که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 7شەممە /5 8شەممە 8که‌رکوک /٣شەممە /4 16شەممە /5 17شەممە 17 هه‌ولێر /٣شەممە /4 152شەممە /5 163شەممە 163سلێمانی /٣شەممە ـ/4 132شەممە /5 130شەممە 130دهۆک 3 5 3 ـ2 ـ2 ـ4
بایی ( )750دینارە
وه‌زیری كۆچى عێراق بۆ به‌یان: 2013پیرۆزبێت ڕۆژنامەى بەیان بەبۆنەى ساڵى نوێى رێكه‌وتن ل ه نێوان كورد و زاینییەوە پیرۆزبایی لە خوینەران (عێراقیه)دا نیی ه بۆ كشانهوه و هاواڵتییاىن کوردستان دەک��ات ،بە ل ه حكومه‌ت هیواى ساڵێکى پڕ لە خێروخۆىش. ل .عێراق
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)16سێشەممە ،2013/1/1ساڵی یەکەم
ئاییناسى
بەرەو دەسەاڵت
14 وەرزش
Tuesday, No, 16 First Year, Jan. 1, 2013
www.bayanpress.net
نێچیرڤان بارزانی نێوانگیریی په‌كه‌كه و توركیا ده‌كات
سوپای توركیا دوای رووخانی ئه‌سه‌د دێت ه ناوچەى زەرد
هیگواین گه‌ڕایه‌وه
8 کۆمەاڵیەتى
شێرپەنجەى مەمک ڕوو لە زیادبوونە
کەرکووک 168 :كه‌س بە رووداوی هاتووچۆ گیان له‌ده‌ست دەدەن شڤان جه‌باری .كه‌ركووك به پێی ئاماری ڕووداوه‌ك��ان��ی هاتووچۆ ،گه‌وره‌ترین مه‌ترسی له‌سه‌ر ژیانی هاوواڵتیانی كه‌ركووك هه‌یه ،كه له ماوه‌ی ساڵی رابردوودا 644كه‌س كوژراو و بریندار بوون. ع �ه‌م��ی��د ع��وم��ه‌ر ج �ه‌ع��ف �ه‌ر، ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری پۆلیسی هاتووچۆی كه‌ركووك ئاماره‌كانی تایبه‌ت به بواری هاتووچۆی ساڵی 2012ی بۆ (به‌یان) خسته ڕوو ،ناوبراو وتی «كۆی گشتیی ڕووداوه‌كانی هاتووچۆی كه‌ركووك 226رووداوه ،تیایدا 168كه‌س گیانیان ل�ه ده‌س��ت داوه ،ك�ه 128كه‌سی له ڕه‌گ �ه‌زی نێره و 40كه‌سیشی له ڕە‌گه‌زی مێیه ،هه‌روه‌ها 476بریندار هه‌بووه ،كه 368له ڕەگ�ه‌زی نێر و 108له ڕە‌گه‌زی مێینه» .به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی هاتووچۆ باسی له‌وه‌ش كرد كه 48هه‌زار كه‌س مۆڵه‌تی تایبه‌ت و 10ه �هزار و 24شۆفێر مۆڵه‌تی گشتییان وه‌رگرتووه« ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا گرفتێكی زۆری بێ پۆلیسییان هه‌یه، عه‌مید عومه‌ر ئاماژە به‌وه ده‌كات كه زیاتر له هه‌زار كارمه‌ند و پۆلیسیان پێویسته.
«یاسای جگه‌ره‌كێشانیش
10
ڕه‌هه‌ندی نیشتمانیی هه‌یه» ترسی په‌كه‌كه له قۆناغی دوای رووخانی رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌ده .فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
به‌یان .تایبه‌ت
ساڵی نوێ خۆراك به قوتابیانی سه‌ره‌تایی ده‌درێت به‌یان .تایبه‌ت بڕیاره له ساڵی نوێدا (،)2013 به‌رنامه‌ی پێدانی خۆراك به قوتابخانه سه‌ره‌تاییه‌كان له هه‌رێمی كوردستان ده‌ستپێبكات ،دك��ت��ۆر عیسمه‌ت م��ح �ه‌م �ه‌د ،وه‌زی����ری پ����ه‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به (به‌یان)ی راگه‌یاند «له‌گه‌ڵ رێكخراوی خ���ۆراك���ی ج��ی��ه��ان��ی گفتوگۆمان ك��ردووه بۆ ئ�ه‌وه‌ی له دوای نیوه‌ی ساڵه‌وه به‌رنامه‌ی پێدانی خۆراك به قوتابخانه‌كان ده‌ست پێبكات» . به‌پێی زانیارییه‌كانی (به‌یان) ل�ه ئێستا وه‌زاره‌ت����ی پ����ه‌روه‌رده و رێكخراوی ناوبراو نه‌گه‌یشتوونه‌ته ئه‌نجامی كۆتایی له‌سه‌ر جۆر و بڕی خۆراكه‌كان.
به‌پێی چه‌ند زانیارییه‌كی ت��ای��ب �ه‌ت ك��ه ده‌س���ت (ب��هی��ان) ك �ه‌وت��وون ،حكومه‌تی توركیا و په‌كه‌كه به نێوانگیریی نێچیرڤان بارزانی ،له كۆبوونه‌وه و دانوستانی به‌رده‌وامدان به مه‌به‌ستی گه‌یشنت به رێكه‌وتننامه‌یه‌ك بۆ كۆتاییهێنان به شه‌ڕ و پێكدادانه‌كانی نێوانیان. هه‌روه‌ك (به‌یان) زانیویشیه‌تی كه له‌سه‌ر داوای پارتی ،سوپای توركیا دوابه‌دوای رووخانی رژێمی به‌شار
ئه‌سه‌د ،دێته ناو هه‌رێمه‌وه و له ناوچه‌ی ژێرده‌سه‌اڵتی پارتیدا ده‌مێنێته‌وه. سه‌رچاوه‌یه‌كی سیاسیی به‌رپرس، كه نه‌یویست ناوی ئاشكرا بكرێت ،به (به‌یان)ی راگه‌یاند كه كۆبوونه‌وه‌كانی تایبه‌ت به دانوستانی نێوان حكومه‌تی توركیا و پارتی كرێكارانی كوردستان، له هه‌رێمی كوردستان و ئه‌نقه‌ره ئ �هن��ج��ام��دراون و ت��ا ئێستاش ئه‌و كۆبوونه‌وانه ب�ه‌رده‌وام��ی��ی��ان هه‌یه، به‌شێك له ته‌وه‌ره‌كانی دانوستانه‌كه‌ش بریتین له :چه‌كدانانی په‌كه‌كه و بوونی به حزبێكی سیاسی و كاركردنێتی له‌ژێر
ناوێكی تردا .ده‌ركردنی لێبوردنی گشتی بۆ چه‌كدارانی په‌كه‌كه .ئازادكردنی س��ه‌رج��ه‌م زی��ن��دان��ی��ی��ان .ك��ردن��ه‌وه‌ی سه‌نته‌ری زمانی كوردی و گرنگیدانی زیاتر به رۆشنبیریی كوردی .ئازادكردنی عه‌بدوڵاڵ ئۆچ ئاالن ،حكومه‌تی توركیا رایگه‌یاندووه ئ �ه‌وان ته‌نها ده‌توانن له زیندان ده‌ریبهێنین و بیخه‌ینه ژێر ئیقامه‌ی جه‌برییه‌وه. سه‌رچاوه‌كه به دووریشی نه‌زانی ك �ه ئ��ۆچ ئ��االن ب �ه دان��ان��ی چ��ه‌ك له الیه‌ن په‌كه‌كه‌وه رازی ببێت ،چونكه ناوبراو پێشرتیش به فیدراڵییه‌ت رازی
ب��وو .س �ه‌رچ��اوه‌ك �ه ه��اوك��ات ب ه (به‌یان)یشی راگه‌یاند كۆماری ئیسالمیی ئێران له هه‌وڵدایه بۆ شكستپێهێنانی ئ �ه‌و دانوستانه و ئاماده‌یی نیشانداوه كۆمه‌كی ته‌واوی ماددی و سه‌ربازیی په‌كه‌كه بكات به مه‌رجی ده‌ستبه‌رداربوون له‌و رێكه‌وتنه‌ی پێشبینی ده‌كرێت. س �ه‌رچ��اوه‌ك �ه پێشیوابوو ترسی په‌كه‌كه له قۆناغی دوای رووخانی رژێمه‌كه‌ی ئ �ه‌س �ه‌ده ،هه‌ربۆیه ئ��ام��اده‌ی گفتوگۆ و دانوستانه له‌گه‌ڵ توركیا .بۆ ل2
ل ه 78هه‌زار ،ته‌نیا 160دەرچووى ئاماده‌یی و خوارتر داده‌مه‌زرێن به‌یان .تایبه‌ت له كۆی نزیكه‌ی 220هه‌زار فۆڕمی ساڵی 2012له هه‌رێمی كوردستان كه پڕكراونه‌ته‌وه ،لیژنه‌ی دامه‌زراندنی سلێامنی ناوی 577پله‌ی دامه‌زراندنی راگ�هی��ان��د و چ��اوه‌ڕوان��ی��ش ده‌كرێت ژم��اره‌ی�ه‌ك��ی دیكه پله‌ی وه‌زی��ف��ی بۆ گه‌رمیان رابگه‌یه‌نرێت 160 ،پله‌ی
وه‌زیفی ده‌رچووانی ئاماده‌یی و به‌ره‌و خوارتریش داده‌مه‌زرێن. مه‌حمود عوسامن ،به‌رێوه‌به‌ری ئاماری سلێامنی بۆ (به‌یان) وتی «87 هه‌زار كه‌س فۆڕمی خاوه‌ن بڕوانامه‌ی ئاماده‌یی و به‌ره‌وخواریان پڕكردووه‌ته‌وه، له ئێستاشدا ئیشیان تێدا ده‌كرێت، ژماره‌یه‌كیش له‌وانه داده‌مه‌زرێن». قه‌ده‌مخێر عه‌بدوڵاڵ ،ئه‌ندامی
لیژنه‌ی وردبینیی دام���ه‌زران���دن ل ه ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ای سلێامنی ،به (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «ل�ه ده‌رچ��ووان��ی ئاماده‌یی و خوارتر ته‌نیا 160كه‌سی س��ن��ووری سلێامنی داده‌م���ه‌زرێ���ن، وتیشیان ژم��اره‌ی��ه‌ك ل�ه ده‌رچ��ووان��ی زانكۆ و په‌یامنگاكانی سنووری گه‌رمیان داده‌م �ه‌زرێ��ن ،ب�ه‌اڵم دڵنیا نین ،جارێ ئه‌وانه‌ی گه‌رمیان زیاد ده‌كرێن یان نا؟».
ل���ه‌گ���ه‌ڵ راگ���هی���ان���دن���ی ن���اوی دامه‌زراواندا ،ژماره‌یه‌ك له‌و ده‌رچووانه‌ی ناویان له هیچ شوێنێك ناگه‌ڕێته‌وه ،له شار و شارۆچكه‌كانی كوردستان ده‌ست ده‌كه‌ن به خۆپیشاندان ،ئه‌و ده‌رچووه دانه‌مه‌زراوانه گله‌یی ئه‌وه ده‌كه‌ن كه به یه‌كسانی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ فۆڕمه‌كاندا ناكرێت و ب�ه‌رده‌وام��ی��ش به‌رپرسانی الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار ڕە‌تی ده‌كه‌نه‌وه.
به‌یان .هه‌ولێر ب��اس��ك��ردن ل���ه‌و ی��اس��ای��ان �هی ڕە‌هه‌ندی نیشتیامنییان هه‌یه ،یه‌كێكه له‌و باسانه‌ی گفتوگۆی به‌رده‌وامی له‌سه‌ر ده‌كرێت له نێوان ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵتدا ،له نوێرتین لێدوانیشدا، ج��ێ��گ��ری س���ه‌رۆك���ی فراكسیۆنی كوردستانی ڕایده‌گه‌یه‌نێت «ئێمه ڕە‌زام���هن���دی���ی�م�ان ل��ه‌س��ه‌ر ئ��ه‌وه ده‌رنه‌بڕیوه كه ئه‌و یاسایانه‌ی پێشرت په‌سه‌ند ك �راون بگه‌ڕێنه‌وه ،به‌ڵكو قسه‌مان بۆ له‌مه‌ودوایه». ع��وم �ه‌ر ن��وره‌دی��ن��ی ،ل �ه‌ب��اره‌ی ڕە‌خنه‌كانی ئۆپوزسیۆنەوە سەبارەت بەو یاسایانه‌ی ڕە‌هه‌ندی نیشتامنییان هه‌یه وت��ی «ئ�ه‌گ�ه‌ر به ڕە‌هه‌ندی نیشتامنی بێت یاسای جگه‌ره‌كێشانیش ڕە‌هه‌ندی نیشتامنیی هه‌یه ،بۆیه ئه‌و ده‌سته‌واژە‌یه هه‌ڵه‌یه ،به‌ڵكو كۆمه‌ڵێك یاسا هه‌یه كه خیالفی سیاسییان ل�ه‌س�ه‌ره ،ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن نه‌گه‌ینه ته‌وافوق ،ئه‌وا زۆرینه و كه‌مینه یه‌كالیی ده‌كاته‌وه». بڕوانە الپەڕەى پەیجوور
3 ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
محەمەد مورىس بە چوارەم کەسایەتیى ساڵ دانرا
گرنگترین رووداوه جیهانییه‌كانی ساڵی 2012 ئا :وریا عه‌لی ساڵی 2012له‌سه‌ر گۆڕەپانی جیهانی رووداوی گرنگی زۆری به‌خۆیه‌وه بینیوه، كه گرنگرتینیان ده‌خه‌ینه روو: ـ له 4ی مارسدا ،ڤالدیمێر پۆتین، سه‌رۆكایه‌تیی رووسیای بۆ سێیه‌م جار به‌ده‌ستهێنا ،ئۆپۆزسیۆنیش تۆمه‌تباریان كرد ب ه ساخته‌كاری و له ئه‌نجامیشیدا چه‌ندین خۆپیشاندان ئه‌نجامدران. ـ له 19ی یۆنیۆ ،جولیان ئه‌سانجی ئ��ۆس��ت��ورال��ی ،دام��ه‌زرێ��ن��ه‌ری پێگه‌ی (ویكیلیكس) ،مافی په‌نابه‌ریی سیاسیی له باڵیۆزخانه‌ی ئیكوادۆر له به‌ریتانیا پێدرا. ـ له 20ی یۆلیۆ ،له‌ناو یه‌كێك له هۆڵه‌كانی منایشی سینه‌مایی له ویالیه‌تی ك��ول��ۆرادۆی ئه‌مریكا 14كه‌س ك��وژران و 50ی تریش بریندار ب��وون ،كه دوو چه‌كدار هه‌ستان به ته‌قه‌كردن له‌ناو هۆڵی سینه‌ماكه‌دا. ـ مانگی ئاب كرده‌وه‌ی توندوتیژیی تائیفی ل ه میامنار ده‌ستی پێكرد له دژی موسڵامنان له هه‌رێمی (روهینگا) ،كه ب��ووه ه��ۆی ك��وژران��ی زیاتر له ه �هزار كه‌س له كه‌مینه‌ی موسڵامن له الیه‌ن بوزییه‌كانه‌وه و هه‌اڵتنی زیاتر له سه‌د
هه‌زار موسڵامن. ـ له 6ی ئابدا ئاژانسی (ناسا) توانی هه‌نگاوێكی مێژوویی بنێت به دابه‌زاندنی مانگی ده‌ستكردی (كاریستوری) له‌سه‌ر رووی مه‌ریخ ك ه ماوه‌ی 7ده‌قه‌ی خایاند، ئه‌وه‌ش به هه‌نگاوێكی جیاواز داده‌نرێت له‌سه‌ر ئاستی هه‌وڵه زانستییه‌كان بۆ دۆزینه‌وه‌ی ئه‌م هه‌ساره‌یه.
ـ 11ی سێپته‌مبه‌ر خۆپیشاندانی تووڕەیی ل ه ژماره‌یه‌ك له پایته‌ختی واڵته ئیسالمییه‌كانی به‌خۆوه بینی ك ه درێژ ب��ووه‌وه بۆ ژماره‌یه‌ك له سه‌فاره‌ته‌كانی ئه‌مریكا ،ل ه دژی باڵوبوونه‌وه‌ی فیلمێكی ئه‌مریكی ،ك �ه بێڕێزیكردن ب��وو به پێغه‌مبه‌ر موحه‌ممه‌د (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) ،كه چه‌ندین ك��رده‌وه‌ی
توندوتیژی به‌خۆیه‌وه بینی له قاهیر ه و خەرتوم و لیبیا و بووه هۆی كوژرانی باڵیۆزی ئه‌مریكا له به‌نغازی. ـ له هه‌مان مانگدا ئه‌و كه‌سه‌ی فیلمه بێڕێزییه‌كه‌ی به ئیسالم دروست كردبوو، ده‌ستگیر كرا ،كه ناوی نقوال باسیلی نقوال بوو ،گوازرایه‌وه بۆ گرتووخانه‌ی ئیتیحادی له لۆس ئه‌نجلۆس.
