که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 29شەممە /5 28شەممە 29که‌رکوک /٣شەممە /4 36شەممە /5 37شەممە 38 هه‌ولێر /٣شەممە /4 36شەممە /5 37شەممە 37سلێمانی /٣شەممە /4 33شەممە /5 32شەممە 34 16دهۆک 20 22 17 12 13 10 15 13 18 18 16
د .موحەممەد بەرزنجی بۆ به‌یان:
بایی ( )750دینارە
چ ئیسالمییەکان و چ نەتەوەیی و نیشتمانییەکانیش، خاوەن پرۆژەیەکی ڕوون نین
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
«پارتی؛ كورسیی كۆتا بۆ بهرژەوهندیی خۆی به‌كارده‌هێنێت»
6
15
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)54سێشەممە ،2013/10/1ساڵی دووەم
نزیككه‌وتنه‌و ه له‌پارتی، دووركه‌وتنه‌وه‌یه لە جه‌ماوه‌ر
12 وەرزش یاریزانێک بوو بە نووسەر
www.bayanpress.net
دکتۆر مەحمود عوسامن بۆ بەیان:
بیروڕا
Tuesday, No, 54 Second Year, Oct 1, 2013
کۆمسیۆن لە سلێمانى یەکێتییە لە هەولێر و دهۆکیش پارتى الپەڕە4 :
«ههر كورسییه‌ك 17 هه‌زار و 500ده‌نگی پێویسته»
به‌یان .تایبه‌ت عه‌بدوڕەحامن خه‌لیفه ،به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه جه‌ماوه‌رییه‌كانی كۆمیسیۆن به (به‌یان)ی راگه‌یاند «ته‌سه‌ور دهكهم بۆ ههر كورسییه‌ك حه‌ڤده ه �هزار و پێنج سه‌د ده‌نگ مبێنێته‌وه» .له‌باره‌ی هۆكاری دیاریكردنی ئهو ژماره‌یه‌شه‌وه وت��ی «چ���اوه‌ڕێ���ی ی �ه‌ك�لاك��ردن �هوهی سندوقی سكااڵكان و ده‌نگی پوچه‌ڵ و ك �هم �ه‌ن �ه‌ت �هوه و زی���اده‌دراوی���ن، دهبێت ههموو ئه‌مانه پاك بكرێنه‌وه، هه‌روه‌ها ده‌نگی كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌كانی لێ ده‌رده‌كرێت ،ئینجا ژماره‌ی ده‌نگ داب�ه‌ش��ی كورسی دەك �هی��ن .ئ �ه‌وه‌ش پرۆسەیەکی ئاڵۆزه و زۆری ده‌وێت تا هه‌مووی ده‌كرێت». له‌باره‌ی ئهوهی پێشرت ژماره‌یه‌كی دیكه بۆ ه�ه‌ر كورسییه‌ك دان�راب��وو، ه��ۆك��اری چییه ك�ه ژم��اره‌ك �ه كه‌می كردووه؟ به‌رپرسه‌ی كۆمیسیۆن ئاماژەی به‌وه دا ئهوه بۆ كۆی ده‌نگده‌ران بووه.
8 پریاسکە
پاراستنى جوانیی پێستی ده‌موچاو له وه‌رزی پایزدا
9
بڕوانه الپه‌ڕەی ڕۆژ.
«ئه‌مبواڵنسه‌كه شكستی ئه‌منیی حكومه‌تە» به‌یان .تایبه‌ت
24هه‌زار قوتابی ل ه زانكۆ و په‌یمانگاكان وه‌رناگیرێن به‌یان .تایبه‌ت چاوه‌ڕوان ده‌كرێت ئه‌مساڵ ل ه كۆی زیاتر له 57هه‌زار و 100قوتابیی ده‌رچووی پۆلی 12ی ئاماده‌یی ،كه‌مرت له 33هه‌زار له زانكۆ و په‌یامنگاكان وه‌ربگیرێن ،به‌م پێیه‌ش 24هه‌زار خوێندكار وه‌رناگیرێن. دكتۆر س��االر خ��زر ،لێپررساوی زانكۆالین به (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «ڕوون نییه ج��ارێ چهند قوتابی وه‌رده‌گیرێن ،به‌اڵم به وته‌ی وه‌زیری خوێندنی ب��ااڵ ،له ساڵی پار كه‌مرت وه‌رناگیرێن .ژماره‌ی ئهو قوتابییانه‌ش كه ساڵی پێشوو وه‌رگیراون ،نزیكه‌ی 32هه‌زار و 200قوتابی بوون». لێپررساوی زانكۆالین راشیگه‌یاند «ت���ا 10/10ف����ۆڕم ل��ه ڕێ��گ �هی زانكۆالینه‌وه پڕده‌كرێته‌وه».
ئااڵ تاڵه‌بانی ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتیامنی بۆ به‌یان:
پێویستە ئەمجارە دەموچاوەکانى یەکێتى بگۆڕدرێن به‌یان .تایبه‌ت ئااڵ تاڵه‌بانی ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتیامنی له‌باره‌ی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنه‌وه به (ب�هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ئه‌نجامێكی چاوه‌ڕواننه‌كراو بوو بۆ ئێمه» .ناوبراو به پێویستی ده‌زانێت ئه‌مجاره ده‌موچاوه‌كانی به‌رپرسانی حزبه‌كه‌ی بگۆڕێن ،ئه‌وه‌ش به به‌شێك له كرانه‌وه و نوێبوونه‌وه‌ی یه‌كێتی ده‌زانێت. لهگهڵ ئه‌وه‌شدا دەڵێت «الی�ه‌ن هه‌یه
ده‌موچاوی سه‌ركرده‌كانی له ده‌موچاوی س�ه‌رك��رده‌ك��ان��ی ئێمه‌ش ناشیرینرتن، كه‌چی یه‌كه‌میان هێناوه» .له‌باره‌ی دوایین قسه‌كانی مه‌ال به‌ختیار ،به‌رپرسی ده‌سته‌ی كارگێڕیی یه‌كێتیشه‌وه ،ئااڵ تاڵه‌بانی دهڵێت «وته‌بێژی ڕەسمی باڵوی كرده‌وه كه ئهوه ڕای كاك به‌ختیاره ،ڕای ههموو یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان نییه». وێڕای داننان به شكستی حزبه‌كیدا، ن��اوب�راو ئ��ه‌وه‌ش ده‌خاته ڕوو كه «نه
ئیسالمییه‌كان و نه گ��ۆڕان نه‌یاتوانیو ه ملمالنێ لهگهڵ پارتی بكهن ،چونكه ملمالنێ سه‌خته» .تاڵه‌بانی له باره‌ی ملمالنێكانی باڵەکاىن ناو یەکێتیشەوە دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه ئه‌وه‌ش به‌شێك بووه له گرفته‌كانیان ،به پێویستیشی ده‌زانێت «ئهو ملمالنێیه بخه‌نه الوه ،وه‌ك یه‌ك تیم كار بكهن ،ئهو باڵباڵێنه‌ی كه هه‌یه له‌ناو یه‌كێتی كۆتایی پێ بێت ،كه په‌یوه‌ندیی به خودی یه‌كێتییه‌وه هه‌یه». ئه‌ندامه‌كه‌ی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی
باس له ئه‌گه‌ره‌كانی پێكهێنانی حكومه‌تی بنكه‌فراوانیش ده‌كات و دهڵێت «ئه‌مجاره یه‌كێتی بچێته حكومه‌ت ،به پێگه‌یه‌كی به‌هێز ده‌چ��ێ��ت ،م���ادام حكومه‌تی بنكه‌فراوانه ،دهبێت دهسهاڵتی فراوان هه‌بێت ،نابێت ده‌س��ه‌اڵت په‌یوه‌ست بێت به كورسییه‌وه» .ئااڵ تاڵه‌بانی وتیىش «دهبێت ئێمه ئه‌مجاره خاوه‌ن بڕیار بین، نه‌ك ههر به‌شدار بین». بڕوانە الپەڕەى ڕۆژ
دواب������ه‌دوای ت�ه‌ق��ی��ن�ه‌وه‌ك��ان��ی ڕۆژی یه‌كشه‌ممه‌ی هه‌ولێر ،دكتۆر ڕێ��ك��ه‌وت ح �هم �ه‌ڕەش��ی��د ،وه‌زی���ری ته‌ندروستیی هه‌رێم ،ڕەتیكرده‌و ه هیچ ئه‌مبواڵنسێكی و هزاره‌ته‌كه‌ی ته‌قیبێته‌وه. ده‌زگ����ای ئاسایشی هه‌رێمیش له ڕوونكردنه‌وه‌یه‌كیدا پشتڕاستی هه‌واڵی ته‌قینه‌وه‌ی ئه‌مبواڵنسه‌كه‌ی كرده‌وه. چاودێرێكی سیاسی ك ه نه‌یویست ن��اوی ئاشكرابكرێت ،ب ه (ب�هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «لێدوان ه دژ ب ه یه‌كه‌كانی ته‌ندروستی و ئاسایش سه‌باره‌ت به ئه‌مبواڵنسه‌كه ،شپرزه‌یی داموده‌زگا پ��هی��وه‌ن��دی��داره‌ك��ان��ی ح��ك��وم�ه‌ت ده‌رده‌خات ،ك ه هیچ هه‌ماهه‌نگییه‌ك له نێوانیاندا نه‌بووه» .ئهو چاودێره وتیشی «ئه‌گه‌ر ئهو ه ئه‌مبواڵنسی حكومی بووه، ئهو ه شكستێكی گه‌وره‌یه ،ئه‌گه‌ریش حكومی نییه ،شكسته‌ك ه گه‌وره‌تره، چونك ه ئاماده‌كردن و بۆمبڕێژكردنی ئه‌مبواڵنسێك بۆ ته‌قینه‌وه ،ده‌رخه‌ری بۆشاییه‌كی گه‌وره‌ی ئه‌منیی ه ك ه ده‌زگا ئه‌منییه‌كان و و هزاره‌ت��ی ناوخۆش بهو بودج ه زه‌به‌الح و ده‌یان ه هزار كادره‌وه نه‌یانتوانیو ه پڕی بكه‌نه‌وه».
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
گۆڕان :ئهوهی له ئۆپۆزسیۆن قه‌وماوه ،له ده‌سه‌اڵت نه‌قه‌وماوه
ئۆپۆزسیۆن پێداگر‌ه و كۆمسیۆن بێباك زریان جه‌وهه‌ر وه‌ك چاوه‌ڕوان ده‌كرا ،راگه‌یاندنی به‌شی ه����ه‌ره‌زۆری ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن له‌الیه‌ن كۆمسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه ،شه‌پۆلێىك ناڕەزایى به‌شوێن خ��ۆی��دا هێنا ،به‌وپێیه‌ی الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن و تا ڕادده‌یه‌ك یه‌كێتییش ،پێیان وای� ه ئه‌نجامه‌كان ل ه ئاست چاوه‌ڕوانییه‌كانیاندا نین و ڕووی گومانه‌كانیشیان ل ه كۆمسیۆنه ك ه هه‌ندێكجار ب ه الیه‌نداریی بۆ پارتی تۆمه‌تبار ده‌كرێت. ل ه ب هرامبه‌ردا كۆمسیۆن دهڵێت ه��ه‌ر الی�ه‌ن��ێ��ك پێی وای��� ه ده‌نگی كه‌مكراوه‌ته‌وه ،ده‌توانێت ڕێكاری یاسایی بۆ گ هڕاندنه‌وه‌ی مافه‌كه‌ی بگرێته‌ر .به‌اڵم به‌شێك ل ه الیه‌نه‌كان دووپ��ات��ی ده‌ك���ه‌ن���هوه ،كۆمسیۆن له‌وه‌شدا هاوكار نییه. لهو ڕووه‌وه ،هه‌ندرێن محه‌مه‌د، به‌رپرسی ئۆفیسی هه‌ولێری كۆمسیۆنی ب��ااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كان بۆ (به‌یان) وتی «ههر الیه‌نێك پێی وای ه ژماره‌ی ده‌نگه‌كانی كه‌مكراوه‌ته‌وه ،دوای ئهوهی ل ه دادگای تێهه‌ڵچوونه‌و ه تانه‌ی ل ه ئه‌نجامه‌كه‌دا و ب ه به‌ڵگ ه ده‌نگی ههموو بنكه‌كانی خست ه به‌رده‌ست ك��ۆم��س��ی��ۆن ،ئ��ه‌وك��ات كۆمسیۆن لهسهری پیۆست ده‌ب ێ ئهو ده‌نگانه بگه‌ڕێنێته‌و ه بۆ الیه‌نه‌ك ه خۆی ،ئه‌مه‌ش
ده‌كه‌وێته‌سه‌ر جۆری تانه‌كه». الی خۆیه‌و ه كۆمه‌ڵی ئیسالمی ك ه یه‌كێك ه لهو الیه‌نانه‌ی خۆی ب ه غه‌درلێكراو د هزانێت ،دهڵێت ل ه ته‌نیا ده‌نگێكی خۆی خۆش نابێت. عه‌بدولستار مه‌جید ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی ك��ۆم�ه‌ڵ ،وت��ی «ئێم ه ئێستا له
هه‌ولێر خه‌ریكی زیندووكردنه‌وه‌ی ئهو ده‌نگانه‌ین ك ه ئه‌گه‌ر هه‌ی ه فه‌وتێرنابن، ئه‌مه‌ش ل ه ڕێگه‌ی ب هراوردكردنی ده‌نگی تۆماركراوی بریكاره‌كامنان لهگهڵ لهگهڵ ئهو ئه‌نجامانه‌ی كۆمسیۆن ڕایانده‌گه‌یه‌نێت. له‌زۆر شوێن ده‌نگی ئێم ه ده‌ستكاری كراوه و جیاوازی له‌نێوان ده‌نگی به‌ده‌ستهاتووی
خۆمان و ئه‌نجامه‌كه‌ی كۆمسیۆندا هه‌یه. شوێن هه‌ی ه چل و حه‌وت ده‌نگامن هێناوه، كه‌چی كۆمسیۆن ته‌نیا حه‌وته‌كه‌ی بۆ هه‌ژماركردووین .بۆی ه ئێم ه ئهم چهند ڕۆژە ب هراوردكاریی ده‌كه‌ین». ئهو به‌رپرسه‌ی كۆمه‌ڵ ئاشكرای كرد ئ �هوان زۆر هه‌وڵیان داو ه دی��دار لهگهڵ
سه‌ربه‌ست مسته‌فا ،سه‌رۆكی كۆمسیۆن ب��ك �ه‌ن ،ت��اوه‌ك��و پێشیلكارییه‌كانی پێ ڕابگه‌یه‌نن ،به‌اڵم ناوبراو به‌رده‌ست نه‌بووه. ناوبراو هه‌روه‌ها دهڵێت «ب ه پشتبه‌سنت به داتا و مه‌حزه‌ری بریكاره‌كامنان ،به‌ڵگه‌ی ت �ه‌واوم��ان هه‌ی ه ك ه ده‌نگه‌كامنان 130 ه هزاره».
ههر لهو چوارچێوه‌یه‌دا ،ئارام شێخ محه‌مه‌د ،به‌رپرسی ژووری هه‌ڵبژاردنی ب��زووت��ن �هوهی گ��ۆڕان بۆ (به‌یان) دهڵێت «ئێم ه ب �ه‌دوای چ��اره‌ن��ووس��ی ئ �هو سندوقانه‌وه‌ین ك� ه سكااڵیان ل �ه‌س �ه‌ره ،دوای سی ڕۆژ ل ه ئه‌نجامی كۆتایی ،ده‌توانین سكااڵ بكهین ،ئێم ه ئه‌وكات سكااڵی خۆمان دهبێت و هه‌رسێ الیه‌نه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن وه‌ك یه‌ك تیم بۆ گێڕانه‌وه‌ی ده‌نگه‌كامنان كارده‌كه‌ین». به‌رپرسی ژووری هه‌ڵبژاردنی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ڕوونی كرده‌وه: هێشتا كۆمسیۆن رێ���ژەی %5ی ده‌نگه‌كانی الماو ه ك ه ب ه دڵنیاییه‌وه كاریگه‌ریی ل�ه‌س�ه‌ر ئه‌نجامه‌كان دهبێت ،بۆی ه ناكرێت شین و واوه‌یال بكهن و پێیان وابێت ده‌نگه‌كان ئیرت فه‌تاون ،بهڵكو ب ه وت�هی ئهو، ب���ه‌دواداچ���وون ب��ۆ ی��ه‌ك به‌یه‌كی ده‌نگه‌كان دهكهن. له‌باره‌ی دیارده‌ی بێده‌نگیی پارتی ل ه گه‌رمه‌ی ئهو ناڕ ەزاییانه‌ی الیه‌نه‌كانی دیكه ،ئارام شێخ محه‌مه‌د وتی «ئێمه به‌شداریی پڕۆسه‌یه‌كامن ك��ردووه ك ه بێ خه‌وش نه‌بووه ،ساخته‌كاریی زۆربووه ،تۆماری پیسی تێدابووه ،له ئه‌نجامی گواستنه‌وه‌ی سندوقه‌كان ده‌ستكاریی فۆڕمی حه‌وتسه‌دویه‌ك ك��راوه .ئێم ه لێامن قه‌وماوه ،دیاره ئه‌وان لێیان نه‌قه‌وماوه».
«ئهو ده‌نگه‌ی ب ه توركمان درا ،بۆ كورد ده‌بێته به‌اڵ» ڕێبوار ئه‌حمه‌د حزبێكی توركامنی ژماره‌یه‌كی زۆر ل ه ده‌نگه‌كانی ده‌نگد هرانی تایبه‌ت ده‌باته‌وه و دهبێت ه جێگه‌ی سه‌رنجی میدیاكاران و چاودێرانی سیاسی. ب ه پێ ی ئه‌نجام ه ب هراییه‌كانی ده‌نگدانی تایبه‌ت ل ه هه‌رسێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێم، پارتی پێشكه‌وتنخوازی توركامنی سێ ه هزار و 978ده‌نگی له‌نێو هێز ه ئه‌منییه‌كاندا به‌ده‌ستهێناوه .به‌شێك ل ه چاودێرانیش گومان
دهكهن له‌الیه‌ن پارتییه‌و ه فه‌رمان ب ه ههندێك ل ه هێز ه ئه‌منییه‌كان درابێت ب ه تاكتیك ده‌نگ بهو لیست ه بده‌ن ،تا بتوانێت رێژە‌ی پێویست بۆ چوون ه پ هرله‌مان به‌ده‌ستبهێنێت. ل ه یاسای هه‌ڵبژاردنی پ هرله‌مانی كوردستاندا 11 ،كورسی بۆ كه‌مایه‌تیی ه ئاینی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان دیاری كراوه ،ك ه ڕێژەیهكی زۆر كه‌م ده‌نگیان بۆ ههر كورسییه‌ك پێویسته ،له‌وان ه توركامن و كلدۆئاشوری و مه‌سیحییه‌كان. ل��� ه ه���ه‌ڵ���ب���ژاردن���ی ئ��هم��ج��اره‌ی
پ هرله‌مانی كوردستانیشدا ،ب ه ته‌نیا پارتی پێشكه‌وتنخوازی توركامنی ك ه به‌رپرسه‌كانی ده‌ڵێن لهگهڵ پارتی دیموكراتی كوردستان هاوپه‌یامنن ،نزیكه‌ی چوار ه هزار ده‌نگی له‌ناو ده‌نگد هرانی تایبه‌ت ك ه هێزه‌كانی پێشمه‌رگ ه و و هزاره‌ت��ی ناوخۆ ده‌گرێته‌وه، به‌ده‌ستهێناوه .ئ��ه‌وه‌ش گومانی لهسهر ڕاستیی ئهو ده‌نگان ه دروستكردووه. ده‌رب��اره‌ی ئهم حاڵه‌ته ،ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی یاسایی پ هرله‌مان پێی وای ه به‌پێی بنه‌ما دیموكراسییه‌كان ،خه‌ڵك ئازاد ه ده‌نگ
به كێ ده‌دات ،به‌اڵم ل ه ڕووی یاسایی و سیاسییه‌و ه ئهم ج��ۆره هه‌نگاوان ه زیانی گه‌وره‌یان هه‌یه ،به‌وپێیه‌ی هه‌نگاوێكی له‌م چه‌شن ه دیمۆگرافیای هه‌رێمی كوردستان تێكده‌دات. گ��ۆران ئ��ازاد ،پ هرله‌مانتاری یه‌كێتی و ئه‌ندامی لیژنه‌ی یاسایی پ هرله‌مان به (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند ئ�هو ئه‌نجامه‌ی له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا الیه‌نێكی توركامنه‌كان به ده‌ستی هێناوه ،مه‌ترسیی گه‌وره‌ی سیاسیی هه‌یه.
ئهو دهڵێت «چاره‌سه‌ری حاڵه‌ته‌ك ه بهو ه ده‌كرێت الیه‌ن ه توركامنه‌كان له‌وه‌دا كه الیه‌نێكی سیاسی به‌كاریان بهێنێت ،له‌پێناو به‌رژە‌وه‌ندییدا ،بێده‌نگ نه‌بن». پێشرتیش ئارام قادر ،سه‌رۆكی لیستی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ل ه پ هرله‌مان ،ب ه (به‌یان) ی راگه‌یاندبوو ،نوێنه‌ری كه‌مایه‌تیی ه ئاینی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان له‌ناو هۆڵی پ هرله‌ماندا پهیڕەوی سیاسه‌ته‌كانی پارتی دهكهن. الی خۆیه‌وه ،عه‌بدولقادر ئه‌كره‌م ،له لیستی چاكسازیی توركامنی ،ئهو تۆمه‌تانه‌ی
ره‌تكرده‌و ه و رایگه‌یاند خه‌ڵك ئازاد ه ده‌نگ ب ه كێ ده‌دات و ئهو ه به‌پێی یاسا ڕێكخراوه. ل ه ئێستادا وه‌ك به‌شێك ل ه چاودێرانی سیاسی ئ��ام��اژەی پێده‌كه‌ن ،یه‌كێك له زیان ه گه‌وره‌كانی ئ�هو بابه‌ته ،گۆڕینی دیموگرافیای هه‌رێمی كوردستانه ،به‌وپێیه‌ی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن ده‌توانرێت وه‌ك به‌ڵگه‌نام ه بۆ زیادبوونی ئاماری توركامن و كه‌م ه نه‌ته‌وه‌یی و ئایینییه‌كانی دیكه به‌كاربهێرنێت و ل ه داهاتوودا زیانی گهوره ب ه هه‌رێمی كوردستان بگه‌یه‌نێت.
خورماتوو؛ هه‌ڵكردنی ئااڵی به‌ره‌ی توركمانی هه‌را ده‌نێته‌وه عه‌بدوڵاڵ ئه‌حمه‌د به‌ره‌ی توركامنی ل ه ق هزای خورماتوو نزیك بازگه‌ی سه‌ره‌كیی خورماتوو -ناحیه‌ی سڵێامن به‌گ ،ئااڵی خۆی لهسهر ستوونێك هه‌ڵكردووه .وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌كیش ،كۆمه‌ڵێك الوی كورد ئااڵیه‌كی كوردستانیان ل ه نزیك بازگه‌ی خورماتوو -كه‌ركووك هه‌ڵواسیوه، چاودێرێكیش ڕای وای ه ئه‌گه‌ر ئهو دیارده‌یه بنه‌بڕ نه‌كرێت ،ئاشتیی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌خاته مه‌ترسییه‌و ه و كاره‌ساتی به‌دوادا دێت. عه‌باس سلێامن ئۆغڵو ،سه‌ركرد ه له ب�ه‌ره‌ی توركامنی ل ه خورماتوو ،تایبه‌ت به (به‌یان) ڕایگه‌یاند :ئ هوان وه‌ك به‌ره‌ی توركامنی و نه‌ته‌وه‌ی توركامن ،ب ه مافی خۆیانی د هزانن ئااڵكه‌یان ل ه خورماتوو هه‌ڵبكه‌ن ،بۆ ئهو مه‌به‌سته‌ش لهسهر داوای چهند گه‌نجێكی توركامن ،ئااڵیه‌كیان ب ه درێژیی شه‌ش مه‌تر و به پانیی چوار مه‌تر ،دروستكردوو ه و لهسهر
ستوونێكی 15مه‌تریی نزیك بازگه‌ی سه‌ره‌كیی خورماتوو -سلێامن به‌گ هه‌ڵیان داوه ،ك ه ئه‌مه‌ش به‌الی ئ هوانه‌و ه شتێكی ئاساییه ،به‌اڵم له‌الیه‌ن پۆلیس و ئیداره‌ی ق هزاكه‌و ه داوایان لێكراو ه ئەو ئااڵی ه دابگرن. ئهو به‌رپرسه‌ی به‌ره‌ی توركامنی وتیشی «ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك ئااڵك ه داناگرین ،ئێمه خوێنامن له‌م شار‌ه رژێرناو ه و مافی خۆشامنه وه‌ك نه‌ته‌وه‌ی توركامن ئااڵكه‌مان ل ه شوێنه گشتییه‌كاندا بشه‌كێته‌وه». له‌الیه‌كی دیكه‌وه ،ئه‌حمه‌د وه‌لی، چاودێری سیاسی ،پێیوای ه ل ه ئێستادا ق هزای خورماتوو یه‌كێك ه ل ه ناوچ ه كێشه‌له‌سه‌ره‌كان، بۆی ه ناكرێت ئ��ااڵی ح��زب ل� ه ههندێك شوێنی گشتییدا هه‌ڵبكرێت ،بهڵكو ئهوهی هه‌ی ه ئهوهی ه ل ه دوای ساڵی 2003ەو ه ئااڵ نوێیه‌كه‌ی عێراق لهسهر شوێن ه گشتییه‌كان و فه‌رمانگ ه حكومییه‌كان هه‌ڵكراوه .ئهو چاودێره بۆ (به‌یان) وتیشی «پێشرت به‌هۆی
هه‌ڵكردنی ئااڵیه‌كی كوردستان لهسهر چیای هه‌نجیره ،چهند گه‌نجێكی كورد و توركامن به‌شه‌ڕ هاتن ،بۆی ه ل ه ئێستادا پێویسته ئه‌نجومه‌ن و ئیداره‌ی ق� هزا كارێك بكهن ئااڵكه‌ی به‌ره‌ی توركامنی دابگرن ،تاوه‌كو كاردانه‌وه‌ی نه‌خوازراوی به‌شوێندا نه‌یه‌ت». گه‌نجێكی ك����وردی دان��ی��ش��ت��ووی
خورماتووش ك ه نه‌یویست ن��اوی ئاشكرا بكرێت ،ب ه (به‌یان)ی راگه‌یاند :ههر ك ه به‌ره‌ی توركامنی ئااڵكه‌ی ل ه شاره‌كه‌یان هه‌ڵكرد، ئ هوان لهسهر دڵیان قورس بوو ،چونك ه به بڕوای ئ هوان ئهم شار ه شارێكی كوردستانییه و خاوهنی سه‌دان شه‌هید و ئه‌نفاله ،بۆیه ئ هوانیش ل ه ب هرامبه‌ردا ئااڵیه‌كی گه‌وره‌ی
كوردستانیان ل ه نزیك بازگه‌ی خورماتوو كه‌ركوك هه‌ڵدا و ههموو الیهكیشیانئاگادار كردووه‌ته‌و ه ك ه ل ه ئه‌گه‌ری داگرتنیدا كاردانه‌وه‌یان دیكه‌یان دهبێت. له‌باره‌ی ئهو كێشه‌یه ،شه‌الل عه‌بدول، قایمقامی ق � هزای خورماتوو ،بۆ (به‌یان) ڕای��گ�هی��ان��د :ئ��� هوان وه‌ك ئ��ی��داره‌ی ق� هزا ئاگاداركرانه‌و ه ك ه له شوێنێكی گشتییدا به‌ره‌ی توركامنی ئااڵی خۆی هه‌ڵكردووه ،ئهم كاره‌ش رێگه‌پێدراو نییه ،چونك ه ههر حزب و الیه‌نێك ده‌توانێت ته‌نیا لهسهر باره‌گاكانی ئااڵی خۆی هه‌ڵبكات .بۆ كوردیش گه‌رچی ق هزای خورماتوو زۆر گرنگ ه و یه‌كێك ه له ناوچ ه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم ،ب �ه‌اڵم تائێستا ن�ه‌ت��وان�راو ه ئااڵی كوردستان شانبه‌شانی ئااڵی عێراق لهسهر فه‌رمانگه‌كان هه‌ڵبكرێت ،تا ئهو كاته‌ی بارودۆخی ناوچه‌ك ه ئاسایی ده‌بێته‌وه. شه‌الل عه‌بدول وتیشی «دانانی ئهو
ئااڵیه‌ی به‌ره‌ی توركامنی ،كاردانه‌وه‌ی هه‌ردوو نه‌ته‌وه‌ی كورد و عه‌ره‌بی به‌دوادا دێت ،بۆیه فه‌رمامنان ب ه پۆلیس كردوو ه به‌زووترین كات دایبگرێت ،نه‌وه‌ك ڕووبه‌رووی كێشه‌ی گهوره ببینه‌وه ،به‌تایبه‌ت ك ه له‌ماوه‌ی ڕابردووشدا به‌هۆی هه‌ڵكردنی ئ��ااڵوه ،ل ه خورماتوو شه‌ڕ له‌نێوان گه‌نجانی نه‌ته‌و ه جیاوازه‌كاندا به‌رپابووه».
ونبوون پ��ێ��ن��اس��ێ��ك��ی س �ه‌ن��دی��ك��ای پزیشكانی كوردستان به ناوی (به‌هره م��ارف عه‌بدولڕە‌حامن) ونبووه ،هه‌ركه‌سێك دۆزیویه‌تیه‌وه پ �هی��وه‌ن��دی ب �ه ژم���اره مۆبایلی 07703698581ەوه بكات
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
ڕۆژنامه‌نووسێك :خه‌ڵك مافی خۆیەىت ڕەخنه له ده‌زگا ئه‌منییه‌كان بگرێت
ڕووداوه‌كانی هه‌ولێر چ ده‌رهاویشته‌یه‌كیان دهبێت؟ فه‌رمان ڕەشاد ته‌قینه‌و ه و ڕووداو ه ئه‌منییه‌كانی یه‌كشه‌ممه‌ی پایته‌ختی ه�ه‌رێ��م، خوێندنه‌وه‌ی جیاوازیان بۆ ده‌كرێت. ش��ار‌هزای �ه‌ك��ی ب���واری ئه‌منییش پێی وایه ،دووباره‌بوونه‌وه‌ی ئهو كرده‌وانه، كاریگه‌ریی خراپی لهسهر ئه‌زموونی هه‌رێم دهبێت و به‌ره‌و ناسه‌قامگیریی ده‌ب��ات .ئابووریناسێكیش ئاماژ ە بۆ ئهو ه ده‌كات ئهوهی ل ه هه‌ولێر ڕوویدا كاریگه‌ریی لهسهر ب���ازاڕی ههموو كوردستان دهبێت. عه‌بدولغه‌نی عه‌لی ،چاودێر و ش��ار هزاری بواری ئه‌منی ،له‌وباره‌یه‌وه ب ه (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «هێرشه‌كانی یه‌كشه‌ممه ،درێژە‌پێده‌ری ئهو هه‌وڵه تێكد هرانه‌ن ك ه پێشرت دژ ب ه هه‌رێمی كوردستان دراون ،بۆی ه پێم وانیی ه شتێكی تایبه‌تی لهسهر ئهو ڕووداو ه هه‌بێت». ن��اوب��راو زی��ات��ر وت��ی «ئ���هوهی جێی سه‌رنجه ،ئ��هو ه دووه‌مینجاره ل� ه بۆنه‌یه‌كی خۆشییدا ته‌قینه‌وه ڕووده‌دات .ل ه ڕووداوه‌ك��ان��ی یه‌كی شووباتیشدا جه‌ژن بوو ك ه تیرۆرستان هه‌ولێریان به‌ئامانج گرت ،ئه‌مجاره‌ش خه‌ڵك سه‌رقاڵی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن بوون كاتێك تیرۆریستان دۆخه‌كه‌یان قۆسته‌وه». س �ه‌ب��اره‌ت ب ه كاریگه‌ریی ئهو
كرده‌ی ه له‌ڕووی ئه‌منییه‌و ه به‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستانه‌وه ،عه‌بدولغه‌نی عه‌لی ئاماژەی به‌وه كرد «ئهو جۆر ه كرده‌وان ه ل ه ئه‌وروپا و ئه‌مریكاش ه��ه‌ن ،ب��ه‌اڵم ل ه ئه‌گه‌ری دووباره‌بوونه‌و ه و به‌رده‌وامبوونیان ،ئه‌وكات دۆخ��ی ئه‌منیی كوردستان ب ه ناجێگیر داده‌نرێت و كاریگه‌ریی خراپ لهسهر ژیانی خه‌ڵك دروست ده‌بێ و دڵ هڕاوكێ به‌رهه‌م ده‌هێنێ». له به‌شێكی دیكه‌ی لێدوانه‌كه‌یدا، ئهو شار هزا ئه‌منیی ه به‌دووری زانی هاتنی
ژماره‌یه‌كی زۆرى خهڵكی سووریا و باشوور و ناو هڕاستی عێراق ،هۆكاربێت بۆ ئهو جۆر ه كرده‌وانه ،به‌وپێیه‌ی خهڵكی كۆچبه‌ر چوونه‌ت ه توركیا و لوبنان و ئوردنیش ،بێ ئهوهی كرده‌وه‌ی لهو جۆر ه ئه‌نجام بده‌ن. له‌الیه‌كی دیكه‌وه ،شه‌ماڵ نوری، ئ��اب��ووری��ن��اس ،ب��ۆ (ب �هی��ان) ڕایگه‌یاند «هه‌میش ه ش��ڵ�ه‌ژان��ی دۆخ���ی ئه‌منی كاریگه‌ریی خ�راپ��ی ل�ه‌س�ه‌ر گه‌شه‌ی ئابووری و جووڵه‌ی بازاڕ دهبێت ،بۆیه ده‌بینی ل ه عێراق سه‌ر هڕای بودجه‌یه‌كی
زۆر ،به‌اڵم گه‌شه‌ی ئابووری الوازه ،چونكه دۆخی ئه‌منی جێگیر نییه». س����ه‌ب����اره‌ت ب���ه ك��اری��گ��هری��ی ته‌قینه‌وه‌كه‌ی پایته‌خت به‌سه‌ر ئابووری و بازاڕی كوردستانه‌وه ،ئهو شار‌هزایه‌ی بواری ئابووری ڕوونی كرده‌و ه «دوای ڕووداوه‌كه راسته‌وخۆ بازاڕە‌كانی هه‌ولێر و سلێامنی و دهۆك تاڕادده‌یه‌كی زۆر خاوبوونه‌وه، ئه‌مه‌ش مانای وای ه له‌ئێستاو ه ئهو كرده‌یه نه‌ك ههر كاریگه‌ریی به‌سه‌ر هه‌ولێره‌وه هه‌بووه ،بهڵكو به‌سه‌ر شاره‌كانی دیكه‌شه‌وه
كاریگه‌ریی داناوه». ن��اوب��راو پێشی وای�� ه ئ �هگ �ه‌ر ئهو ج��ۆر ه ك��رده‌وان � ه بنه‌بڕ نه‌كرێن ،ڕەنگه ل ه داه��ات��وودا شوێنی دیكه‌ش به‌ئامانج بگرن ،ئه‌مه‌ش ئاسه‌واری خراپی دهبێت، له‌وانه‌ش دوورخستنه‌وه‌ی كۆمپانیا جیهانییه گه‌وره‌كان و پاشخستنی ئابووریی كوردستان. ب�� ه ب����ڕوای چ��االك��ێ��ك��ی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نییش ،بۆ كۆنرتۆڵكردنی ئهو دۆخه، پێویست ده‌كات هاتنی خهڵكی بێگان ه بۆ كوردستان زیاتر سانسۆر بكرێت .كارزان
گه‌ردی ،چاالكی مه‌ده‌نی ،ب ه (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «ده‌مێك ه خه‌ڵك ترسی لهو به‌لێشاو هاتنه‌ی خهڵكی بێگانه بۆ كوردستان هه‌یه ،ئهو كرده‌وه‌یه‌ش ب ه به‌ره‌نجامی ئهو دۆخ ه د هزانرێت. كاره‌ساته‌ك ه خهڵكی هه‌ولێری دووچاری دڵ هڕاوكێ ك��ردوو ه و پێویست ه ده‌زگا ئه‌منییه‌كان دڵنیایی ته‌واو بده‌ن كه دووباره‌نابێته‌وه». ناوبراو زیاتر وتی «ئهو هێرشانه له‌كاتێكدان ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن ڕاگه‌یه‌ندراو ه و ئۆپۆزسیۆن ڕە‌خنه‌ی لهسهری هه‌یه ،ئهم پێشهات ه ڕەنگه ببێت ه ه��ۆی ئ���هوهی ئۆپۆزسیۆن خاوببێته‌و ه و ناچاربێت زیاتر لهگهڵ ده‌سه‌اڵت هه‌ماهه‌نگی بكات». الی خۆیه‌وه ،ك��اروان ڕە‌حیمی ڕۆژنامه‌نووس ،پێی وای� ه دوای ئهو كاره‌ساته ،خه‌ڵك و ڕێكخراوه‌كان و ئۆپۆزسیۆن مافی خۆیان ه ڕە‌خن ه له ده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كان بگرن ،ك ه چۆن ده‌ب��ێ��ت كاره‌ساتێكی ئه‌منیی بهو قه‌باره‌ی ه ل ه پایته‌ختی هه‌رێم ڕووبدات؟ ئهو ڕۆژنامه‌نووس ه بۆ (به‌یان) وتی «سهرهڕای ئهوهی دۆخی ئه‌منی له كوردستان ب ه ب هراورد لهگهڵ ناوچه‌كانی دیكه‌ی عێراق سه‌قامگیره ،به‌اڵم ئهو حاڵه‌تان ه قس ه هه‌ڵده‌گرن و ئاماژەی مه‌ترسیدارن لهسهر دۆخ��ی ئه‌منیی هه‌رێمی كوردستان».
