, vento, biomasa, madeira e algo de carbón e petróleo. Malia que o carbón en si está dispoñíbel 203

en grandes cantidades e o estará inda durante séculos, hai razóns de moito peso contra o seu emprego masivo: o problema co dióxido de carbono, os perigos na minería (máis mortos que nas centrais atómicas), a destrución da paisaxe na minería a ceo aberto, os custos de transporte. Non haberá daquela ningunha nova era do carbón, e tampouco ningunha verdadeira era do sol, senón unha malla de ciclos pequenos e meditados, que por si mesmos reducirán todo o fluxo sistémico e destrutivo de enerxía. Tamén a produción de enerxía solar a grande escala require investimentos industriais (metais, sistemas de tubos, colectores, depósitos, equipos eléctricos e electrónicos) que só poden realizarse cun gran gasto de enerxía e carrexan constantes traballos de control. Algo semellante pode dicirse de todas as grandes instalacións “alternativas”. A “descentralización” non ten que significar necesariamente independencia dos grandes produtores, como xa amosou a implantación do medio “descentralizado” de transporte “coche”, que substituíu ao ferrocarril central. Do traballo enerxético podería así nacer, no mellor dos casos, o traballo enerxético a domicilio. (Dun xeito análogo ao novo traballo a domicilio con ordenadores). Tamén un fluxo enerxético alternativo obriga a unha disciplina e vixilancia permanente, comporta un traballo de control, selección dos controladores e xerarquía. Non hai daquela ningún camiño que arrodee unha absoluta redución e disgregación do fluxo enerxético. Cómpre facer innecesaria a enerxía a través de novos modos de vida.

Sería perverso ver nesta redución do fluxo enerxético unha forma de “renuncia”. (Así o fai Jeremy Rifkin no seu libro Entropy). O emprego de enerxía é sempre tamén traballo. Un emprego maior de enerxía non alixeirou o traballo, senón que só racionalizou os esforzos e os desprazou ao eido psico-sensorial. Só unha parte moi pequena da enerxía se usa realmente para substituír o esforzo muscular. (Este non é de seu desagradábel, senón só no seu carácter exclusivo; isto amósao o incremento da actividade deportiva). A excepción do transporte, só uns poucos praceres proveñen direc204

tamente dun gasto elevado de enerxía non-humana. Por iso os medios de transporte, sempre que sigan existindo, estarán tamén dirixidos ao transporte pracenteiro de persoas (ver: fasi). Moitos ecólogos semellan ter dificultades para se imaxinar unha civilización de praceres non-enerxéticos, e ven na redución enerxética unha forma de ascetismo, a penitencia polo desenfreo actual. Si, realmente temos que ser castigados polo noso “hedonismo”. Esqueceron que os praceres “máis importantes” precisan de pouca enerxía suplementaria: a gastronomía (véxase: yalu), o amor, as drogas, a danza, o transo, a meditación, a música, os xogos, a masaxe, bañarse? Quizais están en segredo tan intensamente fascinados pola cultura do consumo de masas que teñen que predicar unha era de renuncia para dominar os seus demos internos.

Así fan da cuestión da enerxía un problema moral (moral é todo o que non se fai con gusto).

Pero hoxe o fluxo enerxético industrial destrúe xustamente os praceres máis fermosos, sobre todo quitándonos o tempo para eles: o tempo transfórmase no artigo de luxo máis importante. A enerxía devora tempo que se usa para a produción e a represión. Menos enerxía (externa) significa máis tempo para praceres refinados, máis amor pola tarde, máis saber vivir. Con gran pesar dos apóstolos da renuncia non haberá castigo polos nosos pecados actuais, e entraremos con (ecolóxicas) almas, negras como a pez, no paraíso da baixa enerxía. Posto que o consumo global de enerxía mecánica é relativamente pequeno, haberá tamén no caso dunha redución drástica da enerxía sempre enerxía de abondo para despachar os traballos máis penosos, para a agricultura, para algunhas máquinas. Hoxe, por exemplo, toda a agricultura consume só o 1,5 por cento da enerxía final (3 por cento se se inclúen máquinas, fertilizantes e mais química; segundo Ein eydgenössischer Bauernkalender, Panda 11/82). Non existe razón algunha para que se inicie unha era do traballo duro.

15 Os suízos consumen o 40 por cento da auga potábel, obtida

con grande esforzo, só na cisterna do retrete. (Branderber205

ger et al., Das Märchen von der sauberen Schweiz, Lenos, 1982, p. 81). Co uso de merda e ouriños para a produción de biogás (o que na escala do bolo pode ter moito sentido) pódese daquela conseguir non só enerxía, senón tamén aforrar auga e deixar de ensuciala. Só o dobre uso, por exemplo da auga do baño para lavar, produciría un aforro importante.

