که‌ش‌و هه‌وا
Tuesday, No, 07 First Year, Oct 23, 2012
/٣شەممە /4 28شەممە /5 30شەممە 28 /٣شەممە /4 18شەممە هه‌ولێر /٣شەممە /4 26شەممە /5 28شەممە 23سلێمانی /٣شەممە /4 25شەممە /5 25شەممە 22دهۆک /5 20شەممە 167که‌رکوک 17 20 16 10 9 13 13 12 13 16 13
بەیان ،قوربان دەکاتە پشوو
بایی ( )750دینارە
ه��ەر ل��ە ئێستەوە (ب��ەی��ان) ج��ەژىن قوربان لە هەموو الیەک پیرۆز دەکات و خوێنەرانیش ئ��اگ��ادار دەکەینەوە بەو بۆنەیەوە سێشەممەى داهاتوو رۆژنامەکەتان دەرناچێت.
جێگری پارێزگاری سه‌اڵحه‌ددین:
به‌رپرس ه كورده‌كان قه‌ناعه‌تیان ب ه كاركردن ل ه شاری خورماتوو نهماوه ل .تایبەت
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشەممە ،2012/10/23ساڵی یەکەم
پەیجور
كێ براوه‌ی هه‌ڵبژاردنی داهاتوو ده‌بێت؟
6 وەرزش
خۆی ده‌ڕوات به‌اڵم كاسیاس نافرۆشێت
پێكهێنانی شاندی دانوستان رێككه‌وتنی تاڵه‌بانی و بارزانی بووه
«پارتی شه‌ڕی خۆی ب ه یه‌كێتی ده‌كات»
به‌یان .تایبه‌ت نه‌جیبه ن�ه‌ج��ی��ب ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له وتارێكیدا بۆ (به‌یان) كه له الپه‌ڕە‌ی عێراقدا ب�ڵاوك �راوه‌ت �ه‌وه ،له ب��اره‌ی قه‌یرانی بانكی ناوه‌ندی عێراقه‌وه چه‌ند زانیارییه‌ك ده‌خات ه ڕوو ،تیایدا ئاماژە به هۆكاری البرانی پارێزگاری بانكی ناوه‌ندی ده‌دات و ئه‌وه ده‌خاته روو كه پێشرت مالیكی داوای قه‌رزی له‌و بانكه كردووه بۆ حكومه‌ت ،به‌اڵم ئەوان ئاماده نه‌بوون بیده‌ن. ناوبراو ئاماژە ب�ه‌وه‌ش ده‌كات کە ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران بێ بوونی هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك بۆ تۆمه‌تباركردنی، له رۆژی 2012/10/16بڕیاری الدانی پارێزگاری بانكی ناوه‌ندی ده‌ركرد و سه‌رۆكی دیوانی چاودێری دارای��ی خستە جێگای. به‌م شێوه‌یه‌ش بانكی ناوه‌ندی كه‌وته ژێر كۆنرتۆڵی حكومه‌ته‌وه و سه‌ربه‌خۆیی خۆی له‌ده‌ست دا، ئه‌و 67ملیار دۆالره یه‌ده‌گه‌ش كه هه‌یبوو ،كه‌وته ده‌ستی یه‌ك حزب و یه‌ك كه‌سه‌وه.
8 پریاسکە
ئێوارەی غەمبار، ئێوارەی دڵشکان
9 هه‌ردووال رێككه‌وتوون ك ه یه‌كێتی هه‌نگاونان به‌ره‌و بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان رابگرێت .فۆتۆگراف :وەرگیراوە
به‌یان .تایبه‌ت
ئاسمانی هه‌ولێر تووڕه‌یه بەیان .هەولێر دوای ئه‌وه‌ی شاندی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به سه‌رۆكایه‌تی عیامد ئه‌حمه‌د ،جێگری سه‌رۆكوه‌زیران ل�ه ب�ه‌غ��دا گ�� هڕای��ه‌وه ب��ۆ هه‌رێمی كوردستان و بڕیار بوو له فڕۆكه‌خانه‌ی هه‌ولێر داب���ه‌زن و كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌نووسییش ساز بكه‌ن ،به‌اڵم ب�ه ه��ۆی ن��ال�ه‌ب��اری ك�ه‌ش��وه�ه‌واوه فڕۆکەکەیان نه‌یتوانی بنیشتێته‌وه و چوونه فڕۆكه‌خانه‌ی سلێامنی. ئه‌مه له كاتێكدایه ئاسامنی هه‌ولێر له ماوه‌ی رابردووشدا له‌بار نه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم له كاتی گه‌ڕانه‌وه‌ی له سه‌فه‌ری ئیتاڵیا لێی بنیشێته‌وه و ناچار ڕووی له فڕۆكه‌خانه‌ی سلێامنی كرد.
67ملیار دۆالر ده‌كه‌وێت ه ده‌ستی مالیكییهوه
پێكهێنانی ه �ه‌ردوو شانده‌كه‌ی كورد بۆ دانوستان له‌گه‌ڵ به‌غدا ،دوای كۆبوونه‌وه‌كه‌ی نێوان تاڵه‌بانی و بارزانی ه��ات و یه‌كێك ب��وو ه ل�ه‌و خااڵنه‌ی هه‌ردووال له‌سه‌ری رێككه‌وتوون. به‌پێی زانیارییه‌كانی (به‌یان)، ئه‌و دوو شاند ه حكومی و حزبییه‌ی بۆ دانوستان له‌گه‌ڵ به‌غدا پێكهێرنان، یه‌كێك بوو ه له‌و خااڵنه‌ی تاڵه‌بانی و بارزانی لە کۆبوونەوەکەى هەولێر ل��ه‌س��ه‌ری رێ��ك��ك �ه‌وت��وون .ب � ه پێی سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبه‌ت ك ه نه‌یویست ناوی ئاشكرا بكرێت ،بارزانی و تاڵه‌بانی له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌ی هه‌ولێردا گله‌یی
زۆریان ل ه یه‌كرت هه‌بووه ،ره‌خنه‌كه‌ی پارتی سه‌باره‌ت ب ه هه‌ڵوێستی یه‌كێتی بوو ه له نوری مالیكی ،ره‌خنه‌ی یه‌كێتیش سه‌باره‌ت ب ه هێرشه‌كانی راگه‌یاندنی پارتی بۆسه‌ر یه‌كێتی و تاكڕە‌وی ل ه حوكمدا ،ب ه تایبه‌تیش ل ه ناوچه‌ی بادینان بووه ،به‌اڵم ل ه كۆتاییدا هه‌ردووال رێككه‌وتوون له‌سه‌ر چه‌ند خاڵێك. س��ه‌رچ��اوه‌ك�� ه وتیشی خاڵه‌كانی ئه‌و رێككه‌وتن ه بریتین ل �ه‌وه‌ی شاندێك رهوان�هی به‌غدا بكرێت بۆ دانوستان ،به‌و مه‌رجه‌ی مالیكیش بێت ه هه‌ولێر ،ئه‌گه‌ر كۆبوونه‌وه‌كانیش ئیجابی نه‌بوون ،ئه‌وكات هه‌موو الیه‌نه‌كان پێكه‌و ه ل ه هه‌ولێر هه‌ڵوێست وه‌ربگرن .سه‌رچاوه‌ك ه ئاماژەی به‌وه‌ش دا ه�ه‌ردووال رێككه‌وتوون لەسەر ئەوەى یه‌كێتی هه‌نگاونان به‌ره‌و بزووتنه‌وه‌ی
گۆڕان رابگرێت. الی خۆشیه‌و ه ف�ه‌ری��د ئه‌سه‌سه‌رد ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیشتیامنی له لێدوانێكیدا بۆ (به‌یان) رایگه‌یاند «پێكهێنانی هه‌ردوو شانده‌ك ه به‌پێی رێكه‌وتن بوو ه له نێوان یه‌كێتی و پارتی و ل ه كۆبوونه‌وه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌كان ئه‌م مه‌سه‌له‌ی ه تاووتو ێ كرا و بوو ب ه بڕیار». ناوبراو زانیارییه‌كانی تایبه‌ت ب ه بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانی پشتڕاست نه‌كرده‌و ه و وتی «من له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا نه‌بووم ،بۆی ه ناتوانم بڵێم وای ه یان وانییه». ئ���ه‌س���ه‌س���ه‌رد راش��ی��گ �هی��ان��د «وا رێككه‌وتووین هه‌وڵێكی جددیی بدرێت بۆ چاره‌سه‌ركرنی كێشه‌كان ل ه رێی دیالۆگه‌وه، پێشرت گله‌ییه‌ك ه �ه‌ب��وو ك � ه حکومەىت
هه‌رێم هه‌نگاوی جددیی نه‌ناو ه بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان له‌گه‌ڵ به‌غدا ،ك ه ئه‌و وه‌فده‌ش نێردرا ،هه‌موو ده‌سه‌اڵتێكی هه‌بووه ،تا ئێستا ئه‌و دانیشتنان ه سه‌ركه‌وتوون و توانیویانه به‌شێكی زۆر ل ه ئامانجه‌كانیان به‌دی بهێنن». چ���اودێ���رێ���ك���ی س��ی��اس��ی��ش سه‌رۆكایه‌تیكردنی هه‌ردوو شانده‌كه ل ه الیه‌ن هه‌ریه‌ك ل ه دكتۆر به‌رهه‌م ساڵح جێگری سكرتێری گشتی یه‌كێتی و عیامد ئه‌حمه‌د جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت و ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی ،بۆ ئه‌و ه ده‌گه‌ڕێنێته‌و ه كه «پارتی ده‌یه‌وێت به‌م كاره‌ی شه‌ڕی خۆی ب ه یه‌كێتی بكات».
618ئه‌فسه‌ری كورد پله‌كانیان لێده‌سه‌ندرێته‌وه به‌یان .كه‌ركووك به‌پێی بڕیارێك کە وه‌زاره‌ت���ی ن���اوخ���ۆی ح��ك��وم��ه‌ت��ی ع��ێ��راق��ی ده‌ری����ك����ردووه 618 ،ئ �ه‌ف��س �ه‌ری پۆلیسی كه‌ركووك كه سه‌رجه‌میان ك��وردن ،پله‌كانیان لێده‌سه‌نرێته‌وه و ده‌گ��وێ��زرێ��ن��ه‌وه ب��ۆ پۆلیــسی ئاســـــایی.
له ئێستادا 450كه‌سیش له‌وان ه نامه‌یه‌كیان ئاڕاسته‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پۆلیسی كه‌ركووك ك��ردووه و تیایدا ههڕەشهی وازهێنان ده‌كه‌ن ،ئه‌گه‌ر له هه‌فته‌یه‌كدا وه‌اڵمیان نه‌درێته‌وه. یه‌كێك ل �ه‌و ئه‌فسه‌رانه‌ی ئه‌و ب��ڕی��اره ده‌ی��گ��رێ��ت �ه‌وه ،رایگه‌یاند «مووچه‌كه‌م به هۆی ئه‌م بڕیاره‌وه له ملیۆنێك و 300ه�ه‌زار دیناره‌وه
ده‌بێت به 900ه �ه‌زار دینار ،دوای هه‌شت س��اڵ خزمه‌تكردن» ،ئاماژە ب����ه‌وه‌ش ده‌ك����ات «چ �ه‌ن��دی��ن ج��ار الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كامنان ئاگادار ك��ردووه‌ت��ه‌وه ،ئێستاش هه‌فته‌یه‌ك مۆڵه‌متان داوه بۆ وه‌اڵمدانه‌وه ،ئه‌گینا ئیستیقاله ده‌كه‌ین». ع��ه‌م��ی��د س����ه‌رح����ه‌د ق����ادر، به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی قه‌زا و ناحیه‌كانی
ك �ه‌رك��ووك ب�ه (ب��هی��ان)ی راگه‌یاند «ئه‌و پۆلیسانه له كابینه‌ی یه‌كه‌می حكومه‌تی عێراقدا پۆستیان وه‌رگرتووه و ئ �ه‌وك��ات �ه داوای ب��ڕوان��ام �هی��ان لێنه‌كراوه ،به‌اڵم ئێستا داوای ئه‌وه‌یان لێده‌كرێت ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پۆلیسی كه‌ركووكیش له هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كه‌یاندایه ،هه‌رچه‌نده جارێ به هه‌ڵپه‌سێردراوی ماوه‌ته‌وه».
جه‌ژنانه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ل ه 200هه‌زاره‌وه بوو ب ه 30هه‌زار سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم جه‌ژنانه‌ی به‌سه‌ر ژماره‌یه‌ك له كه‌مئه‌ندامان و خاوه‌ن پێداویستی تایبه‌ت دابه‌ش كرد ،له‌وباره‌یه‌وه فه‌ره‌یدون بێوار، به‌رپرسی راگه‌یاندنی كۆمه‌ڵه‌ی ئۆتیزمی ك��وردس��ت��ان وت��ی «له سه‌ره‌تاوه 200هه‌زار بوو ،دواتر بوو به 30ه �ه‌زار به شێوه‌یه‌كی ن��اڕێ��ك��خ��راو ،ب��ۆی��ه ه �ه‌ن��دێ��ك ك�ه‌س عه‌ریزه‌كانیان گێڕایه‌وه و جه‌ژنانه‌كه‌یان وه‌رنه‌گرت». ن��اوب �راو وتیشی «ل �ه م��اوه‌ی رابردوودا سه‌رجه‌م رێكخراوه‌كانی كه‌مئه‌ندامان و خاوه‌ن پێداویستی تایبه‌ت كه 32رێكخراو بووین، یاداشتێكامن دا به عیامد ئه‌حمه‌د، تیایدا داوای ملیۆنێك جه‌ژنانه‌مان كردبوو بۆ سه‌رجه‌م كه‌مئه‌ندامان كه 120ه�ه‌زار كه‌سن ،بڕیار بوو 21ی مانگ وه‌اڵم�م�ان ب��دات�ه‌وه، به‌اڵم به‌داخه‌وه خۆی ئاماده نه‌بوو، دكتۆر محه‌مه‌د قه‌ره‌داغی هاتبوو، بۆیه له‌گه‌ڵی رێككه‌وتین كه بیكات ب�ه 400ه���ه‌زار ،ب��ه‌اڵم ت��ا ئێستا حكومه‌ت به فه‌رمی ئەو بڕیارەی نه‌داوه».
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
بێ دیاریكردنی هیچ هۆكارێك ،نرخی سوته‌مه‌نی و به‌نزین له به‌نزینخان ه ئه‌هلییه‌كاندا به‌رزبوونه‌وه‌ی به‌خۆیه‌و ه بینیو ه و ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانییش زیادبوونی نرخ ب ه هۆكاری سیاسی ده‌زانێت، ئۆباڵه‌كه‌شی ده‌خات ه ئه‌ستۆی سه‌رۆكی هه‌رێم و حكومه‌ت. سه‌ید نامی
« 80پااڵوگه‌ی نایاسایی ل ه كوردستاندا هەن» هه‌ر دوو خێزانێك سێ ئۆتۆمبیلیان به‌رده‌كه‌وێت ناسك تۆفیق ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی پ��ی��ش��ه‌س��ازی و وزه و س���ه‌رچ���اوه رسوشتییه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان، ئاماژەی به‌وه دا «ئه‌گه‌ر سكااڵی خه‌ڵك هات ،ئێم ه ده‌چین به‌دواداچوونی بۆ ده‌ك �هی��ن ،ب �ه‌اڵم جگه له كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندن ،یه‌ك هاوواڵتی نه‌هاتووه بۆ الی ئێمه ،ئه‌گه‌ر ئه‌م هه‌فته‌یه سه‌رۆكی لیژنه‌كه‌مان گه‌ڕایه‌وه كۆبوونه‌وه‌یه‌ك ده‌كه‌ین له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته» ،له‌باره‌ی ه��ۆك��ار و چۆنێتی گرانبوونیشیه‌وه
وتی «ئه‌مانه هه‌مووی ده‌بێت وه‌كو ئێوه پرسیار بكه‌ین له دابه‌شكردنی سووته‌مه‌نی پارێزگا و وه‌زاره‌تی سامانه رسوشتییه‌كان ،مه‌گه‌ر بانگیان بكه‌ین بزانین هۆكاری گرانبوونی سوته‌مه‌نی و به‌نزین چییه«. ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی ئابوری ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی سه‌باره‌ت هۆكاره‌كانی گرانبوونی سوته‌مه‌نی وتی «هۆكاره‌كه‌ی سیاسییه، رۆژانه سلێامنی پێویستی به دوو ملیۆن و
پێنجسه‌د هه‌زار لیرت به‌نزینی موحه‌سه‌ن هه‌یه ،هاوكات پێویستی به ملیۆنێك و پێنجسه‌د هه‌زار به‌نزینی عادی هه‌یه، سااڵنه مه‌سفیه‌ی گشتی پاك ده‌كرێته‌وه و صیانه ده‌كرێت ،له‌و ماوه‌ی صیانه‌یه‌دا به‌نزین رێژە‌كه‌ی كه‌مده‌كات ،هه‌ندێكی وه‌زعێكی سیاسییه كه بۆ منوونه هه‌رێم و حكومه‌تی به‌غدا ئه‌و به‌رگیریه‌یان هه‌یه، بۆیه زۆرجار بڕیاری سیاسی له‌پشته‌وه‌یه كه ناهێڵن به‌نزین بێت ،بۆ ئ �ه‌وه‌ی هاوواڵتیان ناچار بكرێن له‌سه‌ر ئه‌وه،
1500منداڵی كوردستان ل ه قوتابخانه‌یه‌كی مه‌سیحی ده‌خوێنن راپۆرت :بەیان ل �ه بابه‌تێكدا ك �ه ل �ه سایتی هافیننت پ��ۆس��ت ب�ڵاوك��راوه‌ت��ه‌وه، ن��ووس �ه‌ری به‌ناوبانگی ئه‌مریكی (ستیڤن مه‌نسفیڵد) باس له هه‌ڵمه‌تی ته‌بشیری و ئه‌و كرانه‌وه‌یه ده‌كات كه له كوردستان بۆ قه‌بوڵكردنی ئاینه جیاوازه‌كان هه‌یه و به ته‌نها ش��وێ��ن��ی رۆژه���ە‌اڵت���ی ن��اوه‌ڕاس��ت وه‌سفی ده‌ك��ات كه حكومه‌ته‌كه‌ی خه‌ریكی پرۆژە‌یاسایه‌كه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو ئاینه‌كان له قوتابخانه‌كان ب��خ��وێ�نرێ��ن ،ب���ه‌اڵم به‌شێوه‌یه‌كی ئیختیاری ،واته ده‌توانی پ �ه‌روه‌ردی ئیسالمی یان مه‌سیحی بخوێنی به ئاره‌زووی خۆت ،ده‌شتوانی نه‌یخوێنی، به‌مه‌ش كوردستان ده‌بێته یه‌كه‌م واڵت��ی خ��ۆره�ه‌اڵت��ی ن��اوه‌ڕاس��ت له دوای ئیرسائیل كه مادده‌ی ئایین له قوتابخانه گشتییه‌كان به‌م شێوه‌یه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت. له راپۆرته‌كه‌یدا مانسفێلد باس له بوونی قوتابخانه‌ی میدیا ده‌كات كه پێش ماوه‌یه‌ك مامۆستایه‌كی ئه‌مریكی تیایدا كوژرا و له هه‌رسێ پارێزگای هه‌رێم لقی هه‌یه. (ب��هی��ان) س��ه‌ردان��ی ماڵپه‌ڕی ف��ه‌رم��ی ئ���ه‌و ق��وت��اب��خ��ان �هی ك��رد ( ،)csmedesئه‌وان به‌مشێوه‌یه باسی
قوتابخانه‌كه‌یان ده‌كه‌ن «میدیا تۆڕێك قوتابخانه‌ی تایبه‌تی مه‌سیحییه ،كه به زمانی ئینگلیزی له كوردستانی عێراق كارده‌كات». ه����ه‌ر ل���ه م���اڵ���پ���ه‌ڕی ف��ه‌رم��ی قوتابخانه‌ی میدیا باس له‌وه ده‌كات كه سه‌ره‌تا له شاری سلێامنی یه‌كه‌م لقی قوتابخانه‌كه‌یان له سه‌ره‌تای ساڵی 2002 كردووه‌ته‌وه و 600قوتابییان هه‌یه ،دواتر له شاری دهۆك له كۆتایی 2002لقێكی دیكه‌یان ك��ردووه‌ت�ه‌وه و تا ئێستا 400 قوتابییان هه‌یه ،دوات��ر له ساڵی 2003 لقێكی دیكه‌یان له هه‌ولێر كردووه‌ته‌وه و 500قوتابییان هه‌یه. ل ه راپۆرته‌كه‌ی مه‌نسفێڵددا هاتووه
ك �ه زۆری��ن��هی ره‌ه���ای قوتابیانی ئ�ه‌و قوتابخانه مه‌سیحییه منداڵی موسڵامنن ،كه به‌شێكیان منداڵی به‌رپرسه‌كانن و ته‌نانه‌ت له الیه‌ن حكومه‌تی ه �ه‌رێ��م �ه‌وه چه‌ندین ئاسانكارییان بۆ كراوه ،له‌وانه پێدانی زه‌وی. ئه‌و راپۆرته ،چیرۆكی مه‌ریوان نه‌قشبه‌ندی ،ب�ه‌رپ��رس��ی پێشووی راگه‌یاندنی وه‌زاره‌تی ئه‌وقافیش باس ده‌ك��ات كه چ��ۆن ب��ووه‌ت�ه هاورێی ته‌بشیرییه‌كی ع���ه‌ره‌ب ب �ه ن��اوی (پاسته‌ر یوسف مه‌تتی) كه دوات��ر ئه‌م ته‌بشیرییه ،مه‌ریوان نه‌قشبه‌ندی بانگهێشت ده‌ك���ات ب��ۆ ئه‌مریكا، نه‌قشبه‌ندییش ل�ه‌گ�ه‌ڵ ب �رای �ه‌ىك و م �ه‌الی �ه‌ك (ك �ه ل�ه راپ��ۆرت�ه‌ك�ه ن��اوی نه‌هاتووه) ده‌چێت بۆ ئه‌مریكا و سه‌ردانی چه‌ند لقێكی ئه‌م رێكخراوه ته‌بشیرییه ده‌كات. به‌پێی به‌دواداچوونی (به‌یان) ه �ه‌م��وو قوتابخانه و ئ��ه‌و كه‌سه ته‌بشیرییانه‌یش كه ل ه كوردستان كار ده‌كه‌ن ،سه‌ر به كۆمه‌ڵگه‌ی ئینجیلی ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت��ی��ن (International )Biblical Society - IBSكه له شاری هه‌ولێر و سلێامنی لقی هه‌یه و هه‌ندێك له مامۆستا بیانییه‌كانی زانكۆكانی كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌م رێكخراوه ته‌بشیرییه كار ده‌كه‌ن و له ڕێی ئه‌وانه‌وه هاتوون.
هاوكات له‌وه ده‌چێت نه‌وت یان به‌نزین بڕوات بۆ شوێنه‌كانی دیكه». س���ه‌ب���اره‌ت ب��ه ب�ه‌رپ��رس��ی��ارێ��ت��ی گرانبوونی سوته‌مه‌نی ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی ئ��اب��ووری وت��ی «حكومه‌تی هه‌رێم ب �ه‌رپ��رس��ی��اره ،چونكه س �ێ پ��ااڵوگ �هی فه‌رمی هه‌یه ،ئه‌و سێ پااڵوگه هه‌یه له هه‌رێمی كوردستاندا به‌ش ناكه‌ن ،چونكه ئۆتۆمبێله‌كان زۆربوون بۆ ملیۆنێك و دوو سه‌د هه‌زار له كوردستاندا ،ئه‌و به‌نزینه‌ی جاران ده‌هاته كوردستان به‌هه‌مان رێژە
دێ��ت ،ك�ه‌وات�ه ب �ه‌ش ن��اك��ات ،هۆكاری دووه‌میان مه‌سه‌له‌یه‌كی سیاسییه كه حكومه‌تی عێراقی ناهێڵێت ،ئه‌وه‌ش حكومه‌تی هه‌رێم به‌تایبه‌تی سه‌رۆكی هه‌رێم كه ئاماده‌یه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران��ی عێراقیدا ئه‌و كێشانه دروست ده‌كات ،ده‌بێت بتوانێت سوته‌مه‌نی دابین بكات بۆ ئه‌و خه‌ڵكه، به‌و پااڵوگانه‌ی كه هه‌یانه 80 ،پااڵوگه‌ی نایاسایی هه‌یه ،كه كه‌س نازانێت چۆن نه‌وتیان ده‌درێتێ؟ نه‌وتی خاویان به
چه‌ند ده‌درێتێ؟ به چه‌ند ده‌ریده‌كه‌ن؟ ئه‌مانه هه‌موو ئه‌و كێشانه‌ن». ل �ه‌ب��اره‌ی ئ��ام��اری ه��اوواڵت��ی��ان به به‌راورد به بوونی ئۆتۆمبێل ئه‌حمه‌دی حاجی ره‌ش��ی��د وت��ی «به‌پێی ئاماری وه‌زاره‌ت���ی پالندانانی عێراقی ،حه‌وت سه‌د و سیازده هەزار خێزامنان هه‌یه له كوردستاندا ،به‌وه‌ش هه‌موو دوو خێزانێك سێ ئۆتۆمبیلیان به‌رده‌كه‌وێت ،به‌پێی كه‌سه‌كانیش حه‌وت كه‌س دوو ئۆتۆمبیلی به‌رده‌كه‌وێت».
(عه‌قڵی ئه‌منی) لوبنان تیرۆر كرا
«ئه‌م فه‌وزای ه كوردستانیش ده‌گرێته‌وه» راپۆرت :عه‌بدوڵاڵ حه‌وێز له ئێواره‌ی رۆژی 19ی ئه‌م مانگه، گ �ه‌وره به‌رپرسێکی ئه‌منی لوبنان له به‌یروتی پایته‌خت تیرۆركرا و ئه‌مه‌ش ت��رس و ف��ه‌وزای له شه‌قامی لوبنانی دروست كرد. (ویسام ئه‌لحه‌سه‌ن) كه به عه‌قڵی ئه‌منی لوبنان ن��ارساوه و یه‌كێكه له كه‌سه هه‌ر نزیكه‌كان له سه‌عد حه‌ریری سه‌رۆكی ته‌یاری موسته‌قبه‌ل و سه‌ر به تائیفه‌ی سوننه‌یه ،دوای ته‌نها رۆژێك له گه‌ڕانه‌وه‌ی له گه‌شتێكی ده‌ره‌وه‌ی واڵت كه هه‌ریه‌ك له پاریس و به‌رلینی له‌خۆی گرتبوو ،له ته‌قینه‌وه‌یه‌كدا له به‌یروت تیرۆركرا كه حه‌وت كه‌سی دیكه‌ش له ته‌قینه‌وه‌كه‌دا گیانیان له‌ده‌ست دا و 100 كه‌سیش بریندار بوون. ه �ه‌ری �ه‌ك ل�ه سه‌عد ح �ه‌ری��ری و وه‌لید جونباڵت ،رژێمی سووریایان به تیرۆركردنی ئه‌لحه‌سه‌ن تۆمه‌تباركرد، كه پێشرت چه‌ند به‌رپرسێكی ئه‌م رژێمه ئاماژە‌یان به‌وه كردبوو ئه‌گه‌ر رژێمی ئه‌سه‌د ڕووب��ه‌ڕووی هه‌ر هه‌ڕە‌شه‌یه‌ك ببێته‌وه ،ئه‌وا ئاگر له ته‌واوی ناوچه‌كه ب�����ه‌رده‌ده‌ن ،ئ �ه‌م �ه‌ش هه‌وڵێكه بۆ گواستنه‌وه‌ی ئه‌م فه‌وزایه له سووریاوه بۆ واڵتانی دراوس��ێ ،به‌تایبه‌ت سه‌عد ح�ه‌ری��ری كه به كه‌سێكی زۆر نزیك له (ویسام ئه‌لحه‌سه‌ن) داده‌نرێت له وته‌یه‌كی ته‌له‌فزیۆنیدا وتی «من سه‌عد ره‌فیق حه‌ریری به‌ڵێن به گه‌لی لوبنان
ده‌ده‌م كه له‌م كرده‌وه‌یه بێده‌نگ نه‌بم». ئه‌وه‌ی گومانه‌كان له‌سه‌ر رژێمی ئه‌سه‌د زیاتر ده‌ك��ات ئه‌وه‌یه كه پێش ماوه‌یه‌ك (ویسام ئه‌لحه‌سه‌ن) كه به پیاوه به‌هێزه‌كه‌ی لوبنان نارساوه ،توانی پیالنێكی رژێمی ئه‌سه‌د بۆ ئه‌نجامدانی چه‌ندین ته‌قینه‌وه بۆ تێكدانی باری ئه‌منی ل�ه ڕێ��ی وه‌زی��رێ��ك��ی پێشووی لوبنانی به ناوی (میشێل سامحه) ئاشکرا بکات ،تیرۆركردنی ئه‌لحه‌سه‌ن وه‌ك تۆڵه‌كردنه‌وه‌یه بۆ ئاشكراكردنی ئه‌م پیالنه. هه‌رێمی كوردستانیش كه دراوسێی هه‌ریه‌ك له ئێران و عێراق و سووریایه، به‌هۆی هاوپه‌یامنیه‌تی له‌گه‌ڵ به‌ره‌ی دژە‌ئ��ێ��ران و پاڵپشتیكردنی شۆڕشی سووریا ،ههڕەشهی داڕووخانی ئه‌منی له‌سه‌ره ،به‌و پێیه‌ی ئه‌گه‌ری هه‌یه دوای لوبنان ن��ۆره‌ی تۆڵه‌كردنه‌وه بێت له هه‌رێمی كوردستان به‌هۆی پاڵپشتیكردنی شۆڕشگێڕانه‌وه. دكتۆر كامه‌ران مه‌نتك ،مامۆستای زان��س��ت �ه سیاسییه‌كان ل��ه زان��ك��ۆی سه‌اڵحه‌دین ئاماژە ب �ه‌وه ده‌ك��ات كه ئه‌م داڕووخانه ئه‌منییه كوردستانیش ده‌گرێته‌وه ،به‌تایبه‌ت هه‌رێمی زه‌رد، ب �ه‌و پێیه‌ی پارتی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ توركیا و شۆڕشگێرانی سووریا هه‌یه. ئه‌و مامۆستایه‌ی زانكۆ ئاماژە به‌وه‌ش ده‌كات كه ئه‌گه‌ری زۆر هه‌یه ئه‌م پیالنه ئه‌منییه دژی هه‌رێم له‌الیه‌ن حكومه‌تی عێراقه‌وه جێبه‌جێ بكرێت ،به‌و پێیه‌ی
ویسام ئەلحەسەن
حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی به‌شێكه له هیاللی شیعی كه هه‌ریه‌ك له ئێران و عێراق و سووریا و باشوری لوبنان له‌خۆی ده‌گرێت. «هێرشی سوپای عێراق بۆ سه‌ر هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ،به‌تایبه‌ت ئه‌و ناوچانه‌ی كه به هه‌رێمی زه‌رد هه‌ژمار ده‌كرێن ،یه‌كێكه له ئه‌گه‌ره به‌هێزه‌كان» ئەمە بۆچووىن دكتۆر كامه‌ران مه‌نتكە. له‌م حاڵه‌ته‌شدا پێناچێت توركیا كه هاوپه‌یامنی پارتییه ،هێز بۆ به‌رگریكردن له پارتی بجوڵێنێت ،چونكه تێكچوونی باری ئه‌منی هه‌رێم یه‌كێكه له حه‌زه‌كانی توركیا ،هه‌روه‌ك ئه‌گه‌ر توركیا و ئێران له هیچ شتێكدا ك��ۆك نه‌بن ،له‌سه‌ر ئه‌وه هاوڕان كه باری ئه‌منی كوردستان تێكبده‌ن.
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
«ئه‌م هه‌موو پۆسته بااڵیه ،به‌هه‌ده‌ردانی سامانی واڵته»
ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له 19وه‌زیره‌وه دەبێت به 32 محه‌مه‌د جه‌مال ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ی ل �ه كابینه‌ی شه‌شه‌مه‌وه بڕیاری كه‌مكردنه‌وی وه‌زاره‌ت��ه‌ك��ان درا ،ب �ه‌اڵم ئێستا له كابینه‌ی حه‌وته‌مدا ژماره‌یه‌ك پۆستی وه‌زی��ر هه‌ن كه وه‌زارت��ی��ان نییه و پاره‌یه‌كی زۆر به‌هه‌ده‌ر ده‌درێت. له ئێستادا حكومه‌ت چه‌ندین پۆستی وه‌زی��ر و پله‌ی تایبه‌ت و وه‌كیل وه‌زی��ر و راوێ��ژك��اری هه‌یه كه پاره‌یه‌كی زۆری تێدا به‌هه‌ده‌ر ده‌درێت ،له‌كاتێكدا وه‌زاره‌ته‌كانی له 42وه‌زاره‌ته‌وه كرد به ،19به‌اڵم ئێستا وه‌زیره‌كان 30كه‌سی تێپه‌ڕاندووه. ماڵپه‌ڕی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ناوی سه‌رۆكی حكومه‌ت و جێگره‌كه‌ی و 19وه‌زی��ری باڵو كردووه‌ته‌وه ،جگه له‌وه‌ش ئاماژەی ب�ه چ��وار پۆستی دیكه داوه كه له پله‌ی وه‌زی���ردان و پێكدێن له (س��ه‌رۆك��ی دی��وان��ی ئه‌نجومه‌نی
وه‌زیران ،سكرتێری ئه‌نجومه‌ن ،به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت، سه‌رۆكی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان). مامۆستا سه‌عد ،رێكخه‌ری په‌یوه‌ندی
ته‌ندروستی سلێمانی رێگه ل ه توێژینه‌و‌ه ل ه كۆلێرا ده‌گرێت گۆران عوسامن دكتۆر جه‌زا محه‌مه‌د خاوه‌نی بڕوانامه‌ی ماسته‌ر له مایكرۆبایۆلۆجی له واڵتی هندستان ،ده‌ڵێت «پاش به‌دواداچوون بۆم ده‌ركه‌وت تا ئێستا توێژینه‌وه‌یه‌كی ته‌واو له‌سه‌ر كۆلێرا نه‌كراوه و نازانرێت له كوردستاندا چی جۆرێكی كۆلێرا باڵوه ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ئه‌م نه‌خۆشییه له سااڵنی 1997،2007،2008و سااڵنی تریشدا باڵوبووه‌ته‌وه و چه‌ندین كه‌س گیانی له ده‌ستداوه و هه‌زارانیش تووشی نه‌خۆشییه‌كه بوون». ئ�ه‌و دكتۆره له په‌یجی تایبه‌تی خ��ۆی له ت��ۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبووك ده‌نووسێت «فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستی سلێامنی رێگه‌ی نه‌دا توێژینه‌وه‌یه‌كی زانستی له‌سه‌ر كۆلێرا بكه‌م ،پاش ته‌واوكردنی كۆرسی خوێندنی ماسته‌ره‌كه‌م له بواری مایكرۆبایۆلۆجیدا و گه‌ڕانه‌وه‌م بۆ كوردستان له ساته‌وه‌ختی باڵوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی كولێرا بوو». له درێژەی نووسینه‌كه‌یدا ئه‌و دكتۆره ده‌ڵێت «به ده‌رفه‌تێكی زۆر باشم زانی توێژینه‌وه‌یه‌كی له‌سه‌ر ئه‌نجام بده‌م و به پشتبه‌سنت به زانستی moleculerبیسه‌ملێنم ئه‌وه كۆلێرایه یان نا؟ ئه‌گه‌ر كۆلێرایه ،چی سیرۆتایپێكیه‌تی ،تا به شێوه‌یه‌كی باش بتوانرێت كونرتۆڵی نه‌خۆشییه‌كه بكرێت و زانیاریی ته‌واو بدرێته حكومه‌ت بۆ خۆئاماده‌كردن بۆ سااڵنی داهاتوو ،بەاڵم رێگەیان نەدام».
