که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 18شەممە /5 14شەممە 17 هه‌ولێر /٣شەممە /4 179شەممە /5 125شەممە 166سلێمانی /٣شەممە /4 167شەممە /5 105شەممە 133دهۆک /٣شەممە /4 92شەممە 3ـ/5 2شەممە 60که‌رکوک 6 6 11
بایی ( )750دینارە
كوردستان شایسته‌ی ده‌وڵه‌ت ه یان فه‌له‌ستین؟
12 وەرزش سكۆالری له‌به‌رده‌م قورسترین ئه‌ركدا
ته‌نیا بارزانی و مالیكی قازانج له پشێوییه‌كانی هه‌ولێر و به‌غدا ده‌كەن
ل.کۆمەاڵیەىت
ل .هەواڵ www.bayanpress.net
ژماره ( ،)12سێشەممە ،2012/12/4ساڵی یەکەم
بیروڕا
پرۆفیسۆر دانیال سیریویر:
مێرده‌كه‌ی له‌شفرۆشیی پێده‌كات ،ئه‌ویش تۆڵه‌ی خۆی دەکاتەوە
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
ئۆپۆزسیۆن یاداشتێك ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان ده‌كات
یه‌كێتی و پارتی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانیش دواده‌خەن
میسال ئالوسی ،سه‌رۆكی حزبی (ئوممه‌ی عێراقی) به (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق ه�هڕەش�هی له چه‌ندین ئه‌فسه‌ری س��وپ��ا ك�����ردووه ،ئ��ه‌گ��ه‌ر نه‌چنه ناوچه جێناكۆكه‌كان له ریزی سوپا ده‌رده‌كرێن ،یا ڕووبه‌ڕووی تیرۆركردن ده‌ب���ن���ه‌وه» .ب �ه گ��وت �هی ئالوسی «چه‌ندین ئه‌فسه‌ر نیگ هرانی خۆیان له‌و باره‌وه پێڕاگه‌یاندووه ،كه ترسیان له‌وه هه‌ی ه رۆژگارێك وه‌ك ئه‌فسه‌رانی پێشووی ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه دادگایی بكرێن». له درێ���ژەی لێدوانه‌كه‌یدا بۆ (ب��هی��ان) ،ئالوسی وت��ی «مالیكی هه‌مان هه‌ڵه‌كانی پێشووی سه‌دام دووباره دهكاتهوه ،كه واتێده‌گات به له‌ناوبردنی هێزی به‌رامبه‌ر رێگه‌ی بۆ چۆڵ ده‌بێت ،ناردنی ده‌بابه بۆ ناوچه‌كانی كه‌ركووك و سه‌اڵحه‌ددین و دیاله ،مانای ئه‌وه‌یه مالیكی هیچ نیازپاكییه‌كی نییه و به ئاسانی نایه‌ته سه‌ر هێڵی چاره‌سه‌ری كێشه‌كان».
گشتی
دژە نۆبڵ
15 كۆمسیۆن 180رۆژى پێویستە بۆ ئامادەکاریی .فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
به‌یان .تایبه‌ت
به‌یان .تایبه‌ت عه‌مید ج��ه‌الل مینه‌به‌گ، ب���ه‌رپ���رس���ی ب���ه‌ش���ی م����ادده ه��ۆش��ب��ه‌ره‌ك��ان ل��ه ئاسایشی سلێامنی ،لە دیامنەیەکى (بەیان) دا ده‌ڵێت :ته‌نیا ئه‌مساڵ و له سنووری ئاسایشی سلێامنی140 ، ك�ه‌س به م��ادده‌ی هۆشبه‌ره‌وه ده‌ستگیر ك����راون ،ه �ه‌روه‌ه��ا ب��ڕی ح �ه‌وت كیلۆ و نیو تلیاك ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی مانگی ڕاب��وردوو له شاری چه‌مچه‌ماڵ بڕی 100كیلۆ مادده‌ی هۆشبه‌ر ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه. بڕوانه الپهڕەی په‌یجوور
مالیكی هه‌ڕه‌شه له‌و ئه‌فسه‌رانه ده‌كات كه ناچنه ناوچه جێناكۆكه‌كان
به‌یان .تایبه‌ت
8
له سلێمانی 140 كه‌س به تلیاكه‌و‌ه ده‌ستگیر ده‌كرێن
Tuesday, No, 12 First Year, Dec 4, 2012
ب��ه‌پ��ێ��ی ی��اس��ا ده‌ب���ێ���ت ل ه 2013/7/25هه‌ڵبژاردنی خولی نوێی پ هرله‌مانی كوردستان ساز بكرێت، پ هرله‌مانتارێكیش پێیوای ه «هه‌ڵبژاردن له‌و واده‌یه‌دا ساز ناكرێت» ،بڕیاریشه ئ �ه‌م��ڕۆ 12/4چ���وار فراكسیۆنه ئۆپۆزسیۆنه‌ك ه یاداشتێك له‌وباره‌یه‌وه ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكایه‌تی پ هرله‌مان بكه‌ن. ئارام قادر ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ب � ه (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «وه‌ك فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ پێشرت ی��اداش��ت��ێ��ك�مان ئ��اڕاس��ت �هی س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت��ی پ � هرل �ه‌م��ان ك��رد كه
حكومه‌ت ئاگادار بكاته‌و ه بۆ دیاریكردنی واده‌ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌ك��ان ،ب���ه‌اڵم هیچ وه‌اڵمێكامن ل ه الیه‌ن سه‌رۆكایه‌تی پ هرله‌مان و حكومه‌تیشه‌و ه ده‌س��ت نه‌كه‌وتووه، ئه‌وه‌ش ئاماژەی ه بۆ ئه‌وه‌ی حكومه‌ت نیازی نیی ه ل ه واده‌ی خۆیدا هه‌ڵبژاردن بكات». پ هرله‌مانتاره‌كه‌ی كۆمه‌ڵ ئ�ه‌وه‌ش ده‌خات ه ڕوو ك ه «ه�ه‌ر هه‌ڵبژاردنێك به الی كه‌مه‌و ه شه‌ش مانگی پێویست ه بۆ ئاماده‌كارییه‌كان ،ئه‌گه‌ر ل ه ئێستاشدا حكومه‌ت واده‌ی هه‌ڵبژاردن رانه‌گه‌یه‌نێت و كۆمسیۆنیش ئاگادار نه‌كاته‌و ه و ته‌نسیق نه‌كه‌ن ،ب ه دڵنیاییه‌و ه هه‌ڵبژاردن له‌و واده‌ی���ه‌دا س��از ناكرێت ،چونك ه فریای ئاماده‌كارییه‌كان ناكه‌ون». عه‌لی قادر ،سه‌رۆكی ده‌سته‌ی بااڵی
هه‌ڵبژاردنه‌كانی هه‌رێمی كوردستان ب ه (به‌یان)ی راگه‌یاند «نوورساومان ئاڕاسته‌ی ئه‌نجومه‌نی كۆمیسیاران ك���ردووه ،بۆ ئ��ه‌وه‌ی ئه‌وانیش ب ه ن���وورساو هه‌رسێ سه‌رۆكایه‌تی ئاگادار بكه‌نه‌و ه ك ه نیازیان بۆ ئه‌و هه‌ڵبژاردن ه چۆنه» .ناوبراو ئاماژە ب��ه‌وه‌ش ده‌ك��ات «ئه‌وكاته‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بودجه‌مان بۆ ته‌رخان ده‌كات و ب ه نوورساوێك كۆمسیۆن ئاگادار ده‌ك��ات��ه‌وه ،ئێم ه ده‌ستبه‌كار ده‌بین». سه‌رۆكی ده‌سته‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان باسی له‌وه‌ش كرد ك ه «ئه‌گه‌ر ل ه ئێستاو ه بكه‌وینه كار ،كۆمسیۆن ده‌توانێت ل ه 180رۆژەكه‌ی خۆیدا هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام بدات». سه‌فین دزه‌ی��ی ،وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێم بۆ (به‌یان) وتی «ئه‌و بابه‌ت ه له
پ هرله‌مان تاوتو ێ ده‌ك��رێ��ت ،ئه‌و ه ده‌مێنێته‌و ه سه‌ر ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و خودی پ هرله‌مان» .له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ی دیاریی كراو ه بۆ ئه‌و واده‌یه؟ دزه‌یی وتی «من ناتوانم ئێستا بڵێم كه‌ی ده‌ستینشان ده‌كرێت ،هه‌موو هه‌وڵه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی ه ل ه واده‌ی خۆیدا ئه‌نجام بدرێت». ب ه وته‌ی سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ «بڕیار ه ئه‌مڕۆ سێشه‌مم ه هه‌ر چوار فراكسیۆنی ئۆپۆزسیۆن یاداشتێك ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكایه‌تی پ هرله‌مان بكه‌ین ،تا حكومه‌ت ئاگادار بكاته‌و ه بۆ دیاریكردنی واده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،له روانگه‌ی ئه‌وه‌ی پ هرله‌مان ده‌سه‌اڵتی چاودێرییه».
به‌یان ورده‌كاریی پۆسته‌كانی لیستی برایه‌تی و پێكه‌وه‌ژیان باڵوده‌كاته‌وه به‌یان .تایبه‌ت ش��ه‌وی راب���ردوو هه‌شت الیه‌نی سیاسیی كوردستانی ،كه پێكهاتبوون له (یه‌كێتی ،پارتی ،گۆڕان ،كۆمه‌ڵ ،یه‌كگرتوو، سۆشیالیست ،شیوعی ،زه‌حمه‌تكێشان) كۆبوونه‌وه‌یه‌كیان ئه‌نجام دا و پۆست و به‌رپرسیاریه‌تییه‌كانی لیستی (برایه‌تی و پێكه‌وه‌ژیان)یان دابه‌ش كرد ،كه لیستی هاوبه‌شی الیه‌نه كوردستانییه‌كانه بۆ
هه‌ڵبژاردنی سه‌رجه‌م پارێزگاكانی عێراق، بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمیش له‌به‌ر نه‌بوونی كیانه‌كه‌یان و په‌سه‌ندكردنی ،به‌شداری كۆبوونه‌وه‌كه نه‌بوون. به‌پێی زانیارییه‌كانی (ب �هی��ان) «دكتۆر نه‌جمه‌ددین كه‌ریم كه ئێستا پارێزگاری كه‌ركووكه ،بووه‌ته سه‌رۆكی هاوپه‌یامنییه‌ته‌كه ،كه رێپێدراوێكی گشتی هه‌یه بۆ جێبه‌جێكردنی كاره‌كانی، كه ئه‌ویش كه‌سێكه به ناوی عادل نوری،
س�ه‌ر به یه‌كگرتووی ئیسالمی» ،هه‌ر به پێی زانیارییه‌كانی (به‌یان) بۆ هه‌ر پارێزگایه‌كیش رێپێدراوێكی تایبه‌ت هه‌یه ك ه ده‌بێته سه‌رۆكی لیسته‌كه له سنووری ئه‌و پارێزگایه ،پۆسته‌كانیش به‌م شێوه‌یه دابه‌ش بوون «پارێزگای به‌غدا بۆ حزبی سۆشیالیست ،پارێزگای موسڵ بۆ پارتی دیموكرات ،كه‌ركووك بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ،سه‌اڵحه‌ددین بۆ كۆمه‌ڵی ئیسالمی و دیاله‌ش بۆ یه‌كێتی نیشتیامنی ،كه
الیه‌نه‌كان خۆیان ده‌توانن كه‌سه‌كانی بۆ دیاری بكه‌ن». پێش كۆبوونه‌وه‌كه ده‌نگۆی ئه‌وه ب�ڵاوب��ووب��ووه‌و ه كه مه‌سعود بارزانی، س��ه‌رۆك��ی ه �ه‌رێ��م ده‌ب��ێ��ت�ه س�ه‌رۆك��ی قه‌واره‌كه ،به‌اڵم «له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ی دكتۆر نه‌جمه‌ددین كه‌ریم له ناوچه‌كه‌یه و له ئێستادا بووه‌ته ره‌مزی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ناوچه جێناكۆكه‌كان و فشار زیاتر له‌سه‌ر ئه‌وه ،ئه‌و كراوه‌ته سه‌رۆكی قه‌واره‌كه».
بڕوانه الپهڕەی عێراق.
كوتله‌كانی په‌رله‌مانی عێراق پرۆژە بودجه‌ی 2013ره‌تده‌كه‌نه‌وه به‌یان .سلێامنی به‌شێكی زۆری كوتله‌كانی پ هرله‌مانی عێراق له‌گه‌ڵ ره‌تكردنه‌وه‌ی پ��رۆژەی��اس��ای ب��ودج �هی 2013دان، ك ه به‌هاكه‌ی 138ترلیۆن دیناره، هه‌ریه‌كێكیشان كۆمه‌ڵێك سه‌رنجی له‌سه‌ری هه‌یه. ك��وت��ل �هی ئ���ه‌ح���راری س���ه‌ر به موقته‌دا سه‌در و كوتله‌ی (املواطن) ی سه‌ر ب ه ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمی و لیستی هاوپه‌یامنی كوردستان و چه‌ند لیستێكی دیكه ،داوا ده‌كه‌ن ده‌نگ له‌سه‌ر بودجه‌ی 2013ی عێراق نه‌درێت ،هه‌ر یه‌كێكیشیان تێبینیی تایبه‌ت ب ه خۆی هه‌یه. ئه‌حمه‌دی حاجی ره‌شید ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی ئابووریی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنییش ئاماژ ە به‌و ه ده‌كات «سااڵنه بودجه‌ی سیادی زیاد ده‌كات ،ئه‌مساڵ گه‌یشتووه‌ت ه 27ـ 28ترلیۆن دینار، له‌كاتێدا پار 19ترلیۆن بوو». بڕوانه الپهڕەی عێراق.
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
الیه‌ن ه ئۆپۆزسیۆنه‌كانی كوردستان و ده‌سه‌اڵت له ناوچه دابڕێنراوه‌كان كه نۆ الیه‌نی سیاسیین، بڕیاریانداوه به یه‌ك لیست به‌شداریی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراق بكه‌ن ،به‌ڕێوه‌به‌ری ناوه‌ندی هه‌ڵبژاردنی پارتیش رایده‌گه‌یه‌نێت ته‌جروب ه نیشانیدا الیه‌نه‌كانی دیكه ل ه هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2010له‌ناو لیستی هاوپه‌یمانی نه‌بوون، ده‌نگه‌كانیان به‌فیڕۆ رۆیشت.
ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵت به یه‌ك لیست به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌كه‌ن
خه‌سره‌و گۆران :لیسته‌كه داخراو نییه تا كورسی به‌ش بكه‌ین راپۆرت :شڤان عەىل بیالل سڵێامن ،به‌رپرسی ناوه‌ندی هه‌ڵبژاردنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،وتی «ه �ه‌م��وو ال ب��ڕی��ارم��ان��داوه ه �ه‌وڵ بده‌ین ده‌نگی ك��ورد ل�ه‌و ناوچانه كۆبكه‌ینه‌وه به شێوه‌یه‌كی گشتی و دوات��ر هه‌موومان خزمه‌ت به پرسه نیشتیامنییه‌كه بكه‌ین ،دوور له به‌رژەوه‌ندیی حزبی و تایبه‌تی ،بۆ ئه‌وه‌ش به‌رنامه‌كه وایه له‌سه‌ر شته
گشتییه‌كان رێككه‌وتووین». بیالل سڵێامن ئاماژەی به‌وه‌ش ك��رد كه «ل �ه‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا كه‌س كورسی به كه‌س ن��ادات ،هه‌ر حزبه له چوارچێوه‌ی لیسته‌كه‌دا كێبڕكێ ده‌بێت له نێوان كاندیده‌كاندا ،كێ كاندیده‌كه‌ی زۆرترین ده‌نگی هێنا، ئه‌و ده‌بێته یه‌كه‌م ،بۆ منوونه ئه‌گه‌ر له موسڵ لیسته‌كه‌مان 10كورسی به‌ركه‌وت ،كێ زۆرترین ده‌نگی هێنا، ده‌بێت به ریزبه‌ندی یه‌كه‌م ،دوای ئه‌و كێی دیكه تا ده‌یه‌م كه‌س ،ئه‌و ده
كه‌سه له هه‌ر الیه‌نێكی سیاسیی بن. به‌پێی یاساكه تا ئێستا وایه». به‌رپرسی ناوه‌ندی هه‌ڵبژاردنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی وتیشی «له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش رێككه‌وتووین له داهاتوودا هه‌ر ئیمتیازاتێك كه بۆ ئه‌و لیسته دێته پێشه‌وه ،دابه‌ش بكرێت به‌سه‌ر الیه‌نه‌كانی به‌شداربوو له‌و لیسته‌دا، به‌پێی ئیستیحقاقاتی هه‌ڵبژاردن و ئه‌و ده‌نگانه‌ی هێناویانه» ،ئه‌و به‌رپرسه‌ی كۆمه‌ڵ ئاماژەی به‌وه دا «مه‌بده‌ئییه‌ن كۆكین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له
كه‌ركووكیش به هه‌مان شێوه بێت». خ����ه‌رسه‌و گ����ۆران ،ب�ه‌رپ��رس��ی ناوه‌ندی هه‌ڵبژاردنی پارتی دیموكراتی كوردستان ،له لێدوانێكیدا بۆ (به‌یان) ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك ئه‌و نۆ الیه‌نه به‌یه‌ك لیستی به‌شداری ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��ه‌ك��ان ده‌ك����ه‌ن؟ وت��ی «ته‌جروبه نیشانی دا بۆ الیه‌نه‌كانی دیكه كه له هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2010 له‌ناو لیستی هاوپه‌یامنی نه‌بوون، ده‌نگه‌كانی گ��ۆڕان و یه‌كگرتوو و خه‌ڵكی دیكه به‌فیڕۆ رۆیشنت ،نه
خۆیان توانییان كورسی وه‌ربگرن له كه‌ركووك و موسڵ ،كوردیشیان بێبه‌شكرد ل�ه كورسیی زی��ات��ر ،بۆ منوونه له كه‌ركووك وه‌كو ئێستا له‌ناو یه‌ك لیست بوونایه ،ئه‌نجامه‌كه‌ی نه‌ده‌بوویه شه‌ش به ش�ه‌ش ،شه‌ش بۆ ك��ورد و شه‌ش بۆ الیه‌نی دیكه، بۆی هه‌بوو ئه‌نجامه‌كه بگۆڕایه بۆ حه‌وت به پێنج ،یان حه‌وت به چوار به قازانجی ك��ورد ،ئ��ه‌وه هۆكاری س�ه‌ره‌ك��ی��ی�ه ،جگه ل���ه‌وه‌ش دۆخ��ی ئێستا و ئه‌مڕۆ ئ �ه‌وه ده‌خ��وازێ��ت،
ئه‌و هه‌ڕەشه‌یه كه له‌سه‌ر كوردستان و ناوچه دابڕاوه‌كان هه‌یه له الیه‌ن به‌غداوه ،ئه‌وه ده‌خوازێت كه ماڵی كورد به‌وشێوه‌یه بێت». به‌رپرسه‌كه‌ی پارتی ئاماژەی به‌وه‌ش كرد «ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان دیاریی ده‌كات كێ ده‌رده‌چێت و كێ ده‌رناچێت ،لیسته‌كه داخراو نییه تا بڵێن دابه‌شی ده‌كه‌ین ،ئه‌وه‌نده بۆ ئێمه و ئه‌وه‌نده بۆ ئه‌وان ،لیسته‌كه كراوه‌یه ،هه‌ركه‌س كاندیدی خۆی ده‌بێت».
په‌رله‌مانتارێك :حكومه‌تی هه‌رێم شتێكی نییه به ناوی مووچه‌ی پێشمه‌رگه‌وه
پێشمه‌رگه پاره‌یه‌كی زۆر كه‌می ده‌درێتی راپۆرت :سه‌ید نامی پێشمه‌رگه‌یه‌ك رایده‌گه‌یه‌نێت ت �ه‌ن��ی��ا ل���ه ك��ات��ی دروس��ت��ب��وون��ی بارگرژییه‌كاندا حكومه‌ت و به‌رپرسان ئێمه‌یان بیرده‌كه‌وێته‌وه ،تاكو ئێستاش مافخوراوترین كه‌سین و كه‌مرتین مووچه‌مان هه‌یه .بریكاری وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ش رایده‌گه‌یه‌نێت ئێستا ئێمه له جووڵه‌داین و كاتی باسكردنی مووچه‌ی پێشمه‌رگه نییه. ئه‌گه‌رچی پێشمه‌رگه به پارێزه‌ری ئ�ه‌زم��وون��ی ك��وردس��ت��ان داده‌ن��رێ��ت، به‌اڵم تا ئێستا له حكومه‌تی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان��دا شتێك نییه ب �ه ن��اوی مووچه‌ی پێشمه‌رگه‌وه ،به‌ڵكو مانگانه ته‌نیا 450بۆ 500هه‌زار دینار بۆ هه‌ر پێشمه‌رگه‌یه‌ك خه‌رج ده‌كرێت. د .ب ،ئێستا له سه‌نگه‌ره‌كانی پ��ێ��ش��ه‌وه‌ی ه��ێ��زی پێشمه‌رگه‌ی كوردستاندایه دژ به ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی مالیكی ،ئ��ه‌و وت��ی «ب�ه‌رپ��رس��ان��ی هه‌رێم ته‌نیا له كاتی ب��ارگ��رژی و ئاڵۆزییه‌كانی نێوان هه‌رێم و ناوه‌ندا ئێمه‌یان بۆ پاسه‌وانیكردنی خۆیان ب��ی��رده‌ك�ه‌وێ��ت�ه‌وه» ،ئ��ام��اژە ب �ه‌وه‌ش ده‌ك��ات كه «مووچه‌ی هه‌موو كورد زیاد كرا ،به‌اڵم ئێمه تاكو ئێستا هه‌ر
وه‌كو خۆیه‌تی ،با به‌رپرسانی هه‌رێم باش ئه‌وه بزانن ،ئه‌وه‌ی ئێمه ئێستا ده‌یكه‌ین بۆ ئه‌وان نییه ،ئێمه به‌رگری له خاك و ئااڵی كوردستان ده‌كه‌ین، رێ ناده‌ین شااڵوێكی دیكه‌ی ئه‌نفال و داگیركاریی عه‌ره‌ب وه‌ك رژێمه‌كه‌ی سه‌ددام ،دووباره ببێته‌وه ،تا دڵۆپێك خوێن له جه‌سته‌ماندا بێت». س.ك ،پێشمه‌رگه‌یه‌كی دیكه بوو ،بۆ (به‌یان) دوا و وتی «ئه‌وه‌نده
داوای زیادبوونی مووچه‌مان كردوو ه و وه‌اڵم�مان ن�ه‌دراوه‌ت�ه‌وه ،ئیرت بێزار بووین ،ئه‌وه ئێمه ناچینه سه‌رجاده و ناڕەزایی ئاشكرا ده‌رنابڕین ،بۆیه ئ��اوڕم��ان لێناده‌نه‌وه ،ئه‌گینا ئێمه ب��اش ده‌زان��ی��ن هه‌رێمی كوردستان ب��ودج�هی�ه‌ك��ی زه‌ب��ه‌الح��ی ه�هی�ه و زۆر باشیش ده‌توانێ مووچه‌مان بۆ زی��اد بكات ،ب�ه‌اڵم گوێامن پێنادات، ئێمه دژی مالیكی به‌كارده‌هێنن،
ده‌شیانه‌وێت مالیكی بڕیار له‌سه‌ر زیادكردنی مووچه‌ی ئێمه بدات» ،ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه ئاماژەی بۆ ئه‌وه‌ش كرد «كێشه‌ی نه‌وت و غاز له نێوان هه‌رێم و به‌غدا كۆتایی ه��ات ،كه گه‌یشته سه‌ر مووچه‌ی ئێمه ،ئه‌م سیناریۆیه‌یان دروس��ت ك��رد» ،باسی ل��ه‌وه‌ش كرد كه «پێشمه‌رگه هه‌یه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مووچه‌ی كه‌مه ،هه‌ندێك جار بیر له‌وه دهكاتهوه گورچیله‌ی خۆی بفرۆشێت
بۆ بژێویی ژیانی ،به‌رپرسان چ باكیان له‌وه‌یه پێشمه‌رگه مووچه‌ی كه‌مه یان هه‌ر نییه‌تی». ئه‌نوه‌ری حاجی عوسامن ،بریكاری وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،له وه‌اڵمی ئه‌وه‌ی بۆ تاكو ئێستا پێشمه‌رگه كه‌مرتین مووچه‌ی هه‌یه و به‌رنامه‌تان چییه بۆ باشكردن و زیادكردنی مووچه‌كه‌یان؟ ناوبراو وتی «واز له مووچه بهێنه،
ئێستا كاتی جووڵه و حه‌ره‌كاته». سه‌باره‌ت به دوا گۆڕانكارییه‌كان و ئاڵۆزیی نێوان هه‌رێم و ناوه‌ند، ئه‌نوه‌ری حاجی عوسامن وتی «هیچ شتێكی تازه نییه و هێوربوونه‌وه‌ش نییه، هه‌ردووال له حاڵه‌تی ئاماده‌باشیداین و هه‌موومان سه‌ربازین ،بڕیار له سه‌ركردایه‌تی خۆمان وه‌رده‌گرین». سه‌باح به‌یتوڵاڵ ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ك��اروب��اری پێشمه‌رگه له په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان ،وت���ی «س��اڵ��ی 2007 موساده‌قه له‌سه‌ر مووچه‌ی پێشمه‌رگه كراوه ،تاكو ئێستا حكومه‌تی مالیكی ئه‌و پاره‌یه خه‌رج ناكات ،له‌و كاته‌وه تا ئێستا یه‌ك درهه‌م وه‌كو بودجه بۆ وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه نه‌هاتووه ،ته‌نیا له په‌رله‌مانی كوردستان وه‌كو سلفه‌یه‌ك ده‌درێ���ت به وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه بۆ راپه‌ڕاندنی ئیش و كاریان ،له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی له عێراقه‌وه بودجه‌یان بۆ نایه‌ت». ئه‌و ئه‌ندامه‌ی په‌رله‌مان ئاماژەی ب���ه‌وه‌ش ك��رد «ئ���ه‌م ئ �ه‌زم��وون �ه به پێشمه‌رگه ده‌پارێزرێت ،له‌به‌ر ئه‌وه ده‌بێت گوزه‌رانیان باش بكرێت ،پێنج ساڵه هه‌رێمی كوردستان سااڵنه له بودجه‌ی خۆی بۆ ڕاپه‌راندنی كاره‌كانی پاره ده‌دات به وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
حامید موتڵه‌گ ،په‌رله‌مانتاری لیستی عێراقیه بۆ به‌یان:
هاوپه‌یمانیی كورد و شیعه هه‌ڵه‌ی ه و ئاكامه‌كه‌ی هه‌ر شكسته قه‌یرانی ئه‌مڕۆی عێراق رووی له بارێكی ترسناك كردووه ،هه‌رچه‌ند قه‌یرانه‌كه ل ه نێوان دوو پێكهاته‌ی دیاریكراودایه، به‌اڵم هه‌موو الیه‌ن و پێكهاته‌كانی تریشی سه‌رقاڵ كردووه( ،به‌یان) له‌م دیاره‌دا رای په‌رله‌مانتارێكی دیاری لیستی «ئه‌لعێراقیه«ی وه‌كو رای سێیه‌م سه‌باره‌ت به‌م قه‌یران ه و ئاسۆكانی چاره‌سه‌ری وه‌رگرتووه ،كه ئه‌ویش په‌رله‌مانتار حامید موتڵه‌گه.
هه‌ندێك سیاسیی كورد ئه‌سیری نه‌زعه تاكڕەوییەکانى خۆیانن هه‌موو الیه‌نه‌كان ده‌ستوور و یاسا پێشێل ده‌كه‌ن ،ل ه سه‌روو ههمووشیانهوه تاڵه‌بانی تاڵه‌بانی و مالیكی ده‌یانتوانی ئه‌م ناكۆكییانه نه‌هێڵن ل ه عێراقدا قه‌یرانی متمان ه هه‌یه به‌یان .تایبه‌ت به‌یان :به رای به‌ڕێزتان دیارترین فاكته‌ره‌كانی سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م ته‌نگژە و قه‌یرانه‌ی ئێستای نێوان هه‌رێم و به‌غدا چین؟ شه‌ڕی نه‌وته ،یان هۆكاری تر هه‌یه؟ حامید موتڵه‌گ :ب�ه ب���ڕوای من، ئه‌وانه‌ی قه‌یران و ته‌نگژە دروست ده‌كه‌ن، ئه‌وانه‌ن كه باوه‌ڕیان به پرۆژەی پارچه پارچه‌كردنی عێراق و باوه‌ڕیان به پرۆژەی داگیركه‌ر هه‌یه ،كه بۆ دابه‌شكردنی عێراق و پ��ه‌رت په‌رتكردنی یه‌كێتیی نیشتامنی هێنایان ،چونكه هه‌ر قه‌یرانێك كه هه‌یه ،ئێمه ده‌توانین نه‌یهێڵین و كۆتایی پێبهێنین ،ئه‌ویش له رێگه‌ی دیالۆگ و هێوركردنه‌وه و گفتوگۆكردن له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژەوه‌ندیی عێراق و عێراقییه‌كان .هه‌ربۆیه ئێمه ده‌توانین زاڵ ببین به‌سه‌ر هه‌ر كێشه‌یه‌كدا كه له نێوان پێكهاته‌كانی عێراقدا دروست ده‌بێت. برایانی ك��ورد به درێ��ژای��ی مێژوو پێكهاته‌یه‌كی سه‌ره‌كی بوون له عێراقدا، به ب��ڕوای من برایانی ك��ورد به هیچ شێوه‌یه‌ك جیاواز نین له برایانی عه‌ره‌ب و توركامن ،له رووی رێز و خۆشه‌ویستی و پێزانین و شانازییكردن به یه‌كرته‌وه. ئێمه له مێژوودا سه‌اڵحه‌ددینی ئه‌یوبیامن هه‌یه ،كه واڵتانی عه‌ره‌بی و ئیسالمی رزگاركرد ،به بێئه‌وه‌ی سه‌یر بكات ئه‌وه ك��ورده ،یان ع �ه‌ره‌ب ،یان هه‌ركه‌سێكی دیكه‌یه ،به‌ڵكو ئه‌و سه‌یری ئه‌وه‌ی كرد كه ئه‌وه رۆڵه‌ی ئه‌م ناوچه عه‌ره‌بییه‌یه و رۆڵه‌ی نه‌ته‌وه‌ی كورده ،مێژووش شایه‌تی بۆ ده‌دات و جه‌نگی (حطین)ی نه‌مریش گه‌وره‌ترین جه‌نگه له مێژووی ئیسالمی و عه‌ره‌بییدا .هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ده‌ڵێم كه هیچ ناكۆكییه‌ك له نێوان پێكهاته‌ی كوردیی و پێكهاته‌ی عه‌ره‌بییدا نییه،
به‌ڵكو به‌رژەوه‌ندیی چه‌ند كه‌سایه‌تییه‌كی سیاسییه كه مه‌سه‌له‌كه ده‌گه‌یه‌نێته ئاستی ئه‌م جۆره ناكۆكییانه. به‌یان :به رای ئێوه كێ ده‌ستپێشخه‌ره له دروستكردنی ئه‌م قه‌یرانه‌دا؟ حامید م��وت��ڵ �ه‌گ :ب �ه روون���ی و راش��ك��اوی ،له عێراقدا قه‌یرانی متامنه هه‌یه ،به‌دگومانی له الیه‌ن هه‌موانه‌وه ه �هی �ه .ب �ه ب���ڕوای م��ن سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی�ران و سه‌رۆكی كۆمار ده‌یانتوانی ئ �ه‌م گرفت و ناكۆكییانه نه‌هێڵن ،به كۆبوونه‌وه و رێزگرتن له‌و رێكه‌وتننامه و په‌یامننامانه‌ی پێشرت ئیمزا كراون و هه‌روه‌ها به كاراكردنیان ،له‌گه‌ڵ رێگه‌نه‌دان ب �ه‌وه‌ی قه‌یرانی متامنه له نێوانیاندا دروست ببێت و كاره‌كه به‌م ئاسته‌ی ئێستا بگات. له هه‌مان كاتدا من پێشنیازی ئه‌وه ده‌كه‌م كه ئه‌قڵمه‌ندان و كاردروسته‌كانی عێراق پێكه‌وه له به‌رژەوه‌ندیی عێراق بڕوانن ،ئه‌م راجیاییه هه‌موومان الواز ده‌كات. ب��هی��ان :ه�ه‌ن��دێ��ك پێیانوایه كه ورووژان����دن����ی م �ه‌س �ه‌ل �هی ن���ه‌وت و غ��از له ساڵی راب����ردوودا بوویه هۆی قووڵكردنه‌وه‌ی ئه‌م قه‌یرانه و مه‌سه‌له‌كه په‌یوه‌سته به ن �ه‌وت �ه‌وه .ئێوه ه��اوڕان له‌گه‌ڵ ئه‌م بۆچوونه‌دا؟ حامید موتڵه‌گ :ده‌گونجێت ئه‌م مه‌سه‌له‌یه كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی هه‌بێت، ب �ه‌اڵم مه‌سه‌له‌ی ن �ه‌وت و غ��از به‌پێی ده‌ستوور و به‌رژەوه‌ندیی نیشتامنیی چاره‌سه‌ر ده‌كرێت ،مادام ئێمه هه‌موومان عێراقیین و رێ��ز ل�ه یه‌كرت ده‌گ��ری��ن. جارێكی تر دووپ��ات��ی ده‌ك �ه‌م �ه‌وه ،كه چه‌ند ئه‌جێندایه‌كی ده‌ره‌كی هه‌ن كار بۆ په‌رتكردن و الوازكردنی هه‌موان ده‌كه‌ن، خه‌ڵكانێكیشامن هه‌ن كه بڕوایان به‌و ئه‌جێندایانه هه‌یه و ملكه‌چن بۆیان ،بۆیه
به‌م ئاسته‌ی ئه‌مڕۆ گه‌شتین. ب��هی��ان :ت��ۆ ل��ه‌م��ه‌دا ب �ه تایبه‌ت مه‌به‌ستت ك��ورده كه ك��ار بۆ الیه‌نی ده‌ره‌كی ده‌كات؟ حامید موتڵه‌گ :نه‌خێر برای به‌ڕێزم، مه‌به‌ستم هه‌موانه ،خه‌ڵكامن هه‌یه به ته‌واوی گوێڕایه‌ڵی ته‌واوی ته‌وجیهاته‌كانی ئێرانه ،ه�ه‌روه‌ك خه‌ڵكیشامن هه‌یه كه گوێڕایه‌ڵی چه‌ند الیه‌نێكی تری ده‌ره‌كین. ب �هی��ان :ئ��هی ك���ورد ملكه‌چی چ الیه‌نێكه به بڕوای تۆ؟ حامید موتڵه‌گ :له‌گه‌ڵ ئه‌وپه‌ڕی رێزمدا بۆ برایانی ك��ورد ،پێموایه كه هه‌ندێك له كه‌سایه‌تییه سیاسییه كورده‌كان ئه‌سیری نه‌زعه تاكڕەوی و شه‌خسییه‌كانی خۆیانن ،كورد و نه‌ته‌وایه‌تی به‌كارده‌هێنن ب��ۆ م��ان �ه‌وه و ب �ه‌رده‌وام��ب��وون له‌سه‌ر س��وودوه‌رگ��رت��ن ل�ه‌و ناكۆكییانه و ئه‌و به‌رژەوه‌ندییانه‌ی ده‌ستیان به‌سه‌ردا گرتووه ،جا ئه‌و به‌رژەوه‌ندییانه نه‌وت بن یان غه‌یری نه‌وت. به‌یان :له عێراقدا هه‌موان یه‌كرت به پێشێلكردنی ده‌ستوور و یاسا تۆمه‌تبار ده‌ك��ه‌ن ،مالیكی ك��ورد ب�ه‌وه تۆمه‌تبار ده‌ك��ات ،كوردیش مالیكی و حكومه‌تی ن��اوه‌ن��دی ،دوایین لێدوانی تاڵه‌بانیش تۆمه‌تباركردنی مالیكی بوو به تێپه‌ڕاندنی ده‌سه‌اڵته‌كانی خ��ۆی .به ب��ڕوای ئێوه ئه‌و الیه‌نه كامه‌یه كه ده‌ستوور پێشێل ده‌كات؟ ح��ام��ی��د م��وت��ڵ��ه‌گ :ه �ه‌م��ووی��ان ده‌س��ت��وور و یاسا پێشێل ده‌ك���ه‌ن ،له سه‌روو ههمووشیانهوه به‌ڕێز سه‌رۆكی كۆمار ،كاتێك كه مه‌سه‌له‌ی لێسه‌ندنه‌وه‌ی متامنه‌مان له مالیكی به‌ده‌ستهێنا ،ئه‌و شكستی به‌و مه‌سه‌له‌یه هێنا و كاری له دژی به‌رژەوه‌ندیی هه‌موو عێراق ،یان زۆرینه‌ی عێراق ك��رد ،كه ده‌یانویست متامنه‌كه له مالیكی بسه‌ننه‌وه .برای
به‌ڕێزم ،هه‌موو الیه‌كیان كه‌مته‌رخه‌من به‌رانبه‌ر به‌رژەوه‌ندییه‌كانی عێراق و خه‌ڵكانی عێراق. به‌یان :سه‌باره‌ت به كورد ،الی تۆ دیارترین ئه‌و پێشێلكارییه ده‌ستوورییانه كامانه‌ن كه كورد ئه‌نجامیان ده‌دات؟ حامید موتڵه‌گ :بۆ منوونه ،له‌و ن��اوچ��ان �هی پێیان ده‌وت��رێ��ت ناوچه جێناكۆكه‌كان ،هه‌ندێك له پێكهاته‌كانی وه‌ك��و ع��ه‌ره‌ب سكااڵیانه له هه‌ندێك هه‌ڵسوكه‌وتی برایانی كورد .ئه‌و هێزه ئه‌منییه‌ی كۆنرتۆڵی ش��اری كه‌ركووك ده‌كات ،پێویسته له هه‌موو الیه‌نه‌كان پێكبێت ،بۆئه‌وه‌ی هه‌ر هاوواڵتییه‌كی ك��ورد ،یان ع��ه‌ره‌ب ،یان توركامن ،یان مه‌سیحی ،هه‌ست بكات كه یاسایه‌ك هه‌یه ده‌یپارێزێت و ئه‌و هێزه بۆ هه‌موویانه. له راستیدا ئه‌وه كه‌مووكوڕییه‌كه و هه‌یه، هه‌روه‌ها چه‌ند شتێكی تریش هه‌ن. ب �هی��ان :ل�ه دوای��ی��ن هه‌ڵوێستدا، هه‌ندێك له به‌رپرسانی كورد رایانگه‌یاند ك �ه پێویسته لیستی هاوپه‌یامنیی نیشتامنی ب�ه راش��ك��اوی هه‌ڵوێستی خۆی له‌باره‌ی ئه‌م قه‌یرانه‌ی ئێستا و به تایبه‌تیش له‌باره‌ی نوری مالیكییه‌وه، راب��گ�هی�ه‌ن��ێ��ت ،ی��ان پ��اب �ه‌ن��دب��وون به ده‌ستوور ،یان دانانی كه‌سێكی تر له جێگه‌ی مالیكی .ئایا ئێوه‌ش له‌گه‌ڵ ئه‌م رای���ه‌دان؟ پێتانوایه ئه‌مه كێشه‌كه له بنه‌ڕەته‌وه چاره‌سه‌ر ده‌كات؟ حامید م��وت��ڵ�ه‌گ :م��ن ب���ڕوام به ی�ه‌ك شت هه‌یه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه ب�ه‌رژەوه‌ن��دی��ی عێراق و عێراقییه‌كان له س�ه‌روو به‌رژەوه‌ندییه‌كانی حزب و هه‌موانه‌وه‌یه ،هه‌ربۆیه پێویسته له‌سه‌ر پێكهاته‌ی شیعه ،یان لیستی عێراقیه ،یان برایانی كورد ،یان هه‌رپێكهاته‌یه‌كی تر ،كه به‌رژەوه‌ندیی پێكهاته و حزبه‌كه‌ی خۆی نه‌خاته سه‌روو به‌رژەوه‌ندیی سه‌رجه‌م
خه‌ڵكییه‌وه .ئه‌گه‌ر البردن ،یان گۆڕینی به‌ڕێز مالیكی به كه‌سێكی تر ،ده‌بێته مایه‌ی نه‌مانی ئه‌م قه‌یرانه و واڵت به‌ره‌و سه‌قامگیریی ده‌بات ،ئه‌وا با هه‌موومان ئه‌م ئاڕاسته‌یه بگرینه‌به‌ر .به‌ڵێ ،ئه‌گه‌ر له البردنی هه‌ركه‌سێك ،ی��ان هێنانی هه‌ركه‌سێك به‌رژەوه‌ندیی نیشتامنی تێدا بێت ،ئه‌وه ئێمه له‌گه‌ڵین. به‌یان :وات�ه ئێوه له‌گه‌ڵ البردنی مالیكیدان؟ حامید موتڵه‌گ :تۆ بڕوانه برای به‌ڕێزم ،جیاوازیی له قسه‌كاندا هه‌یه ،من ده‌ڵێم ئێمه له‌گه‌ڵ رێوشوێنی راست و دروستداین كه خزمه‌ت به به‌رژەوه‌ندیی عێراق و خه‌ڵكانی عێراق ده‌ك��ات و پارێزگایی له یه‌كپارچه‌یی خاكی عێراق ده‌كات و ئه‌م كێشه و پیشخواردنه‌وانه‌ی لێ دوور ده‌خ��ات �ه‌وه .ئه‌گه‌ر برایانی هاوپه‌یامنیی نیشتامنی ،ی��ان هه‌ر الیه‌نێكی تر ،هه‌ستیان به گرنگیی ئه‌م شته كرد ،با بیكه‌ن .مالیكی ته‌مسیلی هه‌موو عێراق ناكات ،مه‌سعود بارزانی ته‌مسیلی هه‌موو عێراق ناكات ،هه‌روه‌ك تاڵه‌بانیش ته‌مسیلی هه‌موو عێراق ناكات، عێراق هی هه‌موو عێراقییه‌كانه ،ئه‌وان مافی خۆیانه هه‌ركه‌سێك بهێنن یان الیببه‌ن به‌پێی به‌رژەوه‌ندیی عێراقییه‌كان. به‌یان :ماوه‌یه‌ك به‌ر له ئێستا هه‌رێم دوو شاندی له‌سه‌ر ئاستی حكومه‌ت و حزبه سیاسییه‌كان ن��ارد بۆ ناوه‌ند، ل�ه‌وێ به نیازی چ��اره‌س�ه‌ری كێشه‌كان له‌گه‌ڵ سه‌رجه‌م الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان كۆبوونه‌وه .لێره كورد چاوه‌ڕوانی شاندی ناوه‌ند بوو ،كه‌چی مالیكی سوپای نارد بۆ ناوچه جێناكۆكه‌كان .پێتان وانییه ئه‌م قسه‌یه راسته و مالیكی نیازی ئاشته‌وایی نییه؟ حامید موتڵه‌گ :جارێكی تریش ،ئه‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ رێزنه‌گرتن له
په‌یامننامه‌كان ،هه‌روه‌ها ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ قه‌یرانی متامنه له نێوان الیه‌نه‌كان و نه‌بوونی نیه‌تپاكی بۆ دۆزی��ن�ه‌وه‌ی چ��اره‌س �ه‌ری كێشه‌كان ،ده‌بێت ئێمه به نیه‌تێكی باشه‌وه بگه‌ڕێین به دوای چاره‌سه‌ردا ،هه‌روه‌ها پێكه‌وه كار بكه‌ین له پێناو دروستكردنه‌وه‌ی متامنه‌دا. به‌یان :زۆر به كورتی ،پێشبینی ده‌كه‌ن مالیكی ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی دیجله هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه؟ حامید موتڵه‌گ :ناتوانم دیاریی بكه‌م كه هه‌ڵیده‌وه‌شێنێته‌وه یان نا. به‌یان :هیچ ده‌ستپێشخه‌رییه‌كی ن��وێ هه‌یه بۆ چ��اره‌س�ه‌ری كێشه‌كانی ئه‌مدواییه؟ حامید موتڵه‌گ :پێویسته بگه‌ڕێین به دوای هه‌موو ئه‌و رێگایانه‌ی به‌ر به رشتنی خوێنی عێراقییه‌كان ده‌گ��رن و ده‌بنه مایه‌ی پارێزگاریی له یه‌كپارچه‌یی خاكی عێراق. به‌یان :پێتانوایه كه هاوپه‌یامنیی مێژوویی و ئیسرتاتیجیی نێوان كورد و شیعه كۆتایی هاتووه و بووه به‌شێك له راب��ردوو ،به هۆی هه‌ڵسوكه‌وته‌كانی مالیكییه‌وه به‌رانبه‌ر به كورد؟ حامید موتڵه‌گ :ئه‌و هاوپه‌یامنییه هاوپه‌یامنییه‌كی هه‌ڵه‌یه ،له‌سه‌ر بنه‌مای چه‌ند به‌رژەوه‌ندییه‌ك بونیات نراوه ،نه‌ك به‌رژەوه‌ندیی عێراق و عێراقییه‌كان ،هه‌ر هاوپه‌یامنییه‌كی هه‌ڵه‌ش ئاكامه‌كه‌ی هه‌ر شكسته. به‌یان :ئێوه ئاینده‌ی ئه‌م قه‌یرانه چۆن ده‌بینن؟ پێشبینی چاره‌سه‌ر ده‌كه‌ن، ی��ان پێكدادانی س �ه‌رب��ازی ،ئه‌گه‌رچی پێكدادانێكی گه‌وره‌ش نه‌بێت؟ حامید موتڵه‌گ :له ناخی دڵمه‌وه هیواخوازم كه عه‌قڵ و حیكمه‌ت زاڵ بنب به‌سه‌ر هه‌رشتێكی تردا و چاره‌سه‌ر بۆ قه‌یرانه‌كه بدۆزرێته‌وه.
