DELOURANDO OS DÍAS
José Lorenzo Tomé
DELOURANDO OS DÍAS, 2015 Cadro de cuberta: Pablo Orza, Máquina lítica (2009) Deseño e maquetación: Juan Gallego _ www.juangallegoestudio.com Edición: axóuxere Xens, 75 15984 Araño, Rianxo Galiza info@axouxerestream.com axouxerestream.com Impresión: Gráficas Sementeira. Noia ISBN: 978-84-941379-7-6 Depósito legal: C 522-2015
DELOURANDO OS DÍAS
Para María Rey, Eduardo Bangueses, Charo Gómez e Javier Turnes: oído, corazón e acubillo destas páxinas. Un triple xesto de amizade
I
Hoxe, oito de agosto de 1990 as tropas conxuntas de
Estados Unidos de América, Francia, Inglaterra e Rusia están a bombardear Bagdad. Durante os días de vacacións de verán que comparto cos meus irmáns e os seus fillos, aínda pequenos, na vila de Lagostelle, unha guerra irrompe inesperada; ocupa as páxinas dos xornais, a radio e a televisión, e vén poñer en nós unha gota de inquietude... Porén, iso non impide que escoitando a palabra Bagdad axiña me traslade no tempo... Na miña memoria esta é unha cidade asociada coas sesións de cine no verán, cando era neno, en Lagostelle. Alí puiden ver aquela película trepidante de acción:
O ladrón de Bagdad. Alegre, saltariqueiro, destemido, o ladrón lucía pendente de ouro nunha orella, dentes moi 9
brancos, cabelos longos e negros e sorriso permanente. Sempre andaba a roubar nos mercados, con alegría e astucia, aos vellos desdentados e avariciosos que gardaban o ouro en bolsiñas de coiro agachadas contra o corpo. Lixeiro, astuto, magnífico xinete nun cabalo branco, namoraba mouras fermosísimas de ollos negros, grandes e feros coma gadoupas de tigre. A moura do bico final da película, a moura que a todos os nenos de galiñeiro nos gustaba e que terminaba por quedarse co ladrón, para envexa de todos nós, vestía saia branca de gasa vaporosa, chaleco negro e unha blusa moi brillante. Das orellas colgábanlle aros coma estrelas e toda ela estaba viva coma o mundo cando se fixo. Amaba cos ollos e con todo o corpo o ladrón de Bagdad, que non paraba de rir, de brincar e de facer cousas simpáticas. Nas primeiras secuencias da película roubaba nun mercado cheo de postos de cores. Saltando de aquí para alá, entre as teas, a xente e a froita apetitosa que sempre se derramaba, conseguía escapar baixo os xuramentos dos avaros. Nós, os nenos do galiñeiro, sentados en bancos corridos, seguiamos empapados en suor as peripecias do ladrón, aplaudindo con forza a habilidade coa que saía das situacións máis comprometidas. Logo, ao rematar a película, atopabamos a noite magnífica do verán, cálida, aromática, cinguida por un ceo limpo salpicado de estrelas arredadas e nítidas, coma as do deserto de Bagdad, e cabalgabamos correndo costa abaixo, cara á Estación, ata 10
a casa, para continuarmos pola nosa conta as aventuras do ladrón de Bagdad, e coma el, entre brincadeiras e risas, e sempre con astucia, saïamos airosos de todos os retos, xa fose contra os rapaces do Curro Vello, do Campo da Feira ou da Torre Vella.
... Chámome Inocencio, aínda que tamén empregarei aquí o nome de Ladrón de Bagdad; foi un anaco da miña alma e segue a ser un fío que terma de min... Remato agora a lectura desta páxina escrita un caloroso día do mes de agosto de 1990, hai máis de vinte anos... Cando a guerra golpeaba de novo, os desertos do Golfo Pérsico andaban nos teletipos e as nacións se desafiaban, acordara dunha tarde de aventuras no cinema de Lagostelle. Pouso a páxina, miro atrás no tempo… constato que xa non son quen cabalgara a carón do ladrón de Bagdad nun estreito banco, mollado de suor, aplaudindo e feliz; tampouco quen, no inicio da guerra, gabara a súa alegre face e aguda treta. Isto pode parecer non só obvio, senón inevitable, pois de tempo estamos feitos. Mais deixa de selo se reparo que nin o neno que aplaudía na sesión do cinema, nin o adulto que despois lembrara sen máis recurso que a palabra Bagdad, carecían do riso… Pola contra, o Inocencio que agora amenta e escribe, anda falto del. 11
Que foi daquel xinete sen cabalo que na saída do cinema cruzaba ás carreiras desertos sen area soñando coa moura máis fermosa? Xa non sei dos aromas das herbas, do siroco das tormentas, do azul do ceo e do brinco decidido. Que tronzou aquel neno-cabalo que aparecía entre as lembranzas cinematográficas do ladrón de Bagdad, poñendo no seu lugar, no andar dos anos, ao home con enxerto de pau, que agora son, que enlea máis ca anoa; ao home que esqueceu as cores do mundo? Que foi daquel que quería atravesar pola vida con paso firme e mirada tranquila? Memorias, camiños vellos que se abren de novo. Como a min me ocorre nesta tarde na que leo de novo a páxina na que evocara ao ladrón do deserto: alegre, destemido, divertido, luz e cor no cinema, panca da miña imaxinación nos xogos infantís. Pasou a infancia, pasou a xuventude, veu a madurez… Non queda en Inocencio nin asomo do riso franco e alegre que enchía a pantalla do cinema e quecía o corazón. Inocencio perdeu o riso. Que maior perda pode sufrir un home...? Véñolle contando estas historias, as máis das veces paseando polas praias ou a carón dos ríos, a Venicia Guarditxea, amiga parisiense, cordial e firme nos seus afectos. Non direi moito dela, só que é unha acolledora compañía. Leva tres anos en Galicia impartindo clases de francés en Compostela; ten un falar gracioso de frases 12
breves, nun galego que aprendeu do seu pai, un fuxido nos montes de Ribadavia, que rematou de exiliado en Francia. Delgada, alta, curiosa, de ollos pequenos e vivos, sabe escoitar e dar coa palabra precisa, alimentando as confidencias que dan paso a estas páxinas que plasmo no silencio das noites. Hoxe, froito deses paseos con Venicia, vénme á cabeza que no pasado –xa van alá máis de trinta anos– unha muller, amiga, noiva, compañeira, chamada Leonor, empeñábase en subliñar, desaprobándoo, o meu ser taciturno. Non había tal cousa no meu carácter; como diría un daqueles amigos marxistas da universidade, eran as condicións económicas e sociais da miña existencia as que determinaban os meus estados de ánimo. E aquelas, naquel momento, eran certamente difíciles. Sen traballo, sen casa, e con moi pouco diñeiro no peto o raro non era que me invadira ás veces un pouco de tristeza; o sorprendente radicaba en que, a maioría dos días, mantivera vivo o ánimo e esperta a imaxinación. Ao contrario do que afirmaba Leonor, podo asegurar que non está inscrita no meu ánimo a tristeza. Como podo asegurar que non son un mariño aguerrido que navegou os mares máis recónditos do globo; tampouco visto o tweed dos cabaleiros ingleses nin, levado pola obsesión da puntualidade, o reloxo, e a precisión das máquinas, desafiei a ninguén a que daría a volta ao mundo en oitenta días. E non me libro dos meus estados taciturnos 13