16

Unha medicina bolo ideal sería, por exemplo, a acupuntura, posto que precisa de pouco material, pero, en troques, de moito coñecemento/experiencia. A medicina é talvez o eido da vida máis cheo de tabús, a última ciencia cuxa lexitimación está inda até certo punto intacta. Así, aparece como cinismo que se diga que a vida non é un valor absoluto, senón relativo, determinado filosófica e tradicionalmente. Se, en efecto, todos os ibus quixesen vivir o maior tempo posíbel, isto significaría que debería xurdir unha enorme industria de supervivencia (órganos artificiais, unidades de coidado intensivo en cada apartamento, etc.), que devoraría, con toda a infraestrutura e disciplina/selección, etc. que necesitaría, todas as enerxías da sociedade. Mais este perigo teórico non existe, porque isto sería como moito un nima entre moitos e o seu absurdo se amosaría así tamén con toda nitidez.

Por outra banda, a medicina de vangarda debe poder, de todos os xeitos, existir, pero non como un aparato estatal de coerción vital, senón como posibilidade voluntaria.

17 A reconversión, por exemplo, de monstruosas cidades esta-

dounidenses como Los Ángeles do coche á bicicleta, ao bolo e ao autoabastecemento semella case que imposíbel. É menos problemática que a transformación de moitas grandes cidades europeas, porque a densidade de poboación é relativamente baixa: moitas vivendas unifamiliares, moitos xardíns na parte de atrás das casas, moitas rúas. Para Los Ángeles hai xa plans alternativos que prevén unha “compresión” a modo de barrio, pola cal quedarán libres para cultivos superficies máis extensas cás nosas e kodu poderá en gran medida facerse realidade. Con moito máis coidado cómpre proceder, por 206

exemplo, nas grandes cidades asiáticas, porque estas están moi densamente poboadas. Aló o problema radica na “modernización” das aldeas, para que poida ter lugar un retorno.

Se se pasa isto por alto, é fácil que se produza unha catástrofe à la Kampuchea. (Yona Friedman opina, con todo, que os barrios de chabolas do Terceiro Mundo subministran exemplos verdadeiramente extraordinarios dunha economía ecolóxica da reciclaxe).

18

Non se prevé que haxa algo semellante ás nacións, pobos ou mesmo estados, e tampouco teñen sentido ningún. Hai só o patchwork universal de sumis e unha morea de pactos recíprocos entre eles, amais do asa’dala como punto de encontro.

A solución da “cuestión nacional” só pode consistir na disolución dos estados nacionais por medio dos sumis. Nin un “internacionalismo” dos estados nin un federalismo no interior dos estados é quen disto. Os estados xeran polos seus pulos de illamento e descarga só convulsións catastróficas. Son pola súa propia natureza aparatos de guerra xerárquicos, porque teñen que xustificar arreo a súa función uns contra os outros.

Os socialistas agardaban a superación do nacionalismo pola uniformización universal das “atrasadas” culturas minoritarias nunha sociedade industrializada moderna. Ante esta perspectiva, as clases traballadoras preferiron unha e outra vez nacionalismos reaccionarios. Déronlles inda máis marxe de manobra do que o faría un Estado capitalista mundial. A esquerda fracasou así unha e outra vez, e deixoulle á dereita as tradicións étnicas como eido de axitación.

O fascismo puido empregalas con éxito como romanticismo nacionalista do sangue e a terra.

A resposta a isto é un nacionalismo sumi extremo, que poda acoller transformadas as tradicións étnicas no seu nima e non llelas teña que vender a un abstracto internacionalismo. A “cuestión nacional” non é un problema se non se converte na “cuestión de Estado”.

As distintas culturas étnicas puideron, cando se puideron manter a distancia do Estado, convivir sempre pacificamen207

te ou cando menos non dun xeito excesivamente belicoso.

Comunidades xudías e árabes levábanse ben en Palestina, no Marais, en Brooklyn, mentres non se lles ocorreu a idea de organizarse como estados ou identificarse con estes. Que os xudeus concibiran a “idea do Estado” é, abofé, só unha consecuencia do nacionalismo en Alemaña, Rusia, etc., que comezou a expulsar os seus “bolos” (guetos) xudeus. Aos palestinos ocórreselles por forza a idea dun Estado palestino, porque o novo nacionalismo xudeu destruíu os seus “bolos”.

Un Estado leva a outro, unha guerra por un Estado á guerra seguinte. O camiño sen saída radica hoxe en que nin un Estado xudeu nin un palestino pode resolver o problema, pero no ámbito da realpolitik non semellan ao alcance outros “instrumentos”. Por que non unha ou varias rexións mixtas con bolos xudeus, árabes e un par máis doutros bolos: Oriente Próximo é, abofé, unha rexión marabillosa á que non lle falta diversidade cultural. (Foi historicamente mesmo unha verdadeira fonte de nima). Grazas á economía monetaria, á economía mundial e á organización estatal, unha riqueza trócase alí nunha calamidade. Isto non é só aplicábel a Oriente Próximo.

