که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 17شەممە /5 17شەممە 18 /٣شەممە /4 6شەممە /5 9شەممە هه‌ولێر /٣شەممە /4 156شەممە /5 165شەممە 144سلێمانی /٣شەممە /4 125شەممە /5 144شەممە 152دهۆک 10که‌رکوک 5 7 7 ـ3 ـ1 ـ1
بایی ( )750دینارە
د .مستەفا زەڵمى: سه‌رگوزشته‌ی فه‌توای ح هرامكردنی رشتنی خوێنی كورد له الیه‌ن گهوره مە‌رجه‌عه‌كانی شیعه‌وه چۆن بوو؟
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
جەمیل شەحادە:
فه‌له‌ستین له‌گه‌ڵ كورددایه بۆ مافی چاره‌ی خۆنووسین
ل .ئایینناسی
میسر؛ گرفتی شوناس و قۆناغی راگواستن
12 وەرزش
ل .تایبەت www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشەممە ،2012/12/11ساڵی یەکەم
بیروڕا
Tuesday, No, 13 First Year, Dec 11, 2012
ئەگه‌ر له ئێستاوه پرۆژە‌یاساکە نەنێردرێته په‌رله‌مان
په‌سه‌ندكردنی بودج ه بۆ ناوه‌ڕاستی ساڵی داهاتوو دوادەكه‌وێت
بارزانی داوای تۆكمه‌كردنی سه‌نگه‌ره‌كان ده‌كات
بوفۆن گرێبه‌ستی
درێژی ناوێت شڤان جه‌باری ـ كه‌ركووك ل ه سه‌ردانێكی چاوه‌ڕواننه‌كراودا، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتنه شارۆچكه‌ی خورماتوو و له‌گه‌ڵ به‌رپرس و پێشمه‌رگه‌ی هێز ه جێگیركراوه‌كانی ناوچه‌ك ه كۆبوویه‌وه. م���وق���ه‌دده‌م س��ع��ود ،جێگری ئامر فه‌وجی لیوای 16ب ه (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «سه‌رۆكی هه‌رێم وىت ده‌بێت سه‌نگه‌ره‌كانی به‌رگری تۆكم ه بكه‌ن»، ناوبراو راشیگەیاند «سه‌رۆكی هه‌رێم وتی ئه‌م ه شه‌ڕ ە ب ه كورد ده‌فرۆرشێت، پێویست ه ئاگاداری حاڵه‌تی نه‌خوازراو بن و ب ه وریاییه‌و ه مامه‌ڵ ه بكه‌ن». بارزانی ل ه ڕێگای قادر كه‌رەم ـ له‌یالنه‌و ه گ هڕاوه‌ته‌و ه كه‌ركووك و له زنجیر‌ه چیاكانی دووم��ه‌اڵن ل ه نزیك ش��اری ك��ه‌رك��ووك ،ل�ه‌گ�ه‌ڵ مه‌نسور بارزانی ،فه‌رمانده‌ی له‌شكری گواڵن و سیهاد بارزانی ،فه‌رمانده‌ی لیوای یه‌كی تایبه‌ت ،كۆبووه‌ته‌وه. له‌و به‌سه‌ركردنه‌وانه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمدا ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك ڕێگا به ده‌زگاكانی ڕاگه‌یاندن نه‌درا (جگ ه له ده‌زگاكانی سه‌ر ب ه پارتی) رووماڵی سه‌ردانییه‌كه‌ی بارزانی ،بكه‌ن.
8 کۆمەاڵیەتى كچه گه‌ریال‌يەك دڵی بۆ ڕۆژنامەى بەیان
دەکاتەوە
15
یەکێک لە دانیشتنەکاىن پەرلەماىن کوردستان .فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
به‌یان .تایبه‌ت
به‌یان ورده‌كاریی دروستكردنی حوسه‌ینیه‌یه‌ك ل ه هه‌ولێر باڵوده‌كاته‌وه به‌یان ـ هه‌ولێر ل ه سااڵنی راب����ردوودا ،دوو جار بڕیاری دابینكردنی زه‌وی بۆ دروستكردنی حوسه‌ینی ه ل ه هه‌ولێر دراوه ،به‌اڵم هاوواڵتیان رێگر بوون ل ه دروستكردنی، مامۆستایه‌كی ئایینی ڕایگه‌یاند «دروستكردنی حوسه‌ینی ه ل ه هه‌ولێر به پێویست نازانین ،چونك ه خه‌ڵكی شیعه مه‌زهه‌بی تێدا نییه ،هه‌ر هه‌وڵێكی له‌و شێوه‌یه‌ش ب ه مه‌ترسی د هزانین له‌سه‌ر ئه‌منی قه‌ومیی كوردستان». و هزاره‌تی ئه‌وقافیش ڕەتی ده‌كاته‌وه بڕیاری دروستكردنی هیچ حوسه‌ینیه‌یه‌ك ل ه هه‌ولێر ل �ه‌الی ئ � هوان �ه‌و ه درابێت، به‌اڵم شێخ به‌شیر گلی به‌رپرسی ده‌زگای شه‌هیدی میحراب ل ه هه‌ولێر ،ه هواڵه‌كه‌ی پشتڕاستكرده‌وه. بڕوانه الپهڕەی په‌یجوور
ل��ه‌گ��ه‌ڵ ئ����ه‌وه‌ی ن��زی��ك�هی دوومانگ به‌سه‌ر واده‌ی یاسایی ناردنی پرۆژە‌یاسای بودجه‌ی گشتیی حكومه‌ت بۆ په‌رله‌مان تێپەڕیوە، په‌رله‌مانتارێك رایده‌گه‌یه‌نێت ئه‌گه‌ر بودجه له ماوه‌ی دوو هه‌فته‌دا نه‌گاته په‌رله‌مانی كوردستان ،په‌سه‌ندكردنی بودجه‌ی 2013بۆ ناوه‌ڕاستی ساڵی داهاتوو دواده‌كه‌وێت. دلێر مه‌حمود ،ب��ڕی��ارده‌ری لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی كوردستان وت��ی «ئه‌گه‌ر له ئێستاوه تا دوو
هه‌فته‌ی دیكه حكومه‌ت پرۆژە‌یاسای بودجه بنێرێته په‌رله‌مان ،ئه‌وا پێده‌چێت په‌رله‌مان له‌به‌ر بهرژەوهندیی گشتی پشووه دوو مانگییه‌كه‌ی كه‌م بكاته‌وه، ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ی پ��رۆژەی��اس��اك��ه په‌سه‌ند بكرێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر له‌م ماوه‌یه‌دا ئه‌و پرۆژە‌یاسایه نه‌گاته په‌رله‌مان ،پشووی زستانه‌ی په‌رله‌مان ده‌ستپێده‌كات ،دوای ئه‌وه‌ش مانگی سێامن له‌پێشه كه زۆربه‌ی رۆژە‌كانی پشووه و دواده‌كه‌وێت بۆ دوای مانگی سێ ،ئاسایی گفتوگۆی پرۆژە‌یاسای بودجه‌ش دوو مانگی پێده‌چێت ،واته په‌سه‌ندكردنی بودج ه دواده‌كه‌وێت بۆ مانگی شه‌ش و حه‌وتی ساڵی داهاتوو».
سه‌فین دزه‌یی ،وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له لێدوانێكیدا بۆ به‌یان وتی «بودجه ل ه دوا كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی���ران گفتوگۆیه‌كی تێروته‌سه‌لی له‌سه‌ر كرا ،چه‌ند ورده‌خاڵێك م��اب��وون ك�ه دواخ���را ،پێده‌چێت له‌م نزیكانه‌دا پێشكه‌شی په‌رله‌مان بكرێت بۆ په‌سه‌ندكردنی ،پێشبینی ده‌كه‌م له كاتی خۆیدا ره‌وانه‌ی په‌رله‌مان بكرێت». كاردۆ محه‌مه‌د ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی گۆڕان له په‌رله‌مانی كوردستان به (به‌یان) ی راگه‌یاند «ئه‌گه‌ر بودج ه بێته په‌رله‌مان، هه‌وڵده‌ده‌ین م��اوه‌ی پشووی یاسایی په‌رله‌مان كه‌م بكه‌ینه‌وه ،پێشنیازێكی له‌و
شێوه‌یه كراوه بۆ ئه‌وه‌ی بودج ه زوو په‌سه‌ند بكرێت». كێشه‌یه‌كی دیكه‌ی دواكه‌وتنی ب���ودج���هی ه���ه‌رێ���م ب���ۆ ئ���ه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه ،كه تا ئێستا بودجه‌ی 2013ی عێراقیش له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران گفتوگۆی له‌سه‌ر نه‌كراوه. بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان ب��ۆ ساڵی 2013ب��ڕە‌ك �هی ()138 تریلیۆن دیناره ،كه ده‌كاته ()16 ملیار دۆالر و ده‌بێت سااڵنه به‌پێی یاسا15 ،ی ترشینی یه‌كه‌م ،حكومه‌ت پرۆژە‌یاساكه‌ی ره‌وان �هی په‌رله‌مان بكات.
«هەموو پۆلیسی خورماتوو ته‌نیا یه‌ك ئه‌فسه‌ری كوردی تێدایه» بەیان .خورماتوو ل�ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی پۆلیسی خورماتوو ،له كۆی 70ئه‌فسه‌ر ،ته‌نیا ی �هك ئه‌فسه‌ری ك��وردی تێدایه ،كه ئه‌ویش ی��اری��ده‌ده‌ری به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی خورماتووه. ش����ه‌الل ع���ه‌ب���دول ئ �ه‌ح��م �ه‌د، قائیمقامی خورماتوو له لێدوانێكدا بۆ
(به‌یان) وتی «له دوای پرۆسه‌ی ئازادیی عێراقه‌وه چه‌ندین جار به‌ڕێوه‌به‌رانی پ��ۆل��ی��س��ی خ���ورم���ات���وو ب���ه ه��ۆی كه‌مته‌رخه‌مبوونیان له جێبه‌جێكردنی ئه‌ركه‌كانیان ،له‌سه‌ر كار الدراون». قائیمقامی خورماتوو ئاماژەی ب��ه‌وه‌ش دا «ئ �ه‌و پۆسته س�ه‌ره‌ت��ا به ده‌ست ئه‌فسه‌رێكی كورده‌وه بوو ،دواتر درایه ئه‌فسه‌رێكی ع�ه‌ره‌ب ،له دوای
ئ�ه‌وه‌ش درای�ه ئه‌فسه‌رێكی توركامن، له ئێستاشدا ب ه ده‌ست ئه‌فسه‌رێكی عه‌ره‌بی سوننه‌وه‌یه». شه‌الل عه‌بدول ئه‌وه‌شی خسته ڕوو كه «پێكهاته‌ی كورد له ناو پۆلیسی خ��ورم��ات��وودا %30و ع��ه‌ره‌ب %20و توركامن %50ی��ه» ،ئه‌و وتی «ل ه ناو پۆلیسی خورماتوو 70ئه‌فسه‌ری پله‌دار هه‌ن له نێوان موالزم و عه‌قیدان ،به‌اڵم
ته‌نیا یه‌ك ئه‌فسه‌ری كوردی ب ه پله‌ی موقه‌دده‌م تێدایه». ئه‌م بێبه‌شكردنه‌ی كورد له پۆسته ئه‌منییه‌كان له كاتێكدایه رۆژ به رۆژ ئاڵۆزی و كێشه‌كانی نێوان به‌غدا و هه‌رێم په‌ره‌ده‌سه‌نن و الیه‌نه توندڕە‌وه عه‌ره‌به‌كانیش ده‌ی��ان�ه‌وێ��ت پێگه‌ی خۆیان له ناوچه كوردییه‌كان زیاتر بچه‌سپێنن.
لەمەودوا ئۆتۆمبیل ب ە مواسه‌فاتی خه‌لیجی و ئه‌وروپی بۆ هەرێم دێت سه‌رۆكی ده‌سته‌ی پێوانه‌سازی و كۆنرتۆڵی جۆریی له هه‌رێمی كوردستان ،باس له چه‌ندین مه‌سه‌له‌ی گرنگی په‌یوه‌ست به هاوواڵتیان ده‌ك���ات ،دك��ت��ۆر موئه‌یه‌د قۆجه، ده‌ڵێت «بڕیارمان داوه له سه‌ری ساڵی نوێوه نه‌هێڵین چیرت به‌بێ مه‌رج هیچ ئۆتۆمبێلێك بهێندرێته ناو هه‌رێمه‌وه» ،باسیش له تایبه‌مته‌ندی ئه‌و ئۆتۆمبیالنه ده‌كات كه رێگه‌یان پ��ێ��ده‌درێ��ت و «تێكه‌ڵه‌یه‌كن له مواسه‌فاتی خه‌لیجی و ئه‌وروپی و هه‌رێمی كوردستان». ج��گ �ه ل���هوان���ه ،ن���اوب���راو له ب�����اره‌ی ل��ی��ژن �هك��ان��ی س���زادان���ی سه‌رپێچیكارانیشه‌وه ئه‌وه ده‌خاته ڕوو كه ئه‌وان به ڕێنامیی سزای ئه‌و شوێنانه ده‌ده‌ن كه سه‌رپێچی ده‌كه‌ن نه‌ك به یاسا. بڕوانه الپهڕەی گشتی.
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
به‌كر حه‌مه‌سدیق ،یاساناس و په‌رله‌مانتاری عێراق:
بڕیاره‌كه‌ی په‌رله‌مانی سوید ل ه ڕووی یاساییه‌وه به‌های نییه دیدار :محه‌مه‌د جه‌مال
ل ه چه‌ند رۆژی رابردوودا په‌رله‌مانی سوید گفتوگۆی ل ه باره‌ی «به‌جینۆسایدناساندنی ئه‌نفال»ه‌وه كرد ،ئه‌وه‌ش مشتومڕی زۆرى له نێوه‌ندی كوردیدا لێكه‌وته‌وه و هه‌ریه‌ك ب ه جۆرێك شیكاری بۆ ده‌ك��ات و لێی ده‌ڕوانێت ،به‌كر حه‌مه‌سدیق، یاساناس و په‌رله‌مانتاری عێراق باس ل ه الیه‌ن ه یاساییه‌كه‌ی بابه‌ته‌كه و چه‌ند دیوێكی دیكه‌ی ده‌كات.
به‌یان :ئه‌و بڕیاره‌ی ل ه په‌رله‌مانی سوید ده‌رچووه ،چۆن ده‌بینن؟ به‌كر حه‌مه‌سدیق :ئ�ه‌و بڕیاره‌ی له سوید ده‌رچ��ووه ،ئه‌ندام په‌رله‌مانێك رایگه‌یاند سیاسییه ،به‌و مانایه‌ی كوتله سیاسییه‌كانی ن��او پ�ه‌رل�ه‌م��ان له‌سه‌ر ئه‌وه كۆكن كه دۆسیه‌ی ئه‌نفال تاوانی جینۆسایده ،به‌اڵم نه‌بووه‌ته بڕیارێكی یاسایی كه ده‌نگی له‌سه‌ر بدرێت ،ئه‌م كاره له ڕووی ئه‌خالقییه‌وه شتێكی باشه و ل ه ڕووی سیاسییه‌وه گرنگه ،به‌اڵم له ڕووه یاساییه‌كه‌یه‌وه به‌هایه‌كی نییه، چونكه ناتوانرێت ئیعتیباری یاسایی بۆ دادەنرێت ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا و له هه‌موو بارێكدا هه‌وڵ و تێكۆشانی ئه‌و خه‌ڵكانه‌ی له ب��واری كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی ئیشیان كردووه ،ده‌بێت ڕێزی لێبگیرێت ،سوپاسی په‌رله‌مانی سوید و ئه‌و كوتل ه سیاسییانه‌ی په‌رله‌مانی سویدیش بكرێت ك ه ده‌نگ بۆ ئه‌وه ده‌ده‌ن و پێیان باشه. به‌یان :میلله‌تی ك��ورد له مێژووی نوێدا ،چه‌ند دۆسیه‌ی جینۆسایدی هه‌یه؟ به‌كر حه‌مه‌سدیق :له بنه‌ڕەتدا ئه‌و دۆسیانه‌ی تاوانی سه‌ربه‌خۆن له جوگرافیای هه‌رێمی كوردستان ،چوار
پرۆسه‌ی جینۆسایدن ،یه‌كێكیان ئه‌نفاله، ئه‌وانی دیكه كیمیاییبارانی هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفالی بارزانییه‌كان و ئه‌نفالی كورده فه‌یلییه‌كانه ،ده‌بێت دۆسیه‌ی ئه‌مانه به سه‌ربه‌خۆ باسی لێوه بكرێت ،راسته حكومه‌تی عێراقی ل �ه كاتی خۆیدا به‌رنامه‌ی قڕكردنی میلله‌تی ك��وردی هه‌بووه ،به‌اڵم ده‌بێت بزانین جوگرافیا و كات و شێوازی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كان له دۆسیه‌یه‌كه‌وه بۆ دۆسیه‌یه‌كی دیكه جیاوازیی هه‌یه ،بۆ ئ��ه‌وه‌ی ك��ورد بۆ هه‌موو دونیای بسه‌ملێنێت كه توانای ئه‌وه‌ی هه‌یه تاوانه‌كان به‌جیا بخاته ڕوو، خه‌ڵكانی دیكه و ئه‌وانه‌ی هاوسۆزن له‌گه‌ڵامن له واڵتانی ده‌ره‌وه تێبگه‌یه‌نێت دۆسیه‌كانی جینۆساید تێكه‌ڵی یه‌كرت نه‌كه‌ن. به‌یان :ئه‌وه‌نده‌ی ئاگادار بن ،ئه‌وه‌ی باسی لێوه كراوه ،ته‌نیا دۆسیه‌ی ئه‌نفال بووه؟ به‌كر حه‌مه‌سدیق :له په‌رله‌مانی سوید موناقه‌شه‌یه‌كی زۆر گرنگ له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفال كراوه ،له به‌ڵگه و دۆكیۆمێنته‌كاندا باسی هه‌ڵه‌بجه كراوه ،به‌اڵم له راپۆرته‌كه‌دا باسی ئه‌نفاله، ئ�ه‌م�ه زی���ان ب �ه دۆس��ی �هی ئه‌نفالیش ده‌گه‌یه‌نێت ،زیان به دۆسیه‌ی هه‌ڵه‌بجه
و دۆسیه‌كانی دیكه‌شامن ده‌گه‌یه‌نێت، ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌یه‌ك ه نابێت جارێكی دیكه دووباره ببێته‌وه. به‌یان :كه‌واته پێتوای ه مه‌سه‌له‌ی به‌جینۆساید ناساندنی دۆسیه‌ی ئه‌نفال زیان به دۆسیه‌كانی دیكه بگه‌یه‌نێت؟ به‌كر حه‌مه‌سدیق :وه‌ك له سه‌ره‌تا باسم ك��رد ،ئه‌مانه ه �ه‌م��ووی تاوانی جینۆسایدن ،به‌اڵم هه‌ریه‌كه‌یان ده‌بێت له چوارچێوه‌ی خۆیدا باسی لێو ه بكرێت، ئه‌نفال گه‌وره‌ترین مه‌ساحه‌ی جوگرافیی گرتووه له هه‌رێمی كوردستاندا ،زیاتر له 180هه‌زار كه‌س بوونه‌ته قوربانی ،چوار هه‌زار گوند ته‌خت كراوه ،ئه‌و دۆكیۆمێنته نوورساوانه‌ی له دۆسیه‌ی ئه‌نفال خراونه‌ته ڕوو ،جیاوازه له دۆكیۆمێنتی دۆسیه‌كانی دیكه ،كاتێك باسی ئه‌نفال ده‌كه‌یت، ده‌بێت ئه‌و دۆكیۆمێنتانه بخه‌یت ه ڕوو كه په‌یوه‌ندییان به ئه‌نفاله‌و ه هه‌یه ،بۆ ئه‌وه‌ی تاوانه‌كان تێكه‌ڵ نه‌بێت. به‌یان :له ڕووی یاساییه‌و ه په‌رله‌مانی سوید بۆی هه‌ی ه له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌كی عێراقی یان كوردی قسه بكات و بڕیار بدات؟ به‌كر حه‌مه‌سدیق :ئ �ه‌و بابه‌ته په‌یوه‌ندی به دوو شته‌وه هه‌یه ،یه‌كه‌م: ده‌ستووری ئه‌و واڵته ،كه ئایا رێگه ده‌دات
هه‌ر بابه‌تێكی ئینسانی له دونیادا هه‌بوو، ئه‌مان پشتیوانیی لێبكه‌ن ،بۆ منوونه ده‌ستووری عێراقی بڕگه‌یه‌كی وای تێدایه كه ده‌ڵێت «پشتیوانیكردن له گه‌النی سته‌مدیده‌ی دونیا» ،مانای وای ه په‌رله‌مانی عێراق یاخود كوردستان ،ده‌توانێت بڕیار بدات له‌وه‌ی ئیدانه‌ی تاوانێكی جینۆسایدا بكات ك ه له واڵتێكی دیكه ڕووی داوه. دووه‌م :په‌یوه‌ندی به‌و دادگایه‌وه هه‌یه كه دادگ��ای��ی ئ�ه‌و تاوانبارانه ده‌ك��ات، ك�ه ئایا ئ �ه‌و دادگ��ای �ه به‌پێی پێوهره نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ه كه لێكۆڵینه‌وه‌ی سه‌ره‌تایی ده‌كات له تاوانه‌كانی جه‌نگ و ت��اوان�هك��ان��ی جینۆســاید و دژ به مرۆڤایه‌تی؟
پێگه‌ی كورد له نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان ل ه ڕووی مافی نه‌ته‌وه‌یی وه‌ك پێویست نییه ،ده‌شڵێن كورد هێشتا دۆستی ڕاسته‌قین ه و خه‌مخۆری گه‌یشتن ب ه ماف ه ڕەواكانی نه‌دۆزیوه‌ته‌وه ،به‌اڵم ئێم ه خۆشبینین به گه‌ڕانه‌وه‌ی مافه‌كانمان ،ل ه ساڵڕۆژی جیهانیی مافی مرۆڤدا ل ه باره‌ی پرسی كاركردنی نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان ل ه كوردستان و بارودۆخی مافی مرۆڤ، پێمان باش بوو له‌گه‌ڵ زیتۆ سیانی ،به‌ڕێوه‌به‌ری ئۆفیسی مافه‌كانی مرۆڤی یونامی ( )unamiل ه كوردستان، گفتوگۆ بكه‌ین. دیدار :ڕە‌زا هه‌ورامی
به‌ڕێوه‌به‌ری مافه‌كانی مرۆڤی یونامی ل ه كوردستان ،بۆ به‌یان:
هه‌رێم پابه‌ندیی پێوهره نێوده‌وڵه‌تییه‌كانى لەسەرە ب����هی����ان :س��ات��ه‌وه‌خ��ت��ی ی����ادك����ردن����ه‌وه‌ی ج��اڕن��ام��ەی گ �ه‌ردوون��ی��ی مافه‌كانی م��رۆڤ ب��ۆ ئێمه وه‌ك ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ەک��ی مافخوراو ،چ مانایه‌كی ده‌بێت ،له كاتێكدا زۆربه‌ی مافه نه‌ته‌وه‌یی و مرۆییه‌كامنان وه‌ك پێویست نه‌هاتوونه‌ته بوون؟ زی��ت��ۆ س��ی��ان��ی :ئێمه وه‌ك نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان كار ده‌كه‌ین بۆ باشرتكردنی ڕەوشی مافه‌كانی مرۆڤ له كوردستان و عێراقیش، له ڕوانگه‌ی چاكسازیكردن له‌و
یاسایانه‌ى لێرە کاریان پێدەکرێت بۆ ئ�ه‌وه‌ی بگونجێت له‌گه‌ڵ پێوهره ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت��ی��ی�هك��ان ،ك �ه عێراقیش واژۆی له‌سه‌ر ك��ردووه ،ئه‌و پێوهره نێوده‌وڵه‌تییانه پابه‌ندیی یاساییان هه‌یه ،هه‌رێمی كوردستانیش وه‌ك به‌شێك لە عێراق پابه‌ندیی یاسایی ده‌كه‌وێته سه‌ر .ئه‌و پڕۆژەیاسایانه‌ی كه له په‌رله‌مانی هه‌رێم ده‌رده‌چ��ن، كه ڕەهه‌ندی مافی مرۆڤیشیان تێدایه، خوێندنه‌وه‌یان بۆ ده‌كه‌ین و تێبینیی خۆمان ده‌ده‌ینه الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار ل��ه‌س��ه‌ری��ان ،ك��ۆی ئ��ه‌و تێبینی و
ب��ه‌دواداچ��وون��ان��ه و گونجاندیان و خوێندنه‌وه‌یان ب�ه پێی پێوهره نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ،واده‌كات بارودۆخی مافی مرۆڤ له هه‌رێمی كوردستان به‌ره‌و باشبوون هه‌نگاو بنێت ،ده‌بێت ئێمه و ڕێكخراوه په‌یوه‌ندیداره‌كان له‌م ڕۆژەدا كار بكه‌ین بۆ باشرتكردن و چه‌سپاندنی بڕگه‌كانی جاڕنامه‌ی جیهانیی مافه‌كانی مرۆڤ. به‌یان :تا چه‌ند ده‌بێت دڵخۆش بین به چه‌سپاندنی ماف و كاركردنی ڕێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان ،له كاتێكدا زۆربه‌ی مافه نه‌ته‌وه‌ییه‌كامنان
وه‌ك ك���ورد ،ل�ه كۆمه‌ڵی جیهانیدا نه‌چوونه‌ته پێشه‌وه؟ زیتۆ سیانی :ئێمه له سه‌ر ئه‌و شته كه‌مرت كار ده‌كه‌ین ،به‌اڵم پرسی مافی چاره‌نووس هه‌یه له جاڕنامه‌كه‌دا ل �ه‌گ �ه‌ڵ ت��ێ��ك��ڕای م��اف�ه ئ��اب��ووری و ك��ول��ت��ووری و نه‌ته‌وییه‌كاندا ،كه ده‌چێته چوارچێوه‌ی كاركردنی هێڵه گشتییه‌كانی ڕێكخراوه‌كانه‌وه. به‌یان :بارودۆخی كوردستان وه‌ك نه‌ته‌وه‌یەکی جیهانی سێیه‌م ،له ڕووی مافی مرۆڤه‌وه چۆنه؟ زیتۆ سیانی :ئێمه له ڕێگه‌ی
ڕاپ��ۆرت��ی س��ااڵن �ه‌وه هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ ئه‌مه ده‌كه‌ین ،له مافی ئازادیی ڕاده‌ربڕینه‌وه بۆ زیندانه‌كان و مافی مندااڵن و ژن��ان و كه‌مینه‌كان ،ئه‌و پڕۆژەیاساییانه‌ش كه له هه‌رێمی كوردستانه‌وه ده‌رده‌چ��ن ،تاڕاده‌یه‌ك ل�ه‌گ�ه‌ڵ پ��ێ��وه‌ره نێوده‌وڵه‌تییه‌كان یه‌ك ده‌گرنه‌وه ،بۆیه له‌سه‌ر ئاستی ڕێكخراوه‌كان و كۆمه‌ڵگاش ،هه‌وڵێك هه‌یه بۆ باشرتكردنی ڕەوش��ی مافی مرۆڤ له كوردستان. به‌یان :ڕاپۆرتی ئۆفیسی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان له واڵتانی ده‌ره‌وه
تاچه‌ند كاریان له‌سه‌ر ده‌كرێت؟ زیتۆ سیانی :ئێمه ڕاپۆرته‌كان ده‌ده‌ی��ن��ه‌وه الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار، لێره ك�ه هه‌ڵسه‌نگاندنی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كانی تێدایه و له‌سه‌ر الیه‌نه‌كه كه‌وتووه كه كاریان له‌سه‌ر بكات ،له نوسینگه‌كه‌ی ئێمه خاڵه پ��ۆزه‌ت��ی��ڤ و الوازه‌ك��ان��ی��ش له‌سه‌ر هه‌موو الیه‌نه‌كان ده‌خرێنه ڕوو ،هه‌ر الی خۆمان لیژنه‌ی ب �ه‌دواداچ��وون و كۆكردنه‌وه‌ی زانیارییامن هه‌یه و لێكۆڵینه‌وه‌ش له‌سه‌ر بارودۆخه‌كان ده‌كه‌ین ،ئینجا ڕاپۆرته‌كان ده‌نێرین.
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
به‌ڕێوه‌به‌ری راگه‌یاندنی زانكۆ :پێنج كه‌سیان پێشرت له حكومه‌تدا دامه‌زراون ،ئێم ه كاری نایاسایی ناكه‌ین
نۆ موعیدی زانكۆی قەرەداغ ده‌ست له‌كار ده‌كێشنه‌وه به‌یان .تایبه‌ت نۆ موعیدی زانكۆی گه‌شه‌پێدانی م��رۆی��ی ،دوای دام �ه‌زران��دن��ی��ان ب�ه م��ی�لاك ،پ��اش 42رۆژ بڕیاره زانكۆییه‌كه‌یان هه‌ڵده‌وه‌شێرنێته‌وه و ده‌كرێنه گرێبه‌ست ،به‌و هۆیه‌وه ئ���ه‌و م��وع��ی��دان �ه ده‌س���ت ل�هك��ار ده‌كێشنه‌وه ،به‌ڕێوه‌به‌ری راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی زانكۆی ناوبراویش ده‌ڵێت «پێنج كه‌سیان پێشرت له حكومه‌تدا دام��ه‌زراون»، ئه‌وه‌ش به نایاسایی ده‌زانێت. سه‌رچاوه‌یه‌ك ،كه نه‌یویست ن��اوی ئاشكرا بكرێت ،به (به‌یان) ی راگه‌یاند « ئ�ه‌و نۆ مامــۆستا (موعید)ەی زانكۆی گه‌شه‌پێدانی مرۆیی له ق���ه‌ره‌داخ ،له كۆلێژی زانست و ته‌كنه‌لۆژیا به‌شی زانستی كۆمپیوته‌ر ،له رێكه‌وتی 11/12 ده‌ستیان له‌كار كێشاوه‌ته‌وه» ،به‌پێی زانیارییه‌كانیش هۆكاری ده‌ست له‌كار كێشانه‌وه‌كه «گۆڕینی بڕیاری دام �ه‌زران��دن �ه ب��ۆ گرێبه‌ست بێ ئاگاداركردنه‌وه‌ی الیه‌نی دووه‌م». به‌پێی ئه‌و نوورساوانه‌ی ده‌ست (به‌یان) كه‌وتووه «ئه‌و نۆ موعیده به بڕیاری زانكۆ و له‌سه‌ر داوای كۆلێژی زانست و ته‌كنه‌لۆژیا به ژماره (ز )106/4و له 2012/7/19 و پاشان به قبوڵكردنیان وه‌ك موعید به میالك له الیه‌ن سه‌رۆكی زانكۆوه به ژماره ( )963و له 2012/8/16 دام �ه‌زراون،ب �ه‌اڵم دوای 42رۆژ له
پرۆفیسۆری ئه‌مریكی ،دانیال سیریویر ،لێكۆڵه‌ر له دامه‌زراوه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست نوورساوی كۆلێجی زانست و ته‌كنه‌لۆژیا بۆ سه‌رۆكایه‌تی زانكۆ به مه‌به‌ستی دامه‌زراندنی ده‌رچووان
ده‌وامكردن و له كاتی مووچه‌وه‌رگرتندا، ب��ڕی��اره‌ك �ه گ���ۆڕاوه ب��ۆ گرێبه‌ست به فه‌رمانی زانكۆیی به ژماره ( )1235و له .»2012/9/27 مامۆستا نوره‌دین ،راگ��ری كۆلێژی زانست و ته‌كنه‌لۆژیا به (به‌یان)ی راگه‌یاند «زانكۆی ئه‌هلی به شێوه‌ی گرێبه‌ست خه‌ڵك داده‌مه‌زرێنێت ،كه ماوه‌كه‌ی ته‌واو ده‌بێت ،یان بۆی تازه ده‌كرێته‌وه ،یان ب ه پێچه‌وانه‌وه» ،سه‌باره‌ت به‌وه‌ش كه
نوورساوی فه‌رمانی زانكۆیی ب ه مه‌به‌ستی دامه‌زراندنی ئه‌و ده‌رچووانه به میالك
ئه‌و نۆ كه‌سه ده‌ڵێن به بڕیاری زانكۆیی دامه‌زراون ،به‌اڵم هه‌ر به بڕیاری زانكۆیی هه‌ڵوه‌شاته‌وه ،ناوبراو وتی «فه‌رمانی كارگێڕی له كۆلێژ ده‌رناچێت بۆ ئه‌و كارانه ،من راگری كۆلێژم ،سه‌رۆكی زانكۆ نیم». له الیه‌كی دی��ك �ه‌وه ،فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له په‌رله‌مانی كوردستان، به نوورساوی ژماره 142له 2012/12/9 سكااڵی ئه‌و قوتابییانه‌ی به‌رز كردووه‌ته‌وه
نوورساوی فه‌رمانی زانكۆیی ب ه مه‌به‌ستی گۆڕینی ناوی ئه‌و ده‌رچووانه له میالكه بۆ گرێبه‌ست
بۆ سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان ،تا له رێگه‌ی لیژنه‌ی پ���ه‌روه‌رده و خوێندنی ب��ااڵوه بەدواداچووىن بۆ بکرێت و کێشەکەیان بۆ چارەسەر بکرێت. دكتۆر رێبوار كه‌ریم ،به‌ڕێوه‌به‌ری راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی زانكۆی گه‌شه‌پێدانی مرۆیی به (به‌یان) ی راگه‌یاند «زانكۆی گه‌شه‌پێدانی مرۆیی زانكۆیه‌كی ئه‌هلییه ،ئازاده له هه‌ڵبژاردنی ئه‌و كه‌سانه‌ی كاریان له‌گه‌ڵ ده‌كات به
نوورساوی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ له په‌رله‌مانی كوردستان به مه‌به‌ستی گه‌یاندنی سكااڵی ئه‌و ده‌رچووانه
شێوازی گرێبه‌ست و میالكیش ،هه‌روه‌ها گۆڕینی ش��ێ��وازی ك��اره‌ك�هی��ش.ئ�ه‌و نۆ به‌ڕێزه ده‌رچووی زانكۆی خۆمانن و له‌و خوێندكاره به‌توانایانه‌ن كه ده‌رچ��وون، ب���ه‌اڵم ل �ه‌ب �ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی پێنج كه‌سیان پێشرت له حكومه‌تدا دام��ه‌زراون و دوو دامه‌زراندنیش به‌پێی یاسا بۆ یه‌ك كه‌س نییه ،ناتوانین دایانبمه‌زرێنین ب ه میالك، چوار كه‌سه‌كه‌ی دیكه‌ش زانكۆ پێی باش بووه به گرێبه‌ست بن ،بۆیه هه‌موویان
گرێبه‌ستیان خراوه‌ته به‌رده‌م ،به‌اڵم قبوڵیان نه‌كردووه». س���ه‌ب���اره‌ت ب����ه‌وه‌ی بۆچی پێشرت ب ه میالك قبوڵ كراون ،به‌اڵم په‌شیامن بوونه‌ته‌وه؟ دكتۆر رێبوار ئاماژەی به‌وه كرد «هۆكاره‌كه ئه‌وه بوو ه ئه‌و پێنج به‌ڕێزه نه‌یانوتووه ئێم ه فه‌رمانبه‌رین له حكومه‌تدا، ئێمه‌ش ك��اری نایاسایی ناكه‌ین و نه‌مانكردووه».
جوتیاران ب ه پاره و زه‌ویی نیشته‌جێبوون قه‌ره‌بوو ده‌كرێنه‌وه حكومه‌ت ده‌سه‌اڵتی راگرتنی به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی به‌نزینی نییه به‌نزین رۆژ له دوای رۆژ ل ه هه‌ڵكشاندایه
سه‌ید نامی ئه‌و جوتیارانه‌ی زه‌وییه‌كانیان به‌ر پ��رۆژەی دووسایدكردنی هه‌ڵه‌بجه و سه‌یدسادق ده‌كه‌ون ،به پاره و زه‌ویی نیشته‌جێبوون قه‌ره‌بوو ده‌كرێنه‌وه ،بڕیاریشه له‌م مانگه‌دا ئیشه ئیدارییه‌كانیان بۆ ته‌واو بكرێت ،به‌اڵم وه‌رگرتنی قه‌ره‌بووه‌كه‌یان دواده‌كه‌وێت. ئه‌و جوتیارانه كه ژماره‌یان نزیكه‌ی 300جوتیار ده‌بێت و زه‌وییه‌كانیان به‌ر پرۆژی دووسایدكردنی جاده‌ی سه‌یدسادق ـ هه‌ڵه‌بجه ده‌كه‌وێت ،ب ه وته‌ی خۆیان «ئه‌مساڵ رێگایان پێنه‌دراوه زه‌وییه‌كانیان بكرێته كشتوكاڵ» ،قائیمقامی سه‌یدسادقیش رایده‌گه‌یه‌نێت «له‌وانه‌یه پاره‌ی قه‌ره‌بووی ئه‌و خاوه‌ن زه‌وییانه ماوه‌یه‌ك بخایه‌نێت ،ده‌بێت تا سه‌ری مانگ ده‌ست بكه‌ین به ته‌واوكردنی ئیشه ئیدارییه‌كانیان». ئه‌ركان حه‌سه‌ن ،قائیمقامی سه‌یدسادق ،ب ه (به‌یان)ی راگه‌یاند «ئێمه كۆبوونه‌وه‌یه‌كامن له‌گه‌ڵ پارێزگار و قائیمقامی هه‌ڵه‌بجه و جێگری به‌ڕێوه‌به‌ری رێگاوبانی سلێامنی ساز كرد بۆ مه‌سه‌له‌ی قه‌ره‌بوو ،ئێستا ره‌زامه‌ندییان له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و و هزاره‌تی دارایی وه‌رگیراوه ،ته‌نیا ماوه‌ته‌وه سه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ندێك گۆڕانكاری له پرۆژەكاندا كراوه ،بڕیاره ئه‌و گۆڕانكارییانه له ماوه‌یه‌كی كه‌مدا ته‌واو بكرێن و ده‌ست بكرێت به ئیشه ئیدارییه‌كان ،بۆ ئه‌وه‌ی قه‌ره‌بووی ئه‌و جوتیارانه بكرێته‌وه كه زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بن». قائیمقامی سه‌یدسادق له باره‌ی شێوازی قه‌ره‌بووه‌كه‌شه‌وه وتی «ئه‌وه‌ی زه‌وییەکى كه‌می به‌ر پرۆژەکە ده‌كه‌وێت ،به پاره قه‌ره‌بوو ده‌كرێته‌وه ،ئه‌وه‌شی زه‌وی زۆری به‌ر پرۆژەکە ده‌كه‌وێت ،به زه‌ویی نیشته‌جێبوون قه‌ره‌بوو ده‌كرێته‌وه». ده‌رب��اره‌ی ئه‌وه‌ی هه‌ندێك جوتیار له ب هرامبه‌ر داگیركردنی زه‌وییه‌كانیان ویستوویانه ناڕەزایی ده‌رببڕن ،به‌اڵم ڕێگه‌یان پێنه‌دراوه ،ئه‌ركان حه‌سه‌ن وتی «شتی وانه‌بووه ،نه ئه‌وان داوایان كردووه ناڕەزایی ده‌رببڕن و نه هاتوونه‌ته الی منیش رێیان پێنه‌ده‌م ،به پێچه‌وانه‌وه من پشتگیری و پشتیوانیان بووم» .به‌اڵم له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌دا به‌شێك له جوتیاران به گومانن له به‌ڵێنه‌كانی حكومه‌ت ،جوتیارێك وتی «پێشرتیش له كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا وه‌زیری ئاوه‌دانكردنه‌وه ده‌ستی برد بۆ سمێڵی و وتی به‌ڵێن بێت ،شوفڵ نه‌ده‌ین له زه‌وییه‌كان تا قه‌ره‌بووی ئێوه نه‌كه‌ینه‌وه، كه‌چی ئێستا زه‌وییه‌كان كراون به جاده و جوتیاران بێئیش بوون و قه‌ره‌بووش نه‌كراونه‌ته‌وه».