ئه‌و رۆژنامه فه‌ره‌نسییه‌ی پێشتر بێڕێزیی كردبوو، ژیاننامه‌ی پێغه‌مبه‌ر به وێن ه باڵوده‌كاته‌وه به‌یان .ئاژانسه‌كان س��اڵ��ی ڕاب����ردوو دوای ئ��ه‌وه‌ی رۆژنامه‌ی (شارلی ئیدۆر)ی فه‌ره‌نسی وێنه‌ی كاریكاتێری بێڕێزیی به‌رامبه‌ر به پێغه‌مبه‌ری خوا (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) باڵوكرده‌وه ،به نیازه رۆژی چوارشه‌ممه 1/2ژماره‌یه‌كی تایبه‌تی وێنه‌یی ده‌ربكات تایبه‌ت بێت به ژیانی موحه‌ممه‌د پێغه‌مبه‌ر (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) ،كه تیایدا سه‌ره‌ڕای وێنه، چه‌ند وتارێک بۆ نووسه‌ره مسوڵامنه‌كان
ته‌رخان بكات. ش��ارب ،به‌ڕێوه‌به‌ری رۆژنامه‌ك ه رایگه‌یاند چیرۆكێك باڵوده‌كاته‌وه كه توێژەرێكی كۆمه‌اڵیه‌تیی فه‌ڕەنسی تونسی پسپۆڕ ل �ه ئایینه‌كان ،به ن��اوی (زه‌ی��ب��ن �ه‌ب)ە‌وه پێشه‌كییه‌كی بۆ نووسیوه ،چیرۆكه‌كه له ڕوانگه‌ی ئیسالمه‌وه دروسته و ویسرتاوه ،چونكه نووسه‌ره‌كانی موسڵامنن و كۆكه‌ره‌وه‌ی ه �ه‌م��وو ئ��ه‌و كتێبانه‌ی ژیاننامه‌ی پێغه‌مبه‌ره ،ئێمه ته‌نیا كردوومانه به وێنه ،له‌به‌ر ئ��ه‌وه ب��اوه‌ڕ ناكه‌م
هیچ زانایه‌كی مسوڵامنان به‌رامبه‌ر به جه‌وهه‌ری كاره‌كه‌مان ره‌خنه‌مان لێبگرێت. ئ���ه‌و ك��ه‌س��ه‌ش ك��ه ه �ه‌س��ت��اوه ب ه ئه‌نجامدانی ئ �ه‌و ك��اره و بڕیاره باڵوبكرێته‌وه ،دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه بیرۆكه‌ی ئاماده‌كردنی ئه‌م كتێب ه وێنه‌ییه له ساڵی 2006ە‌وه بووه‌ته خولیای ،هه‌ر ئه‌و كاته‌ش كه بابه‌تی وێنه كاریكاتێرییه نارشینه‌كانی دان��ی�مارك ب�ڵاوب��ووه‌وه، ئ���ه‌وه‌ی راگ�هی��ان��د ل�ه س��ه‌ره‌ت��اوه به هه‌ڵگه‌ڕاوه‌یی له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌كاندا
هه‌ڵسوكه‌ومتان ك��رد و له سه‌ره‌تادا ب��ووی��ن ،بۆیه به ئ��هن��دازه‌ی ئ �ه‌وه‌ی مه‌سیحامن ناسیوه ،محه‌ممه‌دمان نه‌ناسیوه و باڵوكردنه‌وه‌ی ژیاننامه‌ی پێغه‌مبه‌ر جگه له نه‌ریتێك له‌الی ئێمه هیچ حه‌رام نییه ،له قورئانیشدا هیچ ده‌قێك له‌سه‌ر حه‌رامكردنی نه‌هاتووه و ئامانجیشامن گاڵته‌كردن نییه و هیچ پاساوێك بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و كتێب و نامیلكانه نابینم ،هه‌روه‌كو چیرۆكی یەوسوع له كتێبه په‌روه‌رده‌ییه‌كانی مه‌سیحییه‌كاندا ده‌خوێرنێت.
ئه‌مریكا ب ه یاسا سیخوڕی به‌سه‌ر هاوواڵتیانه‌و‌ه ده‌كات به‌یان ـ ئاژانسه‌كان ئه‌نجومه‌نی پیرانی ئه‌مریكا ڕێگه‌ی دا به یاسایه‌ك كه حكومه‌ت بتوانێت سیخوڕیی به‌سه‌ر بێگانه‌كانه‌وه له‌و واڵته‌دا بكات ،به‌بێ بوونی بڕیاری دادگا، كه تیایدا 73ده‌نگی به‌ڵێ و 23ده‌نگی نه‌خێری هێنا ،ئه‌م یاسایه‌ش بۆ پێنج ساڵی
داهاتوو په‌یڕەو ده‌كرێت. به‌رپرسانی ئه‌و واڵته رایده‌گه‌یه‌نن كه له ڕێ��ی ك��اره سیخوڕییه‌كانیانه‌وه توانیویانه چه‌ندین «پیالن» ئاشكرا بكه‌ن، به‌اڵم چاالكوانانی مافه‌كانی مرۆڤ ڕەخنه له‌م یاسایه ده‌گرن و به «پێشیڵكردنی مافی تاك» ناویان ب��ردووه .دیان فینیشتاین، سیناتۆری دیموكراته‌كان و به‌رپرسی
لیژنه‌ی هه‌واڵگری له ئه‌نجومه‌نی پیران، كه پشتگیری پرۆژەكه‌ی كردووه ،ده‌ڵێت «به‌ده‌ستهێنانی ئه‌و زانیارییانه ده‌بێته هۆی ژیانه‌وه‌ی پارێزگاری له واڵت له ده‌ستی تیرۆری نێوده‌وڵه‌تی». به‌پێی ئه‌و یاسا بڕیارلێدراوه رێگه به ده‌زگ��ا هه‌واڵگرییه‌كانی (س��ی ئای ئه‌ی) و ئاسایشی نیشتیامنی (ئێن ئێس
ئ�هی) ده‌درێ��ت چاودێریی ورد بخه‌ن ه سه‌ر هاوواڵتیانی بێگانه ،به‌بێ وه‌رگرتنی ر هزامه‌ندیی الیه‌نی دادوه‌ری��ی ،ئه‌مه‌ش بووه‌ته هۆكاری دوودڵیی مسوڵامنانی ئه‌و واڵته و تێكچوونی په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌گه‌ڵ (ئێف بی ئ��ای) كه مسوڵامنان گومان ده‌كه‌ن ئه‌مه هۆكارێك بێت بۆ سنورداركردنی ئازادییه‌كانیان.
17حزب و بزاڤی ئیسالمیی میسر هاوپه‌یمانی ده‌به‌ستن به‌یان .ئاژانسه‌كان ل ه میرس 17حزب و بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی ل ه س �ه‌ره‌ڕێ��ی دروستكردنی هاوپه‌یامنیه‌تییه‌كدان تا به‌شداریی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی میرس بكه‌ن، ك ه وه‌ك لیستێكی هاوبه‌ش و ڕكابه‌ری
حزبی (ئازادی و دادپه‌روه‌ری) و (نوور)ی سه‌له‌فی ،به‌شداریی ل ه هه‌ڵبژاردندا بكه‌ن. سه‌رچاوه‌كان بۆ ئاژانسی هه‌واڵنێری ئه‌نادۆڵ ئاشكرایان كرد ك ه ئه‌م كوتالنه ده‌ت���وان���ن ل��ه‌گ��ه‌ڵ ح��زب��ی ئ����ازادی و دادپه‌روه‌ری و نوور ته‌نسیق بكه‌ن له‌سه‌ر ئه‌و كورسییانه‌ی كه‌سیین ،وه‌ك گرنتییه‌ك
بۆ نه‌فه‌وتانی ئه‌و ده‌نگانه‌ی ده‌درێن ب ه هێز ه ئیسالمییه‌كان ،واش چاوه‌ڕوان ده‌كرێت هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی داهاتووی میرس ل ه دوای دوو مانگ ئه‌نجام بدرێت. سه‌رچاوه‌یه‌كیش ك ه ناسنامه‌ی خۆی ئاشكرا نه‌كردبوو ،ڕایگه‌یاند «به‌مزوانه هاوپه‌یامنێتییه‌ك ه ڕاده‌گ�هی�هن��رێ��ت،
ك ه زیاتر ل ه 17ح��زب و بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی له‌خۆ ده‌گرێت ،حازم سه‌اڵح ئه‌بو ئیسامعیل ،سه‌ركرده‌ی سه‌له‌فی، سه‌ركردایه‌تی ده‌كات و حزبی (ئه‌لوه‌ته‌ن) ك � ه س�ه‌رب�ه‌خ��ۆك��ان��ی ح��زب��ی (ال��ن��ور) دروستیان كردووه ،ب ه سه‌ركردایه‌تی عیامد عه‌بدولغه‌فوور».
ـ ل �ه 14ی ئ��ۆك��ت��ۆب �ه‌ر ،فلیكس بومگارترنی ن�ه‌م��س��اوی ،ن��اوی چ��ووه م��ێ��ژووه‌وه ب �ه خۆهه‌ڵدانێك ،له‌ناو كه‌پسوله‌یه‌كی داخراودا به په‌ڕەشووتێكی پڕ له هیلیۆم له به‌رزیی 38.6كیلۆمه‌تر له س��ه‌روو ویالیه‌تی نیومه‌كسیكۆی ئه‌مریكییه‌وه ،له هه‌وای ده‌ره‌وه بۆ زه‌وی، خۆی هه‌ڵدا. ـ له 30ی ئۆكتۆبه‌ردا گه‌رده‌لوولی (ساندی)ی تێكشكێنه‌ری ویالیه‌ته‌كان دای ل ه رۆژهه‌اڵتی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ،كه بووه هۆی مردنی زیاتر له سه‌د كه‌س به الیه‌نی كه‌مه‌وه .هه‌روه‌ها كاریگه‌ریی هه‌بوو له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی ئه‌مریكا. ـ له 7ی نۆڤه‌مبه‌ردا ،باراك ئۆبامای دیموكراتی بۆ ج��اری دووه‌م ب��ووه‌وه به سه‌رۆكی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كان و سه‌ركه‌وتنی به‌سه‌ر ڕكابه‌ره‌كه‌ی (میت رۆمنی)دا هێنا. ـ له مانگی نۆڤه‌مبه‌ر ،وازهێنانی دیڤید پرتایۆسی ،به‌ڕێوه‌به‌ری ئاژانسی ئیستیخباراتی ناوه‌ندی ئه‌مریكا (سی ئای ئ�هی) ،دوای ئ�ه‌وه‌ی ده‌رك �ه‌وت كه په‌یوه‌ندیی خۆشه‌ویستیی هه‌بووه و له ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ی هاوسه‌رگیرییدا
له‌گه‌ڵ نووسه‌ر باوال رودویل دا ،كه ئه‌م كچه نووسه‌ره به‌شداره له نووسینه‌وه‌ی ژیانی پرتایۆسدا. ـ ل ه مانگی نۆڤه‌مبه‌ردا ،دادگ��ای ئه‌مریكا دادگ��ای��ی به‌رهه‌مهێنه‌ری فیلمه بێڕێزییه‌كه‌ی به ئیسالم كرد، به زیندانیكردنی ساڵێك ،له یه‌كێك له گرتووخانه فیدراڵییه‌كان. ـ له 4ی دیسه‌مبه‌ردا قوتابخانه‌ی (ساندی هوك)ی سه‌ره‌تایی له ویالیه‌تی كونیتیكتی ئه‌مریكا ڕووبه‌ڕووی رووداوی ته‌قه‌كردن بووه‌وه كه خراپرتین رووداو بوو له مێژووی ئه‌مریكادا ،كه ئاده‌م النزای ته‌مه‌ن 20ساڵ هه‌ستا به كوشتنی 26 كه‌س و له نێوانیاندا بیست منداڵ ،دواتر خۆیشی كوشت. ـ ل�ه 19ی دیسه‌مبه‌ردا گۆڤاری (تایم)ی ئه‌مریكی ئۆبامای هه‌ڵبژارد به كه‌سایه‌تیی ساڵی ،2012له هه‌مانكاتدا سه‌رۆكی میرسی ،موحه‌ممه‌د مورسی له پله‌ی چواره‌مدا بوو. ـ له هه‌مان رۆژدا راگه‌یه‌نرا كه سه‌رۆكایه‌تیی كۆریای باكوور به ویراسه‌ت دراوه به كیم جۆنگ ئون ،دوای مردنی كیم جونگی باوكی له 19ی دیسه‌مبه‌ری .2011
121رۆژنامه‌نووس كوژراون رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست مه‌ترسیدارترین شوێن ه بۆ ڕۆژنامه‌نووسان ئا :محەمەد جەمال فیدراسیۆىن رۆژنامه‌نووسانی نێوده‌وڵه‌تی رایگه‌یاند «ساڵی 2012 یه‌كێكه له ساڵه خوێناوییه‌كان الی رۆژن��ام��هن��ووس��ان ،ئ��ه‌وه‌ش دوای شكاندنی ژم��اره‌ی پێوانه‌یی كوشتنیان ،كه له‌مساڵدا گه‌یشتووه‌ته 121رۆژنامه‌نووس». ف��ی��دراس��ی��ۆىن ن���اوب���راو له راگه‌یه‌نراوێكیدا ئ��ام��اژەی به‌وه داوه «ئ �ه‌م ژم��اره‌ی�ه نیشانده‌ری شكستی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان و ئه‌و حكومه‌تانه‌یه كه پابه‌ند نین به به‌ڵێنه‌كانیانه‌وه له به‌رانبه‌ر پاراستنی مافی رۆژنامه‌نووسان». هه‌روه‌ك جیم بومه‌لحه‌ی سه‌رۆكی یه‌كێتییه‌كه وتوویه‌تی «پێویسته ئه‌و ده‌وڵه‌تانه ئیدانه بكرێن كه بوونه‌ته هۆی زیادبوونی ژماره‌ی رۆژن��ام�هن��ووس�ه ك��وژراوه‌ك��ان له 2012دا». فیدراسیۆىن رۆژنامه‌نووسانی
جیهانی له راگه‌یرناوی كۆتایی ساڵیدا باسی له‌وه ك��ردووه ،له‌كاتێكدا له ساڵی 2011دا 107رۆژنامه‌نووس ك��وژراون ،به‌اڵم ئه‌مساڵ ()2012 ئه‌و ژماره‌یه به‌رزبووه‌ته‌وه بۆ 121 رۆژنامه‌نووس كه به هۆی هێرشی رێكخراوه تیرۆرستییه‌كان و بۆمب و فیشه‌كەوە گیانیان له‌ده‌ست داوه ،ف��ی��دراس��ی��ۆىن ن��اوب��راو كه باره‌گاكه‌ی له برۆكسله ،باسی له 30رۆژنامه‌نووسی دیكه‌ش كردووە کە به هۆی نه‌خۆشییه‌وه گیانیان سپاردووه. ه��ه‌ر به‌پێی ئ��ه‌و راپ��ۆرت �ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست و واڵتانی ع��ه‌ره‌ب��ی خ��وێ��ن��اوی�تری��ن ناوچه ب��وون بۆ رۆژنامه‌نووسان كه 47 رۆژنامه‌نووسیان تێدا ك��وژراوه و 36كه‌سیان ته‌نیا له سووریادا ك��وژراون ،ه�ه‌روه‌ك له سۆماڵ 18 و پاكستان 10و مه‌كسیك 10و هه‌ریه‌ك له عێراق و فلیپینیش پێنج رۆژنامه‌نووسیان تیادا كوژراوه.
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
«ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن له كاتی خۆیدا ئه‌نجام نه‌درێت ،شه‌رعیه‌ت له‌ده‌ست ده‌دات»
ئۆپۆزسیۆن داوای په‌له‌كردن ل ه جێبه‌جێكردنی پاكێجه‌كان ده‌كات ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر ل �ه‌گ �ه‌ڵ خۆپیشاندانه‌كانی ن��اوه‌ن��د ،الیه‌نه ئۆپۆزسیۆنه‌كان ت �ه‌ئ��ك��ی��د ل���ه ج��ێ��ب�ه‌ج��ێ��ك��ردن��ی پاكێجه‌كانیان ده‌كه‌نه‌وه ،پێیانوایه هه‌رێم به‌وه ده‌توانێ ڕووب�ه‌ڕووی ه �ه‌م��وو مه‌ترسییه‌كی ن��اوخ��ۆ و ده‌ره‌كی بوه‌ستێته‌وه ،جگه له‌وه‌ش هه‌موان باس له یه‌كگرتوویی كورد ده‌كه‌ن له‌م قۆناغه‌دا. عومه‌ر عه‌بدولعه‌زیز ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كگرتووی ئیسالمی بۆ (به‌یان) وتی «ده‌بێت چاكسازیی بنه‌ڕەتی ل ه كوردستان ب��ك��رێ��ت ،ئ���ه‌وی���ش خ����ۆی له
جێبه‌جێكردنی پاكێجه‌كانی ئۆپۆزسیۆندا ده‌بینێته‌وه كه ئه‌ركی سه‌ره‌كیی ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن و رێكخراوه مه‌ده‌نییه‌كان و په‌رله‌مانه ئه‌و چاكسازییه بنه‌ڕەتییانه‌ی ل �ه پاكێجه‌كان ه��ات��ووه ،جێبه‌جێ بكرێن ،ئه‌وه‌ش باشرتین چه‌كه بۆ هه‌ر مه‌ترسییه‌ك كه ڕووب����ه‌ڕووی هه‌رێم ببێته‌وه» .ناوبراو ئاماژە به‌وه‌ش ده‌كات «ئه‌مڕۆ كه سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم باسی پشتگیریی خۆپیشاندانی سوننه ده‌كات، خه‌ڵك پرسیاری ئه‌وه‌ی ال دروست ده‌بێت كه له هه‌رێمی كوردستان چیت كردووه تا تۆ پشتگیری له خوارووی عێراق بكه‌ی، ئه‌گه‌ر یه‌كهه‌ڵویست بیت ،ده‌توانی له‌گه‌ڵ سوننه فشاری زیاتر بكه‌یت و ئه‌و هه‌له بقۆزیته‌وه به‌وه‌ی كه هه‌ر كورد
نێچیرڤان بارزانی نێوانگیریی ...پاشاموە له الیه‌كی تریشه‌وه( ،به‌یان) له هه‌مان سه‌رچاوه‌وه زانیویه‌تی كه له دوای رووخانی رژێمی به‌شار ئه‌سه‌د و به هۆی مه‌ترسیی هاتنی سوپای عێراق بۆ سنووری نێوان سوریا و عێراقی نزیك له ده‌ڤه‌ری پ��ارت��ی دی��م��وك�رات��ی ك��وردس��ت��ان، ئ �ه‌م حزبه ب�ه نهێنی داوای له حكومه‌تی توركیا ك��ردووه سوپای واڵته‌كه‌ی له ناوچه‌ی زه‌رد و به مه‌به‌ستی پشتگیریی كردنی پارتی و پیشاندانی هێز به‌رانبه‌ر مالیكی و میحوه‌ری شیعه ،جێگیر بكات ،بۆ ئه‌مه‌ش سوپای توركیا دواب�ه‌دوای
رووخانی رژێمی به‌شار ئه‌سه‌د، دێته ناو هه‌رێمه‌وه و له ناوچه‌ی ژێرده‌سه‌اڵتی پارتیدا ده‌مێنێته‌وه. رۆژن��ام��هی «ح��وڕی��ی �ه‌ت»ی توركیاش له ژماره‌ی دوێنێیدا باڵوی ك���رده‌وه ك�ه چه‌ند به‌رپرسێكی ه �ه‌واڵ��گ��ری��ی ت��ورك��ی��ا ل � ه رۆژی 2012/12/23له‌گه‌ڵ ئۆچ ئاالن له زیندانی (ئیمراڵی) كۆبوونه‌ته‌وه و باسیان له چه‌كداماڵینی په‌كه‌كه و چاره‌نووسی كادرانی ئه‌و حزبه كردووه ،توركیاش داوای كردووه ئه‌و ئه‌ندام و كادرانه ره‌وانه‌ی واڵتێكی دوور له عێراق بكرێن.