19

feno é un sistema de troco sen cartos. Isto, con todo, non impide de ningún xeito que poida ter un carácter económico. Na medida en que nas proporcións de troco os socios do feno queiran ou teñan que fixarse en canto tempo de traballo conteñen os obxectos para trocar, feno devén nalgo puramente económico e podería despacharse igual de ben e dun xeito máis práctico con cartos. Por iso hai, por exemplo, nos eeuu xa baixo os efectos da recesión, oficinas de comercio en especie controladas por ordenador que realizaron negocios por un valor de mil millóns de dólares (de 15 a 20 mil millóns de dólares nun ano: sen que se desvíe un dólar). Xunto co fraude fiscal, estes “barter systems” teñen toda unha serie de vantaxes, pero fican por completo dentro do marco económico. (Véxase: Die Zeit, 15 de abril de 1983). Nunha pequena rexión en torno a Santa Rosa, ao norte de San Fran208

cisco, practícase outra forma de troco en especie entre algúns centos de persoas: préstanse servizos mutuamente, obteñen un recibo polo tempo de traballo e poden así facer débedas de até 100 horas. Unha oficina xestiona os servizos e organiza todo. Tales sistemas cooperativos son tamén coñecidos da época da depresión dos anos 30. Malia que os cartos non circulan, o troco é con todo totalmente económico, pois no fondo tanto ten que nunha nota poña “1 hora” ou “1 dólar” e que nun o deseño gráfico sexa algo máis sobrio. O troco en especie dificulta se cadra o anonimato e impide algúns excesos da economía monetaria, pero, en esencia, non significa de ningún xeito a súa abolición. Só en relación coa idiosincrasia cultural e grazas ao autoabastecemento o feno non é por forza un elemento económico. Na súa meirande parte os fenos levaranse a cabo porque dous bolos teñen algo en común. Tamén hoxe acontece que, por exemplo, os xudeus mercan en tendas xudías, inda que aló é máis caro (á marxe disto, teñen que mercar en carnicerías xudías porque, do contrario, a carne non é kosher), simplemente porque ambos teñen o mesmo estilo de vida. A isto súmase o feito de que os mesmos produtos están xa determinados culturalmente en calidade e carácter, é dicir, non poden chegar en modo algún a un mercado anónimo. Resulta así unha “economía nepotista”, inviábel economicamente, na que a comparación do tempo de traballo empregado pasa a un segundo plano. Pero esta só pode estar nun segundo plano porque outra cousa, a idiosincrasia cultural, está nun primeiro plano e, por suposto, tamén porque a agricultura propia asegura xa un abastecemento interno. Estas dúas condicións non existen hoxe, por iso non hai “verdadeiros” fenos. A medición do tempo de traballo dificúltase, por certo, polo feito de que o traballo asalariado desaparece como modo de produción predominante e faltan así os auténticos laboratorios para medir a carga de traballo socialmente necesaria. (Como se vai saber canto tempo é en verdade necesario para executar algo se non se pode medir en ningún lugar en condicións neutras?). O valor pode que non desapareza nunca totalmente, pero pode chegar a 209

ser dubidoso, inexacto e pouco importante. (A historia non tivo lugar en van).

20

Tamén para sadi é válido moito do que xa se apuntou en relación con feno. Só que aquí a situación é inda máis clara porque tamén entra formalmente en xogo o diñeiro. Aquí trátase só de advertir de todos os sistemas monetarios ilusorios que cren que con outra forma de diñeiro se poderían conxurar os demos económicos. O diñeiro do traballo é un diñeiro corrente de todo. Se agora o chan é ou non unha mercadoría, non muda en nada o feito de que os produtos se midan en función do tempo de traballo empregado en canto se estabelece un troco económico. A prohibición de intereses, os controis de prezos, o diñeiro de consunción, etc., presupoñen un Estado centralizado que controla, castiga e coordina, é dicir, anonimato social. Só o acoutamento da área funcional do troco e do mesmo diñeiro poden evitar a economía. (Economía é sempre sociedade do traballo).

21

Dende a aparición do ibu zafámonos, por sorte, tamén do “ser humano” e da cuestión de se este é bo (= pacífico) ou malo (= violento) por “natureza” (esta tampouco se contempla). E é que as definicións do ser humano –sobre todo as humanísticas– tiveron até o de agora sempre consecuencias altamente catastróficas. Sempre había alguén que non encaixaba nestas definicións tan ben intencionadas e tiña entón que ser recollido en campos coa fin de reeducalo, rexeneralo, etc. A humanización do resto bo (por sorte a meirande parte das veces a maioría) tivo despois lugar mediante o emprego da psiquiatría, a cremación dos anormais, etc. Xa en Tomás Moro existía o “ser humano”, a xornada de 6 horas, pero tamén a pena de morte por adulterio (a un ibu nunca lle pasaría isto). O ibu pode así, se cadra non por “natureza”, senón simplemente porque se lle ocorre, ser violento. Pode sentir desexo dun contacto persoal, doloroso, directo con outros.

