که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 1شەممە /5 0شەممە ـ 5که‌رکوک /٣شەممە /4 12شەممە /5 10شەممە 2 هه‌ولێر /٣شەممە /4 107شەممە /5 81شەممە 4ـ 4سلێمانی /٣شەممە /4 74شەممە /5 70شەممە ـ 29دهۆک ـ2 2 8 ـ17 ـ8 ـ2
بایی ( )750دینارە
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
س��ه‌ره‌ڕای بوونی ژماره‌یه‌كی زۆری ك��وردى فەیلی له به‌غدا ،ب �ه‌اڵم لە هه‌ڵبژاردنه‌كاندا كورد ده‌نگێكی ئه‌وتۆ به‌ده‌ست ناهێنێ ،په‌رله‌مانتارێك هۆكاره‌كه‌ی بۆ كه‌مته‌رخه‌ميی پارتی و یه‌كێتی ده‌گه‌ڕێنێته‌وه. ل .پەیجور
سه‌رۆكی كۆڕبه‌ندی هزری ئیسالمی: خۆپیشاندانەکانى عێراق، خۆپیشاندانی سوننه‌ن ل ه دژی شیعە ل .گفتوگۆ
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)17سێشەممە ،2013/1/8ساڵی یەکەم
بیروڕا
چۆن گه‌الن چه‌واش ه ده‌كرێن؟
12 وەرزش
بالۆتێلی بۆ هاوشانی كاڤانی
Tuesday, No, 17 First Year, Jan. 8, 2013
www.bayanpress.net
به‌رپرسێكی یه‌كێتی :هۆكاره‌كانی جیابوونه‌وه‌ی گۆڕان و یه‌كێتی هه‌ر ماون
گۆڕان :خۆمان به به‌دیلی یه‌كێتی و پارتی ده‌زانین
«بارزانی گیراوه عه‌ره‌به‌كان ئازاد ده‌كات»
به‌یان .تایبه‌ت غ��ان��م ئه‌لعابید ،وته‌بێژی خۆپیشاندانه‌كانی ش��اری موسڵ، تایبه‌ت ب �ه (ب��هی��ان) رایگه‌یاند «داوای�����ه‌ك��م��ان ل���ه ن����او دڵ��ی ئاڕاسته‌ی خۆپیشاندانه‌كانه‌وه به‌ڕێز مه‌سعود ب��ارزان��ی ك��ردووه ب �ه مه‌به‌ستی ئ��ازادك��ردن��ی ئهو ده‌س��ت��گ��ی��رك �راوه ع �ه‌ره‌ب��ان �هی له زیندانه‌كانی هه‌رێمدان» ،ناوبراو وت��ی��ش��ی «چ��ه‌ن��د ه �ه‌واڵ��ێ��ك�مان پێگه‌یشتووه كه بارزانی ره‌زامه‌ندیی نیشانداوه له‌سه‌ر داواك��ه‌م��ان و گیراوه عه‌ره‌به‌كان ئازاد ده‌كات». غانم ئه‌لعابید س�ه‌ب��اره‌ت به ئهو داوایه‌شی باس له دروستكردنی هه‌رێمێك بۆ سوننه‌كان ده‌ك��ات، رایگه‌یاند «ئێمه داوای هه‌رێم ب��ۆ س��ون��ن�ه‌ك��ان ن��اك �هی��ن و ئ��ه‌وه ره‌تده‌كه‌ینه‌وه».
8 کۆمەاڵیەتى
ژنان زیاتر نه‌زۆكیی پیاوانیان قبوڵ كردووه
10
محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم سه‌ركرده‌ی دیاری بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان .فۆتۆگۆاف :محەمەد جەمال
به‌یان .تایبه‌ت
%10ی دانیشتووانی كه‌ركووك تووشبووی تاالسیمان شڤان جه‌باری .كه‌ركووك به‌پێی ئامارێك ك ه ب ه (به‌یان) گ�هی��ش��ت��ووه%10 ،ی دانیشتووانی كه‌ركووك تووشی تاالسیام بوون. دكتۆر ئامانج محه‌مه‌د ،سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی تاالسیامی كه‌ركووك ،ئاماری تووشبووانی بۆ (به‌یان) خست ه ڕوو «ل ه ئێستادا ل ه شاری كه‌ركووك 500 ت��ووش��ب��وو ه �هی �ه250 ،ی ل � ه ج��ۆری گه‌وره‌ی ه و 150شی ل ه جۆری مامناوه‌نده و 100كه‌سیش ل� ه ج��ۆری سووكه، به‌پێی ئامارێكی كۆمه‌ڵه‌ی تاالسیامی كه‌ركووكیش %10ی دانیشتووانی كه‌ركووك تووشبووی تاالسیامن و ناویان ل ه تووشبووه‌كاندا تۆمار نه‌كراوه». ب��اوك��ی مناڵێكی ت��ووش��ب��ووی ت��االس��ی�ماش ڕایگەیاند «ج��ار هه‌یه منداڵه‌كه‌م خوێنی كه‌مده‌بێته‌و ه و ده‌ستناكه‌وێت ،ئه‌گه‌ر یه‌ك بوتڵ ب ه 10 ملیۆن دینار هەبێت ،ده‌یكڕم».
له دوو گفتوگۆی تایبه‌تی (به‌یان) دا ،ه �ه‌ری �ه‌ك ل�ه محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم سه‌ركرده‌ی دیاری بزووتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان و ن��ازم ده‌ب���اغ ،یه‌كێک له سه‌ركرده دیاره‌كانی یه‌كێتی و نزیك له تاڵه‌بانی ،باس له په‌یوه‌ندییه‌كانی ئهو دوو الیه‌نه له دوای تاڵه‌بانی و جێگرتنه‌وه‌ی پۆسته‌كه‌ی ده‌كه‌ن. نازم ده‌باغ به (به‌یان)ی راگه‌یاند
«كاك نه‌وشیروان له یه‌كێتی جیابووه‌ته‌و ه و خ��اوه‌ن��ی رێكخستنی خ��ۆی�ه‌ت��ی ،له هه‌موو قۆناغه‌كانی ئاینده‌دا هۆكاره‌كانی جیابوونه‌وه الی ئ �هوان و هه‌روه‌ها له ناو یه‌كێتیشدا ماونه‌ته‌وه ،ده‌كرێت زیاتر هاوپه‌یامن بین له‌بری یه‌كگرتنه‌وه» .الی خۆشیه‌وه محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم سه‌باره‌ت به ئاینده‌ی گۆڕان پاش تاڵه‌بانی ،كه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی ده‌بنه‌وه به یه‌ك ،یان ده‌بنه به‌دیلی ئهو حیزبه؟ بۆ (به‌یان) رایگه‌یاند «ئێمه خۆمان به به‌دیلی هه‌ردوو حزبی ده‌سه‌اڵت
ده‌زان���ی���ن» ،ه����ه‌روه‌ك وتیشی «ح �ه‌ز ناكه‌ین هه‌میشه ئۆپۆزسیۆن بین ،ئێمه به‌رنامه‌یه‌كی خۆمان هه‌یه و ده‌مانه‌وێت له ڕێگه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه ببینه ده‌سه‌اڵت و ئهو به‌رنامه‌یه جێبه‌جێ بكه‌ین». محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم سه‌باره‌ت ب��ه چ��اره‌ن��ووس��ی «ڕێككه‌وتننامه‌ی ده‌باشان»یش رایگه‌یاند «ته‌ندروستیی مام جه‌الل كاریگه‌ریی زۆری ده‌بێت له‌سه‌ر بارودۆخی یه‌كێتی ،كۆبوونه‌وه‌ی ده‌باشان كرا و دوو لیژنه‌ی لێ پێكهێرنا ،لیژنه‌یه‌كیان
بۆ كاروباری سیاسیی ،ئه‌وی دیكه‌ش بۆ مه‌سه‌له‌ی ده‌ستوور و یاساكانی په‌رله‌مان ،تا ئێستا هیچی لێ جێبه‌جێ نه‌كراوه». جێگه‌ی باسه ئه‌وه‌ی له لێدوانی ب�ه‌رپ��رس��ان��ی یه‌كێتیی نیشتامنی ده‌خوێندرێته‌وه ،ئ �هوان به گشتی خ��ۆش��ح��اڵ ن��ی��ن ب��ه گ���هڕان���ه‌وه‌ی نه‌وشیروان موسته‌فاى رێكخه‌ری بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بۆ ناو حزبه‌كه‌یان و بوونی به سكرتێری ئهو حیزبه.
جیاوازی ل ه بڕوانامه‌ی ماسته‌ر و دكتۆرای هه‌ولێر و سلێمانیدا ده‌كرێت به‌یان .تایبه‌ت هه‌ڵگرانی بڕوانامه‌ی ماسته‌ر و دكتۆرا ل ه هه‌ولێر و سلێامنی ،جیاوازییان له‌نێواندا ده‌كرێت ل ه پێدانی ن��ازن��اوی زانستی و مافه‌كانیان ،ئه‌ندامێكی سكرتاریه‌تی یه‌كێتیی مامۆستایانیش ئهو جیاوازیی ه ب ه بێپالنیی حكومه‌ت د هزانێت. ئه‌بوبه‌كر محه‌مه‌د ،ك ه ماوه‌ی دوو ساڵه هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی ماسته‌ر‌ه و مامۆستای
قوتابخانه‌ی ه ل ه سنووری سلێامنی ،وتی «تا ئێستا هیچ حسابێك بۆ بڕوانامه‌كه‌م نه‌كراوه ل ه ڕووی نازناوی زانستی و پله‌وه» ،ناوبراو وتیشی «هاوئاسته‌كامنان ل ه هه‌ولێر هه‌موو حسابێك بۆ بڕوانامه‌كانیان ك �راوه ،به‌اڵم ئه‌وانه‌ی ل ه سنوری سلێامنین ،چه‌ند جارێك ل ه رێگه‌ی په‌روه‌رده‌كانی خۆمانه‌و ه داوای ئهو مافه‌مان كردووه ،ب ه داخه‌و ه تا ئێستا هیچامن بۆ نه‌كراوه ،داواكه‌مان گه‌یاندووه‌ته پ هرله‌مانیش».
مامۆستا عه‌بدولواحید ،ئه‌ندامی سكرتاریه‌تی یه‌كێتیی مامۆستایانی كوردستان ،بۆ (به‌یان) رایگه‌یاند «ل ه مانگی 2011/7و ه هیچ شتێك نه‌كراوه ،ئهو ه راسته ل ه هه‌ولێر هه‌ندێك كراوه ،ئهو ه الدان بووه ل ه ڕێنامیی» .ناوبراو وتیشی «هه‌ركات ئهو رێنامییان ه بێن ،جێبه‌جێیان ده‌كه‌ین». ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی داكۆكیكردن ل ه مافی مامۆستایان ل ه یه‌كێتیی مامۆستایان ،وتی «ئهو ه بێپالنیی حكومه‌تی
هه‌رێم ده‌رده‌خ��ات ،ده‌یسه‌ملێنێت ك ه تا ئێستا دووئ��ی��داره‌ی��ی هه‌ی ه ل ه هه‌رێمی كوردستاندا». سه‌عد خالید ،وه‌زی��ری حكومه‌ت بۆ كاروباری پ هرله‌مان ،ب ه (به‌یان)ی راگه‌یاند «ئێستا الیه‌ن ه په‌یوه‌ندیداره‌كان خه‌ریكی ئ��ه‌وه‌ن یاسای پێدانی ن��ازن��اوی زانستی گشتاندنی بۆ بكه‌ن به‌سه‌ر و هزاره‌ته‌كاندا، ئه‌وكات ه و هزاره‌ته‌كان كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ن بۆ جێبه‌جێكردن».
له چه‌مچه‌ماڵ 450ته‌ن ده‌رمان و كه‌لوپه‌ل له ناو ده‌برێن به‌یان .تایبه‌ت ل��ه م����اوه‌ی ه �ه‌ش��ت مانگی ڕاب���ردوودا له الی �ه‌ن تیمه‌كانی له ناوبردنی كه‌لوپه‌لی ماوه‌به‌سه‌رچوو له چه‌مچه‌ماڵ ،ده‌ست به‌سه‌ر 450 ته‌ن ده‌رم��ان و كه‌لوپه‌لی نه‌شیاودا گیراوه و له‌ناوبراون. سه‌رچاوه‌یه‌ك له به‌شی كۆنرتۆڵی جۆریی چه‌مچه‌ماڵ به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ل�ه هه‌ڵمه‌تێكی گ�هڕان و پشكنینی تیمه‌كانی له‌ناوبردنی كه‌لوپه‌لی ب �ه‌س �ه‌رچ��وو ل �ه ش��اری چ�ه‌م��چ�ه‌م��اڵ ،ل �ه م���اوه‌ی هه‌شت مانگی ڕاب���ردوودا ت��وان�راوه ده‌ست به‌سه‌ر 450ته‌ن ده‌رمان و كه‌لوپه‌لی ماوه‌به‌سه‌رچوودا بگیرێت و له‌ناو بربێت». س��ه‌رچ��اوه‌ك��ه وت��ی��ش��ی «ل��ه‌و ده‌رمانانه‌ی كه ده‌ستیان به‌سه‌ردا گیراوه ،ده‌رمانی سێكسی و نه‌خۆشیی درێژخایه‌ن و ده‌رمانی بێهۆشكه‌ریان تێدا بووه».
3 ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
باس له یه‌كێتیی دوای نه‌خۆشكه‌وتنی تاڵه‌بانی ده‌كات
نازم ده‌باغ :هۆكاره‌كانی جیابوونه‌وه‌ی گۆڕان و یه‌كێتی هه‌ر ماون دیدار :فه‌رمان ڕەشاد ن��ازم ده‌ب���اغ ،ئه‌ندامی پێشووی سه‌ركردایه‌تی و یه‌كێك له سه‌ركرده دی��اره‌ك��ان��ی یه‌كێتی ب��ووه له شاخدا، هه‌میشه به كه‌سێكی نزیك له جه‌الل تاڵه‌بانی ئاماژەی بۆ كراوه ،سه‌رپه‌رشتیی پ��رۆژەی نووسینه‌وه‌ی بیره‌وه‌رییه‌كانی مام جه‌اللی كرد ،كه دواتر له‌سه‌ر بڕیاری خودی مام جه‌الل باڵوكردنه‌وه‌یان ڕاگیرا، ناوبراو ئێستا نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێمه له تاران ،له‌م دیداره‌ی (به‌یان)دا باس له یه‌كێتیی دوای نه‌خۆشكه‌وتنی مام جه‌الل ده‌كات. به‌یان :دوای نه‌خۆشییه‌كه‌ی مام جه‌الل ،بۆچوونت له‌سه‌ر دۆخی ناوخۆی یه‌كێتی و ئهو هه‌وااڵنه‌ی باس له ناكۆكی له مه‌كته‌بی سیاسی ده‌كه‌ن ،چییه؟ ن���ازم ده‌ب�����اغ :ب���ارودۆخ���ی ن��او یه‌كێتی باشه و پێموایه هه‌موو ئه‌ندام و س�ه‌رك��رده‌ك��ان��ی یه‌كێتی ل�ه ئاستی به‌رپرسیارێتیی مێژوویی خۆیاندا بن، شایسته به‌و هه‌موو سه‌روه‌رییانه‌ی له رۆژانی ژیانی خه‌باتدا هه‌یانبووه ،جارێكی تر سه‌ملاندیان تێكۆشه‌ر و له‌خۆبوردوون و هه‌موو ئه‌وانه‌ی پێچه‌وانه‌ن ،ناڕاسته. په‌یامی به‌نده وه‌ك��و ئه‌ندامێكی ئه‌م رێكخستنه ،به‌رده‌وامبوون له پاراستنی یه‌كێتیی ناو یه‌كێتییه ،تا به ته‌واوی ئامانج و داخوازییه‌كانی كورد جێبه‌جێ ده‌بێت. به‌یان :ده‌گوترێ یه‌كێتی له ئێستادا به ته‌واوی له قۆناغی دوای مام جه‌اللدایه و پێویسته ئهو واقیعه قبوڵ بكات و خۆی بۆ ئاماده بكات؟ نازم ده‌ب��اغ :پێموایه یه‌كێتی چ له
ئێستا ،چ له داهاتوو و رابردووش هه‌مووی یه‌ك قۆناغه ،ئه‌ویش رێبازی كوردایه‌تییه، كه به‌ڕێز مام جه‌الل رابه‌ری بووه. به‌یان :ئه‌گه‌ر به‌هۆی به‌رده‌وامیی نه‌خۆشییه‌كه‌یه‌وه ،تاڵه‌بانی نه‌توانێ ب �ه‌رده‌وام بێت له سكرتێری ،پێت وایه یه‌كێتی سه‌ركه‌وتوو ده‌ب��ێ له دانانی سكرتێرێكی نوێ؟ ده‌بێ ئهو مه‌رجه چی بێت كه پێویسته له سكرتێری داهاتوودا هه‌بێت؟ نازم ده‌باغ :یه‌كێتی خاوه‌ن په‌یڕەو و پرۆگرامه و خاوه‌نی سه‌روه‌رییه‌كی زۆره له سایه‌ی راب هرایه‌تی به‌ڕێز مام جه‌الل و هه‌موو ئهو سه‌ركردانه‌ی رۆڵیان هه‌بووه له سه‌روه‌رییه‌كانی یه‌كێتی ،له هه‌موو بارودۆخێكدا توانای هه‌ڵسانه‌وه و به‌رده‌وامبوونی هه‌بووه ،واته له كۆنگره ده‌كرێت ئهو كه‌سه دی��اری بكرێت بۆ سكرتێری گشتی ،هه‌تا ئه‌گه‌ر به‌ڕێز مام جه‌الل ئاماده‌ش بێت ،دیاره مه‌رجه‌كان مه‌رجی ئه‌ندامێتییه له ناو یه‌كێتی به‌پێی په‌یڕەوی ناوخۆ ،ئومێد ده‌ك �ه‌م به‌ڕێز مام جه‌الل به ته‌ندروستیی باشه‌وه له كۆنگره‌ی داهاتوودا به‌شدار بێت. ب �هی��ان :وه‌ك س��ه‌رك��رده‌ی��ه‌ك كه مێژوویه‌كت له‌گه‌ڵ یه‌كێتی هه‌یه ،پێتوایه كام سه‌ركرده‌ی ئێستای یه‌كێتی گونجاوه بۆ ئه‌وه‌ی له ئایینده‌دا جێی مام جه‌الل بگرێته‌وه؟ ن��ازم ده‌ب���اغ :پێموایه زووه لێره ناوی كه‌سێك بهێنین بۆ جێگره‌وه ،جگه له‌وانه‌ی ئێستا كه به‌پێی په‌یڕەوی ناوخۆ جێگری یه‌كه‌م و دووه‌می سكرتێری گشتی یه‌كێتین ،دیاره هه‌موو ئه‌ندامێك به‌پێی په‌یڕەو شایسته‌یه ،له كۆنگره‌ش بڕیار
قه‌شه‌ی كه‌نیسه‌ی قیبتی:
ئیسالم میسری رزگار كرد به‌یان .ئەلوەتەن له دیدارێكدا ك ه رۆژنامه‌ی (ئ �ه‌ل��وه‌ت �ه‌ن)ی میرسی له‌گه‌ڵیدا ئه‌نجامیداوه ،ئه‌نبا موسا ،قه‌شه‌ی كه‌نیسه‌ی قیبتی لە میرس ،دیدو تێڕوانینی خۆی ده‌رباره‌ی مێژوو و دۆخی سیاسیی میرس‌و پێكه‌وه‌ژیانی قیبتی و موسڵامنان و ئیسالم ده‌خاته‌ڕوو ،ئهو كه‌ناوی راسته‌قینه‌ی (ئیمیل عه‌زیز جه‌رجیس)ە ،كۆلێجی پزیشكیی ت��ه‌واو ك���ردووه ،پاشان بواری ئایینی خوێندووه و بووه‌ته ئه‌سقه‌ف. له وه‌اڵمی پرسیارێكدا سه‌باره‌ت به ناوبردنی ئیسالم به رزگاركه‌ری میرس ،قه‌شه موسا ده‌ڵ��ێ��ت «به هۆی فه‌تحی ئیسالمییه‌وه میرس له داگیركه‌ری رۆم رزگاری بوو ،ئه‌وه‌ش راستییه‌كی مێژووییه ،رۆمه‌كان پاپای كه‌نیسه‌ی ئه‌رسه‌دۆكسیان دوورخ��س��ت��ب��ووه‌وه ،ب �ه‌اڵم عه‌مری كوڕی عاس گێڕایه‌وه». قیبتییه‌كان م��ێ��ژووی�ه‌ك��ی دێرینیان ل�ه م��ی�سردا ه�هی�ه ،به گ��وێ��ره‌ی ه�ه‌ن��دێ��ك س��ه‌رچ��اوه‌ی نافه‌رمی له ساڵی ،2012رێ��ژەی ()%5ی ژم��اره‌ی دانیشتوانی ئهو واڵته پێكدێنن ،هه‌ندێك الیه‌ن باس له‌وه ده‌كه‌ن له‌وانه‌یه له ئاینده‌دا
الیه‌نه ئیسالمییه‌كان ئهو كه‌مینه‌ی ه بچه‌وسێننه‌وه ،ب�ه‌اڵم قه‌شه موسا ل �ه‌و دی���داره رۆژنامه‌نووسییه‌دا ده‌ڵێت « ئه‌وه‌ی قیبتی و كه‌نیسه دڵنیا ده‌كاته‌وه گره‌نتی مێژووییه، زۆرینه‌ی موسڵامنان به درێژایی مێژوو باوه‌شیان بۆ قیبتییه‌كان كردۆته‌وه ،ئیسالمییه‌كانیش مه‌یلیان به‌الی كۆده‌نگیی نیشتامنیدایه ،نه‌ك چه‌وساندنه‌وه ،رسوشتی ئیسالمیش له میرس میانڕەوی و دی��ال��ۆگ و كارلێكه». ده‌رباره‌ی لێدوانی هه‌ندێك له سه‌له‌فییه‌كانی میرسیش سه‌باره‌ت به مه‌سیحییه‌كان ،ئهو قه‌شه‌یه ده‌ڵێت «ئه‌وه‌ی هه‌ندێك له سه‌له‌فییه‌كان ده‌یڵێن ،تازه نییه ،ئه‌وانه‌ی ئهو جۆره قسانه ده‌كه‌ن كه‌مینه‌یه‌كی بچووكن، به‌ر له مه‌سیحییه‌كان موسڵامنه‌كان ره‌تیانكرده‌وه ،ئێمه هیچ ناكه‌ین له ب هرانبه‌ر ئه‌واندا ،چونكه كه‌سێك نییه حیجاب به‌سه‌ر قیبتییه‌كاندا بسه‌پێنێت ،دینێكی لێبورده هه‌یه ناوی ئیسالمه ،قه‌باره‌ی گه‌وره‌یه، ئیسالمییه راسته‌قینه‌كان وه‌اڵمی سه‌له‌فییه‌كان ده‌ده‌ن�����ه‌وه ،كه ئیسالم میانڕەو و لێبورده‌یه ،هیچ كێشه‌یه‌كامن له‌گه‌ڵ سه‌له‌فییه‌كاندا نییه و ئ �هوان به مه‌ترسی نابینم، چونكه جه‌وهه‌ریان میانڕەوییه».
ده‌درێت ،كێ ده‌نگی شایسته بهێنێت ئهو ده‌بێت. به‌یان :باس له‌وه ده‌كرێت كه داوا له نه‌وشیروان مسته‌فا كراوه تا بگه‌ڕێته‌وه و ببێته سكرتێری یه‌كێتی ،له‌مڕووه‌وه بۆچوونت چییه؟ نازم ده‌باغ :به‌ڕێز كاك نه‌وشیروان وه‌كو تێكۆشه‌رێك و خاوه‌ن رابردوو له ناو سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی ،له یه‌كێتی جیابووه‌ته‌وه و خاوه‌نی رێكخستنی خۆیه‌تی ،پێموایه له هه‌موو قۆناغه‌كانی ئ��ای��ن��ده‌دا ه��ۆك��اره‌ك��ان��ی جیابوونه‌وه الی ئ �هوان و هه‌روه‌ها له ناو یه‌كێتی ماونه‌ته‌وه و ده‌كرێت زیاتر هاوپه‌یامن بین له بری یه‌كگرتنه‌وه. به‌یان :ده‌گ��وت��رێ پارتی زیاتر له یه‌كێتی نزیكـده‌بێته‌وه ،ب �ه‌و پێیه‌ی هه‌ست ده‌كات ئه‌گه‌ری زۆره یه‌كێتی و گۆڕان زۆر نزیك ببنه‌وه ،پێتوایه پێویسته یه‌كێتی ب���ه‌رده‌وام بێ له ڕێكه‌وتنی سرتاتیژی؟ نازم ده‌باغ :په‌یوه‌ندییه‌كانی یه‌كێتی و پارتی به‌پێی رێكه‌وتنێكی سرتاتیجییه، ئهو مه‌رجانه‌ی هاتنه كایه‌وه ،پێموایه م��اون ،بۆیه له به‌رژەوه‌ندیی ك��ورد و خه‌ڵكی عێراقدایه ئهو هاوپه‌یامنییه به‌رده‌وام بێت ،دیاره ئه‌وه‌ش هیچ ته‌بایی و برایه‌تییه‌ك له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌كانی دیكه‌ی كوردستانی و عێراقی ره‌تناكاته‌وه ،بۆیه ئه‌مڕۆكه تاكه زام��ن بۆ ئاینده‌ی كورد ته‌بایی هه‌موو هێزه كوردستانییه‌كانه و رێگه نه‌ده‌ین نه‌یاره‌كامنان سوود له‌وه وه‌ربگرن. به‌یان :به‌هۆی فره‌سه‌ركرده‌یی له یه‌كێتیدا ،هه‌ندێك پێیانوایه زه‌حمه‌ته
دوای مام جه‌الل یه‌كێتی به‌و شێوه‌یه‌ی ئێستا مبێنێت؟ به‌بڕوای تۆ سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی له‌پێناو پاراستنی یه‌كێتیدا ته‌نازول بۆ یه‌كرت دەكه‌ن؟ ن���ازم ده‌ب����اغ :ئ �ه‌م �ه خ��واس��ت و بۆچوونی ناحه‌زانه به بڕوای من. به‌یان :چه‌نده له‌گه‌ڵ هاتنه‌پێشی كوڕانی م��ام جه‌اللیت بۆ ن��او بازنه‌ی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی؟ نازم ده‌ب��اغ :له‌ناو یه‌كێتیدا هه‌لی هاتنه‌پێشی هه‌موو ئه‌ندامێك هه‌یه، ه �ه‌روه‌ك��و ل�ه كۆنگره‌كانی پێشوودا ده‌رك���ه‌وت ،زۆرێ��ك له گه‌نج و پیاوی تێكۆشه‌ر هاتنه پێش ،واته كوڕانی مام
جه‌اللیش له چوارچێوه‌ی په‌یڕەوی ناوخۆ مافی خۆیانه جگ ه ل �ه‌وه‌ی ك��وڕی مام جه‌الل و هێرۆ خانن ،خۆیشیان پیاوی شایسته‌ن. به‌یان :كاریگه‌ریی نه‌خۆشییه‌كه‌ی مام جه‌الل ڕەنگدانه‌وه‌ی چۆن بوو ه له الی به‌رپرسانی بااڵی ئێرانی؟ ن�����ازم ده‌ب������اغ :ده‌ن��گ��وب��اس��ی نه‌خۆشكه‌وتنی ب �ه‌ڕێ��ز م��ام ج �ه‌الل ره‌ن��گ��دان �ه‌وه‌ی زۆری ه�ه‌ب��وو ل�ه الی به‌رپرسانی كۆماری ئیسالمیی ئێران و سیاسه‌مته‌داران و ده‌سته‌ی رۆشنبیران و كه‌سایه‌تییه‌كان ،ك � ه پێیانوابوو ل�ه‌ده‌س��ت��دان��ی پیاوێكی وا زی��ان � ه بۆ
عێراق و ناوچه‌كه ،دیار ه رۆژانه ده‌یان ته‌له‌فۆن ده‌كرا ،تا ئێستاش ده‌كرێت بۆ هه‌واڵپرسین. ب�هی��ان :ئ �ه‌و بیره‌وه‌رییانه‌ی مام ج���ه‌الل ك��ه ب��ه‌ڕێ��زت سه‌رپه‌رشتیی نووسینه‌وه‌یت كردن ،بۆ باڵونه‌كرانه‌وه؟ مام جه‌الل پرۆژەی دیكه‌ی نووسینه‌وه‌ی له‌به‌رده‌سته؟ ن��ازم ده‌ب���اغ :نه‌خێر ،ئ��ه‌وه‌ی من سه‌رپه‌رشتیم كرد به بڕیاری به‌رێز مام جه‌الل راگیرا و باڵونه‌كرایه‌وه ،به‌ڕێز مام ج �ه‌الل پ��رۆژەی نووسینه‌وه‌ی هه‌بوو، دیاره زانیاریی زیاتر ده‌بێت الی هێرۆ خان بێت.
داهاتی ئه‌مساڵی فه‌ریزه‌ی حه‌ج ،زیاتر ل ه 16ملیار دۆالر بووه وریا عه‌لی شاره‌زایانی بواری ئابووری داهاتی ساڵی 2012ی حه‌ج و عومه‌ره‌یان به زیاتر له 16ملیۆن و 500هه‌زار دۆالر مه‌زنده كرد ،واته به زیاتر %10له چاو ساڵی .2011دووپاتیشیان كرده‌وه كه داهاتی حه‌ج %3ی به‌رهه‌می ناوخۆیی سعودیه‌یه. ئه‌ندیجانی ،مامۆستای ئابووری، داهاتی حه‌ج و عه‌مره‌ی به زیاتر له 62ملیار ریاڵ ( 16ملیار و 500ملیۆن دۆالر) زانی ،واته به زیاتر له ئه‌ندازه‌ی %10له‌چاو ساڵی راب��ردوودا .ئاماژەی بۆ ئ�ه‌وه‌ش كرد كه داهاته‌كانی حه‌ج
%3ی به‌رهه‌می ناوخۆیی سعودیه پێكدێنێت ،پێشبینیش ده‌كرێت ژماره‌ی سه‌ردانكه‌ران بۆ سعودیه به مه‌به‌ستی جێبه‌جێكردنی مه‌ناسیكی حه‌ج و عومره، له‌مساڵدا بگاته نزیكه‌ی 12ملیۆن كه‌س. خالید قوڕەیشی ،خاوه‌نی یه‌كێك ل �ه كۆمپانیاكانی ح��ه‌ج و عومه‌ره به رۆژن��ام �هی (شه‌رقولئه‌وسه‌ت)ی راگ�هی��ان��دووه «س �ه‌رب��اری ئ�ه‌و ب��ازاڕە ف �راوان �هی له م��اوه‌ی وه‌رزی حه‌جدا هه‌یه ل�ه به‌رهه‌مه‌كانی سعودیه، به‌تایبه‌ت دی��اری و ئیشی ده‌ستی، به‌رده‌وام زۆر الوازن ،چونكه ئه‌ندازه‌ی داخ��وازی له ب��ازاڕدا نازانرێت به‌هۆی ت��وان��ا س��ن��وورداره‌ك��ان��ی �ه‌وه ،ئه‌مه‌ش
ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆ نه‌بوونی ته‌نسیق ل ه بواره‌كانی به‌رهه‌مهێناندا» .قوڕەیشی ئ��ام��اژەی ب��ۆ ئ��ه‌وه ك��رد ك �ه «هاتنه ناوه‌وه‌ی به‌رهه‌مه چینییه‌كان ركابه‌ریی ده‌كوژێت». ق��وره‌ی��ش��ی پشتیوانیكردنی له داهێنانی گه‌نجانی سعودی به‌پێویست زان��ی له ب��واری دروستكردنی خه‌اڵتی ح��اج��ی��ان��دا ،ل��ه‌س��ه‌ر ب �ه‌ه��ێ��زك��ردن و دۆزینه‌وه‌ی بازاڕیش بۆ ئهو كااڵیانه‌ی كه ناوی مه‌كك ه و مه‌دینه‌یان هه‌ڵگرتووه، پێشبینی كرد كه «ئه‌ندازه‌ی فرۆشتنه‌كان له نێوان 500و 800ملیۆن ریاڵ (13.3 ملیۆن دۆالر ـ 21.3ملیۆن دۆالر) بێت، كه تیشك نه‌خرێته سه‌ری و پشتیوانی
له‌و به‌رهه‌مه ناوخۆییانه بكرێت ل ه وه‌رزه‌كانی حه‌ج و به‌ده‌ستهێنانی داهاتی له‌سه‌ر ئاستی دوور و نزیكدا». فه‌هد كه‌بكه‌بی ،خ��اوه‌ن دوكان و ب���ازاڕ ،ئ �ه‌و سه‌رنه‌كه‌وتووییه یان دواك��ه‌وت��ووی��ی ئ��ه‌و دروس��ت��ك�راوان�ه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ ئ �ه‌وه‌ی كه پیاوانی خ����اوه‌ن ك���ار ڕووب�����ه‌ری ب��ازرگ��ان��ی ده‌سته‌به‌ر ناكه‌ن بۆ ئ �ه‌و به‌رهه‌مه ناوخۆییانه ،به‌پێویستیشی زان��ی كه تیشك بخرێته سه‌ر سعودییه‌كان له‌پێناو به‌رهه‌مه‌كانیان ،بۆ ئ��ه‌وه‌ی پشكێك ب �ه‌ده‌س��ت بێنن ل �ه‌و داه��ات��ان�هی كه ئه‌ندازه‌كه‌ی له 62ملیار ریاڵ ( 16ملیار و 500ملیۆن دۆالر) زیاتره.
جێگری سه‌رۆكی سوپای پاسداران :هه‌ركاتێك گڵۆپی سه‌وزمان بۆ هه‌ڵكرا ،كۆتایی ب ه یاخیبوونه‌كانی ئه‌نبار دێنین شادى سەاڵح عه‌مید حسێن س�ه‌الم��ی ،جێگری س �ه‌رۆك��ی س��وپ��ای پ��اس��داران��ی ئێران، رایگه‌یاند «هێزه چه‌كداره‌كانی ئێران به‌شداری له كۆتاییهێنان به یاخیبوونه‌كانی پارێزگای ئه‌نباری رۆژئاوای عێراق ده‌كه‌ن، هه‌ركاتێك گڵۆپی س�ه‌وزی��ان له الیه‌ن به‌غداوه بۆ هه‌ڵبكرێت». له لێدوانێكدا بۆ رۆژنامه‌ی (سه‌دای
ع���ه‌دال���ه‌ت) ،ن��اوب��راو رای��گ�هی��ان��دوو ه «به‌پێی ئهو زانیارییانه‌ی له‌به‌ر ده‌ستی ئێمه‌دان ،تا ئێستا بارودۆخی ئه‌نبار له‌ژێر كۆنتڕۆڵدایه و ل ه ده‌ست ده‌رنه‌چووه، به‌اڵم ئه‌مه وامان لێناكات گومامنان نه‌بێت له ده‌ستێوه‌ردانی توركیا له‌و بارودۆخه‌دا كه دروست بووه دژی حكومه‌تی عێراق». سه‌المی ئاماژەی به‌وه‌ش داوه كه «ئێران چاودێریی وردی بارودۆخه‌كه ده‌كات ،ئامۆژگاریی حكومه‌تی عێراقیش
ده‌ك��ات ك ه هه‌وڵی كۆتاییهێنانی ئهو خۆپیشاندانان ه بدات پێش ئه‌وه‌ی بگاته پشێویی سه‌ربازی ،تا ئێستاش رۆڵی ئێران له ئامۆژگاریكردن تێپه‌ڕی نه‌كردووه، به‌اڵم ئه‌گه‌ر دۆخه‌كه له‌و ه زیاتر په‌ره بسه‌نێت ،ئاماده‌ی هاوكارین بۆ پاراستنی ئه‌من و ئاسایش ل ه پارێزگای ئه‌نبار و پاراستنی گیانی هاوواڵتیان له ده‌ستی تیرۆریستان ،ل ه هه‌موو حاڵه‌تێكیشدا ته‌داخول ناكه‌ین ،تا ئه‌وكاته‌ی له الیه‌ن
حكومه‌تی عێراقه‌و ه داوامان لێده‌كرێت». ئهو به‌رپرسه ئێرانییه باس له‌وه ده‌كات كه «هاوواڵتیانی ئه‌نبار كه‌سانێكی ئاشتیخوازن و دژی توندوتیژین ،له سااڵنی راب��ردووش��دا سه‌ركه‌توو بوون له راوه‌دوون��ان��ی تیرۆریستان ،به‌اڵم له ئه‌گه‌ری گۆڕانكاریی له سووریادا ،ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ش هه‌یه كه توندڕەوه‌كان بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ناوچه‌كانی رۆژئاوای عێراق ،ئه‌مه‌ش كارێكی رێگه‌پێنه‌دراوه».