پەرلەمانتارێک :ئۆپۆزسیۆن بۆ هەموو ئەگەرەکان یەکهەڵوێست دەبێت
هەرێمى کوردستان چاوەڕوانى نەخشەى سیاسیی نوێیە شڤان عه‌لی دوای به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنی پ �ه‌رل �هم��ان��ی و ده‌رك��ه‌وت��ن��ی 90%ی ئه‌نجامه‌كان ،له ئێستادا پرسی پێكهێنانی كابینه‌ی هه‌شتی حكومه‌تی هه‌رێم، ب��ووه‌ت �ه جێی ق��س�هو ب��اس��ی ح��زب و الیه‌نه براوه‌كانی هه‌ڵبژاردن ،ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیش ئ��ام��اژە بۆ ئهوه ده‌ك��ات هیچ ڕێگرییه‌كی یاسایی نییه له‌به‌رده‌م ئ�ه‌وه‌دا كه چوار الیه‌نه ب��راوه‌ك��هی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن به‌بێ پارتی، حكومه‌ت پێكبهێنن. ئه‌ندامێكی ی�ه‌ده‌گ��ی په‌رله‌مانی سویدیش پێی وای ه هێزی یه‌كالكه‌ره‌وه له پێكهێنانی حكومه‌تدا یه‌كێتییه و هه‌نووكه تۆپه‌كه له گۆڕەپانی ئهو حزبه‌دایه. ڕێبوار حه‌سه‌ن ،ئه‌ندامی یه‌ده‌گی په‌رله‌مانی سوید بۆ (ب�هی��ان) دهڵێت «ئێستا دوو ئه‌گه‌ر له به‌رده‌م پێكهێنانی ح��ك��وم�ه‌ت��دان ك �ه الی یه‌كێتیین ،به كوردییه‌كه‌ی تۆپه‌كه الی ئهو حزبه‌یه، ده‌توانێت لهگهڵ پارتی مبێنێته‌وه و هاوكێشه‌ی حكومی گۆڕانێكی ئه‌وتۆی به‌سه‌ردا نه‌یه‌ت ،ده‌شتوانێت لهگهڵ گۆڕان و كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو به‌یه‌كه‌وه ح��ك��وم�ه‌ت پێكبێنن .ده‌ك��رێ��ت له‌م نێوه‌نده‌دا یارییه‌كی باش بكرێت ،چونكه پ��ارت��ی ب��ه ته‌نیا ناتوانێت حكومه‌ت پێكبهێنێت ،پێویستی الن��ی ك �هم به یه‌كێتی یاخود الیه‌نه‌كانی دیك ه هه‌یه ،بۆ ئهوهی ژماره‌ی كورسییه‌كانی ل ه په‌رله‌مان بگه‌یه‌نێته سه‌روو 56كه نیسابی یاسایی متامنه به‌خشینه به حكومه‌ت». ئهو هه‌روه‌ها دهڵێت «ئه‌سته‌مه
پێشبینی بكرێت حكومه‌ت به‌بێ پارتی چ��ۆن و چی ده‌ب��ێ��ت ،ب �ه‌اڵم به‌المه‌وه گرنگه ئ�هگ�ه‌ر شتێكی وا ڕووب���دات، پارتی پێشوه‌خت سیناریۆی بۆ قۆناغی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ب��وون ه�ه‌ب��ێ��ت ،گه‌رچی دهسهاڵتی مه‌سعود بارزانی وه‌ك سه‌رۆكی هه‌رێم دوو ساڵی دیكه درێژكراوه‌ته‌وه و ئه‌وه‌ش جێی پرسیاری زیاتره له مه‌سه‌له‌ی هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ی پارتی له حكومه‌تدا». ل��ه‌الی �ه‌ك��ی دی��ك��هوه ده‌رب����اره‌ی به‌رنامه‌ی ئۆپۆزسیۆن بۆ قۆناغی داهاتوو و ئه‌گه‌ری به‌شداریی ل ه حكومه‌تدا ،د .ڕێباز فه‌تاح ،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان له فراكسیۆنی گ��ۆڕان ،بۆ (به‌یان) وتی «الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن كاریان لهسهر ئ�هوه ك��ردووه وه‌ك كوتله‌یه‌كی به‌هێز بچنه ناو حكومه‌ت و كار بۆ چاكسازیی
بنه‌ڕە‌تی له حكومه‌تدا بكهن .الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن و ئهو الیه‌نانه‌ی تریش كه قه‌ناعه‌تیان به چاكسازی هه‌یه ،باشرته به‌ره‌یه‌ك یان هاوپه‌یامنێتییه‌ك پێكبهێنن، تاوه‌كو به هێزێكی زیاتره‌وه بچنه ناو حكومه‌ت و كاریگه‌رییان ئه‌وه‌نده هه‌بێت گۆڕانكارییان له حكومه‌تدا پێ بكرێت، به‌اڵم ئه‌گه‌ر به په‌رته‌وازه‌یی و ههر الیه‌ك به جیا بۆخۆی ئهوه لێكبداته‌وه تاچه‌ند به‌رنامه‌كانی جێبه‌جێ ده‌كرێن ،یان چهند ل ه پۆسته وه‌زارییه‌كانی به‌رده‌كه‌وێت، ڕەنگه ئ�ه‌وك��ات گوشارێكی ئه‌وه‌نده گه‌وره‌مان پێ نه‌كرێت ،كه گۆڕانكاریی گهوره ئه‌نجام بده‌ین». ل� ه وه‌اڵم���ی پرسیارێكدا ك�ه ئایا ده‌گونجێت ئۆپۆزسیۆن لهگهڵ یه‌كێتی حكومه‌ت پێكبهێنن و پارتی به‌شداری
پێ نه‌كه‌ن؟ ئ�هو ئه‌ندامه‌ی په‌رله‌مان روون����ی ك����رده‌وه «ده‌ك���رێ���ت ،ب��ه‌اڵم سه‌ربه‌خۆنه‌بوونی هێزه‌چه‌كداره‌كان و ناڕۆشنیی سه‌رچاوه داراییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم ،ئهو ئه‌گه‌ره الواز ده‌كەن». بۆ وه‌رگرتنی هه‌ڵوێستی یه‌كێتی لهسهر پرسی پێكهێنانی حكومه‌ت، (بەیان) داوای ڕوونكردنه‌وه‌ی له سۆزان خاڵه‌شه‌هاب ،كادێری دی��اری حزبه‌كه و سه‌رۆكی فراكسیۆنی كوردستانی له خولی پێشووی په‌رله‌مان ك��رد ،به‌اڵم ناوبراو ڕایگه‌یاند تا مه‌كته‌بی سیاسی و سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی لهسهر ئهو مه‌سه‌له‌یه كۆنه‌بنه‌وه ،له‌وباره‌یه‌وه هیچ لێدوانێك نادات .وتیشی «من كادرێكی پێشكه‌وتووی یه‌كێتییم و حساب بۆ قسه‌كانم ده‌كرێت ،له‌به‌رئه‌وه ناتوانم
بڵێم رای شه‌خسیی من چییه». له به‌رامبه‌ردا فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد، ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی ئاماژەی بۆ ئهوه كرد كه جارێ دیارنییه سیناریۆكان چۆنن ،به‌اڵم كۆمه‌ڵێك سیناریۆ هه‌ن كه یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه ته‌نیا حزبێك حكومه‌ت پێكبهێنێت ،ئه‌مه‌ش بۆ هه‌لومه‌رجی هه‌رێمی كوردستان نایه‌ته‌دی ،چونكه هیچ حزبێك زۆرینه‌ی به ده‌ستنه‌هێناوه، ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوه ه��ه‌ر ده‌ب��ێ��ت حكومه‌ت فره‌الیه‌ن بێت. ئهو به‌رپرسه‌ی یه‌كێتی بۆ (به‌یان) وتی «سیناریۆی ئهو ه له‌ئارادایه ئه‌مجاره‌ش حكومه‌ت ههر بۆ یه‌كێتی و پارتی بێت و وه‌كو حكومه‌تی پێشوو پۆسته‌كان به نیوه‌یی له‌نێوان هه‌ردووال دابه‌شبكرێن، ك �ه ئ �هم �ه‌ش دی��س��ان سیناریۆیه‌كی
الوازه و ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن ده‌رفه‌ت بۆ دووب��اره‌ك��ردن �هوهی ئ�هم ئه‌زموون ه ناڕە‌خسێنێ .سیناریۆی دووه‌میش كه پێم وای �ه ڕەنگه ئهمه سه‌ركه‌وتووتر بێت و چانسی باشرت بێت ،ئه‌وه‌یه حكومه‌تێكی بنكه‌فراوان له پێنج الیه‌نه سه‌ركه‌وتووه‌كه‌ی هه‌ڵبژاردن پێكبێت، به‌مه‌ش لهو پێنج الیه‌نه سه‌ره‌كییه‌ی له هه‌ڵبژاردندا براوه‌ن ،ئه‌زموونی پێكهێنانی حكومه‌تی عێراق له هه‌رێمی كوردستان دووباره ببێته‌وه ،واته هه‌رالیه‌نێك به‌پێی ئهو ئه‌نجامه‌ی به‌ده‌ستی هێناوه ،پۆستی حكومی وه‌رده‌گرێت و حكومه‌ت دهبێت به حكومه‌تی هاوبه‌ش و یه‌ك به‌رنامه‌ی دهبێت». فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد زیاتر وتی «له مه‌سه‌له‌ی حكومه‌تی بنكه‌فراواندا سیناریۆیه‌كی دیكه هه‌یه ك�ه هیچ ڕێگرییه‌كی یاساییشی نییه ،ئه‌ویش پێكهێنانی حكومه‌ته له‌الیه‌ن چوار الیه‌نه براوه‌كه‌ی هه‌ڵبژاردن به‌بێ پارتی ،ئه‌مه‌ش یه‌كێكه ل ه سیناریۆكان ،به‌اڵم سیناریۆیه‌كه كێشه‌ی زۆری لێده‌كه‌وێته‌وه ،الیه‌نه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئهو جۆره حكومه‌تانه ده‌توانن كێشه‌یه‌كی زۆر بۆ حكومه‌ت دروست بكهن تا ئاستی په‌كخستنی». ناوبراو پێی وای �ه بۆ دابینكردنی سه‌قامگیری له هه‌رێمی كوردستاندا، باشرت وای ه حكومه‌ته‌كه بنكه‌فراوان بێت و له‌م قۆناغه‌دا الیه‌نه‌كان پێكه‌وه له سایه‌ی ی�ه‌ك به‌رنامه‌ی هاوبه‌شدا حكومه‌ت به‌ڕێوه‌به‌رن ،تا ئه‌وكاته‌ی ڕەنگه له یه‌كێك له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا حزبێك بتوانێت نیوه‌ی زیاتری ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبهێنێت و به‌ته‌نیا حكومه‌ت پێكبهێنێت.
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
ئااڵ تاڵه‌بانی ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتیامنی بۆ به‌یان:
الیه‌ن هه‌ی ه ده‌موچاوی سه‌ركرده‌كانی لەوانەى ئێم ه ناشیرینترن ،كه‌چی یه‌كه‌مییان هێناوه
به‌یان :ئه‌نجامی ئهو هه‌ڵبژاردنه چۆن ده‌بینی بۆ یه‌كێتی؟ ئ���ااڵ ت��اڵ��ه‌ب��ان��ی :ئه‌نجامێكی چاوه‌ڕواننه‌كراو بوون بۆ ئێمه ،چونكه ئێمه پاشه‌كشه‌مان ك���ردووه ،لهگهڵ ئه‌وه‌شدا له كاتی ڕاگه‌یاندنی ده‌نگه‌كان پیرۆزباییامن له الیه‌نه‌كان و خهڵكی كوردستان ك��ردووه ،به‌اڵم ئهم ده‌نگانه له ئاست خه‌بات و قوربانیی یه‌كێتیدا نه‌بوون ،كه چه‌ندین ساڵه خه‌بات ده‌كات. به‌یان :به‌اڵم ڕای �ه‌ك هه‌یه دهڵێت «الی�ه‌ن��ی تریش هه‌یه خه‌باتی زۆری هه‌یه ،پێش ئێوه‌ش دام��ه‌زراوه ،كه‌چی كورسییه‌كیشی نییه ،به منوونه حزبی شیوعی ،ب �ه‌اڵم ئێوه بۆیه خۆتان پێ دۆڕاوه ،چونكه كورسییه‌كانتان له گۆڕان ك �هم�ترن ،ن��ه‌ك پ��ارت��ی ،ئ�هم�ه‌ش ئ�هوه ده‌رده‌خات كه ئێوه ڕكابه‌ری گۆڕانن ،نه‌ك پارتی»؟ ئ��ااڵ تاڵه‌بانی :ئ��هوه ڕای خۆته، پێچه‌وانه‌كه‌ی ڕاسته ،گ��ۆڕان خۆی پێ ب �راوه‌ی �ه ،چونكه له یه‌كێتی كورسیی زیاتری هێناوه .بێ ئهوهی كورسی زیاد بكات ،خۆی پێ براوه‌یه .سه‌ركه‌وتنی خۆی تهنها له‌وه‌دا ده‌بینێته‌وه كه كورسیی
ئاب ڕوویداوه ،دواتر هه‌ڵساوه‌ته‌وه ،به‌اڵم ئه‌مجاره ئێمه خودی ئه‌ندام و الیه‌نگرانی خۆمان نیگه‌ران بوون ،ئهوهی به ناوچه‌ی خۆمامنان زانیوه ،به خهڵكی خۆمامنان زانیوه ،بڕیاریان داوه ده‌نگامن نه‌ده‌نێ، به‌اڵم ڕاسته ئاماده‌نه‌بوونی مام جه‌الل به‌شێكه له شكسته‌كه‌مان ،چونكه ئهو خاوهنی پالنێكی تۆكمه‌یه بۆ یه‌كێتی. به‌یان :هۆكارێكی تر باس ده‌كرێت له شكستی یه‌كێتی ،ملمالنێی نێوان باڵه‌كانی یه‌كێتی و ناوخۆی ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسییه ،وه‌ك ملمالنێی نێوان كوڕی كۆرسه‌ت ڕەسوڵ و ئه‌رسه‌الن بایز؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :ئهوه ڕاسته ،ئه‌وه‌ش به‌شێكه له گرفته‌كان ،نازانم به دیاریكراوی ئهو ملمالنێیه له نێوان كێدا بووه ،به‌اڵم ههر له سه‌ره‌تاوه ئهو ملمالنێیه هه‌بووه، پێوسته ئهو ملمالنێی ه بخه‌نه الوه ،وه‌ك یه‌ك تیم كار بكهن ،ئهو باڵباڵێنه‌ی كه هه‌یه له‌ناو یه‌كێتی كۆتایی پێ بێت ،كه په‌یوه‌ندیی ب ه خودی یه‌كێتییه‌وه هه‌یه. پێوسته ده‌موچاوه‌كان ئه‌مجاره بگۆڕێن و گۆڕانی ده‌موچاوه‌كان به‌شێكه له كرانه‌وه و نوێبوونه‌وه‌ی یه‌كێتی ،ئهو ده‌موچاوه كۆنانه البه‌رین و ده‌موچاوی نوێ بێنین.
به‌یان :پێت وای�ه ناشیرینیی ئهو ده‌موچاوانه هۆكاره؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :نهخێر ،الیه‌ن هه‌یه ده‌موچاوی سه‌ركرده‌كانی له ده‌موچاوی سه‌ركرده‌كانی ئێمه‌ش ناشیرینرتن ،كه‌چی یه‌كه‌مییان هێناوه. به‌یان :به‌اڵم یه‌كێتی جیاوازه؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :به‌ڵێ ،له باوه‌ڕبوون به كرانه‌وه و دیموكراتیی جیاواز ،فكری جیاواز ،یه‌كێتی جیاوازه ،به‌اڵم قبوڵكردنی یه‌كێتی ،الیه‌نه‌كان به ده‌ستكه‌وتی دهزانن. ب�هی��ان :پێت وای��ه پارتی هه‌مان چ��اره‌ن��ووس��ی یه‌كێتیی هه‌بوایه ،بهو شێوه‌ی یه‌كێتی قبوڵی ده‌كرد؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :ئهوه حزبێكه سیاسه‌تی خۆی هه‌یه و مه‌كته‌بی سیاسیی خۆی هه‌یه ،به‌اڵم من خۆم شانازی به خۆمه‌وه دهكهم كه یه‌كێتی ئهو ئه‌نجامه‌ی بهو شێوه‌ی ه قبوڵ كرد .زۆرێك له باڵیۆزانیش پیرۆزباییان ك��رد ،ئ �هم �ه‌ش هۆكاری به‌ره‌وپێشچوونی دیموكراسییه كه یه‌كێتی تاكه حزبه له ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا دان ب ه شكستیدا بنێت ،شتی وا نه‌بووه ،تهنها له ڕۆژئ��اوا و الی ئه‌وروپییه‌كان ئهمه
ڕووی��داوه .بۆی ه من حه‌ق به‌خۆم ناده‌م بڵێم پارتی قبوڵی ده‌كرد یان نا ،پارتی پالنی خۆی هه‌یه ،حزبێكی ڕێكخراوه، به‌رنامه‌ی داڕێژراو و ڕێكوپێكی هه‌بووه، ئه‌گه‌ر پارتی بیزانییایه ئه‌نجامی خراپ دهبێت ،زوو فریای خۆی ده‌كه‌وت. به‌یان :یه‌كێتی به‌رنامه‌ی ڕێكوپێكی نهبوو؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :به‌دڵنیاییه‌وه نهخێر. یه‌كێك له هۆكاره‌كانی شكسته‌كه ،نه‌بوونی ڕاپرسی و لێكۆڵینه‌وه بۆ ده‌نگه‌كانی یه‌كێتی ،هیچ ڵێكۆڵینه‌وه‌یه‌كیش بۆ هیچ كام لهو هۆكارانه‌ی باس ده‌كرێن ،وه‌ك سی حوزه‌یران ،یان هۆكاری تر ،نه‌بووه، تهنها قسه‌یه. به‌یان :ئایا یه‌كێتی ده‌توانێت بێ پارتی لهگهڵ كۆمه‌ڵ و گۆڕان و یه‌كگرتوو حكومه‌ت پێكبهێنێت؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :ئهو ه خیارێكی كراوه‌یه، كاتی نییه ،ئێستا هه‌موومان ك��ار بۆ گۆڕانێك بكهین ،به‌اڵم ئه‌مجار ه یه‌كێتی بچێت ه حكومه‌ت ،ب ه پێگه‌یه‌كی به‌هێز ده‌چێت ،مادام حكومه‌تی بنكه‌فراوانه، دهبێت دهسهاڵتی فراوان هه‌بێت ،نابێت ده‌سه‌اڵت په‌یوه‌ست بێت ب ه كورسییه‌وه،
ن ه ئیسالمییه‌كان و ن ه گۆڕان ،نهیانتوانیوه ملمالنێى پارتی بكهن
««
گفتوگۆ :زریان جه‌وهه‌ر
««
ل ه دیدارێكی تایبه‌ت لهگهڵ (به‌یان) ،ئااڵ تاڵه‌بانی، ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتیمانیی كوردستان ،تیشك ده‌خات ه سه‌ر شكسته‌كانی یه‌كێتی له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا و چه‌ندین هۆكاری دیاری ئهو شكسته ڕوونده‌كاته‌وه، هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ره‌كانی پێكهێنانی حكومه‌ت و چهند مه‌سه‌له‌یه‌كی دیكه‌ش له‌م دیداره‌دا تاوتوێ ده‌كرێت.
له یه‌كێتی زیاتره .گۆڕان خۆی پێ براوه‌ی ه و ئاهه‌نگی بردنه‌وه ده‌گێڕێت له كاتێكدا هیچ كورسییه‌كی زیاد نه‌كردووه و براوه‌ی یه‌كه‌میش نییه ،تهنها بردنه‌وه‌كه‌ی له یه‌كێتی ده‌زانێت ،ئێمه تا ئێستا له ههندێك شوێنی دیاریكراو له‌پێشین ،به‌اڵم لهسهر ئاستی پارێزگا ئێمه پاشه‌كشه‌مان كرد. به‌یان :زۆریك له به‌رپرسانی یه‌كێتی ده‌ڵێن ئێمه باجی سیی حوزه‌یرامنان دا ،گۆڕانیش ئهوهی به ده‌رفه‌ت زانی و جه‌ماوه‌ری یه‌كێتیی بۆ الی خۆی ڕاكێشا، ئهمه تاچه‌ند ڕاسته؟ ئ��ااڵ تاڵه‌بانی :ئ��هوه یه‌كێكه له ه��ۆك��اره‌ك��ان ،ه �ه‌ر ئ��هوه هۆكار نییه، الیه‌نگرانی یه‌كێتی بوونه هۆكار بۆ ئهوهی ئهم بڕیاره نایاساییه ببێت به یاسایی. ب �هی��ان :ب���ه‌اڵم م��ه‌ال به‌ختیار به هه‌مان شێوازی ڕابردوو ئهم چهند ڕۆژە قسه‌ی كردووه ،ده‌وترێت یه‌كێتی هیچ له بارودۆخی پێش 9/21نه‌گۆڕاوه ،كه هێنده‌ی تر جه‌ماوه‌ری یه‌كێتیی نیگه‌ران كردووه؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :وته‌بێژی ڕەسمی باڵوی ك��رده‌وه كه ئ �هوه ڕای ك��اك به‌ختیاره، ڕای ه �هم��وو یه‌كێتیی نیشتیامنیی كوردستان نییه .تا ئێستا كۆبوونه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تیامن ن�ه‌ك��ردووه تا بڕیاری كۆتایی لهسهر بابه‌ته‌كان بده‌ین ،الی ئێمه قسه‌ی یه‌كێتی له به‌الغی كۆتایی ك��ۆب��وون��هوهی مه‌كته‌بی سیاسی و سه‌ركردایه‌تی ده‌رده‌چێت. به‌یان :ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی دهڵێت یه‌كێتی له ڕابردوو تووشی شكستی زۆر گهوره بووه ،به سه‌رۆكایه‌تیی مام جه‌الل توانیی ڕاستببێته‌وه ،پێت وایه ئه‌مجاره یه‌كێتی ده‌توانێت له غیابی مام جه‌اللدا ڕاستببێته‌وه؟ ئ���ااڵ ت��اڵ �ه‌ب��ان��ی :ه �ه‌ڵ��س��ان �هوهی یه‌كێتی پێوستی به كۆمه‌ڵێك پاڵپشت هه‌یه ،ڕاسته بوونی جه‌نابی مام جه‌الل پاڵپشتییه ،ب��ه‌اڵم ده‌ب��ێ��ت بزانین كه پێشرت شكستامن خ���واردووه ،به‌رانبه‌ر كێ شكستامن خ��واردووه؟ ئه‌مجاره كه شكستامن خ���واردووه ،به‌رانبه‌ر كێیه؟ ج��اران به‌رانبه‌ر داگیركه‌ران بوو ،وه‌ك به‌عس و كیمیاییباران ،هه‌كاری و له 31
چونكه الی�ه‌ن هه‌یه له به‌غداد شه‌ش كورسیی هه‌یه ،كه‌چی جێگری سه‌رۆك كۆماری هه‌یه .حكومه‌تی بنكه‌فراوان په‌یوه‌ست نابێت به كورسییه‌وه ،بهڵكو به دانوستان دهبێت ،ئه‌گه‌ر به كورسی بێت، زۆر لهوه كه‌مرتمان به‌رده‌كه‌وێت ،به‌اڵم بنكه‌فراوان دهبێت وه‌ك الیه‌نه‌كانی تر بین ،دهبێت ئێمه ئه‌مجاره خاوه‌ن بڕیار بین ،نه‌ك ههر به‌شدار بین. ب���هی���ان :ی �ه‌ك��ێ��ت��ی ئ��هم��ج��اره ئۆپۆزسیۆنبوون قبوڵ بكات باشرته ،یان بچێته ناو حكومه‌ت؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :ئهمه ڕایه‌كه ،زۆر له ئه‌ندامان باسی ده‌ك �ه‌ن ،به‌اڵم دهبێت لێكۆڵینه‌وه بكرێت ،ئایا ئێمه قاعیده‌ی ئۆپۆزسیۆمنان هه‌یه تا ئهم چوار ساڵه؟ ئه‌وه‌ش دهبێت لێكۆڵینه‌وه‌ی بۆ بكهین. به‌یان :به ڕای تۆ گۆڕان ده‌توانێت هه‌مان ئهو ملمالنێیه‌ی كه له سلێامنی كردی ،له هه‌ولێر لهگهڵ پارتی بكات؟ ئااڵ تاڵه‌بانی :نه ئیسالمییه‌كان و نه گۆڕان نه‌یانتوانیو ه ملمالنێ لهگهڵ پارتی بكهن ،چونكه ملمالنێ سه‌خته ،به هۆی ئهوهی پێگه‌ی عه‌شایه‌ری زۆر به‌هێزه له هه‌ولێر و دهۆك .له سلێامنی جیاوازه، چونكه ك��اك ن�ه‌وش��ی��روان س �ه‌رك��رده‌ی یه‌كێتی بووه ،ماوه‌یه‌ك له سلێامنی كاری كردووه ،ئهمه كاریگه‌ریی لهسهر هه‌ولێر نه‌بووه.
ملمالنێی باڵه‌كانی یه‌كێتی ،هۆكارێكی شكستی یه‌كێتییه
شیوعی و سۆشیالیست و كۆمیسیۆن له‌باره‌ی كورسییه ماوه‌کانەوه ده‌دوێن
كۆمیسیۆن :هه‌ركورسییه‌ك 17هه‌زار و 500ده‌نگی پێویسته به‌یان .تایبه‌ت عه‌بدوڕەحامن خه‌لیفه ،به‌رپرسی پ �هی��وه‌ن��دی��ی � ه ج �هم��اوه‌ری��ی �ه‌ك��ان��ی كۆمیسیۆن ب ه (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامی ده‌نگه‌كان جیاواز ه لهگهڵ راگه‌یاندنی ژم��اره‌ی كورسییه‌كان .ئ�هو ڕێ��ژەی�ه‌ش كه بۆ كورسی دان���راوه ،بریتییه له هه‌ژده ه �هزار و 756ده‌ن��گ ،ئ�هوه بۆ كۆی ده‌نگده‌رانه ،دواتر ئهو ڕێژە ده‌نگه، ژماره‌ی ده‌نگی كه‌مه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی
لێده‌رده‌كرێت ،هه‌روه‌ها لهگهڵ ژماره‌ی س��ن��دوق��ی ب �ه‌ت��اڵ��ك �راوه ل �هگ �ه‌ڵ ده‌نگ ه پوچه‌ڵه‌كان ،ئینجا ئهو ده‌نگانه‌ی ده‌مێننه‌وه بۆ كورسییه‌كانه ،بۆیه ته‌سه‌ور دهكهم بۆ ه�ه‌ر كورسییه‌ك حه‌ڤده ه��هزار و پێنج سه‌د ده‌نگ مبێنێته‌وه .لە كۆی كورسییه‌كان چهند سندوقێك بۆ بۆماوه‌كان ده‌مێنێته‌وه، ك�ێ زۆرت��ری��ن ڕێ���ژەی هه‌بێت كورسیی به‌رنه‌كه‌وتبێت ،ئه‌وا كورسییه‌كه بۆ ئهو الیه‌نه دهبێت» .له‌باره‌ی مه‌رجی پێدانی كورسیی م��اوه به الیه‌نه‌كانیش ،خه‌لیفه ئ��ام��اژەی ب �هوه دا «ك�ێ زۆرت��ری��ن ڕێ��ژەی
م��اوه‌ی هه‌بێت ،ئهو كورسییانه بۆ ئهو دهبێت .م�ه‌رج نییه الیه‌نه‌كه ده‌س�ه‌اڵت بێت یان نا ،ئه‌گه‌ر كهس ده‌نگی ماوه‌ی له شیوعی و سۆشیالیست زیاتر نه‌بێت، ئه‌وكات كورسی بۆ ئهو دوو حزبه‌یه .هیچ په‌یوه‌ندیی به‌وه‌وه نییه كه الیه‌نه‌ك ه براوه یان نه‌براوه‌یه له هه‌ڵبژاردن .ئێستا چاوه‌ڕێی یه‌كالكردنه‌وه‌ی سندوقی سكااڵكان و ده‌نگی پوچه‌ڵ و كه‌مه‌نه‌ته‌وه و زی��اده‌دراوی��ن، دهبێت ههموو ئه‌مانه پاكبكرێنه‌وه ،ئینجا ژم��اره‌ی ده‌ن��گ دابه‌شی كورسی بكهین، ئ �ه‌وه‌ش عه‌مه‌لییه‌یه‌كی ئاڵۆزه و زۆری
ده‌وێت تا هه‌مووی ده‌كرێت». سوبحی مه‌هدی ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی شیوعی كوردستان ،وتی «ئ �هگ �هری زۆره ژم���اره‌ی ده‌ن��گ�مان زیاد بكات .به‌پێی یاسای هه‌ڵبژاردن بێت ،ئێمه ئ�ه‌وج��اره‌ش به زۆرینه‌ی بۆماوه ده‌بینه خاوهنی كورسی» .له‌باره‌ی ئهو ئه‌گه‌ره‌ی كه پێنج حزبه‌كه ،ده‌نگی بۆماوه‌یان زیاتر بێت له سۆشیالیست و شیوعی ،ناوبراو ئهوهی خست ه ڕوو كه «ئه‌وان بۆماوه‌یان كه‌مه ،ئێمه بۆماوه‌مان زۆرتره ،ئه‌گه‌ری ئێمه به‌هێزتره له هی ئ�هوان ،به‌اڵم ده‌كرێت وه‌ك چۆن
ده‌نگه‌كان وه‌ك خۆیان تۆمار نه‌كراون، ئهوهی پێوسته هاتووه كه‌مرت تۆمار كراوه، ده‌ش � ێ ل�هو حاڵه‌ته‌ش كۆمیسیۆن ههر به هه‌مان شێوه مامه‌ڵ ه بكات ،چونكه ئێم ه قسه لهسهر یاسا ده‌كه‌ین ،به‌اڵم كه كۆمیسیۆنێك ئیلتزام به یاساكانه‌و ه نه‌كات، ده‌توانێت كورسیشت هه‌بێت ،پێت نه‌دات، ئه‌گه‌رنا وه‌ك خۆی ئێمه ئهو كورسییه‌مان به‌رده‌كه‌وێت ،چونكه ده‌نگی ئێمه له حسك زیاتره» ،ئه‌ندامه‌كه‌ی مه‌كته‌بی سیاسیی شیوعی وتیشی «ئه‌وكات ئێم ه ههموو رێگه‌یه‌كی یاسایی ده‌گرینه به‌ر ،بڕیاری
كۆتایی حزمبان بۆ ئه‌نجامی كۆتایی هه‌ڵگرتوو ه و كۆمیته‌ی ناوه‌ندی ئهو بڕیار ه ده‌دات .ئێمه‌ش هه‌مان سته‌می س�ێ الی�ه‌ن�ه ئۆپۆزسیۆنه‌كه‌مان لێ كراوه». ع �ه‌ب��دوڵ�ڵای حاجی مه‌حمود، ئ���ه‌ن���دام���ی م �ه‌ك��ت �ه‌ب��ی سیاسیی حزبی سۆشیالیستیش به (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «ئێم ه ده‌نگی ماوه‌مان زۆر ه و كورسییه‌ك دێنین .ئه‌گه‌ر ئهو كورسییه‌مان پێنه‌درێت ،ئه‌وا زوڵمامن لێ كراوه».