Ruín é cando este desexo de violencia é desacreditado como xermolo da guerra. A guerra xorde, antes ben, da opre210

sión violenta e masiva. Como desinfección nuclear, burocrática e sen face (bomba de neutróns), non ten xa absolutamente nada que ver coa violencia e o odio. Os sentimentos só estorbarían aos técnicos e funcionarios da guerra moderna no seu traballo. A guerra non resulta dunha lóxica da violencia, senón da lóxica do Estado e da economía. Pola súa forma pode compararse máis ben coa medicina (tanto nunha coma noutra operacións, “theatres”, intervencións, xerarquía, etc.).

Pero se por guerra se entende un acto de violencia colectiva e directa, entón só a yaka volverá facela posíbel. Posíbel porque é innecesaria e daquela non pode volverse fatal. Se cadra por motivos semellantes, Callenbach chega na súa Ecotopia a rituais de guerra estilizados como no Neolítico (p. 91), que con todo teñen lugar completamente fóra da sociedade “normal” como unha especie de experimentos supervisados polo Estado. Ecotopía semella non aturar as guerras “reais”, tal e como son posibles con yaka. Tampouco as mulleres, que son por “natureza” moito menos violentas que os homes, toman nunca parte nos xogos de guerra.

Je suis certaine que ma taille Est enviée de quantité, L’on y voit une majesté Qui n’est point parmi la canaille. [...]

Si je suivais ma fantaisie, Je m’en irais dans les combats, Avec un fort grand coutelas Faire une étrange boucherie [...]

Mémoires de Madame de la Guette (1613-1676) 22

Respetarase realmente un código de guerra semellante?

Non varrerá a “violencia” todos as inhibicións e as normas?

Que isto non é necesariamente o caso amósano os regulamentos de batalla dos antigos gregos e tamén a Idade Media.

As infraccións a estas leis de guerra eran causadas pola insuficiente comunicación entre os pobos. Este perigo apenas exis211

te xa hoxe. “Contratempos” históricos como Gengis Khan, César, Cortés, etc. non son xa posíbeis. En todo caso, é mellor que haxa regras a que non haxa ningunha. A vixilancia do seu cumprimento pode facer, con todo, que sexa necesaria unha especie de “policía de milicias” do yaka’dala, que intervirá cando unha parte infrinxa o código. Mais qué acontece cando, por exemplo, un distrito emprega unha “milicia” semellante, en principio puramente “defensiva”, para un yaka contra outro vudo? O sumi’yaka’dala tería entón que servirse, á súa vez, dunha tropa inda maior de voluntarios para inducir aos rifóns a cumprir coas regras, etc. As complicacións son daquela posíbeis: todo pode, pero non ten por que, ser sinxelo.

Pero pode ser tamén que nalgures, no soto abandonado dunha fábrica, se atope traballando o manitas que faga unha bomba atómica e autorrealizando a súa sacrosanta identidade faga saltar unha rexión polos aires. Teríao con todo difícil para chegar ao material preciso sen a axuda e a sospeita doutros ibus: o control social espontáneo evitaría aquí o peor.

En calquera caso, un mañoso tolo é moito menos perigoso do que o son hoxe os axuizados científicos e políticos...

212

asa’pili ibu Eu, ti, el, ela, un, persoa, individuo, neno,

81

muller, home, cidadán, alguén, ninguén. bolo Comunidade base, veciñanza, aldea, tribo,

84

municipio, comuna. sila Hospitalidade, garantía de subsistencia, com-

90

promiso de axuda, tolerancia, seguridade. taku Recipiente para as posesións, propiedade

94

privada, segredo. kana Comunidade dunha casa, fogar grande, gru-

97

po de caza, clan, familia extensa, círculo de amigos, banda. nima Modo de vida, tradición, cultura, idiosincra-

99

sia, relixión, filosofía, estilo, ideoloxía, flipe. kodu Agricultura, natureza, autoabastecemento 105 de alimentos, base da alimentación. yalu Comestíbeis, alimento, cociña, gastronomía. 111 sibi Artesanía, arte, industria, ferramentas, pro- 116 dución, creatividade, actividade. pali Enerxía, abastecemento de combustíbel, ca- 121 lefacción, refrixeración, ciclo enerxético. sufu Auga, abastecemento de auga, baños, pozos. 125

213

gano Edificio, piso, arquitectura, tendas, covas, es- 128 pazo. bete Medicina, saúde, ciencia de sandar.