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
ته‌لبه‌ندكردنی سنووری رۆژئاوا و باشووری كوردستان ،لێكدانه‌وه‌ی جیاوازی لێده‌كه‌وێته‌وه
كۆما جڤاك ێ كوردستان :ئهو كاره ته‌نیا خزمه‌ت ب ه به‌رژەوه‌ندیی دوژمنان ده‌كات ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر پ������ارت و الی���ه‌ن���ه‌ك���ان���ی پارچه‌كانی دی��ك�هی كوردستان لێدوانی جیاوازیان هه‌یه له‌سه‌ر داخستنی سنووره‌كانی باشووری ك��وردس��ت��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ رۆژئ����اوا ،كه ماوه‌یه‌كه ده‌سه‌اڵتدارانی باشوور جێبه‌جێی ده‌كه‌ن ،هه‌ر به‌وه‌شه‌وه ن��ه‌وه‌س��ت��اون ،ل �ه چ �ه‌ن��د رۆژی راب��ردوودا سنووره‌كانیان ته‌لبه‌ند ك��رد و به یه‌كجاریی سنووره‌كه داخرا. قادر وریا ،ئه‌ندامی ده‌فته‌ری س��ی��اس��ی��ی ح��زب��ی دی��م��وك �رات��ی
كوردستانی ئێران ،بێئاگایی خۆی له‌و ه ده‌رب��ڕی و وتی «ئێمه نابێت هه‌رچی بکرێت ،مه‌حكومی بكه‌ین ،چونكه ئه‌وان كاتێك له باشوور سنووره‌كانیان بۆ ده‌كردینه‌وه ،كه‌مپینیان بۆ دروست ده‌كردین ،كه‌س سوپاسی نه‌ده‌كردن، ئێستاش ئێمه ن��ات��وان��ی��ن ب��ێ هیچ لێكدانه‌وه‌یه‌ك ،ئ �ه‌و ك��اره مه‌حكوم بكه‌ین». عه‌بدولباقی ی��وس��ف ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی یه‌كێتیی كوردی سووریا ،بۆ (به‌یان) وتی «ئێمه له‌گه‌ڵ ده‌س�ه‌اڵت��داران��ی ب��اش��ووری كوردستان رێككه‌وتین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ده‌بێت دوو سنووری تایبه‌ت له نێوان باشوور و
39گومانلێكراو ده‌ستگیر ده‌كرێن شڤان جه‌باری .كه‌ركووك به‌شی ڕاگه‌یاندنی پۆلیسی فریاكه‌وتنی كه‌ركووك به (به‌یان) ی ڕاگ �هی��ان��د «دوای گه‌یشتنی زان���ی���اری���ی ه���ه‌واڵ���گ���ری و له چوارچێوه‌ی هه‌ڵمه‌تی گ��هڕان و پشكنینی فه‌رمانده‌یی فه‌وجه‌كانی فریاكه‌وتنی كه‌ركووك ،به‌ره‌به‌یانی رۆژی 1/5هێزێكی هاوبه‌شی پۆلیسی فریاكه‌وتن و پۆلیسی ق��ه‌زا و ناحییه‌كانی ك �ه‌رك��ووك،
هه‌ڵمه‌تێكی گ �هڕان و پشكنینیان بۆ ناوچه‌ی پیشه‌سازی ئه‌نجامدا، ل �ه ه�ه‌ڵ��م�ه‌ت�ه‌ك�ه‌دا 39كه‌سیان ده‌ستگیر ك��رد ك�ه به‌ڵگه‌نامه‌ی فه‌رمیی مانه‌وه‌یان له كه‌ركووك نه‌بووه و گومانی ئه‌نجامدانی كاری تاوانكارییان له‌و ناوچه‌یه‌ی خۆیان لێده‌كرێت» ،ه��ه‌روه‌ك ئاماژەیان به‌وه‌ش دا كه «دواتر ئهو كه‌سانه دران���ه بنكه‌ی پۆلیسی تایبه‌ت تاوه‌كو لێكۆڵینه‌وه‌ی یاساییان له‌گه‌ڵ بكرێت».
رۆژئاوای كوردستان هه‌بێت بۆ هاتوچۆی بازرگانی ،به‌اڵم به داخ�ه‌وه براده‌رانی په‌كه‌كه ئ��ام��اده ن�ه‌ب��وون ئ �ه‌و خااڵنه جێبه‌جێ بكه‌ن كه له‌سه‌ری رێككه‌وتین، ئه‌وه بوو ئهو كاره نه‌كرا ،به‌اڵم هه‌ر جۆرێك بێت نابێت هاتوچۆی ئابووری دابخرێت به ڕووی هیچ سنوورێكدا». به‌اڵم به‌رپرسی راگه‌یاندنی كۆما جڤاكێ كوردستان ،ره‌تی ده‌كاته‌وه ئه‌وان هۆكار بن و ده‌ڵێت «ئه‌وه كارێكی ئینسانییه و هیچ په‌یوه‌ندیی به ملمالنێی حزبییه‌وه نییه و قۆناغێكی هه‌ستیاره ،نابێت هیچ پاساوێكی حزبی یاخود به‌رژەوه‌ندیی تایبه‌تی له پشت ئ�ه‌و ك��اره‌وه بێت، ده‌ب��ێ��ت ه �ه‌م��ووم��ان ب �ه‌رژەوه‌ن��دی��ی
نه‌ته‌وه‌یی ره‌چ��او بكه‌ین و سه‌رجه‌م به‌رژەوه‌ندییه‌كان وه‌الوه بنێین ،ئێمه ئهو كاره مه‌حكوم ده‌كه‌ین ،چونكه جگه له خزمه‌تكردن به به‌رژەوه‌ندیی دوژمنان، هیچ خزمه‌تێك به به‌رژەوه‌ندیی كورد ناكات و نابێت لێدوانی البه‌الشی بۆ بوترێت». ئ��ارام��ی موهه‌ندیس ،به‌رپرسی راگه‌یاندنی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانی ئێران ،به (به‌یان)ی راگه‌یاند «له ڕووی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه ده‌سه‌اڵت مافی خۆیه‌تی سنووره‌كان دابخات، سنوور پێوه‌ری نێوده‌وڵه‌تیی هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت یان ئۆپۆزسیۆن نه‌ك به ته‌لبه‌ند ،به كۆنكرێتیش بیگرێت ،ئه‌وا
ئه‌وه‌ی نه‌تبیستووه له ئاماره‌كانی هاتوچۆ ،له (به‌یان)دا بیبینە دڵشاد ساڵح .ده‌ربه‌ندیخان رۆژنامه‌ی (به‌یان) ئاماری وردی ساڵی رابردووی هاتوچۆی ده‌ربه‌ندیخان باڵوده‌كاته‌وه ،كه ژماره‌یه‌ك زانیاریی وردی تێدایه. م�لازم��ی یه‌كی هاتوچۆ ،رێ��ژەن بورهان ،لێپررساوی بنكه‌ی هاتوچۆی ده‌ربه‌ندیخان ئاماری رووداوه‌كانی ساڵی راب��ردووی بۆ (به‌یان) راگه‌یاند و وتی « 185بریندار و 24مردن له سنووری ق هزای ده‌ربه‌ندیخان ڕووی��ان داوه ،كه 10شێالن 16 ،وه‌رگ � هڕان 28 ،پێكدادان له‌سه‌ر رێگای ده‌ربه‌ندیخان سلێامنی،
ده‌ربه‌ندیخان ك��ه‌الر ،ده‌ربه‌ندیخان باوه‌خۆشێن ،ناوچه‌ی زمناكۆ و به‌مۆ ڕووی��ان داوه ،تیایاندا 183ئۆتۆمبیل زیانیان پێكه‌وتووه ،كه 9شێالن و 35 وه‌رگه‌ڕان و 46پێكدادان بوون». ئ �ه‌و ب�ه‌رپ��رس�هی هاتوچۆ ،كۆی س �ه‌رپ��ێ��چ��ی��ی �ه‌ك��ان��ی ه��ات��وچ��ۆی له سنووره‌كه‌یان بۆ (ب�هی��ان) خسته‌ڕوو ك�ه 6938سه‌رپێچی ڕووی���ان داوه، سه‌رپێچییه‌كانیش به‌مشێوه‌یه دابه‌ش بوون «سه‌رپێچیی به‌یاناتی مروری ،2203 سه‌رپێچیی هێامكانی هاتوچۆ ،898 سه‌رپێچیی رێنامیی سه‌المه‌تخوازانه ،802 وه‌ستان له شوێنی قه‌ده‌غه ،204وه‌ستان
به‌رپرسانی پارتی ئاماده‌ی مه‌راسیمی یادكردنه‌وه‌ی به‌رپرسێكیان نابن
ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د .كفری بۆ یه‌كه‌م جار و له دوای 47ساڵ ل ه كوژرانی عه‌لی حه‌مدی ،رۆژی شه‌ممه 1/5 له هۆڵی رۆشنبیریی ش��اری كفری به‌بێ ئاماده‌بوونی به‌رپرسانی پارتی دیموكرات، ل ه ژێر ناونیشانی (عه‌لی حه‌مدی ،سیمبولی ك��وردای�ه‌ت��ی و شۆڕشگێڕی) ،ی��ادی ئهو سه‌ركرده‌یه‌ی پارتی كرایه‌وه ،كه به‌رپرسی ناوچه‌ی ئهو حزبه بووه. له‌و مه‌راسیمه‌دا مه‌حمود سه‌نگاوی، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتیی
نیشتامنی ،باسی له‌وه كرد كه به منداڵی كات ێ سه‌ردانی شاری كفریی ده‌كرد ،گوێبیستی لێهاتوویی و رۆڵی نیشتامنپه‌روه‌ریی عه‌لی حه‌مدی بوو .دواتر روناهی عه‌لی ،كچی ئهو سه‌ركرده‌یه كه له واڵتی ئه‌ڵامنیاوه گ هڕابووه‌وه ،وتارێكی پێشكه‌شكرد ،تیایدا ژیاننامه‌ی باوكی خوێنده‌وه و به‌شێكی ش��اراوه‌ی له ژیانی سیاسیی باوكی خسته ڕوو ،هه‌ر له په‌یوه‌ندیكردنییه‌وه به حزبی هیوا تا دامه‌زراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان له سااڵنی چله‌كانی سه‌ده‌ی رابردوو ،هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له پیشه‌ی
تۆزقاڵێك له هاوخه‌باتی و هاوسۆزیی خه‌ڵكی پارچه‌كانی كوردستان بۆ یه‌كرتی كه‌مناكاته‌وه ،ئه‌مه‌ش مێژوویه‌كی زۆر كۆنی هه‌یه» ،ناوبراو ئاماژەی به‌وه‌ش دا «ئێمه‌ی تێكۆشه‌رانی پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان ،ده‌زانین ئهو هه‌رێمه فشاری زۆری له‌سه‌ره ،واشی نابینین هه‌رێم به‌و هه‌نگاوه پشت له رۆژئاوا بكات ،هه‌رچه‌نده له ڕووی رووناكبیری و راگ �هی��ان��دن �ه‌وه س �هی��ری ئ��ه‌و ك��اره بكه‌ین ،سته‌مێكی گه‌وره‌یه ،به‌اڵم من وای نابینم ،چونكه من ده‌زانم باشوور چه‌نده هاوخه‌مه له‌گه‌ڵ پارچه‌كانی دیكه ،ده‌بێت ده‌سه‌اڵتی باشووریش وه‌اڵمێكی بۆ مێژوو هه‌بێت ،ئه‌گه‌ر ئهو
كاره بكات». رۆژ واڵت ،ب��ه‌رپ��رس��ی راگ���هی���ان���دن���ی ك��ۆم��ا ج��ڤ��اك�ێ كوردستانیش ده‌ڵێت «له‌م قۆناغه‌دا پێویسته كورد ریزه‌كانی یه‌ك بخات و هاوخه‌باتی بكات ،نابێت به ده‌ستی دوژمنانی ئهو یه‌كڕیزییه تێكبدات و فشار بۆ یه‌كرتی دروست بكه‌ن ،هه‌ر چوار پارچه‌ی كوردستان پشتگیریی رۆژئ���اوای كوردستان ده‌كه‌ن ،داخستنی ئهو سنوورانه و بێبه‌شكردنیان له ڕووی ئابووری و ئینسانییەوە ،نابێت بكرێت ،چونكه ئه‌وانه پێویستیی مرۆیین ،نه‌ك سیاسی و سه‌ربازی».
(مه‌مئوری تاپۆ)دا كاری رێكخستنی ده‌كرد بۆ راكێشانی زۆرترین ئه‌ندام بۆ ریزه‌كانی پارتی و هه‌ر له‌و پێناوه‌شدا چه‌ندین جار دووچاری گرتن و گواستنه‌وه بووه. له لێداونێكی تایبه‌تدا ،روناهی عه‌لی حه‌مدی بۆ (به‌یان) وتی «یه‌كه‌م جاره دوای شه‌هیدبوونی باوكم یادی بكرێته‌وه، سوپاسی هه‌موو الی �ه‌ك ده‌ك �ه‌م كه له‌م رۆژەدا ئ �ه‌وه‌ی��ان به بیر ه��ات كه وه‌ك ڕێزلێنانێك له باوكم به‌م شێوه‌یه و له‌م شاره یادی بكرێته‌وه». ئ �ه‌وه‌ی تێبینی كرا له‌و یادكردنه‌وه
جه‌ماوه‌رییه‌دا هیچ ئه‌ندامێكی ناوچه‌ی كفری ی��ان لقی 22ی گه‌رمیانی پارتی دیموكراتی ك��وردس��ت��ان ئ��ام��اده‌ی ئهو یادكردنه‌وه نه‌بوون ،هه‌رچه‌نده عه‌لی حه‌مدی كه‌سێكی دیاری ناو سه‌ركردایه‌تیی پارتی بوو. ب��ۆ زان��ی��ن��ی هه‌ڵوێستی فه‌رمیی پارتی( ،به‌یان) په‌یوه‌ندی كرد به عومه‌ر ش�ه‌ری��ف ،كارگێڕی به‌شی ڕاگه‌یاندنی لقی 22ی گه‌رمیانی پارتی ،ناوبراو وتی «ئاماده‌نه‌بوومنان له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه ئێمه نه ئاگادار بووین ،نه بانگهێشتیش كرابووین، هه‌رچه‌نده ئهو سه‌ركرده‌یه‌كی پارتی بوو، رسوشتییه هه‌ر الیه‌نێك یادكرنه‌وه‌ی بۆ بكات وه‌ك خه‌باتگێڕێكی ن��ارساو كه له شاری كفری لێپررساوی ناوچه‌ی پارتی بوو». ئهو به‌رپرسه‌ی پارتی ئاماژەشی به‌و ه دا «چونكه ئاماده نه‌بووین ،نازانین مه‌به‌ست له‌و یادكردنه‌وه‌ی ه چی بوو له‌م كاته‌دا، ب�ه‌اڵم ئێم ه وه‌ك پارتی ل ه هه‌وڵداین بۆ یادكرنه‌وه‌ی هه‌ر شه‌هیدێك و خه‌باتگێڕێكی پارتی ،به‌اڵم وه‌ك یادكردنه‌وه‌یه‌ك بۆ عه‌لی حه‌مدی ،هێشتا له به‌رنامه‌ماندا نه‌بوو بۆ ئه‌م ساڵه».
له شه‌قام و كۆاڵن ،370باری به‌رز ،136 باری نایاسایی ،1ئۆتۆمبیلی بێ تابلۆ ،85 كاڵبوونه‌وه‌ی تابلۆ ،17ده‌رچوونی هه‌ڵه و الی راست ،378به‌ستنی په‌رده و جام تاریك ،16الیتی ئیشنه‌كردوو به شه‌و ،204الیتی ئیشنه‌كردوو به به‌رده‌وامی ،409ئۆتۆمبیلی فوول الیت ،23هۆڕنی هه‌وایی ،42نه‌بوونی مه‌رجه‌كان ،44 نه‌فه‌ری زیاده و الته‌نیشت ،4ئااڵووااڵ ،3نه‌دانی مۆڵه‌تی هاتوچۆ به كارمه‌ندان ،4خێرایی زی��اده ،448ئاگركوژێنه‌وه ،158سایدی پێچه‌وانه ،314نه‌بوونی قایش قوڕ ،458به‌كارهێنانی مۆبایل ،66 پشتوێنی سه‌المه‌تی ،27مۆڵه‌تی قه‌رزار
،4سااڵنه‌ی قه‌رزار ،59دانه‌پۆشینی بار ،190له ئیشاره‌ت الدان ،113خێرایی زیاده به دیاریكردنی كامێرا ،7كێشی زیاده 3261ته‌ن ،به‌رزكردنه‌وه‌ی سوحه‌ل .»9 به‌پێی ئهو سه‌رپێچییانه‌ی ئه‌نجام دراون ،ناوبراو بڕی غه‌رامه‌كانی خسته ڕوو ك �ه پێكهاتوون ل �ه «غ �ه‌رام �هی ج��ۆراوج��ۆر 155ملیۆن و 520ه هزار دینار ،بڕی غه‌رامه‌ی كێشی زی��اده 32 ملیۆن و 610هه‌زار دینار ،كۆی غ هرامه‌ی خێرا 188ملیۆن و 130ه�هزار دینار، كۆی پسووڵه‌ی غه‌رامه‌ی فه‌وری 5989 پسووڵه».
905كه‌س له‌دایك بوون و 100كه‌سیش مردوون دڵشاد ساڵح .ده‌ربه‌ندیخان سه‌ربه‌ست نامیق ،به‌ڕێوه‌به‌ری ك��ارگ��ێ��ڕی ل���ه ن �ه‌خ��ۆش��خ��ان �هی ده‌ربه‌ندیخان ،به (به‌یان)ی راگه‌یاند «له ساڵی رابردوودا 33هه‌زار و پێنج نه‌خۆش سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌كه‌یان كردووه ،شه‌ش ه هزار و 847نه‌خۆش داخ��ڵ ب��وون 478 ،نه‌شته‌رگه‌ریی گه‌ور ه و 365نه‌شته‌رگه‌ریی ناوه‌ند و 22نه‌شته‌رگه‌ریی بچووك ئه‌نجام دراون ،جگ ه ل��هوان��ه‌ش 4971 سۆنه‌ر 1095 ،له‌گه‌چگرتن5469 ، نه‌خۆشیی ددان 6521 ،نه‌خۆشیی ناوسك بیرناون» .له‌باره‌ی ئاماره‌كانی له‌دایكبوون و مردنیشه‌وه ،ناوبراو ئ��ام��اژەی ب��ه‌و ه دا « 905منداڵ
له‌دایكبوون ،كه 459كوڕ و 445كچ ب��وون ،هاوكات 100حاڵه‌تی مردن هه‌بووه ،كه 64نێر و 36مێ بوون». ل�����ه‌ب�����اره‌ی ئ���ام���اره‌ك���ان���ی نه‌خۆشخانه‌ی به‌شی فریاكه‌وتنیشه‌وه، س��ه‌رب��ه‌س��ت ن��ام��ی��ق رای��گ �هی��ان��د « 215رووداوی هاتوچۆ هه‌بووه، ك�ه 14ك���وژراو و 418برینداری لێكه‌وتووه‌ته‌وه ،ژم��اره‌ی رووداوی ماتۆڕسكیل 45دان���ه ،برینداری رووداوی ج��ۆراوج��ۆر 2351ب��ووه، مردن ب ه فیشه‌ك 3حاڵه‌ت ،بریندار ب ه فیشه‌ك 4حاڵه‌ت ،برینداری شه‌ڕ و چه‌قۆ و جۆره‌كانی دیكه 60حاڵه‌ت، ژم���اره‌ی مردنی س��ووت��ان 6كه‌س، پێوه‌دانی مار 10حاڵه‌ت ،دووپشك 138حاڵه‌ت».
ونبوون
ـ پێناسێکى بارى شارستاىن بە ناوى (محمد صالح عبدالله) ون بووە ،هەرکەس دۆزییەوە پەیوەندى بکات بە ژمارە مۆبایىل (.)07701956834
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
ڕێككه‌وتننامه‌ی ده‌باشان هیچی لێ سه‌وز نه‌بووە محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم سه‌ركرده له بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بۆ (به‌یان) گفتوگۆ :سه‌اڵح ساالر فۆتۆ :محەمەد جەمال ده‌رب�����اره‌ی ب���ارودۆخ���ی گ��ۆڕان و ده‌س���ه‌اڵت ،په‌یوه‌ندییه‌كانی ئهو بزووتنه‌وه‌یه و پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان و هێزی په‌كه‌كه ،ئاینده‌ی یه‌كێتی و گۆڕان ،كێشه ناوخۆییه‌كانی گۆڕان و ملمالنێی نه‌وه‌كان ،ڕۆژنامه‌ی (ب��هی��ان) ئ��ه‌م گفتوگۆیه‌ی له‌گه‌ڵ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م ڕیکخەرى ژوورى دیبلۆماسی له بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ،ئه‌نجام دا. ب���هی���ان :ت��ۆ وه‌ك ئ �ه‌زم��وون��ی سیاسییانه‌ی خ��ۆت ،ڕەوش��ی ئێستای كوردستان چۆن ده‌خوێنیته‌وه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :ناوچه‌كه بۆخۆی له قه‌یراندایه ،نه‌ك كوردستان به تایبه‌تی ،بۆیه م��رۆڤ ناتوانێت پێشبینی بكات ،نازانێت چی ڕووده‌دات و چی ڕوون��ادات ،به‌اڵم ده‌بێت كورد بۆ هه‌موو ئه‌گه‌ره‌كان ئاماده بێت ،به تایبه‌تی ئه‌وه‌تا ئێستا خۆپیشاندان له‌ناو سوننه‌كانی عێراق ده‌ستی پێكردووه، كێشه له نێوان مالیكی و هه‌رێم و به تایبه‌تی له‌گه‌ڵ بارزانی هه‌یه ،له الیه‌كی دیكه‌وه كێشه له‌سه‌ر ئۆپه‌راسیۆنی دیجله ه �هی �ه ،گۆڕانكارییه‌كانی سووریا كاریگه‌رییان ده‌بێت له‌سه‌ر قووڵكردنه‌وه‌ی كێشه‌كان ،به تایبه‌ت بۆ سوننه ،كه زیاتر پێداگریی بكه‌ن و كێشه دروس��ت بكه‌ن و قه‌یرانه‌كان قووڵرت بكه‌نه‌وه ،ئێمه‌ش له‌م ناوچانه‌دا ده‌ژین، مبانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت كێشه‌كان به شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان كاریگه‌رییان ده‌بێت له‌سه‌رمان ،ئیرت چۆن ده‌بێت؟ ئه‌وه‌یان كه‌س نازانێت چۆنه ،به‌اڵم ده‌بێت هه‌رێم خۆی بۆ ئهو كێشه‌یه ئاماده بكات كه دێته ئاراوه ،بۆ ئه‌وه‌ی گۆڕانكارییه‌كان له به‌رژەوه‌ندیی هه‌رێم بن ،نه‌ك له زیانی. به‌یان :ئه‌مه‌ی باست كرد الیه‌نی ده‌ره‌كی بوو ،ئه‌ی الیه‌نی ناوه‌كی چی؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :هه‌مووی پێكه‌وه گرێدراوه ،له ناوخۆی هه‌رێم قه‌یران هه‌یه له نێوان ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵتدا ،هه‌رێم له ناوخۆدا پێویستی به چاكسازیی هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت له‌سه‌ر پێی خۆی بووه‌ستێت ،چونكه له سیاسه‌تدا هه‌میشه یه‌كه‌م شت ڕوو ده‌دات هێزی ناوخۆیه ،ده‌بێت ناوخۆ به‌هێز بێت بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت به‌ره‌نگاری گۆڕانكارییه‌كان ببێته‌وه، ی��اخ��ود س���وود ل �ه گۆڕانكارییه‌كان وه‌ربگرێت .به بۆچوونی ئێمه ئێستا هه‌رێم به‌هێز نییه ،بۆیه دوو ساڵ ده‌بێت داوا ده‌كه‌ین كه هه‌رێم ده‌بێت چاكسازیی ناوخۆیی بكات تا به‌هێز ببێت ،بۆ ئ �ه‌وه‌ی بتوانێت به‌رانبه‌ر به ڕووداوه‌كانی ناو عێراق و واڵتانی هه‌رێمی و ناوچه‌كه ،له‌سه‌ر پێی خۆی بووه‌ستێت و به‌رگه بگرێت. ب��هی��ان :ب��اس��ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ت ك����رد ،ئێستا ئ��ێ��وه وه‌ك گ����ۆڕان، په‌یوه‌ندییه‌كانتان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵت له چ ئاستێكدایه؟ م��ح��ه‌م��ه‌د ت��ۆف��ی��ق ڕەح���ی���م: پ �هی��وه‌ن��دی��ی �ه‌ك��امن��ان پ �هی��وه‌ن��دی��ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن�ه ،ل �ه ه �ه‌م��وو واڵت��ان��دا هێزه‌كانی ئۆپۆزسیۆن په‌یوه‌ندییه‌كانیان به ده‌سه‌اڵته‌وه چۆنه ،په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێمه‌ش ئاوایه. به‌یان :یانی گۆڕان په‌یوه‌ندییه‌كی
جیاوازی نییه به ده‌سه‌اڵته‌وه ،به‌ده‌ر له دوو هێزه‌كه‌ی دیكه‌ی ئۆپۆزسیۆن؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م :هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی جیاوازمان نییه ،ئێمه به‌شێكین له ئۆپۆزسیۆن ،ئه‌وانیش (یه‌كێتی و پارتی) به‌شێكن له ده‌سه‌اڵت، ج��ا په‌یوه‌ندیی ن��ێ��وان ده‌س���ه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن چۆنه؟ هی ئێمه‌ش ئاوایه. به‌یان :ڕێككه‌وتننامه‌ی ده‌باشان به كوێ گه‌یشت؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :تا ئێستا هیچی لێ جێبه‌جێ نه‌بووه. به‌یان :ئومێدتان هه‌یه دانیشتنی دیكه بكه‌ن ،یاخود چاوه‌ڕێی بارودۆخی ته‌ندروستیی مام جه‌اللن؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :ئه‌ڵبه‌ت ته‌ندروستیی مام جه‌الل كاریگه‌ریی زۆری ده‌بێت له‌سه‌ر بارودۆخی یه‌كێتی، ئهو كۆبوونه‌وه‌یه كرا و دوو لیژنه‌ی لێ پێكهێرنا ،لیژنه‌یه‌كیان بۆ كاروباری سیاسی ،ئه‌وی دیكه‌ش بۆ مه‌سه‌له‌ی ده‌ستوور و یاساكانی په‌رله‌مان ،تا ئێستا هیچی لێ جێبه‌جێ نه‌كراوه. ب��هی��ان :خ��اڵ��ی ئیجابیی ئ�ه‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌ی ئێوه تایبه‌ت بوو به ده‌س��ت��وور و په‌رله‌مان ،دوات��ری��ش تا ئ �ه‌و ساته‌ی ته‌ندروستیی تاڵه‌بانی تێكچوو ،هیچ هه‌نگاوێكی كرداریی نه‌بیرنا ،ده‌وترێت یه‌كێتی له به‌رانبه‌ر پارتییدا الواز ب��وو ،ل �ه‌و ڕێگه‌یه‌وه گۆڕانی به‌كارهێنا و پارتی ناچاركرد زیاتر بۆی بچێته پێشه‌وه ،هه‌ر بۆیه ڕێككه‌وتننامه‌كه‌ی ده‌باشانیش هیچی لێ سه‌وز نه‌بوو .ئێوه چی ده‌ڵێن؟ م��ح��ه‌م��ه‌د ت��ۆف��ی��ق ڕەح���ی���م: هه‌مووالیه‌ك ده‌زانن كه كه‌س ناتوانێت گ���ۆڕان ب��ۆ مه‌به‌ستی خ��ۆی به‌كار بهێنێت ،ئێستاش هه‌ر الیه‌نێكی دیكه داوای دانیشنت بكات له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ده‌ستوور و یاساكانی په‌رله‌مان ،ئێمه ئاماده‌ین له‌گه‌ڵیان دانیشنت بكه‌ین. به‌یان :كه‌واته ئهو ڕێکكه‌وتننامه‌یه به كوێ ده‌گات كه وه‌كو خۆت وتت هیچی لێ س�ه‌وز نه‌بووه؟ ئایا له‌بار ده‌چێت ،یان ئومێدێك هه‌یه زیندووی بكه‌نه‌وه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :ناتوانم بڵێم ئومێد هه‌یه ،یان له‌بار ده‌چێت ،به‌اڵم ئه‌وه ڕای ئێمه‌یه كه وه‌ك پالتفۆڕمێك وایه ،هه‌رالیه‌نێك بیه‌وێت ،ئاماده‌ین له‌گه‌ڵی دانیشین ،ئیرت جێبه‌جێ ده‌بێت یان نا ،پێموایه ئهو الیه‌نه بڕیاری خۆی له‌سه‌ر ده‌دات. به‌یان :ئاینده‌ی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان پ��اش تاڵه‌بانی چ��ۆن ده‌بێت ،له‌گه‌ڵ یه‌كێتی ده‌بنه‌وه به یه‌ك ،یان ده‌بنه به‌دیلی یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م :ئێمه
خۆمان به به‌دیلی ه���ه‌ردوو حزبی ده‌سه‌اڵت ده‌زانین ،ئۆپۆزسیۆن ئه‌وه‌یه، له هه‌موو شوێنێكی دنیا هه‌روایه، ئۆپۆزسیۆن ك��ار ده‌ك��ات بۆ ئ �ه‌وه‌ی له ڕێگه‌ی سندوقی هه‌ڵبژاردنه‌وه زۆرینه‌ی په‌رله‌مان به‌ده‌ست بهێنێت و بگاته ده‌سه‌اڵت و الیه‌نه‌كانی تر ببنه ئۆپۆزسیۆن ،ئ�ه‌وه شتێكی واقیعی و شه‌رعییه .به‌اڵم بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان وه‌كو بزووتنه‌وه‌یه‌كی واقیعی و جه‌ماوه‌ریی، گرێدراوی هیچ مه‌سه‌له‌یه‌كی كه‌سیی نییه ،واته ئه‌وه نییه گره‌و بكه‌ین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كێ ده‌مێنێت و كێ نامێنێت، ته‌مه‌نیش به ده‌ستی كه‌س نییه ،به ده‌ستی خوایه ،ئێمه‌ش حه‌ز به مه‌رگی كه‌س ناكه‌ین ،گۆڕان بزووتنه‌وه‌یه‌كی جه‌ماوه‌رییه ،له‌سه‌ر بنه‌مای چاكسازی دروست بووه و كۆبووینه‌ته‌وه ،ئه‌نواع و ئه‌شكاڵ خه‌ڵكامن تێدایه. به‌یان :مه‌به‌ستم له به‌دیل ئه‌وه‌بوو، له‌وانه‌یه له ئاینده‌دا یه‌كێتی ئه‌وه‌نده الواز ببێت ،به كه‌ڵكی هاوپه‌یامنیی پارتی نه‌یه‌ت ،داوا له ئێوه بكه‌ن ببنه هاوپه‌یامن و شه‌ریكی حكومه‌ت؟ م��ح�ه‌م�ه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م :من پێشرتیش وت��م ،ئێمه به‌رنامه‌یه‌كی چاكسازییامن پێیه ،هه‌ركه‌س ئاماده‌بێت جێبه‌جێی بكات ،له‌گه‌ڵی ڕێكده‌كه‌وین. ب �هی��ان :وات��ه ئ�ه‌گ�ه‌ر ده‌س��ه‌اڵت پاكێجه‌كانی ئێوه‌ی جێبه‌جێكرد ،ئه‌وكات ئ��ام��اده‌ن له‌گه‌ڵی ڕێكبكه‌ون و ببنه به‌شێك له ده‌سه‌اڵت؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :ئه‌گه‌ر ئهو به‌رنامه‌یه جیبه‌جێ بكات ،یانی به الی ئێمه‌وه حكومه‌تێكی باشه ،به‌شێكیش نه‌بین پشتگیریی ده‌ك �هی��ن ،چونكه به‌رنامه‌یه‌كه پێشكه‌شامن ك��ردووه بۆ جیبه‌جێكردن. ب�هی��ان :من وا له قسه‌كانی تۆ تێده‌گه‌م ئ�ه‌گ�ه‌ر به‌رنامه‌كانیشتان جێبه‌جێ بكه‌ن ،هه‌ر ئۆپۆزسیۆن ده‌بن و نابنه ده‌سه‌اڵت ،ئه‌مه وایه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :نا ،حه‌ز ناكه‌ین هه‌میشه ئۆپۆزسیۆن بین، ئێمه به‌رنامه‌یه‌كی خۆمان هه‌یه و ده‌مانه‌وێت له ڕێگه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه ببینه ده‌س���ه‌اڵت و ئ �ه‌و به‌رنامه‌یه جێبه‌جێ بكه‌ین. به‌یان :ماوه‌یه‌كه خاوبوونه‌وه و متبوون به ئۆپۆزسیۆنه‌وه ده‌بیرنێت، گه‌رموگوڕییه‌كه‌ی پێشرتی ئۆپۆزسیۆن نابیرنێت .هۆكاره‌كانی چین؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م :ئهو ب �راده‌ران �هی الی ئێمه به‌رپرسن له‌و م�ه‌س�ه‌ل�هی�ه ،ده‌ڵ��ێ��ن :ب����ه‌رده‌وام له په‌یوه‌ندی و ئاڵوگۆڕی بیروڕاداین. به‌یان :ئه‌مه قسه‌ی ناو ژووره‌كانه، به‌اڵم ده‌ره‌وه ،شه‌قام ،جه‌ماوه‌ر ،ئهو
شتانه‌ی تۆ باسیان ده‌كه‌یت ،نابینن، خ��ۆ ده‌ب��ێ��ت ئ �هوان��ی��ش ه �ه‌س��ت به جموجووڵه‌كانتان بكه‌ن. محه‌مه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م :باشه كه شه‌قام نایبینێت ،ب�ه‌اڵم ئه‌وانه‌ی چاالكی سیاسیین ده‌زانن كه به‌رده‌وام ئاڵوگۆڕی بیروڕا هه‌یه ،مه‌رج نییه له ته‌له‌فزیۆنه‌وه ببیرنێت ،ڕەنگه پێویست بكات له ته‌له‌فزیۆنه‌وه كۆبوونه‌وه‌كان ببیرنێن ،ب���ه‌اڵم ئێستا الیه‌نه‌كانی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ه����اوڕان ل �ه‌س �ه‌ر ئهو پاكێجانه‌ی پێشكه‌شیان كردوون. به‌یان :وات�ه بۆیه قسه‌ی نوێتان نییه ،كه هه‌ر ئهو پاكێجانه هه‌موو شتێكتانه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :به‌ڵێ ئهو پاكێجانه‌یه. به‌یان :ئێوه كێ به شیاو ده‌زانن له ناو یه‌كێتییدا بۆ جێگرتنه‌وه‌ی تاڵه‌بانی؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م :ئ�ه‌وه په‌یوه‌ندی به ناوخۆی یه‌كێتییه‌وه هه‌یه، ماف به خۆمان ناده‌ین ده‌ستوه‌ربده‌ینه ئهو بابه‌ته‌وه. به‌یان :هه‌ست ناكرێت ئێوه له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كتان هه‌بێت، ئایا هه‌ر نیتانه ،یان نهێنییه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :به‌رانبه‌ر هه‌موو پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان، ئێمه هه‌ڵوێستامن وای��ه ك�ه مافی خۆیانه به شێوه‌یه‌كی دیموكراسییانه موماره‌سه‌ی سیاسییانه بكه‌ن و بگه‌ن به هه‌موو مافه‌كانی خۆیان ،له توركیا گه‌وره‌ترین كێشه مه‌سه‌له‌ی ك��ورده، ئێمه به هه‌موو شێوه‌یه‌ك پشتگیری له پڕۆسه‌ی چاكسازی و چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كورد ده‌كه‌ین له توركیا. به‌یان :هه‌موو حزبه‌كانی دیكه‌ش ئ �ه‌و قسه‌یه ده‌ك���ه‌ن ،من مه‌به‌ستم په‌یوه‌ندیی نێوان ئێوه و په‌كه‌كه‌یه. محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :نا هیچ وه‌ك ئێمه نییه .ئێمه له‌گه‌ڵ هیچ واڵتێكی دراوسێ كه كورد به‌شێك بێت لێی ،ناچین هاوكاریی سیاسی و ئه‌منی و ئیستیخباراتییان بكه‌ین له دژی كورد. ب���هی���ان :م �ه‌ب �ه‌س��ت��ت ئ��ه‌وه‌ی��ه حزبه‌كانی دیكه ئهو شته ده‌كه‌ن؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :نازانم ده‌یكه‌ن یان نایكه‌ن ،جگه له ئێمه هه‌رچی حزبی كوردستانه تۆزێك له ده‌وڵه‌تێكی بچووككراوه ده‌چن. به‌یان :ئه‌ی له‌گه‌ڵ خودی په‌كه‌كه ئاشنایه‌تی و په‌یوه‌ندییتان هه‌یه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م :ئێمه تەنیا له‌گه‌ڵ ئهو فراكسیۆنه كوردییه‌ی له په‌رله‌مانی توركیا هه‌یه ،به هه‌موو شێوه‌یه‌ك په‌یوه‌ندیی توندوتۆڵامن هه‌یه. به‌یان :ئه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ته‌كان
لە کوردستانى باکوور تەنیا پەیوەندیمان لەگەڵ فراکسیۆنە کوردییەکە هەیە
په‌یوه‌ندیتان چۆنه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :له‌گه‌ڵ واڵتان په‌یوه‌ندی و ئاڵوگۆڕی بیروڕامان هه‌یه ،به‌اڵم له هیچ یه‌كێك له‌و واڵتانه نوێنه‌رایه‌تیامن نییه و ناشامن بێت. ب �هی��ان :ب��ا بێینه س��ه‌ر ڕەوش��ی ناوخۆی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان .ئه‌وه‌نده‌ی من ئ��اگ��ادارب��م كێشه‌یه‌ك له نێوان فراكسیۆنی گ��ۆڕان و بزووتنه‌وه‌كه‌دا هه‌یه ،ئهو كێشه‌یه چییه و به كوێ گه‌یشتووه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :ئه‌گه‌ر كێشه نه‌بێت یانی ئیش نییه ،تۆ ئیشت ك��رد كێشه‌ش ده‌ب��ێ��ت ،ته‌نیا م����ردوو ك��ێ��ش�هی ن��ی��ی�ه ،ئ��ه‌گ��ه‌ر تۆ ئیش بكه‌یت و بیروڕا بگۆڕیته‌وه، حه‌مته‌ن هه‌ڵه‌تێگه‌یشنت و كێشه‌شت ده‌بێت ،بۆیه ئ�ه‌وه شتێكی ئاساییه. ئه‌وه‌نده‌ی من بزانم هه‌فتانه هه‌ردوو فراكسیۆنه‌كه‌ی هه‌ولێر و به‌غدا كۆبوونه‌وه ده‌ك�ه‌ن ،ئاڵوگۆڕی بیروڕا ده‌كه‌ن ،ته‌نیسق ده‌كه‌ن ،من به‌شێك نییم ل�ه‌وه ،به‌اڵم ئاگادارم كه هه‌یه، ئه‌وه شتێكی زۆر ئاساییه كه كێشه‌یان هه‌بێت. به‌یان :من نه‌مویست به‌م زمانه بیڵێم ،ب �ه‌اڵم ئ��ه‌وه‌ی من بیستوومه له په‌رله‌مانتاری ئ��ێ��وه‌وه ،ده‌ڵێت: بزووتنه‌وه‌كه ئاگای له فراكسیۆنه‌كه نییه و ئه‌جێندای جیایان پێیه. محه‌مه‌د تۆفیق ڕەح��ی��م :نا نا، هه‌فتانه كۆبوونه‌وه‌یان هه‌یه. ب�هی��ان :ده‌وت��رێ��ت بزووتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان متامنه‌ی ل �ه‌س �ه‌داس �ه‌دی به كادیره الوه‌كانی نییه ،جا ئهو متامنه‌یه
له ڕووی كامڵنه‌بوونەوەیە ،یان هه‌ر شتێكی دیكه ،من نایزانم ،به‌اڵم بۆ هه‌ر كۆبوونه‌وه‌یه‌ك كه هه‌ستیار بێت و زۆر قووڵ و سرتاتیژی بێت له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵت، ته‌نیا ك��ادی��ره ك��ۆن�ه یه‌كێتییه‌كان به‌كارده‌هێنێت ،ئه‌مه بۆچی؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :تۆ سه‌یری جڤاتی نیشتامنی بكه كه دروستكراوه، به‌شێكیان بیشیان بینم نایاناسم، كه‌سی نوێن و هاتوون و هه‌ریه‌كه‌یان نوێنه‌رایه‌تیی شوێنێك ده‌ك �ه‌ن .به‌اڵم ئه‌وه‌ی پێی بڵێی ملمالنێی نه‌وه‌كان، نێوان كۆن و نوێ ،ئه‌وه له هه‌رشوێنێكی دنیادا هه‌یه ،ئه‌گه‌ر ئهو ملمالنێیه‌ی نه‌وه‌كان نه‌بێت ،دنیا له شوێنی خۆی ده‌وه‌ستێت ،ئهو كۆبوونه‌وه‌یه‌ش كه ئهو ده‌نگۆیه‌ی نایه‌وه ،ئه‌وه‌بوو كه مام جه‌الل له نه‌خۆشخانه له ئه‌ڵامنیا گه‌ڕابووه‌وه ،ئهو براده‌رانه‌ی الی ئێمه كه هاوڕێی دێرینی مام جه‌الل بوون و سااڵنێكی زۆر پێكه‌وه خه‌باتیان كردووه، سه‌ردانێكیان كرد ،ئیرت عاده‌ته‌ن له‌و دانیشتنانه‌شدا هه‌ر باسی سیاسه‌ت ده‌كرێت ،براده‌رانی الی ئێمه‌ش باسی بۆچوونه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانیان كردبوو ،كه ئێمه ئاوا دنیا ده‌بینین و ده‌بێت ئاوا كێشه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێن، ئینجا مام جه‌الل و براده‌رانیش وتبوویان باشه با دانیشتنی له‌سه‌ر بكه‌ین. ب���هی���ان :ب���ۆچ���ی ل���ه ج��ڤ��ات�ه نیشتامنییه‌كه‌تان ئافره‌تی تێدا نییه؟ محه‌مه‌د تۆفیق ڕەحیم :كورسییان بۆ دانراوه ،به‌اڵم خۆیان هێشتا كه‌سیان دی��اری ن�ه‌ك��ردووه ،ده‌ن��ا ئ �هوان له‌وێ پێگه‌یان هه‌یه.