abandonando a parte seca da terra para enrolarme en pesados petroleiros que trasladan o cru ás refinerías de Europa. Imaxinábame, ás veces, na miña mocidade, formando parte da tripulación dun mercante; liberado da pesada carga das rutinas de estudante, sentía o ar fresco na cuberta do barco e a camaradería dos mariñeiros. Baixaba a terra e un mundo colorista desprendía ante min a sorpresa do descoñecido: mariños, comerciantes, indíxenas de estrañas linguas, mulleres de atractivo desconcertante. Pero todo isto sentíao, tamén, con tanta intensidade nos soños, baixo o feitizo da fantasía, que axiña colmaban o meu desexo de aventura. Ademais, estaban os libros, que satisfacían de forma cómoda, variada e amena as inclinacións de escapada mariña. Non nacín en Brístol, tampouco en Berlín, nin en California. Meu pai non foi un rico comerciante, nin tiña unha taberna onde rompen as ondas e se reúnen os piratas. Non foi un pescador, nin se curtiu con longas estadías no mar, xa fose nunha fragata, ou nun pesqueiro que, no Gran Sol, axusta o día á manobra de largar a rede e recoller o copo unha e outra vez. Non foi un científico desvelado polo estudo da natureza e o rigor do cálculo, nin un exiliado que deixou aos seus, en herdanza, unha memoria moral. Miña nai non foi unha artista, nin aprendeu a tocar o piano, tampouco encheu os seus días lendo novelas. Meus tíos non foron enxeñeiros, ningún deles inventou unha máquina, nin trazou os planos 14
dunha casa, aínda que si houbo un que soubo desmontar o motor dunha motocicleta e outro que soubo fabricar sinxelos artefactos de ondas chamados galenas. Non me chamedes Ismael, nin Hans Castorp, nin Naphta, nin Settembrini, nin Leverkühn, nin Lord Jim… O meu mundo non é o que eles habitaron, por moito que o frecuentara con gusto e poidades encontrar en min trazos seus: a perspicacia de Ismael, a manifesta simpatía pola morte, finalmente superada, de Hans Castorp, a embriaguez pola disputa do conservador Naphta e o liberal Settembrini, a entrega ao traballo no retiro silencioso de Leverkühn, os remorsos por ir contra o deber de Lord Jim. Pedazos da alma compartidos, que chegaron a trocar o meu pequeno mundo noutro de tan longo alcance coma o deles, fiestras polas que penetrou o ar limpo do distante. O que tamén me proporcionou Sam Weller, vital, alegre, valente e fecundo en recursos no Pickwick de Charles Dickens, a quen teño agora máis presente ca ningún outro, quizais por non ter sabido levar á práctica a súa filosofía que nunca se fixo tan certa coma cando foi ignorada por min.
—Es un filósofo, Sam –comentou Mr. Pickwick. —Creo que é de familia, Señor. Meu pai foi tamén
así, e éo especialmente nestes últimos tempos. Se a miña madrasta se anoxa, el asubía, se se sulfura e lle rompe a pipa, el sae e compra outra; cando grita moi forte e lle dan 15
ataques de nervios, el segue fumando tranquilamente ata que se lle pasa. Iso chámase filosofía, non si, señor? —Se non o é, resulta un bo remedio –comentou rindo Mr. Pickwick– e debeuche ser de grande axuda na túa vida vagabunda.
Fun á escola de párvulos, como entón se chamaba, en Madrid, un tempo ben corto, por certo, despois iniciei a primaria na Escola Nacional de Lagostelle, en Galicia, cun mestre que, se hai xustiza divina, terá que estar ardendo no lume do inferno por toda a eternidade. Por sorte, máis adiante, en cursos superiores, as cousas melloraron con outro mestre paciente, que soubo achegarme a emoción que espertaban as súas narracións na clase de historia. Tamén a fascinación por dúas experiencias: as que levaban ao cálculo de π co emprego duns aros de latón, de diferente raio, que, adecuadamente medidos sobre os taboleiros de madeira do chan da aula e feitos os cálculos, sempre permitían extraer a constante buscada; e as que demostraban o cambio das estacións proxectando un foco de luz sobre unha esfera. Con el plantamos os alumnos un horto e fixemos excursións nun autobús que cargaba os soños de todo o Grupo Escolar, cando o curso remataba, na insólita aventura de desprazarnos a cen quilómetros de distancia da nosa vila. Foi un mestre querido ao que moitas xeracións lle gardan memoria. No entanto, non foi D. Daniel, así se chamaba, quen foi invi16
tado á miña Primeira Comuñón, ese acontecemento que poñía aos rapaces un chanzo por riba da infancia. Foi ao outro, ao que descargaba sobre nenos de cinco e seis anos as súas frustracións cunha vara, ao que invitou miña nai, cando meu pai estaba ausente, traballando lonxe. Episodio desafortunado que quedou perpetuado nunha fotografía en branco e negro, na que aparezo, con traxe de mariñeiro, flanqueado pola miña nai e o temido mestre. A escola, os xogos, e o afecto seguro dunha familia acomodada dunha vila pobre, foron os materiais da miña infancia. Aínda pasei algún ano máis en Madrid e xa despois veu o bacharelato e a universidade en Santiago, onde comezou de novo todo. Na época na que era recriminado por Leonor pola miña tristeza –nos primeiros anos da década dos anos oitenta–, era moi dado a ler literatura fantástica: Tolkien, Lovecraft, Lord Dunsany, Cunqueiro e outros eran frecuentados con pracer. E tanto se encheron as miñas tardes de tales lecturas que, sen emular a Don Quixote saíndo aos camiños para arremedar, como el facía, aos heroes dos libros, si decidín seguir á fantasiosa e activa confraría dos creadores de literatura e me lancei a escribir unha fantástica narración. Este era o seu comezo: En Samarcanda, fillo meu, os vellos repousan o seu cansazo apoiando as mans en pétreas columnas arborescentes. Deixan así que a súa memoria flúa e se funda coa 17
seiva que enche as vetas de pedra. Estas árbores de pedra medran tan altas que alá, no cume, rozan as follas coa bóveda das estrelas, e así é como queda escrito nelas o pasado…
Pero non quedei contento e entón escribín: Non é certo que aquela noite escoitamos os contos máis fermosos. Ti, tendida sobre o fío dos teus cabelos trenzados coma unha corda dourada, ollábasme con ollos azuis, esquecida da vermella faciana. Eu, tombado sobre a alfombra negra, lucindo pantalóns remendados, co puñal aínda tinguido de sangue no cinto. Reixa, vestida de chaqueta amarela punteada de flores, falaba e falaba sentada na esfera, movéndose dun lado a outro…
Algunhas tardes máis adiante decidinme por probar desta maneira: Se puidese descender viría caer ao teu lado sobre a pel branca que fai de sela do cabalo. E diríalle, non corras, vai lento. Temos a tarde enteira para chegar á fraga. E diríache, déixame poñer os labios na corda dourada, e deixa que a choiva do Laigol nos cubra. Que non corra, que non teña présa... gústame estar aquí, no vaivén quente do seu corpo, téndote a ti cerca, longa e branca, cos fíos de ouro caendo polos teus brazos. E máis adiante 18
diría, xa sei que o luceiro está alto e a noite crece e a fraga se pecha...