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
پرۆفیسۆر دانیال سیریویر بۆ به‌یان:
ته‌نیا بارزانی و مالیكی قازانج ل ه پشێوییه‌كان ده‌كەن دیدار :عه‌بدوڵاڵ حه‌وێز ل���ه دی���دارێ���ك���ی ل �ه‌گ �ه‌ڵ (به‌یان) ،پرۆفیسۆری ئه‌مریكی، دان��ی��ال سیریویر ،لێكۆڵه‌ر له دام������ه‌زراوه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ،باس له په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان حكومه‌تی هه‌رێم و ناوه‌ند ده‌كات ،له‌گه‌ڵ داهاتووی ئه‌و په‌یوه‌ندییه. ته‌نیا سوودی بۆ بارزانی و مالیكی هه‌یه پرۆفیسۆر سیریویر له باره‌ی پشێوییه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و حكومه‌تی ناوه‌ند له به‌غدا، به‌تایبه‌ت مۆبیلیزه‌كردنی هێز له ناوچه‌ی ك�ه‌رك��ووك ،ده‌ڵێت «پێموانییه نه حكومه‌تی به‌غدا، نه حكومه‌تی هه‌رێم ،بتوانن له ڕێی توندوتیژییه‌وه قازانج ب �ه‌ده‌س��ت بهێنن» ،ه��ه‌روه‌ك ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی سه‌ربازیی هه‌ڵه‌یه‌كی گ��ه‌وره ده‌بێت كه ه���ه‌ردووال باجه‌كه‌ی ده‌ده‌ن، ئ��ه‌م پ��رۆف��ی��س��ۆره ل �ه درێ���ژەی قسه‌كانیدا بۆ (به‌یان) ئه‌وه‌ی خسته‌ڕوو ئه‌وانه‌ی قازانج له‌م پشێوییه ده‌ك��ه‌ن ،هه‌ریه‌ك له سه‌رۆك وه‌زیران ،نوری مالیكی و سه‌رۆك مه‌سعود بارزانین ،به‌اڵم وه‌ك ئه‌و لێكۆڵه‌ره پێشبینی كرد،
پرۆفیسۆری ئه‌مریكی ،دانیال سیریویر ،لێكۆڵه‌ر له دامه‌زراوه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست
پشێوییه‌كان له‌م ئاسته ده‌مێننه‌و ه و ناگاته ئاستی توندوتیژی ،به‌اڵم ئه‌گه‌ری هه‌یه هه‌ندێك رووداوی بچووكی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه ڕووبده‌ن.
ده‌رماڵه‌ی گوزه‌رانی فه‌رمانبه‌ران ڕە‌تده‌كرێته‌وه
«زیانلێكه‌وتووانی ده‌ستی رژێم نه‌خراونه‌ته بودجه‌ی 2013وه» زریان جه‌وهه‌ر ماوه‌یه‌كی زۆره له‌ناو فه‌رمانبه‌راندا ده‌نگۆی ئه‌وه باڵوبووه‌ته‌وه كه ل ه پرۆژەیاسای بودجه‌ی 2013ی عێراقدا ،بۆ هه‌ر فه‌رمانبه‌رێك 150هه‌زار دینار ده‌رماڵه‌ی گوزه‌ران زیاد ده‌كرێت ،نه‌جیبه نه‌جیب ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،بێئاگایی خۆی له زیادكردنی ئه‌و بڕەپاره‌یه ده‌ربڕی كه به ناوی ده‌رماڵه‌ی گوزه‌رانەوە ده‌درێت و تایبه‌ت به (به‌یان) رایگه‌یاند «هیچ پرۆژەیه‌كی له‌وشێوه‌یه له بودجه‌ی 2013دا جێی نه‌كراوه‌ته‌وه، پێشنیاری له‌و شێوه‌یه‌ش نییه». له‌باره‌ی قه‌ره‌بووی زیانلێكه‌وتووانی ده‌ستی رژێمیشه‌وه ،كه ساڵی پار ده‌نگۆیه‌كی زۆری له‌ناو خه‌ڵكدا باڵوكربووه‌وه ،به‌تایبه‌ت له هه‌رێمی كوردستان ،نه‌جیبه نه‌جیب ئاماژەی به‌وه دا «زیانلێكه‌وتووانی ده‌ستی رژێم زۆرن ،ده‌بێت یاسایه‌كی تایبه‌تیان بۆ ده‌ربچێت و زیانه‌كان دیاری بكات، چونكه زیانه‌كان جیاوازن و ده‌بێت به‌پێی رێژەی زیانه‌كه قه‌ره‌بوو بكرێنه‌وه، كه تا ئێستا ئه‌و یاسایه نییه» ،له باره‌ی بوونی بڕگه‌یه‌كی دیاریكراو له بودجه‌ی 2013دا بۆ ئه‌و مه‌به‌سته ،ناوبراو وتی «ئێمه له هه‌وڵداین ،بودجه‌ی تایبه‌تی هه‌بێت ،به‌اڵم تا ئێستا ئه‌و بڕگه‌یه نییه ،هه‌رچه‌ند ئێمه باسامن كردووه و زۆریش داوام��ان ك��ردووه جێگیری بكه‌ین له پ��رۆژەی بودجه‌دا» ،له باره‌ی به‌ده‌مه‌وه‌هاتنی پێكهاته‌كانی دیكه‌ی عێراقیشه‌وه ئاماژەی به‌وه دا «ته‌نیا ئێمه‌ی كورد ئه‌و هه‌وڵه ده‌ده‌ین ،چونكه ئێمه زیامنه‌ندی سه‌ره‌كین ،ئێستاش ئیمزامان بۆ كۆكردووه‌ته‌وه و له هه‌وڵی ئه‌وه‌داین جێگیر بكرێت».
ونبون
ـ باجێكی زانكۆی سلێامنی ـ كۆلێژی ئه‌ندازایاری ـ ئه‌ندازیاری مه‌نده‌نی ب ه ناوی (رێبه‌ر ئه‌نوه‌ر عه‌زیز) ون بووه ،هه‌ركه‌س دۆزییه‌وه په‌یوه‌ندیی بكات به ژماره مۆبایلی .07707702240 ـ باجێكی زانكۆی سلێامنی ـ كۆلێژی ئه‌ندازایاری ـ ئه‌ندازیاری مه‌نده‌نی به ناوی (باكۆ خالید عه‌زیز) ون بووه ،هه‌ركه‌س دۆزییه‌وه په‌یوه‌ندیی بكات به ژماره مۆبایلی .07701444131
جه‌ماوه‌ری مالیكی له به‌رزبوونه‌وه‌دایه له باره‌ی هه‌ڵبژاردنی داهاتووش، ئه‌م پرۆفیسۆره ده‌ڵێت گرنگرتین خاڵ
ئه‌وه‌یه كه هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق پاك و بێخه‌وش بێت ،مالیكیش وه‌ك هه‌موو سیاسییه‌كانی دیكه مافی ئ �ه‌وه‌ی هه‌یه دووب��اره خۆی هه‌ڵبژێرێته‌وه
بۆ پۆستی سه‌رۆك وه‌زی �ران ،له‌گه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ی پێشرت رای��گ�هی��ان��دب��وو كه خ��ۆی هه‌ڵنابژێرێته‌وه .له‌الیه‌كی دیكه‌وه ،ئه‌م لیكۆڵه‌ره‌ی دامه‌زراوه‌ی
خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ،ده‌ڵێت هه‌موو ئاماژەكان بۆ ئه‌وه ده‌چن كه جه‌ماوه‌ری مالیكی ،به‌تایبه‌ت له‌ناو عه‌ره‌بی سوننه و شیعه، زیادی ك��ردووه ،به‌اڵم ئه‌و گره‌و له‌سه‌ر ده‌نگی ناوچه كوردییه‌كان ن���اك���ات .ئ����ه‌و پ��رۆف��ی��س��ۆره پێشنیاریش ده‌ك��ات كه ئه‌گه‌ر الیه‌نه سیاسییه‌كان بیانه‌وێت له هه‌ڵبژاردنی داهاتوو ئه‌نجامی باشرت به‌ده‌ست بهێنن ،ده‌بێت له ئێستاوه كار بۆ دروستكردنی هاوه‌یامنێتیی به‌هێز بكه‌ن. توركیا نایه‌وێت كوردستانێكی سه‌ربه‌خۆ ببینێت له باره‌ی په‌یوه‌ندیی نێوان حكومه‌تی هه‌رێم و حكومه‌تی توركیاوە كه له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوای�����ی ب��ه‌ره‌وپ��ێ��ش��چ��وون��ی گ���ه‌وره‌ی به‌خۆیه‌وه بینیوه و ئایا توركیا پاڵپشتی حكومه‌تی هه‌رێم ده‌كات له ئه‌گه‌ری هه‌ر ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یه‌كی سه‌ربازی، له نێوان حكومه‌تی هه‌رێم و ناوه‌ند؟ ئه‌و پرۆفیسۆره ده‌ڵێت «بێگومان نه‌خێر» ،هه‌رچه‌ند توركیا په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێم به‌ره‌وپێش ب���ب���ات ،ب����ه‌اڵم ل���ه ح��اڵ �ه‌ت��ی سه‌رهه‌ڵدانی شه‌ڕ ،پاڵپشتی له حكومه‌تی هه‌رێم ناكات ،چونكه توركیا نایه‌وێت كوردستانێكی سه‌ربه‌خۆ ببینێت.
وه‌زیری گواستنه‌وه‌ی عێراق پێداگری له‌سه‌ر رێنه‌دان ب ه ئۆتۆمبیلی كوردستان بۆ به‌غدا ده‌كات شڤان جه‌باری .كه‌ركووك له ژێر ناونیشانی توانا زانستییه‌كان پێكهاته‌یه‌كی بنه‌ڕەتی كۆمه‌ڵگایه ،یه‌كه‌م كۆنگره‌ی سااڵنه‌ی توانا زانستییه‌كان له ش��اری ك�ه‌رك��ووك به ئاماده‌بوونی وه‌زیری گواستنه‌وه‌ی عێراق و پارێزگاری ك �ه‌رك��ووك و س �ه‌رۆك��ی ئه‌نجوومه‌ن، ب�ه‌ڕێ��وه‌چ��وو ،له كۆنگره‌كه‌دا ،هادی عامری ،وه‌زی��ری گواستنه‌وه ،وتارێكی پێشكه‌ش كرد و ناوه‌رۆكی وتاره‌كه‌ی هیچ پ�هی��وه‌ن��دی��ی ب �ه كۆنگره‌كه‌وه نه‌بوو ،چونكه كۆنگره‌كه كۆنگره‌یه‌كی زانستی بوو نه‌ك سیاسی ،چونكه به شێوه‌یه‌كی ئیستیفزازی باسی ماده‌ی 140ی ده‌ستووری كرد ،له به‌رامبه‌ریشدا كاكه ڕەش سدیق ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا و سه‌رۆكی لیژنه‌ی ماده‌ی 140 ئاماژەی به‌وه كرد ك ه «وته‌كانی وه‌زیر بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن بووه». له كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌نووسیدا
«به‌پایته‌ختبوونی سلێامنی، مه‌ره‌كه‌بی سه‌ر كاغه‌زه»
ده‌رب�����اره‌ی ف��رۆك �ه‌خ��ان �هی ئ���ازادی ك��ه‌رك��ووك ،ه��ادی ف �ه‌رح��ان عامری، وه‌زیری گواستنه‌وه ،باسی هاوبه‌شكردنی فڕۆكه‌خانه‌كه‌ی كرد له نێوان سه‌ربازی و مه‌ده‌نیدا ،به‌اڵم پارێزگار ڕەتی كرده‌وه‌وه و وتی «به هیچ شێوه‌یه‌ك ڕازی نابین فڕۆكه‌خانه‌ی ئازادی كه‌ركووك بكرێت به هاوبه‌ش» ،له وه‌اڵم��ی پرسیارێكی ڕۆژنامه‌نووساندا كه ئایا له ده‌ستووردا هاتووه ڕێگریی بكرێت له ئۆتۆمبێلی هه‌ڵگری ژم��اره‌ی كوردستان بۆ چوونه ناوه‌وه‌ی به‌غدا؟ وه‌زیری گواستنه‌وه وتی «نه‌خێر نه‌هاتووه ،به‌اڵم ئه‌ی بۆ ڕێگریی له هه‌ڵگرتنی ژماره‌كانی باشوور ده‌كرێت بۆ هه‌ولێر ،ئه‌مه بابه‌تێكه ده‌بێت هاوسه‌نگ بكرێت و هه‌ر هاوواڵتیه‌كی گه‌لی عێراق ل ه زاخۆوه تا به‌رسە گرفتی بۆ دروست نه‌بێت له نێو بازگه‌كاندا». ده‌رب��������ارەی ه��ێ��ڵ��ی گشتیی ش �ه‌م �ه‌ن��ده‌ف �ه‌ری ع��ێ �راق��ی ،وه‌زی���ری گواستنه‌وه ئ��ام��اژەی ب��ه‌وه ك��رد «له به‌یان .تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی په‌رله‌مانی كوردستان ل ه دانیشتنی دوێنێیدا به كۆی ده‌نگ بڕیاری دا سلێامنی بكرێته پایته‌ختی رۆشنبیری، به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی داواكراوه له بودجه‌ی وه‌زاره‌تی رۆشنبیری بودجه‌یه‌كی تایبه‌تی بۆ ته‌رخان بكرێت ،ئه‌م بڕیاره هاوواڵتیانی
ئێستادا ئیشی جددیامن تێدا كردوو ه و بودجه‌یه‌كی زه‌به‌الحیشی پێویسته و ڕەن��گ��ه ل��ه 2013بچێت ه ب���واری جێبه‌جێكردنه‌وه» ،له دێژەی وته‌كانیدا ئه‌وه‌ی خسته ڕوو «ئه‌م هێڵ ه هاوبه‌ش ده‌بێت ،له ب �ه‌رساوه ده‌ست پێده‌كات و ل ه زاخ��ۆوه ده‌چێت ه ناو توركیاو ه و
شه‌مه‌ندنه‌فه‌ره‌كه كاره‌بایی ده‌بێت». له دوای كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئ �ه‌م �ه‌ری��ك��ا ل��ه ع��ێ��راق ،ب��ڕی��ار ب��وو فڕۆكه‌خانه‌ی ك �ه‌رك��ووك بكرێت به م �ه‌ده‌ن��ی ،ب��ه‌اڵم نه‌كرا و له ئێستادا فه‌رمانده‌ی ئۆپراسیۆنه‌كانی دیجله‌ی تێدا جێگیره.
سلێامنی خۆشحاڵ ن�ه‌ك��ردووه ،چونك ه گومانیان له جێبه‌جێكردنی یاساك ه هه‌یه. سه‌رهه‌نگ ف �ه‌ره‌ج ،په‌رله‌مانتاری كوردستان به (به‌یان)ی راگه‌یاند «له‌سه‌ر خودی بڕیاره‌كه تێبینیامن هه‌یه ،كه هیچی تیا نییه بۆ سلێامنی ،چونك ه پێشرتیش پایته‌ختی رۆشنبیری و رووناكبیری بووه، به‌اڵم له كاتی بوونی بڕیارێكیش بۆی،
ده‌بوو بودجه‌یه‌كی تایبه‌تیشی بۆ دابرنایه، به‌ده‌ر له‌و بودجه‌یه‌ی هه‌یه ،ك ه ئێمه داوامان كرد چه‌ند ملیۆن دۆالرێك دابرنێ بۆ بوژاندنه‌وه‌ی ژێرخانی كه‌لتووری و رۆشنبیری ،له كاتێكدا ئێمه له به‌رده‌م هێنانی بودجه‌ی 2013ی��ن ،داهاتێكی زۆری��ش هه‌یه ،ب �ه‌اڵم رازی نه‌بوون و بڕیاره‌كه ته‌نیا مه‌ره‌كی سه‌ر كاغه‌زه».
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
د .سیروان ئه‌حمه‌د*
مامه‌ڵه‌ی كورد و مالیكی ئه‌و مامه‌ڵه‌یه‌ی سه‌ركردایه‌تیی كورد تا ئێستا له‌گه‌ڵ حكومه‌تی مالیكی كردوویه‌تی ،مامه‌ڵه‌یه‌كی نادروست بووه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ سه‌ركه‌وتن و ده‌ستكه‌وتێكی نه‌بووه ،بۆیه پێویستی چاوپێداخشاندنه‌وه بكرێت و كورد ئالیه‌ته‌كه‌ی بگۆڕێت و سازشی له‌سه‌ر نه‌كات ،تا ده‌ستكه‌وته‌كانی خۆمان له‌ده‌ست نه‌ده‌ین ،ئێستاش كاتێكی گونجاو ه كورد ماڵی بكاته یه‌كێك و كێشه‌كانی وه‌الوه بنێت و به‌رانبه‌ر سه‌نگه‌ری حكومه‌ت رابوه‌ستێت ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ب ه ڕاستی مالیكی نیازی خراپه و شیكاریی هه‌ندێك سیاسییش ده‌ڵێن ئه‌مه بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنه ،كه له‌وانه‌یه به‌شێكی راست بێت. به بۆچوونی من پرۆسه‌ی سیاسی كه عێراقییه‌كان خوێنیان له‌سه‌ر ڕشت و قوربانییان بۆ دا ،تا گه‌یشته نه‌مانی دیكتاتۆریه‌ت ،مالیكی ده‌یه‌وێت نه‌یهێڵێت و دیكتاتۆریه‌تێك دروست بكاته‌وه ،ئه‌و سوپایه‌شی دروستی كردووه ،ته‌نیا وه‌الئی بۆ ئه‌و هه‌یه، بۆیه ده‌توانم بڵێم سوپای مالیكییه ،نه‌ك سوپای عێراقی ،كه ده‌ستووری پێشێل كردووه و هیچ حسابێك بۆ كورد و توركامن و كه‌سانی دیكه نه‌كراوه ،كه ده‌بوو به ته‌وازن بكرایه. ئێستا رێژەی كورد ل ه سوپای عێراقدا %3تێپه‌ڕ ناكات ،ئه‌مه‌ش كاره‌ساته بۆ خۆی ،سوپای عێراقی بۆ ئه‌وه دانراوه پارێزگاری له عێراق و سنووره‌كه‌ی بكات، نه‌ك بۆ سه‌ركوتكردنی كوتل ه سیاسی و نه‌ته‌وه‌كانی دیكه كه له‌گه‌ڵیان ده‌ژین. له‌وانه‌یه خه‌ڵكی كوردستان وا تێبگات په‌رله‌مانتار ده‌توانێت هه‌موو شتێك بكات ،په‌رله‌مانتاری كورد ناتوانێت هیچ بكات و هیچی به‌ده‌ست نییه، مه‌حكومه به كوتله سیاسییه‌كانی خۆیانه‌وه كه بریتین له‌و كه‌سانه‌ی بڕیار ده‌ده‌ن ل ه كوردستان ،ئێمه ئاگامان له ڕە‌وشه سیاسییه‌كه نییه و ته‌نیا له ته‌له‌فزیۆنه‌كانه‌وه هه‌واڵێكامن پێده‌گات، هه‌روه‌ها سه‌ركردایه‌تی كورد هیچ حساب بۆ په‌رله‌مانتار ناكات ،ئه‌و دانوستانانه‌ی كراون ،په‌رله‌مانتارێك به‌شداریی تێدا نه‌كردووه ،كه ده‌بوو ڕۆڵی خۆی ببینێت، سه‌رۆكی كوتله سیاسییه‌كان چییان بۆ هات ،هه‌ر ئه‌وه‌یه ،په‌رله‌مانتار ته‌نیا ده‌ستبه‌رزكردنه‌وه و به‌ڵێ و نه‌خێری له‌سه‌ره. بۆ ئۆپه‌راسیۆنی دیجله‌ش، سه‌ركردایه‌تی كورد له‌گه‌ڵ گفتوگۆ بێت ،تا سنوورێك ،به‌اڵم ئه‌مه مانای وا نییه ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ی بردوومانه و خۆیان فیدای كوردستان ده‌كه‌ن بۆ به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ی ماف ه چاره‌نووسازه‌كان، له حه‌مرین بكشێنه‌وه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ر دانوستانێك له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عێراقییدا فێڵه لێامن ده‌كه‌ن و گه‌مه‌یه‌كی سیاسییه ،ئه‌وه‌ی ب ه خه‌بات و قوربانی به‌ده‌ستامن هێناوه ،له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ هه‌مووی ده‌دۆڕێنین ،بۆیه داوا له سه‌ركردایه‌تیی سیاسیی كورد ده‌كه‌م كه دانوستان ده‌كات ،باسی كشانه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه نه‌كات ،ئه‌و پێشمه‌رگانه بوون ساڵه‌های ساڵ به‌غدایان پاراست و ئێستاش بینای په‌رله‌مان ده‌پارێزن ،كه‌چی ئێستا مالیكی به میلیشیا ناویان ده‌بات و كه‌مێك نینۆكیان ده‌ركردووه بێمنه‌ت بوون له پێشمه‌رگه ،ئه‌گه‌ر ئه‌وانیش قبوڵیان كرد ،ئێمه قبوڵی ناكه‌ین.
* ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق.
ل ه كۆنگره‌یه‌کی رۆژنامه‌نووسییدا ،نوری مالیكی بۆ یه‌كه‌م جار ب ه زمانێكی هه‌ڕه‌شه‌ئامێز باسی له سه‌ركرده كورده‌كانی كرد و ب ه الیه‌و ه ئاسایی بوو گه‌ر شه‌ڕ ل ه نێوان سوپای عێراق و پێشمه‌رگه‌دا دروست ببێت ،بۆ زانینی هه‌ڵوێست و ڕاوبووچوونی هێز ه سیاسیی ه عێراقییه‌كان بۆ په‌ره‌سه‌ندنی ئه‌م ته‌نگژ ه سیاسییه( ،به‌یان) میسال ئالوسی ،سه‌رۆكی حزبی (األم ة العراقیة)ی دواند. گفتوگۆ :ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د
میسال ئالوسی ،بۆ به‌یان:
مالیكی هه‌ڵه‌كانی سه‌ددام دووباره دهكاتهوه ب���هی���ان :پ����اش شكستهێنانی دانوستانه‌كانی نێوان شاندی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه و وه‌زاره‌تی به‌رگریی عێراق، به ڕای تۆ ئه‌و ته‌نگژە به چ ئاڕاسته‌یه‌ك ده‌ڕوات؟ میسال ئ��ال��وس��ی :چ�ه‌ن��د ساڵێك له‌مه‌وپێش به ڕاشكاوی ڕاوبووچونی خۆم ڕاگه‌یاند كه نوری مالیكی به نه‌فه‌سێكی دیكتاتۆریانه هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كات ،له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و هێزه سیاسییانه‌ی هه‌ڵوێست و ڕاوبۆچوونی جیاوازیان هه‌یه ،زۆر پێم سه‌یره مالیكی له باتی ئه‌وه‌ی ب ه دوای ڕێگه‌چاره‌یه‌كی ئاشتییانه و ژیرانه‌دا بگه‌ڕێ كه مافی هه‌موو الیه‌ك بپارێزێ، كه‌چی ئه‌وه‌نده كۆنرتۆڵی له‌ده‌ست داوه، په‌نا بۆ به‌كارهێنانی هێزی سه‌ربازی ده‌ب��ات ،ناردنی ده‌باب ه بۆ ناوچه‌كانی كه‌ركووك و سه‌اڵحه‌دین و دیاله ،مانای ئه‌وه‌یه مالیكی هیچ نیازپاكییه‌كی نیی ه و به ئاسانی نایه‌ته سه‌ر هێڵی چاره‌سه‌ری كێشه‌كان.
به‌یان :مالیكی پشت به چ هێزێكی ن��اوخ��ۆی��ی و ئیقلیمی ده‌ب�ه‌س��ت�ێ له سووربوونی له‌سه‌ر هه‌ڵوێسته‌كانی؟ میسال ئالوسی :بێگومان پشتی ب ه كۆمه‌ڵێك هێزی سیاسی گه‌نده‌ڵ و مشه‌خۆر ب�ه‌س��ت��ووه ك�ه ته‌نیا بیر ل�ه ب �ه‌رژەوه‌ن��دی��ی تایبه‌تی خ��ۆی��ان و حزبه‌كانیان ده‌كه‌نه‌وه ،نه‌ك به‌رژەوه‌ندیی گشتیی خه‌ڵكی عێراق ،سه‌ره‌تا مالیكی هه‌ستا به كڕینی كۆمه‌ڵێک كه‌سایه‌تیی ع �ه‌ره‌ب��ی سوننه و پ��اش��ان ب�ه پێدانی وه‌زاره‌ت و ئیمتیازات ڕێكخراوی (بدر)ی له مه‌جلیس ئه‌عالی هه‌ڵوه‌شاند ،هه‌روه‌ها بە پشتبه‌سنت به پێگه‌ی ئێران له ناوه‌ندی ده‌س �ه‌اڵت ل ه عێراق ،ده‌ستیان داوه‌تە هێرشكردنێك بۆ سه‌ر هه‌موو نه‌یاره‌كانی مالیكی ،ه �ه‌ر له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی لیستی عێراقییه و په‌رته‌وازه‌كردنیان و كڕینی چ�ه‌ن��دی��ن س���ه‌رۆك ه��ۆزی عه‌شیره‌ته‌كان و ب �ه‌گ��ژداچ��وون �ه‌وه‌ی كه‌سایه‌تیی ه سیاسییه‌كان ،وه‌كو تاریق
هاشمی و سینان شه‌بیبی ،تا گه‌یشت ه ئه‌م ئابڕووچوونه‌ی دوایی كڕینی چه‌كه رووسییه‌كان .مالیكی سوودێكی سیاسیی گه‌وره‌ی بینی له هه‌ڵوه‌شاندته‌وه‌ی هێزه نه‌یاره‌كانی ،تاكو زیاتر وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی بااڵده‌ست له هه‌موو عێراقدا خۆی پیشان بدا ،به‌تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی له‌م چه‌ند هه‌فته‌ی دوایی ه رازی بوو دوو ملیار دینار ببخشێته كه‌رتی غهزه وه‌ك هێامیه‌ك بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی پێگه‌ی حكومه‌ته‌كه‌ی له نێو واڵتانی عه‌ره‌بیدا. ب �هی��ان :بۆچی مالیكی دژای�ه‌ت��ی هه‌رێمی كوردستانی ده‌كرد؟ میسال ئالوسی :هه‌رێمی كوردستان یاخود هێزه كوردستانییه‌كان ،تاكه هێزن به ته‌نیا ماونه‌ته‌وه و نه‌چوونه‌ته ژێ���ر رك��ێ��ف��ی مالیكی و ده‌س��ه‌اڵت��ه پاوانخوازییه‌كانی ،بۆی ه به په‌رواێزخستنی پێگه‌ی كورد و هێزه كوردستانییه‌كان به ئاسانی ڕێگه بۆ مالیكی خۆش ده‌بێت بۆ جاری سێهه‌م خۆی كاندید بكاته‌وه
بۆ پۆستی س��ه‌رۆك وه‌زی �ران��ی عێراق. مالیكی ئێستا هه‌مان هه‌ڵه‌كانی پێشووی سه‌دام دووباره ده‌كاته‌و ه كه واتێده‌گات به له‌ناوبردنی هێزی به‌رامبه‌ر ،رێگه‌ی بۆ چۆڵ ده‌بێت .سه‌دام و حزبی به‌عس كه ل ه ساڵی 1968ده‌سه‌اڵتیان گرته ده‌س��ت ،ڕێكه‌وتن و هاوپه‌یامنیه‌تییان له‌گه‌ڵ پارتی و شیوعییه‌كان به‌ست، كه‌چی ه �ه‌ر ك ه هه‌ستیان ب��ه‌و ه كرد هێزیان په‌یدا كردووه ،ده‌ستیان كرد به له‌ناوبردنی نه‌یارانیان .من شتێك ده‌ڵێم با له‌م رۆژنامه‌و ه باڵوبكرێته‌وه ،چه‌ندین ئه‌فسه‌ری سوپای عێراق په‌یوه‌ندییان پێمه‌وه كردبوو كه هەڕەشه‌یان لێكراوه گه‌ر ڕوو نه‌كه‌ن ه ناوچه جێناكۆكه‌كان، ئ��هوا ی��ا فه‌سڵ ده‌ك��رێ��ن و ل � ه ری��زی سوپا ده‌رده‌ك��رێ��ن ،ی��ان ڕووب���ه‌ڕووی تیرۆركردن ده‌ب��ن�ه‌وه ،ئه‌و ئه‌فسه‌رانه پێیان وتم ترسیان له‌و ه هه‌ی ه رۆژگارێك وه‌ك ئه‌فسه‌رانی پێشووی ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه ،داداگ��ای��ی بكرێن ،چونكه
شه‌رم هزارییه سوپا لووله‌ی چه‌كه‌كانیان روو له میلله‌ت بكات .زۆرم پێ سه‌یره مالیكی به شانازییه‌وه باس له دابه‌زینی كاری بازرگانی و وه‌به‌رهێنان ده‌كات له هه‌رێمی كوردستان به هۆی پرۆسه‌كانی دی��ج��ل�ه‌وە ،ئاخر چ��ۆن س�ه‌رك��رده‌ی�ه‌ك شانازی به‌وه‌وە بكات كه‌رتی وه‌به‌رهێنان و بازرگانی له كوردستان له ئاستێكی ناجێگیردا بێت؟ من شانازی ده‌كه‌م به‌و پێشكه‌وتنه بازرگانی و وه‌به‌رهێنانه كه له كوردستان هه‌یه ،حه‌ز ده‌كه‌م له هه‌موو شارێكی عێراق ببێت. به‌یان :تێڕوانینت بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م كێشه‌یه چۆنه؟ میسال ئالوسی :من هێشتا ئومێدم وایه كه‌سانی نیشتامنپه‌روه‌ر و خاوه‌ن هه‌ڵوێست بێنه نێو ئه‌م قه‌یرانه و هه‌وڵ بدرێت الیه‌نی شه‌ڕ هه‌ڵنه‌بژێردرێت، هه‌روه‌ها له‌و بڕوایه‌دام سه‌ركردایه‌تی كورد هیچ هه‌نگاوێك نانێن كه زیان به كورد و عه‌ره‌ب بگه‌یه‌نن.