4 ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
حسێن سه‌در
ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی عێراق له ركابه‌ریی جیهاندا ل ه دوایین ڕاپۆرتی كۆمپانیای (ویلیس ـ ئیكس) تایبه‌ت ب ه زانیاری و ورده‌كاریی سه‌رمایه‌دارانی جیهان كه ل ه ساڵی 2013دا باڵوی كردووه‌ته‌وه، باسكراو ه ك ه كۆی ئهو سه‌رمایه‌ی كه الی ده‌وڵه‌مه‌ندانی جیهان ه ب ه ()27,8 تریلیۆن دۆالر ده‌خه‌مڵێرنێت ك ه الی ( )199,235سه‌رمایه‌دار ه ل ه سه‌رتاسه‌ری جیهاندا و زۆرینه‌یان ل ه ئه‌مه‌ریكان. ئهوهی لهو ڕاپۆرته‌دا بۆ ئێم ه گرنگه و په‌یوه‌ندیی هه‌ی ه ب ه ئێمه‌و ه ل ه عێراقی خۆشه‌ویستدا ،ب هراوردكردنی واڵمتان ه به واڵتانی تر و ئاستی سه‌رمایه‌داره‌كامنانه ب ه سه‌رمایه‌داره‌كانی واڵتانی تر .تهنها ئهو وه‌اڵمه‌مان به‌س ه ك ه ده‌ریده‌خات عێراق ب ه په‌لی شه‌شه‌م دێت و دابه‌شبوو ه به‌سه‌ر 175سه‌رمایه‌دار و ئه‌مه‌ش شتێكی سه‌یر نیی ه بۆ عێراق كه خاوهنی ئهو ههموو سامانه‌یه ،به‌اڵم ئهوهی سه‌یر‌ه شتێكی تره. پرسیاره‌ك ه ئه‌وه‌یه! ئهو هه‌واڵه موفاجه‌ئه‌ی ه كامه‌ی ه له‌م ڕاپۆرته‌دا هاتووه؟ وه‌اڵمه‌كه‌ش ئه‌مه‌یه :ههندێك كاربه‌ده‌ست و به‌رپرس ل ه پێشه‌وه‌ی ئهو 175سه‌رمایه‌دارانه‌وه‌ن كه سه‌رمایه‌كانیان ب ه 15ملیار دۆالر له‌ناو ده‌وڵه‌مه‌ندانی ڕۆژهه‌اڵتی ناو هڕاستدا ده‌خه‌مڵێرنێت و ڕاپۆرته‌كه‌ش ئاماژە بهو ه ده‌كات ك ه زۆرینه‌یان ئهو به‌ڵێند هرانه‌ن ك ه نزیكن ل ه ده‌سه‌اڵته‌وه، بۆی ه پێویست ه هه‌ڵوێسته‌یه‌ك بكهین و سه‌رنجی حاڵی عێراقییه‌كان بده‌ین، ئهوهی دیار ه ئهوهی ه ئێم ه خاوهنی كۆمپانیای هێند ه گه‌ور ه نین ك ه بتوانێت سه‌رمایه‌داری هێند ه زه‌به‌الح به‌رهه‌م بهێنێت و كێبه‌ركێی ده‌وڵه‌مه‌ندانی جیهانی پێبكرێت ،خۆ ئهو مووچ ه و تایبه‌مته‌ندییانه‌ش ك ه به‌رپرسان هه‌یانه، ناگات ه ئهو ئاست ه به‌رزه ،ئهی كه‌وابوو ئهو ژمار ه گه‌ورانه‌یان ل ه كو ێ هێنا؟ زۆر پێویست ه لێره‌دا چهند ڕسته‌یه‌ك بخه‌ینه‌ڕوو :زۆرێك ل ه زانا و كه‌سایه‌تیی حكومی ب ه پله‌ی وه‌زیر و سه‌رۆكیش هه‌بوون ل ه عێراقدا ل ه سه‌رده‌می مه‌له‌كیدا كۆچی دواییان كردوو ه بێ ئهوهی خاوهنی خانووی خۆشیان بن ،بهڵكو بگره ل ه سه‌رده‌می رژێمی گۆڕبه‌گۆڕی پێشووشدا لهگهڵ هه‌بوونی ئهو ههموو سامانه‌ی عێراق ،به‌رپرسان ناچار ده‌كران هه‌رچییان هه‌ی ه بیخه‌نه خزمه‌تی بهرژەوهندیی (سه‌ركرده‌ی پێویسته‌وه) ،زۆر ب ه زه‌حمه‌ت ،ئه‌گه‌رنا كهس نه‌یده‌توانی به‌هۆی پۆستی حكومی و حزبییه‌و ه ببێت ه سه‌رمایه‌داری گهوره ،به‌اڵم ئه‌مڕۆ گوێامن ل ه هه‌واڵی وا سه‌رسوڕهێنه‌ر دهبێت سه‌باره‌ت به ده‌وڵه‌مه‌ندان و ژماره‌ی سه‌یر ده‌بیستین ك ه ب ه درێژایی مێژووی واڵته‌كه‌مان نه‌مانبیستووه ،به‌ب ێ ئهوهی بتوانین ورده‌كارییه‌كانیان حیساب بكهین .ئهم ڕاپۆرت ه پڕمه‌ترسییه‌ی كۆمپانیای (ویلس ـ ئیكس) ل ه كاتێكدای ه ك ه داواكارییه‌كانی كۆتاییهێنان ب ه چه‌رخی دزێتی به‌رزبووه‌ته‌و ه و هه‌مووان ب ه یه‌كده‌نگ داوای لێپێچینه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵكاران دهكهن و به‌ب ێ جیاوازی داوای گ هڕاندنه‌وه‌ی ماڵی دزراوی هاوواڵتیان دهكهن و ناشیانه‌وێت تهنها ماسییه بچووكه‌كان ڕاو بكرێن و حووته‌كانیش ده‌ربازیان ببێت ،چونك ه پشتگوێخستنی لێپێچینه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵكاران ،عێراق به‌ره‌و به‌سۆماڵبوون ده‌بات. و :جهانگیر ئه‌حمه‌د
www.bayanpress.net
دكتۆر مه‌حمود عوسامن ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق بۆ به‌یان:
ده ساڵ ه یه‌ك سانتیمه‌تری ناوچ ه دابڕێنراوه‌كانمان نهگهڕاندووەتهوه سه‌ر كوردستان له‌م گفتوگۆیه‌ی (به‌یان)دا ،دكتۆر مه‌حمود عوسمان، سیاسه‌تمه‌داری دی��اری كورد و ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،ئاماژ ه ب ه كاریگه‌رییه‌كانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان و ڕه‌نگدانه‌وه‌كانی ل ه عێراق ده‌كات. ئهو پێشیوای ه ك ه كۆمیسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان سه‌ربه‌خۆ نییه ،چونك ه له الیه‌ن حیزبه‌كانه‌و ه دروست كراوه. گفتوگۆ :به‌یان
هه‌ڵبژاردن چ ل ه عێراق و چ له هەرێم ى كوردستانیش ،له سه‌دا سه‌د ڕێكوپێك و ئازاد نییه ب��هی��ان :ئێستا ه��هم��وان ب��اس ل ه ئه‌گه‌ری ڕوودانی گۆڕانكاری دهكهن له نه‌خشه‌ی سیاسیی هه‌رێمدا ،به تایبه‌ت له دوای ده‌ركه‌وتنی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان .ئێوه‌ش پێتانوایه كه ئهو ئه‌نجامانه گۆڕان له هاوكێشه‌ی هێز و نه‌خشه‌ی سیاسیی هه‌رێمدا دروست دهكهن؟ د .مه‌حمود عوسامن :دوور نییه گ��ۆڕان��ك��اری دروس��ت بكات ،چونكه ههموو ئهو لیستانه‌ی ده‌نگی زۆرینه‌ی خه‌ڵكیان هێناوه له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا، باس لهوه دهكهن كه ده‌یانه‌وێت بچنه ناو حكومه‌ته‌وه .هه‌ندێكیان مه‌رجیان هه‌یه بۆ ئهوه ،به‌اڵم هه‌رالیه‌كیان باس له چوونه حكومه‌ت دهكهن .له‌به‌رئه‌وه، ئهوه یه‌كێك ه له گۆڕانكارییه‌كان ،كه ڕەن��گ��ه حكومه‌تێك دروس���ت ببێت هه‌موویانی تێدا بن ،ئۆپۆزسیۆن وه‌كو جاران نه‌مێنێت .دهبێت چاوه‌ڕوان بین و په‌ل ه نه‌كه‌ین ،بزانین چی ڕووده‌دات و گفتوگۆكانی نێوان الیه‌نه‌كان ده‌گه‌ن به چی. به‌یان :ئێوه ڕوودانی ئهو گۆڕانكاری و هه‌ڵكشان و داكشان ه له ژم��اره‌ی ده‌نگی الیه‌نه‌كان بۆچی ده‌گێڕنه‌وه؟ به تایبه‌ت كه گ��ۆڕان لهسهر حسابی یه‌كێتی و ئۆپۆزسیۆنیش لهسهر حیسابی ده‌سه‌اڵت ژماره‌یان زیادی كردووه؟ د .مه‌حمود عوسامن :به ڕای من ئهم گۆڕانكارییه چاوه‌ڕوانكراو بوو .سه‌باره‌ت به یه‌كێتیش كه ده‌نگی ل ه جاران كه‌مرته، نه‌بوونی مام جه‌الل ڕۆڵێكی زۆر گه‌وره‌ی ل��ه‌وه‌دا هه‌بووه .بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان هه‌روه‌كو خۆیه‌تی ،ن ه چووه‌ته پێش و نه چووه‌ته دواوه ،كه ڕەنگه 24یان 25كورسی به‌ده‌ستبهێنێت ،شتی تازه‌ی نییه و ههر ڕێژەكه‌ی خۆیه‌تی .ئه‌وانی تریش جیاوازییه‌كی وایان نییه .كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو تۆزێك زیاتر بوون .سه‌باره‌ت به پارتیش كه له جارانی پێشوو زیاتر بووه ،كه دهۆك و هه‌ولێری هه‌یه ،دیاره ئه‌وه‌ش هۆكارێكی هه‌یه ،دهبێت شتێك هه‌بێت بۆ ئ��هوه .بیریشت نه‌چێت، ئێمه ناتوانین بڵێین كه هه‌ڵبژاردن چ له عێراق و چ له كوردستانیش له سه‌دا سه‌د ڕێكوپێك و ئازاده ،چونك ه یه‌كه‌م شت سه‌رژمێریامن نییه ،نه له عێراق
و نه له ك��وردس��ت��ان ،به‌وهۆیه‌شه‌و ه ن��اوی م��ردووه‌ك��ان و خهڵكی تریش دووباره‌ده‌بنه‌وه ،تۆماره‌كان زۆر ڕێكوپێك نین .له هه‌مان كاتیشدا تۆ كه ده‌چیته هه‌ڵبژاردنه‌وه ،حیزبێك هه‌یه گه‌وره‌یه و ههموو شتێكی هه‌یه ،میدیا و كۆمه‌ك و حكومه‌تی هه‌یه ،حیزبی تریش هه‌یه هیچی نییه ،له‌به‌رئه‌وه ده‌رفه‌تی یه‌كسان له نێوانیاندا نییه .هۆكاره‌كانی ئهو گۆڕانه زۆرن ،ب��ه‌اڵم به گشتی ئه‌نجامه‌كان چاوه‌ڕوانكراو بوون. به‌یان :خۆت ده‌زانی كه كۆمیسیۆنی ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��ه‌ك��ان ب��ه‌س��ه‌ر الی��ه‌ن��ه ده‌سه‌اڵتداره‌كانی كوردستان و عێراقدا دابه‌ش كراوه .ل ه هه‌ڵبژاردنه‌كاندا گومانی زۆر ده‌خرێته پ��اڵ ئ��هم كۆمیسیۆنه. له‌م هه‌ڵبژاردنه‌شدا ،به‌شێكی زۆری الیه‌نه‌كان بێمتامنه‌یی و سكااڵی زۆریان سه‌باره‌ت به ئه‌نجامه‌كان هه‌یه .به ڕای تۆ ئهو گومانكردنه له كۆمیسیۆن له جێگه‌ی خۆیدایه؟ كه ده‌وترێت خودی كۆمیسیۆن به‌شێكه له ناته‌واوییه‌كانی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن؟ د .م��ه‌ح��م��ود ع��وس�مان :به‌ڵێ كۆمیسیۆن به‌شێكه ل��هوه ،چونكه له بنه‌ڕەتدا كۆمیسیۆن سه‌ربه‌خۆ نییه، حیزبه‌كان دایانناوه ،كاتی خۆی له په‌رله‌مان دان��راوه .پێش ئه‌مه‌ش ههر واب��وو ،ههر بۆیه ناتوانین بڵێین كه سه‌ربه‌خۆیه .تهنها یه‌كه‌م كۆمیسیۆن كه
له پاش ساڵی 2003له عێراق له الیه‌ن نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانه‌وه دروستكرا، ئ��هوه ل��ه ه��هم��وو ئ��هوان��ی ت��ر زیاتر سه‌ربه‌خۆ بوو .ئهمه له الیه‌ك ،له الیه‌كی تر تۆ سه‌یری شێوه‌ی موراقه‌به‌كه بكه. بۆ منوونه دوو فه‌رمانبه‌ری كۆمیسیۆن ل��ه سلێامنی ه���ه‌ن ،ه��ه‌ردووك��ی��ان یه‌كێتین ،ئهمه بۆچی واب��ێ��ت؟! بۆ ناتوانیت فه‌رمانبه‌رێك ل ه ب��ه‌رسه‌وه بهێنیت تا سه‌رپه‌رشتیی هه‌ڵبژاردنه‌كان بكات؟ ئه‌وكات كهس گله‌یی نامێنێت. هه‌روه‌ها له هه‌ولێر و دهۆكیش پارتین، له شوێنێكی تریش یه‌كێتین .ئهمه هه‌مووی كه‌موكووڕییه ،ه��ه‌ر هیچ نه‌بێت ئهوهی له سلێامنییه ،با بچێت له دهۆك سه‌رپه‌رشتیی هه‌ڵبژاردنه‌كان ب��ك��ات ،ئ��ه‌وه‌ش��ی ك��ه ل�� ه ده��ۆك��ه ،با بچێت له سلێامنی سه‌رپه‌رشتی بكات. با تۆزێك ئاڵوگۆڕ هه‌بێت بۆ ئهوهی خهڵكی گله‌یی نه‌كه‌ن لهو پرۆسه‌یه .تۆ بته‌وێت یان نه‌ته‌وێت ،من سه‌ر به ههر حیزبێك بم ،ئهو حیزبه ههر كارێكم پێ بسپێرێت ،تا حه‌ددێك من حیساب بۆ حیزبه‌كه‌ی خۆم دهكهم .له‌به‌رئه‌وه خهڵكی گله‌ییان هه‌یه و حه‌قیشیانه گله‌ییان هه‌بێت. به‌یان :ئێستا یه‌كێتی و پارتی له به‌غدا وه‌كو تاكه نوێنه‌ری كورد مامه‌ڵه ده‌ك���ه‌ن و پشك و ئیمتیازه‌كان بۆ خۆیان ده‌ب��ه‌ن .ئایا ئه‌نجامه‌كانی ئهم
كۆمیسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان سه‌ربه‌خۆ نییه، چونكه حیزبه‌كان دایانناوه بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان هه‌روه‌كو خۆیه‌تی ،نه چووه‌ته پێش و نه چووه‌ته دواوه دوو فه‌رمانبه‌ری كۆمیسیۆن ل ه سلێمانی هه‌ن، هه‌ردووكیان یه‌كێتین ،ل ه هه‌ولێر و دهۆكیش پارتین
هه‌ڵبژاردنه هیچ كاریگه‌رییه‌ك لهسهر سه‌نگی یه‌كێتی له به‌غدا و تێكچوونی ئهو هاوكێشه‌یه له مه‌ودایه‌كه‌ی نزیكدا دروست ناكه‌ن؟ د .مه‌حمود عوسامن :بته‌وێت یان نه‌ته‌وه‌ێت ،كاریگه‌ری دروست ده‌كات، له به‌غدا و له ههموو شوێنێك .هه‌روه‌ها نه‌خۆشییه‌كه‌ی م��ام جه‌اللیش ههر كاریگه‌ریی دروست كردووه .به‌اڵم ئهوه هیچی به الی منه‌وه گرنگ نییه ،گرنگ ئهوهی ه ئهم حیزبانه‌ی كه سه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌ستهێناوه ،هاوكار بن و بیر لهوه بكه‌نه‌وه كه چۆن چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌ی كورد بكهن .ئهو ه ده ساڵه ئێمه یه‌ك سانتیمه‌تری ناوچه دابڕێرناوه‌كامنان نهگهڕاندووەتهوه بۆ سه‌ر كوردستان .نه مه‌سه‌له‌ی پێشمه‌رگه چاره‌سه‌ر بووه ،نه مادده‌ی 140چاره‌سه‌ر بووه ،نه نه‌وت و غازیش چاره‌سه‌ر بووه ،هیچ شتێكامن لهگهڵ به‌غدا چ��اره‌س��ه‌ر ن��ه‌ك��ردووه. دهبێت ئه‌مان سه‌رقاڵی ئهم مه‌سه‌النه ب��ن ،ئ��هوان��ه گرنگن .ل ه ن��اوخ��ۆدا كه ده‌رچوون ،پیرۆزباییان لێده‌كه‌ین ،ئیرت دهبێت سه‌رقاڵی ئیشی كورد بن ،دهبێت ئهو كێشانه چاره‌سه‌ر بكهن ،چونكه ئێمه پێگه‌مان له به‌غدا الواز بووه ،هه‌روه‌ها تا ئێستاش هیچ كێشه‌یه‌كامن لهگهڵ به‌غدا چاره‌سه‌ر نه‌بووه. به‌یان :به ڕەچاوكردنی ئه‌نجامه‌كانی ئهم هه‌ڵبژاردنه‌ی په‌رله‌مانی كوردستان، ده‌توانین بڵێین كه له هه‌ڵبژاردنی داهاتووی په‌رله‌مانی عێراقدا ،كه چهند مانگێكی ماوه ،یه‌كێتی پۆستی سه‌رۆكی كۆمار له‌ده‌ست ده‌دات؟ د .مه‌حمود عوسامن :نازانم ،بۆ ئهوه دهبێت چ��اوه‌ڕێ بكهین ،نازانم ئ��ای��ا پۆستی س��ه‌رۆك��ای��ه‌ت��ی��ی كۆمار له هه‌ڵبژاردنی داه��ات��وودا بۆ كورد ده‌مێنێته‌وه ی��ان ن��ا؟ ئ���ه‌وه‌ش ههر مه‌علوم نییه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر كورد خۆیان یه‌كگرتوو بن ،ڕەنگه ئهو پۆست ه ههر بۆ كورد مبێنێته‌وه .به‌اڵم ئێستا زووه باس لهو مه‌سه‌له‌ی ه بكهین ،من ناتوانم لهو باره‌یه‌وه هیچ بڵێم ،ده‌بێ چاوهڕێ بكهین تا بزانین ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق چ��ۆن دهبێت ،كه ئه‌نجامه‌كه ده‌رچوو ،ئه‌وكات باسی ئهو شتانه ده‌كرێت.
ب���هی���ان :ه��هم��وو الی��ه‌ن��ه‌ك��ان��ی ئۆپۆزسیۆن و ده‌س��ه‌اڵت له هه‌رێم، ئ��ام��اده‌ی��ی��ان ب��ۆ دروس���ت���ك���ردن و به‌شداریكردن له حكومه‌تی بنكه‌فراوان ده‌رب���ڕی���وه .پێشبینی ده‌ك����ه‌ن له هه‌ڵبژاردنی داه��ات��ووی په‌رله‌مانی عێراقیشدا ،ی��ان دوای ده‌رچ��وون��ی ئه‌نجامه‌كانی ،هاوشێوه‌ی حكومه‌تی بنكه‌فراوان ،لیستێكی بنكه‌فراوان له س��ه‌رج��هم الیه‌نه كوردیی ه ب��راوه‌ك��ان له به‌غدا ،دروس��ت بكرێت و پشك و به‌شه‌كانی كورد به یه‌كسانی دابه‌ش بكهن؟ د .مه‌حمود عوسامن :به‌ڵێ .خۆ ئێستاش فراكسیۆمنان هه‌یه ،ئێستاش له به‌غدا زۆر كێش ه هه‌ن ك ه ههموو الی��ه‌ن��ه كوردییه‌كانی ل�� ه په‌رله‌مان بۆ كۆده‌بنه‌وه و ب��ڕی��اری ل��ێ��دهدهن، ئه‌وانه‌ی ئۆپۆزسیۆنیش ،هاوكاریی باش هه‌یه له نێوانیاندا .ئه‌گه‌ر حكومه‌تی بنكه‌فراوانیش دروس���ت ب��وو ،ئ��هوه بێگومان له به‌غدا و له ههموو شوێنێكی تریش ڕەنگدانه‌وه‌ی دهبێت. به‌یان :واته ده‌توانین بڵێین كه ئهم سیناریۆیه یه‌كێك دهبێت له سیناریۆ چاوه‌ڕوانكراوه‌كانی دوای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق؟ د .مه‌حمود عوسامن :من به دووری نازانم .ئ��هوه ئیعتیامد لهسهر جۆری حكومه‌ته‌كه و سیاسه‌تی حیزبه‌كان ده‌ك��ات .من ئهمه به دوور نابینم و ئه‌مه‌شم پێباشه .له ناوچه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم ،چ ناوچه دابڕێندراوه‌كان ،چ به‌غدا و شوێنه‌كانی تریش ،ئه‌گه‌ر یه‌ك بن ،شتێكی باشه. به‌یان :الیه‌نه عێراقییه‌كان چۆن له ئه‌نجامه‌كانی ئهم هه‌ڵبژاردنه ده‌ڕوانن؟ چاوهڕێ ده‌كرێت چۆن مامه‌ڵه لهگهڵ ئه‌نجامه‌كانیدا بكهن؟ د .مه‌حمود عوسامن :ئهو الیه‌نانه تا ئێستا شتێكی تایبه‌تیان نییه ،ڕەنگه سه‌یری ئه‌نجامه‌كان بكهن ،تهنها ئهوه هه‌یه كه هه‌ڵبژاردنه‌كه به سه‌ركه‌وتوو حیساب ده‌ك��ه‌ن ،كه هێمنی هه‌بووه، ڕووداوی تیرۆرستی هیچ ڕووینه‌داوه. ل��ه‌ب��ه‌رئ��هوه ئ���هوان ب��ه پرۆسه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتووی حیساب دهكهن ،بۆ كورد به گشتی.
7 ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
www.bayanpress.net
«ئاشكراكردنی الیه‌نی پرسیاردانەر ،سڕی میهنه‌یه» ئهم مانگه وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده ،تاقیكردنه‌وه‌ی ئاماده‌یی ده‌رچووانی زانكۆكانی به‌غدا ده‌كاته‌وه
په‌یجور :شاخه‌وان عه‌لی به‌شێك ل ه ده‌رچ��ووان��ی زانكۆكانی به‌غدا كه پێشرت به بڕوانامه‌ی په‌یامنگا و خ��وێ��ن��دن��گ�ه‌ك��ان��ی س���ه‌ر ب��ه الی�ه‌ن�ه ئیسالمییه‌كانی هه‌رێمی كوردستانه‌وه ڕۆیشتوون بۆ خوێندن ،بڕیاره له‌م مانگه‌دا به مه‌به‌ستی هاوتاكردنی بڕوانامه‌كانیان، تاقیكردنه‌وه‌ی قۆناغی ئاماده‌یی بكرێنه‌وه، كه له‌الیه‌ن لیژنه‌یه‌كه‌و ه كه پیشرت له 5 و هزاره‌تی حكومه‌تی هه‌رێم دروست كراوه. پ��اش ئ��هوهی چه‌ندین ج��ار واده‌ی ئه‌نجامدانی تاقیكردنه‌وه‌ی ده‌رچووانی زانكۆكانی به‌غدا دیاری كرا ،به‌اڵم تائێستا ئهو تاقیكردنه‌وانه ئه‌نجام نه‌دراون ،ئه‌مه‌ش ن��اڕەزای��ی الی ئ�هو ده‌رچ��ووان �ه دروس��ت كردووه. یه‌كێك له ده‌رچ��ووان��ی زانكۆكانی به‌غداش ڕایده‌گه‌یه‌نێت ،یاریكردن به كاتی ئه‌نجامدانی ئهو تاقیكردنه‌وانه ،زیانی به‌وان گه‌یاندووه و داواده‌كه‌ن ئهو تاقیكردنه‌وانه له زووترین كاتدا به‌ڕێوه‌بچن. سه‌فه‌ر ،یه‌كێك له ده‌رچووانی زانكۆی به‌غدایه ،ئاماژە بۆ ئهوه ده‌كات كه ئه‌وان سااڵنه چهند جارێك معامه‌التیان پێده‌كه‌ن و ده‌ڵێن تاقیكردنه‌وه‌تان ده‌كه‌ین ،به‌اڵم تائێستا تاقیكردنه‌وه‌یان پێ نه‌كراوه. ئهو بۆ ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) دهڵێت «چهند ساڵێكه وام��ان پێده‌كه‌ن و ئهم ته‌عدیل ش �ه‌ه��اده‌ی �ه زۆر كێشه‌ی بۆ دروستكردووین ،ئه‌گه‌ر مبانه‌وێت بخوێنین له خوێندنی بااڵ یان مبانه‌وێت دامبه‌زرێن، كێشه‌مان بۆ دروست دهكهن ،تا ئێستا نه ڕێگه‌یان داوین بخوێنین نه دامبه‌زرێین». سه‌فه‌ر وتیشی «المان ڕوون نییه بۆ ئهو تاقیكردنه‌وه‌یه دواده‌خرێت؟ ههموو ئهو ده‌رچووانه‌ش له دوو زانكۆ خوێندویانه ئه‌وانیش بریتین له ( زانكۆی به‌غدا و زانكۆی ئیسالمی) ،داواكارین حكومه‌ت به‌زوویی ئهو تاقیكردنه‌وه‌مان بكات و ئهو كێشه‌یه‌مان بۆ چاره‌سه‌ر بكات». چ���ه‌ن���د س��اڵ��ێ��ك��ه ح��ك��وم��ه‌ت ڕایده‌گه‌یەنێت ئهو قوتابییانه‌ی له په‌یامنگا و خوێندنگه ئیسالمییه‌كانه‌وه ڕۆشتوون بۆ زانكۆكانی ن��اوه‌ڕاس��ت و خ��وارووی عێراق ،حكومه‌تی هه‌رێم تاقیكردنه‌وه‌ی
ئاماده‌ییان ده‌كاته‌وه. ل� ه ب�ه‌دواداچ��وون��ێ��ك��ی (ب��هی��ان)دا س�ه‌ب��اره‌ت به كاتی ئه‌نجامدانی رۆژی تاقیكردنه‌وه‌كان ،به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی ئ �ه‌زم��وون �ه گشتییه‌كان ل � ه وه‌زاره‌ت���ی پ�ه‌روه‌رده ،باپیر به‌كر باپیر ،وتی «دوێنی ناردوومه مه‌له‌فه‌كه‌یان بێته به‌رده‌ستم،
پێموایه مه‌له‌فه‌كه‌یان ت �ه‌واو دهبێت و ڕۆژێك ڕاده‌گه‌یه‌نین بۆ تاقیكردنه‌وه ،به‌اڵم دهبێت ئهو مه‌له‌فه‌یان بێته به‌رده‌ستم دواتر ڕۆژێك دیاری ده‌كه‌ین بۆ تاقیكردنه‌وه ،كه به‌م نزیكانه ئهو ڕۆژە دیاری ده‌كه‌ین .دوای ئهوه مه‌له‌فه‌كه‌یان هاته به‌رده‌ستم ،به ته‌له‌فۆن ئهو لیژنه‌یه ئاگادار ده‌كه‌مه‌وه».
سه‌باره‌ت به كاتی تاقیكردنه‌وه‌كه، باپیر وتی «به بۆچوونی من له مانگی 10دا ئهو تاقیكردنه‌وه‌یه ئه‌نجام ده‌درێت». ده‌رباره‌ی ئهو پرۆگرامه‌ی قوتابییه‌كان تاقیكردنه‌وه‌ی لهسهر ئه‌نجام دهدهن، باپیر ب�ه‌ك��ر وت��ی «ل �ه‌س �ه‌ر پرۆگرامی وه‌زاره‌ت���ی ئه‌وقاف تاقیكردنه‌وه‌ی ئهو
قوتابییانه ده‌كرێت» .سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه كێ پرسیاره‌كان داده‌نێت؟ به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌زموونه گشتییه‌كان وتی «پێویست ناكات ئهوه ئاشكرا بكهم ك ه كێ پرسیاره‌كه‌كان داده‌نێت ،چونكه ئهو ه سڕی میهنه‌یه ،گرنگ ئه‌وه‌یه به پرۆگرامی ئه‌وقاف دهبێت». وه‌زی�����ری ئ��ه‌وق��اف��ی حكومه‌تی
ه �ه‌رێ��م��ی��ش ئ��اش��ك��رای ده‌ك�����ات كه پ��رس��ی��اری ت��اق��ی��ك��ردن �ه‌وه‌ك��ان��ی ئ �هو ده‌رچووانه‌ی زانكۆكانی به‌غدا ،له‌الیه‌ن ئه‌زمونه‌گشتییه‌كانی و هزاره‌تی په‌روه‌رده‌وه داده‌نرێن. كامیلی ح��اج��ی ع �ه‌ل��ی ،وه‌زی���ری ئه‌وقاف و كاروباری ئایینیی حكومه‌تی هه‌رێم ،بۆ به‌یان وتی «به‌دواداچوومنان ك���ردووه ،ل��ه‌دوای ئ�هم مانگه‌وه دهست دهكهن به تاقیكردنه‌وه و ئێستاش سه‌رقاڵی ئاماده‌كردنی خشته‌ی تاقیكردنه‌وه‌كانن». وه‌زی��ری ئه‌وقاف هه‌وه‌ها وتیشی «پێشرت وتیان تا مانگی هه‌شت كۆتا كاتی پێشكه‌شكردنه ،ئینجا ئهم مانگی نۆیه‌ش په‌روه‌رده خۆیان تاقیكردنه‌وه‌یان هه‌بووه، گوایا سه‌رقاڵبوون و مه‌جالیان نه‌بووه .من له‌م چهند رۆژەدا به نوێنه‌ره‌كه‌مانم وت كه ئه‌ندامه لهو لیژنه‌ی تاقیكردنه‌وانه ،لهگهڵ پ��ه‌روه‌رده‌دا قسه‌ی كردبوو ،وتبووی له‌م هه‌فته‌یه‌دا كه دێت كاتیان بۆ داده‌نێن ك �هی تاقیكردنه‌وه‌كان ئه‌نجام ب��ده‌ن، تاقیكردنه‌وه‌كانیش به‌شی ئه‌زمونه‌كانی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده دایان ده‌نێت». وه‌زی�����ری ئ��ه‌وق��اف��ی حكومه‌تی هه‌رێم به‌شدارییكردنی قوتابیانی له تاقیكردنه‌وه‌كاندا به گرنگزانی و وتی «دهبێت ئ�هو كه‌سانه‌ی ڕۆیشتوون بۆ زانكۆكانی به‌غدا ،ئ�هو تاقیكردنه‌وه‌یه بكهن ،بۆ خۆیان باشه ،چونكه ئه‌وانه‌یان كه خوێندنی بااڵ ده‌خوێنن ،داوای ئهو بڕوانامه‌یان لێده‌كه‌ن ،دوای��ی بۆ خۆیان سوودی هه‌یه ،بڕواناكه‌م بۆ دامه‌زراندن داوایان لێ بكهن ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ڕۆژێك له ڕۆژان قوتابییه‌ك بخوێنێت ئهو بڕوانامه‌یان ل��ێ��داواده‌ك �ه‌ن ،بۆیه ئه‌گه‌ر به‌شداریی تاقیكردنه‌وه‌كان بكهن ،ئیرت كێشه‌كانیان یه‌كالیی ده‌بنه‌وه». سه‌باره‌ت بهو كه‌سانه‌ی كه پێشرت دامه‌زراون ،ئایا كێشه‌یان بۆدروست دهبێت ئه‌گه‌ر بێتو ئهو تاقیكردنه‌وه‌یه نه‌كه‌ن؟ كامیل حاجی عه‌لی وتی «ئه‌وخه‌ڵكه فه‌قیره كهس لێی ناپرسێته‌وه ،خۆشی قسه ناكات، تۆ بۆچی ئهم پرسیاره ده‌كه‌ی؟ ههندێك وه‌زاره‌ت ه�ه‌ن داوای ئ�هو بڕوانامه‌یه ده‌ك �ه‌ن ،زۆرێ��ك له دائیره‌كانی تر داوای ناكه‌ن».
لهسهر ئێمه تاپۆ نه‌كراوه
دهكهن و چاویان بڕیوه‌ته حكومه‌ت ««
مه‌رج نیی ه ئه‌گه‌ر ئۆپۆزیسیۆنی په‌رله‌مانی نه‌مێنێ ئیش وكاری په‌رله‌مانیش الوازببێت
قۆناغه‌دا قبوڵنه‌كردنی ئۆپۆزیسیۆنبوون بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ ،تاڕاده‌یه‌ك قبوڵكراو نییه له‌الیه‌ن الیه‌نه سیاسییه‌كانه‌وه». ل���ه‌الی���ه‌ن خ���ۆی���هوه م��ح�هم�ه‌د حاجی ،ڕێكخه‌ری ژووری په‌یوه‌ندییه سیاسییه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ،لهسهر هه‌مان پ��رس به (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «گۆڕان پێی وایه هه‌بوونی ئۆپۆزیسیۆن له په‌رله‌مانی كوردستان پێویسته و ئ�ه‌زم��وون��ی ئێمه و ه��اوڕێ��ك��امن��ان له چوارساڵی ڕاب��وردوودا ئ�هوهی سه‌ملاند كه ده‌كرێ الیه‌ن هه‌بێت ئۆپۆزیسیۆن بێت و ڕۆڵی كاریگه‌ریش بگێڕێت» .ئهو به‌رپرسه‌ی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان هه‌روه‌ها وتی «ئۆپۆزیسیۆنبوون لهسهر الیه‌نێك تاپۆ نه‌كراوه تا هه‌تایه ههر ئۆپۆزیسیۆن بێت ،بهڵكو پێویسته الیه‌نه‌كانی تریش ئ �ه‌زم��وون��ی ئۆپۆزیسیۆنبوون تاقی
بكه‌نه‌وه و له ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت چاودێر بن به‌سه‌ر كاره‌كانی حكومه‌ته‌وه». محه‌مه‌د حاجی ه�ه‌روه‌ه��ا وتی «م���ه‌رج نییه ئ �هگ �ه‌ر ئۆپۆزیسیۆنی پ �ه‌رل �هم��ان��ی نه‌مێنێ ئیش و ك��اری په‌رله‌مانیش الوازببێت ،بهڵكو دهبێت په‌رله‌مان له ههموو باره‌كان چاودێرێكی توندبێت به‌سه‌ر كاره‌كانی حكومه‌تەوە، به‌بێ ئ �هوهی ڕەچ��اوی ئ�هوه بكات كه حیزبه‌كه‌ی به‌شێكه له حكومه‌ت». شه‌قامیش بۆچوونی خۆی لهسهر ئه‌گه‌ری نه‌مانی ئۆپۆزیسیۆن هه‌یه، له‌وباره‌یه‌وه ئاری ئیسامعیل ،خونێدكاری زانكۆ دهڵێت «ئهو چوار ساڵه‌ی تێپه‌ڕی، گه‌رموگوڕیی زیاتر له په‌رله‌مان بیرنا، ئه‌ویش به‌هۆی به‌هێزیی ئۆپۆزیسیۆنەوە ب��وو ،چ���اوه‌ڕێ ده‌ك��هم په‌رله‌مان ئهو گه‌رموگوڕییه‌ی نه‌مێنێ ،ئه‌گه‌ر الیه‌نێك
نه‌مێنێ ئۆپۆزیسیۆنبوون هه‌ڵبژێرێت». ڕەوا ئه‌مین ،پیشه‌ی مامۆستایی ه و پێی وای �ه ئ�هو الیه‌نه‌ی كه هه‌ست ده‌ك��ات تووشی پاشكه‌كشه ب��ووه ،بۆ ب �ه‌خ��ۆداچ��وون �هوه پێویست ده‌ك��ات ماوه‌یه‌ك بچێته ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت، خۆی ئاماده‌بكات بۆ قۆناغی ئاینده، لهو قۆناغه ببێته ئۆپۆزیسیۆن .په‌یام حسێن ،ده‌رچووی زانكۆ ،دهڵێت «ئه‌گه‌ر بۆخزمه‌تكردن بێ و هه‌مووان لهسهر باشكردنی كوردستان یه‌ك ده‌گرن ،ئه‌وا شتێكی باشه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر بۆ ئه‌وه‌یه هه‌ریه‌كه ب�ه ق �ه‌ب��اره‌ی خ��ۆی بچێته حكومه‌ت و بۆ بهرژەوهندیی حیزبه‌كه‌ی وه‌زاره‌ته‌كان به‌كاربهێنێ ،ئه‌وا كارێكی خ �راپ �ه و ب��اش�تره هه‌ندێكیان ببنه ئۆپۆزیسیۆن بۆ ئهوهی ڕێگا له گه‌نده‌ڵیی الیه‌نه‌كانی تر بگرن».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
«پارتی؛ كورسیی كۆتا بۆ بهرژەوهندیی خۆی به‌كارده‌هێنێت» پارتی له‌جیاتی 18هه‌زار بۆ یه‌ك كورسی ،بە كۆتاكان ،به چوار هه‌زار ده‌نگ ،دوو كورسی مسۆگه‌ر ده‌كات
عیسا عه‌بدولقه‌هار ـ هه‌ولێر توركامن و مه‌سیحییه‌كانی هه‌رێم ڕایده‌گه‌یه‌نن پارتی له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا كورسییه كۆتاكانی بۆ به‌رژوه‌ندیی خ��ۆی ب��ه‌ك��اره��ێ��ن��اوه .به‌رپرسێكی ب���ه‌ره‌ی توركامنیش ده‌ڵ��ێ هه‌مان سیناریۆی 2009به شێوازێكی تر دووباره‌بووه‌ته‌وه. ده‌نگدانی هێزی زێره‌ڤانی به دوو لیستی توركامنی و مه‌سیحیی، نیگه‌رانیی ه���ه‌ردوو پێكهاته‌كه‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه و پێیانوایه پارتی له‌پێناو بهرژەوهندیی خۆی ،یاری به كورسییه كۆتاكان ده‌كات. بۆ په‌رله‌مانی كوردستان ،پێنج لیستی توركامنی و سێ لیستی كلدان، رسی���ان ،ئ��اش��وور (مه‌سیحییه‌كان) به‌شدارییان كرد ،به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌كی چاوه‌ڕواننه‌كراو ،ژماره‌یه‌كی زۆری ده‌نگ له‌الیه‌ن هێزی زێره‌ڤانیی سه‌ر به پارتی ،له ده‌نگدانی تایبه‌ت به دوو لیستی توركامنی و مه‌سیحی درا. له‌وباره‌یه‌وه ئایدن مه‌عروف، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی به‌ره‌ی توركامنی بۆ (به‌یان) وتی «حزبی ده‌سه‌اڵت دهیهوێت كورسییه كۆتاكان بۆ بهرژەوهندیی خۆی به‌كاربهێنێت، بۆیه له ڕیزه‌كانی هێزی زێره‌ڤانی ده‌نگێكی زۆر بۆ لیستی پێشكه‌وتنی ت��ورك�مان چ���ووه ،ئ��هم��ه‌ش هه‌مان سیناریۆی 2009دووب��اره ده‌بێته‌وه كه له هه‌ڵبژاردنی ئه‌وساڵه‌دا زۆر له ئاكرێ و چهند شوێنكی تری پارێزگای دهۆك ده‌نگ به لیستێكی توركامنی دراب��وو ،به‌اڵم ئه‌مجاره سیناریۆیه‌كه جیاوازه». ئایدن ئه‌وه‌شی وت «ئێمه لهو ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��ه‌دا ك��ورس��ی به‌ده‌ست بهێنین یان نا ،هه‌ڵوێستامن دهبێت، به‌اڵم تا ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامی كۆتایی هه‌ڵبژاردنه‌كان چاوهڕێ ده‌كه‌ین». ئهو به‌رپرسه‌ی به‌ره‌ی توركامنی باس لهوه ده‌كات كه ئه‌وان كێشه‌یان لهگهڵ هیچ حزب و الیه‌نێكی كوردی نییه ،به‌اڵم ده‌یانه‌وێت توركامن به
ئیراده‌ی خۆی نوێنه‌ر بنێرێته په‌رله‌مان. ئهو وتی «ئێمه ده‌مانه‌وێت توركامن به ئ��ی��راده‌ی خ��ۆی نوێنه‌ر بنێرێته په‌رله‌مان ،نه‌ك له ده‌ره‌وه‌ی ئێمه‌وه خه‌ڵك دی��اری بكرێت .له‌به‌رئه‌وه
به‌ره‌ی توركامنی هه‌ڵوێستی دهبێت». هه‌روه‌ها كه‌سایه‌تییه‌كی توركامن دهڵێت :پارتی هیچ كاتێك له‌پێناو بهرژەوهندیی خۆی كه‌مته‌رخی ناكات و له‌جیاتی ئ��هوهی به زیاتر له 18
هه‌زار ده‌نگ كورسییه‌ك وه‌ربگرێت، له ڕێگه‌ی چوار هه‌زار ده‌نگه‌وه دوو كورسیی مسۆگه‌ر ده‌كات. د .سامل ئۆتره‌قچی ،كه‌سایه‌تیی ت��ورك�مان و چ��اودێ��ری سیاسی ،بۆ
(ب���هی���ان) وت���ی «ل���هم ه��ه‌رێ��م��ه‌دا هه‌ڵبژاردن ته‌نیا گه‌مه‌یه‌كه و ته‌نیا بۆ دیكۆر ده‌كرێت ،بۆ ئه‌وه‌یه تاكو به‌رپرسانی هه‌رێم بۆ دونیای ده‌ره‌وه نیشانی بده‌ن كه دیموكراسی هه‌یه له
كوردستان ،له‌به‌رئه‌وه هه‌مووكات ئهو گه‌مه‌یه دووباره‌ده‌كه‌نه‌وه». ناوبراو وتیشی «پارتی له‌جیاتی ئهوهی به زیاتر له 18هه‌زار ده‌نگ یه‌ك كورسی به‌ده‌ست بهێنێت ،كه‌چی له ڕێگه‌ی كۆتاكانه‌وه ته‌نیا به چوار ه��هزار ده‌نگ دوو كورسی مسۆگه‌ر ده‌كات». په‌رله‌مانتارێكی ه���ه‌روه‌ه���ا مه‌سیحی ڕای��گ��هی��ان��د پ��ارت��ی لهو ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��ه پشگیریی لیستێكی مه‌سیحییه‌كانی ده‌ك��رد و له ڕێگه‌ی هێزی زێره‌ڤانییه‌وه ده‌نگیان بۆ كۆكراوه‌ته‌وه. سامل تۆما ،په‌رله‌مانتاری مه‌سیحی له په‌رله‌مانی كوردستان له لێدوانێكدا به (به‌یان)ی وت «مه‌به‌ست له دانانی كۆتا بۆئه‌وه‌یه كه ئێمه ناتوانین به ڕێژەی خۆمان بگه‌ینه په‌رله‌مان ،به‌اڵم كاتێك هێزێك ده‌س��ت ده‌خاته ناو كاروباره‌كانته‌وه ،ئه‌وا هیچ مانایه‌ك نامێنێته‌وه ب��ۆ كۆتا و به‌شداریی پێكهاته‌كان». ت��ۆم��ا پ��ێ��ی��وای��ه ح��زب��ه گ���هوره كوردییه‌كانی هه‌رێم ههمیشه هه‌وڵ دهدهن ك��ه‌س��ی ن��زی��ك ل��ه خۆیان له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا سه‌ربخه‌ن و به‌الیانه‌وه گرنگ نییه ئ��هو كه‌سه چاالكه یان نا ،ئیش ده‌ك��ات یان نا، بهڵكو ئهوهی به‌الی ئه‌وانه‌وه گرنگه، ئه‌وه‌یه سه‌ر به خۆی بێت. ئ��هو په‌رله‌مانتاره مه‌سیحییه ئاماژە به‌وه‌ده‌كات كه حزبه گه‌وره‌كان ده‌ت��وان��ن به ئه‌ندامه‌كانی خۆیان بڵێن ده‌نگ بهو لیسته بده‌ن ،به‌اڵم به پێچهوانهوه ئ��هوان به ئاشكرا پێامن ده‌ڵێن ده‌س��ت ده‌خه‌ینه ناو كاروباره‌كانته‌وه و ئێوه كه‌یفی خۆتانه. ب��ۆ ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان س��ێ لیستی مه‌سیحی به‌شداری ك��رد .به وت��هی سامل تۆما، دوو لیستیان له‌الیه‌ن بزووتنه‌وه‌ی ئاشوورییه‌وه پێكهێرنابوون ،لیستێكی تریش كه چوار حزبی له‌خۆ ده‌گرت، له‌الیه‌ن پارتییه‌وه پشگیری ده‌كران و زێره‌ڤانی ده‌نگی پێدان.