... —Vexo que naquel tempo eras un pouco poeta –di, irónica, a miña amiga Venicia, mentres nos sentamos nos bancos de pedra do adro de Santa María de Azogue, en Betanzos. —Ese, Venicia, era o meu mundo de fantasía, que, en parte, compensaba as moitas carencias derivadas da falta de traballo. Por iso non podes imaxinar como celebrei o día que, xa no límite da miña capacidade de subsistencia económica, conseguín un traballo en Lagostelle. ... Tiña que impartir moitas horas de clase, pero despois de estar máis dun ano no desemprego, ter de novo un soldo, por minguado que fose, dábame confianza. Ademais, coa tranquilidade que proporcionaba ter as cuestións materiais resoltas, animeime, con renovado optimismo, a retomar os utensilios da confraría dos escritores: papel, pluma e imaxinación... Por aquela época tamén lía moita antropoloxía, mitoloxía, historia das relixións e etnografía; se a iso sumamos un certo misticismo difuso ligado á terra, a vida naquela apartada vila chairega cos seus bidueiros, regatos e boedos, o engadido dun inverno frío de choiva incesante e, por último, o 19
contacto con alumnos que nalgúns casos aseguraban ter visto a Santa Compaña, todo convidaba a escribir unha saga que, ao amparo do prestixio do prehistórico ou medieval, habitual na literatura galega, non tardei en narrar. Axiña enchín páxinas nas que Lagostelle se transfiguraba nunha cidade de labirintos e prodixios: pedra, auga, serpe, círculo, o dicir rexo, o pasado espectral como utopía regresiva. Unha saga de alento heroico que narraba a construción e posterior derrube dunha cidade. Os cabalos do vento, o lume das forxas, o heroe xuvenil de disparo certeiro, e unha muller, Leusíbora, que por desafiar o sagrado se convertía en cerva. Aquela narración, falida na forma e na linguaxe, respondía ao mundo no que aínda, en parte, vivían as miñas alumnas. Soñar non fai dano a ninguén. Elas non tiñan a alma cega para o máxico, nin a mente pulida polo buril da pedagoxía. Axitábanse na noite, non fose aparecer o demo, cando atravesaban a fraga, e “lobo”, coma na Idade Media, era a palabra do medo. Ben o sabía Aurelita do Cura, que tivo que escoitar cen misas, cumprindo a promesa coa que se encomendara á Virxe do Perpetuo Socorro. Unha noite, cando regresaba andando da festa de Labrada con dúas amigas, escoitou ouvear o lobo. No medio das xaculatorias as tres corrían; Aurelita, baixiña e de pernas pequenas quedaba atrás paralizada co medo. Sen pensalo, ofreceu unha novena e cen misas, que o ceo agradeceu, cando o lobo ouveaba de novo, coa chegada 20
milagrosa dun taxista que as acolleu no seu coche. Ao día seguinte, pola mañá cedo, o coche de liña atropelaba unha loba recén parida non moi lonxe do lugar por onde elas correran. Este era o mundo das rapazas: lobos, demos, aparecidos, mortos enterrados vivos, beberaxes, herbas, meigas, os contos ducias de veces contados nas cociñas. A cabalo entre as rutinas da aldea e o instituto, nelas confluían a tradición, o traballo no campo e un afán por adoptar novas maneiras. O saber racional, o que a min tocaba inculcarlles, compartíano paradoxalmente, con toda naturalidade, con crenzas máxicas que en poucos anos desaparecerían. Entre a prédica do cura, a advertencia da avoa, a autoridade do pai, o confesionario e a discoteca, abríronse paso, decididas, as rapazas dos Vilares, Buriz, Cezar, Senande, Baxoi, Sesulfe, refregando as lagañas dos que durmían o sono de décadas, desafiantes cos que dicían que as ciencias e letras habían corromper os costumes, confundilas con tantos saberes e afastalas do que lles era obrigado facer. Por aquela época pasaba as mañás e máis dunha tarde no Instituto. Cando volvía á casa, traballaba na preparación das clases do día seguinte. Rematados estes labores volvía aos meus traballos de etnografía e mitoloxía. Mandara cartas a algúns amigos para que me remitiran cantas historias de interese etnográfico puideran recoller nos lugares onde pasaban o inverno. Un deses amigos era Fabio, que vivía cerca de Santiago. 21
Fabio era profesor na Costa da Morte. Para chegar ao traballo tiña que levantarse antes das seis e media da mañá: Facía unha viaxe esgotadora de pontes, curvas e piso esvaradío, para comezar o traballo ás oito e medía. Realizaba logo a viaxe en sentido contrario entre as dúas e cuarto e as catro da tarde. Comía e caía durmido no sofá entre un cuarto de hora e media hora, era todo o que lle rendía o sono. Deseguido se erguía, axiña turraban del o moito traballo pendente, as obrigas familiares e a ansiedade. Un día Fabio mandoume unha carta con esta historia que oíra nunha taberna da Baña na que parara para tomar un café camiño do traballo. Josefina da Ferreira tiña os tres fillos maiores –Pompilio, Dorita e Manolo– emigrados en Cuba. Na casa quedaban dúas pequenas, aínda incapaces de botar unha man no traballo, e o seu home, un eterno enfermo de tise, sempre tusindo e fumando, reducido a unha manchea de ósos sentados baixo un carballo diante da casa. De tempo en tempo algún dos fillos ausentes aparecía na casa polas festas do verán. Josefina entón revivía. Cando se achegaba o día do regreso a Cuba, Josefina desacougaba de corpo e alma. Empezaba a chorar, a queixarse e metíase na cama. A barriga medraba e medraba como medra o fol dunha gaita, e ela desfacíase en berros de dor. Acudían as veciñas que xa coñecían este mal de Josefina doutras veces. Pero 22
non había acougo para ela senón era ata que aparecía o médico de Negreira co remedio capaz de sandala. Só el sabía como tratala: unha inxección “máxica” (en realidade era un placebo) acompañada de moitas palabras de consolo. Cando o doutor marchaba, xa a barriga de Josefina volvera case ao seu. E dende a porta dáballe un consello: “Josefina, non bebas tanta gasosa”.