دوو ملیۆن و 200هه‌زار گه‌شتیار ڕوویان له كوردستان كردووه بەیان .هەولێر نه‌وزاد هادی ،پارێزگاری هه‌ولێر له كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌نووسییدا رایگه‌یاند «له ساڵی 2012دا دوو ملیۆن و 200ه هزار گه‌شتیار ڕوویان له هه‌رێمی كوردستان كردووه ،له كاتێكدا ساڵی رابردوو ملیۆنێك و 200ه هزار گه‌شتیار بوون ،به‌م شێوه‌یه له‌مساڵدا به به‌راورد به ساڵی رابردوو 500 ،ه هزار گه‌شتیار زیادی كردووه». پارێزگاری هه‌ولێر ئاماژە‌شی به‌وه دا كه «پارێزگاكه‌یان رێژە‌یه‌كی زۆری ئه‌و ژماره‌یه‌ی به‌ركه‌وتووه به به‌راورد به پارێزگاكانی دیكه كه ملیۆنێك و 450 هه‌زار گه‌شتیاره ،ئه‌مه‌ش ده‌كاته %65,9ی گه‌شتیاران».
نییه شه‌ڕی ده‌كرد ،ئه‌وه‌تا سوننه‌كانیش هه‌مان داواكارییان هه‌یه ،فراوانبوونی به‌ره‌ی ن��اڕازی سوودی زۆری بۆ عێراق هه‌یه». دك���ت���ۆر م��ه‌ح��م��ود ع���وس�م�ان، سیاسه‌مته‌داری كوردستان و ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێن هران ،پێیوایه «به هیچ شێوه‌یه‌ك كورد نابێ پشت ب ه سوننه‌كان ببه‌ستێ ،چونكه ئێمه بینیامن وه‌ختێ له‌گه‌ڵ مالیكی كێشه‌مان هه‌بوو ،ئه‌وان هیچ گرفتیان نه‌بوو ،جگه له‌وه‌ش ئێستا له خۆپیشاندان ده‌بینین ئااڵی رژێمی به‌عسیان به‌رزكردووه‌ته‌وه ،بۆیه كورد ئه‌مجار ه نابێت به ته‌نیا گفتوگۆ بكات، به‌ڵكو ده‌بێت الیه‌نی سێیه‌م كه نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانن ،به‌شدار بێ له كۆبوونه‌وه
و دانوستانه‌كان ،ن �ه‌ك كۆبوونه‌وه‌ی دووقۆڵی بكات ،جگه ل �ه‌وه‌ش ده‌بێت یه‌گكرتوو بین و به یه‌كگرتوویی ده‌توانین مافی خۆمان به‌ده‌ست بهێنین». م��ح �ه‌م �ه‌د ت��ۆف��ی��ق ره‌ح���ی���م ،له بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان وتی «نابێت هه‌رێم ئه‌مجاره ببێته به‌شێك له هیچ الیه‌ك كه به‌رژەوه‌ندیی ئه‌وی تیادا نییه ،بۆ ئ �ه‌وه‌ی به‌هێز بێت ،ده‌بێت ئابوری و سووپایه‌كی به‌هێزی هه‌بێت ،ده‌بێت حزبایه‌تی له دام��وده‌زگ��اك��ان به‌رێته ده‌ره‌وه ،له كوردستان هه‌تا چاكسازی زیاتر و زووتر بكات ،به‌هێزتر ده‌بێت، ئه‌گه‌رنا زوو ده‌كه‌ویته بن ده‌ست و پێوه، ئه‌و پێشهاتا‌نه‌ش زیاتر پێوستی كردووه ك ه ده‌سه‌اڵت پاكێجه‌كانی ئێمه جێبه‌جێ
بكات». ئ���ارێ���ز ع���ه‌ب���دوڵ�ڵ�ا ،ئ �هن��دام��ی سه‌ركرادایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتیامنی وتی «ده‌بێت هه‌وڵ بده‌ین و فشار بخه‌ینه سه‌ر به‌غداد بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ده‌ستوور به جێبه‌جێبوونی ده‌ستوور، ماده‌ی 140جێبه‌ج ێ ده‌بێت و دادگای ف��ی��دراڵ��ی دروس���ت بێت و هه‌رێمی دیكه پێكبێت %98 ،گرفته‌كان جێبه‌جێ ده‌بێت ،چونك ه نه سوننه تازه ده‌توانێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ ده‌س �ه‌اڵت��ی ج���اران ،نه شیعه‌ش ده‌ت��وان��ێ��ت ت��ۆڵ�هی 80ساڵ بێده‌سه‌اڵتیی خۆیان بكه‌نه‌وه ،ده‌بێت ه �ه‌م��ووالی �ه‌ك دان بنێن ب���ه‌وه‌دا بۆ پێكه‌وه‌ژیان ده‌بێت گفتوگۆ بكه‌ن» .له وه‌اڵم��ی ئۆپۆزسیۆنیشدا ،وتی «ئه‌گه‌ر
ئێمه پاكێجی ئۆپۆزسیۆن جێبه‌ج ێ نه‌كه‌ین ،ده‌ب��ێ��ت ده‌س��ت��ب �ه‌رداری مافه‌كامنان بین له به‌غداد ،ئه‌گه‌ر ئه‌وان پێیانوایه ئێمه به چاكسازی به‌هێز ده‌ب��ی��ن ،ئ��ه‌وه راس��ت�ه له‌و ڕووه‌وه ،ب��ه‌اڵم ئ �ه‌و كێشانه‌ی له عێراقدا ه �هن ،كێشه‌ی الیه‌نێكی سیاسی نین ،به‌ڵكو دوو كێشه هه‌یه، كێشه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم و به‌غداد له‌گه‌ڵ كێشه‌ی ناوچه دابڕێندراوه‌كان كه كێشه‌ی نیشتامنیین ،ناكرێت كه‌س ده‌ستبه‌رداریان بێت ،له‌به‌ر الیه‌نێكی دیكه ،ئێمه‌ی كورد مارانگاز بووین ،دوای درووستبوونی دیجله، هه‌موومان گه‌یشتینه ئه‌و راستیه‌ی ده‌بێت یه‌كده‌نگ بین».
بڕیاری هاوكاریكردنیان له بودجه‌ی پترۆدۆالر هه‌ڵده‌وه‌شێته‌و‌ه قوتابیان و یانه‌ی وه‌رزشی كه‌ركووك نیگه‌رانی ده‌رده‌بڕن شڤان جه‌باری .كه‌ركووك دوای ئه‌وه‌ی ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك به كۆی ده‌نگ بڕیاریاندا له بودجه‌ی پ�ترۆدۆالر 10ملیار ته‌رخان بكرێت بۆ پێدانی ده‌رماڵه‌ی قوتابیانی زانكۆ و په‌یامنگاكان و 10ملیاریش بۆ ئ�ه‌و نه‌خۆشانه‌ی كه ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت چاره‌سه‌ریان بۆ ده‌كرێت و 750 ملیۆنیش بۆ یانه‌ی كه‌ركووك ،دواتر به ن��وورساو وه‌زاره‌ت��ی داری��ی عێراقیان لێ ئاگادار كرده‌وه كه كۆپیی نوورساوه‌كان ب �ه‌رده‌س��ت��ی (ب��هی��ان) ك���ه‌وت���وون ،له وه‌اڵمیشدا وه‌زاره‌تی دارایی به نوورساوێك به ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای كه‌ركووكی
ڕاگ �هی��ان��دووه به هیچ شێوه‌یه‌ك ئه‌و بڕە پاره دیاریكراوانه خه‌رج نه‌كرێت و هه‌ریه‌ك له‌و داواكارییانه با الیه‌نی په‌یوه‌ندیداری خۆیان ب ه ده‌میانه‌وه بچن. ئه‌مه‌ش نیگه‌رانییه‌كی زۆری الی قوتابیان و یانه‌ی كه‌ركووك دروست كرد ،چونكه ماوه‌ی دوو ساڵ ه خۆپیشاندان ده‌كه‌ن و ئه‌نجومه‌نیش به‌ڵێنی پێداون هاوكارییان بكات. سیروان نه‌جمه‌دین ،به‌پرسی دارایی یانه‌ی وه‌رزش��ی كه‌ركووك به (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «ئێمه بڕێك له پاره‌كه‌مان وه‌رگرتووه كه 131ملیۆنه و چاوه‌ڕێی مینحه‌ی دووه‌م��ی��ن و گ �ه‌وره‌ت��ری��ن كێشه‌مان بۆ دروس��ت بووه و به هیچ
شێوه‌یه‌ك ڕازیی نابین ،كۆمه‌ڵێك قوتابی كۆلێژی پ���ه‌روه‌رده‌ی كه‌ركووكیش به (به‌یان)یان ڕاگه‌یاند ك ه ساڵی پار چه‌ندین خۆپیشاندانیان ك��ردوو ه بۆ ده‌رماڵ ه به به‌ڵێنی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك وازمان ل ه خۆپیشاندان هێنا ،ئه‌گه‌ر له سه‌اڵحیاتیاندا نییه بۆ به‌ڵێن ده‌ده‌ن». ڕێبوار تاڵه‌بانی ،جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای كه‌ركووكیش ئاماژە به‌و ه ده‌كات «ئه‌و هاوكاریی ه ل ه الیه‌ن بریكاری وه‌زیره‌وه به‌ربه‌ست و ته‌گه‌ره‌ی بۆ دروست كراوه و ئێمه‌ش هه‌ڵویستی توند وه‌رده‌گرین و هه‌وڵیش ده‌ده‌ین له 2013دا ڕێگاچاره‌یه‌كی بۆ بدۆزینه‌وه».
نوو رساوى ڕەتکردنەوە
ى خەرجکردنەکە
750ئه‌ندامی هێزەکانى سه‌حوه وازده‌هێنن عومه‌ر ئاواره به‌هۆی دواكه‌وتنی مووچه‌كانیان و هاوكاری نه‌كردنیان له الیه‌ن حكومه‌تی ع��ێ�راق�ه‌وه 750 ،ئه‌ندامی هێزه‌كانی سه‌حوه له قه‌زای (حه‌ویجه)ی سه‌ر به پارێزگای كه‌ركووك ،هه‌ڕەشه‌ی وازهێنان ده‌كه‌ن. سه‌رچاوه‌یه‌ك له هێزه‌كانی سه‌حوه له‌و قه‌زایه به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «به‌هۆی
دواكه‌وتنی مووچه‌كامنانه‌وه كه جاری وا هه‌یه چوار مانگ جارێك سه‌رف ده‌كرێت و هاوكاری نه‌كردمنان له الیه‌ن حكومه‌تی عێراقه‌وه ،بڕیاری وازهێنامنان له ریزه‌كانی سه‌حوه داوه». ئه‌و سه‌رچاوه‌یه گوتیشی «چه‌نده‌ها ج��ار به ن���وورساوی فه‌رمی حكومه‌تی عێراقامن ئاگاداركردووه‌ته‌وه ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ وه‌اڵمێكامن ن�ه‌دراوه‌ت�ه‌وه، بۆیه ئێستا بێزارین و هه‌ڕەشه‌ی وازهێنان
ده‌كه‌ین». وازهێنانی ئه‌م ئه‌ندامانه‌ی سه‌حوه ل ه كاتێكدای ه مالیكی رۆژبه‌ڕۆژ خه‌ڵكی ئه‌منی زی��ات��ر ده‌ك��ڕێ��ت و به‌كاریان ده‌هێنێت بۆ پشێوییه تائیفییه‌كان و له به‌رانبه‌ر كورد و سووننه‌دا به‌كاریان دێنێت ،ئه‌مه‌ش بووه‌ت ه جێی ناڕەزایی په‌رله‌مانتاران و هاوواڵتیان. س��ەح��وە ،ئ��ەو هێزە سووننییانە ب��وون کە حکومەت دروستى ک��ردن بۆ
«کەمکردنەوەى کارە توندڕەوییەکان»، ئەوەش لە دواى زیادبووىن تەقینەوەکاىن بەغدا و ناوچەکاىن دیکەى عێراق ،چونکە ژمارەیەکى زۆرى هاوواڵتیاىن عێراقى بێکار ب��ووب��وون و گومان دەک��را ئەو کەسانە بن کە هەڵدەسنت بە ئەنجامداىن تەقینەوەکان ،بەاڵم بە وتەى چاودێران «ئێستا مالیکى کارى بەو کەسانە نەماوە، بۆیە دەیەوێت بێزاریان بکات و ناچاریان بکات وازبهێنن».
تا ئێستا حكومه‌ت وه‌اڵمی نامه‌كه‌ی په‌رله‌مانی نه‌داوه‌ته‌وه «ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن له كاتی خۆیدا ئه‌نجام نه‌درێت ،شه‌رعیه‌ت له‌ده‌ست ده‌دات» به‌یان .سلێامنی تائێستا سه‌رۆكایه‌تیی حكومه‌تی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان وه‌اڵم���ی ئه‌و ن��ام��هی��هی ح��ك��وم �ه‌ت��ی ه�ه‌رێ��م��ی ن����ه‌داوه‌ت����ه‌وه ك��ه س���ه‌ب���اره‌ت به دیاریكردنی واده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مان و سه‌رۆكی هه‌رێم ئاراسته‌ی كردووه. عه‌لی ق��ادر ،سه‌رۆكی ده‌سته‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی هه‌رێم به (به‌یان)
ی راگه‌یاند «په‌رله‌مانی كوردستان نامه‌یه‌كی ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی حكومه‌ت و سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ك��ردووه ،له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی پێش ئه‌وه‌ی واده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان خولی په‌رله‌مان ئه‌مساڵ كۆتایی پێبێت ،ئاماده‌كاری بكرێت بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی خولی داه��ات��وو و بۆشایی دروس��ت نه‌بێت ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ بڕیارێكی كۆتایی نه‌دراوه له‌و باره‌یه‌وه». ع �ه‌ل��ی ق���ادر وتیشی «ئ �ه‌گ �ه‌ر
ی��اس��ای ه��ه‌ڵ��ب��ژادمن��ان پێبگات و نه‌یانه‌وێت ده‌ستكاریی یاساكه بكه‌ن و ب��ودج�ه‌ش�مان پێبگات ،ل�ه رۆژی گه‌یشتنی یاسا و بودجه‌وە 180رۆژمان پێویسته بۆ ئاماده‌كارییه‌كان» .ناوبراو ئاماژەی به‌وه‌ش دا «ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن له كاتی ئاسایی خۆیدا ئه‌نجام نه‌درێت، شه‌رعیه‌تی راسته‌قینه‌ی خوله‌كه‌ی له‌ده‌ست ده‌دات ،له‌به‌ر ئه‌وه به‌پێی یاسا بۆ چوار ساڵه ،له رۆژی یه‌كه‌م دانیشتنیه‌وه ده‌ستپێده‌كات بۆ كۆتایی
چ��وار ساڵه‌كه ،ئه‌گه‌ر دوابكه‌وێت ده‌بێت به ئه‌نجومه‌ن به‌ڕێوه بربێت، س��ه‌رۆك��ی ه�ه‌رێ��م��ی��ش ه��ه‌روای��ه، شه‌رعیه‌ت له‌ده‌ست ده‌دات ،ئه‌گه‌ر له كاتی ئاسایی خۆیدا هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام نه‌درێت». ت��اری��ق ج��ه‌وه��ه‌ر ،راوێ��ژك��اری راگه‌یاندنی په‌رله‌مانی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت «تائێستا حكومه‌ت وه‌اڵم����ی ن��ام��ه‌ك��هی پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ی ن �ه‌داوه‌ت �ه‌وه بۆ دیاریكردنی واده‌ی
هه‌ڵبژاردنه‌كان ،ئه‌و نامه‌یه‌ی سه‌رۆكی په‌رله‌مان ئاراسته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمی كوردستان و سه‌رۆكایه‌تیی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران��ی ك���ردووه بۆ ئه‌وه‌یه كه هه‌ڵبژاردنه‌كان واده‌ی یاسایی خۆیدا ئه‌نجام بدرێت» .تاریق جه‌وهه‌ر ،راشیگه‌یاند «تائێستا هیچ قسه‌یه‌ك نه‌كراوه بۆ ئ �ه‌وه‌ی یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كان هه‌موار بكرێته‌وه». سه‌عد خالید ،وه‌زی��ری هه‌رێم بۆ كاروباری په‌رله‌مان به (به‌یان)ی
راگه‌یاند «وه‌اڵمی نامه‌كه‌ی په‌رله‌مان سه‌باره‌ت به هه‌ڵبژاردنه‌كان ماوه‌ته‌وه ب��ۆ دوای س���ه‌ری س���اڵ ،حكومه‌ت له‌گه‌ڵ كۆمسیۆن قسه ده‌ك��ات بۆ ئه‌وه‌ی به فه‌رمی وه‌اڵمیان بداته‌وه بۆ دیاریكردنی رۆژەكه» .ناوبراو ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌شی باس كرد كه «ئه‌گه‌ر دۆخه سیاسییه‌كه ئاسایی ببێته‌وه و ئه‌و گرژی و ئاڵۆزییه‌ی نێوان هه‌رێم و به‌غدا ورده وره‌ده خاو ببێته‌وه ،پێده‌چێت له كاتی ئاسایی خۆیدا ئه‌نجام بدرێت».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