گۆڕان :ئۆپۆزیسیۆنبوون
الیه‌نه‌كان پشت له ئۆپۆزیسیۆنبوون پ��رس��ی پێكهێنانی حكومه‌تی بنكه‌فراوان و نه‌مانی ئۆپۆزیسیۆنی پ��ه‌رل��هم��ان��ی ،یه‌كێكه ل��ه گه‌رمرتین باسه‌كانی گۆڕەپانی سیاسیی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ،الی��ه‌ن��ه‌ك��ان و چ��اودێ��ران و خهڵكی س��اده‌ش لهسهر ئ��هو پرسه دوودڵن ،به‌شێك پێیان وایه دوای چوار ساڵ له ئه‌زموونی ئۆپۆزیسیۆن ،ئهوه ڕوونبووه‌وه كه هه‌بوونی ئۆپۆزیسیۆن خزمه‌تی پ��رۆس��هی سیاسی ده‌ك��ات، له‌به‌رانبه‌ردا بۆچوونێكی تر ئه‌گه‌رچی پێی وای���ه ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن هه‌بوونی گرنگه ،به‌اڵم بۆ ئهم قۆناغه‌ی هه‌رێمی كوردستان حكومه‌تی بنكه‌فراوان سوودی زی��ات��ره .ئ��ه‌وه‌ش��ی تاكو ئێستا تێبینی ده‌كرێت ،سێ الیه‌نه‌كه‌ی ئۆپۆزیسیۆن
««
فه‌رمان ڕەشاد ـ هه‌ولێر
ده‌یانه‌وێ بچنه حكومه‌ت و پارتییش وه‌ك ب��راوه حكومه‌ت پێكده‌هێنێت و یه‌كێتیش نزیكرته بچێته حكومه‌ت وه‌ك له‌وه‌ی ببێته ئۆپۆزیسیۆن. د .ساڵح م��ه‌ال عومه‌ر ،چاودێری سیاسی ،ل��ه‌ب��اره‌ی ئ��هگ��هری نه‌مانی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن ل��ه خ��ول��ی چ��واره‌م��ی په‌رله‌مان ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «نه‌مانی ئۆپۆزیسیۆن ڕەنگه ئ��هو هه‌ڕەشه‌یه نه‌بێت كه ههندێك وای بۆ ده‌چ��ن، چونكه له ئه‌گه‌ری هه‌بوونی حكومه‌تی بنكه‌فراواندا تواناكان كۆده‌بنه‌وه و ده‌رف��ه‌ت به سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كانی نێو په‌رله‌مان ده‌درێ��ت ڕۆڵ بگێڕن له‌ناو حكومه‌ت ،ئه‌ویش ههر الیه‌نێك و به قه‌باره‌ی خ��ۆی .پێشم وای��ه حكومه‌تی بنكه‌فراوان بۆ ئهم قۆناغه‌ی هه‌رێم كاریگه‌ریی ئیجابیی زۆر دهبێت».
ئهو چاودێره هه‌روه‌ها وتی «ل ه سیستمی سیاسیی واڵتان ،به‌شێوه‌یه‌كی رسوش��ت��ی ئۆپۆزیسیۆن ه��هی��ه ،ب��ه‌اڵم له واقیعی كوردستان به تایبه‌ت له‌م قۆناغه‌دا ،دۆخه‌كه ج��ی��اوازه ،چونكه ئهوهی ئێستا له په‌رله‌مان ده‌نگی هێناوه، چ الیه‌نه گ��ه‌وره‌ك��ان چ بچووكه‌كان، ه��هم��وو داواده‌ك�����ه‌ن ب��ه‌ش��دارب��ن له ح��ك��وم��ه‌ت ،ك��ه‌چ��ی ل��ه واڵت����ان ئ��هو الیه‌نانه‌ی كه ده‌نگی كه‌مرت ده‌هێنن، به رسوشتی خۆیان ئۆپۆزیسیۆنبوون هه‌ڵده‌بژێرن ،ئ��ه‌وه‌ش كوردستان له واڵتانی تر جیاده‌كاته‌وه» .د .ساڵح مه‌ال عومه‌ر ئه‌گه‌ری نه‌مانی ئۆپۆزیسیۆن له په‌رله‌مانی ئاینده بۆ ئهوه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه كه تاكوئێستا سیستمی سیاسیی كوردستان به ته‌واوی دیموكراسی نییه ،بهڵكو نزیكه ببێته سیستمی دیموكراسی ،بۆیه له‌م
پێم وای ه حكومه‌تی بنكه‌فراوان بۆ ئهم قۆناغه‌ی هه‌رێم، كاریگه‌ریی ئیجابیی زۆر دهبێت
9 ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
www.bayanpress.net
كوردستانی خۆمان له‌چاو ئه‌مانه‌دا ئیمپراتۆریه‌تە و .بەیان
گچكه‌ترین واڵتانی جیهان
واڵته دهكهن. ئەندۆرا واڵتێكی بچووك و سه‌ربه‌خۆیه و كه‌وتووه‌ته نێوان دوو واڵتی فه‌ره‌نسا و ئیسپانیا« ،ئاندۆرا الوال» پایته‌ختی ئهو واڵته‌یه ،رێژە‌ی دانیشتووانی 83900كه‌سه و رووبه‌ره‌كه‌شی 468كیلۆمه‌تره. دوورگه‌كانی فارۆ فارۆ یان (دوورگه‌كانی فارۆ) كه‌وتووه‌ته ناو ئاوه‌كانی ده‌ریای نه‌رویج و ئۆ‌قیانووسی ئه‌تڵه‌س و شاری «توشهاون» پایته‌ختی ئهو واڵته‌یه. ماسیگریی و پیشه‌ی ده‌ستی ،كاری سه‌ره‌كیی هاوواڵتیانی ئهو واڵته‌یه و ژماره‌یه‌ك له هاوواڵتیانی ئهو واڵته سه‌رقاڵی به‌خێوكردنی مه‌ڕومااڵتن. 48500كهس لهو واڵت � ه ده‌ژی��ن و رووبه‌ره‌كه‌شی 1399 كیلۆمه‌تره‌و له ساڵی 1814له رووی سیاسییه‌وه له نه‌رویج جیابووه‌ته‌وه و سه‌ربه‌خۆیی راگه‌یاندووه. لیختین ئیشتاین ئهم واڵت ه له ناوه‌ندی ئه‌وروپایه و هاوسنووره لهگهڵ واڵتانی نه‌مسا و سویرسا .شاری «فادوتس» پایته‌ختی ئهو واڵته‌یه و زمانی فه‌رمییان لیختێن شتاینی ئاڵامنیاییه و تهنها 36هه‌زار هاوواڵتیی هه‌یه، و رووبه‌ری واڵته‌كه 160كیلۆمه‌تره و دراوه‌كه‌شی فرانكی سویرسییه. گه‌شتیاریی و بانك و دروستكردنی كه‌ره‌سته‌ی پزیشكی ،بووه‌ته هۆی ده‌وڵه‌مه‌ندبوونی ئهو واڵته .لیختێن ئیشتاین ئه‌ندامی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان و ئه‌نجومه‌نی ئه‌وروپا و هاوكاریی ئ�ه‌ورووپ��ا و ئه‌نجوومه‌نی بازرگانیی ئ��ازادی ئه‌ورووپایه%100 .ی دانیشتوانی خوێنده‌وارییان هه‌یه و شاری «شان» به 5500دانیشتوو به گه‌وره‌رین شاری ئهو واڵته نارساوه.
ڤاتیكان ڤاتیكان وه‌ك حكوومه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ ،كه‌وتووه‌ته ناو شاری رۆمای پایته‌ختی ئیتالیاو شوێنی نێشته‌جێبوونی پاپا رابه‌ری كاسۆلیكه‌كانی جیهانه و رووبه‌ره‌كه‌ی 44هیكتاره‌و رێژه‌ی دانیشتوانی 800كه‌سه‌و بچووكرتین واڵتی جیهانه. سه‌ن ماریۆ ك��ۆم��اری س �ه‌ن م��اری��ۆ ل�ه ب��اش��ووری ئ �ه‌وروپ��ا و ل�ه پاڵ نیمچه‌دوورگه‌ی ئیتالیایه «سان ماریۆ» پایته‌خـتی ئهو واڵته‌یه. خاوهنی كۆنرتین یاسای بنچینه‌یی جیهانه .ئهو یاسایه له ساڵی 1600نوورساوه. ئهو واڵته 29هه‌زار دانیشتووی هه‌یه و رووبه‌ره‌كه‌ی 61.2 كیلۆمه‌تره. مۆناكۆ دووه‌مین واڵتی بچووكی جیهان ه و له‌ساڵی 1297سه‌ربه‌خۆیی خۆی راگه‌یاندووه و رێژە‌ی دانیشتوانی 32965كه‌سه‌و به زمانی فه‌ره‌نسی قسه دهكهن. ماڵت كۆماری ماڵت له ژماره‌یه‌ك دوورگه پێكهاتووه له‌ناو ده‌ریای مدیته‌رانه و ل �ه‌رووی مێژووییه‌وه گرنگییه‌كی ئه‌وتۆی هه‌یه .ماڵت شوێنێكی گه‌شتیارییه‌و سااڵنه ژماره‌یه‌كی زۆر له گه‌شتیارانی جیهان سه‌ردانی ئهو
ماکیاژى چاوەکانت پاراستنی جوانیی پێستی ده‌موچاو ل ه پایزدا له فارسییه‌وه .مه‌تین پاراستنی جوانی و پاراویی پێست ل ه وه‌رزێكه‌وه بۆ وه‌رزێكی تر ،گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت ،هاوین گه‌رم و ته‌ڕە بۆیه پێویستی به كرێمی زۆر ته‌ڕ نییه ،به‌اڵم به نزیكبوونه‌وه‌ی وه‌رزی پایز ،پله‌ی گه‌رمی داده‌به‌زێت و پێست زیاتر وشك ده‌بێته‌وه و پێویسته به جیاوازتر ئاگامان له ته‌ڕوپاراویی پێستامن بێت ،لهو ڕوانگه‌یه‌وه (جینیفر ئه‌لین) پسپۆڕ له پاراستنی جوانیی پێست ،ئهم ئامۆژگارییه گرنگانه ده‌خاته‌ڕوو: 1ـ گ �ه‌رم��ی و خ���ۆره‌ت���اوی هاوین ك��ری��گ��هری��ی خ����راپ ل���ه‌س���ه‌ر پێست جێده‌هێڵێت ،وشكی ده‌كاته‌و ه و نارێكی ده‌كات و ڕە‌نگه‌كه‌ی ناڕێك و بزركاو ده‌كات، بۆی ه دهبێت له پایزاندا هه‌وڵبدرێت ئهو
كاریگه‌رییه له ڕێگه‌ی به‌كارهێنانی كرێمی پێویسته‌وه البربێت. 2ـ له پاریزاندا گۆڕانی دیار به‌سه‌ر پێستدا دێت ،پێستی چه‌ور ده‌گۆڕێت بۆ پێستی ئاسایی و پێستی ئاسایش ده‌گۆڕێت بۆ پێستی وشك ،بۆیه پێویسته پاككه‌ره‌وه‌یه‌ك بۆ ده‌موچاو به‌كاربهێرنێت جگه له سابوون و كربیت و وشكیش نه‌كرێته‌وه ،ئهمه كلیلی پاراستنی جوانی و ته‌ڕیی پێستی ده‌موچاوه. 3ـ جوانكاری و پوختكردنی ده‌موچاو كارێكی پێویسته ،به‌اڵم دهبێت زێده‌ڕە‌ویی تێدا نه‌كرێت ،له ماوه‌ی 8بۆ 14ڕۆژ یه‌ك جار به‌سه .لهو جوانكارییانه خۆت به‌دوور بگره ك ه به مه‌وادی قورس ده‌كرێن ،وه‌ك بلوریی ه قورسه‌كان ،له‌جیاتی ئهوه نیو كوپ له تێكه‌ڵه‌ی ئاوی لیمۆ و زه‌یتی زه‌یتوون به‌كاربهێنه و ده‌موچاوت به ئاوی گه‌رم بشۆ
و به ئ��اوی لیمۆ چ����ه‌وری ب��ك�ه و لۆك ه به‌كاربهێنه بۆ ئهم كاره و بۆ ماوه‌ی 5تا 7خوله‌ك وازی لێبهێنه، ئینجا ده‌موچاوت بشۆ و وشكی مه‌كه‌وه. 4ـ كرێمی دژە‌خ��ۆر به‌كاربهێنه بۆ پایزان زۆر پێویسته ،ب���ەاڵم ئهو كرێامن ه به‌كارنه‌هێنی ك�ه زی��ات��ر ل�ه ()30 پارێزه‌ری (ئێس پی ئ��ێ��ف)ى تێدایه، ت���اوه‌ك���و ت��ووش��ی ح���ه‌س���اس���ی���ه‌ت نه‌بیت.
و .سەریاس محەمەد چ��او شوناسێكی دی��ار و ك��ارای كه‌سایه‌تی مرۆڤه و جوانی و نازداریی چاو ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە جوانی ئ��ەو ک��ەس��ەوە هەیە، ب��ۆی��ە م��اک��ی��اژ کردنی چاو کاریگەری یەکڕاستی ل���ەس���ەر ش���ێ���وەی ک���ەس���ەک���ان هەیە .لەبەر ئەو ڕاستییەیە م��اك��ی��اژی چاو سەرەكیرتین هەنگاوی جوانكارییە، جوانکردىن چ��اوەک��ان م��ەرج نییە بە ماكیاژێكی تەواو بێ ،بەڵكو تەنیا دەكرێ شێوازێكی س��ادە ،ی��ان دان��ان��ی كل و رەشكردنێك بێ ،كە ئەوەش هەنگاوێكی گ��ەورە نیشان دەدات لە جوانكاری
م���ۆدەی ماكیاژی چ��او ،یەكێك لەو هەنگاوە گرنگانەی كە بۆ چاو پێویستە و لە گشت كاتێكدا بە هەنگاوێكی سادەش ئەنجام دەدرێ ،ئەویش رەش كردنی ژێ���رەوەی چ��اوە ،وات��ە س��ەر برژانگی خوارەوە و سەرەوە ،كە ئ���ەوەش زیاتر بە كل رەش دەك����رێ، ز یا تر یش ل�����������ە مۆد ە كا نی ئێستادا كلی تەڕ باوی هەیە ،كە هەردەم بە تەڕی لەسەر چاو دەمێنێتەوە و شێوازی خۆی دەنوێنێ، یان دەتوانین لە رێگەی كلی وشك ،كە لە شێوەی قەڵەم وایە ،كە كل و كلدانی ك��وردی بەناوبانگ هەیە و ئەمەش شێوازێكی تایبەتی هەیە لە جوانكاری و رەش كردنی چاوەكان.
بە ئەندازەی سێ وەرز جوانی لە وەرزێکی جوانداین ،بە ئەندازەی سێ وەرزەکەی تری ساڵ جوانە .تایبەتمەندیی خۆی هەیە ،هەوای فێنک وردەوردە فێنکتر دەکات ،بارانی پڕ بەرەکەت، گەاڵ رەنگاورەنگەکان .لە هەموو تایبەتمەندییەکانی وەرزی پاییز چێژوەردەگرین .مەگەر دەبێت بە جێگای سوپاسگوزاری لە وەها بەخششێکی سێ مانگی ساڵ بێزاری دەربڕین ،مەگەر دەبێت تازەیی و رەونەقی ئەم وەرزە بێ وێنەیە نادیدەبگرین! با لە تەماشا و وردبوونەوە لە نەقاشییە رەنگاورەنگەکانی سەرگەاڵ زەردەکان و لەمسی نمەبارانە پر بەرەکەتەکانی و هەوای ساردی ،چێژ وەربگرین ،لە ئەمڕۆوە رۆژانە نیو کاتژمێر بەنێو گەاڵزەرد و وەریوەکاندا پیاسە بکەین و پشوویەک بە دەروونمان بدەین! هەوڵ بدەین جوانییە شاراوەکانی پاییز بدۆزینەوە ،نەک تەنها پاییز ،بەڵکو مشتاقی تەواوی وەرزەکانی ساڵ بین .گەورەیی و مهرەبانیی خالقمان بۆ دەربکەوێت کە هەر سێ مانگ جارێک وەرزێکی نوێمان بۆ دەڕازێنێتەوە .هەریەک لەم وەرزانە تایبەتمەندی و جوانیی خۆیانیان هەیە. بەهار ،پڕ لە بۆنی خۆش و تازەیی ،دووبارە نوێبوونەوەی ژیان و پشکوتنی گوڵ و رەنگینبوونی دەشت و شیو .هاوین ،سەخاوەتی زیاتری هەتاو و پڕرەنگتربوونی رەنگە سەوزەکان ،پاییز لێوانلێو لە بەخششی باران ،هەوای سارد ،گەاڵ رەنگاوڕەنگەکان .زستان ،سپیپۆشی سروشت و معجزەی بەفر .چوار وەرزەکانی ساڵ ئیعجازی خوداوەندن ،هیچ کامیان بە کەم و بێ بایاخ تەماشا نەکەین ،با لە تەواوی وەرزەکاندا بە عیشق و ئیشتیاق و سوپاسگوزاریی کردگارەوە بژین. و :فاتیمە سەیدی
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی یەکەم
ئه‌تله‌تیكۆ ،دروستكه‌ری گه‌وره‌ترین هێرشبه‌ره‌كان ل ه جیهاندا هه‌ردی عه‌زیز
ل���ه ك��ات��ێ��ك��دا ل���ه ئ��ێ��س��ت��ادا درووستكردنی هێرشبه‌ری كالسیكی، وه‌ك رۆناڵدۆی به‌رازیلی و ئینزاگی و نسته‌ر رۆی و باتێستوتا ،بووەته شتێكی ق���ورس ب���ه‌الی یانه‌كانی جیهانه‌وه ،ب �ه‌اڵم یانه‌ی ئه‌تله‌تیكۆ مه‌درید ل ه ماوه‌ی ده‌یه‌ی رابردوودا، ژم��اره‌ی�ه‌ك ئه‌ستێره‌ی به‌ناوبانگ و باشرتینی ل �هو شوێنه‌دا درووس��ت كردووه و ده‌ستبه‌رداری هه‌مشوویان ب���ووه ،ب��ه‌اڵم نه‌یهێشتووه پێوه‌ی دیاربێت و راسته‌وخۆ یاریزانێكی تری درووستكردووه ،دواهه‌مینیشیان دی��گ��ۆ ك��ۆس��ت��ای ب�ه‌رازی��ل��ی��ی�ه .ئهو هێرشبه‌رانه‌یش ئه‌مانه‌ن. -1فێرناندۆ تۆرێس :تۆرێس ساڵی 2000په‌یوه‌ندیی كرد به الوانی ئهو یانه‌یەوه و پاشان چ��ووه ری��زی پله یه‌كه‌كانی تیپه‌كه .توانی له 250یاریدا 90گ��ۆڵ تۆماربكات و دوای ئهوه یانه‌ی لیڤه‌رپوڵ به بڕی 36ملیۆن یۆرۆ بردییه ریزه‌كانیه‌وه ،كه گرانبه‌هاترین
بۆند بوو ئهو كاته له مێژووی یانه‌كه‌دا .ل ه لیڤه‌رپوڵ ئاستێكی به‌رزی پێشكه‌ش كرد له سااڵنی 2007بۆ ،2011پاشان به بڕی 58 ملیۆن یۆرۆ چووه چێڵسی. -2سێرجیۆ ئ �هگ��وێ��رۆ :ئه‌گوێرۆ ساڵی 2006له یانه‌ی ئێندی پێندێنتی ئه‌رجه‌نتینییه‌وه په‌یوه‌ندیی كرد بهو یانه‌وه
و سه‌ركردایه‌تیی كرد بۆ نازناوی خولی ئه‌ورپی و له 203یاریدا 100گۆڵی بۆ تۆماركرد ،پاشان به گرێبه‌ستێكی گرانبه‌ها و به بڕی 40ملیۆن یۆرۆ چووه مانچسته‌ر سیتی و ساڵی 2011رۆڵی سه‌ره‌كیی بینی بۆ بردنه‌وه‌ی خولی ئینگلیزی لهگهڵ ئهو یانه‌دا.
-3دی��گ��ۆ ف���ۆرالن :ف���ۆرالن دوای ئه‌زموونێكی سه‌رنه‌كه‌وتوو لهگهڵ یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد ،چووه ڤیاڕیاڵ .دوای ده‌رك�ه‌وت��ن��ی ل �هو ی��ان �ه‌ش ،په‌یوه‌ندیی كرد به یانه‌ی ئه‌تله‌تیكۆ مه‌دریده‌وه و سه‌رده‌مێكی ئه‌فسانه‌یی لهگهڵ ئهو یانه برده سه‌ر و توانیی سه‌ركردایه‌تیی بكات
بۆ ه��ه‌ردوو ن��ازن��اوی خولی ئه‌ورپی و سۆپه‌ری ئه‌وروپی ،دوای ئه‌وه‌یش چوو ه ئینته‌ر میالن و له‌گه‌ڵیدا یانه‌پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌ورپا و خولی ئیتاڵیی لهگهڵ به‌ده‌ستهێنا، لهگهڵ ئۆرۆگوایش كوپا ئه‌مریكای له ساڵی 2011دا به‌ده‌ستهێنا. -4رادامیل ڤاڵكاو :فاڵكاو كاتێك
هاته ریزی ئه‌تله‌تیكۆ مه‌درید له ساڵی 2011دا ،هێرشبه‌رێكی پێگه‌یشتوو بوو ،به‌اڵم لهگهڵ ئه‌تله‌تیكۆ مه‌درید بووه ئه‌ستێره‌یه‌ك كه ركابه‌ریی میسی و رۆناڵدۆی ده‌كرد ،سه‌ركردایه‌تیشی كرد بۆ هه‌ردوو هه‌رسێ نازناوی خولی ئه‌ورپی و جامی سوپه‌ری ئه‌ورپی، پاشان وه‌رزی راب���ردوو جامی شای ئیسپانیا .له‌م هاوینه‌شدا به‌رامبه‌ر 56 ملیۆن ی��ۆرۆ چ��ووه ریزه‌كانی یانه‌ی مۆناكۆی فه‌ره‌نسییه‌وه ،له كاتێكدا س �ه‌رج �هم یانه گ�ه‌وره‌ك��ان��ی ئه‌ورپا ركابه‌رییان ده‌كرد بۆ به‌ده‌ستهێنانی. -5دیكۆ كۆستا :له كاتێكدا هاتنی فاڵكاو رۆیشتنی ئه‌گوێرۆی بیری هانده‌رانی ئه‌تله‌تیكۆ ب��رده‌وه ،دیگۆ كۆستایش له‌م وه‌رزه‌دا سه‌ركردایه‌تیی زۆری��ن�هی بردنه‌وه‌كانی ئ�هو یانه‌ی ك��ردووه و ئێستا یانه‌كه‌ی پێشه‌نگه لهگهڵ به‌رشه‌لۆنه‌دا .گۆڵی بردنه‌وه‌شی تۆماركرد به‌رامبه‌ر یانه‌ی ریاڵ مه‌درید له دێربیی ئیسپانیدا و یاریی كۆتایی جامی شای ئیسپانیایش ب هرامبه‌رى، یه‌كێك ل ه گۆڵه‌كانی ئهو یانه‌ی تۆماركرد و نازناوه‌كه‌یان برده‌وه.
یاریزانێك ك ه بوو ب ه نووسه‌ر وریا عه‌لی له‌م ژماره‌یه‌دا به یاریزانێكی فه‌ره‌نسی ئاشنا ده‌بین كه شێوازی ژیانی ئاسایی وه‌رزشكاریی خۆی وه‌ك كتێب نووسیوه‌ته‌وه. ئه‌گه‌ر یاریزانێكی جیهانی ،ناوی خ��ۆی لهسهر كتێبێكی ی��اده‌وه‌ری دابنێت ك ه له‌الیه‌ن كه‌سێكی تره‌وه ئاماده كرابێت ،به داهێنه‌رێكی نائاسایی نانارسێت ،ب �ه‌اڵم لویس ساهای هێرشبه‌ری فه‌ره‌نسی ،لهگهڵ ئه‌وانی تردا جیاوازیی هه‌یه. ن��اوب��راو م���اوه‌ی چ���وار ساڵ سه‌رقاڵی نه‌خشه‌كێشان ب��ووه بۆ كتێبی ژی��ان��ی خ���ۆی .كتێبه‌كه‌ی ساها له دونیای چاپه‌مه‌نییه‌كانی ف�ه‌ره‌ن��س��ادا ده‌ن��گ��دان �هوهی زۆری هه‌بوو .ساها دهڵێت «من ده‌مویست كتێبێك بنووسم ،تاكو له‌م رێگه‌یه‌وه، هه‌سته‌كانم ب��خ�هم�ه‌ڕوو .سه‌ره‌تا ده‌مویست هه‌سته‌كانم بۆ براكه‌م بگوازمه‌وه ،به‌اڵم دوای��ی به خۆمم وت :له‌وانه‌یه بتوانم ئهم هه‌ستانه‌م بنووسمه‌وه ،ئه‌وه‌ش به‌شێوه‌یه‌ك بێ كه هه‌موان به خوێندنه‌وه‌ی ،به من عه‌القه‌مه‌ند بنب و به خاڵه جوانه‌كانی ناو وه‌رزش�ه خۆشه‌ویسته‌كه‌ی من، په‌ی ببه‌ن .هه‌ندێ ل ه خهڵكی وا
بیربكه‌نه‌وه كه ههموو شتێك له‌باره‌ی وه‌رزش��هوه بزانن ،به‌اڵم له‌وانه‌یه الیه‌ن ه شاراوه‌كانی و زۆر له رووداوه گ�هوره و بچووكه‌كان كه رۆژانه بۆ وه‌رزشكارێك روو ده‌دات ،ئاشنا نه‌بن .به شه‌وق و زه‌قێكی زۆره‌وه ده‌مویست بنووسم و ههر به‌م هۆیه‌وه بوو ،به‌ب ێ هاوكاری وه‌رگرتن له خه‌ڵكانی تر ،ده‌ستم به نووسین كرد .دوای ئهوه ،داوام له به‌ڕێوه‌به‌ری كاره‌كه‌م كرد لهگهڵ چهند باڵوكارێكدا په‌یوه‌ندی بگرێت. له‌به‌رئه‌وه‌ی دوای ماوه‌یه‌ك هه‌ستم كرد كه پێویستم به هه‌ندێ هاوكاری هه‌یه ،بۆیه رووم له شاره‌زایان نا ،ههر ئه‌وه‌نده‌ی دیدیه دیشامپم بینی ،دڵنیابووم كه هاوكارییه‌كی باش له نێوامناندا به‌رقه‌رار دهبێت ،چونكه ئهو ههر له سه‌ره‌تاو ه ده‌ركی كرد كه من به چ دیدگایه‌كه‌وه بیر له بابه‌ته جیاوازه‌كان ده‌كه‌مه‌وه .به‌م شێوه‌یه به چاكی لهگهڵ یه‌كرتدا هه‌ماهه‌نگ ده‌بووین و ده‌توانم بڵێم كه ئهم ب��ه‌ج��ورئ��ه‌ت��هوه ئهو ه‌ند هی هه‌ما هه‌نگییه ن��ووس��ی��ن��ی یه‌كه‌م دێڕی ك���ت���ێ���ب���ه‌ك���ه، گرنگیی هه‌بوو. چ���ون���ك���ه م��ن ه��ی��چ ت�ه‌ج��روب�هی�ه‌ك��ی كتێبنووسینم نهبوو و ده‌بوایه داوای هاوكاریم بكردایه».
مانشینی شوێنی تریمی گرته‌وه رۆبێرتۆ مانشینی ئیتاڵیی و راهێنه‌ری پێشووی یانه‌كانی الزیۆ و ئینته‌ر میالن و مانچسته‌ر سیتی ئینگلیزی به فه‌رمی بووه راهێنه‌ری یانه‌ی گه‌له‌ته‌سه‌رای توركی ،دوای ئهوهی یانه توركییه‌كه تریمی به‌هۆی ئه‌نجامه الوازه‌كان و سه‌رقاڵ بوونی به ئه‌ركی راهێنه‌رایه‌تی هه‌ڵبژارده‌ی توركیا دوور خسته‌وه. گه‌ڵه‌ته‌س هرای له پێگه‌ی خۆی هه‌واڵه‌كه‌ی ئاشكراكرد و رایگه‌یاند كه گه‌یشتونه‌ته رێكه‌وتنی كۆتایی لهگهڵ مانشینی ئیتاڵیی به بۆندێك بۆ ماوه‌ی سێ ساڵ و به بڕی چوار ملیۆن و 600ه هزار یۆرۆی سااڵنه.
ههر نووسه‌رێكی تازه‌كار پێویستی به رێنامییكارێكه تاكو ئهو گرفتانه‌ی به‌هۆی تازه‌بوونی لهو بواره‌دا دێنه‌ڕێی ،الی ببات. جورجیا دشامبه‌ر ،نووسه‌ر و وه‌رگێڕێكی دوو الیه‌نه‌یه ،ئه‌ركی ئهو هاوكاریكردنی چاپكردنی نوسخه فه‌ره‌نسییه‌كه‌ی كتێبه‌كه ب��وو ،ه�ه‌روه‌ه��ا وه‌رگێڕانیشی بۆ نوسخه ئینگلیزییه‌كه‌ی ل ه ئه‌ستۆدا بوو .ناوبراو دهڵێت «یه‌كه‌مین كارێك كه ده‌بوایه ئه‌نجامامن بدایه ،دروستكردنی په‌یكه‌ری كتێبه‌كه ب��ووه ،دوای ئهوه ده‌بوایه ورده‌ك��اری ناوه‌رۆكی كتێبه‌كه‌ی زی��اد بكردایه .بۆ من��وون�ه ،پرسیارێكی ساها پرسی ،كه كالسیكیم له ه���هم���وو دهبێت له
وه‌رزشكارێك بكرێت :ئایا گرنگرتین كاتی ژیانت كام كات ه بووه؟ ساها هه‌فته‌ی دواتر هاته‌و ه و وه‌اڵمی ئهم پرسیاره‌ی دابووه‌وه. ناوبراو به‌شێكی ته‌واوی ده‌رباره‌ی یاریی فیناڵی خولی یانه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا نووسیبوو .به‌شێك كه په‌یوه‌ست بوو به یاریی نێوان مانچسته‌ریونایتد و چڵسی، لهگهڵ ورده‌كارییه‌كی زۆردا له ره‌وه‌ندی خۆئاماده‌كردنی یونایتد و ههموو ئهو سۆز و ترسانه‌ی ك ه له كاتی یارییه‌كه‌دا بوونی هه‌بووه .له‌ڕاستییدا دهبێت بڵێین كه ده‌نگی ساها له‌م كتێبه‌دا زۆر واقیعییه، واقیعییه‌كی نوێ و خێرایه». س��اه��ا ئێستا ل �ه قۆناغی كۆتایی ی��اری��ی��ك��ردن��دای�ه ،كه سه‌رده‌مانێكی له به‌رزترین ئاست له یانه‌كانی وه‌كو مانچسته‌ریونایتد و ت��ۆت��ن��ه��ام، تێپه‌ڕاندووه. ن��اوب��راو 20جار ت��وان��ی ب��ۆ ه �ه‌ڵ��ب��ژارده‌ی فه‌ره‌نسا بڕواته گۆڕە‌پانه‌وه. «ساها له‌باره‌ی بابه‌تی جیاوازه‌وه قسه ده‌ك����ات ،ب��ۆ من��وون��ه ،ده‌ب���اره‌ی كه‌ناره‌كانی پاریس قسه ده‌كات ،ئه‌وكاته ده‌ستی چه‌ندین هاوڕێی خۆی بۆ كتێبه‌كه
مۆنێز فێرناندێز له‌الیه‌ن یوفاو ه سزا نه‌دار یه‌كێتی تۆپی پێی ئه‌ورپی بانگهێشتی مۆنێز فێرناندێزی داوه‌ری ئیسپانی كرد بۆ به‌ڕێوه‌به‌ردنی یاریی نێوان مارسیلیا و بوروسیا دۆرمتۆند له خولی یانه‌پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌ورپا وه‌ك داوه‌ری چواره‌می یارییه‌كه ،ئه‌وه‌یش له كاتێكدایه ك ه یه‌كێتی تۆپی پێی ئیسپانی ئهو داوه‌ره‌ی ل ه خولی ناوخۆدا سڕ كردووه و بۆ چهند یارییه‌ك پشتی پێنابه‌ستێت و ده‌نگۆی ئه‌وه‌یش هه‌یه بۆ شه‌ش هه‌فته له كاره‌كه‌ی دوور خرابێته‌وه ،به‌اڵم تۆپی پێی ئیسپانی داوای راگرتنی ئهو داوه‌ره‌ی له یوفا نه‌كردووه ،بۆیه تۆپی پێی ئه‌ورپیش سزای نه‌دا و بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ئهو یارییه پشتی پێده‌به‌ستێت.
ده‌كاته‌وه .ناوبراو بۆ نووسینی كتێبه‌كه‌ی رۆیشتووه بۆ الی زه‌ی��دان ،تێری هێرنی، پاتریس ئێڤرا ،جی سۆنگ پارك و ...تاد ،ئهم كاره‌ش بووه‌ته هۆی ئهوهی كه كتێبه‌كه‌ی ئهو خاوهنی ده‌وڵه‌مه‌ندییه‌كی سنووردار بێ .كاتێك ئه‌وان ده‌رباره‌ی شاری پاریس ده‌س��ت به قسه‌كردن ده‌ك���ه‌ن ،مرۆڤ هه‌ست ده‌كات گوێ له ده‌نگی گرووپێكی كه‌ڕ ده‌گرێت ،ههر ئهم كاره ،كتێبه‌كه‌ی گۆڕیوه به كتێبێكی تایبه‌ت». ب���ه‌اڵم رازی��ك��ردن��ی ژم��اره‌ی��ه‌ك له گه‌وره‌ترین ناوه‌كانی دونیای تۆپی پێ بۆ ئ �هوهی بۆچوونی خۆیان لهگهڵ ساها ب��خ�ه‌ن�ه‌ڕوو ،چه‌ندێك دژوار ب��ووه؟ ساها دهڵێت «من به‌م دیدگایانه‌وه رۆیشتم بۆ الی ئ�هوان ،كه وا بزانن من رۆژنامه‌نووسم و ده‌مه‌وێت پرسیاری دژوار له ئه‌وان بپرسم .به‌م شێوه‌ی ه ئه‌وان به ئاسانی قفڵی زمانی خۆیانیان كرده‌وه و لهگهڵ من كه‌وتنه وتووێژ كردن .ئهم كاره‌ش بووه هۆی ئهوهی كه من كتێبێكی ت���ه‌واو ج��ی��اواز و ته‌نانه‌ت تایبه‌تیش بنووسم». نووسه‌ریی ،پیشه‌یه‌كه ،پێویستی به گۆشه‌گیریی نووسه‌ر هه‌یه .هه‌ستی ره‌خنه‌گرتن له خۆ و هه‌ڵسه‌نگاندنی كه‌سێتییه .كارێكه كه به زۆری له نێو وه‌رزشكاراندا زۆر به كه‌می ده‌بیرنێت. «به بۆچوونی من ،كاتێك له سنووری
30ساڵی تێپه‌ڕ ده‌كه‌ی ،فه‌لسه‌فییرت ده‌ب���ی ،هیچ كه‌سێك ناتوانێت بڵێت كه كاتێك 20ساڵی ته‌مه‌نم ب��ووه ،له لوتكه‌ی ته‌جرووبه‌دا بووم .له‌به‌رئه‌وه ،كاتێك ته‌مه‌منان 20س��اڵ��ه ،وا ب��ی��رده‌ك�هی��ن�هوه. مرۆڤ كاتێك الوه ،به جۆرێك ،پڕ جوڵه‌یه و وا ده‌زانێت كه باوك و دایكی هیچ نازانن .ئێمه ههمیشه باوه‌ڕمان وایه كه باوك و دایكامن ل�ه جیلێكی ت��رن .تهنها كاتێك ده‌گه‌ین به ته‌مه‌نی 30ساڵی، تێده‌گه‌ین كه ح�ه‌ق الی ئ�هوان ب��ووه .لهو كاته‌دا ده‌رك ده‌كه‌ین كه چ ته‌جروبه‌یه‌كی چاك له پشت ئه‌وانه‌وه‌یه .به‌م شێوه‌یه هه‌وڵمدا كه نیگایه‌كی نوێم بۆ ههموو شتێك هه‌بێت .له ئێستاشدا هه‌وڵ ده‌ده‌م بیهێنمه‌وه بیری خۆم كه دایك و باوكم له راب��ردوودا چیان به من وتووه؟ هه‌وڵمدا كه ئهم بابه‌تانه له كتێبه‌كه‌مدا جێبكه‌مه‌وه ،تاكو پیر و الو به خوێندنه‌وه‌ی كتێبه‌كه بتوانن دونیا له نیگای منه‌وه ببینن. به‌م شێوه‌یه بۆچوونم گۆڕا ،سه‌ره‌تا ده‌مویست كتێبه‌كه به تهنها بۆ خانه‌واده‌كه‌ی خۆم بنووسم ،به‌اڵم ئێستا خه‌ریكم ئهو كاره بۆ خهڵكی دهكهم».