Lin con atención o relato do meu amigo e gardei a folla da carta no caderno de tapas vermellas que tiña para o material etnográfico, onde xa tiña anotadas outras moitas achegas dos amigos e das alumnas, auténticos pozos de saber popular. O meu caderno rebordaba de lendas, adiviñas, refráns, cancións e conxuros que aínda estaban vivos na memoria dos avós e pais das rapazas. Velaí unha mostra das adiviñas achegadas por unha rapaza do Sanguiñedo que gardei no meu caderno: No alto véxome no meu lugarexo, por unha risada perdín a miña anada. Un burro branco posto nun campo cun ferro no pé, adiviña burro que é. Longa, longa coma a cobra e ten dentes coma a loba.
“As respostas xa non son tan evidentes para quen non viva no medio rural”, apuntei. Unha rapaza de Mariz tróuxome un día este “Refrán do labrador”: 23
Levántate corpo falso sen ganas de traballar que está esperando a noite para te volver deitar; pola mañá o orballo, a mediodía a calor, pola tarde os mosquitos, xa non se fai o labor.
Unha rapaza do Buriz, unha das aldeas ao norte do concello, presentouse un día na clase con este romance que titulaba “Irene”: Estando Irenita cosendo en corbata con agulla de ouro e dedal de prata, viu un cabaleiro pedindo pousada: se meu pai lla dera a min me gostara. Puxéronlle a mesa no medio da sala con coitelos de ouro cuberto e cuchara. Puxéronlle a cama no canto da sala con cortinas verdes sabas de holanda. Pola media noite el se levantou 24
das tres irmaíñas a Irenita escolleu. Arrea o cabalo e con ela marchou chegando á serra alí lle preguntou: como te chamas, miña namorada? Na casa Irene e aquí desgraciada. Quitou o coitelo e alí a matou cuberta de terra alí a deixou. (ós nove meses alí volveu). Pastoriños novos Que facedes aí? Gardando a Irenita que a mataches ti. Vaite de aí ladrón vaite de aí larpeiro que do meu pescozo fixeche un matadeiro.
Co paso dos anos pensaba naquelas rapazas do instituto que recolleran as tradicións orais, aínda vivas, das 25
aldeas. Que maduras e educadas me parecían! Canto tempo lle dedicaran a escribir estes documentos que agora lía en follas escolares resecas, gardadas durante anos nun caderno que, máis adiante, permaneceu pechado non só polas obrigas inmediatas que me mantiveran ocupado noutros asuntos, senón porque pouco a pouco todo aquel mundo de lendas e dicires da tradición oral de Lagostelle perdera interese para o lector racionalista e analítico que medrara, de instituto en instituto, de vila en vila, a carón, poñamos por caso, de Popper ou Khun. E que, soterrando símbolos, expurgando a maxia e apartando o sagrado, deixara, non obstante, un lugar para a imaxinación e sensualidade na lectura de novelas como Paradiso. Aqueles invernos de Lagostelle foron longos, fríos e de dedicación ao estudo. Aínda que tamén polas noites saía a un pub, onde, ao abrigo dunha cheminea, deixaba ir a cabeza escoitando os contos dos outros parroquianos que, coma min, querían quecer o corpo e a alma: mulleres, fútbol, algo de política. Ás veces o dono do pub, Tomás, arrancaba con algunha anécdota da súa estadía nas plataformas petrolíferas do Mar do Norte. O traballo duro, os accidentes, as viaxes en helicóptero, os descansos en terra, as borracheiras, as putas, a camaradería, dábanlle á noite chairega un halo aventureiro, un olor mariño que desataba as linguas ao compás dos gintonics. Eu xa non precisaba acudir ás páxinas de Moby Dick para fantasiar coas travesías no mar, os perigos das tormentas e a embriaguez que pro26
porcionaba ser conducido por un capitán maldito polos mares do globo. Agora tiña alí unha versión actualizada, industrial, do empeño mariño polo traballo ben feito e ben pagado. Non importaba que as longas estadías no mar estreitasen a amizade ou que, pola contra, quebrasen a convivencia nos camarotes do barco. Tampouco que os mariñeiros chegasen a maldicir a rutina das quendas e o propio traballo. As lembranzas de Tomás inclinábanse, con nostalxia, ante o brillo dos días en que os perigos do mar eran compensados pola camaradería e os cartos que a tripulación recibía polo traballo feito. A recompensa dos mariñeiriños xa non eran unhas moedas de prata cravadas no mastro, como quere a imaxinación romántica. Para os mariñeiros do Mar do Norte era algo máis prosaico pero non menos vital; era o tempo de descanso xogando ao póker, un helicóptero para regresar á terra cada dous meses, unha boa paga para sacar a familia adiante e montar un negocio na aldea preto do mar. Non era a esperma das baleas o que espertaba o seu entusiasmo, nin os delirios de Ahab; cada un deles era un Ismael que quería regresar vivo, cunha conta no banco que lles dese o respaldo necesario para contar a súa historia, ante os veciños, nos lugares onde soñaban iniciar unha vida mellor… Á saída do pub a xeada cubría as rúas ata a porta da casa. Co corpo quente polo alcohol metíame na cama disposto a pasar o que quedaba de noite. En realidade, ben mirado, non importaba de que se falase nesas noites do 27
inverno de Lagostelle. O importante era falar, estar acompañado. Non deixar que a negrura da noite invadise o ánimo. Algunha vez entraba a Garda Civil no pub. “A la paz de Dios”, dicían mentres se esfregaban as mans e quitaban o capote verde. Tampouco faltaba case nunca un matrimonio de mediana idade. Cando remataban o seu traballo, fóra da vila, achegábanse ao pub a tomar unha copa. Nunca sentaban. Sempre na mesma esquina botaban unha parrafeada con Tomás, o dono do local, e logo marchaban. Ás veces viña o coxo, un tipo alto, forte, mal encarado. Un vello coñecido, un compañeiro da escola. Viña acompañado da súa muller; guapa, doce. Non abría a boca mentres el barullaba. De día en día aquela rapaza tiña cada vez unha cara máis triste. Lembro como nunha ocasión fun recriminado por Leonor, que me acompañaba aquela noite. —E a ti que…! Gústache como a trata? …Ti farías o mesmo se puideses! Eu, pasmado, calaba, sentíndome axiña culpable. Todo o peso da mala vida que aquel valentón, imaxinabamos, lle daba á rapaza, caía sobre min. Lembrei cando de nenos, na escola, arremetía contra todos os rapaces lanzando os seus bastóns de madeira de toxo cando se cabreaba. E agora de maneira moito máis refinada o seu pau deixaba a súa marca sobre min co comentario de Leonor. Aquel home sempre gañaba. Aquela noite metinme na cama dándolle voltas a unhas adiviñas: 28
Chaquete sobre chaquete Todos do mesmo pano. Aínda que te volvas burro non adiviñas nun ano.