زۆرینه‌ی كوتله‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق پرۆژەی بودجه‌ی 2013ره‌تده‌كه‌نه‌وه
«به‌هۆی بودجه‌ی عێراقه‌وه ،بودجه‌ی كوردستان كه‌م ده‌كات» راپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال به‌شێكی زۆری كوتله‌كانی پ هرله‌مانی عێراق له‌گه‌ڵ ره‌تكردنه‌وه‌ی پرۆژەیاسای بودجه‌ی 2013دان ،ك ه ب ه به‌های 138 ترلیۆن دیناره ،هه‌ر یه‌كێكیشان كۆمه‌ڵێك سه‌رنجی له‌سه‌ری هه‌یه ،هاوكات لیژنه‌ی ئابووریی پ هرله‌مان چه‌ندین سه‌رنج و تێبینی له‌سه‌ر خستووه‌ت ه ڕوو. جه‌واد شه‌هیلی ،پ هرله‌مانتاری كوتله‌ی ئه‌حرار و ئه‌ندامی لیژنه‌ی ن هزاهه ،ده‌ڵێت «ده‌ن��گ ب ه پرۆژەك ه ناده‌ین ،تا حساباتی خیتامی ساڵی رابردوو نه‌نێردرێت ه پ هرله‌مان». هه‌روه‌ك به‌ها ئه‌عره‌جی سه‌رۆكی كوتله‌ی ئه‌حرار ك ه 40كورسی پ هرله‌مانیان هه‌یه، ده‌ڵێت «رێگ ه ن��اده‌ی��ن ب��ودج�هی 2013 تێپه‌ڕێرنێت ،تا پشكی پ��اره‌ی كۆبوونی خۆراكی تێدا دیاریی نه‌كرێت» .له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌ش��دا كوتله‌ك ه داوا ده‌ك��ه‌ن به‌شێك ل ه داهاتی 2012ی نه‌وتی عێراق به‌سه‌ر هاوواڵتیاندا دابه‌ش بكرێت. عه‌زیز عه‌كیلی ،ل ه كوتله‌ی (املواطن) ی سه‌ر ب ه ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمی ،داوای ل ه سه‌رۆكایه‌تی و ئه‌ندامانی پ هرله‌مان كرد، ده‌نگدان له‌سه‌ر پرۆژەك ه ره‌ت بكه‌نه‌وه، چونك ه هیچ بڕ ە پاره‌یه‌كی تێدا دیاریی نه‌كراو ه بۆ خوێندكاران.
ل � ه ب���اره‌ی س�ه‌رن��ج�ه‌ك��ان��ی لیستی هاوپه‌یامنی كوردستانیشه‌وه ،نه‌جیبه نه‌جیب ،پ هرله‌مانتاری لیسته‌ك ه و ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی ئه‌وه‌ی خستووه‌ت ه ڕوو ك ه سێ تێبینی سه‌ره‌كییان له‌سه‌ری هه‌یه ،ئه‌وانیش «ی �ه‌ك �ه‌م :ب��ودج�هی هه‌رێمی كوردستان كه‌مكراوه‌ته‌وه .دووه‌م :ئه‌گه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم به‌ش ه نه‌وتی دیاریكراو هه‌نارده نه‌كات ،ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق مافی ئ�ه‌وه‌ی هه‌ی ه ل ه به‌ش ه بودجه‌ك ه ببڕێت. سێیه‌م :زه‌مانه‌تی یاسایی دانه‌نراو ه له‌و پاره‌یه‌ی بۆ كۆمپانیا نه‌وتییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان دانه‌نراوه ،ك ه كێش ه بۆ حكومه‌تی هه‌رێم و كۆمپانیاكانیش دروست ده‌كات». به‌اڵم عه‌لی شه‌ال ل ه لیستی ده‌وڵه‌تی یاسای مالیكی ،ده‌ڵێت «ده‌توانین به‌شێك له‌و رێگرییانه‌ی سااڵن ه بۆ تێپ هڕاندنی بودجه دێن ه پێشه‌وه ،كه‌م بكه‌ینه‌وه» ،هاوكات حه‌سه‌ن به‌یاتی ،پ هرله‌مانتاری لیستی عێراقی ه و ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی ده‌ڵێت «كه‌موكورتی زۆر گهوره ل ه بودجه‌دا هه‌یه، به‌اڵم ده‌كرێت له‌ناو پ هرله‌مان چاره‌سه‌ر بكرێت و نه‌گه‌ڕێندرێته‌و ه بۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران». ل��� ه الی���ه‌ك���ی دی���ك���ه‌وه ،ب���اس له یه‌كسه‌رچاوه‌یی ئابووریی عێراق ده‌كرێت، ئه‌حمه‌د حاجی ره‌ش��ی��د ،ئابووریناس و
ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی بۆ (به‌یان) ده‌ڵێت «عێراق داهاتێكی قورسی ده‌س��ت ده‌ك �ه‌وێ��ت ب� ه ه��ۆی ن �ه‌وت �ه‌وه، ب� ه ه�ه‌م��ان شێو ه داهاتێكی قورسیش له‌ده‌ست ده‌دات ،ئه‌گه‌ر ئێم ه عیجزمان له موازه‌نه‌ی گشتی هه‌بێت ،ب ه هه‌مان شێوه عیجزمان ل ه موازه‌نه‌ی نه‌قدی هه‌یه ،به‌اڵم ده‌كرێت ل ه بواری كشتوكاڵ و مه‌عادن و گه‌شتوگوزاریشدا داهاتی ده‌ست بكه‌وێت». ئ�ه‌ح��م�ه‌دی ح��اج��ی ره‌ش��ی��د ئ��ام��اژە به‌و ه ده‌كات «ئه‌وه‌ی گرفت ه ل ه عێراقدا له 2005ە‌و ه تا ئێستا ،بودجه‌ی سیادی سااڵنه زیاد ده‌كات ،بۆ منوون ه ئه‌مساڵ گه‌یشتووه‌ته نزیكه‌ی 27ـ 28ترلیۆن دینار ،له‌كاتێدا پار 19ترلیۆن بوو ،ئه‌مه‌ش وا ده‌كات بودجه‌ی هه‌رێمه‌كان كه‌م بكات ،ل ه كاتێكدا تا ئێستاش %17ی بودج ه نه‌هاتوو ه بۆ هه‌رێم ،زیاترین بودج ه ك ه گه‌یشتوو ه %11,5بۆ %12بووه». ئه‌حمه‌دی حاجی ڕە‌شید ب ه (به‌یان) شی راگه‌یاند «بودجه‌ی عێراق له‌سه‌ر بنه‌مای پالنێك دانه‌ڕێژراوه ،بۆی ه كه‌موكووڕییه‌كانی زۆره ،بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستانیش كه به‌شێك ه له‌و بودجه‌یه ،ل ه بری زیادكردن، كه‌می ك���ردووه» ،ناوبراو به‌پێویستیشی زانی «وه‌زیر و پ هرله‌مانتار ه كورده‌كان به هیچ شێوه‌یه‌ك ئیمزا له‌سه‌ر ئه‌و بودجه‌یه نه‌كه‌ن».
7 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
سەرکردەیەکى یەکێتى :شه‌هیده‌كامنان به شه‌هیدی پارتی به‌راورد ناكرێن
شه‌قام‌و شوێن ه گشتییه‌كان ب ه حزبی ده‌كرێن ملمالنێ‌و كێشه سیاسیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان له‌ماوه‌ی بیست‌و یه‌ك ساڵی رابوردوودا ،دواجار شه‌قام‌و شوێنه گشتی‌و داموده‌زگا خزمه‌تگوزارییه‌كانیشی گرته‌وه ،له‌وڕووه‌شه‌وه به‌شێكی زۆر له شه‌قام و شوێنه گشتی و داموده‌زگا خزمه‌تگوزارییه‌كانی هه‌رێم به ناوی شه‌هیدانی هه‌ردوو پارته ده‌سه‌اڵتداره‌كه‌وه ناونراون ،ته‌نانه‌ت له هه‌ندێ شوێن شه‌قامێك دوو ناوی هه‌یه. په‌یجور :دلێر عه‌بدولڕەحامن پ�هرل�ه‌م��ان��ت��ارێ��ك��ی گ���ۆڕان پێیوایه ئه‌وجۆره ناونانه كه‌لتووری ك��ۆن��ی ح��ك��وم �ه‌ت �ه ش��م��ول��ی‌و ئه‌ندامێكی دیكتاتۆرییه‌كانه، سه‌ركردایه‌تيی پارتیش ئاماژە به‌وه ده‌دات كه ئه‌و شه‌هیدانه‌ی شتیان به‌ناوه‌وه ده‌كرێت ئه‌وانه‌ن ك �ه پشتیان ب�ه‌ه��ێ��زه ،وته‌بێژی ب��زووت��ن �ه‌وه‌ش جه‌ختده‌كاته‌وه «س�����هرهڕای شه‌هیدێكی زۆر، هیچ شتێك له هه‌رێمدا به‌ناوی ش�ه‌ه��ی��دی ئ��ێ��م�ه‌وه ن��ه‌ك��راوه»، هاوكات ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی پێی وایه پێویسته ناونانی شه‌قام و شوێنه گشتییه‌كان به‌ناوی شه‌هیدانه‌وه له رێگه‌ی په‌رله‌مانه‌وه رێكبخرێ ،بۆ ئه‌وه‌ی شه‌هیده‌كان ببنه سمبوولی نه‌ته‌وه‌یی ،نه‌ك شه‌هیدی حزب. نه‌ریامن عه‌بدوڵاڵ ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان له‌سه‌ر لیستی گ���ۆڕان ،ب�ه (ب��هی��ان)ی راگه‌یاند «ناونانی شه‌قام‌و شوێنه گشتییه‌كان به ناوی شه‌هیدانه‌وه ،كه‌لتووری دیكتاتۆریيه‌كانه ح��ك��وم�ه‌ت�ه ب��ۆ پ��ی��رۆزك��ردن��ی ك �ه‌س �ه‌ك��ان‌و فه‌رزكردنیان به‌سه‌ر هاوواڵتیاندا، وه‌كو ئه‌وه‌ی ئه‌و كۆمه‌ڵگایه ئه‌وان دروستیان كردبێت» .هه‌روه‌ها وتی «ئه‌و جۆره ناونانه سیاسیین و ڕاست نین ،چونكه ڕەنگه ئه‌و كه‌سایه‌تيیانه ب �ه‌الی گرووپێكی تره‌وه به‌وشێوه‌یه ته‌ماشا نه‌كرێن ك��ه ل���ه‌الی���ه‌ن ح��زب �ه‌ك �هی��ان �ه‌وه ده‌بیرنێن ،ڕەنگه له گۆڕانكارییه‌كی سیاسییدا ئه‌و ناوانه البربێن ،ئه‌وه‌ش سووكایه‌تیكردنه به‌و شه‌هیدانه».
عه‌ره‌بییه‌وه بن ،ه��ه‌روه‌ك پایته‌ختی هه‌رێم كه له ئێستادا وای لێهاتوه نازانی شارێكی خه‌لیجیه ،ی��ان میرسی ،یان عه‌ره‌بيی ،ئه‌وه‌نده قه‌تعه‌ی عه‌ره‌بی تێدایه». ش����وان ق���ه‌اڵدزه‌ی���ی وت �ه‌ب��ێ��ژی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی بۆ (به‌یان) وتی «له هه‌موو كوردستاندا هیچ شوێنێك به ناوی شه‌هیدی ئێمه‌وه نیيه ،له كاتێكدا شه‌هیدی زۆرم���ان هه‌یه و خاوه‌نی داستانی زۆری موقاوه‌مه‌تین له پێناوی نه‌ته‌وه‌كه‌ماندا ،له‌وكاتانه‌شی له ناوچه‌ی شاره‌زووردا بااڵده‌ست بووین ،سیفه‌تی حزبیامن به‌سه‌ر هیچ شه‌قام‌و شوێنێكی گشتیدا نه‌بڕیوه». قه‌اڵدزه‌یی وتیشی «ئه‌وجۆره ناونانه به‌حزبیكردنی شوێنه‌كانه و باشرتوایه به ناوی ئه‌و كه‌سانه‌وه بكرێ كه سیفه‌تێكی گشتییان هه‌یه ،وه‌ك��و شێخ سه‌عیدی پیران و عوبه‌یدوڵاڵی نه‌هری و سامیل خانی شكاك». ئ���ارێ���ز ع���ه‌ب���دوڵ�ڵ�ا ئ��ه‌ن��دام��ی س�ه‌رك��ردای�ه‌ت��ي��ی یه‌كێتی نیشتامنی كوردستان ،پێی وایه «به‌رزڕاگرتنی ناوی شه‌هیدان و قوربانیانی میلله‌ته‌كه‌مان كارێكی پیرۆزه ،به‌اڵم هه‌ندێكجار ئه‌و شتانه به‌تایبه‌ت وه‌رده‌گیرێ و هه‌ندێ ك��ه‌س ن��ی��گ �هران ده‌ك���ات ،ب��ۆی�ه ئه‌و الیه‌نانه‌ی ئه‌و بڕیاره ده‌ده‌ن پێویسته ڕەچ��اوی هه‌ست و نه‌ستی كه‌سوكاری شه‌هیدانی تر بكه‌ن». به‌بڕوای ناوبراو «هه‌ندێ كه‌س ڕەم��زن و ئه‌گه‌ر شتیشیان به‌ناوه‌وه بكرێ بڕواناكه‌م كه‌س گله‌یی هه‌بێت، بۆ منوونه یه‌كه‌مین شه‌هیدی پێشمه‌رگه له شۆڕشی نوێی گه‌له‌كه‌مان ،یان یه‌كه‌م كه‌س كه له سێداره دراوه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر به ناوی شه‌هیدی ئاساییه‌وه بكرێ جیاوازی دروستده‌كات و نیگه‌رانيی ب �ه‌دواوه ده‌بێت ،بۆیه باشرته ئه‌م مه‌سه‌له‌یه به
ئه‌و له درێ��ژەی لێدوانه‌كه‌یدا بۆ به‌یان جه‌ختیشیكرده‌وه «ئه‌م ناونانه دوودڵی له دڵی كه‌سوكاری شه‌هیدانیشدا دروستده‌كات‌و ناتوانرێ دڵی كه‌سوكاری هه‌موو شه‌هیدان ڕابگیرێ ،ئه‌مه جیا ل �ه‌وه‌ی ئه‌مجۆره ناونانه فه‌رزكردنی هه‌ندێ شه‌هیده به‌سه‌ر شه‌هیدانی تردا و غه‌دركردنه لێیان». به ب��ڕوای ناوبراو باشرتین كار بۆ شه‌هیدان بریتیيه له «دروستكردنی مۆزه‌خانه‌یه‌كی نیشتامنی له شاره‌كاندا بۆ كۆكردنه‌وه‌ی وێنه و سیڤيی شه‌هیدانی هه‌موو الیه‌نه‌كان ،بۆ ئه‌وه‌ی هاوواڵتیان له بۆنه جیاوازه‌كاندا سه‌ردانی بكه‌ن». عه‌بدوڵاڵ جه‌ختیكرده‌وه «له ژێر ده‌سه‌اڵتی پارتیدا شوێنی شه‌هیده‌كانی یه‌كێتی نابێته‌وه و به پێچه‌وانه‌شه‌وه وایه». ئ���اس���ۆ ح����اج����ی ،ئ���ه‌ن���دام���ی س �ه‌رك��ردای �ه‌ت��ی��ی ه �ه‌ول��ێ��ری پ��ارت��ی دیموكراتی كوردستان ،روونیكرده‌وه «شه‌هید ل �ه‌وه گ�ه‌وره‌ت��ره به ناونانی شه‌قام و نه‌خۆشخانه و قوتابخانه‌یه‌ك وه‌فای بدرێته‌وه ،ئه‌وانه‌ش كه شتیان ب �ه‌ن��اوه‌وه ده‌ك��رێ زیاتر ئ�هوان�ه‌ن كه كه‌سوكاریان به‌رپرسن ،ئه‌گه‌رنا شه‌هید هه‌یه زۆر قاره‌مان ب��ووه ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌سی وای نییه به‌رپرس بێت، هه‌ر باسیش ناكرێ». حاجی ئاماژەی به‌وه‌ش دا «به‌وجۆره ناونانه سه‌د خێزانی تری شه‌هید دڵیان ده‌شكێ ،بۆیه هیچ عه‌داله‌تيیه‌كی تێدا نيیه و باشرته به خزمه‌تكردن قه‌ره‌بووی كه‌سوكاری شه‌هید بكرێته‌وه ،ئه‌گه‌رنا ئه‌و هه‌موو شه‌قام و شوێنه گشتییه له كوێ بێنین به ناوی شه‌هیدانیانه‌وه بكه‌ین». به بڕوای ناوبراو «ناونانی شه‌قام و شوێنه گشتییه‌كان به ناوی شه‌هیدانه‌وه زۆر ل �ه‌وه پیرۆزتره به ن��اوی بیانی و
امه‌زراندن 189ده‌رچووی گه‌رمیان داده‌مه‌زرێنێ
اندنه‌كه له ڕێگه‌ی پارتییه‌وه كراوه و به‌پێی خاڵبه‌ندی نه‌كراوه» 189ده‌رچ��ووه‌ك��هی پێ دام �ه‌زرێ�نراوه، ڕاسته‌وخۆ له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه ده‌رچ���ووه و ل�ه ڕێ��گ�هی نوێنه‌رێكی خوێندكاره‌كان خۆیانه‌وه به‌ده‌ستامن گه‌یشتووه». س��ه‌رس��وڕم��ان��ی خ��ۆش��ی ده‌رب���ڕی ل���ه‌وه‌ی «دام���ه‌زراوه‌ك���ان داب�ه‌ش��ك�راون به‌سه‌ر فه‌رمانگه‌ی نزیكه‌ی 6وه‌زاره‌ت��دا، به‌اڵم نوورساوه‌كه ئاڕاسته‌ی پ �ه‌روه‌رده‌ی گه‌رمیان ك��راوه ،ئه‌مه جیا ل��ه‌وه‌ی ئه‌و پله وه‌زیفیانه‌ی بۆ پ �ه‌روه‌رده‌ی گه‌رمیان دامه‌زرێرناوه ئاماژەی به ناونیشانی پله وه‌زیفيیه‌كه نه‌كردووه كه ئایا وه‌كو مامۆستا
دامه‌زرێرناوه ،یان وه‌كو فه‌رمانبه‌ر». ه��اوك��ات شێخ ع�ه‌ب��دوڵ�ڵا ،جێگری س�ه‌رپ�ه‌رش��ت��ی��اری ئ��ی��داره‌ی گ�ه‌رم��ی��ان‌و سه‌رۆكی لیژنه‌ی ب��ااڵی دام �ه‌زران��دن له گه‌رمیان ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و 189كه‌سه له ڕێگه‌ی ئێمه‌وه و به‌پێی سیستمی دامه‌زراندن نه‌كراوه، ناتوانین هیچ قسه‌یه‌كی له‌باره‌وه بكه‌ین، چونكه فه‌رمانه‌كه‌یان له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه بۆ ده‌رچووه». ل��ه ب��هران��ب��ه‌ر ت��ۆم �ه‌ت��ب��ارك��ردن��ی ح��زب�ه‌ك�هی��ان��دا ب �ه دام��ه‌زران��دن��ی ئه‌و خوێندكاره ده‌رچ��ووان �ه ،ش��وان ڕۆسته‌م
به‌رپرسی مه‌كته‌بی په‌یوه‌ندییه‌كانی لقی 22ی گه‌رمیانی پارتی دیموكراتی كوردستان به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئێمه له بنه‌ڕەته‌وه ئه‌و ده‌نگۆیانه ڕەتده‌كه‌ینه‌وه كه گوایه دامه‌زراندنی ئه‌و 189كه‌سه له ڕێگه‌ی لقی ئێمه‌وه كرابێت ،به‌ڵكو دامه‌زراندنیان پاش ئه‌وه هات كه له ب �ه‌رده‌م ئیداره‌ی گه‌رمیاندا خۆپیشاندانیان كرد و له كاتی هاتنی سه‌رۆكی حكومه‌تیشدا ئیداره‌ی گه‌رمیان دی���داری س�ه‌رۆك��ی حكومه‌تی بۆ ڕێكخستوون و پێكه‌وه دانیشتوون، سه‌رۆكی حكومه‌تیش به‌ڵێنی دامه‌زراندنی پێداون».
یاسا ڕێكبخرێت». ئه‌ندامه‌كه‌ی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی ئه‌وه‌شی وت «له هه‌ولێر به‌شێكی زۆری شه‌قام و به‌رزه‌پرد به‌ناوی شه‌هیدانی پارتییه‌وه‌یه و هیچ شوێنیك ل �ه ب �هران��ب �ه‌ردا به‌ناوی شه‌هیدی یه‌كێتیيه‌وه نيیه، له‌كاتێكدا یه‌كێتی شه‌هیده‌كانی به شه‌هیدی پارتی به‌راورد ناكرێ، له ڕووداوه‌ك��هی یه‌كی شوباتیشدا وه‌كو یه‌ك 50شه‌هیدمان هه‌بوو، ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تییامن شه‌هید ب��وو ،ب��ه‌اڵم شه‌هیده‌كانی پارتی ه�ه‌م��ووی��ان م��ۆڵ و ب��ه‌رزه‌پ��رد و شوێنی گشتيیان به‌ناوه‌وه كراوه، شه‌هیده‌كانی ئێمه‌ش هیچیان به‌ناوه‌وه نه‌كراوه». ئه‌و ئه‌ندامه‌ی سه‌ركردایه‌تيی یه‌كێتی جه‌ختیشیكرده‌وه «ده‌بێت ئ��ه‌م مه‌سه‌له‌یه ل �ه په‌رله‌ماندا ڕێكبخرێت بۆ ئه‌وه‌ی شه‌هیده‌كان وه‌كو سیمبوول ته‌ماشا بكرێن ،نه‌ك شه‌هیدی حزب». پاشخان: به‌شێك له‌و شوێنانه‌ی به‌ناوی شه‌هیدانی یه‌كێتی و پارتیيه‌وه‌یه. (ن��ه‌خ��ۆش��خ��ان��هی شه‌هید شێره‌ی نه‌قیب و شه‌قامی شه‌هید ح��ه‌م��هڕەش و شه‌هید حه‌مه‌ی شاسوار و یاریگای شه‌هید مه‌هدی مه‌نسوور له كه‌الر ،نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ئه‌حمه‌د كه‌الری له ناحیه‌ی پێباز ،نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید خالید گه‌رمیانی له كفری ،یاریگای شه‌هید فرانسۆ هه‌ریری و پاركی سامی عه‌بدولڕەحامن له هه‌ولێر ،شه‌قامی بارزان له كه‌ركووك ،پردی یه‌كرتبڕی مامه ڕیشه و نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید عه‌لی عه‌سكه‌ری له چه‌مچه‌ماڵ و... هتد).
هه‌روه‌ها وتی «ئه‌سڵه‌ن ئه‌وانه‌ی فه‌رمانی دامه‌زراندنیان بۆ ده‌رچووه پێش فه‌رمانه‌كه نه‌مانبینیون‌و خۆیان لیستی ناوه‌كانیان ئاماده كردووه و زیاتر له %85یشیان له هیچ ئۆرگان و ته‌نزیامتێكی پارتییدا ناویان نییه و الیه‌نگریشامن نین». به بڕوای ناوبراو «دامه‌زراندن به‌پێی سیستمه‌كه‌ش ناعه‌داله‌تی ت��ێ��داب��ووه ب����ه‌وه‌ی ده‌رچ����ووی ساڵی 2010دان���ه‌م���ه‌زراوه و به پێچه‌وانه‌شه‌وه ده‌رچووی ئه‌مساڵی 2012دامه‌زرێرناوه». ن��اوب�راو جه‌ختیكرده‌وه «ئه‌و قسانه‌ی له باره‌ی دامه‌زراندنی ئه‌و 189ده‌رچ��ووه‌وە ده‌كرێ له ڕێگه‌ی لقی پارتيیه‌وه ،دووره له ڕاستییه‌وه و ته‌نها هۆكاریش بۆ دروستكردنی ئ�ه‌و ده‌نگۆیانه ئه‌وه‌یه كه‌سانێك پێیان ناخۆشه سه‌رۆكی حكومه‌ت ئه‌و هه‌موو ده‌رچ��ووه‌ی ب �ه‌ده‌ر له پشكی سنووره‌كه له دامه‌زراندن، دامه‌زراندووه».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
كوردستان یه‌كێك بوو ل ه پاكترین شوێنەکانى جیهان ل ه ڕووی بوونی ماده‌ی هۆشبه‌رەوە، كه‌چی چه‌ند ساڵێك ه لێره‌وله‌وێ ئه‌و ماددان ه ده‌هێنرێن ه كوردستان و داموده‌زگاكانی حكومه‌تیش هه‌واڵی ده‌ستگیركردنی ئه‌و باند و ماددانه باڵوده‌كه‌نه‌وه.
خه‌ریكه كوردستان دەبێته كاروانسه‌رای مادده‌ی هۆشبه‌ر «لە سلێامىن 140كه‌س به مادده‌ی هۆشبه‌ره‌وه ده‌ستگیركراون»
په‌یجور :سه‌اڵح ساالر ده‌رباره‌ی جۆر و بڕی ماده‌ی هۆشبه‌ر كه له هه‌رێمی كوردستان ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه ،عه‌مید جه‌الل مینه‌به‌گ ،لێپررساوی به‌شی م��اده هۆشبه‌ره‌كان له ئاسایشی سلێامنی ،بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان وتی «ئه‌و م��اددان �ه بریتین ل �ه :حه‌شیش ،تلیاك، هێرۆیین ،شیشه ،كڕاك ،تا ئێستا ئه‌وه‌ی له ئاسایشی سلێامنی ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه بڕەكه‌ی له سه‌رووی په‌نجا كیلۆوەیه ،كه هه‌ندێكی به فه‌رمانی دادگا ته‌له‌ف كراوه». سه‌باره‌ت به‌وه‌ی زه‌مه‌نی دیاریكراو ب��ۆ ده‌رك��ه‌وت��ن��ی م���اده‌ی ه��ۆش��ب�ه‌ر له كوردستان بۆ كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه؟ ،ناوبراو وتی «تا ساڵی 1990عێراق پاكرتین واڵت ب��ووه له ڕووی به‌كارهێنانی م��ادده‌ی ه��ۆش��ب�ه‌ره‌وه ،ئه‌مه‌ش ب ه پێی ڕاپۆرتی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان .به‌اڵم پاش كۆڕەوه شكۆمه‌ندانه‌كه‌ی هه‌رێمی كوردستان ،كه خه‌ڵكی كوردستان ئ��اواره‌ی واڵتان بوون، له‌وێش مانه‌وه و له‌و كۆمه‌ڵگایانه‌شدا ماده‌ی هۆشبه‌ر به‌كارده‌هێرنا و بازرگانیشی پێوه ده‌ك�را ،ئیرت هه‌ندێك كه‌س ئالووده
ب��وون و ئه‌و دیارده‌یه‌یان گواسته‌وه بۆ هه‌رێمی كوردستان ،وات ه زه‌مه‌نه‌ك ه بۆ پاش كۆڕەوه‌كه ده‌گه‌ڕێته‌وه». ب �ه‌اڵم ئ�ه‌و ئ��ام��اره‌ی عه‌مید جه‌الل ئ��ام��اژەی پ��ێ��ك��ردووه ،ته‌نیا س��ن��ووری چ��االك��ی��ی�ه‌ك��ان��ی ئ��اس��ای��ش��ی سلێامنی ده‌گرێته‌وه ،ده‌نا ئه‌و ڕێژەیه له كوردستان زۆر له‌وه زیاتره كه ئه‌و ئاماژەی پێكردووه، ه �ه‌ر بۆیه ل�ه وه‌اڵم���ی ئ �ه‌و پرسیاره‌ی ڕۆژنامه‌ی به‌یاندا كه ته‌نیا مانگی ڕابوردوو له سنووری شاری چه‌مچه‌ماڵ بڕی 100 كیلۆ ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه ،ناوبراو وتی «ڕاسته منیش ئه‌وه‌م ل ه هه‌واڵه‌كاندا بینی، به‌اڵم نازانم جۆره‌كه‌شی چییه». سه‌باره‌ت به ئاماری ئه‌م ساڵ ()2012 به‌رپرسی به‌شی م��اده هۆشبه‌ره‌كان له ئاسایشی سلێامنی وتی «ته‌نیا له ساڵی 2012دا 140كه‌س ده‌ستگیر كراون و بڕی حه‌وت كیلۆ و نیویش له ماده‌ی هۆشبه‌ر
«خه‌ڵك هه‌یه به‌ر لێبوردنی گشتی كهوتووه و پاش هاتنە ده‌ره‌وه‌ی له زیندان ده‌ستی به هه‌مان كار كردووه‌ته‌وه»
سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌ده‌ر ل ه سیستمی دا
په‌یجور :دلێر عه‌بدولڕەحامن
كۆتایی هه‌فته‌ی ڕاب���وردوو، ب��ه ف�ه‌رم��ان��ێ��ك��ی س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت��ی��ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران 189 ،ده‌رچووی زانكۆ و په‌یامنگاكان له سنووری گه‌رمیاندا بڕیاری دامه‌زراندنیان بۆ ده‌رچ��وو ،دواب���ه‌دوای بڕیاره‌كه‌ش نزیكه‌ی 350خوێندكاری ده‌رچووی دانه‌مه‌زراوی زانكۆ و په‌یامنگاكانی كوردستان له سنووری گه‌رمیاندا، گردبوونه‌وه‌یه‌كی ناڕەزاییان له دژی «ناعه‌داله‌تی» كردن له دامه‌زراندندا ئه‌نجامدا و بۆ م��اوه‌ی كاتژمێر و نیوێكیش ڕێگه‌ی نێوان ك��ه‌الر ـ ڕزگ��اری��ی��ان داخ��س��ت ،نوێنه‌رێكی خوێندكاره دانه‌مه‌زراوه‌كان ئاماژە ب�ه‌وه ده‌دات كه ئه‌و 189ناوه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زی�ران�ه‌وه ف��ه‌رم��ان��ی دام���ه‌زران���دن���ی���ان بۆ
ده‌س��ت��ی ب �ه‌س �ه‌ردا گ��ی��راوه» .ه�ه‌روه‌ه��ا ده‌رب���اره‌ی س�زای ئه‌و ج��ۆره تاوانه ،ئه‌و وتی «یاسای 14ی ماده هۆشبه‌ره‌كان بۆ ئه‌و بواره‌یه و سزای هه‌تاهه‌تایی به‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌كاندا ده‌سه‌پێنێت كه بازرگانی پێوه ده‌كه‌ن ،خۆی سزاكه ئیعدامه ،به‌اڵم لێره له‌سێداره‌دان جێبه‌جێ ناكرێت ،بۆیه بووه‌ته زیندانیی هه‌تاهه‌تایی ،بۆ ئه‌وه‌شی به‌كاری دێنێت له 3ساڵه‌وه بۆ 15ساڵه و هه‌موو ئه‌وانه‌ی كارئاسانی بۆ ده‌كه‌ن و ئه‌وانه‌شی ئاگایان لێیه‌تی و ئاگاداری ده‌زگ��ای په‌یوه‌ندیدار ناكه‌نه‌وه ،سزای دیاریكراویان هه‌یه». ڕۆژنامه‌كان چه‌ند جارێك له زاری ئه‌و كه‌سانه‌وه لێدوان ده‌گ��وازن �ه‌وه كه ده‌ستگیر ك���راون ب �ه تۆمه‌تی م��اده‌ی هۆشبه‌ر ،ئه‌وانیش ڕایده‌گه‌یەنن كه بۆ به‌رپرسی بااڵی حزبییان له هه‌رێم هێناوه و كاتێك به‌دەست ئه‌وانه‌وه ده‌ستی به‌سه‌ردا
گیراوه ،ئیرت به‌رپرسه‌كان خۆیان لێ بێبه‌ری كردووهو هه‌موو تاوانه‌كان كه‌وتووه‌ته ملی ئه‌وان ،به‌اڵم عه‌مید جه‌الل ئه‌و هه‌واڵه‌ی ڕەتكرده‌وه و وتی «تا ئێستا له هه‌رێم هیچ به‌رپرسێك له پشتی ئه‌و باندانه‌وه نه‌بووه، ئه‌و كه‌سانه‌ی كه گیراون و وا ده‌ڵێن ،ڕاست ناكه‌ن ،چونكه دادگا دۆسێكه و كه‌سه‌كه‌ش ده‌بینێت و ئه‌گه‌ر وابێت ئه‌و به‌رپرسانه ده‌گیرێن ،به‌اڵم به‌رپرسه‌كان له پشتی نین و به پێچه‌وانه‌شه‌وه به‌رپرسه‌كامنان زانیاریی به ئێمه ده‌ده‌ن و هاوكارییامن ده‌كه‌ن». ده‌ن��گ��ۆی ئ���ه‌وه‌ش ه�هی�ه ك �ه ئه‌و بڕە ماده هۆشبه‌رانه‌ی ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت ،هه‌موویان ته‌له‌ف ناكرێن و به‌شێكیان چاره‌نووسیان نادیاره ،به‌یان ئه‌و پرسیاره‌ی ئاڕاسته‌ی عه‌مید جه‌الل كرد ،ئه‌و وتی «ته‌له‌ف به‌ده‌ست دادگایه ،به گرام لێپرسینه‌وه‌ی له‌سه‌ر ده‌كرێت و به فه‌رمانی دادگ��ا ده‌ینێرین بۆ ده‌زگ��ای ته‌ندروستی
و ل�ه‌وێ ده‌یسووتێنن ،لیژنه‌شی لێیه و وه‌زنیشی بۆ ده‌كرێته‌وه‌و به‌دیار چاوی میدیاكانه‌وە ته‌له‌ف ده‌كرێت حه‌ز ده‌كه‌م پێت بڵێم ،دادگا له نیوگرام خۆش نابێت». هه‌ندێك ك�ه‌س ب��اس ل �ه‌وه ده‌ك�ه‌ن كوردستان بووه‌ته س�ه‌ره ڕێگه‌ی هێنان و بردنی م��اده‌ی هۆشبه‌ر و ته‌نانه‌ت بۆ ئ �ه‌ورووپ��اش ده‌گ��وازرێ��ت �ه‌وه ،ب �ه‌اڵم ئه‌و به‌رپرسه‌ی ئاسایش هه‌موو ئه‌و ده‌نگۆیانه ڕەتده‌كاته‌وه‌و نایان سه‌لێمێنێت .به‌اڵم ساڵی ڕاب��وردوو هه‌واڵی ئه‌وه باڵوبووه‌وه كه له ڕێگه‌ی فڕۆكه‌خانه‌ی سلێامنییه‌وه ماده‌ی تلیاك ڕەوانه‌ی واڵتی به‌ریتانیا كراوه، ناوبراو وتی «منیش ئه‌وه‌م بیست به‌اڵم هیچ به‌ڵگه‌یه‌كی سه‌ملێنه‌ر نه‌بوو پشتڕاستی بكاته‌وه ،من حه‌ز ده‌كه‌م ئه‌وه‌ت پێبڵێم، له كوردستان كه‌س نییه ئالوود ه (موعتاد) بێت ،واته به‌وشێوه‌ی ه زۆر نه‌بووه خه‌ڵكی موعتادی لێ بكه‌وێته‌وه ،بۆی ه تا ئێستا به‌ڵگه نییه كه كوردستان بووبێته ترانزێتی م��اده‌ی هۆشبه‌ر زۆرترین ئه‌و ڕێژەیه‌ش ئه‌و سه‌د كیلۆیه‌یه ك ه تۆ باست كرد و ئه‌ویش له كوردستانه‌وه نه‌هاتووه ،به‌ڵكو له عێراقه‌وه هاتووه بۆ كوردستان و له‌وێ ده‌ستی به‌سه‌ردا نه‌گیراوه».
ماده‌ی هۆشبه‌ر ل ه زۆر واڵت ئه‌منی قه‌ومی ئه‌و واڵته ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه و جاری وا هه‌یه سومعه‌شی دێنێته خواره‌وه، سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ئایا ئه‌گه‌ر هه‌یه ماده‌ی هۆشبه‌ر له كوردستان بنه‌بڕ بكرێت و پێشی پێ بگیرێت ،یان په‌ره بسه‌نێت ،عه‌مید جه‌الل وتی «ئه‌گه‌ر زوو پێشی پێ نه‌گیرێت په‌ره ده‌سه‌نێت و له‌ده‌ست ده‌رده‌چێت، بوونی دی��ارده‌ی ماده‌ی هۆشبه‌ر له هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌كدا ترسناكه ،چونكه دزی و كوشنت و خۆكوشنت زۆر ده‌بێت و خێزان هه‌ڵده‌وشێته‌وه و ه����ه‌زاران كه‌سیش تووش ده‌كات ،به‌اڵم ئێمه هه‌وڵ ده‌ده‌ین به هوشیاریی هاوواڵتیان و ته‌نانه‌ت به الیه‌نی ئایینییش ،چونكه ئاینه‌كه‌مان ك�ه ئیسالمه ،دژی ئ �ه‌و دی��ارده‌ی �هی��ە و ده‌توانین له‌و ڕێگه‌یه‌شه‌وه ڕێگه‌ی لێ بگرین ،ئێستا نه‌خۆشخانه‌یه‌كیشامن بۆ ئه‌و كه‌سانه كردووه‌ته‌وه كه تووشی ئه‌و مادده هۆشبه‌رانه بوون و هه‌وڵ ده‌ده‌ین ڕزگاریان بكه‌ین ،بۆ ئه‌وه‌ی كه له زیندان هاتنە ده‌ره‌وه دووباره‌ی نه‌كه‌نه‌وه ،چونكه خه‌ڵك هه‌یه به‌ر لێبوردنی گشتی كهوتووه و پاش هاتنە ده‌ره‌وه‌ی له زیندان ده‌ستی به هه‌مان كار كردووه‌ته‌وه».