پێشبینی به‌ده‌ستهێنانی نازناوه‌كه ره‌تده‌كاته‌وه ئارسین فینگه‌ر راهێنه‌ری یانه‌ی ئارسیناڵ گه‌شبینی زۆری خۆی بۆ به‌ده‌ستهێنانی خولی ئینگلیزی له ئێستاوه ره‌تده‌كاته‌و ه و هۆشداریی ده‌دات خولی ئینگلیزی به‌هۆی دووروودرێ���ژی وه‌رزه‌كه‌یه‌وه ههروا ئاسان نییه ،هه‌روه‌ك ههندێك پێشبینی دهكهن. فینگه‌ر رایگه‌یاند كه تا ئێستا هیچ دیارده‌یه‌ك ده‌رنه‌كه‌وتووه لهسهر پاڵه‌وانی ئهم وه‌رزه‌ی خولی ئینگلیزیی ،چونكه چه‌ندین تیپ به به‌هێزی له‌م وه‌رزه‌دا ركابه‌ری دهكهن. فینگه‌ر راشی گه‌یاند كه تیپه‌كه‌ی ب ه هه‌مووشێوه‌یه‌ك هه‌وڵ ده‌دات بۆ ئهوهی لهسهر ئاسته به‌رزه‌كه‌ی به‌رده‌وام بێت و وه‌رزێكی دڵخۆشكه‌ر و جوان پێشكه‌ش بكات.
11 ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/١ساڵی دووەم
www.bayanpress.net
دایكێك :ههموو ته‌قه‌كردنێك كوژرانی كوڕە‌كه‌مم بیرده‌خاته‌وه
فه‌رهه‌نگی ته‌قه‌كردن هێشتا ل ه بره‌ودای ه ڕاپۆرت :ئیره‌م ڕەئووف چ �ه‌ك��ه �ه‌ڵ��گ��رت��ن و دی�����ارده‌ی ته‌قه‌كردن ،ڕیشه‌یه‌كی دێرینی هه‌یه له‌دنیای ئێمه‌دا و بووه به به‌شێك له فه‌رهه‌نگی كورده‌وارییامن .ته‌نانه‌ت له كاتی بۆنه و جه‌ژنه‌كانیشدا منداڵه‌كامنان به هه‌مان شێوه‌ی گه‌وره‌كان دهست بۆ چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نییه مندااڵنه‌كان دهبن. ڕەنگه ئهم چێژوه‌رگرتنه له فه‌رهه‌نگه دواكه‌وتووه‌كانی تری چوارده‌ورمانه‌وه هاتبێت ،یان له‌وانه‌یه په‌یوه‌ندیی به مێژووی خوێناویی خۆمانه‌وه هەبێت كه وه‌كو میلله‌تێكی شۆڕشگێڕ به‌رده‌وام له سه‌نگه‌ری به‌رگرییدا بووین. عائیشه‌خان ،دای�كى شه‌هیده و كوڕەكه‌ی له شه‌ڕی ناوخۆدا كوژراوه، ئ �هو وت��ی «م��ن خ��ۆم هه‌رچه‌نده به ته‌مه‌ن گه‌وره‌م ،به‌اڵم هه‌ركاتێك ده‌نگی
ته‌قه‌كردن ببیستم ،حاڵه‌تی ده‌روونییم تێك ده‌چێت ،چونكه ده‌یان یادگاریی تاڵی ڕاب��وردووم بیرده‌خاته‌وه ،وه‌كو ش �ه‌ڕی ناوخۆ و ك��وژران��ی كوڕەكه‌م لهو شه‌ڕە نه‌گریسه‌دا .كاتێك الیه‌نی به‌رانبه‌ر سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا، ته‌قه‌ی خۆشییان كرد ،منیش ئهو ڕۆژە بوو كوڕەكه‌م كوژرا .هه‌ركاتێك ته‌قه‌ی خۆشی بكرێت ،واده‌زانم ئهو ڕۆژەیه. بۆیه ده‌خوازم ئهم دیارده قێزه‌ونه بنه‌بڕ بكرێت و به یاسا سزای قورس دابرنێت بۆ ئه‌وانه‌ی ئهو كاره دهكهن». محه‌مه‌د مسته‌فا ،پێشمه‌رگه‌یه‌كی دێرینه و ل�ه‌وب��اره‌ی�هوه دهڵێت «له سااڵنی ن�ه‌وه‌ده‌ك��ان��دا چه‌كداربوون ڕەم����زی پ��ی��اوه‌ت��ی ب���وو ،زۆرب���هی گه‌نجه‌كانی واڵتی ئێمه ده‌مانچه‌یان پێبوو ،شانازییان پێوه ده‌كرد و خۆیان هه‌ڵده‌كێشا به چه‌كه‌كانیانه‌وه .ئه‌گه‌ر
كه‌سێك دوور ل �ه چ��ه‌ك ب��وای��ه ،ب ه ترسنۆك و دوور له دهم��اری پیاوه‌تی سه‌یریان ده‌ك��رد .دی��ارده‌ی ته‌قه‌كردن له‌م فه‌رهه‌نگه‌وه هه‌ڵقواڵوه ،به ده‌یان و سه‌دان گه‌نجی ئهم واڵته قوربانیی ده‌ستی ئهم كه‌لتووره قێزه‌ونه‌ن ،له ئێستاشدا ئه‌گه‌ر هاتوو ڕووداوێكی خۆش ڕووب��دات ،په‌یوه‌ندیی هه‌بێت به واڵتی ئێمه‌وه یان نه‌یبێت ،دهبێت چاوه‌ڕوانی برینداربوونی چهند كه‌سێك بین به هۆی ته‌قه‌ی خۆشییه‌وه .ئهمه الیه‌نه خراپه‌كانی ئ�هم دی��ارده‌ی �ه‌ن، تاوه‌كو حكومه‌تێكی ڕێكخراو نه‌بێت به یاسا بتوانێت سزای ئهو كه‌سانه بدات و پاشان دیارده‌ی چه‌كداریی به تاوان هه‌ژمار بكات ،ژینگه‌كه گونجاوه بۆ دیارده‌ی ته‌قه‌كردن». ی��وس��ف س�����ه‌اڵح ،م��ام��ۆس��ت��ا، ل����هو ب�����اره‌ی�����هوه وت����ی «ئ��ێ��م �ه
میلله‌تێكی شۆڕشگێڕین ،یه‌كێك ل ه تایبه‌مته‌ندییه‌كامنان ئه‌وه‌یه كه پێویسته ههمیشه چه‌كدار بین بۆ پارێزگاریكردن ل �ه خ��ۆم��ان ،م��اوه‌ی �ه‌ك��ی ك �هم �ه له پارچه‌یه‌كی بچووكی خاكه‌كه‌ماندا توانیومانه ئه‌زموونی ده‌سه‌اڵتێكی شلوشێواوی خۆماڵی بكهین ،ئیدی دهبێت چاوه‌ڕێی ئهم جۆره دیاردانه‌ش ب��ك�هی��ن .ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده ئ�هم�ه پاساو نییه بۆ دی��ارده‌ی ته‌قه‌كردن ،چونكه بوونی په‌یوه‌ندیی ئێمه به ده‌ره‌وه‌ی فه‌رهه‌نگی خۆمانه‌وه ،به تایبه‌تی میلله‌ته پێشكه‌وتووه‌كان ،هانده‌رێكه بۆ ئهوهی چاویان لێبكه‌ین و له كاتی خۆشییه‌كامناندا الساییان بكه‌ینه‌وه، چۆن له زۆربه‌ی شته‌كانی تری ڕۆژانه‌دا هاوشێوه‌ی ئه‌وان خۆمان ده‌نوێنین». ئاوات به‌كری پارێزه‌ر ،ده‌رباره‌ی دی��ارده‌ی ته‌قه‌كردن وتی «دی��ارده‌ی
ته‌قه‌كردن وه‌كو ههموو دیارده‌كانی تری جگه‌ره‌كێشان و هه‌ندێكی تر لهو خووه خراپانه‌ی له دنیای ئێمه‌دا ته‌شه‌نه‌یان كردووه ،گه‌نجه‌كامنان چێژێكی ساخته‌ی لێوه‌رده‌گرن .بووه به فه‌رهه‌نگ و له كاتی شایی و له كاتی بردنه‌وه‌كاندا، جا ئهو بردنه‌وه‌یه بردنه‌وه‌ی یارییه‌كی نێوده‌وڵه‌تی بێت ،یان پێشبڕكێیه‌ك بێت، یان هه‌ڵبژاردن بێت ،یان ههر شتێكی تر ،دهست بۆ چه‌ك ده‌به‌ن و ته‌قه‌ی خۆشی دهكهن ،له‌كاتێكدا ده‌یان ڕێگه‌ی ت��ری شارستانی ه �ه‌ن بۆ ده‌ربڕینی خۆشی .ئهم دیارده‌یه ته‌نیا ده‌سه‌اڵت و حوكمڕانییه‌كی ده‌سته‌بژێر ده‌توانن به سزا و له ڕێی دادگاكانه‌وه بنه‌بڕی بكهن، چونكه ده‌سه‌اڵتێكی هه‌ڵقواڵو له‌ناو بزاوتێكی شۆڕشگێرییه‌وه خۆشی و چێژ له دیارده‌ی ته‌قه‌كردن وه‌رده‌گرێت». ڕۆكان ڕەئووف ،الوێكه بڕوای وایه
كاربه‌ده‌ستان خۆیان ئهو بیركرداوانه‌یان هه‌یه ،بۆیه دی��ارده‌ی ته‌قەی خۆىش بهردهوامه« .ئهم دیارده‌یه پێویستی به كات هه‌یه بۆ ئهوهی له‌ناو ئێمه‌دا نه‌مێنێت .نه‌وه له دوای نه‌و ه كه‌مرت ده‌بێته‌وه ،چونكه ههندێك له به‌رپرس و كاربهدهستانی حكومه‌تیش له ئێستادا هه‌مان بیركردنه‌وه‌یان هه‌یه سه‌باره‌ت به ده‌ربڕینی خۆشی و له‌وانه‌یه خۆیان ڕێگه بهو دیارده‌یه بده‌ن .له‌م چهند ساڵه‌ی دوای��ی��دا ت��اڕاده‌ی �ه‌ك ئه‌من و ئاسایش بوونی هه‌یه له ناوچه‌كانی ئێمه‌دا ،ئ�هو مندااڵنه‌ی ل�هم كاته‌دا له‌دایك ب��وون ،ئاشنا نین به ده‌نگی فیشه‌ك و ته‌قه‌كردن ،بۆیه تووشی ترس ده‌ب��ن ،جگه ل �هوهی له ههموو ته‌قه‌یه‌كی خۆشیدا شیوه‌ن دهكهوێت ه چهند ماڵێكه‌وه .به هیوام له داهاتوودا سنوور بۆ ئهمه دابرنێت.
كۆمه‌ڵناسیی ته‌ندروستی ئیرباهیم حاجی زه‌ڵمی* ئه‌مڕۆ ل ه كۆمه‌ڵناسیدا ،زانستێكی گ��رن��گ وه‌ك به‌شێكی ك���ارا و خ��اوه‌ن شوێنگه‌یه‌كی زانستی ،خۆی فه‌رز كردووه و ل� ه واڵت�� ه پێشكه‌وتووه‌كان گرنگیی پێده‌درێت ،ك ه كۆمه‌ڵناسیی پزیشكی، یان جوانرت بیخه‌ین ه ڕوو ،كۆمه‌ڵناسیی ته‌ندروستییه .ئ �هم زانست ه ه��ه‌روه‌ك زانسته‌كانی تر ،خاوهنی فه‌لسه‌ف ه و بوار و جۆری دیاریكراوی فیڵدی زانستیی خۆیه‌تی. گرنگی ده‌دات ب ه خستنه‌ڕووی په‌یوه‌ندیی نێوان نه‌خۆشی و كۆمه‌ڵگا ،نه‌خۆشی و پێناسی نه‌خۆشی ،وه‌ك دیارده‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌یخات ه به‌ر باس .لهسهر ئهو فاكته‌ر ه كۆمه‌اڵیه‌تییان ه ده‌وه‌ستێت كه فاكته‌ر و به‌رهه‌مهێنه‌ری نه‌خۆشییه‌كانن. دیار ه یه‌كێك لهو گۆشه‌نیگایانه‌ی كه ئهم زانست ه چاوی ده‌خات ه سه‌ر و ده‌یكاته شوێنگه‌ی شیكاریی و سه‌رنج و ڕامان لهسهری ،خستنه‌ڕووی په‌یوه‌ندیی نێوان ئهو نه‌خۆشییانه‌ی ه ك ه به‌هۆی خوو و عاده‌تی خواردنه‌كانه‌و ه ده‌كه‌ونه‌وه .واته كۆمه‌ڵ ێ نه‌خۆشی هه‌ن ل ه بنه‌مادا هیچ به‌كرتیا یان ڤایرۆسێك یان مشه‌خۆرێك له‌پشت دروستبوونیانەوە نییه ،یان هۆكارێكی ده‌ره‌كی وه‌ك ل ه ڕووداوكه‌وتن
و لێدانه‌كانه‌و ه تووش دهبن ،فاكته‌ر نین بۆ سه‌رهه‌ڵدانی ،به‌ڵكوو جۆری خواردن و جۆری ده‌ستربدنی مرۆڤ بۆ خۆراكه‌كان و چۆنێتی به‌كاربردنیان ل ه كات و شوێن ،یان چه‌ندێتیی به‌كاربردنیان ،ڕۆڵی سه‌ره‌كیی دهبێت بۆ دروستبوونی نه‌خۆشی و دواجار تێكدانی له‌شساغی و ته‌ندروستیی مرۆڤ. ئه‌مجار ه بۆ جه‌ختكردنه‌و ه لهسهر ئهو په‌یوه‌ندییه‌ی خوو و عاده‌تی خواردن و په‌یوه‌ندیی ب ه نه‌خۆشییه‌وه ،ته‌نیا منوونه‌یه‌كی گرنگ ده‌خه‌ینه‌ڕوو ،ئه‌ویش به‌كاربردنی ڕێ��ژەی چ �ه‌وری و خو ێ له خواردنه‌كاندایه. وه‌ك د هزان��ی��ن ئ �هم��ڕۆ كۆمه‌ڵگا تازه‌پێگه‌یشتووه‌كان زیاترین نه‌خۆشییه‌ك به‌ده‌ستیه‌و ه ده‌ناڵێنن ،له‌وانه‌ش كۆمه‌ڵگای ئێمه ،بریتیی ه ل ه نه‌خۆشیی ه ب��ه‌رده‌وام (مزمن)ـه‌كان ،وات ه ئهو نه‌خۆشییانه‌ی كه به‌رده‌وامییان هه‌ی ه و مرۆڤ ك ه تووشی بوو ئیرت له‌گه‌ڵیدا ده‌مێنێته‌و ه و دهبێت چاره‌سه‌ری ب�ه‌رده‌وام وه‌ربگرێت ،له‌وانه نه‌خۆشییه‌كانی دڵ ،منوونه‌ی وه‌ك په‌ستانی خوێن و شه‌كر‌ه و چه‌وریی خوێن و..هتد. گه‌ر منوونه‌ی په‌ستانی خوێن وه‌ربگرین، ده‌بینین ئهم نه‌خۆشیی ه نه‌خۆشییه‌كی زیاتر فه‌سله‌جییه ،نه‌ك به‌كرتی .زیاترین هۆكاریش بۆ سه‌رهه‌ڵدانی ئهم نه‌خۆشییه
موزمنه ،به‌كاربردنی هه‌ڵه‌ی خ��ۆراك ل ه زیاتر به‌كاربردنی ڕێژەی چه‌وری تیایدا و خواردنی زیاتر و پشتگوێخستنی وه‌رزش و ك �هم ج��واڵن�ه .هه‌ربۆی ه ده‌بینین له گۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ئه‌مڕۆ ئهم نه‌خۆشیی ه له به‌رفراوانبوونێكی به‌رچاودای ه ك ه خه‌ریكه ل ه حاڵه‌ت ده‌رده‌چێت و كه‌م ماڵ و كه‌م بنه‌ماڵ ه هه‌ی ه كه‌سێكی یان چهند كه‌سی تووشی ئهم نه‌خۆشیی په‌ستانی خوێنه نه‌بووبێت .بۆی ه جێی خۆیه‌تی هوشیاریی ك��ورده‌واری ل ه ئاستی ئهم نه‌خۆشییه‌دا په‌ره‌ی پێبدرێت و ل ه ڕێگه‌یه‌و ه سنوورێكی بۆ دابرنێت و چیرت دهبێت ڕەچاوی كۆمه‌ڵی عاده‌تی خواردنی ناته‌ندروست نه‌كرێت، نه‌هێڵرێت زیاتر به‌رفراوان بێت ،هه‌وڵی كه‌مرتین ڕێژەی سه‌رهه‌ڵدانی هه‌بێت .بۆ تێگه‌یاندنی تاكی كورده‌واری ل ه به‌كاربردنی جۆری خۆراكه‌كاندا ،به‌تایبه‌ت چه‌ورییه‌كان و خوێیه‌كان و شه‌كره‌كان .پاشان بۆ ئه‌وه‌ش داب هزاندنی هوشیاری بۆ كابانه‌كان زۆر گرنگه ،چونك ه دهبێت هوشیار بكرێنه‌وه، ده‌س��ت��ی ڕاه��ات��ووی خ��ۆی��ان ب��ۆ زیاتر به‌كاربردنی چه‌وری و خوێ و شه‌كره‌كان هۆكاری سه‌ره‌كیی تووشكردنی خۆیشی و ئ �هوان��ی تریش ه ك� ه ب� ه ده‌س��ت��ی ئهو خۆراك ده‌خۆن و تووشیان ده‌ك��ات ،یان ده‌یانپارێزێت ل ه نه‌خۆشییه‌كان.
ه �ه‌رب��ۆی � ه زۆر گ��رن��گ� ه ك��اب��ان و چێشتلێنه‌ر هوشیاری ته‌واوی لهسهر خۆراك و ڕێ��ژەی به‌كاربردنی ج��ۆری خ��ۆراك و ئه‌گه‌ری تووشبوونی مرۆڤ ب ه خۆراكه‌كان هه‌بێت .بۆی ه لێت عه‌جایه‌ب نه‌بێت ئه‌گه‌ر ده‌ركه‌وتنی نیشانه‌ی قه‌ڵه‌وی ك ه دۆخێكی ناته‌ندروست ه ل ه مرۆڤدا ،ك ه ب ه یه‌كه‌م نیشان ه و پێشكه‌وته‌ی نه‌خۆشییه‌كانی دڵ داده‌نرێت ،له‌ماڵێكدا زیاتر ل ه یه‌ك ك�ه‌س بیرنا و هه‌ستی پێكرا و قه‌ڵه‌وی وه‌ده‌رك �ه‌وت !.ئه‌وا به‌پێی ورده‌كارییه‌كی كۆمه‌ڵناسییان ه ك ه وه‌ك توێژینه‌و ه سه‌ملێرناوه و ك�راوه ،بیرناو ه ك ه خراپ دروستكردنی ژەم ه خۆراكه‌كان و عاده‌تی خواردنه‌كان لهو خانه‌واده‌یه‌ی ك ه قه‌ڵه‌ویی تیادا زۆرتر بووه ،شێوازی خراپی پ��ه‌روه‌رده‌ی خۆراكی و شێوازی خراپی به‌كارهێنان و دروستكردنی خۆراكه‌ك ه بوو ه ل ه الیه‌ن سه‌رپه‌رشتیاری خۆراكی ئهو ماڵه‌وه. كورد گوته‌نی ،هۆكاری سه‌ره‌كی بۆ كابانی ماڵ گ هڕاوه‌ته‌وه ،ك ه پ �ه‌روه‌رده‌ی خۆراكیی هه‌ڵ ه بوو ه و زۆرترین چه‌وری و خ��وێ و شه‌كره‌كان و ژەمه‌خواردنه دووباره‌كان بوونه‌ت ه هۆكاری قه‌ڵه‌وییه‌كه و دواجار تووشی نه‌خۆشییه‌كانی دڵ بوون. * قوتابیی ماسته‌ر له زانكۆی قاهیره.
10 ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
www.bayanpress.net
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
گفتوگۆی كۆن و نوێ جاران كه ده‌یانوت ئینته‌رنێت هاتووه ،شتێكه ههموو جیهان ئاگاداری یه‌كرت ده‌كات و لێره‌وه ده‌توانین بۆ ئه‌وسه‌ری دونیا چاو و گوێامن له‌یه‌ك بێت ،شتێكی سه‌رسوڕهێنه‌ر و نوێ بوو .كه ئهم شته نوێیه ئه‌زموونكرا ،له دیدی كۆمه‌اڵیه‌تیی مرۆڤی ئێمه‌دا جێگیر بوو .ئهمه پێویست بوو ببیرنێ و ئه‌زموون بكرێ تا بتوانرێت وه‌ك ڕاستی بیبینین .هاتنی ئهم دۆخه‌ش بۆ خۆی نه‌فیكردنه‌وه‌ی یه‌كڕاستی ڕابوردووی پێش خۆی بوو. ئه‌مڕۆ كۆن و نوێ به‌رانبه‌ر یه‌ك ده‌خرێنه نێو گوتاره‌وه ،له یه‌ك له‌حزه‌دا هه‌ردوو ئاماده‌یی په‌یدا دهكهن و یه‌كرت به درۆ ده‌خه‌نه‌وه و ده‌ستاورده‌كانی یه‌كرت بێبایه‌خ دهكهن .ههمیشه شته كۆنه‌كان جێگه‌ی خۆشحاڵیی ئێمه‌ن .ئهو پێشوزاییه گه‌رمه‌ی كه له موزیكی كۆن ده‌كرێت ،ڕە‌نگ نییه بۆ نوێكه بهو چه‌شنه بكه‌وێته‌وه .ژیانی كۆن و مرۆڤی كۆن و شه‌قام و هاوڕێیه‌تی كۆن و پیاسه‌ی جاران و دۆستایه‌تیی جاران و هه‌روه‌ها خۆشه‌ویستی و فاڵن و فیساری جاران. ئهوهی كه ئهم دوو قۆناغه جیاده‌كاته‌وه ،هه‌مان ئهو تۆماره‌یه كه ده‌بێته یاده‌وه‌ری .هه‌مان ئهو نیشاندانه‌وه‌یه كه له رسوشتی ئێمه‌وه پرت نزیكه .ژیانی كۆن چونكه جه‌نجاڵی و داگیركردنی مرۆڤی كه‌مرت تێدابوو ،ههموو له‌حزه‌كان ،ڕە‌نگبێت ههموو ڕووداو و ئه‌كته‌كانی خه‌ڵك ههموو له دروستكردنی یاده‌وه‌رییه‌كی تۆكمه‌ی هاوبه‌شدا كارابوون .ئێستا لهگهڵ ئهوهی كه ئهم دۆخه پرت له ئه‌زموونكردنه‌وه نزیكه تا دۆخی جاران ،هێشتا یاده‌وه‌ری وه‌ك پێویست ده‌رناكه‌وێت .هه‌شتاكان ،نه‌وه‌ده‌كان و ئهو ڕووداوگه‌له‌ی كه ئهم ده‌یانه لهگهڵ خۆیان هێنابوویان ،ههموو له یاده‌وه‌رییه‌كی ده‌ستلێنه‌دراوی تۆكمه‌دا خۆیان پاراستووه .ڕاسته ئه‌گه‌ری تیاچوونی ئهم یاده‌وه‌رییه‌ش به مردنی نه‌وه‌ی كۆن نزیكه ،به‌اڵم زه‌مه‌نی ئێستا دره‌نگرت ده‌بێته یاده‌وه‌ری .به‌رهه‌مهێرناوه زۆره‌كان، جه‌نجاڵی و فره پیشه‌یی ،فره وابه‌سته‌یی و گۆڕانی خێرا ،ههموو ئهو تایبه‌مته‌ندییانه‌ن كه تاكی ئێستا كه‌وتووه‌ته ناویانه‌وه. بۆ مرۆڤی ئێستای ئێمه گرنگ نییه چهند له‌حزه‌ی هه‌بێت، ئه‌وه‌نده‌ی گرنگه چهند ده‌ستاوردی هه‌یه و دهبێت ه خاوهنی چ شتێك. به جۆرێك ئه‌مڕۆ گرنگ نییه چیرت چ به‌هایه‌ك ده‌توانێت مبێنێته‌وه، هه‌روه‌ك چۆن گرنگییش نییه ئێستا چۆن یاده‌وه‌رییه‌كی هاوبه‌ش ده‌داته دوای خۆی .ڕەنگه ئهم قۆناغه كه‌مرت رسوشتی مرۆڤانه‌ی خۆمان بنوێنێت، یاده‌وه‌رییش هه‌مان چاره‌نووسی هه‌یه.
پیاوێك :هه‌ژار ئهو كه‌سه‌یه دڵی هه‌ژار بێت ،زۆربه‌ی خهڵكی ئه‌مڕۆش بهو شێوه‌یه‌ن
هه‌ژاره‌كان بێخه‌متر ده‌ژین
راپۆرت :ڕەزا هه‌ورامی ئه‌گه‌ر ه��ه‌ژاری بە سامان و پار ه بێت ،ئهی بۆچی ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان نابنه ئاسووده‌ترینه‌كان؟ بۆچی ناتوانن وه‌ك ه �ه‌ژاره‌ك��ان النی ك �هم سه‌ریان سووك و س��اده بژین؟ ه �ه‌ژاری وه‌ك وتوویانه «خۆشه به‌اڵم قۆرته‌كانی ناخۆشن» .واته پێشهاته‌كانی نه‌خوازراو و ئازارده‌رن ،به‌اڵم هه‌ژاره‌كان شتێكیان هه‌یه كه ئه‌وپه‌ڕی ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان نییانه و ناشیگه‌نێ .ڕەنگه هه‌مان ئهو خۆزگه و ساده ڕوانینه‌یان بۆ ژیان وایكردبێت بێخه‌مرت ده‌ركه‌ون سامان نووریی ڕاگه‌یاندكار له واڵتی فنله‌ندا ،له‌باره‌ی هه‌ژارییه‌وه وتی «وابزانم ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ته‌نیا بیری پاره‌یان هه‌یه، له‌هه‌ركوێ به‌رژەوه‌ندی هه‌بێت ئه‌وانیش ته‌نیا له‌وێ ده‌رده‌ك �ه‌ون .هه‌ژاران كه‌مرت ئهم چه‌شنه بیركردنه‌وه‌یان هه‌یه و وا
ته‌ماشای ژیان ناكه‌ن .بێخه‌میی هه‌ژاران له‌وه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت كه بیریان الی ئهوه نییه دهبێت ئه‌وه‌نده و ئه‌وه‌نده‌ی زیاتریان دهست بكه‌وێت». سامان ئه‌حمه‌د ،مامۆستا ،پێی وایه هه‌ژاره‌كان خه‌ویان خۆشرت و ئارامرته، ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده زی��ات��ر م��ان��دوو ده‌ب���ن و زۆرتریش به‌رپرسیارترن له په‌یداكردنی ن��ان و ژی���ان .ڕاس��ت �ه س �ه‌رم��ای �ه‌دار و ده‌وڵ �هم �ه‌ن��ده‌ك��ان زی��ات��ری��ان هه‌یه و ده‌ستڕۆیشتووترن ،ب��ه‌اڵم هیچكات ده‌وڵه‌مه‌ندێك ناتوانێت وه‌ك هه‌ژارێك خ��ۆش ب��ژی و بێكێشه بیگوزه‌رێنێت. سامان وتیشی :ده‌وڵه‌مه‌ندییش كێشه‌ی خ��ۆی هه‌یه و ههمیشه سه‌رقاڵی و بێزاریی به‌شی ئهو كه‌سانه‌یه كه شه‌و و ڕۆژیان خستووه‌ته سه‌ریه‌ك و فریاش ناكه‌ون. شه‌هرام محه‌مه‌د له واڵتی به‌ریتانیا
ده‌ژی و پێی وایه هه‌ژاری ڕازیبوونه ب ه چاره‌نووس و ئهو به‌شه‌ی كه خ��ودا به مرۆڤی داوه .هه‌رچه‌ند دهبێت هه‌وڵی به‌رده‌وام بده‌یت ،به‌اڵم ئهم قه‌ناعه‌ته زۆر گرنگه بۆ مرۆڤ و ناهێڵێت چاوچنۆك بێت و هه‌وڵی ته‌نیا خۆی بدات .شه‌هرام وتیشی «هه‌ژاره‌كان دڵیان ده‌وڵه‌مه‌ندتره و ڕەنگه ئهوهی هه‌یانه و نییانه بتوانیت لێیان داوا بكه‌یت ،به‌اڵم ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان زۆریان وا نیین». ته‌ژنه محه‌مه‌د ،كچی هه‌ژارێكه و باوكی ده‌ستگێڕە له بازاڕ و وتی «قه‌د نه‌بووه باوكم دڵ��ی شكاندبین ل�هوهی كه پێامنه‌وه دیاربێت منداڵی پیاوێكی هه‌ژارین» .ته‌ژنه هه‌روه‌ها دهڵێت «باوكم زۆریش ماندوو دهبێت ،به‌اڵم دڵی گه‌وره‌یه و ساده‌ییه‌كه‌ی وای��ك��ردووه هه‌موومان بهو جۆره په‌روه‌رده بكات كه خۆمان به گه‌وره‌تر له هیچ كهس و خه‌ڵكانی تر
توێژه‌رێكی كۆمه‌اڵیه‌تی :كولتوورێك هه‌ی ه ك ه پشتگیریی زیاتری ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ده‌كات نه‌زانین .من هیچكات ئاواتم نه‌خواستووه كچی پیاوێكی ده‌وڵه‌مه‌ند بم». محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ،هاوواڵتییه‌كی 50ساڵه و زۆر هه‌ژاری و گرانیی بینیوه، له‌باره‌ی هه‌ژارییه‌وه دهڵێت «ئه‌گه‌ر خه‌ڵك واز بهێنێت و ئه‌وه‌نده ته‌ماع و هه‌ڵپه‌كردن بۆ پاره له‌ناوماندا نه‌بێت، كێشه بۆ ه��ه‌ژاران نایه‌ته پێش» .ئهو وتیشی «جاران خه‌ڵك تێكڕا هه‌ژار بوون، چونكه دڵیان ده‌وڵه‌مه‌ند بوو ،گوێیان به هیچ ن�ه‌ده‌دا و هه‌مووانیش بێكێشه ده‌ژیان ،به‌اڵم مرۆڤی ئه‌مڕۆ به هیچ تێر ناخوات ،ئهمه كێشه‌ی بۆ سه‌رجه‌م خه‌ڵك دروس��ت��ك��ردووه ،كه‌واته ئێستا ههموو
خه‌ڵك له هه‌ژارییەکى گه‌وره‌دا ده‌ژین». سیروان حه‌مه‌سه‌عیدی توێژەری كۆمه‌اڵیه‌تی ،وا ده‌ڕوانێته ئهم بابه‌ته كه هه‌ژاران به چه‌شنی ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان زۆر نه‌كه‌وتوونه‌ته داوی ژیان و ههر ئه‌وه‌نده‌یان هه‌بێت نه‌كه‌ونه ئه‌مال و ئ�ه‌والك��ردن ،پێی ده‌ژی��ن .جگه له‌وه‌ش چاوچنۆك نیین و مانایه‌كیان بۆ ژیان هه‌یه .سیروان باسی ل �ه‌وه‌ش كرد كه هه‌ژاری ڕاسته كێشه‌ی خۆی هه‌یه ،به‌اڵم ساده‌یی و بێخه‌میی زیاتری كه‌سه‌كانی تێدا ده‌رده‌كه‌وێت .كولتوورێكیش هه‌یه پشتگیریی ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان زیاتر ده‌كات كه خۆیان له‌وانی تر به گه‌وره‌تر بزانن.
جیابوونه‌وه‌كان زیاترن و هۆكاره‌كانیش هه‌مان شت ژنێكی جیابووه‌وه :كه‌مبوونه‌وه‌ی قوربانیدان هۆكاری زۆری جیابوونه‌وه‌كانه
ڕاپۆرت :شه‌یام مه‌حموود كێشه‌یه‌كی ههمیشه باو و ئاماده‌ی ه و ه��ه‌ردوو ڕەگ�ه‌زی��ش پێیان وای �ه ئهم جیابوونه‌وه‌یه بۆ نه‌گونجان و دڵپیسی و خراپیی ب��اری ئابووریی خێزانه‌كه ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�هوه .سه‌یرترین شت ئه‌وه‌یه كه جیابوونه‌وه سااڵنه هه‌ڵده‌كشێت و هۆكاره‌كان هه‌مان هۆكاری جێگیرن و كه‌مرت گۆڕانیان به‌سه‌ردا دێت .ئهمه واده‌ك��ات ب��ه‌رده‌وام له هۆكاری نوێ و سه‌رنجڕاكێش بپرسین بۆ زیادبوونی ته‌اڵق. ح��س��ێ��ن م��ح��هم��ه‌دی ی��اس��ان��اس له‌وباره‌یه‌وه دهڵێت ،سااڵنه چوار تا پێنج هێنده كه‌یسی جیابوونه‌وه‌ی خێزانی دێته‌وه به‌رده‌ستیان كه زیاتر به‌رهه‌می جیاوازیی ته‌مه‌ن و بیروڕا و نه‌بوونی خۆشه‌ویستیی دوای هاوسه‌رگیرییه. ه���ه‌روه‌ه���ا ن��ه‌ب��وون��ی ه��وش��ی��اری و تێگه‌یشتنی پێویسته ل�ه‌س�ه‌ر یه‌كرت. زۆرجاریش ده‌س��ت��وه‌ردان و كاریگه‌ری گ���ه‌وره‌ی هه‌یه ل�ه‌س�ه‌ر ئاسانكردنی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی خێزانی. شه‌هێن م �ه‌ح��م��وود ،ه��اوواڵت��ی، كه هێشتا نه‌چووه‌ته پرۆسه‌كه‌وه وتی
«ه��ۆك��اری جیابوونه‌وه‌ی ژن و مێرد ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �هوه ب��ۆ دڵپیسیی ڕەگ��ه‌زی به‌رانبه‌ر .زۆرجار له‌ماوه‌ی ده‌ستگیرانیدا خێرا ئهوه ڕوو ده‌دات ،چونكه ئه‌وكاته زوو ك�ه‌س�ه‌ك��ان ب �هران��ب �ه‌ره‌ك �هی��ان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت». ئارام تاڵه‌بانی ،مامۆستای ئایینی، به‌م شێوه‌یه باسی له هۆكاره‌كانی ته‌اڵق كرد «كچ و كوڕی ئه‌مڕۆ عاتیفییانه بیر له پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیریی ده‌كه‌نه‌وه. هه‌روه‌ها له‌به‌رچاو نه‌گرتنی فه‌رموده‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ره (د.خ) كاتێك ده‌فه‌رموێت: ئافره‌ت له‌به‌ر چوار شت ماره ده‌كرێت، جوانی ،بنه‌ماڵه ،ماڵ و سامان یان ئایین و ئاكار .لێردا په‌یامبه‌رمان زیاتر جه‌خت لهسهر هه‌ڵبژاردنی ئایین و ئاكاره‌كه ده‌كاته‌وه ،كه ڕەنگه ئه‌مڕۆ له دواوه‌ی هه‌ڵبژاردن و تایبه‌مته‌ندییه‌كانی تره‌وه بن». جیهاد جه‌الل ،توێژەری كۆمه‌اڵیه‌تی، ده‌رباره‌ی ئهو دیارده‌یه دهڵێت «نه‌بوونی بیمه و دڵنیایی كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ ژیانی داه��ات��وو و ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ی خێزانی، پێكه‌وه هۆ‌كارن بۆ جیابوونه‌وه .هه‌روه‌ها نه‌بوونی خۆشه‌ویستیش یه‌كێكی تره له
هۆیه‌كان .ڕەنگه سه‌ره‌تایه‌كی پێویست له نێوان هاوسه‌ره‌كان له كاتی یه‌كرت ناسین و پێكه‌وەبوونیان وه‌ك پێویست نه‌بێت ،ههموو شتێكیش لهو كاته‌وه له به‌ره‌نجامی گفتوگۆكردنه‌وه ده‌توانرێت بزانرێت و دواتر نابێته گرێ و گرفت بۆ هه‌ردووال». مه‌ریوان مسته‌فای گه‌نج ،پێی وابوو كه بڕیاردانی پێش وه‌خت له‌الیه‌ن كوڕ و كچه‌كه‌وه و به ڕووكه‌ش به‌دڵبوون و په‌سه‌ندكردنی یه‌كرت ،وایكردووه حسابی زۆر شت نه‌كرێت .دڵپیسی و گومانی خراپ به یه‌كرت ،نه‌بوونی قه‌ناعه‌ت له ڕووی ئابوورییه‌وه ،نه‌بوونی ڕاستگۆیی و ڕاشكاوی و خۆزاڵكردنی یه‌كێكیان، هۆی سه‌ره‌كین بۆ جیابوونه‌وه .پێویسته ته‌واو له یه‌ك شاره‌زابن ،هه‌رچه‌نده ئێستا بۆ خۆشیش بێت ،جیابوونه‌وه ههر ڕوو ده‌دات. هاوواڵتی شه‌هێن فه‌قێی ته‌مه‌ن 28ساڵ ،پێیوایه هاوسه‌رگیری ڕێزگرتن و خۆشه‌ویستی و قوربانیدانه و هیچ ژنێك نییه پێش ئهم مه‌رجانه مه‌رجی تری هه‌بێت .شه‌هێن وتیشی «قوربانیدانه‌كه ه���ه‌ر س��ه‌ره‌ت��ا ده‌ب��ێ��ت ل �ه ڕەگ���ه‌زی
مێینه‌وه ده‌ستپێبكات ،جیابوونه‌وه‌ش ههر پێشهاته خراپه‌كه‌ی به‌رۆكی ژنان ده‌گرێته‌وه». س���ه‌وس���ه‌ن ه���ه‌رێ���م ،خ��اوه‌ن��ی چیرۆكێكی جیابوونه‌وه‌یه له دادگا و وتی «ئه‌مڕۆ زۆر هۆكار هه‌ن بۆ جیابوونه‌وه، له‌وانه هاتنی ئینته‌رنێت و میدیاكان كه ناپاكیی خێزانییان گه‌یاندووه‌ته ئاستێكی چاوه‌ڕواننه‌كراوه .دواتریش ك��ار و پیشه‌ی زۆر و ماندوویه‌تی هۆكاری كه‌مبوونه‌وه‌ی خۆشه‌ویستی و گرنگیپێدانی هاوسه‌ره‌كان به‌رانبه‌ر یه‌كرتن ،كه ئهمه خۆبه‌خۆ ده‌بێته هۆی دوورك �ه‌وت��ن �هوهی ه���ه‌ردوو ڕەگ��ه‌ز له یه‌كرت» .سه‌وسه‌ن زۆر نیگه‌رانانه وتی «ئ�هوان�هی كه دووچ��اری ئهم كێشه‌یه ده‌ب���ن ،متامنه‌یان ب�ه كه‌سانێكی تر نامێنێت كه دواتر سه‌رله‌نوێ له‌گه‌ڵیان ژیان ده‌ستپێبكه‌نه‌وه». ك��ه‌وات��ه هه‌ڵكشانی كۆمه‌ڵگا و ئ��اڵ��ۆزب��وون��ی ژی���ان ،وای��ان��ك��ردووه خۆشه‌ویستی و په‌یوه‌ستبوون له نێوان هاوسه‌ره‌كاندا كه‌م بكه‌نه‌وه .بڕیاردانی پێشوه‌خت و خێرا ،گرفتی سه‌ره‌كیی ژیانی داهاتوون.