7 ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ن ڕۆژ له دوای ڕۆژ الواز ده‌بێت»
ن نه‌ته‌وه و مه‌زهه‌بدا ش��ێ��خ ل �ه‌ت��ی��ف ج �ه‌خ��ت��ی��ك��رده‌و ه ل��ەوەى «شێخ نه‌عامنی كه یه‌كێكه ل�ه گ�ه‌وره‌پ��ی��اوان��ی ك���وردی فه‌یلی و ل �ه ك��وت داده‌ن��ی��ش��ێ ،له‌الیه‌ن ن��وری مالیكییه‌وه راسپێردراوه بۆ یه‌كخستنی كورده فه‌یلییه‌كان و بۆ ئه‌وه‌ش هاوكارییه‌كی زۆری كردووه». به بڕوای ناوبراو بۆ به‌هێزكردنه‌وه‌ی هه‌ستی ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ی الی ك��ورده فه‌یلییه‌كان ،پێویسته «له‌به‌غدا كه‌سانی شیاویان له پۆستی گرنگدا دابرنێت و خوێندنگای كورديیان ب��ۆ ب��ك��رێ��ت�ه‌وه ل �ه‌گ �ه‌ڵ ن��اوه‌ن��دی كۆمه‌اڵیه‌تییدا». عه‌بدولعه‌زیز حسێن ،به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی مه‌نده‌لی ب�ه (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ساڵی 1975دانیشتوانی
70گوندی ناحیه‌ی مه‌نده‌لی ل ه چ��وارچ��ێ��وه‌ی پ��ڕۆس �هی ته‌عریبدا گوازراونه‌ته‌وه بۆ به‌غدا ،كه له 6500 خێزان پێكهاتبوون ،دواتریش له ساڵی 1982دا به بیانووی شه‌ڕی عێراق ـ ئێران 7گه‌ڕەكی ناحیه‌كه چۆڵكران، كه 5گه‌ڕەكیان كوردنشینبوون و له‌و ساته‌وه تا ئێستا هیچكام له‌و خێزانه كوردانه نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه بۆ ناحیه‌كه». هه‌روه‌ها وتی «زۆرینه‌ی دانیشتووه كورده‌كانی مه‌نده‌لی شیعه مه‌زهه‌بن و هه‌سته مه‌زهه‌بییه‌كه‌یان زاڵرته به‌سه‌ر هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ییاندا ،ئه‌وه‌ش وایكردووه له كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌نگ به پارته شیعه‌كان بده‌ن». له‌الیه‌كی تره‌وه پشتیوان ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامی خولی پێشووی ئه‌نجومه‌نی
نوێنه‌رانی عێراق له‌سه‌ر لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستان ،پێی وایه «كوردی فه‌یلی و كوردانی دیكه‌ش له به‌غدا با ژماره‌یان له ملیۆنێكیش زی��ات��ر بێت و ده‌ن��گ��ب��ده‌ن ،ب �ه‌اڵم ده‌نگه‌كانیان ده‌سووتێرنێ و حساب ناكرێ ،چونكه ناوه‌نده‌كانی ده‌نگدان له به‌غدا له‌ژێر كۆنرتۆڵی شیعه و سوننه‌دایه». هه‌روه‌ها وتی «كورده فه‌یلییه‌كانی به‌غدا ژماره‌یان كه‌مه و ده‌نگیش به ده‌سه‌اڵت ده‌ده‌ن كه ده‌وڵه‌تی یاسا و ته‌یاری عه‌بدولعه‌زیز حه‌كیمه، چونكه ل �ه ڕووی مه‌زهه‌بییه‌وه شیعه‌ن». ن��اوب��راو جه‌ختیكرده‌وه ل��ەوەى «ئه‌گه‌ر سه‌ركردایه‌تیی كورد هوشیار
نه‌بێت ئ�ه‌وا له خانه‌قینیش ده‌ن���گ���ی ك������ورده شیعه مه‌زهه‌به‌كان‌و كوردانی تریش ل �ه‌ده‌س��ت ده‌دات ،چونكه ه �ه‌م��ووی��ان ل �ه ده‌س �ه‌اڵت��ی كوردی بێزارن». ناوبراو ئه‌وه‌شی وت «خه‌ڵك له هه‌رێمدا كه له پارتی و یه‌كێتی بێزارده‌بن ،ده‌بن به گۆڕان یان یه‌كگرتوو و كۆمه‌ڵ، ب��ه‌اڵم ل�ه خانه‌قین یه‌كێتی و پارتی نه‌یانهێشت گ��ۆڕان دروست ببێت ،بۆیه خه‌ڵك كه له‌وان بێزار ده‌بن ده‌چنه ناو ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمی و ده‌وڵه‌تی یاسا ،بۆیه ده‌نگیش به‌وان ده‌ده‌ن».
پێشمه‌رگه‌یه‌ك :به‌رپرسه‌كه‌م توانای نووسینی دێڕێكی نه‌بوو ،وتی به‌یانی وه‌ره‌وه
زۆرێك له به‌رپرسه‌كانی پێشمه‌رگه نه‌خوێنده‌وارن به‌گوێره‌ی زانیاریی (به‌یان) ل ه ئێستادا له نێو هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان ،چه‌ندین پێشمه‌رگه بوونیان هه‌یه ك ه ته‌مه‌نیان تێپه‌ڕی كردوو ه و ناتوانن خزمه‌تی سه‌ربازی وه‌ك پێویست به‌جێ بگه‌یه‌نن ،هه‌روه‌ها به‌شێكیش له به‌رپرس ه سه‌ربازییه بااڵكانی نێو هێزه‌كانی پێشمه‌رگ ه خوێنده‌وارییان نییه ،ئهو دیاردانه‌ش زیاتر له‌ناو ئهو هێزانه به‌رچاو ده‌كه‌وێت ك ه هێشتا نه‌خراونه‌ته سه‌ر وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه ،بریكاری وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ش ڕایده‌گه‌یه‌نێت ك ه هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئهو بابه‌تە ل ه ڕێگای یاساو ه چاره‌سه‌ر بكه‌ن. به‌یان ـ هه‌ولێر
ل���ه‌وب���اره‌ی���ه‌وه (ب��هی��ان) په‌یوه‌ندیی به عه‌زیز وه‌یسی، ف���ه‌رم���ان���ده‌ی ه��ێ��زه‌ك��ان��ی زێ��ره‌ڤ��ان��ی��ی��ەوە ك���رد ،ن��اوب��راو ڕای��گ��هی��ان��د «ئ����ه‌و ب��اب �ه‌ت �ه پ��هی��وه‌ن��دي��ی ب��ه وه‌زاره‌ت�����ی پێشمه‌رگه‌وه ه �هی �ه ،ئ��هوان ده‌توانن بڕیاری خانه‌نشینيی پێشمه‌رگه و گۆڕینیان بده‌ن». ل��ه‌الی��ه‌ن خ��ۆی��ه‌وه ئ �ه‌ن��وه‌ری ح��اج��ی ع���وس�م�ان ب��ری��ك��اری وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه ،وێ��ڕای پشتڕاستكردنه‌وه‌ی زانیارییه‌كان، ل �ه لێدوانێكیدا ب��ۆ (ب �هی��ان) ڕایگه‌یاند «ئێمه ئهو حاڵه‌تانه‌مان له‌به‌رچاوه و له ئێستادا یاسا هه‌یه بۆ خانه‌نشینكردنی ئهو پێشمه‌رگانه ،ك�ه په‌رله‌مانی كوردستان ده‌ری كردووه ،به‌اڵم به مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ی مافی ئهو پێشمه‌رگانه پاێزراو بێت ،چونكه هه‌یه چل س��اڵ پێشمه‌رگه‌یه. ئێمه خه‌ریكی لێكۆڵینه‌وه‌ین، م�ه‌رج�ه‌ك��ان��ی خانه‌نشینی به وردی دی��اری بكه‌ین ،هه‌ربۆیه خانه‌نشینکردنی ئهو پێشمه‌رگانه دواكه‌وتووه». هاوكات له‌باره‌ی هه‌بوونی ڕێژەیه‌كی به‌رچاو له به‌رپرسی
بااڵی سه‌ربازی كه خوێنده‌وارییان نییه ،بریكاری وه‌زاره‌ت��ی پێشمه‌رگه وتی «ده‌بێ ئه‌وه بزانین پێشمه‌رگه‌ی كوردستان وه‌ك سوپای ئه‌مریكا و یابان نییه ،ئێمه كه ده‌ستامن به ش��ۆڕش ك��ردووه خه‌ڵكه‌كه زۆرب�هی ن�ه‌خ��وێ��ن��ده‌وار ب���ووه ،ب��اوه‌ڕن��اك�ه‌م به ه �ه‌م��ووی ده دكتۆر و بیست
مامۆستامان له‌گه‌ڵ بووبێ ،ئێستاش ناكرێ ب�ه‌و ئاسانییه پێیان بڵێین ب��ڕۆن�ه‌وه ما‌ڵەوه و خزمه‌ته‌كه‌یان ل �ه‌ب �ه‌رچ��او ن �ه‌گ��ری��ن» .س �ه‌ب��اره‌ت به‌وه‌ی كه نه‌خوێنده‌واریی به‌رپرسه سه‌ربازییه‌كان كێشه‌ی ئیداریی دروست كردووه ،یان نا؟ ناوبراو وتی «به‌دڵنیاییه‌وه ئێمه بۆیه په‌له‌مانه
بۆ ئ�ه‌وه‌ی خانه‌نشینیی پێشمه‌رگ ه ده‌س��ت پێبكه‌ین ،چونكه به‌شێكی ئ��هوان��هی خ��وێ��ن��ده‌واری��ی��ان نییه به‌ته‌مه‌نه‌كانن» .ن��اوب��راو جه‌ختی ل �ه‌س �ه‌ر ئ���ه‌وه‌ش ك����رده‌وه ك �ه بۆ چاره‌سه‌ركردنی هه‌موو ئهو كێشانه هه‌وڵده‌ده‌ن له زووترین كات یاسای خانه‌نشینیی پێشمه‌رگه بخه‌نه بواری
جێبه‌جێكردنه‌وه. ل�ه‌الی�ه‌ك��ی ت���رەوە به‌گوێره‌ی ڕاگه‌یه‌ندراوێكی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه، كه به هاوكاريی وه‌زاره‌تی په‌ره‌وه‌رده، وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه خولی نه‌هێشتنی نه‌خوێندنه‌واری له نێو ڕیزه‌كانی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه ده‌كاته‌وه ،كه له ئێستادا له نێو ئهو لیوایانه به‌رچاو
ده‌كه‌وێت كه هێشتا نه‌خراونه‌ته سه‌ر وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه. ن �ه‌ب��وون��ی خ��وێ��ن��ده‌واري��ی به‌شێك له به‌رپرسه سه‌ربازییه بااڵكاىن هێزه‌كانی پێشمه‌رگه، زۆرجار كێشه‌ی بۆ پێشمه‌رگه‌كانی ئ�ه‌و هێزانه دروس��ت ك��ردووه، له‌وباره‌یه‌وه چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌ك به (به‌یان)یان ڕاگه‌یاند چه‌ندین جار بۆ ڕاییكردنی كاروباره‌كانیان فه‌رمانده‌ییه‌كانیان، چوونه‌ته ب���ه‌اڵم ب��ه‌ه��ۆی ئ����ه‌وه‌ی ئ �ه‌و به‌رپرسه سه‌ربازییه‌ی له‌وێ بووه خوێنده‌واريی نه‌بووه ،پێیانی وت���ووه ڕۆژێ��ك��ی ت��ر وه‌رن���ه‌وه، ك �ه ب �ه‌گ��وێ��ره‌ی ل��ێ��دوان��ی ئهو پێشمه‌رگانه هۆكاره‌كه‌ی ئه‌وه ب��ووه ئهو به‌رپرسه سه‌ربازییه خوێنده‌واريی نه‌بووه و توانای نووسینی دێڕێكی ن �ه‌ب��ووه تا كاره‌كانیان بۆ جێبه‌جێ بكات، بۆیه زۆرج���ار ده‌ڵ��ێ��ن به‌یانی وه‌ره‌وه. جێی باسه به‌گوێره‌ی لێدوانی به‌رپرسانی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه، ت��اك��و ئێستا ه �ه‌ش��ت ل��ی��وای پێشمه‌رگه یه‌كیان گرتووه‌ته‌وه، له‌به‌رانبه‌ردا چ��وار لیوا هێشتا سه‌ر به یه‌كێتی و پارتیین.
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/8/1ساڵی یەکەم
د .عومه‌ر عه‌بدوستار مه‌حمود*
راپه‌ڕینی سونن ه ل ه عێراق
له نێوان كۆتاییهێنان به هه‌ژموونی ئێران و دروستكردنی هه‌رێمدا له ساته‌وه‌ختی داگیركردنی به‌غداوه له ساڵی ،2003به هاوپه‌یامنیی ئه‌مریكا و ئێران و بێده‌نگیی عه‌ره‌ب و تورك، عێراق چ وه‌ك ده‌وڵه‌ت و چ وه‌ك گه‌لیش ،نه خۆشگوز هرانی و نه ئیستیقرار و نه گه‌شه‌پێدانی به خۆیه‌وه نه‌دیوه ،به‌ڵكو عه‌ره‌ب و توركه‌كان (كه هیچیان نه‌كرد بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی داگیركه‌ر ،جگه له بڕیارێكی په‌رله‌مانی توركیا ،بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی به‌كارهێنانی خاكه‌كه‌ی بۆ چوونه‌ناوه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له 2003/3/1دا) ئازاری به‌سوێی شوێنه‌واره‌كانی كه‌وتنی عێراقیان بۆ ناو باوه‌شی ئێران ،له دوای پاشه‌كشه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا، چه‌شت ،هه‌روه‌ك ئێران خه‌ریك بوو له ده‌رگای ئه‌وانیش بدات ،ئه‌گه‌ر شنه‌بای به‌هاری عه‌ره‌بی نه‌بوایه ،كه وه‌ك شۆڕشێكی عه‌ره‌بیی بۆ تێكدانی هاوپه‌یامنیی نێوان ئه‌مریكا و ئێران سه‌ریهه‌ڵدا ،ئهو هاوپه‌یامنییه‌ی به شه‌ڕی ئه‌فغانستان ده‌ستیپێكرد و گه‌یشته عێراق و مه‌به‌ستیشی بوو زیاتر درێژببێته‌وه ،تاوه‌كو جه‌ماوه‌ری تونس و لیبیا و میرس و شام ژێرپێیان نا .كاریگه‌ریی دواجاری ئه‌م به‌هاره‌ش بریتیبوو له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی هاوپه‌یامنیی شیعه و كورد له عێراق، كه به بڕبڕەی پرۆسه‌ی سیاسیی عێراق داده‌نرێت له دوای داگیركردنه‌وه، ئینجا له كۆتاییشدا سوننه‌ی عێراق راپه‌ڕین ،ئه‌مه‌ش وه‌كو ئاماژەیه‌ك بۆ سه‌ره‌تای هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی هاوپه‌یامنیی ئه‌مریكا و ئێران، كه عێراقی له هاوكێشه‌ی هێز له ناوچه‌كه‌دا ده‌رهێنا ،هه‌روه‌كو چۆن له ساڵی 1980یشه‌وه میرسی ده‌رهێنا. تۆبڵێی گه‌ڕانه‌وه‌ی میرس بۆ رۆڵی جارانی خۆی ،مژده‌ی گه‌ڕانه‌وه‌ی عێراقیش بێت؟ له دوای ئه‌م پێشه‌كییه، ده‌مه‌وێت بڵێم سوننه له‌م راپه‌ڕینه پیرۆزه‌یاندا ،كه له رۆژی هه‌ینی 2012/12/21ە‌وه ده‌ستی پێكرد، خۆیان به دۆشداماو ده‌بینن له به‌رده‌م كۆمه‌ڵێك گۆڕانكاریی گه‌وره‌دا ،كه عێراق و ناوچه‌كه پێیاندا تێپه‌ڕده‌بن ،ئه‌وان كه سته‌می پرۆسه‌ی سیاسی ره‌تده‌كه‌نه‌وه ،ئایا ئیكتیفا ده‌كه‌ن به‌و نرخه كه‌مه‌ی كه مالیكیی (نارساو به خۆگێلكردن له داواكاریی هاوبه‌شه‌كانی و به‌توانا له پووچه‌ڵكردنه‌وه‌ی رێكه‌وتننامه‌كان، دواهه‌مینیشیان رێكه‌وتننامه‌ی هه‌ولێر) پێشكه‌شیان ده‌كات؟ یان ئه‌وه‌تا هه‌رێمێكی تایبه‌ت به خۆیان راده‌گه‌یه‌نن ،به مه‌به‌ستی رزگاربوونیان له سته‌م و یاساكانی چواری ئیرهاب و ریشه‌كێشكردنی به‌عس و په‌راوێزخسنت؟ بۆ ل15 * ناوبراو په‌رله‌مانتاری پێشووی عێراقه و س �ه‌رك��رده‌ی �ه‌ك��ی دی��اری سوننه‌كانه ،به‌ر له هاشمی ،له الیه‌ن مالیكییه‌وه دۆس��ی �هی ق �هزای��ی بۆ كرایه‌وه ،به‌وهۆیه‌وه ب �ه‌ره‌و توركیا ه���ه‌اڵت و ئێستا ل �ه ئه‌سته‌نبوڵ نیشته‌جێیه .ناوبراو ئه‌م زنجیره بابه‌ته تایبه‌ت بۆ (به‌یان) ده‌نووسێت.
ئه‌ندامێكی شانده‌كه‌ی مالیكی بۆ پارێزگای ئه‌نبار بۆ بەیان:
زۆربه‌ی ئافره‌ت ه گیراوه‌كان ئازاد ده‌كرێن
ئا :ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د ره‌شید له‌گه‌ڵ په‌ره‌سه‌ندنی خۆپیشاندان و ناڕەزاییه‌كانی شار و شارۆچكه سوننییه‌كانی باكوور و رۆژئ��اوای عێراق ،نوری مالیكی په‌نای بۆ چه‌ند زانا و كه‌سایه‌تییه‌كی سوننه برد بۆ ئ �ه‌وه‌ی ته‌وژمی ئهو ناڕەزاییانه كه‌مبكاته‌وه .مه‌هدی صومه‌یده‌عی كه خۆی به ده‌مڕاستی سه‌له‌فییه‌كانی عێراق داده‌ن��ا و نازناوی (موفتیی عێراق)ی له خۆی ن��اوه ،یه‌كێكه له‌و كه‌سایه‌تییانه‌ی رۆژانه خالید مولال له باره‌گای نوری مالیكی ئاماده‌ییان هه‌یه. له سێهه‌م دانیشتنی نوری مالیكی له‌گه‌ڵ ئ �ه‌م ش��ان��ده‌دا ،كه له‌ژێر ناوی «ل��ی��ژن�هی دان��ای��ان» ك��ۆب��وون �ه‌ت �ه‌وه بۆ جێبه‌جێكردنی چه‌ند فه‌رمانێكی ئهو، (به‌یان) توانی شێخ ماجد ئه‌حمه‌د ئه‌مین
عجێلی ،ئه‌ندامی ئهو شانده ،له‌باره‌ی دوایین هه‌وڵیانه‌وه ،بدوێنێت. به‌یان :با له‌وه‌وه ده‌ستپێبكه‌ین؛ ئه‌م گرووپه‌ی ئێوه چۆن پێكهات و بیرۆكه‌ی كێ بوو؟ عجێلی :سوپاستان ده‌ك�ه‌م كه ئه‌م ده‌رفه‌ته‌تان بۆ ره‌خساندین له ڕێگه‌ی رۆژنامه‌كه‌تانه‌وه هه‌وڵ و كۆششه‌كامنان بخه‌ینه روو ،كه ڕەنگه ل ه الی زۆرێك له رۆژن��ام �ه و كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندن به‌رچاوڕوونییه‌ك نه‌بووبێ .سه‌باره‌ت به به‌شی دووه‌م��ی پرسیاره‌كه‌ت ،بێگومان ئه‌وه بیرۆكه‌ی سه‌رۆك وه‌زی�ران بوو ،بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین وه‌كو نوێنه‌رانی هه‌ردوو پێكهاته‌ی سوننه و شیعه ،له ڕێگه‌ی گرووپێكه‌وه ئهو كێشانه چاره‌سه‌ر بكه‌ین. به‌یان :تا ئێستا چیتان ك��ردووه ،به تایبه‌ت بۆ كێشه‌ی ئافره‌تە به‌ندكراوه‌كان؟
عجێلی :ئێمه هه‌وڵه‌كامنان به‌رده‌وامن بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئ�ه‌و كێشه‌یه ،هه‌ر ب��ۆ ئ �ه‌و مه‌به‌سته س �ه‌ردان��ی چه‌ندین به‌ندینخانه‌مان كردووه و چاومان به ده‌یان ئافره‌تی به‌ندكراو كه‌وتووه ،ئاگادارمان ك��ردوون�ه‌ت�ه‌وه گ�ه‌ر كه‌یسه‌كانیان هیچ ئیشكالێكیان نه‌بێت ،ئ��ه‌وا ب�ه چه‌ند ڕێوشوێنێكی یاسایی ئازاد ده‌كرێن. به‌یان :چین ئهو ڕێوشوێن ه یاساییانه؟ عجێلی :س �ه‌ره‌ت��ا دۆسییه‌كانیان ده‌خرێنه به‌رده‌م داد‌وەر ،پاشان گه‌ر هیچ بڕگه‌یه‌كی جینائی ،یان تیرۆریان له‌سه‌ر نه‌بێ ،ئه‌وا به كه‌فاله‌ت ئازاد ده‌كرێن .هه‌ر له‌م رۆژانه‌ی پێشوودا زیاتر له 25ئافره‌ت ئازاد كران ،به ئاماده‌بوونی شێخ خالید مولال. به‌یان :ئهو ئافره‌تانه‌ی كه ئازاد كراون، زیاتر خه‌ڵكی چ شارێكن؟
عجێلی :زیاتر خه‌ڵكی پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین ،فه‌للوجه ،ره‌مادی و موسڵن. به‌یان :واته قسه‌ی خۆپیشانده‌ران راس��ت ده‌رچ���وو ك�ه زۆرب���هی ئافره‌ته به‌ندكراوه‌كان له مه‌زهه‌بی سوننه‌ن؟ ئێوه له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانی خۆپیشانده‌رانی پارێزگای ئه‌نبار كۆبوونه‌ته‌وه؟ عجێلی :به‌ڵێ ،چه‌ند جارێكیش. به‌یان :ده‌كرێ پێامن بڵێیت له‌گه‌ڵ كێ كۆبوونه‌ته‌وه؟ عجێلی :ناتوانم وه‌اڵمی ئه‌م پرسیاره بده‌مه‌وه. به‌یان :تا كه‌ی ئه‌م گرووپه‌تان له كاره‌كانی به‌رده‌وام ده‌بێت؟ عجێلی :ئ �ه‌وه من بڕیاری له‌سه‌ر ناده‌م ،چونكه سه‌ماحه‌تی موفتی تا ئه‌م ساتانه له‌گه‌ڵ نوری مالیكی ل ه هه‌وڵ و كۆششدایه.
به‌یان :باشه ئازادكردنی به‌ندكراو ،گه‌ر به مادده‌یه‌كی تیرۆر حوكم درابێ ،ئه‌وه پێویست نییه دادگ��ا بڕیاری ئازادكردنی بدات؟ چۆن سه‌رۆك وه‌زیران ئهو ماف و ده‌سه‌اڵته‌ی به خۆی داوه به‌ندكراو ئازاد بكات؟ عجێلی :من پێم وتی ئهو دۆسێیانه ڕەوان��هی دادگ��ا ك �راون و خودی دادوه‌ر میدحه‌ت مه‌حمود ،سه‌یری ئهو دۆسێیانه ده‌كات. تێبینی :شێخ ماجد ئه‌حمه‌د ئه‌مین عجێلی به په‌له مۆبایله‌كه‌ی داخست بۆئه‌وه‌ی له‌وه زیاتر پرسیاری لێنه‌كرێت. جێگه‌ی باس ه ه���ه‌ردوو شیخ مه‌هدی صومه‌یده‌عی و خالید مولال ته‌نها له‌و كه‌نااڵنه ده‌رده‌ك �ه‌ون كه له ره‌وتی نوری مالیكییه‌وه نزیكن.
خانه‌قین ،شارێكی عێراقی ب ه پێناسه‌یه‌كی كوردستانی بەیان .خانەقین خانه‌قین ،یاخود خانه‌قێ ،یه‌كێك ه ل ه شوێن ه گرنگ و دێرینه‌كان ،مێژووی دروس��ت��ب��وون��ی ئ �ه‌م ش��اره ب��ۆ س�ه‌رده‌م��ی ئاشوورییه‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌م شاره جێگای ملمالن ێ و شه‌ڕوشۆڕ بووه ل ه نێوان ماده‌كان و ئاشوورییه‌كان ،ل ه كتێبی (مێژووی ئێران) ناوی ئه‌م شاره ب ه یه‌كێك له شوێن ه گرنگه‌كانی ده‌وڵه‌تی ساسانی هاتووه، ك ه حوكمڕانیی ئهو سه‌رده‌مه‌یان كردووه، هه‌روه‌ها ناوی ئه‌م شار ه ب ه ناوی (غوزی) هاتوو ه ك ه وه‌ك مێژوونووسان ئاماژەی بۆ ده‌كه‌ن و ده‌ڵێن (غوزییه‌كان) دانیشتووی ه��ه‌ردوو ش��اری خانه‌قین و مه‌نده‌لین و كوردن ،له‌سه‌ر ئه‌م ناوه‌ش ناوی خانه‌قین هاتووه ،هه‌ندێك لەسه‌رچاوه‌كانیش ئاماژە به‌و ه ده‌كه‌ن ك ه ناوی خانه‌قین ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌می سه‌فه‌وییه‌كان. راستیی ناوی ئه‌م شاره سه‌رچاو ه مێژووییه‌كان ئاماژە به‌و ه ده‌كه‌ن ك ه ناوی (خانه‌قین) ناوێكی ئاینییه، ب ه وات��ای (خانه‌قا) ك ه ن��اوی مزگه‌وتێكی تایبه‌ت ه ب ه سۆفییه‌كان و یه‌كێك ل ه الیه‌نگرانی ته‌ریقه‌رتی شێخ خالیدی نه‌قشه‌به‌ندی له سه‌رده‌می بابانییه‌كان دروستی ك��ردووه، ه �ه‌ن��د ێ س���ه‌رچ���اوه‌ی دی��ك �ه‌ش ئ��ام��اژە ب�ه‌و ه ده‌ك �ه‌ن ك ه ن��اوی خانه‌قین ل ه ناوی باڵه‌خانه‌یه‌كه‌و ه هاتوو ه ك ه بۆ شاژن (جین قین)ی كچی پاشای جه‌الئری له‌سه‌ر كه‌ناری ئاوی ئه‌ڵوه‌نده‌و ه دروستكرابوو ،ك ه دواتر دانیشتووانی چ��وارده‌وری ئهو باڵه‌خانه‌یه ناویان نا (خ��ان جین) ،تاكو ناوه‌كه‌ی به ت هواوه‌تی گۆڕا بۆ (خان قین) و دواتریش كرا
ب ه (خانه‌قین). خانه‌قین شارێكی زۆر كۆنه ،سه‌رچاو ه مێژووییه‌كان ئ��ام��اژە ب��ه‌و ه ده‌ك���ه‌ن كه ئه‌سكه‌نده‌ری گ��ه‌ور ه پیایدا تێپه‌ڕیوه، ه��ه‌روه‌ه��ا ل � ه ده‌س��ت��ن��ووس� ه كۆنه‌كانی سه‌رده‌می ئه‌غریقییه‌كان ب ه (خالونیتوتوس) ن��اوی ه��ات��ووه ،ب ه وات��ای دیمه‌نی جوان و سه‌رنجڕاكێش .چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌كی دیكه‌یش ئاماژە به‌و ه ده‌كه‌ن ك ه كاتێك كیرسا ل ه نوعامنی كوڕی مونزیر تووڕە ده‌بێت، ڕەوانه‌ی ئه‌م شاره‌ی ده‌كات و تێیدا به‌ندی ده‌كات ،ل ه ئه‌نجامی ئهو ڕووداوه‌ش ناوی خانه‌قین سه‌رچاوه‌ی گرتووه. خانه‌قین ل� ه ڕووی جوگرافییه‌وه ده‌كه‌وێت ه سه‌ر پارێزگای (دیاله) و تێكڕای ژم���اره‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی ب ه ش���اره‌دێ و گونده‌كانی سه‌ریشیه‌وه ،ده‌گات ه ( )280ه هزار كه‌س ،ژماره‌ی دانیشتوانی شاره‌ك ه ب ه ته‌نها ( )77ه هزار كه‌س ه و زۆرینه‌ی دانیشتوانی ناوچه‌ك ه كوردن ،له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌كی به‌رچاو ل ه چه‌ند خێزانێكی عه‌ره‌ب و توركامن كه
نیشته‌جێی سه‌نته‌ری شاره‌ك ه و ه�ه‌ردوو شاره‌دێی جه‌له‌وال و سه‌عدییه‌ن. نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌بی ره‌سه‌ن ك ه وه‌ك له سه‌رچاو ه مێژووییه‌كاندا هاتووه ،ئهو ماڵه عه‌ره‌بان ه ل ه ساڵی ()1919ه‌و ه هاتوونه‌ته شاره‌ك ه و ب ه دوای په‌نابردن و كاركردندا گ هڕاون و له‌و ێ نیشته‌ج ێ بوون و ل ه ئێستادا پێیان ده‌گوترێت ع�ه‌ره‌ب� ه ڕەسه‌نه‌كان، ه �ه‌روه‌ه��ا چه‌ند خێزانێكی توركامنیش نیشته‌جێی سه‌نته‌ری شاره‌ك ه و ه�ه‌ردوو شاره‌دێی جه‌له‌وال و قزرباتن، ل ه هۆز ه ناوداره‌كانی شاری خانه‌قین (باجه‌الن ،ده‌لۆیی ،ئه‌رك هوازی ،سوره‌مێری، كاكایی ،جمور ،تاڵه‌بانی ،زه‌هاوی ،جاف و زه‌نگه‌نه) .پێكهاته‌ی ئاینیی ئه‌م شاره‌ش دوو پێكهاته‌ی سه‌ره‌كین ،پێكهاته‌ی مه‌زهه‌بی سونن ه و مه‌زهه‌بی شیعه ،ب ه هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌م شار ه شارێكی سنووریی ه و ل ه واڵتی ئێرانه‌و ه نزیكه ،پێكهاته‌ی ئاینی شیع ه له پێكهاته‌ی ئاینی سوون ه ڕێژەیان زۆرتره .له نێوان دانیشتوانی شاره‌كه‌دا چه‌ند خێزانێكی
كاكه‌ییش ه�ه‌ن ،له‌گه‌ڵ چه‌ند خێزانێكی مه‌سیحی ك ه كڵێسه‌ی تایبه‌تیان هه‌یه بۆ ئه‌نجامدانی م هراسیم ه ئاینییه‌كانیان. پێشرتیش خێزانێكی زۆری جوله‌ك ه كه دانیشتووی ئهو شار ه بوون ،قوتابخانه‌یه‌كی تایبه‌تیان ب ه خوێندنی زمانی (عیربی) هه‌بوو ب ه ناوی (ئه‌لیانس) و ژماره‌ی قوتابیانی ()70 قوتابی بوون ،له‌گه‌ڵ په‌رستگایه‌ك ب ه ناوی (ت��ه‌ورات) .هه‌روه‌ها چه‌نده‌ها مزگه‌وتی به‌ناوبانگ له‌و شاره هه‌ن ،ل هوان ه (مزگه‌وتی مه‌جید ب��ه‌گ) ك � ه ده‌ك �ه‌وێ��ت � ه گه‌ڕەكی (عه‌بدوڵاڵ ب�ه‌گ)ی نزیك ئاوی ئه‌ڵوه‌ن و مزگه‌وتی (موسته‌فا به‌گ) ،مزگه‌وتی (گهوره) ك ه ده‌كه‌وێت ه گه‌ڕەكی (جامیع)ی نزیك پردی به‌ردین ،هه‌روه‌ها ل ه گه‌ڕەكی (حه‌میدیه)ش مزگه‌وتی (حاجی فه‌تاح) هه‌ی ه ك ه له‌سه‌ر ڕێگای گشتییه ،ل ه گه‌ڕەكی (مه‌زره‌عه)ش مزگه‌وتی (شێخ عه‌لی) هه‌یه ،ل ه گه‌ڕەكی (ئاغا و خه‌لیفه)ش ل ه خ��وارووی شاره‌كه، مزگه‌وتی (خه‌لیف ه شه‌مسه‌ددین)ی تێدایه و مزگه‌وتی (حه‌سه‌ن ئه‌فه‌ندی)ش ده‌كه‌وێته
گه‌ڕەكی (جه‌لوه)ی خوارووی شاره‌كه. سه‌باره‌ت ب ه (حوسه‌ینییه‌كان)یش ،له‌و شار ه دوو حوسه‌ینیی ه هه‌ن ك ه یه‌كێكیان به (حوسه‌ینییه‌ی گهوره) نارساو ه و ده‌كه‌وێته سه‌ر شه‌قامی گشتیی ئهو شاره( .حوسه‌ینییه) ی دووه‌میش ك ه ب ه (حوسه‌ینییه)ی بچووك ن��ارساوه ،ده‌كه‌وێت ه گه‌ڕەكی (مه‌زره‌عه‌وه. خانه‌قین چه‌نده‌ها (ته‌كیه)ی به‌ناوبانگیشی تێدایه ،ل هوانه‌ش ته‌كیه‌ی سه‌ید عه‌بدوڵاڵ و ته‌كیه‌ی كه‌سن هزانی ك ه شێخ شه‌فیق ج���ادی ك��ۆچ��ك��ردوو دروس��ت��ی ك���ردووه، هه‌روه‌ها چه‌نده‌ها كه‌نیسه‌ی تایبه‌ت به مه‌سیحییه‌كانیشی تێدایه ،ل هوان ه كه‌نیسه‌ی (پاشا كۆپری) ك ه ده‌كه‌وێت ه گه‌ڕەكی (پاشا كۆپری) و كه‌نیسه‌ی (ی �ه‌ه��ود) ،ئه‌ویش ده‌كه‌وێت ه گه‌ڕەكی (حاجی مه‌حه‌له) ،كه پێشرت ئهو گه‌ڕەك ه دارستانێك بوو ه ب ه ناوی دارستانی (مه‌حمود مه‌سعود). خانه‌قین وه‌ك ش��ارێ��ك��ی عێراقی ب ه پێناسه‌یه‌كی كوردستانی ،ل ه ئێستادا ڕووب����ه‌ڕووی چه‌نده‌ها كێشه‌ی ئیداری ب��ووه‌ت �ه‌وه ،ل هوانه‌ش هه‌وڵدان ل ه الیه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌و ه بۆ كۆنرتۆڵكردنی دۆخ��ی سیاسی و ئابووریی ئهو ش��ار ه بۆ ئه‌وه‌ی مۆركی كوردایه‌تی پێو ه نه‌مێنێت، ئه‌مه‌ش وایكردوو ه ك ه دانیشتوانی ئهو شاره، ب ه تایبه‌ت كورده‌كان ،هه‌ست ب ه بێزاری و نائومێدی بكه‌ن ،بۆی ه ل ه ئێستادا خوازیارن حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان نه‌ك ته‌نها ده‌ستی هاوكاری بۆ ئهو شاره درێژ بكات، به‌ڵكو هه‌وڵبدات خانه‌قین بخاته‌و ه سه‌ر هه‌رێمی كوردستان ،بۆ ئه‌وه‌ی جارێكی دیكه حكومه‌تی ناوه‌ند یاری ب ه چاره‌نووسی ئهو شار ه نه‌كات.