نوێنه‌رێكی خوێندكاره دانه‌زراوه‌كان «دامه‌زرا
ده‌رچ��ووه ،له ڕێگه‌ی پارتی دیموكراتی كوردستانه‌وه كراوه و به‌رپرسی مه‌كته‌بی پ�هی��وه‌ن��دی��ی�ه‌ك��ان��ی ئ��ه‌و ح��زب �ه‌ش له گه‌رمیان ئه‌و ده‌نگۆیانه ڕەتده‌كاته‌وه كه دامه‌زراندنه‌كه له ڕێگه‌ی ئه‌وانه‌وه كرابێت ،ه��اوك��ات س �ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی بااڵی دامه‌زراندن له گه‌رمیان جه‌خت له‌وه دهكاتهوه كه ئه‌وان ئاگاداری ئه‌و دامه‌زراوانه نین و له ڕێگه‌ی ئیداره‌ی گه‌رمیان‌و لیژنه‌كه‌ی ئه‌وانه‌وه نه‌كراوه. ڕێ��ب��وار سه‌رتیپ زه‌ن���دی یه‌كێك له نوێنه‌رانی خوێندكاره ده‌رچ��ووه دان����ه‌م����ه‌زراوه‌ك����ان ب��ه (ب���هی���ان)ی
ڕاگه‌یاند «ئ�ه‌و 189كه‌سه‌ی فه‌رمانی دامه‌زراندنیان بۆ ده‌رچ��ووه له ڕێگه‌ی لقی پارتییه‌وه ك��اری��ان ب��ۆ ك���راوه و دامه‌زراندنه‌كه‌ش سیفه‌تێكی حزبيی وه‌رگ��رت��ووه و پشت ئه‌ستوور نییه به هیچ بنه‌مایه‌كی خاڵبه‌ندی و خێزانداری و سیستمی نوێی دام �ه‌زران��دن ،كه له ڕێگه‌ی ئیداره‌ی گه‌رمیانه‌وه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێ‌و زۆرینه‌ی دامه‌زراوه‌كانیش سه‌ر به‌و پارته‌ن». ه�ه‌روه‌ه��ا وت��ی «ئێمه ژم��اره‌م��ان نزیكه‌ی 400ده‌رچ����ووه و تائێستا دانه‌مه‌زراوین ،له‌كاتێكدا به‌شی زۆرمان
ده‌رچووی ساڵی 2010ین‌و هه‌شامنه ل ه ده یه‌كه‌مینه‌كانی به‌شه‌كه‌یه‌تی ،كه‌چی له‌و 189پله‌ی دامه‌زراندنه‌دا خوێندكار هه‌یه ده‌رچ���ووی 2012ی �ه ،ئ �ه‌وه‌ش نایاساییه». ناوبراو وتیشی «ئێمه ب��ه‌رده‌وام ده‌بین له‌سه‌ر ده‌ربڕینی ناڕەزایه‌تییه‌كامنان تا ئه‌و كاته‌ی مافی خۆمان پێده‌درێ‌و له‌و ڕووه‌شه‌وه له هه‌وڵی ئه‌وه‌داین هه‌رسێ سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی هه‌رێم ببینین». فریاد حوسێن ،به‌رپرسی ڕاگه‌یاندنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی پ��ه‌روه‌رده‌ی گه‌رمیان به (به‌یان)ی وت «ئه‌و فه‌رمانه‌ی
9 ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
هه‌شت پێشنیاز بۆ هه‌ڵواسینی تابلۆكانتان
تابلۆكان ده‌ت��وان��ن ل�ه رازان���دن���ه‌وه‌ی م��اڵ و ژووره‌كانی ناو ماڵ رۆڵی گرنگ بگێڕن، زۆرج���ار ئێمه گرنگی ب �ه‌م چه‌شنه رازاندنه‌وه ناده‌ین ،به‌اڵم له واڵتانی تر به گرنگییه‌وه ده‌ڕواننه بابه‌تی له‌و
جۆر ه و میدیاكان زۆر خۆیانی پێوه سه‌رقاڵ ده‌كه‌ن. -1بۆ هه‌ڵواسینی تابلۆ له سه‌روو سیسه‌می خه‌وتن ،یان قه‌نه‌فه‌وه ،باشرت وایه تابلۆكان به شێوه‌ی دوو تابلۆ ،یان چوار تابلۆ بن.
-2بۆ هه‌ڵوا سینی تابلۆ له ژووری دانیشتندا ،باشرت وای���ه تابلۆكه له سه‌ر گه‌وره‌ترین دیوار هه‌ڵبواسن ،ب�ه جۆرێك دوو له‌سه‌ر سێی دیواره‌كه دابپۆشێ. -3تابلۆكان به جۆرێك هه‌ڵبواسن كه له هێڵی بینینتاندا بن ،واتا زۆر به‌رز و زۆر نزمیش نه‌بن ،كه مرۆڤ ناچار بكات بۆ بینینی سه‌ری به‌رز ،یان نه‌وی بكات. -4ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێ چه‌ند تابلۆیه‌ك هه‌ڵبواسن ،باشرت وایه ئه‌وانه‌ی ره‌نگیان رووناكرته له س�ه‌ره‌وه بن و ئه‌وانه‌شی قاوه‌یی ،یان ره‌نگیان تۆخرته ،له خوارتر بن.
-5بابه‌تی ئه‌و تابلۆیانه‌ی له یه‌ك نزیكن ،با له پاڵ یه‌كدا بن ،بۆ منوونه ئه‌گه‌ر تابلۆیه‌كتان له س�ه‌ر ده‌ری��ا و ئۆقیانووسه ،ئه‌و تابلۆیانه‌ی دیمه‌نی قه‌راخ و به‌له‌م و ماسیگریان هه‌یه ،باشرت وایه بكه‌ونه پاڵ یه‌كرت. -6ئه‌گه‌ر ده‌ت��ان�ه‌وێ تابلۆكانتان سه‌رنجڕاكێش بن ،باشرت وایه له سه‌ره‌وه‌ی تابلۆكه گڵۆپێك هه‌ڵبكه‌ن ،به جۆرێك كه تابلۆكه رووناك بكاته‌وه. -7هه‌ندێك جار ده‌توانن تابلۆكان ب��ۆ ش��اردن��ه‌وه و داپۆشینی شوێنه رووخاوه‌كانی ناو ماڵ به‌كار بهێنن. -8ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێ دیواره‌كه‌تان به‌رزتر بنوێنێ ،ده‌بێ تابلۆكان به شێوه‌ی ستوونی هه‌ڵبواسن ،ئه‌گه‌ریش ده‌تانه‌وێ دی��واره‌ك �ه‌ت��ان درێ��ژت��ر بنوێنێ ،ده‌بێ تابلۆكان به شێوه‌ی ئاسۆیی هه‌ڵبواسن.
ده‌ستدرێژیی سێكسی بۆ سه‌ر ژنانی ئه‌مه‌ریكا بێوێنه‌یه
ه ساڵی 2050دا جیهان خواردنی لێده‌بڕێت ل ئا :بەیان
له هۆڵه‌ندییه‌وه :محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د %78ی ژنانی ئه‌مه‌ریكا ،ئه‌وانه‌ی له نێو وه‌زاره‌تی به‌رگریی ئه‌مه‌ریكادا كار ده‌كه‌ن ،دووچاری ده‌ستدرێژی و په‌الماریی سێكسی ده‌بنه‌وه له الیه‌ن كارمه‌ندانی پیاوی ئه‌و وه‌زاره‌ت�ه‌وه، واته به ڕێژەی له ده‌دا هه‌شت ژن، ته‌نیا دوو ژن ده‌ستدرێژییان ناكرێته سه‌ر ،ئه‌وانیش یان نارشینن ،یان پیر و كه‌مئه‌ندامی ناشیرینن.
له ب��واری پ �ه‌روه‌رده‌ش��دا ،نوێرتین راپ��رس��ی و دات��ا ئ��ه‌وه‌ی نیشان دا كه سااڵنه نزیكه‌ی 4.5ملیۆن له مامۆستا و خوێندكاری قوتابخانه و ئامۆژگا و زانكۆكان و ته‌نانه‌ت داده و كارمه‌ندانی باخچه‌ی س��اوای��ان و دایه‌نگه‌كانیش ل�ه ئه‌مه‌ریكا ،دووچ����اری پ �ه‌الم��ار و ده‌ستدرێژیی سێكسی ده‌ب��ن �ه‌وه ،كه زۆرینه‌ی ئه‌و تاوانانه‌ش ناچنه دادگا،
چۆن سفرەی میواندارییت دەڕازێنیتەوە؟ ئا :ئیامن ناصح * سەرەتا لە کاتی ئامادەکردنی لیستی خواردەمەنییەکاندا ،سەرنج بدە لە تەمەنی میوانەکەت ،شوێنی نیشەتەجێبوونی ،ب��اری تەندروستی، تەنانەت لە ڕەگەزیش. * لە لیستی خواردەمەنییەکاندا تا ئەو ڕاددەی��ەی دەتوانی ،خواردنی هەرسبەخش بەکارمەهێنە. * دوو زەاڵتە لە یەک ،یاخود دوو خواردن لە هەمان جۆر ،یان بە هەمان ناو ،با لە ناو لیستی خواردەمەنییەکەتدا نەبێت. * ج��ی��اوازی��ی ن��ێ��وان خوانێکی شاهانەیی و خێزانەکەی تۆ ،تەنها مێز و سێتی نان خواردنەکەتە ،بەاڵم یاساکانی خواردن هەموویان یەک شنت. * لەسەر سفرەی خوانتان با زیاد لە
سێ سێت چەقۆ و چەتاڵ بەکارنەیەت، ب���ەاڵم دەک���رێ چ���وار سێت پ���ەرداخ بەکاربهێنیت. * ئەو سفرەیەی کە بۆ میوانەکەتت ئ���ام���ادەت ک�����ردووە ،دەب���ێ ل��ەگ��ەڵ هەرخواردنێکدا سێتی چەقۆ و چەتاڵی خۆی لەگەڵدا بێت ،با بۆ خواردنی جیاواز دەوری جیاواز بەکاربێت. * لە کاتی بەکار‌هێنانی چەتاڵدا، ئ��اگ��ادارب��ە چەتاڵی خ���واردن ل��ە الی چەپی دەوریی نان خواردنەکە ،چەتاڵی شیرینییش لە سەرەوەی دەورییەکە بێت. * دەبێت چەقۆ لە الی ڕاستی دەورییەکەوە و نزیک سینیی نانەکە بێت ،بیریشت نەچێت چەقۆی شیرینی بڕینیش بە هەمان شێوەی چەتاڵ لە سەرەوەی دەورییەکەوە دەبێت.
ئه‌گه‌ر سكااڵكانیش بگه‌ن ه دادگ��ا، ئ �هوا رێژەیه‌كی زۆری��ان هیچ ئاكام و ده‌ره‌نجامێكی ئه‌وتۆیان نابێت و تاوانباران سزای توند نادرێن ،مه‌گه‌ر پله و پایه‌كانیان له پله‌ی س�ه‌رۆك و ئ�ه‌م��ی��ن��داری گشتی و وه‌زی���ر و به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌كاندا بن. سه‌رچاوه: .Veterans Affairs
ژماره‌یه‌ك لێكۆڵه‌ر ئاشكرایان كرد كه جیهان بۆ دابینكردنی به‌شه خۆراكی خۆی ،له ساڵی 2050دا پێویستی ب �ه س��ێ گ��ۆی زه‌وی ده‌بێت. ئ��اژان��س��ی ه �ه‌واڵ��ی ئیتاڵیا ب�ڵاوی ك��ردۆت �ه‌وه كه ژم��اره‌ی�ه‌ك لێكۆڵه‌ر له مونته‌دای چواره‌می نێوده‌وڵه‌تیی سه‌نته‌ری باریالی ئیتاڵی بۆ خوارده‌مه‌نی ،ئاشكرایان
كردووه نه‌ریته‌كانی خواردن كه ئێستا هه‌ن ،ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام بن ،ئه‌وا جیهان له ساڵی 2050دا بۆ دابینكردنی به‌شه خۆراكی خۆی ،پێویستی به سێ گۆی زه‌وی ده‌بێت .ئه‌و لێكۆڵه‌رانه پێیانوایه نه‌ریته‌كانی خواردنی ئێستا له جیهاندا، سااڵنه ده‌بێته هۆی به‌فیڕۆدانی ملیارێك و سێسه‌د تۆن خواردن ،به‌وهۆیه‌شه‌وه پێشبینی ده‌كرێت ئه‌م نه‌ریته له چه‌ند ده‌یه‌یه‌كی داهاتوودا ،ببێته هۆی نه‌مانی
خوارده‌مه‌نی له‌سه‌ر زه‌ویدا. ب �ه‌ش��دارب��ووان��ی مونته‌دای چواره‌می نێوده‌وڵه‌تی ،پێشبینی ئه‌وه‌شیان كرد كه له ساڵی 2050دا ژماره‌ی دانیشتوانی سه‌ر گۆی زه‌وی بگاته نۆ ملیار كه‌س ،ئه‌مه‌ش واته به‌رزبوونه‌وه‌ی رێژەی به‌كارهێنانی خواردن له جیهاندا به رێژەی ،%70 ك ه هاوكات سامانه رسوشتییه‌كانیش رووه‌و كه‌مبوونه‌وه ده‌چن.
ئەو وێنانەى جیهانیان گۆڕى ئا :الس هه‌ورامی
ئه‌وه‌ی له وێنه‌كه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت ،سه‌ربازێكی ته‌مه‌ن 19ساڵی ئه‌ڵامنیای رۆژهه‌اڵته به ناوی هانس كۆنراد شومان ،كه له پڕێكدا چه‌كه‌كه‌ی فڕێده‌دا و له به‌شه رۆژهه‌اڵتییه‌كه‌ی ئه‌ڵامنیاوه به س �ه‌ر ته‌له دڕكاوییه‌كاندا ب��ه‌ره‌و به‌شه رۆژئاواییه‌كه‌ی ،هه‌ڵدێت. ئه‌م وێنه‌یه گوزارشت بوو له بێزاریی له جه‌نگی سارد و سیستمی كۆمۆنیزمی ،كه ئه‌وكات به‌شه رۆژهه‌اڵتییه‌كه‌ی ئه‌ڵامنیای به‌ڕێوه ده‌برد .وێنه‌كه به كامێرای پیته‌ر لیبینگ له رۆژی 1961/9/15گیراوه. ت��ا ئ �ه‌وك��ات �ه‌ش ن��ێ��وان��ی ه���ه‌ردوو به‌شه‌كه‌ی ئه‌ڵامنیا به ته‌لی دڕكاویی جیاكرابۆوه ،به‌اڵم بۆ رۆژی دوای ئه‌و رووداوه ،ده‌ستكرا به دروستكردنی دیواری به‌رلین ،كه ئه‌ویش له رۆژی 1989/11/9رووخێرنا و هه‌ردوو به‌شه‌كه‌ی ئه‌ڵامنیا یه‌كیان گرته‌وه.
هه‌اڵتن ب ه ر ه و ئ هڵمانی ا ی ر ۆ ژ ئ ا وا – ئ ه ی ل و و ل ی 1961
8 www.bayanpress.
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
پاش مۆته‌كه‌ی مینیزێس ،سكۆالری له‌به‌رده‌م قورسترین ئه‌ركدا
و :دارا حسێن به‌ده‌ستهێنانی جامی 2014ی به‌رازیل ،داواكاریی هه‌ر هاوواڵتییه‌كی به‌رازیلی و ه��ان��ده‌ری هه‌ڵبژارده‌ی سامبایه له‌سه‌رجه‌م جیهاندا ،له‌وانه‌یه قبوڵی لویس سكۆالری بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و گرێبه‌سته نوێیه و وه‌رگرتنی ئه‌و ئه‌ركه به قورسرتین دابرنێت له جیهاندا، ئه‌وه رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یه‌كی ئاشكرایه بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و كاره گرانه ،ئایا پاڵه‌وانی 2002ی جیهان سه‌ركه‌وتوو ده‌بێت له گێڕانه‌وه‌ی جامی ئاڵتونی بۆ كیسه‌كه‌ی به‌رازیل؟ مۆته‌كه‌یه‌ك كه ناوی مینیزێس بوو ئ���ه‌وه‌ی ب���راوه‌ی جامی جیهانی نه‌بێت ،خ��اوه‌ن��ی ده‌س��ت��ك�ه‌وت نییه له‌و واڵت �هی كه هه‌رگیز تۆپه‌كه‌ی له جامی جیهانی ئاوا نه‌بووه ،له وه‌ته‌ی مۆندیال هه‌یه له ساڵی 1930وه ،دانانی سكۆالریش ب��ۆ ئ �ه‌و ئ�ه‌رك�ه ل�ه دوای مینیزێسه‌وه دێت ،كه سه‌رده‌مه‌كه‌ی به مۆته‌كه ناوده‌برێت ئه‌وه‌یش بۆته هۆی درووستبوونی فشاری زیاتر له‌سه‌ر راهێنه‌ری پێشووی پورتوگال. ناوهێنانی س�ه‌رده‌م��ی مینیزێس بەڕەش ،به‌هۆی ئاست خراپی و بێ چێژی
نیامر و هاورێكانیه‌وه نییه به ته‌نها، به‌ڵكو به‌هۆی ئه‌نجامه خراپه‌كانه‌وه‌یه كه ئه‌و راهێنه‌ره‌ی پێشووی ب هرازیل تۆماری كرد و سومعه‌ی هه‌ڵبژارده‌كه‌ی دا له زه‌وی ،له كاتێكدا پێگه‌ی تۆپی پێی ئه‌ورپی گه‌شه ده‌ك��ات به شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام. راهێنه‌ری پیشووی ب � هرازی��ل له 24ی ته‌مووزی ساڵی 2010به راهێنه‌ر ده‌ستنیشانكرا ،له شوێنی كارلۆس دۆنگا كه سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو له تێپه‌ڕاندی قۆناغی چ��اره‌ك��ی كۆتایی مۆندیالی 2010ی ئه‌فریقیای باشوور ،تا ب هرازیل بگێڕێته‌وه پێشه‌نگی هه‌ڵبژارده‌كان. س��هرهڕای ئ �ه‌وه‌ی مینیزێس هیچ ئه‌زموونێكی نێوده‌وڵه‌تیی نه‌بوو ،له‌گه‌ڵ هیچ ئه‌زموونێكی له ده‌ره‌وه‌ی یانه‌كانی به‌رازیل ،به‌اڵم ریكاردۆ تێكسێرا سه‌رۆكی پێشووی تۆپی پێی به‌رازیل ،كه نارساو بوو به ئیمپراتۆر ،هه‌موو متامنه‌یه‌كی پێبه‌خشی و به راهێنه‌ر داینا ،دواتریش به‌رده‌وام به‌رگری لێده‌كرد. مانۆ له 10ی مانگی هه‌شتدا له یه‌كه‌م یاریی دۆستانه‌دا سه‌ركردایه‌تی به‌رازیلی كرد و ( )0-2له ئه‌مریكای ب��رده‌وه ،دوای بردنه‌وه‌ی له ئه‌مریكا سه‌ركه‌وتن له‌سه‌ر سه‌ركه‌وتنی تۆماركرد له مانگه‌كانی داهاتووی 2010دا ،به‌اڵم
بالۆ ده‌گه‌ڕێته‌و ه میالنۆ یانه‌ی ئه‌ی سی میالنی ئیتاڵیی له هه‌وڵدایه بۆبه‌ده‌ستهێنانی ماریۆ بالۆتێلی هێرشبه‌ری یانه‌ی مانچسته‌ر سیتی ئینگلیزی. تۆڕی میدیا سێتی ئیتاڵیی باڵویكرده‌وه كه یانه‌ی رۆسنێری هه‌وڵی ده‌ستبه‌ركردنی بالۆتێی ده‌دات‌و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش په‌یوه‌ندی به ستیزنه‌وه كردووهو له باره‌ی ئه‌و یاریزانه ئیتاڵییه قسه له‌گه‌ڵ كارگێریی یانه ئینگلزیه‌كه كراوه. به پێی ئه‌و سه‌رچاوه میالن ئاماده‌ی ه بۆ كڕینی بالۆتێی، هه‌ریه‌كه له پاتۆ و رۆبینۆ بفرۆشێت ،كه هه‌ردوو یاریزانه‌كه له‌الیه‌ن چه‌ند یانه‌یه‌كه‌وه گرنگییان پێده‌درێت.
شكستیهێنان به‌رامبه‌ر ئه‌رجه‌نتین ل ه ده‌وحه‌ی پایته‌ختی قه‌ته‌ر له ناو هڕاستی مانگی یانزه‌دا به گۆڵێكی بێبه‌رامبه‌ر، سه‌رجه‌م ئه‌نجام ه باشه‌كانی سه‌ره‌تای له بیره‌وه‌ریدا سڕییه‌و ه و رۆژنامه‌كان ده‌ستیانكرد به ره‌خنه گرتن له شێواز یاریی كردنی هه‌ڵبژارده‌ك ه و ده‌نوكیان له‌سه‌ری بوو تا ماڵئاوایی له پۆسته‌كه‌ی كرد. ساڵی 2011نیامر و هاوڕێكانی به شكستهێنان ده‌ستیان پێكرد به‌رامبه‌ر فه‌ره‌نسا ،پاشان شكستی تاڵ ده‌ستی پێكرد و له یارییە فه‌رمییه‌كاندا و له‌سه‌ر ده‌ستی پاراگوای له كوپا ئه‌مریكا ،كرانه ده‌ره‌وه و له پاڵه‌وانێتییه‌كه‌یشدا ته‌نها یه‌ك سه‌ركه‌وتنیان تۆماركرد ،به‌رامبه‌ر پاراگوایش هاند هران تووشی شۆك بوون كاتێك بینیان هه‌ڵبژارده‌كه‌یان بێتوانایه ل�ه ت��ۆم��ارك��ردن��ی ته‌نها ی �ه‌ك لێدانی یه‌كالكه‌ره‌وه‌یشدا. ساڵی 2012یش به‌رازیل نه‌یتوانی یه‌ك یاریی له هه‌ڵبژارده گه‌وره‌كان بباته‌وه ،جگ ه له یارییه‌كی دۆستانه به‌رامبه‌ر ئه‌رجه‌نتین ( )1-2كه به بێ یاریزانه پیشه‌گه‌ره‌كان ئه‌نجامدرا ،ئه‌م راهێنه‌ر ه رۆژنامه‌كانی به‌و بردنه‌وانه‌وه سه‌قاڵ كردبوو كه هه‌رگیز هاوشانی هه‌ڵبژارده‌یه‌كی خ��اوه‌ن پێنج نازناوی
جامی جیهانیی نه‌بوون. یاخیبوونی به‌رده‌وامی ئاڵتونیی ئۆڵۆمپی م��ی��ن��زێ��س ل��ه‌گ��ه‌ڵ وه‌رگ��رت��ن��ی راه��ێ��ن� هرای�ه‌ت��ی ه��ه‌ڵ��ب��ژارده‌ی خ��وار ته‌مه‌ن 23ساڵ ل ه ئۆڵۆمپیادی له‌نده‌ن به‌رازیلیه‌كان سه‌رسام بوون كاتێك یاریی كۆتاییان به‌رامبه‌ر مه‌سیك ( )2-1دۆڕاند، بێگومان دوای ئ�ه‌وه‌ی��ش هیچ كه‌س پیرۆزبایی ل ه راهێنه‌ر نه‌كرد به بۆنه‌ی به‌ده‌ستهێنانی مه‌دالیای زیویه‌وه ،به پێچه‌وانه‌وه‌ی رووبه‌ڕووی ره‌خنه‌ی زیاتر بویه‌وه. له مانگی حه‌وتی 2012دا چاودێران بڕوایان به‌و راستییه نه‌كرد كه ب هرازیل چ��ووه ده‌ره‌وه‌ی ل �ه ری��زب �ه‌ن��دی ده هه‌ڵبژارده‌كه‌ی یه‌كه‌می جیهان ،كه هه‌رگیز ئه‌و پله‌ی به‌جێ نه‌هێشتبوو ل���ه‌وه‌ت���هی ری��زب��ه‌ن��دی م��ان��گ��ان�هی هه‌ڵبژارده‌كان دانراوه له مانگی هه‌شتی ساڵی 1993وه. ئ��ه‌م��ه ب���وو ه���ۆك���اری ب��ڕی��اری ده‌ستله‌پێكێشانه‌وه‌ی مینیزێس له ئه‌ركه‌كه‌ی له‌الیه‌ن جۆزێ ماریان مارین سه‌رۆكی یه‌یكێتی تۆپی پێی ئێستای به‌رازیله‌وه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا ئه‌میش رووب���ه‌ڕووی ره‌خنه بوویه‌وه به‌هۆی كاتی ده‌ركردنی مینیزێس كه ته‌نها وه‌رز و نیوێكی ماوه بۆ مۆندیالی 2014ی
ئه‌دیبایۆر واز ل ه واڵته‌كه‌ی ده‌هێنێت پێش ده‌ستپێكردنی یارییه‌كانی جامی نه‌ته‌وه‌كانی ئه‌فریقیا، ئیامنیۆل ئه‌دیبایۆرى یاریزانی یانه‌ی تۆتنهام و هه‌ڵبژارده‌ی تۆگۆلیا، وازی ل ه یاریی نێوده‌وڵه‌تی هێنا و له‌گه‌ڵ واڵته‌كه‌یدا به‌شداریی جامی ئه‌فریقیا ناكات. پێشرت ئه‌دیبایۆر هەڕەشه‌ی وازهێنانی كردبوو ل ه یه‌كێتیی تۆپی پێی تۆگۆلی ،به‌هۆی پێنه‌دانی مووچه‌ی خۆی و یاریزانه‌كانی تری هه‌ڵبژارده‌كه ،دوای ئه‌وه‌ی یه‌كێتییه‌ك ه داواكه‌ی جێبه‌جێ نه‌كرد ،له ب هرامبه‌ردا ئه‌دیبایۆر بڕیاریدا واز ل ه یاریی نێوده‌وڵه‌تیی بهێنێت و ته‌نها له‌گه‌ڵ تۆتنهام یاریی بكات.
واڵته‌كه‌یان. سكۆالری و ملوانكه‌ی بردنه‌و ه هه‌ڵبژاردنی سكۆالری ب ه راهێنه‌ری ژماره 34له مێژووی به‌رازیلدا ،ته‌نها بیركردنه‌وه‌یه‌كی سه‌رپێی نییه ،به‌ڵكو داواكاریی گه‌ل و وه‌رزش و دۆزێكی گشتییه ،ل �ه‌ب �ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی س��ك��ۆالری بااڵنسێكی زۆری له خۆشه‌ویستی هه‌یه له دڵی هانده‌رانی به‌رازیلدا. ته‌نها كه‌سێكیش له یه‌كێتی تۆپی پێی به‌رازیلی ،نایه‌وێت جارێكی تر مه‌ترسی درووست بكات به دانانی راهێنه‌رێكی ناوخۆیی كه هیچ ئه‌زموونێكی نه‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌ورپییه‌كاندا ،یاخود به هێنانی راهێنه‌رێكی بیانی هه‌تا ئه‌گه‌ر ئه‌و راهێنه‌ره كه‌سێكی له قه‌باره‌ی پیب گواردیۆالی راهێنه‌ری پێشووی یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه بێت ،تا ببێته راهێنه‌ری نیشتیامنیی به‌رازیل. هاوكات دانانی كارلۆس ئه‌لبێرتۆ پ��ێ��رێ�را ب��ه ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری وه‌رزش���ی هه‌نگاوێكی تره بۆ قایلكردنی هاند هران كه ب �ه‌رده‌وام هاوڕێی ده‌ستكه‌وته‌كان بووه ،كه ئه‌م سه‌ركردایه‌تی ب هرازیلی كرد بۆ بردنه‌وه‌ی مۆندیالی .1994 كه‌سایه‌تی سكۆالری و شار هزایی له راهێن هرایه‌نی نێوده‌وڵه‌تی ،له یاریگاكانی ئه‌ورپادا ب��ه‌رده‌وام وه‌ك راهێنه‌رێكی
یه‌ده‌ك سه‌یر كراوه له ساڵی 2002ە‌وه، چونكه ئ �ه‌و ده‌زان��ێ��ت چ��ۆن مامه‌ڵه بكات له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژارده ئه‌ورپییه‌كان له پاڵه‌وانێتییه گه‌وره‌كاندا ،به‌سه ئه‌وه‌نده‌ی كه ساڵی 2004نزیك بوو له‌گه‌ڵ پورتوگال ببێته پاڵه‌وانی جامی ئه‌ورپا كاتێك یاریی كۆتایی به‌رامبه‌ر یۆنان دۆڕاند و له مۆندیالی 2006ی ئه‌ڵامنیاشدا پله‌ی چواره‌می له‌گه‌ڵ به‌ده‌ستهێنا ،كاتێك له نیوه‌ی كۆتاییدا به گۆڵێكی بێبه‌رامبه‌ر له به‌رده‌م فه‌ره‌نسادا شكستی هێنا. كاتێك له به‌رازیلیش ناوی سكۆالری ده‌هێرنێت ،له‌گه‌ڵیدا باسی به‌ده‌ستهێنانی مۆندیالی 2002ده‌كریت ،ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه ئه‌و كاته‌ی سكۆالری ئه‌ركی راهێن هرایه‌تی به‌رازیىل گرته ئه‌ستۆ، زۆر له‌م كاته‌ی ئێستا ده‌چ��وو ،كاتێك هه‌ڵبژارده‌ی به‌رگ زه‌رزد زۆری چێشت تا گه‌یشته مۆندیالی ئاسیا ،له ب هرامبه‌ردا سكۆالری ئااڵكه‌ی له ئیمرسۆن لیاو سه‌ند كه ته‌نها ساڵێك له كاره‌كه‌ی به‌رده‌وام ب��وو و پاشان سه‌ركردایه‌تی ك��رد بۆ مۆندیالی 2002ی كۆریای و یابان ،ئایا ئه‌مجاره‌یش دووب��ار ه ئه‌و راهێنه‌ره‌یە له به‌رازیل وه‌س��ف ده‌كرێت به‌وه‌ی به‌رده‌وام ملوانكه‌ی بردنه‌وه‌ی له ملدایه؟ سه‌رچاوه( :الجزيرة الرياضية)
حه‌كیم شاكر شوێنی زیكۆ ده‌گرێته‌وه یه‌كێتیی تۆپی پێی عێراقی رایگه‌یاند ك ه حه‌كیم شاكر ب ه شێوه‌یه‌كی كاتی ئه‌ركی راهێن هرایه‌تی هه‌ڵبژارده‌ی یه‌كه‌م ل ه ئه‌ستۆ ده‌گرێت و ئه‌گه‌ر زیكۆ نه‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی ،حه‌كیم شاكیر ب ه شێوەیه‌كی یه‌كجاریی ده‌بێت ه راهێنه‌ر. شاكر ك ه سه‌ركردایه‌تی الوانی عێراقی كرد بۆ یاریی كۆتایی جامی الوانی یه‌كێتی ئاسیا ب ه كاتی راهێن هرایه‌تی هه‌ڵبژارده‌ی عێراق ده‌كات ل ه یارییه‌كانی جامی رۆژئاوای ئاسیا ك ه بڕیاره واڵتی كوه‌یت میوانداریی بكات ،تا گرفتی یه‌كێتیی عێراق له‌گه‌ڵ زیكۆ یه‌كال ده‌بێته‌وه ،ك ه به‌هۆی كێشه‌ی ماددییه‌و ه ده‌ستی ل ه كاره‌كه‌ی هه‌ڵگرتووه.
11 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
خه‌مۆكی ل ه كوردستان ..هۆكاره‌كانی زیادبوونى په‌یجور :ئاكۆ عه‌لی -هه‌ولێر
خه‌مۆكی حاڵه‌تێكی هه‌ستكردن ه ب ه بێزاری و دڵته‌نگی و ف هرامۆشكراوی و به‌دبه‌ختی و بێچاره‌یی و بێ هیوایی. ئ �ه‌م حاڵه‌ت ه ل� ه زۆرب �ه‌م��ان��دا ،بۆ ماوه‌یه‌كی كاتی به‌دی ده‌كرێت و شتێكی ئاساییه ،به‌اڵم ئ�ه‌وه‌ی ئه‌م حاڵه‌ته‌ی له ئاسایی بردووه‌ت ه ده‌ره‌وه ،به‌رزبوونه‌وه‌ی ژم��اره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ه ل ه كوردستان كه هه‌ست ب ه خه‌مۆكی ده‌كه‌ن بۆ ماوه‌یه‌كی درێژخایه‌ن. د .یوسف عوسامن ،شار هزا ل ه بواری ده‌روونی پێی وای ه خه‌مۆكی نه‌خۆشيیه‌كی ده‌روونیی ه و ل ه ئه‌نجامی كۆبوونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك كێش ه و گرفت دروست ده‌بێت و كه‌سه‌ك ه ناتوانێت خۆی بگونجێنێت له‌گه‌ڵ ئه‌و بارودۆخه‌دا ،یاخود خه‌مۆكی زۆر جار ل ه ئه‌نجامی كێشه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه دروست ده‌بێت ،ك ه كێشه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ل ه كوردستاندا ڕێژەكه‌ی زۆره .هه‌روه‌ها ناوبراو وتی «ئێستا ل ه نزیكه‌ی 850ملیۆن كه‌س ل ه جیهاندا تووشی خه‌مۆكی بوون، له‌م ژماره‌ی ه نزیكه‌ی ٥٠٠ه� هزار كه‌س به‌هۆی خه‌مۆكییه‌و ه خۆیان ده‌كوژن». دكتۆر یوسف ئاماژەی به‌وه‌ش كرد ك ه ل ه كوردستاندا هه‌ندێك هۆكار وایان كردوو ه ك ه خه‌ڵكی زیاتر تووشی خه‌مۆكی بن ،وه‌ك به‌كارهێنانی ته‌كنه‌لۆژیای نوێ و بیركردنه‌و ه ل ه سه‌رده‌می پێش هاتنی ته‌كنه‌لۆژیا ،ك ه پێی ده‌وترێت خه‌مۆكی ته‌كنه‌لۆژی ،هه‌روه‌ها گۆڕانی بژێوی ژیان ل ه ئاستێكی نزمه‌و ه بۆ ئاستێكی به‌رز، به‌اڵم سیستمی كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌ر سیستمه كۆنه‌كه‌یه ،یاخود توندوتیژيی ناو خێزان و توندوتیژيی كۆمه‌ڵگا و ئه‌و شوێنه‌ی كاری تێدا ده‌كات ،ك ه ده‌بێت ه هۆی نامۆبوون و په‌یدابوونی دڵ هڕاوكێیه‌كی زۆر و دواجار تووشی خه‌مۆكی ده‌كات. خه‌مۆكی چه‌ند جۆرێكی هه‌یه، به‌اڵم ئه‌وه‌ی باو ه دوو جۆره ،یه‌كه‌میان به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌سه‌ك ه تووشی ڕوداوو و كاره‌ساتێكی گه‌ور ه ده‌بێت و ناتوانێت
«ل ه سه‌رەتادا ل ه ئه‌نجامی دڵ هڕاوكێو ه دروست ده‌بێت»
قبوڵی بكات تووشی خه‌مۆكی ده‌بێت، ئه‌مه‌ش ل ه هه‌موو توێژ و ته‌مه‌نه‌كاندا هه‌یه وه‌ك :ژن ،پیاو ،منداڵ ،گه‌نج ،هه‌رزه‌كار هه‌روه‌ها ل ه هه‌موو ئاستێكی ئابوورییدا ئه‌م حاڵه‌ت ه ده‌بیرنێت .جۆری دووه‌میان خه‌مۆكی بۆماوه‌یی ه و ل ه خێزانه‌و ه بۆی ده‌گوازرێته‌وه ،به‌اڵم ئه‌م حاڵه‌ته‌یان كه‌مرت به‌دی ده‌كرێت ،چونك ه زۆر جار كه‌سێك خه‌مۆك ه به‌اڵم هیچ حاڵه‌تێكی له‌و شێوه‌یه ل ه خێزانه‌كه‌یاندا به‌دی ناكرێت. ه�ه‌روه‌ه��ا محه‌مه‌د ته‌ها حسێن، م��ام��ۆس��ت��ای ده‌روون���اس���ی ل � ه كۆلێژی ئه‌ده‌بیاتی زانكۆی سه‌اڵحه‌دین ،وتی «خه‌مۆكی ل ه س �ه‌رەت��ادا ل ه ئه‌نجامی دڵ هڕاوكێو ه دروست ده‌بێت ،دڵ هڕاوكێ به كلیلی خه‌مۆكی نارساو ه و به‌شێوه‌یه‌كی رسوشتی ل ه هه‌موو مرۆڤێكدا بوونی هه‌یه» .ناوبراو ئه‌م دڵ هڕاوكێیه‌شی به شتێكی رسوشتی زانی بۆ ئه‌وه‌ی مرۆڤ به‌رهه‌می ژیانی خۆی پێ زیاد بكات ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ئه‌م دڵ ه ڕاوكێی ه له‌و ئاست ه ئاساییه‌ی خۆی زیاتربوو ئ�هوا ده‌بێت ه جۆرێك له
نه‌خۆشی ده‌روونی و ئه‌مه‌ش ل ه ئه‌نجامی داخستنی ده‌روازه‌ك����ان ب ه ڕووی ئه‌و كه‌سه‌دا ،یاخود به‌دی نه‌هاتنی ئامانجه‌كان و ئ �ه‌و ڕووداوان����هی ب ه س�ه‌ری��دا دێت، ناتوانێت قبوڵیان بكات و شییان بكاته‌وه، هه‌روا محه‌مه‌د ته‌ها وتی «زۆرج��ار ئه‌م هۆكاران ه به‌شێوه‌ی كه‌سه‌كه‌و ه دیار ده‌بێت و تووشی خه‌مۆكيی ده‌كات». دیاری عه‌بدوڵاڵ ،توێژەری كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان له‌وباره‌یه‌و ه ده‌ڵێت «خه‌مۆكی ل ه كوردستاندا له‌ناو توێژی گه‌نجاندا زۆر به‌دی ده‌كرێت و كۆمه‌ڵێك هۆكار وای لێ ده‌كات ك ه ئه‌و كه‌س ه ببێت ب ه كه‌سێكی خه‌مۆك ،وه‌ك :داب��ڕان له خۆشه‌ویست ،یان كه‌سێكی خۆشده‌وێت و ئه‌و كه‌سه‌ى بۆ نابێت ،هه‌روه‌ها الیه‌نی ئابووريی كه‌سه‌ك ه زۆر باش نیی ه و ناتوانێت وه‌ك ئه‌و كه‌سان ه بژی ك ه ل ه چوارده‌وری ده‌ژین ،یاخود ئه‌و كه‌سانه‌ی ب ه به‌رده‌وامی مه‌ی ده‌خۆنه‌وه ،یاخود ئه‌و كه‌سانه‌ی له خوێندن ده‌رناچن و وا هه‌ست ده‌كه‌ن ئه‌و ه كۆتایی هه‌موو شتێكه».