13 ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
ڕوانین
ئه‌ره‌ستۆ ،سیاسه‌ت )(20 د .سه‌باح به‌رزنجی *
««
ئه‌ره‌ستۆ ئێستاش كاریگه‌ریی خۆی له تێگه‌یشتنی سیاسه‌تی نێونه‌ته‌وه‌یی و دیدگای خۆرئاواییه‌كان سه‌باره‌ت به رۆڵی ده‌وڵه‌ت ،هه‌یه
كتێبی سیاسه‌تی ئه‌ره‌ستۆمان ب ه نوقسانی و به په‌رته‌وازه‌یی كه‌وتووه‌ته ب��ه‌رده‌س��ت .ل �هم كتێبه‌دا ئه‌ره‌ستۆ بیردۆزه‌ی خۆی سه‌باره‌ت به ده‌وڵه‌ت خستووه‌ته‌ڕوو ،كه له یه‌ك كاتدا دژی بۆچوونه‌كانی سۆكرات و ئه‌فالتوون و ته‌نانه‌ت بۆچوونی سۆفیستائییه‌كان ب���وو ،ئ��هو ن��هی��ده‌وت ك �ه ده‌وڵ���ه‌ت لهسهر مه‌بنای خۆشویستنی عه‌قڵ پێكدێت وه‌ك ئه‌فالتوون بڕوای وابوو، نه‌یشی ده‌وت ده‌وڵ��ه‌ت به‌ره‌نجامی رێكه‌وتنی خه‌ڵكه له نێوان خۆیاندا وه‌ك سۆفیسته‌كان ئیددیعایان ده‌كرد. ده‌وڵ�ه‌ت له دیدگای ئه‌ودا به‌رزترین شكڵ و شێوه‌ی كۆمه‌ڵ بوو .هه‌رچه‌ند پێش دروس��ت��ب��وون��ی ده‌وڵ����ه‌ت زۆر ق���ه‌واره‌ی تر بوونی ه �ه‌ب��ووه ،به‌اڵم هیچیان وه‌ك ده‌وڵ���ه‌ت بایه‌خدار نه‌بوون .نرخی ده‌وڵ�ه‌ت به‌سرتاوه به خۆیه‌وه .كه‌واته مرۆڤ زینده‌وه‌رێكی سیاسییه.
ل��هو رووه‌وه ك �ه ده‌وڵ����ه‌ت له چهند توخم و ره‌گه‌زی وه‌ك خێزان و چین و توێژی گه‌وره‌كان و كۆیله‌كان پێكدێت ،بۆیه پێویسته توێژینه‌وه بۆ ژن و پیاو و ئه‌وانی دیكه‌ش بكرێ. پێی وای���ه ك��ۆی�لای�ه‌ت��ی ره‌گ�ه‌زێ��ك��ی بنه‌ڕە‌تییه له ئابووریدا ،به جۆریك كه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌سته‌مه ،چونكه كۆیله به رسوشت كۆیله‌یه! رێشده‌كه‌وێ كهسانی ئ��ازاد له ئه‌نجامی جه‌نگ ببنه كۆیله ،بۆیه پێویسته جیاكارییه‌ك بكرێت له نێوان كه‌سی ئازاد و كه‌سی كۆیله ،كه ئه‌ویش له جیاكردنه‌وه‌ی شكۆمه‌ندی و په‌ستییدا (الفضیلة و الرذیلة) خۆی ده‌بینێته‌وه .خاڵی جیاوازیی نێوان دهسهاڵتی ده‌وڵه‌ت و دهسهاڵتی گهوره ئه‌وه‌یه كه ده‌وڵ �ه‌ت به‌سه‌ر كهسانی ئ��ازاددا فه‌رمانڕە‌وایی ده‌ك��ات ،به‌اڵم گهوره به‌سه‌ر كهسانی كۆیله‌دا .جاری واش هه‌یه ك�ه كه‌سێك ده‌س�ه‌اڵت��ی
به‌سه‌ر كه‌سانێكی ئازاددا هه‌یه ،وه‌ك ئهوهی پیاو به‌سه‌ر ژن و مناڵه‌كانیدا ،به جیاوازیی ئهوهی كه ده‌سه‌اڵت به‌سه‌ر ژن��دا له حوكمی كۆماریی ده‌چێت، ده‌س�ه‌اڵت به‌سه‌ر منداڵدا له حوكمی پاشایه‌تی .دوای ئهمه ئه‌ره‌ستۆ ده‌ڕواته سه‌ر پێناسه‌ی هاوواڵتیی راسته‌قینه كه الی ئهو مافی هاوواڵتیبوون له ژیانی ناوشاردا پوختده‌بێته‌وه .هاوواڵتی ئهو مافه‌ی هه‌یه كه داوای ماف بكات له رێ��ی سكااڵكردنه‌وه و به‌شدار بێت له سیستمی دادوه‌ری��دا ،له‌م رووه‌وه هاوواڵتی ئهو كه‌سه‌یه كه له یه‌ك كاتدا توانای فه‌رمان ده‌ركردن و گوێڕایه‌ڵیی هه‌بێت .پیشه‌گه‌ران ل�ه ده‌وڵ�ه‌ت��ی ئه‌ره‌ستۆدا هاوواڵتییه‌كی ته‌واو عه‌یار نین ،چونكه سیاسه‌تكردن پێویستی به كاتی فه‌راغ هه‌یه كه ئه‌وان نییانه. سه‌روه‌ریی فه‌رمانڕە‌وایه‌تی تایبه‌ته به ده‌وڵ��ه‌ت��هوه ،ئه‌گه‌ر س�ه‌روه‌ری��ی هی تاكه‌كه‌س بێت ،ئ �هوه حوكمی
پاشایه‌تییه ،ئه‌گه‌ر هی گرووپێكی دیاریكراو بێت ،ئهوه ئه‌ریستۆكراتییه، ئه‌گه‌ر هی ژماره‌یه‌كی زۆربێت ده‌بێته كۆماریی .منوونه‌ی خراپی ئهم سێ سیسته‌مه پێی ده‌وت��رێ دیكتاتۆری، ئۆلیگارشی و دیموكراتی .گه‌ل توانای ئهوهی هه‌یه لهگهڵ هه‌ركام له‌م شێوه فه‌رمانڕە‌واییانه خ��ۆی بگونجێنێت، هه‌رچه‌نده ج��ۆره خراپه‌كانی حوكم پێچه‌وانه‌ی رسوش�ت�ن .ده‌وڵ���ه‌ت به ته‌بیعه‌ت سێ ئه‌ركی هه‌یه :راوێ��ژ، به‌ڕێوه‌بردن و دادوه‌ریی ،كه له‌ڕاستیدا ب��ه زاراوه‌ی ئ��هم��ڕۆ ده‌ب��ێ��ت �ه سێ ده‌سه‌اڵته‌كه ( یاسادانان ،جێبه‌جێكردن، دادوه‌ریی) .ئیمپریالیزمی ده‌وڵه‌تانیش پاساوی خۆی هه‌یه ،چونكه ههندێك له گه‌الن ده‌گه‌نه ئه‌وپه‌ڕی شارستانێتی، بۆ منوونه یۆنانییه‌كان كه له لوتكه‌ی ده‌س��ه‌اڵت��دا ب���وون و ئ��هو مافه‌یان هه‌بووه به‌سه‌ر گه‌النی دواكه‌وتوودا فه‌رمانڕە‌وایی بكهن .له غه‌یری ئهو
حاڵه‌ته‌دا داگیركردن ره‌وا نییه. ل��ه پ��ێ��ن��اوی ب��ه‌رژەون��دی��ی تاكه‌كاندا ده‌بێ ده‌وڵ �ه‌ت بۆخۆی ئه‌ركی پ�ه‌روه‌رده‌ك��رن��ی��ان بگرێته ئه‌ستۆ .كتێبی سیاسه‌تی ئه‌ره‌ستۆ ئێستاش ك��اری��گ �هری��ی خ��ۆی له تێگه‌یشتنی سیاسه‌تی نێونه‌ته‌وه‌یی و دیدگای خۆرئاواییه‌كان سه‌باره‌ت به رۆڵی ده‌وڵه‌ت ،هه‌یه .ههر بۆیه ناكرێت هه‌ژمونی دهسهاڵتی خۆرئاوا و خۆفه‌رزكردنیان به‌سه‌ر گه‌النی دیكه‌دا ،به‌دوور و به‌ده‌ر لهو دیدگا فه‌لسه‌فییه بخوێنینه‌وه .سیاسه‌تی ئه‌ره‌ستۆ سیاسه‌تێكی چینایه‌تی و پاوانخوازیی و خۆسه‌پاندنه ،به‌اڵم ئینكار ناكرێت كه ئاوێنه‌یه‌كی ته‌واو نومای واقیعی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌ورانی خۆیشی بووه. هەفتانە دەینووسێت
پاشه‌كشه‌ی یه‌كێتی ،هۆكار و به‌ره‌نجام جه‌الل حه‌سه‌ن ل �هم هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌ی 2013دا ،ك ه تا نووسینی ئهم بابه‌ته، به‌ره‌نجامه به‌راییه‌كانی ڕانه‌گه‌یه‌ندراوه، تهنها یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان به به‌راورد لهگهڵ الیه‌نه كاریگه‌ره‌كانی تردا ژم��اره‌ی كورسییه‌كانی كه‌میكردووه به به‌راورد لهگهڵ هه‌ڵبژاردنی پێشوودا كه لهگهڵ پارتی دیموكراتی كوردستاندا به یه‌كه‌وه دابه‌زین و تیایدا یه‌كێتی بووه خاوهنی 29كورسی ،بێ لهو پۆستانه‌س ك ه وه‌ریانگرتبوو له په‌رله‌ماندا .به‌اڵم ئهوهی چاوه‌ڕوانكراوه له‌م هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌دا ،دابه‌زینی به‌رچاوی
كورسییه‌كانیان به نزیكه‌ی 10كورسی، وات���ه زی��ات��ر ل �ه %35ده‌نگه‌كانیان له‌ده‌ستداوه .ئهوهی ده‌مه‌وێت لێره‌دا باسی بكهم ،ههندێك له هۆكاره‌كانی ئهم پاشه‌كشه‌یه‌ی یه‌كێتی و ههندێك له به‌ره‌نجامه‌كانێتی لهسهر ئهو كارایی ئهو كابینه‌یه‌ی كه پێكدێت. له هۆكاره‌كانی پاشه‌كشه‌ی یه‌كێتی ئاماژە به چهند خاڵێكی كه‌م ده‌که‌م: -1خاڵی الوازی یه‌كێتی له كاتی بانگه‌شه‌كاندا ئه‌وه‌یه كه بۆ ڕاكێشانی ده‌ن��گ��ده‌ر زیاتر پشت به ڕاب���ردووی ده‌به‌ستێت ،زیاتر ل��هوهی پشت به ئێستا ببه‌ستێت ،ئ �هم �ه‌ش زۆر به ڕوون��ی له بانگه‌شه‌ی كاندیده‌كان و قسه‌وباسی جه‌ماوه‌ره‌كه‌یاندا دیاربوو. ش به شه‌رعیه‌تی شاخ و ئهم پشبه‌ستنه به ڕاب��ردوو ،به‌شێكی به هۆی ئه‌وه‌وه بووه كه یه‌كێتی كه‌مرت له‌م كابینانه‌دا توانیبووی كاراكته‌ری سه‌ره‌كی بێت و جێگا ده‌ستی به ڕوونی دیار بێت. -2غ��ی��اب��ی تاڵه‌بانی هۆكارێكی تری ئهم پاشه‌كشه‌یه بوو ،به تایبه‌ت
ك ه ئه‌مجاره ههموو سه‌ركرده‌ی پارت ه سیاسییه كاریگه‌ره‌كان به‌شداری كارایان له هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا كرد. -3م���ه‌ك���ت���ه‌ب س��ی��اس��ی��ی�ه‌ك��ان��ی یه‌كێتیش به‌شدارێكی كاریگه‌ری ئهم پاشه‌كشه‌یه بوون .ڕاشكاوانه بیڵێم كه له سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیدا تهنها چهند كه‌سێكیان ده‌توانرێت بوترێت شیاون بۆ پۆسته‌كانیان و بۆ گوژمدانه‌وه به یه‌كێتی، ئه‌گه‌ر عه‌قاڵنییانه و به وی��ژدان �هوه ب �ه‌رژەوه‌ن��دی��ی یه‌كێتییان بویستایه، ده‌بوایه ل ه به‌ره‌نجامی ئهم هه‌ڵبژاردنه‌دا ده‌ستیان له‌كار بكێشایه‌ته‌وه ،جێگه‌یان بۆ كۆمه‌ڵیك كادری لێوه‌شاوه و شایان
چۆڵ بكردایه كه بێنه پێشه‌وه و یه‌كێتی له‌م ته‌نگژەیه ڕزگار بكهن ،به تایبه‌ت ك ه دوو هه‌ڵبژاردنی تریش له پێشه و كار وا بڕوات پاشه‌كشه‌ی زیاتریش ل ه یه‌كێتی ده‌بینین. -4هاتنه پێشه‌وه و ده‌نگدانی نه‌وه‌یه‌كی نوێ كه له دایكبووی دوای ڕاپه‌ڕینن و ناتوانرێت به باسكردن له شه‌رعیه‌تی شاخ و شانازیكردن به ڕاب��ردووه سه‌رنجیان ڕابكێرشێت .ئهم نه‌وه‌ی ه خاوه‌نی‌ڕۆحێكی ڕەخنه‌گرانه‌یه و وێڵی دوای شكاندنی بته سیاسییه‌كانه كه سه‌رده‌مانێك نه‌ده‌توانرا به سلبی ناویشیان بهێرنایه .ئهم نه‌وه‌یه سه‌یر ده‌كات كه
ئه‌گه‌ر یه‌كێتی له‌م ته‌نگژه‌ی ه ڕزگاری نه‌بێت ،ل ه دوو هه‌ڵبژاردنی داهاتوو پاشه‌كشه‌ی زیاتریش له یه‌كێتی ده‌بینین.
شه‌فافیه‌ت له ئاستی پێویستدا نییه و داهاتی كوردستانیش له چنگی چهند كۆمپانیایه‌كی حیزبیدایه ،ساڵ به ساڵیش ده‌رفه‌تی كار ڕوو له كه‌مبوونه‌وه‌یه ،بۆیه هه‌وڵ و توانای خۆی خستووه‌ته‌گه‌ڕ بۆ ئهوهی سیسته‌می ئیداریی له هه‌رێمدا ب ه شێوه‌یه‌كی تر بگۆڕێت ،هه‌رچه‌نده له سه‌دا سه‌د دڵنیاش نییه كه ئایا ئهم گۆرانكارییه به بهرژەوهندیی ته‌واوی ئه‌ماندا ده‌شكێته‌وه ،ب�ه‌اڵم ئومێدیان له‌سه‌ر‌هه‌‌ڵچنیوه. -5هاتنه‌پێشه‌وه‌ی هێزێكی وه‌ك گۆڕان ،كه توانیی النی كه‌م بێته ده‌نگ لهسهر ئ �هو بابه‌تانه‌ی كه له خاڵی چ��واره‌م��دا باسمكردوون و به ئاشكرا «پ��ی��رۆزى»ی به‌رپرسه‌كانی شكاند و ڕوویه‌كی تری ئه‌وانی پیشانی گه‌نجه‌كان و نه‌وه‌ی دوای ڕاپه‌ڕین دا. له به‌ره‌نجامه‌كانی ئهم هه‌ڵبژاردنه و دوای به فه‌رمی ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌كان، كابینه‌یه‌كی نوێی حكومه‌تی هه‌رێم پێكده‌هێرنێت ،ك �ه ڕەن��گ �ه یه‌كێتی به‌شداریی تێدا بكات .ب �ه‌اڵم ئه‌گه‌ر
یه‌كێتی ببێته ئۆپۆزسیۆن و به‌شداری له پێكهێنانی كابینه‌ی نوێدا نه‌كات ،ئه‌وا پێشبینی دهكهم كه: -1زۆرب����هی ك��اری وه‌زاره‌ت��ه‌ك��ان جۆرێك له ناچاالكییان پێوه ببیرنێت ،به تایبه‌ت له پارێزگای سلێامنی ،هۆكاری س �ه‌ره‌ك��ی��ی ئ �هم �ه‌ش ئ��هوهی��ه ك �ه له ماوه‌ی دهسهاڵتی یه‌كێتیدا له سلێامنی زۆرینه‌ی هه‌ره زۆری پۆسته گرنگه‌كانی (ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��هری گشتی و به‌رپرسی فه‌رمانگه‌كان) دراون به ئهو كه‌سانه‌ی ك �ه ئ�ه‌ن��دام��ی ك���ارای یه‌كێتین .ئهم پۆستانه‌ش بڕبڕەی پشتی كار و چاالكیی وه‌زاره‌ته‌كانن و به‌شداری بڕیاره‌كانن ،له به‌ره‌نجامدا ،ههر كات بیان هو‌ێت ده‌توانن ببنه به‌ربه‌ست له‌به‌رده‌م وه‌زیره‌كاندا. -2تا ئێستاش پێشمه‌رگه و ئاسایش زی��ات��ر هێزی حیزبین ن �ه‌ك حكومی، سه‌رەڕای ده‌زگای زانیاری كه سه‌رله‌به‌ری ده‌زگایه‌كی حیزبییه .به حكومی نه‌بوونی ئهم هێزانه ،جۆرێك له به‌ربه‌ست دروست ده‌كات له‌به‌رده‌م چاالكیی ههندێك له وه‌زاره‌ته په‌یوه‌ندیداره‌كاندا.
كه‌میی ته‌نسیق ل ه مێدیای كوردیدا نه‌وزاد عه‌لی فه‌تاح
ی�ه‌ك��ێ��ك ل���هو گ��رف��ت��ان �هی ك��ه ل ه كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندنی كوردیدا ،به تایبه‌ت له كوردستانه‌كه‌ماندا به‌دی ده‌كرێت، ئهو دۆخه نه‌گونجاو و بێ ته‌نسیقییه‌ی ههندێك له كه‌ناڵه‌كانه ،كه له كاتی پێشكه‌شكردنی هه‌واڵ و پرۆگرامه‌كاندا ئاراسته‌ی دهكهن ،به جۆرێك كه ناتوانن ببنه مایه‌ی سه‌رنجی وه‌رگره‌كانیان. گه‌ر به وردی��ی سه‌رنج بده‌ین ،زۆرێك له كه‌ناڵه‌كان كاتێك ه �ه‌واڵ به زمانی كرمانجی ژوروو ده‌خوێننه‌وه ،جاری وا هه‌یه له یه‌ك كاتدا له سێ كه‌ناڵه‌وه هه‌واڵه‌كانیان به زمانی كرمانجی (بادینی) یه ،ئه‌مه‌ش جۆرێك له سه‌رلێشێوان و
جاری وا هه‌ی ه له یه‌ك كاتدا ل ه چهند كهناڵێكهوه هه‌مان پرۆگرام به ستایلی جیاواز پێشكه‌ش ده‌كرێت ناهاوسه‌نگی الی بینه‌ر دروست ده‌كات، چونكه ههر كات هاونیشتیامنییامنان له ده‌ڤ �هری بادینان و پارچه‌كانی تری كوردستان بیانه‌وێت له ده‌نگوباسه‌كانی جیهان به‌ئاگا بن ،ناتوانن ل ه یه‌ك كاتدا
هه‌واڵه‌كانی ههر سێ كه‌ناڵه‌كه ببینن و به پێچه‌وانه‌شه‌وه ،دانیشتوویه‌كی شێو هزاری سۆرانی ك ه ڕەنگه له كرمانجی تێنه‌گات ،بێزار دهبێت و بواری ئهوهی پێنادرێت ئاگای له هه‌واڵه‌كان بێت.
ئهوهی ئاماژەمان بۆ كرد ،بۆ زۆرێك ل ه پرۆگرامه‌كانیش ههر ڕاسته ،له یه‌ك كاتدا له چهند كهناڵێكهوه هه‌مان پرۆگرام به ستایلی جیاواز پێشكه‌ش ده‌كرێت، ئه‌وه‌ش وای كردوو ه كه بینه‌ر نه‌توانێت به شێوه‌یه‌كی گونجاو سوود له هه‌واڵ و پرۆگرامه‌كان وه‌ربگرێت ،بۆ بره‌ودان و خزمه‌تكردن ب�ه جه‌ماوه‌ره‌كانیان پێویسته لهسهر ئهو كه‌نااڵنه بتوانن كۆنرتۆڵی ئهو بێسه‌روبه‌ره‌ییه بكهن. ئه‌ركی ڕۆژنامه‌وان و مێدیاكارانیش ه كه له ههر ده‌زگا و دامه‌زراوه و كه‌ناڵێكدا كار دهكهن ،گرنگیی ته‌واو به ته‌نسیق بده‌ن له سه‌رجه‌م به‌شه‌كاندا (هه‌واڵ ،پرۆگرام،
ریپۆرتاژ ،دیدار ) ته‌نانه‌ت گۆرانی و فیلم ه دۆكۆمێنتاری و زنجیره‌كان و هه‌واڵی وه‌رزش��ی و ...هتد .ئه‌وه‌نده‌ی سه‌یری كه‌ناڵه‌كانی خۆمان دهكهم ،جگه ل ه زۆرێك سه‌رنج و تێبینیم له كاره‌كانیاندا ،ته‌نسیقی پرۆگرامه‌كان به خاڵی الوازی زۆربه‌یان داده‌ن��ێ��م .ده‌كرێت چاو به میكانزمی كاره‌كانیاندا بخشێننه‌وه و خۆیان لهو گرفته ڕزگار بكهن ،ئه‌وكات نه ڕەنجی ئه‌وان به هه‌ده‌ر و نه كاتی بینه‌رانیش به‌فیڕۆ ده‌ڕوات ،په‌یوه‌ندیی نێوان په‌خش و وه‌ش��ان��دن و ج�هم��اوه‌ر و وه‌رگریش شێوازێكی ته‌ندروست و گونجاو به‌خۆوه ده‌بینێت.
12 ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
بۆچی ده‌نگی ئیسالمییه‌كان کەمی کرد؟ چاكسازی ل ه عه‌قڵیه‌تی ئیسالمیی كوردستان مه‌سعود عه‌بدولخالق عه‌قڵی عه‌ملانیی كورد ل ه قه‌یرانی پاشكۆیی الیه‌نی سه‌لبیی عه‌قڵیه‌تی ئه‌زموونی بیانییه ،هه‌رچی قه‌یرانی عه‌قڵیه‌تی ئیسالمیی كوردستانه ،ههر هه‌مووی لهو ه كۆبووه‌ته‌و ه ك ه له‌ژێر كاریگه‌ریی عه‌قڵی ته‌وه‌ری عروبییه، ههر میلله‌تێك بهو عه‌قڵ ه كاریگه‌ر بێت ،ئه‌ویش ل ه قه‌یران و دواكه‌وتندایه، منوونه‌ی ڕوون پاكستان و ئه‌فغانستان و تاڕاده‌یه‌كیش ئاینپه‌رو هران و الیه‌نه ئیسالمییه‌كانی كوردستانیش .ده‌بینین ههر واڵتێكی ئیسالمی ك ه عه‌قڵی ڕاسته‌وخۆ كارلێك لهگهڵ ئیسالم ده‌كات ،له‌گه‌شه‌دایه ،میلله‌تی كورد، ئه‌فغان و پاكستان ل ه ڕێی عه‌قڵی عه‌ره‌بییه‌و ه كارلێك لهگهڵ ئیسالم دهكهن ،كه‌وتوونه‌ت ه نێو قه‌یران و په‌رته‌وازه‌یی و دواكه‌وتن ،چونكه عه‌قڵی عه‌ره‌بی خۆی ل ه گه‌وره‌ترین قه‌یراندایه .عه‌قڵی عه‌ره‌بی ئهو كاته تووشی قه‌یران بوو ه ك ه ویستویه‌تی عروب ه و ئیسالم تێكه‌ڵ بكات ،ناشكرێ، ناچار ده‌ستكاریی مێژووشی ده‌و ێ و كردوویانه ،ته‌عریبی میژووی ده‌و ێ و كردوویانه ،ده‌ستكاری ده‌قی ده‌و ێ تا له ئاینێكی مرۆڤایه‌تییه‌و ه وه‌ریچه‌رخێننه ئاینێكی ڕەگه‌زپه‌رستی ،بۆ ئهوهی فه‌زڵی عه‌ره‌ب به‌سه‌ر میلله‌تانی تر بكه‌وێ .ئیرت لهو ته‌قه‌الیه‌و ه قه‌یرانی عه‌قڵی عه‌ره‌بی دروستبووه ،ئهو قه‌یرانه نه‌یتوانی بگات ه ده‌قی ئاینی ،به‌اڵم ب ه توندی گه‌یشتووه‌ت ه فقه و مێژوو و ڕوانگه‌ی سیاسی ،بهو قه‌یرانه‌ش هاتوون ه دنیای نوێ ،بهو ناسنامه‌ش هاتن ه نێو عه‌وله‌مه ،سایكس پیكۆ و به‌ڵێنی بلفۆر و سیسته‌می ئینتیداب دهسهاڵتی عه‌ره‌بی دیكتاتۆر یه‌كجاری قه‌یرانی بۆ دروستكردن ،ئهو ڕۆژەی كه تهنها عه‌ره‌ب ڕازی بوو ب ه سیسته‌می ئینتیدابی رۆژئاوا ،عه‌قڵی عه‌ره‌بی له قه‌یرانا په‌ڕییه‌و ه بۆ دیل و پاشكۆیه‌تی، لهسهر ئهو بنچینه‌ی ه واڵتانی عه‌ره‌بی له ڕۆژهه‌اڵتی ناو هڕاست دروستبووه. به‌شی ههر ه زۆری ئیسالمی كورد كه‌وتووه‌ت ه ژێر كاریگه‌ریی ئهو جۆر ه عه‌قڵ ه پڕ ل ه قه‌یرانه‌ی عه‌ره‌بی، ئیسالمیی كورد ب ه پل ه دووی موالی كۆن سه‌یر ده‌كات ،بهو ههموو قه‌یرانه‌وه ب ه كورد ده‌ڵ ێ تۆ بیرمه‌كه‌و ه عه‌قڵی عه‌ره‌بی به‌هێزتره ،من له‌جیاتی تۆ بیرده‌كه‌مه‌وه ،تۆ تهنها ل ه خزمه‌تدابه، ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌شم كرد ئه‌وا هه‌ڵه‌ی من له ڕاستی تۆ دروسترته ،بهو ڕوانگ ه سه‌قه‌ته ئیسالمیی كورد سه‌یری جیهان ده‌كات، ئێستا عه‌قڵی عه‌ره‌بی دواكه‌وتوترین عه‌قڵ ه ل ه جیهان ،تا ئێستا ناتوانێ ده‌رزییه‌ك دروست بكات ،كه‌چی نب بهو عه‌قڵه ئاینپه‌رو هرانی كورد موعجی قه‌یراناویی ه و ده‌یه‌و ێ خۆی و نه‌وه‌ی نو ێ له‌ژێر سایه‌ی ئهو عه‌قڵ ه په‌روه‌رده بكات ،توشی دابڕان ده‌ب ێ و ده‌نگی زیاد ناكا ،ل ه نێوخۆ په‌رته‌واز ه دهبن، سیاسه‌تی ده‌ره‌و ه و ناوه‌وه‌یان له‌نگ ده‌بێ ،ئهوهی دڵخۆشكه‌ر ه خه‌ریك ه به ڕوونی هه‌ست بكر ێ ك ه ئهو قه‌یرانه ئیسرتاد ه و ل ه ناخی ئیسالمی كورد و ل ه ناخی ئاینیش هه‌ڵنه‌قواڵوه ،بۆیه ئومێدی چاكسازی و په‌ڕینه‌و ه لهو قه‌یران ه مه‌حاڵ نییه.
محه‌مه‌د هه‌ریری ـ لەندەن زۆرب��هی پێشبینییه‌كان ئاماژەیان ده‌ك��رد بۆ ئ��هوهی كه ه���ه‌ردوو حزبی ئیسالمی ،واته كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو ،به هه‌ردوكیان ١٦كورسی ده‌هێنن ،كۆمه‌ڵ ٦و یه‌كگرتوو ١٠ك��ورس��ی ،ل �ه پاش باڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كان به‌داخه‌وه كورسییه‌كیش ل��هوهی چ��اوه‌ڕوان��ده‌ك�را كه‌مرتی ك��رد ،كاتێ یه‌كگرتوو تهنها ٩ كورسیی هێنا .بهو ئه‌نجامه‌ش بێگومان له پاش یه‌كێتی ،ئیسالمییه‌كان دووه‌م شكستی گه‌وره‌ی ئهو هه‌ڵبژاردنه‌یان به‌رده‌كه‌وێت. هه‌ڵبه‌ته هۆكار زۆرن بۆ ئهو ده‌ره‌نجامه، هه‌رچه‌نده هه‌ردوو الیه‌نه‌كه باسی پاساوی زۆر سه‌یر دهكهن .یه‌كگرتوو لهسهر ئاستی فه‌رمیدا جارێ هیچی نه‌وتووه ،له‌وانه‌یه ل�ه داه��ات��ووش��دا هیچ نه‌ڵێت ،به‌پێی سیاسه‌تی كۆنبوون و متبوون ،هه‌رچه‌نده میدیاكانی یه‌كگرتوو ههر باسی ته‌زویر و كه‌مبوونه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانی خۆیان دهكهن! ڕاسته له‌وانه‌یه كاریگه‌ریی ته‌زویر و فڕوفێڵی تر هه‌بێت ،به‌اڵم ناكرێت ههموو هۆكاره‌كان بگێڕدرێته‌وه بۆ ته‌زویر و شتی
تر .چاكرتین ڕەخنه ئاراسته‌ی شكسته‌كه‌ی یه‌كگرتوو كرابێت ،وت��اره‌ك �هی «ه��ادی عه‌لی»یه ب ه ناوی «یه‌كگرتوو دوو هه‌نگاو بۆ دواوه» .كه له سه‌ره‌تای نووسینه‌كه‌دا دهڵێت «یه‌كگرتووی ئیسالمیی كوردستان به ههموو پێوه‌رێكی فیكری و حیزبی و جوگرافی دوای تێپه‌ربوونی 20ساڵ به‌سه‌ر ته‌مه‌نی سیاسییدا ،ده‌بوایه ئه‌مڕۆ ئهو هێزه سیاسیی ه كاریگه‌ره بووایه كه ڕێب هرایه‌تیی به‌ر ه ی ئۆپۆزسیۆنی بكردایه ،به‌اڵم مه‌خابن به‌هۆی نه‌بوونی سرتاتیژیه‌ت ی دروست و خیتابی سیاسیی الوازه‌وه ،له وێستگه هه‌ستیار و چاره‌نوسسازه‌كاندا له‌بری ئهو هی به‌الی كه‌م هه‌نگاوێك بۆ پێشه‌وه بچێت ،هه‌میش ه دوو هه‌نگاو یان زیاتر بۆ دواوه گه‌ڕاوه‌ته‌وه .»...گرنگرتین خاڵ كه هادی عه‌لی ئاماژەی پێكردوو ه ئه‌وه‌یه «به‌هۆی خیتابی سیاسیی نه‌رم و هه‌ندێ هه‌ڵوێستی سازشكارانه به‌رامبه‌ر به ده‌سه‌اڵت و سه‌رهه‌ڵدان ی لیستی گۆڕان به خیتابه سیاسییه به‌هێزه‌كه‌یه‌وه ،ئه‌وه‌بوو لیسته‌كه و یه‌كگرتوو له‌گه‌ڵیدا دووچاری شكستێكی گهوره هات «. ه��ادی عه‌لی پێیوایه له كۆنگره‌ی ئ���ای���اری ٢٠١٢ه���هم���وو پ����رۆژەی ده‌ستاوده‌ستكردنی دهسهاڵتی یه‌كه‌م و ئۆپۆزسیۆن ب��وون به‌تاڵكرایه‌وه و زینده‌به‌چاڵكرا ،به گرتنه‌به‌ری سیاسه‌تێكی سازشكارانه و به‌تاڵكردنه‌وه‌ی سرتاتیژیه‌تی ئۆپۆزسیۆنبوون .ئ �هو خیتابه الواز و له‌رزۆكه‌ی به‌رپرسانی بااڵی یه‌كگرتوو لهو هه‌ڵبژاردنه‌شدا كه پر له ته‌حه‌دا بوو له
له‌هه‌ر پرۆسه‌یه‌کی ده‌نگداندا پێوه‌ر بۆ هه‌ڵبژاردنی کاندیده‌کان ،شیاوییه‌بۆ ئهو نێوان ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن ،له گه‌رمه‌ی بانگه‌شه‌كردندا ده‌یانوت :ك ه ئه‌وان وه‌ك یه‌كگرتوو هیچ سرتاتیژێكی هاوبه‌شیان لهگهڵ الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن نییه و ئاماده‌ن به‌شداریی ده‌سه‌اڵت بكهن ،ههروا پێشوه‌خته به ساده‌یی سیاس ی ئهو دوو كارته‌یان هه‌رزانفرۆش كرد و سه‌ره‌نجام لیسته‌كه‌یان دووچ���اری ئ�هم پاشه‌كشه گه‌وره‌ی ه كرد و جارێكی تر جه‌ماوه‌ری هه‌میش ه م���ان���دووی ی�ه‌ك��گ��رت��ووی��ان نائومێدكرده‌وه .بێگومان هۆكاری ناوه‌كیش هه‌ن و زۆرن ،كه گرنگرتینیان له نه‌بوونی گیانی ڕەخنه له‌ناو ئه‌ندامانی یه‌كگرتوه و ڕێگرتن له دروستكردنی عه‌قڵیه‌تێكی داهێنه‌ر و ره‌خنه‌گرانه و زیاتر رانانیان بۆ سه‌مع و تاعه‌ت ،هۆكاری ترن بۆ نوشستی یه‌كگرتوو. به نسبه‌ت كۆمه‌ڵیشه‌وه ،له‌كاتی هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌كردنی هه‌ڵبژاردنه‌كان چه‌ندین جار ئاماژەیان بۆ ئهوه ده‌كرد ك��ه ك��ۆم��ه‌ڵ زی��ات��ر ل��ه ١٢كورسیی په‌رله‌مان مسۆگه‌ر ده‌كات ،به‌اڵم به‌پێی ئه‌نجامه‌كان ،تهنها ٦كورسیی هێناوه. كه‌وابوو ٦كورسییه‌كه‌ی تر چی لێهات،
بۆ ب ه نسیب نهبوو؟ سه‌ر هڕای باسكردنی ده‌ستكاریكردنی ده‌نگه‌كان ،ههندێك ه��ۆك��اری ت��ری��ش دی����اری ده‌ك����ه‌ن كه كاریگه‌ریی هه‌بووه لهسهر كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌رچاوی ده‌نگه‌كانیان ،گرنگرتینیان رۆڵ و ئاراسته‌كردنی ههندێك مامۆستا و بانگخواز بووه له ته‌حریمكردنی ده‌نگدان و دیارترینیان «هاورێ حه‌مه ئه‌مین و مه‌ال كرێكار» ن كه هه‌ریه‌كه‌یان داوای��ان كرد خه‌ڵكانی دیندار به‌شداری ئهو پرۆسه‌یه نه‌كه‌ن .جارێ گه‌ڕانه‌وه‌ی هۆكاری ئهو له‌كورتدانه بۆ ئهو دوو كه‌سه ،بهڕاستی سهرهڕای ساویلكه‌یی ،پێدانی قه‌باره‌یه‌كی گه‌وره‌تریشه به ئاستی كاریگه‌ریی ئه‌وانه به‌سه‌ر خه‌ڵك ب ه گشتی و كۆمه‌ڵ به تایبه‌تی، چونك ه خیتابی نه‌هیكردن له هه‌ڵبژاردن و بەشداریكردن له چاالكیی سیاسی، مه‌قوله‌تێكی زیاتر سه‌له‌فیه‌تی قاعیدیی توندڕەوه ،ب ه دیوێكی تر مه‌دخه‌لیشه له دژی ئیسالمییه‌كان ،توانای كێشكردنی خهڵكی بۆ ئهو دوو ئاڕاسته‌یه‌ش خۆی زۆر سنوورداره ،ناكرێت هۆكارێكی سنوورداری وا ببێته ه��ۆی له‌ده‌ستدانی ٦كورسی زیاتر .كێشه‌ی كۆمه‌ڵ و سه‌ركردایه‌تیی
ك��ۆم �ه‌ڵ ،ب���هڕای م��ن ،له‌جیاتی هێند ه گرنگیدان بهو سه‌له‌فییانه‌ی ناو كۆمه‌ڵ و پێدانی حه‌جمێكی گه‌وره‌تر له‌وه‌ی كه شایسته‌ن ،چاكرته كۆمه‌ڵ خۆی به‌كێشه‌ی مرۆڤی دینداری ئاساییەوە خه‌ریك بكات، له‌جیاتی مناقه‌شه عه‌قیدیی ه عه‌قیمه‌كان لهگهڵ فكری سه‌له‌فیه‌تی سه‌ره‌ڕۆ ،باشرته گرنگییه‌كی زیاتر به باسوخواسی دنیای خه‌ڵك بدات و شێلگیرانه‌تر دهسهاڵتی ڕووتكردبایه‌وه ،به هیچ جۆرێك سازشی مه‌بده‌ئی لهگهڵ ده‌س �ه‌اڵت نه‌كردبا .بۆ كۆمه‌ڵ باشرت وایه لهو قاڵبه دۆگامتیكیه ده‌ربچێت كه زیاتر له مه‌جمه‌عێكی عه‌قیدی ده‌چ��ێ��ت ت��ا حزبێكی دنیای مۆدێرن و ده‌یه‌ویت ده‌س �ه‌اڵت بگرێته ده‌س��ت .كۆمه‌ڵ دهبێت خۆی له‌ناوه‌وه یه‌كالكاته‌وه ،ئایه سه‌ر به ئیسالمێكی میانڕەوه ،یان سه‌ر به گروپێكی سه‌له‌فی ت��ون��دڕە‌وه؟ بوونی ئ�هو دوو ئاڕاسته‌یه له‌ناو كۆمه‌ڵ و نه‌بوونی ره‌خنه‌ی جیدی له فیكری سه‌له‌فیه‌ت ،كه عه‌وره‌تی به ههموو گه‌اڵی دنیا داناپۆرشێت ،به‌ڕای من هۆی سه‌ره‌كین بۆ كورتهێنانی ده‌نگه‌كانی كۆمه‌ڵ ،نه‌ك فه‌توا و بیروڕاكانی كرێكار و هاوڕێ حه‌مه ئه‌مین و كێ و كێ ،چونكه ئه‌گه‌ر به فه‌توای فه‌تواده‌ران بێت ،ئهوه ئهو دوو كه‌سه ههر حزبه‌كانی تری غه‌یری ئیسالمییان ڕەنگه پێ موسڵامن نه‌بێت، كه‌چی ده‌نگی یه‌كگرتوو و كۆمه‌ڵ پێكڕا به ته‌واوی نه‌گه‌یشته ده‌نگی یه‌كێتی به دۆڕاوییه‌وه! ئهوه باسی گۆڕان و پارتی ههر ناكه‌ین.