به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی خورماتوو البرا عومه‌ر ئاواره به هۆی كه‌مته‌رخه‌می له ڕاپه‌ڕاندنی ئه‌ركه‌كانی ،موقه‌ده‌م خالید خزر خه‌له‌ف ،به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی خورماتوو كه له‌سه‌ر نه‌ته‌وه‌ی توركامنه ،له‌سه‌ر كاره‌كه‌ی البرا. شه‌الل عه‌بدول بابانی ،قائیمقامی خورماتوو تایبه‌ت به (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «له كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ئاسایی ئه‌نجومه‌نی قه‌زای خورماتوو و به كۆی ده‌ن��گ ،بڕیاری البردنی به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی خورماتوو جێبه‌جێ كرا و له جیاتی ئه‌و عه‌قید به‌ها فه‌رحان وه‌ك به‌ڕێوه‌به‌ری نوێ ده‌ستبه‌كاربوو ،دواتریش به‌ڕێوه‌به‌ری البراوی پۆلیس له خورماتوو دوورخرایه‌وه و بۆ شاری تكریت گواسرتایه‌وه ،هه‌روه‌ها بڕیاری البردنی دوو ئه‌فسه‌ری پله‌به‌رزی پۆلیسی خورماتوو به هۆی كه‌مته‌رخه‌مییانه‌وه جێبه‌جێ كرا». قائیمقامی خورماتوو ئاماژە‌شی به‌وه كرد «به نوورساوی فه‌رمی داوامان له وه‌زاره‌تی ناوخۆی ئێراق كردووه بۆ مه‌به‌ستی دامه‌زراندنی 300پۆلیس بۆ شاره‌كه و له ئێستادا چاوه‌ڕوانی وه‌اڵمی وه‌زاره‌ت��ی ناوبراوین بۆ دامه‌زراندنیان».
و هه‌ماهه‌نگی ن��ێ��وان پ �ه‌رل �ه‌م��ان و حكومه‌ت جگه له ئاماژە‌دان به (به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت، سه‌رۆكی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان) ،ئاماژەی
ب ه سێ پۆستی دیكه كرد كه به پله‌ی وه‌زیر دان �راون ،ئه‌وانیش به‌رپرسه‌كانی (فه‌رمانگه‌ی به‌دواداچوون ،په‌یوه‌ندی و هه‌ماهه‌نگی په‌رله‌مان و حكومه‌ت ،ناوچه
جێناكۆكه‌كان) ،بێئاگایی خۆیشی له بوونی هه‌ر پله‌یه‌كی دیكه ده‌ربڕی و ئاماژە‌شی به‌وه كرد ك ه نازانێت چه‌ند كه‌س به پله‌ی راوێژكار هه‌ن.
ل ه به‌دواداچوونه‌كانی (به‌یان) دا و به‌پێی ئ �ه‌و پرۆژە‌یاسایانه‌ی ل ه ماڵپه‌ڕی سه‌رۆكایه‌تی پ هرله‌مان باڵوكراوه‌ته‌وه ،جگ ه له‌وانه‌ی پێشرت ئاماژە‌مان پێدا ،شه‌ش پۆستی دیكه هه‌ن ك ه ب ه پله‌ی وه‌زیرن و پێكدێن ل ه سه‌رۆكه‌كانی (ده‌س��ت�هی گشتی ده‌ستپاكی ،ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی هه‌رێم ،ده‌زگ��ای ئاسایشی هه‌رێم، دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ،ده‌زگای چ��اودێ��ری دارای���ی ،ده‌زگ���ای گشتی كاروباری مین) ،به‌م پێیه‌ش ئه‌وه‌نده دیار ه و زان �راو ه 30كه‌س ل ه پۆستی وه‌زی��ردان ،ئه‌م ه جگ ه ل ه س�ه‌رۆك و جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران. چاودێرێكی دارای���ی ده‌ڵێت «ئ��ه‌م هه‌موو پۆسته بااڵیه جگه له‌وه‌ی به‌هه‌ده‌ردانی سامانی واڵته، نیشانه‌ی ئه‌وه‌شه كه كه‌مكردنه‌وه‌ی وه‌زارته‌كان ،ته‌نیا شكڵی بوو ،چونكه وه‌ك ده‌زان��ن ئه‌و كه‌سانه‌ی پێشرت وه‌زیر بوون ،به هه‌مان پله‌ی خۆیان خانه‌نشین كراون».
باس له سیمبولی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی و میژووی كورد ده‌كات
نووسراوێكی داواكاری گشتی مه‌ترسی دروست ده‌کات سه‌ید نامی په‌رله‌مانتاران و مامۆستایانی زانكۆ ره‌خنه له‌و ن��ورساوه‌ی داواك��اری گشتی ده‌گرن ك ه ئاڕاسته‌ی سه‌رجه‌م فه‌رمانگه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه گشتییه‌كانی كردووه و داوا ده‌كات رێكاری یاسایی بگرنه‌به‌ر دژ به‌وانه‌ی سوكایه‌تی به سیمبولی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی و میژووی كورد ده‌كه‌ن ،یان به شێوه‌ی نه‌شیاو باسیان ده‌كه‌ن ،له‌كاتێكدا تائێستا هیچ كۆده‌نگییه‌ك دروس��ت نه‌بووه له هه‌رێمی كوردستاندا كه كێ سیمبولی نه‌ته‌وه‌ییه ،ئه‌ندامێكی په‌رله‌مان رایده‌گه‌یه‌نێت ناوه‌ڕۆكی نوورساوه‌كه‌ی داواكاری گشتی زۆر مه‌ترسیداره و زۆر جێگه‌ی گومانه و هه‌ستده‌كه‌ین مه‌به‌ستی سیاسی له‌پشته‌وه‌یه. عه‌بدوڵاڵی م�ه‌ال ن��وری ،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان ،وتی «سیمبولی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وه‌یه كه كۆده‌نگی له‌سه‌ر هه‌بێت ،شتی وا نییه ،هه‌ندێك شت هه‌یه پیرۆز ه و هه‌مووشامن رێزی لێده‌گرێن ،بۆ منوونه (ئااڵ ،شه‌هیدان ،خاكی كوردستان) شتێكی پ��ی��رۆزن ،هه‌مووشیان رێزیان لێده‌گیرێت ،به‌اڵم شتێك هه‌یه كه ده‌بێـت جیای بكه‌ینه‌وه ،تێكه‌ڵكردنی مه‌سه‌له‌ی بێڕێزی ل�ه‌گ�ه‌ڵ ره‌خ��ن �ه ،ئه‌مه خ�راپ
كه‌ڵكوه‌رگرتنه له بێڕێزی ،به‌شێوه‌یه‌ك ل ه شێوه‌كان به‌كارهێنانی بابه‌تی بێڕێزییه وه‌كو ئامڕازێك بۆ به‌رته‌سككردنه‌وه‌ی ئ��ازادی��ی�ه‌ك��ان» ،بۆیه ن��اوب �راو پێیوایه «ئه‌گه‌ر داواك��اری گشتی ل ه گشتاندنی ئه‌م نوورساوه‌دا مه‌به‌ستیشی نه‌بووبێت، به‌اڵم دواج��ار ناوه‌ڕۆكی نوورساوه‌كه‌ی زۆر مه‌ترسیداره و زۆر جێگه‌ی گومانه و هه‌ستده‌كه‌ین مه‌به‌ستی سیاسی ل �ه‌پ��ش��ت �ه‌وه ه �هی �ه و به‌كارهێنانی كه‌ناڵێكی دیكه‌ی ه بۆ به‌رته‌سككردنه‌وه‌ی ئازادییه‌كان». عه‌بدوڵاڵی م�ه‌ال ن��وری ره‌خنه له هه‌ڵوێستی داواكاری گشتییش ده‌گرێت و ده‌ڵ��ێ��ت «ره‌ن��گ �ه داواك����اری گشتی ئه‌ركی خۆی له‌بیر چووبێته‌وه ،ئه‌ركی راسته‌قینه‌ی ئ �ه‌وه‌ی �ه ب���ڕوات پ �ه‌ڕەی رۆژنامه‌كان هه‌ڵبداته‌وه و به‌دواداچوون بۆ ئه‌و هه‌موو به‌ڵگه‌نامانه‌ی گه‌نده‌ڵی بكات ،رۆژان��ه قسه له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی نه‌وت و دیارنه‌مانی داهاتی ئه‌م واڵته ده‌ك��رێ��ت ،دۆسیه‌یه‌كی ه��ه‌ر ه س��اده مه‌سه‌له‌ی بێسه‌روشوێنه‌كانی شه‌ڕی ن��اوخ��ۆی�ه ،ئ�ه‌رك��ی داواك����اری گشتییه ب �ه‌دواداچ��وون بۆ چاره‌نووسی ئه‌مانه بكات ،بۆیه نورساوه‌كه‌ی داواكاری گشتی جێی گومانه». دكتۆر غ��ازی دزه‌ی��ی ،یاساناس و
مامۆستای زان��ك��ۆش ده‌ڵێت «ئ��ه‌وه‌ی پێوستی به دیاریكردن هه‌یه سیمبوله، م���ادام رێنامییه‌ك ده‌رده‌ك���رێ���ت ،به رێنامییه‌ك به نیزام و رێكارێكی یاسایی ئه‌گه‌ر دیاری بكرێت بۆ خه‌ڵك باشرته، بۆ ئه‌وه‌ی بزانرێت كێیه و ده‌ره‌جاتی ئه‌و سوكایه‌تییه‌ش دیاری بكرێت بۆ دڵنیایی
زیاتری ئه‌و كه‌سانه‌ی گومان و ترسیان الدروستبووه كه ئایا چی به سوكایه‌تی حساب ده‌كرێت ،ره‌خنه‌یه‌كی توند به سوكایه‌تی حساب ده‌كرێت؟ یان بابڵێن به‌رپه‌رچدانه‌وه‌یه‌كی توند به سوكایه‌تی حساب ده‌كرێت؟ ئه‌مانه پێویستیان به روونكردنه‌وه‌ی زیاتره».
ب ه بڕیاری پارێزگاری كه‌ركووك ژماره‌یه‌ك خانوو ده‌ڕوخێنرێن شڤان جه‌باری .كه‌ركووك ه��ۆب�هی نه‌هێشتنی زی���اده‌ڕە‌وی خ��ان��وو ل �ه ب�ه‌ڕێ��وب� هرای�ه‌ت��ی پۆلیسی ك �ه‌رك��ووك و به ه��اوك��اری ش��اره‌وان��ی، هه‌ڵمه‌تێكی البردنی خانووی زیاده‌ڕۆیان ده‌ستپێكردووه و له به‌رامه‌به‌ریشدا هاوواڵتیانی ش��اره‌ك�ه نیگه‌رانن و به
زوڵمی ده‌زان��ن ،چونكه ئه‌و خانووانه‌ی ئێستا ب �ه‌ر چێله‌ی شۆفڵی حكومه‌ت ده‌كه‌ون ،هه‌موو خزمه‌تگوزاییه‌كانی بۆ دابینكراوه ،عه‌قید عه‌دنان فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی زی���اده‌ڕە‌وی���ش ڕایگه‌یاند «ئه‌مه بڕیاری پارێزگاره و پێشووتریش ئاگادارمان كردوونه‌ته‌وه كه خانووه‌كانیان
ده‌ڕووخێنین». (به‌یان) په‌یوه‌ندی كرد به پارێزگاری ك�ه‌رك��ووك�ه‌وه ،ب �ه‌اڵم ن��اوب�راو ئاماده‌ی لێدوان نه‌بوو ،گرنگه بوترێت له دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشووی عێراق ،له شاری كه‌ركووك چه‌ندین گه‌ڕەكی نو ێ دروست ك �راون كه هه‌میشه كێشه‌ی نه‌بوونی
خزمه‌تگوزارییان هه‌یه ،ماوه‌ی چه‌ندین ساڵیشه زه‌وی داب �ه‌ش نه‌كراوه به‌سه‌ر دانیشتوانی كوردی شاره‌كه‌دا ،جگ ه له ته‌جاوزات كه وه‌ك هاوواڵتیان ده‌ڵێن «له ناچاریدا كراوه و ئیستاش له سایه‌ی حوكمڕانی كوردیدا هیچ پالنێك نیی ه بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی نیشته‌جێبوون».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
پرۆفایل: ـ له‌دایكبووی خورماتووه.1973 ، ـ جێگری دووه‌می پارێزگای سه‌اڵحه‌ددینه. ـ خاوه‌نی بڕوانامه‌ی دكتۆرایه ل ه شه‌ریعه‌تدا ،ل ه كۆلێژی ئیمامی ئه‌عزه‌م ل ه به‌غدا. ـ مامۆستای زانكۆ بووه ل ه 2003ـ.2009
دكتۆر ئه‌مین عه‌زیز جه‌واد، جێگری پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین سه‌باره‌ت به په‌راوێزخستنی كورد و دوورخستنه‌وه‌یان ل ه پۆست ه ئیداری و حكومییه‌كان و كه‌می پرۆژە له گه‌ڕەك ه كوردییه‌كان و كۆچكردنی كورد ل ه خورماتوو و چه‌ند پرسێكی دیكه ،وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی (به‌یان) ده‌داته‌وه.
جێگری پارێزگاری سه‌اڵحه‌ددین بۆ به‌یان:
به‌رپرس ه كورده‌كان قه‌ناعه‌تیان ب ه كاركردن ل ه شاری خورماتوو نهماوه دیدار :عومه‌ر ئاواره ب����هی����ان :ب���ۆچ���ی ه �ه‌م��ی��ش � ه هه‌وڵده‌درێت كورد له خورماتوو په‌راوێز بخرێت ،ك��اری ئێوه وه‌ك��و جێگری پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین به‌رامبه‌ر ئه‌و جۆره مامه‌اڵنه چییه؟ دك��ت��ۆر ئ��ه‌م��ی��ن :ئ��ێ��م�ه وه‌ك��و پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین ،له چوارچێوه‌ی پارێزگا ،چ له ئ��ی��داره‌ی پارێزگا و چ له ناو ئه‌نجومه‌نی پارێزگاشدا ،هیچ كێشه‌یه‌كامن نییه ،هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی مبانه‌وێت بیكه‌ین ،ده‌یكه‌ین ،به تایبه‌ت له بواری خزمه‌تگوزاری و خزمه‌تكردنی هاوواڵتییان ،به بێ جیاوازی و كه‌سیش په‌راوێز ناخرێت و دوور ناخرێته‌وه و مافی كه‌سیش ناخورێت ،هه‌موو كاتێك هه‌وڵی ئه‌وه‌مانداوه وا خۆمان ده‌ربخه‌ین كه ئێمه نوێنه‌ری هه‌موو خه‌ڵكی پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین بین و واشبووین ،به‌اڵم ئه‌وانه‌ی دژی ئێمه‌ن، دیاره هه‌میشه له هه‌وڵی ئه‌وه‌دان كه ك��ورد په‌راوێز بخرێت ،به تایبه‌ت له شاری خورماتوو ،هه‌وڵی ئه‌وه‌یانداوه كه ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌ره كوردانه‌ی له داموده‌زگا حكومییه‌كانی ش��اره‌ك�ه ك��ار ده‌ك �ه‌ن، دوور بخرێنه‌وه و كێشه‌یان بۆ دروست بكرێت ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش نه‌یانتوانیوه له ڕێگای پارێزگای سه‌اڵحه‌ددینه‌وه ئه‌و كاره ئه‌نجام ب��ده‌ن ،ته‌نانه‌ت من
كۆمه‌ڵێك به‌ڕێوه‌به‌رمان هه‌ن گوێڕایه‌ڵی الیه‌نی توركمانین ،به تایبه‌ت به‌ڕێوه‌به‌ری شاره‌وانیی خورماتوو
وه‌ك��و جێگری پارێزگا ل �ه‌و پیالنان ه ئاگادارم كه چی پیالنێك دژ به كورد له شاری خورماتوو ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،بۆیه نه‌یانتوانیوه كاره‌كانیان ئه‌نجام بده‌ن و په‌نایان بردووه‌ته به‌ر ده‌سه‌اڵته‌كانی به‌غدا و له‌وێوه كاره‌كانیان ئه‌نجام ده‌ده‌ن. ب �ه داخ����ه‌وه ئ��ه‌و ب���راده‌ران���هی خۆمان كه له به‌غدان ،چ ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ،چ وه‌زیره‌كان بن، گوێامن لێناگرن و هیچ په‌یوه‌ندییه‌كامن له گ�ه‌ڵ نابه‌سنت ،زۆرج��اری��ش داوای شتامن لێكردوون ،ب �ه‌اڵم هیچیان بۆ نه‌كردووین ،لێره‌شه‌وه ده‌ڵێم ،ئه‌وانه‌ی كه دژایه‌تی كورد له شاری خورماتوو ده‌كه‌ن ،ده‌یانه‌وێت باری دیموگرافیی شاره‌كه بگۆڕن ،ئه‌گه‌ر ڕژێمی به‌عسی له‌ناوچوو هه‌وڵی ئه‌وه‌ی دابێت ڕێژەی ك��ورد له شاره‌كه ب�ه‌ڕێ��ژەی %50كه‌م بكاته‌وه ،ئه‌وا ئه‌مانه هه‌وڵ ده‌ده‌ن كه %100كه‌می بكه‌نه‌وه و دژی كورد كار بكه‌ن و كێشه‌مان بۆ دروس��ت بكه‌ن، ئه‌و براده‌رانه‌ی ئێمه‌ش له به‌غدا هیچ بایه‌خێكامن پێناده‌ن .ده‌توانم بڵێم شاری خورماتوو به شارێكی كوردی ناژمێرن. به‌یان :هه‌ڵمه‌تی دوورخستنه‌وه‌ی كورد له پۆسته ئیدارییه‌كانی خورماتوو دانانی كه‌سانی توركامن له جێگایان، ئه‌مه‌یان بۆخۆی گه‌وره‌ترین كێشه‌ی سیاسییه له ش��اره‌ك�ه ،تا چه‌ند وه‌كو پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین هه‌وڵتانداوه ئه‌م كێشه‌یه چاره‌سه‌ر بكه‌ن؟ بۆچی توركامنه‌كان له جێگای كورد داده‌نێن له‌و پۆسته ئیدارییانه‌دا؟ دكتۆر ئه‌مین :له شاری خورماتوو له سه‌ره‌تای پرۆسه‌ی ئازادی عێراقه‌وه، كۆمه‌ڵێك به‌ڕێوه‌به‌ری ده‌زگا ئیدارییه‌كان هه‌بوون و كوردبوون ،هه‌وڵی ئه‌وه درا له ڕێگای پارێزگای سه‌اڵحه‌ددینه‌وه ده‌ربكرێن ،ب �ه‌اڵم بۆیان نه‌كرا ،بۆیه په‌نایان برده به‌ر به‌غدا ،یه‌كێك له‌وانه‌ی ك�ه وه‌ك��و ك��ورد ل�ه س �ه‌ر پۆسته‌كه‌ی الب��را سه‌رهه‌نگ (ع�ه‌ب��اس محه‌مه‌د) ی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری پۆلیسی خورماتوو ب��وو ،ن�ه‌ك ته‌نها به‌رامبه‌ر ك��ورد ئه‌و ڕەف��ت��اران �ه ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،به‌ڵكو به‌رامبه‌ر عه‌ره‌بیش ده‌یكه‌ن ،بۆ منوونه
به‌ڕێوه‌به‌ری ئاوه‌ڕۆی خورماتوو عه‌ره‌ب بوو ،چوون له به‌غداوه فه‌رمانی البردنی ئه‌ویشیان هێنا و له‌سه‌ر كاره‌كه‌ی الیان برد و توركامنێكیان له جێگاكه‌ی دانا كه ئه‌ندازیاره و ڕاژەی خزمه‌تكردنه‌كه‌ی زۆر له كورده‌كان كه‌مرته ،ته‌نانه‌ت كورد هه‌بوو له‌و توركامنه موسته‌حه‌قرت بوو، به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كورد بوو دایان نه‌نا. ئ��هوان ن �ه‌ك كێشه‌یان بۆ شاری خورماتوو ناوه‌ته‌وه ،به‌ڵكو له ئاستی پارێزگاشدا كێشه‌یان دروست كردووه، تاوه‌كو ئێستا چه‌ند پیالمنان ئاشكرا كردووه به مه‌به‌ستی الدانی من وه‌كو جێگری پارێزگا ،یه‌كێك ل�ه‌و پیالنانه ئه‌وه‌بوو كه داوای��ان له فه‌رمانبه‌رێكی ناو پارێزگا كردبوو هه‌رچی نوورساوێكی فه‌رمی هه‌یه كه من واژۆی��ان له‌سه‌ر ده‌كه‌م و گرنگن ،كۆپییه‌كیان لێ بدرێت به ئ �هوان ،بۆئه‌وه‌ی وه‌ك��و به‌ڵگه‌نامه له‌سه‌ر من به كاریان بهێنن ،بۆ ئه‌وه‌ی له‌و ڕێگایه‌وه پیالنێكم بۆ دروست بكه‌ن، دواتر هه‌وڵی ئه‌وه‌یاندا دژی كاك (شه‌الل ع �ه‌ب��دول بابانی) قائیمقامی ش��اری خورماتوو كار بكه‌ن ،بۆ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر كاره‌كه‌ی الیبده‌ن ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆر هه‌وڵیانداوه ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌ره كوردانه‌ی ده‌زگ��ا ئیدارییه‌كانی شاری خورماتوو له‌سه‌ر كار الب��ه‌رن ،ب�ه‌اڵم هیچیان بۆ نه‌كرا و له ئه‌نجامدانی پیالنه‌كانیان سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون. به‌یان :بۆچی گهڕەكه كوردییه‌كانی شاری خورماتوو له چاو گهڕەكه توركامن و عه‌ره‌به‌كانی شاره‌كه پرۆژەی كه‌میان بۆ ته‌رخان ده‌ك��رێ��ت ،هۆكاری ئه‌وه چییه؟ ئایا ئه‌دای الیه‌نی توركامنی له ناو پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین له الیه‌نی كوردی به‌هێزتره ،یاخود گرفت بۆ ئه‌نجامدانی پرۆژەكان دروست ده‌كرێت؟ دك��ت��ۆر ئ �ه‌م��ی��ن :ئ��ه‌و خ��اڵ �ه كه ئاماژەتان پێدا ،له بنه‌چه‌دا وانییه، ئه‌و پرۆژانه‌ی كه له شاری خورماتوو ئه‌نجام ده‌درێ��ن ،به گوێره‌ی پێویستی گه‌ڕەكه‌كان ده‌ستنیشان ده‌كرێن ،ئه‌وه‌ی له گهڕەكه توركامننشینه‌كانی شاره‌كه ك �راوه ،ته‌نها ئه‌وه‌یه چه‌ند گه‌ڕەكێك شه‌قامیان به چیمه‌نتۆی سه‌ب بۆ كراوه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و گه‌ڕەكانه به‌رته‌سك
ب��وون و نه‌توانراوه قیرتاو بكرێن .ل ه كاتی ده‌ستبه‌كاربوومنان له ساڵی ،2009 هیچ پرۆژەیهكی خزمه‌تگوزاری نه‌بوو له سه‌رانسه‌ری پارێزگای سه‌اڵحه‌ددیندا، ته‌نها له ش��اری خورماتوو دوو پرۆژە ئ��ه‌ن��ج��ام��دران ،ئ��ه‌وی��ش یه‌كه‌میان دروستكردنی كتێبخانه‌یه‌كی گشتی بوو، دووه‌میان دروستكردنی خوێندنگایه‌گ ب��وو ،ئ�ه‌و دوو پ��رۆژەی�ه بۆ گه‌ڕەكێك ده‌رچ����وون ،ب��ه‌اڵم ل �ه‌ب �ه‌ر بێجێگایی گوێزرانه‌وه بۆ گه‌ڕەكێكی كوردی ،نه‌ك له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی ئه‌و گهڕەكه كوردییه، به‌ڵكو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی جێگاكه‌ی باش بوو. له ساڵی 2010ئه‌گه‌ر ته‌ماشا بكه‌ن، زۆرب �هی پ��ڕۆژە خزمه‌تگوزارییه‌كان له گهڕەكه كوردییه‌كان ئه‌نجامدراون ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی گهڕەكه كوردییه‌كان له سه‌رده‌می ڕژێمی به‌عسدا ف�ه‌رام��ۆش كرابوون، به‌اڵم به داخه‌وه له شاره‌كه‌دا كۆمه‌ڵێك ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری ده‌زگ��اك��امن��ان ه �ه‌ن كه گوێڕایه‌ڵی الیه‌نی توركامنین ،به تایبه‌ت به‌ڕێوه‌به‌ری شاره‌وانی خورماتوو .ئێمه وه‌كو پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین پرۆژەكان بۆ ئه‌و گه‌ڕەكانه ده‌ستنیشان ده‌كه‌ین كه پێویستامن پێیانه ،به‌اڵم دوای دوو ڕۆژ له‌و بڕیاره‌مان ،الیه‌نی توركامنی هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئه‌و پڕۆژانه بگوێزنه‌وه بۆ گه‌ڕەكێكی توركامنی كه پێویستی به‌و پڕۆژەیه نییه ،هه‌وڵی ئه‌وه ده‌ده‌ن له گهڕەكه كوردییه‌كان نه‌كرێت كه پێویستیان پێیه‌تی. من وا نابینم كه پ��ڕۆژەی زیاتر له گ�ه‌ڕەك�ه توركامنییه‌كانی شاره‌كه بكرێت ،وه‌ك��و پێویست له گهڕەكه ك��وردی و عه‌ره‌بی و توركامنییه‌كاندا ئه‌نجام ده‌درێ��ت ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی گهڕەكه كوردییه‌كان له سه‌رده‌می ڕژێمی به‌عسدا بایه‌خیان پێنه‌دراوه ،پێویسته له ئێستادا زیاتر ئاوڕیان لێبدرێته‌وه. به‌یان :هۆكاری كۆچكردنی ماڵه ك��ورده‌ك��ان��ی ش��اری خورماتوو ب �ه‌ره‌و شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان بۆ چی ده‌گه‌ڕێننه‌وه؟ ئێوه تا چه‌ند هه‌وڵتان داوه ئه‌و كێشه‌یه چاره‌سه‌ر بكه‌ن؟ دكتۆر ئه‌مین :له ڕاستیدا كۆمه‌ڵێك كێشه هه‌ن له شاری خورماتوو ڕووده‌ده‌ن، ئه‌و كێشانه وایان له خه‌ڵك كردووه كه
بێتاقه‌ت بن و شاره‌كه به‌جێبهێڵن و كۆچ بكه‌ن ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌و كۆچكردنه به‌و شێوه‌یه نییه كه له ڕاگه‌یاندنه‌كاندا باسی لێوه ده‌كرێت ،یه‌ك له‌و كێشانه ده‌ستدرێژییكردنه سه‌ر كۆمه‌ڵه ماڵێكه له الی �ه‌ن چه‌ند كه‌سانێكه‌وه ،كه به چه‌شنی (شه‌قاوه) ده‌ستدرێژی و ته‌عدا له‌م و له‌و ده‌كه‌ن ،تاكو ئێستا هێزێك نییه ك�ه ب �ه‌ره‌ن��گ��اری ئ �ه‌و شه‌قاوانه ببێته‌وه ،له كاتێكدا كه قائیمقامی شاری خورماتوو داوا له هێزی پۆلیسی فریاكه‌وتنی پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین ده‌كات به مه‌به‌ستی كۆنرتۆڵكردنی ئه‌و كێشه‌یه ،ده‌كه‌وێته به‌ر توانج و قسه و قسه‌ڵۆكی خه‌ڵكی شاره‌كه ،له كاتێكدا ئه‌گه‌ر پۆلیسی خورماتوو توانای ئه‌و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌یه‌ی نه‌بێت ،قائیمقامی شاره‌كه له سه‌رێتی داوای هاوكاری له ه�ه‌ر هێزێكی دیكه بكات ،ئه‌وه‌یان یه‌كێكه له‌و كێشانه‌ی كه ده‌بێته هۆی كۆچكردنی خه‌ڵكی شاره‌كه. خاڵێكی دیكه ئه‌وه‌یه كه له الیه‌ن هه‌رێمی كوردستان و ده‌سه‌اڵتدارانی كورده‌وه ئاوڕێكی باش له‌م شاره كوردییه نه‌دراوه‌ته‌وه ،كه كورد تێیدا له كاولكاری و ئه‌نفال و جینۆساید پشكی شێری به‌ركه‌وتووه ،له هه‌مان كاتدا ده‌ستێكی ب��ااڵش��ی ه��ه‌ب��ووه ل �ه دروس��ت��ك��ردن��ی ن�ه‌ب�ه‌ردی��ی�ه‌ك��ان��ی ن��اوچ �ه‌ك �ه .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه زۆرج��ار له كه‌ناڵه‌كاندا ئاماژە به شاره‌كانی وه‌كو مه‌خمور و شه‌نگال و خانه‌قین و هتد ده‌درێت ،ئه‌م شاره له‌بیر ده‌كرێت ،ئه‌م پشتگوێخستنه له الی �ه‌ن ه��ه‌ردوو حیزبی ده‌س �ه‌اڵت و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه ب��ووه‌ت�ه ه��ۆك��اری ئ��ه‌وه‌ی كه خه‌ڵكی له‌م شاره كۆچ بكه‌ن به‌ره‌و شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان و توركامنه‌كانیش ئه‌م هه‌له بۆ خۆیان بقۆزنه‌وه و ده‌ست بكه‌ن به كڕینی خانوو و زه‌وی ئه‌و كوردانه‌ی كه له خورماتوو كۆچ ده‌كه‌ن، ئه‌مه‌ش بۆ خۆی گه‌وره‌ترین مه‌ترسیی سیاسییه له‌سه‌ر ناوچه‌كه ،چونكه تاكو ئێستا یه‌ك كه‌س له سه‌ركردایه‌تی كورد نه‌هاتووه‌ته ئه‌م شاره و ( )15-10ڕۆژێك له‌وێ مبێنێته‌وه و پشتگیری له‌و خه‌ڵكه بكات ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ئه‌وانیش شاره‌كه
چۆڵ نه‌كه‌ن و بۆ توركامن و عه‌ره‌بی جێنه‌هێڵن .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆرێك له به‌رپرسانی شاره‌كه ،به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی كه له دوای پرۆسه‌ی ئازادیی عێراقه‌وه گه‌ڕانه‌وه شاره‌كه ،دیسان به‌ر له خه‌ڵكی شاره‌كه‌یان به‌جێ هێشت و له شاره‌كانی هه‌رێم باشرتین خانوویان كڕیوه و هه‌رله‌وێش نیشته‌جێبوون و قه‌ناعه‌تیان به كاركردن له شاری خورماتوو نهماوه. له الیه‌كی دیكه‌شه‌وه حكومه‌تی ناوه‌ندییش كه‌مته‌رخه‌مه به‌رامبه‌ر به‌وشاره ،تاكو ئێستا به شێوه‌یه‌كی باش ئاوڕی له‌م شاره نه‌داوه‌ته‌وه ،به تایبه‌ت له ڕووی دامه‌زراندنه‌وه ،كه نه‌ته‌وه‌كانی دیكه به ڕێژەیه‌كی زۆر بۆ ئه‌و شاره داده‌مه‌زرێن ،به پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی كه تاكو ئێستا یه‌ك كوردێك بۆ ئه‌و شاره دان�ه‌م�ه‌زراوه ،ئه‌مه‌ش هۆكاره‌كه‌ی بۆ بێده‌نگیی په‌رله‌مانتاره كورده‌كانی نێو په‌رله‌مانی عێراق ده‌گه‌ڕێته‌وه ،كه به‌داخه‌وه تاكو ئێستا نه‌یانتوانیوه یه‌ك كه‌س بۆ ئه‌و شاره له نه‌ته‌وه‌ی كورد دامبه‌زرێنن ،به پێچه‌وانه‌ی توركامنه‌كان كه په‌یتا په‌یتا خه‌ڵكی ت��ورك�مان بۆ داموده‌زگاكانی ئه‌و شاره داده‌مه‌زرێنن، بۆیه ئ �ه‌م ه�ه‌م��وو ه��ۆك��اره بوونه‌ته ڕێگاخۆشكه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی كورد له شاری خورماتوو كۆچ بكات و شاره‌كه به‌جێ بهێڵێت.
شه‌قاوه‌كان ته‌عدا له‌م و له‌و ده‌كه‌ن و هێزێك نییه به‌ره‌نگاریان ببێته‌وه
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
نەجیبە نەجیب*
قه‌یرانا به‌نكا ناوه‌ندی به‌نكا ناوه‌ندی یا عیراقی هاتی یه دامه‌زراندن ل ساال 1947سه‌ر ده‌م ێ مه‌له‌كی و ناڤ ێ و ێ (به‌نكا نیشتامنی یا عیراقی) بو و پشتی روخاندنا رژێام به‌عسا ل ساال 2003 یاسایه‌كا نوی هات ه دانان ل ساال 2004و لدویف ڤ ێ یاسای ێ هه‌می به‌ندێن و ێ هاتنه دانان دا یاگونجای بیت دگه‌ل ده‌ستورێ هه‌میشه‌یێ عیراق ێ و سیسته‌م ێ ئابووری یێ نوی و كار ێ به‌نكا ناوه‌ندی ل دویف یاسایێ بڤی ره‌نگی ی ه ی ێ هاتی ه دیاركرن: ١ـ پاراستنا بهای ێ دراڤ ێ عیراقی و كونرتول كرنا (التظخم) 2 .ـ جێبه‌جێكرنا سیسته‌م ێ (نقدي)3 .ـ رێڤه‌برنا یه‌ده‌كێ دارای4 .ـ ده‌رئێخسنت و ریڤه‌برنا دینارێ عیراقی5 .ـ رێكخستانا كه‌رت ێ به‌نكی ژبو به‌رزكرنا سیاسه‌تا دارای. حكومه‌تا عیراقا فیدرال هه‌ولێن مه‌زن داین ه كو بشێت به‌نكا ناوه‌ندی بیخیته ژێر كونرتوال خو چونك ه ( )67ملیار دوالر یه‌ده‌ك ێ دارای ێ پاره‌ی هه‌ی ه و ل پروژێ یاسا بوودجا 2011پیڤه‌ر ێ حكومی داو ل به‌نكا ناوه‌ندی كر ( )25ملیار دوالر وه‌ك قه‌رز بده‌ت ه حكومه‌ت ێ به‌ل ێ پ هرله‌مان نه رازیب و وهه‌ر وه‌سا پارێزگار ێ به‌نكا ناوه‌ندی به‌ركریه‌كا ئیك جار زور كر تا بشێت ڤێ یه‌ده‌ك ێ پارێزیت و یاسا به‌نكا ناوه‌ندی جێبه‌جێكه‌ت ،ل 2012/3/15نامه‌یه‌ك فه‌رمی ل ئه‌مانا گشتی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ده‌رچو تێدا داوا كری ه كو به‌نكا ناوه‌ندی پێتڤی یه سیاسه‌تا نه‌قدی پێشكێشكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بكه‌ت ژبو په‌سه‌ند كرنا وێ نابیت هیچ سیاسه‌ت بهێن ه وه‌رگرتن ل ئاینده‌دا تا ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ێ عیراقی په‌سه‌ند بكه‌ن و ئه‌ڤ داواكاری ه پێچه‌وانه‌ی یاسا به‌نكا ناوه‌ندی ی ه و سه‌روك ێ هه‌رێام كوردستانێ هه‌ر ل ده‌ستپێك ێ ن هرازیبونا خو ده‌رئێخست ل سه‌ر گرێدانا به‌نكا ناوندی ل حكومه‌تێ دا و پارێزگه‌رێن به‌نك ێ دگه‌ل رێڤه‌به‌رێن دی هه‌رده‌م ب هرامبه‌ر هه‌ولێن حكومه‌تێ و سیاسه‌تا سه‌روك ێ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران دراوه‌ستا 2012/10/16ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عیراقی بریار دا الدانا پاریزگار ێ به‌نكا ناوندی بهێت ه كرن و سه‌روك ێ دیوانا چاڤدێریا دارای هات ه ته‌كلیف كرن بو برێڤه‌برنا كاروبارێن به‌نكا ناوه‌ندی بو 30روژان. ئه‌ڤ بریار ه هات ه دان ب ێ كو ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران هیچ به‌لگه‌یه‌ك هه‌بیت به‌ر ده‌ست ێ خو دژی به‌نكا ناوه‌ندی و هه‌ر پێش وه‌خت به‌نكا ناوه‌ندی داوا له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرا كربو لیژنه‌یه‌ك بهێت ه دروستكرن كو یا پێكهاتی بیت ژ نینه‌ره‌ك ێ ژ هزاره‌تادارای و افخویی و بازرگانی ئه‌مینداریا گشتی ئا ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران سه‌روكاتیا دیوانا چاڤدێری دارایی ئارمانج و كار ێ ڤ ێ لیژن ێ ووردبینی و پێداچوونه‌ك ل سه‌ر فروشتنا دراڤی عیراق و گرانبوونا دوالری ب هرامبه‌ر دیناری به‌لێ پێش ئه‌ڤ لیژن ه دانیشیت ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران بریارا الدانا پارێزگار ێ به‌نك ێ دا. بریارا ده‌زگه‌ه ێ ن هزاه ێ هاتبو دان پشتی لیژنا په‌له‌رمانی بسه‌روكاتیا جێگرێ ئێك ێ ی ێ په‌لره‌مان ێ و ئه‌ندامه‌تیا سه‌روكێ لیژنا ئابووری و سه‌روك ێ جاڤدێریا دارای و دووماهیك ئه‌نجامێن وادا هاتن ه ره‌وانه‌كرن بو ده‌زگه‌ه ێ ن هزاه ێ و بریارا ده‌ستگیركرنا پارێزگاری دگه‌ل 29كه‌سێن دی. ئه‌ڤ ێ بریار ێ ده‌زگه‌ه ێ به‌نكا ناوه‌ندی كه‌ت ه ل ژێر كونرتووال حكومه‌ت ێ و ل ژێر بریارا سه‌روك ێ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و سه‌ربه‌خویا خو ژ ده‌ست دا وبری 67 ملیارا كه‌تن ێ به‌رده‌ست ێ حكوومه‌ت ێ رێڤه‌برنا سیاسه‌تا دارایی و نه‌قدی دكه‌ڤیت ه بن ده‌ست ێ یه‌ك حزب و یه‌ك كه‌س ئه‌ڤه‌ژی به‌روڤاژیا ده‌ستووری و به‌روڤاژیا وێ خه‌بات و قوربانیا هاتی ه دان ب عیراقه‌كا دیموكرات و موئەسه‌سه‌اتی و بازار ێ ئازاد. * ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق.