وه‌ك پۆلێنكردنێك ب��ۆ حاڵه‌تی خه‌مۆكی ،دكتۆر یوسف عوسامن ده‌ڵێت: نیشانه‌كانی ئه‌و كه‌سانه‌ی تووشی خه‌مۆكی ده‌بن ،به‌م شێوه‌یه‌یه: ١ـ هه‌ست ب ه بێزاری و ماندوو بوون ده‌كات ،خۆی ب ه كه‌م دێته‌به‌رچاو ،هه‌ست ده‌كات هه‌موو خه‌ڵكی پشتی تێ كردووه، ڕقی ل ه خۆی ده‌بێته‌وه. ٢ـ سیستمی ژیانی تێك ده‌چێت وه‌ك كه‌م نووسنت ،یاخود زۆر نوسنت و گۆڕانی ئیشتیها بۆ زۆر خواردن ،یاخود كه‌مخواردن. ٣ـ تێكچوونی زاكیره‌ی كه هه‌ست ده‌كات شته‌كان ب ه ئاسانی وه‌رناگرێت. ٤ـ دڵ هراوكێ و ڕارایی ل ه بڕیاردان و ئاڵۆزی و بیركردنه‌و ه ل ه خۆكوشنت. ٥ـ هه‌ندێكجار تووشی ئازاری گه‌ده ده‌بێت و سه‌رئێشه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌بێت. هۆكاره‌كانی خه‌مۆكی ب ه بۆچوونی مامۆستا محه‌مه‌د ته‌ها ئ �ه‌وه‌ی � ه كه م��رۆڤ ناتوانێت له‌گه‌ڵ خ��ودی خۆی بگونجێت و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ خۆی بكات و خۆی بناسێنێت ،هه‌روه‌ها ناتوانێت
له‌گه‌ڵ بارودۆخه‌كانی ده‌وروب�ه‌رى خۆی بگونجێت ،هه‌ست ده‌ك��ات شته‌كان له به‌رژەوه‌ندی ئه‌و نییه .ناوبراو وتی «له‌م كاتانه‌دا ڕووبه‌ڕووبوونه‌و ه ل ه ده‌روونیدا دروس��ت ده‌بێت و دوورده‌كه‌وێته‌و ه و گۆشه‌گیر ده‌بێت و دواجار به‌ره‌و خه‌مۆكی ده‌بات .هه‌روه‌ها جیاوازيی كۆمه‌اڵیه‌تی له كوردستان تا ڕاده‌یه‌ك بوونی هه‌ی ه و زیاتر گه‌نج به‌هۆی ئه‌و جیاوازییه‌و ه تووشی خه‌مۆكی ده‌بێت ،بۆ منوون ه ده‌یه‌وێت خێزان پێك بێنێت ژیانێكی باش بژی ،به‌اڵم كۆمه‌ڵێك هێز و توانای تر هه‌ن ك ه ل ه ئه‌و به‌هێزترن و ڕێگر ده‌بن ل ه گه‌یشنت به حه‌زه‌كانی ،ك ه ئه‌مه‌ش هۆكارێكی تره بۆ خه‌مۆكی». هه‌روه‌ها دیاری عه‌بدوڵاڵ ،توێژەری كۆمه‌اڵیه‌تی ،وتی «ل ه ئه‌گه‌ری به‌رده‌وام بوونی ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه تووشی خه‌مۆكی بوون ،زۆر جار كاره‌ساتی زۆر گه‌وره‌ی لێ ده‌كه‌وێته‌و ه و په‌نا ده‌به‌ن ه به‌ر خۆكوشنت». س���ه‌ب���اره‌ت ب�� ه چ��اره‌س �ه‌رك��ردن��ی نه‌خۆشی خه‌مۆكی ،دكتۆر یوسف عوسامن
وتی :ب ه دوو شێواز ده‌كرێت چاره‌سه‌ر بكرێن ،یه‌كه‌میان بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه تووشی خه‌مۆكی توند ده‌بن ،ده‌بێت له نه‌خۆشخان ه بن و له‌ژێر چاودێرییدا بن و ده‌رمان وه‌ربگرن ،ده‌بێت ب ه وریاییه‌وه ئ �ه‌و ده‌رم��ان��ان�هی پێ ب��درێ��ت ،چونكه خودی ده‌رمانه‌كانیش زۆرجار كاریگه‌ری و شوێنه‌واری خ �راپ به‌جێ ده‌هێڵن، شێوازی دووه‌م :ده‌بێت له‌ناو خێزاندا جه‌وێكی ئارامیان بۆ دروست بكرێت و به ئاگاداریيه‌و ه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێت و شار هزایه‌كی ده‌روونییان له‌گه‌ڵدابێت، بۆ ئه‌وه‌ی بارودۆخه‌كانیان بۆ شیبكاته‌وه، ن��اوب �راو وتیشی زۆرج���ار ئ �ه‌و كه‌سانه ده‌بێت ژینگه‌كه‌یان بۆ بگۆڕدرێت وه‌ك سه‌فه‌ركردن ،یان چ��وون�ه‌ده‌ره‌وه ،یاخود ئه‌گه‌ر ب ه گۆڕینی ئه‌و شوێنه‌ش بێت كه تیایدا بژین. هه‌روه‌ها مامۆستا محه‌مه‌د ته‌ها وتی «ده‌بێت ئه‌و كه‌سانه‌ی تووشی خه‌مۆكی بوون ،چاره‌سه‌ری ده‌روون��ی وه‌ربگرن و بارودۆخێكی باشیان بۆ ف هراهه‌م بكرێت و پیشانی پسپۆڕی ده‌روونی بدرێت ،چونكه ئه‌گه‌ر وانه‌كه‌ن ،ئه‌وا ژیانیان به‌ره‌و خراپرت ده‌چێت و كار ل ه عه‌قڵیان ده‌كات و دواجار گ هڕانه‌وه‌ی بۆ ئاساییبوون زۆر زه‌حمه‌ت ده‌بێت». توێژەری كۆمه‌اڵیه‌تی دیاری عه‌بدوڵاڵ پێی وای ه ئه‌و كه‌سانه‌ی تووشی خه‌مۆكی بوون ،ده‌بێت له‌ژێر چاودێريی ورددا بن و ژینگه‌یه‌كی وایان بۆ دروست بكرێت دووریان بخاته‌و ه ل ه دڵ هڕاوكێ ،پاشان ئه‌و كه‌سانه‌ی ل ه چوارده‌وریان ده‌ژین نابێت كارێك بكه‌ن ئه‌وان به‌ره‌و خه‌مۆكيی زیاتر به‌رن ،ئه‌م ه جگ ه له‌وه‌ی به‌رده‌وام پێویسته نیشانی پزیشكی ده‌روون���ی بدرێن و چاره‌سه‌ر وه‌ربگرن. بۆ وه‌رگرتنی ژم��ار ه و ڕێ��ژەی ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه ل ه كوردستان تووشی خه‌مۆكی ب��وون ،دكتۆر خالیس ق��ادر به‌رپرسی ڕاگه‌یاندنی و هزاره‌ت��ی ته‌ندروستی ،وتی «ئێم ه كێشه‌مان له‌گه‌ڵ ڕێژەی نه‌خۆشییه ده‌روونییه‌كان هه‌ی ه ل ه كوردستان و تائێستا نازانین ئه‌و ڕێژەی ه ل ه كوردستاندا ل ه چ ئاستێكدایه».
مێرده‌كه‌ی له‌شفرۆشیی پێده‌كات ،ئه‌ویش تۆڵه‌ی خۆی دهكاتهوه مه‌ریه‌م به سه‌رهاتی تراژیدیای خۆی بۆ (به‌یان) ده‌گێڕێته‌وه داڕشتنه‌وه‌ی :عومه‌ر ئاواره ل �ه دوای ئ���ه‌وه‌ی دایكی لێیان داده‌بڕێ و له‌گه‌ڵ پیاوێكی ت��ردا هاوسه‌رگیری ده‌ك��ات ،ئیرت مه‌ریه‌می ته‌مه‌ن بیست ساڵ ڕۆژ له دوای ڕۆژ ژیانی قورسرت و ناخۆشرت ده‌بێت ،ئه‌و ده‌بوایه دوو ڕۆژ له الی دایكی و مێرده تازه‌كه‌ی بوایه و دوو ڕۆژی تریش له الی باوكی ،هه‌رگیز به بیریشیدا نه‌هاتووه كه ڕۆژێك هاوسه‌رگیری له گه‌ڵ كه‌سێكدا بكات دواتر ببێته بكوژی و دواساته‌كانی ژیانی له به‌ندیخانه‌دا ته‌واو بكات. ل��ه‌و گ��ه‌ڕەك��هی ك �ه ماڵی دایكی مه‌ریه‌می لێبوو ،كه‌سێك به ناوی نووری ،دوكانی فرۆشتنی ك�ه‌ره‌س��ت�هی ك��اره‌ب��ای��ی هه‌بوو، ( )15ساڵ له‌و گه‌وره‌تریش بوو. مه‌ریه‌م باسی له‌وه كرد سه‌ره‌تای
ناسینی ئه‌و له‌گه‌ڵ نووری له‌و ساته‌و ه ده‌ستپێده‌كات كه جارجار به پێش دوكانه‌كه‌یدا تێپه‌ڕیووه و بینیویه‌تی و ب��ووه‌ت �ه جێگای س�ه‌رن��ج��ی ،هه‌ر بۆیه‌ش ده‌چێته خوازبێنی ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نووری ده‌وڵه‌مه‌ند بوو ،باوكی مه‌ریه‌م ڕازیی ده‌بێت به‌و خوازبێنییه، دوای دوو ڕۆژ له خوازبێنی ،ئاهه‌نگی شه‌كراوخواردنه‌وه ده‌گێڕن و دوای سێ مانگیش هه‌ردووكیان ده‌چنه مانگی هه‌نگوینییه‌وه. هێشتا سێ مانگ به سه‌ر ئاهه‌نگی هاوسه‌رگیرییاندا تێپه‌ڕنه‌بووه ،مه‌ریه‌م ب��ۆی ده‌رده‌ك��ه‌وێ��ت هاوسه‌ره‌كه‌ی پیاوێكی ڕەوشت نزمه ،كاتێك پێكه‌وه ده‌خ�ه‌ون مێرده‌كه‌ی داوای هه‌ندێك شتی ناڕەوای لێده‌كات و پێی ده‌ڵێت: ئ �ه‌گ �ه‌ر داواك��اری��ی �ه‌ك��ان��م جێبه‌جێ نه‌كه‌یت ئه‌وا ده‌تكوژم ،ئه‌ویش ناچار ده‌بێت له به‌رانبه‌ر داواكارییه‌كانیدا بێده‌نگ بێت ،ت��ا ده‌گ��ات �ه ئ��ه‌وه‌ی هاوسه‌ره‌كه‌ی به مه‌به‌ستی ڕابواردن
چه‌ند هاوڕێیه‌كی خۆی ده‌هێنێت بۆ الی مه‌ریه‌م ،كاتێك كه‌سه‌كان ده‌بینێت به ده‌نگێكی به‌رز ده‌ڵێت نا..نا ،نووری زۆر عه‌یبه ده‌ته‌وێت كاری له‌شفرۆشیم پێوه بكه‌یت!؟ به‌اڵم مێرده‌كه‌ی گوێی پێنادات ،به شه‌رمه‌وه مه‌ریه‌م سه‌ری نایه نێو هه‌ردوو له‌پی ،وتی :به زۆر بۆ هاوڕێكانی ڕووتیكردمه‌وه ..تۆزێك وه‌ستا و دووباره وتی :به‌م ڕەفتاره‌ی بێزار و دڵته‌نگ بووم ،بۆیه بڕیارمدا ه��ه‌ر چۆنێك بێت ت��ۆڵ �هی خۆمی لێبكه‌مه‌وه.. له دوای تێپه‌ڕبوونی چه‌ند ڕۆژێك به سه‌ر ئه‌وه تاوانه‌دا و وه‌ك هه‌نگاوێك ب��ۆ تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه ل�ه مێرده‌كه‌ی، م�ه‌ری�ه‌م په‌یوه‌ندیی خۆشه‌ویستی له‌گه‌ڵ كه‌سێك به ناوی سامان ،دروست ده‌كات و له یه‌كرت نزیكده‌بنه‌وه به بێ ئه‌وه‌ی یه‌كێك هه‌ست به‌و په‌یوه‌ندییه بكات كه له نێوانیاندا دروستبووه، مه‌ریه‌م لێره‌دا مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه كه له ڕێگه‌ی ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌وە سامان فریوو
بدات و هاوكاریی بكات له كوشتنی مێرده‌كه‌یدا ،چونكه مێرده‌كه‌ی هه‌ر به‌رده‌وامبووه له‌و كاره‌ی. م���ه‌ری���ه‌م ل��ه ب��هران��ب��ه‌ر ئ �ه‌و ڕەفتارانه‌ی كه مێرده‌كه‌ی له‌گه‌ڵیدا كردبووی ،ئۆقره‌ی نه‌مابوو ،سامان داواكارییه‌كه‌ی مه‌ریه‌می ره‌تكرده‌وه و نه‌یویست له كوشتنی مێرده‌كه‌یدا به‌شدار بێت ،هه‌ر بۆیه بڕیاریداوه واز له سامانیش بهێنێت و به ته‌نها تاوانه‌كه ئه‌نجام بدات. ڕۆژێ��ك ن��ووری به سه‌رخۆشی و بێهۆشی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ماڵه‌وه ،ته‌ماشا ده‌كات مه‌ریه‌م له قوواڵیی خه‌ودایه، یه‌كسه‌ر ب �ه ب �ێ ئ���ه‌وه‌ی ب �ه ئاگای بهێنێته‌وه ،ده‌كه‌وێته لێدانی و هه‌موو سه‌روچاوی ده‌شكینێت و برینداری ده‌كات ،هه‌ر چه‌نده زۆر به‌رگری له خوێ ده‌كات ،به‌اڵم سوودی نابێت . مێرده‌كه‌ی هه‌موو به‌یانییه‌ك پێش ئه‌وه‌ی له ماڵ ده‌رچێت ،دوو پێك عه‌ره‌قی ده‌خوارده‌وه ،ئه‌وجا ده‌چووه
سه‌ر كاره‌كه‌ی .مه‌ریه‌م ئه‌م هه‌له‌ی قۆسته‌وه و پێش ئه‌وه‌ی ده‌ست بكات به عه‌ره‌قخواردنه‌وه ،دوو دانه حه‌پی بێهۆشیی خسته نێو گ�ڵاس�ه‌ك�ه‌وه، بۆ ئ �ه‌وه‌ی زیاتر بێهۆش ببێت و به ئیرساحه‌ت بیكوژێت. دوای ئه‌وه ،مه‌ریه‌م به چه‌قۆیه‌ك ده‌كه‌وێته گیانی و له‌توپه‌تی ده‌كات و ده‌یكوژێت ،دوای ئه‌نجامدانی تاوانی كوشتنی مێرده‌كه‌ی ،ده‌چێته ماڵی باوكی بێ ئه‌وه‌ی باسی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌ی بكات ،پاش چه‌ند ڕۆژێك به تومه‌تی كوشتنی مێرده‌كه‌ی له الیه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستگیر ده‌كرێت و به بێ سێ و دوو له به‌رده‌م دادوه‌ری لێكۆڵینه‌وه‌دا باسی هه‌موو ئه‌و به سه‌ر هاتانه ده‌كات و دادگاش وته‌كانی په‌سه‌ند ده‌كات و ئێستا له به‌ندیخانه چ��اوه‌ڕوان��ی بڕیاری یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی دادوه‌ر ده‌كات. * تێبینی :ناوه‌كان خوازراون.
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
متامنه و خۆشباوه‌ڕیی ئێمه ده‌ڵێن كورد به‌رده‌وام دۆست بوو ه ل ه بری دوژمن .ئه‌م ه بۆ دوژمنه‌كانی هه‌میش ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ك ه مایه‌ی سه‌رسامی بووه ،شوێنی پیاده‌كردنی سیاسه‌ت و خواست و به‌رژوه‌ندییه‌كانیان بووه ،خۆشباوه‌ڕیی ئێم ه ئه‌وه‌ی ه ك ه به‌رده‌وام ناتوانین ب هرانبه‌ر ب ه خۆمان و ده‌ره‌وه‌شدا گومانساز بین ،كورد هیچكاتێك گومانی له‌كه‌س نه‌بووه .به‌مه‌ش هه‌رچی كردوو ه بۆ ڕازیكردن و گ هڕان بووه به‌شوێن دۆست په‌یداكردندا ،نه‌ك مایه‌ی سه‌رسامی ئه‌وانی تر و بوونه دوژمنی هه‌ندێك. ل ه راستیدا هیچ نه‌ته‌و ه و گه‌لێك نیی ه دوژمنی نه‌بێت ،وه‌ك دۆست ته‌ماشاكردنی دوژمن شتێكه ك ه ته‌نیا الی كورد بوونی هه‌یه، به‌خشینی متامن ه وه‌ك به‌ڵگه‌نه‌ویستی دۆستایه‌تی ،وایكردوو ه كورد به‌رده‌وام ل ه تێڕوانین بۆ دونیا و درواسێ و دوژمن ه ڕاسته‌قینه‌كانیشی تووشی زیانێكی گه‌ور ه و نه‌گبه‌تییه‌كی زۆر ببێته‌وه ،ئێم ه ل ه ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تیشامندا زۆرجار له‌جیاتی ئه‌وه‌ی دوای ئه‌زموونكردنی ده‌وروبه‌رمان بكه‌وین ه به‌خشینی متامنه ،سه‌رپێیی ده‌كه‌وین ه سه‌ر ئه‌و بڕیاره‌ی ك ه متامن ه ببه‌خشینه‌وه. خۆشباوه‌ڕی وات ه بڕیاردان پێش ئه‌زموون و دڵنیایی پێش تاقیكردنه‌وه و هه‌ڵسه‌نگاندن .ئه‌گه‌ر ته‌ماشای سیاسه‌تی جیهانی بكه‌یت ،ئاڕاسته‌یه‌ك نابینیت پێچه‌وان ه و دژی نه‌بێت، ڕێبازێكی فیكری نابینیت ناكۆك به ده‌ره‌وه‌ی خۆی نه‌بێت ،ڕاست ه كار له‌سه‌ر ئه‌و ه كراو ه ك ه تۆلێرانس و زه‌مینه‌سازی بكرێت بۆ پێكه‌وه ژیانی دژەكان ،به‌اڵم نه‌وتراو ه كه‌س دژی نیی ه و هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌كیش بێ دژ و ب ێ دوژمن نيیه ،ئێم ه ك ه تاكه نه‌ته‌وه‌ی دونیاین ل ه گه‌مه‌پێكردنی واڵت ه زلهێزه‌كاندا ،ئه‌وه‌ی ه ك ه له ڕاستییدا هه‌میش ه پێش ئه‌زموون و بۆ ده‌ركه‌وتن ،خه‌ریكین متامن ه به ده‌وروبه‌ر ده‌ده‌ین . هه‌میش ه تا ئێستاشی له‌گه‌ڵ بێت، نه‌مانتوانیو ه له‌م خۆشباوه‌ڕیی ه بێینه ده‌ره‌وه! عه‌ره‌ب و تورك و فارسه‌كان و ئه‌وانه‌شی ك ه كوردیان ل ه جه‌سته‌یه‌كی پته‌وه‌و ه كرد ه نه‌خۆش و پارچه‌كراو، وه‌ك متامن ه بۆ ئاینده‌ی خۆمان و وه‌ك دۆستی بێوێنه ،چاویان لێده‌كرێت. كه‌وات ه ده‌ردی كوشنده‌ی ئێمه خۆشباوه‌ڕییه ،ژیان ه ل ه ناو متامنه‌یه‌كی سه‌یردا .خۆشباوه‌ڕی ئێم ه هیچكات ڕێگای ئه‌وی نه‌داو ه ب ه چاوێكی دیكه‌و ه بۆ دنیا بڕوانین .خۆشباوه‌ری و متامن ه به‌خشینه‌وه دۆستی زۆری بۆ په‌یدا كردووین ،به‌اڵم ئه‌م چه‌شنه دۆستان ه ڕەنگ ه دوژمنێكی هه‌میشه‌یی و نهێنی و له‌سه‌ره‌خۆبن بۆ كوشتنی هه‌میشه‌ییامن ،ئیرت ئێمه‌ین ك ه هه‌رگیز له‌م ڕەنگكوێرییه‌ی ناسینی دۆست و دوژمن ه ده‌رناچین!
زۆر له‌باره‌ی توندوتیژییه‌و ه وتراوه ،ئێمه پێمان باش بوو به‌دواداچوونی تیۆری له‌سه‌ر كێشه‌كه بكه‌ین و واز له ئامار و ده‌ركه‌وته‌ی واڵتان بهێنین ،خۆشمان ئاماره‌كانمان ئه‌وه‌نده دروست نین، زۆریش گه‌ڕاین ته‌نیا چه‌ند ئامارێكی البه‌الییمان بینییه‌وه كه بۆ شیكردنه‌وه‌ی دروست ده‌ستی نه‌دا ،ئه‌م چه‌ند زانیارییانه‌ی خواره‌وه ئیستێكی سه‌رەتایین له‌سه‌ر ئه‌م دیارده‌یه، به‌له‌به‌رچاوگرتنی بارودۆخی كوردستان.
په‌رله‌مانتارێك :لیژنه‌ی ژنان ته‌نیا كات به‌سه‌رده‌بات
توندوتیژیی دژی ژنان له‌ڕاپۆرتێكی شیكاریی (به‌یان)دا ڕاپۆرت :سەالر هەورامى توندوتیژی و ه هزاره‌ی سێیه‌م نازخه‌ند سوبحی نووسه‌ر و چاالكوانی ئێرانی و پسپۆڕ ل �ه‌ب��اره‌ی گه‌شه‌كردنی توندوتیژی ژنانی ڕۆژهه‌اڵته‌وه ،پێی وایه ك ه له‌م سه‌رده‌مه‌دا ئیرت پێویست ه جیهان گه‌یشتبێت ه ئه‌وه‌ی ك ه هیچ ڕ هوایه‌تییه‌ك بۆ توندوتیژی نه‌ماو ه و ده‌وڵه‌ته‌كان ئیرت ده‌وڵه‌تی شه‌ڕەنگێزی نین و خه‌مخۆر و خزمه‌تكاری خه‌ڵكن .بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی ئه‌م دیارده‌یه‌ش پێویست ه یاسایه‌كی به‌هێز هه‌بێت لێپرسینه‌و ه ب��ك��ات ،ه�ه‌ژاری��ی كه‌لتوورییش یه‌كێك ه له‌و فاكت هرانه‌ی په‌ره به‌م كرده‌ی ه ده‌دات ،ل ه ڕۆژهه‌اڵتیش تا دێت توندوتیژی دژی ژنان په‌ره‌ده‌ستێنێ. ل ه ڕاپ��ۆرت��ی ڕێكخراوی نه‌ته‌وه‌كان له‌باره‌ی توندوتیژی دژی ژنانه‌و ه ل ه واڵته دواكه‌وتووه‌كاندا ،هاتوو ه ك ه نه‌بوونی ئازادیی و كاڵبوونه‌وه‌ی به‌شداریی ژنان ل ه كاروباره
كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان و نه‌بوونی یه‌كسانیی نێوان ژن و پیاو و نه‌خوێند هواریی ژنان ،فاكته‌ری به‌هێزی په‌ره‌سه‌ندن و ڕ هوایه‌تی به‌خشین ب ه توندوتیژین .له‌م ڕاپۆرته‌دا باس ل ه خراپیی ڕه‌وشی ژنانی ئه‌فغانستان و ئه‌و واڵتانه‌ش ك �راو ه ك ه ش�ه‌ڕوش��ۆڕی زۆری��ان تێدای ه و هۆكاری سه‌رهه‌ڵدانی توندوتیژی دژی ژنانن. هه‌ژاری ده‌زگا و ئاماره‌كانی توندوتیژی له كوردستان نه‌بوونی ده‌زگا و تۆكمه‌یی ئامار و ئه‌و به‌دواداچوونانه‌ی سه‌باره‌ت به‌م دیارده‌یه لێره هه‌ن ،وایكردوو ه نه‌توانین ب ه وردی ڕێژە و ده‌ره‌نجامی ئه‌م ه ل ه كوردستان هه‌ست پێبكه‌ین .هه‌روه‌ها ناساندنی توندوتیژی جه‌سته‌یی وه‌ك توندوتیژیی ب ێ پێداگری له‌سه‌ر توندوتیژیی ده‌روون��ی ،وایكردووه ته‌نیا توندوتیژیی بیرناو قسه‌ی له‌باره‌وه بكر ێ و جێگه‌ی بایه‌خی ده‌زگاكان بێت، بۆ وێنه ،ده‌توانین ل ه كۆمه‌ڵگای ئێرانییدا ل ه ناو 9جۆر توندوتیژیی خێزانییدا ،زیاتر توندوتیژیی ده‌روونی هه‌ست پێبكه‌ین ،كه
سااڵن ه ده‌زگای به‌دواداچوونی توندوتیژی له‌و واڵت ه پێی هه‌ڵده‌ستێ ،یان ل ه ئه‌فغانستان كه زیاتر توندوتیژی جه‌سته‌یی ڕووبه‌ڕووی ژنان ده‌بێته‌وه .ل ه واڵتانی ئه‌وروپا و ئه‌مریكا زیاتر توندوتیژیی سێكسی له‌سه‌ر ژنان ده‌كرێت، ك ه ئه‌م ه ده‌زگای چاودێریی كۆمه‌اڵیه‌تی و لێكۆڵینه‌و ه پێی هه‌ستاوه. (به‌یان ) دوای په‌یوه‌ندی زۆری به به‌ڕێوه‌به‌ری نه‌هێشتنی توندوتیژی دژی ژن��ان �ه‌وه ،بۆ وه‌رگرتنی ئاماره‌كان ،هیچ زانیارییه‌كی ده‌ستنه‌كه‌وت. هه‌فته‌ی به‌ره‌نگار بوونه‌و ه و كاریگه‌رییه‌كانی ه �ه‌م��وو ساڵێك دوای ئ���ه‌وه‌ی كه ئاماره‌كان ترسناكرت و كاریگه‌رتر خۆیان نیشان ده‌ده‌ن ،هه‌فته‌یه‌ك ب ه ناوی بنبڕكردنی ئه‌م دیارده‌یه‌و ه ل ه كوردستان دانراوه ،ك ه هیچ كاریگه‌ری وای نییه ،چونك ه ڕاگه‌یاندنه‌كان ده‌ك��ه‌ون�� ه ب�ڵاوك��ردن��ه‌وه‌ی هۆشیاریی نه‌هێشتنی توندوتیژی و دوای ئه‌وه‌ش باره‌كه ده‌گۆڕدرێته‌و ه سه‌رخۆی.
گولیزار قادر پ هرله‌مانتار و نوێنه‌ر ل ه لیژنه‌ی ژنانی پێشوو ل ه پ هرله‌مان ،پشتگیری ئه‌م بۆچوون ه ده‌كات ك ه ته‌نها یه‌ك هه‌فته ب �ه‌س نیی ه بۆ كاریگه‌ریی دروستكردن و كه‌مكردنه‌وه‌ی ئه‌م دی��ارده‌ی��ە ،چونكه توندوتیژی به‌رد هوام ه و ناكرێت ب ه وشه‌ی بریقه‌دار ل ه هه‌فته‌یه‌كدا ئێم ه بڵێین كارمان بۆ نه‌هێشتنی ئه‌م دیارده‌ی ه كردووه، توندوتیژی به‌رد هوام په‌ره‌ده‌سێن ێ و پێویسته باشرت بیر ل ه چاره‌سه‌ركردنی بكرێته‌وه. رێكخراوه‌كانی ژنان خه‌ریكی چین؟ ژن��ان وه‌ك به‌شێك ل� ه كێشه‌ك ه و ڕێخۆشكه‌ریش هه‌ند ێ جار له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا، ده‌بیرنێن .ل ه لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كدا هاتوو ه %70ى ئه‌و ژنانه‌ی ك ه توندوتیژییان ب هرانبه‌ر كراوه، خۆیان كاردانه‌وه‌یان نه‌بوو ه و له‌سه‌ری نه‌ڕۆیشتوون .له‌باره‌ی ڕێكخراوه‌كانی ژنان و داكۆكی له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا ،له‌یال عه‌لی سكرتێره‌ی په‌یوه‌ندی خوشكانی ئیسالمی كوردستان ،بۆ (به‌یان) ئه‌وه‌ی ئاشكرا كرد ك ه ڕێكخراوه‌كان و ژنان خۆشیان كۆمه‌ڵێك
هه‌نگاو چوونه‌ت ه پێشه‌وه ،به‌اڵم ب ه ئه‌ندازه‌ی ك��اری��گ �ه‌ری و گ��ه‌وره‌ی��ی كێشه‌ی ژن��ان نه‌یانتوانیو ه چاالك بن و زیاتر ئیشیان له‌سه‌ر ده‌ركه‌وت ه و ده‌ره‌نجامی كێشه‌كان كردووه، نه‌ك ده‌ستنیشانكردنی ڕیشه‌ی ئه‌و گرفتانه، ه �ه‌روه‌ه��ا هه‌فته‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وش كۆمه‌ڵێك قسه‌ی ب���ه‌رده‌م میدیاكان ه و كه‌لێنێكی زۆر هه‌ی ه ل ه نێوان ژن��ان و ڕێكخراوه‌كاندا ،ك ه ڕێكخراوه‌كان واقیعییانه مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ كێشه‌كانی ژناندا ناكه‌ن و تا ئێستاش نه‌توانراو ه له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی هۆشیاری و زۆر شتی تر ،ڕێكخراوه‌كان ده‌ستیان بگات ه ژنان. ل ه ڕاپرسییه‌كی سه‌نته‌ری (ژیوا)شدا كه سه‌نته‌رێكی كولتووری هه‌ورامییه ،هاتووه: ناوچ ه لۆكاڵه‌كان ب ه پێی ئاو و ه � هوا و رسوشتی كۆمه‌اڵیه‌تی خه‌ڵكه‌كه‌ی ،ڕێژەی توندوتیژی تێدا ده‌گ��ۆڕدرێ��ت .هه‌ر له‌و ڕاپرسییه‌دا هاتوو ه ك ه ئه‌و ڕێژەی ه ل ه ناوچه‌ی هه‌ورامان ( )1 %0ە و توندوتیژی شاراوه‌ش ڕێژەیه‌كی زیاتری هه‌یه.
هاوسه‌رگیريی ئه‌لیكترۆنی ،تاڵ و شیرینه! خه‌ریكه تۆڕی ئینته‌رنێت ،ده‌بێته مه‌كته‌بی كۆمه‌اڵیه‌تی
په‌یجور :ڕێزان هه‌ڵه‌بجه‌یی هاوسه‌رگیريی ئه‌لكرتۆنی ك ه ل ه رێگه‌ی تۆڕەكانی په‌یوه‌ندیكردنه‌و ه په‌یدابووه، زۆرج��ار وه‌ك هاوسه‌رگیريی ڕووب��ه‌ڕوو سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست ده‌هێنێت ،زۆرجاریش ل ه ئاستی چاوه‌ڕوانی هه‌ردوو ڕەگه‌زه‌كه‌دا نیی ه و دوای ئه‌زموونكردنی پڕۆسه‌كه، كێشه‌كان ده‌رده‌كه‌ون. فه‌یسبووكێكم دروست كرد ڕۆژانه له كاتی بێئیشی و بۆ مه‌به‌ستی كات به‌سه‌ربردن ،ده‌چوم ه هێڵ و ل ه ڕێی یه‌كێك ل ه هاوڕێكانیشمه‌و ه پێشنیازم بۆ كرابوو كه (ئارێز) ناوێك بكه‌م ه هاوڕێی خۆم ،منیش به‌خۆشحاڵیيه‌و ه قه‌بوڵم كرد .پاش چه‌ند ڕۆژێك ل ه هاوڕێیه‌تیامن ڕۆژێك كه‌وتینه گفتوگۆ ،دیار بوو كه‌سێكی ڕووخ��ۆش و كراوه‌یه ،ب��ه‌رده‌وام بووین ل ه گفتوگۆ و وتی :ئه‌گه‌ر ب هڕاستی كچیت با گفتوگۆی ڕاسته‌وخۆ بكه‌ین ،ل ه ڕێگه‌ی ڤیدیۆ چاته‌و ه ، منیش قه‌بوڵم كرد ،كه‌وتین ه قسه‌كردن و
باسی ژیانی تایبه‌تی خۆی بۆ كردم ،ئه‌م ه وته‌ی شاگوڵ بوو ك ه هاوسه‌رگیريی كردووه و پێشی خۆشحاڵه. ئ��اون��گ ف����ه‌ره‌ج وت���ی« :ل �ه‌گ �ه‌ڵ كوڕێك كه‌وتین ه گفتوگۆ و تا كار هاته سه‌ریه‌كرت بینین و دواتر هات ه داخوازییم و هاوسه‌رگیرییامن كرد ،به‌اڵم ب هراستی ئه‌و كه‌س ه نه‌بوو ك ه من ل ه فه‌یسبووك ناسیم، چونك ه له‌وكاتانه‌دا زۆر میهره‌بان بوو، كۆمه‌ڵێك به‌ڵینی پێدام ،كه‌چی ئێستا زۆر پێچه‌وانه‌ی به‌ڵێنه‌كانیه‌تی ،ته‌نانه‌ت ئێستا چاودێريی ئه‌كاونته‌كه‌شم ده‌كات و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ڕازی نيی ه من له‌گه‌ڵ كوڕدا قسه بكه‌م ،به‌ینی خۆشامن بێت منیش بۆ ئه‌و هه‌ر به‌و جۆره‌م». ه��ه‌ردی ئ�ه‌ده�ه‌م ،ب ه پێچه‌وانه‌ی ئاونگه‌و ه ك ه هه‌مان پڕۆسه‌ی ئه‌نجام داوه، به‌اڵم به‌خته‌وه‌ر و بێ كێشه‌ن ،ئه‌و بۆ به‌یان ده‌ڵێت «منیش وه‌ك هه‌ر گه‌نجێكی ئه‌م كوردستان ه ل ه به‌شی ناوخۆیی و قۆناغی چواره‌م ،بۆ به‌سه‌ربردنی كاته‌كانم ،هه‌ندێ
جار ده‌هامت ه فه‌یسبووك ،هه‌ر لێره‌شه‌و ه كچێكم ناسی زۆر سه‌رسام بووم ب ه شێوازی ده‌ربڕینه‌كانی ،بۆی ه داوام لێكرد بیبینم، دوای ئه‌وه‌ی بینیم و ل ه ڕووخساریشدا له ئاستی خۆمدا بوو ،ئیرت ب ه ڕاشكاوان ه داوام لێ كرد بۆ ئ�ه‌وه‌ی هه‌ندێ قس ه بكه‌ین ....ل ه یه‌كه‌م ژوامنان بڕیاری زه‌واجامن دا و ئیستا هاوسه‌رم ه و منداڵێكیشامن هه‌یه و زۆر به‌خته‌وه‌ریشین ،هیچ كێشه‌یه‌كامن نیيه». هه‌ناس ه ئه‌سعه‌د ،یه‌كێكی تره له‌وانه‌ی ل ه ڕێگه‌ی تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبووكه‌وه یه‌كرتیان ناسیوه‌و پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیرییان ئه‌نجام داوه ،ئه‌و وتی «من سه‌ره‌تا هامته فه‌یسبووك قسه‌م له‌گه‌ڵ كوڕێك كرد ب ه نیه‌تی ئه‌وه‌ی تاقی بكه‌مه‌وه ،چونكه كه‌سێكی زۆر ل ه خۆ ڕازی و ئه‌نانی بوو، به‌اڵم دوای ئه‌وه‌ی قسه‌م له‌گه‌ڵ كرد زۆر جار ئامۆژگاريی ده‌كردم له‌وه‌ی ك ه ئاگام له‌خۆم بێت و تووشی هه‌ڵ ه نه‌بم ،ماوه‌یه‌ك به‌سه‌ر چوو ،داوای كرد مببینێت ،دواتر
نه‌مزانی چۆن عاشقی ئه‌و ك��وڕە بووم! بڕیارماندا زه‌واج بكه‌ین ،ئێستا ئ�ه‌و ه 8 مانگ ه پێكه‌و ه ده‌ژین ،تا ڕاده‌یه‌ك ده‌توانم بڵێم وه‌ك ئه‌و ه وای ه زه‌واجه‌كه‌مان ڕێكه‌وت بووبێت». ئ �ه‌م ج��ۆره هاوسه‌رگیریی ه ك� ه به هاوسه‌رگیريی ئه‌لیكرتۆنی نارساوه ،هه‌ردوو ج��ۆری شكست و سه‌ركه‌وتنی به‌خۆوه بینیوه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌م ه ڕێگه‌یه‌كی نوێیه و تا ڕاده‌یه‌كی زۆریش ب ه كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه نامۆیه ،له‌و باره‌یه‌و ه هه‌وێن جه‌الل كه خۆی هه‌مان ڕێگه‌ی گرتووه‌ت ه به‌ر ،پێی وایه ك ه ئه‌م ه هاوشێوه‌ی هاوسه‌رگیريی ئاسایی ه و زۆرجاریش ب ه هه‌ردوو ڕەگه‌زه‌ك ه كهوتووه ك ه له‌وانه‌ی ه ل ه هاوسه‌رگیريی ڕووبه‌ڕوو سه‌ركه‌وتووتر بێت ،له‌وانه‌ش ه شكست بهێنێت .گرفته‌كانی ئه‌م هاوسه‌رگیرییه به‌الی هه‌وێنه‌وه ،ئه‌وانه‌ن ك ه دوو ڕەگه‌زه‌كه كه‌مرت ل ه یه‌كرت شار‌هزایی په‌یدا ده‌كه‌ن و بۆ دواتریان زیانی ده‌بێت ،به‌اڵم دواتر ده‌توانن پێكه‌و ه به‌سه‌ر كێشه‌كاندا سه‌ربكه‌ون.