«مافی به‌كاربه‌ر مه‌ترسیی له ئۆپه‌راسیۆنی دیجله زیاتره» بڕیارده‌ری لیژنه‌ی پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر له په‌رله‌مان ،بۆ (به‌یان) ده‌دوێت دیدار :سه‌ید نامی فازڵ حه‌سه‌ن ،بڕیارده‌ری لیژنه‌ی پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر ،له په‌رله‌مانی كوردستان ،له دیامنه‌یه‌كی (به‌یان)دا به ڕوونی تیشك ده‌خاته سه‌ر مافی به‌ركار له هه‌رێمی كوردستاندا و راشكاوانه قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كات. ب����هی����ان :وه‌ك�����و ل��ی��ژن��ه‌ك��ه‌ت��ان ب �ه‌دواداچ��وون��ت��ان ه �ه‌ب��ووه ب��ۆ مافی به‌كاربه‌ر له هه‌رێمی كوردستاندا؟ ف��ازڵ حه‌سه‌ن :له خولی سێهه‌می په‌رله‌مان ،لیژنه‌ی پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر دان��را ،ل�ه‌م دواییه‌شدا رۆژب���ه‌رۆژ ئه‌و كه‌لوپه‌ل و خۆراك و ده‌رمانانه‌ی خه‌ڵكی كوردستان به‌كاری ده‌هێنن به‌ره‌و خراپرت ده‌ڕۆیشت ،سه‌ره‌تا به‌دواداچوونی باشامن ك��رد و س�ه‌ردان��ی هه‌موو شوێنه‌كامنان
ك��رد ،تێبینیه‌كامنان له راپۆرتێكی 20 الپ �ه‌ڕەی��ی��دا ئ��ام��اده ك��رد و ل�ه ڕێگه‌ی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمه‌وه ن��اردم��ان بۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران بۆ جێبه‌جێكردن، دواجاریش گه‌یشتینه ئه‌وه‌ی پێویستامن به یاسایه‌ك هه‌یه ،چونكه ئه‌و یاسایه‌ی ئێمه ده‌رم��ان��ك��ردووه ،دووس��اڵ زیاتره ده‌رچووه و یاسای په‌رله‌مانی عێراقیشه هێناومانه لێره په‌یڕەو ده‌كرێت ،به‌اڵم ك��ار ب�ه‌و یاسایه‌ش ناكرێت .پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر په‌یوه‌ندیداره به چه‌ندین وه‌زاره‌ت ،بۆ منوونه وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی په‌یوه‌ندیی به ده‌رمانه‌وه هه‌یه و به‌شێك له پشكنینی خۆراكه‌كانیش ه�ه‌ر الی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستییه ،به‌شێكیان به یاسا كۆنه‌كان ئیش ده‌كه‌ن ،كه به كه‌ڵكی ئه‌م سه‌رده‌مه نایه‌ن ،به راستی هه‌ر ماوه‌ی به پاساوێك ئه‌و ئه‌نجومه‌نه تائێستاش
دانه‌مه‌زراوه ،تائێستا 35بۆ 40یاسا هه‌ی ه به‌م شێوه‌یه په‌كیان خ�راوه و جێبه‌جێ نه‌كراون له په‌رله‌مان. به‌یان :حكومه‌ت خۆی نایه‌وێت ئه‌و یاسایه جێبه‌جێ بكات یان له به‌رژەوه‌ندیی خه‌ڵكدا نییه؟ ف����ازڵ ح���ه‌س���هن :ئ���ه‌گ���ه‌ر ئ �ه‌و ی��اس��ای �ه جێبه‌جێ ب��ك��رێ��ت ب��ه ك�ه‌م و ك��ورت��ی�ه‌ك��ان��ی��ش��ی�ه‌وه ،به‌شێك له‌و ف�ه‌وزای�ه كه‌مده‌بێته‌وه ،بۆ منوونه له به‌دواداچوونێكی خۆمدا پرسیارم له لیژنه‌ی تایبه‌ت به مه‌سه‌له‌ی خۆراك كرد، ئه‌گه‌ر دوكاندارێك یه‌ك كیلۆ گۆشتی ب�ه‌س�ه‌رچ��وو بفرۆشێت ،غه‌رامه‌كه‌ی ( )1500دیناری ئه‌م پاره‌یه‌ی ئێستایه ،یانی كه‌سێك یه‌ك كیلۆ گۆشتی تێكچوو كه وه‌كو ژەهرێكت به خه‌ڵك دابێت وایه ،له‌وانه‌یه ببێته هۆی مردنی كه‌سێك یان چه‌ند
كه‌سێك ،غه‌رامه‌كه‌ی له چوارچێوه‌یه‌كی بچووكدایه ،به‌پێی یاسا كۆنه‌كه ،یاسا نوێكه‌ش غه‌رامه‌كه‌ی ئه‌وه‌نده نییه ،به‌اڵم الیەنی كه‌م نزیكه‌ی ملیۆنێك دیناره ،به‌اڵم ئه‌م غه‌رامه‌یان كاریگه‌ریی خۆی ده‌بێت، چونكه خۆ په‌یوه‌ندیی به‌وه‌وه نییه كه بڕەكه‌ی چه‌نده؟ گرنگ ئه‌وه‌یه كه كه‌سێك كارێكی ئاوه‌های ئه‌نجامدا ،پێویسته غه‌رامه‌ی به‌شێوه‌یه‌ك بكه‌یت ،جارێكی دیكه ئاسان نه‌بێت بیكاته‌وه. به‌یان :بۆ ئه‌و یاسایه جێبه‌جێ ناكرێت، له به‌رامبه‌ر جێبه‌جێنه‌كردنی چیتان وه‌اڵم ده‌ده‌نه‌وه؟ فازڵ حه‌سه‌ن :په‌یوه‌ندی به ناكارایی و بێتوانایی په‌رله‌مانه‌وه هه‌یه ،په‌رله‌مان ئیشی ب�ه‌دواداچ��وون و چاودێریكردنی ئ��ی��ش�ه‌ك��ان��ی ح��ك��وم �ه‌ت �ه ب��ه ه �ه‌م��وو به‌شه‌كانیه‌وه ،ئه‌گه‌ر هاتوو خه‌له‌لێك له
شوێنێك بوو ،به‌دواداچوون ده‌كرێت و پرسیار ده‌نێردرێت ،ئه‌گه‌ر وه‌اڵمه‌كه‌ت به دڵ ن�ه‌ب��وو ،داوای وه‌زی��ر ده‌ك �هی ی��ان داوای س��ه‌رۆك وه‌زی���ران ده‌ك �هی، ده‌بێت بێته په‌رله‌مان ،پرسیاری دیكه‌ی لێبكرێت ،چونكه ئه‌مه په‌یوه‌ندیی به پاراستنی ژیانی خه‌ڵكه‌وه هه‌یه ،به‌راستی ئێستا ئه‌وه‌ی ده‌كرێت هه‌ر له ده‌رمان و ئه‌وانه‌ی له رێگه‌ی ده‌رزیلێدانه‌وه گیانیان به‌قوربانی ب��وو ،خۆراكه‌كه مردنێكی له‌سه‌رخۆتره ،ئ �ه‌و خه‌ڵكه تووشی شێرپه‌نجه و چه‌ندان نه‌خۆشی دیكه ده‌بێت ،مردنێكی له‌سه‌رخۆیه ،ئه‌مه وه‌كو ئه‌وه وایه تۆ ژەهرێكی له‌سه‌رخۆ ده‌رخ����واردی خه‌ڵك ب���ده‌ی ،ناكارایی په‌رله‌مان له‌وه‌دایه نه‌یتوانیوه به‌شێوه‌یه‌ك مامه‌ڵه بكات ،حكومه‌ت ناچار بكات به‌م شێوه‌یه نه‌ڕوات.
ب��ۆ من��وون�ه ل�ه م���اوه‌ی راب���ردوودا كۆمپانیای دروستكردنی تیۆتا له ئه‌نجامی ئه‌و سه‌یارانه‌ی خراپ دروستی كردوون، پاره‌یه‌كی زۆر غه‌رامه‌ی دا ،كه‌چی ئێمه ناتوانین سكااڵ له‌سه‌ر كۆمپانیاكانیش تۆمار بكه‌ین ،چونكه هه‌رێمی كوردستان واڵتیكی سه‌ربه‌خۆ نییه ،كه‌سێك به سه‌یاره‌یه‌كی خراپ گیانی ده‌ربچێت ،تۆ هیچت پێناكرێت له‌گه‌ڵ ئه‌و كۆمپانیایه، ئ �ه‌م��ڕۆ م��اف��ی ب �ه‌ك��ارب �ه‌ر ب��ۆ ئێمه له ئۆپه‌راسیۆنی دیجله مه‌ترسیی زیاتری هه‌یه ،به‌اڵم ئێمه رۆژانه ئه‌و شته خراپانه به‌كارده‌هێنین و گیانی هاوواڵتیانی خۆمان ده‌كه‌ینه قوربانی ،ئه‌و كه‌لوپه‌ل و خۆراكانه‌ی خه‌ڵكی ك��ورد به‌كاریان ده‌هێنن ،بوونه‌ته مه‌رگێكی ش��اراوه، ب �ه‌رده‌وام دروێنه‌ی رۆڵه‌كانی ئه‌م واڵته ده‌كات ،به‌بێ ئه‌وه‌ی بە خۆمان بزانین.
په‌رله‌مانتارێك :سه‌رۆكی په‌رله‌مان ،سه‌رۆكی ئێمه نییه
«لێپێچینه‌وه نه‌مێنێت حكومه‌ت ملهوڕانه مامه‌ڵه ده‌كات» دیدار :شڤان عه‌لی ع�ه‌دن��ان ع��وس�مان ،په‌رله‌مانتاری بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له په‌رله‌مانی كوردستان، له دیامنه‌یه‌كی (به‌یان)دا تیشك ده‌خاته سه‌ر چه‌ند ته‌وه‌رێكی گرنگی په‌یوه‌ست به رۆڵی ئۆپۆزسیۆن له‌ناو په‌رله‌ماندا و رایشیده‌گه‌یه‌نێت سه‌رۆكی په‌رله‌مان، هیچ ده‌سه‌اڵتێكی به‌سه‌ر ئه‌واندا نییه. ب �هی��ان :هه‌ندێك ك��ه‌س پێیانوای ه ده‌سه‌اڵت ته‌نیا بۆ جوانكردنی ڕووی خۆی ئۆپۆزسیۆنی له‌ناو په‌رله‌ماندا ده‌وێت، ئەمە تاچەند وایە؟ عه‌دنان عوسامن :نه‌خێر من پێم وانییه ،له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی ئۆپۆزسیۆن له ده‌سه‌اڵته‌وه نه‌هاتووه ،ئۆپۆزسیۆن له ده‌نگی خه‌ڵكه‌وه هاتووه ،كاری هه‌ڵبژاردن و بوونی لیستی رك��اب�ه‌ر و ئه‌وانه‌یه. ئۆپۆزسیۆنیش له په‌رله‌ماندا كاری خۆی ك���ردووه و هه‌وڵی خ��ۆی داوه .دی��اره ده‌سه‌اڵتیش لیستی زۆرینه‌یه ،ئه‌ویش به‌رنامه و كاری خۆی هه‌یه .بۆیه ئێمه نه زه‌خره‌فه‌ی دیموكراسین ،نه له سایه‌ی ده‌سه‌اڵتیشه‌وه هاتووین بۆ په‌رله‌مان ،بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وان ئێمه ئیستغالل بكه‌ن.
به‌یان :تاچه‌ند متامنه‌ت به به‌ڵێنه‌كانی حكومه‌ت هه‌یه بۆ چاكسازی؟ عه‌دنان عوسامن :حكومه‌ت به‌ڵێنی بۆ چییه؟! ئه‌گه‌ر حكومه‌ت هه‌ست ده‌كات كه‌موكورتی هه‌یه ،پێویسته خۆی موبادر بێت بۆ ئه‌وه‌ی چاكسازی بكات ،ئه‌گه‌ر حكومه‌ت خۆی ئیعرتاف ده‌كات گه‌نده‌ڵی و كاری خراپه هه‌یه ،پێویسته خۆی چاكی بكات ،چ پێویستی به به‌ڵێندان و دانیشنت و كۆبوونه‌وه‌ی چه‌ندقۆڵی هه‌یه .به‌اڵم به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌م حكومه‌ته‌ی ئێستا ئه‌م بارودۆخه له قازانجیه‌تی و ئیدامه‌دانی گیانی خۆیه‌تی ،بۆیه هه‌موو ئه‌وانه‌ی پێی ده‌وترێت به‌ڵێن و ئه‌وانه ،هه‌موو شتی ناڕاست و نادروسنت ،ناشتوانێ هیچی جێبه‌جێ بكات. به‌یان :پێت وایه له كاتی توڕەبووندا ده‌س���ه‌اڵت ڕووی راسته‌قینه‌ی خۆی ده‌رده‌خ��ات ،وه‌ك له سه‌رۆكی په‌رله‌مان بینیامن؟ عه‌دنان عوسامن :له كاتی توڕەبووندا هه‌موو مرۆڤێك ده‌گاته حاڵه‌تی نائاسایی، به‌اڵم پێویسته ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌رپرسن شێوازێكی دیكه بن ،جۆرێك له هێمنی، ب��ه‌اڵم كێشه‌ی ئێمه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی په‌رله‌مان له‌سه‌ر توڕەبوونه‌كه‌ی و داوای
پۆلیسه‌كه نه‌بووه ،چونكه له‌توانایدا نیی ه داوای پۆلیسامن بۆ بكات و په‌رله‌مان موڵكی ئ�ه‌و نییه ،ئه‌ویش وه‌ك��و ئێمه ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستانه ،ئێمه هیچ حسابێك بۆ ئه‌و كه‌سانه ناكه‌ین له ڕووی ئه‌وه‌وه كه توانایان به‌سه‌ر ئێمه‌دا هه‌بێت و بتوانن پۆلیسامن بۆ بانگ بكه‌ن ،یان ده‌رمانبكه‌ن له په‌رله‌ماندا، ئه‌وه‌ی كێشه‌ی ئێمه‌یه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی په‌رله‌مان و سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌ماندا، الوازك��ردن و په‌راوێزخستنی په‌رله‌مانه ل�ه ئاستی ده‌س�ه‌اڵت�ه‌ك��ان��ی دی��ك �ه‌دا و بچووكبوونه‌وه‌ی خۆیان و بچوككردنه‌وه‌ی په‌رله‌مانه ،ئه‌وه كێشه‌ی سه‌ره‌كیی ئێمه‌یه له‌گه‌ڵ په‌رله‌ماندا ،توڕەده‌بێت و توڕە نابێت كه‌یفی خۆیه‌تی ،كێشه‌ی ئێمه نییه ،چونكه هیچ ده‌سه‌اڵتێكی به‌سه‌ر ئێمه‌دا نییه و سه‌رۆكی ئێمه نییه وه‌كو په‌رله‌مانتاران ،سه‌رۆكی په‌رله‌مانه له ڕووی ئیدارییه‌وه. به‌یان :ئێوه تاكه‌ی ئاماده‌ن له‌و دۆخه‌دا به‌و شێوه‌یه مبێننه‌وه له‌ناو په‌رله‌ماندا؟ عه‌دنان عوسامن :ئه‌وه په‌یوه‌سته به پرۆسه‌ی سیاسییەوە له كوردستاندا، كه الیه‌نه سیاسییه‌كان دیاریی ده‌كه‌ن، ئێمه به‌شێكین له ئۆپۆزسیۆن ،به‌شێكین
له بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ،بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان بڕیاری چی بێت له‌وه‌ی به‌شدار ده‌بێت له پرۆسه‌ی سیاسی یان نا ،ئێمە پەیوەستین ب���ەوەوە ،ئێمه له په‌رله‌ماندا هه‌وڵی گه‌وره‌مان و كاری گه‌وره‌مان ك��ردووە، ئه‌گه‌ر ئۆپۆزسیۆن پێیوابێت شێوازێكی دیكه‌ی خه‌بات بگرینه‌به‌ر ،ئه‌وكاته ده‌بێت له په‌رله‌مان بكشێینه‌وه و له پرۆسه‌ی سیاسی و په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ حكومه‌ت و سه‌رۆكایه‌تيی هه‌رێم و دانیشتنه چه‌ندقۆڵیيه‌كان و هه‌موو ئه‌وانه ده‌بێت
سه‌حب بكرێن ،ئه‌گه‌ریش به‌رده‌وام بین، پێموایه ئۆپۆزسیۆن له‌م ماوه‌یه‌دا كاری باشی كردووه و ده‌كرێـت له ئاینده‌شدا كاری گه‌وره‌تر و گرنگرت بكات. ب �هی��ان :ل �ه‌س �ه‌ر ب��ودج �ه حكومه‌ت زانیاريی هه‌ڵه‌ی به په‌رله‌مانتاران دا ،ئه‌مه چی لێده‌خوێرنێته‌وه؟ ع���ه‌دن���ان ع���وس�م�ان :ئ����ه‌وه‌ی لێده‌خوێرنێته‌وه ك�ه په‌یوه‌ندییه‌كی ت �هن��دروس��ت ل �ه ن��ێ��وان ح��ك��وم�ه‌ت و په‌رله‌ماندا نییه و په‌رله‌مانیش توانای
لێپرسینه‌وه‌ی نییه له‌سه‌ر زانیاریی هه‌ڵه، ی��ان له‌سه‌ر ن�ه‌دان��ی زانیاریی ورد به په‌رله‌مان یان حسابنه‌كردن بۆ بڕیاره‌كانی په‌رله‌مان ،پێویسته په‌رله‌مان توانای لێپرسینه‌وه‌ی حكومه‌تی هه‌بێت ،روح و توانای چاودێریكردن و لێپێچینه‌وه و لێپرسینه‌وه نه‌مێنێت ل �ه الی �هن پ�ه‌رل�ه‌م��ان�ه‌وه ،حكومه‌ت به‌وشێوه‌یه ملهوڕانه مامه‌ڵه ده‌كات ،ئه‌وه ئاماژەیه‌كه بۆ ئ �ه‌وه‌ی په‌رله‌مان قه‌ت نه‌یتوانیوه تواناكانی خۆی به‌كار بهێنێت.