135

nugo Pílula para suicidarse, morte, pili.

138

pili Entendemento, ciencia, maxia, lingua, me- 139 dios de comunicación, aprender e ensinar. kene Traballo voluntario, traballo externo, traba- 147 llo obrigatorio, iniciativas comunitarias. tega Barrio, vila, habitantes dun val.

150

dala Comité, xunta, comisión, consello, xuntan- 153 za, reunión, dieta. dudi Representante estranxeiro, alborotador, es- 153 pía, observador. fudo Cidade, distrito, conca hidrográfica, bio- 157 rexión, paisaxe, val. sumi Rexión, bisbarra, área lingüística, illa, zona 159 de autoabastecemento. asa Terra, humanidade.

214

164

buni Agasallo, obsequio.

166

mafa Almacén da comunidade, depósito de reser- 168 vas, grandes almacéns gratuítos, fondo de vehículos e ferramentas, reservas de emerxencia. feno Acordo de troco, contrato de cooperación, 170 acordo de subministración, troco natural. sadi Mercado, feira, feira anual, central de troco, 174 bolsa. fasi Viaxes, transporte, tráfico, vida nómade, vida 178 errante, vagabundeo. yaka Rifa, guerra, duelo, código de loita, violencia. 186

215

bolo’bolo Transcrición dun vídeo de Oliver Ressler, gravado en Zürich, Suíza (2004)

A idea orixinal de crear esta estraña linguaxe secreta veume porque a terminoloxía da esquerda europea xa non era viábel.

Hoxe, cando a xente fala de comunismo, é dicir, do Gulag, ninguén quere saber nada ao respecto. Ou cando falan sobre socialismo, é dicir, a política de recorte de pensións de Schröder, ninguén quere tampouco escoitar. E todo o resto das expresións estandarizadas da esquerda, tales como “solidariedade”, ou “comunidade”, están contaminadas e xa non son útiles.

Porén, o que hai tras delas é de certo algo moi bo. Como non teño intención de sofrer por causa dunha terminoloxía da que non son culpábel, prefiro crear a miña propia. Sería moi complicado explicar que o comunismo do que falo non é o mesmo que o que eu vin. É moito máis doado dicir que son partidario do bolo’bolo, e así a xente comeza a pensar todo de novo, a repensar as cousas.

Nacín en Suíza e vivo en Zürich. A miña tarefa principal é dar aulas nunha escola de ensino secundario e sempre fun politicamente activo nas miñas horas libres. Son un vello activista do 68; estiven nas manifestacións contra Vietnam e todo aquilo. Despois instaleime en casas okupa e participei nos movementos antinucleares. Andaba un pouco implicado en todo canto acontecía. E entón, por algunha razón, o movemento rematou. Aínda ficaba un movemento okupa en Zürich, 217

e sabía tamén que moitas casas estaban sendo okupadas en Xenebra, mais a policía foi aos poucos acabando con todo.

Logo non ficou máis nada alí. Seguiu despois un clima depresivo, como adoita acontecer logo de tales movementos cíclicos.

Nese momento dixen: «Vou escribir todo o que aínda debemos considerar como importante». Fixen unha lista, coma as de Nadal, unha longa lista de cousas que aínda pagaba a pena ter en conta.

Lin a lista de novo agora e vin que semella ben aburrida.

Por exemplo, cousas como: «Queremos vivir xuntos, uns cos outros, en solidariedade»; «non queremos crecemento económico"; ou "queremos respectar o medio ambiente». Os mesmos aburridos tópicos socio-ecolóxicos que poden encontrarse en calquera plataforma de partido. Quixen desempoeirar un pouco todo aquilo e pensei: «Moi ben, vou inventar unha utopía». Porén non é, de ningunha maneira, unha utopía.

Coñezo todas esas utopías. O xeito no que están descritas produce unha certa atracción. Mais tamén estaba fascinado coa rotundidade, a inmersión noutros mundos coa súa propia terminoloxía. Pensei: «Podo facerlle chegar mellor á xente estas ilusións se as presento como utopías».

Así inventei esta linguaxe. bolo'bolo realmente non significa nada agás comunismo. É simplemente unha tradución; son sistemas de sons polinesios. Estiven unha vez en Samoa e gustoume moito. Hai certos paralelos alí, remanentes de sociedades relativamente intactas, así que alí estaba o meu libro.