... Barrambico nin ten ollos, pés, nin pico e os fillos de Barrambico teñen ollos, pés e pico.
E a esta outra, sorprendente nas aldeas da chaira: Alto e guapo son e ando á fortuna corto por onde ando coso sen costura.
—Pois non coñezo a solución de ningunha das adiviñas –di Venicia, cando xa se despide de min–, déixame que as apunte e que as pense na casa. O meu interese pola mitoloxía e a etnografía viña de moito tempo atrás, da miña época de estudante na universidade. Lembro a emoción que me causara unha temperá conversa con Fabio, no camiño de Figueiras, 29
na que definira perfectamente dous ámbitos simbólicos da realidade. O espazo non era homoxéneo, había un espazo sagrado, “forte”, significativo e había outros non consagrados e, por conseguinte, sen estrutura e consistencia: nunha palabra, amorfos… Unha caracterización exacta, ou que polo menos encaixaba perfectamente coa vinculación, apaixonada e máxica, que me xunguía desde neno coa paisaxe e as terras da Chaira en Lagostelle. Por aquela época, entre os xogos, a miña imaxinación fervía nos regatos, nos valados, nos boedos, ou coas palabras que lle daban nome a unha chousa, a un penedo, ou a un lugar. Baxoi, Ponte Senande, Campoverde, Liñarede, Bascuas… e tantas outras palabras tiñan por si soas estrañas resonancias dun tempo cheo de prestixio. Máis adiante, cando descubrín con Fabio que non toda topografía era profana, os camiños, os montes e as pontellas adquiriron un novo trazo e puxeron en palabras os sentimentos difusos e intensos do que experimentaba con só pronunciar o nome de lugares como Mariz, Buriz, As Escádebas, Sete Muíños, Cova da Serpe, Cezar… e tantos outros que fora descubrindo, percorrendo os camiños do concello de Lagostelle, só ou acompañado dos amigos. Sen sabelo, xa de rapaz, fora sacralizando a paisaxe de Lagostelle, entre Pena Gallada e Pena Queimada, entre Pena dos Corvos e Pena Furada. Anos despois, cando xa era estudante universitario, na compañía, as máis das veces, das miñas amigas Dorinda e Gabriela, as tardes do 30
verán foran andainas lírico-políticas nas que, de penedo en outeiro e de outeiro en muíño, sempre animados na conversa, saïamos da inopia dos dogmas nos que foramos educados… Eu, distante, adoptaba aires de nihilista, ante as metas idealistas que elas me propoñían, pero tiña unha emoción certa, a que me proporcionaba cada paso por aquela xeografía encantada... Na compañía das miñas amigas saltabamos nos paseos da política á liberación da muller, da familia ás comunas, da relixión ao ateísmo. O merlo, a pega, o paporroibo e o paspallás, seguían a nosa conversa, e, nos mellores días, canto máis me animaba o paseo, como en transo, chegaba o relato fantástico ante unha simple folla, a porta pecha dun muíño, ou a fenda dun penedo. Fadas, fantasmas, espíritos, a mitoloxía da auga e do lume, o desmembramento do corpo do deus que deu lugar ao nacemento de toda clase de criaturas, plantas e metais; aquel conto dos irmáns que matan un terceiro irmán, sepúltano baixo unha montaña e o seu corpo se transforma nunha mina de ferro… Carpinteiros, alquimistas, danzantes, médicos, arquitectos, que tiñan o segredo para construír, fabricar e crear obxectos cantando, o prestixio do ouro, o desafío da trabe de alcatrán… A miña imaxinación fervía. E con asombrosa facilidade, xa fose ao amparo das páxinas que eu lía, xa do que escoitabamos aos veciños, nas aldeas, cando de vagar traían a conto mouros de traxe negro e gravata, e mouras de cabelo louro, tecendo dende o cabo do tempo, fantasiaba 31
e compartía deliciosas historias ante a mirada atónita das miñas amigas, que chegaban a afirmar rindo, no estado enfeitizado que me invadía cando inventaba, que os contos saían da miña barriga, reprodución paródica dunha ocorrencia inocente da miña sobriña Fernanda un día que escoitaba ensumida os meus relatos... Sentados, se cadra, no alto do castro de Belote, lanzaba ás miñas amigas unhas palabras retadoras... —Sabedes o que lle dicía Lyok-lyok ao ancián Artur? —Lyok-lyok...? Xa comeza Inocencio –dicía Gabriela. —Quen dos tres non soñou co Rei Artur? —Ti deixas de facelo algún día? –respondía Daniela. —O último que souben del é que, convertido en ganso por Merlín, tomou o nome de Ki-kua, namorouse dunha gansa, Lyok-lyok, e con ela voou ata os mares xeados do norte, onde compartiu, por un tempo, a vida dos gansos; con ela quixo quedar, pero Merlín invocou as razóns da Mesa Redonda e facendo uso dos poderes da maxia transformouno de novo en home. De nada serviron as protestas do vello rei… Seica, segundo dicía Merlín, tiña unha obriga cos seus súbditos, fora elixido rei e non podía abandonar o reino… Agora Rei Artur renega do seu destino e bota en falta o voo espléndido cos gansos por riba dos fiordes, cantando, e as palabras certas e amables de Lyok-lyok, mentres taniscaban xuntos a herba… Calaba un intre escoitando a risiña cómplice das miñas amigas e deseguida continuaba. 32
—Sabedes o que lle dicía Lyok-lyok ao Rei Artur?: “O principal obxectivo das nosas vidas é manternos con vida...” Por iso lle causaba sorpresa cando o rei lle falaba de guerra –engadín. —Fermosa esta historia –dixo Daniela. —Corre polo norte de Irlanda; contouma Kevin, un amigo de Dublín que sabe canta historia fala de Merlín. Anos despois todos estes contos estarían moi presentes cando me lancei ao xénero fantástico. Os ananos, dos que falaba no libro A cidade de lume, que vivían nos Muíños e traballaban a Pedra Vermella, eran un eco dos mineiros, carpinteiros e señores do lume cos que fabulara ante as miñas amigas. Posuidores de antigos segredos, uns e outros afanábanse na transformación da natureza como se nela habitase o arcano definitivo da humanidade. E, non lle ían á zaga, nas miñas fantasías, os alquimistas, na procura da pedra filosofal que non era só busca da materia primordial e incorruptible, senón proceso espiritual, como tamén contaba con sobriedade Margarite Yourcenar na novela Opus Nigrum, que narraba a vida dun alquimista do século xvi, e que a miña amiga Daniela lía por aquela época e comentaba con nós cada tarde… E tampouco teño esquecido das miñas lecturas daquela xeira, os suxerintes relatos da tradición india, bíblica, grega e xamánica nos que aparecía o mito do andróxino: In illo tempore, existía unha totalidade e esa totalidade foi seccionada e fracturada para que o mundo e a totalidade 33