داوای پشكی پێشمه‌رگه ده‌كرێت و سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كانیش له گرێبه‌سته‌كان به‌گومانن
مالیكی چه‌ك بۆ شەڕى شاخ ده‌كڕێت
گرێبه‌سته‌كانی چه‌ك ك ه مالیكی ئه‌نجامی داون ،مه‌ترسی الی سه‌رجه‌م الیه‌ن ه عێراقییه‌كان دروست كردووه ،به تایبه‌ت كورد و سووننه‌كان ،چونك ه چه‌كه‌کان بۆ شاخ و بیابان به‌كار دێن ،هاوكات داوا ده‌كرێت كوردیش پشكی له‌و چه‌كانه به‌ربكه‌وێت. راپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال ئااڵ تاڵه‌بانی ،په‌رله‌مانتاری عێراق ل ه لیستی هاوپه‌یامنی كوردستان ،رایگه‌یاند «ئه‌و چه‌كانه‌ی عێراق له رووسیا و چیكی كڕیوه ،چه‌كی قورسن و بۆ بیابان و شاخه‌كان به‌كار دێن ،چه‌كه‌كانی بیابان مه‌ترسییه بۆ سوننه و چه‌كه‌كانی شاخیش مه‌ترسییه بۆ كورد» ،به‌اڵم حاكم زاملی، ئه‌ندامی لیژنه‌ی ئاسایش و به‌رگری په‌رله‌مانی عێراق رایده‌گه‌ینێت «كڕینی ئه‌و چه‌كانه بۆ هێرشكردنه سه‌ر هیچ الیه‌نێك نییه ،به‌ڵكو بۆ پارێزگاریكردنه له عێراق». ئ���ااڵ ت��اڵ��ه‌ب��ان��ی ئ��ام��اژە ب���ه‌وه‌ش ده‌ك����ات «ئ��ه‌گ��ه‌ر ئ���ه‌و چ��ه‌ك��ان��ه بۆ ڕووب��ه‌ڕووب��وون��ه‌وه‌ی ت��ی��رۆره ،كه‌واته پێشمه‌رگه‌ش مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه پشكی به‌ربكه‌وێت» ،ئ��ه‌و په‌رله‌مانتاره به پێویستیشی ده‌زانێت گرێبسه‌تی كڕینی ئ��ه‌و چه‌كانه له په‌رله‌مان گفتوگۆی له‌باره‌وه بكرێت.
كڕینی چه‌كه‌كان له الیه‌ن مالیكییهوه له‌سه‌ر بڕیاری ئێران بووه
سه‌باح ساعدی ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی نه‌زاهه‌ی په‌رله‌مانی عێراقیش ده‌ڵێت «سیاسییه‌كانی ئێستا سیاسه‌تی رژێمی پێشوویان به گه‌مژە‌یی ده‌زان��ی ،به‌اڵم سیاسه‌ته‌كانی رژێمی ئێستاش جیاوازی نییه له‌گه‌ڵ پێشوو» ،هه‌روه‌ك ئه‌وه‌شی خسته روو كه «رژێمی پێشوو سامانی گشتی بۆ گه‌مژە‌ییه‌كانی به‌كار ده‌هێنا، ئێستاش 102ملیار دۆالری میزانیه‌ی 12012خ��ه‌رج ك��راوه و هیچ شتێكی لێبه‌رهه‌م نه‌هاتووه» ،له الیه‌كی دیكه‌وه ب��ڕی��اره لیژنه‌ی ئاسایش و به‌رگریی له په‌رله‌مانی عێراق لێكۆڵینه‌وه له‌و گرێبه‌سته س��ه‌رب��ازی��ی��ان��ه ب��ك��ات كه حكومه‌تی به‌غدا له‌گه‌ڵ واڵتانی دیكه ئیمزای ك��ردوون .به‌یاننامه‌یه‌كیش كه نووسینگه‌ی موقته‌دا سه‌در ده‌ریكردووه، ئ��ام��اژە به ب��ه‌ه��ه‌ردان��ی پ��اره‌ی گشتی ده‌ك��ات له ب��ه‌رژە‌وه‌ن��دی تایبه‌تیدا له‌و گرێبه‌ستانه‌دا و گرێبه‌سته‌كانیش به نانیشتیامنی وه‌سف ده‌كات. چ��ه‌ن��دی��ن راپ��ۆرت��ی
رۆژنامه‌نووسی و موخابه‌راتی ئاماژ ە به‌وه ده‌كه‌ن كڕینی ئه‌و چه‌كانه له الیه‌ن مالیكییهوه له ب��ه‌رژە‌وه‌ن��دی��ی رژێمی سووریایه و به بڕیاری ئێران ئه‌نجام دراون ،به‌تایبه‌ت كه ئه‌حمه‌د وه‌حیدی وه‌زیری به‌رگریی ئێران داوای له مالیكی كردووه ئه‌و بڕە پاره‌یه بۆ ئه‌و گرێبه‌ستانه خه‌رج بكات ،هاوكات به‌و گرێبه‌ستانه رووس��ی��ا رزگ���ار بكات ل��ه داڕووخ��ان��ی ب��ازاڕەك��هی كه دوای دۆخ��ی سووریا و كه‌وتنی لیبیا تووشی بووه. ب��ه‌پ��ێ��ی ئ���ه‌و ه����ه‌وااڵن����ه‌ش كه دزه‌ی��ان ك��ردووه ،هه‌ریه‌ك له حه‌سه‌ن سه‌نید ،س��ه‌رك��رده‌ی حزبی ده‌ع��وه و ه��ه‌م��ام ح��ه‌م��ودی س��ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی ده‌ره‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی په‌رله‌مان ،مه‌ترسی و دوودڵی خ��ۆی��ان ل��ه‌و ب��ڕە پ��اره زۆره ده‌ربڕیوه كه مالیكی خه‌رجی ك��ردووه ،ترسه‌كه‌شیان له په‌یوه‌ندییه‌كانیانه
سوپای عێراقی ئێستا
ـ له 15فیرقه‌ی سه‌ربازی پێكدێت .ـ خاوه‌نی 50 3هه‌زار سه‌ربازه .ـ خاوه‌نی 40تانكی ئه‌مریكی نوێ و 170تانكی رووسییه ،كه زۆرینه‌یان وه‌ك هاوكاریی هاوپه‌یامنییه‌تی ناتۆ دراونه‌ته عێراق .ـ ژماره‌یه‌كی زۆر ناقیله و مه‌دفه‌عی قورس و راجیمه‌ی هه‌یه .ـ چه‌ندین فڕۆكه و هه‌لیكۆپته‌ری رووسی و ئه‌مریكی هه‌یه. ـ خاوه‌نی چه‌ند كه‌شتیگه‌لێكیشه له به‌نده‌ری ئوم قه‌رس كه پاریزگاری له گواستنه‌وه‌ی نه‌وت ده‌كات. له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا ،كه ل��ه‌م ره‌فتارانه‌ی مالیكی توڕە بنب و ئه‌وه‌ش ببێته مه‌ترسی بۆیان. رووس��ی��ا ل��ه 9ی ئ���ه‌م م��ان��گ��ه‌دا رایگه‌یاند گرێبه‌ستێكی كڕینی چه‌كی به به‌های 4,2ملیار دۆالر له‌گه‌ڵ عێراق ئیمزا ك��ردووه ،كه به‌پێی زانیارییه‌كانی رۆژنامه‌ی (فیدۆمۆست)ی رووسی ،پێك
دێت له كڕینی فڕۆكه‌ی (میك 29و )30 و هه‌لیكۆپته‌ری جه‌نگی جۆری (می 28 و )42و (بانتسیر ئێس )1كه موشه‌كی زه‌مین ـ ئاسامنه ،له الیه‌كی دیكه‌وه عه‌لی موسه‌وی ،راوێژكاری راگه‌یاندنی نوری مالیكی رایگه‌یاندووه عێراق و چیك رێكه‌وتوون له‌سه‌ر كڕینی 24فڕۆكه‌ی جۆری (ئێڵ .)159
7 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
قۆناغی 12ى ئاماده‌یی شه‌ڕە گه‌وره‌كه‌ی نێوان مامۆستایان
«خوێندكار هه‌ی ه 21مليۆن ديناری داوه ب ه وانه‌ی تایبه‌ت» هه‌ندێك خوێندنگه هه‌ی ه له‌الیه‌ن مامۆستاكانیه‌و ه قۆرخكراوه ،پۆلی 12ناده‌ن به هیچ مامۆستایه‌كی تر ،هه‌ر مامۆستایه‌ك بچێت ده‌ڵێن :ده‌بێت تۆ وانه‌ی پۆلی 10بڵێیته‌وه ،ناهێڵن 12بڵێته‌وه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا وه‌زاره‌تی په‌روه‌رد ه بڕیارێكی ده‌ركردووه ك ه ده‌بێت مامۆستاكانی ته‌سه‌سولی بێت ،مامۆستایانی پۆلی 10سه‌ركه‌وێت بۆ 11و یانزه‌ش بۆ ،12ئاوا ب ه قۆناغ هه‌ر مامۆستایه‌ك قوتابی خۆی به‌رێت ،به‌اڵم ل ه زۆر خوێندنگه ئیش به‌و بڕیاره ناكه‌ن ،به‌اڵم هه‌ڵپه‌ی زۆرى مامۆستا زياتر بۆ پۆلی 12یه.
به‌اڵم هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه ك ه مامۆستا 10و 11ی وتبێته‌وه حه‌زده‌كات 12بڵێته‌وه ،وتنه‌وه و سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و وانه تایبه‌تانه بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه مامۆستا فریای وتنه‌وه‌ی وانه‌كان ناكه‌وێت ل ه خوێندنگه‌دا ،بۆ منوونه
وانه‌یه‌كی وه‌ك��و فیزیا ،زۆرب �هی زۆری به‌شه‌كان به‌شی یه‌ك و دوو و به‌شی ش �ه‌ش پرسیاره‌كانی ئ �ه‌وه‌ن��ده زۆرن مامۆستا فریا ناكه‌وێت هه‌موو پرسیاره‌كان حه‌ل بكات ،خۆی به پێی یاساش ده‌بێت قوتابی خۆی هه‌وڵبدات بۆ وه‌اڵمی ئه‌و
پرسیارانه ،جا له‌به‌ر ئه‌و ه قوتابی فێری ئه‌وه بوو ه ده‌ڵێت :ده‌بێت پرسیاره‌كان به ئاماده‌كراوی بكه‌وێته به‌رده‌ستم، هه‌مووی مامۆستا بۆم وه‌اڵم بداته‌وه ،له خوێندنگه‌شدا ئێمه فریا ناكه‌وین». گرانیی نرخی وان ه تایبه‌تییه‌كان و
بڕی ئه‌و پاره‌یه‌ی له خوێندكاران وه‌رده‌گیرێت شه‌ڕە گه‌وره‌كه‌ی نیێوان مامۆستایانه ،مامۆستایه‌ك پشتڕاستی ئه‌و بۆچوونه ده‌ك��ات �ه‌وه‌و ده‌ڵێت «دیاریكردنی نرخی وانه تایبه‌ته‌كان ك���ه‌وت���ووه‌ت���ه س���ه‌ر داواك���اري���ی قوتابییه‌كه ،بۆ منوونه ئه‌گه‌ر هه‌موو مه‌نهه‌جه‌كه‌ی بوێت شێوازێكه، ئه‌گه‌ر به‌ش به‌شی بیه‌وێت و نیوه‌ی بوێت ،شێوازێكی تره ،مامۆستا هه‌یه به ملیۆنێك وان �هی �ه‌ك ده‌ڵێته‌وه، زۆرتریینیش بیستوومه تاكو 2ملیۆن و نیو 3ملیۆن دینار ڕۆشتووه». مامۆستا ئ��اواره مه‌عرووفیش ده‌ڵێت «دیاریكردنی نرخی وانه‌ی تایبه‌ت ج��ۆری هه‌یه ،جۆرێكیان ته‌قوێیه ،من بۆخۆم وانه‌ی تایبه‌ت بێت و هه‌رجۆرێكی تر بێت ،الم یه‌ك جۆره ،بۆ منوونه له په‌یامنگای ئۆكسفۆرد قوتابيیه‌ك دێت ناو تۆمار ده‌كات و 100دۆالر ده‌دات به‌شداری ل �ه خولی س�ه‌رك�ه‌وت��ن��دا ده‌ك��ات. جۆرێكی تر گرووپییه 5 ،بۆ 6كه‌سن، نرخی ده‌وره‌كه 500هه‌زاره ،پاره‌كه ده‌دات و دێت به‌شداری گرووپه‌كه ده‌كات .له‌وه زیاتر ئه‌وه‌مان هه‌یه ئه‌و قوتابیيه خۆی به‌تایبه‌ت بێت بۆ په‌یامنگا ،ئه‌مه‌یان نرخه‌كه‌ی زۆره، جاری واهه‌یه قوتابی ده‌ڵێت :من مه‌جامل نیی ه بێم بۆ په‌یامنگا ،ده‌بێت خۆت بێیت بۆ ماڵه‌وه ،ئێمه بچین بۆ ماڵه‌وه هاتووچۆ و كاتی زۆرتر ده‌گرێت ،بۆیه نرخه‌كه گران ده‌كات، من بۆ خۆم چوار جۆر وانه وتنه‌وه‌ی تایبه‌تم هه‌یه ،ده‌كه‌وێته سه‌ر قوتابی خۆی ،هه‌ندێك قوتابی ده‌ڵێت من خۆم به‌ته‌نیا ده‌بم و له ماڵی خۆمدا نه‌بم تێناگه‌م ،قوتابی هه‌یه نزیكه‌ی 21مليۆن ديناری دان��اوه ته‌نها بۆ وانه‌ی تایبه‌تی ،به‌اڵم باری داراییان باشه».
ده‌بێت ،له به‌رانبه‌ریشدا ده‌نگی پارتی له‌و ناوچانه‌ی له‌ژێر كۆنرتۆڵی ئه‌ودایه به‌ره‌و كه‌مبوونه‌وه ده‌چێت. ع���ارف ق��ورب��ان��ی ،ن��ووس��ه‌ر و ڕۆژنامه‌نووسیش پێی وایه به‌و پێیه‌ی سێ جیلی تر ده‌توانێت ده‌نگ بدات، ئه‌مه جگه له گۆڕانكاری له میزاجی ده‌نگده‌ری كورد ،گۆڕان له نه‌خشه‌ی سیاسی هه‌رێم ڕووده‌دات ،قوربانی ئاماژە ب�ه‌وه ده‌ك��ات ئه‌گه‌ر یه‌كێتی و پارتی به‌یه‌كه‌وه داب��ب �ه‌زن ،ئه‌وا كه‌مبوونه‌وه‌ی زیاتر له ده‌نگه‌كانیاندا ڕووده‌دات ،ب�ه‌اڵم ئه‌گه‌ر به لیستی جیاواز داب��ب�ه‌زن ئ �هوا ئه‌گه‌ر هه‌یه ده‌نگه‌كانی یه‌كێتی هه‌ندێك زیاد ببێت. مه‌سعوود عه‌بدولخالقیش كه سه‌رۆكی دام �ه‌زراوه‌ی ستانده‌ره ،پێی وایه حیزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كان ناهێڵن هه‌ڵبژاردنێك به‌ڕێوه بچێت كه خۆیان
ب��راوه نه‌بن تیایدا ،ئه‌گه‌ر ته‌زویر نه‌كرێت ئه‌وا ده‌نگه‌كانی یه‌كێتی و پارتی زیاتر داده‌به‌زێت ،به‌اڵم به‌هۆی نزیكبوونه‌وه‌یان له ده‌سه‌اڵت ده‌نگی ئۆپۆزسیۆنیش به‌م شێوه‌یه زیاد ناكات، بۆیه ده‌نگێكی خۆڵه‌مێشی زۆر هه‌یه كه ده‌كرێت گۆڕانكاری تێدا ڕووبدات. سه‌رۆكی ئینستیوتی كوردستان ب��ۆ م��اف �ه‌ك��ان��ی م����رۆڤ ل��ه‌ب��اره‌ی ده‌نگه‌كانی ئۆپۆزسیۆنه‌وه ،پێی وایه چه‌ند هۆكارێك هه‌ن كه ده‌بنه هۆی زیادبوونی ده‌نگی هه‌ریه‌ك له گۆڕان و یه‌كگرتوو .گۆڕان هه‌له‌كان زیره‌كانه ده‌قۆزێته‌وه و میدیاكه‌شی ڕۆڵی گرنگی بینیوه له ڕاكێشانی ده‌نگی زیاتر، هه‌روه‌ك كاك نه‌وشیروان خۆی یه‌كێكه له فاكته‌ره‌كانی زیادبوونی ده‌نگی گۆڕان .هه‌رچی یه‌كگرتووی ئیسالمییه كۆنگره‌كه‌یان و گۆڕینی كه‌سی یه‌كه‌می حیزبه‌كه كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر
زی��ادب��وون��ی ده‌نگه‌كانی ،هه‌روه‌ها سووتانی باره‌گاكانیان له بادینانیش ئ�ه‌گ�ه‌ری هه‌یه كاریگه‌ری هه‌بێت ل�ه‌س�ه‌ر زی��ادب��وون��ی ده‌نگه‌كانیان. هه‌رچی كۆمه‌ڵی ئیسالمییه ،گۆڕانێكی ئه‌وتۆی به‌سه‌ر نه‌هاتووه بۆیه پێشبینی ده‌ك���ه‌م ده‌ن��گ�ه‌ك��ان��ی��ان وه‌ك خۆی مبێنێته‌وه. ع��ارف قوربانییش ئاماژە به‌وه ده‌ك��ات كه یه‌كگرتووی ئیسالمیی له ئیسالمییه‌كانی تری عه‌قاڵنیرت مامه‌ڵه ده‌كات ،هه‌روه‌ك باهۆزی گۆڕانكاری ل��ه واڵت���ه‌ك���ه‌ش ل��ه ب���ه‌رژە‌وه‌ن���دی ئیسالمییه‌كانه ،بۆیه پێشبینی ده‌كه‌م ده‌نگه‌كانی یه‌كگرتوو زیاد بكات ،به‌اڵم كۆمه‌ڵی ئیسالمی ڕووبه‌رێكی ده‌نگی س��ن��وورداری هه‌یه ،پێشبینی ناكه‌م ده‌نگه‌كانیان به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو زیاد ببێت. سه‌رۆكی دامه‌زراوه‌ی ستانده‌ریش
ئ��ام��اژە ب��ۆ ئ���ه‌وه ده‌ك����ات كه ئیسالمییه‌كان چانسی باشیان هه‌بووه بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیان زیاد بكات ،هه‌روه‌ك گۆڕانكارییه‌كانی ناوچه‌كه‌ش ی��اری��ده‌ده‌رن ،به‌اڵم ب��ه‌ه��ۆی ن��زی��ك��ب��وون �ه‌وه‌ی��ان له ده‌س �ه‌اڵت و پێشه‌نگ نه‌بوونیان بۆ ئه‌نجامدانی گ��ۆڕان��ك��اری له سیستمی س��ی��اس��ی ،ئ��ه‌گ��ه‌ری زیادبوونی ده‌نگه‌كانیان سنوورداره، ئ��ه‌و من��وون �هی ده‌ن��گ��دان��ی��ان به ده‌ستوور دێنێته‌وه ،كه چانسێكی ب��اش ب��ووه بۆ ئیسالمییه‌كان تا بتوانن ببنه پێشه‌نگی ئه‌وانه‌ی كه داوای چاكسازی ده‌كه‌ن ،به‌اڵم گۆڕان توانی هه‌له‌كه بقۆزێته‌وه و ئه‌و ڕۆڵه ببینێت ،ئه‌و پێشیوایه تا ساڵێكی تر كاتێكی گونجاو له پێش هه‌موو الیه‌نه‌كان هه‌یه تا بتوانن ده‌نگی زیاتر بۆ خۆیان ڕابكێشن.
په‌یجور :سه‌ید نامی ـ الوك عه‌بدوڵاڵ مامۆستایانی ئاماده‌یی شه‌ڕیان ه له سه‌ر وتنه‌وه‌ی مه‌نهه‌جی قۆناغی ( ،)12خوێندكاران و مامۆستاكان و ئیداره‌ی خوێندنگاكانیش به‌شێكن ل �ه‌و ملمالنێیه ،مامۆستایه‌ك كه نه‌یویست ن��اوی باڵوبكرێته‌وه بۆ ڕۆژن��ام �هی به‌یان وت��ی «ئ�ه‌وه دوو الیه‌نی هه‌یه ،الیه‌نی یه‌كه‌م: له‌وانه‌یه مامۆستا شه‌ڕی بێت له‌سه‌ر پۆلی .12الیه‌نی دووه‌میان له‌وانه‌یه خوێندكار ش���ه‌ڕی بێت له‌سه‌ر مامۆستا ،له‌وانه‌ی ه زۆر مامۆستا حه‌ز بكات وانه‌ی 12بڵێته‌وه ،به پێچه‌وانه‌شه‌وه هه‌ندێك مامۆستاش هه‌یه قوتابی داوای ده‌كات». هه‌ندێك له خوێندكاران و مامۆستایانیش هۆكاری ناوبانگ په‌یداكردن به هۆی سه‌ره‌كی ئه‌و دیارده‌یه داده‌نێن، ئ���اواره م �ه‌ع��رووف ،مامۆستا له ئاماده‌یی ئه‌زمه‌ڕ له‌و باره‌یه‌وه ده‌ڵێت «من له ئاماده‌یی ئه‌زمه‌ڕی ك��وڕان میالكم ،چه‌ند قوتابیه‌ك ه��ات��وون ب���ۆالم ،م��ن ب��ۆخ��ۆم له خوێندنگه‌كه 10و 11م الیه ،چه‌ند قوتابیه‌ك هاتوون بۆالم وتوویانه تۆ وانه‌ی 12مان پێبڵێره‌وه ،وتوومه من بۆم نیی ه داوای 12بكه‌م ئه‌وه ئیشی ئیداره‌یه ،ئیداره چیم پێبڵێت ئه‌وه ده‌كه‌م ،چه‌ند قوتابييه‌كی تر هاتوون بۆالم پێیان وتووم ئه‌گه‌ر تۆ وانه‌مان پێناڵێیته‌وه با بۆ وانه‌ی تایبه‌تی بێین بۆ الی ،تۆ ئه‌گه‌ر ده‌شزانی تۆ پێامن ده‌ڵێته‌وه له خوێندنگه با ئه‌و پاره‌یه خه‌رج نه‌كه‌ین ،ئه‌گه‌ر له خوێندنگه پێامن ناڵێیته‌وه ئینجا بابێین بۆ وانه‌ی تایبه‌تی بۆالی تۆ». ب �ه‌اڵم مامۆستایه‌كی دیكه‌ی
کەیەکى دەنگداندا .فۆتۆگراف :گۆران عوسامن
ئاماده‌یی به‌ومه‌رجه قسه‌ی بۆ كردین ك ه ناوی باڵو نه‌كرێته‌وه ،ئه‌و مامۆستایه ئه‌و دیارده‌یه ده‌سه‌ملێنێت و ده‌ڵێت «یه‌كێك له‌الیه‌نه‌كان بۆ ناوبانگ په‌یداكردنه ،نه‌ك له‌به‌ر خاتری وانه تایبه‌تییه‌كه به ته‌نها، خۆ له‌وانه‌یه ئ �ه‌وه‌ش هۆكارێك بێت،
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی خاوه‌نی بودجه‌یه‌كی زه‌به‌الح ،كه‌چی تا ئێستاش مزگه‌وته‌كانی ئه‌م هه‌رێمه له‌الیه‌ن خێرخوازانه‌وه دروست ده‌كرێن و حكومه‌تیش به ده‌گمه‌ن پار ه بۆ دروستكردنی مزگه‌وت سه‌رف بكات ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ب ه كۆمه‌ڵێك مه‌رجی زۆر قورس ڕێگرییان بۆ دروستكردنی مزگه‌وته‌كان له‌الیه‌ن خێرخوازانه‌و ه هێناوه‌ت ه گۆڕێ. زۆربه‌ی مزگه‌وته‌كان له‌الیه‌ن خێرخوازانه‌وه دروست ده‌كرێن ،نه‌ك حكومه‌ت .فۆتۆگراف :سايتى رووبه‌ر
مزگه‌وته‌كانی كوردستان ،خزمه‌تی كه‌م و له‌مپه‌ری زۆر «له هه‌وڵی البردنی مه‌رجه قورسه‌كانی دروستكردنی مزگه‌وتداین»
په‌یجور :سه‌ید نامی ـ الوك عه‌بدوڵاڵ
یه‌كێك ل �ه گرفته‌كانی ب���ه‌رده‌م هاوواڵتییان بۆ بنیاتنانی مزگه‌وت، ته‌رخاننه‌كردنی زه‌وییه له كاتی ئیفرازی زه‌وییه‌كاندا له‌الیه‌ن شاره‌وانییه‌كانه‌وه، ل �ه‌و ب��اره‌ی �ه‌وه دك��ت��ۆر به‌شیر خه‌لیل ح���ه‌داد ،س �ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی ئ�ه‌وق��اف له په‌رله‌مانی كوردستان ،بۆ (به‌یان) ده‌ڵێت «به‌پێی رێنامییه‌كانی وه‌زاره‌تی شاره‌وانی و شاره‌وانییه‌كان ،كاتێك كه زه‌وی دابه‌شده‌كرێت ،له هه‌ر گه‌ڕەك و شوێنێك بۆ خانووی نیشتجێبوون، به‌دڵنیاییه‌وه له‌ناو ئ �ه‌م زه‌وییانه‌دا چه‌ند پارچه‌زه‌وییه‌ك ده‌بینیرێن بۆ خزمه‌تگوزارییه‌كان ،له‌وانه بۆ قوتابخانه، بنكه‌ی ته‌ندروستى ،مزگه‌وت ،باخچه‌ی ساوایان ،ئه‌وانه هه‌مووی له‌گه‌ڵدان، هیچ دابه‌شكردنێك به‌بێ خزمه‌تگوزاری ناكرێت ،بۆیه به‌پێی رێنامییه‌كان ئه‌وه‌ی ئاگاداربین ئه‌و سیستمه په‌یڕەو ده‌كرێت
و نه‌شامن زان��ی��وه له هیچ گه‌ڕەكێك شوێنی مزگه‌وت یاخود خزمه‌تگوزاری بۆ دابیننه‌كرابێت ،به‌اڵم له‌وانه‌یه دروست نه‌كرابێت ،چونكه ته‌نها ئه‌وه‌نده له‌سه‌ر شاره‌وانییه زه‌وییه‌كه دابین بكات، ب��ه‌اڵم ئیرت ئ��ه‌وه وه‌زاره‌ت���ی ئه‌وقاف، یان الیه‌نه‌كانی دیكه و خێرخوازه‌كه ه��ه‌ڵ��ده‌س��ت��ێ��ت ب��ه‌دروس��ت��ك��ردن��ی مزگه‌وته‌كان». هاوواڵتییان زۆرج��ار ئاماژە به‌وه ده‌كه‌ن له هیچ شوێنێك تا ئێمه فشار نه‌خه‌ینه س �ه‌ر ك��ارب�ه‌ده‌س��ت��ان ،زه‌وی بۆ مزگه‌وت دی��اری ناكه‌ن ،كاتێكیش زه‌وی��ی �ه‌ك دی��اری��ی ده‌ك���ه‌ن كۆمه‌ڵێك مه‌رجی زۆر قورس داده‌نێن ،تا نه‌توانین بیكه‌ینه‌وه .ل �ه‌و ب��اره‌ی �ه‌وه سه‌رۆكی لیژنه‌ی ئه‌وقاف له په‌رله‌مان ده‌ڵێت «وه‌زاره‌ت��ی شاره‌وانی مه‌رجی هه‌یه و وه‌زاره‌تی ئه‌وقافیش مه‌رجی خۆی هه‌یه بۆ دروستكردنی م��زگ�ه‌وت ،بڕیارمان داوه له په‌رله‌مانی كوردستان لیژنه‌ی ئه‌وقاف له‌گه‌ڵ لیژنه‌ی شاره‌وانییه‌كان پێكه‌وه كۆده‌بینه‌وه بۆ پێداچوونه‌وه به
مه‌رجه‌كانی دروستكردنی مزگه‌وتدا». ه��ه‌ر س��ه‌ب��اره‌ت ب��ه‌و مه‌رجان ه بیالل س��ول �هی�مان ،س �ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی خزمه‌تگوزارییه‌كانی ش��اره‌وان��ی و گواستنه‌وه و گه‌شتوگوزار له په‌رله‌مان، بۆ به‌یان جه‌ختی له‌و ڕاستییه كرده‌وه‌و وتی زۆر شتی له‌سه‌ر ناڵێم به‌اڵم ته‌نیا وتی «بڕیار وایه له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا س �ه‌ب��اره‌ت به ئ �ه‌و مه‌رجانه‌ی كه بۆ مزگه‌وت دروستكردن دانراون ،هه‌ردوو لیژنه‌ی شاره‌وانی و ئه‌وقاف له په‌رله‌مان دانیشتنێكی هاوبه‌ش بكه‌ین له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته ،بۆ ئه‌وی كه هه‌ندێك مه‌رجی قورس دانراوه بۆ دروستكردنی مزگه‌وت، ه �ه‌وڵ��ده‌ده‌ی��ن ئ �ه‌و م�ه‌رج�ه قورسانه الببه‌ین ،چونكه پێامن وایه ئه‌و مه‌رجانه زۆر مه‌نتقی نین ،ئێمه له‌سه‌ر دانانی ئه‌و مه‌رجه قورسانه جارێ هیچ ناڵێین تاكو بزانین بیانووی حكومه‌ت چییه بۆ دانانی ئه‌و مه‌رجه قورسانه». ئ����ه‌وه‌ی تێبینی ك����راوه به‌شی ه�����ه‌ره‌زۆری م��زگ �ه‌وت �ه‌ك��ان ل �ه‌الی �ه‌ن خێرخوازانی ده‌ره‌ك��ی و ناوه‌كییه‌وه
دروستكراون و حكومه‌تیش له‌وباره‌یه‌و ه ت��ه‌واو خه‌مساردبووه ،دكتۆر به‌شیر خه‌لیل ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی ئه‌وقاف ده‌ڵێت «حكومه‌ت بودجه بۆ وه‌زاره‌ت��ه‌ك��ان داده‌نێت ،ئه‌وه‌ی كه تایبه‌ته به‌و شته وه‌زاره‌تی ئه‌و قاف ،یان ده‌بێت وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف بودجه‌ی بۆته‌رخان بكات ،یان له بودجه‌ی په‌ره‌پێدانی پارێزگاكان، هه‌رچه‌نده له هه‌رێمه‌كه‌ی ئێمه‌دا تاكو ئێستا به‌ڕاستی ئه‌وه‌ی كه خێرخوازان و مسوڵامنان هه‌ستاون به‌دروستكردنی مزگه‌وت زیاتره ل �ه‌وه‌ی كه حكومه‌ت دروستی ك��ردووه ،به‌ڵێ به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌وه‌ی كه خێرخوازان دروستی ده‌كه‌ن، ی��اخ��ود ن��ۆژە‌ن��ی ده‌ك��ه‌ن��ه‌وه زی��ات��ره». ئالێره‌وه كێشه‌ی نێوان هاوواڵتییان و حكومه‌ت سه‌رهه‌ڵده‌دات ،كه خۆیان مزگه‌وتیش ده‌ك�ه‌ن�ه‌وه و حكومه‌تیش به مه‌رجی ته‌عجیزی كاره‌كانیان په‌ك ده‌خ���ات .س �ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی ئه‌وقاف به رۆژن��ام �هی به‌یان ده‌ڵێت «ڕاسته ئ�ه‌و مه‌رجانه‌ی له‌الیه‌ن ش��اره‌وان��ی و ئ �ه‌وق��اف �ه‌وه دان���راون و ه�ه‌م��وو شت
كێ براوه‌ی هه‌ڵبژاردنی داهاتووی كوردستان ده‌بێت؟ «ئه‌گه‌ر یه‌كێتی و پارتی به‌یه‌كه‌وه داببه‌زن ،كه‌مبوونه‌وه‌ی زیاتر له ده‌نگه‌كانیاندا ڕووده‌دات»
به‌سیستم و مه‌رج ده‌كرێت ،خۆ ناكرێت به هه‌ڕەمه‌كی هه‌موو شت دروس��ت بكرێت و فه‌وزایه‌ك بێت ،ئه‌وه‌ی ئێمه زانیبێتامن هه‌موو گه‌ڕەكێك پێویسته مزگه‌وتی هه‌بێت ،ئه‌گه‌ر كرا له‌شوێنێك، له ناوچه‌یه‌ك ،گه‌ڕەكێكی تازه دروستكراو زه‌وییه‌كان دابه‌شكرا بێ ئه‌وه‌ی زه‌وی مزگه‌وتی تێدابێت ،ئێمه قه‌بوڵناكه‌ین به هیچ شێوه‌یه‌ك ،ئه‌گه‌ر له هه‌رشوێنێك و گه‌ڕەكێك و ناوچه‌یه‌كی تازه زانیتان زه‌وی بۆ مزگه‌وت دانه‌نراوه ،ئێمه ئاگادار بكه‌نه‌وه تا به‌دواداچوونی بۆ بكه‌ین». ده‌رباره‌ی ڕێژەی ئه‌و مزگه‌وتانه‌ی كه حكومه‌ت دروستی ده‌كات ،وته‌بێژی وه‌زاره‌ت����ی ئ��ه‌وق��اف ،حاجی ب��ه‌رزان ئه‌وه‌ی بۆ به‌یان پشتڕاست كرده‌وه كه زیاتر خێرخوازان مزگه‌وته‌كان دروست ده‌ك���ه‌ن ،ئ �ه‌و ده‌ڵێت «ل �ه وه‌زاره‌ت���ی ئه‌وقاف پرۆژە‌یه‌ك هه‌یه بۆ دروستكردنی م��زگ��ه‌وت ،ل �ه دوو ب��ه‌ش پێكدێت، به‌شێكیان زۆربه‌ی مزگه‌وته‌كان له‌الیه‌ن خێرخوازانه‌وه دروست ده‌كرێن ،ئه‌وانه وه‌زاره‌ت هیچ پ��اره‌ی�ه‌ك��ی ب��ۆ خ�ه‌رج
په‌یجور :عه‌بدوڵاڵ حه‌وێز
له‌ماوه‌ی سێ ساڵی ڕاب��وردوودا، چه‌ندین گۆڕانكاريی گه‌وره كوردستان و ناوچه‌كه‌ی گرتووه‌ته‌وه ،كه كاریگه‌ری گ���ه‌وره‌ی ل �ه‌س �ه‌ر ژی��ان��ی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی كوردستان هه‌بووه ،له په‌راوێزی ئه‌م گۆڕانكارییانه‌دا ،پرسیاره سه‌ره‌كییه‌كه ئه‌وه‌یه ،كێ ده‌توانێت ئه‌م گۆڕانكارییانه بقۆزێته‌وه و له هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا كورسییه‌كانی له په‌رله‌مان زیاد بكات؟ عه‌لی كه‌ریم ،سه‌رۆكی ئینستیوتی ك��وردس��ت��ان ب��ۆ مافه‌كانی م��رۆڤ و چ��اودێ��ری سیاسی ،پێی وای �ه ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنێكی بێگه‌رد به‌ڕێوه بچێت، ئ�هوا ده‌نگی ئۆپۆزسیۆن به تایبه‌ت هه‌ریه‌ك له گۆڕان و یه‌كگرتوو ،زیاد
ناكات ،به‌ڵكو خێرخواز له‌سه‌ر ئه‌ركی پیرۆزی خۆی ئه‌و كاره ده‌كات ،حاڵه‌تی دووه‌میش ئه‌و مزگه‌وتانه‌ی پێویستیان به نۆژە‌نكردنه‌وه و كه‌لوپه‌ل هه‌یه له بودجه‌ی وه‌زاره‌ت��ی ئه‌وقاف پ��اره‌ی بۆ ته‌رخان ده‌كرێت بۆ كه‌موكووڕییه‌كان و دروستكردن و نۆژە‌نكردنه‌وه‌ی ئه‌و مزگه‌وتانه ،هه‌ندێك له خێرخوازان ن��ات��وان��ن م��زگ�ه‌وت�ه‌ك�ه ت���ه‌واو بكه‌ن، ئێمه هه‌ڵده‌ستین به ت �ه‌واو كردنیان. به‌گشتییش تا ئێستا 3568مزگه‌وت دروستكراون ،كه زۆرترینیان خێرخوازان دروستییان ك���ردوون ،ئه‌مساڵ 100 مزگه‌وت دروستكراوه ،به‌پێی پێویست، ساڵ هه‌یه له‌سه‌دا هه‌شتای خێرخواز مزگه‌وت دروستده‌كات ،ساڵیش هه‌یه له‌سه‌دا شه‌ست حكومه‌ت دروستیان ده‌كات ،واته به‌پێی ساڵ و وه‌زعه‌كه‌یه، ساڵیش ه �ه‌ب��ووه داوای بودجه‌مان كردووه بۆ دروستكردنی مزگه‌وت هه‌ر ڕەزامه‌ندییه‌كه‌شی ن�ه‌ه��ات��ووه‌ت�ه‌وه، بۆیه ئه‌و بابه‌ته له‌سه‌ر باری داراییامن ده‌مێنێته‌وه».