Quero salientar o feito de que non existe unha soa idea nova neste libro. Todo o que hai nel son cousas que encontrei. É posíbel chegar desde direccións diversas ao bolo, á unidade básica de como as persoas poden convivir xuntas con algunha sensibilidade sen destruír o planeta, os seus nervios e os seus descendentes. Unha enfoque é a comunicación: cando as per218

soas non conseguen falar racionalmente unhas coas outras fanse dependentes de autoridades de chanzos superiores, necesitan ter supervisores para comunicarse. Comprendemos, por exemplo, a teoría da comunicación que di que a comunicación pode funcionar informalmente con até 150 persoas, o que quere dicir que non é necesaria ningunha estrutura. A comunicación é entón moi cómoda e, polo feito de ser tan fácil, non son precisos moitos máis argumentos. Por iso cheguei a unha unidade básica, a reunión dun grupo que debe ser considerabelmente maior de 150. Non estaría mal 500, 400, 600, 700 ou 800. Aí existe outro limiar, arredor de 1.000, a partir do cal se fai necesario delegar para poder organizar.

Esta administración necesitaría, entón, un comité e un certo nivel profesional. Velaquí chegamos ao reino da burocracia estruturalmente necesaria. Algo que me desgusta; o esforzo increméntase rapidamente ao ter que controlar que a burocracia realmente faga aquilo que queremos. E eses órganos de control son, novamente, susceptíbeis de corrupción e teñen que ser monitorados; vólvese todo moi complicado. Ao meu ver, a solución encóntrase entre a cómoda sensación dunha organización social de 150 persoas e a incipiente incomodidade dun grupo de 1.000 persoas. Debería estar nese termo medio: ese é un primeiro enfoque.

Outro enfoque podería ter unha orientación un pouco máis ecolóxica. Os problemas ecolóxicos do planeta están no norte, onde é preciso un sistema de calefacción e onde creamos un proxecto urbano que fai necesario o transporte de automoción. Se quixeramos reverter iso, se quixeramos reducir o consumo de enerxía a un nivel globalmente aceptábel, entón tería que ser destinado a iso aproximadamente un quinto do consumo actual. Non estou a falar do Sur; alí xa gastan 100 veces menos enerxía ca nós. Nese sentido non teñen problema; 219

teñen o problema oposto, en todo caso. Deberían incrementar o consumo para atinxir o quinta parte de enerxía que lles corresponde. Mais, se a idea é consumir menos enerxía, entón xa non sería posíbel ter coche ou vivendas unifamiliares, a xente tería que compartir. Daquela habería que pensar nun tamaño de casa que fora máis fácil de illar e cuxo quecemento fora menos custoso. Os edificios volveríanse cada vez máis compactos, porque a relación entre a superficie exterior e o volume sería máis eficiente. Iso implicaría que no Norte –por exemplo, nos Estados Unidos– as persoas que viviran en casiñas suburbanas terían que mudarse para palacios populares, ou eco-palacios, máis doados de quecer. Pódese facer unha tipoloxía extremadamente detallada pero, naturalmente, habería que velo con ironía: todos teriamos que vivir en edificios de oito andares de altura, e sobre 100 metros de longo por 20 de largura. Esta monstruosidade é unha necesidade ecolóxica.

Sempre comezo con este bolo urbano occidental. Nunca me gustou dicirlle a outros como deben organizarse. Simplemente tomo Suíza como exemplo, mais funciona do mesmo xeito para o resto da Europa Occidental. Como se pode organizar a agricultura en conxunción con esas estruturas urbanas? A miña suxestión, e tamén a de moitas persoas que teñen estudado ecoloxía e agronomía, é a seguinte: na Europa Occidental, para suplir as necesidades dun bolo coma este, necesitariamos 90 hectáreas do tipo de terreo que temos aquí. Se tomamos unha cidade de tamaño medio como Zürich, esas 90 hectáreas poderían encontrarse nun radio de 30 km. arredor dela. Ese espazo aínda estaría dispoñíbel, se non construímos e pavimentamos todo en breve. E entón sería posíbel, nun sentido puramente esquemático, designar para cada bolo unha facenda de 90 hectáreas. Iso é un cálculo ben xeneroso, porque en Suíza as facendas miden, de media, 15 hectáreas; en Austria 220

talvez sexan un pouco maiores. Aínda que se trate de unidades relativamente grandes, iso non significa que grandes áreas teñan que ser cultivadas. Terían, intrinsecamente, estruturas ben diferenciadas, onde sería posíbel producir de todo, desde patacas a leite. Iso permitiría atinxir unha boa eficiencia ecolóxica, porque un camión pequeno –ou talvez mesmo un vagón de tren– tería que viaxar só unha vez por semana entre a área rural e a urbana. Na viaxe de retorno, podería cargar abono orgánico. Despois poderíase desenvolver un sistema no que as persoas que viviran no bolo puideran tamén traballar na área rural. Sería moito máis eficaz có sistema de abastecemento de supermercados de hoxe, onde se precisa de toda unha serie de transportes intermediarios, centros de distribución e supermercados, sen esquecer que aínda temos que ir logo a un deses supermercados. No caso dos bolos, cada bolo sería un supermercado, con departamentos de terras diversificadas, suficientemente grandes para desenvolver as facendas economicamente. Non se pode continuar coa agricultura de hoxe porque só funciona con grandes abastecementos de petróleo, produtos químicos e outras cousas. Son necesarias facendas bioloxicamente mixtas onde se poidan combinar plantíos diversos na mesma área, de modo que se fertilicen entre si. Non eses inmensos e monótonos campos; iso xa non funcionaría.