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
به‌كر حه‌م ه صدیق*
دیندار دۆسكی ،وه‌زیری كۆچ و كۆچبه‌رانی عێراق بۆ به‌یان:
مالیكی و تاككردنه‌وه‌ی هاوبه‌شه‌كانی پاش ده‌ستگیركردنی پاسه‌وانه‌كانی رافع عیساویی وه‌زیری دارایی عێراق ،قه‌یرانێكی دیكه و درزێكی دیكه كه‌وته نێوان مالیكی و هاوبه‌شێكی سه‌ره‌كیی خۆی ،كه باڵی سوننه‌مه‌زهه‌بی لیستی (العراقیة) یه .له هه‌موو قه‌یرانه‌كاندا مالیكی خوڵقێنه‌ریان بووه ،چاوه‌ڕوانی به‌رئه‌نجامه‌كانیشیانی كردووه، به‌اڵم ئه‌مجاره‌یان به‌رئه‌نجامێكی لێكه‌وته‌وه ،كه خه‌وی له مالیكی زڕاند و قه‌یرانێكی دیكه‌ی بۆ دروست كرد .وه‌ك ده‌ڵێن؛ مالیكی وه‌ستای دروستكردنی قه‌یرانه‌كانه، به‌اڵم ئه‌مجاره قه‌یرانێكی قورس و ر هزاگران به‌رۆكی خۆی گرتووه و ناچاری كردووه كه رازی بێت ده‌سته‌یه‌كی قه‌زایی شاری ره‌مادی سه‌یری دۆسیه‌ی پاسه‌وانه‌كانی رافیعی بكات! رسوشتی ئه‌م قه‌یرانه‌ی ئێستا درێژكراوه‌ی تێڕوانینی خودی مالیكییه بۆ ركابه‌ره سیاسییه‌كانی خۆی ،كه پێیوایه هێزه سیاسییه‌كانی دیكه هاوبه‌شی راسته‌قینه نین، به كوردیشه‌وه ،ئه‌ویش خه‌ریكی گێڕانه‌وه‌ی ئیستیحقاقێكی مێژوویی خۆیانه بۆ خاوه‌نی بنهڕەتیی ئه‌و مافه ،كه ماڵی شیعه‌یه .له به‌رانبه‌ریشدا ركابه‌ره سیاسییه‌كانی مالیكی به ته‌نها شه‌ریكیی مالیكییان پێناكرێت ،ئه‌وه‌نده‌ش پێكه‌وه دانه‌نیشتوون كه پرۆژە‌یه‌كی سیاسیی چاره‌دۆزیان هه‌بێت بۆ البردنی مالیكی و گۆڕینی ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی. ئه‌وه سێ ساڵه مالیكی تانوپۆی سوننه ده‌كات ،كه‌چی ئێستا خۆپیشاندان ده‌كه‌ن! نه‌ك له‌به‌ر مافه له‌ده‌ستچووه‌كانیان، یان مافی به‌شدارییان له ده‌سه‌اڵتدا ،به‌ڵكو له‌سه‌ر كێشه‌یه‌كی الواز كه به پێوه‌ری مافه‌كانی سوننه ،هیچ سه‌نگێكی نییه .بۆیه پێموایه له‌جیاتی ئه‌و خۆپیشاندانانه ،پێویسته داوای ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی مالیكی بكرێت ،هه‌رچی كوردیشه ،تا ئێستا نه‌یتوانیوه سوود له‌و خاڵی الوازییه‌ی مالیكی وه‌ربگرێت ،كه به هۆی گوشاری سوننه‌كانه‌وه بۆی دروستبووه. كورد له نێوان بۆشایی دیارنه‌مانی تاڵه‌بانیی سه‌رۆك كۆمار و تێكچوونی هاوسه‌نگیی قورساییه‌وه له‌سه‌ر ئاستی عێراق، هه‌ڵوێستی سه‌یركردن و چاودێریی ره‌وشه‌كه‌ی هه‌ڵبژاردووه، كه ئه‌مه‌ش له‌م بارودۆخه‌دا هه‌ڵوێستێكی سلبییه و كورد هیچ شتێك له پاڵیدا ناچنێته‌وه. مالیكی ناگۆڕێت ،به متامنه‌وه ركابه‌ره سیاسییه‌كانی خۆی له قاڵب ده‌دات و الوازیان ده‌كات ،چیرت شتێكی دیكه نه‌ماوه كورد وه‌كو كارتی گوشار به‌كاری بهێنێت! * ئەندامى ئەنجومەىن نوێنەراىن عێراق.
گه‌شبین نیم به‌م گفتوگۆیانه گفتوگۆ :به‌یان مامۆستا دیندار نه‌جامن دۆسكی، وه‌زی��ری كۆچ و كۆچبه‌رانی حكومه‌تی عێراقه ل �ه‌س �ه‌ر لیستی یه‌كگرتووی ئیسالمیی ك��وردس��ت��ان ،ل��ه‌م گفتوگۆ تایبه‌ته‌دا له‌گه‌ڵ (به‌یان) ،ناوبراو تیشك ده‌خاته سه‌ر بنه‌ڕەتی كێشه و ته‌نگژەكانی عێراق و كاریگه‌ریی ئه‌و قه‌یرانه یه‌ك له دوای یه‌كانه له‌سه‌ر ئ �ه‌دای حكومه‌ت و په‌رله‌مان و دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌تی عێراقی فیدراڵ. ب �هی��ان :م��اوه‌ی�ه‌ك�ه ع��ێ�راق روو ل ه ت�هن��گ��ژەی�ه ،ج��ارێ��ك ل �ه‌گ �ه‌ڵ ه�ه‌رێ��م، به‌مدواییه‌ش له‌گه‌ڵ سوننه‌كان .ب ه بڕوای ئێوه كێشه‌ی بنهڕەتیی ئه‌م واڵته چییه وا ئیستیقرار به‌خۆیه‌وه نابینێت؟ دی��ن��دار دۆس��ك��ی :به ن��اوی خوای گه‌وره‌ی میهره‌بان .ئه‌م قه‌یرانه قه‌یرانێكی سیاسییه ،هه‌روه‌ها قه‌یرانێكی قانوونیشه. له دوای رووخانی رژێمی به‌عسه‌وه له ساڵی ،2003تا ئێستا عێراق نه له رووی سیاسی و نه له رووی قانوونییه‌وه جێگیر نه‌بووه .ده‌ستوور كه هه‌موان ده‌نگیان پێداوه ،الی�هن هه‌یه پێی رازی نییه و داوای هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌كات ،هه‌روه‌ك به شێوه‌یه‌كی ئینتیقائیش مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌م ده‌ستووره‌دا ده‌كرێت ،به تایبه‌تیش ل�ه الی��هن ئ �ه‌و ح��زب��ان�ه‌وه ك�ه له‌سه‌ر حوكمن ،هه‌رالیه‌كیان سه‌یر ده‌كات چ مادده‌یه‌كی ده‌ستوور له به‌رژەوه‌ندیی خۆیه‌تی ،گرنگی به‌وه ده‌دات و ئه‌وانی تری پشتگوێ ده‌خات. له الیه‌نی ئیستیقراری سیاسیشه‌وه، عێراق واڵتێكی فره‌الیه‌ن و فره‌نه‌ته‌وه و فره‌مه‌زهه‌به ،پێویست بوو ئه‌م حكومه‌ته كه له دوای 2003وه دامه‌زراوه ،تا ئێستا له‌سه‌ر بنه‌مای ته‌وافوق و حكومه‌تی ئیئتیالفی و ب��ه‌ش��داری��ی فیعلی و هاوسه‌نگی له دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌تدا دروس��ت بكرایه ،كه به راستی ئه‌وه زۆر سست ب��ووه تا ئێستا ،الیه‌نه‌كان له‌وباره‌یه‌وه ره‌خنه و گله‌ییان هه‌یه. هاوكات بونیه‌ی حزبه سیاسییه‌كانیش كێشه‌ی تێدایه ،به‌شێك له‌م حزبانه وه‌كو دروشمی قۆناغه‌كه باس له دیموكراسی و ئه‌م شتانه ده‌ك�هن ،به‌اڵم له ناوخۆی خۆیاندا زۆر بڕوایان پێی نییه. عێراق هه‌مووی كێشه‌ی هه‌یه ،به تایبه‌تیش پێكهاته‌یه‌ك تۆمه‌تباره به‌وه‌ی ته‌نها له الی ئه‌و تیرۆر و ئیرهاب هه‌یه، هه‌ربۆیه به شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان و به‌و بیانووه ،ل ه دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌تدا پ�ه‌راوێ��زخ�راون .ئه‌و شه‌راكه‌ته‌ی ئێمه وه‌كو كورد و هه‌روه‌ها سوننه‌ش باسی
ده‌كه‌ین ،هه‌ندێك الیه‌ن گله‌ییان لێی هه‌یه كه تا ئێستا شه‌راكه‌تێكی حه‌قیقی نییه .س�ه‌ب��اره‌ت به كێشه‌كانی وه‌كو خزمه‌تگوزاری و مادده‌ی ( )140و ناوچه دابڕاوه‌كانیش ،ئێم ه جددییه‌ت له ناو ئه‌م حكومه‌ته‌دا نابینین بۆ چاره‌سه‌ركردنیان، حه‌زیان پێی نییه كه ب ه شێوه‌یه‌كی ده‌ستووری ئه‌نجام بدرێن .هه‌موو ئه‌مانه ره‌نگدانه‌وه‌یان له‌سه‌ر بارودۆخی گشتیی عێراق هه‌یه. ب�هی��ان :ك��ورد و سوننه ،مالیكی و مه‌رجه‌ع ه سیاسییه‌كانی شیعه تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن به دروستكردنی ئه‌م ته‌نگژە و قه‌یرانانه ،ئه‌وانیش به پێچه‌وانه‌وه .ئێوه بۆ ئه‌مه چی ده‌ڵێن؟ دیندار دۆسكی :بێگومان مالیكی به حوكمی ئه‌وه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ته، به‌رپرسیاره ل �ه‌م قه‌یرانه سیاسییه‌ی دروستبووه ،هه‌موو ئه‌و كێشانه‌ی باسیان ده‌كه‌ین ،ئه‌و لێیان به‌رپرسیاره وه‌كو سه‌رۆك وه‌زیران ،به‌رپرسیارێتیی سه‌ره‌كی له ئه‌ستۆی حكومه‌تی فیدراڵییه ،جا مالیكی بێت یان غه‌یری مالیكی .به‌اڵم به راستی خه‌ڵكی تریش به‌رپرسه ،هه‌موو ئه‌و الیه‌نانه‌ی له حكومه‌ت و په‌رله‌مان به‌شدارن ،هه‌ریه‌كه‌یان به ئه‌ندازه‌ی خۆی به‌رپرسیاره له دروستبوونی ئه‌م ب��ارودۆخ��ه .ب��ه‌اڵم س�ه‌رۆك��ی وه‌زی��ران سه‌رۆكی حكومه‌ته و تۆمه‌تبار ده‌كرێت به تاكڕەوی و ره‌تكردنه‌وه‌ی شه‌راكه‌ت. هه‌روه‌ها له ناو هاوپه‌یامنیی شیعه‌ش خه‌ڵكی گله‌ییان هه‌یه كه په‌راوێزخراون، یان هه‌ست به شه‌راكه‌تێكی حه‌قیقی ناكه‌ن له‌گه‌ڵیان. به‌یان :له ئه‌گه‌ری چاره‌سەرنه‌بوونی ئه‌م كێشه و قه‌یرانانه‌دا ،پێشبینی ده‌كه‌ن ه��ه‌ردوو پێكهاته‌ی ك��ورد و سوننه له پرۆسه‌ی سیاسی بكشێنه‌وه؟ ئایا هیچ هه‌وڵێك به‌و ئاڕاسته‌یه‌دا هه‌یه؟ دیندار دۆسكی :پرۆسه‌ی سیاسی بۆخۆی زۆری نه‌ماوه ،نزیكه‌ی ساڵێك و سێ مانگی ماوه ،نازانم تا ئێستا ئه‌و هه‌نگاوه چه‌ندێك س��وودی هه‌یه یان نا؟ ره‌نگه به‌وه باری عێراق ئ��اڵ��ۆزت��ر ب��ێ��ت .ب��ه پێی زانیارییه‌كانی منیش ،تا ئێستا رێكه‌وتنێك نییه له نێوان ئیئتیالفی كوتله كوردستانییه‌كان و لیستی عێراقیه، ب��ۆ ك��ش��ان �ه‌وه له ح��ك��وم��ه‌ت ،من ن���اڵ���ێ���م ك���ورد و سوننه، د ه‌ڵێم
ب��� ه ع��ی��ن��وان��ی ئ��ی��ئ��ت��ی�لاف��ی ك��وت��ل� ه كوردستانییه‌كان و لیستی عێراقیه .من پێموای ه نه‌مان ل ه ناو حكومه‌ت و پرۆسه‌ی سیاسیدا ،كێشه‌ك ه ئاڵۆزتر ده‌كات ،ره‌نگه كارتی فشاری تر هه‌بێت تا بتوانن به ه��ۆی�ه‌و ه فشار دروس��ت بكه‌ن ،وه‌كو ئه‌م خۆپیشاندانانه و عیصیانی مه‌ده‌نی و هتد ..هه‌روه‌ها ب ه رێگای حیوار و دانوستان .هه‌رچه‌نده من گه‌شبینیش نیم به‌م گفتوگۆ و حیوارانه ،چونكه ئه‌و ه دوو ساڵه ئه‌م هێزانه سه‌رقاڵی ئه‌م حیوار و دانوستانانه‌ن و شتێكی ئه‌وتۆش نه‌بووه كه مرۆڤ پێی گه‌شبین بێت به‌رانبه‌ر ئاینده‌ی سیاسیی عێراق .به‌اڵم ئێمه قه‌ده‌رمان وایه ده‌بێت كێشه‌كان به رێگه‌ی حیوار چاره‌سه‌ر بكه‌ین و به ئاشتییانه مامه‌ڵه بكه‌ین ،بۆئه‌وه‌ی كێشه‌كان ئاڵۆزتر نه‌بن. ئیئتیالفی كوتله كوردستانییه‌كان و لیستی عێراقیه ،مافی خۆیانه هه‌ڕەشه‌ی كشانهوه بكه‌ن له پرۆسه‌ی سیاسی، بۆئه‌وه‌ی فشارێك له‌سه‌ر الیه‌نی به‌رانبه‌ر دروست بكه‌ن ،به‌اڵم به بڕوای من ئه‌و كشانه‌وه‌یه بارودۆخی عێراق ئاڵۆزتر ده‌كات. به‌یان :مالیكی زۆر داكۆكی له‌وه ده‌ك���ات ك �ه ك���ورد پابه‌ند نابێت به ده‌س��ت��ووره‌وه ..ئێوه وه‌ك��و وه‌زیرێكی كورد له به‌غدا ،پابه‌ندنه‌بوونی كورد به ده‌ستووره‌وه له چیدا ده‌بینن؟ دیندار دۆسكی :ده‌س��ت��وور شتی گشتيی تێدایه ،مادده‌كانی مرونه‌تیان ت��ێ��دای �ه ،قابیلی ئ����ه‌وه‌ن چه‌ندین تێگه‌یشتنی جیایان بۆ بكرێت .له‌به‌رئه‌وه ب ه دیدی ئه‌وان مومكینه له كوردستان ته‌جاوه‌زی هه‌ندێك له به‌ند و مادده‌كانی ده‌ستوور كرابێت ،یان كاریان پێنه‌كرابێت. له به‌رانبه‌ریشدا هه‌رێم تێبینيی هه‌یه له‌سه‌ر حكومه‌تی فیدراڵی ،سه‌باره‌ت به جێبه‌جێنه‌كردنی چه‌ندین م��ادده كه به‌رژەوه‌ندیی خ��ه‌ڵ��ك��ان��ی ع���ێ���راق و كوردستانیان تێدایه ،یان ئ����ه‌وه‌ی ك��ه حكومه‌تی فیدراڵی مامه‌ڵه‌یه‌كی ئینتیقائی و
الوه‌كی له‌گه‌ڵ ده‌ستووردا ده‌كات .به‌اڵم دیسان ئه‌مه‌ش ده‌بێت له رێگای دانوستان و گفتوگۆو ه چاره‌سه‌ر بكرێت ،یان نابێت هه‌ركه‌س بۆخۆی ته‌فسیری ده‌ستوور بكات .دادگای فیدراڵی خۆی موكه‌لله‌فه ته‌فسیری ده‌ستوور بكات ،به‌اڵم ئێمه تا ئێستا دادگایه‌كی فیدراڵییامن نییه، له‌وێش كێش ه هه‌یه ،ئێستا ئه‌و خه‌ڵكه متامنه‌ی به ق� هزای عێراقی نه‌ماو ه كه سه‌ربه‌خۆ بێت. بێگومان گله‌یی له نێوان هه‌ردووالدا هه‌یه ،ئه‌وان ده‌ڵێن حكومه‌تی هه‌رێم ته‌جاوه‌زاتی له‌سه‌ر ده‌س��ت��وور هه‌یه، ره‌ن��گ�ه ئ���ه‌وه‌ش هه‌بێت ،ناتوانرێت ئینكاریش بكرێت ،هه‌روه‌ك ناشتوانین بڵێین هه‌موو ده‌عوا و كه‌یسه‌كان ته‌واون، له به‌رانبه‌ریشدا حكومه‌تی هه‌رێمیش زۆر شتی هه‌یه له‌سه‌ر حكومه‌تی ناوه‌ند، كه به ده‌ستووره‌و ه په‌یوه‌ست نه‌بوون و مامه‌ڵه‌یه‌كی ئینتیقائییان له‌گه‌ڵیدا كردووه ،ئه‌وه‌ش هه‌ر راسته. به‌یان :به رای به‌ڕێزتان غیابی تاڵه‌بانی كاریگه‌ریی ده‌بێت له‌سه‌ر مه‌شهه‌دی سیاسی له عێراق ب ه گشتی و واقیعی كورد له ناوه‌ند به تایبه‌ت؟ دیندار دۆسكی :بێگومان غیابی به‌ڕێز مام جه‌الل له‌م كاته هه‌ستیاره‌دا كاریگه‌ریی خۆی هه‌یه ،ب ه حوكمی ئه‌وه‌ی سه‌رۆك كۆمار بووه و خۆی هه‌وڵی باشی بۆ لێكنزیككردنه‌وه‌ی الیه‌نه‌كان هه‌بووه. بێگومان كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بارودۆخی كوردستان و كۆی عێراق هه‌یه ،داوای شیفای له خوای گه‌وره بۆ ده‌كه‌ین .به‌اڵم پرۆسه‌ی سیاسییش نابێت له‌سه‌ر كه‌سێك بووه‌ستێت ،هه‌رچه‌ند ئه‌و كه‌سه‌ش به قه‌باره‌ی فه‌خامه‌تی سه‌رۆك كۆمار بێت، ده‌بێت كه‌سانێك هه‌بن نه‌خشه‌ڕێگا بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م كێشانه دابنێن. به‌یان :ئه‌م كێش ه و ته‌نگژانه‌ی ئێستا، ئایا كاریگه‌رییان له‌سه‌ر كاری حكومه‌ت و ئه‌دای و هزاره‌ته‌كانی ناوه‌ند داناوه؟ دیندار دۆسكی :بێگومان ،ئێستا ئێمه وه‌كو حكومه‌ت دوو هه‌فته‌یه دانیشتنامن نه‌كردووه ،كاریگه‌ریی ده‌روونیشی له‌سه‌ر وه‌زی��ره‌ك��ان هه‌یه ،ته‌نانه‌ت له رووی
ده‌روونییه‌وه ره‌غبه‌تیان له‌سه‌ر كاره‌كانیان نامێنێت .هه‌موو رۆژێك كشانهوه هه‌یه و ئه‌و هه‌موو ناجێگیرییه هه‌یه ،بێگومان ئه‌و ه كاریگه‌ریی له‌سه‌ر ئه‌دای هه‌موو دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت هه‌یه ،نه‌ك به ته‌نها حكومه‌ت ،كاریگه‌ریی سلبی له‌سه‌ر په‌رله‌مان و كۆی ژیانی سیاسیش هه‌یه. ب�هی��ان :ئێوه كۆتایی ئ �ه‌م قۆناغ و بارودۆخه قه‌یراناوییه چۆن ده‌بینن؟ دیندار دۆسكی :من زۆر ره‌شبینیش نیم ،چونكه بارودۆخی عێراق ل ه دوای گۆڕینیه‌وه هه‌ر وابووه ،ئێستا ل ه عێراق ئه‌م هه‌موو الیه‌نه سیاسییه هه‌یه ،من ناڵێم ئه‌م بارودۆخه شتێكی رسوشتییه، به‌اڵم پێشبینیكراوه ،هه‌ركه‌س به‌رنامه و پالنی خ��ۆی هه‌یه ،ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌ك��ی��ش ه �هی �ه ،ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی هه‌یه ،هه‌روه‌ها ملمالنێیه‌كی گشتی له ناوچه‌كه‌دا هه‌یه، كه جه‌مسه‌ری ئێرانی و جه‌مسه‌رێكی موقابیلی ئێرانی هه‌یه ،هه‌روه‌ها به‌هاری عه‌ره‌بی هه‌یه و خه‌ڵكی داوای ئازادی و دادگه‌ریی ده‌كه‌ن ،ئه‌مانه كاریگه‌رییان نه‌ك له‌سه‌ر بارودۆخی عێراق ،به‌ڵكو له‌سه‌ر واڵتانی ده‌وروب�ه‌ر و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست هه‌یه. ئێمه ئه‌گه‌ر دیدێكی یه‌كگرتوومان هه‌بێت سه‌باره‌ت به ئاینده‌ی عێراق، ئه‌وا من گه‌شبین ده‌بم كه هه‌موو ئه‌م شتان ه ته‌جاوه‌ز ده‌كه‌ین ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی مه‌ترسییه ئه‌وه‌یه ،ئێم ه دیدمان بۆ ئاینده‌ی عێراق وه‌كو یه‌ك نییه ،ئێستا ه �ه‌ر الیه‌نێك ده‌ی �ه‌وێ��ت دی��دی خۆی سه‌باره‌ت به ئاینده‌ی عێراق فه‌رز بكات، ئ �ه‌وه كارێكی مه‌ترسیداره ،ه �ه‌روه‌ك ئه‌وه‌ش مه‌ترسیداره كه عێراق بكه‌وێته ن��او ملمالنێیه‌كی هه‌رێمیی دوور له به‌رژەوه‌ندییه‌كانی میلله‌تی عێراقه‌وه. ب �ه‌اڵم دواج��ار ه�ه‌ر ده‌بێت ئێمه گه‌شبین بین ،ئه‌م هێزانه له‌م كێشانه ده‌رب��ازی��ان ببێت و وه‌ك��و قۆناغێكی ئینتیقالی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكه‌ن ،له‌گه‌ڵ بوونی ئه‌م كێشانه‌دا ،ئیراده‌ی ئه‌وه‌یان هه‌بێت عێراقێكی نوێ و دیموكراتی و فره‌الیه‌نی بونیات بنێن.