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
« فه‌یلییه‌كان ئینتیامی نه‌ته‌وه‌ییان
كوردی فه‌یلی ،ل ه نێوان په‌یجور :دلێر عه‌بدوڕەحامن
س �ه‌ره‌ڕای بوونی ژماره‌یه‌كی زۆری كورد له به‌غدای پایته‌ختی عێراق، به‌تایبه‌ت ك��وردی فه‌یلی ،به‌اڵم له سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا كورد ل��ه‌و پارێزگایه ده‌نگێكی ئه‌وتۆ به‌ده‌ست ناهێنێ ،په‌رله‌مانتارێك هۆكاره‌كه‌ی بۆ كه‌مته‌رخه‌ميی پارتی و یه‌كێتی له بایه‌خدان به كورده فه‌یلیيه‌كان ده‌گه‌ڕێنێته‌وه و پێی وای �ه ك��ورده فه‌یلییه‌كان ئینتیامی نه‌ته‌وه‌ییان ڕۆژ له دوای ڕۆژ الواز ده‌ب��ێ��ت ،به‌رپرسێكی ئیدارییش جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه كه به‌شێكی زۆر له‌و كوردانه‌ی شیعه مه‌زهه‌بن، هه‌سته مه‌زهه‌بییه‌كه‌یان زاڵ�تره به سه‌ریاندا ،بۆیه ده‌ن��گ به‌كورد ن��اده‌ن له كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا،
په‌رله‌مانتارێكی دیكه‌ش پێی وای ه ناوه‌نده‌كانی ده‌ن��گ��دان له به‌غدا له‌ژێر كۆنرتۆڵی شیعه و سوننه‌دایه و كورد هه‌رچه‌نده ده‌نگیش بهێنێ، ده‌سووتێرنێ و حسابی بۆ ناكرێ. ح��اك��م ش��ێ��خ ل �ه‌ت��ی��ف ئ �ه‌ن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی ن��وێ��ن �هران��ی عێراق له‌سه‌ر لیستی گ��ۆڕان ،به (به‌یان) ی ڕاگ �هی��ان��د «ك���وردی فه‌یلی له به‌غدا ،له‌الیه‌ن یه‌كێتی و پارتییه‌وه ب��ه ت�����ه‌واوی پ��ش��ت��گ��وێ��خ��راون‌و تائێستا خوێندنگایه‌كی ك��وردی، ی��ان ن��اوه‌ن��دێ��ك��ی كۆمه‌اڵیه‌تییان بۆ دروس��ت ن �ه‌ك��ردون ،له‌كاتێكدا له هه‌رێم و به‌غداشدا ئ��هوان له حوكمدان و پاره‌یان له‌به‌رده‌ستدایه، به پێچه‌وانه‌وه بۆ مه‌به‌ستی خۆیان
به‌كاریان ده‌هێنن». هه‌روه‌ها وتی «پشتگوێخستنی كورد ه فه‌یلییه‌كان گه‌شتووه‌ته ئاستێك ن �ه‌وه‌ی نوێیان زۆر مه‌ترسیدارن و زمانی كوردی نازانن و ڕۆژ له دوای ڕۆژ هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ییان الوازت��ر ده‌بێت ،به ڕاده‌یه‌ك یه‌ك دوو ساڵی تر كوردی فه‌یلی له به‌غدا نامێنێ، هه‌موو ئه‌وانه‌ش له ئه‌ستۆی یه‌كێتی و پارتییه». به ڕای به‌شێك له چاودێرانی سیاسی، هاوكاریكردنی س�ه‌رۆك��وه‌زی��ران��ی ع��ێ��راق ب��ۆ ك���ورده فه‌یلییه‌كان، وای��ك��ردووه س��ۆزی ئهو كوردانه به الی شیعه‌دا بجوڵێنێ و هه‌سته مه‌زهه‌بییه‌كه‌یان زاڵرتبێت به‌سه‌ر هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ییاندا.
باوكێك :ناچارم منداڵه‌كه‌م نه‌نێرمه‌وه بۆ خوێندن
خورماتوو ،قوتابیی زۆر و قوتابخانه‌ی كه‌م ئه‌مساڵیش وه‌كو سااڵنی ڕابوردوو ل ه شاری خورماتوو كێشه‌ی كه‌میی بینای قوتابخان ه و زۆریی قوتابیان سه‌ری هه‌ڵداوه‌ته‌و ه و بووه‌ته گرفت له به‌رده‌م پڕۆسه‌ی په‌روه‌رده و فێركردندا ،ئه‌م كێشه‌یه به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌یه ك ه ژماره‌یه‌كی زۆر ل ه قوتابیان ل ه گونده‌كانی ده‌وروبه‌ره‌و ه ڕوویان ل ه قوتابخانه‌كانی ئه‌م شار ه كردووه. په‌یجور :عومه‌ر ئاواره ـ خورماتوو ه �ه‌ژار ئیرباهیم ،قوتابییه‌كی پۆلی شه‌شه‌می وێژەییه ،سه‌باره‌ت به‌م گرفته ده‌ڵێت «له‌و پۆله‌ی كه من تێیدا ده‌خوێنم ،سێ قوتابی له‌سه‌ر یه‌ك كورسی داده‌نیشین ،پۆله‌كانی دیكه‌ش قه‌ره‌باڵغییه‌كی زۆری هه‌یه و قوتابیان وه‌كو پێویست ناتوانن سوود له وانه‌كان وه‌ربگرن» .ئهو ئاماژە به‌و ه ده‌كات كه ئه‌گه‌ر ئه‌م كێشه‌یه به‌رده‌وام بێت و چاره‌سه‌ر نه‌كرێت، ئ��ه‌وا ك��اردان��ه‌وه‌ی خراپی له‌سه‌ر ڕەوشی خوێندن لێده‌كه‌وێته‌وه. ڕۆك��ان ن��وری كه هاوڕییه‌كی هه‌ژاره و له هه‌مان پۆلدا پێكه‌وه‌ن، پێیوایه ئهو قه‌ره‌باڵغیی ه واده‌كات الیه‌نی ده‌روون��ی��ی قوتابی ئ��ارام نه‌بێت و تووشی جۆرێك له بێزاری ببێت ،رۆك��ان ده‌ڵێت «و هزاره‌ت���ی پ�����ه‌روه‌رده ل��ه‌الی��ه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌وه ف هرامۆشكراوه و گله‌ییش ل �ه خ��وێ��ن��دك��اران ده‌ك���ه‌م له‌سه‌ر داواكاری و مافه‌كانیان نایه‌نه ده‌نگ و به بێده‌نگی ده‌مێنێنه‌وه ،تاكو ئێستا نه‌یانتوانیوه داواكارییه‌كانیان بگه‌یەننه الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار». مامۆستا ئه‌حمه‌د مسته‌فا ،له قوتابخانه‌ی سه‌ربه‌ستی ك��وڕان له خورماتوو ،سه‌باره‌ت به قه‌ره‌باڵغیی پۆله‌كان وتی «ئێمه زیاتر له 18
پۆملان هه‌یه ،به ڕێژەیه‌كی زۆر جیاواز دابه‌شكراون و قه‌ره‌باڵغییان پێوه دیاره، ئه‌م هۆكاره‌ش بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێنمه‌وه كه قوتابییه‌كی زۆر له قوتابخانه‌كانی دیكه ڕوویان له قوتابخانه‌كه‌ی ئێمه كردووه، ئێمه هه‌وڵێكی زۆر ده‌ده‌ین بۆ ئه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشه‌یه بكه‌ین و قوتابیان له خوێندنی ئه‌مساڵ بێبه‌ش نه‌كه‌ین». مامۆستا ع��ه‌دن��ان م��ح�ه‌م�ه‌د له
هه‌مان قوتابخانه ،نكۆڵی ناكات ل ه هه‌بوونی كێشه .ل �ه‌و ب��اره‌ی �ه‌وه وتی «به‌ڵی ئێمه قوتابییه‌كی زۆرمان هه‌یه و پۆله‌كان زۆر قه‌ره‌باڵغن ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا توانیومانه خۆمان بگونجێنین» .له ب �ه‌رده‌م ئهو قوتابخانه‌یه‌شدا حه‌سه‌ن مه‌جید كه دوو منداڵی خۆی هێنابوو بۆ ئه‌وه‌ی وه‌ربگیرێن ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌م قوتابخانه‌یه له‌الی ماڵیانه‌وه نزیكه .ئهو
بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان وتی «ئه‌مه سێیه‌م ج��اره منداڵه‌كانم بۆ ئه‌م قوتابخانه‌یه ده‌هێنم ،له قوتابخانه‌یه‌كی زۆر دوور له گه‌ڕەكه‌كەمانه‌وه ده‌خوێنن ،له‌به‌ر دووريی ڕێگاوبانه‌كه و حاڵه‌تی ئه‌منی، ده‌مه‌وێت بیانگوێزمه‌وه بۆ ئێره ،به‌اڵم چی بكه‌م وه‌ریانناگرن ،منیش ناچارم له خوێندن ده‌ریان بكه‌م ،تاقه‌تی كێشه وگرفتم نییه» .ناوبراو ئاماژە به‌وه ده‌كات
كه حكومه‌ت ئه‌وه‌نده بایه‌خ ب ه الیه‌نی دیكه ده‌دات بایه‌خی ب ه دروستكردنی بینای قوتابخانه بدایه كێشه‌یان نه‌ده‌ما، ده‌شڵێت «ئه‌وه‌ی كه‌مه له‌م شار ه ته‌نیا بینای قوتابخانه‌ی ه كه هه‌م ئێم ه و هه‌م په‌روه‌رده‌ش پێویستیامن پێیه‌تی». مامۆستا سه‌اڵح عه‌لی له دواناوه‌ندیی هه‌ڵكه‌وتی كوڕان ،پێیوای ه زۆریی قوتابی ل ه پۆلێكدا كێشه بۆ مامۆستاش دروست
ده‌كات و ڕەنگه مامۆستا له‌و حاڵه‌ت ه پۆله‌كه‌ی بۆ كۆنرتۆل نه‌كرێت ،ئهو مامۆستای ه پێشنیازی ئه‌وه‌ی كرد كه وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشه‌یه بكات و ئهو جێگایانه‌ی ژم��اره‌ی دانیشتوانیان زۆره ،بینای نوێیان بۆ دروستبكرێت. قوتابخانه‌ی شه‌فه‌قی سه‌ره‌تایی ك � ه قوتابخانه‌یه‌كه ده‌ك�ه‌وێ��ت�ه گه‌ڕەكی كۆماری له شاری خورماتوو، ك �ه گه‌ڕەكێكی كوردنشینه ،له دوای پرۆسه‌ی ئازادیی عێراقه‌وه دروستكراوه و ئێستا دوو ده‌وامی ت��ێ��دای�ه ،مامۆستا ع��وم �ه‌ر عه‌لی ل �ه‌و قوتابخایه پێی ڕاگه‌یاندین «قه‌ره‌باڵغییه‌كی زۆری قوتابیامن هه‌یه ،به‌اڵم ناچارین له‌به‌ر ئه‌وه‌ی منداڵه چاوگه‌شه‌كامنان بێبه‌ش نه‌بن ل ه خوێندن». مامۆستا جومعه كه‌ریم ،هه‌مان بۆچوونی مامۆستایانی دیكه‌ی هه‌یه له‌سه‌ر هه‌بوونی ژماره‌یه‌كی زۆری قوتابیان له‌ناو قوتابخانه‌كاندا ،به تایبه‌ت له ب��اره‌ی جێگاكه‌یانه‌وه، ئهو ده‌ڵێت «قوتابخانه‌كه‌ی ئێمه پۆله‌كانی ك�ه‌م�ه ،بۆیه پۆلی وا هه‌یه 28قوتابی له‌خۆ ده‌گرێت و سێ قوتابیش له‌سه‌ر یه‌ك كورسی داده‌نیشن».
9 ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
تا گوڵی خۆشه‌ویسته‌كه‌ت بمێنێته‌وه گه‌ر هاوسه‌ره‌كه‌ت یان خۆشه‌ویسته‌كه‌ت چه‌پك ه گوڵی پێشكه‌ش كردوویت و له پاش سیسبوونیشی دڵت نه‌هاتووه فرێی بده‌یت ،پێت خۆشبووه بۆ هه‌تا هه‌تایه بیپارێزیت؟ ئ�ه‌وا (به‌یان) چه‌ند رێگایه‌كی ك��ورت و ئاسانت ده‌خاته به‌رده‌ستت تا گوڵه رسوشتییه‌كانت له سیسبوون بپارێزیت 1ـ دوو ماده هه‌ن له‌سه‌ر شێوه‌ی ب��ۆدره ،پێیان ده‌وترێت( :البورق ،والشب) له‌گه‌ڵ خۆڵه‌مێشدا تێكه‌ڵ
سەریاس محەمەد
ده‌كرێن. 2ـ دوای ئ��ه‌وه‌ی لێده‌گه‌ڕێیت تا گوڵه‌كان وشك ده‌بنه‌وه كه ماوه‌ی ده رۆژ كه‌مرت نه‌بێت. 3ـ دواتر له فڕنێكدا و له‌ژێر پله‌یه‌كی گه‌رمیی نزمدا ئهو ماده‌یه گه‌رمده‌كرێته‌وه. 4ـ پاشان ده‌رێت له گوڵه وشكبووه‌كان و به‌م رێگایه دیاریی خۆشه‌ویسته‌كه‌ت بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ ئه‌وه‌نده‌ی كه دڵ ده‌یخوازێت ،له‌به‌رچاوت ده‌مێنێته‌وه.
و .مەتین
کرێمى خۆماڵى
بۆچی مرۆڤه‌كان ده‌خه‌ون؟ هێرۆ هەڵەبجەیىى
شەتاو پینجوێنى
مۆزێك له‌ناو ده‌فرێكدا بجۆرێك بكوتنه‌وه كه شكڵی كرێم ب ه خۆیه‌وه بگرێ و دواتر كه‌وچكێك ئاونارگیلی برژێننه‌سه‌ر و بۆ چه‌ند خوله‌كێك تێكه‌ڵی یه‌كیان بكه‌ن .ئه‌م ماده‌یه كرێمێكی به‌سووده‌و ده‌توانن بۆ ئه‌وه‌ی تازه مبێنێته‌وه ،بیخه‌نه ناو یه‌خدان .هه‌موو شه‌وێك بۆ ماوه‌ی 15خوله‌ك ئه‌م كرێمه به‌سه‌ر ده‌مو چاوتاندا مباڵن و دواتر بیشۆن ،تا پێستان سه‌رزیندوو بێت.
تۆماس ئەدیسۆن خه‌وتنی ب ه به‌فیرۆدانی كات ده‌زان��ی و ناپلیۆن و مارگارێت تاچێریش ته‌نیا چوار كاتژمێر له شه‌و و رۆژێكدا ده‌خه‌وتن. ئه‌ی بۆچی ئێمه زیاتر له یه‌ك له‌سه‌ر سێی ته‌مه‌منان له خه‌وداین، ده‌توانین نه‌خه‌وین؟ ئ������ه‌و وزه‌ی������ه
كه به هه‌شت كاتژمێر خه‌وتن له‌ناو جه‌سته‌مان كۆئه‌بێته‌وه ته‌نیا 50 كالێرییه ،واتا كه‌مرت له وزه‌ی پاروویه‌ك نان و په‌نیر ،ئه‌ی بۆچی ئه‌گه‌ر خه‌وی باشامن نه‌بێ ئاڵۆزی سه‌رتاپای جه‌سته و ده‌روومن��ان ده‌گرێته‌وه و له قسه كردن و بیركردنه‌وه‌دا تووشی ئاریشه ده‌ب��ی��ن؟ م��رۆڤ �ه‌ك��ان ئ�ه‌ت��وان��ن ب��ۆ
م��اوه‌ی�ه‌ك��ی درێ��ژ ن��ه‌خ��ه‌ون ،ب�ه‌اڵم ئ�ه‌و كه‌سانه‌ی بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ نه‌خه‌وتوون ،ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌یان هه‌یه ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ل �ه ه�ه‌ل��وم�ه‌رج��ی مه‌ترسیداریشدا خه‌ویان لێبكه‌وێ و تووشی ك��اره‌س��ات بنب.
پێده‌چێت ئه‌م كه‌سانه به رواڵ �ه‌ت وه‌ك ك�ه‌س��ی ن �ه‌خ �ه‌وت��وو و بێدار بنوێنن و چاوه‌كانیان ك���راوه بێ، به‌اڵم په‌رچه‌كرداری مێشكیان خاوه و ل��ه ح��اڵ �ه‌ت��ی ورده‌خ����ه‌و ()microsleepدان .به پێی وت���هی زان��ای��ان م��ێ��ش��ك��ێ��ك ك �ه خه‌وی ته‌واو نه‌بێ مێشكێكی ت��وڕە و قه‌ڵس و هه‌ستیاره.
خۆراكه سیحراوییه‌كان
ئهو خۆراكانه‌ی كه كاریگه‌ریی سیحراوییان له‌سه‌ر ته‌ندروستیی مرۆڤ هه‌یه ،بریتین له: 1ـ په‌تاته :كه دژە ئۆكسانی زۆری
تێدایه وه‌ك��و بیتاكاروتین ،هه‌روه‌ها ئاسن و ڤیتامین Bو ئه‌ندازه‌یه‌كی زۆر ڕیشاڵه‌كانی تێدایه ،هه‌روه‌ها خاسیه‌تی دژە . 2ـ سپێناخ :ئ�ه‌ن��دازه‌ی�ه‌ك��ی زۆر ل �ه توخمه خۆراكییه‌كانی تێدایه، ل�ه دیارترینیان كاروتیناته ك�ه چاو ده‌پارێزێت له گرفته په‌یوه‌سته‌كان به بینین ،هه‌روه‌ها ڤیتامین Kو كالیسیۆمی
ریچارد نیكسۆن ،سه‌رۆكی ئه‌وكاتی ئه‌مریكا ،ده‌ستی پێكرد .به‌وهۆیه‌وه س���ه‌دان و ه���ه‌زاران خوێندكار ل �ه وی�لای �ه‌ت��ی (ك��ه‌ن��ت) رژان��ه سه‌ر شه‌قامه‌كان و رووب��ه‌ڕووی هێزه‌كانی واڵته‌كه‌یان بوونه‌وه .له میانه‌ی ئهو خۆپیشاندانانه‌دا كه چه‌ند رۆژێكیان خایاند ،ژماره‌یه‌ك سه‌ربازی ئهو هێزانه‌ی هێرنابوون بۆ سه‌ركوتكردنی خۆپیشاندانه‌كان، ت��ه‌ق��هی��ان ل�� ه خ��وێ��ن��دك��اران��ی
خۆپیشانده‌ر ك��رد، به‌وهۆیه‌شه‌وه چوار خوێندكار ك���وژران و نۆی تریش بریندار بوون. دواب���������ه‌دوای ئ��ه‌و رووداوه گ���ه‌وره‌ی���ه‌ش، نزیكه‌ی چوار ملیۆن خوێندكار مانیان ل �ه خوێندن گ��رت و سه‌دان قوتابخانه‌ش داخران .ئه‌م رووداوه‌ش بوویه په‌ڵه‌یه‌كی ره‌ش به مێژووی ئه‌مریكاوه.
و .مه‌تین
وێنە جیهانییەکان ئا :الس هه‌ورامی
ئ�����ه‌وه‌ی ل����ه‌م وێ��ن��هی��ه‌دا ده‌رده‌ك�������ه‌وێ�������ت ،ت���ه‌رم���ی خوێندكارێكی ئه‌مریكییه كه ل �ه الی���ه‌ن چ �ه‌ن��د سه‌ربازێكی واڵته‌كه‌یه‌وه ده‌ستدڕێژی گولله‌ی لێكراوه و گیانی له‌ده‌ستداوه. پاش ئه‌وه‌ی ئه‌مریكا جه‌نگی ڤێتنامی ده‌ستپێكرد و هێزه‌كانی له به‌هاری ساڵی 1970چوونه ڤێتنام و كه‌مبۆدیاوه ،خۆپیشاندان و ناڕ ەزایی توند له دژی سیاسه‌ته‌كانی
تێدایه ،ك�ه كالیسیۆم ب �ه‌س��ووده بۆ ئێسكه‌كان .ئ�ه‌م س�ه‌وزه‌ی�ه هه‌روه‌ها ئاسنی زۆری تێدایه. 3ـ بروكلی :دوو پێكهاته‌ی گرنگی تێدایه كه دژە شێرپه‌نجه‌ن ،ئه‌وانیش (carbinol (sulforaphane-3-indole ن ،ه�����ه‌روه‌ك ك��وپ��ێ��ك ل��ه بروكلی پێویستییه‌كانی رۆژانه‌ت له ڤیتامین C پڕده‌كاته‌وه ،كه سوودی زۆری هه‌یه له
به‌هێزكردنی به‌رگری و رێگری له نه‌خۆشی. 4ـ سیر :توخمی گۆگردی تێدایه، كه سوودی زۆری هه‌یه بۆ دابه‌زاندنی كۆلیسرتۆڵی خوێن و فشاری خوێن داده‌ب �ه‌زێ��ن��ێ��ت ،ه���ه‌روه‌ك هه‌لی تووشبوون به شێرپه‌نجه‌ی گه‌ده و قۆڵۆن كه‌م ده‌كاته‌وه.
8 www.bayanpress.net
ژماره ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
المپارد ل ه نێوان رۆیشتن و مانه‌وه‌دا وریا عه‌لی تیپه خۆشه‌ویسته‌كه‌ی المپارد ئیرت ئه‌ویان ناوێت ،چڵسی به المپاردی وت: یانه‌یه‌كی تر بۆ خۆت بدۆزه‌ره‌وه. ئ�ه‌ف��س��ان�هی ب���ه‌رگ شینه‌كانی له‌نده‌ن ،له یاریی هه‌فته‌ی پێشوویدا له به‌رامبه‌ر ئاستۆن ڤێال له دووریی 25 یارده‌وه ،تۆڕی به‌رامبه‌ری له‌رانده‌وه، كه چڵسی ئهو شه‌وه به ئه‌نجامی 0-8 یارییه‌كه‌ی برده‌وه ،هه‌روه‌ها له‌م چه‌ند یارییه‌ی دواییدا جوان دره‌وشایه‌وه، ب���ه‌اڵم ئێستا ی��اری �زان��ی ت �ه‌م �ه‌ن 34 ساڵی ناوه‌ڕاستی چڵسی رووب �ه‌ڕووی راستییه‌كی شه‌رمئاوه‌ر بووه‌ته‌وه. ده‌وری ئهو له چڵسیدا گه‌یشتووه‌ته كۆتایی و له 1ی كانوونی دووه‌م�ه‌وه ده‌بێت به دوای یانه‌یه‌كی تردا بگه‌ڕێت. سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار له ستامفۆرد بڕیچه‌وه له‌م باره‌یه‌وه وتی« :فرانك المپارد سه‌رگه‌ردان بووه ،ئهو ده‌یویست تا چه‌ند ساڵێىك تر ی��اری بۆ چڵسی بكات و هه‌ر له‌و یانه‌یه خواحافیزی له جیهانی تۆپی پێ بكات ،به‌اڵم ئێستا به ئه‌ویان وت��ووه ده‌بێت له وه‌رزی گواستنه‌وه زستانییه‌كاندا تیپێكی نوێ بۆ خۆی بدۆزێته‌وه ،فرانكیش ناتوانێت باوه‌ڕ به‌م بابه‌ته بكات .هه‌موو شتێك كه ده‌يەوێت یاری كردنه بۆ چڵسی. ئه‌م یانه‌یه هه‌موو ژیانی ئه‌وه» .به‌اڵم وه‌ف��اداري��ی الم��پ��ارد بۆ ڕە‌ن��گ شینه دڵڕە‌قه‌كان بێامنایه .ئه‌وانه‌ی كه ساڵه‌ها به خزمه‌تی صادقانه‌ی به دڵ و به‌گیانی المپاریادیان نه‌زانی.
ف�ران��ك ل�ه 11ساڵییه‌وه ك�ه ب ه درێسی چڵسییه‌وه چووه‌ته یاریگا، ده‌ورێكی كاریگه‌ری له به‌ده‌ستهێنانی خولی یانه پاڵه‌واناه‌كان ،سێ جامی پاڵه‌وانێتی دوورگ����ه ،چ���وار جامی یانه‌كانی ئینگلیز و دوو جامی یه‌كێتی، هه‌بووه. گرێبه‌سته‌كه‌ی المپارد هاوینی 2013كۆتایی ده‌هات و ئومێده‌واربوو به سه‌رنجدان له منایشه‌كانی له‌ناو ی��اری��گ��ادا ،ب�ه‌رپ��رس��ان��ی تیپه‌كه بۆ
نوێكردنه‌وه‌ی گرێبه‌سته‌كه‌ی ڕازی بكات ،به‌اڵم به‌ر له یارییه‌كه‌ی ئاستۆن ڤێال ده‌رگ��ای چوونه ده‌ره‌وه‌ی���ان به المپارد نیشاندا. سه‌ره‌تای كۆتایی كاتێك له به‌رامبه‌ر ئاستۆن ڤێال گ��ۆڕا و وه‌اڵم��ی هاندانی جه‌ماوه‌ری دایه‌وه ،كه‌س گومانی نه‌ده‌برد كه ئه‌مه س�ه‌ره‌ت��ای كۆتایی بێت .هه‌رچه‌نده به المپاردیان وتبوو ئیرت جێگایه‌كی له ستامفۆرد بڕیچ دا نییه ،به‌اڵم ئهو
له پێنجسه‌دهه‌مین ئاماده‌بوونی ل ه پێكهاته‌ی سه‌ره‌كیدا له خولی پرێمه‌ر لیگ ،سه‌ملاندی كه بۆچی نایه‌وێ له تیپه خۆشه‌ویسته‌كه‌ی جیا ببێته‌وه. ناوبراو به تۆماركردنی گۆڵێكی ج����وان ری���ك���ۆردی ب��اش�تری��ن گ��ۆڵ تۆماركه‌ری له س��وودی خ��ۆی گۆڕی و ئێستا له س �ه‌ره‌وه‌ی بابی تامبلیگی تۆماركه‌ری 129گۆڵه‌وه‌یه .له دوای ئهو گۆڵه‌وه بوو كه جه‌ماوه‌ر داوایان ده‌كرد: «بۆنده‌كه‌ی نوێبكه‌نه‌وه ،بۆنده‌كه‌ی
نوێبكه‌نه‌وه». ئ����هوان ب��ه ڕەوان�ت�ری���ن شێو ه داواكاریی دڵی خۆیانیان گه‌یانده رۆمن ئه‌برامۆڤیج. به‌رپرسانی یانه‌كه هه‌تا هاوین سه‌بریان نه‌گرت ،له سه‌ره‌تای ساڵی زایینییه‌وه ئ �ه‌و ئیرت جێگایه‌كی له تیپه‌كه‌دا نییه ،ئه‌ڵبه‌ته رافائیل بینیتز چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك له‌مه‌وپێش به‌شێوه‌یه‌كی س��ه‌رزاره‌ك��ی وتبووی تیپه‌كه‌ی ئیرت پێویستی به المپارد و
ژماره‌كانی تۆپی ئاڵتوونی ڕەوەند هه‌ند ێ ژماره‌ی نایاب ده‌رباره‌ی تۆپی ئاڵتوونی هه‌یه ،ك ه سااڵن ه یه‌كێتیی تۆپی پێی نێوده‌وڵه‌تی و گۆڤاری فرانس فوتبۆڵ ده‌یبه‌خشن ب ه باشرتین یاریزانی جیهان. خه‌اڵتی تۆپی ئاڵتوونی سااڵنه له‌الیه‌ن فیفاو ه له ساڵی 2009ە‌وه ده‌درێت ،ل ه هه‌مانكاتدا گۆڤاری فرانس فوتبۆڵ خه‌اڵتێكی تری ده‌دا بۆ باشرتین یاریزان ل ه جیهاندا ،ب �ه‌اڵم ئه‌م دوو خه‌اڵت ه كران ه یه‌ك خه‌اڵت ل ه پێش سێ ساڵدا. 1ـ ئ �ه‌و ی��اری�زان��ان�هی زۆرت��ری��ن جار تۆپی ئاڵتوونییان به‌ده‌ستهێناوه: میسی و رۆناڵدۆی ب هرازیلی و زه‌یدان (هه‌ریه‌كه‌یان 3جار).
بالۆتێلی ده‌وێت بۆ هاوشانی كاڤانی ئۆریلۆ دی الورێنتس سه‌رۆكی یانه‌ی ناپۆلی ئیتاڵی له باره‌ی ئهو هه‌وااڵنه‌ی باس له‌وه ده‌كه‌ن كه مانچسته‌ر سیتی ئینگلیزیی ده‌یه‌وێت بالۆتێلی بگۆڕێته‌وه به كاڤانی هێرشبه‌ری ناپۆلی ،وتی «ئێمه بالۆتێلیشامن ده‌وێت تا هاوشانی كاڤانی یاریی بكات و كاڤانییش نافرۆشین» .سه‌رۆكی ناپۆلی دووپاتیكرده‌و ه «هاوینی داهاتوو بۆندێكی 55ملیۆنیامن پێگه‌یشت به‌اڵم ده‌ستبه‌رداریی نه‌بووین ناشامنه‌وێت ببین ،هه‌رچۆنێك بێت كاڤانی نرخی بۆندەکەی هه‌یه». نرخی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌كه 63ملیۆن یۆرۆیه و سه‌رۆكی ناپۆلیش ده‌ریده‌خات ته‌نها به‌و بڕە كاڤانی ده‌فرۆشن.
2ـ ئ���ه‌و واڵت����هی زۆرت���ری���ن ج��ار خه‌اڵته‌كه‌ی به‌ده‌ستهێناوه :ب هرازیل ( 8جار). 3ـ ئهو واڵته‌ی یاریزانه‌كانی زۆرترین جار خه‌اڵته‌كه‌یان به‌ده‌ستهێناوه :ئیسپانیا ( 3جار). 4ـ ئهو یانه‌ی زۆرترین جار یاریزانه‌كانی خه‌اڵته‌كه‌یان بردووه‌ته‌وه :به‌رشه‌لۆن ه (8 جار). 5ـ ئهو یاریزانه‌ی ك ه زۆرترین جار به‌سه‌ریه‌كه‌و ه ئهو خه‌اڵته‌ی بردووه‌ته‌وه: لیۆنێل میسی ( 3جار). 6ـ ئهو ياريزانەى زۆرترین جار پاڵێوراوه بۆ خه‌اڵته‌كه :میسی و زه‌یدان ( 6جار). 7ـ ئهو واڵته‌ی زۆرترین جار پاڵێوراوه بۆ خه‌اڵته‌كه :ب هرازیل ( 14جار). 8ـ ئهو خوله‌ی زۆرترین جار پاڵێوراوه بۆ خه‌اڵته‌كه :خولی ئیسپانی ( 32جار).