سه‌ید نامی
په‌رله‌مانتارێك ده‌ڵێت گرانبوونی ب�ه‌ن��زی��ن ب��ه‌رژەوه‌ن��دی��ی كۆمه‌ڵێك گرووپی له‌پشته‌وه‌یه ،سه‌رۆكی لیژنه هاوبه‌شه‌كانی قائیمقامیه‌تی سلێامنییش رایده‌گه‌یه‌نێت توانای راگرتنی نرخی به‌نزینیان له به‌نزینخانه بازرگانییه‌كاندا نیی ه و ئ�هوان ته‌نیا چاودێریكردنیان له‌سه‌ره. ع��وس�مان ئه‌بوبه‌كر ،سه‌رۆكی لیژن ه هاوبه‌شه‌كانی قائیمقامیه‌تی سلێامنی بۆ (به‌یان) وتی «هۆكاری گرانبوونی به‌نزین بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه ك �ه داواك���اری���ی زۆری ل �ه س���ه‌ره و
به‌نزین كه‌مه له ب��ازاڕەك��ان��دا ،ئێم ه ته‌نیا چاودێریكرمنان ل �ه‌س �ه‌ره ،كه نرخ له هه‌موو به‌نزینخانه‌كاندا وه‌ك ی �هك ب��ێ��ت» ،ن��اوب �راو وتیشی «ئ�ه‌و به‌رزبوونه‌وه‌یه په‌یوه‌ندیی به نرخی نه‌وته‌وه هه‌یه له بازاڕەكانی جیهاندا، كه نرخه‌كه‌ی به‌رز ده‌بێته‌وه ،نرخی به‌نزینیش به‌رزده‌بێته‌وه». ن��اوب�راو ئاماژە ب��ه‌وه‌ش ده‌ك��ات «ئێمه لیژنه‌ی سووته‌مه‌نیامن هه‌یه، چاودێریی جۆری سووته‌مه‌نی ده‌كات له‌گه‌ڵ عه‌دادی به‌نزینخانه‌كان و منره‌ی ئه‌و به‌نزینه‌ی ده‌یفرۆشن» .سه‌باره‌ت به ساخته‌كردنی به‌نزینی نۆرماڵ و موحه‌سه‌ن ،سه‌رۆكی لیژن ه هاوبه‌شه‌كان
وتی «ئێمه ساخته‌كاریی له‌و شێوه‌یه‌مان نه‌دیوه كه ڕەنگ بكرێته ناو به‌نزینه‌وه و نه‌شامن بیستووه» .عوسامن ئه‌بوبه‌كر پێشیوایه به‌نزینخانه بازرگانییه‌كان ئهوهنده ناخه‌نه سه‌ر به‌نزینه‌كه ،خۆی گرانبووه. چ���اودێ���رێ���ك���ی ئ����اب����ووری و س��ووت��ه‌م��ه‌ن��ی��ش پ��ێ��ی��وای �ه «ئ���ه‌و ب �ه‌رزب��وون �ه‌وه‌ی نرخی به‌نزینه به‌و شێوه‌یه ،ته‌نیا له هه‌رێمی كوردستان به‌دی ده‌كرێت و له‌ودیو بانی مه‌قانه‌وه نرخه‌كان وه‌ك��و خۆیانن ،ب�ه ن��اوی بازاڕی ئ��ازاده‌وه هه‌ركه‌سه و بۆ خۆی نرخێك دیاری ده‌كات و كه‌سیش نییه لێپێچینه‌وه له‌و خاوه‌ن به‌نزینخانانه
بكات». عه‌بدوڵاڵی مه‌ال نوری ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی پیشه‌سازی و وزه و سه‌رچاوه رسوشتییه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان ،بۆ (به‌یان) وتی «پێده‌چێت بهرژەوهندیی كۆمه‌ڵێك گرووپ و تاقمی له‌پشته‌وه بێت ،به كه‌یفی خۆیان ویستیان قازانجی زیاتر بكه‌ن ،بڕی به‌نزین كه‌مده‌كه‌نه‌وه له بازاڕدا و نرخه‌كه‌ی به‌رزده‌بێته‌وه، هه‌ركاتێكیش ویستیان و ویژدانیان رێگه‌ی دا كه تۆزێك ره‌حم به خه‌ڵك بكه‌ن ،ئاسای نرخه‌كه‌ی داده‌به‌زێنن. له‌م مه‌سه‌له‌یه‌شدا وه‌زاره‌ت��ی سامانه رسوشتییه‌كان و حكومه‌تی هه‌رێم به‌رپرسیارن».
توركمانه‌كان شانبه‌شانی عه‌ره‌ب شه‌ڕی كورد ناكه‌ن عومه‌ر ئاواره لێدوانه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی نوری مالیكیى س��ه‌رۆك وه‌زی �ران��ی عێراق، س��ه‌ب��اره‌ت ب���ه‌وه‌ی ك �ه ئ �ه‌گ �ه‌ر شه‌ڕ هه‌ڵبگیرسێت له ناوچه داب�ڕاوه‌ك��ان، توركامنه‌كانی ئه‌و ناوچه‌یه‌ش هاوشانی عه‌ره‌به‌كان به‌رگری له ناوچه‌كه ده‌كه‌ن و دژ به كورد ده‌جه‌نگن ،توركامنه‌كانی نیگه‌ران كردووه ،ئه‌وانیش هه‌ڵوێستی خۆیان به‌رامبه‌ر به‌و جۆره لێدوانانه
ده‌رده‌بڕن و ڕەتی ده‌كه‌نه‌وه. ق��ه‌م��ب��ه‌ر ب��هی��ات��ی ،س��ه‌رۆك��ی ع��ه‌ش��ای��ه‌ری ت��ورك�مان��ی ع��ێ��راق له لێدوانێكدا بۆ (به‌یان) وتی «ئێمه‌ی ت��ورك�مان ن�ه ش �ه‌ڕم��ان ده‌وێ���ت و نه خ��وازی��اری شه‌ڕین ،ئ�ه‌و لێدوانانه‌ی مالیكیش ل�ه ب �ه‌رژەوه‌ن��دی��ی ئێمه‌ی توركامندا نین ،به‌ڵكو مایه‌ی زه‌ره‌رن بۆ ئێمه ،له به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌شدا ئێمه‌ی توركامن له ته‌له‌عفه‌ره‌وه تاكو مه‌نده‌لی ئه‌و لێدوانانه‌ی مالیكی ره‌تده‌كه‌ینه‌وه
و پێامن باش نییه به ناوی توركامنه‌وه لێدوانی له‌و جۆره بدات». س�ه‌رۆك��ی عه‌شایه‌ری توركامنی عێراق هه‌روه‌ها ئاماژە به‌وه‌ش ده‌كات «با مالیكی دڵنیابێت كه ئێمه‌ی توركامن دژی كورد ناجه‌نگین و له سه‌نگه‌رێكدا له‌گه‌ڵ ك��ورددا دژی هه‌وڵه‌كانی ئه‌و ده‌وه‌ستین ،ئه‌گه‌ر ئه‌و راست ده‌كات، له بری هه‌ڕەشه‌كانی بۆ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان ،با م��ادده‌ی 140جێبه‌جێ بكات».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
جه‌میل شه‌حاده ،ئه‌مینداری گشتیی به‌ره‌ی عه‌ره‌بیی فه‌له‌ستین بۆ به‌یان:
فه‌له‌ستین له‌گه‌ڵ داواكانی كورددای ه بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافی چاره‌ی خۆنووسین هه‌فته‌ی رابردوو فه‌له‌ستین ب ه بڕیارێكی نێونه‌ته‌وه‌یی بووه ده‌وڵه‌ت و ئه‌ندامی چاودێر ل ه رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان ،ئه‌م رووداوه‌ش بۆ كورد جێگه‌ی بایه‌خه ،به‌وپێیه‌ی گه‌لی فه‌له‌ستین وه‌كو كورد ،ده‌یان ساڵه خه‌بات ل ه پێناوی دروستبوونی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆدا ده‌كات. بۆ قسه‌كردن له‌و بابه‌ت ه و ره‌هه‌ندەکانى( ،به‌یان) جه‌میل شه‌حاده ،ئه‌مینداری گشتیی به‌ره‌ی عه‌ره‌بیی فه‌له‌ستین و ئه‌ندامی لیژنه‌ی ته‌نفیزیی بزووتنه‌وه‌ی رزگارییخوازی فه‌له‌ستینی دواند. گفتوگۆ :هاوژین عومه‌ر ب �هی��ان :س �ه‌ره‌ت��ا پیرۆزبایی ئه‌م وه‌رچ �ه‌رخ��ان � ه گرنگه‌تان لێده‌كه‌ین.. ده‌ك���رێ���ت ب��زان��ی��ن ب��ی��رۆك��هی ئ �ه‌م ه �ه‌ن��گ��اون��ان �ه‌ت��ان رووه‌و ن��ه‌ت��ه‌وه ی�هك��گ��رت��ووه‌ك��ان چ��ۆن ل �ه‌دای��ك ب��وو؟ هه‌روه‌ها ئه‌و فاكه‌ت هران ه چیبوون وایان كرد ئه‌م هه‌نگاوه‌تان سه‌ربگرێت؟ پێشامن بڵێ ناوه‌رۆكی ئه‌و بڕیار ه نێونه‌ته‌وه‌ییه چی له‌خۆ گرتووه؟ جه‌میل شه‌حاده :سوپاستان ده‌كه‌م بۆ پیرۆزباییه‌كه‌تان له‌م هه‌نگاو ه گرنگ و وه‌رچ��ارخ�ه‌ن� ه نه‌وعیی ه ل ه مێژووی ه��اوچ�ه‌رخ��ی فه‌له‌ستیندا .لێره‌شه‌وه ته‌ئكید له‌و ه ده‌كه‌ینه‌و ه ك ه بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی فه‌له‌ستینی پابه‌ند بووه ب ه سه‌رجه‌م ئه‌و رێكه‌وتننامانه‌ی له‌گه‌ڵ الیه‌نی ئیرسائیلیدا ئه‌نجامدراون ،به تایبه‌تیش رێكه‌وتننامه‌ی ئۆسلۆ ،كه ب��ڕی��اری ل � ه دام��ه‌زران��دن��ی ده‌وڵ �ه‌ت��ی فه‌له‌ستینی داو ه ل ه سنووری 1967له دوای پێنج ساڵ ل ه رێكه‌وتننامه‌كه ،واته ل ه دوای كۆتاییهاتنی رێكه‌وتننامه‌ك ه له ،1999/5/14به‌اڵم ئه‌م ه نه‌كرا به‌هۆی گیریی ئیرسائیل و گ��وازران�ه‌وه‌ی حوكم له‌وێ بۆ راستڕەو ه ئیرسائیلییه‌كان ل ه دوای تیرۆركردنی ئیسحاق رابین .پاش ئه‌وه‌ش ل ه ساڵی 2000ئه‌مریكا هات ه سه‌رخه‌ت و دانوستانه‌كانی له‌گه‌ڵ س �ه‌رۆك یارس عه‌ره‌فات ل ه كامپ ده‌یڤد به‌ڕێوه‌برد، به‌اڵم نه‌گه‌شتن ه چاره‌سه‌رێكی عادیالن ه بۆ دۆزی فه‌له‌ستین ،بگر‌ه وه‌اڵمی ئیرسائیل بریتیبوو ل ه چوونی شارۆن بۆ مزگه‌وتی ئه‌قسا و پیسكردنی ،ك ه ئ �ه‌وه‌ش بووه مایه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی راپه‌ڕینی ئه‌قسا و شه‌هیدبوونی سه‌رۆك یارس عه‌ره‌فات و هه‌ڵبژاردنی س�ه‌رۆك مه‌حمود عه‌باس، وه‌ك سه‌رۆكی ده‌سه‌اڵتدارێتیی نیشتامنیی فه‌له‌ستین. دواتر و سه‌رله‌نوێ دانوستان ده‌ستی پێكرده‌وه ،به‌اڵم الیه‌نی ئیرسائیلی هه‌ر سوور بوو له‌سه‌ر دروستكردنی ئۆردوگا جوله‌كه‌نشینه‌كان و به‌یه‌هودییكردنی ق��ودس ل ه ژێر سایه‌ی دانوستانه‌كاندا، هه‌روه‌ك حكومه‌تی راستڕەوی ئیرسائیلی وه‌اڵم���ی هیچ یه‌كێك ل � ه داواك��ان��ی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی و ل ه س�ه‌روو هه‌مووشیانه‌وه ،ئیداره‌ی سه‌رۆك ئۆباماشی نه‌دایه‌وه ،سه‌باره‌ت ب ه راگرتنی ئۆردوگا جوله‌كه‌نشینه‌كان و داننان ب ه چاره‌سه‌ری بوونی دوو ده‌وڵه‌ت ل ه سنووری 1967دا. هه‌موو ئه‌مان ه وایان ل ه سه‌ركردایه‌تیی
فه‌له‌ستینی كرد ك ه رووه‌و كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی هه‌نگاو هه‌ڵگرێت ،ئه‌وه‌بوو ل� ه ساڵی 2011دا فه‌له‌ستین داوای (ئه‌ندامێتیی ت���ه‌واو)ی پێشكه‌ش به ئه‌نجومه‌نی ئاسایش كرد ،به‌اڵم داواكه رووبه‌ڕووی هه‌ڵوێستی ئه‌مریكا بووه‌وه ب ه ره‌تكردنه‌و ه و هه‌ڕەشه‌ی به‌كارهێنانی ڤیتۆ ،پاشان سه‌ركردایه‌تیی فه‌له‌ستینی بڕیاری دا روو ل ه كۆمه‌ڵه‌ی گشتیی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان بكات بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئه‌ندامێتیی چاودێر ،ئه‌وه‌بوو ل ه رۆژی 2012/11/29ده‌ن��گ��ی ل�ه‌س�ه‌ر درا و پشتگیریی به‌رفراوانی نێوده‌وڵه‌تی و پشتیوانییكردنی گه‌لی فه‌له‌ستینی بۆ دروستكردنی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی خۆی لێكه‌وته‌وه. به‌یان :ئه‌م بڕیار ه بۆ ئێو ه وه‌كو فه‌له‌ستینییه‌كان چی ده‌گه‌یه‌نێت؟ جه‌میل شه‌حاده :ئه‌م بڕیار ه واته ده‌وڵه‌تێكی فه‌له‌ستینی هه‌ی ه ك ه داگیركراوه و سنووره‌كه‌ی سنووری ساڵی 1967ە و قودسیش پایته‌ختی ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌یه، هه‌روه‌ها ئه‌م ده‌وڵه‌ت ه ئێستا داگیركراوه و سه‌رجه‌م رێوشوێن ه ئیرسائیلییه‌كانی وه‌ك��و ئ��ۆردوگ��ا جوله‌كه‌نشینه‌كان و به‌یه‌هودیكردن و ده‌ستدرێژیكردن ه سه‌ر پیرۆزییه‌كان و هه‌روه‌ها به‌دیلگیراوه‌كان ل ه زیندانه‌كانی داگیركه‌ردا ،هه‌موویان رێوشوێنی به‌تاڵن .هه‌ر چاره‌سه‌رێكیش له قۆناغی داهاتوودا ،ده‌بێت بریتی بێت له پاشه‌كشه‌كردنی ته‌واوی ئیرسائیل ل ه خاكی فه‌له‌ستین ك ه ل ه رووی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه دانپێدانراوه .هه‌رچه‌ند ه ئه‌م ه ب ه ویست و رێگه‌چاره‌كانی ئیرسائیل نایه‌ته‌دی ،به‌اڵم له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی پێویسته ئه‌و هه‌ڵوێستان ه بگرێته‌به‌ر ك ه ئیرسائیل ناچار ب ه ملدان بۆ شه‌رعیه‌تی نێوده‌وڵه‌تی و كشانه‌و ه ل ه زه‌ویی ه داگیركراوه‌كانی فه‌له‌ستینی ده‌كه‌ن. به‌یان :ده‌توانین بڵێین ك ه ل ه دوای ده‌رچ��وون��ی ئه‌م بڕیار ه نێونه‌ته‌وه‌ییه، سه‌رجه‌م بنه‌ماكانی گه‌م ه سیاسییه‌كه‌ی نێوان ئێو ه و ئیرسائیل ده‌گۆڕدرێن؟ ئه‌گه‌ر وایه ،چۆن؟ جه‌میل شه‌حاده :به‌پێی ئه‌م بڕیاره، ده‌ب��ێ��ت مامه‌ڵه‌ی ن��ێ��وان ئیرسائیل و فه‌له‌ستینییه‌كان ل ه قۆناغی داهاتوودا، له‌سه‌ر بنه‌مای هه‌بوونی دوو ده‌وڵه‌تی دانپێدانراودا بێت ،ه �ه‌روه‌ك ئیرسائیل ل ه سه‌ریه‌تی له‌و زه‌وییانه‌ش پاشه‌كشه بكات ك ه داگیری ك��ردوون .ئه‌م ه جگه ل�ه‌وه‌ی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ دام �ه‌زراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا ،ب ه تایبه‌تیش ئه‌وانه‌ی
س �ه‌ر ب ه ن�ه‌ت�ه‌و ه یه‌كگرتووه‌كانن ،ل ه رێگه‌ی ده‌وڵه‌تی فه‌له‌ستینه‌و ه ده‌بن ،وه‌ك ئه‌ندامێكی ئه‌و رێكخراو ه نێوده‌وڵه‌تییانه، ك� ه رۆڵ��ی خ��ۆی��ان هه‌ی ه ل� ه س�زادان��ی ئیرسائیل له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌و سه‌رپێچی و ده‌ستدرێژیكردن و تاوانانه‌ی دژ به فه‌له‌ستینییه‌كان ئه‌نجامیان ده‌دات، ب ه تایبه‌تیش ب �ه‌رده‌وام��ب��وون له‌سه‌ر دروستكردنی ئۆردوگا جوله‌كه‌نشینه‌كان ل �ه‌س �ه‌ر خ��اك��ی ده‌وڵ��ه‌ت��ی فه‌له‌ستین و گۆڕینی مه‌عالیمه‌كانی ق��ودس و ده‌ستدرێژیكردن ه س �ه‌ر دانیشتوان و هه‌وڵدان بۆ كۆچپێكردنیان ،ه�ه‌روه‌ك گ�ه‌ل��ی فه‌له‌ستینیش ب��ۆی ه�هی� ه كه سه‌رجه‌م هۆكاره‌كانی خه‌باتكردن له پێناو نه‌هێشتنی داگیركاریی له‌سه‌ر خاكی ده‌وڵه‌ت ه سه‌ربه‌خۆكه‌ی خۆی ،بگرێت ه به‌ر. ب�هی��ان :ئایا فه‌له‌ستینییه‌كان به هه‌موو بیروبۆچوون ه سیاسی و فیكرییه جیاوازه‌كانه‌وه ،رازی بوون له‌سه‌ر ئه‌م هه‌نگاوه‌ی ئه‌بو مازن بۆ چوونی به‌ره‌و نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان؟ به تایبه‌تیش هه‌ڵوێستی هه‌ردوو بزووتنه‌وه‌ی حه‌ماس و جیهادی ئیسالمی چۆن بوو؟ جه‌میل شه‌حاده :گه‌لی فه‌له‌ستین ب ه هه‌موو الیه‌ن ه سیاسی و سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانەوە ل ه ن��اوه‌وه‌ی فه‌له‌ستین و ده‌ره‌وه‌ی فه‌له‌ستین ،هه‌موویان به شێوه‌یه‌كی یه‌كگرتوو ل ه ده‌وری ئه‌م هه‌نگاوه‌ی سه‌ركردایه‌تیی فه‌له‌ستینی
به‌رفراوانكردنی بازنه‌ی پشتیوانیكردن له‌م بڕیاره‌ی فه‌له‌ستین دروس��ت كرد، ئه‌مه‌ش بوو ه مایه‌ی گه‌یشنت به‌م ئه‌نجامه باش ه ل ه به‌ده‌ستهێنانی پشتگیریكردنی نێوده‌وڵه‌تیدا. ب��هی��ان :ب �ه پێی زانیارییه‌كانی ب�ه‌ڕێ��زت��ان ،ل�ه دوای ده‌رچ��وون��ی ئه‌م ب���ڕی���اره‌وه ،ه��ه‌ن��گ��اوی داه���ات���ووی سه‌ركردایه‌تیی فه‌له‌ستینی چی ده‌بێت؟ چ له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆیی بێت یان نێوده‌وڵه‌تی؟ پێتانوای ه ئه‌م هه‌نگاوه یارمه‌تیده‌ر ده‌بێت له رێكخستنه‌وه‌ی نێوماڵی فه‌له‌ستینی و كاراكردنی پرۆسه‌ی ئاشته‌وایی نیشتامنییدا؟ ج �ه‌م��ی��ل ش���ه‌ح���اده :ل��� ه چه‌ند هه‌فته‌ی راب���ردوودا ،گه‌لی فه‌له‌ستینی دوو سه‌ركه‌وتنی گ �ه‌وره‌ی به‌ده‌ستهێنا، یه‌كه‌میان ل ه كه‌رتی غه‌ززه ،كاتێك خه‌ڵكی ئ �ه‌و ش��ار ه ب ه پشتیوانیی ج�ه‌م��اوه‌ری و خه‌باتگێڕییانه‌ی خه‌ڵكی كه‌ناری خۆرئاوا ،ب هرانبه‌ر داگیركه‌ری ئیرسائیلی وه‌ستانه‌وه ،ئه‌مه‌ش ئیرسائیلی ناچار ب ه وه‌ستاندنی شه‌ڕەك ه كرد و نیوه‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی تۆقاند و واشی لێكردن بۆ یه‌كه‌م جار و دوای ماوه‌یه‌كی زۆر، خۆیان ل ه ژێرزه‌مینه‌كاندا حه‌شار بده‌ن. هه‌روه‌ك ئه‌م سه‌ركه‌وتن ه ده‌ستله‌مالنی سه‌ركه‌وتنێكی تر بوو ،ك ه سه‌ركردایه‌تیی فه‌له‌ستینی به‌ده‌ستیهێنا ،كاتێك له كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیدا شکستى بە
رێكخراو ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی سه‌ر ب ه نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان و ده‌ستكردن ب�� ه پ��ێ��ش��ك�ه‌ش��ك��ردن��ی دۆس��ی �هك��ان��ی په‌یوه‌ندیدار ب ه كاروباری فه‌له‌ستینی و زیاده‌ڕەوییه‌كانی ئیرسائیل ،وه‌كو نه‌هامه‌تییه‌كانی دیل و ده‌ستگیركراوه‌كان، ئۆردوگا جوله‌كه‌نشینه‌كان ،تاوانه‌كانی جه‌نگی دژ ب � ه فه‌له‌ستینییه‌كان و تیرۆركردنی سه‌ركرده‌كانی. به‌یان :سۆزان رایس باڵیۆزی ئه‌مریكا له نە‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان رایگه‌یاند كه ئه‌م بڕیار ه فه‌له‌ستین ناكاته ده‌وڵه‌ت .به رای ئێوه ئه‌م لێدوانانه گوزارشت ل ه چی ده‌كه‌ن؟ جه‌میل ش��ه‌ح��اده :ئ��ه‌و وته‌یه‌ی س���ۆزان رای��س پێشكه‌شی ك��رد و ئه‌و لێدوانانه‌ی داونی ،به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و پشتگیریی ه نێوده‌وڵه‌تیی ه به‌رفراوانه بۆ گه‌لی فه‌له‌ستین ،بوو ه موفاجه‌ئ ه بۆ ئیداره‌ی ئه‌مریكا وه‌كو ده‌وڵه‌تێكی گهوره و ل ه رێی ئه‌و فشارانه‌ی خران ه سه‌ر واڵتانی جیهان و ئه‌و ئیغرائاتانه‌شی خران ه به‌رده‌م زۆرێك ل ه واڵتان ،نه‌یتوانی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه ل ه بڕیاره‌كانیان په‌شیامن بكاته‌وه .ئه‌مه‌ش پێویستی ده‌ك��ات له‌سه‌ر ئه‌مریكا كه چ��او ب ه سیاسه‌ته‌كانیدا بخشێنێته‌وه سه‌باره‌ت ب ه هاوكاریی كردنی ئیرسائیل، ك ه قێزه‌ونرتین جۆره‌كانی داگیركردن و ئۆردوگای جوله‌كه‌نشین ل ه دژی گه‌لی فه‌له‌ستین ئه‌نجام ده‌دات ،ه �ه‌روه‌ك
هه‌ڵوێستی به‌رپرسانه‌ی حه‌ماس و جیهاد ،كاریگه‌ریی ئیجابیی له‌سه‌ر پته‌وكردنی هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تی هه‌بوو ب ه سه‌رۆكایه‌تی ئه‌بو مازن ،بۆ رووكردن ه ن�ه‌ت�ه‌و ه یه‌كگرتووه‌كان ب ه مه‌به‌ستی به‌ده‌ستهێنانی ئه‌ندامێتیی چاودێر له‌و رێكخراو ه و داننان ب ه ده‌وڵه‌تی فه‌له‌ستینیدا وه‌ك ده‌وڵه‌تێكی داگیركراو ،كۆبوونه‌وه. هه‌روه‌ك هه‌ڵوێستی به‌رپرسانه‌ی هه‌ریه‌ك ل ه بزووتنه‌وه‌ی حه‌ماس و بزووتنه‌وه‌ی جیهادی ئیسالمی ل ه ته‌به‌نییكردنی ئه‌م هه‌ڵوێسته‌دا ،كاریگه‌ریی به‌رچاوی له‌سه‌ر هه‌موو گه‌لی فه‌له‌ستینی به‌جێهێشت، گه‌لی فه‌له‌ستینی ب ه شانازییه‌و ه پێشوازیی له‌م هه‌ڵوێست ه نیشتامنیی ه كرد .هه‌ڵوێستی به‌رپرسانه‌ی هه‌ریه‌ك ل ه بزووتنه‌وه‌ی حه‌ماس و بزووتنه‌وه‌ی جیهادی ئیسالمی، هه‌روه‌ها كاریگه‌ریی ئیجابیشی له‌سه‌ر پته‌وكردنی هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تی و
ئیرسائیل هێنا و هه‌قیقه‌تی دابڕاویی ئیرسائیلی ل ه جیهان ده‌رخست. ئه‌م دوو سه‌ركه‌وتن ه زه‌رووره‌ت��ی كۆتاییهێنان ب ه به‌شبه‌شبوونیاىن الی سه‌ركردایه‌تیی فه‌له‌ستینی و هێزه نیشتامنی و ئیسالمییه‌كان ئاشكرا ك��رد ،ل ه ئاینده‌یه‌كی نزیكیشدا ئه‌و هێز ه نیشتامنی و ئیسالمییان ه له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نی نیشتامنی و لیژنه‌ی ته‌نفیزیی بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی فه‌له‌ستینی كۆده‌بنه‌وه ،ب ه مه‌به‌ستی جێبه‌جێكردنی رێكه‌وتننامه‌ی ئاشته‌وایی ك ه ل ه قاهیره ل �ه‌س �ه‌ری رێ��ك��ك�ه‌وت��ن ،ه��ه‌روه‌ه��ا بۆ جێبه‌جێكردنی راگه‌یه‌نراوی ده‌وحه‌ش. له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تیش ،ده‌ست بكرێت ب ه به‌ده‌ستهێنانی ئه‌ندامێتیی
پێویست ه ئ��ه‌وه‌ش بزانێت ك ه هه‌موو جیهان ب ه ئاشكرا سیاسه‌ته‌كانی ئیرسائیل و هه‌ڵوێسته‌كانی ئه‌مریكا بۆ پشتیوانیی كردنی ئه‌و سیاسه‌تانه ،ره‌تده‌كه‌نه‌وه، ك ه ئه‌گه‌ر ئه‌و سیاسه‌تان ه ب�ه‌رده‌وام بن، ئه‌وا بێگومان بهرژەوهندییهكانی ئه‌مریكا ده‌خه‌ن ه مه‌ترسییه‌وه ،ب ه تایبه‌تیش كه گه‌لی فه‌له‌ستین ت��ا ئێستاش س��ووره له‌سه‌ر درێ���ژەدان ب ه خه‌بات ل ه پێناو به‌رجه‌سته‌كردنی خه‌ون ه گه‌وره‌كه‌یدا، ك ه بریتیی ه ل ه دروستكردنی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی فه‌له‌ستین ل ه سنووری 1967دا، هه‌روه‌ها ك ه بریتیی ه ل ه پارێزگارییكردن ل ه مافی گ هڕانه‌وه‌ی ئاواره‌كان بۆ ماڵ و حاڵی خۆیان ب ه پێی ب��ڕی��اری 194 و ئ��ازادك��ردن��ی به‌دیلگیراوه‌كامنان له
زیندانه‌كانی داگیركه‌ردا .بێگومان ئه‌و قوربانیی ه گ�ه‌وران�هی گه‌لی فه‌له‌ستین ل ه م��اوه‌ی چه‌ند ده‌یه‌یه‌كی راب��ردوودا داونی و ئه‌و قوربانییانه‌شی پێویسنت بۆ به‌رجه‌سته‌كردنی ده‌وڵه‌تێك له‌سه‌ر ئه‌رزی واقیع ،ئه‌م گه‌ل ه ناچار ب ه وازهێنان له ئامانج ه نیشتامنییه‌كانی ناكه‌ن. به‌یان :هه‌ردوو مه‌سه‌له‌ی فه‌له‌ستین و ك��ورد له دیارترین دۆزه ره‌واك��ان��ی ناوچه‌كه و جیهانن ،ئه‌وه فه‌له‌ستین بووه ده‌وڵه‌ت به سیفه‌تی چاودێر ،پێشرتیش باشووری سودان و هتد ..تۆ بڵێی ئه‌م گ��ۆڕان��ك��اری و په‌ره‌سه‌ندنانه هاوكار بن بۆئه‌وه‌ی كوردیش مافه‌كانی خۆی به‌ده‌ستبهێنێت و ببێته خاوه‌نی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی خۆی؟ یان ئه‌وه‌تا كێشه‌ی كورد ره‌هه‌ند و به‌ربه‌ستی تری هه‌یه؟ جه‌میل شه‌حاده :گه‌لی فه‌له‌ستین ب � ه درێ��ژای��ی م���اوه‌ی خ�ه‌ب��ات��ی خ��ۆی، په‌یوه‌ندیی تایبه‌ت و خه‌باتگێڕانه‌ی له‌گه‌ڵ گه‌لی ك��ورددا ه�ه‌ب��ووه ،ك ه ب ه هه‌موو پێكهاته‌كانیه‌و ه له‌گه‌ڵ گه‌لی فه‌له‌ستیندا بوون ،ئه‌و هه‌ڵوێستانه‌شیان كاریگه‌ریی گه‌وره‌یان هه‌بوو ه له‌سه‌ر به‌رده‌وامبوونی گه‌لی ئێمه له‌سه‌ر خه‌بات و به‌رخودان، هه‌روه‌ك گه‌لی فه‌له‌ستینیش له‌گه‌ڵ مافه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی كورددا بوو ه ل ه سه‌رجه‌م ئ �ه‌و شوێنانه‌ی ك ه لێی ه �ه‌ن ،زۆر به گرنگییشه‌و ه چاودێریی ئه‌و ش هڕانه‌یان كردوو ه ك ه كورده‌كان ل ه عێراق و غه‌یری عێراق بۆ به‌ده‌ستهێنانی ته‌واوی مافه‌كانیان ئه‌نجامیان داون .كاتێكیش هه‌ریه‌ك له سه‌رۆك جه‌الل تاڵه‌بانی پۆستی سه‌رۆك كۆماری عێراق و هۆشیار زێباری و هزاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی��ان وه‌رگ��رت ،كاتێكیش مه‌سعود ب��ارزان��ی پۆستی س �ه‌رۆك��ی هه‌رێمی كوردستانی وه‌رگرت ،گه‌لی فه‌له‌ستین زۆر دڵخۆش بوون ،به‌اڵم هه‌موو ئه‌مان ه هێشتا كه‌من ب ه ب � هراورد ب�ه‌وه‌ی كورده‌كان له سوریا و توركیا و ته‌واوی ئه‌و شوێنانه‌ی بوونیانی لێ هه‌یه ،پێوه‌ی ده‌ناڵێنن. ئێم ه ته‌ئكید له‌و ه ده‌كه‌ینه‌و ه كه گه‌لی فه‌له‌ستین ب ه هه‌موو نه‌هامه‌تییه دوورودرێژەكانیه‌وه ،ك ه تا رادده‌یه‌كی زۆر یه‌ك شت ه له‌گه‌ڵ نه‌هامه‌تیی كورده‌كان، له‌گه‌ڵ داواك��ان��ی گه‌لی ك��ورددای � ه بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافی چاره‌ی خۆنووسین، وه‌ك��و ه �ه‌ر گه‌لێكی ت��ری س �ه‌ر زه‌وی، هیواخوازیشین ئه‌م ه له‌گه‌ڵ نه‌مانی داگیركه‌ر ل ه ده‌وڵه‌تی فه‌له‌ستیندا ،كه چه‌ند رۆژێ��ك به‌ر ل ه ئێستا جیهان له ن�ه‌ت�ه‌و ه یه‌كگرتووه‌كان ب��ڕی��اری لێدا، بێته‌دی.
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
ره‌فیق ئه‌حمه‌د له‌نده‌ن
مالیكی خێر و شه‌ڕە!؟ په‌ره‌سه‌ندنه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی عێراق به گشتی و دروستكردنی هێزی دیجله و ناردنی بۆ (ناوچه كوردستانییه‌كان) به تایبه‌تی له الیه‌ن مالیكییه‌وه ،چه‌ندین خوێندنه‌وه‌ی جیای به دوای خۆیدا هێنا و تاڕاده‌یه‌كی زۆریش داهاتووی جوڵه سه‌ربازییه‌كان و هه‌وڵ و ده‌ستپێشخه‌رییه سیاسییه‌كان ڕوون نین. بۆچی ئێمه‌ی كورد به ئه‌مڕۆ گه‌یشتین؟ ئه‌مه پرسیاره جه‌وهه‌رییه‌‌كه‌یه، چۆن مالیكی ده‌توانێت هێز دروست بكات و بێ سڵه‌مینه‌وه! بینێرێته ئه‌و (ناوچانه)ی كورد به درێژای مێژوو هۆكاری سه‌ره‌كی شه‌ڕوناكۆكییه‌كانی بووه له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتداران له به‌غداد، ئه‌ی ئێمه‌ی كورد شه‌ریك یان هه‌ر له بنچینه‌دا هۆكاری دروستبوونه‌وه‌ی عێراقی نوێ نین؟ بۆ ئه‌وه‌ش پێویستامن به لێكۆڵینه‌وه‌ی ورد و توێژینه‌وه و خوێندنه‌وه‌ی مێژووی دوای 2003یه به چاوێكی ڕەخنه‌گرانه‌وه. وه‌اڵمه‌كانی سه‌ركردایه‌تیی سیاسی كوردیش ،بۆ هه‌ندێ ،ئه‌گه‌ر زۆرینه‌ش نه‌ڵێین ،جێی (باوه‌ڕ) نییه ،یان قه‌ناعه‌تپێكه‌ر نین ،چونكه له‌و ماوه‌یه‌دا به‌هۆی ملمالنێ ناوخۆییه‌كانیانه‌وه له‌و ناوچانه ،ڕەسیدی حكومه‌تداریی كوردی زۆر دابه‌زاندبوو. بۆ له‌و ماوه زۆره‌دا ئێمه‌ی كورد نه‌مانتوانیوه مافه‌كانی خۆمان كه به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی له ده‌ستووری نوێی عێراقدا نوورساوه ،به ده‌ست بهێنین؟ ئه‌مه له كاتێكدایه كه چه‌ندین پۆستی گهوره به‌ده‌ست كورده‌وه بووه كه له مێژووی كۆنی عێراقدا به‌و شێوه‌یه نه‌بووه. له ئێستادا هه‌رچه‌ند یه‌كهه‌ڵوێستی و تاڕاده‌یه‌ك یه‌كڕیزی ده‌بیرنێ له نێو پارته سیاسییه كوردستانییه‌كاندا به ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆنه‌وه ،به‌اڵم هێشتا به‌پێی پێویست و وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ی قۆناغه‌كه نییه ،له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم پێویسته وه‌اڵمی ئه‌و پشتگیرییه سیاسییه به چاكسازی و به‌دامه‌زراوه‌ییكردنی داموده‌زگا حكومییه‌كان بده‌نه‌وه. مالیكی شه‌ڕە ،كه به‌م شێوه‌یه ڕەفتار ده‌كات و هیچ دوور نییه دیسانه‌وه خوێنی ڕۆڵه‌كانی عێراق و كوردستان به هۆی سیاسه‌ته تاكڕەوه‌كانیه‌وه نه‌ڕژێت؟ تاڕاده‌یه‌كیش جێی سه‌رسووڕمانه! چونكه سه‌رۆكوه‌زیرانی ده‌وڵه‌تێكی بێهێزی وه‌ك عێراقه ،كه په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ هیچ الیه‌نێكی ناوخۆی عێراق و ده‌وڵه‌تانی عه‌ره‌بی و توركیاش باش نییه ،وه‌ك هه‌ستیش ده‌كرێت له‌م دواییانه‌دا پێده‌چێت ئێرانیش به‌و شێوه‌یه‌ی پێشرت پشتیوانی نه‌كات و به دوای جێگره‌وه‌یدا ده‌گه‌ڕێت. به‌اڵم :مالیكی خێره! چونكه پێش ئه‌وه‌ی عێراق به‌هێزتر بێت ،هه‌ڵه‌كه‌ی كرد و دوژمنایه‌تی خۆی بۆ كورد و ئه‌زموونی هه‌رێمی كوردستان نه‌شارده‌وه، ئه‌مه‌ش بووه هۆی ئه‌وه‌ی هێز و الیه‌نه جیاوازه‌كان له كوردستان و په‌رله‌مانی عێراق زیاتر له جاران یه‌كهه‌ڵوێستییان پێوه ببیرنێت ،ده‌كرێت ئه‌و هه‌اڵنه‌ی به هۆی نه‌خوێندنه‌وه‌ی یه‌كرته‌وه له ڕابردوودا ڕوویانداوه ،لێره به‌دواوه بیگۆڕین بۆ خاڵی به‌هێزی كورد. كه‌واته مالیكی بۆ ئێمه ئه‌زموونێكی تاڵه ،به‌اڵم ده‌كرێت هه‌ڵه‌كانی ئه‌و ده‌رمانی ده‌رده‌كانی ئێمه بن ،له پێش هه‌موویانه‌وه یه‌كڕیزی و ئاشته‌وایی كۆمه‌اڵیه‌تیی ناوخۆ.