دەنگدەران لە کاىت دۆزینەوەى ناوەکانیان لە بەردەم بنک
9 ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
ئێوارەی غەمبار ،ئێوارەی دڵشکان نیشان مەوال
فۆتۆگراف :گۆران عوسامن
ب��ە ئ��اس��ت��ەم گ��وێ��ت لە هەناسەی ئامادەبووان دەبوو، ئ��ەوک��ات��ەی غەمبار شیعر دەخوێنێتەوە حەزدەکەیت پڕبیت لە هەستی بیسنت،
لەگەڵ غەمباردا بێزار نابیت لە سەفەر لە تەنیشت شیعردا ،ئ��ەوان��ەی بە بۆ گوێگرتن لە جەمال هاتبوون و لە بەر نەبوونی جێگا بە دڵشکاوی گەڕانەوە، چەند هێندەی میوانەکانی ناو هۆڵەکە ب��وون کە لە ب��ەر بچوکی هۆڵەکە لە سەر ئەرزەکە دانیشتبوون و سەفەر بۆ دونیا پایزییەکەی ئەو بکەن و گوێ لە
دەنگی گیتارەکەی کالرا بگرن و بۆن بە کۆاڵنەکانی کۆپنهانگەوە بکەن. جەمال غەمبار لە بەرایی کۆڕەکەیدا داوای لێبووردنی لە ئامادەبووان کرد کە شوێنەکە بچوکەو ناتوانن بە ئیرساحەت دانیشن و ئەو هاوڕێیانەشی لە دەرەوە بە نائومێدیەوە دەگەرێنەوە ،ئەو وتی ویستامن جێگەکە فراوانرت بێت ،ویستامن
ت��ەالری هونەر بگرن ،بەاڵم داوای پارەیەکی زۆریان کرد کە لە توانای ئێمەدا نەبوو. ئێوارەی دوێنێ ٢٠١٢-١٠-٢٢لە ت��ەالری هۆڵی رۆشنبیری کۆڕێکی شیعری بەناونیشانی (نامبینی چۆن پایز دەمبەوە) بەڕێوەچوو.
یاسین مه‌جید خه‌ته‌كه‌ی فرۆشتووه!! ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د ره‌شید یاسین مه‌جید ك ه ئه‌ندامی لیستی ده‌وڵه‌تی یاسای ه ل ه پ هرله‌مانی عێراق و كه‌سایه‌تییه‌كی نزیك ه ل ه نوری مالیكی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ،هه‌فته‌ی رابردوو ل ه لێدوانێكیدا، مه‌سعود به‌رزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستانی به مه‌ترسی بۆ سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی عێراق وه‌سف كرد. ئه‌و لێدوانه‌ی یاسین مه‌جید ناڕ‌ەزایی توندی به‌شێك ل ه نێوه‌نده
«گێزەر» بۆ درێژکردنەوەی قژی خامنان
سیاسییه‌كانی كوردستان و لیستی عێراقیه‌شی لێكه‌وته‌وه ،ته‌نانه‌ت خودی سه‌رۆك كۆماری ع��ێ�راق ڕەخ��ن �هی ل � ه لێدوانه‌كانی ئه‌و پ هرلهمانتاره گرت و داوای كرد ڕێگ ه له‌و جۆره لێدوانان ه بگیرێت. (به‌یان) بۆ زانینی هه‌ڵوێستی پ هرله‌مانتار یاسین مه‌جید ،چه‌ند جارێك په‌یوه‌ندی به ژماره مۆبایله‌كه‌یه‌و ه كرد ،ئه‌و ژماره مۆبایله‌ی ك ه ل ه پوخته‌ی ژیاننام ه و زانیارییه‌كانی ،له
په‌یجی تایبه‌تی خۆی دایناو ه ل ه ئه‌نجومه‌نی نوێن هرانی عێراق ،ك ه بۆ ئه‌ندامانی كوتله سیاسییه‌كانی نێو پ هرله‌مان ته‌رخان كراوه. دواتر و پاش ناردنی كورته‌نامه‌یه‌ك و خۆناساندن ب ه خاوه‌نی ئه‌و ژماره مۆبایله، بابایه‌كی عه‌ره‌ب وه‌اڵمی دایه‌و ه ك ه «ڕاسته ئه‌م ه ژم��اره‌ی مۆبایلی پ هرله‌مانتار یاسین مه‌جید بووه ،به‌اڵم ماوه‌یه‌ك ه ئه‌و پ هرلهمانتاره خه‌ته‌كه‌ی فرۆشتوو ه و منیش كڕیو‌مه‌ته‌وه»!
ئه‌و كابرا عه‌ره‌ب ه ئاماده‌نه‌بوو له‌و ه زیاتر زانیاری بدا ،ك ه چۆن و كه‌ی و ب ه چ شێوه‌یه‌ك یاسین مه‌جیدی پ هرله‌مانتار ئه‌و خه‌ته‌ی فرۆشتووه ،ك ه هێشتا ل ه په‌یجی تایبه‌تی پ هرله‌مانی عێراق ئه‌و ژماره ب ه ناوی ئه‌و پ هرله‌مانتاره‌وه‌یه؟!
ساڵێك تیایدا ( )18كاتژمێره
هه‌ساره‌یه‌كی ئه‌ڵامساویی دۆزرایەوە و :جهانگیر ئه‌حمه‌د
ئا :ئیامن ناصح ئیدی تەندروستی و گرنگیپێدان و درێژکردنەوەی قژت لە دەستی خۆتدایە. پێداویستییەکان: دوو گێزەری مامناوەند یەک هێلکە سێ پەرداخ ئاو ئامادەکردن و بەکارهێنان: سەرەتا گێزەرەکە لە ڕنە بدە.. سێ پ��ەرداخ��ە ئ��اوەک��ە بکوڵێنە.. گێزەرەکە لەگەڵ ئ��اوە کواڵوەکە تێکەڵ بکە ..نزیکەی ٣٠-٢٥دەقیقە ئاوەکە بکوڵێنە ،لە پاشاندا ئاوەکە بپاڵێوە و هێلکەکەشی تێکەڵ بکە.. ئێستا ماسکەکەمان ئامادەیە. گیراوەکە بە باشی دەدەین لە
جه‌ژن گۆشتی برژاو بخۆن نه‌ك كواڵو! ل ه جه‌ژنی قورباندا هاوواڵتیان زیاتر ل ه ه�ه‌ر كاتێكی دیکە گۆشتی سوور ده‌خ��ۆن ،به‌و هۆیه‌شه‌و ه دكتۆر مه‌دحه‌ت شافیعی ،پسپۆڕی مه‌ناع ه و رۆماتیزم ل ه زانكۆی «عه‌ین شه‌مس»ی میرس هاوواڵتیانی له‌و ه ئاگادار كرده‌وه ك ه كواڵندنی گۆشت ب ه پله‌یه‌كی گه‌رمی ب �ه‌رز ،ده‌بێت ه هۆی ئ �ه‌وه‌ی گۆشته‌كه م��ادده‌ی�ه‌ك��ی كیمیایی ده‌رب���دات كه مه‌ترسی تووشبوون ب ه شێرپه‌نجه‌ی هه‌یه .هه‌ربۆی ه ئه‌و پزیشك ه پسپۆڕە رایگه‌یاند ب��رژان��دن��ی گۆشته‌ك ه به شێوه‌یه‌كی گونجاو زۆر سه‌المه‌ترت ه بۆ مرۆڤ وه‌ك ل ه كواڵندنی. ئا :الس هه‌ورامی
قژەکەمان و نزیکەی کاتژمێرێک بۆ کاتژمێر و نیوێک بە شێوەیەکی بازنەیی بە قژەکەوە دەیهێڵینەوە ..لە کۆتاییدا بە ئاوێکی شلەتێن و بە شامپۆ جوان
قژەکە دەشۆین. ئەم ماسکە بۆ هەموو جۆرێکی ق��ژ دەگ��ون��ج��ێ��ت و دەت��وان��رێ��ت هەفتەی جارێک بەکاربهێرنێت.
زان���ای���ان���ی گ���ه‌ردوون���ن���اس هه‌ساره‌یه‌كیان دۆزی��ی��ه‌وه ك�ه له قه‌باره‌دا دوو ئه‌وه‌نده‌ی هه‌ساره‌ی زه‌وی ده‌بێت و پێكهاته سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ئه‌ڵامسه و به ده‌وری ئه‌ستێره‌یه‌كیشدا ده‌خولێته‌وه كه ده‌توانرێت به چاو ببیرنێت. ئه‌م هه‌ساره به‌ردینه‌ی ك ه زاناكان ناوی (كانكری)55یان لێناوه ،له دووری ( )40ساڵی ڕووناكییه‌وه به ده‌وری ئه‌ستێره‌یه‌كدا ده‌خولێته‌وه كه وه‌كو خۆر وایه (ساڵی رووناكی ئه‌و ماوه‌یه‌یه ك �ه ڕوون��اك��ی ل �ه م���اوه‌ی ساڵێكدا
ئەو وێنانەى جیهانیان گۆڕى
ده‌یبڕێت ك ه به نزیكه‌ی ( )9.46تریلیۆن كیلۆمه‌تر مه‌زه‌ند ه كراوه) .ئه‌و هه‌ساره نوێیه له كۆمه‌ڵه‌ی (الرسگان)ندایه و به خێراییه‌كی ئه‌وه‌ند ه زۆر ده‌خولێته‌و ه كه ساڵێك تیایدا ته‌نها ( )18كاتژمێره ،به‌پێی ئه‌ژمارده‌كانی سه‌ر زه‌وی. ئه‌و هه‌ساره نوێی ه له الیه‌ن تیمێكی لێكۆڵینه‌وه‌ی (ئه‌مریكی -فه‌ڕە‌نسی) یه‌وه دۆزراوه‌ته‌وه ،ئه‌وه‌ی ئه‌م هه‌ساره‌یه جیا ده‌كاته‌و ه ئه‌وه‌ی ه پله‌یه‌كی گه‌رمی زۆر ب �ه‌رزی هه‌یه كه ده‌گاته ()2148 پله‌ی سه‌دیی. نیكۆ مادهو سۆدهان توێژە‌ر له
زانكۆی (یێڵ) كه وابڕیاره ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌كه‌ی له باڵوكراوه‌ی «فیزیای گه‌ردوونی»دا باڵو بكاته‌وه ،رایگه‌یاند «سه‌رڕووی ئه‌م هه‌ساره‌یه به گرافێت و ئه‌ڵامس داپ��ۆرشاوه نه‌ك به ئاو و گرانێت» .هه‌ر به‌پێی توێژینه‌وه‌كه، به الیه‌نی ك �ه‌م �ه‌وه سێیه‌كی ئه‌و هه‌ساره‌یه له ئه‌ڵامس پێكهاتووه. شایانی باسه پێشرتیش هه‌ساره‌ی وا دۆزراون���ه‌ت���ه‌وه ك� ه ئه‌ڵامسیان ت��ێ��داب��ووه ،ب��ه‌اڵم ی�ه‌ك�ه‌م ج��اره له ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زۆر ورد و هه‌مه‌الیه‌نه‌دا هه‌ساره‌ی له‌م شێوه‌یه بدۆزرێته‌وه. سه‌رچاوه: رۆژنامه‌ی (الرشق االوسط)، .2012/10/22
زانای گاڵته‌جاڕ 1951 - ئا :شه‌تاو پێنجوێنی
ره‌ن��گ��ه واب��زان��ی��ن زان����ا و كه‌سایه‌تییه گه‌وره‌كانی ناو مێژوو هه‌میشه س�ه‌رق��اڵ��ن و هه‌رگیز ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌یان نییه كه له‌گه‌ڵ خه‌ڵك و له ناو ژیانیاندا گاڵته و قۆشمه‌یی بكه‌ن ،ب��ه‌اڵم وێنه‌ی ئ�ه‌م��ج��اره ئ��ه‌و راستییه ب��ه‌درۆ ده‌خاته‌وه و پێامن ده‌ڵێ زاناكان له خه‌ڵكی ئاسایی گاڵته‌كردنیان پێخۆشرته. كه‌سایه‌تی ناو وێنه‌ی ئه‌مجاره جیهان و م��ێ��ژووی مرۆڤایه‌تی گۆڕی ،ئه‌نیشتاین به هه‌وڵه‌كانی
له بواری فیزیا و میكانیكی كوانتۆم مێژووی گۆڕی .چی وایكرد له ناو ئه‌و وێنانه‌ی كه ئه‌نیشتاین هه‌یەتی و گرتوونی ،ته‌نیا ئه‌مه‌یان ناوبانگی جیهانی ده‌ربكات؟ ئ �ه‌ن��ی��ش��ت��ای��ن ل���ه ج��ه‌ژن��ی له‌دایكبوونی 72ساڵه‌یی خۆیدا، له زانكۆی پرینسۆن ئه‌گه‌ڕایه‌وه كه به رێكه‌وت میدیاكاره‌كان ده‌وره‌ی ده‌ده‌ن و به‌جێی ب���زه‌ی سه‌ر لێوه‌كانی ،زمانی له زاری ده‌هێنێته ده‌ر و سه‌رنجی هه‌واڵنێران و خه‌ڵكی بۆالی خۆی راده‌كێشێ.
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
یانه‌ی سلێمانی به یه‌ك ملیار دیناره‌كه‌ی عیماد ئه‌حمه‌ده‌و‌ه چی بۆ ده‌كرێت؟ ئه‌رده‌اڵن موحه‌ممه‌د یانه‌ی سلێامنی پ��اش ئ�ه‌وه‌ی چه‌ند وه‌رزێك به قه‌یرانێكی گه‌وره‌دا تێپه‌ڕی و له خولی كوردستاندا دابه‌زی بۆ ڕیزی یانه پله یه‌كه‌كان و له خولی عێراقیشدا به‌هۆی بێتوانایی له به‌شداریی كردن له خولی بژارده‌دا پاشه‌كشه‌ی كرد ،كه هۆكاری سه‌ره‌كی ئه‌م قه‌یرانانه‌یش كێشه‌ی دارایی بوو، ب�ه‌اڵم وه‌رزی راب��ردوو سلێامنی له خولی نایابه‌وه توانی له سه‌رەتاوه ده‌ستپێبكاته‌وه و پ��اش ئ��ه‌وه‌ی توانیشی ببێته پاڵه‌وانی خولی نایاب، سه‌ركه‌وته‌وه و بۆ خولی بژارده ،دوای سه‌ركه‌وتنیشی تا ئێستا سلێامنی ب��ڕی ی �ه‌ك ملیار دۆالری له‌الیه‌ن عیامد ئه‌حمه‌دی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ته‌وه پ��ێ��دراوه ،له كاتێكدا پێشرت یانه‌ی سلێامنی مه‌حروم بوو له زۆرێك له یارمه‌تییه‌كان به‌هۆی كێشه سیاسییه‌كان و ملمالنه‌ی به‌رپرسانی نێوخۆی سلێامنی.
س�ه‌ب��اره‌ت به‌ئاستی تیپه‌كه‌ی له خولی پله ی�ه‌ك و پله‌نایابی عێراقدا خ���ه‌رسه‌و گ���ورون راه��ێ��ن �ه‌ری یانه‌ی سلێامنی رایگه‌یاند تیپه‌كه‌مان له خولی پله‌یه‌كدا ئاستێكی مام ناوه‌ندی هه‌بوو، به‌اڵم له‌خۆبوردوویی یاریزانه‌كان و یه‌ك دل َ‌و یه‌ك ریزی یاریزانه‌كان وایكرد كه ئێمه سه‌ركه‌وینه‌وه بۆ ریزی خولی نایابی عێراق ،بێگومان خولی نایابی عێراقیش له چاو سااڵنی رابردوی پێشكه‌توو تره، یانه‌كانیش یاریزانی پیشه‌گه‌ری باشیان هێناوه‌ته تیپه‌كانیانه‌وه ،له‌گه‌ڵ یاریزانه به‌تواناكانی ناو عێراق كه‌مبونه‌وه‌ی یانه‌كانیش بۆ 18یانه وای��ك��ردووه كه یانه‌كان باشرتین یاریزانه‌كان كۆبكه‌نه‌وه، ب��ۆی�ه ئ �ه‌رك��ی ئێمه زۆر ق��ورس �ه له خوله‌كه‌دا». ئ���ه‌م راه��ێ��ن��ه‌ره وت��ی��ش��ی :ئ �ه‌و یاریزانانه‌ی كه هێناومانن ئاستیان زۆرب��اش��ه ،ته‌نها گۆڵچی نه‌بێت كه ش��ارهزای��ی كه‌مه ،دڵنیام تیپه‌كه‌مان ئه‌نجامی باش به‌ده‌ست دێنێت ،به‌اڵم
خۆی ده‌ڕوات به‌اڵم كاسیاس نافرۆشێت جۆزێ مۆرینۆى راهێنه‌ری یانه‌ی ریاڵ مه‌درید ئاشكرای ده‌كات كه هه‌رگیز بیر له فرۆشتنی كاسیاس ناكاته‌وه و نه‌شیویستووه ئه‌و كاره بكات. مۆرینۆ له لێدوانێكیدا بۆ پێگه‌ی ئینته‌ر ئۆكۆنۆمیا ئاشكرای كرد كه رۆیشتنی خۆی له یانه‌ی ریاڵ مه‌درید پێ ئاسانرته وه‌ك له فرۆشتنی كاسیاس كه گۆڵچی یه‌كه‌می تیپه‌كه و كه‌سایه‌تی یه‌كه‌می یانه‌كه‌یشه. پێگه‌كه ده‌ڵێت هه‌رگیز كاسیاس و مۆرینۆ رووب��ه‌ڕووی یه‌ك ناوه‌سنت ،به‌اڵم فرۆشتنی كاسیاس له‌الین مۆرینۆوه كارێكی مه‌حاڵه هه‌روه‌ك خۆی ده‌ڵێت.
ته‌نها پێویستامن به‌چه‌ند یارییه‌ك ه راهێنانی زیاتره بۆ خۆ گونجاندنی زیاتری یاریزانه‌كان ،له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌موو عێراق ده‌زانێت ئێمه به‌بۆنه‌ی دره‌نگ ته‌واو بوونی خولی پله یه‌كی عێراقه‌وه فریای خۆئاماده‌كردن‌و كه‌مپی مه‌شق‌و راهێنان نه‌كه‌وتوین ،بۆیه له‌داهاتوودا ده‌توانین ق�ه‌ره‌ب��ووی بكه‌ینه‌وه ،دۆڕاندنیشامن له‌یه‌كه‌م یاری خوله‌كه‌دا به‌هۆی هه‌ڵه‌ی گۆڵچییه‌كه‌مانه‌وه‌بوو ،به‌اڵم له‌سه‌دا 70 له‌رووی هونه‌ری و هه‌موو رووییه‌كه‌وه له یاریزانه‌كان رازی بووم». له‌الی خۆیه‌وه سه‌اڵح موحه‌ممه‌د كه‌ریم ئه‌ندامی ده‌سته‌ی كارگێڕی یانه‌ی سلێامنی سه‌باره‌ت به چۆنیه‌ىت هێنانی یاریزانان بۆ تیپه‌كه‌ی‌و له‌سه‌ر چ بنه‌مایه به‌مشێوه‌یه بە رۆژنامه‌ی‌به‌یانی راگه‌یاند: «ئێمه چه‌ند هۆكارێكامن دانا بۆ هێنانی یاریزان بۆ تیپه‌كه ،یه‌كێك له‌وانه به‌پێی پێویستی ئه‌و یاریزانانه‌ی كه راهێنه‌ری تیپه‌كه پێویستی ب��وو له هێڵه‌كانی ت��ی��پ��ه‌ك��ه‌دا كه
چه‌ند ناوێكامن ده‌س��ت نیشانكرد، هێنامان هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ به‌ڕێوبه‌ری چه‌ند یاریزانێكی هه‌ڵبژارده‌ی سوریا كه له‌سوریا ی��اری ناكه‌ن گه‌یشتینه رێكه‌وتن». ئاماژەی به‌وه‌شدا» ئێمه له ئاستی یاریزانه سوریه‌كان رازین له‌گه‌ڵ چه‌ند یاریزانێكی پێشووی هه‌ڵبژارده‌ی عێراق كه ئاستێكی باشیان هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ندێ یاریزان ئاستیان زۆر باش نیه ،هه‌ندێكیان له‌یانه‌كانی خولی ب���ژارده‌ی عێراقدا یارییان كردبوو بۆیه هۆكاری سه‌ره‌كی ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی كه ئێمه دره‌نگ خۆمان بۆ خولی نایابی ئاماده كرد ،بۆیه زۆربه‌ی یانه‌كانی تری خوله‌كه بۆندیان له‌گه‌ڵ یاریزانه باشه‌كانی عێراقدا كردبوو كه‌مپی راهێنانیان ئه‌نجامدابوو ،بۆیه ئه‌م خاڵه‌ی باسم كرد ئێمه‌ی زۆر دواخست». یه‌كێكیرت ل��ه خ��اڵ �ه گرنگه‌كان دواكه‌وتنی ئه‌و پاره‌یه بوو كه عیامد ئه‌حمەد بۆی دابین كردبووین،
دی رۆسی بۆ فرۆشنت نییه
یانه‌ی رۆما دووپاتی ده‌كاته‌و ه ك ه ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك نایه‌وێت دی رۆسی بفرۆشێت ،هه‌رچه‌ند ه نرخی ئه‌و بۆندان ه گه‌وه‌ربێت ك ه پێشكه‌شی ده‌كرێت بۆ كڕینی ئه‌و یاریزانه. فرانكۆ پاالردینی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ل ه یانه‌ی رۆما وتی دی رۆسی بۆ فرۆشنت نیی ه و ل ه داهاتوویشیدا هه‌ر بۆ رۆما یاری ده‌كات ،ئه‌وه‌یش وه‌ك وه‌اڵمێك بۆ هه‌وڵ ه به‌رده‌وامه‌كانی مانچسته‌ر سیتی ك ه ده‌یانه‌وێت ئه‌و یاریزان ه ته‌مه‌ن 29ساڵیی ه ببه‌ن ه ڕیزه‌كانیانه‌وه. دی رۆسی گرێبه‌سته‌كه‌ی تا ساڵی 2017ل ه گه‌ڵ رۆما به‌رده‌وام ده‌بێت، به‌اڵم ئێستا راگه‌یاندنه‌كان ئاماژ ە به‌و ه ده‌ده‌ن ك ه كێشه‌ی له‌گه‌ڵ زیامنی راهێنه‌ری یانه‌كه‌دا هه‌یه.
ئێمه‌ش نه‌مانویست بۆنده‌كان بكه‌ین تا پاره‌كه‌مان بۆ دێت ،یاریزانیش مافی خۆیه‌تی داوای حه‌قی خۆی بكات ،به‌اڵم تا ئێستا بیرمان له‌وه نه‌كردۆته‌وه بیر له هێنانی یاریزانی ئه‌فریقی بكه‌ینه‌وه، له‌به‌رئه‌وه‌ی هێنانی ئه‌و یاریزانانه هه‌روا گاڵته نییه بۆ یانه‌ی سلێامنی. له ربه‌رامبه‌ریشدا ئه‌یوب عه‌زیز به‌رپرسی دارایی و سه‌رپه‌رشتیاری تۆپی پێی یانه‌ی سلێامنی سه‌باره‌ت به بۆندی یاریزانانی تیپه‌كه‌ی و هێنانی یاریزانی تر بۆ تیپه‌كه رایگه‌یاند «ئه‌مساڵ 15بۆ 16یاریزامنان هێناوه به‌یاریزانه‌كانی واڵتی عێراق و سێ یاریزانی پیشه‌گه‌ری واڵتی سووریاوه ،كه بڕی سه‌رجه‌م بۆنده‌كان به‌بێ بۆندی ده‌سته‌ی راهێنه‌ران ده‌گاته 1ملیار دینار ،و بڕی قیستی یه‌كه‌می مووچه‌ی یاریزانه‌كامنان داوه كه ده‌كاته 480ملیۆن دینار بۆیه تا ته‌واوبوونی قۆناغی یه‌كه‌م یاریزانی تر ناهێنین».
سه‌رپه‌رشتیاره‌كه‌ی تۆپی پێی یانه‌ی سلێامنی راشیگه‌یاند :ئێمه ئێستا له‌سه‌ر ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ی كه دامانناوه له‌سه‌ر هێنانی ئه‌و یاریزانانه ك �ه جێگری س��ه‌رۆك��ی حكومه‌ت یاریمه‌تیداوین ده‌ڕۆین ،چونكه پێشرت به‌ڵینی پێدابووین كه یاریمه‌تیامن بدات ،ئێمه‌ش له‌سه‌ر به‌ڵێنه‌كانی ئه‌و ده‌ڕۆی��ن ،دوای ته‌واوبوونی قۆناغی دووه‌میش قیستی دووه‌م��ی پاره‌كه وه‌رده‌گرین كه بۆی داین كردووین». ن��اوب��راو ئ��ام��اژە‌ی ب �ه‌وه‌ش��دا «پێده‌چێت ب��ۆ داه��ات��وو كێشه‌ی م��ووچ�هی یاریزانه‌كامنان هه‌بێت بۆ سه‌رجه‌م تیپه‌كانی تری یانه‌كه، له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌مه‌ودوا ته‌نها مووچه‌ی سه‌رجه‌م یاریزان و تیپه‌كانی یانه‌ی سلێامنی ده‌گاته 75بۆ 85ملیۆن دینار».
نادال 2013ده‌گه‌ڕێته‌وه رافائێل نادالی ئیسپانی هه‌وڵی ئه‌وه‌ده‌دات ل ه رێگ ه ی پاڵه‌وانێتی كراو ه ی ئوسرتالیاوە بگه‌ڕێته‌و ه بۆ یاریكردن‌و ناوبراو تا مانگی كانونی دووه‌می ساڵی داهاتوو به‌شداری هیچ پاڵه‌وانێتییه‌ك ناكات. ئه‌و یاریزان ه ك ه ل ه پاڵه‌وانێتی ویمبڵدۆنه‌و ه به‌هۆی پێكانێكه‌وه له ئه‌ژنۆیدا به‌شداری هیچ پاڵه‌وانێتییه‌كی نه‌كردووه‌و له‌میان هی چاوپێكه‌وتنێكیدا نادال ئاشكرای كرد ك ه به‌ره‌و چاكبووه‌نه‌و ه ده‌چێت ل ه پێكانه‌كه‌ی به‌اڵم وه‌ك پێویست نیی ه‌و بۆی ه هه‌وڵی ئه‌و ه نادات ئه‌م وه‌رز‌ه به‌شداری پاڵه‌وانێتییه‌كان بكات ،به‌ڵكو خۆی بۆ وه‌رزی داهاتوو ئاماد ه ده‌كات بۆ ئه‌و ه ی ب ه به‌رزترین ئاسته‌و ه بگه‌ڕێته‌وه.
11 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
ل ه گونده‌و‌ه هاتبووم و شارییه‌كان گاڵته‌یان پێده‌كردم! چیرۆكی خوێندكارێك له دووڕیانی شكست و سه‌ركه‌وتندا
داڕشتنه‌وه‌ی :ئاراس ڕەفیق له ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی ڕابوردوودا م��ی��ری��ی ب��ڕی��اری��دا قوتابخانه‌یه‌ك له‌گونده‌كه‌ماندا بكاته‌وه ،كه ده‌كه‌وێته ناوچه‌یه‌كی شاخاوی له هه‌وراماندا، ك �ه دیمه‌نێكی ج���وان و دڵڕفێنی هه‌یه ،یه‌كه‌مجاربوو قوتابخانه‌مان ب��ۆ ب��ك��رێ��ت �ه‌وه ،ه��اوك��ات خه‌ڵكی گونده‌كه‌مان بڕیاریاندا كه منداڵه‌كانیان بنێرن بۆ خوێندن ،منیش یه‌كێك بووم له‌و پۆله قوتابیيه‌ی كه بۆ یه‌كه‌مین جار خراینه به‌رخوێندن ،قوتابخانه‌كه‌مان
تا پۆلی شه‌شه‌می سه‌ره‌تایی تیادا ده‌خ��وێ��ن��درا ،دوات���ر ئ���ه‌وه‌ی شه‌شی ت�ه‌واو ده‌ك��رد ده‌نێردرا بۆ هه‌ڵه‌بجه، یان بۆ سلێامنی ،ئه‌وه‌ی له‌توانایدابوایه درێژەی به‌خوێندن ده‌دا. م��ن یه‌كێك ب��ووم ل�ه قوتابیيه زیره‌كه‌كان ،هه‌موو ساڵێك به یه‌كه‌م ده‌رده‌چ��ووم ،له‌به‌رئه‌وه مامۆستاكان گرنگی زی��ات��ری��ان پ��ێ��ده‌دام ،كاتێك پۆلی شه‌شم ت�ه‌واوك��رد ،مامۆستاكان هه‌وڵیاندا باوكم ڕازی بكه‌ن مبنێرێت بۆ سلێامنی ،چونكه له‌و سه‌رده‌مه‌دا زۆر گران بوو منداڵێك له‌و ته‌مه‌نه‌دا له كه‌سوكاری دووربخرێته‌وه ،دواجار
باوكم ڕەزامه‌ندی ده‌ربڕی كه مبنێرێت بۆ خوێندن ،ئ�ه‌و ڕۆژەی كه‌ومته‌ڕێ دای��ك��م ب���ه‌ده‌م گ��ری��ان �ه‌وه هه‌موو پێداویستییه‌كانی بۆ كۆكردمه‌وه و به‌ڕێ كه‌وتم بۆ سلێامنی. هه‌ندێك له هاوڕێكانم چوون ب��ۆ هه‌ڵه‌بجه ،ته‌نها م��ن چ��ووم بۆ سلێامنی ،هه‌ستم به غه‌ریبيیه‌كی زۆر ده‌كرد ،یه‌كه‌م جارم بوو به‌وشێوه‌یه له كه‌سوكارم دووربكه‌ومه‌وه ،سه‌رباری ئ���ه‌وه‌ش ن �ه‌م��ده‌زان��ی ب�ه ش��ێ��وه‌زاری سۆرانی جوان قسه بكه‌م ،نه ئه‌وان له من تێده‌گه‌ییشنت ،نه‌منیش له‌وان، یه‌كه‌م ڕۆژ كه چوومه پۆله‌وه مۆركی
كولتووری لۆكاڵی هه‌ورامانم له‌خۆمدا به‌رجه‌سته كردبوو ،شاڵێكی مه‌ره‌ز و كوڵه‌باڵێك و جووتێ كاڵشم له‌پێكردبوو، ه �ه‌روه‌ه��ا پشتوێنێكی هه‌جیجییم به‌ستبوو ،هه‌موو قوتابییه‌كان سه‌یریان ده‌ك��ردم ،كاتێك مامۆستا زه‌نگی لێدا هه‌موومان چووینه ده‌ره‌وه ،زۆربه‌ی قوتابییه‌كانی سلێامنی ئ�ه‌وك��ات له ن �ه‌وه‌ی بابانی و به‌گزاده‌كان بوون، ه �ه‌م��ووی��ان ل����ه‌ده‌ورم ك��ۆب��وون �ه‌وه، گاڵته‌یان پێ ده‌ك��ردم ،یه‌كێك گوێی كوڵه‌باڵه‌كه‌می ڕاده‌ك��ێ��ش��ا ،ئه‌وانی تریش هه‌ریه‌كه و ل�ه شوێنێكه‌وه جله‌كانیان ڕاده‌كێشام ،ئه‌وه‌بوو یه‌كێك
له مامۆستاكان چاوی لێ بوو ،به‌ڕاكردن هات له‌ژێرده‌ستی قوتابیيه‌كاندا ده‌ری هێنام ،ئیدی ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ی تر هه‌ستم به نیگه‌رانی ده‌ك��رد ،هه‌موو شاری سلێامنیم له‌به‌رچاوكه‌وت .وام ده‌زانی هه‌موویان به‌وشێوه‌یه هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ میواندا ده‌كه‌ن. بڕیارمدا تۆڵه‌یان لێبكه‌مه‌وه ،به‌اڵم نه‌مده‌توانی ،چونكه من كه‌سێكی غه‌ریب بووم ،دووربووم له كه‌سوكارم، نه‌مده‌زانی چی بكه‌م ،ب�ه‌رده‌وام بیرم ده‌كرده‌وه بۆ دۆزینه‌وه‌ی ڕێگه‌یه‌ك بۆ تۆڵه‌كردنه‌وه ،ئه‌وه‌بوو دواجار بڕیارمدا باشرتین ڕێگه بۆ تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه ئه‌وه‌یه
له خوێندندا له‌وان باشرتبم ،به‌رده‌وام خۆم ماندوو ده‌كرد و هه‌وڵی زیاترم ده‌دا بۆئه‌وه‌ی بتوانم منره‌كانم له‌وان باشرتبن ،هه‌رچه‌نده ئه‌وانیش قوتابی زی��ره‌ك��ی��ان ت��ێ��داب��وو ،ب��ه‌اڵم له‌كاتی تاقیكردنه‌وه‌دا نه‌مهێشت كه‌سیان منره‌ی له من به‌رزتربێت. ئ��ی��دی ڕۆژ ل������ه‌دوای ڕۆژ قوتابییه‌كان لێم نزیك ده‌بوونه‌وه و هه‌وڵی ئه‌وه‌یان ده‌دا ببنه هاوڕێم، بۆ ئه‌وه‌ی له‌كاتی تاقیكردنه‌وه‌دا پێیان بڵێمه‌وه ،به‌وشێوه‌یه توانیم هه‌ست به ئارامی بكه‌م ،چونكه بووم به یه‌كه‌م خوێندكاری زیره‌ك له خوێندنگه‌كه‌دا.