شكسته‌كه‌ی یه‌كێتی زه‌نگێك ه بۆ ئه‌وانی تر دلێر سـیوه‌یلی گه‌نجان و الوان ههمیشه داینه‌مۆی نوێبوونه‌وه و داهێنان و گۆڕانكاری بوون له كۆمه‌ڵگادا و پشكی شێریان به‌ركه‌وتووه .ئیراده‌ی گه‌نجان و الوان له هه‌ركۆمه‌ڵگایه‌كدا بوونی هه‌بووبێت ،نیشانه‌بووه
ب��ۆ زیندوویه‌تیی ئ �هو كۆمه‌ڵگایه و به‌ره‌پێشچوونی له‌گشت كایه‌كانی ژیاندا، به پێچه‌وانه‌شه‌وه ئه‌گه‌ر ئهو كۆمه‌ڵگایه به ڕێژەیهكی كه‌مرت ئ �هو ئیراده‌یه‌ی هه‌بووبێت ،كه‌مرت پشكی گۆڕانكاری و نوێبوونه‌وه‌ی به‌ركه‌وتووه. كۆمه‌ڵگای كوردیش به درێژایی مێژووی خۆی ،خاوهنی ئهو گه‌نجه بوێر و ئیراده به‌هێز و پۆاڵیینه بووه ،بووەته ه��ۆی زیندوویه‌تی و نوێبوونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگاكه‌ی ،كه ئه‌مه‌ش بووه‌ته هۆی ئ��هوهی هه‌ندێ الی��ه‌ن ل �هم سه‌ره‌تای پایزه‌دا ،پایزی ته‌مه‌نی بێت و ههندێك الی��ه‌ن��ی ت��ری��ش پ��ێ بنێته ب �ه‌ه��اری ته‌مه‌نیه‌وه21 .ى ئه‌یلول قۆناغێكی تری
بڕیاری ئیراده و ئیداره‌ی گه‌نجان و الوان بوو له كۆمه‌ڵگاكه‌ی ئێمه‌دا ،توانییان بیكه‌ن ه سه‌ره‌تای پایزی هه‌ندێ الیه‌ن له ئیراده و ئیداره‌ی سیاسی له هه‌رێمی كوردستاندا ،قه‌باره‌ی خۆیان پێ بڵێن و دووریان بخه‌نه‌وه ،به‌وه‌ی ئهو الیه‌نانه چیرت نهیانتوانیوه له جێگه‌ی خواست و ئومێدی ئهم گه‌نج و الوانان ه بن كه خۆیان كردووه‌ته بار به‌سه‌ر‌كۆمه‌ڵگادا. له الیه‌كی تریشه‌و ه قۆناغێكی نوێی به‌هاری هه‌ندێ الیه‌ن ده‌ستیپێكرد ،كه به ڕێژەیهكی زۆر له ئیراده‌ی گه‌نجانی ئهم هه‌رێمه‌ی به‌ده‌ستهێنا و توانی هیوا و ئومێد ب ه گه‌نجان ببه‌خشێت و متامنه‌ی گه‌نجان و الوان به‌ده‌ستبهێنێت ،به‌وه‌ی
ئهم الیه‌نان ه له شانۆی سیاسیدا ببه‌نه پێشه‌وه بۆ بڕیاردان. به‌شێوه‌یه‌كی ڕوونرت بڵێین ،ئهوهی ب��زووت��ن �هوه گ���ۆڕان به‌ده‌ستیهێنا له هه‌ڵبژاردنی ئهم جاره‌دا ،به‌رهه‌می چوار ساڵی بوێری و ئازایه‌تی و چاونه‌ترسیی الیه‌نگر و هه‌ڵسوڕاو و په‌رله‌مانتاره‌كانیان بووه له گشت هه‌ڵوێسته‌كاندا ،هه‌روه‌كو چۆن ئیسالمییه‌كانیش به‌رهه‌می كاری خ��ۆی��ان وه‌رگ���رت���هوه .ئ��هو شكسته‌ی ئێستاش توشی یه‌كێتی بووه ،باجی ئهو گوێنه‌گرتنه بوو بۆ جه‌ماوه‌ر و الیه‌نگر و كادره‌كانی خ��ۆی و سه‌ركرده‌كانی پێچه‌وانه‌ی ئیراده‌ی ئ �هوان بڕیاریان ده‌دا .ئ���هوه گ�ه‌ن��ج��ان و الوان���ن كه
زیندوویه‌تیی كۆمه‌ڵگەدا پیشان دهدهن و به ئیراده و بڕیاریان گۆڕانكاری ل ه كۆمه‌ڵگادا دروست دهكهن .له‌مه‌ودواش ئه‌رك و بڕیاری قورسرتیان ده‌كه‌وێته سه‌رشان له چاودێریكردنی به‌ڵێن و به‌رنامه و پرۆژەكان ،چونكه دواجار ئهوه بڕیار و ئراده‌ی ئهو گه‌نج و الوانایه كه ده‌توانێت شكستێك توشی ئهم الیه‌نانه بكاته‌وه له شكسته‌كه‌ی یه‌كێتی قورسرت .بۆیه ده‌ب��ێ ئهو الیه‌نانه بێخه‌م لهسهر ده‌سته‌گوڵی به‌هاری سه‌ركه‌وتن نه‌خه‌ون ،نه‌گینا له 21ى ئه‌یلولێكی تریشدا پایزى ئەوانیش دەبینین.
نزیككه‌وتنه‌و‌ه ل ه پارتی ،دووركه‌وتنه‌وه‌ی ه لە جه‌ماوه‌ر
مودریك عه‌لی عارف ب ه درێ��ژای��ی مێژووی چهند ساڵه‌ی ئه‌زموونی سیاسیی هه‌رێمی كوردستان، ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌ك�هوێ��ت ك ه ههر هێز و الیه‌نێك چه‌ندێك ل ه پارتی دیموكراتی ك��وردس��ت��ان ن��زی��ك كه‌وتبێته‌وه ،چهند
ب هرامبه‌ری ئ �هو ه ل ه جه‌ماوه‌ر و ئه‌ندام و الیه‌نگره‌كانی دوورك��ه‌وت��ووه‌ت��هو ه و به‌شێكی زۆری جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی له‌ده‌ستداوه و خۆشه‌ویستی و ه��ه‌واداری��ی��ان بۆی كاڵبووه‌ته‌وه. ب��ۆی�� ه پ���اش ئ���هم ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��هی ( )2013/9/21ده‌بینین ك ه پارتی دیموكراتی كوردستان وه‌ك ههموو جاره‌كانی دیكه، دهیهوێت جارێكی دیك ه ئهو یاریی ه لهگهڵ الیه‌ن ه سیاسییه‌كاندا بكات و بیانباته‌و ه ناو گۆڕەپانه‌كه‌ی خۆیه‌وه .بێگومان لۆژیك و ئه‌زموونیش ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێت ك ه چوونه ناو گۆڕەپانی پارتی بۆ ههر هێز و الیه‌نێك، یه‌كسان ه ب ه دۆڕان ل ه یارییه‌ك هو پاشه‌كشه‌‌و دووركه‌وتنه‌و ه و له‌ده‌ستدانی جه‌ماوه‌ر. ئه‌نجام ه ب هراییه‌كانی ده‌نگه‌كانی یه‌كێتیی
نیشتیامنیی كوردستان ل ه هه‌ڵبژاردن ه پ هرله‌مانییه‌كه‌ی ڕۆژی ()9/21دا ،زه‌قرتین و تازه‌ترین و به‌هێزترین به‌ڵگه‌ن لهسهر ڕاستبوونی ئهم بۆچوونه‌مان. دی��ارت��ری��ن ب��اج و ه�ه‌ڵ�هی یه‌كێتی له‌م بابه‌تی نیزكبوونه‌وه‌یه‌یدا ل ه پارتی، بریتی بوو ل ه ڕازیبوونی ب ه درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم و پشتكردن ل ه ڕاوبۆچوونی قاعید ه جه‌ماوه‌رییه‌كه‌ی و به‌شێك ل ه ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی و ئه‌نجوومه‌نی ناوه‌ند ،ك ه «عادل موراد»ی سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی ناوه‌ند لهو سه‌ركردانه بوو ك ه زۆر دژ و نه‌یاری ئهو بڕیار ه بوو، زۆرینه‌ی ڕێكخسنت و كادیر‌ه مه‌یدانییه‌كان دژی ئهو بڕیاره‌ی سه‌ركردایه‌تی و مه‌كته‌ب سیاسیی حیزبه‌كه‌یان ب��وون ،دی��اره كه
قاعیده‌ی ج�هم��اوه‌ری و ڕێكخستنه‌كانی یه‌كێتی له‌م بڕیاره‌ی حیزبه‌كه‌یان بێده‌نگ نه‌بوون و هه‌ڵوێستی خۆیان نیشاندا به تۆڵه‌سه‌ندنه‌و ه و ده‌نگه‌كانیان به‌خشییه الیه‌نێكی دیكه‌ی ڕكه‌به‌ریان ك ه نزیكی و تێكه‌ڵیی خه‌بات‌و سیاسه‌تیان هه‌یه. ههر بۆی ه ل ه ئێستاشدا ك ه پارتی ـ به شێوازی سیاسه‌تكردنی تایبه‌تی خۆی كه الی جه‌ماوه‌ر و حیزبه‌كان روون ه ـ زۆرینه‌ی ده‌نگ‌و كورسییه‌كانی پ هرله‌مانی كوردستانی ب��ۆ خ��ۆی م��س��ۆگ�ه‌ر ك����ردووه ،به‌شوێن هاوپه‌یامنه‌كانیدا ده‌گ���ه‌ڕ ێ و دهی �هوێ جارێكی دیك ه ڕاوی نێچیره‌كانی بكات و یاریزانه‌كانی دیك ه ڕاكێشێته‌و ه ناو گۆڕەپانی خۆیه‌وه. پێویست ه هێز و الیه‌ن ه سیاسییه‌كان
زۆر ئاگایان ه و هۆشیاران ه مامه‌ڵ ه لهگهڵ ئهم پرس ه و ئهم هێزه‌دا بكهن ،مه‌رجی پێشوه‌خت و به‌ڵێننام ه و نوورساوی فه‌رمی له‌نێوانیاندا هه‌بێت ،چونك ه دیاره ك ه ئهم هێز ه ئه‌زموونی زۆری هه‌ی ه ل ه شكستپێهێنان و ب هزاندنی الیه‌نه‌كان و دۆزی��ن �هو ه و به‌كارهێنانی ڕێكاری یاسایی و نایاسایی و شیاو و نه‌شیاو ،چه‌واشه‌كردن‌و خه‌ڵه‌تاندن، بۆ په‌رتكردن و ب هزاندن و الوازك���ردن و پ هراوێزخستنی نه‌یاره‌كانی. بۆی ه زۆر گرنگ ه بۆ هێز و الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن‌و یه‌كێتیی نیشتیامنیی كوردستان، ئه‌مجاره‌ش نه‌چن ه یارییه‌كی دۆڕاوه‌وه لهگهڵ پارتی‌و یاری ب ه ئاگر نه‌كه‌ن‌و دهست نه‌كه‌نه‌و ه ب ه كونێكدا ك ه پێشرت چه‌ندین جار تێیدا گه‌زراون.
15 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
گفتوگۆ
دکتۆر موحەممەد بەرزنجی ،مێژوونووس و ئەندامی یەکێتیی جیهانیی زانایانی مسوڵامن بۆ بەیان:
چ ئیسالمییەکان و چ نەتەوەیی و نیشتمانییەکانیش ،خاوەن پرۆژەیەکی ڕوون نین سیاسەتمەدارانی ئێران مەزهەب بەکاردەهێنن بۆ مەرامی سیاسی بەیان :ئێستا ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و ناوچەکەش کەوتوونەتە ناو کۆمەڵێک ڕووداو و ناسەقامگیریی گەورەوە ،عێراق، سووریا ،میرس ،لیبیا و تونس و هتد .ئێوە چۆن ئەم حاڵەتە لێکدەدەنەوە؟ ئایا ئەمە ڕێکەوتە ،یان هێزێک ئەم واقیعە هەڵدەسووڕێنێت؟ دکتۆر موحەممەد بەرزنجی :بە ناوی خوای گەورە .بەڵێ کاک هاوژین، وەکو فەرمووتان ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و ناوچەکە کەوتوونەتە ناو چه‌ندین ڕووداو و ناسەقامگیریی گ���ەورەوە، بەاڵم به ڕای من ،هێزێکی تایبه‌ت نییه کە ئهم واقیعه هه‌ڵسووڕێنێت ،بەاڵم ده‌توانین بڵێین کە ملمالنێ له نێوان زلهێزه‌کان بۆ چه‌وساندنه‌وه‌ی میلله‌تان و ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی سه‌روه‌ت و سامانیان، ڕۆڵێکی گەورە و کاریگه‌ری هه‌یه لەم ڕووداوان��ەدا ،که زۆرێک له سەرکردە و بیرمەند و مێژوونووسەکان پێشبینیی ئەم گۆڕانکارییانەیان دەکرد ،بەاڵم نەک بەم شێوەیه ،چونکه تهنها پەروەردگار (عامل الغیب)ە. ه��ەروەه��ا پێویستە بزانین کە هەرکاتێک میللەتان ویستیان چاکسازی و گۆڕانکاریی به‌رەو باشرت بکەن ،ئەوا داهێنەری ئەم بوونەوەرە دەبێتە پشت و پەنایان ،وەکو دەفەرموێت( :إن الله ال یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم). ب��ەی��ان :ل��ە ک��ات��ی سەرهەڵدانی شۆڕشەکانی بەهاری عەرەبیدا دەوترا کە ئەمریکا لەپشت ئەم شۆڕشانەوەیە و ئامانجیش لێیان تێکدانی ناوچەکە و گۆڕینی نەخشەی ناوچەکەیە .ئەم ڕایە تا چەندێک تەواوە؟ یان هەر بە ڕاست بەهاری عەرەبی بەهاری میللەتانی چەوساوە و شۆڕشێکی خۆڕسک بوو دژ بە سیستمە دیکتاتۆرییەکان؟ دکتۆر موحەممەد بەرزنجی :دەبێت ئ��ەوە بزانین ک��ە ئەمریکا س���ەرەڕای ئ��ەو پێشکەوتنە زۆر گ��ەورەی��ەی لە ب��واری تەکنیکی جەنگ و چاودێریدا بەدەستهێناوە ،ئێستا وەکو جاران توانای جووڵەی زۆر گەورەی نەماوە ،بە هۆی قەیرانی ئابووری و چەندین گیروگرفتی ت���رەوە ،کە میدیا بە هیچ شێوەیەک ب��اس��ی��ان ل��ێ��وەن��اک��ات .ب���ەاڵم دەبێت دوور لە الیەنگری ،ڕەچ��اوی دوو شت
گفتوگۆ :هاوژین عومەر بکرێت .یەکەم :میللەتان توانای سەبر و ئارامگرتنیان لەسەر ستەمکاران نەماوە. دووەمیش ئەوەیە کە ئەمریکا و زلهێزانی تر بە هەموو توانایەکیان هەوڵ دەدەن جڵەوی ئەم شەپۆلە بگرنە دەس��ت و سوودی باشی لێوەربگرن .ئیرت چ ئەمریکا و چ ئەوانی تر ،بە هەموو توانایەکیانەوە هەوڵ دەدەن ئاڕاستەی ئەم شۆڕشانە بگۆڕن ،بە شێوەیەک کە قازانجی خۆیانی تێدابێت ،یان النیکەم زەرەر و زیانی بۆ خۆیان نەبێت و بەرژەوەندییەکانیان لە ناوچەکە نەکەوێتە مەترسییەوە. هەروەها ئاسایشی هاوپەیامنەکانیان، وەکو ئیرسائیل ،پارێزراوبێت. ب��ەی��ان :دوای ب��ەه��اری عەرەبی ئیسالمییەکان گەشەی بەرچاویان کرد و ل��ەو واڵت��ان��ەی شۆڕشیان تێدا کرا، گەیشتنە دەسەاڵت ،بەاڵم دوای کودەتا سەربازییەکەی میرس و نائارامییەکانی تونس و لیبیا ،پرسیار لەسەر ئ��ەدای ئیسالمییەکان دروس���ت ب���ووە .ئایا ئیسالمییەکان شکستیان هێنا لە حوکمدا، یان ئەوە پیالنێکە و لە دژی��ان ئەنجام دەدرێت؟ دک��ت��ۆر م��وح��ەم��م��ەد ب��ەرزن��ج��ی: ه��ەردوو بۆچوونەکەت دروس�تن و بە یەکرتەوە بەسرتاونەتەوە .بە کورتی و پوختی :هەڵەکانیان کوشندە و زۆر بوون، لە هەمان کاتیشدا نەیارەکانیان چەسپاو و سەرسەخت و بەهێزبوون. ب���ەی���ان :ف��اک��ت��ەرەک��ان��ی پشت دژایەتیکردنی ئیخوان و ڕەوتی ئیسالمی لەالیەن سعودیە و ئیامراتەوە بە تایبەت چین؟ بەرژەوەندیی ئ��ەوان لە چیدایە کاتێک دەیانەوێت شکست بە ئەزموونی ئیسالمی بهێنن؟ دکتۆر موحەممەد بەرزنجی :ئەم مەسەلەیە بۆ سەردەمی پەنجاکان و دواتر و تا ئێستاش دەگەڕێتەوە .هەروەها ئەو دەوڵەتانەی باست کردن ،مەسەلەکە بە دژایەتیکردنی ئەزموونی ئیسالمی دانانێن ،چونکە خۆشیان بە خ��اوەن ئەزموونێکی گونجاو لەگەڵ بنەماکانی ئیسالم دادەنێن .بە الی منیشەوە وەکو مێژوونووسێک ،مەسەلەکە زۆر لەوە قووڵرتە و هۆکارەکانیشی زۆر و ئاڵۆزن و بە ئاسانی باسیان لێوەناکرێت ،مەگەر بۆ فرسەتێکی تر ئینشائەڵاڵ.
بەیان :دەکرێت بڵێین لە دوای کودەتا سەربازییەکەی میرس ،ئایندەی ڕەوت��ی ئیسالمی جارێکی تر لەبەردەم هەڕەشەی گەورەدایە؟ ئێوە ئایندەی ئەم پرۆژە ئیسالمییە چۆن دەبینن؟ دکتۆر موحەممەد بەرزنجی :خۆت دەزانی کە ئەم دنیایە مەیدانی ملمالنێ و تێکۆشانە ،هەر کۆمەڵێک خاوەن پرۆژە
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
ئەمریکا بە هەموو توانایەکیەوە هەوڵ دەدات ئاڕاستەی شۆڕشەکانی بەهاری عەرەبی بگۆڕێت بن و باوەڕیان پێی هەبێت بۆ خزمەتی ئوممەت ،هەوڵی بۆ دەدەن و لە هیچ کۆسپ و گرفتێک ناسڵه‌منەوە .بەاڵم بێگومان پێویستیان بە بەخۆداچوونەوە و ڕەخنەلەخۆگرتنی زۆر هەیە. بەیان :ئێوە پێشبینیی چی دەکەن بۆ داهاتووی میرس؟ ئایا کودەتا سەربازییەکە بە تەواوەتی سەرکەوتوو دەبێت؟
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
دک��ت��ۆر م��وح��ەم��م��ەد ب��ەرزن��ج��ی: ل��ە میرس هیچ الیەنێک سەرکەوتوو نییە .ب��ە ڕای منیش گ��ەل��ی میرس و میرسیش وەکو دەوڵەت ،زەرەر و زیانی گەورەیان پێگەیشتووە ،هەربۆیە حیوار و ڕووب��ەڕووب��وون��ەوە کورترتین ڕێگای چارەسەرن. بەیان :ئێستا ملمالنێی نێوان سوننە و شیعە زۆر توندبووەتەوە و ناوچەکەی گ��رت��ووەت��ەوە .ئایا پێتانوایە ک��ە ئەم ملمالنێیە سەردەکێشێت بۆ ملمالنێیەکی توند و درێ��ژخ��ای��ەن ،وەک��و هەندێک بیرمه‌ندی ڕۆژئاوایی پێشبینی دەکەن؟ دکتۆر موحەممەد بەرزنجی :کاک هاوژین خۆت دەزانی کە ئەم ملمالنێیە کاتی نییە ،بەڵکو مێژووییە ،بەاڵم وەکو لە سەرەتای گفتوگۆکەمانەوە پێم وتی، واڵتانی ڕۆژئ��اوا هەوڵ دەدەن سواری هەموو شەپۆلێک بنب .بەاڵم لە ڕۆژئاوا و بەتایبەتیش لە ئەمریکا ،دوو هێڵی تەریب هەن ،هەردووکیشیان كاریگەرن، بەاڵم یەکەمیان زیاتر ،کە ئەویش هێڵی وەزارەت��ی بەرگری (پنتاگۆن) و دەزگا ئیعالمییە زەبەالحەکان و کۆمپانیاکانی چەک و لۆبیی زایۆنییە ،ئەمانە وایان پێباشە کە ئاگری شەڕی سوننە و شیعە خۆش بکەن ،بە مەبەستی بێهێزکردنی میللەتانی ڕۆژه��ەاڵت و بە تایبەتیش جیهانی موسڵامنان ،هەر ئەوانیش ڕەواج بە تیۆری (بیروک)ی (الفوضی الخالقة) دەدەن. هێڵی دووەم��ی��ش ک��ە بریتییە ل��ە وەزارەت������ی دەرەوە و چەند بیرمەند و مێژوونووس و نووسەر و سیاسەمتەدارێکی خانەنشینن ،پێیان وایە کە ڕۆژهەاڵتی گەورە پرۆژەیەکی زۆر سوودبەخشە بۆ ئەمریکا و ڕۆژئاوا .لەبەر ئەوەشی زۆرینەی خەڵکی ڕۆژهەاڵت مسوڵامنن و زۆرینەشیان سوننەن ،لەبەر ئەوە هەوڵ دەدەن کە لەگەڵ ڕەوتی ئیسالمیی موعتەدیل لەم واڵتانە ئاشت ببنەوە ،بگرە ئیتیفاقیشیان لەگەڵدا بکەن ،بۆئەوەی کۆسپ لە ڕێگای پرۆژەی ڕۆژهەاڵتی گەورەدا نەمێنێت. ب���ەی���ان :ه��ۆک��ارەک��ان��ی پشت توندبوونەوەی ئەم ملمالنێیە چین بە ڕای بەڕێزتان؟ دکتۆر موحەممەد بەرزنجی :بە
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
««
««
دکتۆر موحەممەد بەرزنجی ،مێژوونووسێکی ئیسالمیی دیاری کوردە و دانیشتووی واڵتی قەتەرە ،هاوکات ئەندامی یەکێتیی جیهانیی زانایانی مسوڵمانیشە .خاوەنی چەندین بەرهەم و نووسراوە سەبارەت بە مێژووی ئیسالمی ،بە تایبەت بە زمانی عەرەبی ،لە دیارترین بەرهەمەکانیشی ئینسکلۆپیدیای (صحیح وضعیف تأریخ الطبري)ـە .ناوبراو لەم گفتوگۆیەدا باس لە ئایندەی بەهاری عەرەبی و ڕەوتی ئیسالمی لە ناوچەکەدا دەکات .سەبارەت بەو بارودۆخە ناسەقامگیرەشی زۆربەی واڵتانی ناوچەکەی پێدا تێپەڕ دەبێت ،ناوبراو ڕای وایە کە ئەوە هێزێکی تایبه‌ت نییه ئهم واقیعه هه‌ڵدەسووڕێنێت،
میللەتان توانای سەبر و ئارامگرتنیان لەسەر ستەمکاران نەماوە
کورتی سیاسەمتەدارانی ئێران مەزهەب بەکاردەهێنن بۆ مەرامی سیاسی و پاش ئەوەی بۆیان دەرکەوت کە وەسیلەیەکی سەرکەوتووە بۆ خزمەتی پرۆژەکەیان، لە الیان مەزهەب و سیاسەت تێکەڵ بە یەک بوون بە شێوەیەک کە لەیەکیان جیاناکەیتەوە ،هەروەها لە بەرانبەر واڵتانی تری جیهانی ئیسالمی خاوەن پرۆژەیەکی دیاریکراو نین و هاوکاریی نێوانیان الوازە. ب��ەی��ان :ئ��ای��ا س��ەرک��ەوت��ن ی��ان شکستی ئیسالمییەکان ل��ە واڵتانی ناوچەکە و دەوروبەرمان ،کاریگەری و ڕەنگدانەوەیان لەسەر پرۆژەی ئیسالمی لە هەرێمی کوردستان دەبێت؟ دک��ت��ۆر موحەممەد ب��ەرزن��ج��ی: واب��زان��م وەک���و زۆر م��ێ��ژوون��ووس و چاودێر وتوویانە ،بارودۆخی کوردستان ج��ی��اوازە ل��ە ب��ارودۆخ��ی واڵت��ان��ی تر. میللەتی کورد هەرچەندە وا نارساوە کە پشتوپەنای میللەتە ستەملێکراوەکانە، بەاڵم ڕەنگدانەوەی ئەو ملمالنێیە لەناو کوردستان ،بەرژەوەندیی هیچ الیەکی تێدا نییە. بەیان :بە بەراوردکردنی ئەزموونی ئیسالمیی کوردستان بەوانەی دەرەوەی خۆی و دەوروبەرمان ،ئێوە چۆن ئەوەی کوردستان هەڵدەسەنگێنن؟ دک��ت��ۆر موحەممەد بەرزنجی: وەک��و پێشرتیش وت��م ،بە شێوەیەکی گشتی میللەتی ک��ورد ڕۆژ لە دوای ڕۆژ هۆشیاریی فیکری و سیاسیی زیاد دەکات ،چ ڕەوتی ئیسالمی و چ ڕەوتی نەتەوەییش .وردە وردە دەیسەملێنن کە لە زۆربەی چین و توێژەکانی تری عێراق پێشکەوتووترن .بەاڵم دەبێت دان بەوەشدا بنێین ،چ الیەنە ئیسالمییەکان، چ الیەنە نەتەوەیی و نیشتامنییەکان، نەک لە کوردستان ،بەڵکو لە ناوچەی ڕۆژه���ەاڵت���ی ن��اوەڕاس��ت��ی��ش خ��اوەن پرۆژەیەکی ڕوون و ورد نین .هەروەها ئەرکی سەرشانی هەموو الیەکە کە ه��ەوڵ ب��دەن ب��ۆ پێشکەوتن .وەک��و دەشزانن ژیانی میللەتان لە دوو شت بەدەر نییە ،ئەگەر پێشکەوتن نەبێت، دواکەوتنە (ملن شا‌ء منكم أن یتقدم أو یتأخر) ،بە هەموو ماناکانی پێشکەوتن لەم ئایەتە پیرۆزەدا.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن07480605181 :
بایی ( )750دینارە
14 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)54سێشه‌ممه ،2013/10/1ساڵی دووەم
دیدێکى قورئانى بۆ
حكومه‌ت ه دیكتاتۆرییه‌كه‌ی فیرعهون و دیموكراسیی بهڵقیس شێخ موحسین حسێن به‌شی دووه‌م و کۆتایی ڕاوێژی شكلیی فیرعهون ئه‌گه‌ر سه‌یری ئ �هم دوو ئایه‌ت ه پیرۆزه بكهین ،ده‌بینین دارودهستهی فیرعهون قسه‌یه‌ك ناكه‌ن جیا بێت له قسه‌ی فیرعهون ،بهڵكو به ئاهێكی پ��ڕ ش��ه‌رم و خ��ن��ك��اوه‌وه وه‌ك تووتی قسه‌كانی سه‌رۆك دووب��ار ه ده‌كه‌نه‌وه. ئه‌مه‌ی ده‌یبینن وته‌كه‌ی فیرعه‌ونه كه دوای ئهوهی هیچی بۆ نه‌ماوه‌ته‌وه ،به دانیشتوانی دهوروب��هری خۆی دهڵێت اح ٌر َع ِل ٌيم، ( َق َال لِ ْل َم أَل َح ْولَه إِ َّن ه َذا لَ َس ِ ُي ِريدُ أَ ْن ُيخْ ِر َج ُك ْم ِمنْ أَ ْر ِض ُك ْم ِب ِس ْح ِرە َف اَم َذا َت ْأ ُم ُر َ ونَ ،قا ُلوا أَ ْر ِجه وأَ َخاه وا ْب َع ْث يِف اشينَ ) الشعراء .36-34 :واته: ا ْل َمدَا ِئ ِن َح رِ ِ فیرعهون به دانیشتوانی دهوروب��هری خۆی وت ئهم فرستاده‌‌یه جاودووگه‌‌رێكی زان��ا و ش��ار هزای��ه ،دهی �هوێ��ت لهسهر زه‌‌وی��ی خۆتان ده‌‌رت��ان بكات به هۆی ج��ادووه‌‌ك�هی�هوه ،فه‌‌رمانتان به چییه؟ دارودهستهی فیرعهون وتیان مۆڵه‌‌تێك بده به موسا و براكه‌‌ی ،فه‌‌رمانیش بنێره بۆ كاربهدهستانی ههموو شاره‌‌كان تا خهڵكی كۆبكه‌‌نه‌‌وه و له پیالنه‌‌كه ئاگاداریان بكهین. ئه‌مه‌ش وته‌ی داروده‌سته‌كه‌یه‌تی كه نه‌یانتوانیو ه ده‌سته‌واژەیه‌كی لێ بگۆڕن اح ٌر ( َق َال ا ْل َم أَ ُل ِمنْ َق ْو ِم ِف ْر َع ْو َن إِ َّن ه َذا لَ َس ِ َع ِل ٌيمُ ،ي ِريدُ أَ ْن ُيخْ ِر َج ُك ْم ِمنْ أَ ْر ِض ُك ْم َف اَم َذا َت ْأ ُم ُر َ ونَ ،قا ُلوا أَ ْر ِجه وأَ َخاه وأَ ْر ِس ْل اَ اشينَ ) الع �راف-109 : يِف ا ْل َمدَا ِئ ِن َح رِ ِ .111واته :ههندێك له ده‌‌سه‌‌اڵتدارانی دارودهستهی فیرعهون وتیان بهڕاستی ئهمه جادووگه‌‌رێكی زۆر زانایه ،دهیهوێت له‌‌واڵت و نیشتامنتان ده‌‌رتانپه‌‌ڕێنێت ،جا چ فه‌‌رمانێك دهدهن؟ وتیان جارێ وازی لێبهێنه لهگهڵ براكه‌‌یدا و چهند پیاوێك بنێره له شاره‌‌كاندا تا ههموو جادووگه‌‌ران كۆبكه‌‌نه‌‌وه. دیاره زاراوه‌ی أَ (املل) كه له قورئاندا هاتووه ،ههموو ره‌عیه‌ت و هاوواڵتیان ناگرێته‌وه ،بهڵكو تهنها مه‌به‌ست پێی ئه‌وانه‌یه كه یه‌كانگیر و هه‌ماهه‌نگن لهگهڵ كاربه‌ده‌ستان و له ده‌وڵه‌ته‌وه نزیكن و سوودمه‌ندن لهو ده‌سه‌اڵته دیكتاتۆره. ك �ه‌وات �ه كاتێك ده‌س���ه‌اڵت تهنها بۆچوونی ئهم جۆر ه كه‌سان ه وه‌رده‌گرێت، ناچێته چ��وارچ��ێ��وه‌ی ڕاوێ���ژك���ردن و راوه‌رگ��رت��ن��ی گشتی ،بهڵكو تاوتوێی باسه‌كان و ده‌رك��ردن��ی بڕیاره‌كان له چوارچێوه‌ی كۆشك ده‌رناچێت و تهنها بنه‌ماڵه و كهسانی نزیك به بنه‌ماڵه لێی به‌ئاگان. ئ���هی ده‌ب��ێ��ت ئ���هو ج��هم��اوه‌ره ڕەشوڕووته خه‌مه‌كانی لهگهڵ كێ به‌شكا و له الی كێ ڕشته‌ی حه‌رسه‌تی به‌با دا؟ كێ گوێی لهو ئاهه كپكراوه‌ی بێت؟ لهو ده‌قه قورئانییانه‌شدا ده‌رده‌كه‌وێت كه چۆن ئهوهی فیرعهون ده‌یڵێت ئه‌وانی تر وه‌ك تووتی ب�ه‌دوای��دا ده‌یڵێنه‌وه. له‌مه‌شه‌و ه بۆمان ده‌رده‌ك��هوێ��ت كه ڕێكه‌وتنێكی پێشوه‌خت له نێوان ئهو دوو الیه‌نه‌دا هه‌یه .فیرعهون كه‌یفی به چ قس ه و گفتارێك هه‌یه‌و بە چ پێشنیازێكی