له دیدارێكی (به‌یان)دا ،ئابووریناس شه‌ماڵ نوری ،ئه‌ندامی به‌شی رۆشنبیریی سه‌ندیكای ئابووریناسانی كوردستان و به‌ڕێوه‌به‌ری نووسینی گۆڤاری ئابووری سیاسی ،قسه له‌سه‌ر كاریگه‌ریی ه ئابوورییه‌كانی ملمالنێی نێوان هه‌رێم و به‌غدا به‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستانه‌و ه ده‌كات ،ناوبراو ئاماژە بۆ ئه‌و هۆكاران ه ده‌كات كه بووه‌ت ه هۆی ئه‌وه‌ی هه‌رێم نه‌توانێت خۆی له‌به‌رده‌م هه‌ڕەش ه ئابوورییه‌كانی به‌غدا بگرێت. فه‌رمان ره‌شاد ـ هه‌ولێر
شه‌ماڵ نوری ،ئابووریناس:
هه‌رێم نه‌یتوانیوه ل ه پاشكۆیەتى ئابووریی عێراق ڕزگارى ببێت به‌یان :ده‌رئه‌نجامی ملمالنێ و ته‌نگژەكانی نێوان هه‌رێم و به‌غدا به زیانی كام ال ته‌واو ده‌بێت؟ شه‌ماڵ نوری :بێگومان بۆ واڵتێكی ناجێگیر و پڕ گه‌نده‌ڵیی وه‌كو عێراق واڵتێك كه تاكو ئێستا %95ی بودجه‌كه‌ی له رێگای ن�ه‌وت�ه‌وه دابین ده‌كرێت، كه‌مرتین ته‌نگژە كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی ب�ه‌س�ه‌ره‌وه جێده‌هێڵێت ،هه‌ر كێشه و ش�ه‌ڕێ��ك ل�ه ئێستادا ڕووب���ه‌ڕووی عێراق ببێته‌وه ،بێگومان له ڕووی ك��ه‌م�ترب��وون��ه‌وه‌ی خ��زم�ه‌ت��گ��وزاری��ی جۆراوجۆر و زیادبوونی برسێتی و كێشه داراییه‌كان قووڵرت ده‌كاته‌وه ،بۆ هه‌رێمی كوردستانیش ئه‌و قسەیە زیاتر راسته، به حوكمی ئه‌وه‌ی له ئێستادا هه‌رێمی كوردستان جۆرێك له گه‌شه‌ی ئابووریی تێدایه و ج��ۆره‌ه��ا كۆمپانیا ڕووی��ان تێكردووه و دۆخی له به‌شه‌كانی دیكه‌ی عێراق جێگیرتره ،كاریگه‌ریی ته‌نگژەكان زیاتر ده‌بێت ،ئه‌گه‌ر ئێستاش سه‌یری بازاڕەكانی هه‌رێم بكه‌ین له هه‌موو ڕووه‌كانه‌وه ،هه‌ست ده‌كه‌یت كه ئێمه كه‌وتووینه‌ته ژێر كاریگه‌ریی ئه‌و دۆخه و نرخ به‌رزبووه‌ته‌وه و بازاڕ تا ڕاده‌یه‌ك ڕووی له وه‌ستان كردووه ،بێمتامنه‌یی دروست بووه ،هه‌موو ئه‌وانه ده‌ره‌نجامه سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌و ملمالنێیه‌یه كه ئه‌گه‌ر ب���ه‌رده‌وام بێت ،كاریگه‌ریی دیكه‌یش به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت. به‌یان :مالیكی ده‌توانێت دوور له ڕێگای سه‌ربازی ،له رێگای ئابوورییه‌وه شه‌ڕی هه‌رێم بكات؟ شه‌ماڵ نوری :ئه‌گه‌رچی هه‌رێمی
پێویست ناكات ئێمه له به‌غدا هه‌ر له سه‌نگه‌ری به‌رگریدا بین له‌سه‌ر مافه‌كانمان، به‌ڵكو ده‌بێت داوای لێپێچینه‌وه بكه‌ین
كوردستان هه‌نگاوی نا بۆ ده‌ربازبوون له پاشكۆبوونی ئابووریی عێراق ،ئه‌ویش له‌رێگای ده‌رهێنانی نه‌وت و پااڵوگه و دروستكردنی وێستگه‌ی كاره‌با ،سه‌ره‌ڕای باشیی ئه‌و هه‌واڵنه ،به‌اڵم ده‌بێ دان ب��ه‌وه‌دا بنێین هه‌رێم نه‌یتوانیوه له پاشكۆبوونی عێراق ده‌رب��ازی ببێت، ئ �ه‌م �ه‌ش ب �ه‌ه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان تاكو ئێستا هه‌رێمێكی به‌رهه‌مهێن نییه ،هه‌روه‌ها له بواره‌كانی ئاسایشی خۆراكدا نه‌مانتوانیوه هه‌نگاوی گ���ه‌وره بنێین ،پ�لان��ی كشتوكاڵیش س�ه‌رك�ه‌وت��ن��ی ب �ه‌ده‌س��ت نه‌هێناوه، له‌الیه‌كی دیكه‌وه ئێمه وه‌ك حكومه‌تی ناوه‌ند خاوه‌نی دراوی ی �ه‌ده‌گ نین، هه‌موو ئه‌وانه وایان كردووه له‌و ڕووه‌وه له به‌رامبه‌ر هه‌ڕەشه ئابوورییه‌كانی به‌غدا به‌هێز ده‌رنه‌كه‌وین ،مالیكیش ل��ه‌الی��ه‌ن خ��ۆی��ه‌وه ده‌م��ێ��ك�ه ش �ه‌ڕی ئابووریی له‌گه‌ڵ هه‌رێم ده‌ستپێكردووه، له رێگای كێشه دروستكردن بۆ به‌شه ب��ودج�هی هه‌رێم و بڕینی به‌شێكی به‌رچاویشی به ناوی بودجه‌ی سیادی و كڕینی چه‌ك و زیاتركردنی خه‌رجییه‌كان، كه ئه‌مانه هه‌موو كاریگه‌رییان له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ی به‌شه بودجه‌ی هه‌رێم هه‌بووه ،ئه‌گه‌ر سه‌یریش بكه‌ین مالیكی به گواستنه‌وه‌ی كێشه‌كان بۆ ناوچه دابڕێندراوه‌كان ،ده‌یه‌وێت جۆرێكی دیکە شه‌ڕ له‌گه‌ڵ هه‌رێم بكات ،ئه‌ویش كێشه دروستكردن بۆ پرۆسه‌ی گه‌شه‌كردن و دوورك �ه‌وت��ن �ه‌وه‌ی كۆمپانیاكان له هه‌رێم ،به‌وپێیه هه‌رێمیش هاوشێوه‌ی به‌غدا له دۆخێكی سه‌قامگیردا نه‌بێت تا كۆمپانیاكان ڕووی تێ بكه‌ن. به‌یان :بۆچی
هه‌رێم نه‌یتوانیوه سوود له نه‌وته‌كه‌ی وه‌رب���گ���ێ���رت ب���ۆ ك��ه‌م��ك��ردن��ه‌وه‌ی هه‌ڕەشه‌كانی به‌غدا له‌سه‌ری؟ شه‌ماڵ نوری :له‌ڕووی یاساییه‌وه هه‌رێم ناتوانێت بڕە پاره‌یه‌ك دابنێت بڵێت ئ �ه‌وه به‌شی داهاتی نه‌وته و نه‌ینێرێته‌وه بۆ به‌غدا و داوای بودجه بكات ،بۆیه ده‌س�ه‌اڵت��داران��ی هه‌رێم رایانگه‌یاندووه ناتوانن داهاته‌كانی نه‌وت و گومرگ به ئاشكرا بۆ خه‌ڵك باس بكه‌ن ،له‌ترسی ئه‌وه‌ی به‌غدا له به‌شه بودجه‌ی هه‌رێم كه‌می بكاته‌وه، ب��ه‌اڵم ئ �ه‌و ناڕوونییه‌ش خ��ۆی كێشه دروس��ت ده‌ك��ات ،چونكه هه‌میشه له ناڕوونیدا ده‌رفه‌تی گه‌نده‌ڵی و ونبوون و فه‌وتانی پاره دێته پێشه‌وه ،بۆیه لێره‌وه پێویسته حكومه‌ت چاره‌سه‌ر بۆ ئه‌و دۆخه بدۆزێته‌وه ،هه‌تا ئه‌گه‌ر به بڕیاری جیابوونه‌وه‌ش بێت له عێراق. به‌یان :هه‌بوونی دراوی یه‌ده‌گ بۆ هه‌رێم چه‌نده پێویسته بۆ ئه‌وه‌ی كاریگه‌ریی شه‌ڕە ئابوورییه‌كان بۆ سه‌ری كه‌م ببێته‌وه؟ شه‌ماڵ ن��وری :به‌گوێره‌ی یاسای نێوده‌وڵه‌تی ،ته‌نیا حكومه‌تی ناوه‌ندیی ده‌توانێت خاوه‌نی بانكی ناوه‌ندی بێت ،واته هه‌رێم ناتوانێت بانكی خۆی هه‌بێت تا یه‌ده‌گی دراوی له‌و ڕووه‌وه هه‌بێت ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رنجه هه‌رێم له هیچ ڕوویه‌كی دیكه‌وه كاری بۆ ئه‌وه نه‌كردووه ئێمه بتوانین خاوه‌نی دراوێكی خودبژێوی بین بۆ حاڵه‌تی پێویست و ته‌نگانه ،كه ده‌كرێت له‌م ڕووه‌وه ك��اری ج��ددی بكرێت ،ئێمه به‌جۆرێك له جۆره‌كان ئه‌و كاریگه‌رییه ئابوورییانه له‌سه‌ر خۆمان سووكرت بكه‌ین. به‌یان :بوونی كومپانیا زهبهالحهكان له هه‌رێم ،بۆ نه‌توانراوه س�������وودی�������ان
لێوه‌ربگیرێت تا فشار بخه‌نه سه‌ر واڵته‌كانیان كه هه‌رێم له هه‌ڕەشه‌كان بپارێزن؟ شه‌ماڵ ن��وری :هه‌میشه كۆمپانیا زهبهالحهكان كاریگه‌ریی گه‌وره‌یان هه‌یه به‌سه‌ر سیاسه‌تی واڵته‌كانیانه‌وه ،هه‌ر كاتێكش كۆمپانیای واڵتێك له واڵتێكی دیکە دوچاری كێشه ده‌بێته‌وه ئه‌وا ئه‌و واڵته به هانایه‌وه دێت تاكو له زیان بیپارێزێت ،به‌اڵم نابێت چاوه‌ڕێ بكه‌ین كۆمپانیایه‌ك هاوشێوه‌ی سیاسییه‌كان قسه بكات و هه‌ڵوێست وه‌ربگرێت، ئه‌وه‌ی تایبه‌ته به هه‌رێمی كوردستانه‌وه بێگومان كۆمپانیا زهبهالحهكان ،ئه‌وانه‌ی كاری تێدا ده‌كه‌ن ،كار ده‌كه‌ن له‌پێناو ئ�ه‌وه‌ی به‌رژەوه‌ندییه‌كانیان پارێزراو بێت ،فشار ده‌خه‌نه سه‌ر واڵته‌كانیان هه‌رێم له هه‌ڕەشه پارێزراو بێت ،بۆ منوونه كاتێك ئه‌مریكا ف���ش���ار دروس����ت دەک��ات بۆ ئ�ه‌وه‌ی كێشه‌كان به گفتوگۆ چاره‌سه‌ر بنب ،ئه‌وا به‌شێكی په‌یوه‌ندی ب �ه خ��واس��ت��ی ئه‌و ك��ۆم��پ��ان��ی��ای��ان�ه‌وه هه‌یه كه له هه‌رێم كار ده‌ك �ه‌ن ،به‌اڵم ئ �ه‌وه‌ی بۆ هه‌رێم پ��ێ��وی��س��ت��ه ب��ۆ ئه‌وه‌ی پشتیوانیی ن���ێ���وده‌وڵ���ه‌ت���ی ب����ۆخ����ۆی زی����اد ب��ك��ات ،پێویسته له‌سه‌ری گه‌نده‌ڵی ك��ه‌م��ب��ك��ات��ه‌وه، ش��ه‌ف��اف��ی��ه‌ت و ئازادی به‌رفراوانرت بكات. ب��هی��ان :له ب��اره‌ی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی هه‌رێم له‌گه‌ڵ
واڵت��ان ،تاچه‌ند ده‌ت��وان��رێ ل ه ڕووی سیاسییه‌وه سوودی لێوه‌ربگرین؟ شه‌ماڵ نوری :هه‌رێمی كوردستان له بواری به‌ڕێوه‌بردنی مه‌ترسییه‌كان ،خۆی ئاماده نه‌كردووه بۆ ڕووداوی له‌ناكاو، ئه‌و ئاڵوگۆڕە بازرگانییه‌ی هه‌رێم له‌گه‌ڵ واڵتانی ده‌وروبه‌ر ،ئه‌گه‌رچی ئێمه زۆر باسی ده‌كه‌ین ،به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ سووریا و ئێران و توركیا ،به‌اڵم ئایا ئه‌و ئاڵوگۆڕ و سوودگه‌یاندنانه به‌وان ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌و واڵتانه له‌وكاتانه‌ی هه‌رێم توشی كێشه ده‌بێت به‌رگریامن لێبكه‌ن؟ ئه‌وه‌ی من بینیومه ،نه‌خێر .ئه‌وه‌ش ئه‌وه پێویست ده‌كات ئێمه چاو به‌و ئاڵوگۆڕە بازرگانییانه‌دا بخشێنینه‌وه كه له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌رمان ده‌یكه‌ین ،له هه‌موو دنیا واڵتێك ناچێت ئاڵوگۆڕ و ئاسانكاری بۆ كۆمپانیای واڵتێك له واڵته‌كه‌ی بكات ئه‌گه‌ر له‌كاتی ته‌نگانه به هانایه‌وه نه‌یه‌ت. ب �هی��ان :ل�ه ئێستادا هه‌نگاوی پێویست چییه له‌پێناو چاره‌سه‌ركردنی كێشه ئابوورییه‌كانی له‌گه‌ڵ به‌غدا؟ ش�ه‌م��اڵ ن���وری :پێویسته ك��ورد گوتاری خۆی له به‌غدا یه‌ك بخات، ئه‌ویش له‌پێناو ئه‌وه‌ی زیاتر هونه‌ری مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ به‌غدا به‌هێزتر بكات، ل�ه‌ب��اره‌ی مه‌ترسیی كه‌مكردنه‌وه و بڕینی بودجه ،پێویسته هه‌وڵبدات له‌گه‌ڵ الیه‌نه میانڕەوه‌كان زیاتر نزیك ببێته‌وه ،پێویستیش ناكات ئێمه له به‌غدا هه‌ر له سه‌نگه‌ری به‌رگریدا بین له‌سه‌ر مافه‌كامنان ،به‌ڵكو ده‌بێت داوای لێپێچینه‌وه بكه‌ین له گه‌نده‌ڵی و ناشه‌فافی و خه‌رجییه‌كان ،حكومه‌تی ن��اوه‌ن��د س �ه‌رك �ه‌وت��وو ب��ووه ل �ه‌وه‌ی ئێمه بخاته سوچێكه‌وه بۆ ئ�ه‌وه‌ی ته‌نها پێامن بكرێت به‌رگری بكه‌ین، له‌ناوخۆی هه‌رێمیش پێویسته چیرت بوار بۆ قۆرخی بازاڕ و گیرفان پڕكردن و گه‌نده‌ڵی و نه‌بوونی لێپێچینه‌وه نه‌ده‌ین.
7 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
بۆچى دەسەاڵت ڕیفراندۆم لەسەر ده‌ستوور دوادەخات؟ كۆمه‌ڵ :جگ ه له بهرژەوهندیی هه‌ردوو حزبه‌كه ،هیچ شتێكی تر بۆ دواخستنی نابینم یه‌كگرتوو :به‌رپرسانی هه‌رێم ئهوهنده دڵیان به‌و قه‌واره سیاسیی ه خۆش نه‌بووه گۆڕان :ڕەخنهمان هه‌یە ل ه دیباجه ،ل ه سیستم ى سیاسی و قووڵكردنه‌وه‌ی المه‌ركه‌زیه‌ت هه‌رێمی كوردستان بیست ساڵی ل ه ته‌مه‌نی په‌رله‌مان و حكومه‌تداری به‌ڕێكرد ،به‌اڵم ب ه بێ ده‌ستوور ،بیست ساڵ ه پارتی و یه‌كێتی حوكمی هه‌رێمێكی بێ ده‌ستوور ده‌كه‌ن و له‌و ماو ه زۆره‌دا نه‌یانتوانی پڕۆژەی ڕەشنووسی ده‌ستوورێك بخه‌ن ه ڕیفراندۆمه‌و ه تا گه‌لی كورد ده‌نگی له‌سه‌ر بدات .ئه‌گه‌ر چی ل ه پاش ساڵی 2000ه‌و ه یه‌كێتی و پارتی ده‌ستیان كرد ب ه نووسینی ڕەشنووسێك بۆ ده‌ستوور و دواتر ده‌وڵه‌مه‌ندتریان كرد ،ساڵی 2009ل ه كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌ماندا ل ه ڕۆژی 6/24ده‌نگی پێ درا و كه‌چی تا ئێستا ئه‌و ڕەشنووسه‌ش نه‌خراوه‌ت ه به‌رده‌ستی خۆڵك بۆ ده‌نگدان له‌سه‌ری ،ئێستاش ئۆپۆزسیۆن و زۆرینه‌ی ڕۆشنبیران داوا ده‌كه‌ن بگه‌ڕێنرێته‌و ه بۆ په‌رله‌مان تا هه‌موار بكرێته‌و ه ئینجا بخرێت ه ڕیفراندۆمه‌وه ،قسه‌ی جدی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ه ده‌سته‌اڵت بۆچی ل ه بیست ساڵی حوكمڕانییدا هه‌نگاوی نه‌ناو ه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م هه‌رێم ه ببێت ه خاوه‌نی ده‌ستووری خۆی؟ په‌یجور :سه‌اڵح ساالر عومه‌ر عه‌بدولعه‌زیز ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كگرتووی ئیسالمی له په‌رله‌مانی كوردستان ،بۆ ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) ده‌ڵێت «تا ڕووخانی ڕژێم له ،2003به‌رپرسانی حزبی و حكومی ه�ه‌رێ��م ئ �ه‌وه‌ن��ده دڵ��ی��ان ب �ه‌و ق��ه‌واره سیاسییه‌ی هه‌رێم خۆش نه‌بووه ،ئه‌وه‌ش ده‌ریده‌خات كه له خه‌می ئه‌و مه‌سه‌له گرنگ و چ��اره‌ن��ووس��س��ازه‌دا نه‌بوون، یان بڕوایان به‌وه نه‌بووه بارودۆخه‌كه ئ���ه‌وه‌ن���ده درێ����ژەی ه �ه‌ب��ێ��ت ،بۆیه هۆكاره‌كان سیاسیین ،نه‌ك هونه‌ری و ته‌رشیعی .به‌ڵكو سه‌رقاڵییان به شه‌ڕی ن��اوخ��ۆ و داب�ه‌ش��ك��ردن��ی ده‌س���ه‌اڵت و داهاته‌وه هۆكاری دواخسنت بووه». س �ه‌رۆك��ی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمییش هه‌مان بۆچوونی هه‌یه كه تاكه هۆكار له دواخستنی بهرژەوهندیی ده‌س��ت��ه‌اڵت��ه ،ئ����ارام ق���ادر س �ه‌رۆك��ی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ بۆ به‌یان ده‌ڵێت «له ئه‌نجامی ناكۆكییه قووڵه‌كانی الیه‌نه سیاسییه‌كانی كوردستان ،كوردستان نه‌بووه‌ته خاوه‌نی ده‌س��ت��ووری خۆی، پێشرت ده‌توانرا پڕۆژەیاسای ده‌ستوور بخرێته ڕی��ف �ران��دۆم �ه‌وه و په‌سه‌ند ب��ك�رای�ه .ل �ه دواخستنیشی ه��ه‌ردوو حزبی حوكمڕان سوودمه‌ندن ،چونكه ئه‌گه‌ر ده‌ستوور په‌سه‌ند بكرێت ئێمه ده‌توانین ل�ه‌و ڕێگه‌یه‌وه لێپێچینه‌وه له ده‌سته‌اڵت بكه‌ین ،ئه‌گه‌ر ده‌ستوور نه‌بوو ،بڕیاری حزبی جێگه‌ی ده‌گرێته‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ئێستا هه‌یه ،بۆ منوونه له ده‌ستووردا نورساوه :سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ م��اوه‌ی دوو خول بۆی هه‌یه خۆی كاندید بكاته‌وه ،به‌اڵم ئه‌مه‌ش له‌وكاته‌وه حسابه كه ده‌ستوور په‌سه‌ند ده‌كرێت، كه‌واته دواخستنی بهرژەوهندیی له‌و ج���ۆره‌ی تێدایه ،نه‌بوونی ده‌س��ت��وور كێشه‌ی گ��ه‌وره‌ی بۆ هه‌موو بواره‌كان دروس��ت��ك��ردووه ،یه‌كێك له سیامكانی ده‌وڵ�ه‌ت��ی فیدراڵ بوونی ده‌س��ت��وور و په‌رله‌مان و حكومه‌ته ،نه‌بوونی ده‌ستوور كێشه‌ی بۆ ئه‌وه‌ش ناوه‌ته‌وه» .هه‌روه‌ها سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ ده‌ڵێت «من هیچ به‌ربه‌ستێكی سیاسی و یاسایی نابینم
كه له ڕاب��وردوودا ده‌ستوور نه‌خراوه‌ت ه ڕی��ف��ران��دۆم��ه‌وه ،چونكه پ�ه‌رل�ه‌م��ان سیستمی فیدراڵیی ڕاگه‌یاندووه ،یه‌كێك له سیامكانی ده‌وڵه‌تی فیدراڵی ئه‌وه‌یه كه ده‌بێت ده‌ستووری هه‌بێت .له‌وكاته‌وه ڕیفراندۆم له‌سه‌ر ده‌ستوور نه‌كراوه، ئه‌مه‌ش جگه له كه‌مته‌رخه‌می هیچ ئاماژەیه‌كی دیكه نابه‌خشێت ،هه‌روه‌ها ئاماژەیه‌كیشه بۆ ناكۆكییه‌كانی نێوان حزبه سیاسییه‌كانی كوردستان». بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانیش له‌وه‌ته‌ی دروستبووه قسه‌ی خۆی له‌سه‌ر ده‌ستوور ڕاشكاوانه دركاندووه ،به‌الی ئه‌وانیشه‌وه ده‌س���ت���ه‌اڵت ل �ه‌م��پ �ه‌ری په‌كخستنی پ��ڕۆژەی��هك��ی م��ۆدێ��رن��ی ده‌س��ت��ووره، له‌وباره‌یه‌وه كاردۆ محه‌مه‌د ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی گ��ۆڕان ده‌ڵێت «یه‌كێك له كێشه‌كانی سه‌ركردایه‌تیی سیاسیی كورد ئه‌وه‌یه نه‌یتوانیوه به ئامانج سیستمی سیاسی ڕێكبخات و ده‌ستوورێكی پێشكه‌وتوو بخاته ب��ه‌رده‌م جه‌ماوه‌ر، ل�ه دواك�ه‌وت��ن��ی ده‌س��ت��ووردا ملمالنێ سیاسییه‌كان ڕۆڵیان هه‌یه ،ده‌سته‌اڵتیش بۆخۆی خاوه لێی». به‌اڵم به‌الی به‌شێك له چاودێران و ڕۆشنبیرانه‌وه الیه‌نه ئیسالمییه‌كان به تایبه‌ت كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو ،له ڕابوردوودا زۆرترین نیقاشی ده‌ستووریان كردووه و هه‌ڕەشه‌ی شكستی ئه‌و پڕۆژە ده‌ستووره عه‌ملانییه‌یان ڕاگه‌یاندووه ،ئارام قادر له‌و
باره‌یه‌وه به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «من ناڵێم فشار نه‌بووه ،له هه‌موو شوێنێك فشار هه‌ر ده‌بێت ،به‌اڵم هیچكات فشاره‌كان نابنه پاساو بۆ دواخستنی ده‌ستوور، به‌ڵكو خۆیان ئیراده‌یان نه‌بووه ،جگه له بهرژەوهندیی هه‌ردوو حزبه‌كه ،هیچ شتێكی تر بۆ دواخستنی نابینم ،ئێستا ئۆپۆزسیۆن و كۆمه‌ڵێك الیه‌نی تریش داواك��ارن كه ده‌ستوور بگه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان ،تا هه‌ندێك بڕگه و مادده‌ی هه‌موار بكرێته‌وه ،كه سه‌رنجی زۆری له‌سه‌ر كه‌ڵه‌كه بووه«. ده‌ن���گ���ۆی ئ����ه‌وه‌ش ه��ه‌ب��وو كه بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانیش له‌مپه‌رێكی به‌رده‌م ئه‌م ڕەشنووسه ده‌س��ت��ووره‌ی ئێستایه و ته‌نانه‌ت شاندێكیان ناردووه‌ته الی مالیكی و هه‌موو ناكۆكی و كه‌لێنه یاسایی و دیموكراسییه‌كانی ناو ڕەشنووسه‌كه‌یان پێداوه و ئه‌و بڕگه و ماددانه‌شیان پێداوه كه دژە به ده‌ستووری عێراق ،به‌یان ئه‌و پرسیاره‌ی ئاڕاسته‌ی ك��اردۆ محه‌مه‌د، سه‌رۆكی فراكسیۆنی گۆڕان له په‌رله‌مانی كوردستان ك��رد ،ئه‌و جگه ل �ه‌وه‌ی ئه‌و ده‌نگۆیه‌ی ڕەتكرده‌وه وتیشی «جارێ ڕیفراندۆم په‌یوه‌ندیی به عێراقه‌وه نییه ،خۆمان ڕەخنهمان هه‌یه له‌سه‌ری، هه‌ر له دیباجه‌كه‌ی ،هه‌م له سیستمه سیاسییه‌كه‌ی ،هه‌روه‌ها له قووڵكردنه‌وه‌ی المه‌ركه‌زیه‌ت ،له دانانی دادگاكان ،بۆیه ئه‌و ده‌ستووره به ناته‌واو ده‌زانین و
داوای هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌كه‌ین ،به‌اڵم ده‌سته‌اڵت بۆخۆی پڕۆژەكه په‌ك ده‌خات، نه‌ك ئێمه». ئ �ه‌م ڕەش��ن��ووس�ه ده‌ستوورییه‌ی ئێستا كه له 122م��ادده پێكهاتووه و له ڕێگه‌ی دابه‌شكردنی خۆراكه‌وه به‌سه‌ر هاوواڵتیاندا دابه‌شكراوه ،بووه‌ته جێگه‌ی مشتومڕی نێوان ده‌سته‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن ،به‌تایبه‌ت پارتی دیموكراتی كوردستان كه به ڕای چاودێران براوه‌ی یه‌كه‌م ل�ه‌و ڕەشنووسه ئ�هوان��ن ،بۆیه زۆرت��ری��ن پێداگریی ل�ه‌س�ه‌ر ده‌ك��ه‌ن، له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌وه بۆچوونانه‌شدا نه له ڕابوردوو نه له ئێستاش ئه‌و پڕۆژەی ده‌ستوره‌یان نه‌خستووه‌ته ڕیفراندۆمه‌وه، سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ پێی وایه له وه‌ستاندنیشیدا هه‌ر پارتی سوودمه‌نده، چونكه له مادده‌ی 64دا نوورساوه «ماوه‌ی ویالیه‌تی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان چوار ساڵه ،كه له ڕۆژی سوێندخواردنی ده‌ستوورییه‌وه ده‌ستپێده‌كات ،ده‌كرێ بۆ جاری دووه‌میش هه‌ڵبژێردرێته‌وه، له ڕۆژی كارپێكردنی ئه‌م ده‌ستووره». به‌مپێیه ئه‌و هه‌موو ساڵه‌ی كه سه‌رۆكی ه �ه‌رێ��م ت��ێ��ی��پ�هڕان��دووه ب��ۆی حساب نییه ،به‌ڵكو له دوای په‌سه‌ندكردنی ده‌س��ت��وورەوە چوار ساڵی بۆ حسابه و بۆی هه‌یه چ��وار ساڵی دیكه‌ش خۆی هه‌ڵبژێرێته‌وه ،كه‌وایه دواخسنت هه‌ر له سوودی پارتییه ،په‌سه‌ندكردنیشی به‌و
جۆره‌ی ئێستا كه جگه له‌و سه‌اڵحیه‌تانه‌ی مادده‌كانی (،66 ،64 ،63 ،62 ،61 ،60 )68 ،67به سه‌رۆكی هه‌رێمی به‌خشیوه، مادده‌ی ()65یش 24سه‌اڵحیه‌تی دیكه‌ی داوه‌ت��ێ ،بۆیه ئ�هوان له دوو الیه‌نه‌وه ب �راوه‌ی یه‌كه‌من ،خۆ ئه‌گه‌ر سیستمی سیاسییش س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت��ی بێت نه‌ك په‌رله‌مانی ،ئیدی ئه‌وه وه‌ك پێشینان ده‌ڵێن (نانیان كه‌وتووه‌ته ڕۆنه‌وه). ك���ۆك���ردن���ه‌وه‌ی ئ����ه‌و ه��ه‌م��وو ده‌سته‌اڵته الی پارتی ،ترسی خستووه‌ته دڵ��ی یه‌كێتی نیشتامنییشه‌وه ،كه ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده ه��اوپ�هی�مان و شه‌ریكی یه‌كرتن له ده‌سته‌اڵتیشدا ،ئه‌وه‌بوو ئه‌و ترسه دوو الیه‌نی زۆر نه‌یار به یه‌ك (یه‌كێتی و گ��ۆڕان)ی خسته سه‌ر مێزی كۆبوونه‌وه ،سه‌رئه‌نجام جه‌الل تاڵه‌بانی و نه‌وشیروان مسته‌فا له ده‌باشانی شاری سلێامنی كۆبوونه‌وه و ڕاگه‌یه‌نراوێكیان ب�ڵ�اوك���رده‌وه ك �ه هاوبیر و ی �هك �ڕا و یه‌كهه‌ڵوێسنت له گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌ستوور بۆ په‌رله‌مان به‌رله‌وه‌ی ڕیفراندۆمی بۆ بكرێت ،ه�ه‌روه‌ه��ا ده‌بێت سیستمی سیاسیی هه‌رێم په‌رله‌مانی بێت ،نه‌ك سه‌رۆكایه‌تی. سه‌باره‌ت به سه‌رنج و تێبینییه‌كانیان كاردۆ محه‌مه‌د سه‌رۆكی فراكسیۆنی گۆڕان ده‌ڵێت «نه‌بوونی ده‌ستوور ،بۆشاییه‌كی یاسایی گه‌وره‌یه بۆ ڕیكخستنی سیستمه سیاسییه‌كه ،بۆ سه‌روه‌ربوونی یاسا ،بۆ جیاكردنه‌وه‌ی ده‌سته‌اڵته‌كان له یه‌كرت، ئه‌مانه ڕێگرن له بوونی سته‌مكاری و هۆكارن بۆ بوونی دیموكراسیه‌ت ،ئه‌مانه نه‌بن ده‌سته‌وده‌ستكردنی ده‌سته‌اڵت به ئاشتییانه مه‌حاڵه». سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كگرتووش سه‌رنجه‌كانی خۆیانی ب�ه گ��ورشاوی ئاوا ده‌رب��ڕی «به‌بۆچوونی ئۆپۆزسیۆن ڕەشنووسه‌كه پێویستی به گۆڕانكاری ه�هی�ه ،ل�ه ب��ۆچ��وون��ی پارتییدا ئ �ه‌وه ده‌خوێنینه‌وه كه پێویستی به گۆڕانكاری ن��ی��ی�ه ،ب���ه‌اڵم ب��ۆچ��وون��ی یه‌كێتییش واده‌رده‌ك���ه‌وێ���ت كه ئه‌وانیش پێیان باشه گۆڕانكاری له بڕگه و ماده‌كانیدا بكرێت .تێبینییامن ئه‌وه‌یه له ڕەشنووسی دس��ت��ووره‌ك��ه‌دا ن��اڕوون��ی ه �هی �ه ،له سه‌رەتاوه باس له‌وه ده‌كات سیستمی ده‌س��ه‌اڵت په‌رله‌مانییه ،كه‌چی دواتر
زۆربەی ده‌سه‌اڵته‌كان به سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم دراوه ،ده‌بێت ئه‌وه ڕوون بكاته‌وه ئایا سیستمی ده‌سه‌اڵت په‌رله‌مانییه ،یان سه‌رۆكایه‌تی ،یاخود نیمه‌چه په‌رله‌مانی؟ خاڵێكی ت��ر پ �هی��وه‌ن��دی ب �ه سنووری ئیداریی هه‌رێمه‌وه هه‌یه ،كه نابێت هه‌ر پشت به م��ادەی 140ببه‌ستێت. تێبینییه‌كی ترمان له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی مه‌ركه‌زیه‌ت و نامه‌ركه‌زییه ،دیباجه‌كه‌ش یه‌كالیی نه‌كراوه‌ته‌وه كه ئایا حوكمی بڕگه ده‌ستوورییه‌كانی هه‌یه یان هه‌ر پێشه‌كییه‌كه و به‌س». ئ��ارام ق��ادر سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ ،پێی وایه پڕۆژەكه‌ی ده‌ستووری هه‌رێمی كوردستان ،له‌الیه‌ك كه‌لێنی تیایه ،له‌الیه‌كیش پ��ڕك �راوه ل�ه شتی زی��اده و ته‌نانه‌ت پ �هی��ڕەوی ناوخۆی په‌رله‌مانیاىن تێ ترنجاندووه ،ئه‌و بۆ به‌یان ده‌ڵێت «سه‌رنجی زۆرمان هه‌یه، له‌وانه كۆمه‌ڵێك بڕگه و م��ادده‌ی زۆر زی��اده‌ی تێدایه ،بۆ منوونه سه‌باره‌ت به په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران، ڕێك كۆمه‌ڵێكی زۆری بڕگه و مادده‌ی په‌یڕەوی ناوخۆی په‌رله‌مانی هێناوه و له ده‌ستووردا جێگیری كردووه ،كه هیچ پێویست نییه و ده‌توانرێت له ڕووی شكڵییه‌وه زۆر كورت بكرێته‌وه .له ڕووی سیاسییشه‌وه ده‌مانه‌وێت ده‌ستووره‌كه ده‌ستوورێكی په‌رله‌مانی بێت كه هه‌موو ده‌سته‌اڵته‌كان بگه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان و په‌رله‌مان چاودێری هه‌موو ده‌سته‌اڵته‌كان بكات .له‌كاتێكدا ئێستا ده‌سه‌اڵته‌كان تێكه‌ڵییه‌كی زۆری تێدایه ،بۆ منوونه داواك��اری گشتی سه‌ر به وه‌زاره‌ت��ه كه خۆی ده‌بێت به‌شێك بێت له ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری ،هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵێك بڕگه‌ی تایبه‌ت به ئازادییه‌كان وه‌ك ئازادی تاك، ئازادیی الیه‌نه سیاسییه‌كان ،مه‌سه‌له‌ی خۆپیشاندان ،كه ئه‌مانه به شێوه‌یه‌كی ڕوون نه‌هاتووه تا به ڕوونی ته‌فسیری ده‌قه‌كه بكرێت». به‌یان زۆر هه‌وڵی دا تا سه‌رۆكی پ�ه‌رل�ه‌م��ان و جێگره‌كه‌ی و سه‌رۆكی پێشووی په‌رله‌مان و چه‌ند به‌رپرسێكی بااڵی پارتی له‌و باره‌یه‌وه بدوێنێت ،به‌اڵم پاش چوار ڕۆژ په‌یوه‌ندیكردنی به‌رده‌وام، كه‌سیان وه‌اڵم���ی په‌یوه‌ندییه‌كانیان نه‌دایه‌وه.
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
بڕیاری دروستكردنی حوسه‌ینیه‌یه‌ك ل ه شاری هه‌ولێر، ناڕەزایی به‌شێك له خه‌ڵك و مامۆستایانی ئایینی لێده‌كه‌وێته‌وه ،به‌رپرسی ده‌زگای شه‌هیدی میحرابیش ڕایده‌گه‌یه‌نێت ئه‌وان به ئه‌مری نێچیرڤان بارزانی ئه‌و زه‌وه‌ییه‌یان بۆ ته‌رخانكراو ه بۆ دروستكردنی حوسه‌ینیه، به‌رپرسێكی ئه‌وقافیش ڕەتی ده‌كاته‌و ه مۆڵه‌تی دروستكردنی حوسه‌ینیه‌یان ل ه شاری هه‌ولێر دابێت.