بۆچی پیاو ل ه ژنه‌كه‌ی دوور ده‌كه‌وێته‌وه؟ له هۆڵه‌ندییه‌وه: حه‌مه‌ی ئه‌حمه‌د ره‌سوڵ گرنگرتین فاكته‌ر كه هۆكارێكی سه‌ره‌كییه كاتێك ئه‌و دوو ڕەگ�ه‌زه بڕیاری هاوسه‌رگیری ده‌ده‌ن ،لێك تێنه‌گه‌یشتوون و به‌بێ حاڵیبوون ئه‌م بڕیاره ده‌ده‌ن .هۆكارێكی زۆر به‌رباڵو له كه‌ناڵه ڕاگه‌یاندنه‌كانه‌وه بانگێشتی ئه‌وه ده‌كرێت كه گوایه سه‌رژمێری ئافره‌تان كراوه و پیاوان ئه‌وه‌نده‌یان ئافره‌ت به‌رده‌كه‌وێت ،وه‌ك شوانێك كه چه‌ند مه‌ڕێكی بخرێته به‌رده‌ست و پیاوانیش به هه‌لی ده‌زان��ن ژنی خۆڕایی و به‌الشیان ده‌ستكه‌وێت، وا ده‌زان��ن ئ�ه‌م ژن�ه جۆرێكی تره، ج��ی��اوازه له ژن�ه‌ك�هی خ��ۆی ،كاتێك ئه‌و خێزانه منداڵیان ده‌بێت ،پیاو منداڵه‌كان به هی خ��ۆی داده‌ن��ێ، به‌اڵم به هیچ شێوه‌یه‌ك خۆی ماندوو ناكات له‌گه‌ڵیان ،ژن به به‌رپرسی یه‌كه‌م داده‌ن��ێ له پ �ه‌روه‌رده‌ی��ان و هه‌موو ماندووبوونه‌كه بۆ ژن به‌جێ ده‌هێڵێت ،ژن سه‌رقاڵ ده‌بێت و پیاو
ته‌نها بیر له ڕابواردنی خۆی ده‌كاته‌وه و په‌نا ده‌بات بۆ ژنێكی تر. ژن ب��ه‌ه��ۆی س �ه‌رق��اڵ��ی��ی �ه‌وه
ڕووخساری خۆی فه‌رامۆش ده‌كا ت و ئه‌وه‌ش هۆكارێكه بۆ بێزاری پیاو، بۆ منوونه جارێكیان پیاوێك بۆ ژن
ده‌گه‌ڕا ،لێم پرسی ژنت هه‌یه؟ وتی: به‌ڵێ ژنم هه‌یه ،به‌اڵم سه‌یاره‌یه‌كی دوا مۆدێلم كڕیووه ڕووخساری ژنه‌كه‌م بۆ
پێشی سه‌یاره‌كه‌م ناگونجێت ،بۆیه ژن ده‌هێنم. ژن زۆرجار ناتوانێت مامه‌ڵه‌یه‌كی
گونجاو له‌گه‌ڵ ده‌روونی پیاوه‌كه‌یدا به ئه‌نجام بگه‌یه‌نێت ،پیاوانیش ده‌یانه‌وێت هه‌ڵسوكه‌وتی ژنه‌كانیان به ویستی ئه‌وان بێت ،ئه‌م هۆكاره‌ش له ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌یه‌كی نوێدا ده‌رك��ه‌وت��ووه ك�ه (جولیا سمیس) ل �ه زان��ك��ۆی میامی ل �ه ئه‌مه‌ریكا ئه‌نجامیداوه .ه �ه‌روه‌ه��ا هه‌ندێ هۆكاری دیكه هه‌ن كه له دراماكان و بنكه‌كانی كاركردنه‌وه سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن به ناوی‌یه‌كسانی‌و مافی ئافره‌تانه‌وه، ئه‌مه‌ش وای��ك��ردووه ئافره‌ت ته‌نها وه‌ك جه‌سته‌یه‌ك سه‌یر بكرێت ،ئه‌م هۆكارانه ده‌بنه هۆی پێشێلكردنی مافه‌كانی ئافره‌ت ،نه‌ك به‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانیان. ه��ۆك��ارێ��ك��ی ب��ن �ه‌ڕەت��ی ك �ه له ك��ۆم �ه‌ڵ��گ��اوه س��ه‌ره��ه‌ڵ��ده‌دات كه پیاو ه��ان��ده‌دات له ژنه‌كه‌ی دوور بكه‌وێته‌وه و به‌جێی بهێڵێ ،به بیانووی ئ�ه‌وه‌ی كه گوایه تۆ ژنیت و دوای ژن ده‌كه‌ویت ،ده‌بێته هۆی بێزاربوونی پیاوه‌كه له خێزانه‌كه‌ی، ئه‌وانه‌ش به پله‌ی یه‌كه‌م به‌ندن به ئه‌زموونه‌كانی خێزانه‌وه.
10 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
ئێمه و
نابه‌رپرسیارێتی ئه‌وه‌ی كه ئێمه له‌م هه‌رێمه‌دا ده‌ستامن داوه‌تێ ،ئه‌وه‌ی كه ڕۆژان ه ده‌ستوپه‌نجه‌ی له‌گه‌ڵدا نه‌رم ده‌كه‌ین، له شوێنی كاره‌كه‌ماندا ،له پێگه‌ی وه‌زیفی و ناڕه‌سمی و وردتر بۆ گرووپی هاوڕێیان و ته‌نانه‌ت له‌و شته‌ی كه ده‌یڵێین ،ئه‌وه‌ش كه نه‌مان وتووه خه‌ریكی به‌رهه‌مهێنانی ئه‌وه‌ین ،كه سه‌ری له نابه‌رپرسیارییه‌وه ده‌رده‌چێت ،بیرمه‌ندێك ده‌ڵێت: مرۆڤ به‌رپرس نییه به ته‌نیا له‌وه‌ی كه ده‌یڵێت ،یان ده‌یكات ،به‌ڵكه به‌رپرسه له‌وه‌ش كه نه‌یوتووه و ده‌بوو بیوتایه، نه‌یكردووه و ده‌بوو بیكردایه. ڕۆژانه لێره‌وله‌وێ خه‌ریك به ئینسان بژمێره له شوێنی كار ،له‌كاتی ساڵوكردن ،له‌كاتی كۆبوونه‌وه و پێكه‌وه‌بوونی هاوڕێ و كه‌سوكار، له ماشێن و له شوێنه گشتییه‌كاندا، كه‌سێك نابینی به من ،یان ئێمه ده‌ست پێبكات ،ئه‌وه‌ی كه ده‌یكه‌ین و ده‌یڵێن له ڕاستییدا ئێمه وتومانه و كردوومانه ،به‌اڵم ئه‌م ئێمه‌یه هه‌رگیز خۆی له به‌رانبه‌ر خوڵقاندنی ده‌ره‌نجام و گرفته‌كاندا به به‌رپرسیار نازانێت. هیچكات مرۆڤی ئه‌م واڵته له هه‌مبه‌ر كرده و ڕه‌فتاركردنیدا خۆی به منێكی به‌رپرس له ده‌ره‌نجامه‌كان نازانێ ،ئێمه هه‌موو به‌رپرس نین له ده‌ره‌نجامه‌كان ،ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌ش كه ڕه‌نگه به باش بكه‌ونه‌وه .ئه‌م نابه‌رپرسیاربوونه ده‌بێ چی بێ كه هه‌موو ئێمه ده‌یخه‌ینه سه‌ر ئه‌وانی تر ،ئه‌ی ئه‌وانی تر كێن؟ ئێمه كێشه‌يه‌كی تریشامن ئه‌وه‌یه كه هه‌میشه به‌رانبه‌ر به نادیار قسه ده‌كه‌ین وه‌ك بڵێیت هه‌موو ئه‌و ناڕێكی و خراپ هه‌نگاونانه‌ی سه‌رجه‌م كایه‌كان سه‌ر به ده‌ره‌وه‌ی ئێمه‌ن و وه‌ك ته‌ماشاچی خه‌ریكین بۆ ده‌ره‌نجامه‌كان ده‌ڕوانین .كۆمه‌ڵگای ئێمه ئه‌مه‌یه كه جه‌سته‌یه‌كی شه‌كه‌ت و نه‌خۆشی لێكه‌وتووه‌ته‌وه .ده‌كرێ بڵێین سیاسه‌ت ئه‌م جه‌سته‌یه‌ی په‌ككه‌وته تر كردووه ،به‌اڵم نه‌خۆشییه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانیش هێند كه‌م نین. په‌یوه‌ست بوومنان به ده‌ره‌وه‌ی خۆمان و خۆدزینه‌وه له هه‌موو ڕه‌فتار و كرده‌یه‌ك ده‌یكه‌ين و له به‌رانبه‌ریشی به‌رپرسیار نین، ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێ كه له ڕاستیدا ئێمه ته‌ماشاچی نین ،به‌ڵكه ئه‌وه‌ی كه ئێمه‌ی كردووه‌ته ته‌ماشاچی ،ناڕێكی و ده‌ره‌نجامه خراپه‌كانن ،كه جورئه‌تی ئه‌وه‌مان نییه وه‌ك به‌رهه‌م و كرده‌ی سه‌ر به جیهانی خۆمان بیانبینین، لێره‌وه ئێمه ته‌ماشاچییه‌كی خراپامن لێبه‌رهه‌م هاتووه ،كه ته‌مای ئه‌وه‌ین له ده‌ره‌وه مبان جوڵێنن ،كه له‌ڕاستییدا ته‌نگبینییه كه ئێمه‌ی تووشی ئه‌م ده‌رده كردووه. ئه‌ی كه‌ی به خه‌به‌ر دێینه‌وه؟
كرێچییه‌تی وه‌ك باسی ده‌كه‌ن، خێزانه‌كانی تووشی كێشه‌ی زۆر كردووه.كرێچییه‌كان ئه‌وانه‌ن ك ه به‌رده‌وام ب ه هیوا و ێ و خه‌می شوێنی خه‌ونی سبه‌ین نیشته‌جێبوونی به‌رده‌وامه‌و ه ى وێڵن ،ئه‌و كۆمه‌ڵگايانە كرێچییان زۆره ،ل ه ڕووی ژیان و بنه‌مای شارییبوونه‌و ه كێشه‌یان بۆ دروست ده‌بێت،كرێچییه‌تی هه‌نووك ه به‌رۆكی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌شی به‌رنه‌داو ه و تادێت ڕوو ل ه هه‌ڵكشانه.
كرێچییه‌ك 5 :منداڵه‌كه‌م هه‌ریه‌كه‌یان له شوێنێك ،یان خانووێك له دایك بوون
ژیان ل ه كۆڵی كرێچییه‌كان نابێته‌وه! راپۆرت :ره‌زا هه‌ورامی حه‌مید ئه‌حمه‌د كه كرێچییه‌كی نوێیه ئه‌وه‌ی ئاشكرا كرد كه پێش ئه‌وه‌ی هاوسه‌رگیری بكات خه‌می ههره گه‌وره‌ی شوێنی نیشته‌جێبوون و خانوو بوو، به‌اڵم هه‌ر له خه‌می كرێچییه‌تی ڕزگاری نه‌بووه .حه‌مید ئه‌وه‌شی ده‌رخست كه ڕەنگه په‌ككه‌وتنی پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیری ب��ه زۆری پ��هی��وه‌ن��دی ب�� ه شوێنی نیشته‌جێبوونه‌وه هه‌بێت كه گه‌نجان پشتگوێی ده‌خه‌ن. ب����ه‌رزان م��ح�ه‌م�ه‌د ك �ه ن��ۆ ساڵه كرێچییه ،ئه‌وه‌ی وت»تا ئێستا چه‌ندین
شوێنم كردووه و خاوه‌نی 5منداڵم ك ه هه‌ریه‌كه‌یان له شوێنێك ،یان خانووێك ل ه دایك بوون ،چوومه‌ته هه‌ر شوێنێك ماوه‌ی 4مانگ كه‌سم نه‌ناسیوه كه ئه‌مه له ڕووی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه كێشه‌ی بۆ دروست كردووم و هه‌ستم به ته‌نیایی كردووه». هۆگر كه گه‌نجێكی تری كرێچی بوو، بۆ به‌یان وتی «به هاوواڵتی پله چواریش ڕازی بووم ،به‌اڵم هه‌ست ده‌كه‌م ئه‌وه‌م پێ ڕەوا نه‌بیرناوه ،له واڵت��ی خۆمدام كه‌چی بستێ زه‌وییم نییه و نازانم ده‌بێت تا كه‌ی چاوه‌ڕێی ئه‌و مافه سه‌رتاییه بم؟». هه‌روه‌ها له درێژه‌ی قسه‌كانیدا ،هۆگر وتیشی «كرێچییه‌تی زۆرج��ار له ڕووی
ده‌روونییه‌وه كاریگه‌ری له‌سه‌ر په‌یوه‌ندی خێزان و به‌خته‌وه‌ری داده‌نێت ،كه تاكی كرێچی ب�ه‌رده‌وام ڕاڕایه له‌سه‌ر شوێنی نیشته‌جێبوونی خۆی». هاوواڵتییه‌كه‌ی دیكه كه گیرۆده‌ی هه‌مان گرفته ،پێی وایه كرێچێتی هه‌ر مه‌ینه‌تییه‌ك نییه و به‌س ،به‌ڵكو ته‌نانه‌ت بۆ الیه‌نی ئه‌منیی مرۆڤه‌كانیش كێشه‌یه. «ب����ه‌رده‌وام ك��ار ده‌ك���ه‌م و ده‌جوڵێم به‌اڵم نه‌متوانیوه له ڕووی ئابوورییه‌وه هه‌نگاوێك بچمه پێشه‌وه .چونكه كرێچی ب��ووی ،پێویسته به‌شێكی ده‌رام�ه‌ت��ی مانگانه ،یان كاره‌كه‌تی بۆ دابنێی ،جگه ل�ه‌وه‌ی له ڕووی ئه‌منییشه‌وه كێشه‌ی هه‌یه كه بۆ هه‌ركوێ بڕۆیت ،پێویسته
زانیاری به ئاسایش بده‌یت له‌سه‌ر تێكڕای كار و ژیانت» .ئه‌مه وت�هی هاوواڵتی ئاراس ڕەحامن بوو كه سه‌باره‌ت به الیه‌نه قورسه‌كانی ژیانی كرێچییه‌كان دركاندی. سه‌با ڕەحامنپوور كه گه‌نجێكی ڕۆژهه‌اڵتییه و له باشووری كوردستان كرێچییه ،وتی «من ب ه ته‌نیا كار ده‌كه‌م كه له‌سه‌رم ده‌كه‌وێ ،ئه‌نجا وه‌ره خێزان پێك بهێنه و كرێچی به ،بزانه چه‌ند فریای ژیانت ده‌كه‌ویت؟ به‌م حاڵه‌وه قه‌د بیر له ئیزديواج ناكه‌مه‌وه». هه‌ردی ئیرباهیم وه‌ك توێژه‌رێكی كۆمه‌اڵیه‌تی ڕای وای��ه ك�ه ل�ه ڕووی ئابوورییه‌وه كرێچییه‌تی قورساییه‌كی زۆر ده‌خ��ات �ه س �ه‌ر شانی ئه‌ندامانی
خێزان و وایان لێده‌كات زۆربه‌یان ب ه ته‌نگ پڕكردنه‌وه‌ی پێویستیيه‌كانیانه‌وه بن ،ئه‌مه‌ش واده‌ك��ات ل ه ڕووی مافی هاوواڵتیبوون و ژیانكردنی سه‌ره‌تاییه‌وه دواب��ك��ه‌ون ،منداڵی ئ �ه‌م خێزانانه‌ش هه‌ندێ ج��ار ده‌ك�ه‌ون�ه ك��ارك��ردن و له رسوش���ت و دن��ی��ای منداڵيی خۆیان داده‌بڕێن. دواج��ار پێویسته بڵێین كه ئه‌ركی سه‌ندیكا و دامه‌زراوه‌ی كرێنشینانه فشار بخاته سه‌ر حكومه‌ت بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كرێی خانوو و موڵكه‌كانی نیشته‌جێبوون، تاوه‌كو خه‌می یه‌كه‌می ژیانی خێزانه هه‌ژار و كه‌مده‌رامه‌ته‌كان نه‌بێته سه‌ری مانگ و پێدانی كرێی خانوو.
شیزۆفرینیا چییه؟ محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ئ���ه‌م نه‌خۆشییه یه‌كێكه ل ه نه‌خۆشییه قورسه‌كان كه كاریگه‌رییه ده‌روونییه‌كانی به زۆری له ته‌مه‌نی گه‌نجێتیدا ده‌بێت ،كۆمه‌ڵێك نیشانه‌ی جه‌سته‌یی و ده‌روون��ی زۆری هه‌یه، هه‌موو الیه‌نه‌كانی ژیانی ئه‌و كه‌سه‌ی توشبووه ،ده‌گرێته‌وه ،به رێژه‌ی ()%1 له‌ناو كۆمه‌ڵگادا هه‌یه. ه����ۆك����اری س���ه‌ره���ه‌ڵ���دان���ی نه‌خۆشییه‌كه :به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ن �ه‌خ��ۆش��ی��ی �ه ده‌روون���ی���ی���ه‌ك���ان به شیزۆفرینياشه‌وه ،هۆكارێكی تایبه‌ت و دی��اری��ك��راوی نییه و كۆمه‌ڵێك بیردۆز و هۆكار هه‌ن بۆ تووشبوون ب �ه‌و نه‌خۆشییانه ،ل �هوان �ه :هۆكاره ب��ۆم��اوه‌ی��ی��ه‌ك��ان ،چ��ون��ك �ه ئ �ه‌گ �ه‌ر كه‌سێك دایك و باوكی ،یان یه‌كێكیان شیزۆفیرینیایان هه‌بێت ،ئه‌وه ئه‌گه‌ری له()%13ی توشبوونی به نه‌خۆشییه‌كه‌ی ه�هی�ه ،ئ�ه‌م�ه‌ش ل�ه كاتێكدا ئه‌گه‌ر هه‌ردوو دایك و باوك توشبوو بن ئه‌وا ئه‌گه‌ری ( )%50ڕێژه‌كه‌ی زیاد ده‌بێت، ئه‌مه‌ش وا پیشان ده‌دات كه چینێك ه �ه‌ن هه‌ڵگری ئ �ه‌م نه‌خۆشیيه‌ن و ده‌گوازرێته‌وه له باوانه‌وه بۆ نه‌وه‌كان، هۆكاری كیمیایی هه‌یه كه گۆڕانكارییه له هه‌ندێك ماده‌ی كیمیایی له مێشكی مرۆڤدا ،وه‌ك :ماده‌ی (دۆفامین) ئه‌م ماده‌یه گۆڕانكارییه‌ك و تێكچوونێكی
به‌سه‌ردا دێت له مێشكی نه‌خۆشه‌كه‌دا، ه���ه‌روه‌ه���ا ك��ۆم�ه‌ڵ��ێ��ك گ��ۆڕان��ك��اری پێكهاته‌ی ده‌ماغی مرۆڤ وا ده‌كات گۆڕانكاری له مێشك و ده‌ماغ و زۆر ب�ه‌ش��ی ن����اوه‌وه‌ی م��رۆڤ��دا دروس��ت بكات ،ئه‌مانه و چه‌ند هۆكارێكی تر كه بۆ سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی ئه‌م نه‌خۆشییه هه‌یه ،وه‌ك (كێشه كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووری و خێزانییه‌كان) كه وا ده‌كه‌ن ئ �ه‌گ �ه‌ر كه‌سێك نه‌خۆشییه‌كه‌ی ال كۆنتڕۆڵ كرا بێت به ده‌رمان ،ئه‌گه‌ری سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی زیاد بكات. ن��ی��ش��ان�ه‌ك��ان��ی نه‌خۆشییه‌كه: ك��ۆم�ه‌ڵ��ێ��ك ن��ی��ش��ان�هی پ��ۆزه‌ت��ی��ف و نێگه‌تیفی هه‌یه ،كه له دابه‌شكردندا دوو جۆر نیشانه‌یه. یه‌كه‌م :ئه‌و نیشانانه‌ی له‌كاتی دابه‌شكردندا به نیشانه موجه‌به‌كان ن���ارساون ،وه‌ك (هه‌ڵوه‌سته‌كردن و واهیمه و تێكچوونی قسه به شێوازی نائاسایی و تێكچوونی هه‌ڵسوكه‌وت). دووه‌م :نیشانه سالبه‌كان وه‌ك (ت��ێ��ك�ه‌ڵ ن �ه‌ب��وون��ی ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی و تووشبوونی ب�ه گۆشه‌گیری و كه‌م قسه‌كردن و نه‌مانی متووح ،هه‌روه‌ها نه‌مانی پالن بۆ ژیانی داهاتوو). كۆمه‌ڵێك نیشانه‌ی تریش هه‌ن، له‌وانه :كه‌سه‌كه شه‌ڕانگێز و توندوتیژ بێت ،یان ڕەنگه زۆر هێمن و له‌سه‌رخۆ بێت .ه�ه‌روه‌ه��ا نیشانه‌ی ت��ری وه‌ك ئ�ه‌وه‌ی پێده‌چێت زۆر هه‌ڵسوكه‌وتی
س �هی��ر ئ�ه‌ن��ج��ام ب���دات ،ل �ه كاتێكی دیاریكراو‌دا شتێك ئه‌نجام بدات كه ك �ه‌س پێشبینی ن�ه‌ك��ات ،ج��اری واش هه‌یه په‌نا بۆ ئازاردانی خۆیان ده‌به‌ن، ()%15-10ی ئه‌مجۆره نه‌خۆشانه په‌نا بۆ خۆكوشنت ده‌ب��ه‌ن ،یاخود په‌نا بۆ ئ��ازاردان��ی خه‌ڵك ده‌ب��ه‌ن ،كه ئ��ازاری خه‌ڵكی ده‌ده‌ن و زۆرج���ار ده‌گاته حاڵه‌تی خه‌ڵك كوشنت. چاره‌سه‌ری نه‌خۆشيی شیزۆفرینیا: ئ��ه‌م نه‌خۆشییه ب �ه به‌كارهێنانی ده‌رم��ان چاره‌سه‌ر ده‌بێت ،گرووپێك ده‌رم��امن��ان هه‌ن كه پێیان ده‌وترێت (دژه سایكۆسس) له كۆمه‌ڵێك ده‌رمان پێكدێن به شێوه‌یه‌كی گشتی ده‌رمانه كۆن و نوێكامنانن ،ده‌رمانه نوێكان كۆمه‌ڵیك به‌رده‌ستیان هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ندێكجار نرخیان زۆر گرانه و له كوردستان هه‌موویان ده‌ست ده‌كه‌وێت، له زۆربه‌ی حاڵه‌ته‌كانی وه‌ك (واهیمه و ت��وڕەب��وون) ده‌بێت به نه‌خۆشه‌كه بدرێت ،هه‌روه‌ها چاره‌سه‌ركردن به ت��ه‌زووی كاره‌با له هه‌ندێك حاڵه‌تی شیزۆفیرینیادا كه پێی ده‌وترێت به ته‌خته‌بوون ،ده‌بێت له‌كاتی دیاریكراوی خۆیدا ئه‌و كاته‌ی نه‌خۆشه‌كه ئاماده ده‌ك��رێ��ت و به‌نجی ت���ه‌واو (ع��ام) ده‌كرێت ،به ئامێری ت �ه‌زووی كاره‌با كه لێره‌ش هه‌یه ،چاره‌سه‌ر ده‌ك��رێ، هه‌روه‌ها ئه‌م نه‌خۆشانه پێویستیان به ڕاهێنانه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌یه.
13 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
مه‌كته‌بی گشتی و مه‌كته‌بی تایبه‌تی چه‌وساندنه‌وه‌ی به‌رده‌وام
سه‌الم ناوخۆش ده‌روازه ئ�ه‌م نووسینه زیاتر قسه له‌سه‌ر ڕه‌وشی سیسته‌می په‌روه‌رده له باشووری كوردستان به گشتی ده‌كات و هه‌ولێر به تایبه‌تی .په‌روه‌رده له سوپا گرنگرته، چونكه ژم��اره‌ی �ه‌ك��ی زۆرت���ر ل �ه تاكی كوردستانی له نێو ڕه‌وتی په‌روه‌رده‌دان، ئه‌گه‌ر ژماره‌ی كورد له باشوور به شه‌ش ملیۆن بخه‌مڵێنین ،ملیۆن و نیوێك مامۆستا و قوتابین!! كه‌واته په‌روه‌رده به‌شێكی زی��ن��دوو و چ��اره‌ن��ووس��از له كۆمه‌ڵگای كوردستانی پێكده‌هێنێت. ك �ه پ����ه‌روه‌رده ئ��ه‌وه‌ن��ده گرنگ ب��وو ،ده‌ب��ێ پ�ه‌روه‌ردك��ار و ئه‌وانه‌ی له بواری په‌روه‌رده كار ده‌كه‌ن و گه‌نده‌ڵی كارگێڕی و ئاكاریی له كاره یه‌زدانی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كه‌یان ناكه‌ن ،زیاتر جه‌خت له سه‌ر ڕه‌وشی په‌روه‌رده له باشووری كوردستان بكه‌ن. ئه‌فسووس چۆن شه‌هاده‌داره‌كانی
كورد به لۆژیك و هێزی زمان ده‌یانه‌وێ كۆمه‌ڵگای ك��وردی بكه‌نه دوو پارچه: سۆرانی و بادینی ،له‌و پڕۆسێسه‌ش بێجگه له حكومه‌تی كوردی و حیزبی كوردی ك��اری له سه‌ر ده‌ك �ه‌ن ،ئ�هوا پ �ه‌روه‌رده به ن��اوی مافی زمانی دای��ك و ئازادیی دیالێكته‌كان بڕیاره‌كانی حكومه‌ت و حیزبی كوردی جێبه‌جێ ده‌كات ،له مه‌ش خراپرت پڕۆفیسۆرێكی وه‌ك د .ئه‌میری حه‌سه‌نپوور ده‌ی���ه‌وێ ب�ه ڕاشكاوانه دابه‌شكردنێكی نوێ :دابه‌شكردنی زمانیی كۆمه‌ڵگای كوردی بۆ كورد پێشنیار بكات، چۆن چیك و سلۆڤاك له چیكسلۆڤاكیای كۆن جیابوونه‌وه! ئه‌م نووسینه تایبه‌ته به دیارده‌یه‌كی ترسناكرت :ئه‌ویش دابه‌شكردنی كۆمه‌ڵگای كوردی بۆ توێژیكی مه‌عریفی و توێژێكی جاهیل. قوتابخانه‌ی گشتی یان حكومی ئ��ه‌م ج��ۆره قوتابخانه‌یه ك �ه ب ه ئینگلیزی پێی ده‌گوترێ Public School و له هه‌موو واڵتێكدا هه‌یه و به‌شێكی جیانه‌كراوه‌یه له سیسته‌می پ�ه‌روه‌رده. په‌یوه‌نده به ڕه‌وشی پێگه‌یاندنی تاكی نه‌ته‌وه ،كه‌واته له سه‌رێكه‌وه به ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی مه‌عریفییه‌وه په‌یوه‌نده، چونكه دروستكردنی مه‌عریفه‌ی تاك و دابینكردنی یان فه‌راهه‌مكردنی لێره‌وه پالنی بۆ ده‌كێرشێت .زۆربه‌ی سه‌ركرده سیاسی و وه‌زی��ره‌ك��ان��ی ك��ورد لێره‌وه
ده‌رچوون .ئه‌م ڕاستییه بیرۆكه‌ی په‌یڕه و گۆڕین به په‌یڕه‌وێكی تر ده‌خاته گومانه‌وه یا ژێر پرسیاره‌وه! سیسته‌می كۆنی حوجره كه ڕۆڵی خۆی بینیووه له دروستكردنی یان بیناكردنی مه‌عریفه‌ی مه‌الی كورد، باشرتین منوونه‌ش له جۆخینی مه‌عریفه‌ی ك��ورد و به‌رهه‌مه‌كه‌ی حوجره ،مه‌الی گ��ه‌وره ،م �ه‌الی خه‌تێ ،عه‌بولكه‌ریمی موده‌ریس ،دروستبوونی ئه‌و زاتانه له حوجره‌ی ك��وردی ،هه‌روه‌ها مانه‌وه‌ی زمانی كوردی له پڕۆسه‌ی ئیرهابی زمانی له هه‌ر پێنج به‌شی كوردستان ،خاڵێكی دی ڕه‌نگینی پڕۆگرامی كوردییه ،جا هه‌تا حوجره‌ی ك��وردی ،كه له‌گه‌ڵ پرۆگرامی مه‌كته‌بی گشتی-حكومی جیاوازییه‌كی بنه‌ڕه‌تی هه‌یه ،ده‌وری سه‌ره‌كی هه‌بووه له خه‌زێنه‌ی مه‌عریفی مه‌الی كوردی. كه‌واته له پڕۆسه‌ی الوازیی قوتابیدا ته‌نیا تاوانه‌كه له په‌یڕه‌و و پڕۆگرامدا نییه! به‌ڵكو پێداویستییه‌كانی قوتابخانه‌ی حكومی وه‌ك پێشوو ئاماده ناكرێ .بینای قوتابخانه یه‌كێك له پێویستییه‌كانی قوتابخانه‌ی حكومییه .دی��ارك��ردن��ی بودجه‌ی تایبه‌ت بۆ پڕۆسه‌ی خوێندن، چونكه زۆربه‌ی تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگا له‌و پرۆسه‌یه‌دا به‌شدارن .ئه‌گه‌ر عه‌قڵیه‌تی مامۆستای ك��ۆن ،وه‌ك ده‌سه‌اڵتێكی مه‌عریفیی سیاسی ،له نێو ئه‌و بینایه نوێیانه دروستبكه‌ینه‌وه یان ئاشنابكه‌ینه‌وه له خوێندنی حكومی كه‌سانی چاالك و ئاكتیڤ دروست ده‌بنه‌وه .به‌اڵم ئه‌گه‌ر
خوانه‌خواسته مامۆستای په‌روه‌رده ،له‌به‌ر بژێویی ژیان یان هه‌ر ئه‌وها ،خه‌یاڵی له سه‌ر ()25ی مانگ بێ و مامۆستای زانكۆ زه‌ینی له‌سه‌ر ()16ی مانگ بێ له جیاتی مه‌عریفه گۆڕینه‌وه ،ئه‌وا كاره‌ساتی خراپرت چاوه‌ڕێی خوێندگای حكومی ده‌كات، له‌و هه‌مووه ده‌گه‌ینه ئه‌وه ،كه مامۆستا كرۆكی سه‌ره‌كی پڕۆسه‌ی خوێندنه ،نه‌ك پڕۆگرام! مه‌كته‌بی تایبه‌ت –ئه‌هلی له‌و چه‌ند سااڵنه‌ی دواییدا دیارده‌ی قوتابخانه‌ی تایبه‌ت ی��ان ئه‌هلی له باشووری كوردستان دروستبووه ،زیانی سه‌ره‌كی ئه‌و ج��ۆره قوتابخانانه وه‌ك دی��ارده‌ی دیارینه‌كردنی زمانی فه‌رمی حكومه‌ت و زمانی ستانده‌ر له په‌روه‌رده، كۆمه‌ڵگای ك���وردی ب���ه‌ره‌و دوو توێژ ده‌ب��ات! له‌وانه‌یه ئه‌وانه‌ی له‌و بوارانه ك��ار ده‌ك���ه‌ن ڕه‌خ��ن�ه ل �ه‌و بۆچوونه‌ی ئێمه بگرن ،به‌اڵم وه‌اڵم��ی ده‌سبه‌جێی ئێمه ئه‌وه‌یه تاكه هه‌ژاره‌كانی كۆمه‌ڵگا ل�ه‌و پڕۆسه‌یه ب �ه‌ده‌ر ده‌ب��ن .ئامانجی ك��ردن �ه‌وه‌ی مه‌كته‌بی ئه‌هلی به‌شێك نییه له ئاسایشی مه‌عریفی نه‌ته‌وه، چونكه ئامانجه‌كه به‌هێزكردنی ئه‌منی قه‌ومی نییه ،به‌ڵكو به ده‌ستهێنانی پاره‌ی زۆره .هه‌ر زۆرب��هی ئه‌و مامۆستانه‌ی له قوتابخانه‌ی گشتین له قوتابخانه‌ی ئه‌هلیشن! ئ �ه‌گ �ه‌ر ئ��ه‌و مامۆستایه پێی واب��ێ به‌و پاره‌یه‌ی له حكومه‌تی
وه‌رده‌گ��رێ مافی خۆی به قوتابخانه‌ی گشتی نه‌دات و ئه‌و ئاسته الوازه‌ی قوتابی دروس��ت بكات ،به‌ر له هه‌موو شتێك سته‌م له سیسته‌می په‌روه‌رده ده‌كات و دووره له چه‌مكی په‌روه‌ردكار ،غه‌دره ئه‌و كه‌سه ناسنامه‌ی مامۆستا هه‌ڵبگرێ، چونكه خ��ۆی مامۆستا نییه ،به‌ڵكو مووچه‌خۆره وه‌ك هه‌ر فه‌رمانبه‌رێك!! ئه‌وانه‌ی له نێو ده‌سه‌اڵت گه‌نده‌ڵكارن، ئه‌وان گه‌نده‌ڵكاری سیاسین ،ئه‌و جۆره گ�ه‌ن��ده‌ڵ��ك��اره سیاسییانه ل �ه هه‌موو ڕژێمێك بوونیان هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌و جۆره «مامۆستایه گه‌نده‌ڵكاری مه‌عریفه‌یه ،كه له هه‌موو په‌روه‌رده‌یه‌كدا ڕێژه‌ی كه‌مه. كه‌واته گه‌نده‌ڵكاری مه‌عریفی زۆر له گه‌نده‌ڵكاری سیاسی ترسناكرته ،چونكه ئه‌وه‌ی یه‌كه‌م به زۆربه‌ی ماڵباتی كوردی په‌یوه‌سته ،هه‌رچی ئه‌وه‌ی دووه‌مه ته‌نها به توێژێكی كۆمه‌ڵگا په‌یوه‌سته. هه‌ندێ له سیاسه‌مته‌داره‌كانی واڵت سیاسه‌ت و بازرگانی به گیانی هاوواڵتی كوردستان ده‌كه‌ن ،ئه‌و زه‌نه‌ی هاوواڵتی به‌ره‌و یه‌قین ده‌چێت ئه‌گه‌ر له به‌ره‌ی دژ به ئه‌و بێت ،جا ئه‌و به‌ره‌یه سیاسی یان بازرگانی بێت .ئه‌و زه‌نه هه‌ر له قاوغی زه‌ن ده‌مێنێته‌وه ،چونكه هیچ تاكڕه‌وێك له سیاسه‌تدا به خۆی ناڵێت خۆی سته‌می سیاسی ده‌كات! به‌رهه‌می قوتابخانه‌ی تایبه‌ت Private Schoolته‌نیا كوڕ و كچی ئه‌و سیاسه‌مته‌دار و بازرگانانه‌ن كه سیاسه‌تی ده‌وڵه‌ت ده‌خه‌نه مه‌ترسییه‌وه،
یان ئاسایشی خۆراكی هاوواڵتی ده‌خه‌ن ه مه‌ترسییه‌وه! ئ �ه‌و ك��وڕ و كچانه به تێكۆشانی «مامۆستایانی» قوتابخانه‌ی ئه‌هلی خوێندنی خۆیان به سه‌ركه‌وتوویی ته‌واو ده‌كه‌ن و زۆربه‌ی پۆسته بااڵكانی حكومه‌ت داگیرده‌كه‌ن .ئه‌وكاته هه‌ر ئه‌و كوڕ و كچانه به زه‌بری شه‌هاده‌كانیان سته‌م له كوڕ و كچی هه‌ژار ده‌كه‌ن ،له‌و نێوه ملمالنێی مه‌عریفی له نێوان كوڕ و كچی به‌رهه‌می قوتابخانه‌ی گشتی و قوتابخانه‌ی تایبه‌ت به‌رپاده‌بێت!! ب �ه ڕاس��ت��ی وا چ��اك�ه خوێندن و په‌روه‌رده تێكه‌ڵ به سیاسه‌ت نه‌كرێت، چونكه موڵكی هه‌موو ماڵباتێكی كورده و به‌شێك له ئاسایشی مه‌عریفی نه‌ته‌وه پێكدێنێت .سه‌باره‌ت به قوتابخانه‌ی حكومی و قوتابخانه‌ی تایبه‌ت ،ئێمه باوه‌ڕمان وایه له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی كوردی پێویسته گ��ۆڕان��ك��اری ل �ه عه‌قڵیه‌تی مامۆستا بكاته‌وه و دووب��اره كه‌سایه‌تی مامۆستا دروستبكاته‌وه ،نه‌ك مامۆستا ناچار بێ له پێناو بژێوی ژیان كاری تر بكات .له الیه‌كی تر له ڕووی مووچه‌وه، مووچه‌ی مامۆستا له باخچه‌ی ساوایانه‌وه هێنده زیاد بكرێت تێری بژێوی بكات به زی���اده‌وه .هه‌موو پێویستییه‌كانی پ����ه‌روه‌رده ل �ه بینای خوێندنه‌وه تا به‌ڕێوه‌به‌ر تێر بكرێت .ئه‌وكاته پێویست به قوتابخانه‌ی تایبه‌ت ناكات .ئه‌گه‌ر وا نه‌كه‌ین ده‌بێ چاوه‌ڕێی چه‌وسـاندنه‌وه‌ی مه‌عریفی بین!