رۆبینۆ روخاوه رۆژنامه‌ی تۆ تۆ سپۆرتی ئیتاڵی شاكرایكرد كه رۆبینۆی به‌رازیلی و هێرشبه‌ری یانه‌ی میالن ب ه نائومێدییه‌كی زۆردا تێده‌په‌ڕێت دوای ئه‌وه‌ی نه‌یتوانی بگه‌ڕێته‌وه بۆ به‌رازیل بۆ یاریی كردن له‌گه‌ڵ یانه‌ی سانتۆس به‌هۆی شكست هێنانی گفتوگۆكانی نێوان میالن و یانه‌ی سانتۆس له باره‌ی گوێزانه‌وه‌ی ئهو یاریزانه بۆ ریزه‌كانی سانتۆس .به وته‌ی رۆژنامه‌كه رۆبینۆ خۆی ئاماده كردبوو بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ به‌رازیل و یاریكردن له واڵته‌كه‌ی به‌هۆی خۆشحاڵ نه‌بوونی ل ه یاریگاكانی ئیتاڵیا ،به‌اڵم هه‌وڵه‌كه‌ی سه‌ری نه‌گرت و ناچار ده‌بێت النی كه‌م تا هاوین له‌وێ مبێنێته‌وه ،ئه‌گه‌ر جارێكی تر هه‌وڵی رۆیشنت نه‌دات له پشووی زستانه‌دا.
9ـ ئ �ه‌و واڵت��هی زۆرت��ری��ن جار به‌سه‌ریه‌كه‌و ه پاڵێوراو ه بۆ خه‌اڵته‌كه: ئه‌رجه‌نتین ( 6جار). 10ـ ئهو خوله‌ی زۆرترین جار یاریزانه‌كانی پاڵێوراون بۆ به‌ده‌ستهێنانی خه‌اڵته‌ك ه به‌شێوه‌ی یه‌ك ل ه دوای یه‌ك: خولی ئیسپانی ( 15جار). 11ـ ئهو یانه‌یه‌ی زۆرترین جار یاریزانه‌كانی پاڵێوراون بۆ خه‌اڵته‌كه: به‌رشه‌لۆن ه ( 22جار). 12ـ ئهو یانه‌یه‌ی زۆرترین جار یاریزانه‌كانی به‌سه‌ریه‌كه‌و ه پاڵێوراون بۆ خه‌اڵته‌كه :به‌رشه‌لۆن ه ( 9جار). 13ـ ئ �ه‌و یانه‌یه‌ی زۆرت��ی��ن جار به‌سه‌ریه‌كه‌و ه یاریزانه‌كانی خه‌اڵته‌كیه‌یان به‌ده‌ستهێناوه :ریاڵ مه‌درید و به‌رشه‌لۆنه ( 3جار).
ئه‌شلی كۆڵ نییه ،به‌اڵم ئهو كاته هیچ كه‌س گوێی به قسه‌كانی نه‌دا ،به‌اڵم ئایا بینیتز باشرتین رێگای گرتووه‌ته‌به‌ر؟ كه به دان پێدانانی خۆی وتبووی نازانم له داهاتوودا چی دێته پێشه‌وه. المپارد له دوای یارییه‌كه‌ی ئاستۆن ڤێال وتبووی« :ئه‌مڕۆ رۆژێكی تایبه‌تی بوو بۆ من ،شانسم هه‌بوو كه چه‌ندین ساڵ بۆ ئه‌م یانه‌یه یارییم كردووه له پاڵ راهێنه‌رانی ناودار و گه‌وره‌دا ،هه‌موان ده‌زان��ن كه ده‌مه‌وێت له‌م یانه‌یه‌دا درێژە به یاری كردن بده‌م ،لێره‌م بۆ ئ��ه‌وه‌ی ی��اری تۆپی پێ بكه‌م و به‌و خه‌ڵكه‌م نیشان داوه كه توانیومه چ كارێك بكه‌م». له الیه‌كی تره‌وه رۆژنامه‌ی ده‌یلی مه‌یلی ئینگلیزی ب�ڵاوی��ك��رده‌وه كه پێده‌چێت گۆڕانێك هاتبێته ئاراوه بۆ وتووێژكردن له‌گه‌ڵ المپارددا. المپارد كه له‌م دواییانه‌دا ئاستێكی باشی پێشكه‌ش كردووه له‌گه‌ڵ بلووز، ئه‌وه‌ش پاڵی به جه‌ماوه‌ره‌وه ناوه كه داوای مانه‌وه‌ی له كارگێڕ و سه‌رۆكی یانه‌كه بكه‌ن .ئ�ه‌م فشارانه وای له چڵسی كردووه كه وتووێژەكانی له‌گه‌ڵ المپارددا بكات ،كه 12ساڵه خزمه‌ت به‌و یانه‌یه ده‌كات ،بۆیه به‌ڕێوه‌به‌ری ك��اره‌ك��ان��ی ئ �ه‌و ی��اری�زان�ه رایگه‌یاند بۆ یه‌كه‌مجار ده‌رگ���ای وتووێژەكان ك�راون�ه‌ت�ه‌وه دوای ئ��ه‌وه‌ی هیوابڕوا ب��ووی��ن ،ئ���ه‌وه‌ش م��ان��ای ئ �ه‌وه‌ی �ه كه ئه‌گه‌ری به‌رده‌وامبوونی ئه‌م یاریزانه ته‌مه‌ن 34ساڵه هه‌یه له چڵسی ،تا كۆتایی ته‌مه‌نی وه‌رزشیی.
فێرگسۆن به‌دوای جێگره‌وه‌ی دی خیا ده‌گه‌ڕێت به‌هۆی ئهو ئاست ه خراپه‌ی دیڤد دی خیا گۆڵچی یانه‌كه‌ی پێشكه‌ش ده‌كات ،ئه‌لێكس فێرگسۆن راهێنه‌ری یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد زۆر بێئومێد ب��ووه و ئێستا له هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی گۆڵچییه‌كی تردایه بۆ یانه‌كه‌ی تا شوێنی دی خیا بگرێته‌وه و ئه‌م گۆڵچییەیش بفرۆشێته‌وه كه به نرخێكی زۆر و به 20ملیۆن پاوه‌ند له یانه‌ی ئه‌تله‌تیكۆ مه‌دریدی ئیسپانی كڕیوه .ئهو گۆڵچیه‌یش كه ده‌یكرێت ده‌یه‌وێت بتوانێت له یانه‌پاڵه‌وانه‌كاندا یاریی پێبكات.
11 ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
komalayati.bayan@yahoo.com
هه‌وراز؛ هه‌ورازه سه‌خته‌كه‌ی بۆ نه‌بڕا كۆتا ڕۆژی به‌ڵێنه‌كه‌ی فیشه‌كێكی خوێنین بوو داڕشتنه‌وه‌ی :هاوژین نامیق هه‌ولێر ه �ه‌وراز ،ئهو گه‌نجه‌ی ته‌مه‌نی ته‌نیا 23پ��ای��زب��وو ،دانیشتووی یه‌كێك له ناحیه‌كانی ده‌وروب��ه‌ری هه‌ولێر ده‌ب��ێ��ت ،ئ��ه‌و ئه‌گه‌رچی قۆناغه‌كانی سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندیی تا شه‌شه‌می ئاماده‌یی به‌سه‌ركه‌وتووی ده‌بڕێت ،به‌اڵم سێ ساڵ له قۆناغی شه‌شه‌می ئ��ام��اده‌ی��ی ده‌مێنێته‌وه و ده‌رن��اچ��ێ��ت ،ب��ه ت��ه‌واوب��وون��ی ساڵی سێیه‌م و ده‌رنه‌چوونی ،ئیرت جارێكی تر ڕووناكاته‌وه خوێندن و ده‌س��ت به كاركردن ده‌ك��ات ،به‌اڵم به هۆی ئ �ه‌وه‌ی كارێكی گونجاوی ده‌ستناكه‌وێ ،ناچار زووزوو شوێنی كاری ده‌گۆڕی ،ئهو له خێزانێكی خوار مامناوه‌ندی ژیانی ده‌گوزه‌راند ،خۆی و باوكی و دایكی و خوشك و دوو برای به یه‌كه‌وه له‌دۆخێكی مه‌مره و مه‌ژی ڕۆژەكانی ته‌مه‌نیان به‌ڕێده‌كرد، ئه‌وه‌ی له‌ناكاو هێمنیی ئهو خێزانه‌ی شێواند ئهو خۆشه‌ویستییه‌ی هه‌وراز بوو بۆ كچێكی گه‌ڕەكه‌كه‌یان به ناوی (سه‌یران). هه‌وراز دوای ئه‌وه‌ی له چه‌ند شوێنێكی جیادا سه‌یران ده‌بینێ، بڕیار ده‌دات كه خوازبێنیی بكات، به‌بێ ئه‌وه‌ی بۆ یه‌كجاریش ڕووبه‌ڕوو بیدوێنێت و كچه‌كه ئاگاداربێت، دوای ئه‌وه‌ی بابه‌تەكه له‌گه‌ڵ دایك و باوكی باس ده‌كات ،هه‌رچۆنێك بێت ئەوان ڕازی ده‌كات خوازبێنیی ئهو كچه‌ی بۆ بكه‌ن .سه‌یران وه‌ك هه‌وراز
خوێندنی بۆ ته‌واو نه‌كراوه ،به‌اڵم ل ه ڕووی خانه‌واده‌وه گوزه‌رانیان باش بوو ،ئهو به هیچ شێوه‌ك ئاگاداری ئ�ه‌و بڵێسه ئاگره‌ی ناخی ه �ه‌وراز نه‌بوو بۆی ،كاتێكیش دایك و پورێكی هه‌وراز ده‌چنه داوای سه‌یران ،سه‌یران و دای��ك��ی ه �ه‌ر زوو به‌بێ ئ �ه‌وه‌ی باوكی ئاگاداربكه‌نه‌وه ،داوایه‌كه ڕەت��ده‌ك �ه‌ن �ه‌وه ،به‌وپێیه‌ی ه �ه‌وراز له بنه‌ماڵه‌یه‌كی ه �ه‌ژاره و ناتوانێ ژیانێكی شایسته دروست بكات. به وه‌اڵم��ی نه‌خێری سه‌یران و دایكی ،ه�ه‌وراز سوورتر ده‌بێت ،له
جاری دووه‌م ،ڕاسته‌وخۆ باوكی له‌ژێر فشاری هه‌ورازدا قسه له‌گه‌ڵ باوكی سه‌یران ده‌كات ،دیسانه‌وه وه‌اڵم به نه‌خێر به هه‌وراز ده‌گاته‌وه ،كاتێكیش ه��ه‌وراز ه�ه‌ر سوورده‌بێت له‌سه‌ر ئ �ه‌وه‌ی ده‌بێت سه‌یران بخوازێت، ئه‌مجاره ب��اوك��ی سوێند ده‌خ��وات دواج��ار بێت بچێته خوازبێنیی ئهو كچه ،ئه‌گه‌ر ئه‌نجامی نه‌بێت به هیچ شێوه‌یه‌ك جارێكی تر نابێت ئهو باسه له مه‌ڵه‌كه‌یدا بكرێته‌وه، بۆیه بڕیار ده‌دات چه‌ند كه‌سێك له خزمانی خۆی و خزمانی ماڵی باوكی
سه‌یران بانگهێشت بكات بۆ ئه‌وه‌ی ئاماده‌ی سه‌ردانی ماڵی باوكی سه‌یران بن ،به‌ڵكو له‌ژێر كاریگه‌ریی ئه‌واندا هه‌م كچه‌كه و هه‌میش دایك و باوكی سه‌یران دڵیان به‌رانبه‌ر عه‌شقی ئهو كوڕە نه‌رمبێت. چیرۆكی ئهو عه‌شقه شێتانه‌یه‌ی هه‌وراز له ڕێی ژنانی گه‌ڕەك و ده‌سته خوشكه‌كانیەوە به سه‌یران ده‌گاته‌وه، ب �ه ج��ۆرێ��ك ه �ه‌ن��دێ ل �ه كچه‌كان ئیره‌ییان به سه‌یران ده‌برد كه كوڕێك به‌و شێوه‌یه ئه‌وی خۆشده‌وێت ،به سه‌یرانیان ده‌گوت ئه‌گه‌ر ئهو كوڕە
له‌ده‌ست بده‌یت گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ی ژیانت ده‌ك�هی! كێ ده‌زان��ێ به‌یانی چی ڕووده‌دات ،هه‌زاران ده‌وڵه‌مه‌ند هه‌ژار و هه‌زارن هه‌ژاریش هه‌بوون دواتر ده‌وڵه‌مه‌ند بوون ،گرنگ ئهو عه‌شقه پاكه‌یه كه بۆ ت��ۆی هه‌یه، ئه‌وه له هه‌موو ماره‌یی و ئاڵتونی دنیا به‌نرخرته! هه‌موو ئهو قسانه وایان له سه‌یران كرد ،له‌و ئێواره‌یه‌ی كه بڕیاربوو ماڵی هه‌وراز بۆ خوازبێنیی ئهو بێن ،ڕوو له دایك و باوكی بكات و بڵێت كه ئهو ئاماده‌یه شوو به ه �ه‌وراز بكات و ڕازی بێت به‌وه‌ی
له‌گه‌ڵیدا بژی ،له وه‌اڵمدا دایكی ب ه باوكی سه‌یران ده‌ڵێت :كچه‌كه‌مان نوشته‌ی لێكراوه ،ئه‌گینا ئه‌وه قسه‌ی ئ��ه‌و نییه ،ب �ه ت��ون��دی به‌رپه‌چی ده‌ده‌نه‌وه و باوكی ده‌ڵێت :من تۆم بۆ ئه‌وه به‌خێو نه‌كردووه بتده‌مه ده‌ست كوڕێكی بێكار و داهاتوو نادیار! خوازبێنیی ئ �ه‌و ش���ه‌وه‌ش بێ ئه‌نجام كۆتایی هات و باوكی سه‌یران سووربوو له‌سه‌ر ئهو قسه‌ی كه ئهو كچی به كوڕێك ده‌دات كه بتوانێ ژیانێكی شایسته فه‌راهه‌م بكات و ئهو كوڕەش ناتوانێ. ك��ات��ێ��ك��ی��ش ب���اوك���ی ه����ه‌وراز ده‌گه‌ڕێته‌وه ماڵ و بێ ئه‌نجامیی خوازبێنییه‌كه به هه‌وراز ده‌گه‌یه‌نێت و پێی ده‌ڵێت :ئهو باسه ببڕێنه‌وه، ئه‌وانه به ئێمه ڕازی نابن ،له وه‌اڵمدا هه‌وراز ده‌ڵێت :ئه‌گه‌ر تا سێ ڕۆژی تر ئهو كچه له من ماره نه‌كه‌ن كۆتایی به ژیانم دێنم ،باوك و دایكی گوێ به هه‌ڕەشه‌كه‌ی هه‌وراز ناده‌ن ،هه‌وراز بۆ ڕۆژی دوات��ر چه‌ند جارێك ئهو قسه‌دووباره ده‌كاته‌وه به‌بێ ئه‌وه‌ی وه‌اڵمێك له دایك و باوكی وه‌ربگرێت، بۆیه ل�ه ئ��ێ��واره‌ی ڕۆژی سێیه‌می م��اوه‌ك�ه ،له ماڵی ه��ه‌وراز ده‌نگی ته‌قینی فیشه‌كێك هه‌موان هه‌راسان ده‌ك��ات ،كاتێكیش ده‌چنه ژوره‌كه‌ی ده‌بینن ه��ه‌وراز له خوێنی خۆیدا گ���ه‌وزاوه و عه‌شقه‌كه‌ی سه‌یرانی له‌گه‌ڵ خۆی برده ژێر گڵ. ئهو ڕووداوه له ناحیه‌یه‌كی سه‌ر به پارێزگای هه‌ولێر له كۆتایی ساڵی 2012ڕوویداوه ،ناوه‌كان خوازراون.
جه‌نگی تایه‌فی هاوسه‌رگیریی نه‌ته‌وه‌كانیشی كرده مه‌حاڵ كچێكی توركامن :حه‌زم له كوڕێكی كورده به‌اڵم ماڵه‌وه‌مان ڕازی نابن شووی پێبكه‌م ڕاپۆرت :عومه‌ر ئاواره ناكۆكیی نێوان مه‌زهه‌به ئاینییه‌كان، به تایبه‌ت سوننه و شیعه ،بووه‌ته هۆی كه‌مبوونه‌وه‌ی پڕۆسه‌ی زه‌واجكردنی نێوان نه‌ته‌وه‌كان ،به تایبه‌ت كورد و توركامن ،كه له پێش هاتنی پڕۆسه‌ی ئازادیی عێراق دیارده‌ی ژن به یه‌كرتیدان له نێوان كورد و توركامنه‌كانی شاری خورماتوو ئاسایی بوو ،چه‌نده‌ها كورد و توركامن هاوسه‌رگیرییان ك��ردووه، به‌اڵم له دوای پڕۆسه‌ی ئازادییه‌وه ئهو پرۆسه‌یه كه‌مبووه‌ته‌وه و بۆ ماوه‌ی نۆ ساڵ ده‌بێت نه كورد ژنی به توركامن داوه و نه توركامنیش ژنیان ب ه كورد داوه. كاروان عومه‌ر ،ته‌مه‌ن 36ساڵ ،پێی وایه له دوای پرۆسه‌ی ئازادیی عێراقه‌وه په‌یوه‌ندیی نێوان نه‌ته‌وه‌كان له شاری خورماتوو ،ڕووی له خراپبوون كردووه، كه ئه‌مه‌ش كاریگه‌ریی ته‌واوی هه‌بووه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ك ه پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیری ل �ه ن��ێ��وان ن��ه‌ت��ه‌وه‌ك��ان ،ب �ه تابیه‌ت كورد و توركامن ،كه‌م ببێته‌وه و ئهو دۆستایه‌تییه‌ی جارانی نێوانیان نه‌مێنێت، ئه‌ویش به هۆی ئهو ملمالنێ سیاسییه‌ی كه له نێوان پارته سیاسیی ه جیاجیاكاندا
هه‌یه .كاروان ده‌ڵێت «جاران توركامن و كورد له شاری خورماتوو گیانێك بوون له دوو جه‌سته‌دا ،هیچ جیاوازییەک نه‌بوو ،گه‌ر یه‌كێك داوای ژنی له‌وه‌ی دی بكردایه ،مه‌رجی نه‌ته‌وه‌یی نه‌بوو ،به‌اڵم ئێستا هه‌یه». ج��ن��ان ع��ه‌ل��ی ،فه‌رمانبه‌رێكی توركامنه ،ئهو ئاماژەی به‌وه‌دا كه ئه‌م دۆخه‌ی ئێستای ئێراق زۆر كاریگه‌ريی
له س �ه‌ر نه‌مانی دۆستایه‌تیی نێوان نه‌ته‌وه‌كانی عێراق دروس��ت��ك��ردووه، جنان وتیشی «له ئێستادا وه‌ك كچێكی توركامن حه‌زم ل ه كوڕێكی كورده و ئه‌م خۆشه‌ویستییه‌ی ئێمه ته‌مه‌نه‌كه‌ی بۆ زیاتر له سێ ساڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه ،چه‌ندین جار خانه‌واده‌ی ئهو كوڕە كورده هاتوون بۆ خوازبێنیم ،به‌اڵم خانه‌واده‌كه‌م ڕازی نین كه من شوو به‌و كوڕە كورده بكه‌م،
چه‌نده‌ها جار وتوومه به باوكم تاكو ڕازی بێت ،به‌اڵم ده‌ڵێت :ئه‌وان كوردن و نابێت توركامن له ئێستادا ژن به كورد ب��دات» .جنان بڕیاریداوه تاكو ماوه شوو نه‌كات به هیچ كه‌سێك و هه‌ر كه‌سێكیش داوای زه‌واجكردنی لێبكات ئه‌م ڕەفزی بكات. ك �ه‌م��ال شه‌هباز ك �ه گه‌نجێكی توركامنه ،نیگه‌رانه له‌م وه‌زعه‌ی ئێستا كه
نه‌ته‌وه‌كانی كردووه‌ته ناحه‌ز و دوژمنی یه‌كرتی كه جاران دۆستی یه‌كرتی بوون، كه‌مال ده‌ڵێت «ساڵی پار ویستم بچم بۆ خوازبێنیی كچێكی كورد ،خانه‌واده‌كه‌م ڕازی نه‌بوون و وتیان ئه‌گه‌ر ئهو كچه ك��ورده بهێنیت ده‌بێت حاشا له ئێمه بكه‌یت» .ئهو ئاماژە به‌وه ده‌كات كه جارێكیان به دزییه‌وه داوای كچێكی كوردی ك��ردووه و دواتر ئاشكرا بووه،
خانه‌واده‌كه‌ی پێیان زانیوه به‌و كار ه هه‌ستاوه ،قسه‌ی نارشینیان پێی وتووه و هه‌ڕەشه‌ی ئه‌وه‌یان لێكردووه ،كه ئه‌گه‌ر به‌ته‌مای ئه‌وه بێت كچێكی كورد بهێنێت ،ده‌بێت حاشایان لێی بكات و لێیان دووربكه‌وێته‌وه. ڕێبوار سابیر ،گه‌نجێكی ته‌مه‌ن 31 ساڵه ،ئهو گه‌نجه یه‌كێك له ئامۆژنه‌كانی توركامنه و بۆ ماوەی 22ساڵ ده‌بێت یه‌كێك له مامه‌كانی ژنێكی توركامنی هێناوه ،زۆر بێزاربوو له‌و دیارده‌یه‌ی كه له ئێستادا به ناوی توركامن و كورده‌وه له شاری خورماتوو ده‌كرێت ،ڕێبوار بۆ ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) ده‌ڵێت «هه‌ق وایه له‌جیاتی ئه‌وه‌ی كورد و توركامن ملمالنێ و كێشه دروست بكه‌ن له ئێستادا ،ژن و ژنخوازی بكه‌ن ،جاران كورد و توركامن برابوون ،ژنیان به یه‌كرتی ده‌دا ،دۆستی یه‌كرتی بوون ،به‌اڵم ئێستا وانییه». ئ �ه‌گ �ه‌رچ��ی زۆرێ���ك ل � ه ك���ورد و توركامنه‌كانی ش��اری خ��ورم��ات��وو له سااڵنی ڕابوردوودا ژنیان به یه‌كرت داوه و دۆستایه‌تییان له‌گه‌ڵ یه‌كدا په‌یدا كردووه ،به‌اڵم سااڵنێكه به هۆی سیاسه‌تی تایفه‌گه‌رێتی ،كه ئێستا له عێراقدا په‌ره‌ی سه‌ندووه ،كێشه كه‌وتووه‌ته نێوانیان و ئهو دۆستایه‌تییه‌ی جارانیان نه‌ماوه.
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
داهێنانكوژیی ئێمه ل ه باره‌ی پڕۆژەكه‌ی و هزاره‌تی ڕۆشنبیرییه‌وه ،ئه‌وه‌ی به‌مدواییه كاری له‌سه‌ر كرا ،ڕەنگ ه پێویست بێت چه‌ند شتێك بڵێین .مه‌سه‌له‌ی داهێنان و خزمه‌تكردنی واڵت شتێكه ل ه نێو هه‌موو گه‌الندایه ،هه‌ریه‌كه و ب ه شێواز و گوزارشتی تایبه‌تی خۆی ڕێزی لێده‌گیرێت و بۆ هاندانی داهێنانیش ڕەنگ ه باشرتینه‌كان (هه‌ڵبه‌ت كه‌مینه‌یه‌كی كه‌م) خه‌اڵت بكرێن. ئه‌وه‌ی لێره‌دا جێگه‌ی له‌سه‌ر وه‌ستانه ،خودی پڕۆژەكه نیی ه ئه‌وه‌نده‌ی ك ه ئهو پێو هرانه ده‌گرێته‌خۆ ك ه داهێنه‌ربوون ده‌خوڵقێنن .داهێنه‌ر خۆی كێیه؟ ئه‌وه‌ی ه ك ه شتێك بۆ ئێم ه كه‌شف ده‌كات ك ه نیی ه و نه‌بووه ،یان له‌سه‌ر كه‌شفی جوانییه‌كی ئاماده‌كراوی تر خۆیامن بۆ ده‌رده‌خاته‌وه .ئه‌وانه‌ی له‌م پڕۆژیه‌دا پله‌ی داهێنه‌رییان بۆ دیاریكراوه ،زۆربه‌یان ڕەنگ ه ئه‌وانه‌بن ك ه له‌سه‌ر میراتی هونه‌ریی كۆنی ئه‌م گه‌ل ه وه‌ك مۆزیك و گۆرانی و به‌شه‌كانی تر ،ل ه تایپێكی نوێدا ئاماده‌ییان هه‌یه ،به‌م پێیه‌ش ئه‌وانه ب ه داهێنه‌ر نانارسێن. ل ه ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی حوكمرانیی واڵتدا نه‌بیرنا تاقه داهێنانێكامن هه‌بێت ،توانای بردن ه ده‌ره‌و ه و به‌جیهانیكردنیامن هه‌بێت ،هه‌رچیامن هه‌ی ه ڕەنگه به‌رهه‌می دوێنی بێت .دواتریش له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا ل ه چه‌ند شوێنێكی جیاجیای كوردستان ،چه‌ند داهێرناوێك هاتنه‌كایه ،ك ه ئه‌گه‌رچی ساكار و كوالیتی نزم بوون ،ده‌كرا وه‌ك سه‌ره‌تای كاری داهێن هران ه و ڕەوتی ئاماده‌بوون ل ه كایه‌ی داهێناندا چاویان لێبكرێت ،به‌اڵم هه‌ر زوو كپ ده‌كرانه‌و ه و وه‌ك بڵێی داهێنانیش وه‌ك زۆربه‌ی شته‌كانی تر له‌م واڵته قه‌ده‌غ ه كرابێت ،نه‌یانده‌هێشت وه‌ك پڕۆژە ده‌ربكه‌ون. سه‌یر‌ه ! بێئه‌وه‌ی ئێم ه هیچ داهێنانێكامن هه‌بێت ،خه‌اڵتی ڕێزلێنان و به‌خشینه‌وه‌ی داهێن هران ده‌كه‌ین .ئێم ه داهێنه‌ری زۆرمان هه‌ن و داهێنامنان نییه ،ئه‌م ه شتێك ه كه ته‌نیا لێره به‌دیارده‌كه‌وێت. كه‌وات ه ئه‌مڕۆ له‌به‌رده‌م دوێنێدا به‌و ه به‌رپرسیار ه ك ه هه‌موو شتێك به داهێنان وه‌سف بكات و ئه‌مڕۆمان زیاتر ل ه هه‌موو قۆناغێك نائومێدیی و وه‌ستان چاوه‌ڕێی ده‌كات .ئه‌م هه‌موو بابه‌تانه‌ی ك ه ئێم ه داهێنامنان تێدا كردوون ،ته‌نیا فریای ئه‌وه‌مان ده‌خه‌ن ك ه بۆن ه و ئاهه‌نگیان بۆ بگێڕین ،به‌داخه‌وه ،ئهو هه‌واڵنه‌ش ك ه بۆ داهێنانكاری له‌م واڵت ه دراون، هه‌موو رێگایه‌كیان له‌به‌رده‌م داخراوه و به‌رده‌وام وه‌ك هه‌ڕەش ه بۆ سه‌ر ده‌سه‌اڵت چاویان لێكراوه .ئێمه باشرت ه به‌خۆمان بڵێن بكوژی داهێنان یان؟؟؟
د .رسوه جه‌مال ،پسپۆڕى نەخۆشییەکاىن ژنان و منداڵبوون:
ژنا ن زیاتر نه‌زۆكیی پیاوانیان قبوڵ كردووه دیدار :ڕەزا هەورامى ن���ه‌زۆك���ی ه �ه‌م��ی��ش � ه ك��ێ��ش�هی كۆمه‌اڵیه‌تیی به‌دواو ه بووه ،به‌تایبه‌ت بۆ ژنان .له‌و كۆمه‌ڵگایانه‌شدا كه نه‌ریت و باوی پیاوساالری و كۆن تیایدا ئاماده‌یی ه �ه‌ب��ووه ،كاریگه‌ریی خراپی له‌سه‌ر كه‌سێتیی نه‌زۆكه‌كان داناوه ،كۆمه‌ڵگای ئێمه‌ش تا دوێنی نه‌زۆكیی وه‌ك به‌رهه‌می تاكه‌كان چاو لێده‌كرد و له‌مڕۆدا پێویسته ئهو ه بگۆڕدرێت .له‌م دی��داره‌دا له‌گه‌ڵ دكتۆر ه رسوه جه‌مال موراد پسپۆڕ (بۆرد) ی نه‌خۆشییه‌كانی ژنان و مناڵبوون و نه‌زۆكی ،ئه‌م بابه‌ته‌مان تاوتو ێ كردووه. ب �هی��ان :ده‌ره‌ن��ج��ام �ه ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی و ده‌روونییه‌كانی نه‌زۆكی چین؟ د .رسو ه جه‌مال :نه‌زۆكی ڕاسته په‌یوه‌ندیی ب ه ده‌س �ه‌اڵت��ی مرۆڤه‌وه نییه ،ب��ه‌اڵم كه‌سی ن��ه‌زۆك كه زیاتر مه‌به‌ست لێره‌دا ئافره‌تانن ،دووچ��اری ك��ۆم �ه‌ڵ��ێ��ك پێشهاتی ده‌روون�����ی و
كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌بنه‌وه .ئه‌وانه‌ی منداڵیان نابێت ڕەخنه‌ی زۆری��ان لێده‌گیرێت و به‌رده‌وام چاویان له‌سه‌ر ه له‌الیه‌ن خزم و كه‌سوكاره‌وه ،ئیرت كه‌سوكاری مێرد بێت یاخود هی ژنه‌كه خۆی ،ئه‌مه‌ش كه‌سێتییه‌كی الواز ب ه خاوه‌ن گرفته‌كه ده‌به‌خشێت .ئهو كه‌سانه‌ش به‌رده‌وام به شێوه‌یه‌كی خراپ و گومانه‌وه ته‌ماشای خۆیان ده‌ك��ه‌ن و هه‌ست ده‌ك��ه‌ن له كۆمه‌ڵدا وه‌ك تاكێكی بێكێش ه لێیان ناڕوانرێت .ئه‌مه‌ش به‌هۆی په‌یوه‌ستیی خێزانی و ده‌ستوه‌ردان ه كاروباری ژیانی خێزانه‌كان له‌الیه‌ن خزمان و كۆمه‌ڵگاوه، به دروستكردنی قسه و قسه‌ڵۆك دروست بووه ،ب ه تایبه‌ت الی خه‌سووه‌كان ،كه ئێستاش زۆر ده‌بیرنێت. به‌یان :ئه‌گه‌ر پیاو نه‌زۆك بێت ،كۆمه‌ڵگا ده‌یشارێته‌وه و ته‌نیا پێشهاته‌كانی بۆ ژنانه ،هۆی ئه‌مه چییه؟ د.رسوه ج��ه‌م��ال :ك��ۆم�ه‌ڵ��گ��ا تا ئێستاش پیاوساالرییه و ئه‌وه‌نده‌ی ژن كێشه‌ی هه‌یه ،پیاو كه‌مرت له سایه‌ی
ئه‌مه‌دا گرفتی هه‌یه ،به‌هۆی هه‌ندێك كرانه‌وه و گۆڕانكاریی كولتوورییه‌وه، ڕەنگ ه ئێستا نه‌زۆكیی ژن��ان نه‌ختێك ئاسایی كرابێته‌وه ،هه‌موو خێزانه‌كان و كه‌سوكاریان له حاڵه‌تی نه‌زۆكبووندا كێش ه بۆ ژنه‌ك ه دروس��ت ناكه‌ن ،به‌اڵم هه‌ندێكیشیان به گرفتی گه‌وره‌ی د هزانن. ێ ڕێكده‌كه‌وێت كه پیاویش هه‌مان به‌ڵ گرفتی هه‌بێت ،به‌اڵم ڕەنگ ه له‌الیه‌ن خزم و كه‌سوكاریه‌و ه كه‌موكورتیی پیاوه‌كه ده‌رنه‌خرێ و ته‌نیا حاڵه‌تی ژنان ئاشكرا بكه‌ن .ده‌بێت ئ�ه‌وه‌ش بڵێم كه ئه‌وسا زۆربه‌ی جیابوونه‌و ه و كێشه‌ی خێزانه‌كان به‌هۆی نه‌زۆكییه‌وه چه‌ند هێندبووه ،به زۆری ژنان له‌به‌ر ئه‌م حاڵه‌ته ڕەنگه ته‌اڵق درابن ،به‌اڵم هه‌میشه ژنان له‌به‌ر سۆز و هه‌ستیان و بوونی په‌یوه‌ستیی خێزانی و گرنگیی داهاتووی خۆیانه‌وه ،ئه‌مه‌یان له پیاوان قبوڵ كردوو ه . به‌یان :نه‌زۆكی شتێك نییه په‌یوه‌ندیی به مرۆڤه‌كانه‌وه هه‌بێت ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌ش��دا ب���ه‌رده‌وام ڕەخنه له كه‌سه
نه‌زۆكه‌كان ده‌گیرێت و به كه‌موكورت سه‌یر ده‌كرێن ،ئه‌م ه بۆچی؟ د .رسوه ج �ه‌م��ال :ئاشكرایه كه هوشیاریی كۆمه‌اڵیه‌تیی ئێمه زۆر الوازه و كۆمه‌ڵگا بیرناكاته‌وه ك ه ئه‌م كێشه‌یه په‌یوه‌ندیی به مرۆڤه‌وه نییه ،به‌ڵكو بۆی دیاریكراوه .هه‌نووكه به‌هۆی هاتنه‌كایه‌ی ته‌كنه‌لۆژیاوه هه‌ندێك گۆڕانكاری ڕوویان داوه ،ك ه كێشه‌كه‌ی كه‌مرت كردووه‌ته‌وه، ب���ه‌اڵم ل�� ه ئ��ه‌گ��ه‌ری م��ن��داڵ��ن�ه‌ب��وون��ی هه‌میشه‌ییدا ،پێویسته هوشیارییه‌ك به‌وه سه‌رهه‌ڵبدات ك ه نه‌زۆكی شتێك نییه كه‌سه‌ك ه لێی به‌رپرسیار بێت ،به‌داخه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش كه كۆمه‌ڵگایه‌كی ئایینیین، بۆچوون له‌سه‌ر نه‌زۆك هه‌میشه بۆچوونی خراپ و ڕووخێنه‌ربووه و ده‌بوو الی ئێمه زیاتر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه ڕوون بكرایه‌ته‌وه، نه‌ك كۆمه‌ڵگا نائایینییه‌كان ،كه من پێم وایه ئێمه ته‌نیا ئایین بۆ به‌رژەوه‌ندیی خۆمان به‌كارده‌به‌ین ،نه‌زۆكی له‌خۆیدا كێشه‌ش نییه ،به‌اڵم الی ئێمه وا كه‌وتووه‌ته‌وه. ب���هی���ان :ل��ه‌ك��ۆن��دا ن���ه‌زۆك���ی كه‌مرت
چاره‌سه‌ر ده‌كرا ،ئه‌ویش له‌به‌ر كه‌میی پێشكه‌وتنی زان��س��ت��ی پزیشكی و بیروباوه‌ڕی نه‌ریتییه‌وه ،كه ئه‌مه‌یان به‌ده‌ستكاریكردنی كاری خودا ده‌زانی، ئێستا له چ ئاستێكدایه؟ د .رسو ه ج �ه‌م��ال :ئێستا كه‌مرت حاڵه‌تێك هه‌یه ك ه ب ه چاره‌سه‌رنه‌كراوی مبێنێته‌وه .وات ه ئه‌گه‌ری زۆر هه‌ی ه كه خێزانه‌كان له‌م كێشه‌ی ه ده‌رب��از بنب .له كۆندا هه‌رچۆنێك بووبێت ،نه‌توانراوه له‌م كێشه‌یه بكۆڵرێته‌وه ،به‌اڵم ئه‌مڕۆ چاره‌سه‌ره‌كان زۆرترن تا حاڵه‌ته ده‌سكاری نه‌كراوه‌كان ،پێویستیشه سه‌نته‌ری زیاتر بهێرنێته كوردستان له جیاتی ئ�ه‌وه‌ی ك�ه ل��ێ��ره‌و ه خه‌ڵك ب�ه پ��اره‌ی�ه‌ك��ی زۆر سه‌ردانی واڵتانی ده‌ره‌وه و ده‌وروب �ه‌ر بكات ،ده‌توانر ێ چاره‌سه‌ری بۆ بكرێت، هوشیارییه‌ك پێویسته بۆ ئ��ه‌وه‌ی كه خه‌ڵك له حاڵه‌تی نه‌زۆكی بكۆڵنه‌و ه و به‌دوایدا بچن ،نابێت به شتێكی خراپ و ده‌ستكاریی كاری خواوه‌ند ناوزه‌د بكرێت، ئێستا ئه‌مه تا ئاستێك پێشكه‌وتووه.