ئه‌وقاف :هه‌رگیز مۆڵه‌تی دروستكردنی حوسه‌ینی ه ناده‌ین به‌یان ورده‌كاریی دروستكردنی حوسه‌ینیه‌یه‌ك له شاری هه‌ولێر باڵوده‌كاته‌وه په‌یجور :به‌یان ـ هه‌ولێر به گوێره‌ی به‌ڵگه‌یه‌ك كه ده‌ست (ب��هی��ان) ك���ه‌وت���ووه ،ل � ه س��اڵ��ی 2007 ئه‌نجومه‌نی ش��اره‌وان��ی ل�ه وه‌زاره‌ت���ی شاره‌وانی هه‌رێم له دانیشتنی ژماره 25ی خۆیدا ،ڕەزامه‌ندیی نیشانداوه له‌سه‌ر داواكارییه‌كی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران به ژماره ( )5882بۆ ته‌رخانكردنی 7هه‌زار مه‌تر زه‌وی بۆ ده‌زگای شه‌هیدی میحراب بۆ دروستكردنی حوسه‌ینیه‌ك له گه‌ڕەكی برایه‌تی شاری هه‌ولێر ،شه‌هیدی میحراب دام �ه‌زراوه‌ی �هك��ی خێرخوازییه ،باره‌گای سه‌ره‌كیی له نه‌جه‌ف ه و لقێكی له شاری
هه‌ولێر هه‌یه ،به‌گوێره‌ی زانیاری به‌یان، به‌هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌وكات خه‌ڵكی ئه‌و گه‌ڕەكه ناڕازی بوون له دروستكردنی ئه‌و حوسه‌ینیه بڕیاره‌كه هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه ،هه‌ر به‌گوێره‌ی به‌ڵگه‌یه‌كی تر كه ده‌ست (به‌یان) كه‌وتووه ل ه ساڵی 2009ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانی ڕەزامه‌ندیی ده‌ربڕیوه بۆ گۆڕینی شوێنی ته‌رخانكراوی حوسه‌ینیه‌كه بۆ گه‌ڕەكی نه‌ورۆز و ته‌رخانكرنی 2000مه‌تر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته. باڵوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵی دروستكردنی حوسه‌ینیه له هه‌ولێر ن��اڕەزای��ی چه‌ند مامۆستایه‌كی ئایینی به‌دوای خۆیدا هێناوه، كه به‌شێكیان له وتاری هه‌ینی ڕابوردوو ڕەخنه‌یان له پێدانی ئه‌و پارچه زه‌وییه
گرتووه ،له‌مباره‌یه‌وه مامۆستایه‌كی ئایینی شاری هه‌ولێر كه له‌به‌ر ناسكیی پرسه‌كه پێی باش نه‌بوو ن��اوی باڵوبكرێته‌وه ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئێمه دروستكردنی حوسه‌ینیه له ش��اری هه‌ولێر و گه‌ڕەكی نه‌ورۆز به پێویست نازانین ،چونكه خه‌ڵكی شیعه مه‌زهه‌بی تێدا نیه ،هه‌ر هه‌وڵێكی له‌وشێوه‌یه‌ش به مه‌ترسی ده‌زانین له‌سه‌ر ئه‌منی قه‌ومی كوردستان» .ئه‌و مامۆستا ئایینیی ه هه‌روه‌ها وتی «له‌گه‌ڵ زیاتر له 250زانای ئایینی شاری هه‌ولێر قسه‌مان له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته كردووه ،هه‌موومان دژی دروستكردنی ئه‌و حوسه‌نیه‌ین» .له به‌شێكی تری لێدوانه‌كه‌ی ئاماژەی بۆ ئ�ه‌وه كرد «بڕیارمانداوه كۆمه‌ڵێك مه‌ال له‌گه‌ڵ الیه‌نی
حكومیی هه‌رێم قسه‌بكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگری له‌و هه‌نگاوه بكه‌ین» .له‌الیه‌ن خۆیه‌وه وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف ڕەتی ده‌كاته‌وه بڕیاری دروستكردنی هیچ حوسه‌ینیه‌ك له شاری هه‌ولێر له‌الی ئه‌وانه‌وه درابێت، له‌مباره‌یه‌وه سه‌الم كه‌ریم به‌ڕێوه‌به‌ری ڕاگه‌یاندنی وه‌زاره‌تی ئه‌وقافی هه‌رێم به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «هه‌واڵی دروستكردنی حوسه‌یینیه له هه‌ولێر ڕاست نییه ،ئێمه‌ش وه‌ك ئه‌وقاف هه‌رگیز مۆڵه‌تی دورستكردنی حوسه‌ینیه له شاری هه‌ولێر ناده‌ین». سه‌باره‌ت به ته‌رخانكرنی ئه‌و پارچه زه‌وی �ه ناوبراو بێئاگایی خۆی ڕاگه‌یاند. (به‌یان) بۆ وه‌رگرتنی بۆچونی پارێزگای هه‌ولێر له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته په‌یوه‌ندی به
نه‌وزاد هادی پارێزگاری هه‌ولێره‌وه كرد، ناوبراو به‌بیانوی بێئاگایی ئاماده نه‌بوو لێدوان ب��دات .له‌الیه‌ن خۆشیه‌وه شێخ به‌شیر گلی به‌رپرسی ده‌زگای شه‌هیدی میحراب له هه‌ولێر ،هه‌واڵی دروستكردنی ئ��ه‌و حوسه‌ینیه‌ی ل �ه ش���اری هه‌ولێر پشتڕاستكرده‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا گوتی «هێشتا نه‌چووه‌ته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه». شێخ به‌شیر گلی ڕایگه‌یاند «ئێمه به ب��ڕی��اری نێچیرڤان ب��ارزان��ی ئ �ه‌و پارچه زه‌وییه‌مان بۆ ته‌رخانكراوه به شێوه‌یه‌كی قانوونی بۆ دروستكردنی حوسه‌ینیه‌یه‌ك له شاری هه‌ولێر» .ناوبراو هه‌روه‌ها گوتی «پێدانی ئه‌و پارچه زه‌وییه و دروستكردنی حوسه‌ینیه به‌شێكه له هه‌وڵی به‌هێزكردنی
په‌یوه‌ندی نێوان كورد و شیعه ،هه‌روه‌ها وه‌ك وه‌فایه‌كیشه به‌رانبه‌ر هه‌ڵوێستی مه‌رجه‌عه شیعییه‌كان به‌رانبه‌ر ك��ورد». سه‌باره‌ت به‌وه‌ی دورستكردنی حوسه‌ینیه‌كه نیگه‌رانیی به‌شێك له خه‌ڵكی گه‌ڕەكی نه‌ورۆز و مامۆستایانی ئایینی لێكه‌وتووه‌وه، به‌رپرسی ده‌زگ���ای شه‌هیدی میحراب ڕایگه‌یاند «ئێمه نه‌مان زانیوه ناڕەزایی هه‌بێت له‌سه‌ر دروستكردنی حوسه‌ینیه، ئه‌گه‌ریش دوو سه‌له‌فی به‌دڵیان نه‌بێت ئه‌وا ناكه‌ته ئه‌وه‌ی هه‌موو خه‌ڵك دژی بن». ناوبراو ئه‌وه‌شی گوت كه ئ�هوان له‌سه‌ر دژایه‌تیكردنی دروستكردنی حوسه‌ینیه هه‌ڵوێستی خۆیان ده‌بێت و له‌گه‌ڵ الیه‌نه حكومییه‌كانی هه‌رێم قسه‌ده‌كه‌ن.
لە خورماتوو متمان ه ب ه نه‌خۆشخانه‌كان نه‌ماوه هاوواڵتییه‌ك :زیاتر له په‌نجا جار سه‌ردانی پزیشكم كردووه و دوو ملیۆن دینارم سه‌رفكردووه
په‌یجور: عومه‌ر ئاواره ـ شیالن گه‌رمكی هاوواڵتیانی ش��اری خورماتوو بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشه‌كانیان، ب ه تایبه‌ت پیر و په‌ككه‌وتووه‌كان، پێویستییان ب ه هاوكاریی پزیشكه‌كان ه �هی �ه ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ی چ��اره‌س��ه‌ری��ان بكه‌ن ،تاقه جێگاش بۆ مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشییه‌كانیان كه ڕووی تێده‌كه‌ن ،نه‌خۆشخانه‌یه ،به‌اڵم پزیشكه‌كان و نه‌خۆشخانه‌كان وه‌كو پێویست چ��اره‌س �ه‌ری ئ �ه‌و كه‌سانه ناكه‌ن كه سه‌ردانیان ده‌كه‌ن و زۆر جار پشتگوێیان ده‌خه‌ن. ن��وری ڕەح��ی��م ،هاوواڵتییه‌كی به‌ته‌مه‌نی ئه‌و شاره‌یه ،ئه‌و له‌گه‌ڵ كچه ( )18ساڵه‌كه‌ی سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌ی شاری خورماتووی ده‌كرد ب ه مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشییه‌كه‌ی و عیالج وه‌رگرتن ،ئه‌و ئاماژەی به‌وه‌دا ك ه «له ماوه‌ی مانگێكدا ئه‌مه چ��واره‌م جاره سه‌ردانی ئه‌م نه‌خۆشخانه‌یه ده‌كه‌م، به‌اڵم تاكو ئێستا نه‌خۆشییه‌كه‌یان بۆ چاره‌سه‌ر نه‌كردووه» .نوری هه‌روه‌ها
وتیشی «ه�ه‌م��وو جارێك كه سه‌ردانی پزیشكه‌كان ده‌كه‌م ،به‌بێ ئه‌وه‌ی پشكنینی ته‌واوم بۆ بكه‌ن و بزانن چیمه ،ڕاسته‌وخۆ قه‌ڵه‌مێك هه‌ڵده‌گرن و ده‌ڵێن ئه‌م عیالجانه له ده‌ره‌وه ده‌ست ده‌كه‌وێت ،فاڵن ه خواردن بخۆ و فیساره خ��واردن مه‌خۆ ،م��اوه‌ی ( )10ڕۆژ چاك ده‌بێت» ئه‌و پێی وابوو كه هه‌ندێك له نه‌خۆشخانه‌كان یاری به عه‌قڵی نه‌خۆشه‌كان ده‌كه‌ن له به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ یاساییه‌ك نییه لێیان بكۆڵێته‌وه و له هه‌ر سه‌رپێچی و كه‌مته‌رخه‌مییه‌ك سزایان بده‌ن. س �ه‌رن��ج ئ��ه‌وه‌ی��ه ئ �ه‌گ �ه‌ر كه‌سێك نه‌خۆشی ترسناكی هه‌بێت ،ده‌بێت چی بكات؟ ئه‌وه‌تا ئه‌م هاوواڵتییه نه‌ۆخشی دڵی هه‌یه و بێزاری به سیامیه‌و ه ده‌بیرنا كاتێك بۆ (به‌یان) شه‌رحی حاڵی خۆی ده‌كرد ،شاناز سه‌عید ،ئافره‌تێكی ته‌مه‌ن 50ساڵه ،نه‌خۆشیی دڵی هه‌ی ه و له ئێستادا باری ته‌ندروستی نا جێگیره ،ئه‌و ئاماژە به‌وه ده‌كات كه تاكو ئێستا سه‌ردانی زیاتر له 20پزیشكی تایبه‌تی كردووه ،به‌اڵم هیچ سودێكی نه‌بووه ،شاناز به ئاهێكی پڕ له حه‌رسه‌ته‌وه وتی «له‌م شاره‌دا پزیشكی باش نییه ،ئه‌گینا ل ه ماوه‌ی یه‌ك ساڵدا سه‌ردانی زیاتر له 20پزیشكی تایبه‌تیم كردووه و هه‌ر یه‌ك ه و ب ه جۆرێك نه‌خۆشییه‌كه‌یان
بۆ ده‌ستنیشان ك���ردووم و ده‌وای���ان بۆ نووسیوم ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا تاكو ئێستا چاك نه‌بومه‌ته‌وه» .له درێژەی وته‌كانیدا ئه‌و ئاماژە به‌وه ده‌ك��ات كه له به‌ر نه‌بوونی ئامێری پشكنین بۆ نه‌خۆشییه‌كانی دڵ ،زۆر جار ڕوو ده‌كه‌نه نه‌خۆشخانه‌كانی هه‌رێم به مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردن.. واحید عه‌لی پیاوێكی به‌سااڵچووه، ئه‌و به هۆی ئه‌و نه‌خۆشییانه‌وه كه له ئێستادا تووشی ب��ووه ،ت��وان��ای ئ �ه‌وه‌ی نه‌ماوه به ئ��اره‌زووی خۆی هه‌ڵسوكه‌وت بكات ،ئه‌و زۆر نیگه‌رانه به‌رانبه‌ر ڕەفتاری ئه‌و پزیشكانه‌ی كه ب ه شێوه‌یه‌كی باش چاره‌سه‌ری نه‌خۆشه‌كان ناكه‌ن ،واحید له‌و باره‌یه‌وه وتی «له ئێستادا هیچ متامنه‌یه‌كم ب ه ی �هك پزیشك ن�ه‌م��اوه له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی سه‌ردانی چه‌نده‌ها پزیشكم ك��ردوو ه بۆ چاره‌سه‌ركرنی نه‌خۆشییه‌كه‌م ،كه‌چی هه‌ر یه‌كه‌و به جۆرێك ده‌رمانیان بۆ نوسیووم، تاكو ئێستاش باری ته‌ندروستیم باش نیی ه و ڕۆژ له دوای ڕۆژ به‌ره‌و خراپبون ده‌چم». ئه‌و داوای له الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار كرد كه له بڕوانامه‌ی ئه‌و جۆره پزیشكانه بكۆڵنه‌وه چونك ه هه‌ندێكیان بڕوانامه‌كانیان ساخته‌یه و له ڕێگای واس��ی��ت�ه‌وه ،به تایبه‌ت له دوای پڕۆسه‌ی ئازادی عێراقه‌وه ،بوونه‌ته
پزیشك و دام���ه‌زراون ،ب ه توندی سزاش بدرێن ،به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی كه له ئێستادا ده‌رمانخانه‌ی تایبه‌تیان ك��ردووه‌ت �ه‌وه و به‌بێ زانیاری ل ه سه‌ر جۆری نه‌خۆشییه‌كه، ده‌رمان به نه‌خۆشه‌كان ده‌ده‌ن». ه �ه‌ن��دێ��ك��ج��ار پ��زی��ش��ك �هك��ان له ن��خ��ۆش��خ��ان�هك��ان�ه‌وه ن �ه‌خ��ۆش �هك��ان بۆ كلینیكه‌كانی خۆیان ڕەوانه ده‌كه‌ن ،ئه‌مه‌ش نیگه‌رانی الی هاووتییان دروست كردووه، عاسی مه‌حموود یه‌كێكه له‌و نه‌خۆشانه‌ی ك ه داد و بێدادی له ده‌س��ت ئه‌و جۆره پزیشكانه هه‌بوو ،ئه‌و زۆر توڕەبوو له‌و جۆره ڕەفتارانه‌ی كه ئه‌و پزیشكانه له‌گه‌ڵ نه‌خۆشه‌كانیان ده‌یكه‌ن ،به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی كه كلینیكی تایبه‌تیان هه‌یه ،عاسی له دوای هه‌ڵكێشانی ئاهێك وتی «هه‌ندێ پزیشك هه‌ن كه له كاتی ده‌وام��ی به‌یانیاندا له نه‌خۆشخانه‌كان به درۆوه هه‌ندێ ده‌رمانت بۆ ده‌نوسن و دواتر پێت ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر باش نه‌بویت وه‌ره ئێواره سه‌ردانی كلینیكه‌كه‌م بكه تاكو له‌وێ به باشی فه‌حست بكه‌م، چونكه لێره مه‌جالی ئه‌وه‌م نیی ه هیچ جۆره كارێكت بۆ بكه‌م» .ئه‌و هاوواڵتییه له‌وه‌ش نیگه‌رانه كه ل ه عیاده‌كانیش ناڕەحه‌ت ده‌كرێن ،ئه‌و له‌و باره‌یه‌شه‌وه بۆ به‌یان ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر بێت و سه‌ردانی كلینی
هه‌ر پزیشكێك بكه‌یت ،ده‌بێت دوو ڕۆژ پێش ئه‌و وه‌خته ناوت تۆمار بكه‌یت تاكو سه‌ره‌ت دێت ،چونك ه له سه‌ره‌گرتنیشدا جۆره گه‌نده‌ڵییه‌ك هه‌یه و له‌وێش خزم خزمێنه ده‌كرێت». ی��اوز محه‌مه‌د پیاوێكی توركامنی به‌سااڵ چووه ،ل ه دوای كۆكه‌یه‌كی زۆر وتی «من نه‌خۆشی ته‌نگه نه‌فه‌سیم هه‌یه و زیاتر له په‌نجا جار سه‌ردانی پزیشكم كردوو ه و له دوو ملیۆن زیاترم سه‌رفكردووه ،به‌اڵم له خراپرت زیاتر ،هیچ باری ته‌ندروستیم باش نه‌بووه ،ئێستا عیالجی رسوشتی ده‌خۆم واهه‌ست ده‌كه‌م كه‌مێك باش بووم ،چونكه ئ�ه‌و پزیشكان ه هیچی لێنازانن و هه‌ر جارێك بڕۆیت بۆ الیان ل ه پێش هه‌موو شتێك حه‌پی (پاراسیتۆڵ)ت بۆ ده‌نووسن، نازانم تاكو ئێستاش ئه‌و ده‌رمان ه بۆ چی نه‌خۆشییه‌ك به‌كاردێت؟». ئه‌و ئاماژە به‌وه ده‌كات كه له‌به‌ر بێ زانیاریی پزیشكه‌كانی شاره‌كه‌ی ،ل ه ئێستادا سه‌ردانی شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان ده‌ك���ه‌ن ب�ه مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشه‌كانیان ،ناوبراو وتی «پزیشكه‌كانی هه‌رێمی كوردستان سه‌د قات باشرتن له پزیشكه‌كانی شاره‌كه‌ی خۆمان ،چونكه كاڵوات ناكه‌ن و به باشی عیالجت ده‌كه‌ن».
ئ �ه‌و خ��وازی��ارب��وو كه پزیشكه‌كانی شاره‌كه وه‌كو پزیشكه‌كانی شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان بن ،تاكو ئهوهنده ئازاری نه‌خۆشه‌كان نه‌درێت و نه‌ڕۆن بۆ جێگایه‌كی دیك ه به مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردن. ده‌رب���اره‌ی گیرگرفت و گله‌یی ه���اوواڵت���ی���ان ل��ه ن�ه‌خ��ۆش��خ��ان�هی شاره‌كه‌یان ،د .خالید هاشم پسپۆڕ ل�� ه ن�ه‌خ��ۆش��ی��ی�هك��ان��ی م��ن��داڵ بۆ ڕۆژن��ام �هی به‌یان وت��ی «ئ��ه‌وه‌ی كه ئ �ه‌و كه‌سان ه ئ��ام��اژەی ب��ۆ ده‌ك��ه‌ن، ڕاست ه و كه‌مته‌رخه‌مییه‌ك له‌الیه‌ن نه‌خۆشخانه‌كانه‌و ه ب �هران��ب �ه‌ر به هاوواڵتییان هه‌یه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وەشدا ه�ه‌ن��دێ ن�ه‌خ��ۆش ه �ه‌ن ه �ه‌ر خۆی پێیخۆش ه له شاره‌كانی دیكه چاره‌سه‌ر بكرێت ،یاخود بڕوای به دكتۆری ئه‌م شاره نییه ،ئه‌م حاڵه‌ته ته‌نیا له‌م شاره‌دا نییه ،به‌ڵكو له شاره‌كانی دیكه‌ش هه‌یه ،هه‌ندێ نه‌خۆش هه‌ن چوونه‌ته ده‌ره‌وه‌ی واڵت و پێویستی به هیچیش نه‌بووه ،به‌اڵم ل ه به‌ر ئ�ه‌وه‌ی پاره‌ی لێوه‌رده‌گرن ،چووه ل ه نه‌خۆشخانه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی واڵت نه‌شـته‌گه‌ریی كردووه».
9 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
بوگاتی ڤیرۆن ،شای ئۆتۆمبیله‌كانی جیهان به‌یان .سلێامنی ئێستا س �ه‌رۆك ،یان پاشا ،به ته‌نها له نێو جیهانی مرۆڤه‌كان و گیانداراندا نییه ،به‌ڵكو له نێو جیهانی ئۆتۆمبیلیشدا پێشه‌وا و پاشای ئۆتۆمبیله‌كان هه‌یه، بێگومانیشم له‌وه‌ی تا ئێستا زۆرینه‌تان ناو و ناوبانگی ئه‌و شایه‌تان نه‌بیستووه ،كه ئه‌ویش بریتییه له (بوگاتی ڤیرۆن) ،كه تا ئێستا هیچ ئۆتۆمبیلێك نه‌یتوانیوه له‌سه‌ر كورسیی پادشایه‌تی بیهێنێته خواره‌وه. ناساندن: ب��وگ��ات��ی ڤ��ی��رۆن ئۆتۆمبیلێكی وه‌رزشییه و له الیه‌ن كۆمپانیای (ڤۆكس
وایگن)ـە‌وه به‌رهه‌مهێرناوه .بۆ یه‌كه‌مجار له سه‌ره‌تای ساڵی 2005دا منایش كرا و ئێستا به خێراترین و هه‌روه‌ها به گرانرتین ئۆتۆمبیلی جیهان داده‌نرێت .به ناوی پیێرێ ڤیرۆن ،شۆفێری فه‌ره‌نسی بۆ پێشبڕكێی ئۆتۆمبێل ،ناونراوه ،كه له ساڵی 1939دا چه‌ند پێشبڕكێیه‌كی برده‌وه. ل��ه ب��ن��ه‌ڕە‌ت��دا ئ���ه‌م ئۆتۆمبیله دروستكراوی كۆمپانیای بوگاتی بووه، كه ساڵی 1909ئیتۆر بوگاتیی ئیتاڵی له فه‌ره‌نسا دایمه‌زراند ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی خه‌ریك بوو ئه‌م كۆمپانیایه تێدا بچێت و دابخرێت ،به‌اڵم كۆمپانیای (ڤۆكس وای��گ��ن)ی ئه‌ڵامنی له ساڵی 1999دا كڕییه‌وه.
مۆكی كه‌مده‌كاته‌وه چۆنگوڵ خه بۆنی میواندارییت سفرەی
ت��وێ��ژی��ن��ه‌وه‌ك��ان س��ه‌مل��ان��دووی��ان�� ه چاره‌سه‌ركردن ل ه رێگای بۆنه‌وه ك��ردارێ��ك��ی گ���ه‌وره‌ی هه‌ی ه بۆ ك��ه‌م��ك��ردن��ه‌وه‌ی ژان���ه‌س���ه‌ر و ئیامنو نه‌هێشتنی شڵه‌ژاندن خهئا:مۆكی و ب �ه‌ه��ێ��زك��ردن��ی سیستمی پارێزگاری جه‌سته .شار‌هزاكان ده‌ڵێن كاتێك بۆن هه‌ڵده‌مژیت، له هۆڵه‌ندییه‌وه :محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د نامه‌یه‌كی خێرا ده‌گوێزرێته‌و ه بۆ مێشك ل ه رێگای ده‌ماره‌كانی بۆنه‌وه، ك ه كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر لوو ،یاخود رژێنه‌كان .بۆن كاریگه‌ری هه‌ی ه له‌سه‌ر باری ده‌روونی ،چونك ه ده‌مێنێته‌و ه ل ه به‌شی كاردانه‌وه‌ی مێشكدا .توێژینه‌وه‌كان هێام به‌و ه ده‌ده‌ن ،ك ه كاتی هه‌ڵمژینی بۆنی خۆش جوڵه‌ی مێشك هێور ده‌بێت بۆ هوشیاربوونه‌وه. هه‌ندێك كۆمپانیای ئه‌مریكی هه‌ڵده‌سنت ب ه به‌ردانی بۆنی لیمۆ و نه‌عنا ل ه ڕێی ده‌روازه‌كانی هه‌واگۆڕكێو ه بۆ زیادكردنی چاالكیی كارمه‌نده‌كان له پاش نیوه‌ڕۆوه .هه‌ندێك تاقیكردنه‌وه‌ش كراون ل ه ناو فڕۆك ه و ئوتێله‌كاندا ،بۆ به‌كارهێنانی بۆن بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و شڵه‌ژاندنه‌ی ك ه تووشی ئه‌وان ه ده‌بێت ك ه سه‌فه‌ر ده‌كه‌ن .ئه‌نجامی ئه‌و شپرزه‌بوون و گۆڕانكارییانه‌یه‌ش ك ه تووشیان ده‌بێت ،بریتیی ه ل ه جیاوازیی نێوان كاتی واڵته‌كاندا.
مواسه‌فاته‌كانی: بوگاتی ڤیرۆن به ده‌ست دروستكراو ه و به‌سرتاوه .درێژییه‌كه‌ی 4.34مه‌تر و پانییه‌كه‌شی 1.95مه‌تره ،ه �ه‌روه‌ك 13 سانتیمه‌تریش به‌رزییه‌كه‌تی له زه‌وییه‌وه. كێشه‌كه‌شی 1888كیلۆگرامه و 10 رادێته‌ری هه‌یه. م���هك���ی���ن���هك���هی ده‌ك���ه‌وێ���ت���ه ن��اوه‌ڕاس��ت �هك �هی �ه‌وه و 16بستۆنه و هێزه‌كه‌ی 1001ئه‌سپه ،له هه‌رچی ئۆتۆمبیلێك كه تا ئێستا دروستكراوه، خێراتره .خێرایی بوگاتی ڤیرۆن ده‌گاته 408كیلۆمه‌تر ل �ه سه‌عاتێكدا ،له هه‌ستاندا به 2.5چركه ده‌توانێت بگاته خێرایی 100كم ( 62میل) ،هه‌روه‌ها به
7.2چركه‌ش ده‌گاته خێرایی 200كم ،ب ه 9.2چركه‌ش ده‌توانێت بگاته خێرایی 300كم ،كاتێكیش خێراییه‌كه‌ی ده‌گاته كۆتایی ،وات�ه 408كیلۆمه‌تره‌كه ،ئه‌و رووب�����ه‌ره‌ی ل �ه م���اوه‌ی چركه‌یه‌كدا ده‌یبڕێت ،هێنده‌ی رووبه‌ری یاریگایه‌كی تۆپی پێ ده‌بێت .به‌اڵم تا ئێستا كه‌س نه‌یتوانیوه به‌و خێراییه لێی بخوڕێت، له تاقیگه‌كانی پێوانه‌دا نه‌بێت ،له‌به‌ر ئه‌وه‌شی زۆر خێرایه ،قه‌ده‌غه كراوه به‌سه‌ر شه‌قامه‌كاندا بڕوات .ئه‌و جۆره‌ی بوگاتی ڤیرۆن كه به ()Sang Noir نارساوه ،خێراییه‌كه‌ی ده‌گاته 431كم له سه‌عاتێكدا ،به‌اڵم كۆمپانیاكه خێراییه‌كه‌ی بۆ 414ك��م كه‌مكرده‌وه ،كه ته‌نها 30
دانه‌شی لێ دروستكراوه. ته‌نكیی به‌نزینه‌كه‌ی 100لیرت به‌نزین ده‌گ��رێ��ت ،ب �ه ه��ۆی ئ��ه‌وه‌ی به‌هێزترین مه‌كینه‌ی هه‌یه ،ئه‌و 100لیرت به‌نزینه ته‌نها به 12خوله‌ك و 46چركه ته‌واو ده‌كات. بوگاتی ڤیرۆن له باشرتین و گرانرتینی مادده‌كان دروستكراوه ،ئه‌م ئۆتۆمبیله دوو نه‌فه‌رییه و دوو ده‌رگای هه‌یه كه له (كاربۆن)ی به‌هێزكراو به ئه‌له‌منیۆم و تیتانیۆم دروستكراون ،كه ئه‌وه‌ش له دروستكردنی ژێرده‌ریایی (غواصة)دا به‌كارده‌هێرنێت .الشه‌كه‌شی له كاربۆن و ئه‌له‌منیۆم دروستكراوه ،ئه‌م ماددانه‌ش وا له ئۆتۆمبیله‌كه ده‌كه‌ن به‌رگه‌ی پله‌ی
ئەو وێنانەى جیهانیان گۆڕى
گه‌رمای زۆر و گۆڕانه‌كانی كه‌شوهه‌وا بگرێت ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی زۆر به باشی به‌رگه‌ی پێكدادانه‌كان ده‌گرێت. كوشنه‌كانی ئه‌م ئۆتۆمبیله راقیرتینن و له پێناو ئاسووده‌یی شۆفێره‌كه‌دا دروس��ت��ك �راون ،ه �ه‌روه‌ه��ا كه‌ره‌سته‌ی رسوشتیی وه‌كو پێست و ئه‌له‌منیۆمیان تێدا به‌كارهاتووه. ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ی ب��اس��ك��ردن له‌م ئۆتۆمبیله خۆشییه‌ك ب�ه خوێنه‌ر و ه��ه‌واداران��ی ئۆتۆمبیل ده‌به‌خشێت، به‌اڵم كاتێك باس له نرخه‌كه‌ی ده‌كرێت، راسته‌وخۆ خوێنه‌ره‌كه بێهیوا ده‌بێت، چونكه نرخه‌كه‌ی ته‌نها نزیكه‌ی (– 1.5 )2ملیۆن دۆالره.
ه خۆكوشتن دا خاوه‌ن هك هی ب ئه‌و وێنه‌یه‌ی
ئا :الس هه‌ورامی
ئه‌وه‌ی له‌م وێنه‌یه‌دا ده‌ركه‌وتووه ،منداڵێكی سودانییه كه به ه��ۆی ب�ڵاوب��وون �ه‌وه‌ی برسێتیی گشتییه‌وه ،له لێواری مه‌رگدایه ،داڵێكیش له نزیكییه‌وه له چاوه‌ڕوانیی ئه‌وه‌دایه گیان بسپێرێت تا گۆشته‌كه‌ی بخوات. ئه‌و وێنه‌یه ساڵی 1994له الیه‌ن فۆتۆگرافه‌ر كیڤن كارته‌ره‌وه گیراوه و خه‌اڵتی پۆلیتزری به‌ده‌ستهێناوه. به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی باسه ،ئه‌م وێنه‌یه كاریگه‌رییه‌كی گهوره و نێگه‌تیڤی له‌سه‌ر فۆتۆگرافه‌ره‌كه به‌جێهێشت، ێ مانگ له گرتنی ئه‌و هه‌ربۆیه به‌وهۆیه‌وه و له دوای س فۆتۆیه ،كیڤن كارته‌ر خۆی كوشت.
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
ن :محه‌مه‌د عه‌واد و :وریا عه‌لی جۆزیه مۆرینۆی پرتوگالی و راهێنه‌ری یانه‌ی ریاڵ مه‌درید ،له‌م وه‌رزه‌دا له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆ ،تیپه‌كه‌ی الوازییه‌كی پێوه دیار بوو و چه‌ندین خاڵی گرنگی له‌ده‌ستدا و له 3یاریدا دۆڕاوه و 2یاری یه‌كسان بووه ،كه شاره‌زایان پێیان وایه ئه‌مه ئه‌نجامێكی الوازه بۆ ڕی��اڵ مه‌درید ،ئه‌م الوازییه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ڕاهێنه‌ری تیپه‌كه ،له‌م ڕاپۆرته‌دا گرنگرتین ئه‌و هه‌اڵنه ده‌خه‌ینه ڕوو كه جۆزیه مۆرینۆ له‌م وه‌رزه‌دا ئه‌نجامی داون.
هه‌ڵەکانى جۆزیه مۆرینۆ له‌م وه‌رزه‌دا
ـ بازاڕی گواستنه‌وه‌كانی مۆرینۆ خاوبوون: یه‌كه‌م هه‌ڵه كه ج��ۆزێ مۆرینۆ له‌م وه‌رزه‌دا ك��ردی ،بریتی بوو له هێواشییه‌كی زۆر له ب��ازاڕی گواستنه‌وه‌كاندا ،جا جیاوازی نییه له نێوان هاتووه‌كان وه‌كو لۆكا مۆدریج كه ل ه دوا دواییه‌كانی مانگی ئابدا گه‌یشت و مایكل ئیسیان كه له كۆتا رۆژی بازاڕی گواستنه‌وه‌كاندا گه‌یشت ،یان له رووی ئه‌وانه‌ی رۆیشتوون وه‌كو السانا دیارا و گرانیرۆ ،ك ه له كۆتا كاتژمێره‌كانی بازاڕەكه‌دا رۆیشنت ،هه‌روه‌ها گومان هه‌بوو ده‌رب���اره‌ی چاره‌نووسی كارڤالیۆ تا دوای داخستنی بازاڕی گواستنه‌وه‌كانیش. ـ مۆرینۆ پاره‌یه‌كی زۆری داوه به ناوه‌ند ه هه‌ڵه‌كان: هه‌موومان ده‌زانین كه ڕیاڵ مه‌درید پێویست بوو زیاتر پاره بۆ الی ڕاست خه‌رج بكات ،نه‌ك بۆ دروستكه‌ری یاری ،ڕاسته كه لۆكا مۆدریج یاریزانێكی ناوازه‌یه ،به‌اڵم ڕیاڵ زیاتر پێویستی به ئیڤانۆڤیچ بوو، دانی ( )30ملیۆن یۆرۆ به یاریزانێكی به‌هێز ل ه چڵسی ئه‌وا شێوه‌ی هێڵی به‌رگری ده‌گۆڕی و زیاده‌یه‌كیشی ده‌خسته سه‌ر هێڵی هێرشربدن ،هه‌رچه‌نده نرخه‌كه‌شی كه‌مێك به‌رز بوو. ری��اڵ مه‌درید هه‌رگیز پێویستی ب �ه‌وه نه‌بوو كه پاره‌یه‌كی زۆر ب��دات له پێناو یاریزانێكدا كه به‌شێوه‌ی سه‌ره‌كی ی��اری نه‌كات و له كۆتا رۆژی بازاڕی گواسته‌وه‌كانیشدا بێت ،ئه‌وه‌ش مانای ئه‌وه‌یه كه ئینسیجامی دواده‌كه‌وێت ،به‌تایبه‌تی بۆ ئه‌و شوێنه ڕیاڵ مه‌درید یاریزانی زۆر باشی هه‌یه. ـ له هاویندا نه‌یتوانی گرفته‌كانی له‌گه‌ڵ ئیسپانییه‌كان چاره‌سه‌ر بكات: مۆرینۆ ده‌یتوانی هاوینی ڕابردوو به‌كاربهێنێت بۆ سافكردنی بارودۆخه ته‌مومژاوییه‌كه‌ی نێوان خۆی و یاریزانه ئیسپانییه‌كان ،هه‌ندێ لێداون ده‌رباره‌ی ڕامۆس‌و پااڵوتنی بۆ به‌ده‌ستهێنانی تۆپی ئاڵتونی یان ئیگه‌ر كاسیاس ،به‌س بوو بۆ ئه‌وه‌ی وه‌ك هه‌نگاوی یه‌كه‌م بۆ چاككردنی یاده‌وه‌رییه‌كان ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ڕوونه ،گرفته‌كه ئێستا گه‌وره‌تره له‌وه‌ی پێشوو. ـ هه‌ڵسوكه‌وتكردن له‌گه‌ڵ ئۆزیل كه له‌گه‌ڵ ئه‌ودا نه‌ده‌گونجا: مه‌سعود ئۆزیل یاریزانێكی به‌خرشاوه هه‌روه‌ك هه‌موومان ده‌زانین ،به‌اڵم له‌و جۆره یاریزانانه نییه كه له ژێر فشاری سلبی و هه‌ڕەشه‌دا بێت ،مۆرینۆ ئاگاداری ئه‌مه نه‌بوو ،كه خستبوویه ژێر ئه‌م فشاره‌وه به‌وه‌ی جارێك به گاڵته‌وه پێی وتبووه« :وا د هزانیت زه‌یدانیت» ،هه‌روه‌ها هه‌ڕه‌شه‌ی به‌رده‌وام به‌هێنانه
بوفۆن گرێبه‌ستی درێژی ناوێت جیان لویجی بوفۆن گۆڵچی و كابتنی یانه‌ی یۆڤانتۆس ئاشكرایكرد ك ه نوێكردنه‌وه‌ی گرێبه‌سته‌كه‌ی له‌گه‌ڵ یۆڤانتۆسدا ل ه كۆتاییه‌كاندایه ،به‌اڵم نایه‌وێت بۆندێكی دوور و درێژ ئه‌نجام بدات و به‌ڵكو ده‌یه‌وێت بۆ ماوه‌یه‌كی كورت بێت ،چونك ه نایه‌وێت پاره‌ی زیاتر وه‌ربگرێت له‌وه‌ی ك ه شایه‌نییه‌تی. بوفۆنی ته‌مه‌ن 34ساڵ وتی« :من ل ه شوێنێكی گرنگ یاریی ده‌كه‌م ،ل ه به‌ر ئه‌و ه تەنها ده‌توانم دوو ساڵی بۆ سێ ساڵی تر یاریی بكه‌م ئه‌گه‌ر بتوانم پارێزگاریی له‌و ئاسته‌ی ئێستام بكه‌م».
میسی ژماره‌كه‌ی مۆله‌ری شكاند لیۆنیل میسی ئه‌رجه‌نتینی و ئه‌فسانه‌ی یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه، به‌رامبه‌ر یانه‌ی ریاڵ بیتس له هه‌فته‌ی 15ی خولی ئیسپانیدا هه‌ردوو گۆڵه‌كه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی له خوله‌كه‌كانی ( ١٦و ) ٢٥ی گێمی یه‌كه‌مدا تۆمار كرد و به تۆماركردنی ئه‌م دوو گۆڵ میسی بووه خاوه‌نی 86 گۆڵ ل ه ماوه‌ی یه‌ك ساڵدا و ژماره‌ی پێوانه‌یی پێشووی تێكشكاند كه به ناوی گێرد مۆله‌ری ئه‌ڵامنییه‌وه بوو كه خاوه‌نی 85گۆڵ بوو له ساڵێكدا ،ئه‌م ژماره پێوانه‌ییه‌یش هانده‌رانی جیهانی زیاتر به میىس سه‌رسامكرد و زیاتر ستایش كرا كه بێوێنه‌یه له تۆپی پێدا.
ده‌ره‌وه‌ی له یاریگا له‌گه‌ڵ هه‌موو جێبه‌جێكردنی خراپدا. ـ جیاكردنه‌وه‌ی ڕۆناڵدۆ له هه‌موو شتێكدا: كرستیانۆ رۆناڵدۆ یه‌كێكه ل ه باشرتین یاریزانه‌كانی ڕیاڵ مه‌درید به‌بێ ڕكابه‌ر ،به‌اڵم له هه‌ند ێ كاتی ئه‌م وه‌رزه‌دا زۆر خراپ بوو ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌م یاریزانه ب ه ئازادی و به ڕەهایی له یاریگادا ده‌مایه‌وه ،من ناڵێم پێویست بوو دایبنیشینێ و بیكاته یه‌ده‌گ، ئه‌وه‌ش ده‌بووه خراپرتین شت كه مۆرینۆ ده‌یكرد بۆ ڕیاڵ ،به‌اڵم پێویست بوو گرنگییه‌كه كه‌م بكاته‌وه و جواڵنه‌كانی سنووردار بكردایه. ـ تازه‌نه‌كردنه‌وه‌ی شێوازی هێرشربدن له هاویندا: ڕیاڵ مه‌درید له‌سه‌ر ئاستی ه َێڵی هێرشربدن هیچ گۆڕانكارییه‌كی نه‌كرد ل ه رووی ته‌كتیكی و چاره‌سه‌ره‌كان ،كه نوسخه‌یه‌ك بوو هاوشێوه‌ی ساڵی ڕابردوو ،به شێوه‌یه‌ك كه خه‌ریكه ( )%100بێت ،ئه‌م هاوشێوه‌بوون ه واده‌ك��ات كه ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئاسان بێت له‌سه‌ر ڕكابه‌ر ه ناوخۆییه‌كان ،ئه‌وه‌ش بووه هۆی ئه‌وه‌ی كه چه‌ندین خاڵ له‌ده‌ست بدات، شتێكی رسوشتییه كه مۆرینۆ به‌رپرس ه له‌وه. ـ سووربوون له‌سه‌ر شێوه‌ی 1-3-2-4سه‌رباری دابه‌زینی ئاستی هه‌ند ێ له یاریزانان: دابه‌زینی ئاستی مه‌سعود ئۆزیل و هه‌ردوو نوكی هێرشبه‌ر هیگواین و بنزیام ،له خراپرتین شته‌كان بوو كه ده‌بوو ڕیاڵ مه‌درید ڕووبه‌ڕووی ببوایه‌ته‌و ه له‌م وه‌رزه‌دا ،به‌اڵم مۆرینۆ هه‌ر له‌سه‌ر شێوازی ته‌كتیكی 1-3-2-4مایه‌وه له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ی ك ه عه‌قڵه‌كه‌ی (ئۆزیل) و الكه‌ی (دی ماریا) و یه‌كالكه‌ره‌وه‌كه‌ی (هێرشبه‌ره‌كه‌ی) به‌ته‌واوی ون ببوون. ـ زیاد له پێویست سه‌رقاڵبوون به تۆپی ئاڵتوونییه‌وه: جۆزی ه مۆرینۆ واید هزانی كه به‌رپرسیارێتییه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه پشتیوانی ل ه كرستیانۆ رۆناڵدۆ بكات له به‌ده‌ستهێنانی تۆپی ئاڵتوونیدا .به‌پێی بۆچوونی خۆی ئه‌وه‌ی دڵی حه‌زی پێ ده‌كرد پێی هه‌ستا .به لێدوان ،ئاوه مه‌نگه‌كه‌ی جوواڵند به‌ره‌و ده‌ریاكه‌ی میسی .ماوه‌یه‌ك ل ه ماوه‌كاندا رۆناڵدۆ نزیكرت بوو له به‌ده‌ستهێنانی تۆپی ئاڵتوونی ،به‌اڵم دوای ئه‌وه سپێشه‌ڵ وه‌ن موباله‌غه‌ی كرد له گرنگییدان به خه‌اڵتی تۆپی ئاڵتوونی ،تاكو ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه تۆ هه‌ستت ده‌كرد تیپه‌كه‌ی له‌بیر كردووه. ـ جیانه‌كردنه‌وه‌ی رۆژنامه‌كانی مه‌درید له هه‌ڵسوكه‌وتدا: جه‌نگ فێڵه ،ئ �ه‌و ه بنه‌مایه‌كی ن�ه‌گ��ۆڕە له جیهانی سیاسه‌تدا له‌و كاته‌وه‌ی (صن تزو) كتێبه به‌ناوبانگه‌كه‌ی نووسیوه ،به‌اڵم مۆرینۆ ئه‌م بنه‌مایه‌ی له بیرچوویه‌وه ،گرنگیی دبلۆماسییه‌تی له‌بیر كرد، بۆیه به‌شێوه‌یه‌كی ئاشكرا دژایه‌تیی رۆژنامه‌كانی ده‌كرد ل ه مه‌درید و ڕەخنه‌ی لێ ده‌گرتن و گاڵته‌ی پێ ده‌كردن كۆنگر ه له دوای كۆنگره .ئه‌وه‌ش وای كرد ك ه رۆژنامه‌كانی مه‌درید لێی هه‌ڵبگه‌ڕێنه‌وه، هه‌روه‌ها له تیپه‌كه‌ش به‌شێوه‌یه‌كی پله‌به‌ندی، تاكو وای لێهات كه به‌رشه‌لۆنه بوو ب ه خاوه‌نی چوار رۆژنامه‌ی سه‌ره‌كی بۆ یه‌كه‌مجار له مێژوویدا و ڕیاڵ مه‌دریدیش به‌بێ رۆژنامه مایه‌وه ل ه واقیعدا. سه‌رچاوه :ئه‌بوزه‌بی ریازی
تا كۆتایی وەرز یاریی ناكاته‌وه نایگیل دی یۆنگی هۆڵه‌ندی و یاریزانی هێڵی ناوه‌ندی یانه‌ی میالنی ئیتاڵیی به‌هۆی پێكانه‌و ه تاكۆتایی وه‌رز له‌یاریگاكان دوورده‌كه‌وێته‌و ه دوای ئه‌وه‌ی له‌یاریی میالن ب هرامبه‌ر تۆرینۆ له هه‌فته‌ی 16ی خولی كالیچیۆی ئیتاڵیی یاریزانی ناوه‌ندی یانه‌ك ه تووشی پێكان هات له پاژنه‌ی قاچیدا و به‌و هۆیه‌شه‌و ه ماسیمیلیانۆ ئه‌لیگری راهێنه‌ری یانه‌ك ه دوور كه‌وتنه‌وه‌ی ئه‌و یاریزانه‌ی له‌یاریگاكان تا كۆتایی وه‌رز راگه‌یاند. ئه‌لیگری له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی دڵته‌نگی خۆی به‌له‌ده‌ستدانی دی یۆنگ نیشاندا ،به‌اڵم رایگه‌یاند سه‌ره‌تای ساڵی داهاتوو مۆنتاری ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ یاریی كردن.