puidesen nacer. Os rituais orxiásticos, o ioga e as técnicas tántricas eran as vías dunha coincidentia oposittorum: pola conxunción dos opostos, a experiencia da dualidade era superada e o mundo das cousas transcendido. Canta sabedoría mística permanecía gardada naqueles relatos e tamén canta fantasía popular. Por exemplo os mitos xamánicos de cordas e monicreques: o fío da vida, do destino tecido polas deusas ou as fadas fiandeiras… Os magos que posúen o poder de voar polos aires e desaparecer no ceo coa axuda dun cordel… A escalada xamánica das árbores, un rito de ascensión ao ceo… Ben pensado, iso era o que faciamos o meu amigo Pepiño e mais eu de nenos, en Lagostelle, cando trepabamos ao alto dos castiñeiros que o seu pai tiña ao outro lado da vía… O esforzo do primeiro tramo, eu por diante, pois Pepiño era máis alto, apoiándome nas súas mans; cando acadaba as primeiras pólas, tendíalle a man e xa estaba el tamén arriba; logo a ascensión, ata o curuto, retorcéndonos de póla en póla, gateando como por unha escada, e o ar fresco con olor a zume amargo da árbore… Deseguido o descenso tentando cos pés, estirándonos, buscando o apoio seguro, ata saltar finalmente á terra onde nos sentiamos seguros e contentos da nosa proeza… dous xamáns, dous baróns rampantes, que tocaran o ceo e que agora de regreso á terra ían recibir unha recompensa inesperada. Revolvendo entre as follas, despois do esforzo de trepar, xunto ao tronco do castiñeiro ato34
pamos un peso, un peso!, brillante, prateado, co rostro de Franco un pouco rillado e manchado de barro. A decisión foi inmediata; había que gastalo en comprar unha navalla, e alá marchamos correndo pola costa, polo carreiro que subía desde Tralouteiro ata a estrada nacional, á Ferraxería do Pito. Foi unha compra fulminante, nunca despois faría unha compra con menos dúbida. A que nos gustou do mostrario foi unha navalla de cachas de madeira e de folla ben afiada, ferramenta imprescindible para facer os arcos e as frechas ben dereitas. Si, os xamáns tocan o ceo. Xuntos ascendemos ao castiñeiro, pero o ceo, que poucas veces nos é dado, estaba aquí abaixo, entre as follas e o barro. Aquel peso foi a primeira lección de materialismo que Pepiño e mais eu iamos recibir. Outras de diferente cariz recibiriamos posteriormente, pero a que agora me vén á memoria, das moitas que compartimos, é a que tivo lugar no, naquela época, centro de gravidade para nós, a estación de ferrocarril de Lagostelle; embigo, labirinto, améndoa dos nosos xogos, onde un mal paso de Pepiño nos encarou –despois da proeza do ascenso do castiñeiro– co descenso, a caída e a morte... Quizais o lugar onde teña pasado máis tempo na miña infancia foi na estación de tren fronte á que os meus avós construíran a súa casa cando regresaran da Arxentina. Na parte central da plataforma, no edificio principal, estaba a sala de recepción dos viaxeiros, con catro bancos de madeira corridos contra as paredes, na 35
que se abría a billeteira, o auténtico corazón da estación, a oficina do xefe, cunha pequena campá na porta desde a que se anunciaba a chegada e saída dos trens. Seguindo a plataforma, coma quen vai cara a Madrid, estaba o edificio dos retretes, a cantina, os xardíns de rosais terrados de herba e falsas acacias, onde aniñaban gorrións e xílgaros, e no remate, xa fóra da estación, o paso da Rita pechado coa chegada de cada tren. Doutro lado do edificio central, o almacén das mercadorías e a vía morta, co tope de cemento, onde ían parar, despois de longas manobras, os vagóns cargados, as máis das veces, de fariña. E ocupando a explanada, onde se efectuaba a descarga, unha morea de vigas de madeira, castelos nos nosos xogos, amoreadas baixo catro plátanos, en espera de seren cargadas no tren mercadorías. Aquel territorio era noso. Desde aqueles currunchos viamos pasar o Correo, o Express, o taf, o Sangai e o Ferrobús; por eles corriamos ao longo do día os nenos do barrio, moitas veces perseguidos por Henrique, o gardaagullas, cando se cansaba de ver tanto neno trepando e saltando aquí e alá. Fronte á estación, detrás dos castelos de madeira, erguíase o edificio decrépito do xulgado, unha casa ruinosa que aínda conservaba un piso onde se celebraban xuízos e gardaba montañas de papeis. A estación, o xulgado e as leiras contiguas eran o noso mandala, o eixo do mundo, o edén. Foi alí onde Pepiño e mais eu soubemos do descenso, a caída e a morte. Aquel día xogabamos na parte 36
de atrás do xulgado. Aquela casa derruída, que nos poñía un pouco de medo, tiña na fachada que daba á estación unha galería e unha escaleira ampla, en moi mal estado, que daba acceso ao primeiro andar no que se abría unha balconada ocupando toda a fronte da casa. Xogabamos nun campo, máis cuberto de ortigas ca de herba, entre a escaleira e a porta do soto, baixo a balconada na que non confiabamos, degretada e fráxil como estaba. Pepiño era o máis alto de todos os rapaces do barrio, debía ser no verán, pois levaba uns zapatos sen calcetíns e sen cordóns que lle daban un aspecto de adulto desastrado do que os outros rapaces careciamos calzando tenis e sandalias. O caso foi que Pepiño, sen mediar palabra, pegou un salto colgándose do ferro que fixaba a escaleira contra a balconada e agarrouse cunha man na balaustrada que de inmediato cedeu arrastrándoo. Eu non tiven tempo de berrar máis ca “Piño! Piño!”, mentres vía como un cacho da varanda viña sobre el e ía esmagalo antes de chegar ao chan. Foi como telo en cámara lenta diante de min, unha fracción de segundo densa, vendo a masa do pasamáns rompendo e caendo por riba do seu corpo. Entón, cando xa case tocaba o chan co brazo esquerdo, ergueu o dereito e conseguiu desprazar no aire aquela pedra que o acompañaba. Pepiño caeu na herba e a balaustrada retumbou apenas a dúas cuartas de onde el caera. Ergueuse atordado e pálido, berrando cara a min: “Inocencio!, Inocencio!, sácame de aquí…”. Aquela tarde soubemos 37