ته‌اڵق ،ڕه‌شه‌بای ه بۆ كوژانه‌وه‌ی چرای به‌خته‌وه‌ری خێزان هوشیاربوونه‌وه‌ی ژنان و خۆشگوزهرانی هۆكاری بنچینه‌یی ته‌اڵقن
ڕاپۆرت :ئیره‌م هه‌ورامی ه��اوس �ه‌رگ��ی��ری و ژی��ان��ی خێزانی پڕۆسه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تییه ،هه‌موو كۆمه‌ڵگا جیاوازه‌كان په‌یوه‌سنت پێیه‌وه ،ته‌نانه‌ت له زۆرب�هی ئایین ه ئاسامنيیه‌كانیشدا گرنگيی زۆری پ��ێ��دراوه ،ده‌رفه‌تی جیابوونه‌و ه و پچڕاندنی ئ �ه‌و په‌یوه‌ندییه‌ش ئاماژەی پێكراوه ،هۆكاره‌كانی ته‌اڵق و جیابوونه‌و ه له كاتێكه‌و ه بۆكاتێكی تر و ل ه كۆمه‌ڵگایه‌كه‌وه بۆ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی تر ده‌گۆڕێت ،بۆچوونی زۆر ل�ه‌م��ڕۆدا ل�ه‌ب��اره‌ی خۆشگوزهرانی و ه��ۆش��ی��ارب��وون�ه‌وه‌ی ژن��ان خۆیانه‌وه‌یه، ك ه ناتوانن ئ�ه‌و سته‌م ه قبوڵ بكه‌ن كه هاوسه‌ره‌كانیان به‌هه‌ر هۆكارێك‌بێت ،لێیان ده‌كه‌ن. تانیا ج �ه‌م��ال :دان��ی��ش��ت��ووی ش��اری سلێامنیی ه و خاوه‌ن دوو منداڵه ،ئێستا له هاوسه‌ره‌كه‌ی جیا بووه‌ته‌وه ،ئهو هۆكاری پچڕانی په‌یوه‌نديی له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كه‌ی ده‌گ��ێ��ڕێ��ت �ه‌و ه ب��ۆ خ���راپ به‌كارهێنانی ته‌كنه‌لۆجیا ،ناوبراو ده‌ڵێت «ئێم ه ل ه سه‌ره‌تاوه
هیچ كێشه‌یه‌كامن نه‌بوو ،هاوسه‌ره‌كه‌م زۆرباش بوو له‌گه‌ڵمدا ،بۆ ماوه‌ی شه‌ش ساڵ پێكه‌و ه بووین ،ته‌نیا كێشه‌یه‌كیشامن نه‌بووه شایه‌نی باس بێت ،به‌اڵم له‌م دواییه‌و ه به شێوه‌یه‌كی زۆر ئه‌نته‌رنێتی به‌كار ده‌هێنا، هه‌ندێك شه‌و هه‌تا به‌ره‌به‌یان نه‌ده‌خه‌وت، منیش هیچم نه‌وت بۆ ئه‌وه‌ی بێزاری نه‌كه‌م، چونك ه زۆرم خۆشده‌ویست ،به‌اڵم نه‌مزانی ئهو بێده‌نگییه‌م ده‌بێت ه ماڵوێرانی و خیانه‌تی لێكردم». نه‌وژین سدیق ،هاوواڵتیيەکى دیکەیە و ده‌ڵێت «كه‌میی ته‌مه‌نی ئهو كه‌سانه‌ی ده‌چنه پڕۆسه‌كه‌و ه هۆكاره بۆ ئهو جیابوونه‌وه‌یه، چونك ه مرۆڤ ل ه ته‌مه‌نی هه‌رزه‌كارییدا زۆر هه‌ست ب ه به‌رپرسیارێتی ناكات ،پاش ئه‌وه‌ی چێژ ل ه حه‌زه‌كانیان وه‌رده‌گ���رن ،ناتوانن ڕووبه‌ڕووی ئهو كێشان ه ببنه‌و ه ك ه تووشیان ده‌بێت ،ب ه تایبه‌تی كێشه‌ی ئابووری ،بۆیه جاربه‌جار په‌یوه‌ندییان خراپرت ده‌بێت، دواجار په‌نا بۆ ته‌اڵق و جیابوونه‌و ه ده‌به‌ن». ج���ی���اواز ل�� ه ب��ۆچ��وون �ه‌ك��ان��ی ت��ر، خۆشگوزهرانی ب ه هۆكاری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی
خێزانی ناوده‌بات .ئه‌م ه بۆچوونی شیرین تۆفیق بوو ،ئهو ده‌ڵێت «كاتێك ئابووری گه‌وره‌ترین گرفتامن بوو ،په‌یوه‌ندییامن زۆر باش بوو ،ب ه هه‌موو توانامه‌و ه هاوكاریی مێرده‌كه‌مم ده‌ك���رد ،ب��ه‌اڵم پ��اش ئ �ه‌وه‌ی گوز هرانی باشرت ب��وو ،ئیدی بیری ل ه ژنی دووه‌م كرده‌وه ،زۆر بێوه‌فا بوو ،هه‌موو ڕەنج و ماندووبوونه‌كه‌م ب ه هه‌ده‌ر ڕۆشت ،پاش ئه‌وه‌ی ژنی دووه‌می هێنا هیچ ناچار نه‌بووم الی دانیشم ،هه‌رچه‌ند ه ل ه ڕووی ئایینییه‌وه ڕێگ ه پێدراوه ،به‌اڵم پیاوانی ئێستا ناتوانن ئه‌رك ه ئایینییه‌كانی تر جێبه‌ج ێ بكه‌ن ،دێن هه‌وڵی فره‌ژنی ده‌ده‌ن». ئارام محه‌مه‌د ،ك ه گه‌نجێك ه ده‌ڵێت: له‌مڕۆدا ماد ه ل ه سه‌رووی هه‌مووشتێكه‌وه‌یه، زۆرب��هی كێشه‌كان ،ب ه تایبه‌تی كێشه‌ی خێزانی ،به‌هۆی گرفتی ئابوورییه‌وه‌یه، چونك ه زۆربوونی پێداویستییه‌كان و كه‌می توانای گه‌نجان بۆ دابینكردنیان له‌م واڵته‌ی ئێمه‌دا زۆرج��ار كێشه‌ی گ �هوره دروس��ت ده‌كات ،هاوكات له‌یه‌ك تێنه‌گه‌یشنت دیسان ده‌كرێت ب ه هۆكارێكی سه‌ره‌كی دابرنێت،
چونك ه زۆر زه‌حمه‌ت ه ل ه كه‌سێك تێنه‌گه‌یت و بتوانیت بۆ ماوه‌یه‌كی دوور و درێژ ژیانی له‌گه‌ڵدا به‌سه‌ربه‌ریت». س���ه‌رك���ه‌وت ت��ال��ی��ب ،ت��وێ��ژەری كۆمه‌اڵیه‌تی ،پێی وایه :هۆشیاربوونه‌وه‌ی ژن��ان ب هرانبه‌ر مافه‌كانیان ب ه هۆكارێكی سه‌ره‌كی داده‌نرێت .ئهو ده‌ڵێت «پیاوان وه‌كو جاران مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ خێزانه‌كانیاندا ده‌ك��ه‌ن ،زۆرج��ار توندوتیژییان ب هرانبه‌ر به‌كارده‌هێنن ،به‌اڵم ژنان له‌مڕۆدا ناچار نین له‌گه‌ڵ پیاوێكدا ژی��ان به‌سه‌ربه‌رن، وه‌ك��و م��رۆڤ مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا نه‌كات، ل ه ڕاب���وردوودا چه‌ندین جۆر توندوتیژی به‌كارهاتوو ه ب هرانبه‌ر ب ه ژنان ،یان كچان ل ه ته‌مه‌نێكی زۆر كه‌مدا هاوسه‌رگیرییان ك��ردووه .ته‌نانه‌ت چه‌ند جۆرێكی نه‌شیاو ل ه هاوسه‌رگیری هه‌بووه ،وه‌كو گهوره به بچوك یان ژن ب ه ژن ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هۆشیاریی كۆمه‌اڵیه‌تی ب ه تایبه‌تی الی ژنان ل ه ئاستێكی نزمدا بووه ،ڕێژەی ته‌اڵق كه‌مرت بووه ،سه‌رباری زۆربوونی ڕێژەی دانیشتوان ل ه ئێستادا».
13 ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
سروشتی مرۆڤ و چیرۆكه‌كه‌ی دۆنكیشۆت ئوسامه ئه‌نوه‌ر دۆنكیشۆت یه‌كێكه له‌و چیرۆك ه به‌ناوبانگ و گرنگانه‌ی دونیا كه تیایدا پێناسه‌یه‌كی گه‌وره‌ی یه‌كێك له هه‌ست و نه‌سته گهوره و گرنگه‌كانی مرۆڤی كرد، دۆنكیشۆت یان دۆن كیۆتێ ،چیرۆكێكی ئیسپانییه ل �ه الی���ه‌ن (میگوێل دێ سێرڤانتێس)ەوە ن��وورساوه ،له سه‌ده‌ی شانزه،كه باس له پیاوێك ده‌كات به ناوی دۆن كیۆتێ كه خوێنه‌ری زۆرێك له كتێبه خه‌یاڵییه‌كانه ،ئهو كتێبانه‌ی داستانی سوارچاك و قاره‌مانه‌كانی تێدایه و باسی ئازایه‌تی و بوێریی سوارچاكه‌كان ده‌كات به‌رامبه‌ر دڕن��ده و دوژمنه‌كان ،دۆن كیشۆت له‌ژێر كاریگه‌ریی ئهو چیرۆكه خه‌یاڵییانه بڕیار ده‌دات ژیانی تایبه‌ت بكات بۆ بوون به سوارچاك و به‌ره‌نگاری دوژمنه دڕنده‌كان و دێوه زه‌به‌الحه‌كان ببێته‌وه ،به‌اڵم ئایه خه‌یاڵ ده‌توانرێت بهێرنێته سه‌ر شانۆی ژیانی واقعی؟! م�����رۆڤ ل���ه ئ��ێ��س��ت��ادا و له كۆمه‌ڵگایه‌كی دوور له خزمه‌تگوزاریی گونجاو و نقوومبوونی خه‌ونه‌كانی و ئه‌ندێشه‌كردنیان ،زۆر جار ده‌كرێت وه‌ك ئه‌م براده‌ره‌ی ئه‌م چیرۆكه‌ی لێبێت ،له كۆمه‌ڵگایه‌ك وه‌ك كۆمه‌ڵگای عێراقی به گشتی ،ئه‌گه‌ری درووستبوونی ئه‌م جۆره مرۆڤانه زۆره ،كه كاتێك ناتوانن بگه‌ن به پله‌یه‌ك یاخود شتێك كه حه‌زیان لێیه‌تی و پێی ناگه‌ن و ئه‌سته‌مه بۆیان ،ناچارن به خه‌یاڵ بیكێشن بۆخۆیان ،ئه‌وه‌ش مرۆڤ تووشی به‌تاڵی ده‌كات و زۆر جار
ناچاری ده‌كات خۆی ئه‌م خه‌یاڵه تێكه‌ڵ به ژیانی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی بكات، ئ���ه‌وه‌ش ل �ه چ�ه‌ن��د ڕووی��ه‌ك��ه‌وه ڕووده‌دات ،كاتێك رسوشتێك له مرۆڤێكدا نییه جا چ له ڕووخسار بێت یان هه‌ر شتێكی تر ،هه‌ست به كه‌می ده‌كات له چاو ئهو كه‌سانه‌ی تر كه خاوه‌نین ،وه‌ك ئه‌وه‌ی بڵێت بۆچی ئه‌وان ده‌توانن وابن و منیش وانیم؟ بۆچی ئ�هوان هه‌ست ده‌كه‌ن خودا پێیانی به‌خشیوه و منیش بێ به‌شم؟ ئه‌م پرسیارانه گشتی وه‌ك گرێیه‌ك له نه‌ستیدا كۆده‌بنه‌وه ،زۆربه‌ی كاته‌كانیش هه‌ست به‌و كه‌موكووڕییانه ده‌كات. بۆیه زۆرج���ار ن��اچ��ار ده‌ب��ێ��ت به شێوه‌یه‌كی تر ده‌ری ببڕێت ،به تایبه‌ت له‌م كاته‌ی ئێستادا ،كه زۆر جیاوازه ل �ه‌گ �ه‌ڵ س��ه‌ده‌ی��ه‌ك پێش ئێستا ،بۆ منوونه ،مرۆڤ له‌م سه‌رده‌مه‌ی ئێستادا هۆكاری زۆر ده‌دۆزێته‌وه بۆ ده‌ربڕینی ئه‌وه‌ی له ناخیدایه و حه‌زی پێده‌كات، بۆ پیشاندانی ئه‌وه‌ی ده‌توانێت بیكات و ئه‌وه‌ی ده‌یه‌وێت بیكات ،بۆ منوونه له كۆندا پێش هه‌بوونی ئینته‌رنێت، مرۆڤ ده‌یتوانی چ شتێك بدۆزێته‌وه بۆ ده‌ربڕینی گشت ئهو شتانه‌ی باسامن كرد؟ هیچ ،مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی ئهو حه‌زانه‌ی هه‌یه‌تی و ئهو گرێیانه‌ی نه‌ستی الی هاوسه‌ره‌كه‌ی یاخود هاوڕێیه‌كه‌ی باس بكات ،یاخود ده‌ربڕینی به‌و كارانه‌ی كه ده‌یكات ،یاخود ئهو هه‌ڵسوكه‌وته‌ی به‌كاری ده‌هێنێت. ب �ه‌اڵم له ئێستادا ،زۆر جیاوازه،
ت��ۆڕە كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئینته‌رنێت ب��ه‌ك��اره��ات��ووی �ه‌ك��ی گ�����ه‌وره‌ی ئ �ه‌و پ��رۆس �هی �ه‌ن ،ب�ه تایبەت فه‌یسبووك ل�ه‌وم كاته‌دا ،كاتێك كه‌سێك حه‌ز به گه‌یشنت به پله‌یه‌ك ده‌ك���ات ،یاخود ب �ه هه‌ڵسوكه‌وتكردن له‌گه‌ڵی به‌و شێوه‌یه‌ی پێیخۆشه ،یاخود دووب��اره درووستبوونه‌وه‌ی كه‌سایه‌تیی خۆی، گشت ئ �ه‌و ئامانجانه‌شی له هیچدا ن��ادۆزێ��ت��ه‌وه ،جگه ل���ه‌وه‌ی پ�ه‌ن��ا بۆ جیهانێكی تر ببات ،ئه‌ویش جیهانی ئینته‌رنێته به گشتی ،فه‌یسبووك به تایبه‌تی ،وه‌ك ئهو قسه‌یه‌ی كه ده‌یكه‌ن «خه‌ڵك ده‌توانێـت ببێت به هه‌ر شتێك كه حه‌زی لێیه‌تی له فه‌یسبووك» ،وه‌ك ئ���ه‌وه‌ی كاتێك كه‌سایه‌تییه‌كی نوێ بۆخۆی درووس��ت ده‌ك��ات ،خه‌ڵكانێك ده‌ن��اس��ێ��ت ك �ه ب��ه‌و كه‌سایه‌تییه‌وه له‌گه‌ڵی ده‌ج��ووڵ��ێ��ن�ه‌وه و ده‌ب��ن به نزیكرتین هاوڕێی ،ئه‌وه‌ش خاڵێكی تر له چیرۆكی دۆنكیشۆت نیشان ده‌دات، كاتێك دۆنكیشۆت له گه‌شته‌كه‌یدا به كه‌سێ ئاشنا ده‌بێت به ناوی (سانچۆ) پێی ده‌ڵێت تۆ كێێ ،دۆنكیشۆتیش به لوتبه‌رزییه‌وه ده‌ڵێت :سوارچاك .ئیرت سانچۆ له كوێوه بزانێت كه دۆنكیشۆت ب���ه‌دوای خه‌یاڵه‌كه‌ی ك �ه‌وت��ووه و له ڕاستیدا سوارچاك نییه! دۆنكیشۆتیش كه ده‌بینێ ئهو به‌و شێوه‌یه هه‌ڵسوكه‌وتی له‌گه‌ڵ ده‌ك��ات ،ناچاره به نزیكرتین هاوڕێی خۆی قبوولی بكات ،ئه‌وه‌ی له جیهانی ئینته‌رنێتیش ده‌یبینین هه‌مان شته.
گه‌ر سه‌رنجتان دابێت ،زۆرینه‌ی ئه‌وانه‌ی له تۆڕە كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانن ،به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی له ته‌مه‌نی هه‌رزه‌كاری و گه‌نجیدان ،حه‌ز ناكه‌ن ئهو كه‌سانه ببیننه‌وه ل �ه‌وێ كه پێشرت ناسیویانه یان هاوڕێی كۆنن ،یان كه‌سانێكن به‌و كه‌سایه‌تییه كۆنه‌ی ئ���ه‌وه‌وه سه‌یری ده‌ك��ه‌ن ،هه‌ندێ كه‌سی تر ه �ه‌ن ،به له‌یه‌كدانی هه‌ردوو جیهانی خه‌یاڵی و واقعی ناچارن ،ئه‌وه‌تا د .عه‌لی وه‌ردی ده‌گ��ێ��رێ��ت �ه‌وه و ده‌ڵ��ێ��ت ،ل �ه یه‌كێك له میوانخانه‌كانی به‌غدای ئه‌وكات، سه‌رنجم له گه‌نجێك دابوو ،به‌و شێوه‌یه هه‌ڵسوكه‌وتی ده‌ك��رد كه یه‌كێكه له جوانرتین كوڕەكانی عێراق و وای ده‌زانی سه‌رنجی هه‌موو كچه‌كانی میوانخانه‌ی له‌سه‌ره ،هه‌ر چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌بوو كچێ بێته الی و داوه‌تی بكات بۆ ئهو شه‌وه، كه‌چی كه ش �ه‌و دره‌ن��گ ده‌ب��وو و به ته‌نیا ده‌مایه‌وه ،ده‌یوت من زۆر گهوره و جوانرت و كه‌شخه‌ترم له‌وه‌ی ئه‌مانه‌ی ئێره داوا له من بكه‌ن له‌گه‌ڵیان بم ،ئه‌م براده‌ره به شێوه‌یه‌ك وێنه‌ی خۆی كێشاوه كه باشرتینی ئهو شوێنه‌یه ،كاتێكیش ئ �ه‌وه‌ی مه‌به‌ستێتی ده‌ستی ناكه‌وێ، گله‌یی له‌و كه‌سانه ده‌ك��ات كه ناچنه الى ،نه‌ك خۆی كه شایه‌نی نییه.مرۆڤ له‌و رسوشته‌ی خۆی ناكه‌وێت هیچ كات، ته‌نها ئه‌وه‌ی له سه‌رده‌مه جیاوازه‌كاندا به شێوه‌ی جیاوازتر ده‌ری ده‌خ��ات، ئه‌مه‌ش شتێكه له گشت مرۆڤێكدایه، به‌پێی پله و پێویستی ده‌گۆڕێت ،یان به پێی شوێن و كات دروست ده‌بێت.
دیسان شه‌ڕی بودجه كاروان عه‌زیز وه‌كو سااڵنی رابردوو ،بودجه‌ی ئ�ه‌م��س��اڵ��ی��ش دره‌ن����گ گه‌یشت ه په‌رله‌مان ،هه‌رچه‌ند ه هێشتا راپۆرتی چڕوپڕ ده‌رباره‌ی كه‌موكورتییه‌كانی بودجه نه‌خراونه‌ته‌ڕوو ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی له هه‌ندێك راپ��ۆرت��ی سه‌ره‌تاییدا ئاماژەی پێدراوه پرۆژەیاسای بودجه كاره‌ستاباره ،به منوونه ده‌وترێت ده‌ه��ێ��ن��ده‌ی پ��رۆژە‌ك��ان��ی كه‌رتی پ���ه‌روه‌رد ه و ته‌ندروستی پ��اره بۆ هه‌ردوو ده‌زگا حیزبییه‌كه‌ی پاراسنت و زانیاری ته‌رخانكراوه ،ئه‌م كاره‌ساته مه‌گه‌ر هه‌ر الی یه‌كێتی و پارتی حسابی بۆ نه‌كرێت ،ئه‌گه‌رنا له هه‌ركوێیه‌كی دنیادا بوایه هاواڵتیانی ده‌خرۆشاند. ئێم ه له هه‌رێمێكدا ده‌ژی��ن س �ه‌راپ��ای كێش ه و كه‌موكورتییه، كه‌سیش هێنده‌ی ده‌س��ه‌اڵت له‌و كه‌موكورتییانه بێباك نییه ،هه‌موو ئهو كه‌مته‌رخه‌می و گه‌نده‌ڵییانه‌ش به ناوی كوردایه‌تی و خزمه‌تگوزاریەوە ده‌رخ��واردی هاواڵتیانی كوردستان ده‌ده‌ن ،ه���ه‌ر ل��ه ده‌زگ��اك��ان��ی راگ �هی��ان��دن��ی ئ��ه‌و ده‌س��ه‌اڵت��ه‌وه رۆژان ه باس له كه‌موكورتیی كه‌رتی ته‌ندروستی و پ�ه‌روه‌رده ده‌كرێت، كه ه �ه‌ردوو كه‌رته‌ك ه په‌یوه‌ندیی راسته‌وخۆیان ب ه ژیان و ئاینده‌ی هه‌مووانه‌و ه هه‌یه ،به‌اڵم له پرۆژەی ی��اس��ای ب��ودج �ه‌دا ك�ه هه‌رخۆیان دای��ان��ڕش��ت��وو ه و ل�ه ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ره‌زامه‌ندیی له‌سه‌ر نوێرناوه و ئاراسته‌ی په‌رله‌مانیان كردووه ،ئاوا ئهو دوو كه‌رته‌یان په‌راوێزخستووه، وه‌ك ئ����ه‌وه‌ی ل���ه‌م ه �ه‌رێ��م �ه‌دا شتێك نه‌بێت ب� ه ن��اوی كێشه‌ی پ���ه‌روه‌رد ه و ته‌ندروستی ،به‌ڵكو ئ �ه‌وه‌ی هه‌یه كێشه‌ی ئه‌منیی ه و ئاسایشی هاوواڵتیان ل ه مه‌ترسیدایه، هه‌ڵبه‌ته زۆرجار خودی ده‌زگاكانی پارتی و یه‌كێتین ده‌بن ه مه‌ترسیی بۆ س �ه‌ر ئاسایشی ه��اوواڵت��ی��ان و
رۆژنامه‌نووسان ،به منوونه مامه‌ڵه‌ی هێزه‌كانیان له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووسان و خۆپیشاندانی كه‌مئه‌ندامان تا ئ��اوڕ له گوزه‌رانیان بدرێته‌وه، به‌ڵگه‌ی حاشاهه‌ڵنه‌گرن له‌سه‌ر مه‌ترسیی مامه‌ڵه‌ی ئ �ه‌و هێزانه له‌سه‌ر ئاسایشی تاك ،به‌محاڵه‌شه‌وه ده هێنده‌ی پرۆژەكانی په‌روه‌رد ه و ته‌ندروستی بودجه‌یان بۆ ته‌رخان ده‌كرێت. ل��ێ��ره‌وه ج��ارێ��ك��ی ت��ر رۆڵ��ی ئۆپۆزسیۆن له‌كاتی گفتوگۆكردن له‌سه‌ر پرۆژە یاسای بودجه قورسرت ده‌بێت ،ئه‌زموونی سێ ساڵی رابردوو ئه‌وه ده‌سه‌ملێنێت كه ده‌رخستنی كه‌موكورتییه‌كانی بودجه‌‌و قسه‌كردن له‌سه‌ری له دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان‌و ته‌نانه‌ت بایكۆتكردنی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مانیش ،سوودێكی ئه‌وتۆی نابێت ،ده‌سه‌اڵت له‌و شتانه بێباكه، بۆیه ده‌بێت ئه‌مجاره‌یان ئۆپۆزسیۆن بیر ل �ه ئالیه‌تی ت��ر ب��ك�ه‌ن�ه‌وه تا فشاره‌كانیان ل �ه‌س �ه‌ر ده‌س��ه‌اڵت زیاتر بكه‌ن و نه‌هێڵن چیرت بودجه ب �ه‌و هه‌موو كه‌موكورتییه‌وه كه به‌فیڕۆدانی سامانی میلله‌تێكه، تێپه‌ڕێرنێت ،با ئۆپۆزسیۆن بایكۆتی ه �ه‌م��وو پ �هی��وه‌ن��دی��ی �ه‌ك ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌س�ه‌اڵت بكات ،هاوواڵتیان بێننه سه‌ر شه‌قام و رایگشتی بجوڵێنن ،با چیرت رێگ ه نه‌ده‌ن ده‌سه‌اڵت پاره‌ی موفت ب �ه‌ن��اوی جیاجیاوه بكاته باخه‌ڵی ك��ادی��ره حیزبییه‌كانی و له‌مالشه‌وه كوردایه‌تی به هاوواڵتیان بفرۆشن ،ده‌بێت ئ�ه‌وه له‌به‌رچاو بگرن ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان دوان��ه‌خ��ات ،ئه‌مه دوا ده‌رفه‌تی ئۆپۆزسیۆنه كه خه‌مخۆریی خۆیان بۆ سامانی میلله‌ت‌و ئاینده‌ی ه��اوواڵت��ی��ان ده‌رخ����ه‌ن ،ئه‌گه‌رنا ئه‌وانیش چاره‌نووسیان له ده‌سه‌اڵت باشرت نابێت و مێژووش ره‌ح��م به كه‌س ناكات.
سایكۆلۆژیای گه‌نج و ڕەشبینی به سیاسه‌ت و ئاینده
ره‌سول ئیرباهیم* الوان گرنگرتین و هه‌ستیارترین و چاالكرتین توێژن له ناو كۆمه‌ڵگه‌ی م��رۆڤ��ای�ه‌ت��ی��دا ،ب �ه به‌شێكی گرنگ و زی��ن��دووی هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ده‌ژم���ێ���ردرێ���ن ،ل���ه‌س���ه‌ر ئاستی واڵتانی پێشكه‌وتوو و ت��ازه‌ف��راژوودا م��ام�ه‌ڵ�هی�ه‌ك��ی ت��ای��ب�ه‌ت��ی��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌كرێت ،چونكه بنیاتنان و دانانی ب���ه‌ردی بناغه‌ی پێشكه‌وتنخواز و مه‌ده‌نی له‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌وان سه‌وز
ده‌بێت. یه‌كێك له ئاڵۆزترین پێكهاته‌كانی نێو كۆمه‌ڵگای ئێمه ،بریتییه له گه‌نج، كه ده‌كرێت بڵێین گه‌نج لێره‌دا ته‌نها له كایه فه‌سله‌جییه‌كه‌یدا قه‌تیس بووه و گیان و هیوا و هه‌نگاوی گه‌نجانه جگه له چه‌ند هاوارێكی نووساو و گڕەگڕێكی هه‌ره‌مه‌كی ،شتێكی تر نییه .له ئێستادا هه‌رێمی كوردستان ڕاسته به قۆناغێكی خێرادا ده‌ڕوات و ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه‌كردن تا ڕادده‌ی��ه‌ك به‌رچاو ده‌كه‌وێت ،به‌اڵم له ئاستی پێوستدا نه‌بووه ،به حوكمی ئ��ه‌و ره‌وش���هی ك �ه ل �ه‌س �ه‌ر ده‌ستی ه �ه‌ردوو حزبی فه‌رمانڕەوا دروست ب��ووه ،كه‌موكووڕیی زۆر و ناجۆر ده‌بیرنێت ،به تایبه‌تی له به‌رنامه‌ڕێژیی تایبه‌ت به الوان له هه‌رێمدا به‌رچاو ده‌كه‌وێت ،كه ده‌بوو دوای ئه‌وه‌نده ساڵه‌ی حوكمڕانیی ك��وردی ،گه‌نج و الوی كورد ئاستی زانستی و مه‌عریفی بااڵتر بوایه ،هه‌رچه‌ند له هه‌رێمی
كوردستان ئێستا ڕێ��ژەی دانیشتوان زۆرینه گه‌نج و ساڵ به ساڵیش هه‌نگاو زۆرت��ر ده‌نرێت ب �ه‌ره‌و ته‌واوكردنی خوێندنی بااڵ ،ئه‌وانه‌ی خوێندن ته‌واو ده‌كه‌ن له زیادبووندان ،بۆیه ئه‌گه‌ر حكومه‌ت به‌رنامه‌یه‌كی تێروته‌سه‌لی نه‌خشه‌بۆكێرشاو دانه‌ڕێژیت بۆ ئهو ژم��اره زۆره‌ی گه‌نجان و الوان ،به مه‌به‌ستی به‌گه‌ڕخستنیان ،ده‌بێته كێشه‌یه‌كی گهوره به‌سه‌ر هه‌رێمه‌وه، وه‌ك ئێستا ده‌ب��ی�نرێ��ت ،ب��ۆی �ه له داخ��وازی��ی نیشتیامنی تێپه‌ڕیوه، پێویسته بۆ ره‌وشی گه‌نج به‌رنامه‌یه‌كی چاكسازی درێژخایه‌ن بخرێته‌گه‌ڕ و ئه‌م په‌تای ئیداریی داموده‌زگای حكومی و خراپیی الیه‌نی كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووری الوانی پێ چاره‌سه‌ر بكرێت، ئه‌گه‌رنا ئاكامه‌كه‌ی خراپرت ده‌بێت ،ئهو هۆكاره سایكۆلۆژییانه‌ی كه ڕیگر بوون ل�ه‌وه‌ی الوان وه‌ك به‌شێكی زیندوو له كومه‌ڵگه‌دا ڕۆڵی كاریگه‌ریان له دروستكردنی فه‌زا و دۆخێكی نوێدا
نه‌بێت ،ئه‌مانه‌ی خواره‌وه بوون: -1بێگومان شێواز و میكانیزم زۆرن ،به‌اڵم به بڕوای من یه‌كێك له‌و هۆكاره گرنگانه بونیادی ئیراده و بڕوا و متامنه‌بوونەی خوديیه‌كانه كه ده‌سته‌اڵتدارانی سیاسیامن نێگه‌تیڤانه كاریان له‌سه‌ر كردووه ،ئه‌مەش زیاتر گه‌نج تێیدا بۆته قوربانی ،جگه له‌وه‌ی كه گه‌نج خۆشی ڕۆڵی هه‌بووه له‌م دۆخه‌دا. -2هۆكارێكی دی��ك�ه ئ�ه‌وه‌ی�ه كاریگه‌ری له‌سه‌ر بونیادی كه‌سایه‌تی گ��ه‌ن��ج ،ش��ك��ان��دن��ی ئ���ه‌و ك���ۆت‌و به‌ندانه‌یه تا ئه‌م چركه‌ساته بوونه‌ته له‌مپه‌ڕی ك��اراك��ردن و ده‌سته‌به‌ری داخوازییه‌كانی گه‌نجان و الوان��ی ك��وردس��ت��ان ،كه ده‌س �ه‌اڵت��ی سیاسی هه‌میشه رۆڵی سه‌رەكيی هه‌بووه ،كه ئه‌مه‌شی گه‌ڕاندۆته‌وه بۆ بێبایه‌خيی خۆڕۆشنبیركردنی خودی گه‌نج خۆی له ده‌سته‌به‌ركردنی خواسته‌كانی، یان كه‌مكردنه‌وه‌ی كاریگه‌ريی ئهو
داب��ون �ه‌ری��ت��ان �هی ب��وون�ه‌ت�ه كۆسپی پیاده‌كردنی خواست و ویسته‌كان و چه‌پاندی الوان. -3فۆرمه‌له‌كردن و هاوهه‌ڵوێستی و ی��ه‌ك ئ��ی��راده‌ی��ی و دیاریكردنی میكانیزمی زه‌مینه‌یی و ده‌ستكه‌وتنی داخ��وازی��ي �ه‌ك��ان��ی گ �ه‌ن��ج ،پێویسته الیه‌نی ڕۆشنبیری و بونیادی ئیراده ئه‌ركی بنچینه‌یی گه‌نج بێت ،چونكه به‌م ج��ۆره الوان به‌رچاویان ڕوونرت ده‌بێت و تێگه‌یشتنی زیاتریان له به‌رامبه‌ر ماف و ئه‌ركه‌كانیان ده‌بێت و ده‌توانن بوێرانه‌تر گوشار بخه‌نه سه‌ر ده‌سته‌اڵت ،هاوكات ئاماده‌گی و ك��ارای��ی خۆیان به‌سه‌ر ن��اوه‌ن��د و كایه‌كانی ده‌س��ه‌اڵت و كۆمه‌ڵگه‌دا بسه‌پێنن و ه�ه‌ن��گ��اوه‌ك��ان��ی رووه و ئاسۆیه‌كی گه‌شرت بنێن تاوه‌كو كۆمه‌ڵگه‌ش باشرت هه‌ست به دڵنیایی ئیستا و ئاینده‌ی خویان و الوانیان بكه‌ن. -4ل���ه ه���ه‌م���وو ق���ۆن���اغ و
كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا ك �ه ب��ڕی��اره گه‌نج ببێته مه‌شخه‌ڵی روون��ك��ردن �ه‌وه و به‌گژداچوونه‌وه‌ی عه‌قاڵنیيانه و گیانی ره‌تكردنه‌وه‌ی دۆخه ناهه‌مواره‌كان، ئه‌وا له كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا گه‌نج نه‌ك ته‌نها تووشی به‌رچاولێڵی و نابینایی ب��ووه ،ناتوانێت هه‌نگاوێك بنێت و هیوایه‌ك سه‌رله‌نوێ دروس��ت بكات ل �ه ه�ه‌م��ب�ه‌ر ب��ارودۆخ��ی ب��ارگ��اوی به‌لێكرتازان و لێكهه‌ڵوه‌شان ،گه‌نج به ئاراسته‌یه‌كدا رێگوزه‌ر ده‌كات خۆی بیرچۆته‌وه و هه‌نگاوه‌كانی سست بووه و هیواكانی پیر بوون ،شتێكیان نییه ك�ه ل�ه ب �ه‌رام��ب �ه‌ردا ده‌س��ه‌اڵت ناچار بكه‌ن هه‌نگاوێك به‌ره‌و گۆڕان ببات ،سه‌رباری ئه‌مه گه‌نج له الیه‌ن خودی ده‌سه‌اڵتی به‌د و گه‌نده‌ڵه‌وه به هه‌ندێك ئیمتیازاتی رووكه‌شانه تووشی چه‌واشه‌كاری بووه. * قوتابيی ماسته‌ر له ده‌روونناسیی گشتیدا.