ال مه‌به‌سته ،پێویسته داروده‌سته‌كه تهنها ئ �هوه بڵێن و ئ��ه‌وه‌ش بخه‌نه ب �ه‌رده‌م ده‌سه‌اڵت .ههر ئه‌مه‌شه ئه‌مڕۆ بووەته نه‌ریتێك ك ه ده‌سه‌اڵته دیكتاتۆره‌كان جێی بۆچوونی جیاوازی تیا نابێته‌و هو پێویستی ده‌كات لهسهر ئهو په‌رله‌مان‌و وه‌زیرانه‌ی له لوتكه‌ی ده‌سه‌اڵتدان ،به دڵی ئه‌وان پێشنیازه‌كانیان پێشكه‌ش بكه‌ن‌و پشتگیر بن بۆ ئهو بڕیارانه‌ی له بهرژەوهندیی ده‌سه‌اڵته .نزیكانی ده‌سه‌اڵتیش له پێناو بهرژەوهندیی ته‌سكی خۆیان ،ههموو ئهو زه‌لیلی و سه‌رشۆڕییه قبوڵ دهكهن. دیاره ژیان له‌م جۆره كه‌سانه گه‌وره‌تره، چونك ه ئهوهی لهسهر حیسابی مانه‌وه ده‌ژی ،تهنها به‌شێكی زۆر بچووكی له ژیان ئه‌زمونكردووه، له سایه‌ی ڕژێمه دیكتاتۆره‌كاندا ،تهنها سه‌رۆك ه گوتاری زاڵ‌و بااڵده‌ست به‌رهه‌م ده‌هێنێت. له شێوازی ڕاوێژیشیدا ،هه‌رچه‌ند له چوارچێوه‌ی كۆشك ده‌رنه‌چووه ،فیرعهون وه‌ك سه‌رۆكێكی تاكڕەو تهنها به‌م پێوه‌ره ده‌جوڵێت (َ ...ق َال ِف ْر َع ْو ُن َما ُأ ِر ُيك ْم إِ اَّل َما أَ َرى و َما أَه ِد ُيك ْم إِ اَّل َس ِب َ يل ال َّر َشا ِد) غافر: .29واته :فیرعهون وتی :من تهنها ههر ئهو ڕاوبۆچوون ه به چاك دهزان��م و الم په‌‌سه‌‌نده ك ه پێم ڕاگه‌‌یاندن ،من تهنها ڕێبازی چاك و دروستم نیشانداون .ئهم شێوازه‌ش له بڕیاردان بووه‌ته سیامی ههموو ڕژێمێكی دیكتاتۆر ،ئه‌مانه هێڵی سوورن ،نه جێگر ،نه وه‌زیر ،ن ه په‌رله‌مانتار ...هتد ،بۆی نییه بیانبه‌زێنێت. تهنها عیزه‌تی نه‌فسه ،گه‌وره‌یی مرۆڤ بێدار ده‌كاته‌و ه و وای لێ ده‌كات به‌رگری بكات له‌وه‌ی ببێته كۆیله‌یه‌كی شوێن به‌زه‌یی .ده‌سه‌اڵتداره دیكتاتۆره‌كان به‌م تاكڕەوییه‌یان توانیویانه ریگای راست و ئیامنهێنان ل ه میلله‌ت‌و جه‌ماوه‌ر بگرن. بۆیه ده‌بینین هاوسه‌ری فیرعهون ك ه كه‌سێكی زۆر نزیكه له ده‌سه‌اڵته‌وه و پله‌ی شاژنی هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌وه‌نده بێزار كراوه ،كاتێك ئیامنده‌هێنێ ڕووده‌كاته پ�هروهردگ��اری و به‌وپه‌ڕی قه‌ناعه‌ته‌وه ده‌پاڕێته‌وه ( ...و َن ِّج ِني ِمنْ ِف ْر َع ْو َن و َع َم ِله و َن ِّج ِني ِمنَ ا ْل َق ْو ِم َّ الظالِ ِمنيَ) التحريم.11 : واته :ل ه دهست فیرعهون و كاروكرده‌‌وه‌‌ی ڕزگ���ارم بكه و ل�ه‌‌ده‌‌س��ت ئ �هم قه‌‌ومه سته‌‌مكاره‌‌ش ده‌‌ربازم بكه. ه �ه‌ت��ا ج��ادووگ��ه‌ره‌ك��ان��ی��ش كه ته‌مه‌نێكی زۆریان له خزمه‌تی فیرعه‌وندا به‌خه‌رجدابوو ،كاتێك رێگای راستیان دۆزییه‌وه و متامنه‌یان به په‌یامه‌كه‌ی موسا بۆ دروستبوو ،ئ�هو سنووره‌یان ب� هزان��د و ئیامنیان هێنا ،ئیرت رژێمه دیكتاتۆره بێوه‌فاكه‌ی فیرعهون زۆر بێڕەحامنه و دڵڕەقان ه له‌گه‌ڵیان جواڵیه‌وه و مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا كردن .ئه‌وه‌تا قورئان ئهو به‌سه‌رهاته‌مان بۆ ده‌گێڕێته‌و ه و ده‌فه‌رمووێت ( ...آ َم ْنت ُْم لَه َق ْب َل أَ ْن َآ َذ َن الس ْح َر لَ ُك ْم إِ َّنه لَ َك ِب ُري ُك ُم ا َّل ِذي َع َّل َم ُك ُم ِّ الف َف أَ ُل َق ِّط َعنَّ أَ ْي ِد َي ُك ْم وأَ ْر ُج َل ُك ْم ِمنْ ِخ ٍ أَ ُ وع ال َّنخْ لِ ولَ َت ْع َل ُمنَّ ول َص ِّل َبن َُّك ْم يِف ُجُ��ذ ِ َ َ أَ ُّينَا أ َشدُّ َع َذاباً ؤأ ْب َقى) طـه .71 :واته: فیرعهون وتی ئایا ئێوه ههر ئاوا باوه‌‌ڕتان پێهێنا پێش ئ �هوهی مۆڵه‌‌تتان ب��دهم و ڕازی بم؟ ب هڕاستی دیاره موسا گهوره و مامۆستاتانه و ههر ئهو فێری جادووگه‌‌ری ك��ردوون ،دهبێت دهست و قاچتان به پێچهوانهوه بقرتێنم و هه‌‌ڵتانواسم به‌‌قه‌‌دی دارخورمادا ،ئه‌‌وسا چاك دهزانن كه كامامن (من ،یان خوای موسا) سزامان توندو تیژ و بهردهوامه. ده‌بینیت لهو كاته‌دا ڕێزیان لێ ده‌نێت و له‌خۆیان نزیك ده‌كاته‌وه ،بهو مه‌رجه‌ی به‌سه‌ر موسادا سه‌ركه‌ون ،به‌اڵم
كاتێك ههر ئهم كۆمه‌ڵه خه‌ڵكه‌ی دڵسۆز به فیرعهون ڕێگای ڕاست ده‌دۆزنه‌و ه و ده‌ڵێن (إِ َّنا آ َمنَّا ِب َر ِّبنَا لِ َي ْغ ِف َر لَنَا َخ َطا َيا َنا الس ْح ِر وال َّله َخيرْ ٌ و َما أَ ْك َره َتنَا َع َليه ِمنَ ِّ وأَ ْب َقى) طـه .73 :واته :ئێمه ئیرت بهڕاستی ب��اوه‌‌ڕم��ان هێناوه به پ�هروهردگ��ارم��ان، تا له گوناهه‌‌كامنان خۆش ببێت و لهو جادووگه‌‌رییه‌‌ش كه به زۆر پێت كردین. ههمیشه خوای گهوره له ههموو كهس چاكرته و له ههموو كهس پایه‌‌دارتر و به‌‌رده‌‌وامرته. فیرعه‌ونی دیكتاتۆر ده‌ت��رس�ێ له‌وه‌ی جه‌ماوه‌ر به‌ئاگا بێتو ئیرت كهس باوه‌ڕ به ڕێبازه‌كه‌ی نه‌كات ،بۆیه كاتێك شێوازی هاندان سودی نامێنێت ،ترساندن به‌كارده‌هێنێت بۆ تۆقاندنیان ،ئه‌مه‌ش شێوازی ههموو ڕژێمێكی دیكتاتۆره، ئه‌وه‌تا فیرعهون پێیان دهڵێت ( َق َال َآ َم ْنت ُْم لَه َق ْب َل أَ ْن َآ َذ َن لَ ُك ْم إِ َّنه لَ َك ِب ُري ُك ُم ا َّل ِذي الس ْح َر َف َل َس ْو َف َت ْع َل ُم َ ون أَ ُل َق ِّط َعنَّ َع َّل َم ُك ُم ِّ ُ أَ ُ ُ َ ِّ الف ول َصل َبنَّك ْم أَ ْي ِد َي ُك ْم وأَ ْر ُجلك ْم ِمنْ ِخ ٍ أَ ْج َم ِعنيَ) الشعراء .49 :واته :فیرعهون وتی ههروا باوه‌‌ڕتان پێهێنا پێش ئهوهی
بن و دووربكه‌ونه‌وه ل ه ڕێگای ڕاستی و په‌یامه ئاسامنییه‌كان .ئ �هم یاسای جه‌نگه‌ڵستانه‌ش بووه‌ته ده‌ستووری ههموو ڕژێمه دیكتاتۆره‌كان ل ه ههموو زه‌مه‌نێكدا ،به‌اڵم به‌رگێكی دیموكراتی ب��ه‌ب��ه‌رداك��راوه و م��ۆرك��ی ش �ه‌رع��ی و قانوونیی لێ دراوه .یه‌كبه‌یه‌كی بڕگه و مادده‌كانی ئهو ده‌ستووره‌ش تهنها بۆ درێژەپێدانی سیاسه‌تی ئهو ڕژێمه‌یه، بۆی ه ده‌بینین ههر ڕووداوێ��ك سوودی نه‌بێت و بێكاریگه‌ری بێت و به‌هۆیه‌وه هیچ گۆڕانكارییه‌ك به‌رپا نه‌بێت ،دانراوه ڕیفراندۆمی بۆ بكرێت و جه‌ماوه‌ری ڕەش���وڕووت ب��ڕی��اری لهسهر ب��دات و ی �ه‌ك�لای ب��ك��ات �هوه .ل �ه واڵتێكیش كه ده‌ستوورێكی ئ��اوا په‌یڕەو ده‌كرێت، ڕژێمێكی داپڵۆسێنه‌ر و گه‌لێكی شه‌رمن و ترسنۆك به‌رهه‌م دێت .تاكه‌كانی ئهو كۆمه‌ڵگایه وازیان له گۆڕانكاری هێناوه، كاتێكیش تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگایه‌ك ئیراده له‌ده‌ست دهدهن ،ئیرت با به‌رنامه و كار و فه‌رمانه‌كان ڕاست و دروستیش نه‌بن ،ئه‌مان به ناچاری ههر قبوڵكردن‌و
له سایه‌ی دیكتاتۆردا نزیكانی ده‌سه‌اڵت ل ه پێناو به‌رژه‌وه‌ندی ته‌سكی خۆیان ههموو ئهو زه‌لیلی‌و سه‌رشۆڕییه قبوڵ دهكهن كاتێك شێوازی هاندان سودی نامێنێت، دیكتاتۆره‌كان ترساندن به‌كارده‌هێنێت بۆ تۆقاندنی میلله‌ت مۆڵه‌‌تتان بده‌‌م ،بێگومان ئهم جادووگه‌‌ره، گه‌‌وره‌‌كه‌‌تانه ،كه فێری ج��ادووگ�هری ك���ردوون ،خۆتان ده‌‌بیننه‌‌وه ،دهبێت دهست و قاچتان به پێچهوانهوه بقرتێنم و هه‌‌مووتان له خاچ بده‌‌م. ل ه پاڵ ئهم دڕنده‌ییه‌ش ،به‌رده‌وام راگه‌یاندنێكی چاواشه‌كار له خزمه‌ت ئهو رژێمه دیكتاتۆرانه‌دا ده‌جوڵێت ،ئه‌وه‌تا ئهو راگه‌یاندنه‌ی كه خزمه‌ت به فیرعهون ده‌ك��ات مه‌له‌فی ئاماده‌كراوی هه‌ی ه و بێشه‌رمانه موسا تۆمه‌تبار ده‌ك��ات به فه‌ساد و جادووگه‌ر ( َق َال لِ ْل َمأل َح ْولَه إِ َّن اح ٌر َع ِل ٌيمُ ،ي ِريدُ أَ ْن ُيخْ ِر َج ُك ْم ِمنْ ه َذا لَ َس ِ أَ ْر ِض ُك ْم ِب ِس ْح ِرە َف اَم َذا َت ْأ ُم ُر َ ون) الشعراء: .35-34واته :فیرعهون به دانیشتوانی دهوروب��هری خۆی وت ئهم فرستاده‌‌یه جادووگه‌‌رێكی زانا و شار هزایه ،دهیهوێت لهسهر زه‌‌ویی خۆتان ده‌‌رتان بكات به ه��ۆی ج��ادووه‌‌ك �هی �هوه ،فه‌‌رمانتان به چییه؟ ده‌بینین ئه‌نجامی ڕاوێژكردنه‌كه‌ش ههر ده‌ربڕینی ئهو بۆچوونه‌یه كه پێشرت فیرعه‌ونی دیكتاتۆر خۆی بڕیاری لهسهر داوه ،ئه‌نجا به داروده‌سته‌كه‌ی دهڵێت ئهی ئێو ه چی ده‌ڵێن؟ جا له حاڵه‌تێكی ئ��اوادا چ ده‌رفه‌تێك بۆ ڕەئی ئهو گه‌له دام��او ه ماوه‌ته‌وه ،كاتێك ده‌س�ه‌اڵت له الی خۆیه‌وه بڕیاری چاره‌نووسی موسای دابێت؟ مه‌گه‌ر جه‌ماوه‌ری كۆیله‌كراو تهنها به‌ڵێی بۆ بكهن و بڕیاره‌كانی قبوڵ بكهن. ده‌ب��ی��ن��ی��ن ب�������ه‌رده‌وام ڕژێ��م �ه دیكتاتۆره‌كان له قاڵبی راوێژدا بۆچوونی خۆیان به‌سه‌ر جه‌ماوه‌ردا ده‌سه‌پێنن، ئهم شێوازه‌ش به مه‌به‌ستی زۆرك��ردن له خه‌ڵك تا لهسهر بێباوه‌ڕی به‌رده‌وام
گوێڕایه‌ڵییان بۆ ده‌مێنێته‌وه .ئه‌وه‌تا ئهو كۆمه‌ڵگایه‌ی كه ڕژێمێكی وه‌ك فیرعهون حوكمی ده‌كات ( َفا َّت َب ُعوا أَ ْم َر ِف ْر َع ْو َن و َما أَ ْم ُر ِف ْر َع ْو َن ِب َر ِشي ٍدَ ،ي ْقدُ ُم َق ْو َمه َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة َهم النَّا َر و ِبئ َْس ا ْل ِو ْر ُد ا ْل َم ْو ُرودُ) هود: َفأَ ْو َرد ُ .98-97واته :خه‌‌ڵكه‌‌ك ه شوێن فه‌‌رمانی فیرعهون كه‌‌وتن ،له‌‌كاتێكیشدا كه كار و فه‌‌رمانی فیرعهون هه‌‌رگیز ڕاست و دروست و ژیران ه نهبوو ،بهڵكو سته‌‌مكار بوو .له ڕۆژی قیامه‌‌تیشدا فیرعهون پێش گه‌ل و شوێنكه‌‌وتووانی دهكهوێت ،ئینجا ده‌‌یانباته ناو ئاگری دۆزه‌‌خ ،ئای چهند خراپه ئ�هو چوونه ژووره‌‌وه‌‌ی���ه و ئهو شوێنه‌‌ی ده‌‌چنه ناوی. دهسهاڵتی به‌لقیس‌و منوونه‌یه‌ك له دیموكراسی ق��ورئ��ان��ی پ��ی��رۆز ك��ات��ێ��ك باسی سه‌رگورشته‌ی دهسهاڵتی ئهو خامنه‌مان ب��ۆ ده‌ك���ات ،هه‌ست ده‌ك �هی��ن له‌نێو ده‌وڵه‌تێكی دیموكراسی دادپ��ه‌روه‌ری پڕ ڕاوێ��ژدا هه‌نگاو ده‌نێین .بۆ منوونه قورئان باسی ئهو دیمه‌نه‌مان بۆ ده‌كات ك ه خاتوو به‌لقیس نامه‌كه‌ی سولهیامن (علیه السالم)ی پێده‌گات ،ده‌بینین ئهو شاژن ه خۆی وه‌اڵم ناداته‌وه ،بهڵكو دوای خوێندنه‌وه‌ی نامهكه ،ئهنجومهنهكهی خۆی كۆده‌كاته‌و ه و ده‌ستده‌كات به ڕاوێژكردن ( َقالَ ْت َيا أَ ُّيها ا ْل َم أَ ُل إِ يِّن ُأ ْل ِق َي َاب َك ِر ٌيم ،إِ َّنه ِمنْ ُس َل ْي اَم َن وإِ َّنه ِب ْس ِم إِ يَ َّل ِكت ٌ ال َّله ال َّر ْح َم ِن ال َّر ِحيم ،أَ ْ يَ ُ َّ اَّ ُ َ ون ت وأ َل ع وا ل ع ت ل ْ يِ ِ َ ُون يِف أَ ْم ِري ُم ْس ِل ِمنيََ ،قالَ ْت َيا أَ ُّيها ا ْل َم أَ ُل أ ْفت يِ اط َع ًة أَ ْمراً َحتَّى َت ْشهدُ ونِ َ ،قا ُلوا َما ُكن ُْت َق ِ َن ْحنُ ُأو ُلو ُق َّو ٍة ُوأو ُلو َب ْأ ٍس َش ِدي ٍد اَ وال ْم ُر إِلَ ْي ِك َفا ْن ُظ ِري َم��ا َذا َت ْأ ُم ِرينَ َ ،قالَ ْت إِ َّن ا ْل ُم ُل َ ؤج َع ُلوا وك إِ َذا د ََخ ُلوا َق ْر َي ًة أَ ْف َسدُ وها َ
أَ ِع َّز َة أَه ِلها أَ ِذ َّل ًة و َك َذلِ َك َي ْف َع ُل َ ون) النمل: .34-29واته :وتی ئهی ڕێزداران ،بهڕاستی من نامه‌‌یه‌‌كی پیرۆز و به‌‌ڕێزم بۆ هاتووە، نامهكه له سوله‌‌یامنه‌‌وه و به ناوی خوای به‌‌خشنده‌‌ی میهره‌‌بانه‌‌وه ده‌‌ستپێده‌‌كات و دهڵێت خۆتان ب�هگ�هوره مه‌‌زانن و لێم یاخی مه‌‌بن و وه‌‌رن موسوڵامن بنب، ئینجا بهڵقیس به ئاماده‌بووانی وت ئهی ڕێ��زداران ڕاتان چییه؟ چی بكهم باشه؟ خۆ من هیچ بڕیارێكم نه‌‌داوه هه‌‌تا ئێوه لێی ئاگادار نهبوو بن و ڕاتان لهسهری نه‌‌دابێت .ئهنجومهنهكهی وتیان :خۆت ده‌‌زانیت كه ئێمه خاوهنی هێز و توانا و دهسهاڵتی توندوتیژین ،فه‌‌رمانیش فه‌‌رمانی تۆیه ،بیر بكه‌‌ره‌‌وه و تێفكره چ فه‌‌رمانێك ده‌‌ده‌‌ی��ت .بهڵقیس وتی: ب هڕاستی لهشكری پاشاكان كاتێك چووبنه شار و دێهاته‌‌كانه‌‌وه ،وێران و كاولیان ك��ردووه و ت��ۆوی خراپه‌‌یان چاندووه، كهسانی خاوهندهسهاڵت و پیاوی ناوداری ئهو شوێنه‌‌یان زه‌‌لیل و ڕیسوا كردووه، ههمیشه ئ�هوه پیشه‌‌یانه و بهو جۆره دهكهن ،هه‌‌رواش دهبن. له‌م ئایه‌تانه‌دا ڕاستییه‌ك ده‌بینین، ئه‌ویش ئهو ره‌وشته جوانه‌یه كه شاژن لهگهڵ هاوواڵتیانی ئه‌نجامی ده‌دات. ئه‌وه‌تا له ڕووداوه چاره‌نووسساز و هه‌نووكه‌ییه‌كانیشدا ڕاوێژیان پێده‌كات، ئه‌مه‌ش به‌شێكه لە سیستمی دهسهاڵتی ئ �هو خامنه کە پ �هی��ڕەوی ده‌ك���ات ،كه هه‌ركاتێك ڕووداوێ����ك ڕووی���دا ،وه‌ك ده‌سه‌اڵته دیكتاتۆره‌كان ناكات ،بهڵكو ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ الیان و پێیان دهڵێت من هیچ بڕیارێكم ن �ه‌‌داوه هه‌‌تا ئێوه لێی ئاگادار نهبوو بن و ڕاتان لهسهری نه‌‌دابێت. له سایه‌ی ئهم ده‌سه‌اڵته‌دا پێوانه‌كان جیاوازن ،مرۆڤ خۆی له‌نێو كۆمه‌ڵێك ڕهه‌ندی دیكه‌دا ده‌بینێته‌وه ،جیاواز ل �هوهی دیكتاتۆر ،بهڕاستی له‌نێو ئهم خه‌ڵكه میهره‌بان و خۆشڕەفتاره‌دا ژی��ان به كامی دڵ ده‌گ���وزه‌رێ .ئه‌وه‌تا ل�هگ�ه‌ڵ ئ���هوهی ش��اژن ئ �هو پله بڵند و شكۆمه‌نده‌ی ل�ه ڕووی سیاسی و ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه هه‌یه ،به‌اڵم له‌به‌ر ئهوهی سیستمی حوكمڕانییه‌كه‌ی سیستمێكی دیموكراتییه ،ده‌بینین ئهم شاژنه له‌خۆبایی نابێت ،بهڵكو گه‌ڕانه‌وه بۆ داروده‌سته‌كه‌ی سیامیه‌كی ڕوون و جوانی ئهو ده‌سه‌اڵته‌یه ،له ه �ه‌ردوو الش���هوه ،ئ��هو گفتوگۆیه ب � ه ڕۆشنی ده‌بیرنێت. لێره‌وه ده‌توانین ئهو جیاوازییه گ�ه‌وره‌ی�هی نێوان ه��ه‌ردوو دهسهاڵتی فیرعهون و به‌لقیس به ڕوونی ببینین. ف��ی��رع�ه‌ون ت��اك��ڕەوان �ه ح��وك��م به‌سه‌ر بانگه‌وازه‌كه‌ی موسا و په‌یامه‌كه‌یدا ده‌دات ،تهنها یه‌ك بژاره بۆ گه‌له‌كه‌ی جێده‌هێڵێت ،كه ئه‌ویش بریتییه له په‌یڕەوكردنی بۆچوونه‌كانی و هه‌نگاونان لهو چوارچێوه‌یه‌دا .هه‌روه‌ك ئاماژەشامن پێدا ،ئهمه ناچێته چوارچێوه‌ی ڕاوێژكردن. ب��ه‌اڵم به‌لقیس راوێ��ژك��ردن�ه‌ك�هی له ئه‌سڵی بانگه‌وازه‌كه‌ی سولێامندایه، زیره‌كی و زانایی و وریایی خۆی ڕێی راوێژكردنی لێ نه‌گرت ،راوێژكردنی ڕاست و دروستیش ئه‌وه‌یه ك ه به‌لقیس پهیڕەوی ده‌كات .بۆی ه ده‌بینین ههر له سه‌ره‌تاوه ڕایده‌گه‌یه‌نێت و دهڵێت :من هیچ بڕیارێكم نه‌‌داوه. سه‌یر ده‌كه‌ین زاراوه‌ی (أَ ْم��راً) به نه‌كیره‌یی هاتووه ،شمولی ههموو كارێك ده‌ك��ات ك ه ب�ه‌رژەوه‌ن��دی��ی هاوواڵتیی تیابێت .كه‌واته شاژن دهڵێت من بۆ هیچ ڕووداوێك چاره‌نووسساز یان هه‌نووكه‌یی
بڕیار ناده‌م،تا ئێوه لێی ئاگادار نهبوو بن و ڕاتان لهسهری نه‌‌دابێت، ل�� ه وه‌اڵم����ی ئ�ه‌ن��ج��وم�ه‌ن�ه‌ك�هی ده‌رده‌كه‌وێت كه گه‌له‌كه‌ی متامنه‌یه‌كی زۆریان به دانایی‌و زیره‌كی‌و بڕیاره‌كانی ئهم خامنه هه‌یه .ئه‌وه‌تا ده‌ڵێن اَ (وال ْم ُر �ك َفا ْن ُظ ِري َم��ا َذا َت� ْ�أ ُم� ِري��نَ ) .واته: إِلَ� ْي� ِ فه‌‌رمانیش فه‌‌رمانی تۆیه ،بیربكه‌‌ره‌‌وه و تێفكره چ فه‌‌رمانێك ده‌‌ده‌‌یت. به‌اڵم لهگهڵ ئه‌وه‌شدا ئهم شاژنه دانا و زانا و به‌ئه‌زموونه ،تاكڕەوانه بڕیار نادات ،بهڵكو ڕاسته‌وخۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ڕای ئهنجومهنهكهی. ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ل �ه ڕووی ناساندنی خۆشیه‌وه ،نایه‌وێت هاوواڵتیان وه‌ك سه‌رۆكێكی كاریزما ب��ۆی ب��ڕوان��ن و واب��زان��ن تهنها ئ��هو ش��ت دهزان��ێ��ت، بهڵكو ده‌بینین هه‌رچی زانیارییه‌كی الیه و چی ئه‌زمونێكی هه‌یه الی خۆی قه‌تیسی ناكات ،بهڵكو هه‌مووی فێری جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی ده‌كات .ئه‌وه‌تا ئاگاداریان ده‌كات له‌وه‌ی ك ه (إِ َّن ا ْل ُم ُل َ وك إِ َذا د ََخ ُلوا وج َع ُلوا أَ ِع َّز َة أَه ِلها أَ ِذ َّلة)ً َق ْر َي ًة أَ ْف َسدُ وها َ واته :لهشكری پاشاكان كاتێك چووبنه شار و دێهاته‌‌كانه‌‌وه ،وێران و كاولیان كردووه و ت��ۆوی خراپه‌‌یان چاندووه ،كهسانی خاوهندهسهاڵت و پیاوی ن��اوداری ئهو شوێنه‌‌یان زه‌‌لیل و ڕیسوا كردووه. ێ كه ئهو زانیارییه گرنگه‌یان ده‌دات ب ه ئه‌زموونی حوكمڕانیی چهند ساڵه‌ی خۆی پێی گه‌یشتووه ،دهڵێت ئاگادار بن ،لهشكری پاشاكان بۆ ئهوهی ههموو به‌ربه‌ستێك له‌به‌رده‌م هه‌نگاوه‌كانیان بڕمێنن و ڕێگایان بۆ ته‌خت بێت و به‌رچاو ڕۆشن بن ،كاتێك دهست به‌سه‌ر واڵتێكدا ده‌گرن ،ئه‌وا بێجگ ه له كاولكاری، ئیهان ه و سوكایه‌تی به خاوهندهسهاڵت و بنه‌ماڵه‌كانیش دهكهن. پ �هروهردگ��اری��ش جه‌خت لهسهر ق��س��هی ئ���هو ش��اژن��ه ده‌ك���ات���هوه و ده‌فه‌رمووێت (و َك َذلِ َك َي ْف َع ُل َ ون) واته: ههمیشه ئهوه پیشه‌‌یان ه و بهو جۆره دهكهن و ههر واش دهبن. پاش ئهو هه‌نگاوه پڕ شكۆیانه ،ئهم خامنه بۆ تاقیكردنه‌وه دهیهوێت دیارییه‌ك بۆ سولهیامن بنێرێت تا لهو ڕێگایه‌وه بیناسێت ،كه ئایا پاشایه‌كی ته‌ماعكاره؟ یا پێغه‌مبه‌رێك ه و دووره له ههموو به‌رژەوه‌ندییه‌كی تایبه‌تی دونیایی؟ بۆیه ڕووده‌كاته ئهنجومهنهكهی و دهڵێت َاظ َر ٌة ِب َم هم ِبه ِد َّي ٍة َفن ِ (وإِ يِّن ُم ْر ِس َل ٌة إِلَ ْي ْ َي ْر ِج ُع ا ْل ُم ْر َس ُل َ ون) النمل .36-35 :واته: من بڕیارمداوه كه دیارییه‌‌كیان بۆ بنێرم، جا چاوهڕێ دهكهم بزانم نوێنه‌‌ره‌‌كان چ هه‌‌واڵێكم بۆ ده‌هێننه‌‌وه؟ كاتێك نامه‌كه‌ی ن��ارد و گهیشته سولهیامن ( َف َل اَّم َجاء ُس َل ْي اَم َن َق َال أَ مُتِدُّ و َن ِن مِبَالٍ َف اَم ا َت يِ َ ان ال َّله َخيرْ ٌ ِم اَّم آ َتا ُك ْم َب ْل أَ ْنت ُْم ِبه ِد َّي ِت ُك ْم َت ْف َر ُح َ ون ) النمل .36 :واته :كاتێك نێردراوه‌‌كان گهیشته الی سولهیامن ،پێی وتن ئێو ه ده‌‌تانه‌‌وێت به ماڵ و سامان و دیاری كۆمه‌‌كیم بكهن؟ من دڵنیام ك ه ئهو شتانه‌‌ی خوا پێی به‌‌خشیووم لهوه چاكرت و به‌‌نرخرته كه ب ه ئێوه‌‌ی به‌‌خشیوه ،نهخێر من بهو دیاریی ه دڵشاد نابم ،بهڵكو ئێوه به دیارییه‌‌كه‌‌تان شاد دهبن. خامنی ش��اژن به‌م تاقیكردنه‌وه‌یه بۆی ڕوونبووه‌وه و دڵنیایی بۆ دروست بوو كه سولهیامن پێغه‌مبه‌ره ،بۆیه ئهم خامنه دانای ه خۆی و گه‌له‌كه‌ی هاتن بۆ الی سولهیامن و موسڵامنبوونی خۆیان ڕاگه‌یاند .ئیرت ل ه دواى ئهو هه‌نگاوه شاژن خۆی و گه‌له‌كه‌ی ڕزگاریان بوو له زه‌لیلی‌و بچووكیی دونیا‌و سزای سه‌ختی قیامه‌ت.
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No.54 Second Year, Oct 1, 2013
Reklam
هاوژین عومه‌ر
حكومه‌تی بنكه‌فراوان ..حكومه‌تی قه‌یرانه‌كان هه‌موان هاوڕان لهسهر ئهوهی هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره ،گۆڕان ل ه نه‌خشه‌ی سیاسیی هه‌رێم دروست ده‌كات ،هه‌روه‌ك هه‌موانیش پێكهێنانی حكومه‌تی بنكه‌فراوانیان كرد ه ئه‌مری واقیع و چوون ه نێو ده‌سه‌اڵتیان لهسهر خۆیان ساغ كرده‌وه .تا ئێر‌ه ههموو الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان هاوڕان لهسهر ڕوودانی گۆڕانكاری و دروستبوونی حكومه‌تی بنكه‌فراوان، به‌اڵم هێشتا ڕوون نیی ه ك ه ئایا ئه‌وان هاوڕاش دهبن سه‌باره‌ت ب ه چۆنێتی و پێكهاته‌ی ئهو حكومه‌ت ه بنكه‌فراوانه؟ ئایا حكومه‌تی بنكه‌فراوان ده‌توانێت كێش ه و قه‌یرانه‌كانی ئه‌زموونی ده‌سه‌اڵتداریی هه‌رێم چاره‌سه‌ر بكات؟ ئایا كاروانی ناڕەزایی و ده‌نگهه‌ڵبڕین و ئۆپۆزسیۆنبوون ،ل ه دوای دروستبوونی ئهم حكومه‌ته ،كۆتایی پێدێت؟ سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی گفتوگۆ بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی داهاتوو ،سه‌ره‌تایه‌كی درێژخایه‌ن و پڕ كێشمه‌كێش دهبێت .دهسهاڵتی پارتی و یه‌كێتی ،ده‌یانه‌وێت سه‌ره‌تای دروستبوونی ئەم حكومه‌تە ،كۆتایی كاری ئۆپۆزسیۆنبوون بێت ل ه هه‌رێمی كوردستان. هه‌رچی الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆنیشه ،حكومه‌تی بنكه‌فراوانیان وه‌ك مه‌یدانێكی نوێ بۆ درێژەدان ب ه شه‌ڕی ئۆپۆزسیۆنبوون به‌ئامانج گرتووه ،ده‌یانه‌وێت شه‌ڕی نێو هۆڵه‌كانی پ هرله‌مان ،بۆ نێو هۆڵه‌كانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و دیوانی و هزاره‌ته‌كان بگوازنه‌وه. حكومه‌ت ه بنكه‌فراوانه‌كه‌ی داهاتوو ،ههر ل ه ڕێو ه دهبێت ه حكومه‌تی قه‌یرانه‌كان ،به‌اڵم قه‌یرانه‌كانی ئه‌مجاره ،بۆ په‌كخستنی كاری هاوواڵتی و پرۆژەكانی حكومه‌ت و شه‌ڕی ئیمتیازاتی حیزبی نابن ،هه‌روه‌ك ئهوهی ل ه حكومه‌تی بنكه‌فراوانی به‌غدا ڕووده‌دات .له‌م حكومه‌ته‌دا ئۆپۆزسیۆن دهیهوێت ل ه نێو قوواڵیی خاكی ده‌سه‌اڵته‌كه‌وه ،النه‌ی گه‌نده‌ڵی و سه‌رچاوه‌ی ئیمتیازات ه ناڕەواكانی دهسهاڵتی پێشوو هه‌ڵته‌كێنێت. ئه‌وه‌شامن بیرنه‌چێت ،هه‌ریه‌ك ل ه الیه‌نه‌كانی ده‌سه‌اڵت ،هه‌روه‌كو چۆن ل ه هه‌وڵی شه‌و و ڕۆژدابوون بۆ گۆڕانكاریكردن ل ه ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان و ساخته‌كردنی ده‌نگی خهڵكی ،هه‌نووك ه و زۆر لهو ه زیاتریش له‌كاردان بۆئه‌وه‌ی ل ه ڕێگه‌ی كۆمه‌ڵێك ڕێوشوێنی نابه‌جێوه ،كاریگه‌ریی ئهم پێشهاته‌ی ڕووبه‌ڕوویان ده‌بێته‌وه ،كه‌م بكه‌نه‌و ه و كاروانی ئیسالح و گۆڕانكاری په‌كبخه‌ن .به‌وهۆیه‌شه‌وه ،دوور نیی ه هه‌ریه‌ك ل ه یه‌كێتی و پارتی پێشنیاری زیادكردنی و هزاره‌ته‌كانی كابینه‌ی نوێ و داهێنانی پۆستی بێده‌سه‌اڵت بكهن ،وه‌ك یه‌كێك لهو ڕێوشوێنان ه بۆ دابه‌شكردنی ئیمتیازاتی به‌تاڵ به‌سه‌ر الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆندا ،له پێناو توندكردنه‌وه‌ی پێگه‌ی خۆیان ل ه حكومه‌ت و ده‌سه‌اڵتدا. پێكهاته‌ی ئهم حكومه‌ت ه بنكه‌فراوان ه هه‌رچۆنێك بێت ،سه‌ره‌تای پێكهێنانیشی هه‌رچه‌ند ه درێژخایه‌ن و پڕ كێشمه‌كێش بێت ،دواجار هه‌نگاوێكی زیره‌كانه‌ی ئۆپۆزسیۆن ه بۆ نزیكبوونه‌و ه ل ه سه‌رچاوه‌ی ده‌سه‌اڵت و ده‌ستگه‌یشنت ب ه چاره‌سه‌ره‌كان و خۆقه‌تیسنه‌كردن ل ه پ هرله‌ماندا ،هه‌روه‌ك پشتئه‌ستووریش ه ب ه ویست و ئیراده‌ی خهڵكی كوردستان .ئه‌زموونی ڕابردووی ئۆپۆزسیۆنبوون ئهوهی سه‌ملاند ك ه به‌رده‌وامبوون ل ه پ هرله‌مان وه‌كو ئۆپۆزسیۆن به تهنها ،بۆ له‌مه‌ودوا خزمه‌تێكی گه‌ور ه دهبێت بهو ده‌سه‌اڵت ه شه‌قوشڕەی یه‌كێتی و پارتی ،كه ههموو یاسا و هه‌وڵه‌كانی ئۆپۆزسیۆنیان بۆ چاكسازییكردن ،ژێرپێ ناوه.
خه‌زانی به‌هار بریتیی ه له بیره‌وه‌ریی ڕۆژانی موشه‌كبارانی بنكه و باره‌گاكانی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌الیه‌ن هێزه‌كانی ئه‌مریكاوه .ئهم كتێبه بیره‌وه‌ریی دوو مانگی نووسه‌ری تۆمار كردووه لهگهڵ ناوی سه‌رجه‌م شه‌هیدانی موشه‌كبارنه‌كه‌ی كۆمه‌ڵ و ڕووداوه‌كانی ئهو ماوه‌یه و گواستنه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی و هێزه‌كانی كۆمه‌ڵ بۆ ده‌ڤه‌ری داره‌شمانه و ناوچه‌ی پشده‌ر و بتوێن.
بردنەوەى هەڵبژاردن لە کوردستان
وەرگیراوە