ـ تا ئێستا رێكه‌وتن ل ه نێوان كورد و (عێراقیه)دا نیی ه بۆ كشانهوه ل ه حكومه‌ت ـ ئه‌م قه‌یران ه كاریگه‌ریی ده‌روونیشی له‌سه‌ر وه‌زیره‌كان هه‌ی ه
7 ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
خاوه‌ن نووسینگه‌یه‌ك :ك ه مالیكی زه‌وییه‌كه‌ی له هه‌ولێر فرۆشت عه‌ره‌به‌كانیش ده‌یفرۆشنه‌وه
هه‌واڵ یاری ب ه زه‌ویوزار ده‌كات
له‌وباره‌یه‌و ه ڕێبوار حسێن خاوه‌ن نووسینگه‌ی (سێبه‌ردان) بۆ كڕین و فرۆشتنی زه‌وی له شاری هه‌ولێر وتی «له‌گه‌ڵ ئه‌و كێش ه و بارگرژییه‌ی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا نرخی زه‌وی و خانووی تاپۆ و بێ تاپۆ هه‌مووی دابه‌زیووه، جا هه‌ی ه ده‌فته‌رێك ،هی واش هه‌یه شوێنی زه‌وییه‌كه‌ی بازرگانیی ه دوو ده‌فته‌ر دابه‌زیووه ،ئه‌گه‌ر شوێنه‌كه‌ی جێگه‌ی نیشته‌جێبوون بێت نزیكه‌ی 50وه‌رق ه دابه‌زینی به‌خۆیه‌وه بینیووه. ب��ه‌اڵم ل�� ه ئێستادا دوای هه‌ندێك ه��ێ��ورب��وون��ه‌وه‌ی كێشه‌كان نرخی زه‌وی جێگیره ،ن ه ل ه دابه‌زینه‌دایه ،نه به‌رزبوونه‌وه ،وه‌ك سه‌ره‌تای كێشه سیاسییه‌كانی نێوان هه‌رێم و ناوه‌ند نییه ،ك ه ئه‌و كات دابه‌زینی زۆرخێرای به‌خۆیه‌و ه بینی». هه‌روه‌ها خاوه‌نی نووسینگه‌ی (سیشار)یش ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر زه‌وی پێشرت 350وه‌رق��هی كردبای ه ئێستا 250ده‌كات ،ئه‌و دابه‌زین ه سه‌رجه‌م كوردستانی به‌بێ جیاوازی شاره‌كان گ��رت��ووه‌ت��ه‌وه ،وه‌زع��ی سیاسی زۆر كاریگه‌ری به‌سه‌ر زه‌ویوزاره‌وه هه‌یه، ئه‌و ناسه‌قامگیریی ه وای كردوو ه نرخی زه‌وی زۆر ڕوو ل ه كه‌می بكات». سه‌باره‌ت ب��ه‌وه‌ی دروستكردنی ئه‌و یه‌كه نیشته‌جێیان ه هۆكارێك نیی ه بۆ دابه‌زینی نرخی زه‌وی و خانوو؟ ناوبراو ده‌ڵێت «ئه‌و یه‌كه نیشته‌جێبوونانه س��ه‌رج��ه‌م��ی ب��ۆ ده‌وڵ��ه‌م��هن��ده‌ك��ان��ه،
دوابه‌دوای ئاڵۆزبوونی كێشه‌كانی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا نرخی زه‌ویوزار ل ه هه‌رێمی كوردستان نزمترین ئاستی به‌خۆیه‌و بینیوه ،چاودێرێكی ئابوورییش ڕایده‌گه‌یه‌نێت هه‌ر نا ئارامییه‌كی سیاسی نا ئارامییه‌كی ئابووری به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت و ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی ك ه خواست له‌سه‌ر خانوو و زه‌وی كه‌مبێته‌وه ،كڕیار كه‌م و له به‌رانبه‌ردا فرۆشیار زۆر بێت. په‌یجور :ئاكار شیره‌یی ـ هه‌ولێر
نه‌ك خه‌ڵكی ئاست ناوه‌ند ،یان ه��ه‌ژار، ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان له نێوان خۆیان ده‌كڕن و ده‌فرۆشنه‌وه ،بۆی ه ئه‌وه هۆكاری ئه‌وه‌نییه«. ڕێبوار حسێنی خ��اوه‌ن نووسینگه‌ی حه‌سارۆكیش ده‌ڵێت «له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و یه‌كان ه ب ه شێوه‌یه‌كی پێشكه‌وتوو نییه بۆی ه خه‌ڵك لێی دوور ده‌كه‌وێته‌وه ،له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی ب ه خێرایی دروس��ت ده‌كرێت و
زوو سه‌ره‌كه‌ی ئاو ،بۆیه خه‌ڵك زۆر پشتی پێ نابه‌ستێت ،حه‌ز ده‌كات زه‌وی بكڕێت و خۆی بیكات ه خانوو ،ئه‌و شوێنان ه زیاتر ع��ه‌ره‌ب ده‌یكرێت و ڕووی تێدكات ،یان ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان كڕیویان ه و دواتر به‌كرێی ده‌ده‌نه‌وه«. ڕووداوه‌سیاسییه‌كان گاریگه‌ری زۆیان به‌سه‌ر دابه‌زین و هه‌ستانی نرخی زه‌وی
و خانوو هه‌یه ،وه‌ك خاوه‌ن نووسینگه‌ی سێبه‌ردان ده‌ڵێت «به‌یه‌ك هه‌واڵی سیاسی خۆش بێت ،یان ناخۆش ،كاریگه‌ری به‌سه‌ر هه‌ستان و دابه‌زینی زه‌وی��ی��ه‌و ه هه‌یه، هه‌ر دانوستانێك ل ه نێوان هه‌رێم و به‌غدا ده‌بێت ه هۆی به‌رزبونه‌وه‌ی زه‌وی و به پێچه‌وانه‌شه‌وه .خه‌ڵك پاره‌كانی خۆی ده‌كێشێته‌و ه ئه‌مه‌ش ده‌بێت ه هۆی ئه‌وه‌ی
فرۆشیار زۆر بێت و كڕیار كه‌م ب ه تایبه‌ت عه‌ره‌به‌كان ،دوای ئه‌وه‌ی نووری مالیكی زه‌وییه‌كه‌ی خۆی ل ه هه‌ولێر فرۆشت له ئێستادا عه‌ره‌به‌كانیش ده‌یفرۆشن». مامۆستا ئه‌یوب سامقه‌یی مامۆستای زانكۆ و ئابوورییناس سه‌باره‌ت به دابه‌زینی زه‌وی ڕایده‌گه‌یه‌نێت ك ه «هه‌ر نائارامییه‌كی سیاسی نائارامیه‌كی ئابووری به‌دوای خۆی
دێنێت ،ئه‌و تێكچوون و بارگرژییه‌ی نێوان هه‌رێم و ناوه‌ند له‌گه‌ڵ خۆی ئه‌وان ه وایكردوو ه جۆرێك بێمتامنه‌یی دروس��ت بێت ،به تایبه‌تی دوای ئه‌و بڕیاره‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ك��ه نابێت تاپۆ ب��هن��اوی ع��ه‌ره‌ب��ه‌وه بكرێت ،جگه له‌و یه‌كه نیشته‌جێیانه‌ی ك�� ه دروس���ت ده‌ك��رێ��ت ،ئ���ه‌وه‌ی تر ب��هن��او ن��اك��رێ��ت چونك ه به‌شێكی ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی خوار و ناو هڕاستی عێراق خواستیان ل ه سه‌ر زه‌وی��وزاری ك��وردس��ت��ان پ��ێ��ك ده‌ه��ێ��ن��ا ،ئ���ه‌وان له‌كه‌مبوونه‌وه‌دان ئه‌و كه‌مبوونه‌وه‌یه‌ش وای كردوو ه جۆر ه دڵ هڕاوكێیه‌ك له نێوان ئه‌وانه‌ی ك ه جامبازی ده‌كه‌ن ،ك ه خاوه‌ن نووسینگه‌كانی زه‌وی خ��ان��وون ،كه ئیشیان ته‌نها كڕین و فرۆشتن ه ئه‌وانیش جۆره بێمتامنه‌یی له نێوانیاندا دروست ب��ووه ،ئ��ه‌و بێمتامنه‌یی ه وای��ك��ردووه خواست كه‌مببێته‌وه له‌سه‌ر زه‌وه‌ی و خانووبه‌ره ،به تایبه‌تی له‌سه‌ر زه‌وی، چونكه زه‌وی زیاتر بۆ جامبازیكردن و كڕین و فرۆشنت به‌كاردێت ،ئه‌و كه‌مبوونه‌وه‌یه‌ش ڕۆژب���ه‌رۆژ به‌دیار ده‌ك��ه‌وی��ت ،هه‌وه‌ها خه‌ڵك به‌هۆی نائارامی سیاسی ئ��ه‌و پ��اره‌ی��هی كه هه‌یه‌تی نایه‌وێت سه‌رفی بكات له كڕینی زه‌وی و خانوو ،له‌وانه‌ی ه بچێت ئه‌و پاره‌یه به زێڕ بدات ،چونك ه زێڕ له‌و كاتانه‌دا به‌رز ده‌بێته‌وه ،یان له جۆره نرخێك ڕاده‌وه‌ستێ و وه‌ك زه‌وی نییه‌كه«.
«لێدان»ی به‌كۆمه‌ڵی خوێندكاران له هه‌ڵكشاندایه سامان مه‌ده‌نی دی���ارده‌ی بایكۆتكردنی چوون ه ژووری وان��ه‌خ��وێ��ن��دن��ی زان��ك��ۆ و په‌یانگاكان كه له ناو خوێندكاراندا به «لێدان» ن��ارساوه و به‌تایبه‌تیش به شێوه‌ی به‌كۆمه‌ڵ چه‌ند ساڵێكه به خه‌ستی له هه‌رێمی كوردستان په‌ره‌ی سه‌ندووه ،خوێندكارانی زانكۆ به‌شێكیان به دی��ارده‌ی��ه‌ك��ی خراپی ده‌زانن و پێیان وایه له چاولێكه‌رییه‌وه س��ه‌رچ��اوه‌ی گ��رت��ووه ،به‌شێكی تر پاساوی بۆده‌هێننه‌وه و پێیان وایه كه‌شی زانكۆكان و به‌شه ناوخۆییه‌كان وای له خوێندكاران ك��ردووه هه‌ست به ئاسووده‌یی نه‌كه‌ن و له ده‌رفه‌ت بگه‌ڕێن ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی چه‌ند رۆژێ��ك ده‌وام نه‌كه‌ن .ئه‌ندامێكی گرووپێكی خوێندكارانیش ده‌ڵێت رێكخراوه حیزبیه‌كان ئه‌و دیارده‌یه‌یان فراوان كردووه. بیالل فارس خوێندكاری كۆلێژی ئه‌ندازیاری زانكۆی سه‌اڵحه‌دیین پێی وایه به‌شێكی به‌رچاوی لێداكانه‌كان ل��ه ده‌وام���ی زان��ك��ۆ پ��هی��وه‌ن��دی به الساییكردنه‌وه هه‌یه ،ئه‌و بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان وتی «له به‌شه ناوخۆییه‌كان ك��ات��ێ��ك خ��وێ��ن��دك��اران ده‌ب��ی��ن��ی��ن هاوڕێكانیان ده‌وامیان ڕاگرتووه ئیرت ته‌شه‌نه ده‌كات و هه‌موو كۆلێژه‌كان ده‌گرێته‌وه«.
«حیزبه‌كان به‌شێكی گه‌وره‌ن له ته‌شه‌نه‌كردنی ئه‌و دیارده‌یه«
ئه‌و خوێندكاره هه‌روه‌ها وتی « هه‌ندێكجار ك��ه‌ش��ی زان��ك��ۆك��ان هۆكارێكی ترن بۆ ئه‌وه‌ی خوێندكار هه‌وڵدا لێی دووربێت چونكه هه‌ست به ئاسووده‌ی ناكات». م���ه‌رسوور سلێامن خوێندكاری كۆلێژی په‌روه‌رده‌ی هه‌مان زانكۆ ئه‌و دیارده به‌باش نازانێت ،هاوكات وتی «من له به‌شی ناوخۆییم و به‌هۆی ئ��ه‌وه‌ی هیچ خزمه‌تگوزاری ئه‌وتۆی تێدا نییه خوێندكار هه‌ست به بێزاری
ده‌ك��ات و پێی خۆشه لێی ده‌رب��از بێت» .ناوبراو ئه‌وه‌شی نه‌شارده‌وه كه زۆرینه‌ی جاره‌كان خوێندكارانی به‌شه ناوخۆییه‌كان ده‌ستپێشخه‌ری لێدانه‌كان ده‌كه‌ن. ئ��ه‌وی��ن ئه‌حمه‌د خوێندكاری كۆلێژی ئه‌ندازیاری هۆكاری لێدان له ده‌وام��ی زانكۆ بۆ ئه‌وه ده‌گێڕێته‌وه به هۆی ئه‌وه‌ی ئامانجی خوێندكاران له‌جێی فێربوون ده‌رچ��وون��ه ئه‌وه واده‌ك��ات هه‌وڵبدات له ڕێگای ئه‌و
لێدانانه كه‌مرتین وانه بخوێنێت ،تا ب ه ئاسانی ده‌رچێت ,ئه‌وین هه‌روه‌ها وتی «به‌شێكی تر له‌به‌ر ئه‌وه‌یه خوێندكاران به‌هۆی ته‌مه‌نیانه‌وه هه‌میشه حه‌زیان له سه‌ركێشی و كاری پێچه‌وانه‌یه و چێژی لێده‌بینن». ل��ه‌الی��ه‌ك��ی ت��ر دی����دار حامید كچه خوێندكاری كۆلێژی زانست بۆچوونێكی ج��ی��اوازی هه‌یه و پێی وای��ه به‌هۆی ئ��ه‌وه‌ی لێپێچینه‌وه‌ی توند نییه و مامۆستا و ئیداره‌ی زانكۆ
لێی ڕاهاتوون له‌گه‌ڵ ئه‌م دیارده‌ی ه و لێپێچینه‌وه نییه خوێندكارانیش ئ��ه‌و ده‌رف��ه‌ت��هی��ان ق��ۆس��ت��ووه‌ت��ه‌وه. مامۆستایه‌كی زانكۆش قوتابیان به كه‌مته‌رخه‌م ده‌زانێت بۆیه ئه‌م دیارده به‌رده‌وام زیاتر ده‌بێت ،سیروان خدر مامۆستای زانكۆ ل��ه‌وب��اره‌ی��ه‌وه به (ب��هی��ان)ی وت «ده‌ب��ێ خوێندكاران به‌خۆیاندا بچنه‌وه ،چۆن ئاماده‌ن ئه‌و هه‌موو كاته‌ی خوێندن به‌فیڕۆ بده‌ن له‌كاتێكدا پێویسته خۆیان سووربن
ل��ه‌س��ه‌ر ده‌وام���ك���ردن ،چونكه ئه‌و ده‌وامنه‌كردنه پچڕان دروستده‌كات و واده‌ك��ات وه‌ك پێویست مامۆستا نه‌توانێت وانه‌كه‌ی بگه‌یه‌نێت» .ئه‌و مامۆستایه هه‌روه‌ها گوتی پێویسته سه‌رۆكایه‌تی زانكۆكان لێپێچینه‌وه‌ی زیاتر بكه‌ن له نه‌چوونه بایكۆتی به‌كۆمه‌ڵی خوێندكاران. ئه‌ندامی گرووپێكی خوێندكاریش پێی وایه حیزبه‌كان به‌شێكی گه‌وره‌ن ل��ه ته‌شه‌نه‌كردنی ئ��ه‌و دی��ارده‌ی��ه. ك��ازم عه‌زیز ئه‌ندامی گروپی چاوی زانكۆ بۆ به‌یان وتی «به‌هۆی ئه‌وه‌ی حیزبه‌كانی ده‌س��ه‌اڵت چه‌ندین جار به بۆنه و له ترسه‌وه ده‌وام ڕاده‌گرن و لێپێچینه‌وه ناكرێت له‌گه‌ڵیان، خوێندكارانیش له‌وانه‌وه ترسیان شكاوه له لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێت». ك���ازم ع��ه‌زی��ز داخ��س��ت��ن��ی زان��ك��ۆی سه‌اڵحه‌دیین له كاتی ڕووداوه‌كانی 17 شوبات به منوونه ده‌هێنێته‌وه كه هیچ لێپێچینه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕێكخراوه نه‌كرا، ئه‌و ئه‌ندامه‌ی گرووپی چاوی زانكۆ جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌وه كرده‌وه له‌كاتێكدا به‌گوێره‌ی پێوه‌ره جیهانییه‌كان پێویسته له هه‌ر وه‌رزێكی خوێندنی زانكۆ 150 رۆژ ده‌وام بكرێت ،ب��ه‌اڵم به هۆی لێدانی به‌كۆمه‌ڵی خوێندكارانی زانكۆ و په‌یامنگاكانی هه‌رێم سااڵنه ته‌نها نزیكه‌ی 100رۆژ ده‌وام ده‌كرێت.