por primeira vez do bafo da morte. Foi a segunda lección de materialismo e a primeira advertencia de que o edén, calquera edén, garda un risco. Na nova etapa, traballando de profesor en Lagostelle, cando as miñas amigas Dorinda e Gabriela xa vivían na cidade e non me acompañaban nos paseos, tiña en troques a complicidade dos meus alumnos que vivían nas aldeas. E mantendo a vinculación emocionada con aquel mundo de lugares e camiños, descubría con eles a memoria viva de moitos relatos dun mundo labrego que, en poucos anos, de maneira vertixinosa, desaparecería. Tiña tanto entusiasmo polo mundo da aldea e o caudal de memoria que gardaba que unha vez no pub, un compañeiro de copas, veciño dunha parroquia, puxo freo á miña candidez… “Non me veñas coa aldea, que estou cheo dela. Non hai lugar onde se leve peor a xente”. Por sorte para el, pouco tempo tivo que soportar ese mundo que aborrecía. Marchou para Barcelona despois do fracaso do seu matrimonio cunha rapaza do Instituto. Non lle faltaba razón a aquel amigo do pub, o mundo del non era o idealizado que eu, aínda, soñaba para a Chaira… Sempre a Chaira…! Este era un dos meus temas recorrentes naquela época. Resultaba tan extravagante e obstinado, falando sempre da Chaira, que non só aquel amigo do pub se mofaba de min. Tamén provocaba a risa e escarnio de Leonor, a miña compañeira, a defensora da 38
muller do coxo. “Tanta parvada, tanta parvada coa teima da Chaira”, dicía cando me escoitaba falar, “es un místico, Inocencio. Un místico e un distraído”. E razón non lle faltaba, se temos en conta que ás veces deixaba de ir á Coruña xunto dela e me quedaba en Lagostelle para non perder unha tarde de camiñada... na Chaira! —Se cadra estaba no certo –di Venicia–. Desde logo eras moi extravagante... En realidade o que lle dicías era: non! —Así era eu, miña amiga, así era... Estaba fascinado pola Chaira e en moitas ocasións cego e distante ante Leonor! —Había ser eu a que aceptase iso... Habías esperar por min! —Non! Ela tampouco o fixo... Case ao mesmo tempo, en estraña coincidencia, rachei coa “mística” da Chaira e virou a miña relación con Leonor. Pero cada cousa ao seu tempo… ... Con facer eu moitas lecturas de etnografía e antropoloxía, cando xa era profesor en Lagostelle, non era eu o que máis se ocupaba delas. Fabio desde Santiago, non deixaba de mandarme cartas falando dos seus novos descubrimentos. Estaba moi ocupado coas súas dúas fillas e co seu traballo, pero sempre atopaba un momento para novas lecturas. Un día falaba nunha carta da embriaguez, arroubo e éxtase do sagrado, de como o indi39
cible misterio das criaturas fora a experiencia de tantas culturas; outro, que os meses que pasara investigando en libros e revistas as estruturas do imaxinario humano lle proporcionaran o mesmo impacto que unha viaxe polas cavernas dos soños, como se as entretelas da psique fosen postas do revés e por elas saísen os seus degoiros máis fondos. É, dicíame, un rescate, en toda regra, da fantasía na nosa economía intelectual… Fíxate como aí a fantasía está presente como matriz da creación…Toda creación do espírito, tanto teórica coma práctica, está gobernada pola función fantástica, é universal na súa extensión e na súa comprensión, está na raíz de todos os procesos de conciencia… É marca orixinaria do Espírito. Ese libro, dicía entusiasmado Fabio, citando a obra dun autor francés, é a taxonomía do simbolismo humano… Fíxate, a casa constitúe, entre o microcosmos do corpo humano e o cosmos, un microcosmos secundario moi importante no diagnóstico psicolóxico e social. Pódese preguntar: “dime a casa que imaxinas e direiche quen es…” O simbolismo da casa é un dobrete tanto do corpo material coma do corpus mental… Os cuartos da morada representan órganos, o neno recoñece nas xanelas os ollos da casa e presente as entrañas no soto e nos corredores… Casa, intimidade, centro paradisíaco prefigurado no esquematismo do “far niente intrauterino”… Imaxinaba a Fabio co paquete de Ducados na man, coas lentes enriba da mesa, rascándose as costas, rindo, 40
mentres lía polas noites, no pouco tempo que lle restaba tras as súas obrigas familiares. “Fíxate –escribía nas cartas–, os insectos e os crustáceos, os batracios e os réptiles coas súas metamorfoses son símbolos lunares. A araña, fiandeira exemplar e devoradora, polariza os misterios temibles da muller, do animal e das ataduras…” Fabio crecíase na lectura e deixaba voar o bolígrafo na carta… “Fíxate, a serpe, un dos símbolos máis importantes da imaxinación humana. Ti que tes aí enfronte da túa casa –acoutaba na carta– o cordal da Cova da Serpe, abre ben os ollos! A serpe, símbolo da transformación temporal, da fecundidade e da perennidade ancestral… A serpe enroscada que se come a si mesma é a dialéctica material da vida e da morte… veleno mortal, elixir da vida… Quetzalcoatl, Melusina, Cibeles, Virxe María…” Fabio ía citando as asociacións culturais da mitoloxía pletórica da serpe, símbolo da fecundidade, gardiá do misterio último do tempo… “Queres máis? –remataba a carta de Fabio–. Hoxe xa non me queda tempo, mañá érgome ás seis e a estrada estará xeada… Poderíache falar da espada, do centro, do bastón, do denario, da copa, pero hoxe é moi tarde e oio como a miña muller non deixa de dar voltas na cama”. Os invernos que pasei en Lagostelle foron pasando entre as clases, o pub e as lecturas, que pouco a pouco foron virando do antropolóxico ao filosófico. As tardes 41