Mais unha agricultura mixta así esixiría moita máis man de obra que a de hoxe –o que sería magnífico–, talvez tres veces máis. Porén, non é demasiado, porque en Suíza a agricultura utiliza máis ou menos o 3 por cento da forza de traballo, por tanto sería daquela preto do 10 por cento. No entanto todos os bancos terían sucumbido e habería xente abondo para entrar no sistema.

O que acabo de describir é o sistema; quixera, porén, relativizalo. Quizais fora máis divertido que os diferentes bolos 221

de diversas zonas trocasen os seus produtos entre si, para que non tiveran que comer sempre o mesmo. Algúns produtos poderían intercambiarse a nivel mundial. As especias, por exemplo, son produtos moi lixeiros e eficaces, o aceite de oliva, as noces, os dátiles e todo tipo de queixos e embutidos, e viño, por descontado, son produtos altamente concentrados, sen restricións ecolóxicas en termos de transporte.

O xeito máis simple de intercambio é o agasallo. É tamén o máis perigoso, especialmente para quen o recibe. Este troco só é posíbel cando alguén é relativamente independente. O bolo posúe unha soberanía básica; en Suíza temos un dito: «Ser abondo independente para ser xeneroso». En termos marxistas non debería ser moi importante se os agasallos teñen moito ou pouco valor. Hai unha ampla variedade de agasallos.

Asumindo que os bolos existirían en todas partes, agasallar implicaría unha sorte de honra para eses bolos, e significaría que eles tamén recibirían algo. Esta sería unha importante forma de intercambio que non estaría especialmente vinculada a ningún tipo de mercancía. Pódese dar de todo: tempo, poemas ou o que se queira.

Probabelmente o aspecto máis importante deste sistema que estou describindo sexa o acordo do troco permanente. Chamo a iso feno. Quere dicir, por exemplo, que se darían contratos de troco con bolos veciños. Concretando iso en termos suízos, podería ser algo así como: «Vós arranxades as nosas xanelas porque tendes un obradoiro de xanelas, e nós arranxamos as vosas instalacións sanitarias». Deste xeito, cada bolo non tería por que ter obradoiros de reparación de todo tipo.

Eu tendo a ver unha terceira forma de intercambio nun nivel máis alto. Chamaría a isto vecindarios ou almacéns urbanos. Poderíase describir isto como socialismo ou comunismo. Os bolos dunha cidade, en xeral, necesitan produtos que 222

eles mesmos non poden producir, ou que utilizan só ocasionalmente. Dispoñen, por exemplo, dun almacén central para maquinaria e cando necesitan unha determinada máquina, consíguena alí. Serían, polo tanto, servizos comunitarios, como temos hoxe a auga, a electricidade, ou certos produtos básicos, como sal e azucre, que esixen grandes cantidades de subministro e teñen que ser producidos de maneira centralizada. Poderían distribuírse de balde, porque todo o mundo necesita da mesma cantidade. Iso xa sería posíbel hoxe. En principio poderiamos describilo como socialismo ou mesmo comunismo: cadaquén colle o que precisa e produce o que pode.

Naturalmente, existiría a variábel do intercambio con diñeiro, que estaría case seguro presente. Coido que o diñeiro sería importante para produtos non utilizados con moita frecuencia ou que foran producidos de maneira especial ou a medida. Iso funcionaría máis eficientemente no nivel de veciñanzas, barrios, vilares ou cidades, de modo que sería posíbel ter mercados ou bazares onde a xente puidera traer cousas como xoias, roupa, cedés, arte, substancias especiais, remedios, cosméticos e todo tipo de produtos interesantes. Poderían ser membros dos bolos ou comerciantes, e utilizarían o diñeiro como valor de cambio. O tipo de moeda non sería importante; podería ser moeda local, un dólar globalizado ou tarxeta de crédito. Sería indiferente; o diñeiro non suporía un perigo como obxecto.

Diría que o diñeiro é perigoso soamente cando se permite que desenvolva a súa propia dinámica nun sector básico, como o fornecemento de alimentos, por exemplo.