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
دوابه‌دوای دانانی سه‌رۆكی ده‌سته‌ی مافی مرۆڤ له هه‌رێمی كوردستان به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی ئۆپۆزسیۆن و په‌سندكردنی ژمێره‌ی كۆتایی بودجه‌ی ساڵی 2011گرژییه‌كانی فراكسیۆنه‌كانی زۆرین ه و ئۆپۆزسیۆن له په‌رله‌مان زیادی كرده‌وه ،ك ه پێشتر چه‌ند كۆبونه‌وه‌یه‌ك ل ه نێوان سه‌رۆكی فراكسیۆنه‌كانی ئۆپۆزسیۆن و كوردستانی ب ه مه‌ستی نزیكبوونه‌وه ئه‌نجامدران ،جێگری سه‌رۆكی فراكسیۆنی كوردستانیش ڕایده‌گه‌یه‌نێت هه‌وڵه‌كانی نزیك بوونه‌و ه به‌رده‌وامه و سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كگرتووش پێی وای ه فراكسیۆنی زۆرین ه سووره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌موو یاساكان ب ه خواستی خۆی په‌سه‌ند بكات.
جێگری سه‌رۆكی فراكسیۆنی كوردستانی:
یاسای جگه‌ره‌كێشانیش ڕە‌هه‌ندی نیشتمانی هه‌یه په‌یجور :فه‌رمان ڕه‌شاد
ل �ه‌وب��اره‌ی �ه‌و ه عومه‌ر نوره‌دینی جێگری سه‌رۆكی فراكسیۆنی كوردستانی به (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ل�ه هه‌موو په‌رله‌مانه‌كانی دنیا شتیكی ئاساییه فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان له‌گه‌ڵ یه‌كرت داده‌نیشن ،ئه‌گه‌ر له‌باره‌ی یاسایه‌ك گه‌یشتنه ڕێككه‌وتن ئ �ه‌وا ته‌وافوق ده‌كه‌ن ،ئه‌گه‌ریش نا له هۆڵی په‌رله‌مان به كه‌مینه و زۆرینه یه‌كالی ده‌كه‌نه‌وه«. ن��اوب��راو ل � ه ب���اره‌ی نزیكبوونه‌وه‌ی فراكسیۆنه‌كانی ئۆپۆزسیۆن و زۆرینه
له ئێستادا وتی «ئه‌گه‌رچی ده‌گوترێ ب�ه‌ه��ۆی ئ �ه‌و موناقه‌ش ه گه‌رمانه‌ی ه �ه‌ف��ت �هی ڕاب������وردووی پ �ه‌رل �ه‌م��ان دووركه‌وتنه‌وه دروس��ت ب��ووه ،به‌اڵم ڕاس��ت نییه ئێمه له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن له چه‌ند ڕۆژی ڕابوردوو كۆبوینه‌وه و بڕیارمانداوه گفتوگۆ له‌باره‌ی كۆمه‌ڵێك یاسا بكه‌ین له نێویاندا كۆمسیۆنی ب��ااڵی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان تا بگه‌ینه ڕێككه‌وتنی هاوبه‌ش» .له‌باره‌ی گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌ستوور و هه‌ندێ یاسای تر كه پێشرت په‌رله‌مانی په‌سه‌ندی ك���ردووه ،ن��اوب �راو ڕایگه‌یاند «ئێمه ڕه‌زامه‌ندییامن له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌رنه‌بڕیوه ك�ه ئ �ه‌و یاسایانه‌ی پێشرت په‌سه‌ند
ك�راون بگه‌ڕێنه‌وه به‌ڵكو قسه‌مان بۆ له‌مه‌ودوایه«. عومه‌ر عه‌بدولعه‌زیز سه‌رۆكی فراكسیۆنی ی�ه‌ك��گ��رت��ووی ئیسالمی ڕایده‌گه‌یه‌نێت ئۆپۆزسیۆن هه‌وڵی داوه بگاته ڕێككه‌وتن بۆ ته‌وافوق له‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك یاسا كه پێویست ده‌ك��ات ڕه‌زامه‌ندی هه‌موو الیه‌كی له‌سه‌ر بێت، ب �ه‌اڵم س���ه‌ره‌ڕای ئ��ه‌وه‌ی هه‌ندێ جار به‌ڵێنیش ده‌ده‌ن ،به‌اڵم دواجار زۆرینه به خواستی خۆی یاساكان په‌سه‌ند ده‌كات». عه‌بدوڵاڵ مه‌ال نووری په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی گۆڕان ده‌ڵێت «عه‌قاڵیه‌تی زۆرینه ت��ه‌واو باڵی كێشاوه به سه‌ر په‌رله‌مان و ڕێز له سه‌رنج و خواسته‌كانی
ئۆپۆزسیۆنش ناگرن» .ناوبراو له‌باره‌ی خواستی بایكۆتی په‌رله‌مان كه له دوای په‌سه‌ندكردنی ژمێره‌ی كۆتایی ساڵی 2011و دانانی سه‌رۆكی ده‌سته‌ی مافی م��رۆڤ هاته ئ��اراوه له‌الیه‌ن به‌شێك ل�ه ج��ه‌م��اوه‌ری ئۆپۆزسیۆنه‌وه وتی «ئێمه پێشرت چه‌ند جارێك بایكۆتی دانیشتنی په‌رله‌مامنان ك��ردووه ،به‌اڵم سوودی نه‌بووه ،زۆرینه هه‌ر یاساكانی به خواستی خۆی تێپه‌ڕاندووه ،بۆیه ئه‌گه‌رچی من پێم وای �ه پێویستیامن به‌وه هه‌یه هه‌ڵوێستی توند وه‌رگرین، به‌اڵم هه‌ڵوێسته‌كه ئه‌گه‌ر نه‌بێته هۆی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی په‌ڕله‌مان به‌هێز نابێت». سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كگرتووی
ئیسالمی له‌وباره‌یه‌وه وتی «ئۆپۆزسیۆن له په‌رله‌مان ئه‌ركی پیشه‌یی خۆی جێبه‌جێ ده‌كات ،جێهێشتنی په‌رله‌مان چاره‌سه‌ر نییه ،ئێمه كه په‌رله‌مامنان قبوڵكردووه ده‌بێ بڕوامان به كه‌مینه و زۆرینه‌كه‌شی هه‌بێت» .هه‌روه‌ها عومه‌ر عه‌بدولعه‌زیز ڕایگه‌یاند «ده‌بێ خه‌ڵك له‌سه‌ر ئ��ه‌وه قسه‌ی هه‌بێت ك ه جارێكی تر كێ ده‌كاته زۆرینه‌ی پ �ه‌ڕل �ه‌م��ان ،ئ���ه‌وان ب�ه‌رپ��رس��ی��ارن كه زۆرین ه یاساكان به ئ���اره‌زووی خۆی تێده‌په‌ڕێنێت». هاوكات عه‌بدوڵاڵ مه‌ال نووری پێی وایه ده‌بێت خه‌ڵك بۆ هه‌ڵبژاردنی ئایینده بڕیار له‌سه‌ر ئه‌وه بدات هاوكێشه‌كانی
نێو په‌ڕله‌مان به چ شێوه‌یه‌ك بێت ،بۆ ئه‌وه‌ی الیه‌نێك نه‌توانێ خواستی خۆی به‌سه‌ر خواستی گشتی بسه‌پێنێت. ل�ه‌الی خۆیه‌وه جێگری سه‌رۆكی فراكسیۆنی ك��وردس��ت��ان��ی ل �ه‌ب��اره‌ی ڕه‌خنه‌كانی ئۆپوزسیۆن له‌باره‌ی ئه‌و یاسایانه‌ی ڕه‌هه‌ندی نیشتامنییان هه‌یه وتی «ئه‌گه‌ر به ڕه‌هه‌ندی نیشتامنی بێت یاسای جگه‌ره‌كێشانیش ڕه‌هه‌ندی نیشتامنی هه‌یه ،بۆیه ئه‌و ده‌سته‌واژه‌یه هه‌ڵه‌یه ،به‌ڵكو كۆمه‌ڵێك یاسا هه‌یه كه خیالفی سیاسییان له‌سه‌ره ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن نه‌گه‌ینه ته‌وافوق ئه‌وا زۆرینه و كه‌مینه‌ی هۆڵی په‌ڕله‌مان یه‌كالی ده‌كاته‌وه«.
ده‌رچوان داوای زیادكردنی بیمه‌ی بێكاری ده‌كه‌ن خوێندكارێك :به‌وشێوه‌یه‌ی ئێستا ته‌نیا بۆ خه‌ڵه‌تاندنی ده‌رچوانه و سوودی نییه
به‌یان ـ هه‌ولێر ب��ه‌رپ��رس��ێ��ك��ی وه‌زاره‌ت������ی ك����اروك����اروب����اری ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��ی ڕایده‌گه‌یه‌نێت به‌هۆی ده‌رنه‌چوونی رێنامیی نوێوه پێدانی بیمه‌ی بێكاری ب �ه‌ده‌رچ��وان ده‌ستی پێنه‌كردووه، ده‌رچوانی زانكۆ و په‌یامنگاكانیش ناڕازین له شێواز و بڕی بیمه‌كه. وه‌زاره‌ت������ی ك���اروك���اروب���اری كۆمه‌اڵیه‌تی تاكو ئێستا بیمه‌ی بێكاری ب�ه‌س�ه‌ر ده‌رچ��وان��ی ساڵی 2011ـ 2012ی دانه‌مه‌زراو دابه‌ش نه‌كردووه، واده‌یه‌كیش دیاریی نه‌كراوه بۆ ئه‌وه‌ی ف��ۆرم داب �ه‌ش بكرێت ،له‌وباره‌یه‌وه عه‌باس ئه‌كره‌م وته‌بێژی وه‌زاره‌ت��ی كاروكاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی به (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «تاكو ئێستا وه‌زاره‌ت��ی ك��ار و وه‌زاره‌ت���ی دارای���ی ڕێنامیی پێویستیان ده‌رن �ه‌ك��ردووه له باره‌ی پێدانی بیمه‌ی بێكاری ،تاكو ڕێنامییش ده‌رن�ه‌چ��ێ��ت ئێمه ناتوانین بیمه دابه‌ش بكه‌ین» .جێی باسه له پێشرت وه‌زاره‌تی كاروكاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ ماوه‌ی شه‌ش مانگ بیمه‌یه‌كی 150
هه‌زاری به ده‌رچوانی زانكۆ و په‌یامنگاكان داوه ،له ب��اره‌ی ئه‌گه‌ری گۆڕانی بڕ و شێوازی بیمه‌كه عه‌باس ئه‌كره‌م وتی «تا ئێستا هیچ بڕیارێك نییه بۆ ئه‌وه‌ی بڵێن ده‌ستكاری ئه‌و شێوازه‌ی ئێستا ده‌كرێت، به ده‌رچوونی ڕێنامییه‌كه‌ش زیاتر ڕوون ده‌بێته‌وه كه بۆ ئه‌مساڵ چۆن ده‌بێت». پێدانی بیمه‌ی بێكاری له‌الیه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌ی پێشرت وه‌ریان گرتووه دووچاری ڕه‌خنه بوونه‌ته‌وه ،به‌وپێیه‌ی ئه‌و بڕه پاره‌یه كه‌مه و ته‌نیا شه‌ش مانگیش هه‌ر ده‌رچووێك شموولی ده‌كات وه‌ریبگرێت. (ش��ی�لان) ك �ه ده‌رچ����ووی كۆلێژی ش �ه‌ری��ع �هی �ه پێشرت ب��ی��م�هی بێكاری وه‌رگرتووه ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند ئه‌و بڕه پاره‌یه به ناوی بیمه‌ی بێكاری به ئێمه‌درا س��وودی ئه‌وتۆمان لێ نه‌بینی، چونكه له‌الیه‌ك بڕه‌كه‌ی كه‌م و له‌الیه‌كی تریش ته‌نها شه‌ش مانگ بوو» .زانا زرار كه یه‌كێكی دیكه‌یه له ده‌رچوانی زانكۆ و ساڵی پار له بیمه‌ی بێكاری سوودمه‌ندوو بووه وتی «پێویسته حكومه‌ت گۆڕانكاری بكات ل �ه‌و بیمه‌یه و زی��ات��ری بكات، ته‌نیا بۆ شه‌ش مانگیش نه‌بێت ،پێشم وایه ئه‌گه‌ر به‌وشێوه‌یه مبێنێته‌وه ته‌نها
هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنی ده‌رچوانه و سوودی نییه«. جێی ب��اس �ه ب �ه‌ه��ۆی ئ��ه‌وه‌ی ئه‌مساڵ 17هه‌زار كه‌س ده‌مه‌زرێندرا، چ��اوه‌ڕێ ده‌ك��رێ ڕێژه‌یه‌كی زۆری ده‌رچ��وان��ی زان��ك��ۆ و په‌یامنگاكان فۆرمی وه‌رگرتنی بیمه‌ی بێكاری پڕ بكه‌نه‌وه .ده‌رچوانیش ئاماژه بۆ ئ �ه‌وه ده‌ك �هن پێویسته گۆڕانكاری ل �ه پ��ێ��دان��ی بیمه بكرێت و دوا نه‌خرێت .زه‌ینه‌ب ئه‌بووبه‌كر كه له پڕۆسه‌ی دامه‌زراندنی ئه‌مساڵ فۆرمی بۆ مامۆستایی پڕكردبووه‌وه و ناوی نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه ،به رۆژنامه‌ی (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند « 150ه �هزار دینار هیچ سوودێكی ئه‌وتۆ به ئێمه ناگه‌یه‌نێت ،له‌كاتێكدا چ��اوه‌ڕێ بووین دامبه‌زرێین» .ئه‌و ده‌رچووه داواده‌ك��ات حكومه‌ت به‌و بڕیاره‌دا بچێته‌وه و به شێوه‌یه‌ك بێت كه بگونجێت له‌گه‌ڵ پێویستی ده‌رچووان. به‌گوێره‌ی زانیاری به‌یان بڕیاره دواب��ه‌دوای په‌سه‌ندكردنی بودجه‌ی 2013ڕێنامیی ن��وێ ده‌رچ��ێ��ت بۆ پێدانی بیمه‌ی بێكاری به‌ده‌رچوان.
9 ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
سەرى لووتى پشیلە و شتى تریش.. سەریاس محەمەد
ـ پشیله وه‌ختێ ده‌چێت ه ن���او ك��ۆم��ه‌ڵ��ه ك��ه‌س��ێ��ك��ه‌وه، هه‌موویان ته‌ماشای ده‌كه‌ن و ده‌ستی بۆ راده‌دێرن و گرنگیی
پێده‌ده‌ن ،كه‌چی ئه‌و زیاتر له‌وه‌یان نزیك ده‌بێته‌وه كه گوێی پێ نادات، ئ��ه‌وه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه هه‌ست ده‌ك��ات ئه‌وه‌یان لێی ده‌ترسێت و واتێده‌گات كه ئازاری نادات و الی ئه‌وه‌یان ئه‌مین ده‌بێت. ـ سه‌ری لووتی پشیله به وێنه‌ی سه‌ری په‌نجه‌كانی مرۆڤ ،هه‌ریه‌كه و خاوه‌نی نه‌خشێكی تایبه‌ته و هیچ
دوو پشیله‌یه‌ك له‌یه‌ك ناچن. ـ هه‌ریه‌ك له‌ئێمه سه‌دانجار پشیله به به‌رده‌میدا رۆیشتووه، به‌اڵم ره‌نگه تێبینییه‌كی سه‌یر هه‌یه نه‌مان كردبێت ،ئه‌ویش :له‌كاتی ڕۆشتندا سه‌ره‌تا هه‌ردوو په‌لی الی راستی ده‌جوڵێێنێت ئینجا ده‌چێته الی چ��ه‌پ ،یانی ده‌س��ت��ی ڕاستی ده‌جوڵێنێت پاشان قاچی ڕاستی،
دواتر ده‌ستی چه‌پی و قاچی چه‌پی، پێچه‌وانه‌ی ئاژە‌ڵه‌کانی تر ،ئه‌وان ده‌ستی راست له‌گه‌ڵ قاچی چه‌پ و به پێچه‌وانه‌وه ،به‌و شێوه‌یه ده‌ڕۆن. له دونیای ئاژە‌ڵه‌كاندا ته‌نیا حوشرت و زه‌راف��ە به‌شێوه‌ی پشیله رێده‌كه‌ن.
ـ له 30%ی ته‌مه‌نی خۆی ل ه پاككردنه‌وه‌ی خۆی و شوێنه‌كه‌یدا به‌سه‌ر ده‌بات. ـ ل��ه گ��وێ��ی پشیله‌دا 30 ماسولكه هه‌یه ،ب��ه‌و هۆیه‌وه ده‌توانێت گوێكانی 180پله بسوڕێنێت.