11 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
خۆشه‌ویستیی سێکسى حه‌زكردنێكی ڕاست نییه كچه گه‌ریال‌يەك دڵی بۆ بەیان دەکاتەوە
ڕاپۆرت :سه‌ملان كۆچه‌ری پارتیی كرێكارانی كوردستان ،هه‌ر ل ه سه‌ره‌تای دامه‌زراندنیه‌و ه تا ئێستا ،به شێوه‌یه‌كی به‌رفراوان ،پشتی ب ه گه‌ریال كچه‌كان به‌ستووه .كچان ل ه ڕۆژهه‌اڵتی ناو هڕاستدا ،تا ده‌ركه‌وتنی په‌كه‌كه ،ته‌نها ل ه شۆڕش ه مه‌ده‌نییه‌كاندا به‌شدارییان ك��ردووه ،ب�ه‌اڵم ده‌ركه‌وتنی په‌كه‌ك ه له باكووری كوردستاندا ،بۆ یه‌كه‌مجار توانای ش���اراوه‌ی كچانی ده‌رخ��س��ت .په‌كه‌كه له‌سه‌ر بنه‌مای یه‌كسانی و باوه‌ڕبوون به تواناكانی كچان ،ئه‌و ڕەگه‌زه‌ی چه‌كدار ك��رد .ئ �ه‌وه‌ی تا ئێستا كه‌مرتین قسه‌ی له‌باره‌و ه ك�راوه ،نهێنیی خۆشه‌ویستییه الی كچانی گه‌ریال ،فه‌لسه‌فه‌ی عیشق الی كچانی گه‌ریال فراوانرت ه له‌وه‌ی ك ه كچانی تر لێی ده‌ڕوانن. تا كۆتایی ده‌یه‌ی یه‌كه‌می ه هزاره‌ی سێیه‌م ،هیچ هێزێكی كوردی نه‌یتوانیوه ئه‌ندامێتيی مه‌كته‌بی سیاسی یان سه‌ركردایه‌تی و كۆمیت ه ناوه‌ندییه‌كان به ژنان ببه‌خشێت ،یان كۆتایان بۆ دابنێت، ب��ه‌اڵم ئ��ه‌و ه ل ه ن��او پارتی كرێكارانی كوردستان ،په‌كه‌ك ه و پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) ،یه‌كالیی بووه‌ته‌و ه و له سه‌دا چلی كۆتایان هه‌یه. په‌لدا چیا ،ئه‌ندامی كۆردیناسیۆنی پارتی ژیانی ئازادیی كوردستان ،شێو ه ژیانی گه‌ریالكان و ڕۆحییه‌تی خۆشه‌ویستی و فه‌لسه‌فه‌ی عیشق ،بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان ڕوون��ده‌ك��ات �ه‌و ه «ج��ی��اواز له‌گه‌ڵ پارت و الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی كوردستان ،كچ و كوڕانی ڕیزه‌كانی گه‌ریال ناچن ه ناو ژیانی هاوسه‌رگیرییه‌وه ،به‌اڵم یه‌كرتیان خۆشده‌وێت ،ئه‌و خۆشه‌ویستییه‌ش به مانای په‌یوه‌ندیی سۆزداری نایه‌ت». بێگومان بۆ ئ��ه‌وه‌ی بگه‌یت ه ئه‌و شوێنانه‌ی گه‌ریالكانی پارتی ژیانی ئازادیی كوردستانی لێیه ،پێویست ه ڕێگایه‌كی دوور ب � ه ئۆتۆمبیل ب����ڕۆی����ت، دوات���ری���ش ده‌ب�����ێ�����ت تا د ه‌تو ا نیت ب �ه‌پ��ێ ب��ه‌ره‌و ئ����ه‌و ش��وێ��ن�ه بچیت ك ه دیاری كراو ه بۆ شوێنی پێشوا ز ییه‌كه، ئ���ه‌گ���ه‌رچ���ی كه‌ش و هه‌وای ناوچه‌ك ه زۆر س������ارد ب���وو و ك�ه‌ش��ێ��ك��ی
باراناوی و ڕوو ل ه به‌فر بوو .ئه‌گه‌ر ل ه شاره‌و ه هاتبیبت ،ل ه دووره‌و ه گه‌ریالكان ك � ه ده‌ب��ی��ت� ه م��ی��وان��ی��ان ،سۆپایه‌كت بۆ داده‌گیرسێنن ت��اوه‌ك��و كه‌مێك له ساردییه‌كه‌ت بیربچێته‌و ه و دوای ئه‌وه‌ی زۆر ب ه گه‌رمی پێشوازیت ده‌كه‌ن ،دواتر گه‌ریالكان جا كچ بێت ی��ان ك��وڕ ،به ئه‌ركه‌كه‌ی خۆی هه‌ڵده‌ستێت ،چونكه خۆیان ته‌واوی كاته‌كانیان دابه‌ش كردووه بۆئه‌وه‌ی ئه‌ركه‌كانیان ڕاپه‌ڕێنن ،خۆ ئه‌گه‌ر میوانێكیشیان بچێت ،ئه‌ركی سه‌رشانیان گ�ران�تر ده‌ب��ێ��ت ،چونك ه مه‌به‌ستیانه به‌باشرتین شێو ه خزمه‌تی بكه‌ن .ئه‌وكاته‌ی ئێم ه گه‌یشتین ه الیان ،گه‌ریالكان سه‌رقاڵی خوێندنه‌وه‌ی دوا دیداری به‌ڕێز ئۆجه‌الن بوون ،چونك ه بیروبۆچوونه‌كانی ئۆجه‌الن بۆ گه‌ریالكان په‌یڕە و پرۆگرامی ڕۆژانه‌ی كاریان ه و بۆ سه‌ملاندنی هه‌ر قس ه و باسێكیشیان ،ڕای سه‌رۆكه‌كه‌ی خۆیان به به‌ڵگ ه ده‌هێننه‌وه. په‌لدا چیا ئ �ه‌و كچ ه گه‌ریالیه‌ی ك� ه ت�ه‌م�ه‌ن��ی()٣٢س��اڵ� ه و ل� ه ته‌مه‌نی شانز ه ساڵییه‌و ه رۆشتووه‌ت ه ڕیزه‌كانی گ �ه‌ری�لا ،ل�ه‌چ��او هه‌ڤاڵه‌كانی تریدا توانیویه‌تی به‌شداریی یه‌كێك ل ه خوله په‌روه‌رده‌ییه‌كان بێت كه ئۆجه‌الن خۆی وانه‌ی تێدا وتووه‌ته‌وه .له‌باره‌ی شوێن و پێگه‌ی ژن له‌ناو بزوتنه‌وه‌ی ئاپۆدا ،په‌لدا چیا به‌مشێوه‌ی ه بۆ به‌یان دووا« :كۆما ژنێ بڵند ،ك ه ل ه ژێر چه‌تری كه‌جه‌كه‌دای ه و ئێمه‌ش وه‌كو یه‌كێتیی ژنانی ڕۆژهه‌اڵتی كوردستان ،له‌ژێر چه‌تری كۆما ژنێ بڵنددا جێ ده‌گرین ،خه‌باتی سه‌ره‌كیی ئێمه سه‌ره‌تا پ �ه‌روه‌رده‌ك��ردن و پێگه‌یاندنی كادیری به‌هێز و به‌توانا و لێهاتوویی ژنه ،بۆ ئ �ه‌وه‌ی ل ه پێناو ڕزگاریی ژندا خه‌بات بكه‌ن ،نه‌ك ته‌نیا بۆ ژنی كورد، به‌ڵكو بۆ ژنانی جیهان .ل ه ئێستاشدا ئێم ه كه‌مپینێكامن ده‌ستپێكردوو ه دژی ده‌ستدرێژی و توندوتیژی دژی ژنان له هه‌رچوار پارچه‌ی كوردستان». په‌لدا ده‌ڵێت «ئێم ه ئامانجامن ئه‌وه‌ی ه ژن كۆمه‌ڵگه‌ى خۆی بناسێت و جارێكی تر ژن له‌كۆمه‌ڵگه‌دا بزانێت ئه‌رك و مافی چییه». هه‌ڤاڵ په‌لدا نیگ هرانیی خۆی نیشان ده‌دات ل �ه‌وه‌ی ل ه سه‌د ساڵی سه‌د هی بیستدا ئه‌خالقی كۆمه‌ڵگ ه به‌ره‌و ڕووخان ده‌چێت ،بۆ ئه‌مه‌ش ژن كراوه‌ت ه چه‌ك. ئ���ەو دۆخ���ی خ��راپ��ی ژن���ان له خۆرهه‌اڵتی ناو هڕاست به‌گشتی و عێراق و كوردستان به‌تایبه‌تی ،ده‌خات ه ئه‌ستۆی داگیركه‌ر ،ب ه تایبه‌تی ئه‌مریكا ،پەلدا ده‌ڵێت« :ئه‌مریكا دروشمێكی هه‌یه ت ئه‌گه‌ر بته‌وێت كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ده‌ڵێ
سه‌رقاڵ بكه‌یت ،پێویست ه یه‌كه‌مجار ژنه‌كانیان ده‌سته‌مۆ بكه‌یت و بیخه‌یته الی خۆت». هه‌ڤاڵ په‌لدا زیاتر له‌باره‌ی بابه‌تی ژنه‌و ه ل ه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا ده‌دوێت: «ئێستا چه‌مكی نامووس له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا قسه‌ی زۆری له‌سه‌ر ده‌كرێت ،كه زۆر پێداده‌گرن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی نامووس بریتیی ه ل ه جه‌سته‌ی ژن ،ب �ه‌اڵم ئه‌وه ڕاست نییه ،نامووسی ئێم ه خاك و زمان و نیشتیامنی ئێمه‌یه» .ئەم گەریالیە ده‌گاته ئه‌و ڕاده‌یه‌ی ك ه بڵێت ئێستا بازرگانی به جه‌سته‌ی ژن�ه‌و ه ده‌كرێت ،ك ه ئه‌مه‌ش ل ه رووی ئه‌خالقییه‌و ه دوور ه ل ه ڕەوشتی مرۆڤایه‌تییه‌و ه و ده‌ڵێت «ئێستا بێڕێزی كردن ب هرامبه‌ر ب ه ژن گه‌یشتووه‌ت ه لووتكه و ژن وه‌كو كااڵ سه‌یر ده‌كرێت ،وه‌كو ئه‌وه‌ی هه‌ركات تۆ مۆبایله‌كه‌ی ده‌ستت كۆن بوو ،بیفرۆشیته‌و ه و دانه‌یه‌كی نوێرت بكڕیت .ل ه ڕاستیدا ئێستا ل ه خۆرهه‌اڵتی ناو هڕاستدا ب ه گشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی ب ه تایبه‌تی ،به‌مشێوه‌ی ه مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ ژن ده‌كرێت». په‌لدا سه‌باره‌ت ب ه مامه‌ڵه‌ی واڵتانی رۆژئ���اواش له‌گه‌ڵ ئ��اف��ره‌ت ،بۆچوونی تایبه‌تی هه‌ی ه و پێی وای � ه ك ه ئه‌وه‌ی ب هرانبه‌ر ئ��اف��ره‌ت ده‌ك��رێ��ت ب ه ناوی ئازادییه‌وه ،دوور ه ل ه مانای ئ��ازادی « ئ �ه‌وه‌ی ل ه كۆمه‌ڵگ ه خۆرئاواییه‌كانیش باسی لێو ه ده‌كرێت بۆ ژن ،ئه‌و ه ئازادی نییه ،به‌ڵكو ئه‌و ه ژن كردن ه ب ه كۆیله، ئ���هوان ژن ب��ۆ خراپكردنی كۆمه‌ڵگه به‌كارده‌هێنن ،چونك ه ژن توانایه‌كی زۆر گه‌وره‌ی هه‌یه». ئ��ه‌و ئ �ه‌ن��دام �هی كۆردیناسیۆنی پارتی ژیانی ئازادیی كوردستان ،باس له‌و كه‌مپین ه ده‌كات ك ه ل ه چوارچێوه‌ی چاالكییه‌كانیاندا سه‌باره‌ت ب ه توندوتیژی دژی ژن��ان ئه‌نجامیان داو ه «ئێستا داگیرك هرانی كوردستان ،ب ه تایبه‌تی تورك ،ل ه زۆربه‌ی قوتابخانه‌كانی كچان، ده‌ستدرێژی ده‌كه‌ن ه سه‌ر كچانی منداڵ، ئه‌مه‌ش سووكایه‌تیی ه ب ه ئه‌خالقی كورد. بۆ پێشگرتن له‌م هێرش و پالنه ،ئێمه كه‌مپینێكامن ده‌ستپێكردوو ه ل ه هه‌رچوار پارچه‌ی كوردستان دژی ده‌ستدرێژیكردنه سه‌ر ژن��ان» .ئه‌و كچ ه ڕۆژهه‌اڵتیی ه كه ئێستا ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی پارتی ژیانی ئازادیی كوردستانه ،ده‌ڵێت «بۆ خراپكردن و تێكدانی كۆمه‌ڵگه‌ی خۆرهه‌اڵتی ناو هڕاست ،كار له‌سه‌ر دووشت ده‌كرێت، یه‌كێكیان ب��رس��ی��ك��ردن ،ئ���ه‌وی دیكه به‌كارهێنانی ژن». په‌لدا ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر ل ه ڕۆژهه‌اڵىت ك��وردس��ت��ان كچێك و كوڕێك
سه‌یری یه‌كرتی بكه‌ن ل ه ڕێگایه‌كدا، ده‌وڵه‌ت هه‌ردووكیان ده‌خات ه زیندانه‌وه، ب ه ناوی نامووس پارێزییه‌وه .ل ه زیندان چی ده‌گوزه‌رێت؟ هه‌رچی به‌دڕەوشتی هه‌ی ه ل ه زیندان فێری ئه‌و ژن ه ده‌كرێت، وه‌كو له‌شفرۆشی و مودمین ب ه مادده‌ی هۆشبه‌ر ،ئه‌گه‌ر ئ�ه‌م ج��ۆر ه كارانه‌ش نه‌كات ،ڕووب��ه‌ڕووی له‌سێداره‌دان یان ڕەجم كردن ده‌بێته‌وه ،ئه‌مه‌ش هه‌مووی سیاسه‌ت كردن ه ب ه جه‌سته‌ی ژنه‌وه ،نه‌ك پارێزگاری ل ه ژن» .ئه‌و كچ ه گه‌ریالیه ده‌ڵێت ده‌وڵه‌تی ئێران ب ه ناوی دینه‌وه ئه‌م كاران ه ده‌كات ،بۆئه‌وه‌ی بڕوا ب ه باوك و دایك بهێرنێت تاوه‌كو نیگ هران نه‌بن ل ه كوشتنی كچه‌كه‌یان ،ئه‌گه‌ر بدرێته‌وه ده‌ستی دایك و باوكیشیان خۆیان بیكوژن، دایك و باوكه‌ش به‌بێ ئه‌وه‌ی بزانن ئه‌م تۆمه‌ته‌ی دراوه‌ت ه پاڵ كچه‌كه‌یان ڕاسته یان نا ،كچه‌كه‌یان ده‌كوژن. (په‌لدا چیا)ی ئه‌ندامی كۆردیناسیۆنی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان ،له‌باره‌ی ژنانی هه‌رێمی كوردستانیشه‌و ه قسه‌ی هه‌ی ه و بۆ الپ���ه‌ره‌ی په‌یجور ده‌ڵێت «س���ه‌ر هڕای هه‌بوونی ژم��اره‌ی �هك ژنی زۆر ل ه په‌رله‌مانی كوردستان ،به‌اڵم به ڕەسمی ڕێگ ه ب ه فره‌ژنی درا ل ه باشووری كوردستان ،ژنانی باشوور ب ه ده‌ن��گ و ڕەنگی خۆیان ده‌ستی پیاویان به‌سه‌ر خۆیاندا زاڵ كرد». پەلدا چیا .فۆتۆگراف :سەملان کۆچەرى ناوبراو له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ی ڕەخنه‌ی هه‌یه ،به‌اڵم هه‌بوونی ژن ب ه خاڵێكی پیاو ته‌نیا بۆ جه‌ست ه ده‌چێت ه پرۆسه‌ی گرنگ د هزانێت ل ه شوێن ه گرنگه‌كانی هاوسه‌رگیرییه‌وه؟». ده‌سه‌اڵتدا ل ه هه‌رێمی كوردستان ،به‌اڵم سه‌باره‌ت ب ه تێڕوانینی تایبه‌تیی پرسیار ئه‌وه‌ی ه ك ه ئایا بوونی ئه‌م ژنانه وه‌كو كچ ه گه‌ریالیه‌ك بۆ چه‌ند چه‌مكێك، تاچه‌ند ده‌كه‌وێت ه خزمه‌تی ژنی كورد له س �ه‌ره‌ت��ا ل �ه‌ب��اره‌ی خۆشه‌ویستییه‌وه هه‌رێمی كوردستان؟ ئایا به‌رگری ل ه مافی وت��ی «ك��چ و كوڕێك ح�ه‌ز ل ه یه‌كرتی ژن ده‌كه‌ن یان وه‌كو پیاوان بیرده‌كه‌نه‌و ه؟ ده‌كه‌ن ،ده‌گات ه ئاستی زه‌واجیش ،به‌اڵم په‌لدا چیا ده‌ڵێت« :زۆرینه‌ی ئه‌و ژنانه‌ی ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ی له‌سه‌ر ئه‌ساسی ڕێ��ز و ل ه باشوور ل ه ده‌سه‌اڵتدا به‌شدارن ،ته‌نیا خۆشه‌ویستیی ڕاسته‌قین ه نه‌بووه ،كوڕەكه له‌سه‌ر كورسی دانراون ،وه‌كو ڕۆژئاوا هیچ ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ستی بگات ه جه‌سته‌ی ڕۆڵێكیان پێنادرێت ،چونك ه وه‌كو جه‌سته كچه‌ك ه ده‌ستی ك��ردوو ه ب ه به‌قوربان له‌وێیه» .په‌لدا ده‌پرسێت «بۆچی كاتێك بوون و ب ه حه‌یران بوون ،به‌اڵم دواتر ل ه ل ه په‌رله‌مان ده‌یان ژن بوونیان هه‌یه، یه‌كرتی جیابوونه‌ته‌وه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر كچ و ك ه ده‌بێت نوێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی ژنان كوڕێك ب هڕاستی یه‌كرتییان خۆشبوێت، بن ،به‌اڵم تا ئێستاش ڕۆژان ه ژنان خۆیان ئه‌وا ڕێز نیشانی یه‌كرتی ده‌ده‌ن .من ده‌كوژن و ده‌سوتێنن و ده‌خنكێنن؟!». هه‌ڵسه‌ندنگاندنم نیی ه بۆ خۆشه‌ویستیی له‌باره‌ی خۆكوشتنی ژنانه‌و ه هه‌ڤاڵ جنسی ،چونك ه حه‌زكردنێكی ڕاست په‌لدا ده‌ڵێت «ئه‌م ه ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی نییه» .هه‌ڵسه‌نگاندنت بۆ زه‌واج چییه؟ ژنان بێئیراده‌ن و باش خۆیان نه‌ناسیو ه و ئ�هی ب��اوه‌ڕت پێیه‌تی؟ په‌لدا ده‌ڵێت نازانن كێن و بۆچی له‌ژیاندان». «ده‌بێت خانه‌واد ه دیموكراتیك بێت، هه‌ڤاڵ په‌لدا سه‌باره‌ت به‌زه‌واجیش وات ه ن ه ژن بااڵده‌ست بێت ن ه پیاویش، قسه‌ی خۆی هه‌ی ه «بۆ زه‌واجیش من پێویست ه زه‌واجیش هه‌بێت ،به‌اڵم ده‌بێت دژی نیم ،به‌اڵم ئایا زه‌واج تا چه‌ند له‌سه‌ر وه‌كو ئه‌وه‌ی بنه‌مای ڕێزگرتن ل ه یه‌كرتی ده‌كرێت؟ ئایا
من باسم كرد .پێویست ه دایك و باوك بنب به‌قوتابخانه ،منداڵی باش په‌روه‌رده بكه‌ن .ن�هك ئ��هوان هه‌میش ه بێڕێزی ب ه یه‌كرتی بكه‌ن» .له‌باره‌ی نه‌بوونی زه‌واجیش له‌ناو ڕیزه‌كانی گه‌ریالدا ،په‌لدا ده‌ڵێت« :ئێم ه باوه‌ڕمان به‌و ه كردوو ه كه ئێم ه هاتوینه‌ت ه شاخ بۆ ئه‌وه‌ی خه‌بات بكه‌ین ،ئه‌گه‌ر لێر ه زه‌واج بكه‌ین ناتوانین خه‌بات بكه‌ین ،یان ده‌بێت خزمه‌تی پیاو بكه‌ین یان منداڵ په‌روه‌رد ه بكه‌ین، له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه‌ی س��ه‌ره‌و ه ئێمه زه‌واجامن قه‌ده‌غ ه كردووه». ل ه دواپرسیاردا ل ه په‌لدام پرسی دایك به‌الی تۆو ه چی ده‌گه‌یه‌نێت؟ ئه‌و وتی «له‌پێناو دایكمدا خه‌بات ده‌كه‌م ،دایك بۆ من هه‌موو شتێك ه و زۆر پیرۆزه ،خاكیش بۆ من دایكه ،وه‌كو ئه‌وه‌ی چۆن دایك منی ل ه باوه‌ش گرتووه ،خاكیش من له‌باوه‌ش ده‌گرێت و نرخی زۆر گه‌وره‌یه .هه‌ركاتێك دایكێك ده‌بینم ،وا هه‌ست ده‌كه‌م دایكی خۆم ده‌بینم ،چونك ه هه‌موو دایكێك یه‌ك ئازار ده‌چێژێت».
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
ڕواڵه‌تپه‌روه‌ریی ئێمه
ئه‌وسا كه مانگیان ده‌په‌رست و عاشقی ده‌بوون ،بۆ ڕۆژ گیرۆد ه ده‌بوون و ده‌سته‌وسان! كه شه‌و ده‌هاته‌وه دیسانه‌وه به هه‌مان عه‌شقی دوێنێوه ده‌كه‌وتنه‌وه ستایش و كڕنووش بۆ به‌رگوزیده‌كه‌یان، له ڕۆژیشدا هه‌ر ستایشی ڕۆژیان ده‌كرد و ئیرت ته‌نیا ئه‌و دۆخه‌ی كه تیایدا بوون ،پێوه‌ری عه‌شق و به‌ندایه‌تییه‌كه‌یان بوو. ئه‌و سه‌رده‌مانه مرۆڤ خۆی خه‌ریك نه‌ده‌كرد به به‌رگوزیده و هه‌ڵبژێردراوێىك ،بۆیه هه‌میشه ده‌سته‌وسان بوو چ شتێكی نه‌مر بدۆزێته‌وه ،كه بۆنی نه‌گۆڕیی و یه‌كفۆرمی و ئه‌به‌دییه‌ت بدات و بۆ هه‌میشه مه‌یلی بداتێ. شتێك ئه‌گه‌ر دیوه ده‌ره‌كییه‌كه‌شی گۆڕدرانی به سه‌ردا بێت ،ئه‌و مه‌یل و ستایشكردنه بۆی كه‌م نه‌كات ،دیوه دره‌كییه‌كان زوو زوو خۆیان ده‌گۆڕن ،دنیامان لێ تێك ده‌ده‌ن ،هه‌ر ڕۆژە و ده‌مانكه‌نه به‌نده‌ی خۆیان و دوواتریش وه‌فادار نین و له‌گه‌ڵامن په‌یامنشكێنی ده‌كه‌ن و به‌رله‌وه‌ی ئێمه بگۆڕدرێین، ئه‌وان له خۆیان ده‌گۆڕێن .ئه‌گه‌ر شتێك له خۆی بگۆردڕێت و وه‌ك شتێكی جیاواز خۆی نیشان بداته‌وه ،ئایا شایانی ئه‌وه‌یه كه مه‌یلی بدرێتێ؟ ئه‌و مه‌یلدان و تامه‌زرۆبوونه بۆچی به گۆڕدرانی گۆڕاوه‌كه یه‌كسه‌ر ده‌گۆڕدرێت؟ ڕواڵه‌تسازیی ئێمه ئه‌وه‌یه كه هه‌میشه مه‌یل به شته گۆڕاوه‌كان ده‌ده‌ین. ئه‌وانه‌ی كه ڕەنگه له‌م ساته‌دا جێگه‌ی نرخپێدان بن ،به‌اڵم هه‌ر زوو خۆیامنان لێده‌گۆڕن و ئه‌مه‌ش رێگامان لێ ون ده‌كات ،ده‌ستگرتن به ڕواڵه‌ت و بیرناوه‌كانه‌وه هه‌میشه تا ئه‌و ئاسته توانای هه‌ڵبژاردن و بڕیاردامنان ده‌داتێ ،كه به‌ر ته‌نییه‌تی ڕواڵه‌ت بكه‌وین. ئه‌گه‌ر ڕواڵه‌ت له ڕواڵه‌تبوونی خۆی كه‌وت ،ئیرت ده‌بێ سه‌ر له‌نوێ ده‌ستپێبكه‌ینه‌وه ،ئێمه بۆ به‌دووی نه‌گۆڕەكان ناكه‌وین، ئایا نه‌گۆڕەكان ئهوهنده خراپ و ناچیزه‌ن كه له خۆیامنان نه‌گرن؟ نه‌گۆڕەكان هه‌میشه هه‌ر یه‌ك قسه‌یان هه‌یه ،هه‌ر ئه‌وه‌ن كه دوێنێ هه‌بوون و ئێمه ئهوهنده لێیان دووركه‌وتووینه‌ته‌وه وا ده‌زانین خۆیان شاردووه‌ته‌وه. ده‌ستگرتن به ڕواڵه‌ته‌وه وای لێكردووین هه‌ر ڕۆژە و ڕووگه‌یه‌ك و په‌رستگایه‌ك بدۆزینه‌وه بۆ حه‌قیقه‌ت ،هه‌ر ڕۆژە و به دووی باشرتێكی چاكدا بگه‌ڕێین ،ئێمه هه‌ر ئهوهنده فریا ده‌كه‌وین له‌گه‌ڵ ئه‌واندا خۆمان بگۆڕین ،به‌شه‌و شتێك به ڕاست بزانین و به ڕۆژیش شتێكی تر ،ئێمه به‌م چه‌شنه سه‌رگه‌ردانییه ده‌ڵێین ژیان ئیرت..
ب ه وته‌ی په‌رله‌مانتارێكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،هێشتا كێشه‌ی ئافره‌ت ه به‌ندكراوه‌كانی نێو زیندانه‌كانی به‌غدا و شاره‌كانی تر ،یه‌كال نه‌بووه‌ته‌وه ،ب ه هۆی ده‌ستێوه‌ردانی لێپرسراوانی بااڵ له حكومه‌تی عێراق. هه‌فته‌ی ڕابوردووتر ل ه كاتی گفتوگۆكردن ل ه سه‌ر ڕاپۆرتی لیژنه‌ی كاروباری ئافره‌تان، ده‌مه‌قاڵەیه‌ك دروستبوو ل ه نێوان په‌رله‌مانتارانی لیستی عێراقی ه و لیستی ده‌وڵه‌تی یاسا ،تا كار گه‌یشت ه شه‌ڕ و پێكدادانی نێوان هه‌ردوو په‌رله‌مانتار :ئه‌حمه‌د عه‌لوانی و عه‌دنان شه‌حمانی ،بۆیه ئوسام ه نوجێفیی سه‌رۆكی په‌رله‌مانی عێراق ،دانیشتنه‌كانی ئه‌و ڕۆژه‌ی هه‌ڵپه‌سارد بۆ ڕۆژێكی تر.
لیقا وه‌ردی ،په‌رله‌مانتاری لیستی عێراقیه بۆ به‌یان:
ل ه به‌ندیخانه‌كانی عێراق ئافره‌تان دووچاری ئه‌شكه‌نج ه و ده‌ستدرێژیی سێكسی ده‌بنه‌وه دیدار :ڕەفعه‌ت محه‌مه‌د ڕە‌شید
(به‌یان) بۆ زانینی چاره‌نووسی ئه‌و ئافره‌ته به‌ندكراوانه ،چه‌ند پرسیارێكی ئاڕاسته‌ی په‌رله‌مانتاری لیستی عێراقیه له پارێزگای االنبار ،لیقا وه‌ردی كرد ،كه ئه‌ندامه له لیژنه‌ی كاروباری ئافره‌ت له په‌رله‌مانی عێراق. به‌یان :كێشه‌ی ئافره‌ته به‌ندكراوه‌كان دوای ئه‌و مشتومڕەی نێو په‌رله‌مان ،ئێستا به كوێ گه‌یشتووه؟ لیقا وه‌ردی :وه‌ك ده‌زانن له ماوه‌ی دوو هه‌فته‌ی ڕابوردوودا په‌رله‌مانی عێراق هه‌ندێ له دانیشتنه‌كانی ته‌رخان كردبوو
بۆ گفتوگۆ له سه‌ر كێشه‌ی ئه‌و ئافره‌تانه، كه له چه‌ندین به‌ندینخانه‌ی شاری به‌غدا و شاره‌كانی دیكه‌ش به‌ندكراون، بێ ئه‌وه‌ی له ڕووی یاساییه‌وه بزانرێت له‌سه‌ر چی ده‌ستبه‌سه‌ر كراون ،ئایا له‌سه‌ر كێشه‌ی جینائی گیراون یان تیرۆر؟ به‌یان :ئه‌ی ئێوه وه‌ك لیژنه‌ی كاروباری ئافره‌تان ،یان لیژنه‌ی مافی م��رۆڤ له په‌رله‌مانی عێراق ،له تواناتاندا نییه سه‌ردانی ئه‌و به‌ندكراوانه بكه‌ن؟ لیقا وه‌ردی :به دڵنیاییه‌وه پێت ده‌ڵێم نه‌خێر ،چونكه چه‌ند هه‌وڵامن داوه وه‌ك لیژنه‌ی كاروباری ئافره‌تان، یان لیژنه‌ی مافی مرۆڤ له په‌رله‌مانی عێراق ،سه‌ردانی ئه‌و به‌ندكراوانه بكه‌ین، كۆمه‌ڵێ كۆسپ و ته‌گه‌ره ڕووبه‌ڕوومان
بووەته‌وه ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی هیچ الیه‌نێك نییه پشتگیری له‌و هه‌نگاوه‌مان بكات. به‌ڕاستی كێشه‌ی ئه‌و ئافره‌ته به‌ندكراوانه هه‌رچه‌نده كێشه‌یه‌كی ناوخۆیی عێراقییه، به‌اڵم ڕەهه‌ندێكی ئه‌خالقیی گه‌وره‌ی ه�هی�ه ،چونكه ئ �ه‌و ڕاپ��ۆرت��ان �ه ك�ه له كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندنه‌كان باڵوكراونه‌ته‌وه، باس له‌وە كراوه كه هه‌ندێك له‌و ئافره‌تانه دووچ��اری ئه‌شكه‌نجه و ده‌ستدرێژیی سێكسیش بوونه‌ته‌وه ،ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ ئ �ه‌و ئافره‌ته ب�ه‌ن��دك�راوان�ه‌ى كۆمه‌ڵێ منداڵی بچووكیش له‌گه‌ڵیاندایه ،ئه‌وه‌ی ئێمه‌ی نیگه‌ران كردووه ئه‌وه‌یه زۆرێك له داموده‌زگا حكومییه‌كان هیچ هاوكارییامن ناكه‌ن كه بتوانین سه‌ردانی به‌ندیخانه‌كان بكه‌ین ،بۆیه س���ه‌ره‌ڕای ه�ه‌م��وو ئه‌و
كاردانه‌وه گه‌وره‌ییه‌ی كێشه‌كه ،تا ئێستا نه‌مانتوانیوه ی�هك ئافره‌تی به‌ندكراو ببین ،هه‌رچه‌نده به پله‌ی وه‌زیفی به‌و لێكۆڵینه‌وانه هه‌ڵده‌ستین. به‌یان :به ڕای تۆ ئه‌و ڕێگه‌پێنه‌دانه‌تان هۆكاری تاییفی و مه‌زهه‌بیی نییه؟ لیقا وه‌ردی :لێت ناشارمه‌وه كه ڕەنگه ئه‌وه هۆكارێكی گهوره بێت ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌موو لێپررساوه‌كانی ئه‌و به‌ندینخانانه له حیزبێك و مه‌زهه‌بێكن ،كه‌چی زۆرێك له‌و ئافره‌تانه له مه‌زهه‌بێكی ترن و له چه‌ند شارێكی دیاریكراون ،بۆیه ئێمه گومامنان له هه‌موو ڕێوشونێكی یاسایی و ئه‌منی هه‌یه ،كه ده‌سه‌اڵته ئه‌منییه‌كان گرتوویانه‌ته ب �ه‌ر .منوونه‌یه‌ك له‌وانه ئافره‌تی وا هه‌یه كه به‌ندكراوه له‌به‌ر
ئه‌وه‌ی كه‌سێك له بنه‌ماڵه‌كه‌ی داواكراوه، هه‌موو ئه‌و هێزانه‌ش كه دێن بۆ گرتنی داواكارێك له ناوچه‌كانی پارێزگای ئه‌نبار، له شاری به‌غداوه دێن ،واته مه‌رامێكی سیاسی و تایفی و حیزبیی له پشته‌وه‌یه. به‌یان :دوا پرسیارمان ئه‌وه‌یه ده‌توانیت پێامن بڵێیت ئ�ه‌و ئافره‌تانه له چه‌ند به‌ندینخانه به‌ندكراون و سه‌ربه‌چی شوێنێكن و ژماره‌یان چه‌ند ده‌بن؟ لیقا وه‌ردی :زانیارییم نییه له چه‌ند به‌ندینخانه‌بن ،به‌اڵم به‌ندیخانه‌كان سه‌ر به وه‌زاره‌تی دادن و هه‌ندێ له‌و ئافره‌تانه له به‌ندینخانه‌ی چاكسازیی گه‌وره‌ن ،ئه‌و ئافره‌تانه كه گومانی ئه‌شكه‌نجه‌دانیان لێ ده‌كرێ ژماره‌یان له نێوان 50بۆ 150 ئافره‌تدا ده‌بێت.
مه‌سیجێك شیرازه‌ی خێزانه‌كه‌یانی پچڕاند هاوسه‌رگیریی له‌گه‌ڵ ئه‌و ژنه كرد ،كه خۆی پیاوی بۆ ده‌هێنا!