13 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
میدیای كوردی و دیجله ئه‌رسه‌الن ره‌حامن
ئ �ه‌وه‌ی هه‌یه له گۆڕەپانه‌كه‌دا و بووه‌ته واقیعێك و ن��اوی لێرناوه میدیای ك���وردی ،پۆلێنكردنی سانا نییه و كارێكه سه‌رپێییانه ناكرێت، هه‌ندێكجار مرۆڤ كڵۆڵ و ده‌سته‌پاچه ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ـ��ت ،كاتێك ده‌ی�ه‌وێ��ت پۆلێنبه‌ندیی ئه‌و میدیایه بكات ،به‌اڵم به گشتی ئه‌وه‌ی هێڵه‌كه‌ی روونبووه‌ته له ئێستادا ،ژم��اره‌ی �ه‌ك چاپه‌مه‌نی، ماڵپه‌ڕ ،كه‌ناڵی حزبی و «ئه‌هلی» له گۆڕەپانه‌كه‌دا هه‌ن ،ئه‌ركی ئه‌م وتاره پۆلێنكردن و ناونانی ئه‌و میدیایه نییه به هیچ ناوێك .با ئه‌و پێشه‌كییه وه‌ك تێبیینیه‌ك الی خوێنه‌ر و بۆ به‌رچاوان بێت ،ئه‌وه‌ی مه‌به‌سته له‌م وتاره‌دا باسی بكه‌ین ،پرسی پێكهێنانی فه‌رمانده‌یی پرۆسه‌كانی دیجله و مامه‌ڵه‌ی میدیای كوردییه له‌گه‌ڵیدا. له به‌راییدا پێویسته هه‌مووان ئه‌وه‌مان له‌به‌رچاو بێت ،كه ئه‌ركی
میدیا به پله‌ی یه‌كه‌م گواستنه‌وه‌ی هه‌واڵ و زانیاریی راست و دروسته، پیشاندانی واقیعه وه‌ك خ��ۆی ،بێ رتووش و ده‌ستكاریكردن ،پیشاندانی وێنه‌كه‌یه وه‌ك خۆی ،بێ گه‌وره‌كردن و بچووككردنه‌وه ،هیچ شتێك له‌سه‌رووی ئه‌و مافه‌شه‌وه نییه ،كه هاوواڵتی هه‌یه‌تی بۆ زانین ،م��رۆڤ له هه‌ر شوێن و دۆخێك بێت مافی خۆیه‌تی بزانێت ،ه��اوواڵت��ی مافی خۆیه‌تی زانیاریی راست و دروستی پێبگات و وێنه‌كه‌ی له‌به‌رچاو نه‌شێوێندرێت، ئه‌مه بنه‌مایه‌كه له بنه‌ماكانی مافی ه�ه‌ر تاكێك ،جا با زانیارییه‌كه به خواست و ب�ه‌رژەوه‌ن��دی ئه‌م و ئه‌و نه‌بێت. با بابه‌ته‌كه وردت��ر بكه‌ینه‌وه، ئه‌وه‌ی تێبینی ده‌كرا ،له سه‌رووبه‌ندی هاتنه ئ��ارای گرژیی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا ،ئۆتۆماتیكی دوو ب�ه‌ره‌ی میدیایی ،وات��ه ح��زب��ی و ئه‌هلی، هێڵه‌كانی ئیشكردنیان له‌سه‌ر پرسی ئ�ه‌و گرژییانه و ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی دیجله ،بۆ وه‌رگ��ری ك��ورد به گشتی روونبوونه‌وه ،به‌و مانایه‌ی وه‌رگری كورد ،كه‌وته به‌رده‌م دوو بژاری دژ به یه‌ك و له‌یه‌كدی راچوو ،یه‌كیان تا سه‌ر ئێسقان وێنای سه‌رۆك وه‌زیری عێراق به‌ڕێز (نوری مالكی) به دیكتاتۆر و ده‌ستدرێژیكار ،ته‌نانه‌ت تینووی خوێن و شه‌ڕ وه‌سف ده‌ك��ات ،ئه‌وی دیكه راسته‌وخۆ ستایشی مالكی ناكات، به‌اڵم شتگه‌لێك باڵوده‌كاته‌وه ،كه هیچ
نه‌بێت پێچه‌وانه‌ی ئاراسته‌ی یه‌كه‌مه. ئه‌مه به رێژەیی له میدیای «ئه‌هلی» بیرنا ،رۆژانه‌ش ده‌بیرنێت ،ئه‌وه‌ی ئه‌و میدیایه باڵویده‌كاته‌وه ،ئه‌گه‌ر هه‌ر هیچ خزمه‌تێك به ئاراسته‌ی به‌غدا ن �ه‌ك��ات ،دڕدۆن��گ��ی ل��ه‌الی وه‌رگ��ری په‌یامی میدیا حزبییه‌كه دروستده‌كات. ئ�ه‌م�هی ومت��ان ناچێته خانه‌ی «ته‌خوین»كردنی میدیای «ئه‌هلی»، ستایشیش نییه بۆ میدیای «حزبی»، به‌ڵكو ده‌كرێت ره‌خنه بێت له هه‌ردوو ئاراسته‌كه. له ره‌وشێكی وادا ،میدیا ده‌بێت زی��ات��ر جڵه‌وگیریی خ��ۆی بكات، ئه‌ركه‌كانی خۆی بهێنێته‌وه یاد ،ئه‌ركی
ورده‌كاری و بنچ و بنه‌وانی پرسه‌كه‌ی بۆ شیبكرێته‌وه ،به‌اڵم ئایا میدیا ئه‌وه‌ی كرد؟ بێگومان وه‌ك ئه‌وه‌ی پێویسته بیكردایه ،وه‌اڵمه‌كه نه‌خێره. ه��ه‌ن��دێ��ك ل���ه ب��ه‌رپ��رس��ان��ی راگه‌یاندنی حزبی ،له شاشه‌ی كه‌ناڵ و له میانه‌ی به‌رنامه‌كانی ده‌مه‌ته‌قێی رادی��ۆی��ی��دا ،پێداگیرییان له‌سه‌ر ئ�ه‌وه ده‌ك��رده‌وه ،كه میدیای حزبی نه‌ته‌وه‌ییانه و نیشتیامنییانه و به له‌به‌رچاوگرتنی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی، كاری ك��ردووه ،جێی خۆیه‌تی پرسیار بكه‌ین ،ئایا چه‌واشه‌كردنی رای گشتی و گواستنه‌وه‌ی وێنایه‌كی شێوێندراو، خ��زم �ه‌ت��ی پرسگه‌لی ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی �ه‌ك
شێوه‌یه‌ك خ��ۆی نه‌بێته به‌شێك ل ه مه‌سه‌له‌كه ،ئه‌مه بنه‌مایه ،رێسایه، بنچینه‌ی ئیتیكی رۆژنامه‌وانییه ،كه ب�ه‌داخ�ه‌وه ،كادیری راگه‌یاندنكاری حزبی ،نه له‌م مه‌سه‌له‌یه تێده‌گات و نه حزبه‌كه‌شی ده‌یه‌وێت تێبگات، چ��ون��ك�ه ئ���ه‌و رۆژن���ام���هوان نییه، هێنده‌ی ئ �ه‌وه‌ی كادیرێكی حزبییه و له ئۆرگانێكی ره‌سمی ،یان نیمچه ره‌س��م��ی��ی ح��زب��ه‌ك��هی س �ه‌ن��گ �ه‌ری گرتووه و لێیه‌وه له بری فیشه‌ك وشه ئاراسته‌ی سینگی نه‌یار ده‌كات ،ئیدی ئه‌وه‌ی حسابی بۆ ناكات راستگۆیی و ئیتیك و گه‌ڕانه به‌دوای هاوسه‌نگی له گه‌یاندنی زانیاریدا.
ل ه پرسی ئۆپه‌راسۆنی دیجله‌دا ،میدیای ئه‌هلی بوو شانبه‌شانی میدیای حزب، ژماره‌یه‌ك به‌رپرسی تا راده نه‌خوێنده‌واریان كرده ده‌مڕاستی هه‌موو كورد ئه‌و گه‌یاندنی زانیاری و راسته‌قینه‌یه، گه‌یاندنی بۆچوون و دژەبۆچوونه، گواستنه‌وه‌ی زانیارییه به هاوسه‌نگی، له نێوان ه�ه‌ردوو ئاراسته‌كه‌دا ،رای سێیه‌م ،كه رایه‌كی گرنگه و ره‌نگه نزیكرت له حه‌قیقه‌ت بێت ،بۆ شه‌قام یان بۆ وه‌رگران ئه‌وه گرنگه. به‌اڵم با ئه‌و پرسیاره له میدیای كوردی بكه‌ین ،ئایا تا چه‌ند بایه‌ختان ب �ه رای سێیه‌م دا؟ وه‌رگ���ر مافی خۆیه‌تی ب��زان��ێ��ت ،مافی خۆیه‌تی
ده‌كات؟ بێگومان نه‌خێر. باشرتین خزمه‌ت بۆ هاوواڵتی ئه‌وه‌یه زانیاریی راس��ت و دروستی پێبده‌یت ،نه‌ك چه‌واشه‌ی بكه‌یت، چونكه له هه‌موو ره‌وشێكدا ،بابایه‌كی كورد بێت ،یان عه‌ره‌ب بێت ،یاخود سه‌ر به هه‌ر تیره و ره‌چه‌ڵه‌ك ،دین و ئاینزایه‌ك بێت ،ئه‌گه‌ر ناوی له خۆی نا رۆژنامه‌وان ،ده‌بێت له ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی رووداوه‌كان بێت ،له ده‌ره‌وه‌ی ه�ه‌واڵ و زانیارییه‌كه بێت ،به هیچ
ه�ه‌رچ��ی ئ �ه‌و رۆژن��ام��ه ،گۆڤار و ماڵپه‌ڕانه‌ی بانگه‌شه‌ی «ئه‌هلی» ب��وون ده‌ك���ه‌ن ،به ب���ه‌راورد له‌گه‌ڵ راگه‌یاندنی حزبی ،بازاڕی وه‌رگریان گ���ه‌رم�ت�ره ،ب����ه‌اڵم س�����هرهڕای ئ �ه‌و ئه‌زموونه‌ی به‌ده‌ستیانهێناوه له كایه‌ی ك��اره‌ك�هی��ان��دا ،هێشتا ل�ه س�ه‌ره‌ت��ای رێ��گ�ه‌دان و م��رۆڤ ناتوانێت پێیان پشت ئه‌ستوور بێت ،له‌هه‌مانكاتیشدا لێیان بێباك بێت ،ئه‌م میدیایه به هۆی نه‌بوونی سرتاتیژیه‌تێك بۆ كاركردن
و نه‌چه‌سپاندنی بنه‌ما زانستی و ئیتیكییه‌كان له بۆته‌ی كاركردنیدا، خ��ۆی خستووه‌ته ق��هی��ران��ه‌وه ،به شێوه‌یه‌كی دیكه بڵێین ،ئه‌و میدیایه به‌رده‌وام هێنده كار بۆ ناشیرینكردنی ن �هی��اره‌ك��ان��ی ده‌ك���ات ،نیو هێنده خۆی بۆ خزمه‌تكردنی وه‌رگره‌كانی ته‌رخان ناكات .ئه‌وه‌نده‌ی ده‌یه‌وێت دڕدۆنگی به‌رامبه‌ر به دووانه‌ی (حزب – حكومه‌ت) دروستبكات ،نیو هێنده كار بۆ دروستكردنی متامنه الی وه‌رگر ناكات. له پرسی ئۆپه‌راسۆنی دیجله‌دا، هه‌ر ئه‌م میدیایه ب��وو ،شانبه‌شانی میدیای حزب ،ژماره‌یه‌ك به‌رپرسی تا راده نه‌خوێنده‌واریان كرده ده‌مڕاستی هه‌موو ك��ورد ،هه‌ر ئه‌م میدیایه‌یه ل�ه پێناو ك��رت�هی وه‌رگ��رێ��ك له‌سه‌ر ماڵپەڕەكه‌ی ،خه‌ریكه خۆی بۆ خۆی چاڵی نه‌مانی متامنه هه‌ڵده‌كه‌نێت. ل �ه ب��اش�تری��ن ح��اڵ�ه‌ت��ی��ی��دا ،ئه‌م میدیایه ،ل�ه ب��ری ئ���ه‌وه‌ی وه‌اڵم��ی پرسیاره جدییه‌كانی خه‌ڵك له باره‌ی دیجله‌وە بداته‌وه ،خه‌ریكی وه‌رگێڕان، كۆپی پێیست و گواستنه‌وه‌ی لێدوانی كه‌سانی نابه‌رپرس و خۆهه‌ڵكێش ب����ووه ،ت��ا ئێستا ئ���ه‌م میدیایه نه‌یتوانیوه هوتافی سیاسی و لێدوانی دروشمئامێز ،له‌گه‌ڵ زانیارییدا له‌یه‌ك جیابكاته‌وه ،بۆیه ئ �ه‌وه‌ی ده‌یداته وه‌رگری كورد له بری ئه‌وه‌ی زانیاری ورد و دروس���ت بێت ،وه‌ك میدیا حزبییه‌كه ته‌نیا دروشم و هوتافه.
ئاینده‌ی فیدراڵیزم ل ه عێراقدا به‌ره‌و كوێ؟ نه‌وشیروان حسین سه‌عید فیدراڵیزم مێژوویه‌كی زۆر كۆنی هه‌یه ،هه‌ندێك سكۆڵه‌ر ده‌یگه‌ڕێننه‌وه ب��ۆ ( )٣٢٠٠س��اڵ ل �ه‌م �ه‌وب �ه‌ر ،ب�ه‌اڵم نووسینی ده‌ستووری فیدراڵیی ئه‌مریكا له ساڵی ( )١٧٨٧به یه‌كه‌م ئه‌زموونی فیدراڵی داده‌ن��رێ��ت ل�ه س�ه‌رده‌م��ی ن��وێ��دا ،ل �ه ئێستادا نزیكه‌ی ()٣٠ ده‌وڵه‌تی فیدراڵی هه‌یه ،كه له ()%40ی دانیشتوانی جیهان پێكده‌هێنن. به گشتی فیدراڵیزم سیسته‌م و ئایدیۆلۆژیایه‌كه كه دژە به كۆكردنه‌وه‌ی ده‌س �ه‌اڵت �ه‌ك��ان ل�ه ده‌س��ت��ی ن��اوه‌ن��د، میكانیزمێكه بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی دیكتاتۆری و پاراستنی مافی كه‌مینه‌كان، دیارترین پێناسه‌ی فیدراڵیزم بریتییه له داكۆكیكردن له پێكهێانی حكومه‌تێكی فره ئاست ،كه له هه‌مان كاتدا دوو ڕەگه‌ز له‌خۆیدا كۆده‌كاته‌وه :حوكمی ه��اوب�ه‌ش ( ،)shared ruleحوكمی خود ( .)self-ruleئه‌مه‌ش به‌و مانایه‌ی هه‌موو پێكهاته جیاوازه‌كان هاوبه‌ش بن له ده‌سه‌اڵتدا له ناوه‌ند ،به‌اڵم له كانتۆن یان پارێزگا و هه‌رێمه‌كانی خۆیاندا ،خۆیان خۆیان به‌ڕێوه ببه‌ن، به تایبه‌تی له بواری كولتووریدا ،به‌م شێوه‌یه ه �ه‌م سه‌قامگیری و هه‌م
حكومه‌تێكی كارا و چاالكیش دروست ده‌بێت ،به‌اڵم ئه‌م سیسته‌مه‌ش خاڵی نییه له هه‌ندێ كه‌موكووڕی ،بۆ منوونه هه‌میشه مه‌ترسیی چ�ه‌وس��ان�ه‌وه‌ی كه‌مینه‌ی ناو كه‌مینه‌كان هه‌یه ،به مانایه‌كی ت��ر ،ئ �ه‌و كه‌مینه‌یه‌ی كه ده‌بێته خاوه‌نی هه‌رێمێكی فیدراڵ، له‌وانه‌یه كه‌مینه‌كانی ژێ��ر ده‌ستی خۆی بچه‌وسێنیته‌وه ،یاخود بوونی ئ��اڵ��ۆزی ل �ه ب �ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن��ی واڵت و تێكه‌ڵبوونی هه‌ندێك له ده‌سه‌اڵته‌كانی ن��ێ��وان ه��ه‌رێ��م��ه‌ك��ان و ن��اوه‌ن��د، ه �ه‌روه‌ه��ا فیدراڵێزم هۆكارێكه بۆ له‌به‌ریه‌كهه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یه‌كپارچه‌یی ده‌وڵ������ه‌ت ،ب���ه ت��ای��ب �ه‌ت��ی ئ �ه‌گ �ه‌ر ناهاوسانه‌گی هێزی سیاسیی و ئابووریی هه‌بێت له نێوان هه‌رێمه‌كاندا. مه‌به‌سته سه‌ره‌كییه‌كانی فیدراڵیزم، بریتین ل �ه دروس��ت��ك��ردن��ی یه‌كێتی و یه‌كپارچه‌یی ل�ه جیاوازییه‌كان، پێكه‌وه‌گونجان و هه‌ڵكردنی پێكهاته ئایینی و مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌یی و زم��ان��ه ج��ی��اوازه‌ك��ان ل�ه ی �ه‌ك واڵت��دا، قووڵكردنه‌وه‌ی گیانی دیموكراسی و قه‌بوڵكردنی ئه‌وی تر ،ده‌ستگه‌یشنت به داموده‌زگا حكومییه‌كان به ئاسانی و ڕاپه‌ڕاندنی خێرا و چاالكانه و هه‌ست ب�ه ب�ه‌رپ��رس��ی��ارى ك��ردن��ی حكومه‌ت به‌رامبه‌ر هاوواڵتیان. ئه‌زموونی فیدراڵیزم له عێراقدا،
له پ��اش ()٢٠٠٣وه ده‌ستپێده‌كات. له ده‌ستووردا ،عێراق وه‌كو واڵتێكی فیدراڵی ن��اس��ێ�نراوه ،له واقیعیشدا به‌شێك له‌و تایبه‌مته‌ندیانه ده‌بینین كه له زۆر واڵتی دیكه‌ی فیدراڵیدا هه‌ن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ،پێویسته دوو سه‌رنج له‌به‌رچاو بگرین :یه‌كه‌م :جیاوازییه‌كی گرنگ هه‌یه ل�ه ن��ێ��وان مادده‌كانی ده‌س��ت��وور و جێبه‌جێكردنی له‌سه‌ر ئه‌رزی واقیع ،بۆ منوونه ،ده‌ستووری عێراق یه‌كێكه له ده‌ستووره زۆر باش و دیموكراسییه‌كان ،كه‌چی له‌الیه‌كه‌وه چه‌ندین م��ادده‌ی جێبه‌جێ نه‌كراوه، وه‌ك��و م��ادده‌ی ()١٤٠ی تایبه‌ت به كێشه‌ی ك �ه‌رك��ووك ،كه ده‌ب��وای �ه له ك��ۆت��ای��ی س��اڵ��ی ( )٢٠٠٧جێبه‌جێ بكرایه ،له‌الیه‌كی تریشه‌وه چه‌ندین كاری نایاسایی ده‌كرێت له ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ی ده‌ستوور. دووه‌م :ل��ه ت��ای��ب�ه‌مت�ه‌ن��دی��ی�ه گ��رن��گ�ه‌ك��ان��ی پ��رۆس��هی ف��ی��دراڵ��ی��زم (فیدراڵیزم پرۆسه‌یه و ده‌بێت الیه‌نه‌كان ده‌ست و په‌نجه‌ی له‌گه‌ڵدا نه‌رم بكه‌ن)، بریتییه له بوونی زه‌مینه‌سازییه‌كی دیموكراسیی به‌هێز ،ده‌ب��ێ نوخبه‌ی سیاسی و ه��اوواڵت��ی��ان ل �ه گرنگیی فیدراڵیزم تێگه‌یشتنب و به شێوه‌یه‌كی ئاره‌زوومه‌ندانه ڕەزامه‌ندییان له‌سه‌ر فیدراڵیه‌تی واڵته‌كه‌یان نواندبێت. ئه‌گه‌ر سه‌رنج له‌و دوو خاڵه بده‌ین
كه ئاماژەمان پێدا ،ده‌واتوانین چه‌ندین كه‌لێن و ك�ه‌م��وك��ووڕی ده‌ستنیشان بكه‌ین كه هەڕەشه‌ن بۆ سه‌ر ئاینده‌ی ئه‌زموونی فیدراڵی له عێراق ،بۆ منوونه، خواستی كۆكردنه‌وه و كۆنرتۆڵكردنی ده‌سه‌اڵته‌كان له ده‌ستی سه‌نته‌ر ،له الیه‌ن زۆرینه‌ی نوخبه‌ی عه‌ره‌بی به شیعه و سونه‌وه ،مامه‌ڵه‌ی تاكالیه‌نانه‌ی سه‌ركردایه‌تی ك��وردی��ش له هه‌ندێ ب��واردا ،دژی بنه‌ما ه �ه‌ره سه‌ره‌تایی و سه‌ره‌كییه‌كانی فیدراڵیزمه ،كه بریتین له به‌ڕێوه‌بردنی هاوبه‌ش له ناوه‌ند و خودبه‌ڕێوه‌به‌ری له هه‌رێم، ئه‌مه ده‌رخ���ه‌ری ئ�ه‌و ڕاستییه‌یه كه الیه‌نه‌كان له یه‌كرت به گومانن ،وه‌كو ته‌كتیك نه‌ك سرتاتیژ ،ته‌ماشای فیدراڵی ده‌كه‌ن ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی له عێراقدا به ئاشكرا ده‌ستوور پێشێل ده‌كرێت، یاساش بووه‌ته ئامرازێك به‌ده‌ست ده‌س �ه‌اڵت��داران �ه‌وه بۆ سه‌ركوتكردنی نه‌یاره‌كان. بۆ ئ�ه‌وه‌ی فیدراڵی سه‌ربگرێت، ده‌بێت چه‌ند پێشمه‌رجێكی گرنگ له‌به‌رچاو بگیرێن ،كه به‌داخه‌وه له عێراقدا ونن ،وه‌كو بوونی مێژوویه‌ك له دیموكراسی ،پێكه‌وه‌ژیان ،یه‌كرت قه‌بوڵكردن و لێبورده‌یی له نێوان پێكهاته‌كانی واڵت���دا ،ه �ه‌ر ئه‌مه‌ش ه��ۆك��اری س �ه‌ره‌ك��ی ب��وو ك�ه وای له ‹ڕۆناڵد واتس› كرد ،كه وه‌كو یه‌كێك
مامه‌ڵه‌ی تاكالیه‌نانه‌ی سه‌ركردایه‌تی كوردیش ل ه هه‌ندێ بواردا ،دژی بنه‌ما سه‌ره‌كیه‌كانی فیدراڵیزمه
له پێشه‌نگه هه‌ره دیاره‌كانی بواری فیدراڵیزم ،پێی وابێت پێشمه‌رجه‌كانی بونیادنانی سیسته‌مێكی فیدراڵیی له عێراقدا بوونی نییه .یه‌كێكی دیكه له خاڵه الوازه‌كانی فیدراڵی عێراق ،ئه‌وه‌یه كه ته‌نها یه‌ك هه‌رێمی فیدراڵ هه‌یه، كه هه‌رێمی كوردستانه ،ئه‌مه‌ش ده‌بێته ه��ۆی ئ��ه‌وه‌ی ناكۆكی و ته‌نگژەكان ب����ه‌رده‌وام ب��ن ،ب��ه‌اڵم ئ�ه‌گ�ه‌ر چه‌ند هه‌رێمێكی دیكه هه‌بن ،ئه‌وا ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ند الواز ده‌بێت و ناتوانێت دژایه‌تی خواست و داوای هه‌موو هه‌رێمه‌كان بكات له ی�ه‌ك كاتدا ،ب �ه‌داخ �ه‌وه له سه‌ره‌تادا نوخبه‌ی سیاسیی كورد دژی دام�ه‌زران��دن��ی هه‌رێمی دیكه بوون له ن��اوه‌ڕاس��ت و ب��اش��وور ،كه ئه‌مه نیشانه‌ی تێنه‌گه‌یشتنیان بوو له چۆنێتی كاركردنی ده‌وڵه‌تێكی فیدراڵی. فیدراڵیزمی ع��ێ �راق ،زۆر له‌و فیدراڵیزمه ده‌چ��ێ��ت ك �ه ل �ه الی �ه‌ن كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه به‌سه‌ر پێكهاته‌كانی بۆسنه‌دا سه‌پێرنا ،چونكه له كاتی نووسینی ده‌ستووردا ،به گشتی سونه ناڕازی بوون ،خه‌ونی زۆرینه‌ی هه‌ره زۆری خه‌ڵكی كوردستانیش بوونی ده‌وڵه‌تی كوردییه ،كه‌م كه‌س ئینتیامیی بۆ عێراق هه‌یه ،شوناسێكی هاوبه‌ش نییه كه بتوانێت هه‌موو عێراقییه‌كان له ده‌وری خۆی كۆبكاته‌وه و هه‌موو پێكه‌وه ش��ان��ازی ب �ه عێراقیبوونی خۆیانه‌وه بكه‌ن. ل �ه ك��ۆت��ای��دا ،ه �ه‌ن��دێ سكۆڵه‌ر خودی فیدراڵیزم به سه‌ره‌تای ڕێگای جیابوونه‌وه داده‌نێن ،به‌اڵم هه‌ندێكی دیكه ،وه‌كو میكانیزمێك لێی ده‌ڕوانن بۆ چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه‌كان و
كۆكردنه‌وه‌ی الیه‌نه جیاوازه‌كان پێكه‌وه و دورك��ه‌وت��ن��ه‌وه‌وه ل�����ه‌وه‌ی پ��ه‌ن��ا ب�برێ��ت �ه ب �ه‌ر جیابوونه‌وه ،هه‌رچۆنێك بێت به‌م هه‌موو گرفت و كه‌لێن و كه‌موكووڕییه‌وه ئاینده‌یه‌كی گه‌ش چاوه‌ڕێی فیدراڵی ناكات له ع��ێ�راق ،له حاڵێكی وادا، پرسی جیابوونه‌وه و ڕاگه‌یاندنی ده‌وڵ�ه‌ت��ی ك��وردی یه‌كێكه له به‌دیله‌كان ب��ۆ ك���ورد ،ب�ه‌اڵم ئایا ك��ارام �هی��ی و دڵسۆزیی سه‌ركردایه‌تی كورد و له‌باریی ه �ه‌ل��وم �ه‌رج��ی ن��اوخ��ۆی��ی و ده‌ره‌ك���ی) ل�ه‌و ئاسته‌دایه كه ئه‌م خه‌ونه نه‌ته‌وه‌ییه‌ی پێدا هه‌ڵواسین؟
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
كوردستان شایسته‌ی ده‌وڵه‌ته یان فه‌له‌ستین
بۆ ئه‌وه‌ی پشتی «مالیكی»ی «كیسه‌ڵ» بشكێنین، پێویستمان به سه‌ركرده‌یه‌كی «تووتی» هه‌یه
مه‌سعود عه‌بدولخالق
ل ه هه‌فته‌ی ڕابردو فه‌له‌ستینیش گه‌یشت ه پله‌ی ئه‌ندامی چاودێر ل ه نه‌ته‌و ه یه‌كگرتوه‌كان ،به‌و شێوه‌ی ه ل ه كۆی هه‌شت میلله‌تی (بۆسنا ،كۆسۆڤا ،ئه‌ریرتیا ،ته‌یموری خواروو ،خوارووی سودان ،كوردستان، فه‌له‌ستین ،تامیل) ك ه ل ه هه‌وڵی به‌دیهێنانی مافه‌كانیاندا بوون ،ته‌نها تامیل تێك شكا، ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تییه‌كی ملهوڕی هه‌بوو ،كوردیش له‌و نێوه‌نده‌دا ماوه‌ته‌وه ،هه‌رچه‌ند ه ل ه هه‌موان شایسته‌تره بۆ ده‌وڵه‌ت ،ب ه تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ب هراوردی بكه‌ین ب ه فه‌له‌ستین ،هه‌ردوو فه‌له‌ستین و كوردستان شایسته‌ی ده‌وڵه‌تن ،به‌اڵم كوردستان زیاتر ،ئه‌گه‌ر سه‌ركردایه‌تییه‌كی دانا و زانای هه‌بێت ،ئه‌م چه‌ند خاڵه‌ش الیه‌نی له‌یه‌كچوو و جیاوازی ئه‌و ڕاستییه ده‌سه‌ملێنێ: 1ـ هه‌ردووالیان ل ه كۆنگره‌ی (سایكس بیكۆ) بێبه‌شكران. 2ـ مه‌ینه‌تی هه‌ردووال ل ه یه‌ك سه‌رچاوه‌وه هاتوون ،داگیركه‌ری هه‌ردووال ب ه یه‌ك به‌شی په‌یامنی سیڤه‌ر دروست بوون ،عێراقی داگیركه‌ری كوردستان ب ه پێی مادده‌ی ( )94دروست بوو ،ئیرسائیلی داگیركه‌ری فه‌له‌ستینیش ب ه ماده‌ی (.)95 -3كوردستان ب ه پێی بڕیارەكانی سایكس بیكۆ و سان ریمۆ و لۆزان ،بۆ چوار به‌شی سه‌ره‌كی دابه‌شكرا ،فه‌له‌ستینیش ب ه هه‌مان بڕیاڕ و ل ه كۆتاییدا ب ه بڕیاڕی ( )181بۆ چوار پارچ ه دابه‌شكرا ،به‌م شێوه‌یه)%55( : فه‌له‌ستین بۆ ده‌وڵه‌تی ئیرسائیل ،غهزه بۆ میرس ،كه‌ناری رۆژهه‌اڵت بۆ ئوردن ،ناوچه‌ی قودس بۆ نێوده‌وڵه‌تی. 4ـ هه‌ردووال ب ه پێی مادده‌ی ()22ی به‌شی یه‌كه‌می په‌یامنی كۆمه‌ڵه‌ی گه‌الن، كه‌وتن ه ژێر سیسته‌می ئینتدابی ده‌وڵه‌ته داگیركه‌ره‌كه ،له‌وێش بۆ ژێر ئینتیدابی به‌ریتانی. 5ـ هه‌ردووال دووچاری چه‌وساندنه‌وه و پاكتاوی ڕە‌گه‌زی بوون ،ل ه فه‌له‌ستین ئۆردوگای جوله‌كه‌نشین ،ل ه كوردستانیش عه‌ره‌ب نیشته‌جێ كران. به‌اڵم ل ه چه‌ند روویه‌كیشه‌و ه ئه‌و دوو كێشه‌ی ه جیاوازن ،ئ هوانیش: 1ـ كوردستان هه‌ر ده‌سه‌اڵتی كوردی تیدا بووه ،به‌اڵم ل ه فه‌له‌ستین ده‌سه‌اڵتی تایبه‌تی عه‌ره‌بی تیدا نه‌بووه. 2ـ ل ه سه‌رده‌می عوسامنی قودس سنجاق بوو ،به‌اڵم كوردستان گه‌وره‌تر و ل ه سه‌رووی ویالیه‌ت و ل ه ئاستی ئیاله‌ت بوو. 3ـ ناوی كوردستان گوزارش له په‌یوه‌ندییه‌كی مێژوویی و جوگرافی و كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی و یاسایی خاكی كوردان ده‌كات ،به‌اڵم فه‌له‌ستین ناوێكه گوزارش له‌و په‌یوه‌ندیی ه له‌گه‌ڵ عه‌ره‌ب ناكا، ل ه بنه‌چه‌شدا ناوه‌ك ه یۆنانیی ه و ده‌گوترێ یه‌كه‌م جار هیرۆدۆتس به‌كاری هێناوه. 3ـ ل ه فه‌لستین شانبه‌شانی عه‌ره‌ب گه‌لی یه‌هودیشی لێبووه ،ناویان (سابرا) بووه ،له كوردستان عه‌ره‌بی لێنه‌بوو ه به‌و شێوه‌ی ك ه دوای دروستكردنی ده‌وڵه‌تی عێراق لێی نیشته‌جێ كرا. 4ـ ئ هوان ئێستا واڵتانی عه‌ره‌بیان ل ه پشته، به‌اڵم كورد ب ێ پشتیوانه. 5ـ ده‌وڵه‌تی داگیركه‌ری فه‌له‌ستین ،له چاو داگیركه‌ری كوردستان ب ه ویژدانرت و دیموكراسیرته. 6ـ داگیركه‌ری فه‌له‌ستین و گه‌له‌كه‌ی یه‌ك ڕەگه‌زن ،هه‌روه‌ك ل ه دیباجه‌ی ڕێكه‌وتنامه‌ی فه‌یسه‌ل ـ وایزماندا هاتووه ،ل ه ئه‌ده‌بیاتی نه‌وه‌ی یه‌كه‌می ره‌وتی عه‌ره‌بی وا ئاماژەی پێده‌كرا ،به‌اڵم داگیركه‌ری كورد (جگ ه له فارس) ئ هوانی تر له‌گه‌ڵ كورد یه‌ك ڕەگه‌ز نین.