كه‌لتوری به‌قه‌زافیبوون د .ئاراس محه‌مه‌د صاڵح له ساته‌وه‌ختی ده‌ستپێكردنی ب �ه‌ه��اری ع �ه‌ره‌ب��ی و هه‌ره‌سهێنانی ده‌سه‌اڵتی بنعه‌لی و موباره‌ك له سه‌ره‌تای به‌هاری ئ��ازادی��دا ،قه‌زافی سه‌رۆكی كوژراوی لیبیا زۆر به له‌خۆباییبوونه‌وه وتی :هه‌رگیز له لیبیا ڕاپه‌ڕین ڕوونادات، ئه‌گه‌ر گه‌لی لیبیاش ڕاپه‌ڕی خۆم یه‌كه‌م ك �ه‌س ده‌ب��م له پێشیانه‌وه ،قه‌زافی چۆن حوكمكردنه‌كه‌ی بۆ ماوه‌ی چل و دوو س��اڵ یه‌كێكه ل�ه شته سه‌یر و سه‌مه‌ره‌كانی جیهانی سیاسه‌ت، لێدوان و قسه‌كردنیشی هه‌موو كات شتی نالۆژیكی سه‌یر و سه‌مه‌ره بووه، گوتاره‌كانی هیچ ئه‌ته‌كێتی تێدا نه‌بووه و زیاتر وه‌ك كه‌سێكی ده‌روون نه‌خۆش ده‌ركه‌وتووه. ق �ه‌زاف��ی ب��ۆ م���اوه‌ی چ��ل و دوو ساڵ واڵتی لیبیای كرده قوربانی حه‌زه سه‌رشێته‌كانی خۆی و ،له پێناو وه‌همی به‌سه‌رۆكبوونی كیشوه‌ری ئه‌فه‌ریقا و بوونه ڕەمزی نه‌ته‌وه‌یی عه‌ره‌بی واڵتی ڕووتانه‌وه ،هه‌موو داهاتی لیبیای له
پێناو به‌جیهانیكردنی خۆیدا ته‌خشان و په‌خشان كرد ،یه‌كێك له هه‌ڵوێسته سه‌رشێتانه‌كانی قه‌زافی ئه‌وه‌بوو له یه‌ك كاتدا هاوكاری حكومه‌ت و ئۆپۆزسیۆنی ی�ه‌ك واڵت��ی ده‌ك��رد ،كوردگوته‌نی له ناڵیشی ده‌دا و له بزماریش .ڕەنگه دیارترینیان هاوكاری موعاره‌زی كورد بێ ،له یه‌ك كاتدا هاوكاری شۆڕشی ك��وردی ده‌ك��رد و پرسه‌ی بۆ س �ه‌دام دوژم��ن��ی سه‌رختی ك��ورد داده‌ن���ا و په‌یكه‌ری ب��ۆ دروس���ت ده‌ك���رد ،ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی قه‌زافی مه‌گه‌ر ته‌نها له سیستمی جه‌ماهیری و كتێبه پڕ له گه‌وجێتییه‌كه‌ی خۆیدا جێگه‌ی بێته‌وه، ئه‌گه‌رنا ك�ه‌م سیاسه‌تزان ده‌توانێت ته‌فسیری بكات. قه‌زافی له كاتی ده‌ستپێكردنی ڕاپه‌ڕینی ()17ی شوباتی گه‌لی لیبیادا، له شاری به‌نغازییه‌وه زۆر نامرۆڤانه كه‌وته گیانی گه‌لی ڕاپه‌ڕیوی لیبیا و به لۆژیكێكی بازاڕی ئه‌و گه‌له‌ی ك ه چل و دوو ساڵ سه‌رۆكیان بوو ب ه جرج ناوی بردن و هیچ حسابێكی بۆ ئه‌وه نه‌كرد ئه‌و خۆی سه‌رۆكی ئه‌و گه‌له ڕاپه‌ڕیوه‌یه و ناكرێت سه‌رۆكێك گه‌لی خۆی به‌و جۆر ه ناوزه‌د بكات ،مانه‌وه‌ی قه‌زافی بۆ ماوه‌ی چوار ده‌یه زیاتر و سه‌ركوتكردن و ل �ه‌ن��اوب��ردن��ی ه �ه‌م��وو ده‌نگێكی نه‌یار گه‌یشتبووه ئ �ه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی كه له واڵته‌كه‌یدا ته‌نها ئه‌و توانای سه‌رۆكایه‌تیكردنی هه‌یه و گه‌له‌كه‌ی هه‌موو نه‌زان و بێئاگا و هیچ له‌باردا نه‌بوون ،بۆیه كاتێك بروسكه‌ی ڕاپه‌ڕین
له شاری به‌نغازییه‌وه لێدرا ئه‌و گه‌له‌ی ك ه خۆی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كردن پێی وتن ئێوه كێن؟ واته زۆر له‌وه كه‌مرتن كه به‌ڕووی سه‌رۆكی واڵتدا ڕاپه‌ڕن. كه‌لتووری به‌قه‌زافیبوون قێزه‌ونرتین ك�ه‌ل��ت��ووری سیاسه‌تكردنی س �ه‌ده‌ی ڕابردووه ،كه‌لتوورێكی دابڕاو له هه‌موو سیستم و بیردۆزه سیاسیی ه باوه‌كانی جیهانی نوێ ،نه‌هێنانه‌دی بچوكرتین پێشكه‌وتنی سیاسی و پێشكه‌شنه‌كردنی كه‌مرتین مافه‌كانی هاوواڵتی ،سووك و ڕسواكردنی مرۆڤ و حسابنه‌كردن بۆ ئیراده‌ی هاوواڵتیبوون ،له گۆڕنانی چه‌مكه‌كانی دیموكراسی و خنكاندنی ئازادی ،به‌شدارینه‌كردنی گه‌لی لیبیا بۆ ماوه‌ی چوار ده‌یه له بڕیاری سیاسی واڵته‌كه‌یاندا ،به‌هه‌ده‌ردانی سامانی واڵت ،دروستكردنی هێزی چه‌كدار و سوپا و هه‌واڵگری و په‌نابردن بۆ تیرۆری نێوده‌وڵه‌تی ،كۆكردنه‌وه‌ی سه‌رجه‌م ده‌س �ه‌اڵت �ه‌ك��ان ل�ه ده‌س��ت��ی خ��ێ�زان و بنه‌ماڵه‌و ده‌ستوپێوه‌نده‌كانی خۆیدا ،له هه‌مان كاتدا به سووك سه‌یركردنی كۆی گشتی دانیشتوان‌و به مێگه‌لكردنیان له دیارترین سیام گشتییه‌كانی ڕژێمی له
گۆڕنراوی قه‌زافی بوون. هه‌رچه‌نده قه‌زافی وا خۆی وێنا ده‌كرد كه كاریزمای عوروبه و جێگره‌وه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی جه‌مال عه‌بدولنارسی هێامی نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌به ،ب�ه‌اڵم ئه‌و درۆیه‌شی هه‌ر زوو ئاشكرابوو ،له كاتی گه‌رمبوونی هێرشی جه‌ماوه‌ری ڕاپه‌ڕیوی لیبیا و هه‌ستكردنی به نزیكبوونه‌وه‌ی كۆتایهاتنی یه‌كجاری ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی، له لێدوانێكی ته‌له‌فزیۆنیدا وتی :ئه‌گه‌ر حكومه‌تی لیبیا له‌ناو بچێت ئاسایشی ده‌ری��ای سپی ن��اوه‌ڕاس��ت ده‌كه‌وێته مه‌ترسییه‌وه ،له‌وێشه‌و ه ئاسایشی ئیرسائیل و ئ�ه‌وروپ��ا ده‌كه‌وێته به‌ر ههڕەشهی قاعیده ،به‌م لێدوانه‌یشی ویستی سه‌رنجی ڕۆژئ��اوا و ئیرسائیل بۆ خۆی ڕابكێشێ و پشتگیری بكه‌ن و هه‌وڵی ڕووخاندنی نه‌ده‌ن ،ته‌نها له پێناو مانه‌وه‌ی خۆیدا ئاماده‌بوو قوربانی به هه‌موو شتێك بدات و هه‌موو ئه‌و بانگه‌شانه‌ی پێشرت ده‌یكرد بۆ عوروبه و هه‌ڵوێستی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتامنی هه‌موویانی به‌درۆخسته‌وه. قه‌زافی خۆی ب ه پارێزه‌ری ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی عه‌ره‌ب داده‌نا ،له‌الیه‌كی تره‌و
خۆی به فریادڕەس و دڵسۆزی گه‌النی برسیی ئه‌فه‌ریقا ده‌زانی و له هه‌وڵی به‌جیهانیكردنی سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌یدا بوو، وه‌ك قائیدی زه‌روره‌ی سه‌رده‌می نوێ و ل ه وه‌همێكی زۆر سه‌رشێتانه‌دا بیری ده‌كرده‌وه و له‌والشه‌وه گه‌له‌كه‌ی خۆی گیرۆده‌ی ده‌ستی ڕژێمه نامرۆڤانه‌كه‌ی بوو ،كاتێكیش داوای لێده‌كرا واز له ده‌س���ه‌اڵت بهێنێ ،ده‌ی��وت من هیچ پۆستێكم نییه تا وازی لێبهێنم ،له كاتێكدا كه هه‌موو پۆسته‌كان الی خۆی بوون. قه‌زافی تا ده‌ستگیركرا له الیه‌ن هاوواڵتیانی ڕاپه‌ڕیوی واڵته‌كه‌یه‌وه نه گوێی ده‌گرت و نه‌دانی به‌وه‌شدا ده‌نا كه گه‌لی لیبیا به‌و ن��اڕازی��ن ،له‌كاتی ده‌ستگیركردنیشیدا هه‌ر ئیعرتافی نه‌كرد و وت��ی :من وه‌ك باوكی ئێوه‌م ،واته مه‌مكوژن و وه‌ك گه‌وره‌ی خۆتان سه‌یر بكه‌ن ،وه‌همی قه‌زافی هه‌تا كۆتایی به ژیانی هات كۆتایی نه‌هاتوو خۆی به فریادڕەسی زه‌روره‌ی مرۆڤایه‌تی وێنا ده‌كرد. مه‌خابن كه‌لتووری به‌قه‌زافیبوون له ناخ و بیركردنه‌وه‌ی زۆرماندا هه‌یه و
كه‌لتووری پاشكه‌وتووی سه‌رۆكه ساویلك ه و نه‌خوێنده‌واره‌كانی ڕۆژههاڵت شۆڕبووهتهوه بۆ ناو ڕۆحى گه‌له‌كانیان ،بۆی ه گۆڕانكاری ل ه سیستم و ئیداره‌ی یه‌ك ه ئیدارییه‌كاندا زۆر زه‌حمه‌ته
هه‌ر تاكێك له ئێمه ده‌چینه پۆستێكه‌و ه زۆر به زه‌حمه‌ت ده‌توانرێت البربێن، خۆمان وه‌ك كه‌سێكی زۆر زه‌رور بۆ ئه‌و پۆسته داده‌نێین و به‌الچوومنان وا ده‌زانین واڵت ده‌كه‌وێته مه‌ترسییه‌وه، خ��ۆم��ان ب�ه تاكه ل��ێ�زان و دڵ��س��ۆز و پارێزه‌ری واڵت و هاوواڵتیان ده‌زانین، به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆركات ل ه كاتی الدامناندا فه‌رمانگه‌یه‌ك گۆڕانی باشرتی ب �ه‌س �ه‌ردا دێ��ت و هاوواڵتیان پشوو ده‌ده‌ن كه كه‌سێكی باشرت چووه‌ته ئه‌و جێگایه. ئ��ه‌م ك�ه‌ل��ت��ووره پاشكه‌وتووه‌ی سه‌رۆكه ساویلكه و نه‌خوێنده‌واره‌كانی ڕۆژههاڵت شۆڕبووهتهوه بۆ ناو هه‌موو تاكێكی گه‌له‌كانیان ،گۆڕین و گۆڕانكاری له سیستم و ئیداره‌ی هه‌موو یه‌كه ئیداريیه‌كاندا زۆر زه‌حمه‌ته ،هه‌ر ئه‌مه‌ش وا ده‌كات بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ هاوواڵتیان باجی ئ �ه‌و خۆسه‌پاندن و به‌قه‌زافیبوونه ب��ده‌ن ،زۆر جار بۆ البردنی به‌ڕێوه‌به‌رێك ده‌بێت په‌نا بۆ خۆپیشاندان و ڕاپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ری ب�برێ��ت ،ه�ه‌ت��ا ح��ی��زب و حكومه‌ت مل بۆ خواسته‌كانی جه‌ماوه‌ر بدات و دڵ��ی ئه‌ندامێكی الوازی خۆی له خ��ۆی بڕەنجێنێ و ئ �ه‌و پۆسته‌ی لێوه‌ربگرێته‌وه ،هه‌موومان ڕەخنه ده‌گرین له‌و كه‌لتووری خۆسه‌پاندن و خ��ۆ به‌چاكزانین و ب�ه‌رام��ب�ه‌ر به ن�ه‌زان سه‌یركردنه ،وه‌ك كه‌لتوورێكی به‌قه‌زافیبوون ،به‌اڵم داخۆ خودی خۆمان چه‌ند له‌و كه‌لتووره خاڵین؟
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
عه‌ملانیه‌ت و كوردستان عه‌لی سیرینی هه‌ر ده‌رچوویه‌كی پۆلی شه‌شی سه‌ره‌تایی ،یان سێی ناوه‌ندیی ،یان چه‌ند ساڵیكی كولێژێك ،چونك ه ماوه‌یه‌ك به سه‌ر شاخه‌كانی كوردستاندا سوڕاوه‌ته‌وه، مافی داو ه ب ه خۆی ببێت ه بیردۆزیاری ئه‌م میلله‌ته .ئه‌و پارتانه‌ی ل ه نێو گه‌لی كورددا دروست بوون ،ب ه ناوی ناسیۆنالی و نه‌ته‌وه‌یی و مافی كورد ،سواری ئه‌و ڕەوت ه بوون ك ه پێی ده‌ڵێن «مۆدێرنیزم» و به‌رهه‌مه‌كانی ،وه‌ك دیموكراسی ،به‌اڵم تا چه‌ند ل ه مودێرنیزم و به‌رهه‌مه‌كانی گه‌یشتوون یان پابه‌ندن؟! جێگای پێكه‌نینه ،گه‌ر ل ه ساڵی ()1991ه‌وه حسێبی بكه‌ین ،بزانین ئه‌م ڕەوت ه بایی چه‌ند خێری هه‌بوو ه بۆ كورد ،ئه‌مه‌یان ئه‌سته‌م ه وه‌اڵمت ده‌ست بكه‌وێ ،به‌اڵم خۆ ئاشكرا دیاره ،ئه‌م پارتان ه ڕاست و چه‌پ به‌ربوونه‌ت ه به‌ها و كه‌لتوور و ئایین و مێژووی كورد .هۆكاره‌كه‌شی، ب ه قسه‌ی پارت ه «عه‌ملانییه‌كان» و ده‌روێشه‌كانیان ،گوای ه كورد ل ه ڕێگای عه‌ملانیه‌ته‌وه ،مافی تاك و كۆمه‌ڵ ده‌ستێنێ و ده‌توانێ ئاینده‌یه‌كی باشرتی هه‌بێت. له‌م پێناوه‌دا هه‌رچی ل ه ده‌ستیان هات بۆ ڕووتكردنه‌وه‌ی كورد ل ه به‌ها و كه‌لتوور ،قسوریان نه‌كرد ،لێدانی ئایین ب ه ناوی شه‌ڕكردن ل ه گه‌ڵ دواكه‌وتن و زوڵم ،لێدانی كه‌لتوور و به‌های كورده‌واریی ل ه ژێر دروشمی نوێخوازیی و پێشكه‌وتن ،ناوه‌ڕۆك و كار و پیشه‌ی ڕەوتی عه‌ملانیه‌تی كورد ه له‌م بیست و دوو ساڵه‌ی دواییه ،بێگومان دروشمی وه‌ك مافی مرۆڤ و مافی ئافره‌تان و دیموكراسی و یه‌كسانی و عه‌داله‌ت و... هتد ڕۆژان ه زرینگه‌یان دێ .وێڕای ئه‌وه‌ی كه‌س ب ه چاوی سه‌ر ئه‌م دروشامنه‌ی نه‌بینی ل ه ئه‌رزی واقیعدا ،ته‌نانه‌ت به سه‌ر دوو قاچی شكاویشه‌و ه بوه‌ستێت، به‌اڵم هه‌وڵی ئه‌م ڕەوت ه بۆ تێكدانی به‌ها و كه‌لتوور و ئایینی كورد ،سه‌ركه‌وتوو بوو ،بابه‌تی سێكسیی وه‌كو فیلم ،له هه‌موو دونیا ل ه ژێر سانسۆردايه ،له كوردستان ئازاد ه بێ ده‌ستنیشانكردنی كۆت و به‌ندی خێزان و ته‌مه‌ن، ن هزانرتین مرۆڤ ل ه نێو ئه‌م ڕەوت ه ده‌بێته پرۆفیسۆر ل ه بابه‌تی ئایینی و...هتد ،نه سه‌ره‌تای دیاره ن ه كۆتایی ،ب ه هه‌موو شێوه‌یه‌ك كورد و به‌هاكانی كه‌وتوونه‌ته ژێر شااڵوێكی «هۆڵۆكۆست»انه‌ی ئه‌م ڕەوته ،بیست و دوو ساڵ ه ب ه شه‌ڕی ناوخۆ قڕان ده‌كرێ ،ده‌ربه‌ده‌ر ده‌كرێ، مافی زه‌وت ده‌كرێ ،ئازادیی و سامان و سه‌روه‌ریی ده‌خرێت ه ژێر پێ ،زۆر بێ باكانه‌ش توڕ هه‌ڵدراوه‌ت ه نێو فه‌وزای كوردستان ،ڕۆژان ه ده‌بیستین ده‌ستدرێژی سێكسیی ده‌كرێت ه سه‌ر ئافره‌ت و منداڵ .ڕۆژان ه خه‌ڵك ده‌كوژرێ ،دزیی و تااڵن ده‌كرێ ،نه‌خۆشی و ئافه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی زیاتر ده‌بێت ،تاك زیاتر به‌ره‌و نه‌فامی و س هرلێشێواوی شۆڕ ده‌بێته‌و ه و به‌ره‌و هه‌ڵدێر ده‌ڕوا ،زۆرینه زیاتر به‌ره‌و ته‌قینه‌وه‌یه‌كی بێده‌نگ خۆی هه‌ڵده‌نێ ،له‌والشه‌و ه ڕەوتی عه‌ملانی به‌رده‌وام خه‌ریكی دوو كاره سه‌ره‌كیيه‌كه‌یه‌تی :لێدانه‌وه‌ی قه‌وانی ئه‌و دروشامنه‌ی ڕۆژان ه گوێامن لێیان ده‌بێ ،دووه‌میش به‌هۆی پاره‌ی نه‌وته‌وه سامانێكی زۆر هاتووه‌ت ه ده‌ستیانه‌وه و ئه‌وانیش خه‌ریكی تێركردنی حه‌زه جه‌سته‌ییه‌كانیانن ب ه ناوی كوردایه‌تيیه‌وه، كه‌سیش نابینیت گه‌شبین بێت به‌م واقیعه‌ی كوردستان ،ئه‌ی خه‌تا ل ه كێیه‌و كێ تاوانباره؟!
وه‌فدی كوردی و ئه‌نجامێكی دووباره ئاسۆ كه‌ریم
ئه‌مجاره‌ش وه‌كو چه‌ندین جاری ت��ر ،وه‌فدێكی پێكهاتوو ل�ه چه‌ند حزبێكی كوردستانی و به راسپارده‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم ،روویكرده‌وه به‌غدا، ئ �ه‌م �ه‌ش وه‌ك���و ج��اران��ی دی دوای توندبوونی ملمالنێكانی نێوان به‌غدا و هه‌ولێر و م��ان �ه‌وه‌ی كێشه‌ی نۆ ساڵی ڕاب���وردووی نێوان ه��ه‌ردووال به هه‌ڵپه‌سێراوی ،ب �ه‌اڵم له تێكڕای جاره‌كانی رابوردوودا و وێڕای گه‌شبینی
سلێامنی له پایته‌ختی ڕۆشنبیرییه‌وه بۆ مه‌ڵبه‌ندی كۆلێرا
نالی پێنجوێنی ـ سویرسا
س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی ك���ورد ئه‌نجامێكی ئه‌وتۆی نه‌بووه ،یاخود خووالنه‌وه بووه له بازنه‌یه‌كی بۆشدا. به‌ر له نۆ ساڵ یه‌كێتی و پارتی خۆیان كرده پاڵه‌وانی بنیاتنانه‌وه‌ی عێراقی ن��وێ ،ویستیان ئ �ه‌وه وه‌كو ده‌ستكه‌وتێكی حزبی و له به‌رگی كوردایه‌تییدا پێشكه‌شی جه‌ماوه‌ر بكه‌ن ،به درێژایی ئه‌و نۆ ساڵه‌ش ئه‌و قه‌وانه‌یان ده‌باره كرده‌وه ،هه‌میشه‌ش گ��وت��اری خۆیان له‌سه‌ر ئ��ه‌وه‌ی كه ئ�هوان كردوویانه و ده‌یكه‌ن ڕاسته، داڕشتووه ،هه‌ر بۆیه نه‌مانبینی ئه‌و دوو ده‌س �ه‌اڵت��داره ڕۆژێ��ك له ڕۆژان دان ب �ه‌وه‌دا بنێن كه له هه‌نگاوێك، هه‌ڵوێستێك ،بڕیارێكی سیاسیدا هه‌ڵه‌یان ك���ردووه ،ه�ه‌ر ئه‌مه‌ش له پ��اڵ ده‌ی��ان ه��ۆك��اری دی��ك�ه‌دا دۆزی ك��وردی له باشووری كوردستان به‌م
قۆناغه گه‌یاندووه ،كه تێكڕای كێش ه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كانی نێوان هه‌رێم و ناوه‌ند له‌و بازنه بۆشه‌دا ده‌خولێنه‌وه، تاكه كێشه‌یه‌كی نێوانیان به‌وانه‌شه‌وه كه له ده‌ستووری عێراقدا چاره‌سه‌ری بۆ دانراوه ،چاره‌سه‌ر نه‌بووه. ده‌سه‌اڵتدارانی كورد وه‌كو نه‌ریتی هه‌میشه‌ییان ،ده‌ستكه‌وت به هی خۆیان و شكستیش به هی ئه‌وانی تر ده‌زان��ن ،هه‌ر بۆیه له‌و هه‌نگاوانه‌دا كه پێشوه‌خته ئه‌نجامه‌كه‌ی دی��اره شكسته ،یاخود ده‌یانه‌وێت مه‌رامێكی دیاریكراو بهێننه‌دی ،حزبه‌كانی تریش ده‌خزێننه ناو كایه‌كه‌وه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی ك��ات ،حزبه‌كانی دیكه په‌راوێز ده‌خرێن ،ئه‌م سیاسه‌ته‌مان ل�ه دروس��ت��ك��ردن��ی ئیئتیالفی حزبه كوردستانییه‌كان له دواهه‌ڵبژاردنی عێراقدا ،بینی ،ئه‌و وه‌فده دروستكرا
پاشان كه حكومه‌ت پێكهات و كار گه‌یشته سه‌ر دابه‌شكردنی پۆست و ده‌ستكه‌وت ،ئه‌وه ته‌نها به‌شی یه‌كێتی و پارتی بوو ،حزبه‌كانی تریش جگه له پشكێكی كه‌م ،هیچی تریان پێنه‌بڕا. ماوه‌یه‌كه له‌گه‌ڵ ئاڵۆزتربوونی په‌یوه‌ندییه‌كانی ن��ێ��وان ب �ه‌غ��دا و هه‌ولێر ،هه‌ردوو حزبی ده‌سه‌اڵتدار به تایبه‌تیش پارتی ،له هه‌وڵی ئه‌وه‌دان تێكڕای حزبه كوردییه‌كان بخه‌نه نێو تۆڕی ئه‌و ملمالنێیه‌وه و به‌ره‌ی خۆیانی پێ قایم بكه‌ن ،بۆیه قسه له‌سه‌ر ناردنی وه‌فدی كورد بۆ به‌غدا ده‌ك���ه‌ن ،ب��ه‌اڵم ده‌خ���وازن پێكهێنان و ئه‌جێندای وه‌فده‌كه به‌و شێوه‌یه بێت ك �ه خ��ۆی��ان ب �ه‌رن��ام �ه‌ڕێ��ژی بۆ ده‌كه‌ن و ئامانجه‌كانیان به‌دیدێنێت، ئه‌گه‌رنا له‌مێژه ئۆپۆزسیۆن كارنامه و پڕۆژه‌یه‌كی داوه‌ت �ه ده‌س �ه‌اڵت بۆ
پێكهێنانی ئه‌نجومه‌نی دانوستان، به شێوه‌یه‌ك ئه‌و ئه‌نجومه‌نه ببێته مه‌رجه‌ع بۆ هه‌ر دانوستانێكی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا ،به‌مه‌ش له‌و ته‌نگژه‌یه ڕزگارمان ده‌بێت كه هه‌ر ماوه‌یه‌ك و وه‌فدێك بۆ دانوستان ده‌ڕوات بۆ به‌غدا ،دوای كۆمه‌ڵێك وتووێژ و دیدار له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی به‌غدا ،ده‌گه‌ڕێنه‌وه و سه‌ردانه‌كه به مێژوویی و گرنگ ناوزه‌د ده‌كه‌ن ،به‌اڵم دوای ماوه‌یه‌ك ڕوونده‌بێته‌وه كه ئه‌و سه‌ردان و وتووێژ و دانوستانه هیچی لێ سه‌وز نه‌بووه، جارێكی تر و به شێوه‌یه‌كی توندتر و له قاڵبێكی تردا ناكۆكی و ملمالنێكانی نێوان ه��ه‌ردووال سه‌رهه‌ڵده‌داته‌وه، ئه‌مه‌ش ئه‌و ئه‌نجامه‌یه كه له ناردنی هه‌ر وه‌فدێكی دانوستانكاری كورد به‌مشێوه‌ی ئێستا بۆ به‌غدا ،چاوه‌ڕوان ده‌كرێت.