داڕشتنه‌وه‌ی :ئاراس ڕەفیق حه‌مید خێزانێكی خنجیالنه‌ی ه�ه‌ب��وو ،پێكهاتبوو له هاوسه‌ره‌كه‌ی و دووم��ن��داڵ .زۆر به‌خته‌وه‌ر ب��وون، كه‌مرتین كێشه‌و گرفتیان هه‌بوو ،ئه‌وه‌ش به‌هۆی لێهاتوویی و سه‌الریی شه‌وبۆی هاوسه‌ریه‌وه بوو ،ئه‌م ژنه زۆر هێمن و له‌سه‌رخۆیه به‌سه‌لیقه و پاكوخاوێن بوو له كاروباره‌كانی ناوماڵدا ،شه‌وبۆ به‌تامرتین خواردنی دروست ده‌كرد بۆ هاوسه‌ره‌كه‌ی ،ئه‌و كتێبانه‌ی ده‌خوێنده‌وه ك �ه ب��اس��ی دروس��ت��ك��ردن��ی جۆره‌كانی خواردنیان ده‌كرد ،باشرتین ڕێگه بۆ ئه‌وه‌ی بتوانیت دڵی مێرده‌كه‌ی به‌الی خۆیدا ڕابكێشێت ئه‌وه‌بوو بتوانێت خۆشرتین و به‌تامرتین خواردنی بۆ دروست بكات، حه‌میدیش به‌وه زۆر دڵخۆش ده‌بوو. یه‌كه‌م ڕۆژی جه‌ژنی قوربان حه‌مید نامه‌یه‌كی پیرۆزبایی بۆ دێت له ژماره‌یه‌كی ن�ه‌ن��ارساوه‌وه ،سه‌رده‌مه‌كه‌ش سه‌ره‌تای ئه‌و كرانه‌وه خێرا و بێ به‌رنامه‌یه‌بوو له دوای پڕۆسه‌ی ئازادیی عێراق ڕووی له
هه‌رێمی كوردستان كرد ،خێرا پیرۆزبایی جه‌ژنی نارده‌وه بۆ هه‌مان ژماره و داوای ئه‌وه‌ی لێكرد كه خۆی بناسێنێت ،ئه‌و كچه ته‌مه‌ن هه‌ژده ساڵه‌یه‌ی كه كه‌وته داوی خۆشه‌ویستیی حه‌میده‌وه ،به شێوه‌یه‌كی زۆر ساده خۆی دا به ده‌ستیه‌وه ،به‌بێ ئه‌وه‌ی بزانێت خێزانداره .شه‌وبۆ ڕۆژ به ڕۆژ زیاتر هه‌ستی ده‌كرد هه‌ڵسوكه‌وتی هاوسه‌ره‌كه‌ی گۆڕاوه ،هه‌ندێ جار دره‌نگ ده‌هاته‌وه بۆ ماڵه‌وه ،یان كاتێك له ماڵه‌وه ده‌ب��وو ،مۆبایله‌كه‌ی بێده‌نگ ده‌ك��رد، به‌اڵم پێی وابوو سه‌رقاڵیی ژیان وای له هاوسه‌ره‌كه‌ی ك��ردووه هه‌ڵسوكه‌وتی بگۆڕێت ،حه‌مید چه‌ند جارێك چاوی به (هانا) ده‌ك��ه‌وت ،ئهوهنده له‌یه‌ك نزیك بوونه‌وه ،گه‌یشته ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵیدا بخه‌وێت ،پێشرت حه‌مید زۆر ته‌نازولی ده‌كرد بۆ هانا ،به‌اڵم له دوای ئه‌وه‌ی كه به‌ڵێنی هاوسه‌رگیریی پێدا و له‌گه‌ڵیدا خ��ه‌وت ،هانای ناچار به ڕازیبوونی هه‌موو داواكارییه‌كانی كرد. حه‌مید زانیی زۆر گرانه بتوانێت هاوسه‌رگیری ل�ه‌گ�ه‌ڵ ه��ان��ادا بكات،
هه‌وڵی ده‌دا لێی دوور بكه‌وێته‌وه، ب��ه‌اڵم ن�هی��ده‌ت��وان��ی ،په‌یوه‌ندییان له خۆشه‌ویستییه‌وه ب��ۆ مامه‌ڵه‌یه‌كی نامرۆڤانه گۆدڕابوو ،حه‌مید هانای ناچار به له‌شفرۆشی كرد ،چه‌ند كه‌سێكی به پ��اره ده‌هێنا ب��ۆالی هانا ،به‌بێ ئه‌وه‌ی هانا بتوانێت ناڕەزایی ده‌رببڕێت ،چونكه هه‌ڕەشه‌ی باڵوكردنه‌وه‌ی وێنه و چه‌ند پارچه ڤیدیۆیه‌كی لێده‌كرد ،لێره‌دا هانا بیری بۆ ناكرێته‌وه ،نازانێت چۆن خۆی ده‌رباز بكات له‌و گرفته گه‌وره‌ی كه ژیانی ب�ه‌ره‌و هه‌ڵدێر و سه‌رگه‌ردانی ده‌بات، ناچار ڕۆژێك بڕیاری دا بارودۆخه‌كه‌ی بۆ دایكی باس بكات ،ئه‌ویش باوك و براكانی به شێوه‌یه‌كی ژیران ه لێ ئاگادار بكاته‌وه. دایكی هانا ژنێكی دونیادیده ب��وو ،به شێوه‌یه‌كی ژیرانه مێرده‌كه‌ی ل �ه گرفته‌كه ئ��اگ��ادار ك����رده‌وه ،پاش ئه‌وه‌ی به‌ڵێن له ه�ه‌ردوو براكه‌ی هانا وه‌رده‌گ��رێ��ت كه هیچ كاردانه‌وه‌یه‌كی خراپیان نه‌بێت ،بۆ ئه‌وانیشی باس ده‌ك��ات ،ئه‌وه‌شیان پێ ده‌ڵێت ڕێگه چاره‌یه‌كی باشی له به‌رده‌مدایه بۆ ئه‌وه‌ی
داه��ات��ووی كچه‌كه‌یان تیا نه‌چێت ،بۆ ئه‌مه‌ش به هانا ده‌ڵێت وه‌ك��و هه‌موو ڕۆژەكانی تر ئاماده‌كاری بكات بۆ ئه‌وه‌ی چاوی به حه‌مید بكه‌وێت ،كاتێك كوڕە ده‌گاته ماڵی هانا كه‌سوكاره‌كه‌ی هانا به‌خێرایی ده‌یگرن له ژووره‌كه‌ی خۆیدا، به جوانی قسه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌ك�ه‌ن پێی ده‌ڵێن دوو ڕێگه‌ی هه‌یه ،یان ده‌یكوژن یاخود به ڕێگه‌یه‌كی یاسایی هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ هانادا ده‌كات ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌ڵێننامه‌یه‌ك ده‌ن��ووس��ێ��ت ب�ه هیچ شێوه‌یه‌ك مامه‌ڵه‌ی خ �راپ نه‌نوێنێت ل�ه‌گ�ه‌ڵ��ی��دا ،ش �ه‌وب��ۆی به‌سته‌زمانیش خه‌ریكی نانكردن بوو كاتێك به‌وه‌ی زانی، ده‌ستبه‌جێ تووشی شۆك بوو ،باوه‌ڕی نه‌ده‌كرد مێرده‌كه‌ی ئهوهنده خراپ بێت، به‌اڵم پاش دڵنیابوون ماڵی مێرده‌كه‌ی جێهێشت و گه‌ڕایه‌وه ماڵی باوكی ،زۆر گران بوو بتوانێت دوو منداڵه بێتاوانه‌كه‌ی به‌جێبهێڵت ،ب��ه‌اڵم كاتێك بیری له مێرده‌كه‌ی ده‌ك���رده‌وه ،هه‌مووشتێكی له‌بیر ده‌كرد. شه‌وبۆ كاریگه‌ریی ماڵی باوكیشی
له‌سه‌ربوو بۆ ئه‌وه‌ی به زوویی جیاببێته‌و ه له حه‌مید ،چونكه به ته‌واوی هه‌واڵه‌كه له‌ناو خه‌ڵكییدا باڵو ده‌بێته‌وه و منداڵه‌كان له ماڵی باپیره‌یان ده‌مێننه‌وه ،له‌الیه‌كی ت��ره‌وه حه‌مید كه‌وته ژێ��ر فشارێكی ده‌روون��ی��ی زۆر خ�راپ�ه‌وه ،له‌الیه‌كه‌وه شیرازه‌ی خێزانه به‌خته‌وه‌ره‌كه‌ی پچڕا، پاشان هاوسه‌رگیریی له‌گه‌ڵ ئه‌و كچه‌دا ك��رد كه به ب�ه‌رچ��اوی خۆیه‌وه له‌گه‌ڵ چه‌ند پیاوێكی ت��ردا خ�ه‌وت��ب��وو ،ئه‌م بیركردنه‌وانه له كاتی گه‌ڕانه‌وه‌یدا بوو كه به ئۆتۆمبێله‌كه‌ی بۆ ماڵه‌وه ده‌گه‌ڕایه‌وه، له‌وه‌ی ده‌گه‌ڕایه‌وه بۆالی شه‌وبۆ و دوو منداڵه چاوگه‌شه‌كه‌ی به زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌كی ڕاستگۆیانه و خ��واردن��ێ��ك��ی به‌تامی پێشكه‌ش ده‌كرد و منداڵه‌كانیش به وشه‌ی بابه‌گیان ده‌چ��وون�ه كۆشی بۆ ئ�ه‌وه‌ی ماچیان بكات ،به‌اڵم له پڕ ئۆتۆمبێله‌كه‌ی ل��ه‌ده‌س��ت ده‌رچ����وو و ب��ه سه‌ختی برینداربوو ،پاش دوو ڕۆژ له نه‌خۆشخانه گیانی له‌ده‌ست دا! تێبینی :ناوه‌كان خوازراون.
13 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
میسر؛ گرفتی شوناس و قۆناغی راگواستن د .موسه‌نا ئه‌مین ئه‌و ب��ارودۆخ�هی له میرس هاتۆت ه ئاراوه ،شه‌قام شڵه‌ژاوه ،سه‌رۆكی ئه‌و واڵته چه‌ند بڕیارێكی ده‌ركردووه ،پرسیارگه‌لێك ده‌وروژێ�نرێ��ت ،ك ه ئاخۆ هۆكاری ئه‌م ب��ارودۆخ��ه ب��ۆچ��ی ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��ه‌وه؟ به تایبه‌تیش چه‌واشه‌كردنێكی زۆر ل ه میدیادا هه‌یه ،ئه‌م ه كوردستانیشی گرتۆته‌وه ،لێره شه‌ڕی ئه‌وان ب ه ئێم ه ده‌فرۆشن ،ئه‌وان ك ه قس ه ب ه مورسی ده‌ڵێن ،مه‌به‌ستیان ناشیرینكردنی ئه‌زمون ه ئیسالمییه‌كه‌یه، چه‌واشه‌كردنی خه‌ڵك ه ل ه راستییه‌كان، به‌داخه‌و ه ده‌زگایه‌كی زۆری جیهانی و ناوخۆیی ل ه پشت ئه‌و هه‌وڵه‌وه‌ن بێ هیچ گوێدان ه به‌هایه‌كی بابه‌تی و ویژدانێكی زیندوو. خوێندنه‌وه‌ی بابه‌تی و لێكدانه‌وه‌ی هه‌ر دیارده‌یه‌كی ئاڵۆزی له‌م شێوه‌یه، ب ه ته‌نها هۆكارێك ،یان دوان ،ده‌رچوونه ل ه بابه‌تیبوون ،ئ�ه‌وه‌ی راست ه كۆمه‌ڵێك هۆكار ئه‌م دۆخه‌یان سازاندوو ه ك ه ئێستا ده‌كه‌وێت ه به‌رچاو ،كه توندوتیژی ل ه الیه‌ن ئۆپۆزسیۆنه‌و ه به‌كارده‌هێرنێت ،هه‌م دژ ب ه داموده‌زگاكانی حكومه‌ت ،هه‌م دژ ب ه باره‌گاكانی ئیخوان موسلیمین و هێزه سیاسییه‌كان ،لێره‌و ه ده‌توانین بڵێین ئه‌م دۆخ ه چه‌ند هۆكارێكی هه‌یه: -1بوونی ئه‌و به‌دگومانییه‌ی له‌ناو هێز ه سیاسییه‌كاندا هه‌یه ،ب ه تایبه‌ت ئه‌گه‌ر هێز ه سیاسییه‌كان پۆلێن بكه‌ین ب��ۆ ه��ێ��ز ه ئیسالمی و عه‌ملانییه‌كان، عه‌ملانییه‌كان به‌دگومانیی ئه‌وه‌یان ب هرانبه‌ر ئیسالمییه‌كان هه‌ی ه ك ه ب ه حوكمی ئه‌وه‌ی ئیسالمییه‌كان زۆرینه‌ن ل ه سندوقه‌كانی هه‌ڵبژاردن ،ره‌نگ ه جۆرێك ل ه دیكتاتۆریه‌ت ف��ه‌رز ب��ك�ه‌ن ،دوای ئ���ه‌وه‌ی بوونه‌ته
هه‌ڵبژێردراوی خه‌ڵك .ئ�ه‌و گومانه‌ش ب �ه‌و ه ده‌رده‌ب���ڕن ك ه ل ه رێگه‌ی هاتنه سه‌ر شه‌قام فشار بخه‌ن ه سه‌ر سه‌رۆك، ده‌یانه‌وێت به‌م هه‌ڵوێسته وا بكه‌ن كه ئیسالمییه‌كان كه‌مرتین كاریگه‌رییان هه‌بێت له‌سه‌ر ژیانی سیاسیی میرس و پ��رۆژه‌ی حوكمڕانییان عه‌یبدار ببێت، هه‌ڵبه‌ت ه ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ی بنه‌ماكانی دیمه‌كراسیه‌ته ،چونك ه زۆرین ه مافی ئه‌وه‌ی هه‌ی ه نه‌ك هه‌ر كورسییه‌كان بۆ خ��ۆی ببات ،به‌ڵكو ب��ۆی هه‌ی ه ف� هزای گشتی سیاسیش به‌ڕێوه‌به‌رێت و شوێنه‌وار له‌سه‌ر ئه‌و ف� هزا گشتییان ه جێبهێڵێت، ل� ه چ��وارچ��ێ��وه‌ی ده‌س��ت��وور و ی��اس��ادا. نابێت كه‌مین ه هه‌لپه‌رستانه س��ود له قۆناغی راگوازتن وه‌ربگرێت ،ك ه هێشتا ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌ت نه‌خه‌مڵیوه ،بۆ ئه‌وه‌ی دیكتاتۆریه‌تی خۆی بسه‌پێنێت و ئاسایش و سه‌قامگیری بخات ه ژێر مه‌ترسییه‌وه، ده‌ست بۆ توندوتیژی و تێكدان و كوشنت ببات. -2پاشاموه‌كانی رژێمی پێشوو ،به تایبه‌ت كه بڕیارێكی س�ه‌رۆك بریتیبوو له دادگایكردنه‌وه‌ی ئه‌و ده‌سه‌اڵتدارانه‌ی زیاتر ل ه ( )800كه‌سیان ل ه شۆڕشگێڕانی میرس كوشتوو ه و هه‌زارانیشیان بریندار كردووه ،ملیاران دۆالری ئه‌و واڵته‌یان به زای ه داو ه و دزیوه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌ڵگه‌كان ته‌له‌ف ك�ران و نه‌هێرنانه دادگ��ا ،دادگا بڕیارێكی زۆر سوكی ده‌ربار ه ده‌ركردن، ك ه ب هرانبه‌ر نیی ه له‌گه‌ڵ ئه‌و تاوانه‌ی ئه‌نجامیان داوه ،ده‌توانین بڵێین قوتار بوون ل ه سزا ،پاشاموه‌كانی رژێمی پێشوو ده‌ترسن له دووب��ار ه هه‌ڵدانه‌وه‌ی ئه‌و مه‌له‌فانه ،بۆی ه له ترسی ئه‌و ه رژاونه‌ته سه‌ر شه‌قامه‌كان ،بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ركرده‌كانیان لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ نه‌كرێت و ده‌یانی تریش ب ه هه‌ڵدانه‌وه‌ی فایل ه نووستوه‌كان نه‌برێن ه به‌رده‌م دادگا ،ل ه پێناوی ئه‌مه‌شدا پاره‌یه‌كی زۆری��ان ب ه خه‌ڵكێك داو ه بۆ ئه‌وه‌ی بڕژێن ه سه‌ر جاده‌كان ،ئه‌وه‌ی له میدیاكاندا نارساون ب ه به‌ڵته‌جی ،ده‌یان ه هزاریان له‌وان ه هه‌یه و هێزێكی گهوره و رێكخراو و به‌هێزه ،ل ه كاتی دیاریكراودا پاره‌یان ده‌ده‌ن�� ێ و ده‌یاننێرن بۆ سه‌ر باره‌گاكان و هێرشربدن بۆ چه‌ند شوێنێكی
دیاریكراو و بارگرژی دروستكردن ،هه‌ر كه‌س شار هزای میرس بێت د هزانێت كاتی خۆشی هه‌میش ه رژێمی موباره‌ك ئه‌وانه‌ی به‌كارهێناو ه دژ ب ه نه‌یارانی. -3ه��ۆك��ارێ��ك��ی ت��ر ئ��ه‌وه‌ی�� ه كه هه‌ندێك ل ه هێز ه توندڕەو ه عه‌ملانی و چه‌په‌كان ئیسالمی قبوڵ ناكه‌ن ،ئه‌گه‌ر سندوقی ده‌نگدانیش بیهێنێت ،یان شۆڕش گه‌یاندبێتی ه ئه‌و ده‌سه‌اڵته ،هه‌تا پێیان بكرێت شه‌ڕ ده‌كه‌ن له دژی ئه‌و ده‌سه‌اڵته ،بۆی ه توندڕەو ه عه‌ملانییه‌كان شه‌ڕی ئایدۆلۆژی ده‌فرۆشن ب ه ده‌سه‌اڵتی میرس ،تاك ه پاساویشیان بۆ ره‌تكردنه‌وه‌ی ب هرانبه‌ر ئه‌وه‌ی ه ك ه ئیسالمیین ،نه‌ك له‌به‌ر هیچ شتێكی تر ،خۆیان تۆقاندووه ل ه ئیسالمییه‌كان و خه‌ڵكیش ده‌توقێنن ل ه رێگای راگه‌یاندن و ش�ه‌ق��ام و ... هتد ،هه‌ندێك جار ئه‌م هێز ه خه‌ڵكانی به‌كرێگیراویشی تیایه ،ك ه ره‌نگ ه له ده‌وڵه‌تانی تره‌و ه هاوكاری بكرێن ،ئه‌و میدیایانه‌ش ك ه بۆیان ته‌رخانكراو ه به ئاشكرا دیارن ،بۆ منوون ه عه‌ره‌بیه ،به‌شێكی به‌رنامه‌كانی كه‌ناڵی بی بی سی عه‌ره‌بی، زۆرێ��ك ل ه كه‌ناڵه‌كانی میرس ،ك ه كاتی خۆی ب ه سامانی به‌تااڵنرباوی خه‌ڵكی
مه‌سه‌له‌یه‌كی نهێنی نییه ،به‌ڵكو ب ه ئاشكرا ئه‌حمه‌د زه‌ند ك ه ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ق هزایی میرسه ،وتی «ئه‌گه‌ر مبانزانیای ه ئه‌م هه‌ڵبژاردن ه ئه‌م ئیسالمییان ه دێنێت ه سه‌ر حوكم ،هه‌رگیز سه‌رپه‌رشتیامن نه‌ده‌كرد، رێگه‌ش ناده‌ین یاسای چاكسازیی ق هزا له په‌رله‌مان به‌ڕێ بكرێت» .ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی ئ�ه‌وه‌ی� ه ك ه ئ �ه‌م كه‌س ه له‌گه‌ڵ هێزی سه‌ربازی و دادگای ده‌ستووری رێكه‌وتوون ك ه ئه‌و په‌رله‌مان ه هه‌ڵوه‌شێننه‌وه ،ئێستاش ك ه نایه‌نه‌وێت سه‌رپه‌رشتی راپرسی بكه‌ن، به‌ڵگه‌ی ه ك ه كۆمه‌ڵێكی گه‌نده‌ڵ هه‌ن ق هزایان گۆڕیو ه بۆ موماره‌سه‌كردنی رۆڵی سیاسی ،ئه‌وان له‌ناو جه‌ماوه‌ر و پرۆسه‌ی دیموكراسیدا فاشیل بوون ،ده‌یانه‌وێت له رێگه‌ی ق هزاو ه ده‌سه‌اڵتی میرس كۆنرتۆڵ بكه‌ن و قاچوقولی ببه‌سنت و هه‌موو جاریك بیهێننه‌و ه سه‌ر سفر ،ئه‌حمه‌د زه‌ند وتیشی «ئێم ه وه‌كو قازییه‌كان له‌مه‌ودوا موماره‌سه‌ی ك��اری سیاسی ده‌كه‌ین». ئه‌مه‌ش له‌گه‌ڵ ساده‌ترین بنه‌مای یاسا دژه ،كه قازی بڕوات ه بواری موماره‌سی سیاسی و ل ه ن��او هێز ه سیاسییه‌كاندا الیه‌نگری بكات ،هه‌ر له‌به‌ر ئه‌و بنه‌ما یاساییه‌ش ب��وو ك ه ل ه جیاكردنه‌وه‌ی
بێت ،بۆ ئه‌وه‌ی خۆی بۆ خۆی بكه‌وێت و فاشیل ببێت ،ئه‌گه‌ریش توانی مبێنێته‌و ه له هیچ هه‌ڵبژاردنێكدا ده‌رنه‌چێته‌وه. زی��ات��ر ل����ه‌وه‌ش ئ��ه‌گ��ه‌ر دادگ���ای ده‌ستووری ل ه ( )2012/12/2سه‌ریبگرتایه، ب��ڕی��اره‌ك��هی س����ه‌رۆك ب�� ه الب��ردان��ی ئه‌نجوومه‌نی سه‌ربازی هه‌ڵده‌وه‌شایه‌و ه و ده‌یانهێنانه‌و ه سه‌ر كار و جێگای خۆیان، بڕیاره‌كانی ته‌رشیعیشیان ده‌دایه‌و ه به‌و ئه‌نجوومه‌ن ه سه‌ربازییه‌ی مورسی الیربدن، هه‌روه‌ها ئه‌و لیژن ه ده‌ستوورییه‌ی شه‌ش مانگ ه خه‌ریكی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستوورن و ده‌ستكه‌وێكی گ �ه‌وره‌ی � ه ب��ۆ گه‌لی میرس ،فه‌شه‌لی پێده‌هێنن ،به‌مه‌ش میرس ده‌گه‌ڕێته‌و ه سه‌ر خاڵی سفر. عه‌ملانییه‌كان ده‌یانگوت با ده‌ستوور بنووسین ،ئینجا په‌رله‌مان هه‌ڵبژێرین، ب �ه‌اڵم خه‌ڵكی میرس به راپرسی وتیان نه‌خێر ،با په‌رله‌مان هه‌ڵبژێرین ،ئنجا ده‌ستوور بنووسین ،به‌اڵم ئه‌مان هاتن ئه‌و بڕیاره‌ی خه‌ڵكیان هه‌ڵوه‌شانده‌وه، باش ه ئێستا ده‌ستوور بنووسین و راپرسی له‌سه‌ر بكه‌ین ،كه‌چی ئێستاش هه‌ر رازی نین ،سه‌رۆكیش به‌رپرسیاریه‌تی ئه‌خالقی و یاسایی و سیاسیی هه‌یه ،ده‌بێت پارێزگاری
چه‌واشه‌كردنێكی زۆر له میدیادا هه‌یه ،ئه‌وان كه قسه به مورسی ده‌ڵێن ،مه‌به‌ستیان ناشیرینكردنی ئه‌زموونه ئیسالمییه‌كه‌یه و چه‌واشه‌كردنی خه‌ڵكه له راستییه‌كان میرس دروستكراوه ،ئه‌و ره‌وت ه و فلولی رژێمی پێشوو زاڵن به‌سه‌ریدا ،ئه‌مانه ته‌نها مه‌به‌ستیان تێكدانی ره‌وشه‌ك ه و سه‌رنه‌گرتنی ئه‌و شۆڕشه‌یه ،به‌وپێیه‌ی ئه‌م شۆڕشه ئیسالمییه‌كانی هێناوه‌ت ه سه‌ر حوكم ،ئه‌وان پێیان قبوڵ نیی ه و ده‌بێت تێكی بده‌ن. -4بوونی پالنێك ل �ه‌و هێزانه‌وه ك ه باسكرا ،ئه‌مه‌ش ل ه رێگه‌ی ده‌زگ��ا ق هزاییه‌كانی ئه‌و واڵته‌و ه ئه‌نجام ده‌درێت، بۆ ئ �ه‌وه‌ی كوده‌تایه‌ك بكرێت به‌سه‌ر ئه‌نجامه‌كانی شۆڕش و هه‌ڵبژاردندا ،له رێگه‌ی دادگای ده‌ستوورییه‌وه ،ئه‌مه‌ش
ده‌سه‌اڵته‌كان سه‌رچاو ه ده‌گرێت ،سه‌رۆك مورسی بڕیاریدا ده‌زگ��ای دادوه‌ری و قازییه‌كان دوربخرێنه‌و ه ل ه كاری سیاسی. دك���ت���ۆر م��وح��ه‌م��م��ه‌د م��ورس��ی ده‌یزانی ،دادگای ده‌ستووری ك ه س هرانی رژێ��م��ی پێشوو دای���ن���اون ،ده‌خ���وازن هه‌موو ده‌ستكه‌وته‌كانی خه‌ڵكی میرس هه‌ڵوه‌شێننه‌وه ،ده‌یانه‌وێن ئه‌نجومه‌نی ش���ورا ك�� ه ئ��ه‌وی��ش وه‌ك پ �ه‌رل �ه‌م��ان هه‌ڵبژیراوی خه‌ڵكن ،هه‌ڵوه‌شێننه‌و ه و به‌و شێوه‌ش س �ه‌رۆك هیچ ده‌زگایه‌كی به‌ده‌سته‌و ه نه‌بێت ،واڵتیش ب ێ ده‌ستوور و بێ په‌رله‌مان و بێت ئه‌نجومه‌نی شورا
ل � ه ده‌ستكه‌وته‌كانی ش���ۆڕش بكات، نابێت بهێڵێت داموده‌زگای ئه‌و ده‌وڵه‌ته هه‌ڵبوه‌شێته‌وه ،س��ه‌رۆك ب ه راشكاوی وتی «بڕیاره‌كانم تا ئه‌و كاته‌ی ه ده‌ستوور داده‌نرێت» .به‌ڵێنیشی ب ه خه‌ڵكی میرس دا ده‌س�ه‌اڵت�هك��ان��ی به‌كارناهێنێت بۆ دیكتاتۆریه‌ت ،ئه‌وه‌تا له دوا بڕیاریدا به گفتوگۆ له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵ ه سه‌ركرده‌یه‌كی ئه‌و واڵته ،هه‌ر ب ه ته‌واوی هه‌ڵیوه‌شاندنه‌وه، ئه‌م ه نیازپاكیی سه‌رۆك نیشان ده‌دات، به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ش ه ك ه ئه‌و بۆچوونانه‌ی ده‌وت��رێ��ت ل�ه‌س�ه‌ری ،هیچ بنه‌مایه‌كی یاسایی و سیاسیی ته‌ندروستی نییه ،ته‌نها
ترسه. نه‌یاره‌كانی ده‌ڵێن بووەت ه دیكتاتۆر، هیچ به‌ڵگه‌یه‌كیشیان نییه ،ده‌ڵێن ده‌زگای دادوه‌ری سڕكردووه ،بۆچی؟ چونك ه رێگه ن��ادات ده‌زگ��ا هه‌ڵبژێردراوه‌كانی خه‌ڵك هه‌ڵبوه‌شێننه‌وه ،دووفاقیی ئه‌و مه‌حكه‌مه به‌ناو ده‌ستووریی ه ل �ه‌وه‌دای � ه كه‌یسی موحاكه‌مه‌ی مه‌ده‌نییه‌كان ك ه ده‌برانه به‌رده‌م دادگای سه‌ربازی ،خرای ه به‌رده‌ستی ل ه سه‌رده‌می موباره‌ك ،ب ه حه‌ڤد ه ساڵ بڕیاری تێدا نه‌دا ،به‌اڵم ئه‌و پ هرله‌مانه‌ی زیاتر ل ه سی ملیون خه‌ڵكی میرس هه‌‌ڵیبژارد ،به یه‌ك دانیشنت هه‌ڵیوه‌شانده‌وه! ئایا ئه‌م ه بۆ هه‌ركه‌سێك شایه‌نی تێبینی نییه؟! له‌سه‌ر ئه‌و ه بووەت ه دیكتاتۆر ك ه ده‌یه‌وێت ئه‌مانه ناوی یاسا و دادگا و مه‌قامی گه‌وره‌یان پیس نه‌كه‌ن؟ ته‌نها ترس و خۆتۆقاندنه، به بڕوای من ئه‌م قه‌یران ه به‌ره‌و ته‌واوبوون ده‌چێت ،ره‌نگ ه س�ه‌رۆك مورسی ك ه ده هه‌نگاو چۆت ه پێشه‌وه ،دوو هه‌نگاویش بێت ه دواوه ،وه‌ك ئه‌وه‌ی ئێستا كردی به راگه‌یاندنی ده‌ستووری تازه‌ی ،بۆ ئه‌وه‌ی هه‌شتی ب ه ده‌سته‌و ه مبێنێت و قه‌یرانه‌كه له‌خۆ بگرێت ،ل�ه‌و ب��ڕوای �ه‌دام مورسی بتوانێت هه‌ندێك هێز قه‌ناعه‌ت پێ بكات ك ه بڕیاره‌كانی نیازپاكانه‌یه ،ئه‌وه‌ش ئێستا روونرته ،به‌مه‌ش به‌ره‌ی پشتیوانی فراوان ده‌بێت‌و میرس ئه‌م قۆناغ ه تێده‌په‌ڕێنێت. ل ه كۆتاییدا بۆ ئه‌وه‌ی كه‌س ب ه هه‌ڵه تێم نه‌گات ،ده‌بێت ئ �ه‌وه‌ش له‌به‌رچاو بگرین كه ئۆپۆزسیون به‌شێكی گرنگی سیستمی سیاسییه ،خۆپیشاندانیش مافێكی رسوشتيی خه‌ڵكه ،ئه‌گه‌ر توندوتیژی لێنه‌كه‌وێته‌وه ،خه‌ڵك مافی خۆیه‌تی چه‌ند له‌سه‌ر شه‌قام مبێنێته‌و ه و ناڕەزایی خۆیی ده‌رببڕێت ،ده‌بێت حكومه‌تیش ئه‌و مافه بسه‌ملێنێت ،پاسه‌وانیش له خۆپیشاند هران بكات ،ده‌بێت ئه‌وه‌شامن قبوڵ بێت كه ناڕەزایی به‌شێك ه ل ه دیموكراسی و مافه مه‌ده‌نییه‌كان ،ده‌بێت هه‌موو حكومه‌تێك بیپارێزێت ،به‌اڵم ب ه ته‌ندروستی موماره‌سه بكرێت و ئامانجدار بێت و ره‌چ��اوی بارودۆخی دوای شۆرش بكات ،ژینگه‌یه‌كی ناته‌ندروست نه‌خوڵقێنێ ،رژێمی پێشوو و سه‌رانی و دوژمنانی میرس تێیدا سودمه‌ند بن.
رۆڵی مه‌ال ئاینییه‌كان له‌ناو حیزب ه شیعه‌كانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا شەتاو پێنجوینى رۆڵی مه‌ال شیعه‌كان له سیاسه‌ت و حیزبه‌كانیاندا ،ج��ی��اوازه له رۆڵی م �ه‌ال سوننه‌كان ل�ه‌ن��او سیاسه‌ت و حیزبه‌كانیاندا ،ب��ۆ من��وون�ه ئیخوان موسلمین ل��ه ده‌ره‌وه‌ی ب��ازن �هی رۆح��ان��ی �ه‌ت و ح����ه‌وزه‌ی سوننه‌دا دام�ه‌زرا ،به‌اڵم حیزبه شیعه‌كان له‌ناو حه‌وزه عیلمییه‌كانی شیعه‌دا دروست بوون ،مه‌ال شیعه‌كان وه‌ك قه‌شه‌كانی ن��او ئایینی مه‌سیحی ،خ��اوه‌ن پێگه و رۆڵ��ی ئاسامنی و ئیالهین ،وه‌ك سه‌ماحه‌ت ،سه‌رجه‌م په‌یڕه‌وكارانیان ده‌بێت ملكه‌چی فه‌رمان و فتواكانیان بن ،وته‌كانی (والیه‌تی فه‌قیه) وه‌ك ئایه‌ته بۆ په‌یڕه‌وكارانی شیعه ،به‌اڵم مه‌ال سونه‌كان خاوه‌ن ئه‌و پێگه‌یه نین له‌ناو كۆمه‌ڵگا و كه‌مرت موقه‌لید و په‌یڕه‌وكاریان هه‌یه ،له حاڵێكدا هیچ شیعه‌یه‌ك نییه موقه‌لیدی سه‌ماحه‌تێك نه‌بێ .خاڵێكی ت��ری جیاوازیی مه‌ال
سوننه‌كان له‌گه‌ڵ مه‌ال شیعه‌كان ئه‌وه‌ی ه ك�ه ح���ه‌وزه عیلمییه‌كانی شیعه له رووی ئابوورییه‌وه سه‌ربه‌خۆن و هه‌ر چه‌شنه چاودێری و كونرتۆڵكردنێكی حكوومه‌ت ،به ح�ه‌رام ده‌زان��ن ،به‌اڵم حوجره‌ی سوننه‌كان ئه‌و سه‌ربه‌خۆییه‌ی نییه. ه��ه‌روه‌ه��ا (ت�ه‌ق��ی�ه) بابه‌تێكی گرنگه له‌ناو شیعه‌كاندا ،سه‌ماحه‌ته‌كان بۆیان هه‌یه هه‌ر چه‌شنه سیاسه‌ت و شێوه كردارێك له سه‌رده‌مێكدا حه‌اڵڵ یان حه‌رام بكه‌ن ،له رووی ئایینییه‌وه ئ �ه‌و سیاسه‌ته پاداشتی خ��واوه‌ن��دی به دواوه‌ی �ه و هیچ عه‌یبیش نییه ،بۆ منوونه كاتێك خومه‌ینی رۆیشته شاری نه‌جه‌ف ،زۆری��ن�هی سه‌ماحه‌ته‌كانی شیعه‌ی نه‌جه‌ف و عێراق ئه‌وه‌یان پێناخۆش ب��وو ،حیزبی ده‌ع��وه له‌و كاته‌دا په‌یوه‌ندیی گه‌رموگوڕی له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی حه‌مه ره‌زاشای په‌هله‌وی هه‌بوو ،موحه‌مه‌د باقر سه‌در و سه‌ید موحه‌مه‌دی عێراقی (هاشمی) كه دواتر ناوی خۆی بۆ سه‌ید مه‌حموود
شاهروودی گۆڕی ،تا ئێستاش یه‌كێكه ل ه كه‌سایه‌تییه سیاسی و به‌ده‌سه‌اڵته‌كانی ئێران ،به ئاشكرا ناڕه‌زایه‌تییان بۆ ئه‌و هاتنه ده‌ربڕی ،به‌اڵم دواتر به (ته‌قیه) بوون به به‌شێك له كۆماری ئیسالمیی ئێران. حیزبه شیعه‌كان هه‌ر له سه‌ره‌تای دامه‌زراندنیانه‌وه هه‌وڵیان دا چاالكیی ب �ه‌رف �راوان��ی حیزبییان هه‌بێت له سه‌رجه‌م واڵتانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست، بۆیه سه‌ید موحه‌مه‌د حوسێن فه‌زلواڵ، كه یه‌كێك له نزیكه‌كانی حیزبی ده‌عوه بوو ،رۆیشته لوبنان ،بیروبۆچونی حیزبی ده‌ع��وه و سه‌ید موحسین حه‌كیمی له‌و واڵت �ه ب�ڵاوك��رده‌وه ،كه‌سانێكیش رۆیشتنه واڵته‌كانی تری وه‌ك به‌حره‌ین و كه‌وتنه چاالكیی شیعه‌گه‌ریی نزیك له بیری ده‌عوه ،ئه‌م حیزبه هێدی هێدی ده‌س���ه‌اڵت و سێبه‌ری مه‌الكانی له سه‌ر خۆی كاڵكرده‌وه و دوای شۆڕشی ئێران و كۆچی ژماره‌یه‌ك له رێبه‌ران و ئه‌ندامانی بااڵی ئه‌و حیزبه بۆ ئێران، حكومه‌تی كۆماری ئیسالمی ویستی
به ته‌واوی ئه‌و حیزبه گوێڕایه‌ڵی خۆی بكات ،به‌اڵم ئه‌و حیزبه نه‌چووه ژێر ئه‌و باره‌وه ،بۆیه كۆماری ئیسالمی له به‌رامبه‌ریدا ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمیی دروس��ت ك��رد ،مه‌شقی سه‌ربازیی به لقی سه‌ربازیی ئه‌و حیزبه ،واتا به‌در، كرد و پڕ چه‌كی ك��رد .دامه‌زراندنی ئه‌نجومه‌نی بااڵ له ئه‌نجامی ناكۆكیی نێوان مه‌الكانی ناو حیزبی ده‌عوه و ئه‌و به‌شه‌ی نه‌یانده‌ویست مه‌الكان رێبه‌رایه‌تیی ئه‌و حیزبه بكه‌ن ،دروست بوو ،له كاتی دامه‌زراندنیه‌وه تا ئیستا رێبه‌رایه‌تیی ئ�ه‌و حیزبه له ده‌ست مه‌الكاندا ب��ووه ،سه‌ید مه‌حموودی هاشمی له حیزبی ده‌ع��وه ،هاته ناو ئه‌نجومه‌نی بااڵ و ماوه‌یه‌ك سه‌رۆك و دوات��ر وته‌بێژی ئ �ه‌و حیزبه بوو، دوات��ر ن��اوی خۆی له هاشمییه‌وه بۆ شاهروودی گۆڕی و له ئێران پۆستی بااڵی حكومی وه‌رگرت. ه�ه‌ڵ��ب�ه‌ت ب�ڵاب��وون��ه‌وه‌ی بیری شیعه‌گه‌ری له واڵتانی ناوچه‌كه ،بۆ ده‌ی��هی 60ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�ه‌وه ،كه سه‌ید
موحه‌مه‌دی شیرازی ،مه‌الیه‌كی الوی ئه‌و س�ه‌رده‌م�ه ،خۆی به سه‌ماحه‌ت راگه‌یاند ،به یارمه‌تی و پشتیوانیی پ��ی��اوان��ی س��ه‌رم��ای��ه‌داری شیعه له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست ،هه‌م له واڵتانی ناوچه‌كه حیزبی شیعه دامبه‌زرێت و هه‌م ح��ه‌وزه‌ی كه‌ربه‌ال له به‌رامبه‌ر حه‌وزه‌ی نه‌جه‌ف به‌هێز بكات ،سه‌ید موحه‌مه‌د ش��ی �رازی ب�ه پێچه‌وانه‌ی نه‌جه‌فییه‌كان و حیزبی ده‌ع��وه‌وه، پێشوازیی گه‌رمی له خومه‌ینی كرد و كردی به پێشنوێژی حه‌ره‌می ئیامم حوسین له كه‌ربه‌ال ،دواتر شیرازییه‌كان (ئه‌وانه‌ی له‌گه‌ڵ سه‌ید موحه‌مه‌دی شیرازی بوون) له ئێران به‌خت یاوه‌ریان نه‌بوو ،چونكه باوه‌ڕیان به (وه‌الیه‌تی فه‌قیه) نه‌بوو ،به‌ڵكو (شورای فه‌قیه)یان به باش ده‌زانی بۆ حوكمڕانیی ئێران، زۆرینه‌یان ناچار بوون بۆ سوریا و كوێت و به‌حره‌ین كۆچ بكه‌ن ،شیرازییه‌كان ئێستا له كوێت خه‌ریكی كاری سیاسین، سه‌ید هادی موده‌ریسی له به‌حره‌ین رۆڵی گرنگی له باڵوكردنه‌وه و جواڵندنی
هه‌وادارانی مه‌زهه‌بی شیعه له به‌حره‌ین ،گێراوه. ئێستا دوای چه‌ند ده‌یه، دوو گۆڕانكاریی گ�ه‌وره له‌ناو زۆری��ن��هی گ���رووپ و حیزبه شیعه‌كاندا دروست بووه: ی����هك����ه‌م :گ������رووپ و حیزبه شیعه‌كان ب �ه زۆری ده‌س���ت���ه‌ب���ه‌رداری سیاسه‌تی ن��اردن��ی بیری شیعه‌گه‌ری بۆ واڵتانی ناوچه‌كه ،بوون ،زیاتر وه‌ك حیزب و گرووپی خۆجێیی ناو ئه‌و واڵت�هی تێیدا ده‌ژین، خ �ه‌ری��ك��ی چ��االك��ی��ن ،داوای یه‌كسانی و مافی به‌رامبه‌ر ده‌ك �ه‌ن ،وه‌ك سوننه‌كانی ئه‌و واڵتانه كه تێیدا ده‌ژین. دووه‌م :له زۆرینه‌ی گرووپ و حیزبه‌كاندا مه‌الكان رۆڵ و هه‌یمه‌نه‌ی جارانیان نه‌ماوه، ئه‌گه‌رچی له س��ه‌ره‌وه‌ی هه‌ر كام له‌و حیزبانه ره‌نگه مه‌ال و سه‌ماحه‌تێك رۆڵی رێبه‌ر بگێڕێ.