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
گه‌شتوگوزار ب ه ناوی خوێندنه‌وه
كورد‌و ئه‌جێندای واڵتانی عه‌ره‌بی
عه‌لی سیرینی پاره‌و سامانی كورد زۆر بێ ویژدانان ه ب ه هه‌ده‌ر ده‌درێ،یه‌كێك له‌و ڕێگایانه‌ی ك ه پاره‌یه‌كی زۆری تێدا ب ه فیڕۆ ده‌ڕوات ،ناردنی قوتابیی ه بۆ واڵتانی ڕۆژئاوا ،گوایه ده‌بن ه خاوه‌نی پسپۆری ل ه بواره‌كانی زانست .پێویسترتین شت بۆ گه‌لی ئێم ه خوێندنه ،خوێندنێكی جیددی و ڕاسته‌قین ه بتوانێت باری الرمان ڕاست بكاته‌وه‌و مبانخات ه سه‌ر ڕێگه‌یه‌ك به‌ره‌و ئاسۆیه‌كی پێشكه‌وتن فه‌رموومان لێبكات ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئێستا ل ه ئارادایه، درۆیه‌كی گه‌وره‌ی ه له‌گه‌ڵ میلله‌تی كورد ده‌كرێت و سامانه‌كه‌ی تیادا به‌هه‌ده‌ر ده‌درێت ،ب ه ناوی ناردنی قوتابی بۆ واڵتانی ڕۆژئاوا ،زۆربه‌ی ئهو قوتابییانه‌ی دێن ه ده‌ره‌و ه ئینگلیزی یان زمانی ئهو واڵته‌ی بۆی ده‌چن ،نازانن، یان زۆر الوازن ،ته‌نانه‌ت ب ه كه‌ڵكی خوێندنی شه‌شی سه‌ره‌تایی نایه‌ن. یه‌كێك ل ه خه‌سڵه‌ته‌كانی ڕۆژئاواش ڕووتاندنه‌وه‌ی میلله‌تانی دونیایه ،ئه‌م بازاڕەی دروستكردوو ه بۆ لوشدانی پاره‌وپولی میلله‌تانی قوڕبه‌سه‌ر ،قوتابی دێت ه یه‌كێك له‌م واڵتانه ،ته‌نانه‌ت بۆ بازاڕكردن پێویستی ب ه وه‌رگێڕە، ب ه دوو ساڵێك یان سێ ،بڕوانامه‌ی ماسته‌ر و دكتۆرا ب ه دیاری بۆ كورد ده‌هێنێته‌و ه و خۆی ل ه داموده‌زگایه‌كی حكومه‌ت پێ قایم ده‌كات ،بێ ئه‌وه‌ی هیچی پێ بێ پێشكه‌شی ڕۆڵ ه تازه پێگه‌یشتووه‌كانی بكات .زانكۆكانی ئێره باكیان نییه ،بڕوانام ه بده‌ن ه قوتابی بێگان ه ك ه هاتوو ه ب ه پار ه ده‌خوێنێت، گرنگ ئه‌وه‌ی ه ئه‌وان به‌م بڕوانامه‌یه كار و پیش ه ب ه هه‌ڵگره‌كه‌ی ناسپێرن ل ه واڵتی خۆیان ،به‌ڵكو ڕەوانه‌ی واڵته دواكه‌وتووه‌كه‌ی خۆی ده‌كه‌نه‌و ه تا ببێت ب ه پڕۆفیسۆر! كه‌سێك ب ه الیه‌نی كه‌مه‌وه ،پێنج شه‌ش ساڵێك خوێندنێكی به‌رده‌وام و جیددی ب ه زمانی ئینگلیزی نه‌خوێندبێت ،ئه‌سته‌م ه بتوانێت قۆناغی زانكۆ تێپه‌ڕێنێت ،كه‌سێكیش ئه‌م توانستانه‌ی نه‌بێت مه‌سه‌له‌ی ماسته‌ر و دكتۆرا ده‌بێت ه گاڵته‌جاڕییه‌كی ڕووت .لێره خوێندن به‌رده‌وام له پێشكه‌وتندای ه و پێداویستییه‌كانی گه‌لێك زۆرن ،ب ه ئاسانی قوتابی ناتوانێت پێیدا گوزه‌ر بكات ،ئه‌مه‌شیان بۆ ئه‌وه‌ی ه قوتابیان ته‌واو ئاماده‌بن بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ئهو پسپۆڕییانه‌ی واڵتانی ڕۆژئاوا پێویستیه‌تی ،ئه‌مه‌یان بۆ ڕۆڵه‌كانی خۆیانه ،به‌اڵم بۆ قوتابییه‌ك ل ه واڵتێكی ڕۆژهه‌اڵته‌وه هاتووه ،زانكۆكانی ڕۆژئاوا خه‌می ئه‌وه‌یان نیی ه ئه‌م قوتابیی ه ڕۆژهه‌اڵتییه هیچ فێر نه‌بووه ،گرنگ ئه‌وه‌ی ه ده‌یان ه هزار دۆالریان پێ بڕاو ه بۆ هه‌ر سه‌رێك! ئینجا ئه‌م به‌ڕێزانه‌ش دێنه‌و ه بۆ كوردستان ،بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ئیمتیاز و كار و پار ه ل ه بری گه‌شتوگوزارێكی خۆش ك ه له‌سه‌ر حسابی ڕەش و ڕووت كردوویان ه بۆ ڕۆژئاوا بۆ چه‌ند ساڵێك ،وێڕای به‌دەستهێنانی نازناوی قه‌به‌و زل ،چییان پێشكه‌ش كردووه ب ه بواری خوێندن بۆ كوردستان ،ده‌بێ ته‌ماشای ڕەوشی زانكۆكان و گه‌لی كورد ب ه گشتی بكه‌ین ،تا بزانین ل ه چ ئاستێكدایه ،ئه‌مه‌شیان ڕوون ه ته‌نانه‌ت بۆ مردووه‌كانیش!
ئیدریس سیوه‌یلی به‌هاری عه‌ره‌بی به ته‌نیا گۆڕانكاری له سیستمی حوكمڕانيی ئهو واڵتانه‌دا نه‌كرد كه تێیدا روویدا ،به‌ڵكو گۆڕانكاريی به‌سه‌ر كۆی په‌یوه‌ندییه هه‌رێميیه‌كانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست و زلهێزه‌كاندا هێنا، له‌و نێوه‌نده‌شدا كورد وه‌كو پێكهێنه‌رێكی سه‌ره‌كيی ئهو ناوچه‌یه بێبه‌ش نابێت له كاریگه‌رییه‌كانی ئهو گۆڕانكارییه، هه‌روه‌كو نووسه‌ری ئه‌مریكی (سونه‌ر جاگایتار) ده‌ڵێت «به‌هاری عه‌ره‌بی و كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له عێراق ،گۆڕانكاريی به‌سه‌ر هاوپه‌یامنێتیيه‌كانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا هێنا به‌رامبه‌ر دۆزی كورد». به سه‌رنجدان له ره‌وتی رووداوه‌كان، گۆڕانكاريیه‌كی ئاشكرا له سیاسه‌تی هه‌ندێك له واڵتانی عه‌ره‌بی به‌رامبه‌ر دۆزی كورد ،ده‌بیرنێت ،له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆی عێراق هاوپه‌یامنيی له‌مێژینه‌ی كورد و شیعه درزی تێكه‌وتووه ،سیاسه‌ته‌كانی ن��وری مالیكی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق و توندبوون و ئاڵۆزبوونی رۆژ له‌دوای
ئا :یاسین زه‌نگه‌نه زلهێزان و داگیرك هران و ڕژێم ه دیكتاتۆره‌كان ،به‌پێی پالنی پێشواده‌ی چڕوپڕ ك��ار له‌سه‌ر چه‌واشه‌كردن و ده‌سته‌مۆكردن و ده‌ستبه‌س هراگرتنی گه‌الن ده‌ك �ه‌ن و ده‌زگ��ا هه‌واڵگری و تایبه‌تییه‌كانیان كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ن، لێره‌دا ئاماژە ب ه هه‌ندێك له‌و میكانیزمانه ده‌كه‌ین ك ه له‌و بواره‌دا به‌كاریده‌هێنن: -1سرتاتیژیه‌تی ف��ری��ودان :ئه‌م سرتاتیژیه‌ت ه ره‌گه‌زێكی بنه‌ڕەتیی ه له ده‌ستگرتن به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگادا ،ئه‌مه‌ش ل� ه گۆڕینی سه‌رنجی رایگشتی له كێش ه گرنگه‌كان و گۆڕانكارییه‌كانەوە ك ه نوخبه‌ی سیاسی و ئابووری بڕیاری له‌سه‌ر داوه ،بۆ بابه‌تی الوه‌ك��ی و بێسوود ،بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ه ب ه چڕی و به‌رده‌وامی خه‌ڵكی چه‌واش ه ده‌كرێت و ب��ه الڕێ���دا ده‌ب��رێ��ن و زان��ی��اری��ی بێكه‌ڵكیان پێده‌درێت .ئه‌م سرتاتیژە به‌كارده‌هێرنێت بۆ رێگریكردنی خه‌ڵكی ل ه بایه‌خدانیان ب ه زانستی به‌سوود و پێویست ل ه بواری زانسته‌كان ،ئابووری، ده‌رونناسی ،زانستی كۆمپیوته‌ر ....هتد. وا ده‌ك��رێ��ت ب��ای �ه‌خ ب��ه كێشه كۆمه‌اڵیه‌تیی ه راسته‌قینه‌كان نه‌درێت، به‌ڵكو كار له‌سه‌ر په‌رتكردنی بایه‌خه گشتییه‌كان ده‌كرێت ،بایه‌خه‌كان ئاراسته ده‌كات به‌ره‌و بابه‌تگه‌لێكی الوه‌كی كه
رۆژی ملمالنێكانی هه‌ولێر و به‌غداد ،ب ه ئاراسته‌یه‌كدان له‌گه‌ڵ سرتاتیژ و سیاسه‌تی هه‌ندێك واڵت��ی عه‌ره‌بيی خ��اوه‌ن نفوز یه‌كدێنه‌وه ،له به‌رامبه‌ردا سوننه‌كان كه ل �ه‌دوای رووخانی به‌عسه‌وه گوتارێكی توندیان دژی كورد‌و خواسته‌كانی هه‌بوو، ل�ه ئێستادا ج��ۆرێ��ك ل�ه هاوسۆزیيان به‌رامبه‌ر كورد هه‌یه ،بێگومان داڵده‌دانی هاشمی له كاتی راوه‌دوونانی له الیه‌ن مالیكيیه‌وه ،رۆڵی له گۆڕینی هه‌ڵوێستی سوننه‌دا هه‌بوو ،له خۆپیشاندانه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی ناوچه سوننه‌نشینه‌كانیش هه‌ندێك له سوننه‌كان ئااڵی كوردستانیان ب �ه‌رزك��رده‌وه ،هه‌رچه‌ند نابێت ئه‌وه‌ش له‌یاد بكه‌ین له هه‌ندێك ناوچه‌ی تر دروشمی دژ به ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم به‌رزكرایه‌وه. ل���ه‌س���ه‌ر ئ��اس��ت��ی ن��اوچ��ه‌ك��ه‌ش، شۆرشی گه‌النی سووریا و ئه‌گه‌ره‌كانی ن��زی��ك��ب��وون �ه‌وه‌ی رووخ��ان��ی ئ �ه‌س �ه‌د، دۆخ��ه‌ك��هی هه‌ستیارتر ك����ردووه ،به بڕوای هه‌ندێك له چاودێرانی سیاسیش
ش�ه‌م�ه‌ن��ده‌ف�ه‌ری ع��ێ�راق ب�ه س��ووری��ادا تێده‌په‌ڕێت ،به واتایه‌كی تر رووخانی ئه‌سه‌د كاریگه‌ريی راسته‌وخۆ له‌سه‌ر دۆخ��ی عێراق جێده‌هێڵێت و ب �ه‌دوور نازانرێت شۆڕش به جۆرێك له جۆره‌كان بگوازرێته‌وه عێراق ،به تایبه‌تیش دوای رووخانی ئه‌سه‌د ،عێراق له ناوچه‌كه‌دا وه‌ك��و تاكه دۆس��ت و پ��ارێ��زه‌ری قه‌اڵی شیعه‌ی ئێران ئه‌ژمار ده‌ك��رێ��ت ،بۆیه واڵتانی عه‌ره‌بی و سوننه ئهو ده‌رفه‌ته به‌فیڕۆ ناده‌ن و ملمالنێیان له‌گه‌ڵ ئێران بۆ ناو عێراق ده‌گوازنه‌وه ،شه‌ڕی سوننه و شیعه ده‌بێته یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی ئهو ملمالنێیه، به ب��ڕوای ن��ووس�ه‌ری ئه‌مریكی سێلفی فریدله‌ر «به رووخانی ئه‌سه‌د هه‌رێمێكی كوردیی هاوشێوه‌ی هه‌رێمی كوردستانی عێراق له سووریا دروست ده‌بێت» ،ئه‌گه‌ر سه‌ركرده‌كانی كورد هۆشیارانه مامه‌ڵه بكه‌ن ئه‌مه ده‌بێته بناغه‌ی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی كوردی. له‌سه‌ر ئاستی توركیاش گۆڕانكاریيه‌كی نوێ له سیاسه‌تی ئهو واڵته به‌دیده‌كرێت،
توركیا جارێكی تر چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كوردی به رێگه‌ی ئاشتيیانه هێناوه‌ته‌وه پێشه‌وه ،له‌و چوارچێوه‌شدا په‌رله‌مانتارانی ك��ورد له په‌رله‌مانی توركیا سه‌ردانی عه‌بدواڵ ئۆجه‌النیان كرد ،ئه‌گه‌رى ئه‌وه‌ش هه‌یه ئۆجه‌الن وه‌كو كلیلی چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد له‌و واڵته ،بتوانێت دۆخه‌كه به ئاراسته‌یه‌كی ئیجابیدا ببات ،هه‌رچه‌ند هێشتا روون نییه ئاخۆ توركیا چه‌ند له‌و هه‌نگاوه‌دا جدییه ،به‌اڵم به بڕوای چاودێران دۆخه‌كه له ئاستێكدایه كه چیرت توركیا ناتوانێت دۆزی كورد به هه‌ڵوارساوی بێڵێته‌وه و رۆژانه هێزه‌كانی ببنه نێچیری خه‌باتی رزگاریخوازی كورد. ل��ه‌م ك��ای�ه ئ��اڵ��ۆزان �ه‌دا ب��اس ل �ه‌وه ده‌كرێت هه‌ندێك له واڵتانی عه‌ره‌بی پرۆژە و ئه‌جێندای خۆیان له ناوچه‌كه‌دا هه‌یه ،به‌شێك له‌و ئه‌جێندایه‌شیان كورد و هه‌رێمی كوردستانه( ،ئه‌سعه‌د راشد) نووسه‌ری شیعه و نزیك له نوری مالیكی، له‌وباره‌وه ده‌نووسێت «جموجۆڵی سعودیه و ئ�ه‌رده‌ن و قه‌ته‌ر و ئیامرات به‌رامبه‌ر
كورد ،به ئاراسته‌یه‌كه كه ئه‌جێندای تایبه‌تی خۆیان جێبه‌جێ بكه‌ن‌و كورد بخه‌نه بازنه‌ی به‌رژەوه‌ندdی خۆیانه‌وه له دژی مالیكی‌و شیعه» ،هه‌رچه‌ند قسه‌ی ئهو نووسه‌ره له ره‌هه‌ندێكی تایفییه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه، به‌اڵم به‌شێك له راستیی تێدایه ،له ئێستادا به‌رژەوه‌ندیی واڵتانی عه‌ره‌بی له‌وه‌دایه كورد هاوپه‌یامنیان بێت ،له‌و هاوپه‌یامنییه سرتاتیژییه دووركه‌وێته‌وه كه له‌گه‌ڵ شیعه هه‌یه‌تی ،تا راده‌یه‌كیش له هه‌ندێك كه‌ناڵی ئاسامنیی عه‌ره‌بییه‌وه گرنگییه‌كی زیاتر به ك��ورد ده‌درێ��ت ،ئاماده‌باشیی ده‌كرێت بۆ نزیككردنه‌وه‌ی كورد له هاوپه‌یامنی و خوالنه‌وه‌ی له بازنه‌ی ئه‌جێندای ئهو واڵتانه‌دا ،به‌اڵم پرسیاری جددی لێره‌دا ئه‌وه‌یه :كورد له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك تێكه‌ڵ به‌و ئه‌جێندایه ده‌بێت؟ ئایا كورد ده‌بێته پاشكۆ و جێبه‌جێكه‌ری پالن و سیاسه‌تی واڵتانی عه‌ره‌بی؟ ئه‌ی ده‌ستكه‌وتی كورد ل �ه‌و هاوپه‌یامنییه‌دا چی ده‌ب��ێ��ت؟ له ئه‌گه‌ری گواستنه‌وه‌ی ملمالنێكان بۆ عێراق و هه‌اڵیسانی شه‌ڕی سوننه و شیعه ،كورد چۆن ده‌توانێت خۆی لێ به‌دوور بگرێت؟ دواج��ار ئاینده‌ی كورد و دۆزه‌ك��هی له‌و یارییه ئاڵۆزانه‌دا چۆن ده‌بێت كه زیاتر له یاریكه‌رێك رۆڵی تێدا ده‌گێرن؟ ئه‌مانه و چه‌ندین ئه‌گه‌ر و پرسیاری چاره‌نوسسازی تر ده‌بێت سیاسییه‌كانی كورد خۆیانی بۆ ئاماده بكه‌ن‌و هه‌روا وه‌كو چه‌ندین جاری تر نه‌چنه كایه‌یه‌كه‌وه ئه‌نجامه‌كه‌ی لێڵ و ناڕۆشنه.
زیهنی نزیك ده‌بێته‌وه ،وه‌ك ئ �ه‌وه‌ی بینه‌ر منداڵێكی بچووك ،یان بیركۆڵ بێت، هه‌رچه‌ند هه‌وڵبدرێت بینه‌ر ب ه هه‌ڵه‌دا بربێت ئه‌وه‌ند ه زیاتر پێویستی به‌و شێوازه ده‌بێت ،بۆ منوون ه گه‌ر قسه‌مان له‌گه‌ڵ كه‌سێكدا ك��رد وه‌ك ئ��ه‌وه‌ی منداڵێكی دوان��ز ه ساڵه ،ئه‌وا وه‌اڵم و كاردانه‌وه‌ی ئ �ه‌و كه‌س ه خاڵی ده‌بێت ل ه هه‌ستی ره‌خنه‌گرانه ،ب ه هه‌مان پله‌ی كاردانه‌و ه یان وه‌اڵمی منداڵێكی دوازد ه ساڵه. -6بزواندنی س��ۆز ل ه ب��ری هزر: بزواندنی سۆز ته‌كنیكێكی كالسیكییه، بۆ په‌كخستنی رشۆڤه‌كردنی لۆژیكانه و هه‌ستی ره‌خنه‌گرتن الی كه‌سه‌كان ب �ه‌ك��اردێ��ت ،ه��ه‌روه‌ه��ا به‌كارهێنانی ده‌س���ت���ه‌واژەی س����ۆزداری جێی خۆی ده‌ك��ات�ه‌و ه و بۆ ناو نائاگایی م��رۆڤ و موتورب ه ده‌بێت ب ه هزر و حه‌ز و ترس و ره‌فتار و هه‌ڵسوكه‌وت. -7هێشتنه‌وه‌ی خه‌ڵكی ل ه باری ن � هزان��ی و گ�ه‌م��ژەی��ی��دا :ك��ارك��ردن به رێ��گ��ای�ه‌ك ك� ه خه‌ڵكی ل� ه میانه‌یه‌وه نه‌توانێت ته‌كنه‌لۆژیا و ئهو رێگایانه‌ی ب �ه‌ك��ارده‌ه��ێ�نرێ��ن ب��ۆ ك��ۆی��ل �ه‌ك��ردن و ده‌ستبه‌س هراگرتنی ،له‌خۆبگرێت ،ده‌بینیت جۆری ئهو فێربونه‌ی پێشكه‌ش ده‌كرێت بۆ چینه‌كانی خواره‌و ه جۆرێكی خراپ و هه‌ژاره ،ئه‌مه‌ش ب ه شێوازێك رێكده‌خرێت ك ه ئاستی زانستیی چین ه نزمه‌كان ل ه چینه به‌رزه‌كان جیاده‌كاته‌وه ،به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌ك چین ه نزمه‌كان لێی تێنه‌گه‌ن و هه‌ستی پێنه‌كه‌ن.
-8هاندانی خه‌ڵكی له‌سه‌ر به‌چاكزانینی خراپه :هاندانی گه‌ل له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ك ه گه‌مژەیی و نه‌فامی و دواكه‌وتن شتێكی باش و جوانه. -9ه �ه‌س��ت��ك��ردن ب�� ه ت���اوان: ك�ه‌س�ه‌ك��ان وا گ��وم��ان ده‌ب���ه‌ن كه خ��ۆی��ان ب��ه‌رپ��رس��ی ی �ه‌ك �ه‌م��ن له نه‌هامه‌تی و به‌دبه‌ختییه‌كانیان، ه��ۆك��اری به‌رپرسیاریه‌تییه‌كه‌شی بریتیی ه ل ه الوازی��ی به‌هر‌ه و توانا و زیره‌كییه‌كانیان ،ئه‌مه‌ش وا ده‌كات دژی سیسته‌می ئابووری و سیاسی و ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی خ �ه‌ب��ات ن�ه‌ك�ه‌ن، به‌ڵكو ل ه خۆیان بێزاربن و هه‌ست ب ه ت��اوان بكه‌ن ،ئه‌مه‌ش وا ده‌كات ده‌وڵه‌تێكی كپكراو بێت ه ئ��اراو ه و یه‌كێك ل ه ده‌ره‌نجامه‌كانیشی داخران و په‌كخستنی جموجۆڵه ،ئاشكرایه ب ه بێ بزاف و جوڵ ه و خه‌بات هیچ شۆڕشێك بوونی نییه. -10ناسینی كه‌سه‌كان زیاتر ل �ه‌وه‌ی خۆیان ده‌ناسن :ل ه ماوه‌ی په‌نجا ساڵی راب���ردوودا پێشكه‌وتنه زانستیی ه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كان وای ك����ردووه ،ئاستی ت��وان��ای توێژی ده‌سته‌اڵتدار ل ه خه‌ڵك ه گشتییه‌كه جیاواز بێت ،به‌هۆی زانستی نوێوه، رژێ��م�ه‌ك��ان گه‌شتونه‌ت ه ئاستێكی زانستیی ناسینی مرۆڤه‌كان له‌سه‌ر ئاستی فیزیایی و ده‌رونی تا ئه‌وه‌ی رژێمه‌كان ده‌توانن تاكی مامناوه‌ند بناسنه‌و ه زیاتر ل �ه‌وه‌ی ك ه خۆیان بناسن ،تا ئه‌وه‌ی رژێمه‌كان زۆرجار ئ��ه‌وه‌ن��ده‌ی ده‌س��ت�ه‌اڵت��ی��ان به‌سه‌ر تاكه‌كاندا هه‌یه ،تاكه‌كان ئه‌وه‌نده ده‌سته‌اڵتیان به‌سه‌ر خۆیاندا نییه. سه‌رچاوه :املفكر األمرييك نعوم تشومسيك :عرش اسرتاتيجيات للتحكم بالشعوب
ل ه هه‌ندێك كه‌ناڵی ئاسمانی عه‌ره‌بیه‌و‌ه گرنگیه‌كی زیاتر ب ه كورد ده‌درێت ،ئاماده‌باشی ده‌كرێت بۆ نزیككردنه‌وه‌ی كورد ل ه هاوپه‌یمانی‌و خوالنه‌وه‌ی ل ه بازنه‌ی ئه‌جێندای واڵتانی عه‌ره‌بی
چۆن گه‌الن چه‌واشه ده‌كرێن؟ بایه‌خێكی راسته‌قین ه و جه‌وهه‌رییان نیی ه ل ه ژیانی تاك و كۆمه‌ڵگادا ،ب ه مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ی ئه‌وه‌ند ه سه‌رقاڵ و خه‌ریك بن تا هیچ كاتێكیان نه‌مێنێته‌و ه بۆ بیركردنه‌وه، تا ل ه ده‌رئه‌نجامدا شه‌كه‌ت و ماندووبن و كه‌ڵكی هیچیان پێوه‌نه‌مێنێت. -2داه��ێ��ن��ان��ی كێش ه و گرفت، دوات���ر خ��س��ت �ه‌ڕووی چ���اره‌س���ه‌ر :ئه‌م رێگای ه هه‌روه‌ها پێشی ده‌وترێت كار و كاردانه‌وه‌كان ،ل ه یه‌كه‌مدا كێشه‌یه‌ك یان هه‌ڵوێستێك داده‌هێنێت تا كاردانه‌وه‌ی خه‌ڵكی ببزوێنێت ،ل ه كۆتادا خه‌ڵكی داوای جێبه‌جێكردنی ئهو رێوشوێن و كارانه بكه‌ن ك ه ده‌س �ه‌اڵت��داران ده‌یانه‌وێت و به‌رنامه‌یان بۆ داڕشتووه .بۆ منوون ه واز بێنه با توندوتیژی ل ه شاره‌كاندا په‌ره‌بسێنێت، یان رێكخستنی ته‌قینه‌و ه و بارگرژی و دروستكردنی قه‌یران ،تا خه‌ڵكی داوای یاسای ئه‌منیی توند بكه‌ن له‌سه‌ر حیسابی ئازادییه‌كانیان ،یان دروستكردنی قه‌یرانێكی دارایی تا خه‌ڵكی قبوڵی پاشه‌كش ێ بكەن ل ه ئاستی ماف ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان و خراپیی خزمه‌تگوزاریی ه گشتییه‌كان . -3سرتاتیژیه‌تی پله‌به‌ندی :بۆ ئه‌وه‌ی رێوشوێن و كارێكی ناماقوڵ قبوڵ بكرێت ،به‌س ه ئه‌وه‌نده‌ی ئهو كاران ه به شێوه‌یه‌كی پله‌به‌ندی جێبه‌جێ بكرێت، وه‌ك گۆڕینی ره‌نگێكی دیاریكراو له (كاڵه‌و ه بۆ ت��ۆخ) ل ه م��اوه‌ی د ه ساڵدا، ئه‌م رێگایه‌ش به‌كارهێرناو ه بۆ سه‌پاندنی بارودۆخێكی سۆسیۆئابووریی نوێ ،له نێوان هه‌شتاكان و نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی
رابردوودا ،وه‌ك بێكاریی ته‌واو ،مرونه‌ت، گرێبه‌ستی ده‌ره‌كی ،پێدانی موچه‌یه‌ك كه به‌شی ژیانێكی شایست ه نه‌كات ،گه‌ر ئه‌م گۆڕانكارییان ه ب ه یه‌كجار جێبه‌جێ بكرێت، ده‌بێت ه مایه‌ی شۆڕش و پشێوی. -4سرتاتیژی دواخسنت :ئه‌م رێگایه هانای بۆ ده‌برێت ل ه پێناوی قبوڵكردنی ئهو بڕیارانه‌ی ك ه له‌م كاته‌دا خه‌ڵكی پێیان قبوڵ ناكرێت ،وه‌ك چاره‌سه‌ر و ده‌رمانێكی ئازاربه‌خش ،به‌اڵم پێویست ده‌خرێت ه روو .هه‌وڵ ده‌ده‌ن ر هزامه‌ندی خه‌ڵكی ل ه ئێستادا به‌ده‌ست بێنن ،بۆ ئ �ه‌وه‌ی شتێكی دیاریكراو ل ه ئاینده‌دا جێبه‌جێ بكه‌ن ،چونك ه به‌الی خه‌ڵكه‌وه قبوڵكردنی قوربانیدان ل ه ئاینده‌دا ئاسانرته ل ه قبوڵكردنی قوربانیدان ل ه ئێستادا، چونك ه خه‌ڵكی وا هه‌ست ده‌كه‌ن توانا و كۆششه‌كان ئێستا ناخه‌ن ه روو ،ئه‌مه و خه‌ڵك زۆر جار شته‌كان ب ه ساده‌یی وه‌رده‌گ��رێ��ت و وا د هزانێت ئ �ه‌وه‌ی له ئاینده‌دا دێته‌دی ،چاك و باش ه و ده‌توانێت ل ه ئاینده‌دا خۆی له‌و قوربانیدان ه خۆی ب ه دوور بگرێت ،هه‌موو ئه‌م كاتان ه بۆ خه‌ڵكی ده‌ڕەخسێنن تا رابێن له‌سه‌ر بیرۆكه‌ی ئهو گۆڕانكارییان ه و قبوڵی بكه‌ن و ملكه‌چی بن. -5قسه‌كردن له‌گه‌ڵ خه‌ڵكیدا وه‌كو منداڵێكی بچووك :زۆربه‌ی ئهو ریكالمانه‌ی ئاراسته‌ی خه‌ڵك ه گشتییه‌ك ه ده‌كرێت ،له وتار و به‌ڵگ ه و پاساو ،كه‌سایه‌تییه‌كان، هه‌موو شێوازێكی مندااڵن ه به‌كاردێنن، هه‌ندێك ج��ار ل� ه ئاستی دواكه‌وتنی
هه‌ندێكجار ده‌سه‌اڵت جه‌ماوه‌ر ئاراست ه ده‌كات به‌ره‌و بابه‌تگه‌لێكی الوه‌كی ،ك ه بایه‌خێكی راسته‌قین ه و جه‌وهه‌رییان نیی ه له ژیانی تاك و كۆمه‌ڵگادا
15 www.bayanpress.net
گفتوگۆ
سالمی بۆ (به‌یان):
هات ه ده‌ره‌وه ،كاره‌ساتی لێده‌كه‌وێته‌وه ڕووب �ه‌ڕووب��وون �ه‌وه‌ی س�ه‌رب��ازی ،ل ه الیه‌ك ئێران نایه‌وێ شه‌ڕ بكات ،چونكه خ��ۆی له‌ژێر ه �ه‌ڕەش �هی ئ�ه‌وه‌دای�ه هێرشی بكرێته‌سه‌ر ،له به‌رامبه‌ردا توركیاش له پێناو سوننه‌دا له ئێستادا ش��ه‌ڕ ن��اك��ات و دۆخ���ی واڵت �ه‌ك �هی به‌ره‌و ناسه‌قامگیری نابات ،له‌وه‌وه ده‌توانین بڵێین ئه‌گه‌ری ڕوودان��ی پێكدادانی س �ه‌رب��ازی ئه‌گه‌رێكی الوازه ،به‌اڵم ده‌بێ ئه‌وه‌ش بڵێین تاكه هه‌ڕەشه كه له‌سه‌ر ناوچه‌كه هه‌بێت بۆ ڕوودان��ی ئهو شه‌ڕەی نێوان ئهو دوو جه‌مسه‌ره ،پرسی سووریایه ،كه یه‌كێك له‌و خوێندنه‌وانه‌ی ده‌كرێن، هاتنی ئهو چه‌كدارانه‌ن بۆ عێراق كه ئێستا له سووریان ،ئه‌ویش له حاڵه‌تی خۆپیشاندانه‌كانی به‌رده‌وامبوونی سوننه‌ی عێراق ،ئه‌گه‌ر ئهو ئه‌گه‌ره‌ش ببێته واقیع ،بێگومان ئه‌وكات ئێران ته‌ماشاكار نابێت ،ئه‌گه‌رچی له ڕواڵه‌تدا تێكه‌ڵی كێشه‌كه‌ش نه‌بێت، ب �ه‌اڵم بێگومان له ژێ��ره‌وه چ�ه‌ك و س �ه‌رب��از ب��ۆ حكومه‌ته‌كه‌ی شیعه له عێراق ده‌نێرێت ،له به‌رامبه‌ردا واڵتانی سوننه‌ی ناوچه‌كه پشتگیریی ڕەوت �ه شه‌ڕكه‌ره سوننه‌كه ده‌ك �ه‌ن، به‌اڵم ئه‌وه ته‌نها مه‌زه‌نده‌یه ،ئه‌گه‌ری بوونی الوازه. به‌یان :به بڕوای ئێوه له ئه‌گه‌ری چ��ڕب��وون��ه‌وه‌ی ئ��ه‌م ملمالنێيه‌‌دا، جه‌مسه‌ره‌كان به تایبه‌تیش ئه‌مریكا و رۆژئاوا ،پشتیوانیی كام الیه‌نه ده‌كه‌ن؟ دك��ت��ۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف: ئه‌مریكا هه‌رگیز ئێران و شیعه به دۆستی خۆی نازانێت ،له عێراقیش ئه‌مریكا دووچاری واقیعی دیموكراتی
ئ����هوان ل��ه ڕواڵ���ه‌ت���دا وا خ��ۆی��ان ده‌رن��اخ�ه‌ن كه پێشه‌وایه‌تی ڕەوتی شیعه ده‌ك�ه‌ن ،به‌ڵكو هه‌میشه باس له برایه‌تیی سوننه و شیعه ده‌كه‌ن، به‌اڵم له به‌رامبه‌ردا واڵتانی كه‌نداو به ئاشكرا پشتگیری له سوننه ده‌كه‌ن، بۆیه ده‌بینین جه‌مسه‌ری سوننه له ناوچه‌كه‌دا به‌هێزتر دێته پێش چاو له ڕواڵه‌تدا ،به‌اڵم ئێران سه‌ركه‌وتووتره و باشرت له‌سه‌ر ناوچه‌كه كار ده‌كات. له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی كێ پێشه‌وایه‌تيی ڕەوتی سوننه ده‌كات له ناوچه‌كه‌دا، بێگومان ت��ورك��ی��ای �ه ،ئ �ه‌م �ه‌ش به له‌به‌رچاوگرتنی م��ێ��ژوو ،توركیای ئ��ۆردۆگ��ان خ��ۆی ب �ه به‌رگریكاری م��ێ��ژووی��ی سوننه ل �ه ن��اوچ�ه‌ك�ه‌دا
ده‌زانێت ،ئه‌وه‌ش به له‌به‌رچاوگرتنی ملمالنێی ده‌وڵ��ه‌ت��ی عوسامنی و سه‌فه‌وی ،چونكه هه‌ركاتێك ده‌وڵه‌تی سه‌فه‌ویی شیعه مه‌زهه‌ب هه‌وڵی دابێت ناوچه‌یه‌كی سوننی داگیربكات، ده‌وڵ��ه‌ت��ی ع��وس�مان��ی ب�ه‌رپ�ه‌رچ��ی داوه‌ته‌وه ،به‌غداش بۆ ئهو مه‌به‌سته منوونه‌یه‌كی دیاره. به‌یان :ئێوه پێشبینی ئه‌وه ده‌كه‌ن ئ �ه‌م ملمالنێيه ل�ه ئ��ای��ن��ده‌دا سه‌ر بۆ رووب �ه‌ڕووب��وون �ه‌وه و ملمالنێى سه‌ربازیی بكێشێت ،به تایبه‌ت له نێوان جه‌مسه‌ره‌كاندا؟ دك��ت��ۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف: م���ن ب���ه دووری ده‌زان������م ل��ه‌و ماوانه‌دا ملمالنێكان بگه‌نه ئاستی
ئه‌گه‌ر شیعه‌ی عێراق به ئاڕاسته‌ی مالیكیدا بڕوات ،له سوننه خراپتر نه‌بێ بۆ كورد باشتر نابێت
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
خۆپیشانده‌ران بگرێ ،به‌بێ ئه‌وه‌ی خۆپیشاندانه‌كان به تائیفی ناوبه‌رن. به‌یان :واقیعی خۆپیشاندانه‌كانی سوننه‌ی عێراق چ��ۆن ده‌بینی ،له كاتێكدا مه‌ال سوننه‌كان ئاماژە بۆ ئ �ه‌وه ده‌ك �ه‌ن كه خۆپیشاندانه‌كان ڕووی تائیفی و مه‌زهه‌بییان نییه ،له به‌رامبه‌ردا مالیكی به تائیفی ناوزه‌دیان ده‌كات؟ دك��ت��ۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف: بێگومان ئه‌وه ڕاسته ،سوننه‌كان به هه‌موو شێوه‌یه‌ك ده‌یانه‌وێ وا پیشان بده‌ن كه خۆپیشاندانه‌كان مه‌به‌ستی تائیفییان له پشت نییه ،به‌اڵم ده‌بێ ئه‌وه‌ش بزانین كه سوننه له عێراقی نوێدا هه‌ست به زوڵم و په‌راوێزخسنت ده‌كات ،ئه‌مه‌ی ئێستاش ده‌رئه‌نجامی ئه‌وه‌یه ،له‌م ماوه‌یه‌شدا زانای ئایینی دكتۆر مه‌لیك سه‌عدی له ئه‌نبار وتارێكی به‌رپرسیارانه‌ی خوێندنه‌وه، كه ده‌توانم بڵێم كاریگه‌ريی له‌سه‌ر ئاڕاسته‌ی خۆپیشاندانه‌كان هه‌بووه، كه داوای ئه‌وه‌ی كرد خۆپیشاندانه‌كان له چوارچێوه‌ی سیاسییدا بهێڵدرێنه‌وه و نه‌چنه سنووری ئایینییه‌وه ،چونكه ئه‌گه‌ر چوونه ئ �ه‌و قاڵبه‌وه ،ئه‌وا دۆخه‌كه ب��ه‌ره‌و ترسناكی ده‌ڕوات و شه‌ڕی مه‌زهه‌بی گه‌رمرت ده‌بێت، به گشتی ده‌توانم بڵێم ڕۆڵ��ی مه‌ال ئایینییه‌كانی سوننه تا ئێستا باشه ل�ه‌وه‌ی كه ته‌ئكید له‌سه‌ر خواستی سیاسی و مه‌ده‌نی ده‌كه‌نه‌وه ،نه‌ك مه‌زهه‌بی. به‌یان :به قووڵبوونه‌وه به مێژوودا، هه‌روه‌ها به له‌به‌رچاوگرتنی ئاسۆكانی ئاینده ،به‌رژەوه‌ندی ئێمه‌ی كورد له
ئهو خۆپیشاندانانه‌ی ناوچ ه سوننییه‌كانی عێراق ،خۆپیشاندانی سوننه‌ن له دژی شیعه ب��وو ،وه‌گ �ه‌رن��ا هه‌رگیز پێی خۆش نه‌بوو شیعه‌ی مه‌زهه‌بی له عێراق بێته سه‌رته‌خت ،له شێوه‌ی موقته‌دا س��ه‌در و عه‌سایبی ئه‌هلی حه‌ق، هه‌تا به خودی مالیكیشه‌وه كه ئێستا ده‌ڵێت ناهێڵین جارێكی تر سه‌ربازی ئه‌مریكی بێته خاكی عێراقه‌وه. ئه‌مریكا پێی خ��ۆش ب��وو شیعه‌ی عه‌ملانی ده‌س �ه‌اڵت بگرێته ده‌ست، ب��ه‌اڵم ه��ی��واك�هی نه‌هاته دی ،كه ده‌شڵێین پشتگیریی سوننه ده‌كات، بۆ ئه‌وه نییه كه ئه‌مریكا و رۆژئاوا سوننه‌یان خۆشده‌وێت ،به‌ڵكو واقیعی سیاسیی ئه‌وان وا ده‌خوازێت زیاتر له‌گه‌ڵ جه‌مسه‌ری سوننی له ناوچه‌كه مامه‌ڵه بكه‌ن .بۆیه ده‌بینین له چه‌ند رۆژی ڕاب��ردوودا ئه‌مریكا و هه‌ندێ واڵتی تریش به فه‌رمی ڕایانگه‌یاند كه ده‌بێ حكومه‌ت گوێ له داوای
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
الی كام له‌و دوو جه‌مسه‌ره به‌رجه‌سته ده‌بن؟ دكتۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف :كورد له ئه‌زموونی ڕابردوودا بۆی ده‌ركه‌وت كه سوننه خێری بۆ ئهو نییه ،ئێستاش بۆی ڕوونبۆوه كه خێر له شیعه‌ش نابینێت .من قه‌ناعه‌تم وایه له عێراقدا ئه‌گه‌ر شیعه‌ی مه‌زهه‌بی بیه‌وێ به ئاڕاسته‌ی مالیكیدا بڕوات ،له سوننه خراپرت نه‌بێ بۆ كورد ،باشرت نابێت، بۆیه پێویسته ك��ورد له ناوچه‌كه‌دا خ��اوه‌ن بینینی خۆی بێت و پشت به هیچ یه‌كێك له جه‌مسه‌ره‌كان نه‌به‌ستێت ،له توركی و ئێرانی، به‌ڵكو سیاسه‌ت بكات ،چوونه ژێر باری هه‌ر یه‌كێك له‌و جه‌مسه‌رانه، بۆ ك��ورد باش ناشكێته‌وه ،بۆ كورد گرنگه به‌رژەوه‌ندییه‌كانی بهێنێته دی و له‌گه‌ڵ هه‌ردووالش سیاسه‌ت بكات.