کەمال چۆماىن kamalchomani@gmail.com پیاوێك ئه‌مڕۆ ده‌یه‌وێت مباننێرێته‌و ه چیاكان .ئه‌و پیاوه «موسا» ئاسا له ماڵی «فیرعه‌ون» گهوره بوو ،بڕوانامه‌ی وه‌رگرت، خانوی دروستكرد ،پارێزرا ،دواتر بوو بە س �ه‌رۆك وه‌زی���ران ،ب �ه‌اڵم به‌ر ل �ه‌وه‌ی له «نیل»ی كه‌ركوكدا مبانخنكێنێت ،پێویسته بخنكێندرێت! شینوا ئه‌چه‌بێی ،نووسه‌ر ،ره‌خنه‌گر، شاعیر و گهوره رۆماننوسی ئه‌فریقایی ،له رۆمانی «»Things Fall Apartدا کە زیاد له 8ملیۆنی لێفرۆرشاوه و وه‌رگێڕدراوه‌ته
كورد له هێڵی به‌رگریدا ئاكۆ كه‌ریم
سه‌ر 50زمان ،باس له چیرۆكی كیسه‌ڵ َێكی فێڵباز ده‌كات كه دواتر فێڵه‌كانی سه‌ری خ��ۆی ده‌خ���وات .م��ن ل��ێ��ره‌دا به‌كورتی چیرۆكه‌كه ده‌نوسمه‌وه و هه‌وڵده‌ده‌م بیبه‌ستمه‌وه به نه‌زانیی سه‌ركردایه‌تیی كوردستان له مامه‌ڵه‌كردنیان له‌گه‌ڵ به‌غدا به گشتی و نوری مالیكی به تایبه‌تی. كیسه‌ڵێك به‌و ه ده‌زانێت كه هه‌موو باڵنده‌كان بۆ خوانێكی گهوره له ئاسامن بانگهێشتكراون ،به زمانه شیرینه‌كه‌ی رازییان ده‌كات كه هه‌ر باڵنده‌یه‌ک په‌ڕێكی خۆی پێبدات ،تا بتوانێت له‌گه‌ڵیان بۆ ئاسامن بفڕێت ،باڵنده‌كان رازیى ده‌بن به پێدانی پەڕەكانیان به كیسه‌ڵ ،ئه‌ویش باڵی بۆ دروست ده‌بن و له‌گه‌ڵیان ده‌فڕێت ،ئه‌و له رێگادا داوایان لێده‌كات هه‌ر باڵنده و ناوی خۆی بگۆڕێت و هه‌موان ناوێكی خۆش بۆ خۆیان هه‌ڵبژێرن ،ئه‌و وا تێیان ده‌گه‌یه‌نێت ئه‌وه رێز و ته‌قدیریان الی ئاسامن زیاد ده‌كات ،هه‌موان به‌و بیرۆكه‌یه رازیی ده‌بن ،هه‌موان سه‌رسوڕمانی خۆیان به كیسه‌ڵ ده‌رده‌بڕن كه چه‌نده لێهاتووه بۆ قسه‌كردن ،هه‌ر بۆیه خۆیان پێشنیاز ده‌كه‌ن كیسه‌ڵ ببێته ده‌مڕاستیان و ئه‌و
قسه بكات و هه‌ر وتاردانێك پێویست بوو ،هه‌ر ئه‌و وتار بدات .كیسه‌ڵی فێڵباز، ناوی خۆی ده‌گۆڕێ بۆ « »All of Youواته «هه‌مووتان». دوای وت����اردان ،كیسه‌ڵه‌كه وا له باڵنده‌كان ده‌گه‌یه‌نێت ك�ه ل� ه كاتی نانخواردندا ،ده‌ستووری ئاسامن وایه یه‌ك یه‌ك بانگی كه‌سه‌كان ده‌كه‌ن بۆ نانخواردن، بۆیه نابێت كه‌س نۆبه‌بڕی بكا .له كاتی ئاماده‌بوونی خوانه‌كه ،خزمه‌تكاره‌كان فه‌رموو له باڵنده‌كان ده‌ك �ه‌ن« :فه‌رموو هه‌مووتان وه‌رن نان بخۆن» ،كیسه‌ڵه‌كه ئه‌مه ده‌قۆزێته‌وه و به باڵنده‌كان ده‌ڵێت كه ئه‌وه نۆبه‌ی خۆیه‌تی و ده‌بێ پێشی هه‌موان نان بخوات ،چونكه ته‌نها ئه‌و ناوی «هه‌مووتان»ە .كیسه‌ڵه‌كه ده‌چێته سه‌ر خوانه‌كه و هه‌ڵیده‌لوشێت ،شتێكی وا بۆ باڵنده‌كان ناهێڵێته‌وه ،پیاوانی ئ��اس�مان ك �ه ل �ه‌وێ��ن ب��ۆ خزمه‌تكردن، سه‌ریانسوڕده‌مێنێت ،به‌اڵم هیچ ده‌نگێك ناكه‌ن ،پێیانوایه چونكه كیسه‌ڵه‌كه قسه‌كه‌ر و ده‌مڕاستیانه ،ده‌ستووری باڵنده‌كان وایه كه بچن بۆ هه‌ر ده‌عوه‌تێك ،ده‌مڕاسته‌كه له‌جیاتی هه‌موویان نان ده‌خ��وات ،له‌و
س�ه‌روب�هی��ن�ه‌دا ،باڵنده‌كان به ناچاری پاشاموه‌كانی كیسه‌ڵه‌كه ده‌خ��ۆن ،به‌اڵم خۆیان كۆده‌بنه‌وه و ته‌كبیرێك ده‌كه‌ن، هه‌موویان رێكده‌كه‌ون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه پەڕەكانی خۆیان له كیسه‌ڵه‌كه بستێننه‌وه. هه‌ر له ئاسامن ،باڵنده‌كان كیسه‌ڵه‌كه رووت ده‌كه‌نه‌وه و بێ پەڕ ده‌یهێڵنه‌وه. كیسه‌ڵ ئینجا داوا له باڵنده‌كان ده‌كات كه ته‌نها یه‌ك چاكه‌ی بۆ بكه‌ن، پێیان ده‌ڵێت به خێزانه‌كه‌ی بڵێن ته‌واوی جلوبه‌رگ و دۆشه‌ك و لێفه و به‌تانی و شته نه‌رمه‌كانی ماڵه‌وه له‌به‌ر ده‌رگا رابخات، تا كیسه‌ڵ ل ه ئاسامنه‌وه خۆی فڕێداته خ��واره‌وه و بكه‌وێته سه‌ر شته نه‌رمه‌كان و پشتی نه‌شكێت ،باڵنده‌كان ،له توڕەیی خۆیان ،ئه‌م چاكه‌یه ناكه‌ن و ره‌تیده‌كه‌نه‌وه، به‌اڵم تووتی به كیسه‌ڵ ده‌ڵێت :من ئه‌و په‌یامه ده‌گه‌یه‌منه خێزانه‌كه‌ت ،تووتی، ئه‌و ساتانه له‌بیر ناكات كه كیسه‌ڵه‌كه فێڵ له هه‌موویان ده‌كات .كاتێك ده‌گاته الی خێزانی كیسه‌ڵه‌كه ،پێیده‌ڵێت كیسه‌ڵ داوایكردووه ته‌واوی شتومه‌كه ره‌قه‌كان له ده‌ره‌وه دابنێت تا كیسه‌ڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه .ژنی كیسه‌ڵه‌كه‌ش داخوازییه‌كه جێبه‌جێده‌كات.
كیسه‌ڵ له ئاسامنه‌وه خۆی فڕێده‌دات ه خواره‌وه به‌و هیوایه‌ی پشتی بكه‌وێته سه‌ر شته نه‌رمه‌كان ،بێئاگا له‌وه‌ی تووتی تۆڵه‌ی خۆی لێكردۆته‌وه ،كه كیسه‌ڵ ده‌كه‌وێته خوار و پشتی ده‌كه‌وێته سه‌ر شته ره‌قه‌كان، پشتی ده‌شكێ و هه‌مان وان��هی خۆی وه‌رگرته‌وه. ئێستا سه‌ركردایه‌تیی سیاسیی كورد، یان روونرت بڵێم ،سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی و پارتی ،كه‌وتونه‌ته ره‌خنه‌گرتن له مالیكی كه داواكارییه‌كانی كوردی جێبه‌جێنه‌كردووه و به‌ره‌و دیكتاتۆرییه‌ت هه‌نگاو ده‌نێت ،ئایا مالیكیی «كیسه‌ڵ» نه‌ده‌توانرا له 2007 و 2008و 2010وه‌ك چۆن باڵنده‌كان رووتیانكرده‌وه و تووتی پشتی شكاند ،ئاوا له په‌ڕوباڵ بكرێت و پشتی بشكێرنێت؟ بێگومان به‌ڵێ. ب���ه‌اڵم ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی «كیسه‌ڵ»ێكی فێڵباز بكرێته عیربه‌ت ،پێویستامن به «تووتی»یه‌ك هه‌یه! تووتییه‌ك نه‌ك له رۆژنامه و گۆڤاره‌كان به سه‌ركردایه‌تیی دوو حیزبه‌كه‌دا هه‌ڵبڵێت ،به‌ڵكو پشتی ئه‌وانه بشكێنێت كه فێڵ له گه‌ل و واڵت و نیشتیامن ده‌كه‌ن.
رۆژ ل �ه دوای رۆژ ن��اك��ۆك��ی و ملمالنێی هه‌رێمی كوردستان و ناوه‌ند توندتر ده‌ب��ێ��ت ،ئ��ه‌وه‌ی چ���اوه‌ڕوان نه‌ده‌كرا له لێدوانی توند و هه‌ڵوێستی دژبه‌یه‌ك ،له ده‌زگاكانی راگه‌یاندنه‌وه ب�ڵاوده‌ك��رێ��ت��ه‌وه ،ئ���ه‌وه‌ش ك �ه له‌م نێوه‌نده‌دا له هێڵی به‌رگریدایه ،كورده. له ب��واری سه‌ربازیدا قسه‌یه‌ك هه‌یه هه‌ندێك ج��ار وه‌ك��و سرتاتیژ ك��اری له‌سه‌ر ده‌كرێت ،ده‌وترێت هێرشكردن باشرتین هۆكاری به‌رگری له‌خۆكردنه، ئ �ه‌گ �ه‌ر ئ�ه‌م�ه ب��ۆ ب���واری سیاسه‌ت و دبلۆماسیه‌ت راستبێت ،ده‌ب��وو به‌رپرسانی یه‌كێتی و پارتی كه خۆیان به ده‌مڕاستی كورد داده‌نێن ،جار جارێك بۆ هاوسه‌نگكردنه‌وه‌ی تای ته‌رازوی خۆیان ،بچوونایه‌ته خانه‌ی هێرشكردنی دبلۆماسییه‌وه ،ت��ا ب��ه‌الی كه‌مه‌وه له‌و ئاسته‌دا خۆیان بگرتایه‌ته‌وه كه خواستی كورد ده‌نوێنێت. دی��اره له دبلۆماسیه‌تیشدا زۆر
ج��ار په‌یڕەویی ل�ه‌و په‌نده كوردیی ه ده‌كرێت كه ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر س��وار و پیاده ویستیان ماچوموچ بكه‌ن ،ده‌بێت سوار كه‌مێك خۆی دانه‌وێنێت ،پیاده‌ش كه‌مێك خۆی بڵند بكات ،به‌م پێپه‌ش بێت ده‌بێت ه�ه‌ردووال ده‌ستبه‌رداری دۆخی ئاسایی خۆیان بن ،به‌اڵم دۆخی ئێستای عێراق له كوێی ئه‌م ویسته‌دایه، كه ناوه‌ند و هه‌رێم ده‌ستله‌مالنێ و ماچوموچی یه‌كرتی بكه‌ن؟ هه‌روه‌كو پێشرت ئ��ام��اژەم��ان پێدا ،له ئێستادا كورد له دۆخی به‌رگری و مالیكی له هه‌ڵوێستی هێرشدایه ،ئه‌وه مالیكییه ئۆپه‌راسیۆن دروس��ت ده‌ك��ات ،كورد ب �ه رێ��گ��ر ل��ه‌ب��ه‌رده‌م دروستكردنی عێراقێكی به‌هێز تۆمه‌تبار ده‌ك��ات، م���ادده‌ی س �ه‌دوچ��ل جێبه‌جێناكات، پ��اره‌ی كۆمپانیاكانی ن �ه‌وت ن��ادات، به‌شه بودجه‌ی هه‌رێم كه‌مده‌كاته‌وه، مووچه‌ی پێشمه‌رگه نادات ،ته‌نانه‌ت ه��ەڕەش��هی رێ��گ��رت��ن ل �ه س �ه‌ف �ه‌ری
به‌رپرسانیش ده‌ك��ات ،داوا له كورد ده‌ك��ات بگه‌ڕێته‌وه سنووری به‌ر له ( ،)2003كوردیش وه‌كو هه‌موو جارێك ده‌بێت وه‌ف��د بنێرێته ب �ه‌ر ده‌رگ��ای مالیكی ،به‌ڵكو به میهره‌بانی خۆی له‌و كارانه‌ی په‌شیامن ببێته‌وه ،ره‌زامه‌ندی بنوێنێت ل�ه‌س�ه‌ر پێدانی مووچه‌ی پێشمه‌رگه ،پ���اره‌ی كۆمپانیاكان، ئۆپه‌راسیۆنی دیجله هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه، ...هتد. ل�ه الی�ه‌ك��ی تریشه‌وه هه‌ندێك په‌رله‌مانتار و به‌رپرسی عێراقیی دی��ك �ه‌ش ،س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی ك���ورد به ب��ه‌رژەوه‌ن��دخ��واز وه‌س���ف ده‌ك���ه‌ن، هه‌فته‌ی راب���ردوو په‌رله‌مانتارێكی ع��ێ �راق رای��گ�هی��ان��د ك���ورد ناهێڵێت ده‌سته‌ی نه‌زاهه و ریشه‌كێشكردنی به‌عس له كوردستان ده‌ستبه‌ركابێت، ئه‌مه به‌شێكه له‌و خاڵه الوازه‌ی كه سه‌ركره‌كانی یه‌كێتی و پارتی له‌پاڵ ده‌یان كه‌موكورتی دیكه‌دا ناویانه به
ناوچه‌وانی خۆیانه‌وه ،هه‌ر بۆیه ل ه ئێستادا به هۆی ئه‌و سیاسه‌ته بێ حیكمه‌ته‌ی یه‌كێتی و پارتییه‌وه كه له چه‌ند ساڵی رابردوو په‌یڕەویان ك��ردووه ،ك��ورد كه‌وتۆته حاڵه‌تی به‌رگرییه‌وه ،به‌رگری ل�ه‌وه‌ی به‌ر له ( )2003به‌ده‌ستیهێناوه ،چونكه پێشرت ناوه‌ند گرفتی له‌گه‌ڵ هه‌رێم ه �ه‌ب��وو ل �ه‌س �ه‌ر بابه‌تگه‌لێكی په‌یوه‌ست به مووچه‌ی پێشمه‌رگه و نه‌وت و ناوچه دابڕێرناوه‌كان، به‌اڵم داواكاریی ئێستای مالیكی بۆ گێڕانه‌وه‌ی هێزی كورد بۆ ئه‌و ن��اوچ��ان�هی ب �ه‌ر ل�ه رووخ��ان��دن��ی سه‌دام لێی بووه ،وه‌رچه‌رخانێكه ل�ه به‌ره‌وپێشچوونی ن��اوه‌ن��د و به‌ره‌و دواوه هه‌نگاونانی هه‌رێم، له‌وانه‌یه ئه‌نجامه‌كه‌شی به ملدانی به‌رپرسانی كورد بۆ ویستی ناوه‌ند و ده‌ستگرتن به به‌رژەوه‌ندییه تایبه‌تیی خۆیانی لێبكه‌وێته‌وه.
ملمالنێ له‌گه‌ڵ ناوه‌ند و بوونی هێزی ئه‌مریكا وه‌ك چاودێر
سه‌الم ناوخۆش
من خ��ۆم ب��اوه‌ڕم به هه‌بوونی ده‌وڵ�ه‌ت��ی كوردییه ،ئه‌گه‌ر سه‌ره‌تا سنووری ئ�ه‌و ده‌وڵ �ه‌ت �ه ،شارێكیش ب��ێ��ت ،ده‌وڵ���ه‌ت ب��ۆ ك���ورد كۆتایی پێهێنانی نیگه‌رانی و دڵه‌ڕاوكێی ك���ورده ،ك�ه ل�ه مێژە خ�ه‌ون��ی پێوه ده‌بینین ،له ده‌سپێكی دامه‌زراندنی ده‌وڵ �ه‌ت له عێراق له سه‌ر بنه‌مای ن���ه‌ت���ه‌وه ،ن���ه‌ت���ه‌وه‌ی س �ه‌رده‌س��ت �ه هه‌وڵیداوه نه‌ته‌وه‌ی كورد ژێرده‌سته و ف �ه‌رام��ۆش بكات ،ك �ه‌م نین ئه‌و ك�ه‌س��ان�هی رۆژگ��ارێ��ك بانگه‌شه‌ی بیری عێراقچێتیان ده‌ك��رد ،به‌اڵم به تێپه‌ڕبوونی رۆژگ��ار گه‌یشتنه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی عێراق له‌سه‌ر بنه‌مای م �ه‌زه �ه‌ب��ی دام������ه‌زراوه .ل��ه س�ه‌ر بنه‌مایه‌كی ئاڵۆز ع�ه‌ره‌ب��ی شیعه، عه‌ره‌بی سوونه و كوردی سوونه كرانه
هاوسه‌نگیك بۆ به‌رانبه‌ر ڕێژەی شیعه، تا عه‌ره‌بی شیعه سته‌م له عه‌ره‌بی سوونه نه‌كه‌ن! ئه‌و سنووره‌ی عێراق ده‌ستكردی ئینگلیزه ،به‌اڵم عه‌ره‌بی ئیسالمیش به پیرۆز ته‌ماشای ده‌كات، هه‌رچی عه‌ره‌بی عێراقه ،ماركسی، ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ی ته‌نانه‌ت ئیسالمییش، ب�ه ج��ۆرێ��ك بیر ده‌ك��ه‌ن��ه‌وه ك�ه به به‌رژەوه‌ندی ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌بی بشكێته‌وه وه‌ك بڵێی یه‌كێتی عه‌ره‌بی ته‌نیا به هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی عێراق ده‌كه‌وێته مه‌ترسییەوە! بۆیه من وه‌ك كوردێك ده‌وڵه‌تی كوردی به قازانجی تاكی كورد و عه‌ره‌ب ده‌بینم ،با چی تر هیچ تاكێكی كورد یان عه‌ره‌ب ،نه‌بێته قوربانی میزاجی حیزبی عه‌ره‌بی و حیزبی كوردی. ئه‌و كێشه‌ی ئه‌و دواییه ماهیه‌تی
ده‌سه‌اڵتی شیعه‌ی عێراقی ئاشكرا كرد ،بیركردنه‌وه‌ی عه‌ره‌بی عێراق چ سوونه بێت یان شیعه ،به‌رانبه‌ر كورد یه‌كن! هه‌ڵبه‌ته ئه‌مه مانای ئه‌وه نییه من باوه‌ڕم به شۆڤینیه‌ت هه‌یه ،من هه‌رگیز ب��اوه‌ڕم به شۆڤینیه‌ت نییه، باوه‌ڕم وایه ئه‌وه حیزبی عه‌ره‌بی له ()1921ه‌وه په‌یڕه‌وی شۆڤینیه‌ت ده‌كات ،گه‌یشتۆته كوێ؟ له ()2003 حیزبی كوردی ڕازی بوو به‌شێك له باشووری كوردستان و ئه‌و خاكه‌ی به درێژایی مێژووی عێراق كورد خه‌باتی له پێناویدا كردووه ،جێی ناكۆك بێت، بێگومان هه‌ر تاكێكی عه‌ره‌بی ده‌زانێ ئ �ه‌و ناوچانه زه‌وی ك���وردن ،به‌اڵم شۆڤینیه‌تی حیزبی عه‌ره‌بی شیعه ،یان سوونه ،ناهێڵێت ئه‌و سته‌مه له‌سه‌ر كورد هه‌ڵگیرێت.
توندبووونی ملمالنێی هه‌ولێر و ن��اوه‌ن��د ،ك��ۆك��ردن��ه‌وه‌ی هێز و پێكهێنانی ئۆپه‌راسیۆن ،ئه‌وه‌مان ال دروست ده‌كات كه پێكدادانێك هه‌ر ڕووده‌دات ،من له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دام هیچ تاكێكی كوردی یان عه‌ره‌بی خوێن له لوتی نه‌یه‌ت بۆیه له دۆخێكی ئاوادا، ئه‌گه‌ری باڵوه‌پێكردنی هێزی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ،یان سوپای ئه‌مریكی وه‌ك چاودێر له‌و ناوچه دابڕاوانه ،به چاره‌سه‌ری پاراستۆلی ده‌بینم نه‌ك به چاره‌سه‌ری بنه‌بڕ و یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی كێشه و ملمالنێی ناوه‌ند و هه‌ولێر، ب �ه‌اڵم هه‌رچۆنێك بێت بوونی ئه‌و هێزانه له دۆخێكی وادا ده‌بێته رێگر له‌به‌رده‌م ویستی شۆڤێنییه‌تی عه‌ره‌بی و هۆكارێكیش بۆ هێوربوونه‌وه‌ی دۆخه‌كه.
15 www.bayanpress.
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
توندوتیژی و به‌رپرسیارێتی به بۆنه‌ی هه‌فته‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژییه‌وه
حه‌مه‌ی ئه‌حمه‌د ڕەسوڵ * زۆرن ئ��ه‌و وت��اران��هی ك � ه ب��اس ل ه به‌رپرسیارێتیی كۆمه‌ڵگا ده‌ك��ه‌ن وه‌كو به‌رهه‌مهێنه‌ری توندوتیژی ،به‌اڵم زۆر به كه‌می باس له‌و ه كراو ه ك ه به‌رپرسیارێتیی گه‌وره‌ش ل ه ئه‌ستۆی ده‌سه‌اڵتی كوردییدایه، ك ه نه‌یتوانیو ه له‌و ساڵ ه زۆرانه‌دا كۆمه‌ڵگا به‌ره‌و به‌مه‌ده‌نیكردن به‌رێت ،ك ه نه‌یتوانی په‌روه‌رده‌كردنێكی مه‌ده‌نی به‌سیستامتیزه بكات ل ه كۆمه‌ڵگا و ل ه خێزاندا ،نه‌یتوانی خێزانی ك��وردی ب ه دیموكراسی بكات، نه‌یتوانی جیاوازی جێنده‌ری ـ ڕەگ�ه‌زـ ی نێوان نێر و مێ كه‌مرت بكاته‌وه ..نه‌یتوانی دادوه‌ریی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و یه‌كسانی‌و ته‌بایی
له نێوان هاوواڵتی ئاسایی و به‌رپرسێكدا بكات.. نه‌یتوانی ه���ه‌ژاری و نه‌خوێنده‌واری كه‌مرت ب��ك��ات��ه‌وه ،ن�هی��ت��وان��ی گونده‌كان ئاوه‌دان بكاته‌وه و شاره‌كان ل ه قه‌ره‌باڵغی ڕزگار بكات و گوندییه‌كان كشتوكاڵ په‌ره‌پێبده‌ن و بێكاری كه‌مرت بكاته‌وه، به‌اڵم ئه‌وه‌ی ڕوویدا‌و ئه‌وه‌ی ف هراهه‌م بوو، پێچه‌وانه‌ی هه‌موو ئه‌وانه‌بوو ك ه باسامن لێوه‌كرد! ل ه ڕاستیدا ده‌س �ه‌اڵت��ی ك��وردی كه بریتی ه له‌و دوو حیزب ه بااڵده‌سته ،سااڵنێكی زۆر له‌سه‌ر به‌كارهێنانی توندوتیژی و تۆخكردنه‌وه‌ی ڕەهه‌نده‌كانی ،كاریان كرد، توندوتیژی وه‌كو بابه‌ت‌و دۆزێكی پیرۆز‌و موقه‌ده‌س ته‌ماشایكراوه ،تۆڵه‌سه‌ندنه‌و ه له یه‌كرتی ل ه دروشم ه دیاره‌كانی بزووتنه‌وه‌ی چ �ه‌ك��داری ك��وردی ب���ووه ..گومانی تێدا نیی ه كولتووری باوی نێو كۆمه‌ڵگاكه‌مان، كلتوورێكی عه‌شیره‌تگ هرایی‌و خێڵه‌كیانه‌یه، ك� ه سیخناخ ه ل� ه ب��ڕواب��وون ب� ه ش �ه‌ڕ و ش هڕانگێزی و زه‌بروزه‌نگ و توندوتیژی ،كه هه‌میش ه ده‌سه‌اڵتی كوردی ل ه شاخ‌و ل ه شار وه‌كو مه‌رجه‌عێكی گرنگ پشتی پێ به‌ستوون
و پل ه و پایه‌ی به‌رزتر كردوونه‌ته‌وه ،بۆی ه هه‌تا ئه‌مڕۆش مه‌ده‌نیه‌ت ل ه پاشه‌كشێدا بوو ه و كۆمه‌ڵگا بووه‌ت ه گۆڕەپانی پیاده‌كردنی توندوتیژی و په‌لی بۆ گشت كایه‌كانی ژیامنان هاویشتووه ،له‌نێو هزر و ده‌روومناندا ..ل ه كرده‌و ه و ڕەوشتامندا ئاماده‌گی بێوێنه‌ی هه‌یه ،ئه‌مه‌ش ل ه په‌یوه‌ندیی كۆمه‌اڵیه‌تی نێوان تاكه‌كاندا به‌دیار ده‌كه‌وێت ،بۆ وێنه: په‌یوه‌ندیی نێوان كڕیار و فرۆشیارێكی سه‌ر جاده‌كان ل ه ئاستێكی زۆر ئاڵۆزدایه ،لێوانلێوه ل ه درۆ و بێ متامنه‌یی‌و قۆڵبڕین‌و یه‌كرت له خشته‌بردن‌و تووڕەیی‌و ناچاریی ،په‌یوه‌ندی نێوان مامۆستا و خوێندكاریش تژیی ه له توندوتیژی و یه‌كرت قبوڵنه‌كردن و سڕینه‌وه و نالێبورده‌یی‌و ناته‌بایی .. هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندیی نێوان ژن‌و مێرد په‌یوه‌ندییه‌ك ه هه‌تاكو پانتایی نێوچه‌وان سیخناخ ه ل ه توندوتیژی و ه�هڕەش� ه و لێدان و یه‌كرت سووككردن و نایه‌كسانی و ده‌سه‌اڵتی پیاوانه ،خاڵیی ه ل ه ئه‌وین و خۆشه‌ویستی و گفتوگۆی مه‌ده‌نیان ه و دیالۆگی نێوان دوو مرۆڤی هاوتا و یه‌كسان، په‌یوه‌ندی نێوان برا و خوشك ،باوك و كچ، پرسگه‌ی دایر‌ه و هاواڵتی ،به‌ڕێوه‌به‌رێكی حیزبی و كارمه‌ندێكی ئاسایی ده‌رچووی زانكۆ ،په‌یوه‌ندی نێوان شۆفێری ته‌كسی و نه‌فه‌رێكی پیاد ه‌و رێبوار ،منوونه‌ی شێوازێكن ل ه په‌یوه‌ندیی كۆمه‌اڵیه‌تی كۆمه‌ڵگایه‌كی
توندوتیژ و پڕ ل ه ئاژاو ه‌و ئاریش ه .. تاكه‌كانی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه هه‌ڵگری سایكۆلۆژییه‌تێكن زۆر ئاڵۆز‌ه و پڕە له ئیشكالییه‌ت ،پڕە ل ه تووڕەیی و بێزاری و گ��رژی و نائومێدی ،پ��ڕە ل ه كه‌بت و چه‌پاندن ،ل ه ترس و دڵ هڕاوكێ ،ل ه غوبن و چه‌وساندنه‌وه ،بۆی ه كولتووری لێبورده‌یی و ئاشتی و یه‌كرت قبوڵكردن و لێكبووردن و دیالۆگكردن و ڕێز و خۆشه‌ویستی له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا ،مه‌حاڵ ده‌بێت. ده‌سه‌اڵتی كوردی زه‌مینه‌ی بۆ فاكته‌ر و هۆكاره‌كانی توندوتیژی خۆشرت كردووه، به‌وه‌ی ك ه زیاد ل ه ملیۆنێك هه‌ژاری نائاسایی ل ه كوردستاندا به‌رهه‌مهێناو ه ب ه هۆكاری كۆنرتۆڵكردنی سامان و داهاتی واڵت بۆ توێژێكی كه‌مین ه و بێبه‌شكردنی زۆرینه‌ی خه‌ڵكی :ك ه دواجار گوز هرانی تراژیدی پڕ له نه‌خۆشی‌و نه‌خوێنده‌واری‌و كوله‌مه‌رگی‌و تاوانكاری و بێكاری بۆ دورستكردوون ،كه ئه‌ویش له‌گه‌ڵ خۆیدا مرۆڤی هیالك‌و تووڕە و بێزار و نائومێد‌و توند و دڵڕەق ب هرانبه‌ر به خۆی‌و ژیانی‌و نیشتامنه‌كه‌ی ده‌خوڵقێنێت. بیرمان نه‌چێت زۆرێك ل ه حاڵه‌ته‌كانی توندوتیژی و كوشتنی ژنی ك��ورد له‌به‌ر ه��ۆك��اری خ��ی��ان�ه‌ت��ی ه��اوس �ه‌رگ��ی��ری‌و له‌شفرۆشی ئ �ه‌ن��ج��ام��دراون ،ك � ه هۆی سه‌ره‌كیی ه�ه‌ژاری ب��ووه ..هۆی الوه‌كیش نه‌بوونی سزا و غ هرامه‌ی توند ه ده‌رهه‌ق
ب ه ژنكوژ .س�هرهڕای ئه‌وانه ،ده‌سه‌اڵت بۆ سه‌رخستنی ئایدیۆلۆژیا حیزبیه‌كه‌ی هه‌موو ئامرازه‌كانی پته‌وكردنی بڕوا ب ه توندوتیژی، ب ه هه‌ر پاساوێك بووه ،به‌رپا ك��ردووه ..به ده‌زگاییكردنی توندوتیژی‌و كه‌مته‌رخه‌می له ئاست قوربانیه‌كاندا ك ه زۆرینه‌یان (منداڵ‌و ژن‌و گه‌نج) بوون ،له‌وپه‌ڕیدا بووه.. زۆرێك ل ه بڕیاره‌كانی و هزاره‌ته‌كانی حكومه‌تی كوردستان بوونه‌ت ه هۆی گرژی و بێزاری‌و تووڕەیی‌و توندوتیژی ل ه ئاستی خه‌ڵكدا ،بۆی ه ب ه لێشاو مرۆڤی تۆراو به‌رهه‌م هاتووه ،ك ه هێنده‌یان نه‌ماو ه ببن ه په‌ڕگیر و توندڕەو و هه‌وادارانی توندوتیژی .هه‌روه‌ها حكومه‌ت‌و حزبه‌كان كاری جدییان نه‌بووه بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی پرسی كوشتنی ژنی كورد و نه‌ماندی ژنكوژێك ل ه سێداره بدرێت، منداڵكوژێك ل ه گۆڕەپانی شارێكدا نه‌فره‌ت بكرێت ..ده‌س�ه‌اڵت كه‌مته‌رخه‌م بوو ه كه تاك و كۆمه‌ڵگاكه‌مان ب ه مه‌ده‌نی بكات، ئه‌و هه‌وڵ ه شه‌رمنه‌ی هه‌ی ه سه‌باره‌ت به ڕێكخراوی ئه‌هلی و مه‌ده‌نی و حزبی ،هه‌رگیز نه‌یتوانیو ه گۆڕانی جه‌وهه‌ری ل ه سیستمی پ���ه‌روه‌رد ه و فێركردندا ،له په‌روه‌رده‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی و مه‌ده‌نیدا ،ل ه به دیموكراسیكردنی خێزانی كورددا ،مه‌یسه‌ر بكات.. میدیا و ڕاگه‌یاندنه‌كان نه‌یانتوانیوه یه‌كسانیی جێنده‌ری و ب ه مرۆڤبوون و به
هاواڵتیبوونی ژنی كورد بچه‌سپێنن ،تاكێكی هۆشیار و مرۆڤدۆست و پڕ ل ه مه‌عریفه و پێشكه‌وتووخواز بخه‌مڵێنن ..چونكه په‌تای گه‌نده‌ڵی و لووشدانی پاره‌و سامانی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتامنی و پ هراوێزخستنی میلله‌ت و زۆرینه‌ی خه‌ڵكی ل ه خوار هێڵی ه �ه‌ژاری��ی �ه‌وه ،ل ه ماك ه گرنگه‌كانی ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه بووه ،بۆی ه هۆ و سه‌رچاوه‌كانی توندوتیژی ل ه ب��ره‌ودا بوون و په‌لوپۆیان هاویشتوو ه و ڕەگه‌كانی پته‌وتر بوون و ت و الواز نابن. به‌مزووانه‌ش سس ل �ه‌م��ب��اره‌ی �ه‌و ه ئ �ه‌رك��ی سه‌رشانی حكومه‌ت و ده‌سه‌اڵتی كوردی سه‌باره‌ت ب ه كه‌مكردنه‌وه‌ی توندوتیژی ،ئه‌مانه‌ن: ئاكتیڤكردنه‌وه‌ی ڕۆڵی یاسا ،به‌و واتایه‌ی ك ه یاسا حوكم بكات و سه‌روه‌رتر بێت له حوكمی كۆنه‌پارێزی و دیوه‌خانی عه‌شایری و فه‌رمایشتی سه‌رۆكهۆزێك ،پێبه‌پێی یاسا، گه‌نده‌ڵ‌و بكوژ‌و دز‌و درۆزن سزا بدرێن، تاك وه‌ها بێت ڕێز ل ه یاسا و دادگا بگرێت، كرداری تۆڵه‌سه‌ندنه‌و ه سزا بدرێت ،ئه‌گه‌ر ئه‌م ه نه‌كرێت و تاك كۆنرتۆڵ نه‌كرێت، تاك ده‌بێت ه قوربانییه‌كی ده‌س��ه‌اڵت كه دواج��اری��ش كۆنرتۆڵكردنی كۆمه‌ڵگا به گشتی ،ناچه‌سپێ و ئیامره‌ته‌كه‌ی كالیگۆال دێت ه دی! * كۆمه‌ڵناس
«دژە نۆبڵ»
د ه نووسه‌ری نارساوی جیهان ك ه ل ه خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیات بێبه‌ش كران كامه‌ران كه‌ریم خ �ه‌اڵت��ی نۆبڵی ئ �ه‌ده‌ب��ی��ات ب ه گرنگرتین و به‌نرخرتین خه‌اڵتی ئه‌ده‌بیی جیهان دێت ه ئه‌ژمار ،ئه‌كادیمیای نۆبڵی ئه‌ده‌بیات ل ه سوید ،هه‌موو ساڵێك ب��اش�تری��ن ن��ووس��ه‌ر ب��ۆ ئ��ه‌و خه‌اڵته ده‌ستنیشان ده‌ك����ات .ل � ه م��ێ��ژووی به‌خشینی ئه‌و خه‌اڵته‌دا ،هه‌ندێكجار هه‌ڵه‌ی گهوره روویداوه ،بۆ منوون ه زۆرن ئه‌و نووس هرانه‌ی ك ه شیاو بوون و ده‌بوایه خه‌اڵتی ئه‌ده‌بیی نۆبڵیان وه‌ربگرتایه، به‌اڵم له‌و خه‌اڵت ه بێبه‌ش كراون. ل ه خ��واره‌و ه ن��اوی د ه نووسه‌ری نارساوی جیهان هه‌ی ه ك ه خه‌ڵك وا د هزانن ئ هوان ه خاوه‌نی خه‌اڵتی نۆبڵن ،به‌اڵم لیژنه‌ی ژوول��ی ئه‌و خه‌اڵت ه ب ه شیاوی ن هزانیون ك ه نۆبڵیان پێببه‌خشێ. ی �ه‌ك �ه‌م :ئیامیل زۆال (- 1840 :)1902
نووسه‌ری به‌ناوبانگی فه‌ره‌نسی ل ه ساڵی ،1902ساڵێك پێش كۆچباربوونی، بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیات ده‌ستنیشان كرا ،به‌اڵم «داوید ئاف وایرسێن» ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری ئ�ه‌و س �ه‌رده‌م �هی كۆمیته‌ی ده‌ستنیشانكردنی خه‌اڵتی نۆبڵ ،پێیوابوو ئه‌ده‌بیات ده‌بێ رۆڵی مه‌عنه‌وی و عیرفانی هه‌بێ ،بۆی ه ئیمیل زۆال ل ه وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیات بێبه‌ش ده‌كه‌ن. دووه‌م :لیۆ تۆڵستۆی (:)1910 - 1828 ن��اوب �راو ك� ه ب� ه پ��اڵ� هوان��ی ئه‌ده‌بیی ج��ی��ه��ان��ی ن������ارساوه ،خ���ه‌اڵت���ی نۆبڵی پێنه‌به‌خرشا ،نه‌به‌خشینی ئه‌و خه‌اڵت ه به تۆڵستۆی گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ی ئه‌كادیمیای ده‌ستنیشانكردنی خه‌اڵته‌ك ه دێت ه ئه‌ژمار .له ساڵی 1902تۆڵستۆی بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیات ده‌ستنیشانكرا ،به‌اڵم ده‌سته‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌و سه‌رده‌مه پێیانوابوو ل ه شاكاری «جه‌نگ و ئاشتی»دا تۆڵستۆی بێڕێزیی ب ه حكومه‌ت و كڵێسا
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488 رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
كردووه ،بۆی ه خه‌اڵته‌كه‌یان پێنه‌به‌خشی. سێیه‌م :خاتوو ڤێرجینیا وۆڵف (1882 :)1941ن��ووس�ه‌ری به‌ناوبانگ و كاریگه‌ری ئه‌ده‌بیی جیهانی ،هیچ كات ناوی ل ه ناو ریزی ناوه‌زه‌ده‌كانی خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیات دانه‌نرا ،ل ه ساڵی 1938كاتێك (پیرێل بوك) خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیاتی پێبه‌خرشا ،سه‌رجه‌م رۆشنبیران و نووس هرانی جیهان ،پێیانوابوو كه ده‌بوای ه خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌و ساڵ ه ب ه ڤێرجینیا ڤۆڵف ببه‌خرشایه ،به‌اڵم ئه‌و نووسه‌ر‌ه ته‌نیا به بیانووی ئافره‌تبوونی له‌و خه‌اڵت ه بێبه‌شكرا. چ���واره‌م :جه‌یمز جۆیس (- 1882 :)1941 ج��هی��م��ز ج���ۆی���س خ��وڵ��ق��ێ��ن �ه‌ری «ئۆدیسیۆس» ،نووسه‌ری به‌ناوبانگی ئیرله‌ندی و یه‌كێك ل ه كاریگه‌رترین نووس هرانی ئه‌وروپا، به‌هۆی بۆچوونی هه‌ڵه‌ی ئه‌كادیمیای خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیاته‌وه ،هیچ كات ئه‌و خه‌اڵته‌ی پێنه‌به‌خرشا.