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
ناو؛ وه‌ك كێشه‌یه‌كی قانونی
سوپاس بۆ مالیكی عه‌لی سیرینی كوردستان ته‌نها ب ه ناو سه‌ر ب ه عێراقه ،شیع ه ئه‌م ه باش د هزانن، باشیش د هزانن وێڕای نه‌بوونی هیچ ده‌سه‌اڵتێكیان به‌سه‌ریدا ،هه‌رێمی كوردستان ناوچه‌یه‌كی سرتاتیجی شیعه نییه ،هاوكات جگ ه ل ه بارێكی قورس به‌سه‌ریانه‌وه ،شتێكی تر نییه ،له‌مه‌شدا په‌ند و ده‌رسێكی باشیان ل ه ڕژێمه پێشووه‌كانی عێراق وه‌رگرتووه ،كه باجێكی قورسیان داو ه ب ه هۆی ئه‌م باره السه‌نگه‌وە. كێشه‌ی یه‌كه‌می هه‌رچی شیعه هه‌ی ه له‌م جیهانه‌دا له‌گه‌ڵ سوننه‌یه، شیعه‌ی عێراق د هزانن بێ كورد ئه‌وان زۆرینه‌یه‌كی ڕەهان ل ه عێراق، بۆ پێكهێنانی هه‌ر حكومه‌تێك و هه‌یمه‌نه‌كردن به‌سه‌ر سوننه‌دا، پێویستیان به‌و ه نیی ه كورد پاڵپشتیان بێت ،گه‌ر عێراق بچووكرت بوایه، وات ه بێ كوردستان بوایه ،كورد له سه‌ر ئه‌رزی واقیعدا هاوكێشه‌یه‌ك نیی ه ،ل ه ناوچه‌كانی عێراقی شیعه و سوننه ،كه‌وابێت كورد بارێكی گران ه به‌سه‌ریانه‌وه ،ته‌نها سنوره نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ئه‌مه‌یان فه‌رزكردووه، ئه‌م ه جگ ه له‌وه‌ی كوردیش سوننه به‌كارده‌هێنێت ،وه‌كو كارتی فشار به سه‌ر شیعه‌وه ،منوونه‌ی تاریق هاشمیش باشرتین به‌ڵگ ه بوو بۆیان. هه‌ندێك ل ه شیعه ،ل ه سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌كان ل ه سوریا ،ب ه ڕاشكاوی باسی ئه‌وه‌یان ده‌كرد ك ه كورد پێویسته ده‌وڵه‌تی خۆیان هه‌بێت ،نه‌ك ل ه به‌ر خاتری كورد ،به‌ڵكو ل ه به‌ر ئه‌و ته‌ماعه‌ی هه‌یان بوو ل ه عێراق ك ه خۆیان ببنه زۆرینه‌ی ڕەها ،مالیكی چه‌ندین ساڵه سه‌رۆك وه‌زیران ه و ناتوانێت پۆلیسێك ڕەوانه‌ی هه‌ولێر بكات ،كه‌چی هه‌ولێر زۆر سه‌ر ئێشه‌و ئیحراجیی بۆ ئه‌و دروست كردووه ،زۆر جاریش مالیكی هه‌ستی ب ه سستیی سه‌روه‌ریی خۆی كردووه ،ل ه هه‌ولێر ڕێككه‌وتنی پێكهێنانی حكومه‌ت كرا ،ل ه هه‌ولێر هه‌وڵی سه‌ندنه‌وه‌ی متامن ه ل ه مالیكی جاڕ درا ،ل ه هه‌ولێریش تاریق هاشمی داڵد ه درا و ل ه هه‌ولێری زۆر شتی تر كرا ،ك ه مالیكی ته‌نها خه‌م و توڕەیی و شكانه‌وه‌ی بۆ مایه‌وه ،له‌م ده‌رفه‌ته‌دا، مالیكی زۆر ب ه جیددی ده‌یه‌وێ ئه‌م خه‌م ه قورس و بێزاركه‌ره‌ی ل ه كۆڵ ببێته‌و ه ،ل ه كاتێكدا كوردستان ب ه واقیعی ل ه ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیدا نییه ،وه‌ك بڵێی نا ڕاسته‌وخۆ ب ه كورد ده‌ڵێت :بڕۆن به‌رۆكامن به‌رده‌ن و ده‌وڵه‌تی خۆتان ڕابگه‌یه‌نن .كورد ئێستا به‌هێزه‌و به هۆی ئه‌م دۆخه‌شەوە یه‌كێتی نێوان الیه‌ن ه كورده‌كان پته‌وتر بووه ،هه‌لێكی باش و مێژوویی هاتووه‌ت ه پێش بۆ گ هڕاندنه‌وه‌ی ناوچ ه دابڕاوه‌كان ،ل ه پێش هه‌مووشیانه‌و ه كه‌ركوك ،جێگیركردنی هێزی كورد له‌و ناوچان ه‌و سه‌پاندنی ئه‌مری واقیع وه‌ك حه‌قیقه‌تێكی سیاسیی سه‌ملێرناو ،گه‌وره‌ترین ده‌سكه‌وته ،كوردیش پێویست ه ب ه هۆی بوونی گه‌نده‌ڵی و ناعه‌داله‌تی له ده‌سه‌اڵتی هه‌رێم ،پشت نه‌كات ه ئه‌م هه‌ل ه مێژوویی ه و هه‌نگاوه‌كانی زیاتر خێرا بكات به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی ،ئه‌وه‌ی مالیكی ئێستا بۆ كوردی ده‌كات ،برا بۆ برای ناكات ،ڕەوشێك ه ب ه ملیاران دۆالر ناكڕدرێت ،هه‌ڵه‌یه‌كی كوشنده‌ش ه بڵێین چونك ه ڕقامن ل ه ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمه ،با ئه‌م هه‌ل ه ل ه ده‌ست بچێت!
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج
ئێستا بۆ ناوچه داب��ڕێ�نراوه‌ك��ان چه‌ندین ن��اوی ت��ر ه�هی�ه ،پێشرت له ده‌س���ت���ووردا ئ��ه‌و ن��اوچ��ان �ه ن��اون �ران ناوچه‌ی جێناكۆك ،یان كێشه له‌سه‌ر، ن��اوچ �هی جێناكۆك ك�ه ئ�ه‌م�هی��ان له ده‌س��ت��ووردا سه‌پێرناوه ،به‌مانای ئه‌وه دێ��ت ئ�ه‌و ناوچانه له نێوان ك��ورد و ده‌وڵه‌تی عێراقیدا كێشه‌یان له سه‌ره، تا كێشه‌كه‌ش چاره‌سه‌ر نه‌كرێت ئه‌م ناوچانه ب�ه ن��اوچ �هی كێشه له‌سه‌ر، یان جێناكۆك ناوده‌برێن ،ناونانه‌كه‌ش
ل��ه‌وه‌وه هاتووه كه له راب���ردودا له‌و شوێنانه ناهه‌قی به‌رانبه‌ر كورد كراوه، به تایبه‌ت ئه‌و به‌شه‌ی كه په‌یوه‌ندیی به ناوچه كوردییه‌كانه‌وه هه‌یه ،له به‌رانبه‌ر ئه‌م ناونانه‌دا به تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی كه له كاتی خۆیدا ماده‌ی ( )140جێبه‌جێ نه‌كرا ،كورد وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك ناوی دیكه‌ی له‌بری ناوچه‌ی جێناكۆك دانا، وه‌ك ناوچه داب �ڕاوه‌ك��ان ،ئه‌م ناونانه ل �ه‌وه‌وه هات كه كورد ئه‌و ناوچانه‌ی وه‌ك ناوچه‌ی دابڕاو له كوردستان وێنا ده‌كرد. خۆ ئه‌گه‌ر له كاتی خۆیدا ماده‌ی ( )140جێبه‌جێ ك �راب��ا ،ب��ڕوان��اك�ه‌م ن��اوی دیكه‌ی بۆ دان�راب��ا ،دوات��ر ناوی ن��اوچ�هی كوردستانی و ن��اوی ناوچه
دابڕێرناوه‌كانیشی لێرنا ،له‌م دواییه‌شدا مالیكی ناوی ناوچه تێكه‌ڵه‌كانی لێنا، ئه‌م ناونانه‌ی مالكی وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك ب �هران��ب �ه‌ر پ��ێ��داگ��ری��ی ك���ورد له‌سه‌ر كوردستانیه‌تی ئه‌و ناوچانه هاته ئاراوه، به بڕوای من كۆی ئه‌م ناوانه هه‌ریه‌ك به جۆرێك بڕێك راستییان تیایه ،به‌اڵم ئه‌مه له‌و راستییه ناگۆڕێت كه هه‌موو ناوه‌كان هه‌ریه‌ك به شێوه‌یه‌ك گرفتی قانونی بۆ كه‌ركوك و ناوچه‌كانی تر دروست ده‌كه‌ن ،ئه‌گه‌ر له كاتی خۆیدا كێشه‌ی كه‌ركوك چاره‌سه‌ر كرابا ،بڕوا ناكه‌م خه‌ڵك به‌دووی ناونانی تردا گه‌ڕابا، ئه‌مه له الیه‌ك ،له الیه‌كی تره‌وه ،هه‌ر بۆ خۆی به‌ستنه‌وه و تێكه‌ڵكردنی كێشه‌ی ك�ه‌رك��وك به كێشه‌ی ك �ه‌رب �ه‌ال ،بابل،
ئه‌نبار و شوێنه‌كانی دیكه ،بۆ ئه‌وه بوو كه كێشه‌ی كه‌ركوك چاره‌سه‌ر نه‌كرێت، من بڕوای ته‌واوم به‌وه هه‌یه كه نوری مالیكی بۆ ئیستیفزازی كورد ئێستا به‌و ناوچانه ده‌ڵێت ناوچه‌ی تێكه‌ڵ ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كورد ده‌توانێ له‌سه‌ر گۆڕینی ناوه‌كه شكاتی لێبكات ،یان داوابكرێت بانگ بكرێته پارله‌مان ،چونكه ئه‌م ناونانه ب�ه شێوه‌یه‌ك ه�ه‌وڵ��دان�ه بۆ راكێشانی سه‌رنج و دیدی ئه‌وانی تر و یاری كردنه له‌گه‌ڵ سۆزی ئه‌وانی تر، گریامن بۆ ئه‌وه‌ش نییه ،نوری مالیكی وه‌ك سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق به‌رپرسیاره له جێبه‌جێكردنی م��اده‌ی ( )140به هه‌موو بڕگه‌كانیه‌وه ،به‌اڵم ئه‌م ناونانه خۆدزینه‌وه‌یه له جێبه‌جێكردنه‌كه ،ئه‌گه‌ر
تێكه‌ڵكردنی كێشه‌ی كه‌ركوك ب ه كێشه‌ی كه‌ربه‌ال، بابل ،ئه‌نبار و شوێنه‌كانی دیكه ،بۆ ئه‌وه بوو ك ه كێشه‌ی كه‌ركوك چاره‌سه‌ر نه‌كرێت
چی راسته ئه‌م ناوچانه ناوچه‌ی تێكه‌ڵن، به‌اڵم ناتوانین چاو له‌و راستییه بپۆشین كه له‌م شوێنانه سیاسه‌تی ته‌عریب و ته‌بعیس و ته‌هجیر و ته‌رحیل پیاده‌كراوه، ئه‌م سیاسه‌تانه‌ش كاری زۆری كردووه‌ته سه‌ر دیمۆگرافیای ناوچه‌كه ،پارسه‌نگی پێكهاته‌كانی شێواندووه ،به راده‌یه‌ك كوردی له‌و ناوچانه له زۆرینه‌وه كردووه به نیوه كه‌مرت ،به تایبه‌ت گواستنه‌وه‌ی قه‌زا و ناحیه و گونده كوردنشینه‌كان بۆ سه‌ر پارێزگا و شوێنگه‌لی دیكه ،ئێستا له هه‌ركات زیاتر كاتی ئه‌وه‌یه ،ئه‌و ناوچانه ،به تایبه‌ت ئه‌و ناوچانه‌ی له نێوان كورد و حكومه‌تی عێراقدان ،له‌و كێشه قانونییه‌ی ناونان رزگار بكرێن، ناوێكیان لێبرنێت كه هۆیه‌ك بێت بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌كه ،ناوێك بێت كه بۆنی چاره‌سه‌ری كێشه‌كه‌ی لێبێت ،نه‌ك ناوێك كه بۆنی قووڵكردنه‌وه‌ی ملمالنێی لێبێت، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئێستا هه‌یه ،به تایبه‌ت وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ئێستا مالیكی ده‌یه‌وێت ناوی لێبنێت ،هه‌ڵبه‌ت به هۆی ئه‌و هه‌موو هه‌ڵه و په‌ڵه‌یه‌وه كه خۆمان كردومانه.
عێراق له دیكتاتۆرییه‌وه به‌ره‌و دیكتاتۆرێكی نوێ
نزار ته‌یب هه‌ورامی دوای رووخ���ان���ی ڕژێ��م��ی دیكتاتۆریی سه‌دام حسین ،عێراق به‌ڕووی جیهاندا كرایه‌وه و باوه‌شی بۆ سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی كرده‌وه، تا له‌ناو ده‌وڵه‌تێكی نوێدا به ئاشتی پێكه‌وه بژین ،به‌اڵم ئه‌م خه‌ونه هه‌ر له سه‌ره‌تاوه به كه‌موكورتییه‌وه له دای��ك ده‌بێت ،ب�ه‌و ئاراسته‌یه‌ش ڕێ��ڕەوی خ��ۆی ت��ه‌واو ده‌ك��ات ،تا ده‌گ��ات�ه ئ �ه‌و قه‌یرانانه‌ی ئه‌مڕۆ له‌سه‌ر ده‌ستی نوری مالیكی به‌ره‌و ئاراسته‌یه‌كی حوكمی تاكڕەوی و دیكتاتۆری ده‌ڕوات ،ئه‌گه‌ر سیاسه‌تی س��ه‌رۆك وه‌زی���ران به‌م ئاراسته‌یه ب���ه‌رده‌وام بێت ،ئه‌وا واڵت ب �ه‌ره‌و قه‌یرانێكی سیاسیی تووند ده‌ڕوات ،ئه‌نجامه‌كه‌ی پارچه پارچه‌بوونی عێراق و جیابوونه‌وه‌ی ئه‌و نه‌ته‌وانه‌یه كه مافه‌كانیان له چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراقدا هیچ حسابێكی بۆ نه‌كراوه ،به تایبه‌تی هه‌رێمی كوردستانی عێراق ،له ه �ه‌ر بارێكدا سیاسه‌تی چه‌وتی فه‌رمانڕەواكانی عێراق له رابردوو و ئێستادا ،ته‌نها له بهرژەوهندیی هه‌رێم ده‌شكێته‌وه ،رۆژ له دوای رۆژ به‌ڵگه‌ی جیابوونه‌وه‌ی هه‌رێم له عێراق ده‌ده‌ن به‌ده‌سته‌وه. ن��وری مالیكی ك�ه خه‌ریكه م�����اوه‌ی س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت��ی��ك��ردن��ی حكومه‌ته‌كه‌ی له كۆتایی نزیك ده‌بێته‌وه ،چه‌ندین پۆستی حكومی بێ وه‌زیر ماونه‌ته‌وه و به وه‌كاله‌ت به‌ڕێوه‌ده‌برێن ،كه له‌به‌ر حساب نه‌كردن بۆ پێكهاته‌كانی دیكه و
باوه‌ڕنه‌بوون به پێكه‌وه ژیانی عێراقییانه، ناتوانێت بڕیار بدات ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر كه‌سانی بێالیه‌نیش بن له‌و پۆستانه دابرنێن ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه‌سانی بێالیه‌ن و سه‌ربه‌خۆ كاندیدكراون بۆ ئه‌و پۆستانه. ئه‌گه‌ر له واڵتی عێراق به زۆری ئاراسته‌ی نادیموكراسی و منوونه‌ی دیكتاتۆری و عه‌قڵییه‌تی ڕەه��ا و تاكڕەوی خۆسه‌پێن زاڵ ب��ووه ،ئه‌وه مانای ئه‌وه نییه گه‌لی عێراق ئه‌وه‌ی به ڕەزامه‌ندیی خۆی قبوڵكردووه ،به پێچه‌وانه‌وه الی گه‌لی عێراق به جیاوازی نهتهوه ،ئایین و مه‌زهه‌به‌وه ،هه‌وڵ و كۆششی ج��ۆراوج��ۆر بۆ داهێنانی سیسته‌مێكی دیموكراسی ل�ه‌گ�ه‌ڕدا ب��ووه ،ساڵی ( )1958كاتێك داوا له كه‌سایه‌تیی سیاسیی نیشتامنیی عێراقی (كامل جادرچی) كرا پۆستی جێگری سه‌رۆك وه‌زیران وه‌ربگرێت ،قبوڵكردنی ئه‌م داوای��هی به‌سته‌وه به كۆمه‌ڵێك مه‌رجەوە ،له‌وانه گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌شكر بۆ واڵت ،گه‌ڕانه‌وه‌ی ژیانی په‌رله‌مانی، ج��اڕدان��ی ئ��ازادی��ی �ه سیاسییه‌كان و كه‌مكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی راگوزاری ،ساڵی ( )1969ده‌سته‌یه‌ك له نوخبه‌ی سیاسیی واڵت ،یاداشتنامه‌یه‌كیان ئاراسته‌ی سه‌رۆكی ده‌وڵه‌ت كرد ،داوایان لێكرد كه پێویسته هزر و ئاراسته تاكڕەوییه‌كان له ره‌گه‌وه هه‌ڵبكێرشێن ،كاری سیاسیی تاكڕەوی نه‌هێڵرێت ،ژیانی ده‌ستووری، دیموكراسی و هه‌ڵبژاردن په‌یڕەو بكرێن، الی سه‌ركردایه‌تیی سیاسیی كوردستانی عێراقیش ،هه‌میشه «دیموكراسی بۆ عێراق» یه‌كێك ب��ووه له دروشمه سه‌ره‌كییه‌كان. یه‌كێك له داواكارییه‌كانی حیزبه سیاسییه‌كانی كوردستان له رژێمه یه‌ك ل �ه‌دوای یه‌كه‌كانی عێراق ،بریتیبووه
له به دیموكراسیكردنی سیسته‌می سیاسیی عێراق ،له‌وه‌ش زیاتر ئه‌و داوایه بووەته خاڵی جیاوازی نێوان هه‌ردووال، یه‌كێك له هۆكاره‌كانی سه‌رنه‌گرتنی گفتوگۆی س��اڵ��ی ()1991ی نێوان حكومه‌تی عێراق و الیه‌نه سیاسییه‌كانی كوردستان ،ملنه‌دانی به‌غداد بوو بۆ به دیموكراسیكردنی عێراق ،كه له‌الیه‌ن به‌ره‌ی كوردستانییه‌وه ئاماده‌كرابوو. لێره‌وه بۆمان روون ده‌بێته‌وه، حكومه‌ته‌كانی عێراق چ له سه‌رده‌می پاشایه‌تی بووبێت ،یان له سه‌رده‌می ك��ۆم��اری ،ده‌رف��ه‌ت��ی ڕاسته‌قینه و زه‌مینه‌ی پته‌ویان بۆ رسكاندنی تۆوی دیموكراسیی راسته‌قینه نه‌ڕەخساندووه، به‌ڵكو حكومه‌ته یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كان وه‌ك ده‌مامك بۆ چه‌واشه‌كردنی رای گه‌ل به‌كاریان هێناوه ،بۆ منوونه له ساڵی ( )1939نوری سه‌عید له وتارێكی خۆیدا له یانه‌ی موسه‌ننا ،هاواری ئه‌وه‌ی كرد كه یه‌كه‌م خه‌سڵه‌تی دیموكراسیه‌ت بوونی رۆژن��ام �هی ئ��ازاد و چ��االك و به‌رگریكاره له پارته سیاسییه‌كان ،ده‌بێت له‌ناو ئه‌نجوومه‌نه‌كاندا ئۆپۆزسیۆنی پاك هه‌بێت ،ئه‌مه یه‌كێكه له كۆڵه‌كه‌كانی ئه‌و دیموكراسیه‌ته‌ی كه بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌ك���ه‌ن ،ب��ه‌اڵم ه �ه‌ر ل �ه‌و كاته‌دا رۆژنامه‌گه‌ری په‌كی كه‌وتبوو ،پارته سیاسییه‌كان مۆڵه‌تیان پێ نه‌درابوو، ئه‌نجوومه‌نه‌كان دارده‌ستی ده‌سه‌اڵتی سیاسیی و دژی گه‌ل و ئۆپۆزسیۆن بوون. س �ه‌دام حسێنی دیكتاتۆریش وێردی سه‌ر زمانی ئه‌وه‌بوو كه دیموكراسیه‌ت سه‌رچاوه‌ی هێز به‌خشینه به تاك و كۆمه‌ڵ ،به‌اڵم له گۆره‌پانی كرداریدا سه‌رتاپای عێراقی ك��رده گۆڕستان و گۆری به كۆمه‌ڵ بۆ ئه‌وانه‌ی كه داوای دیموكراتیه‌تیان ده‌كرد. ك�����رده و ه���ه‌ڵ���س���وك���ه‌وت و
سیاسه‌ته‌كانی ئه‌م دواییانه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقی ،به روونی سیاسه‌تی تاكڕەوانه‌ی پێوه دی��اره ،بێ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رچاوه‌ی یاساكان ،كه په‌رله‌مان و ده‌ستووری واڵته و ده‌بێت له‌به‌ر رۆشناییاندا هه‌ڵسوكه‌وت بكرێت. ئه‌وه‌ی ئێستا له بریاڕ و سیاسه‌ته‌كانی ح��ك��وم �ه‌ت��ی ع��ێ��راق��دا ده‌ب��ی�نرێ��ت، پێشێلكارییه‌كی ت��ه‌واوی ده‌ستووری پێوه دیاره ،بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ ده‌ستوور به شێوه‌یه‌كی تاك الیه‌نه بڕیاره‌كان ده‌رده‌ك��ات ،نه‌ك ته‌نها دژی هه‌رێمی كوردستان ،به‌ڵكو دژی پێكهاته‌كانی دیكه‌ی عێراقیش په‌یڕەوی ده‌كات ،ئه‌م سیاسه‌تانه‌ش هه‌ر جاره و پێكهاته‌یه‌كی عێراق ده‌ك��ات�ه ئامانج ،ج��ارێ دژی تارق هاشمیی جێگری سه‌رۆك كۆمار، جارێك دژی پارێزگار و ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای دیاله ،جارێك له‌شكركێشی ب��ۆ ن��اوچ �ه جێناكۆكه‌كان ،جارێك كێشه‌ی پێشمه‌رگه ،جارێك كێشه‌ی گرێبه‌سته نه‌وتییه‌كان ،جارێكیش دژی لیستی عێراقییه و دوای��ی��ن پێشێلكاریش دروستكردنی هێزه‌كانی ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی دیجله‌یه بۆ پارێزگای ك��ه‌رك��وك و ن��اوچ �ه جێناكۆكه‌كان، هه‌ڕەشه‌كردن له هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان به نزیك نه‌كه‌وتنه‌وه‌یان ل���ه‌و ن��اوچ��ان��ه و ره‌ت���ك���ردن���ه‌وه‌ی ت �ه‌واوی دانوستانه‌كان له‌گه‌ڵ الیه‌نی دانوستانكاری هه‌رێمی كوردستان. ئ�ه‌م ج��ۆره سیاسه‌تانه هه‌میشه بووەته مایه‌ی نابووتكردنی ده‌وڵه‌ت، چونكه وه‌ك ش��اره‌زای �هك��ی سیاسی ئاماژەی پێده‌كات ،چاره‌سه‌رنه‌كردنی كێشه نه‌ته‌وه‌یی و ئه‌تنیكییه‌كان له الی �ه‌ن سیسته‌مه‌كانی فه‌رمانڕەوایی له واڵت��ان��ی ع���ه‌ره‌ب ،كێشه‌یه‌كی تر ده‌خ��وڵ��ق��ێ��ن��ێ ،ئ �ه‌وی��ش بانگه‌شه‌ی
ده‌سه‌اڵتدارانی عێراق هه‌میش ه حاڵه‌تی به‌هێزبوونیان ل ه رووی سهربازییهوه كردووه‌ت ه خاڵی سه‌ره‌تا بۆ سته‌مكردن له نهتهوه و پێكهاته‌كانی دیكه‌ی عێراق ،له‌ناویشیاندا نه‌ته‌وه‌ی كورد
جیابوونه‌وه و سه‌ربه‌خۆییه له‌و رژێمه ،هه‌ر وه‌كو بینیامن باشوری س����ودان ل��ه ده‌وڵ���ه‌ت���ی س���ودان جیابووه‌وه ،دووباره‌بوونه‌وه‌ی ئه‌م چیرۆكه له عێراق به‌دور نازانرێت، ئه‌گه‌ر عه‌قڵییه‌تی ده‌سه‌اڵتدارانی عێراقی به وریاییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ بارودۆخه‌كه نه‌كه‌ن ،له هه‌موو ك��ارێ��ك ل��ه‌م ك��ار و ك��رده‌وان��ه‌دا به‌ڵگه‌ی زیاتر ده‌ده‌ن به‌ده‌ست هه‌رێمی كوردستانه‌وه بانگه‌شه‌ی جیابوونه‌وه بكات ،له عێراقێكی ب��ه‌زۆر به‌یه‌كه‌وه‌لكێرنا و به‌ناو فیدراڵییه‌وه ببێت به عێراقێكی سێ پارچه و یه‌كێتی خاكی عێراق له‌به‌ریه‌ك هه‌ڵبوه‌شێت. به تایبه‌تی ئێستا هه‌ریه‌ك ل�ه پارێزگاكانی ب��ه‌رسه و دیاله داوای هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆی خۆیان ده‌كه‌ن ،وه‌كو هه‌رێمی كوردستان، ڕەنگه ئه‌مه‌ش سه‌ره‌تایه‌ك بێت بۆ دابه‌شبوونی خاكی عێراق بۆ هه‌رێمی ك��ورد ،هه‌رێمی سوننه و هه‌رێمی شیعه‌كان ،هه‌روه‌كو ج���ۆزی���ف ب���ای���دن ،س��ی��ن��ات��ۆری دیموكراته‌كان له ساڵی ()2005 بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كرد. ده‌س����ه‌اڵت����داران����ی ع��ێ �راق هه‌میشه حاڵه‌تی به‌هێزبوونیان له رووی سهربازییهوه كردووه‌ته خاڵی سه‌ره‌تا بۆ سته‌مكردن له ن�ه‌ت�ه‌وه و پێكهاته‌كانی دیكه‌ی ع��ێ�راق ،له‌ناویشیاندا نه‌ته‌وه‌ی كورد له هه‌رێمی كوردستان ،ئه‌مه له كاتێكدایه س��ه‌ره‌ڕای نه‌بوونی سه‌ره‌تاییه‌كان، خزمه‌تگوزارییه حكومه‌ت خه‌ریكی گرێبه‌سته سه‌ربازییه‌كانه له‌گه‌ڵ رووسیا و ئه‌مریكا ،ئه‌مه‌ش وه‌كو سه‌ره‌تایه‌ك بۆ به سه‌ربازگه كردنه‌وه‌ی عێراق و دووباره گه‌ڕانه‌وه بۆ سه‌رده‌می جه‌نگه ناوخۆیی و هه‌رێمییه‌كان ل��ه‌گ��ه‌ڵ ده‌وڵ��ه‌ت��ان��ی دراوس����ێ، لێره‌شه‌وه ده‌ستگرتن به‌سه‌ر ته‌واوی جومگه‌كانی ده‌سه‌اڵت له عێراقدا و زیندووكردنه‌وه‌ی دیكتاتۆرێكی نوێ له عێراق.
15 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه ،2012/12/11ساڵی یەکەم
د .موئه‌یه‌د قۆجه ،سه‌رۆكی ده‌سته‌ی پێوانه‌سازی و كۆنرتۆڵی جۆری بۆ به‌یان:
ئه‌و ئۆتۆمبیالنه‌ی هێنراونه‌ت ه هه‌رێمه‌وه ،گرەنتیان نییه به‌یان :وه‌ك ئاگادارین ،ئێو ه بڕیارتان داو ه ل ه سه‌ری ساڵی تازه‌و ه هاورده‌كردنی ئۆتۆمبێل كۆنرتۆڵ بكه‌ن ،ناوه‌رۆكی ئه‌و بڕیار ه چۆنه؟ د .موئه‌یه‌د :تا ئێستا ل ه عێراقدا هاورده‌كردنی ئۆتۆمبێل كۆنرتۆڵ نه‌كراوه، به‌و مانایه‌ی هیچ مه‌رجێك نیی ه بۆ ئه‌و ئۆتۆمبێالنه‌ی هاورده‌ی عێراق و هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێن ،ئه‌وه‌ش بووەت ه هۆی ئه‌وه‌ی جۆره‌ها ئۆتۆمبێلی كوالیتی خراپ بهێندرێن ه ناو هه‌رێمه‌وه ،ك ه ل ه بواری ژینگه‌یی و ماڵی و ته‌ندروستییدا زیانی زۆری ل ه هه‌رێمی كوردستان داوه .له‌و میانه‌یه‌دا ئێم ه ل ه ده‌سته‌كه‌مان بڕیارمانداو ه ل ه سه‌ری ساڵی نوێو ه نه‌هێڵین چیرت به‌بێ مه‌رج هیچ ئۆتۆمبێلێك بهێندرێت ه ناو هه‌رێمه‌وه ،خاڵی سه‌ره‌كیی ئه‌و هه‌نگاوه‌ش ئه‌وه‌ی ه له‌مه‌وال ه�ه‌ر ئۆتۆمبێلێك ك ه ه���اورده‌ی هه‌رێم ده‌كرێت ،پێویست ه زه‌مانی له‌گه‌ڵ بێت، زه‌مانه‌كه‌ش بریتیی ه له‌وه‌ی پێویست ه ئه‌و ئۆتۆمبێل ه كوالیتیی دروستكردنی به‌رزبێت، ل ه ڕووی ژینگه‌ییه‌و ه كه‌مرتین زیانی هه‌بێت ،سه‌المه‌تیی هه‌بێ ل ه كاتی روودانی پێكداداندا ،ب ه گشتی ئه‌و تایبه‌مته‌ندییانه‌ی داوامان كردوون ،تێكه‌ڵه‌یه‌كن ل ه مواسه‌فاتی خه‌لیجی و ئ �ه‌وروپ��ی و به‌شێكیشیان هه‌رێمی كوردستان. به‌یان :پێتان وای ه كۆنرتۆڵكردنی هێنانی ئۆتۆمبێل به‌و بڕیار ه سه‌ركه‌وتوو بێت؟ د .موئه‌یه‌د :ئێم ه ل ه مانگی 10ی ئه‌مساڵه‌و ه هێنانی كه‌لوپه‌لی یه‌ده‌گی ئۆتۆمبێلامن كۆنرتۆڵ ك��ردووه ،ناهێڵین كه‌لوپه‌لی كوالیتی نزم ه��اورد ه بكرێت، خۆشبه‌ختانه‌ش سه‌ركه‌وتنامن به‌ده‌ست هێناوه ،ڕەنگ ه بۆ ئۆتۆمبێل كه‌مێك ئه‌ركه‌كه گرانرت بێت ،ب ه تایبه‌ت ك ه ل ه ناو هڕاست و باشووری عێراقیشه‌و ه ئۆتۆمبێل دێته هه‌رێمه‌وه ،ئێم ه بۆ ئه‌وه‌ش پالنی خۆمان هه‌یه ،هه‌وڵده‌ده‌ین كوردستان بپارێزین له هاتنی ئۆتۆمبێلی كوالیتی نزم. ب�هی��ان :هه‌ندێك ل ه بازرگانه‌كان ره‌خنه‌ی ئه‌وه‌یان گرتوو ه ک ە ئه‌م بڕیاره
واده‌ك��ات ب��ازاڕی هێنانی ئۆتۆمبێل بۆ چه‌ند كه‌سێك قۆرخ بكرێت ،بۆچوونتان له‌مباره‌یه‌وه چییه؟ د .موئه‌یه‌د :ئه‌و بڕیار ه كۆمه‌ڵێك مه‌رجی دان��او ه بۆ ئ�هوان�هی ئۆتۆمبێل هاورده‌ی هه‌رێم ده‌كه‌ن ،له‌وان ه پێویسته ئه‌و بازرگان ه وه‌كاله‌تی ره‌سمیی هه‌بێ ل �ه‌و كۆمپانیایه‌ی ك� ه ئۆتۆمبێله‌كه‌ی ب�ه‌ره�ه‌م��ه��ێ��ن��اوه ،ئ �ه‌م �ه‌ش ب��ۆ ئ��ه‌وه‌ی زه‌مانه‌ت پێشكه‌ش ب ه هاوواڵتیان بكات و خزمه‌تگوزاریی چاككردنه‌وه‌ی هه‌بێت، چونك ه ئێستا زۆرینه‌ی ئه‌و ئۆتۆمبێالنه‌ی هێندراونه‌ت ه هه‌رێمه‌وه ،زه‌مانیان نییه، ئه‌مه‌ش ده‌بێ هاوواڵتی باجه‌كه‌ی بدات، ئێم ه له‌گه‌ڵ بازرگانه‌كانیش دانیشتووین و پێامن گوتوون ئه‌گه‌ر ره‌خنه‌تان هه‌یه، پێشنیازی خۆتامنان بده‌نێ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی چۆن زه‌مانه‌تی ئه‌و ئۆتۆمبێالن ه ده‌كه‌ن ك ه ده‌یانهێنن ه هه‌رێمه‌وه ،ئه‌وان تا ئێستا وه‌اڵمیان نه‌داوینه‌ته‌وه ،به‌اڵم ب ه دڵنیاییه‌وه ئه‌وه‌ی ئێم ه كردوومان ه ل ه بهرژەوهندیی ه��اوواڵت��ی��ان�ه ،چونك ه ئێستا ب� ه هۆی ڕووداوی هاتوچۆو ه خه‌ڵكانێكی زۆر ده‌بنه قوربانی ،ئه‌مه‌ش به‌شێكی په‌یوه‌ندی به نزمیی كوالیتی ئۆتۆمبێله‌كانه‌و ه هه‌یه. قسه‌مان له‌گه‌ڵ كۆمپانیا گه‌وره‌كانی ب��واری ئۆتۆمبێلیش ك��ردووه ،ب ه تایبه‌ت كۆرییه‌كان ،ك ه ل �ه‌م �ه‌ودوا ئۆتۆمبێلی كوالیتیی نزم بۆ هه‌رێمی كوردستان نه‌نێرن و خزمه‌تگوزاریی چاككردنه‌وه‌ی باشیش ل ه كوردستان پێشكه‌ش بكه‌ن ،ئه‌وانیش به‌ڵێنیان پێداوین ك ه خواستی ئێم ه له به‌رچاو بگرن. به‌یان :كه‌وات ه قۆرخكاریی تێدا نییه، وه‌ك بازرگانان ده‌یڵێن؟ د .موئه‌یه‌د :ئێم ه ب ه المانه‌و ه گرنگه مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ وه‌كیلی راسته‌وخۆی ئه‌و كۆمپانیایان ه بكه‌ین ل ه پێناو سه‌المه‌تیدا، ئێم ه چه‌ند مه‌رجێكامن هه‌یه ،ئه‌گه‌ر ئه‌وانه جێبه‌جێ بكه‌ن ،كێ ده‌بێت ه وه‌كیل الی ئێمه كێش ه نییه ،ئێم ه نه‌مان گوتوو ه ده‌بێت جۆرێك ئۆتۆمبێلی دیاریكراو ه��اورده
سه‌رۆكی ده‌سته‌ی پێوانه‌سازی و كۆنترۆڵی جۆریی ل ه هه‌رێمی كوردستان ل ه دیدارێكی تایبه‌تی (به‌یان)دا ئاماژە به ناوه‌ڕۆكی بڕیاری كۆنترۆڵكردنی هاورده‌كردنی ئۆتۆبێل بۆ هه‌رێمی كوردستان ده‌كات ،ناوبراو رایده‌گه‌یه‌نێت چیتر ناهێڵین ئۆتۆمبێلی كوالیتی نزم بێته هه‌رێمه‌وه .دكتۆر موئه‌یه‌د قۆج ه ڕه‌خنه‌ش له لیژنه‌كانی چاودێریی شوێن ه خزمه‌تگوزارییه‌كان ده‌گرێت ك ه سزاكانیان سووكن بۆ ئه‌وانه‌ی سه‌رپێچی ده‌كه‌ن. فه‌رمان ڕە‌شاد ـ هه‌ولێر
بكرێت ،به‌ڵكو قسه‌ی ئێم ه له‌سه‌ر زه‌مان و خزمه‌تگوزارییه ،ئه‌وه‌ش ناكات ه قۆرخكاریی. ب �هی��ان :پێتان وای���ه ئ��ه‌و ب��ڕی��اره كه‌مبوونه‌وه‌ی ئۆتۆمبێل ب ه دوای خۆیدا بهێنێت؟ د.موئه‌یه‌د :حكومه‌ت پالنی خۆی هه‌ی ه بۆ ئ��ه‌وه‌ی رێ��ژەی ئۆتۆمبێل له هه‌رێم به‌ره‌و كه‌مبوونه‌و ه بچێت ،به‌وپێه‌ی شه‌قامه‌كانی هه‌رێم توانای ئ�ه‌و رێژە زۆره‌ی ئۆتۆمبێلیان نییه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر سه‌یر بكه‌ین ،ئه‌و بڕیار ه زۆر سوودی ده‌بێت، ل ه ڕووی ته‌ندروستییه‌وه ،ئێستا كه‌م واڵت هه‌ی ه بهێڵن ئه‌و ئۆتۆمبێالن ه بوونیان هه‌بێ ك ه دووكه‌ڵه‌كه‌یان قوڕقوشم دروس��ت ده‌ك��ات ،ك ه ئه‌م ه سه‌رچاوه‌ی زۆرێ��ك له نه‌خۆشییه‌كانه ،ئێمه‌ش به‌و بڕیار ه رێگا له‌و ئۆتۆمبێالن ه ده‌گرین ،هه‌روه‌ها له‌سه‌ر ئاستی جیهانیش ته‌نها عێراق و ئه‌فغانستان و كۆریای باكوور كوالیتییان له‌سه‌ر هێنانی
ئۆتۆمبێل نییه ،ئه‌مه‌ش بۆ نێوبانگی ئێمه خراپه. به‌یان :بڕیاربوو كۆنرتۆڵی خۆراك له هه‌رێم بگوازرێته‌و ه بۆ ده‌سته‌كه‌ی ئێوه، بۆچی تا ئێستا ئه‌وه جێبه‌جێ نه‌كراوه؟ د .موئه‌یه‌د :ئێم ه له‌گه‌ڵ و هزاره‌ت��ی ته‌ندروستی ل ه قۆناغه‌كانی كۆتاییداین بۆ ئ�ه‌وه‌ی كۆنرتۆڵی خۆراكیش بخرێت ه ژێر ده‌سه‌اڵتی ده‌سته‌كه‌ی ئێمه ،به‌و نزیكانه‌ش ئه‌و هه‌نگاو ه جێبه‌جێ ده‌كرێت ،ئه‌مه‌ش مانای ئ�ه‌و ه نیی ه ك ه ل ه ك��اری و هزاره‌ت��ی ته‌ندورستی و كشتوكاڵ كه‌مبكه‌ینه‌وه بۆ كۆنرتۆڵكردنی خ��وارده‌م �ه‌ن��ی ،به‌اڵم ئ �ه‌گ �ه‌ر تێبینی ب��ك��رێ��ت ،ل � ه ئێستادا بازاڕەكانی هه‌رێم ل ه ڕووی كۆنرتۆڵكردنی خوارده‌مه‌نییه‌وه ،الوازن ،ئه‌مه‌ش بووەته هۆی ئه‌وه‌ی خوارده‌مه‌نیی خراپ و كوالیتی نزم بهێندرێت ه هه‌رێمه‌وه ،بازاڕەكانی هه‌رێم جۆره‌ها خوارده‌مه‌نی كوالیتی نزمیان تێدایه
ك ه ل ه ڕووی ته‌ندروستییه‌و ه پشكنینی ت�ه‌واوی��ان بۆ ن�هك�راو ه و ڕەنگ ه زیانیان هه‌بێ بۆ ته‌ندروستیی هاوواڵتیان ،ئه‌مه‌ش وای ك��ردوو ه بێمتامنه‌یی دروس��ت ببێت و بازاڕەكانی ئێم ه كه‌مرتین زه‌مانه‌تیان تێدابێت ل ه ڕووی خوارده‌مه‌نییه‌وه. ب��هی��ان :ئ��ێ��وه پ�لان��ت��ان ه�هی�ه به ماوه‌یه‌كی كه‌م بازاڕەكانی هه‌رێم كۆنرتۆڵ بكه‌ن له ڕووی كوالیتیی خوارده‌مه‌نییه‌وه؟ د .موئه‌یه‌د :ده‌سته‌كه‌ی ئێم ه جگه ل ه كۆنرتۆڵكردنی خوارده‌مه‌نی ،كۆنرتۆڵی سه‌رجه‌م كه‌لوپه‌له‌كانی تریشی كردووه ل ه بازاڕەكانی هه‌رێمدا ،بۆی ه ئه‌گه‌ر سه‌یر بكه‌یت ،ب��ازاڕەك��ان��ی هه‌رێم ل ه ڕووی كوالیتیی كه‌لوپه‌له‌و ه ل ه ئاستێكی باشدان، ئێم ه پ�لامن��ان هه‌ی ه ئ �ه‌گ �ه‌ر كۆنرتۆڵی خوارده‌مه‌نی وه‌ربگرین ،ل ه ماوه‌یه‌كی ك �ه‌م��دا ه��ه‌وڵ��ده‌ده‌ی��ن ك��وردس��ت��ان له خوارده‌مه‌نیی كوالیتی نزم و خراپ پاك
بكه‌ینه‌وه. ب��هی��ان :ب��ۆچ��وون��ی ئ��ێ��و ه چیی ه له‌سه‌ر لیژنه‌كانی به‌دواداچوونی شوێنه خزمه‌تگوزاری و چێشتخانه‌كان له هه‌رێم؟ د .موئه‌یه‌د :ئێم ه ده‌ستخۆشییان لێده‌كه‌ین ،كاره‌كانیان واده‌كات كوالیتیی پێشكه‌شكردنی خزمه‌تگوزاری ل ه شوێنه جۆراوجۆره‌كان ،به‌رزتر بێت ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی تێبینی ئێمه‌ی ه له‌سه‌ر كاركردنی ئه‌و لیژنانه، ئ��هوان ب ه ڕێنامیی س �زای ئ�ه‌و شوێنانه ده‌ده‌ن ك ه سه‌رپێچی ده‌كه‌ن نه‌ك ب ه یاسا، ل ه كاتێكدا ئێم ه یاسامان هه‌ی ه بۆ ئه‌وانه‌ی سه‌رپێچیی له‌و جۆر ه ده‌كه‌ن ،ب ه تایبه‌ت ئه‌و شوێنانه‌ی راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندییان ب ه ته‌ندروستیی مرۆڤه‌و ه هه‌یه ،له‌وانه چێشتخانه‌كان ،ك ه یاسا سزای قورسرتی بۆ دیاری كردوون ،به‌اڵم ئه‌و لیژنان ه ب ه ڕێنامیی سزای كه‌میان ده‌ده‌ن ،ك ه پێویست ه ئه‌وان كار ب ه یاسا بكه‌ن نه‌ك ڕێنامیی.