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
ره‌فتاره ناشیرینه‌كانمان زۆربوون! حه‌مه‌ی ئه‌حمه‌د ره‌سوڵ زۆرمان ده‌رباره‌ی ده‌سه‌اڵت و حكومه‌ت و حیزبه‌كانی كوردستان نووسی و گوت ،زۆریشامن سه‌باره‌ت به گه‌نده‌ڵییه‌كانیان نووسی و گوته‌وه ،به‌اڵم ئه‌مێستا كاتی ئه‌وه هاتوو ه ئاوڕێك له خۆمان ،ل ه تاكی كوردیی نێو ئه‌م كۆمه‌ڵگایه‌مان بده‌ینه‌وه ،ل ه ئێمه‌ی هاوواڵتی بده‌ینه‌وه و سه‌رزه‌نشت و نه‌فره‌ت له ره‌فتار و كرده‌وه به‌د و خراپه‌كامنان بكه‌ین .ئێمه‌یه‌ك كه په‌روه‌رده‌ی كۆمه‌ڵگایه‌كین سیخناخ ه ل ه كولتوری خێڵه‌كی و هۆزگ هرایی دواكه‌وتوو ،له الیه‌كی دیكه‌وه گۆشكراوی گوتاری ئایینیی په‌ڕگیر و توندڕه‌وین كه دیاره ده‌ره‌نجام رسوشتی ره‌های مرۆڤێكی نه‌ریتخواز و چه‌قبه‌ستوومان پێده‌به‌خشێ ،به دیوه‌كه‌ی دیكه‌شدا ئێمه له نه‌ته‌وه‌یه‌كی ژێرده‌ست و چه‌وساوه‌وه چاومان بۆ ژیان هه‌ڵهێناوه ،ئێمه فه‌رهه‌نگی كوشت و كوشتاری كۆمه‌ڵگایه‌كی پاش جه‌نگامن به سه‌ره‌وه كه‌ڵه‌كه بووه ،كه هزر و بیركردنه‌وه و ره‌فتارمان شێواو و تێكچووه! ئێمه پێبه‌پێی ئهو قۆناغ ه دژوار و ژیانه سه‌خته‌ی له ته‌مه‌مناندا بڕیومانه، بووین ه مرۆڤێك كه خاوه‌نی كه‌سێتییه‌كی نائاسایین و ئه‌گه‌ر به وردی پشكنین الی دكتۆری ده‌روونی ئه‌نجام بده‌ین ،زۆرینه‌مان هه‌ڵگری نه‌خۆشیی ده‌روونی و گرێی ده‌روونین ،به‌اڵم هه‌ست به خۆمان ناكه‌ین ،یان ئاستی رۆشنبیرییامن هێنده نییه كه نه‌خۆش و ساغ لێكرت جوودا بكه‌ینه‌وه ،یان هه‌ستی پێده‌كه‌ین و دان به راستییه‌كه‌دا نانێین. ئێم ه رۆژانه به سه‌دان هه‌ڵوێست و ره‌فتار له گه‌ڵ یه‌كرتدا ده‌نوێنین و به رێژه‌یه‌كی زۆر ره‌فتاره‌كامنان جوان نین ،مه‌ده‌نی و ژیاری و شارستانی نین و ره‌فتاره‌كامنان هه‌ڵگری كولتورێكی زۆر نامۆن .ئاوێنه‌ی هیچ رۆشنبیری و فه‌رهه‌نگێكی ئه‌م سه‌رده‌مه نین ،ب ه ره‌فتاره‌كامنان بێت ،ئێمه له كێوی و له به‌ربه‌ری برتازێت و به‌والوه هیچ ده‌عبایه‌كی دیكه‌ی سه‌ر ئه‌م زه‌وییه نین. ئێم ه هه‌ر له سبه‌ینێوه له خه‌و راده‌په‌ڕین ،شه‌ڕمانه له‌گه‌ڵ سێبه‌ره‌كه‌ی خۆشامندا ،هه‌تا درۆ وه‌ستابێ ،یه‌ك رسته‌ی راستبێژی و هه‌قبێژیی له زارمان نایه‌ته ده‌ر .ئۆتۆمبێله‌كامنان ل ه كۆاڵن و شه‌قامه‌كانی نێو شار ه پیس و پۆخڵه‌كه‌ماندا وه‌كو شێت لێده‌خوڕین ،پابه‌ند نین به هیچ یاسا و رێسایه‌كه‌وه .ئێمه نه كاره‌با و ن ه ئاو به شێوازێكی ئاقاڵنه به‌كار ناهێنین ،بۆی ه ئێمه مرۆڤی مه‌رسه‌فگه‌را و به‌فیڕۆده‌ر و به‌كاربه‌رین .له كڕینی كااڵ و ئامێره كاره‌باییه‌كاندا زۆر جاهیلین و پاره به فیڕۆ ده‌ده‌ین ،به‌اڵم له بۆ پۆشته‌كردن و تێركردنی منداڵه‌كامنان زۆر ره‌زیل و پیسكه‌ین .له یارمه‌تیدان و هاریكاریی هه‌ژار و نه‌خۆشدا رژد و پاره‌دۆستین و له جووله‌كه ده‌چین .چونكه بووینه‌ته كۆیله‌ی پاره و سامان ،قه‌ناعه‌متان له ده‌ستداوه و ده‌ستامن زۆر پاك نییه و بۆ دزیكردن و گزیكردن ده‌ستامن درێژه. له بواری ته‌ندروستییه‌وه ئێمه گرنگی ب ه پاكوخاوێنی ناده‌ین ،كۆاڵن و شه‌قامه‌كان هه‌ر ئێم ه خۆمان پیسیان ده‌كه‌ین ،ژینگه‌پارێز نین و شاره‌كه‌مان به جوانی راناگرین ،بۆی ه هه‌رده‌م نه‌خۆشین و منداڵه‌كامنان ره‌وانه‌ی كۆاڵن و ناو خۆڵ و خاشاك ده‌كه‌ین ،یان بۆ پاره په‌یداكردن ره‌وانه‌ی شه‌قامه‌كانیان ده‌كه‌ین، له‌وه‌شدا بێبه‌زه‌یی و بێسۆز و نامیهره‌بانیامن ب هرامبه‌ر به منداڵ و گه‌نج و ره‌گه‌زی مێ و ژن له‌ده‌ستداوه! ئه‌وه‌ند ه توندین له‌گه‌ڵیاندا ،یان ده‌یانكوژین ،یان هۆكارین له خۆسووتاندنیاندا. له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ك ه بڕوامان ب ه دیالۆگ و گفتوگۆ و لێبورده‌یی نییه ،زۆربه‌مان چه‌قۆ و ده‌مانچ ه له باخه‌ڵامندای ه و ئاماده‌ین بۆ شه‌ڕ و كوشتار .چونكه كولتوری تۆڵه‌سه‌ندنه‌و ه ل ه ناخامندا موتوربه بوو ه و بڕوامان به سه‌روه‌ریی یاسا و ده‌ستوور و دادگاكان نییه .ناتوانین دادوه‌ر و سه‌رڕاست و یه‌كسانخواز بین، ره‌گه‌زپه‌رستین و هه‌ڵگری دروشمی پیاوساالری و كۆنه‌خوازین ،چونكه له گۆڕان و ئازادی ده‌ترسین ،به‌اڵم ئازادیخوازین هه‌تاكو ده‌چینه سه‌ر كورسیی ده‌سه‌اڵت، ئیرت له‌وێوه گه‌نده‌ڵیامن سه‌رئاو ده‌كه‌وێت و ده‌بینه ته‌ڕه‌زان و رامبۆ!
پاشماوە ..راپه‌ڕینی سونن ه له عێراق یان ئه‌وه‌تا ناوه‌سنت تا پرۆسه‌ی سیاسی شكست پێنه‌هێنن؟ ك ه مه‌به‌ستیشم پێی كۆتاییهێنان به هه‌ژموونی ئێرانه به‌سه‌ر جڵه‌وه‌كانی فه‌رمانڕه‌وایی عێراقه‌وه ،كه ئه‌وه‌ش به روونی له بێتوانایی لیستی عێراقیه‌دا ده‌ركه‌وت كاتێك نه‌یتوانی سه‌ركه‌وتنی خۆی له هه‌ڵبژاردنه‌كانی 2010دا سوود لێوه‌ربگرێت بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت به‌پێی ده‌ستوور، پاشان ماڵی شیعه به هاوكاریی ئێران و به خێرایی بۆخۆیان كێشیان كرد، به‌وپێیه‌ی ماڵی شیعه قه‌بووڵ ناكات جگه له شیعه حوكمڕانیی عێراق بكات ،ئه‌وه‌بوو به سته‌م و زۆرداری حوكمیان كردین و له ریشه‌یان ده‌رهێناین و شوێنه‌واریان سڕینه‌وه ،تا ئهو رادده‌یه‌ی ئه‌هلی سوننه بوونه هاوواڵتیی پله ده ،بگره بوونه كه‌سانی نامۆ له واڵتی خۆیاندا، ئه‌وان یان ده‌كوژرێن ،یان زیندانی ده‌كرێن ،یان كۆچیان پێده‌كرێت ،یان تا سه‌ر ئێسقان ئازار ده‌درێن. (سوننه و رێگه‌چاره‌كانی راپه‌ڕین) ،پشت به خوا ناونیشانی بابه‌تی داهاتوومان ده‌بێت.
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن07480605181 :
بایی ( )750دینارە
14 ژماره ( ،)17سێشه‌ممه ،2013/1/8ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
گفتوگۆ
دكتۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف ،سه‌رۆكی كۆڕبه‌ندی هزری ئیس
هه‌ركاتێك ملمالنێی مه‌زهه‌بی ل ه مزگه‌وت و حوسه‌ینییه‌كان له رابردوودا باس باسی شه‌ڕی مسوڵمانان و بێباوه‌ڕان بوو ،شه‌ڕی ئیسالم و رۆژئاوا ،یان هتد ..به‌اڵم ل ه ئێستادا هه‌مووان باس له ملمالنێى شیعه و ملمالنێيه زیاتر سونن ه ده‌كه‌ن ،رۆژ له دوای رۆژیش ده‌ركه‌وته‌كانی ئهو و به‌رچاوتر ده‌بن .بۆ خوێندنه‌و ه و له‌سه‌ر وه‌ستانی ئهو بابه‌ته هه‌ستیار و گرنگه ،رۆژنامه‌ی (به‌یان)دكتۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف سه‌رۆكی كۆڕبه‌ندی هزری ئیسالمی و ئه‌ندامی خولی پێشووی په‌رله‌مانی عێراقی هێنای ه دووان. گفتوگۆ :فه‌رمان ره‌شاد به‌یان :یه‌كێك له دیارترین ئهو بابه‌تانه‌ی ئێستا باسیان لێوه‌ده‌كرێت، توندبوونه‌وه‌ی ملمالنێى نێوان سوننه و شیعه‌یه ..هه‌روه‌ها ده‌وترێت كه داگیركردنی عێراق له الیه‌ن ئه‌مریكا و ه�ه‌روه‌ه��ا قه‌یرانی ئه‌مدواییه‌ی سوریاش به تایبه‌ت ،په‌رده‌یان له‌سه‌ر ملمالنێى ش��اراوه‌ی نێوان سوننه و شیعه هه‌ڵامڵی ..ئایا هه‌ر به فیعلی ئێستا شتێك هه‌یه به ناوی ملمالنێى شیعە و سوننە؟ دكتۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف :به ن��اوی خ��وای گ �هوره و میهره‌بان ،له پێشدا ده‌بێ چه‌ند شتێك هه‌یه وه‌ك ڕاستی بیانزانین ،شیعه و سوننه زیاد له هه‌زار ساڵه له‌م ناوچه‌یه‌دا هه‌ن و به جۆرێك له جۆره‌كان به‌رده‌وام ملمالنێ له نێوانیاندا ه �ه‌ب��ووه ،ئه‌گه‌رچی ه���ه‌ردووال ل�ه‌م��دوای��ی��ان�ه‌دا خۆیان دوورده‌خسته‌وه ل�ه‌وه‌ی ڕاسته‌وخۆ ملمالنێ له‌گه‌ڵ یه‌كرت بكه‌ن ،به‌ڵكو زیاتر ئهو دوو الیه له چوارچێوه‌ی مزگه‌وت و حوسه‌ینییه‌كان كاریان له‌سه‌ر بیر و هزری یه‌كرت ده‌كرد ،به‌بێ ئ �ه‌وه‌ی ملمالنێكان بگه‌نه حاڵه‌تی نیزاع ،ئ �ه‌وه‌ش جۆرێك له ژیانێكی ئارامی بۆ ناوچه‌كه دروستكردبوو، له‌گه‌ڵ بوونی ملمالنێ فیكرییه‌كه، ئ �ه‌وی��ش بریتیبوو ل���ه‌وه‌ی سوننه هه‌وڵی ده‌دا فیكری سوننه له ناوچه شیعییه‌كان باڵوبكاته‌وه ،به هه‌مان شێوه شیعه‌ش هه‌مان كاری ده‌كرد. ئ��ه‌گ��ه‌ر ع��ێ��راق وه‌رب��گ��ری��ن، ب �ه درێ��ژای��ی م��ێ��ژوو شیعه خۆی به م�ه‌زڵ��وم زان��ی��وه ،به تایبه‌ت له سه‌رده‌می به‌عسدا ،ب �ه‌اڵم پێموایه ئ �هوان زی��اده‌ڕەوی ده‌ك �ه‌ن له‌باره‌ی ئهو زوڵمه‌ی له‌سه‌ریان بووه ،چونكه ب�ه‌ع��س دژی ك��ه‌س ن �ه‌ب��وو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی شیعه‌یه ،به‌ڵكو دژی هه‌موو كه‌سێك ب��وو كه به‌عسی نه‌بوایه، ڕەنگه له‌و ڕووه‌وه سوننه خراپرتیشی تووش بووبێ! من كاتی خۆی كه له وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف بووم ،زۆرجار مه‌ال سوننه‌كان ڕەخنه‌یان لێده‌گرتین كه ئێمه زیاتر ل�هوان ڕێز له شیعه‌كان ده‌گرین .له كاتی ڕووخانی رژێمی به‌عسیشدا ،شیعه به سوودوه‌رگرتن له دیموكراسیی زۆرینه ،توانییان بگه‌نه ده‌سه‌اڵت ،ئه‌وان به‌وه نه‌وه‌ستان كه هه‌ر زوڵمه‌كه‌ی سه‌رخۆیان الببه‌ن، به‌ڵكو تووشی هه‌ڵه‌ی ئ�ه‌وه‌ب��وون كه كه‌وتنه تۆڵه‌كردنه‌وه له سوننه و په‌راوێزخستنیان ،به تایبه‌ت له ڕووی سیاسییه‌وه ،له به‌رامبه‌ردا سوننه ئهو واقیعه نوێیه‌ی بۆ قبوڵنه‌كرا، بۆیه بینیامن به تایبه‌ت له 2006 و 2007سوننه و شیعه ده‌ستیان كرد به ته‌سفیه‌ی یه‌كرت ،به جۆرێك زۆرب���هی ئ �هوان �هی ن��اوی��ان عومه‌ر و عه‌لی و ع �ه‌ب��دول حوسێنه‌كان
ب��وو ،ك��وژران ،ئه‌گه‌رچی مه‌رجه‌ع ه شیعییه‌كان هه‌وڵیاندا ئ �ه‌و ئاگره تایفی و مه‌زهه‌بییه بكوژێننه‌وه ،له نێویاندا سیستانی ،كه ده‌وری باشی بینی و ملمالنێیه‌كه كه‌مبووه‌وه ،به‌اڵم كۆتایی نه‌هات ،بۆیه ئهو دۆخه‌ی له سه‌رده‌می به‌عس له‌سه‌ر شیعه بوو، له دوای ڕووخانی به‌عس ،به زیاده‌وه دووچ���اری سوننه ب���ووه‌وه ،دی��اره شیعه‌ش له عێراق سوودیان له دوو ئیمتیداد وه‌رده‌گرت بۆ ده‌سه‌اڵتیان، یه‌كیان سووریا بوو ،ئه‌وی تر ئێران. ئهو شۆڕشه‌ی سووریاش كه نزیكه‌ی دوو ساڵه به‌رده‌وامه ،ئه‌گه‌رچی له ڕواڵه‌تدا شۆڕشێكه دژی دیكتاتۆرێك، ب���ه‌اڵم ل �ه ج��ه‌وه��ه‌ردا ش���ه‌ڕە دژی حكومه‌تێكی شیعیی ع �ه‌ل �ه‌وی، بۆیه ده‌بینین له واڵتانی ناوچه‌كه خه‌ڵكێكی زۆر به ن��اوی سوننه و نیشتیامنی و قه‌ومییه‌وه ،به نیه‌تی رووخاندنی رژێمێكی شیعه چوونه‌ته ئهو واڵته ،به‌شێكیش له شۆڕشگێڕان به ئاشكرا ده‌ڵێن دژی شیعه‌ین ،به‌اڵم
و پرۆستانت له ئه‌وروپا .ئایا ئه‌مه پێشبینییه‌كی دروسته؟ دك��ت��ۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف: ئه‌وه‌ی من له دوای 1970ە‌وه به‌رچاوم كه‌وتووه ،له زۆربه‌ی زانكۆكانی رۆژئاوا و سه‌نته‌ره‌كانی توێژینه‌وه ،ئه‌وان گرنگییان به جۆرێك له توێژینه‌وه‌ی ئاڕاسته‌كراو ده‌دا ،ئه‌ویش لێكۆڵینه‌وه له كێشه‌ی سوننه و شیعه ،بۆیه له دوای 1980و جه‌نگی عێراق ئێران، به سه‌دان توێژینه‌وه ده‌رچوون له‌سه‌ر كێشه‌ی ئهو ملمالنێ مه‌زهه‌بییه .بۆیه ده‌بێ بڵێین رۆژئاواییه‌كان ده‌مێكه كار له‌سه‌ر ئهو بابه‌ته ده‌كه‌ن ،به‌اڵم ئه‌وه مانای ئه‌وه نییه ئه‌وان دروستیان ك��ردووه ،كێشه‌كه بوونی هه‌بووه، ئه‌وان موقه‌وی و موغه‌زییان داوه‌تێ. مه‌زه‌نده‌یه‌كیش هه‌یه كه ئه‌مریكا به جۆرێك ده‌ستی له ڕووخانی رژێمی ش��ای ئێراندا ه �ه‌ب��ووه ب��ۆ ئ��ه‌وه‌ی ملمالنێی مه‌زهه‌بی له ناوچه‌كه‌دا دروس����ت ب��ب��ێ ،ب��ه ه��ات��ن �ه س �ه‌ر ده‌سه‌اڵتی شیعه‌ی مه‌زهه‌بی له ئێران،
شۆڕشی سووریا ل ه جه‌وهه‌ردا شه‌ڕە دژی حكومه‌تێكی شیعیی عه‌له‌وی
له به‌رامبه‌ردا له‌و خۆپیشاندانانه‌ی ك ه ئێستا له ناوچه سوننییه‌كانی عێراق هه‌ن ،هوتاف دژی شیعه ناگوترێته‌وه، به‌ڵكو ده‌یانه‌وێ وه‌ك خۆپیشاندانی نیشتیامنی ده‌ریبخه‌ن ،به‌اڵم ئه‌مه‌ش خۆپیشاندانی سوننه‌یه دژی شیعه، ئه‌وه‌ش ڕاستییه‌كه و هه‌موو الیه‌ك ده‌یزانن. پێموایه له ئێستادا تۆپه‌كه له ساحه‌ی شیعه‌دایه ،چونكه سوپایان به ده‌سته ،ده‌بێ ئه‌وه‌ش بزانین ئه‌گه‌ر خۆپیشاندانه‌كانی عێراق به‌رده‌وام بن و رژێمی سووریای عه‌له‌وی بڕووخێ، مه‌زه‌نده ده‌كرێ ئهو سه‌ربازانه‌ی بۆ ڕووخانی ڕژێمێكی شیعی چوونه‌ته س��وری��ا ،ئ�ه‌م��ج��اره ڕوو ل �ه عێراق ب��ك�ه‌ن ب��ۆ ه �ه‌م��ان م �ه‌ب �ه‌س��ت ،كه بێگومان درێژبوونه‌وه‌ی ئهو ملمالنێ مه‌زهه‌بییه‌ش له خزمه‌ت هیچ الیه‌كدا نییه ،كه‌واته له ئێستادا ملمالنێی شیعه و سوننه به دۆخێكی تایبه‌تدا گوزه‌ر ده‌كات. به‌یان :راتان چییه به‌رانبه‌ر ئهو پێشبینییه‌ی ماوه‌یه‌كی زۆره هرنی كیسنجه‌ر كردوویه‌تی سه‌باره‌ت به دروستبوونی شه‌ڕێكی سه‌دساڵه‌ی نێوان سوننه و شیعه ،به وێنه‌ی شه‌ڕە سه‌دساڵییه‌كه‌ی نێوان كاسۆلیك
دی��اره ئ �ه‌وه‌ش له پێناو ئ �ه‌وه‌ی ئهو ناوچه‌یه له دۆخێكی ئارامدا نه‌بێ، به‌ڵكو هه‌میشه پێویستیان به ئه‌وان بێت و بازاڕیان گه‌رم بێت ،زۆر خه‌ڵك ئهو قه‌ناعه‌ته‌یان هه‌یه و پێده‌چێت ڕاستیش بێت. ئه‌وه‌ی كیسنجه‌ر له‌باره‌ی شه‌ڕی 100ساڵه‌وه ده‌یڵێت ،ده‌بێ بڵێین ئ �هوان 100ساڵه ك��اری بۆ ده‌ك�ه‌ن، چونكه جیاوازیی سوننه و شیعه زۆر له كاسۆلیك و پرۆتستانته‌كان زیاتره، ئهو شه‌ڕە جیاوازه له‌وه‌ی بڵێی ده‌بێ ببێ ،كه ئه‌وه‌ی دووه‌م پێده‌چێت زیاتر مه‌به‌سته‌كه‌ی كیسنجه‌ر بێت .ده‌بێ ئه‌وه‌ش بزانین هه‌ركاتێك ملمالنێی مه‌زهه‌بی له چوارچێوه‌ی مزگه‌وت و حوسه‌ینییه‌كان هاته ده‌ره‌وه، كاره‌ساتی لێده‌كه‌وێته‌وه ،مێژووش ده‌یان منوونه‌ی له‌و شێوه‌یه‌ی تێدایه، بۆیه من ب��ه‌رده‌وام دژی ئه‌وه‌بووم شیعه و سوننه ڕێكه‌وتن ئیمزا بكه‌ن، چونكه چاره‌سه‌ر نییه ،چاره‌سه‌ری ڕاسته‌قینه ئه‌وه‌یه ملمالنێكان بچنه‌وه چوارچێوه‌ی حوسه‌ینیه و مزگه‌وته‌كان، نابێت باسی مه‌زهه‌ب و ملمالنێكان بێته نێو خه‌ڵك ،چونكه كه‌س له‌و جۆره ملمالنێیه سوودمه‌ند نابێت. به‌یان :ئایا ملمالنێى سوننە و
شیعەیە ئێستا ملمالنێيه‌‌کە فاكته‌ری ئایینیی ه �هی �ه ،ی��ان ئ���ه‌وه ته‌نها ملمالنێى سیاسی و ئایدیۆلۆژییه و ئهو به‌رگه ئایینییه‌ی به به‌ردا كراوه و ئێرانیش و ده‌وڵه‌ته‌كانی سووننه‌ی وه‌ك��و (س��ع��ودی�ه ،میرس ،توركیا)، شه‌ڕەكه‌یان بۆ ده‌ستكه‌وتی سیاسی و ئیستیغاللكردنی ره‌هه‌ندی مه‌زهه‌بییه ب����ۆی ،ی���ان ه���ه‌ر ب��ه هه‌قیقه‌ت ملمالنێيه‌‌کى ئایینی و مه‌زهه‌بییه؟ دك��ت��ۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف: س�ه‌ب��اره‌ت به عێراق ،ملمالنێیه‌كه ئایینییه و ب��ۆت�ه ئ��ای��دۆل��ۆژی ،له بنچینه‌دا ملمالنێ ئایینییه‌كه هه‌بووه، دواتر گۆڕاوه بۆ ئایدۆلۆژیی ته‌واو. س���ه‌ب���اره‌ت ب��ه ده‌وڵ �ه‌ت �ه‌ك��ان��ی��ش، ملمالنێیه‌كه سیاسییه ،توركیا هه‌رگیز له به‌رژەوه‌ندیی نییه عێراق كه به درێژایی مێژوو پێگه‌ی خۆی بووه، ئێستا ببێته پێگه‌ی ئێران و قبوڵی ن��اك��ات ،سعودیه‌ش ك�ه جیاوازیی عه‌قیدی و سیاسیی قووڵی له‌گه‌ڵ ئێران هه‌یه ،له به‌رژەوه‌ندیی نییه ئهو واڵته ببێته به‌شێك له ئیمتیدادی ئ��ێ��ران ،ل �ه ب��ه‌رام��ب��ه‌ردا ئ��ێ �ران به سوودوه‌رگرتن له عێراق ،هه‌وڵده‌دا پێگه‌ی خۆی له ناوچه‌كه‌دا به‌هێزتر بكات ،هه‌موو ئهو ملمالنێیه‌ش له‌ژێر په‌رده‌ی مه‌زهه‌ب و ئاییندا ده‌كرێت. ب���هی���ان :ئێستا ل��ه ق �هی �ران��ی سووریادا بۆنی شه‌ڕی تائیفی دێت، عه‌له‌وییه‌كان سوپایان به‌ده‌سته‌وه‌یه، هه‌روه‌ها سووریا و ئێرانیش گرنگی به عه‌له‌وییه‌كانی توركیا ده‌ده‌ن، زۆری��ن �هی كه‌تیبه سه‌ربازییه‌كانی ئۆپۆزیسیۆنیش له ك��اردان �ه‌وه‌دا به ناوی هاوه‌اڵنی پێغه‌مبه‌ر و زانایانی
س��ون��ن�ه‌وه ن��ێ��ون �راون ،ب �ه تایبه‌ت ئه‌وانه‌یان كه به الی شیعه‌وه مه‌قبوڵ نین ..به رای ئێوه ئه‌مانه ده‌رهاویشته و ده‌ركه‌وته‌كانی ئهو قه‌یرانه نین؟ الی ئێوه كامانه‌ن ده‌رهاویشته‌كانی تری ئه‌م ملمالنێيه؟ دك��ت��ۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف: ب��ه دڵ��ن��ی��ای��ی�ه‌وه ه��ه‌م��وو ئ �هوان �ه ده‌رهاویشته‌ی ئهو ملمالنێیه‌ن ،له سووریا به‌شێك له‌وانه‌ی شه‌ڕ ده‌كه‌ن، نایشارنه‌وه كه ئه‌وان بۆ جیهاد له دژی شیعه شه‌ڕ ده‌ك�ه‌ن ،ئه‌وه‌ش شتێكی خراپه ،له به‌رامبه‌ردا به‌شار ئه‌سه‌د ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر ده‌ست له من به‌رده‌ن دنیا تێكده‌چێت ،كه دیاره مه‌به‌ستی له ناوچه‌كه‌یه ،مه‌به‌ستیه‌تی بڵێ كه
ئهو مه‌الیه‌ی سه‌رۆكایه‌تیی ئیئتیالفی ئۆپۆزسیۆن ده‌ك���ات ،م��ی��ان��ڕەوه و له‌وه تێگه‌یشتووه كه‌س له ملمالنێی مه‌زهه‌بی س��وود وه‌رناگرێت ،بۆیه مه‌رج نییه به ڕووخانی ئه‌سه‌د ئهو واڵته كاول ببێت و ببێته شه‌ڕی سوننە شیعە ،چونكه هه‌موو ئهو شیعار و جووڵه مه‌زهه‌بییانه له كاتی شه‌ڕدا ڕووده‌ده‌ن ،كه له ئێستا له سووریا له ئ��ارادای��ه ،ب��ه‌اڵم به دڵنیاییه‌وه واقیعی دوای شه‌ڕ جیاواز ده‌بێت، ڕەنگه به‌ره‌و عه‌قاڵنی بڕوات و بۆنه مه‌زهه‌بییه‌كه ب �ه‌ره‌و الوازب��وون�ه‌وه بڕوات. ب��هی��ان :ئ��اش��ك �رای �ه ك��ه ئ��ێ�ران جه‌مسه‌ری شیعه به‌ڕێوه ده‌ب��ات،
توركیا پێشه‌وایه‌تی ڕەوتی سونن ه ده‌كات له ناوچه‌كه‌دا له توركیا عه‌له‌وی هه‌یه ،له سعودی ه و لوبنانیش شیعه هه‌یه ،كه ده‌توانن ب�ه‌ك��اری��ان بهێنن ،ده‌ڵ��ێ��ت ئه‌گه‌ر ئ �ه‌و بڕووخێنن ،شیعه له هه‌موو ناوچه‌كه ده‌ته‌قێته‌وه ،بۆیه سوود له ڕووخانی من نابینن ،به‌ڵكو زیانتان پێده‌گات .له ئێستاشدا ده‌بینین رژێمی سووریا له ته‌واوبووندایه، مه‌رج نییه ئهو مه‌زه‌نده‌یه‌ی ئه‌ویش ڕاس��ت بێت ،به تایبه‌ت كه ئێستا
ب���ه‌اڵم هێشتا دی���ار نییه ك �ه كێ میحوه‌ریی سوننه ئاڕاسته ده‌كات.. سعودیه ،میرس ،توركیا ،قه‌ته‌ر ،كامیان ئه‌وه ده‌كه‌ن؟ دكتۆر موحه‌ممه‌د شه‌ریف :به‌ر له‌وه ده‌مه‌وێ شتێكی تر بڵێم ،ئێران زۆر به هێمنی كار ده‌كات ،هه‌رگیز به ده‌نگی به‌رز و ئاشكرا پشتگیریی شیعه ناكات له ناوچه‌كه‌دا ،به‌اڵم له ژێره‌وه زۆر به كارامه‌یی كارده‌كه‌ن،
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No.17 First Year, Jan. 8, 2013
د .دانا سەعید سۆفی*
لە مانگێکدا سێ جار شەرمەزاربووم ئێمەی کورد قەدەرێکی سەیرمان هەیە« ،دوژمنەکامنان» یەکگرتوون لە بەرامبەر ئێمەدا ،ئێمەی کوردیش ناکۆکین لە ناو خۆماندا .پێدەچێ مێژوو هێشتا ئێمەی فێر نەکردبێ کە هێزمان لە هاوکاری و سازان و یەکڕیزیامندایە .ئەم قسانە لە وەعز دەچن ،چونکە پێشرت زۆر گوێامن لێیان بووە لە الیەن حیزبەکان و سەرکردەکانیانەوە .بەاڵم حەقیقەتێکیش لەم قسانەدا هەیە ،هێزی ئەم دروشامنە لە پراکتیکی دروشمەکاندایە ،نەک لە ئاستی گوتاری سیاسیی دا .مێژوو پێامن دەڵێ کەم تا زۆر نەیارانی کورد بەرژەوەنديی جیاوازیان هەبووە ،بەاڵم لێکگەیشنت لە نێوانیشیاندا هەبووە لە بەرامبەر پرسی کورددا ،مێژوو پێشامن دەڵێ کە کوردان کەمجار لێکگەیشنت و یەکڕیزی لە نێوانیاندا هەبووە ،چ لە نێوانی پارچەکان ،یان لە ناو پارچەیەکدا بێ .بەهەرحاڵ رەوشی ناوخۆی کورد زۆرجار بۆ ئێمە دەبێتە مایەی شەرمەزاری ،هۆکارەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی سرتاتیژێکی گشتگیر و بیرکردنەوەی تەسک لە چوارچێوەی بەرژەوەنديیە تایبەتیيەکان. لە مانگی راب��ردوودا سێ رووداو هەن کە نەک تەنیا ئاماژەن بۆ نەبوونی گوتارێکی یەکگرتوو و بێبەرنامەیی دەس��ەاڵت��داران��ی ک��ورد ،بەڵکو مایەی شەرمەزاریشن بۆ کورد .ئەم سێ رووداوە بریتین لە دیاریکردنی سەرۆکی دەستەی مافی مرۆڤ ،تەلبەندکردنی سنووری نێوان باشوور و رۆژئاوای کوردستان ،هەروەها پارە بەخشین بە « ٦٩٠داهێنەر» .هەر سێ پرس دەتوانرا باشرت مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێ ،بە شێوەیەک جێی رەزامەنديی زۆربەی الیەنەکان بێ .دەستەی مافی مرۆڤ بە مردوویی لەدایکبوو ،چونکە کۆدەنگیی لەسەر نەبوو ،لە کاتێکدا ئەو دەستەیە بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتی حکومەت نيیە ،بەڵکو بۆ چاودێریکردنی حکومەت و رێکخراوەکانە بۆ پاراستنی ماف و ئازادیيەکان .لە رێی تەلبەندکردنی سنووری نێوان باشوور و رۆژئاواوە (ئەگەر ڕاست بێت) ،نەک نەمانتوانی ئەرکی ئەخالقی و مرۆییانەی خۆمان بەجێ بگەیەنین ،بەڵکو سنوورە دەستکردەکانیشامن بەرجەستە کردەوە .پارە بەخشینەوە بەسەر ٦٩٠داهێنەری کورددا ،نەک هەر پێی وتین کە وەزارەتی رۆشنبیری چەند بە کەم تەماشای داهێنان دەکات ،بەڵکو مانایەکیشی بۆ پڕۆژەی هاوکاریکردنی بەرهەمی کولتووری نەهێشتەوە. پرسیارێکی نائومێدکەرانە کە لە سەرەتای ساڵی نوێدا خۆی دەخاتەڕوو ،ئەوەیە: ئایا یادی دامەزراندنی سوپای عێراق کە دەبێتە پشوو لە هەرێمی کوردستان ،ئەو سوپایەی کە دواتر لە دژی کورد بەکارهات ،چ حیکمەتێک و شانازیيەکی تیایە؟ خودایە چەندجاری تر هاونیشتیامنیانم دەبێ نائومێد بن بە هۆی کەمتەرخەمی و بێبەرنامەیی بەرپرس و سەرکردەکانیان ،خودایە چەند جاری تر دەبێ هەست بە شەرمەزاری بکەم. * ئەندامى پەرلەماىن کوردستان.
Reklam
لە
ڕیکالم بکەن
ئاگاداری سه‌رجه‌م كۆمپانیا بازرگانی و داموده‌زگا و فرۆشگاكان ده‌كه‌ین كه رۆژنامه‌ی (به‌یان) ئاماده‌ی ڕیكالمكردن ه ب ه جوانرتین دیزاین و شێو ه بۆ به‌رهه‌م و كااڵكانتان ،ڕاشیده‌گه‌یه‌نێت كه بۆ ماوه‌یه‌كی كاتی نرخی ریكالمكردن ،ب ه رێژە‌یه‌كی به‌رچاو داده‌شكێنێت. بۆ زانیاریی زیاتر ده‌رب���اره‌ی نرخه‌كان ،په‌یوه‌ندی بكه‌ن به‌م ژم��اره موبایالنەوە (.)07702455504( )07701577050