س �ه‌رده‌م��ان��ێ��ك سلێامنی ،هه‌م پایته‌ختی ئه‌ماره‌تی بابان ب��وو ،هه‌م یه‌كه‌مین كۆماری كوردستان ،كه مه‌لیك مه‌حموود ڕابه‌رایه‌تی ده‌كرد ،هه‌ر له‌و شاره حه‌یاته‌وه ب�ه‌ردی بناغه‌ی دانرا. هه‌ر له كۆنیشه‌وه سلێامنی مه‌ڵبه‌ندی زانست و زانیاریی و النكه‌ی ده‌یان كه‌ڵه‌زانا و دانا ،شاعیر و سیاسه‌مته‌داری وه‌ك مه‌والنا خالید ،شێخ مه‌عروفی نۆدێیی ،حاجی كاك ئه‌حمه‌دی شێخ، نالی ،مه‌حوی ،س��امل ،حه‌مدی ،هتد.. بووه ،سلێامنی ڕۆڵێكی چاره‌نووسساز و یه‌كالكه‌ره‌وه و گرنگیشی له خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی و ڕۆشنبیریی ئێمه‌ی كورددا گێڕاوه ،ئه‌و هۆكارانه‌ش وایكردووه كه سلێامنی به شانازییه‌وه مه‌دالیای پایته‌ختی ڕۆشنبیریی بۆ خۆی مسۆگه‌ر بكات ،ب��ه‌رده‌وام ناوی له‌سه‌ر لیستی ده‌سته‌خوشكانیدا به‌ڕێز و شانازییه‌وه دابرنێت. له‌مڕۆژانه‌دا سه‌ردێڕی ه�ه‌واڵ و ده‌نگوباسه‌كان ،زومی كامێرا و شاشه‌ی كه‌ناڵه‌كان ،ه �ه‌واڵ و وێنه‌ی خه‌ڵكی
سلێامنی ،كه ده‌سته‌ویه‌خه‌ی په‌تای كۆلێرا بوونه‌ته‌وه ،په‌خش ده‌كه‌ن ،وه‌ك مه‌حوی ده‌ڵێ :زه‌مانه وه‌زعی گۆڕیوه له نۆ شینه ...ئێستا ،له‌م سه‌رده‌می ده‌س �ه‌اڵت و حوكمڕانییه خۆماڵییه‌دا، له سایه‌ی ئ �ه‌و پ��اره زۆره و بودجه زه‌ب �ه‌الح �ه‌دا ،قومێ ئ��اوی پ��اك ،كه بۆ خ��واردن��ه‌وه ده‌ستبدا ،له به‌لۆعه‌ی ماڵێكی سلێامنی نایه‌ته‌ده‌رێ ،چونكه خ �ه‌زان و ته‌نكی ئاوه‌كان بۆ خۆیان خاوێن نین و كۆن و پیس و ژە‌هراوین. ئه‌وه یه‌كه‌م جار نییه ،كه په‌تای ك��ۆل��ێ�را ی �ه‌خ �هی خه‌ڵكی سلێامنی بگرێ ،بێگومان ،كۆتاجاریش نابێ، ده‌س���ه‌اڵت���داران���ی ئ��ێ��م�ه ،ه���ه‌ر ل�ه‌م كابینه‌یه‌ی حكومه‌ته‌وه تا به ئه‌وانی پێشووش ده‌گ���ات ،بۆ خزمه‌تكردنی حیزب و به‌رپرسه‌كانی ،بۆ كاری الوه‌كی و خ��ۆده‌رخ��س�تن و م�ه‌رسه‌ف��گ�هرای��ی، ده‌ستكراوه و سه‌خی ته‌بیعه‌تن ،به ئ��اره‌زووی خۆیان ،پ��اره‌ی ئه‌و خه‌ڵكه دام��اوه ،بێحساب و كیتاب ته‌خشان و په‌خشان ده‌كه‌ن ،به‌اڵم پالنی ئه‌وه‌یان
نییه ،له‌و بودجه زۆره‌ی كه هه‌یانه، ئ��اوی خ��واردن��ه‌وه ب��ۆ شارێكی وه‌ك سلێامنی داب��ی��ن ب��ك�ه‌ن ،مه‌ینه‌تی و ئازاره‌كانی خه‌ڵكه ڕەشوڕووته‌كه‌ی ئێمه كه‌مبكه‌نه‌وه و نه‌یهێڵن .به قسه‌ش هیچیان نه‌هێشتۆته‌وه و ده‌یانه‌وێ ك��وردس��ت��ان بكه‌نه دوب���هی! خه‌ڵكی سلێامنی ،له نێوان به‌رداشی ئیداره‌یه‌كی حیزبیی بێباك و عه‌قڵیه‌تێكدا كه ده‌ی��ه‌وێ شكستی زۆن�ه حیزبییه‌كه‌ی ب �ه‌رام��ب �ه‌ر و مونافیسه‌كه‌ی وه‌ك سه‌ركه‌وتن و چاكی و جوانی بۆ خۆی له‌قه‌ڵه‌م بدات ،گیری خواردووه ،له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه ،بودجه‌ی پێویست ،بۆ پرۆژەیهكی مۆدێرن ،كه ئاوی خاوێن بۆ سلێامنی دابین بكات ،ته‌رخانناكرێ! هه‌تا به‌و جۆره عه‌قڵیه‌ت و ئیداره‌یه‌وه مامه‌ڵه و فه‌رمانڕەوایی سلێامنی بكرێ، په‌تای كۆلێرا هیچ خه‌می نییه و زوو زوو ده‌بێته‌وه میوانی خه‌ڵكی شار. بێگومان ،كاربه‌ده‌ستانی ئێمه، باكیان له كۆلێرا نییه ،چونكه خۆیان ئاوی پیس ناخۆنه‌وه و ده‌زگای پااڵوتنی
ئاویان له ماڵه‌وه دان��اوه ،باكیشیان له‌وه نییه ،كه په‌تای كۆلێرا ،توڕەیی خه‌ڵكی ئێمه ،وه‌ك گه‌النی پێشكه‌وتوو و دیموكراتخواز ،بكاته تسۆنامییه‌ك و له‌سه‌ر سندوقه‌كانی ده‌نگدان شه‌رمه‌زاریان بكات ،هه‌تا واشبێت، سلێامنی با سه‌د ملیاردێر و هه‌زار ملیۆنێریشی تێدا ب��ژی ،له لیستی ڕێكخراوی ته‌ندروستی جیهانیدا، ناوی له ته‌ك سۆماڵ و واڵتانی دیكه‌ی دواك���ه‌وت���وودا دێ��ت ،چونكه له‌م سه‌رده‌می عه‌وله‌مه و ته‌كنۆلۆژیایه‌دا بووه‌ته مه‌ڵبه‌ندی په‌تای كۆلێرا ،گه‌ر شێخ ڕەزای تاڵه‌بانی ،له ژیاندا مبایه ه��ۆن�راوه‌ی�ه‌ك��ی نوێی ب��ۆ سلێامنی به‌مشێوه‌یه ده‌نووسی: له‌بیرم دێ سوله‌یامنی كه داروملولكی (سه‌وز) بوو هه‌م مه‌حبووبی عه‌جه‌م، هه‌م سوخره‌كێشی ئالی حیزب بوو مه‌ڵبه‌ندی كۆلێرا و كوشته‌ی گه‌نده‌ڵی و ده‌ستی حیزب بوو
كێ به‌رپرسه له گرفتی قوتابیان؟ ئاكام ئیرباهیم ده‌مێك ه ل ه نێو ناوه‌ند ه زانستی و الیه‌ن ه مه‌عنیيه‌كانی تایبه‌ت ب ه پرۆسه‌ی په‌روه‌رده و فێركردن ،جه‌خت ل ه سه‌رهه‌ڵدانی چه‌ند دیارده‌یه‌كی ترسناكی ناو ئه‌و پرۆسه‌یه ده‌كرێته‌وه ،ئه‌ویش مه‌سه‌له‌ی دابه‌زینی ئاستی زانستيی قوتابیان و زیادبوونی گرفته‌كانی نێوان قوتابی و مامۆستایه. ل ه باسكردنی ئه‌م پرسه‌دا پرسیارگه‌لێكی زۆر ل �ه‌ب��اره‌ی ه��ۆك��اره‌ك��ان رووب���ه‌ڕووی مامۆستایان و دایك و باوك و كه‌سوكاری ق��وت��اب��ی و الی �ه‌ن � ه پ �هی��وه‌ن��دی��داره‌ك��ان ده‌بێته‌وه ،ك ه پێموای ه هۆكاری سه‌رهه‌ڵدان و به‌دیارده‌بوونی ئ�ه‌م پرس ه هه‌ریه‌كه ل ه (به‌رێوه‌به‌ر و مامۆستا و خوێندكار و پ���ه‌روه‌رد ه و سیسته‌می نوێی خوێندن و نائارامی ف� هزای سیاسی و پ �ه‌روه‌رده‌ی نه‌گونجاوی خێزان و الوازب��وون��ی رۆڵی پ �ه‌روه‌رده‌ی ئیسالمی ل ه ناو ناوه‌نده‌كانی
خوێندن و كه‌می بینای قوتابخانه) پێكه‌و ه به‌رپرسیارن .به‌رپرسیارێتی یه‌كه‌میش له ئه‌ستۆی خێزانه ،چونك ه خێزان قوتابخانه‌ی یه‌كه‌م ه بۆ ڕاهێنان و پ�ه‌روه‌رده‌ك��رن��ی رۆڵه‌كامنان ل ه تێگه‌یاندن و پێگه‌یاندنیان و ئاشناكردنیان ب ه به‌ها پیرۆز و به‌رزه‌كانی ئیسالم ،بۆی ه ئه‌سته‌م ه بتوانین منداڵێكی ته‌ندروست پێشكه‌شی كۆمه‌ڵگا بكه‌ین، ئ �ه‌گ �ه‌ر م��ن��داڵ ل � ه تێكرای ب��واره‌ك��ان��دا هه‌ست ب ه بوونی خۆی نه‌كات ،ئه‌وه‌ش ل ه حاڵێكدا ده‌بێت منداڵه‌كامنان پرس و رایان وه‌ربگیرێت و كار له‌سه‌ر به‌هر‌ه و تواناكانیان بكرێت ،ئایینی پیرۆزی ئیسالمیش به‌ر ل ه هه‌موو به‌رنام ه و بیردۆزه‌یه‌ك ،زۆر جه‌خت له‌سه‌ر په‌روه‌رده‌بوونی منداڵ و كرنگیپێدانی ده‌كاته‌وه ،ب ه تایبه‌ت له‌الیه‌ن سه‌رپه‌رشتیارانیانه‌وه ،چونك ه به‌ردی بناغه‌ی بنیاتنانی كۆمه‌ڵگه‌یه .هه‌روه‌ها پێویسته منداڵ هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاكانی ته‌مه‌نیه‌وه ئاشنا بكرێت ب ه ره‌وشت و به‌ها جوانه‌كانی وه‌ك خۆشه‌ویستی و رێز و گیانی ته‌بایی و لیبورده‌یی و...هتد ،به‌اڵم زۆرێك ل ه دایكان و باوكان له‌جیاتی دروستكردنی پردی په‌یوه‌ندی و متامن ه ل ه نێوان قوتابیيه‌كانیان له‌گه‌ڵ مامۆستا ،بۆ ئ��ه‌وه‌ی هاوكار بن له‌سه‌رخستنی پرۆسه‌ی خوێندن ،به‌ر له ئاشنابوونی قوتابی ب ه قوتابخانه ،مامۆستا به
كه‌سێكی ترسناك ده‌ناسێنن .هه‌ر ئه‌مه‌ش ه دواجار كاریگه‌ريی خراپ له‌سه‌ر پاشخانی فكری و سلوكی خوێندكاره‌كان جێده‌هێڵێت، ل ه زه‌ی��ن و بیری ئ �ه‌ودا مامۆستا ده‌بێته دێوه‌زمه‌یه‌كی ترسناك ،نه‌ك په‌روه‌ده‌كارێك ك ه جێگه‌ی كه‌سوكاری بۆ بگرێته‌وه. پشتگوێخستنی رۆڵی په‌روه‌رد ه ل ه نێو خیزانه‌كامنان هۆكارێك ه بۆ ته‌شه‌نه‌كردن و به‌دیارده‌بونی حاڵه‌ت ه نه‌خوازراوه‌كان، سه‌رئه‌نجامی ئه‌مه‌ش سه‌رده‌كێشێت بۆ لێكهه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی خێزان و دواتریش نه‌خۆشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگ ه ك ه نیشان ه و سه‌ره‌تاكانی ل ه ئێستادا به‌ده‌ركه‌وتوون ،ئه‌ی مامۆستا بۆ به‌رپرسیار‌ه ل ه به‌دیارده‌بوونی گرفته‌كانی قوتابیان؟ ك��اری مامۆستا بنیاتنانی كۆمه‌ڵگای ه ل ه رێگه‌ی دروستكردنی ئه‌و تاكانه‌ی ك ه ن �ه‌وه‌ی دوارۆژن .بۆیه پێویست ه مامۆستا په‌روه‌رده‌كارێكی شار‌هزا و ب� ه ئ �ه‌زم��وون بێت .ب هواتایه‌كی تر، خاوه‌نی عه‌قڵێكی كراو ه و بیرێكی تیژ و په‌روه‌رده‌یه‌كی ڕه‌سه‌ن و توانا و به‌هره‌یه‌كی باش و مه‌عریفه‌یه‌كی قووڵی هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی توانای به‌ڕێوه‌بردن و كۆنرتۆڵكردنی پۆلی هه‌بێت ،چونك ه ئه‌گه‌ر مامۆستا ئاستی مه‌عریفی به‌رزبێت ،ف هراغێكی وا نامێنێته‌وه ك ه خوێندكار ئیستغاللی ناو پۆل بكات ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر مامۆستا ئاستی زانستی كه‌مبوو،
یاخود له‌رووی پابه‌ندبوونیه‌و ه كه‌موكووڕی هه‌بوو ،ئ هوا ره‌نگدانه‌وه‌ی خراپی ده‌بێت له‌سه‌ر پ �ه‌روه‌رده‌ك��ردن و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی زانست الی خوێندكار. له‌الیه‌كی تره‌و ه و هزاره‌ت��ی په‌روه‌رده به‌شێكی گرنگ و گ���ه‌وره‌ی گرفته‌كانی ده‌كه‌وێت ه ئه‌ستۆ .بۆ منوون ه گه‌وره‌ترین ده‌ستكه‌وت ك ه ئه‌مرۆ و هزاره‌تی په‌روه‌رده شانازی پێو ه ده‌كات و بۆ ئێمه‌ش جێگه‌ی نرخاندنه ،گۆڕینی پرۆگرامه‌كانی خوێندن و هێنانه‌كایه‌ی سیسته‌می سویديیه، به‌اڵم ئ�ه‌وه‌ی نادروست و ناكۆك ه له‌گه‌ڵ گۆڕانكاريیه‌كان ،سه‌رهه‌ڵدانی كێشه‌ی ه له بواری پرۆسه‌ی نوێی خوێندن ك ه هه‌ر له ساته‌وه‌ختی جێبه‌جێكردنی بڕیاره‌كانی ئه‌م سیسته‌مه‌و ه سه‌ره‌تای ده‌ركه‌وتنی به‌شێكی زۆری كێش ه و گرفته‌كانی قوتابیان و به‌شێكیش ل ه مامۆستایان سه‌ریان هه‌ڵداوه كه پێموا یه‌هۆكاره‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ نه‌بونی ئ��ام��اده‌ك��اری پێویست له‌الیه‌ن و هزاره‌ت���ی پ�هی��وه‌ن��دی��داره‌وه ،بۆ ئ�ه‌وه‌ی به‌ده‌مه‌وه‌چوونێكی باشی هه‌بێت له‌الیه‌ن مامۆستا و قوتابیانه‌وه ،له‌الیه‌كی تره‌وه زۆرج��ار به‌رێوه‌به‌ر ب ه تایبه‌ت ئ هوانه‌ی ل ه رێگه‌ی حیزبيیه‌و ه دان��راون ب ه هۆی نه‌شار‌هزایی و كه‌مئه‌زمونیيانه‌و ه بێت ،یاخود به‌دحاڵیبوونیان ل ه چه‌مكی (به‌رێوه‌به‌ری)
ك ه هاوواتای به‌رپرسیارێتیي ه نه‌ك واتای ده‌ستبه‌س هراگرتن و خۆسه‌پاندن ،هێنده‌ی تر گرفته‌كان قوڵرت ده‌كاته‌وه .بۆی ه هه‌ژموونی ده‌ستی حزب له‌نێو ناوه‌نده‌كانی خوێندندا بارودۆخی قوتابخانه‌كان به‌ره‌و ئاقارێكی مه‌ترسیدارتر ده‌ب��ات ،ب��واری پ��ه‌روه‌رد ه و فێركردنیش دژوارتر ده‌كات .به‌رپرسیارێتی یه‌كه‌م و كۆتاییش ل ه لێپرسینه‌و ه له‌گه‌ڵ ئه‌م جۆره به‌رێوه‌ب هرانه‌دا ته‌نها و هزاره‌تی پ��ه‌روه‌رد ه و فێركردنه .هاوكات نه‌بوونی بینای خوێندن و نه‌گونجاویی هه‌ندێكیان، ئاماده‌نه‌كردنی مامۆستا بۆ وتنه‌وه‌ی پرۆگرامی تازه ،جۆر و چۆنیه‌تی پرۆگرامه‌كان، كه‌مكردنه‌وه و الوازك��ردن��ی رۆل��ی وانه‌ی په‌روه‌رده‌ی ئیسالمی ل ه نێوان ناوه‌نده‌كانی خوێندندا ،نه‌گونجانی ئه‌م سیسته‌م ه له‌گه‌ڵ بارودۆخی هه‌رێمی كوردستان ،نه‌بوونی به‌شێكی زۆر ل ه پێداویستییه‌كانی خوێندن و....هتد) ل ه سیام ههره دیاره‌كانی ئه‌م سیسته‌م ه نوێیه‌ن. ب��ۆی�� ه ده‌ب���ێ���ت دوای زان���ی���ن و ده‌ستنیشانكردنی گرفته‌كان ،چاره‌سه‌ری گونجاو و به‌په‌له‌ی ئه‌م دیاردان ه بكه‌ین ك ه بوونه‌ت ه له‌مپه‌ر ل ه گه‌شه‌كردنی بواری پ �ه‌روه‌رد ه و هه‌ڕه‌شه‌كردن ل ه داهاتووی نه‌وه‌كامنان و دوات��ری��ش هه‌ره‌سهێنانی كۆمه‌ڵگه.
15 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
كۆكاكۆال ل ه نێوان ئازادی و كاپیتالیزمدا ك��ۆك��اك��ۆال س��وم��ب��ول��ی جیهانی پێشكه‌وتوو و سیسته‌می سه‌رمایه‌دارییه و ی �ه‌ك��ێ��ك ل���ه گ��رن��گ�تری��ن م��ارك �ه بازرگانییه‌كانی جیهانه ،كه رۆژان �ه زیاتر له سه‌د ملیۆنی لێده‌فرۆرشێ. یه‌كه‌م كۆكاكۆال له ساڵی 1886له ده‌رمانخانه‌یه‌كی ش��اری «ئاتالنتا» كه‌سێك خواردیه‌وه و چێژی لێوه‌رگرت، بۆ یه‌كه‌مین جاریش له ساڵی 1906له ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا له هه‌رسێ واڵتی كووبا و كه‌نه‌دا و پاناما به‌رهه‌م هات و ئێستا له 100واڵتی جیهان كارگه‌ی به‌رهه‌مهێنانی ه�هی�ه و رهوان���هی ب��ازاڕه‌ك��ان��ی جیهان ده‌ك��رێ .هێشتا ژماره‌یه‌ك له حكومه‌ته‌كان رێگه به هاتنی كۆكاكۆال بۆ واڵته‌كه‌یان ناده‌ن و هاوواڵتییه‌كانیان بۆیان نییه كۆكاكۆال بخۆنه‌وه.
واڵتانی چین و سۆڤیه‌تی پێشوو ك ه سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارییان كۆمۆنیستی ب���وو ،رێ��گ �هی��ان ب �ه ه��اورده‌ك��ردن��ی كۆكاكۆال بۆ واڵته‌كه‌یان نه‌دا .پاش 10 ساڵ وتووێژ له‌گه‌ڵ حكومه‌تی چین، دواج��ار و له ساڵی 1979مۆڵه‌تی به هاورده‌كردنی كۆكاكۆال بۆ واڵته‌كه‌ی دا .ل��ه ك��ات��ی رووخ���ان���ی دی���واری به‌رلیندا ،فه‌رمانبه‌رانی كۆمپانیای كۆكاكۆال ،به‌رهه‌مه‌كانیان به‌خۆڕایی ده‌به‌خشییه به‌شی رۆژهه‌اڵتی به‌رلین. ه �ه‌روه‌ه��ا پ��اش هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی گه‌مارۆ ئابوورییه‌كانی سه‌ر ڤێتنام، ئه‌مریكا رێگه‌ی به ناردنی كۆكاكۆال بۆ ئ�ه‌و واڵت �ه دا .له ه��ه‌ردوو واڵتی كۆریای باكوور و كووبا هاورده‌كردنی كۆكاكۆال قه‌ده‌غه‌یه و ته‌نها چه‌ند ریستۆرانتێكی ئه‌و واڵته به شێوه‌یه‌كی قاچاخ كۆكاكۆال ده‌فرۆشن .له‌وباره‌یه‌وه كۆمپانیای كۆكاكۆال رایگه‌یاندووه كه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی دارای��ی له‌گه‌ڵ
هێرۆ هه‌ڵه‌بجه‌یی
به‌مه‌ش باش شار‌هزای ناوچه‌ك ه بووه، هه‌روه‌ك خۆی ل ه كتێبی (رحل ه متنكر‌ه الی بالد ما بین نهرین) باسی ده‌كات ،ئه‌مان ه و چه‌ندان منوونه‌ی تری ناوچه‌كانی ڕۆژههاڵت هه‌ن ك ه ڕۆژهه‌اڵتناسیان به‌م جۆره ناردۆته ناوچه‌كان ،ئه‌مانه‌ش ل ه پاش داگیركردن و بوون ب ه موسته‌عمه‌ره‌ی ئه‌م واڵتان ه ده‌بوونه ڕاوێژكار و پله‌داری داگیركه‌ر ل ه ناوچه‌كاندا، ب ه واتایه‌كی تر ئه‌گه‌ر ئه‌مان ه نه‌بوونایه ڕه‌نگ ه زۆر ب ه ئاسانی ئ �ه‌م ناوچانه‌ی ڕۆژههاڵت نه‌بوونای ه ب ه داگیرگه. -3الی�ه‌ن��ی جوگرافی و بازرگانی و ئ��اب��ووری :یه‌كێكی تر ل �ه‌و ب��واران�هی ك ه ڕۆژهه‌اڵتناسان كاریان تیادا ده‌ك��رد، بریتیبوو ل ه لێكۆڵینه‌وه‌یان ل ه باره‌ی الیه‌نی سرتاتیژی و جوگرافی و ئابووری و بازرگانی ڕۆژهه‌اڵته‌وه ،بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌و ناوچ ه زۆر به‌نرخانه‌یان دی��اری ده‌ك��رد و هه‌وڵیان ده‌دا ك ه الیه‌ن ه بازرگانه‌كانی واڵته‌كانیان ل ه كه‌موكوڕی و باشی ئه‌م ناوچان ه ئاگادار بكه‌نه‌وه ،زۆرجاریش ئه‌مان ه ل ه سامانی رسوشتی ئ �ه‌م واڵت��ان�هی��ان ده‌كۆڵییه‌وه هه‌وڵیان ده‌دا ك ه باشرتین ڕێگا بدۆزنه‌وه بۆ بردنی ئ �ه‌م سامانان ه بۆ واڵته‌كانی خۆیان ،هه‌روه‌ها هاندانی واڵته‌كانیشیان بۆ چۆنیه‌تی داگیركردنی ئه‌م ناوچان ه بۆ سوودوه‌رگرتن لێیان ،چه‌ندین كۆمپانیای به‌ناوبانگی ڕۆژهه‌اڵتناسی له‌م ب��واره‌دا كاریان ك��ردووه ،ل هوان ه وه‌ك (كۆمپانیای هندی ڕۆژهه‌اڵتی به‌ریتانی) و كۆمپانیای ڕۆژهه‌اڵتیی فه‌ڕه‌نسی) و چه‌ندانی تر ،كه ل ه هه‌ندێك ل ه ده‌وڵه‌ته‌كاندا سه‌رباری بردنی خێروبێری ئه‌و واڵتان ه وه‌ك به‌ڕێوه‌به‌رێكی واڵته‌كه‌ش ده‌بیرنان .لێره‌و ه كاریگه‌رێتی زیاتری ئه‌مان ه ده‌رده‌كه‌وێت ل ه ناوچه‌كاندا و تا ئێستاش ده‌توانین بڵێین به‌رد هوامی هه‌یه. بۆ منوونه ،كاتێك (ناپلیۆن) ل ه سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌م و پاش شۆڕشی فه‌ڕه‌نسی هێرش
ده‌كات ه سه‌ر میرس ،چه‌ندین كه‌سایه‌تی زانا و پسپۆڕ ل ه سه‌رجه‌م بواره‌كاندا له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌ب��ات ،تا زیاتر ش��ارهزای الیه‌نی ئ��اب��ووری و خێروبێری ئ�ه‌و واڵت � ه بن و كاره‌كانی خۆیانی تیادا مسۆگه‌ر بكه‌ن ،هه‌ر له‌م كاته‌شدا بوو ك ه پسپۆڕانی پێشنیازی هه‌ڵكه‌ندنی (نۆكه‌ندی سوێسیان) كرد ك ه ڕێگای بازرگانیی جیهانی ئاسان كرد و ده‌شتوان ێ گومرگ و سه‌روه‌ت و سامانێكی زۆر بۆ ئه‌و واڵت� ه بگێڕێته‌وه ،هه‌روه‌ها ناپلیۆن ل ه هه‌موو شوێنێك ك ه داگیری ده‌ك��رد بانگه‌شه‌ی بۆ ئ��ه‌و ه ده‌ك��رد كه په‌یامه‌كانی شۆڕشی فه‌ڕه‌نسی ل ه (ئازادی و یه‌كسانی و برایه‌تی) باڵوده‌كاته‌وه، ده‌توانین بڵێین ئه‌مه‌ش وه‌ك په‌یامێك وابوو بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی شارستانیه‌تی ڕۆژئاوایی خۆی ،سه‌رباری ئه‌مانه‌ش ناپلیۆن ئامێری چاپیشی برد ه ناو میرس ،ئه‌مان ه سه‌رجه‌م بابه‌تێكن ك ه ده‌كرێت ل ه بواری كاریگه‌رێتی ڕۆژهه‌اڵتناسی زیاتری له‌سه‌ر بووترێت له ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان له‌سه‌ری بدوێین. -4الیه‌نی زانست و فه‌رهه‌نگ و بردنی شوێن هواره‌كان :سه‌رباری ئه‌مانه‌ش ك ه باسامن كرد ڕۆژهه‌اڵتناس هه‌بوو ه ته‌نها مه‌به‌ستی ل ه بواری كاره‌كه‌یدا بریتیبوو ه له زانست ،ب ه مه‌به‌ستی زانستی و شار‌هزایی له بواره‌كاندا و لێكۆڵكاری زانستی هاتوونه‌ته ناوچه‌كانی ڕۆژه���ه‌اڵت ،ئه‌مان ه به‌پێی خۆیان تا ڕاده‌ی���ه‌ك كاریگه‌ری باشیان هه‌بوو ه ل ه بووژاندنه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگ و مێژووی شاراوه‌ی ڕۆژهه‌اڵتدا ،به‌وه‌ی كه چه‌ندین ده‌ستنووسیان زیندووكرده‌و ه و له چاپیان دانه‌وه ،به‌مه‌ش به‌شێكی گه‌وره‌ی مێژووی نه‌ته‌وه‌كانی ڕۆژهه‌اڵتیان زیندوو ك���رده‌وه ،كتێبه‌كانی مێژووی ئیسالمی ئه‌مڕۆ ل ه (الطربي و بداية والنهاية و فتوح البلدان و تاريخ خليفة بن خياط و ... هتد) چه‌نده‌های تر ل ه كتێبه‌كانی بواری مێژوو فیكری ئیسالمی و ڕۆژه �ه‌اڵت كه
كاری كردووه ،ده‌ڵێت« :له سه‌رده‌می ش��ه‌ڕی س���ارددا كۆكاكۆال سومبولی كاپیتاڵیزم و سیسته‌می سه‌رمایه‌داری بووه و سنووری نێوان كۆمۆنیست و كاپیتاڵیزمی دیاری ده‌كرد ،هه‌رچه‌نده ئه‌و كۆمپانیایه هه‌وڵی ده‌دا تێكه‌اڵوی سیاسه‌ت نه‌بێت ،ب��ه‌اڵم سیاسه‌تی ئه‌مریكا و سیسته‌می سه‌رمایه‌داری وایان ده‌كرد كه سیاسه‌تی كۆكاكۆالش ره‌نگی سیاسه‌تی حكومه‌ت به خۆیه‌وه بگرێت». ئێستا ل�ه جیهاندا بوتڵه‌كانی كۆكاكۆال وه‌ك سومبولی ئازادی سه‌یر ده‌كرێن ،له الیه‌كی تریشه‌وه نه‌یارانی ئه‌مریكا وه‌ك سومبولی كاپیتاڵیزم و داگیركاری ده‌یناسن .هۆگۆ چاڤێزی سه‌رۆكی ڤه‌نزوێلال كه سیاسه‌تی دژه ئه‌مریكی هه‌یه ،ده‌یان جار دژی ئه‌و كۆمپانیایه هه‌ڵوێستی وه‌رگرتووه و داوای له هاوواڵتیانی واڵته‌كه‌ی كردووه له‌جیاتی خ���واردن���ه‌وه‌ی كۆكاكۆال،
ئه‌و واڵت��ان�ه‌دا نییه و كۆكاكۆالكانی ناو ب��ازاڕی ئه‌و واڵتانه به نایاسایی ره‌وانه‌ی ئه‌و واڵتانه ده‌كرێن .هه‌روه‌ها چه‌ندین سه‌رچاوه‌ی باوه‌ڕپێكراو باس له رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی پۆلیسی تاران له‌گه‌ڵ ئ�ه‌و ماركێتانه‌دا ده‌ك��ه‌ن كه كۆكاكۆالیان تێدا ده‌فرۆرشێت. (تۆم ئیسته‌ندێج) نووسه‌ری كتێبی «مێژووی جیهان له شه‌ش په‌رداخدا» له‌باره‌ی كۆكاكۆالوه ده‌ڵێت« :كۆكاكۆال رهوان��هی هه‌ر واڵتێك بكرێت ،وه‌ك سومبولی ده‌س��ه‌اڵت��داری��ی سه‌یری ده‌كرێ ،كۆكاكۆال و سیاسه‌ت تێكه‌ڵی ی �ه‌ك ك���راون ،ل�ه س �ه‌رده‌م��ی رژێمی سۆڤیه‌تی پێشوو چونكه فرۆشتنی كۆكاكۆال قازانجی زۆری بۆ حكومه‌تی سۆڤیه‌ت هه‌بوو ،كۆمپانیای كۆكاكۆال رێگه‌ی به ناردنی به‌رهه‌مه‌كانی بۆ ئه‌و واڵته نه‌دا». (بروس وێبسته‌ر) راوێژكاری ماركه جیهانییه‌كان كه پێشرت له كۆكاكۆال
ئاوی میوه خۆماڵییه‌كانی ڤه‌نزوێلال بخۆنه‌وه ،ئه‌گه‌رچی نه‌شیتوانیوه هیچ كاریگه‌رییه‌كی له‌سه‌ر خواردنه‌وه‌ی كۆكاكۆال له‌و واڵته هه‌بێت. له ئێرانیش كۆمپانیایه‌ك مۆڵه‌تی به‌رهه‌مهێنانی كۆكاكۆالی له شاری «مه‌شهه‌د» به واژۆكردنی بۆندێكی 15 ملیۆن دۆالری به‌ده‌ست هێنابوو ،به‌اڵم دواتر حكومه‌ت رایگه‌یاند كۆمپانیای كۆكاكۆال ،كۆمپانیایه‌كی زایۆنیزمییه و نابێت له ئێران چاالك بێت. له واڵت��ی «برمه« پ��اش 60ساڵ ل �ه ق �ه‌ده‌غ �ه‌ب��وون��ی خ���واردن���ه‌وه‌ی كۆكاكۆال و دوای ریفۆرم له سیسته‌می ده‌س�ه‌اڵت��داری��ی ئ�ه‌و واڵت��ه ،ئه‌مساڵ مۆڵه‌ت به كۆمپانیاكان درا كه كۆكاكۆال هاورده‌ی ئه‌و واڵته بكه‌ن. تێبینی: بۆ ئه‌م نووسینه سوود له سایتی (bbc )Persianوه‌رگیراوه.