engulían as horas sen que apenas me dese conta; lía o xornal que compraba ás seis da tarde, cando saía do traballo, preparaba as clases, cociñaba e entregábame a lecturas salvaxes, así chamaba ás que facía fóra do guión das miñas obrigas. Fixen tamén por aquela época o proxecto de escribir unha colección de contos sobre os personaxes máis estraños e peculiares que roldaran na nosa infancia en Lagostelle, e que ás veces lembraba coa miña irmá maior, que me proporcionaba detalles que eu xa esquecera. O que máis tenrura espertara en nós fora “O vello da guitarra”, que viña nos veráns á vila. Vestía un magnífico e gastado abrigo marrón, cubría a cabeza cun gorro de feltro e sentaba nunha beirarrúa a tocar a guitarra sen perder o sorriso melancólico e doce. Cando conseguía xuntar unhas poucas moedas desaparecía no tren, cara a Lugo, para pasar a noite no asilo de anciáns onde tiña a súa residencia. Outra ben diferente era a emoción que nos provocaba “O vello dos tacóns”. Grande, destartelado, farrapento: traía o medo. Era un labrego empobrecido que cargaba un saco onde gardaba a comida que lle daban nas casas. Baixaba pola costa do barrio retumbando cos zocos sobre os lastros, poñendo os nenos en desbandada ao seu paso. Tamén coñeceramos a “A borracha”: desconcertante e misteriosa. Fora mestra na súa xuventude, agora era unha vella; un cangallo cuberto de roupas graxentas, desdentada e co rostro dobrado de engurras; saía da cantina 42
da estación bébeda, cantando e levantando o seu caxato ameazante, arrastrando sen forzas, costa arriba, o que lle quedaba dun pé que perdera atropelada por un tren. Encarnaba a viva imaxe da ruína, tanto máis enigmática canto adoptaba a forma de muller maldita, errante, estraña, da que só se susurraban palabras dunha distante Guerra Civil… E con estes, outros que andaban a pedir os días de mercado, ou tiñan ocupacións das que sacaban unhas perras para malvivir, como era o caso de “Pepe Roto”, cuxa historia me lembrou unha tarde de verán a miña irmá sentados nunha terraza da Praza do Teucro en Pontevedra. Daquel proxecto no que había narrar todas estas vidiñas, só se materializou a deste último: e quero, agora, contala. Pepe Roto Pepe Roto foi para todos nós a primeira imaxe da infelicidade. Cada home é feliz a súa maneira, o infortunio aseméllanos. Hai homes nos que a superficie do seu corpo e os seus xestos son a imaxe invertida da felicidade; coma se fosen a agulla dun sismógrafo que rexistra o máis atroz da vida. Neles podemos ler o mundo dislocado, alleado, mostrando as súas fendas e esgazaduras, pobre, deformado. Pepe Roto foi para todos nós o primeiro diagrama da dor. Non tiñamos idade para saber nada del, só viamos pasar un home danado. 43
Pepe Roto andaba a diario desfeitiño de todo. Talmente semellaba que andaran a paus con el. A chaqueta rachada, os pantalóns esfarrapados, o pelo engreñado e os zapatos abertos por diante cos dedos de fóra, sen cordóns, con menos sola ca pé para apoiar no chan, deixando ver a pel espida avermellada co frío, formaban a figura dun home quebrado en discordia co seu corpo. Roto, dicían os veciños, anda perdido de todo. Tiña un andar a tropezóns, batendo nas pedras, xamais un andar fiado, sempre en vaivén, escorado, dun lado para outro. Xa nos últimos tempos, cando tomaba de máis, dáballe por encherse os petos de pedras. A xente víao pasar polo camiño de Tralouteiro, cara á estación, camiñando coma quen brinca. Rían, acenaban en silencio ao paso daquela figura desastrada e ao pouco víano subir moureado, cargando vultos costa arriba cara á vila. Traballaba de maleteiro levando os paquetes e maletas dos viaxeiros que chegaban no tren e no coche de liña. Ás veces aínda sacaba algo traballando na leira dalgún veciño. Pero cada día que pasaba bebía máis e íase poñendo máis toliño. O día que morreu, un día do mes de marzo que sopraba o vento con forza, espertou cedo, case ao raiar o Sol. —María, María –díxolle á muller que aínda durmía–, tráeme o traxe novo que vou morrer. —Vaia, que dis, andas tolo, déixame durmir que aínda é cedo… se non beberas tanto –contestoulle a mu44
ller dando unha volta na cama e enterrándose baixo as mantas. —Estouche moi mal e vou morrer, quero estar vestido para cando chegue a hora. —Se calaras –dixo a muller tirando das mantas. Roto, entón, ergueuse da cama e comezou a buscar no armario a roupa limpa e o traxe novo. Pero facía tanto ruído, argallando nun lado e noutro, sen atopar nada, que a muller, aínda que ía moito frío, ergueuse da cama xurando e reñindo para, nun momento, deixarlle as roupas novas enriba dunha cadeira. —Aí tes todo, e cala dunha vez, a quen se lle diga… andar con estas andrómenas cando case é noite. Que van dicir os veciños se te ven vestido co traxe novo un día de semana? —Cala, cando me vexan non van rir. A muller deitouse outra vez na cama, e Roto foi vestíndose, torpe, tusindo, afogándose. Cando xa estivo vestido e se mirou diante do espello, reparou que tiña barba mesta de varios días. Colleu a navalla e con moito traballo deuse un medio afeitado. Logo, baixou á cociña, acendeu o lume e sentou no banco coa cabeza pousada na parede. Cando dúas horas máis tarde se ergueu a muller atopouno tirado enriba do banco, morto, cos ollos abertos e unha pedra na man.
45
A
xóuxere é un proxecto baseado na resistencia creativa e no entendemento do comunitario como proceso substancial de interligazón humana. Non obstante, para poder seguir editando precisamos uns recursos difíciles de atopar hoxe en día. Por esa razón (fieis aos nosos principios) se alguén está interesado en ter o pdf completo deste libro, e non dispón de recursos para mercar un exemplar nunha libraría ou no nosa tenda on-line, que nos escriba ao enderezo info@axouxerestream.com; sen problema enviaremos un pdf a quen o precise e non teña medios para conseguir o libro físico. Non embargantes, se podedes axudar a que o proceso Axóuxere siga funcionando, estarémosvos agradecidos de que mercásedes un exemplar. Só así outros libros coma este poderán chegar a ser editados por nós. Obrigad@s. Rianxo / Compostela, 2015
¡ 41