هه‌ڵدانه‌وه‌ی گۆڕی كه‌سایه‌تیی ه ناسراوه‌كانی جیهان هێرۆ هه‌ڵه‌بجه‌یی له‌م رۆژانه‌دا هه‌واڵی هه‌ڵدانه‌وه‌ی گۆڕی یارس عه‌ره‌فات بۆ توێژینه‌و ه له سه‌ر ته‌رمه‌كه‌ی ،ك ه ئاخۆ ب ه مه‌رگی رسوشتی كۆچبار بووه ،یان تێرۆر كراوه، ل ه میدیاكانی جیهاندا باڵوبووه‌وه .له م��ێ��ژوودا زۆرن ئ�هوان�هی گۆڕەكانیان هه‌ڵدراوه‌ته‌وه ،ل ه خ��واره‌و ه ب ه كورتی تیشك ده‌خه‌ین ه سه‌ر هه‌ندێكیان: چارلی چاپلین: ته‌رمی ئه‌و ئه‌كته‌ر ه كۆمیدیی ه له ساڵی 1987له الیه‌ن دوو كه‌سه‌و ه له گۆڕەكه‌ی هێرنای ه ده‌رەوە ك ه ل ه ب هرامبه‌ر
بڕێك پار ه ئاماد ه بوون ئه‌و ه بكه‌ن .ته‌رمی چارلی چاپلین ل ه گۆڕستانی گوندێكی سویرسا ،ك ه چاپلین 25ساڵی كۆتایی ژیانی له‌وێ بوو ،دزرا و پاش سێ مانگ و دوای ده‌ستگیركردنی دزه‌كان ،گه‌ڕێرنایه‌و ه شوێنی خۆی و ئه‌مجار ه گۆڕەكه‌یان ب ه چیمه‌نتۆ و ئاسن ب ه جۆرێك گرت ،ك ه كه‌س نه‌توانێ ته‌رمه‌ك ه بدزێ. جیڤارا: ئه‌م شۆڕشگێر‌ه ل ه ساڵی 1967ل ه بۆلیڤیا ده‌ستگیركرا و ك��وژرا .شوێنی ناشتنه‌كه‌ی چه‌ندین ساڵ ب ه نهێنی مایه‌وه ،ل ه ساڵی 1995ل ه الیه‌ن ژەن هراڵێكی بۆلیڤییه‌و ه كه ل ه ده‌ستگیركردنیدا رۆڵی هه‌بوو ،ئاشكرا كرا،
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488 رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
ك ه ل ه نزیك فڕۆكه‌خانه‌یه‌ك كوشتبوویان و ته‌رمه‌كه‌یان ل ه چاڵ كردبوو .دوو ساڵ دواتر ته‌رمه‌كه‌یان ل ه خاك هێنایه‌ده‌ر و ل ه كاتی رێوره‌سمی سێیه‌مین ساڵڕۆژی كوژرانیدا، ته‌رمه‌كه‌یان بۆ واڵت��ی كوبا گ� هڕان��ده‌وه. ئێستا ته‌رمه‌كه‌ی ل ه گۆڕستان و مۆزه‌خانه‌ی جیڤارای ه و گه‌شتیاران ده‌توانن سه‌ردانی بكه‌ن. كریستۆفه‌ر كۆڵۆمبس: كریستۆفه‌ر كۆڵۆمبس ك ه ئه‌مریكای دۆزی��ی �ه‌وه ،ل ه وه‌سیه‌تنامه‌كه‌یدا داوای كردبوو له‌وێ بینێژن ،به‌اڵم ل ه كاتی مه‌رگیدا ل ه ساڵی ،1506كڵێسایه‌كی شیاو نه‌بوو ،بۆیه ل ه ئیسپانیا نێژرا و ل ه ساڵی 1542ته‌رمه‌كه‌ی
هه‌ڵدرایه‌و ه و ل ه سانتۆ دۆمینیگۆی پایته‌ختی كۆماری دۆمینیكان نێژرا .ل ه كۆتایی چه‌رخی حه‌ڤده‌دا ئیسپانیا به‌شێك ل ه خاكی خۆی به‌خشیی ه فه‌ره‌نسا و ته‌رمی كۆڵۆمبس گ��وازرای�ه‌و ه بۆ كوبا ،ل ه ساڵی 1898ئه‌و ته‌رم ه گوازرایه‌و ه بۆ ئۆقیانووسی ئه‌تڵه‌س و ل ه كڵێسای سویل ئه‌سپه‌رده‌ی خاك كرا. توركۆت ئۆزال: گۆڕی توركۆت ئۆزال ل ه ژێر كۆنرتۆڵ و چاودێریی توند و ب ه ئاماده‌بوونی هێزه‌كانی ئاسایش و پزیشكی داد ،هه‌ڵدرایه‌و ه و بڕیاره دوو مانگ دوای ئه‌و هه‌ڵدانه‌وه‌ی ه ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌كان له‌سه‌ر ته‌رمه‌كه ،بۆ رایگشتی ئاشكرا بكرێ .ئه‌و هه‌ڵدانه‌وه‌ی ه ل ه سه‌ر داوای
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
ماڵباتی ناوبراو و ب ه فه‌رمانی عه‌بدوڵاڵ گویلی سه‌رۆك كۆماری ئێستای توركیا ئه‌نجام درا. مه‌رگی له‌ناكاوی ئه‌و سه‌رۆك كۆمار ه ل ه پاش كۆده‌تای ،1980ك ه دامه‌زرێنه‌ری حیزبی مام مه‌یهه‌ن و ئه‌ندازیاری ئابووریی نوێی توركیا بوو ،یه‌كێك ه ل ه دۆسی ه نادیاره‌كانی ئه‌و واڵته، ك ه گومانی له‌سه‌ره .توركۆت ئۆزال ك ه به ره‌چه‌ڵه‌ك كورد بوو ،ل ه ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماردا ،په‌یوه‌ندیی گه‌رموگوڕی له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا هه‌بوو .ئه‌نجامی تاقیكردنه‌وه‌كان له‌سه‌ر ته‌رمی ناوبراو ده‌ریخستوو ه ك ه 4 جۆر ژەهر ل ه سه‌ر جه‌سته‌ی بوون .توركۆت ئۆزال ل ه ساڵی 1993ب ه جه‌ڵته‌ی دڵ كۆچبار بوو.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
ناونیشان: سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە 3 تەلەفۆن07480605181 :
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)13سێشه‌ممه
سه‌رگوزشته‌ی فه‌توای ح هرامكردنی رشتنی خوێنی كورد ل ه الیه‌ن گهوره مه‌رجه‌عه‌كانی شیعه‌و ه چۆن بوو؟
زه‌ڵمی :زۆركردن له‌سه‌ر ئایینداری، ل ه قورئاندا ره‌تكراوه‌ته‌وه
مه‌رجه‌عی ب��ااڵی شیعه‌كان بكه‌ین له شاری نه‌جه‌ف ،تا ناڕاستیی ئه‌و تۆمه‌ته‌ی بۆ روون بكه‌ینه‌وه كه دراوه‌ته پاڵ كورد و گوایا له ئیسالم ه �ه‌ڵ��گ �ه‌ڕاوه‌ت �ه‌وه ،ئێمه‌ش وه‌ك ئه‌ركێكی ئاینی و نیشتامنی به‌و كاره هه‌ستاین، ئه‌وه بوو رۆیشتین بۆ شاری نه‌جه‌ف ،له شوێنی مانه‌وه‌ی پ �هی��وه‌ن��دی�مان پ��ێ��وه ك��رد، داوام��ان كرد دانیشتنه‌كه‌مان كه‌سی دی��ك�هی ل�ێ نه‌بێت، ئ �هوان �هی له خزمه‌تیدا بوون ه �ه‌م��ووی��ان چ��وون �ه ده‌ره‌وه، ته‌نها یه‌ك كه‌سیان نه‌بێت ،كه به‌رده‌وام له الی بوو ،ئێمه‌ش راستیی ره‌وش���ی ك��وردس��ت��ان و ئایینداریی خه‌ڵكی ك��وردم��ان ب��ۆ روون��ك��رده‌وه، ئه‌و سته‌مكارییانه‌مان خسته روو كه حكومه‌ت دژ به كورد ئه‌نجامیان ده‌دات و نیه‌تی خراپرتیشی هه‌یه ،كه ئه‌ویش له‌ناوبردنی گه‌لی ك��ورده ،سه‌ماحه‌تی ئه‌لحه‌كیم وتی «من وام پێ راگه‌یه‌نرابوو كه ئێوه له دی��ن هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ته‌وه و بوون به شیوعی» .ئه‌و پیاوه‌ی كه له ژووره‌كه‌دا له الی مابوویه‌وه ،وتی «ئه‌ی سه‌ماحه‌تی به‌ڕێز ،گریامن ئه‌وان بوون ب ه شیوعی و له دین هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ته‌وه، باش ه گوناهی منداڵه‌كانیان چییه؟ ئایا منداڵه‌كانیشیان مورته‌دن؟ ئایا باخ و بێستانه‌كانیان مورته‌دن؟» .سه‌ماحه‌تی موحسین ئه‌لحه‌كیم پێی راگه‌یاندین «س�ڵاوم بگه‌یه‌ننه به‌ڕێز مه‌ال مسته‌فا
هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌و ئاڵۆزییه‌ی ئه‌مدواییەی نێوان هه‌رێم و ناوه‌ند و له‌شكركێشيی حكومه‌ت بۆ سه‌ر ناوچه دابڕێنراوه‌كانی كوردستان ،گه‌ور ه مه‌رجه‌عی شیعه ،سه‌ید عه‌لی سیستانی، فەتوایه‌كی ده‌ركرد و سه‌ركۆنه‌ی ئه‌و هه‌نگاوه‌ی كرد ،هه‌روه‌ها له وه‌اڵمی پرسیاری باوكی سه‌ربازێكی سوپای عێراقیشدا ،ئه‌وه‌ی خست ه روو كه ئه‌گه‌ر كوڕه‌كه‌ی ل ه شه‌ڕی دژ ب ه كورددا بكوژرێت شه‌هید نییه ،له‌گه‌ڵ ئه‌م باسه‌دا ،باسوخواستی یه‌كه‌م فه‌توای حه‌رامكردنی رشتنی خوێنی كورد كه له الیه‌ن گه‌ور ه مه‌رجه‌عه‌كانی شیعه‌و ه درابێت ،هات ه ئارا ،له‌م دیمانه‌یه‌دا پرۆفیسۆر دكتۆر موسته‌فا زه‌ڵمی چۆنیه‌تی ده‌رچوونی یه‌كه‌م فه‌توا ده‌خاته روو. ئاماده‌كردنی :رێدار ئه‌حمه‌د (1ـ )2 ب �هی��ان :ب�ه‌ڕێ��زت��ان ل �ه‌م م��اوه‌ی�هی دواییدا كتێبێكتان ده‌رچ��ووه به ناوی «ال قتل للمرتد غیر املفسد يف القران»، ده‌ك��رێ��ت ه��ۆك��اری ن��ووس��ی��ن��ی ئ�ه‌م بابه‌ته‌مان بۆ بخه‌یته روو ،به تایبه‌ت ئ�ه‌وه‌ی په‌یوه‌نداره به چوونتانه‌وه بۆ شاری نه‌جه‌ف؟ د .مسته‌فا زه‌ڵمی :ئه‌و پاڵنه‌رانه زۆرن كه هانیاندام ئه‌م هه‌وڵه ساده‌یه‌م بخه‌مه روو ،له كاتێكدا كه له‌سه‌ر جێ كه‌وتووم و قاچێكم شكاوه ،ته‌مه‌نیشم نه‌وه‌د ساڵی تێپه‌ڕاندووه ،گرنگرتینیان قۆستنه‌وه‌ی دروشمی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه له دین له الیه‌ن زۆرێك له فه‌رمانڕەوا سه‌ته‌مكاره‌كانه‌وه ،بۆ یه‌كالكردنه‌وه‌ی ملمالنێكانیان له‌گه‌ڵ به‌رانبه‌ره‌كانیان، لێره‌وه ده‌چمه سه‌ر منوونه‌یه‌ك ،وه‌ك به‌ڕێزیشتان پرسیارتان له‌باره‌وه كرد، ئه‌ویش سه‌رگوزشته‌ی راسته‌قینه‌ی یه‌كه‌م
فه‌توایه ،كه گهوره مه‌رجه‌عێكی شیعه رشتنی خوێنی كوردی حه‌رام كردبێت. ع �ه‌ب��دول��س �ه‌الم ع��ارف��ی س��ه‌رۆك كۆماری عێراق ،ساڵی ( )1964داوای له مه‌رجه‌عی ب��ااڵی شیعه‌ی ئیاممی، سه‌ماحه‌تی ئایه‌توڵاڵ سه‌ید موحسین ئه‌لحه‌كیم كرد ،كه فه‌توایه‌ك ده‌ربكات بۆ مافپێدانی رشتنی خوێنی كورد‌و رێگه‌دان به له‌ناوبردنیان ،به ژن و پیاو و منداڵ و پیره‌وه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ته‌وه له ئایینی ئیسالم و پابه‌ندن به فیكری شیوعيیه‌ته‌وه ،پێش ده‌رچوونی فه‌تواكه، ئه‌م هه‌واڵه گه‌یشتبوو به مه‌ال مسته‌فا بارزانی-ره‌حمه‌تی خ��وای لێ بێت،- ئه‌ویش داوای له من و دكتۆر محه‌مه‌د شه‌ریف و خوالێخۆشبوو كاك محه‌مه‌د ع�ه‌ل��ی ،م��ح�ه‌م�ه‌دی ره‌ئ��ی��س ك��رد ،كه ئێمه ئه‌وكاته ئیامم بووین له سوپادا، به جلوبه‌رگی مه‌الیه‌تییه‌وه سه‌ردانی
بارزانی‌و ئه‌وه‌ی پێ بڵێن كه رێگه ناده‌م ئه‌م فه‌توای ه دژی كورد ده‌ربچێت ،من ئاماده‌م به ماددی‌و مه‌عنه‌وی هاوكارتان بم ،كارێكی زۆرباشتان كرد له‌م كاته‌دا هاتن بۆ الم و ئه‌و تۆمه‌ته‌ی بۆ كورد هه‌ڵبه‌سرتابوو ،بۆتان روونكردمه‌وه». به‌یان :ب��ه‌رای به‌ڕێزتان پاساوی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه له دی��ن ب ه شێوه‌یه‌كی نابه‌جێ به‌كارهێرناوه و له پشت ئه‌و سته‌مه‌وه بووه كه له كورد كراوه؟ د .مسته‌فا زه‌ڵمی :كورد به‌رده‌وام ل � ه ن��هی��اره‌ك��ان زی��ات��ر پ��اب�ه‌ن��د ب��ووه ب �ه ئیسالمه‌وه ،ل �ه‌ب �ه‌ر ئ��ه‌وه ئ��هوان ویستوویانه ئایینی پیرۆزی ئیسالمی ال ناشیرین بكه‌ن ،له شااڵوه‌كانی به‌ناو ئه‌نفالیشدا ،كه س��ه‌ددام حوسێن له سااڵنی ( )1988 -1987ئه‌نجامیدان ،به هۆیه‌وه هه‌زاران كوردی بێتاوان بوونه قوربانی ،به پاساوی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه له
ئیسالم بوو ،دیاره«ئه‌نفال» زاراوه‌یه‌كه دژ به مورشیك به‌كاردێت ،رژێمی سه‌ددام به به‌كارهێنانی ئه‌و زاراوه‌یه بۆ ناونانی شااڵوه‌كانی ئه‌نفال ،ن�هك ك��وردی به هه‌ڵگه‌ڕاوه له ئیسالم دانا ،به‌ڵكو كوردی به مورشیك داناوه .ئه‌نفالیش سوره‌تێكی قورئانی پ��ی��رۆزه ،خ��وای گ �ه‌وره تیایدا ده‌فه‌رموێت ( َي ْسأَ ُلو َن َك ع َِن الاَ َن َفالِ ُقلِ الاَ َن َف ُال لِ ّل ِه ؤال َّر ُسولِ َفا َّت ُقواْ ال ّل َه ؤأَ ْص ِل ُحواْ َذ َ ات ِب ْي ِن ُك ْم ؤأَ ِط ُيعواْ ال ّل َه ؤ َر ُسولَ ُه إِن ُكنتُم ُّم ْؤ ِم ِننيَ) ،به هه‌مان شێوه سه‌باره‌ت به كیمیاییبارانكردنی هه‌ڵه‌بجه و بالیسان و ناوچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان ،هه‌مان پاساو بۆ ئه‌و كۆمه‌ڵكوژییه به‌كارهێرناوه. ئه‌م پاساوه له زۆر واڵتی دیكه‌ی عه‌ره‌بی و ئیسالمییدا خ��راپ ب�هك��اره��ێ�نراوه، ب�ه ه��ۆی �ه‌وه ن�هی��اران��ی خۆیانيان پێ له‌ناوبردووه. به‌یان :ئه‌ی له سه‌رده‌می پێشرتدا ره‌نگدانه‌وه‌ی خراپ به‌كارهێنانی چۆن بووه؟ د .مسته‌فا زه‌ڵمی :له سه‌رده‌مانی پێشرتیشدا منوونه ده‌بینین ،هه‌ندێ ل �ه زان��ای��ان��ی ئایینی كاتێ ب � ه گوێی فه‌رمانڕەواكانیان نه‌كردووه ،له‌و كاتانه‌ی كه زانیویانه فه‌رمانڕەواكه له فه‌رمانی خوای گهوره ده‌رچووه ،یان ئه‌و كاتانه‌ی زانایانی ئایینی ئااڵی ناڕەزایه‌تییان له دژی ك��اره چه‌وته‌كانی فه‌رمانڕەواكه هه‌ڵكردووه ،لێره‌دا به هه‌ڵگه‌ڕاوه له دینیان دان��اون ،منوونه‌ش وه‌ك ئه‌وه‌ی ح�ه‌ج��ج��اج ،ئ��ه‌و ت��ۆم�ه‌ت�هی دای��ه پاڵ سه‌عیدی ك��وڕی جوبه‌یر ،له كاتێكدا سه‌عید له ه �ه‌ره ئیاممه گه‌وره‌كانی تابیعین ب��وو ،هۆكاری ئه‌مه‌ش ته‌نها ناڕازیبوونی سه‌عید بوو له فه‌رمانڕەوایه‌تی عه‌بدومله‌لیكی كوڕی مه‌روان ،منوونه‌ی دیكه‌ش ئیامم سه‌یفه‌ددینی ئامه‌دی، دانه‌ری كتێبی (احكام االحكام يف أصول االحكام) ،هه‌روه‌ها ئیامم به‌لقینی و زانایانی دیكه خوا لێیان خۆش بێت. به‌یان :ئه‌ی له سه‌رده‌می ئێستادا چۆنه؟ د .مسته‌فا زه‌ڵمی :له سه‌رده‌می ئێستادا رێ��ك��خ�راوی تیرۆریستی له زۆر واڵت��دا ئه‌و ك��اره ئه‌نجام ده‌ده‌ن، منوونه‌ی ئه‌مه له عێراقیشدا هه‌یه ،له رێی ته‌قاندنه‌وه‌ی بۆمب و ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژكراو و هۆكاری دیكه‌ی كوشتنه‌وه، ژن‌و منداڵ‌و پیاو‌و پیر به ناوی به‌رگری له ئیسالم ،ده‌كرێنه قوربانی. ب �هی��ان :ده‌ك��رێ��ت بپرسین س�زای هه‌ڵگه‌ڕاوه له ئایین واته«مورته‌د» له قورئاندا چۆنه؟ د .مسته‌فا زه‌ڵمی :قورئانی پیرۆز سزای هه‌ڵگه‌ڕاوه له ئایینی بێزیان -مرتد غیر مفسد-ی له‌و سزایانه‌دا داناوه كه له رۆژی قیامه‌تدا وه‌رده‌گیرێن ،هیچ فه‌رمووده‌یه‌كی پێغه‌مبه‌ریش (دروودی
خوای له‌سه‌ر بێت) به‌دی ناكرێت ك ه فه‌رمان به كوشتنی كه‌سێك بكات ،ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ئایین هه‌ڵگه‌ڕاوه‌ته‌وه. ئه‌وه‌ی هاتووه له باره‌ی كوشتنی هه‌ڵگه‌ڕاوه له ئایین ،س�ه‌ب��اره‌ت به‌و كه‌سانه‌یه له ئایین هه‌ڵده‌گه‌ڕێنه‌وه و فه‌ساد و خراپه باڵوده‌كه‌نه‌وه پاش هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌یان ،وه‌ك خ��وای گهوره دهفهرموێتَ ( :يا أَ ُّيهَا ا َّل ِذينَ آ َمنُواْ َمن َي ْر َت َّد ِم ُنك ْم عَن ِدي ِن ِه َف َس ْو َف َي ْأ يِت ال ّل ُه ِب َق ْو ٍم ُي ِح ُّبه ُْم و ُي ِح ُّبو َن ُه أَ ِذ َّل ٍة ع ىََل ا ْل ُم ْؤ ِم ِن َ ني أَ ِع َّز ٍة اهدُ َ ون فيِ َس ِبيلِ ال ّل ِه ع ىََل ا ْل َكا ِف ِرينَ ُي َج ِ ولاَ َي َخا ُف َ ون لَ ْو َم َة لاَ ِئ ٍم َذلِ َك َف ْض ُل ال ّل ِه ّ َ ُ ؤاس ٌع َع ِل ٌيم) .يان لة ه ل وال ء ا ش ِ ُي ْؤ ِتي ِه َمن َي ُ ئايةت َييك ديكةدا فةرموويةيت( :ؤ َمن َي ْر َت ِد ْد ِم ُنك ْم عَن ِدي ِن ِه َف َي ُم ْت ؤهُ ؤ َكا ِف ٌر َف ُأ ْولَـ ِئ َك َح ِب َط ْت أَ ْعماَ ُله ُْم فيِ الدُّ ْن َيا ؤالاَ ِخ َر ِة ُؤأ ْولَـ ِئ َك اب النَّا ِر هُ ْم ِفيهَا َخالِدُ َ ون). أَ ْص َح ُ ب�هی��ان :هه‌ندێ ج��ار هه‌ڕەشه‌ی ك���وش�ت�ن ب���هك���ار ده‌ه���ێ�ن�رێ���ت بۆ په‌شیامنبوونه‌وه‌ی كه‌سه هه‌ڵگه‌ڕاوه‌كه له دین ،تا مسوڵامن ببێته‌وه ،بۆ ئه‌مه‌یان چی ده‌ڵێیت؟ د .مسته‌فا زه‌ڵمی :هه‌ڕەشه‌كردن له كه‌سی هه‌ڵگه‌ڕاوه له ئایین تا پاشگه‌ز ببێته‌وه و بگه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئاینی ئیسالم، پێچه‌وانه‌ی ده‌قه‌كانی قورئانی پیرۆزه، ِّين َقد له‌وانه ئایه‌تی (لاَ إِ ْك�� َرا َه فيِ الد ِ َّت َبينَّ َ ال ُّر ْشدُ ِمنَ ا ْل َغ ِّي) .چونكه وشه‌ی «إكراه» نه‌كیره‌ی واقیعه ل ه باری نه‌فیدا، به پێی كۆڕای زانایانی ئوصولی فیقهی، «إك���راه»زۆرك���ردن ل�ه نامسوڵامن بۆ موسڵامنبوون و زۆركردن له هه‌ڵگه‌ڕاوه له دی��ن بۆ گ � هڕان �ه‌وه س�ه‌ر دینه‌كه‌ی ده‌گرێته‌وه. زۆرك���ردن ل�ه‌س�ه‌ر ئایینداری له قورئانی پیرۆزدا ره‌تكراوه‌ته‌وه ،با ئه‌و زۆركردنه له الیه‌ن پێغه‌مبه‌رێكیشه‌وه بێت ،ئه‌وه‌تانێ قورئانی پیرۆز سه‌ركۆنه‌ی پێغه‌مبه‌ر (دروودی خوای له‌سه‌ربێ) ده‌كات ،كاتێ ویستی زۆر له كه‌سانێك بكات كه بهرژەوهندیی خۆیان پێش ئایین ده‌ویست ،له‌وباره‌یه‌وه خ��وای گهوره ده‌فه‌رموێت( :ولَ ْو َشا‌ء َر ُّب َك لاَ َمنَ َمن فيِ الاَ َ ْر ِض ُك ُّله ُْم َج ِميعاً أَ َفأَ َ َّاس نت ُت ْك ِر ُە الن َ َحتَّي َي ُكو ُنواْ ُم ْؤ ِم ِننيَ) .لێره‌دا هه‌مزه‌ی (أَ َفأَ َ َّاس) بۆ ئیستیفهامی نت ُت ْكرە الن َ ئینكارییه ،ئ��ه‌وه‌ش توندترین جۆری نه‌هیی سه‌ریحه. پ��اش��ان ه��ه‌ڕەش��هی ك��وش�تن له‌و كه‌سه‌ی له ئایین هه‌ڵگه‌ڕاوه‌ته‌وه و نه‌گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ سه‌ر ئایینی ئیسالم ،به ڕاستی ده‌یكاته كه‌سێكی مونافیق، رووك��ه‌ش��هك��هی پ��ێ��چ�هوان�هی ناخیه‌تی ،له رووك���ه‌ش���دا
وه‌ك تاكێكی مسوڵامن خۆی ده‌نوێنێت، كه دروشمه ئایینییه‌كان جێبه‌جێ ده‌كات له پێناوی پاراستنی بهرژەوهندیی كه‌سی، جه‌سته‌یی و ماددیی خۆیدا ،ئاشكرایه كه مرۆڤی مونافیق له نێو مسوڵامناندا زۆر مه‌ترسیدارتره له‌و كه‌سه‌ی به ناخ و رووكه‌ش نامسوڵامنه .منوونه‌ی ئه‌مه‌ش مێژوو پێامن ده‌ڵێت ،هۆكاری سه‌ره‌كیی سه‌رنه‌كه‌وتنی مسوڵامنان له جه‌نگی ئوحوددا ،هه‌بوونی هه‌ندێ مونافیق بوو له نێو به‌شداربووانی جه‌نگه‌كه‌دا. پاشان فه‌رمانكردن به كوشتنی م��ورت�ه‌دێ��ك ك�ه ف�ه‌س��اد ل�ه‌س�ه‌ر زه‌وی باڵونه‌كاته‌وه ،فه‌رمانێكه خوا فه‌رمانی وای نه‌كردووه ،پێغه‌مبه‌ریش (دروودی خ��وای ل �ه‌س �ه‌ر بێت) ل � ه ژی��ان��ی��دا بۆ یه‌كجاریش ئه‌نجامی نه‌داوه. ب��ا وردب��ی��ن��ه‌وه ،دزی و زی��ن��ا و تاوانه‌كانی دیكه ،قورئانی پیرۆز سزا دنیاییه‌كانیانی دیاری كردووه ،باشه بۆچی بێده‌نگ ب��ووه له كوشتنی مورته‌دێك ته‌نها له‌به‌ر مورته‌دبوونی ،ئه‌گه‌ر ئه‌مه ئه‌سڵێكی هه‌بووایه؟ كوشتنی م��ورت�ه‌دێ��ك ك�ه فه‌ساد له‌سه‌ر زه‌ویدا باڵوناكاته‌وه ،رێنامییه‌كانی ئیسالم ده‌شێوێنێت و ده‌یبه‌ستێته‌وه ب � ه ئ��ی��ره��اب �ه‌وه ،ئ���ه‌و ئ��ام��اژەی�ه‌ش��ی لێده‌كه‌وێته‌و ه كه مسوڵامنان به زه‌بری شمشێر ب��ااڵده‌س��ت ب���وون ،ل � ه زۆر واڵتی جیهاندا ،له كاتێكدا كه ئیسالم به ه��ۆی بنه‌ماكانی دادپ����ه‌روه‌ری و ئازادییه ئایینییه‌كانی ،مافپێدانی ته‌واوی هه‌رتاكێك‌و دانانی ته‌قوا‌و كاری به‌سوود بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی ،وه‌ك پێوه‌ری چاكرتین ب�ڵاوب��ووه‌وه و باڵوده‌بێته‌وه، هه‌روه‌ك له قورئانی پیرۆزدا هاتووه ( َيا َّاس إِ َّنا َخ َل ْقنَا ُكم ِّمن َذ َك ٍر ُوأن َثي أَ ُّيهَا الن ُ وج َع ْلنَا ُك ْم ُش ُعوباً و َق َبا ِئ َل لِ َت َعا َر ُفوا إِ َّن َ أَ ْك َر َم ُك ْم ِعن َد ال َّل ِه أَ ْت َقا ُك ْم إِ َّن ال َّل َه َع ِل ٌيم َخ ِب ٌري) ،مه‌به‌ستیش له ته‌قوا وزه‌ی رۆحییه ك ه هانی مرۆڤ ده‌دات ئه‌و كاره چاكانه ئه‌نجام ب��دات ،كه خوا پێیان رازییه و سوودیان بۆ مرۆڤایه‌تی هه‌یه. له قورئانی پیرۆزدا زۆر ئایه‌ت هه‌ن مافی هه‌ڵبژاردن ده‌ده‌نه ده‌ست مرۆڤ، ل �ه‌وه‌ی كه مسوڵامن ببێت ،یان هه‌ر ئایینێكی دیكه كه به ئیراده‌ی ئازادی خ��ۆی هه‌ڵیده‌بژێرێت ،منوونه‌ی ئه‌و ئایه‌تانه‌ش خوای گ�ه‌وره ده‌فه‌رموێت: (و ُقلِ ا ْل َحقُّ ِمن َّر ِّب ُك ْم َف َمن َشا‌ء َف ْل ُي ْؤ ِمن و َمن َشا‌ء َف ْل َي ْك ُف ْر). تێبینی :ئه‌م دیامنه‌ی ه پاش وه‌رگرتنی رازامه‌ندی دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمی له شێوه‌ی دیامنه داڕێژراوه‌ته‌وه ،ئه‌ویش به‌هۆی نه‌بوونی ده‌رفه‌ت بۆ سازدانی دی�مان �ه ل��ه‌م ك��ات �ه‌دا له‌گه‌ڵ به‌ڕێزیان.
كورد به‌رده‌وام له نه‌یاره‌كانى زیاتر پابه‌ند بووه ب ه ئیسالمه‌وه
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
ئارام قادر*
گه‌ر دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێم كارابن ،چی رووده‌دات؟! زۆرب �هی هاوواڵتیانی كوردستان گله‌یی و ره‌خنه‌یان هه‌ی ه و س�ه‌دان نیشانه‌ی پرسیار ل ه الیان دروست بووه ،بۆچی پ هرله‌مان كارا نیی ه و ناتوانێت ب ه رۆڵی چاودێری و به‌دواداچوونی كاره‌كانی حكومه‌ت هه‌ستێت و وه‌ك پێویست نه‌یتوانیو ه یاسا ده‌ربكات و بۆشایی ه یاساییه‌كان نه‌هێڵێت؟ بۆچی دادگاكان ناتوانن رۆڵی خۆیان ببینن و دادگه‌ری بچه‌سپێنن؟ بۆچی حكومه‌ت ناتوانێت كێشه‌كانی خه‌ڵكی چاره‌سه‌ر بكات ،ك ه رۆژ نییه داخوازی و گردبوونه‌و ه و مانگرتن ئه‌نجام نه‌درێت؟ ل ه كاتێكدا كوردستان كێشه‌ی ئابووری و داهاتی نییه ،ك ه زۆربه‌ی واڵتان ب ه هۆی نه‌داری و نه‌بوونی داهاته‌وه ،كێش ه و قه‌یرانیان بۆ دروست ده‌بێت .ئایا ئه‌م ه ب ه هۆی ئه‌وه‌وه‌ی ه ك ه سه‌ركرد ه سیاسی و حكومییه‌كانی هه‌رێم چاره‌سه‌ری كێشه‌كان نازانن؟ یان نه‌خش ه و پالنی مۆدێرنیان له‌ال نییه؟ یان كێشه‌كان ئه‌وه‌ند ه گه‌وره‌ن ك ه بۆیان چاره‌سه‌ر ناكرێت؟ سه‌ركرد ه سیاسییه‌كانی هه‌رێم شار‌هزای زۆربه‌ی واڵتانی دنیان و چاك د هزانن واڵتان چۆن به‌ره‌وپێش هه‌نگاویان هه‌ڵگرتووه! حكومه‌ت و پ هرله‌مان و داموده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كانی تر ب ه ه هزاره‌ها راوێژكار و شاره‌زیان بۆ دامه‌زراو ه و كێشه‌ی راوێژكاریشامن نییه! زۆرێك ل ه فه‌رمانب هرانی داموده‌زگاكانی هه‌رێم ل ه ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم ،یان ل ه ناوه‌وه ،خولی زۆر پێشكه‌وتوویان بینیو ه و پالنی باشیان هه‌ی ه بۆ چاكکردنی بارودۆخی كوردستان!! لێره‌و ه بۆمان روون ده‌بێته‌و ه ك ه هیچ له‌مپه‌رێك نیی ه ل ه رێگه‌ی ئه‌وه‌دا كێشه‌كانی هه‌رێمی كوردستان چاره‌سه‌ر بكرێن ،چ كێشه‌ی ئیداری بێت ،یان كێشه‌كانی په‌روه‌رده و سیسته‌می به‌ڕێوه‌بردن و ...هتد ،ئه‌ی ده‌بێت نهێنی و فه‌لسه‌فه‌ی ئه‌و ه چی بێت ك هوا خۆمان رزگار ناكه‌ین ل ه كێشه‌كان؟! راست ه ئه‌م ه كێشه‌ی ه ل ه رووی واقعییه‌وه ،به‌اڵم خێری هه‌ندێكی تری تێدایه؟ هۆكاره‌كه‌شی ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌م ه هونه‌ری سیاسه‌ت ه و هونه‌ری به‌ڕێوه‌بردنی ملمالنێكان ه بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی تاك و خێزان و حیزب ،گه‌ر دامه‌زراوه‌كان كارا بن و كاره‌كانیان له‌سه‌ر سیسته‌م بڕوات ،ئ هوا هاوواڵتی ئیشی ب ه حیزب نامێنێت و خه‌ڵكی رووده‌كه‌ن ه دامه‌زراو ه فه‌رمییه‌كان ،بۆ دامه‌رزاندن و مووچ ه و زه‌وی وه‌رگرتن و بهرژەوهندییهكانی رۆژانه‌یان ،هاوواڵتیان ب ه شێوه‌یه‌كی ئاسایی رووده‌كه‌ن ه دامه‌زراوه‌كان و پێویستیان به‌و ه نابێت روو ل ه باره‌گا حیزبییه‌كان بكه‌ن و خزمایه‌تیی حیزبایه‌تی و خاترانه كه‌مده‌بێته‌و ه و یاسا سه‌روه‌ر ده‌بێت و خه‌ڵكی پێویستیان به‌وه‌ش نابێت ل ه پێناوی زه‌وی و مووچه ،دامه‌زراندندا ده‌نگ و هه‌ڵوێستی خۆیان بگۆڕن ،به‌ڵكو ئه‌وكات له‌سه‌ر بنه‌مای هه‌ڵوێستی حیزبه‌كان ل ه ده‌سه‌اڵت و چۆنێتیی خزمه‌تیان ب ه خه‌ڵك و نیشتامن ،هه‌ڵوێستی تاكه‌كان ده‌گۆڕدرێت ،ئه‌گه‌ر كار به‌مشێوه‌یه‌ش بڕوات ،نه‌خشه‌ی سیاسی ل ه كوردستان ل ه هه‌موو هه‌ڵبژاردنێكدا ده‌گۆڕێت و ئاڵوگۆڕی ده‌سه‌اڵت زۆر ب ه ئاسانی رووده‌دات و ده‌سه‌اڵت نامێنێته‌و ه ل ه ده‌ست حیزبێكی دیاریكراودا ،ئه‌مه‌ش له‌گه‌ڵ بهرژەوهندیی حیزبه بااڵده‌سته‌كانی ئه‌مڕۆی كوردستان ناگونجێت ،به‌ڵكو ده‌بێت ئاڕاسته‌كان ب ه جۆرێك بن كه ده‌رئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن و ملمالن ێ سیاسییه‌كان هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاو ه دیار بێت چۆن ه و چی ده‌بێت!! * ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان.
Reklam
political general Newspaper
Tuesday, No.13 First Year, Dec 11, 2012