پاشماوە ..لە ڕۆژهەاڵتناسییەوە
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488 رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
زۆربه‌یان تا ئیستاش له‌سه‌ر به‌رگه‌كانیان ن��اوی چاپخانه‌كانی (لیدن)ی هۆڵه‌ندی و (پاریس)ی به‌سه‌ره‌وه‌یه ،هه‌ندێكی تر له‌م چین ه مه‌به‌ستی بوو ه ك ه شارستانیه‌تی پێشكه‌وتووی ئه‌وروپای خۆی بگه‌یه‌نێته شارستانیه‌تی دواك �ه‌وت��ووی ڕۆژه��ه‌اڵت، زۆر به‌جدیش ك��اری��ان بۆ ده‌ك��رد وه‌ك سه‌ره‌تایه‌ك بۆ ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان، ه�ه‌روه‌ه��ا ئه‌مان ه چه‌ندین شوێن هواری به‌نرخیان دۆزییه‌و ه و ئه‌م شوێن هوارانه‌یان له‌گه‌ڵ خۆیان ده‌ب��رد بۆ مۆزه‌خانه‌كانی ب هرلین ،پاریس ،له‌نده‌ن و چه‌ندان شوێنی تر ،ك ه ئێستا ل ه مۆزه‌خانه‌كانیاندا چه‌ندین شوێنی تایبه‌ت هه‌ی ه ب� ه شوێن هواره به‌نرخه‌كانی ڕۆژههاڵت ،له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شدا كه‌وتن ه باڵوكردنه‌وه‌ی بیری ڕۆژئاوایی ل ه ڕۆژه�ه‌اڵت��دا و چه‌ندین بیری فیكری و فه‌لسه‌فی و مه‌عریفی و ئایدۆلۆژییان باڵوكرده‌و ه و توانییان چه‌ندین الیه‌نگریشی بۆ په‌یدابكه‌ن ،وه‌ك بیره‌كانی لیربالی و دیموكراسی و سیكۆالریزم و سۆشیالیستی و چه‌پ و ماركسیه‌ت و ..هتد. ل ه ڕۆژهه‌اڵتناسییه‌و ه بۆ ڕۆژئاواناسی و كاردانه‌وه‌ی له‌سه‌ر به‌تیۆریزه‌بوونی بیری پێكدادان و ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان : ڕۆژئاواناسیش هه‌روه‌ك پێچ هوانه‌ی ڕۆژهه‌اڵتناسی ،بریتیی ه ل ه خه‌ریكبوونی غه‌یر‌ه (ئه‌وروپی و ئه‌مریكاییه‌كان) به ڕۆژئ��اواو ه و دیراسه‌كردنیان ل ه سه‌رجه‌م بواره‌كانی شارستانی ،كلتووری ،فه‌رهه‌نگی، الیه‌نه‌كانی زانست و هێز ،بۆ مه‌به‌سته‌كانی وه‌اڵم��دان��ه‌وه‌ی شارستانی و هه‌روه‌ها الیه‌نی ب�ڵاوك��ردن�ه‌وه‌ی كلتوور و ئاینی ڕۆژه�ه‌اڵت��ی ل ه ڕۆژئ���اوا ،ئه‌م ه سه‌رباری ئه‌وه‌ی ك ه هه‌ندێك كه‌س ئه‌م شار‌هزاییه وه‌ك سه‌رسامبوون ده‌كات بۆ ڕۆژئاوا ،هه‌وڵ ده‌دات ك ه له‌و ڕوانگه‌یه‌و ه شار‌هزای ببێت و ته‌نانه‌ت به‌السایكردنه‌وه‌ی جلوبه‌رگ و خوونه‌ریتیش ،یاخود سه‌رسامبوون ب ه وێنای
پێشكه‌وتووی ئه‌م واڵتانه ،به‌اڵم ئه‌مان ه ده‌رئه‌نجام ل ه كۆمه‌ڵگاكانی خۆیاندا نامۆ ده‌بن و ناتوانن ئه‌و دوو شارستانیه‌ت ه تێكه‌ڵ بكه‌ن ،وه‌ك سه‌رجه‌م بیر و فیكره‌كانی ڕۆژئاوا ك ه ده‌گه‌ن ه ئاستی جێبه‌ج ێ كردن له ڕۆژههاڵت ،ده‌بینین تووشی ئیفلیجی ده‌بن، توانای جێبه‌جێكردنی له‌م واڵتانه‌دا نامێنێت، چونك ه زاد ه و هه‌ڵقواڵوی شارستانیه‌تێكی جیاوازه ،لێره‌وه‌ی ه ده‌گه‌ین ه بابه‌تی ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان ،بۆی ه پێموای ه هه‌رچه‌نده شارستانییه‌تیه‌ك به‌هێز بێت به‌اڵم ناتوانێت شارستانیه‌تی ب هرامبه‌ر بتوێنێته‌و ه و له‌ناوی به‌رێت ،به‌ڵكو ب ه پێی تیۆری (التحدی واالستجابه) به‌رد هوام ده‌بێت ،وه‌ك وه‌اڵم و پاشان به‌ره‌نگاربونه‌وه‌یه‌كیش هه‌میشه ل ه به‌ره‌وپێشچووندایه ،وه‌ك فراوانبوون و نوێبوونه‌وه‌ی شارستانیه‌ته‌كانی ڕۆژههاڵت و قووڵبوونه‌وه‌ی شه‌ڕه‌كان و پێكدادان و گرووپ ه تووندڕه‌وه‌كانی ب هرامبه‌ر ڕۆژئاوا، هه‌روه‌ها هه‌وڵدانی به‌رد هوامی ڕۆژئاواش بۆ به‌رچه‌ڤه‌بوونی شارستانیه‌ته‌كه‌ی به هه‌موو واتاكانیه‌و ه ل ه ڕۆژهه‌اڵتدا. به‌اڵم ده‌توانین دواكه‌وتنی ڕۆژئاواناسی ل�� ه ڕۆژه�����ه‌اڵت ب��ۆ چ �ه‌ن��د ه��ۆك��ارێ��ك بگه‌ڕێنینه‌وه ،ل ه دیارترینیان دواكه‌وته‌یی ڕۆژه��ه‌اڵت له‌م سااڵنه‌ی دوای��ی ل ه چاو شارستانیه‌تی ڕۆژئاوا ل ه ڕووی فیكر و هزر و فه‌لسه‌فه‌وه ،سه‌رباری ئه‌مانه‌ش كلتووری ڕۆژه �ه‌اڵت له‌سه‌ر خۆ بۆ خۆ بوون بنیاد نراوه ،كه‌مرت ل ه بیری ئه‌وه‌دا بوون ك ه به‌ر‌ه و ڕۆژئاوا بڕۆن ،مه‌گه‌ر ل ه سه‌رده‌می فتوحاتی ئیسالمیدا هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاو ه تا كۆتایی ده‌وڵه‌تی عوسامنییه‌كان ك ه چه‌ندین جار ڕۆژهه‌اڵتییه‌كان به‌ره‌و ڕۆژئاوا ڕۆیشتوون و هه‌نگاویان ناوه ،ئه‌مه‌ش تیۆره‌ی هێزمان له ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كاندا بۆ ده‌چه‌سپێنێ، وات � ه تا شارستانیه‌ته‌ك ه به‌هێز نه‌بێت توانای ناسینی ب هرامبه‌ریشی ال دروست نابێت ،هه‌رچه‌ند ه ل ه ڕۆژه��ه‌اڵت چه‌ند
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
بیرمه‌ندێك و ناوه‌ندێك دروست بوو ه ك ه هه‌وڵده‌ده‌ن ل ه دی��ارده‌ی ڕۆژئاواناسی و كلتووری ڕۆژئاوا بكۆڵنه‌وه ،هانی لێكۆڵینه‌وه بده‌ن ل ه بواره‌كانی زمان ،نه‌ته‌وه ،مێژوو، سیاسه‌ت و الیه‌نی سرتاتیژیی ڕۆژئ��اوادا، وه‌ك (رودی باروت) ل ه كیتێبی (الدراسات العربية واإلسالمية يف الجامعات اَالملانيه) بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات و ئه‌م بیریار‌ه پێیوایه ك ه ده‌بێت وه‌ك تۆڵه‌كردنه‌وه‌یه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی ك ه ڕۆژهه‌اڵتناسان كردوویان ه ل ه ب هرامبه‌ر ب ه كلتوور و دیارده‌كانی جیهانی ئیسالمی، ئێمه‌ش ئه‌م لێكۆڵین هواان ه ئه‌نجام بده‌ین، هه‌روه‌ها بیریارێكی تری وه‌ك محه‌مه‌د شاهین له‌م باره‌یه‌و ه دواو ه و پاش ئه‌مانیش حه‌سه‌ن حه‌نه‌فی كتێبی (مقدم ه فی علم االستغراب) داده‌نێت ك ه تیایدا ئه‌م بابه‌ته وه‌ك دیارده‌یه‌كی فیعلی چه‌سپا و به‌ده‌ر ئه‌خات و هه‌نگاوه‌كانی بۆ داده‌ڕێژێت. ب��ه‌ه��ه‌رح��اڵ ل���ێ���ره‌و ه ده‌گ �هی��ن �ه ئ �ه‌و ئه‌نجامه‌ی ك� ه ڕۆژه�ه‌اڵت��ن��اس��ی و ڕۆژئ��اوان��اس��ی��ش وه‌ك دوو دی���ارده‌ی ب هرامبه‌ر به‌یه‌ك ل ه پرۆسه‌ی به‌یه‌كدادان و ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كاندا وه‌سف بكه‌ین، به‌ده‌ركه‌وتنی دی���ارده‌ی ڕۆژئاواناسیش هه‌ر چه‌ند ه ل ه چوارچێوه‌یه‌كی ته‌سكیشدا ب���وو ه ه���ه‌روه‌ك ب��اس�مان ك���رد ،ده‌بێته پراكتیزه‌بوونی بیری به‌یه‌كدادان و ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان. بۆ نووسینی ئه‌م بابه‌ت ه سوود له‌م سه‌رچاوان ه وه‌رگیراو ه : -1أرنولد توینبی :الحچار‌ه فی املیزانأ ترجم ه امین محمود رشیف ،داراالحیا‌و الكتب العربیه ،گبع ه االولی1947 ،م . -2إدوارد سعید :االسترشاق ،ترجمه .كامل أبو دیب الگبع ه الپالپه ،بیروت.1983، -3إبراهیم الحیدری :صور‌ه الرشق فی عیون الغرب ،بالمكان الگبع .1999، -4د.رشا محمود الجابر الصباح :قچایا
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
فكریه ،بالمكان الگبع .1984 ، -5رینی ه گروسیه :الحروب الصلیبیه، ترجم ه احمد ایشی ،دار القتیب ه للگباعه والنرش ،دیمشق.2002، -6د.سامل حمیش :االسترشاق فی افق أنساده ،الگبع ه االول��ی ،الرباگ ،مغریب، .1991 -7د.س���ع���دون م��ح��م��ود :مناهج املسترشقون ،بغداد.1985 ، -8عبدالرحمن حسن جنك ه املیدانی: أجنح ه املكر الپالپ (التبشیر – االسترشاق – االستعامر ) ،دار القلم،دمشق.1994 ، -9الشیخ فۆاد كاڤم املقدادی :االسالم وشبهات املسترشقین ،مگبع ه امیر ،گبعه اولی1416 ،ه. -10االسترشاق :مجموع ه محاچرات اساتژ ه جامع ه االمام أوچاعی ،لبنان ،بدون سن ه الگبع. -11د.م��ح��م��ود ح��م��دی زق���زوق: االس��ت�شراق والخلفی ه الفكری ه للرصاع الحچاری ،گبع ه الپانیه ،دار املنار ،قاهره، .1989 -12مصگفی السباعی :االسترشاق واملسترشقون (مالهم وماعلیهم ) ،الگبعه الپانی ه ،دمشق.2001 ، -13ی��وه��ان ف���وك :ت��اری��خ حركه االسترشاق الدراسات العربی ه و واالسالمیه فی أوروبا حتی بدای ه قرن العرشین ،ترجمه. عمر لگفی العامل ،الگبع ه االولی ،دار القتیبه، .1996 -14عبدالرزاق خلیل :االسترشاق واالس��ت�شراق العربی أحمد أمین وكتابه فجر االس�لام مپال تگبیقی ،مجل ه ێ‌فاق الپقاف ه وال�تراپ ،السن ه الپالپ ه عرش ،عدد التاسع واالربعون ،صفر 1426ه – ابریل (نیسان)2005م . -15سایتی ئه‌نته‌ر نێتی :مركز املدینه املنور‌ه للدراسات والبحوپ االسترشاق ، . www.madinacenter.com
ناونیشان: سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە 3 تەلەفۆن07480605181 :
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)7سێشه‌ممه ،2012/10/23ساڵی یەکەم
له ڕۆژههاڵتناسییهوه بۆ ڕۆژئاواناسی وه‌ك هه‌نگاوێكی گرنگ بۆ به‌تیۆریزه‌بوونی بیری پێكدادان و ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان
زریان حاجی پێكدادان و ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان ل�ه‌م��ڕۆدا ل ه هه‌موو كاتێكی تر زیاتر میدیاكانی جیهانی به‌خۆیه‌و ه سه‌رقاڵ كردوو ه و زۆربه‌ی الیه‌ن ه فیكرییه‌كانی جیهانی ئه‌مڕۆش هه‌وڵ ده‌دات له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ت ه خۆی داڕێژێته‌وه ،ب ه تایبه‌ترت ب��ۆ شیكار و لێكدانه‌وه‌ی ڕووداو و هه‌اڵوێره‌كانی دنیا ،بابه‌تێكی وه‌ها ك ه زیاتر له دوای هێرشه‌كانی 11ی سێپته‌مبه‌ره‌و ه په‌ره‌یسه‌ند ئه‌ویش ب ه ب�ڵاوب��وون�ه‌وه‌ی كتێبی (پێكدادانی شارستانیه‌ته‌كانی) (صمۆیل هندكتۆن)ی ئه‌مریكی كه تیایدا باس ل ه تیۆرییه‌كه‌ی خۆی ده‌ك��ات و وای داده‌نێت ك ه دنیا ل ه نێوان حه‌وت شارستانیه‌ت و چه‌ندین ئایین و كلتور و خونه‌ریتی جیاجیادا داب��ه‌ش ب��وو ه ك ه بۆ خ��ۆی كاریگه‌ری هه‌ی ه له‌سه‌ر سه‌رجه‌م جیهان و به‌رده‌وام ئه‌م ملمالنێیانه‌ش ل ه په‌ره‌سه‌ندندان و بۆ جێگاكردنه‌وه‌ی خۆیان و سه‌پاندنی شارستانیه‌تی خۆی به‌سه‌ر ب هرامبه‌ردا، ئیدی ئه‌مه‌ش به‌هه‌ر ڕێگایه‌ك بێت. هه‌روه‌ها پێی وای ه ك ه بزوێنه‌ری مێژوو له‌مه‌ودوا له جیهاندا ملمالنێی چینه‌كان و ڕه‌گه‌ز و ئایینه‌كان ه ته‌نانه‌ت كێشمه‌كێش و ملمالنێی نێوان نه‌ته‌و ه و ده‌وڵه‌تانیش نیی ه به‌ڵكو ملمالنێیه‌كی توندی نێوان شارستانیه‌ته‌كانه ،ئ �ه‌و پێی وای�� ه كه شارستانیه‌ته‌كان ح�ه‌وت شارستانیه‌تن جیهانی ئیسالمی یه‌ك جیهانن و سه‌رجه‌م ده‌وڵه‌تانی ئیسالمیش ب ه حوكمی پاڵنه‌ری ئاینی له‌یه‌ك نزیك ده‌بنه‌و ه و ده‌بن ه پاڵ پشتی یه‌كرتی ،بۆی ه ئه‌گه‌ر ڕێگری له‌م واڵت ه ئیسالمییان ه نه‌كرێت و دیموكراتیه‌ت له‌ناویاندا باڵو نه‌كرێته‌و ه ئه‌وا به‌سه‌ر جیهانی ڕۆژئ��اوادا زاڵ ده‌بن ،هه‌روه‌ها پێیوای ه ك ه شارستانیه‌تی چینی و هندی له‌یه‌ك نزیكن و ڕه‌نگ ه یه‌كبگرن ،بۆیه ل ه پاڵ ئه‌مانه‌دا ده‌بێت شارسانیه‌ته‌كانی ئه‌مریكی و ئه‌وروپی و یابانی ل ه یه‌ك نزیك ببنه‌و ه تا له‌م ملمالنێیه‌دا له‌نێو نه‌چن. ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رسوڕمان ه ك ه زۆر كه‌س پێشه‌نگی له‌م بواره‌دا بۆ داهێنانی ئه‌م بیر ه ده‌دات � ه پاڵ ئه‌م كه‌سایه‌تییه، هه‌رچه‌ند ه ئه‌م كه‌سایه‌تیی ه ل ه سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی ڕابردوو ئه‌م بابه‌ته‌ی نووسیوه ،به‌اڵم ب ه بۆچوونی ئێم ه ئه‌مه ڕاس��ت نییه ،چونك ه چه‌ندین بیریار و فه‌یله‌سوفی دیاری تر هه‌ن ك ه پێش ئه‌م ئه‌و بۆچوونه‌یان هه‌بووه ،له‌وان ه (بیرنارد ل��وی��س) ك� ه ڕۆژهه‌اڵتناسێكی دی��اری ئه‌مریكیی ه و ل ه پێش سامۆئیل هندكتۆن ئه‌م بۆچوونه‌ی هه‌بوو ه و ل ه وتارێكیدا ل ه ساڵی حه‌فتاكانی سه‌ده‌ی ڕابردوو ئه‌م بابه‌ته‌ی باڵوكردۆته‌وه ،هه‌روها بیریارێكی وه‌ك (تۆینبی) كه بۆ خۆی بیری (التحدی واالستجابه)ی داناو ه و هه‌روه‌ها چه‌ندین ن���وورساو و كتێبیشی هه‌ی ه ل ه ب��اره‌ی ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كانه‌و ه و ئه‌م ل ه ساڵی 1947ز دا كتێبێكی ب ه ناوی (الحضارة فی املیزان) شارستانیه‌ت له
ترازوودای داناو ه و له‌م كتێبه‌دا به‌شێكی گرنگی ت �ه‌رخ��ان ك���ردوو ه ب��ۆ بابه‌تی ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان ،ل ه پێش ئه‌میش چه‌ندین هه‌وڵی دیك ه هه‌بووه له‌وان ه (شپنگله‌ر) ،ك ه ئه‌م داهاتن و له ناوچوونی شارستانیه‌ته‌كانی به‌شێوه‌ی وه‌رزه‌كانی ساڵ وه‌سف ك��ردوو ه و پێی وای ه چۆن وه‌رزه‌كانی ساڵ ل ه به‌هاره‌وه بۆ هاوین و پاشان هه‌ڵوه‌رین ل ه پایزدا و پاشان به‌ره‌و زستان ده‌ڕۆن شارستانیه‌تیش ه��ه‌روای��ه ،ه��ه‌روه‌ه��ا پ��ێ��ی��واب��وو ه كه كاتێك شارستانیه‌تێك ده‌یكێشێت به شارستانیه‌تێكی تردا و داگیری ده‌كات ئ �هوا شارستانیه‌تی ژێركه‌وتوو ت �ه‌واو له‌ناو ناچێت ،به‌ڵكو له‌گه‌ڵ شارستانیه‌ته س �ه‌رك �ه‌وت��ووه‌ك �ه‌دا ئاوێت ه ده‌ب��ێ��ت و ده‌رئه‌نجام شارستانیه‌تێكی نو ێ درووست ده‌ب��ێ��ت ،ه���ه‌روه‌ك ل ه كتێبی (تدهور الحضارة الغربیه) زیاتر له‌باره‌یه‌وه ده‌دوێ��ت ،هه‌روه‌ها (هیگڵ) و پاشان (نیتچه)ش له‌م باره‌یه‌و ه دواون ،ل ه پێش ئه‌مانیش (إبن خلدون) دیار ه بۆچوونی تایبه‌تی ل ه ب��اره‌ی شارستانیه‌ته‌كانه‌وه هه‌بوو ه شارستانیه‌تی به‌پێی ناوچه‌كانی سارد و گه‌رم و فێنك دابه‌شكردووه ،به‌هه‌ر حاڵ ئه‌م بابه‌ت ه به‌جێی خۆی پێمباش بوو وه‌ك سه‌ره‌تایه‌ك بۆ چوون ه ناو بابه‌ته‌كه‌وه و بۆ ناساندنی گرنگی زیاتری بابه‌ته‌كه
خۆیان له‌سه‌ر ئاستی قوتابخانه‌ی فیكری و زانستی و فه‌لسه‌فی ل ه ڕۆژئاوا بكۆڵنه‌وه؟ لێره‌و ه هه‌وڵئه‌ده‌ین بابه‌ته‌كه‌مان به‌چه‌ند ته‌وه‌ره‌یه‌ك ڕوون بكه‌ینه‌و ه : ڕۆژهه‌اڵتناسی ل ه ڕووی زاراو ه و سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانیه‌و ه : ڕۆژهه‌اڵتناسی ل ه ڕووی زاراوه‌وه ب���ه‌وات���ای لێكۆڵینه‌و ه و په‌یجۆیی وردی غ�هی��ر ه ڕۆژهه‌اڵتییه‌كان دێت ب ه ڕۆژه�ه‌اڵت��دا ،تا ش��ار هزای ڕۆژه�ه‌اڵت بنب ل ه ڕووی شارستانیه‌ت ،كلتوور، زمان ،ڕۆشنبیری ،فیكر ،زانست ،ئایین، شوێنه‌وار ،خوونه‌ریت ،ئابووری ،سامانه به‌نرخه‌كانی ڕۆژههاڵت ،الیه‌نی به‌هێز و الوازی له ڕووی سوپا و توانا و لێهاتنه‌كان و سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كانی تر ،ئیدی ئه‌مه‌ش بۆ چه‌ند مه‌به‌ستێكی جیاواز ،له‌وانه بۆ مه‌به‌ستی ئایینی و باڵوكردنه‌وه‌ی ئایینی مه‌سیحی ه�ه‌روه‌ك ل ه سه‌ره‌تای (مسیۆنێره) مه‌سیحییه‌كانه‌و ه به‌ده‌ر ده‌كه‌وێت ،یاخود بۆ مه‌به‌ستی سه‌ربازی ك ه ئه‌مه‌ش ل ه درێژه‌ی شه‌ڕه‌كانی نێوان ڕۆژههاڵت و ڕۆژئاوا به‌ده‌رده‌كه‌وێت هه‌ر ل ه سه‌رده‌می یۆنانی له ڕۆژئاوا و ئه‌خمینی و ئه‌شكانییه‌كان ل ه ڕۆژههاڵت تا ده‌گاته سه‌رده‌می ئیسالمی و جه‌نگی خاچییه‌كان و دوای���ش ب��ۆ س �ه‌رده‌م��ی ئیستعامری ئه‌وروپی ل ه ڕۆژه��ه‌اڵت و تا ئێستاشی
ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ ه هزاران ساڵ له‌مه‌و پێش و بۆ سه‌رده‌می یۆنانییه‌كان ،ك ه چه‌ندین كه‌سیان هاتوونه‌ت ه ناوچه‌كانی ئه‌و كاتی ڕۆژه���ه‌اڵت ل ه (میرس و میزۆپۆتامیا) و ناوچه‌كانی تر و لێكۆڵینه‌وه‌یان له ب��اره‌و ه ك��ردوون ،هه‌روه‌ها ل ه سه‌ریان نووسیون ،وه‌ك نووسینه‌كانی (هیرۆدۆتس و هۆمیرۆس)ی یۆنانی و چه‌ندانی تر ،كه ئه‌م كه‌سایه‌تییان ه خزمه‌تێكی گه‌وره‌یان به مێژووی ڕۆژههاڵت كردوو ه و ب ه باوكی مێژوو ناو ده‌برێن ،ب ه تایبه‌تی كاتێك الیه‌نه‌كانی ژیانی ئه‌و كاته‌ی ڕۆژهه‌اڵتیان نووسیوه‌ته‌وه ،ئ �ه‌وه‌ی ل ه ده‌ره‌نجامی گ هڕانی خۆیاندا بینیویان ه تۆماریان كردووه، كه‌وات ه هه‌ر له‌م كاته‌و ه بیری گ هڕان به ڕۆژهه‌اڵتدا ل ه الیه‌ن ڕۆژئاواییه‌كانه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتوو ه و هه‌وڵیانداو ه كه له‌م واڵتان ه تێبگه‌ن و شیكاری خۆیانی تێدا بكه‌ن ،ئه‌گه‌ر بشكرێت شارستانیه‌تی خۆیانی تیادا باڵوبكه‌نه‌و ه و بیسه‌پێنن به‌سه‌ریدا ،ك ه ئه‌مه‌ش كرۆكی پێكدادان و ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كان بوو ه هه‌ر له كۆنه‌و ه تا ئه‌مڕۆ ،چ ل ه ڕۆژههاڵت یان له ڕۆژئاوا بۆ سه‌پاندنی شارستانیه‌تی خۆی به‌سه‌ر ب هرامبه‌ردا. به‌اڵم زیاتر چه‌كه‌ره‌بوونی ئه‌م بیر ه و كاربۆكردنی ب ه شێوه‌ی ڕێكخراو ده‌توانین بیگه‌ڕێنینه‌و ه بۆ دوای باڵوبوونه‌وه‌ی
ئیسپانیای ئه‌مڕۆ ،كاتێك ك ه ئه‌وروپیه‌كان كه‌سه‌كانی خۆیان ده‌نارد بۆ ئه‌م واڵت ه و له‌و ێ ل ه خوێندنگا بااڵكانی ئه‌و سه‌رده‌م زانسته‌كانیان ده‌خ��وێ��ن��د ،س �ه‌رب��اری ئه‌مانه‌ش هه‌ندێكی تر ئه‌م بابه‌ت ه بۆ سه‌ره‌تای شه‌ڕی خاچییه‌كان ده‌گێڕنه‌وه ل ه ساڵی 1095ز ،كاتێك هێرش ده‌كه‌نه سه‌ر ڕۆژه��ه‌اڵت ب ه فه‌رمانی كه‌نیسه، له‌پاش شكاندنیان ڕۆژئاواییه‌كان ئیدی ده‌كه‌ون ه خۆئاماده‌كردن بۆ لێكۆڵكاری ل ه ڕۆژه��ه‌اڵت��دا و ل ه ب �ه‌دواداگ � هڕان��ی فاكته‌ره‌كانی سه‌ركه‌وتنیان و لێره‌وه دیارده‌ك ه په‌ره‌ده‌ستێنێت. ل ه پاش ئه‌م بابه‌تانه‌و ه دی��ارده‌ی ڕۆژهه‌اڵتناسی وه‌ك دیارده‌یه‌كی گرنگ ل ه الیه‌ن ڕۆژئاواییه‌كانه‌و ه گرنگی پێدرا و پێشخراو ب ه شێوه‌ی ڕێكخراو ،ب ه فه‌ڕمی ل ه شێوه‌ی قوتابخانه‌دا هاتن ه ڕۆژههاڵت و چه‌ندین قوتابخانه‌ی ڕۆژهه‌اڵتناسی ئه‌وروپی دامه‌زران ،چه‌ندین لێكۆڵینه‌وه‌ی گرنگیان ل ه باره‌ی ڕۆژهه‌اڵته‌و ه ئه‌نجامدا ل ه سه‌رجه‌م بواره‌كاندا ،چه‌ندین بواری داراییشیان ل ه الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌كان ،یاخود كه‌نیسه‌و ه بۆ دابین ده‌كرا ،ل ه دیارترین ئه‌م قوتابخانانه‌ش خوێندنگای به‌ریتانی و خوێندنگای فه‌ڕه‌نسی و خوێندنگای ه��ۆڵ�ه‌ن��دی و خوێندنگای ئه‌ڵامنی، په‌یامنگای ڕۆژهه‌اڵتناسیی ڕووسی.
ب ه خوێنه‌ر باسی بكه‌م ،ئه‌گه‌رنا ئه‌م ه زۆرتر هه‌ڵده‌گر ێ و ئێمه‌ش باسكردنی هه‌ڵده‌گرین بۆ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی تر. ئ��ه‌وه‌ی ل��ێ��ره‌دا مه‌به‌ستامن ه لێی بدوێین كاره‌كته‌رێكی گرنگی فیكری بواری پێكدادان و ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كانه ئه‌ویش بابه‌تی ڕۆژهه‌اڵتناسیی ه ك ه ئێمه ئه‌یبه‌ستینه‌و ه ب ه هه‌مان تیۆریای پێكدادان و ملمالنێی شارستانیه‌ته‌كانه‌وه ،ئه‌میش به گ هڕانه‌و ه بۆ كاتی سه‌رهه‌ڵدان و زاراو ه و گرنگرتین قوتابخان ه و ئه‌و كه‌سایه‌تییانه‌ش ك ه له‌و ب��واره‌دا كاریان ك��ردووه ،پاشان هه‌وڵ ده‌ده‌ین ك ه ل ه بابه‌تی ڕۆژئاواناسی بدوێین و وه‌اڵمی ئه‌و پرسه‌ش بده‌ینه‌وه ك ه بۆچی ئێم ه دیارده‌ی ڕۆژئاواناسیامن نییه؟ یاخود بۆچی تائێستا ب ه شێوه‌یه‌كی به‌رفراوان رۆژهه‌اڵتییه‌كان نه‌یانتوانیو ه بۆ
له‌گه‌ڵدا بێت ،له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا الیه‌نی ئابووریی ڕۆژههاڵت بۆ مه‌به‌سته‌كان ڕۆڵی خۆی هه‌بوو ه به‌الی ڕۆژهه‌اڵتناسانه‌وه، ب���ه‌اڵم س��ه‌رب��اری ئ�ه‌م��ان�ه‌ش چه‌ندین ڕۆژه�ه‌اڵت��ن��اس ه�ه‌ب��وون ب ه مه‌به‌ستی شار هزایی و زانست هاتوونه‌ت ه ناوچه‌كانی ڕۆژههاڵت و لێكۆڵكارییان ل ه ڕۆژههاڵت كردووه. ب�����ه‌اڵم ل��� ه ڕووی س���ه‌ره‌ت���ای سه‌رهه‌ڵدانی ڕۆژهه‌اڵتناسی ،ناتوانین كاتێكی دیاریكراوی بۆ دابنێین و چه‌ندین بیروبۆچوونی ج��ی��اواز ل �ه‌م ب��اره‌ی�ه‌وه هه‌یه ،مێژوونووسان و پسپۆڕانی بواری ڕۆژهه‌اڵتناسی هه‌ریه‌ك ه و ب ه جۆرێك لێكدانه‌وه‌ی خۆی كردوو ه سه‌باره‌ت به سه‌ره‌تای ده‌ركه‌وتنی ،هه‌ندێك پێیانوایه س �ه‌ره‌ت��ای ده‌رك�ه‌وت��ن��ی ئ �ه‌م دی��ارده‌ی�ه
ئایینی ئیسالم ب ه شێوه‌یه‌كی به‌رچاو ل � ه ڕۆژه���ه‌اڵت���دا ،ه��ه‌روه‌ه��ا هه‌وڵه فراوانخوازییه‌كانی ئه‌م ئایین ه ب ه مه‌به‌ستی باڵوكردنه‌و ه و بانگه‌وازكردن بۆی ،كه هه‌ندێك جار ئه‌م ه ل ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ڕۆژئاوای ده‌دا ،بۆی ه ڕۆژئاواییه‌كان زۆر ج��ار به هاندانی كه‌نیس ه ل ه هه‌وڵی ئه‌وه‌دابوون به‌رده‌وام ڕوو ه و ڕۆژههاڵت بێن و ش���ار هزای بابه‌ته‌كان و الیه‌نی ڕۆژه��ه‌اڵت بنب و سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كانی سیاسی ،س�ه‌رب��ازی ،ئابووری و ئایینی ڕۆژه �ه‌اڵت تاوتو ێ بكه‌ن ،هه‌وڵ بده‌ن زۆر ج��ار گومانیش ب��ۆ ئایینه‌كه‌یان درووس����ت ب��ك �ه‌ن ،ل��ێ��ره‌و ه هه‌ندێك ك �ه‌س س �ه‌ره‌ت��ای ئ �ه‌م ڕۆژهه‌اڵتناسییه ده‌گه‌ڕێنێته‌و ه بۆ ئه‌وكاته‌ی ك ه ده‌وڵه‌تی ئومه‌وی ل ه ئه‌نده‌لوس دروست بوو له
كاریگه‌ری ڕۆژهه‌اڵتناسان له‌سه‌ر ڕۆژههاڵت : ب ه تێڕوانینامن ل ه مه‌به‌سته‌كان و له‌و بوارانه‌ی ك ه ڕۆژهه‌اڵتناسان كاریان تیادا كردووه ،ده‌توانین بڵێین ك ه كاریگه‌رییان هه‌بوو ه له‌سه‌ر ڕۆژه �ه‌اڵت و ل ه چه‌ند الیه‌نێكه‌و ه توانیویان ه ئه‌م ئه‌ركه‌ی خۆیان بچه‌سپێنن له‌دیارترینیان: -1الیه‌نی ئاینی :دی��ار ه ه�ه‌ر له سه‌ره‌تاو ه ب ه فه‌رمانی كه‌نیس ه دیارده‌ی ڕۆژهه‌اڵتناسی سه‌ری هه‌ڵداو ه و په‌ره‌ی سه‌ندووه ،ڕۆژهه‌اڵتناسان هه‌وڵه‌كانیان له‌م بواره‌دا چڕ كردۆته‌و ه ئه‌م الیه‌نه‌ش دوو مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی گرتۆته‌وه: یه‌كه‌میان بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی ئایینی مه‌سیحی و (تبشیر)كردنی خه‌ڵكی بۆ الی ئه‌م ئایینه ،ك ه له‌م ئه‌ركه‌دا تا ڕاده‌یه‌ك
ئه‌گه‌ر كه‌میش بێت ئه‌ركه‌كانیان ئه‌نجامی هه‌بوو ،وه‌ك باڵوبوونه‌وه‌ی مه‌سیحیه‌ت ل ه واڵتانی ئه‌فریقیا و هه‌روه‌ها چه‌ند واڵتێكی تری ئاسیا ،سه‌رباری ئه‌مانه‌ش چه‌ند هه‌وڵێكیاندا بۆ باڵو كردنه‌وه‌ی له نیمچه‌دوورگه‌ی عه‌ره‌بی ،به‌اڵم نه‌یانتوانی سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست بهێنن. دووه‌میان بۆ گومان دروستكردن له‌سه‌ر ئایینی ئیسالم و ب ه تایبه‌تیش له‌سه‌ر قورئان و په‌یامبه‌ری ئیسالم (د.خ)، هه‌روه‌ها هه‌وڵدان بۆ دوورخستنه‌وه‌ی خه‌ڵكی ئه‌م واڵتان ه له‌م ئایینه .ك ه له‌م ب��واره‌ش��دا تا ڕاده‌ی���ه‌ك سه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌ست هێنا ،توانیشیان چه‌ندین بیر و فیكره‌ی ڕۆژئاوایی وه‌ك ئایدۆلۆجیا له ناو خه‌ڵكانی ئه‌م واڵتانه‌دا باڵوبكه‌نه‌وه، بۆ منوونه (لویس ماسینۆن) ك ه یه‌كێكه ل ه گ�ه‌ور ه ڕۆژهه‌اڵتناسانی فه‌ڕه‌نسی، ڕاه��ێ��ن �ه‌ر و دروس��ت��ك��ه‌ری (میشێل ئه‌فله‌قی) دامه‌زرێنه‌ری حیزبی به‌عس و فیكره‌ی به‌عسی عه‌ره‌بی و قه‌ومیه‌تی عه‌ره‌بی ب��ووه ،ك ه میشیل ئه‌فله‌ق بۆ خۆی مه‌سیحیش بووه .هه‌روه‌ك لویس ماسینۆن ده‌ڵێت« :میشیل ئه‌فله‌ق له زیره‌كرتین قوتابییه‌كانم بوو ه «. سه‌رباری ئه‌مانه‌ش ڕۆژهه‌اڵتناسان ك��ۆم�ه‌ڵ��ێ��ك گ��ۆڤ��اری��ان ده‌رك�����ردووه ك��� ه ت��ای��ب��ه‌مت��ه‌ن��دب��وون ب��� ه ب���واری ڕۆژههاڵتناسییهوه ،به‌اڵم له‌م گۆڤارانه‌دا ته‌نها شیكاری زان��ای��ان��ی ڕۆژئ��اوای��ان ب��ۆ ئیسالم ب�ڵاو ده‌ك����رده‌وه ،هه‌رچی لێكۆڵینه‌و ه زانستیی ه تایبه‌تییه‌كانیشیانه ل ه الیه‌ن زانایانی پسپۆری بواره‌كانه‌وه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێت ،پێشكه‌شی چینی سیاسی و چینی كه‌نیسه‌یان ده‌ك��رد تا یارمه‌تییان بدات بۆ بواری سیاسی به‌سه‌ر ڕۆژهه‌اڵتدا سه‌ركه‌ون ،بۆ الیه‌نی ئاینیش بۆ یارمه‌تیدانی زیاتری بواری ته‌بشیر، بۆ منوون ه (ئوربانی هه‌شته‌م) ل ه ساڵی 1627ز دا ل ه ڕۆم��ا ناوه‌ندی دراساتی زینده‌گی دامه‌زراندووه ،یه‌كه‌م كۆنگره‌ش بۆ ڕۆژهه‌اڵتناسی ل ه پاریس به‌سرتا له ساڵی 1873ز. گرنگرتین ئه‌و گۆڤارانه‌ش له‌و ماوه مێژووییه‌دا ده‌رك���راون بریتبوون له: گۆڤاری (صندوق الكنوز الرشقیه) كه ڕۆژهه‌اڵتناسی ئه‌ڵامنی (جوزیف فون هامر) ل ه ساڵی 1809ز دایمه‌زراندووه، گ��ۆڤ��اری كۆمه‌ڵه‌ی ئاسیایی به‌نگال. گ��ۆڤ��اری كۆمه‌ڵه‌ی ئاسیایی مه‌له‌كی به‌ریتانیای گ�ه‌ور ه و ئێرله‌ندا ،گۆڤاری كۆمه‌ڵه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی ئه‌مریكی ،گۆڤاری كۆمه‌ڵه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی ئه‌ڵامنی. -2الیه‌نی سیاسی و داگیركاری: یه‌كێكی تر له دیارترین بواره‌كانی كاریگه‌رێتی ڕۆژه�ه‌اڵت��ن��اس��ان له‌سه‌ر ڕۆژه �ه‌اڵت ب��واری كارئاسانیان بوو ه بۆ بزووتنه‌وه‌ی ئیستعامرگه‌ری ئه‌وروپی و الیه‌نی سیاسی و داگیركاریه‌كانیان بووه، ڕۆژهه‌اڵتناسان به‌و زانیارییانه‌ی هه‌یانبوو ل� ه ب���اره‌ی ڕۆژه���ه‌اڵت���ه‌و ه ك� ه زۆرج��ار ڕۆڵی هه‌واڵگریان ده‌بینی ده‌یانتوانی خزمه‌تی باش ب ه واڵته‌كانیان بكه‌ن بۆ داگیركاری ،یاخود بۆ بواری قونسوڵگ هرایی واڵته‌كانیان ل ه واڵتانی ڕۆژهه‌اڵتدا ،بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش چه‌ندین كه‌سیان له ڕۆژه�ه‌اڵت تێكه‌ڵی خه‌ڵكی ئه‌م واڵتانه ده‌بوون و زانیارییان ده‌دانێ ،بۆ منوونه (مێجه‌ر سۆن) ك ه بۆ خۆی ئه‌فسه‌رێكی پله‌داری ئینگلیزی بوو ب ه كه‌سایه‌تییه‌كی فارسی خۆی نیشانداو ه له كوردستاندا، وه‌ك خزمه‌تكارێك چه‌ندین ج��ار له ناوچه‌كانی كوردستاندا ماوه‌ته‌و ه ب ه ناوی (غوالم حسه‌ینی شیرازی)، بۆ ل15
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
خالید سلێامن
سیاسه‌تی خۆراك دانیشتوانی كوردستان به‌پێی ه هواڵێكی نوێ ب ه ڕێژەی %5گه‌شه‌ی سه‌ندووه ،به‌پێی داتایه‌كی تری ساڵی 2009دانیشتوانی كوردستان %28گه‌شه‌ی سه‌ندووه .ل ه به‌رده‌م ئه‌و دوو داتایه‌دا ك ه ل ه ڕووی زه‌مه‌نییه‌و ه جیاوازییه‌كی زۆریان هه‌یه ،پرسیاری ئه‌و ه ده‌كه‌ین، بۆ به‌ستنی بواره‌كانی تری ئابووری و كشتوكاڵی ب ه گه‌شه‌سه‌ندنی دیموگرافییه‌وه ،پشت به كام له‌م دوو داتای ه ببه‌ستین؟ مه‌به‌ست له‌م ده‌ستپێك ه و ل ه ڕێگای دوو زانیاریی جیاوازه‌وه ك ه ل ه ڕووی زه‌مه‌نییه‌و ه دوو ساڵیان ل ه نێواندایه ،باسكردن ه ل ه مه‌سه‌له‌یه‌كی تر ،ئه‌ویش ئه‌و پاره‌یه‌ی ه ك ه ل ه بودجه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستاندا بۆ كشتوكاڵ دانراوه ،ك ه ڕێژەی %5ه و نه‌گه‌یشتووه‌ت ه به‌شێكی كه‌می ستانداری جیهانی ك ه %15یه. ب هراوردكردنی ڕێژەی گه‌شه‌سه‌ندنی دانیشتوانی كوردستان ب ه كشتوكاڵه‌وه ،باسكردنه ل ه مه‌سه‌له‌یه‌كی گرنگی نه‌ته‌وه‌یی ،ئه‌ویش سیاسه‌تی خۆراكه ،ل ه پاڵ ئه‌ویشدا ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ه ك ه ب ه شێوه‌یه‌كی ئۆرگانیكی به‌سرتاوەتەو ە به‌وه‌ی یه‌كه‌میانه‌وه ،چونك ه ل ه واڵتێكدا به‌شی دانیشتوان خۆراك به‌رهه‌م نه‌هات ،ئ هوا به‌رگه‌ی بچووكرتین قه‌یران ناگرێت و ل ه ڕێگای شڵه‌ژانی بازاڕە‌كه‌یه‌وه ،سه‌قامگیریی ئه‌منی و سیاسیشی ده‌شڵه‌ژێت. له‌م ڕۆژانه‌دا ل ه میوانێكی كوردستانی ڕۆژئاوام پرسی كوردستان چۆن ده‌بینیت؟ ئه‌و ك ه بۆ یه‌كه‌مجار‌ه دێت ه كوردستان و ل ه شاری قامیشلۆو ه ده‌گات ه سلێامنی ،ل ه وه‌اڵمه‌كه‌یدا باسی سه‌فه‌ره‌كه‌ی خۆی كرد ك ه ل ه ڕێگای نێوان دهۆك و سلێامنیدا چاوی ب ه باغ و بێستان و كێڵگه‌ی به‌رهه‌مهێنه‌ریی نه‌كه‌وتووه .ل ه قسه‌كانیدا سه‌رسوڕمانی خۆی ده‌بڕی ك ه ده‌چێت ه هه‌ر سوپه‌رماركێتێكه‌وه ،ل ه خۆراكی توركی و ئێرانی زیاتر نابینێت .میوانه‌كه‌م كۆتایی قسه‌كانی به‌و ه هێنا ك ه كوردستان ئه‌گه‌ر خۆراكه‌كه‌ی خۆی به‌رهه‌م نه‌هێنێت ،دیاریكردنی داهاته‌كه‌ی ناڕوون ده‌بێت .ب ه ڕای ئه‌و نه‌شیاو ه كوردستان ب هراورد بكرێت ب ه «دوبه‌ی» ،چونك ه خه‌ڵكی واڵتی ئێم ه ده‌وڵه‌مه‌ند ه و ده‌كرێت ل ه پێش گ هڕان به‌دوای هه‌ر سه‌رچاوه‌یه‌كی تری رسوشتیدا، بكرێت ه سه‌رچاوه‌ی خۆراك بۆ هه‌موو دانیشتوان و كه‌مرت پشت ب ه خۆراكی هاورد ه ببه‌سرتێت. لێره‌و ه ئه‌و پرسیاره ده‌كه‌ین ،سیاسه‌تی خۆراكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان چۆن ه و ئه‌و پالن ه سرتاتیژییه‌ی وا بۆ كشتوكاڵ باس ده‌كرێت ،بۆ چه‌ند ساڵ ه و كه‌ی جێبه‌جێ ده‌كرێت و چۆن به‌سرتاو ه ب ه گه‌شه‌سه‌ندنی دیموگرافی كۆمه‌ڵگاوه؟ كه‌ی كوردستان پشت ب ه خۆراكی خۆی ده‌به‌ستێت؟ ئه‌ی چۆن كه‌رتی كشتوكاڵ زیندوو ده‌كرێته‌و ه و ب ه چی میكانیزمێك جوتیارانی واڵت ده‌گه‌ڕێرنێنه‌و ه بۆ سه‌ر خاك و كێڵگه‌كانیان و متامنه‌ی په‌شیامن نه‌بوونه‌وه‌یان ل ه بازاڕدا ده‌درێتێ؟ ك ه بیر له‌و ه ده‌كرێته‌و ه ك ه ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی كوردستان به‌سرتاو ه به ئاسایشی خۆراكه‌و ه و به‌بێ میو ه و برنجی كوردی باسكردن ل ه ده‌وڵه‌تی كوردی مه‌له‌كردنه ل ه ڕووبارێكی بێئاودا.
Reklam
political general Newspaper
Tuesday, No, 07 First Year, Oct 23, 2012