پێنجه‌م :خۆرخێ لویس بۆرخس (1899 :)1986نووسه‌ری به‌ناوبانگی ئه‌رجه‌نتینی ،كه كتێبه‌كانی هه‌میش ه جێی مشتومڕی كۆڕ و ناوه‌نده‌كانی ئه‌ده‌بی جیهانی بوون ،به‌اڵم خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیاتی پێنه‌به‌خرشاوه. ش �ه‌ش �ه‌م :هێرنیك ئیسنب (- 1828 :)1906 یه‌كێكی ت��ر ل� ه هه‌ڵ ه گ�ه‌وره‌ك��ان��ی «وایرسێن» به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و سااڵنه‌ی خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیات ،نه‌به‌خشینی ئه‌و خه‌اڵته بوو ب ه «ئیسنب» .كاره‌كانی ئیسنب سیمبولیزم بوون و ئه‌ندامان و سه‌رۆكی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیات ،كه‌یفیان به‌و جۆره نووسینان ه نه‌ده‌هات ،بۆی ه بێبه‌شی ده‌كه‌ن له وه‌رگرتنی خه‌اڵته‌كه. حه‌وته‌م :گراهام گرین (:)1991 - 1904 گراهام گرین نووسه‌ری به‌ناوبانگی به‌ریتانیا ،چه‌ندین جار ناوی بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نۆبڵ ده‌ستنیشانكرا ،به‌اڵم هه‌رگیز
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
ئه‌و خه‌اڵته‌ی پێنه‌به‌خرشا. هه‌شته‌م :فرانتس كافكا (- 1883 :)1924 هۆكاری خ �ه‌اڵت وه‌رنه‌گرتنی كافكا زیاتر ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی ك ه نووسینه‌كانی ئه‌و نووسه‌ر‌ه به‌ناوبانگ ه پاش كۆچباربوونی باڵوبوونه‌وه. نۆیه‌م :مارسڵ پرۆست (:)1922 - 1871 مارسڵ پرۆست تا ئێسته‌ش یه‌كێكه ل ه گه‌وره‌ترین نووس هرانی جیهان و هه‌رگیز خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیاتی پێنه‌به‌خرشا. ده‌یه‌م :ئاگۆست سرتیندبێرگ (- 1849 :)1912 گه‌وره‌ترین نووسه‌ری سویدی ،هیچ كات خه‌اڵتی نۆبڵی ئه‌ده‌بیاىت ك ه ناوه‌نده‌كه‌ی ل ه واڵتی سویده ،پێنه‌به‌خرشا .سرتیندبێرگ نووسه‌رێكی ه هراساز بوو ،پاش وه‌رنه‌گرتنی خه‌اڵتی نۆبڵ ل ه ساڵی ،1909ل ه الیان الیه‌نگره‌كانیه‌و ه خه‌اڵتێكیان ب ه ناوی «دژە نۆبل» پێشكه‌ش كرد.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
ناونیشان: سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە 3 تەلەفۆن07480605181 :
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)12سێشه‌ممه ،2012/12/4ساڵی یەکەم
ده‌وڵه‌ت له ڕوانگه‌ی ئیسالمه‌وه د .هادى عەىل به خوێندنه‌وه‌یه‌كی سه‌رتاپاگیر بۆ په‌یامی پێغه‌مبه‌ران ،ئایینه ئاسامنییه‌كان به گشتی و ئایینی ئیسالم به‌تایبه‌تی، ئه‌و ڕاستییه ده‌رده‌كه‌وێت كه جه‌وهه‌ر و ن��اوه‌رۆك��ی په‌یامه‌كانیان به ده‌وری دوو ئامانجی سه‌ره‌كی یان دوو ته‌وه‌ری سه‌ره‌كیدا ده‌سووڕێته‌وه: یه‌كه‌میان :په‌یامی هیدایه‌ت و ڕێنامییكردنه بۆ یه‌كتاپه‌رستی ،ته‌زكییه‌ی ئه‌خالقیی م��رۆڤ �ه‌ك��ان ،به‌هێزكردنی الیه‌نی ڕۆحی و به‌رزبوونه‌وه له پله‌كانی ت���ه‌واوك���اری م �ه‌ع��ن �ه‌وی ،خواناسین، پ��ه‌روه‌رده‌ب��وون ،پێگه‌یاندنی كه‌سێتی مرۆڤی چاك و چاكه‌خواز و سوودبه‌خش بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی. دووه‌م���ی���ان :ده‌س��ت �ه‌ب �ه‌رك��ردن��ی ع �ه‌دال �ه‌ت و دادپ����ه‌روه‌ری بۆ تێكڕای مرۆڤه‌كان ،به‌گژاچوونه‌وه‌ی سته‌مكاری و گه‌نده‌ڵی به‌هه‌موو شێوازه‌كانیه‌وه. لێره‌شه‌وه ئه‌و ڕاستییه ڕوونده‌بێته‌وه، كه به‌دیهێنانی دادپ �ه‌روه‌ری ئامانجێكی سه‌ره‌كیی پیرۆزی ئایینه ،له هه‌مان كاتدا ئه‌ركێكی ئایینی و شه‌رعیی گه‌وره‌یه ك �ه ڕوو ده‌ك��ات �ه هه‌ڵگرانی په‌یامی ئایینی به گشتی و په‌یامی ئیسالمی به‌تایبه‌تی .بێگومان ده‌سته‌به‌ركردنی ئه‌و دادپه‌روه‌رییه‌ی كه ئایینی ئیسالم داوای ده‌ك��ات بێ دام�ه‌زران��دن��ی سیستمێكی سیاسیی دروس��ت و شیاو ،نایه‌ته‌دی، چونكه ل�ه ه�ه‌م��وو حاڵه‌تێكدا ئ�ه‌وه ده‌وڵه‌ت و سیستمی سیاسیی ه موماره‌سه‌ی ك��اروب��اری گشتی ده‌ك���ات .خ��اڵ��ی به یه‌كگه‌یشتنی ئایین و ده‌وڵ���ه‌ت ،یان ئیسالم و ده‌وڵه‌ت ،لێره‌وه ده‌ستپێده‌كات بۆ به‌ده‌ستهێنانی دادپ���ه‌روه‌ری ل ه ناو كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تیدا ،پێشینان وتوویانه: (العدل أساس امللك) واته دادپ �ه‌روه‌ری بنچین ه و كۆڵه‌كه‌ی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌اڵته. قورئانی پیرۆز زۆر ڕاشكاوان ه ئاماژە به‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌كات ،كه ده‌فه‌رموێت [ :لَ َق ْد َاب أَ ْر َس ْلنَا ُر ُس َلنَا ِبا ْل َب ِّين ِ َات وأَ ْن َز ْلنَا َم َعه ُُم ا ْل ِكت َ َّاس ِبا ْل ِق ْسطِ وأَ ْن َزلنَاْ وا ْل ِميز ََان لِ َي ُقو َم الن ُ َّاس ا ْل َح ِدي َد ِفي ِه َب ْأ ٌس َش ِديدٌ و َمنَا ِف ُع لِلن ِ ْص ُە و ُر ُس َل ُه ِبا ْل َغ ْي ِب إِ َّن ولِ َي ْع َل َم ال َّل ُه َمنْ َين رُ ُ ال َّل َه َق ِويٌّ َع ِزيزٌ] (الحديد .)25 له‌م ئایه‌ته قورئانيیه‌دا ئاماژە به چه‌ند وشه‌یه‌كی گرنگ كراوه: ( ُر ُس�� َل��نَ��ا) تێكڕای پێغهمبهراندهگرێتهوه. �ات) په‌یامی هیدایه‌ت و (ا ْل� َب� ِّی� َن� ِڕێنامیی بۆ یه‌كتاپه‌رستی ،ته‌زكییه‌ی ئ �ه‌خ�لاق��ی��ی ،خ���وداپ���ه‌رس�ت�ن و ه �ه‌ر پێداویستيیه‌كی ت��ری ژیانی ڕۆح��ی و ئه‌خالقيی مرۆڤه‌كان. َ��اب) قورئانی پ��ی��رۆزه كه (ا ْل�� ِك��ت َناوهرۆكی په‌یامی پێغه‌مبه‌ره‌كانی تێدا كۆكراوه‌ته‌وه. (ا ْل ِمیز ََان) ئاماژەیه به‌و پێوه‌ر وبنهمایانهی كه م��رۆڤ له ژیانی تاك و كۆمه‌ڵدا پێویستی پێیان ده‌بێت و ده‌توانێت سوودیان لێ وه‌ربگرێت. َّ��اس) كه تێكڕای مرۆڤه‌كان (ال��ن ُدهگرێتهوه ،به‌وانه‌ی شوێن پێغه‌مبه‌ران ده‌كه‌ون ،یان هه‌ر ڕێگایه‌كی تر ده‌گرنه به‌ر. (ا ْل ِق ْسطِ ) دادپه‌روه‌ری بۆ سهرجهممرۆڤهكان.
(ا ْل َح ِدیدَ) وه‌ك گرنگرتین كانزا ك هله سه‌رتاسه‌ری ژیانی مرۆڤایه‌تیدا تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت ،هۆكاری سه‌ره‌كی دروس��ت��ك��ردن��ی ئامێر و ئامرازه‌كانی شارستانیه‌ته ،ل ه كۆن و نوێ ،له هه‌ردوو بواری به‌رگریكردن و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌دا َّاس]. [ ِفي ِه َب ْأ ٌس َش ِديدٌ ؤ َمنَا ِف ُع لِلن ِ كۆكردنه‌وه‌ی ئه‌و حه‌وت چه‌مكه قورئانیيه گرنگه له یه‌ك ئایه‌تدا ،ئاماژە و حیكمه‌تی تایبه‌تی و گ�ه‌وره‌ی تێدایه و جۆرێك له پێكه‌وه‌گونجان و به‌زاندنی سنووره‌كان و شوێن و كات (جوگرافیا و مێژوو)ی تێدا ڕەچ��او ك �راوه .ه�ه‌روه‌ك م��اده‌ی (ئاسن) به درێژایی مێژوو به پانتایی جوگرافیای زه‌وی پێویست ه بۆ ژیان و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی زه‌وی و له هه‌ر سه‌رده‌م و هه‌ل و مه‌رجێكدا ،مرۆڤ ئامێر و ته‌كنۆلۆژیای پێویستی لێ دروستكردووه، به هه‌مان شێوه دادپ �ه‌روه‌ری (ا ْل ِق ْسطِ ) پێویستيیه‌كی س��ه‌ره‌ك��ي��ی ژی��ان��ی كۆمه‌اڵیه‌تیيه بۆ مرۆڤه‌كان و خوای گه‌ور ه پێوه‌ر و بنه‌ما گرنگه‌كانی (ا ْل ِمیز ََان) ی بۆ ده‌ستنیشانكردوون ،مرۆڤه‌كان خۆیان ده‌توانن ب ه ئیلهام وه‌رگرتن له په‌یامی پێغه‌مب هران ،له هه‌ر سه‌رده‌م و قۆناغێكی مێژوویی ده‌زگا و دامه‌زراوه‌ی پێویست ،سیستمی سیاسی گونجاو بهێننه كایه‌وه ،گرنگ ئه‌وه‌یه دادپ��ه‌روه‌ری بۆ سه‌رجه‌م مرۆڤه‌كان بێته دی .هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌شه كه له ئیسالمدا شێوه و شێوازی دیاریكراو بۆ ده‌وڵه‌ت و سیستمی سیاسی دیاری نه‌كراوه ،به‌ڵكو ته‌نها بنه‌ماكانی ده‌ستنیشانكردووه ،كه گرنگرتینیان بریتییه له ڕەزامه‌نديی میلله‌ت و به‌دیهێنانی عه‌داله‌ت ،چونكه وه‌زیفه‌ی سه‌ره‌كی و ئامانجی بنه‌ڕەتيی ده‌وڵ�ه‌ت ،بریتییه له به‌دیهێنانی دادپ �ه‌روه‌ری وه‌ك گرنگرتین و پێویسترتین پێوه‌ر و بنه‌مای سه‌ركه‌وتن و سه‌قامگیريی سیستمی سیاسی .ئه‌وه‌تا زان��ای ن��اوداری مسوڵامنان ئینب ته‌یمیه له‌و باره‌یه‌وه وته‌یه‌كی مه‌شهوری هه‌یه كه ده‌ڵێت( :ان الله يقيم الدولة العادلة ولو كانت كافرة وال يقيم الدولة الظاملة وان كانت مسلمة) .گرنگی دادپه‌روه‌ری له میزانی ئیسالم و گوتاری قورئانیدا له ئاستێكدایه كه قورئان كافربوون و دژایه‌تیكردنی به‌ڵگه‌كانی خوا ،كوشتنی پێغه‌مبه‌ران به ناهه‌ق ،كوشتنی ئه‌و كه‌سانه‌ی داوای دادپه‌روه‌ری و چاكسازی ڕاسته‌قین ه ده‌كه‌ن ،با سه‌ر به هه‌ر ئایین و باوه‌ڕێكی تریش بن ،خوای گهوره وه‌ك یه‌ك ته‌ماشایان ده‌كات و سزای توندی بۆ ئاماده‌كردوون .ئه‌وه‌تا قورئانی پیرۆز ڕاشكاوانه ئه‌م ڕاستيیه ڕاده‌گه‌یه‌نێت: ات ال َّل ِه و َي ْق ُت ُل َ [إِ َّن ا َّل ِذينَ َي ْك ُف ُر َ ون ون ِبَ‌آ َ َي ِ ون ا َّل ِذينَ َي ْأ ُم ُر َ ني ِب َغ رْ ِي َحقّ و َي ْق ُت ُل َ ال َّن ِب ِّي َ ون اب أَ َ َ رِّ ْ يم] ل ذ ع ب م ش ب ف َّاس ن ال م ِبا ْل ِق ْس نَ هُ طِ َ ِ ِ ِ َ ْ ِ ٍ ٍ آ‌ل عمران.21/ ل���ه‌و ڕوان��گ��هی��ه‌وه پێغه‌مبه‌ری ئیسالم (درود و س �ه‌الم��ی خ��وای لێ بێت) ه�ه‌رچ�ه‌ن��د ه ئ�ه‌رك��ی سه‌ره‌كیی پێغه‌مبه‌رایه‌تییه‌كه‌ی بایه‌خدان بووه به په‌یامی هیدایه‌ت ،ڕێنامییكردنی مرۆڤه‌كان و پ �ه‌روه‌رده‌ك��ردن��ی��ان بۆ خواناسین و ئاماده‌كردنیان بۆ خزمه‌تكردنی كۆمه‌ڵگه و مرۆڤایه‌تی ،به‌اڵم ئه‌وه‌ش حه‌قیقه‌ته كه هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌تایبه‌تی دوای كۆچكردنی بۆ شاری مه‌دینه ،كاری گرنگی كردوو ه بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی دادپه‌روه‌ریی كۆمه‌اڵیه‌تی و ڕێكخستنی ك��اروب��اری گشتیی شاره‌ك ه و ده‌وروبه‌ری به تێكڕای دانیشتوانه‌كه‌یه‌وه ،به جیاوازیی ئینتیامی ئایینی و ناوچه‌یی و تیره و هۆزه‌كانیانه‌وه، چونكه مه‌علوم ه كه چه‌ند هۆزێكی جوله‌كه له‌و ناوچه‌یه‌دا نیشته‌جێبوون و له‌سه‌ر بنه‌مای (په‌یامنێكی كۆمه‌اڵیه‌تی) ه��اوش��ێ��وه‌ی ده‌س��ت��وور و به‌ڵگه‌نامه
چه‌مكی شه‌رعیه‌تی سیاسیی ،زاراوه‌یه‌كی شه‌رعی و ده‌ستوورییه و گوزارشته له چه‌مكی شه‌رعییه‌ت .مه‌به‌ست لێی گونجاندن و ڕاستكردنه‌وه‌ی سیستمی سیاسی و ده‌سه‌اڵته له‌گه‌ڵ داخوازییه‌كانی بنه‌ما و به‌ها ئیسالمییه‌كاندا له بواری سیاسیدا كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئه‌م ڕۆژگ��اره كه ب ه (صحیفة املدینة) به‌ناوبانگه ،په‌یوه‌ندیی نێوان هه‌موو الیه‌ك و ئه‌رك و ڕۆڵیانی له پاراستنی ناوچه‌كه‌ى تێدا دیاری كرد. له دواڕۆژەكانی ژیانیشیدا هیچ كه‌سێكی ده‌ستنیشان نه‌كرد بۆ جێنشینی خۆی، چونك ه ئ �ه‌و خ��ۆی وه‌ك پێغه‌مبه‌ر و خاوه‌نی په‌یامی ئاسامنی ،دوا پێغه‌مبه‌ر بووه ،دوا په‌یامی ئاسامنی هێناوه ،دوای ئه‌و كه‌سێكی تر له‌و بواره‌دا ناتوانێت و ناكرێت جێگای بگرێته‌وه .ئ�ه‌وه‌ش كه په‌یوه‌ندی به درێژەدان به ژیانی گشتی و ك��اروب��اری سیاسیی مسوڵامنه‌كان و كۆمه‌ڵگه‌كه‌یانه‌وه بووه ،ئه‌وه (الكتاب وامل��ی�زان) كه قورئان و سوننه‌ته ،بۆی جێهێشتوون ،واته قورئان و ئه‌و ڕێباز و مه‌نهه‌جیه‌ته‌ی كه بۆی ڕەسمكردوون و پێویسته له‌سه‌ری بڕۆن .گرنگ ئه‌وه‌یه ك �ه ئ��ه‌و دوو م��ه‌رج��هی ت��ێ��دا ڕەچ��او كرابێت :یه‌كه‌میان مه‌رجه‌عیه‌تی ئیسالم كه قورئانه .دووه‌میان ڕەچاوكردنی ئه‌و بنه‌مایانه‌ی كه دادپه‌روه‌ری بۆ سه‌رجه‌م مرۆڤه‌كان بهێنێت ه دی .دی��اره له هه‌ر س��ه‌رده‌م و قۆناغێكی مێژوویی شێوه و شێواز و دام���ه‌زراوه‌ی نوێ و جیاواز ده‌خ���وازێ���ت .چۆنێتی دیارییكردنی خه‌لیفه‌كانی ڕاشیدین له‌و ڕوانگه‌یه‌وه ئه‌نجامدراوه ،ئه‌و ه بوو كه به ڕەزامه‌ندی مسوڵامنه‌كانی مه‌دین ه و ده‌وروبه‌ری ،كه نوخبه‌كه‌یان بریتی بوون له كۆچه‌ر و پشتیوانه‌كان ،جێگای متامنه‌ی سه‌رجه‌م مسوڵامنان ب��وون ،ئ �هوان متامنه‌یان به هه‌ركه‌س بدایه و له‌سه‌ر هه‌ركه‌سێك ڕێك بكه‌وتنایه ،هه‌موان پێی ڕازی ده‌بوون، بۆیه ده‌توانین بڵێین ،دیارییكردنی هه‌ر
چوار خه‌لیفه‌كه‌ی ڕاشیدین ،له‌سه‌ر بنه‌مای ڕەزام�ه‌ن��دی��ی مسوڵامنان شه‌رعییه‌تی سیاسی و ده‌سه‌اڵتیان وه‌رگرتووه ،چونكه قورئانی پیرۆز ڕاشكاوانه جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له دهكاتهوه ك ه (وأمرهم شوری بینهم) ئاماژەیه بۆ كاروباری گشتی و سیاسیی كۆمه‌ڵگه مسوڵامنه‌كان ،كه پێویسته به شورا و ڕەزامه‌ندیی تێكڕای گه‌ل بێت. كه‌واته ئه‌ركی به ئه‌نجامگه‌یاندنی هه‌ردوو ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی په‌یامی ئیسالم ،كه په‌یامی هیدایه‌ت و په‌یامی دادپه‌روه‌رییه ،كۆمه‌ڵگه‌ی مسوڵامن به گشتی لێی به‌رپرسیاره و كۆمه‌ڵگه‌ی م��س��وڵ�مان ب��ه زان���ای���ان و ن��وخ��ب�ه و ئه‌ندامه‌كانی ،به دامه‌زراوه ئه‌هلییه‌كانه‌وه به‌رپرسیارن له پاراستنی به‌ها و دروشمه ئایینییه‌كان و ڕەوشته كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ك��ۆم�ه‌ڵ��گ�ه ،ه��ه‌ر كۆمه‌ڵگه خۆیشی سه‌رچاوه‌ی پێدانی شه‌رعیه‌تی سیاسیی ه به ده‌سه‌اڵتداران و دامه‌زراوه‌ی ده‌وڵه‌ت و سیستمی سیاسیی واڵت و چاودێرییكردن و لێپرسینه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتداران. كۆمه‌ڵگه و نه‌ته‌وه‌ی مسوڵامن تێكڕا، به‌رپرسیارێتی ڕاسته‌قینه هه‌ڵده‌گرن، چونكه گوتاری قورئانی به شێوه‌یه‌كی گشتی ڕوو له تێكڕای مسوڵامنان ده‌كات، ب��ه‌رده‌وام به شێوازی كۆ بانگه‌شه‌یان ده‌كات و ده‌سته‌واژەی (يا أيها الذين آ‌منوا، يا أيها الناس )..ده‌یان جار ل ه قورئاندا دووپات بووه‌ته‌وه ،به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه گوتاری قورئانی ڕووی له كه‌سێك، یان گرووپێك ،یان ده‌زگایه‌كی دیاریكراو نه‌كردووه ،ئاماژەیه بۆ ئه‌و ڕاستییه‌ی كه له ئیسالمدا مه‌ركه‌زیه‌ت بۆ ده‌وڵه‌ت و
سیستمی سیاسی نییه ،به‌ڵكو مه‌ركه‌زیه‌ت و مه‌رجه‌عیه‌ت بۆ گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه ،یان ئوممه‌ت به مفهومی ئیسالمی. سیاسه‌تی شه‌رعی یان شه‌رعیه‌تی سیاسی وه‌ك ئاماژەمان پێدا ،له ئیسالمدا شێوه و شێوازێكی دیاریكراو بۆ ده‌وڵه‌ت و سیستمی سیاسی نییه ،به‌ڵكو گرنگ ئه‌وه‌یه ڕەزام�ه‌ن��دی��ی میلله‌تی له‌سه‌ر بێت و بتوانێت دادپه‌روه‌ری بهێنێته‌دی. بۆ هێنانه‌دی ئه‌و ئامانجه‌ی سه‌ره‌وه له ڕوانگه‌ی ئیسالمه‌وه ،ده‌وڵه‌ت له‌سه‌ر دوو بنه‌مای سه‌ره‌كی داده‌مه‌زرێت: یه‌كه‌میان :داننان به مه‌رجه‌عیه‌تی ئیسالمی وه‌ك سه‌رچاوه‌ی بااڵی یاسادانان. دووه‌میان :پابه‌ندبوون به شوراوە، واته ڕەزامه‌ندی گه‌ل وه‌ك سه‌رچاوه‌ی شه‌رعیه‌تی سیاسی. به‌وپێیه ئوممه‌ت (گ �ه‌ل ،نه‌ته‌وه، كۆمه‌ڵگه‌ی سیاسی) سه‌رچاوه‌ی شه‌رعیه‌ته بۆ ده‌وڵه‌ت و حكومه‌ت ،ئه‌وه‌ش مانای ئه‌وه‌یه له ڕوانگه‌ی ئیسالمه‌وه سه‌روه‌ریی سیاسی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ گه‌ل و كۆمه‌ڵگه‌ی سیاسی. كێشه‌ی س�ه‌ره‌ك��ی��ی ده‌وڵ���ه‌ت له س�ه‌رت��اس�ه‌ری م��ێ��ژووی ئیسالمیدا و تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت ،ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ وه‌النانی بنه‌مای دووه‌م ،واته سه‌روه‌ریی گه‌ل له پێدانی شه‌رعیه‌تی سیاسی به ده‌سه‌اڵت و كه‌سانی فه‌رمانڕەوا. ه���ه‌رچ���ی پ���ای���هی ی�ه‌ك�ه‌م��ی��ش�ه (مه‌رجه‌عیه‌تی ئیسالمی ل ه یاسادانان) كورتكراوه‌ته‌وه له جێبه‌جێكردنی سزاكان (الحدود) و پۆشاكی ئافره‌ت و هه‌ندێ ورده مه‌سه‌له‌ی ت��ری ڕواڵ��ه‌ت��ی ،ئیرت ئامانجه شه‌رعیه‌كانی ئیسالم له هێنانه‌دی دادپ�����ه‌روه‌ری و یه‌كسانی ل �ه نێوان مرۆڤه‌كان و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی واڵت و ڕێزگرتن له كه‌رامه‌تی مرۆڤ و پاراستنی سه‌ر و ماڵیان ،خۆشگوزه‌رانكردنیان له سایه‌ی سیستمێكی سیاسیی عادیالنه‌دا، هه‌موو ئه‌و ئامانجه گرنگ و ژیارییانه خ�راون�ه‌ت�ه پشتگوێ ،ئ �ه‌م حاڵه‌ته له دوای چ���وار خ�ه‌ل��ی��ف�ه‌ك�هی ڕاش��دی��ن ده‌ستی پێكردووه ،به درێژایی مێژووی ده‌وڵه‌ته‌كانی ئه‌مه‌وی ،عه‌باسی ،عوسامنی و تا ئێستاىش له‌گه‌ڵدا بێت ،به شێوازی جیاجیا به‌رده‌وامه. له‌و سۆنگه‌یه‌وه چه‌مكی (سیاسه‌تی شه‌رعی) جێگای چه‌مكی (شه‌رعیه‌تی سیاسی) گ��رت �ه‌وه ،سیاسه‌تی شه‌رعی چه‌مكێكی فیقهی مێژووییه ،له الیه‌ن زانایان و فه‌قیهه‌كانه‌وه هێرنایه كایه‌وه، بۆ گونجاندن و ب��ه‌راوردك��اری كردنی هه‌ڵسوكه‌وت و چۆنێتی مامه‌ڵه‌كردنی خه‌لیفه‌كان و حوكمڕانه مسوڵامنه‌كان له ڕوانگه‌ی بنه‌ما و به‌ها ئیسالمی و شه‌رعیه‌كانه‌وه ،له سایه‌ی ئه‌و سیستمه سیاسییه سته‌مكارییه تاكڕەوییه‌ی له دوای سه‌رده‌می ڕاشدین هاته كایه‌وه، دوای ئ���ه‌وه‌ی زان��ای��ان و پێشه‌وایانی ئایینی نائومێد بوون له ڕاستكردنه‌وه‌ی سیستمی خه‌الفه‌ت و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی بۆ سه‌ر ڕێچكه‌ی خۆی له‌سه‌ر بنه‌مای شورا و ڕەزامه‌ندی ئوممه‌ت ،به ناچاری كۆڵیاندا له دژایه‌تیكردنی ده‌سه‌اڵتداران و پشتگیری كردنی شۆڕشه‌كان ،به‌ڵكو به‌وه‌شه‌وه نه‌وه‌ستان ،ئه‌وه‌بوو هه‌رجۆره ش��ۆڕش و هه‌ڵسانێكی چه‌كدارانه‌یان ناوزه‌د كرد به (الفتنة) واته ئاژاوه‌گێڕی، له‌و سۆنگه‌یه‌شه‌وه پاساوی شه‌رعی درایه ده‌س��ت خه‌لیفه‌كان بۆ سه‌ركوتكردنی شۆڕشه‌كان و شۆڕشگێڕان به توندترین شێوازی به‌كارهێنانی هێز و داپڵۆسین و زه‌ب����روزه‌ن����گ ،ك���ه‌وات���ه چه‌مكی سیاسه‌تی شه‌رعی گوزارشته له چه‌مكی مه‌رشوعیه‌ت ،واته هه‌ڵسوكه‌وت (ترصفات
واجرا‌ءات)ی ده‌سه‌اڵتی سیاسی پێویست ه به‌گوێره‌ی یاسا‌یان به گوێره‌ی شه‌ریعه‌ت بێت. ه �ه‌رچ��ی چه‌مكی شه‌رعیه‌تی سیاسییه ،زاراوه‌ی���ه‌ك���ی ش �ه‌رع��ی و ده‌ستوورییه و گوزارشته له چه‌مكی شه‌رعییه‌ت .مه‌به‌ست لێی گونجاندن و ڕاستكردنه‌وه‌ی سیستمی سیاسی و ده‌سه‌اڵته له‌گه‌ڵ داخوازییه‌كانی بنه‌ما و به‌ها ئیسالمییه‌كاندا له بواری سیاسیدا، كه سه‌ره‌كیرتینیان بریتییه ل ه ش��وورا و ڕەزامه‌ندی ئوممه‌ت ،كه به ته‌عبیری ئه‌م سه‌رده‌مه بریتییه له بنه‌مای سه‌روه‌ریی سیاسیی گه‌ل. ئ �ه‌و ڕاستییه ن���ه‌خ���وازراوه ،وات�ه له‌ده‌ستدانی شه‌رعیه‌تی سیاسی بۆ خه‌لیفه‌كان و ده‌س �ه‌اڵت��ی سیاسی له مێژووی ده‌وڵ�ه‌ت��ی ئیسالمیدا ،ل ه زۆر ڕووداو و چه‌ندین هه‌ڵوێستی ڕێب هران و زان��ای��ان��ی گ���ه‌وره‌دا ده‌رده‌ك��ه‌وێ��ت. شۆڕشه‌كانی عه‌بدوڵاڵی كوڕی زوبێر و حسه‌ین كوڕی ئیاممی عه‌لی ،ئامانجی سه‌ره‌كییان گه‌ڕاندنه‌وه‌ی شه‌رعیه‌تی سیاسی خه‌الفه‌ت بوو بۆ كۆی مسوڵامنان و ئ�ه‌و ڕێ��ب��ازه‌ی خه‌لیفه‌كانی ڕاشدین له‌سه‌ری ده‌ڕۆیشنت .هه‌روه‌ك هه‌ڵوێستی زانایانی پایه‌به‌رزی وه‌ك (ئیاممی ئه‌بو حه‌نیفه) ك ه به گه‌وره‌ترین پێشه‌وایانی چوار مه‌زهه‌به سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ئه‌هلی سوننه‌ت داده‌ن��رێ��ت ،كاتێك خه‌لیفه‌ی عه‌باسی (ئه‌بو جه‌عفه‌ری مه‌نسور) داوای لێ ده‌ك��ات پۆستی سه‌رۆكی دادو هران (ق��ايض القضاة) وه‌ربگرێت ،داواك �هی ڕەتده‌كاته‌وه‌و له‌و پێناوه‌دا دووچ��اری زیندانیكردن و ئه‌شكه‌نجه ده‌بێته‌وه. كاتێك هاوڕێ و دۆسته‌كانی داوای لێ ده‌كه‌ن داواكارییه‌كه‌ی خه‌لیفه‌ی عه‌باسی ڕەتنه‌كاته‌وه ..له وه‌اڵم��دا ده‌ڵێت :ئه‌و داوام ل ێ بكات ته‌نانه‌ت ده‌رگاكانی كۆشكه‌كه‌شی بۆ بژمێرم ،قبوڵی ناكه‌م، چونكه ه �ه‌ر ل�ه س��ه‌ره‌ت��اوه ب���ڕوام به شه‌رعیه‌تی حوكمڕانییه‌كه‌ی نییه ،ئیرت چۆن ئه‌و پۆسته بااڵیه‌ی لێ قبوڵ بكه‌م ،چونكه قبوڵكردنی ئه‌و پۆسته بۆ زانایه‌كی وه‌ك ئیامم ئه‌بو حه‌نیفه مانای شه‌رعیه‌تدان بوو به ده‌سه‌اڵتی عه‌بباسییه‌كان ،كه له ڕاستیدا به زه‌ب��ری هێز ده‌سه‌اڵتیان گرتبووه ده‌س��ت ن�ه‌ك له‌سه‌ر بنه‌مای شوورا و ڕەزامه‌ندیی ئوممه‌ت ،مانای وایه كێشه‌ی سه‌ره‌كی ده‌سه‌اڵتی سیاسی له سه‌رده‌می ئه‌مه‌وییه‌كان و عه‌باسییه‌كاندا نه‌بوونی شه‌رعیه‌تی سیاسی بووه ،به‌اڵم له ژێر سیاسه‌تی داپڵۆسینی بێڕەحامنه‌ی خه‌لیفه‌كان و سه‌رنه‌كه‌وتنی شۆڕشه یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كاندا ،به مه‌به‌ستی پاراستنی سه‌قامگیریی واڵت و یه‌كالبوونه‌وه‌ی وزه و تواناكانی میلله‌ت له‌پێناوی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی واڵت و چاككردنی باری گوزه‌رانی خه‌ڵكه‌كه‌دا ،زانایان و زۆرینه‌ی میلله‌ت به ن��اچ��اری چاوپۆشییان له شه‌رعیه‌تی سیاسی كردو خۆیان گونجان له‌گه‌ڵ سیستمی پاشایه‌تی و تاكڕەویی و دیكتاتۆرییه‌تدا. ل�ه‌س�ه‌ره‌ت��اوه شه‌رعیه‌تی سیاسی پشتگوێ خ��را و چ��اوپ��ۆش��ی لێكرا، سه‌ره‌نجام سیاسه‌تی شه‌رعیش هیچ ڕۆڵ و كاریگه‌رییه‌كی بۆ نه‌مایه‌وه. به‌ڵكو سته‌مكاریی سیاسی و گه‌نده‌ڵیی، دواكه‌وتن ،هه‌ژاری و نه‌زانین سه‌رتاپای واڵتانی ئیسالمیی گرته‌وه ،كه تا ئه‌مڕۆش ب �ه‌داخ �ه‌وه ه�ه‌ر ب �ه‌رده‌وام �ه .هۆكاری سه‌ره‌كی و ئامانجی گ��ه‌وره‌ی شۆڕش و ڕاپه‌ڕینه‌كان بۆ كۆتایی هێنانه به‌و كولتووره نادروسته و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سه‌روه‌ریی سیاسییه بۆ گه‌النی ناوچه‌كه، ئ��ه‌وه‌ش ده‌بێته ده‌ستپێكی پرۆسه‌ی چاكسازیی ڕیشه‌یی له‌م واڵتانه‌دا.
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
سه‌اڵح ساالر
حیله‌ی هه‌ڵبژاردن! ل ه دوای ڕاپه‌ڕینه‌وه ،ئێمه هه‌موو به‌یانییه‌ك له ڕاگه‌یاندنه‌كانی دوو حزب ه حوكمڕانه‌كه‌ی كوردستانه‌وه ،به مژدانه‌ی ده‌سته‌اڵتدارێتیی دیموكراسی و ئێوارانیش هه‌ر به‌و زاراوه‌گه‌النه ،ته‌ڵقین ده‌كرێین. بیست ساڵه باسی هه‌ڵبژاردن و دیموكراسی و مافی مرۆڤ و ئازادیی ڕاده‌ربڕین و ده‌سته خوشكه‌كانی ئه‌م چه‌مك و زاراوانه ده‌بیستین ،ئه‌وه‌شامن ده‌بیست كه ده‌بێت ده‌وروبه‌ریشامن كه‌ڵك له‌م ئه‌زموونه‌گه‌راییه‌ی ئێمه وه‌ربگرن ،به‌اڵم كاتێك دێینه سه‌ر ئه‌رزی واقیع ،ده‌زانین ئه‌مانه ته‌نیا دروشمن و هیچی تر. له كوردستان كاتێك پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام درا ،فێریان كردین كه ئیرت چ��اوه‌ڕێ نه‌بین خولێكی دیكه ل ه واده‌ی خۆیدا به‌ڕێ بكه‌ین ،له ساڵی 2000 هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانییه‌كان ئه‌نجام درا ،ئیرت ئه‌و مه‌له‌ف ه پێچرایه‌وه ،هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانیش به ده‌ردی ئه‌وی دیدكه چوو ،ئه‌وه‌تا عێراق دووجار به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی پارێزگاكانی كوردستاندا هه‌ڵبژاردنی خۆی ئه‌نجام ده‌دات! ئه‌گه‌ر بارودۆخ هۆی دواخسنت بێت ،ئه‌وه ده‌بوو به پێچه‌وانه‌وه‌بوایه ،ئه‌گه‌ر قسه‌ش له‌سه‌ر دیموكراسیه‌ت و كرانه‌وه و پێشكه‌وتن و ئه‌زموونه ،بێگومان هه‌ر دواخسنت قه‌بووڵ نییه ،چونكه سه‌ركرده‌كانی هه‌رێمی كوردستان ئه‌و دروشامنه به‌سه‌ر عێراقدا ده‌به‌خشنه‌وه ،ئیدی به چ به‌ڵگه‌یه‌ك ئه‌م پڕۆسه‌یه په‌ك ده‌خه‌ن؟! به‌پێی نوێرتین زانیاری ،هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستانیش له كاتی خۆیدا ئه‌نجام نادرێت و ئه‌گه‌ر هه‌یه یه‌ك ساڵیش دوای بخه‌ن ،ئێمه‌ی هاوواڵتی هه‌قی خۆمانه بپرسین :باشه ئه‌م دیارده دیموكراسییان ه بۆچی دوا ده‌خه‌ن ،ده‌بێت كه‌ی ئه‌م ده‌موچاوانه بگۆڕدرێن؟ خۆ ئه‌گه‌ر له‌به‌ر خاتری میلله‌تیش نه‌بێت ،هه‌ر ده‌بوو پشوویه‌ك به كه‌لله‌سه‌ره‌كانی سه‌ر ئه‌و مێز و كورسییانه بده‌ن و ئه‌وانیش بڵێن ئیدی به‌سه. دواخستنی هه‌ریه‌كێك له‌وانه‌ی باسامن كردن ،ته‌نیا بۆ كاتكوشتنه و هیچی دی ،سه‌ركرده حوكمڕانه‌كان ئه‌وه‌یان له‌به‌ر چاوه كه ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن چۆن ده‌شكێته‌وه ،د هزانن خۆیان به چ ده‌رئه‌نجامێكه‌وه لێی ده‌رده‌چن ،ئه‌وكات دۆڕاندن و تۆپێك جاویش قه‌رزار ده‌بن. جار به جار ئه‌وان له پاشكه‌شدان و دڵیشیان نایه‌ت كورسییه‌كانیان بسپێرن به نه‌وه‌ی نوێ ،بۆیه ده‌بێت هه‌موو جارێك پڕۆسه‌ك ه دوا بخه‌ن ،ئیدی ئه‌گه‌ر قه‌یرانێكیشیان دروست كردبێت ،ئه‌و پڕۆسه‌یه هه‌ر په‌ك ده‌خه‌ن ،چونكه ئه‌مه باشرتین حیله‌ی دیموكراسییه ئه‌وان دۆزیویانه‌ته‌وه ،هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان و سه‌رۆكی هه‌رێم به یاسا ڕێكخراوه و ده‌بێت چوار ساڵ جارێك ئه‌نجام بدرێت، ئه‌مان چوار ساڵیش خۆیانی لێ بێئاگا ده‌كه‌ن ،به هه‌ر بیانوویه‌ك بێت چوار ساڵی دیكه‌ش ته‌مه‌نی خۆیان درێژ ده‌كه‌نه‌وه .به‌اڵم سه‌رئه‌نجام هه‌ر ئه‌وه‌یه كه لێی ده‌ترسن!
Reklam
وەرگیراوە
Tuesday, No.12 First Year, Dec 4, 2012