Se atinxísemos esas condicións ecolóxicas –por exemplo, o 20 por cento do consumo de enerxía–, poderíase permitir a circulación dalgúns coches. Un bolo talvez podería dispor de 20 coches, que a xente podería alugar. Iso abondaría se a xente tivese que usalos só de cando en vez. Aínda que sería máis ben 223

pouco necesario conducir, pois non habería razón para ir a ningunha parte. Isto quere dicir que o número de automóbiles se reduciría unhas dez veces; a industria automobilística desaparecería, como tamén todos os bancos que a financian. Asemade, a industria petrolífera entraría en colapso e deixaría de existir. Por outra banda, a industria de electrodomésticos reduciríase proporcionalmente, porque, por exemplo, poderíase lavar toda a roupa nunha única lavadora do bolo, que sería 8 veces máis eficiente ca unha máquina de lavar normal. Todos os dispositivos electrónicos para o entretemento que aínda existisen poderían seguir sendo usados, mais non se precisarían tantos. En realidade, a industria high tech se reduciría só en termos de consumo. Sería preciso 10 veces menos de todo.

E daquela só quedaría por resolver o problema de como producir o resto das cousas con maior eficiencia. A resposta é moi clara: subcontinentalmente. Por exemplo, os camións serían montados nun lugar –digamos, no sur de Varsovia– para todos os bolos ou cidades entre os montes Urais e o Atlántico.

E serían producidos só módulos. Módulos medianos, grandes e pequenos, así como un motor para, despois, montalo todo nos bolos ou nas cidades. Isto xa ocorre hoxe no “Terceiro Mundo”. Todos os autobuses de transporte público serían feitos nese lugar. O chasis construiríase alí e forneceríase o motor e o cambio. Podería considerarse xa unha tecnoloxía eficiente.

Como funcionaría? Simplemente con diñeiro: a xente pagaría. A pregunta natural é: como se conseguiría diñeiro? Por suposto, existe só unha destas opcións: ou se paga por eles ou se pon unha cota. Dado que precisariamos unha cantidade de camións e traballadores para producilos, deberiamos pagarlles indirectamente con diñeiro, mais, realmente, non se precisaría moito. Poderíase conseguir diñeiro, caso fora necesario, vendendo parte destes artigos, a man de obra ou produtos 224

agrícolas. Isto crearía automaticamente un mercado subcontinental.

Convivindo todos xuntos, existiría un control social intrínseco que non esixiría ningún órgano de control. Sería por tanto cuestión de: que é o que queres facer agora? A supervivencia sería moito máis sinxela. Sería bonito, no sentido de que previría moito o comportamento social pernicioso, e podería reducirse a forza policial. Diría que a policía podería ser reducida a un décimo do seu tamaño actual. A cuestión, daquela, sería inversa: se eu me presento como ibu, como unha persoa, canto control social podería soportar? Podería ser tamén un problema. A pregunta que deberiamos facernos faría referencia a unha das partes desta amálgama. Cando non hai control social, entón danse as condicións dun gueto; o caos e a anarquía –no peor sentido– e é necesario un policía en cada andar. Iso non é bo. Mais tamén sería preciso ter unha marxe de liberdade para que que a xente puidera defenderse dese control interno. Un ámbito para que se dea esta marxe de liberdade é o tamaño. Se houbese 500 persoas, entón o anonimato estaría garantido. Daquela poderíase facer algo, os bolos poderían ter varias entradas e saídas, a fin de que ninguén nos puidera ver. Nos bolos moi pequenos tal control se convertería nun pesadelo, un bolo maior sería mellor. Os bolos terían contratos de bolo xeral. A xente podería mudarse en calquera momento a outro bolo previo aviso, dado que os outros bolos terían unha capacidade do 10 por cento para albergar a aquelas persoas que os visitaran como invitadas, aínda que podería darse o caso de que quixeran ficar. Poderiamos mudarnos de calquera lugar a calquera lugar. Deste xeito, debido ao receo que produciría a partida de calquera dos membros, evitaríase que a xente fose demasiado estrita co control social.

225

Cando se comeza a falar en bolos, o perigo é velos como construcións isolacionistas, un pouco como as grandes comunas dos anos 70. Gustaríame distanciarme diso completamente. Eu diría que os bolos son organizacións eficientes de civís. Entras a formar parte cun contrato e saes da mesma forma. Pode que traias as túas cousas contigo, mais tamén as levas cando saes. Non son comunas. Ademais, dentro quizais hai familias, grupos en colectividade e persoas soas; todos teñen a súa propia esfera privada. Podería tamén haber bolos onde as persoas quixeran durmir en grandes habitacións compartidas, non podería evitarse, tamén estaría ben así. E tamén poderían darse modos monásticos. O que se necesitaría, naturalmente, sería un contrato planetario de bolo e, ao meu ver, o 10 por cento do espazo de vivenda e alimentación en cada bolo estaría reservado a hóspedes, para contrabalancear esa tendencia isolacionista. En certa medida cada bolo debería ter un grao de apertura.

226

Este libro abriu as súas follas no entroido do 2016 * «In jedem Nu beginnt das Sein; um jedes Hier rollt sich die Kugel Dort.

Die Mitte ist überall» (F. Nietzsche)