ب
جولی له‌پێش كامێراوه بۆ پشت كامێرا و .مەتین ئه‌نجیلیا جولی دووبار ه ده‌ستی دایه‌و ه كاركردن، به‌اڵم ئه‌مجار ه ده‌بێت ه ده‌رهێنه‌ر و ده‌چێت ه پشت كامێرا و هونه‌رمنایی ده‌كات ،ئه‌م ئه‌كته‌ر ه ك ه چه‌ندین جار پاڵێوراو بوو ه بۆ خه‌اڵتی ئۆسكار و جارێكیش به‌ده‌ستی هێناوه ،ساڵی پار بۆ یه‌كه‌مجار ده‌رهێنه‌ری فیلمێكی ل ه ئه‌ستۆ گرت ،ك ه ناوی (سه‌رزه‌ویی خوێن و هه‌نگوین) بوو. بڕیار ه ئه‌مجار ه جولی بۆ سۆراخی فیلمنامه‌یه‌كی ئیقتباسی بڕوات ك ه ل ه الیه‌ن (الرا هیلنربد) نوورساوه، چیرۆكه‌كه‌شی تایبه‌ت ه ب ه جه‌نگی جیهانیی دووه‌م. ئه‌م خامن ه هونه‌رمه‌ند ه هێشتا ناوی فیلمه‌كه‌ی هه‌ڵنه‌بژاردووه ،فیلمه‌نام ه سه‌ره‌تاییه‌كه‌ی له‌الیه‌ن ویلیام نیكسۆنه‌و ه ن��وورساو ه ك ه چه‌ندین كاری به‌ناوبانگی هه‌یه. له‌الیه‌كی تره‌وه ،یه‌كێكی تر ل ه گرنگییه‌كانی ئه‌م فیلم ه ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌و ستۆدیۆی ئاماده‌كاری بۆ ده‌كات ناوی (یونیورسال پیكچه‌رز)ە ،ك ه یه‌كێكه ل ه سێ ستۆدیۆ گه‌ور ه به‌رهه‌مهێنه‌ره‌كه‌ی فیلم له جیهاندا.
گرانترین ته‌اڵقی مێژوویی ئیتالیا
دڕەندەتر لە کەمتیار!.. ب�ڵ�اوب���وون���ه‌وه‌ی ئ���ه‌و گ��رت�� ه ڤیدیۆییه‌ی له شاری كۆیه ،منداڵێكی س��اوا ل��ه الی��هن كه‌سوكاره‌كه‌یه‌وه ئ���ازاردراوه ،زۆر دڵته‌زێن ب��وو ،ئه‌و دی��م��هن��ه ب��ه ن��ووس��ی��ن گ��وزراش��ت��ی لێناكرێت ،قه‌ڵه‌می كۆڵ كردووه .ئاخر مندڵێك چ تاوانێىك هه‌یه کەوا به‌و دڕە‌نده‌ییه جه‌سته‌ی هه‌موو بریندار كراوه؟
له‌ناو ئاژە‌اڵندا كه‌متیار دڕنده‌ترینه، چونكه ك��ه نێچیره‌كه‌ی گ��رت هه‌ر به زیندوویی له‌توپه‌تی ده‌ك���ات ،به پ��ێ��چ��ه‌وان��هی شێر و پڵنگه‌وه ك��ه تا نه‌یخنكێنن نایخۆن. ك ه م��رۆڤ ن��اوه‌ڕۆك��ی خاڵی بوو له هه‌ستی مرۆڤایه‌تی ،ئیدی جگه له ئاژە‌ڵێكی دوو پێ زیاتر ،ده‌بێت چی بێت؟!
و .نوها جیابوونه‌وه‌كه‌ی (بیرلسكۆنی و الریو)ی هاوسه‌ری بوو به‌گرانرتیت ت��ه‌اڵق له مێژووی ئیتالیادا ،دوای ئه‌وه‌ی بیرلسكۆنی ڕازی بوو به پێدانی بڕی 100هه‌زار یۆر‌و به هاوسه‌ره‌كه‌ی به‌رانبه‌ر جیابوونه‌وەکە، الری��و ،ئه‌كته‌ری شانۆ ،سینه‌ما
و ته‌له‌فزیۆن ،نزیكه‌ی 22ساڵ له‌گه‌ڵ سلڤیۆ برلسكۆنیی س��ه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی ئیتالیا هاوسه‌ربوو ،به‌اڵم له ئه‌نجامی ئه‌و ریسواییه ئه‌خالقییه‌ی برلسكۆنی (په‌یوه‌ندیی سێكســـی له‌گه‌ڵ كچێكی 17ساڵه) داوای ته‌اڵقی كرد.
ئه‌رێ تۆش ڕاڕای ل ه پێاڵوكڕیندا..؟! جهانگیر ئه‌حمه‌د
هه‌موومان تووشی دڵەڕاوكێ بووین له كاتی كڕینی پێاڵودا ،چی بكه‌ین تا هه‌ندێك له‌و دڵه‌ڕاوكێیه كه‌مبكه‌ینه‌وه له كاتێكدا هه‌ندێك ل��ه ج��ۆره‌ك��ان��ی پ��ێ�ڵاو زی��ان��ی ته‌ندروستیشیان هه‌یه، ـ پسپۆڕانی(پزیشكی پێ) ئه‌و جۆره پێاڵوانه به‌خراپ ده‌زانن كه
وێنە جیهانییەکان شه‌تاو پێنجوێنی
ته‌نك و سوكن و فه‌تحه‌یان تیای ه و په‌نجه‌ی گ��ه‌وره‌ی قاچی پێدا ده‌كرێت كه پێیان دوده‌ووترێت بۆق(الضفدعة) كه ده‌بێت ب��ۆ م��اوه‌ی��ه‌ك��ی ك��ه‌م وه‌ك پ����ی����اس����ه‌ك����ردن ل���هن���او ب��اخ��دا به‌كاربهێرنێن. ـ زی��اده ڕۆی��������ی
ك��ردن له له پێكردنی پێاڵوی ته‌سك و پاژنه به‌رزدا مه‌ترسیداره و ده‌بێته هۆی كێشه و گرفت بۆ په‌نجه‌كان ،پێویسته به‌رزیی پ���اژن���هی پ��ێ�ڵاو ل�����ه()3,5 سا نتیمه تر تێپه‌ڕنه‌كات. ـ له‌به‌رچاوگرتنی پێاڵوی گونجاو و باش نه‌ك هه‌ڵبژاردنی تازه‌ترین مۆدێل ،چونك ه زۆرێك
له‌و پێاڵوه تازان ه به‌شێوه‌یه‌ك دیزاین كراون ناتوانرێت ڕۆژانه به‌به‌رده‌وامی به‌كاربهێرنێن. ـ ده‌بێت له‌باری پانی و درێژی ب ه ئه‌ندازه‌ی یه‌ك سانتیمه‌تر له پێ گه‌وره‌تر بن . ـ پێویست ه له‌مادده‌یه‌كی ب����اش و ك��وال��ێ��ت��ی��ی ب���ه‌رز دروستكرابن و ڕە‌چاوی هه‌موو پێوه‌ر و پێودانگێك كرابێت له دروستكردنیدا.
رووخانی په‌یكه‌ری سه‌دام حسێن ل ه ساڵی 2003 سوپای واڵته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا به باڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌و وێنه‌یه له سه‌رانسه‌ری عێراق و جیهان ،ویستی بڵێ :كۆتایی به سه‌دام حسێن و كوشت و بڕ هات .له‌و رۆژە‌وه تا ئێستا چه‌ندین ساڵ ده‌گوزه‌رێ و خه‌ڵكی زۆر له شاره‌كانی عێراق هێشتا ده‌بنه قوربانی تیرۆر و نا ئه‌منی له عێراقی نوێدا.
8
www.bayanpress.net
ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
هه‌فته‌ی پێشوو نۆ داوه‌ر سزا دراون
به‌هۆی الوازیی ئاستیانه‌وه ،داوه‌رانی خولی كوردستان رووبه‌ڕووی ره‌خن ه ده‌بنه‌وه ئه‌رده‌الن موحه‌ممه‌د س������ه‌ره‌ڕای ك����ردن����ه‌وه‌ی خ��ول��ی به‌هێزكردنی ئاستی ناوبژیوانان له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت و به‌هێزكردنیان بۆ به‌ڕێوه‌بردىن یاریه‌كانی خوله‌كانی كوردستان ،به‌اڵم پێش ته‌واوبوونی یارییه‌كانی قۆناغی یه‌كه‌می خوله‌كان ،یه‌كێتی ناوه‌ندی تۆپی پێی كوردستان ناوبژیوانانی خوله‌كان ڕووب���ه‌ڕووی ڕە‌خنه‌‌و گله‌ییه‌كی زۆری راه��ێ��ن�ه‌ر و س�ه‌رپ�ه‌رش��ت��ی��اری یانه‌كان بونه‌ته‌وه ،چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك له مه‌وبه‌ر راهێنه‌ری یانه‌ی خانه‌قین له خولی پله یه‌كدا به توندی هێرشی كرده سه‌ر داوه‌ری یارییه‌كه‌یان به‌رامبه‌ر یانه‌یه‌كی شاری هه‌ولێر و به پشتیوانی كردنی ته‌واوی ئه‌و یانه‌یه داوه‌ره‌كه‌ی تۆمه‌تبار كرد ،جگه له‌وه‌ی هه‌ندێك له راهێنه‌ران و یاریزانان بڕوایان وایه چه‌ند یانه‌یه‌ك سوودمه‌ندن له هه‌ڵه‌كانی داوه‌ر و چه‌ند یانه‌یه‌كیش زه‌ره‌رمه‌ندی گه‌وره‌ن. رزگار عه‌لی ،ڕاهێنه‌ری یانه‌ی نه‌ورۆز، سه‌باره‌ت به‌ئاستی ناوبژیوانانی ئه‌مساڵی خوله‌كه‌انی كوردستان ،به‌مشێوه‌یه به به‌یانی راگه‌یاند «من م��اوه‌ی چه‌ندین ساڵه له خولی كوردستاندا راهێنه‌ری یانه‌ی سیروانی نوێ بووم ،ئێستاش راهێنه‌ری یانه‌ی ن���ه‌ورۆزم له زۆر یاریدا له‌گه‌ڵ
ڕێزم بۆ ڕاهێنه‌ران دۆڕاندنی خۆیان و هه‌ڵه‌كانیان ده‌خه‌ن ئه‌ستۆی ناوبژیوانان، به‌اڵم ناڵێم ناوبژیوانان هه‌ڵه ناكه‌ن هه‌ڵه ده‌كه‌ن ،به‌اڵم هه‌ڵه‌كانیان به‌ئه‌نقه‌ست نیه هه‌روه‌ك له خولی عێراقیدا ئه‌بینین كه ناوبژیوانه‌كان به‌پاره ئه‌نجامی یاریه‌كان ده‌گۆڕن ،به‌اڵم خۆشبه‌ختان ه له‌كوردستاندا ئه‌م حاڵەته نیه». وتیشی» ئه‌و ناوبژیوانانه‌ی ئێستا هه‌مانن ته‌نها ئه‌وه‌نه‌ن له كوردستاندا بۆیه ئه‌گه‌ر ئێمه هاوكارییان نه‌كه‌ین له‌وانه‌یه به‌حاڵه‌تێكی خراپرتدا بڕۆن و رۆژبه‌رۆژیش به‌ره‌و كه‌مبوونه‌وه بڕۆن، بۆیه ئه‌وه‌نه‌ی ئێم ه خۆمان به كێشه‌ی ناوبژیوانانه‌و ه خه‌ریكبین خۆمان به‌ئیشی خۆمانه‌و خه‌ریك بین باشرته». به پێچه‌وانه‌ی قسه‌كانی ڕزگ��ار عه‌لیه‌وه سه‌ردار ساڵح ڕاهێنه‌ری خولی نایابی یانه‌ی سلێامنی ،له‌وباره‌یه‌وه به به‌یانی راگه‌یاند «ئێمه به هه‌ڵه‌ی ن��اوب��ژی��وان خ��اڵ�مان ل��ه‌ده‌س��ت��داوه به‌رامبه‌ر یانه‌كانی سێمێڵ و زێره‌ڤانی و پێشمه‌رگه‌ی سلێامنی ،كه له‌و یارییانه‌دا ناوبژیوانان و سه‌رپه‌رشتیاران سزا دراون به‌هۆی كه‌مته‌رخه‌مییانه‌وه». سه‌ردار وتیشی «گله‌یه‌كی زۆریش له هه‌ندێ له سه‌رپه‌رشتیارانی یارییه‌كان ده‌كه‌م كه له كاتی یارییه‌كاندا خۆیان
پاتۆ ب ه چوو ه كۆره‌نتیانز ئه‌لیكسانده‌ر پاتۆی به‌رازیلی ریزیه‌كانی یانه‌ی میالنی ئیتاڵی به‌جێهێشت و په‌یوه‌ندی كرد به یانه‌ی كۆره‌نتیانز و گه‌ڕایه‌وه ئه‌و واڵته‌ی كه لێوه‌ی هاتبوو ،به‌اڵم نه‌چوویه‌وه یانه‌ی ئینته‌ر ناسیۆنال. بریكاره‌كه‌ی ئه‌م یاریزانه به فه‌رمی رۆیشتنی پاتۆی بۆ كۆره‌نتیانز ئاشكرا كرد و وتی «پاتۆ بڕیاریداوه ئه‌زموونێكی نوێ تاقی بكاته‌وه جگه له میالن ،چوونیشی به كۆره‌نتیانز چه‌ند ورده‌كارییه‌كی كه‌می ماوه«. پاتۆ ساڵی 2007په‌یوه‌ندی كرد به میالنه‌وه به‌اڵم پێكان زۆرینه‌ی كات رێگر بوو له یاریی كردنی ،ئه‌وه‌یش كاریگه‌ری هه‌بوو له‌سه‌ر ئاسستی.
ب��ه ته‌له‌فونه‌وه مه‌شغوڵ دەک���ەن و ئاگایان له‌یارییه‌كه نامێنێت ،تایبه‌ت كه له‌یاریه‌كه‌ی زێره‌ڤانیدا سه‌رپه‌رشتیاری یارییه‌كه به‌ته‌واوی ئاگای له‌یاریه‌كه‌ی نه‌مابوو به‌ته‌له‌فونه‌وه مه‌شغول بوو». راهێنه‌ری سلێامنی ب��ڕوای وایه ك�ه ن��اوب��ژی��وان��ی ئه‌مساڵ ب �ه‌ت �هواوی كاریگه‌رییان كردووەته سه‌ر ئه‌نجامی یارییه‌كان ،داوای له یه‌كێتیی ناوه‌ندی تۆپی پێی كوردستان كۆر كه چۆن سزای ڕاهێنه‌ر و یاریزانان ده‌ده‌ن له‌سه‌ر چۆنیه‌تی هه‌ڵه‌كانیان ،به‌وشێوه‌یه‌ش جۆری هه‌ڵه‌كانی ناوبژیوانان دیاری بكه‌ن كه سزا بدرێن. سه‌رپه‌رشتیاری تۆپی پێی یانه‌ی سیروانی نوێش به‌مشێوه‌یه سه‌باره‌ت به ئاستی ناوبژیوانانی كوردستان به به‌یانی راگه‌یاند «وه‌ك سه‌رپه‌رشتیاری تۆپی پێی یانه‌ی سیروانی نوێ له هه‌موو یاریه‌كاندا كه دۆڕاندومانه‌‌و بردومانه‌ته‌وه ،ئه‌گه‌ر ن��اوب��ژی��وان ه �ه‌ڵ �هی كردبێت قسه‌م كردووه ،ئه‌مه‌ش ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت كه بۆ پێشخستنی ئاستی وه‌رزشه له‌كوردستان و ن��اوب��ژی��وان��ان و خولی كوردستان، هیواداریشم ناوبژیوانان ئاستێكی نزمیان نه‌بێت له‌خوله‌كاندا». وتیشی «به‌دڵنیاییه‌وه هه‌ڵه‌كانی ئه‌مساڵی ن��اوب��ژی��وان��ان ل �ه‌س �ه‌دا 60
كاریگه‌ری كردۆته سه‌ر ئاستی یاری و ئه‌نجامه‌كه‌ی». له‌به‌رامبه‌ر قسه‌كانی راهێنه‌ر‌و سه‌رپه‌رشتیاراندا حه‌مید خالید كه ته‌نها چه‌ند رۆژێكه پۆستی سه‌رۆكی ناوبژیوانانی كوردستانی وه‌رگ��رت��ووه بۆ به‌یان وتی «من چه‌ند ڕۆژێكه ئه‌و پۆسته‌م وه‌رگرتووه ،كه پۆستێك له‌الیه‌ن یه‌كێتی تۆپێ پێوه پێم بدرێت ئاماده‌م جێ به‌جێی بكه‌م ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئیشه‌كه ئه‌وه‌نه ئاسان نییه ك ه ناوبژیوانان و راه��ێ��ن�هران و ی��اری�زان��ان و ه��ان��ده‌ران ڕازی بكه‌یت هه‌ڵه‌ی ناوبژیوانان ته‌نها له كوردستاندا نیه ،به‌ڵكو له هه‌موو جیهاندا هه‌یه بۆیه ناوبژیوانیش به‌ده‌رنیه له هه‌ڵه ،ئه‌و ڕاهێنه‌رانه‌ی كه ڕەخنه له‌ناوبژیوانه‌كان ده‌گ���رن ،بۆ له‌كاتی بردنه‌وه‌كاندا ،ئه‌گه‌ر ناوبژیوان هه‌ڵه‌شیان هه‌بێت ،قسه ناكه‌ن؟». سه‌رۆكه‌كه‌ی ناوبژیوانان وتیشی «ناوبژیوانانی كوردستان ئه‌وه‌یه كه ده‌یبینین ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌یارییه‌كاندا ئه‌گه‌ر ڕاهێنه‌ران یان یاریزانه‌كان هه‌ڵه بكه‌ن ،ناوبژیوانیش به هه‌مان شێوه ت��ووش��ی هه‌ڵه ده‌ب��ێ��ت ،ب��ه‌اڵم م�ه‌رج ئه‌وه‌یه كه هه‌ڵه‌كان به‌ئه‌نقه‌ست نه‌بێت، دڵنیاشم هیچ ناوبژیوانێك له‌كوردستاندا هه‌ڵه‌ی به‌ئه‌نقه‌ست ئه‌نجام نادات».
هیگویان گ هڕایه‌وه پاش ئه‌وه‌ی چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك بوو ب ه هۆی پێكانه‌وه دوور كه‌وتبوویه‌وه ،جارێكی تر گۆنزالۆ هیگواین گ�ه‌ڕای�ه‌وه ریزی راهێنانه‌كانی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید و پێش بینی ده‌كرێت له چه‌ند رۆژی داهاتوودا به شێوه‌یه‌كی ته‌واو ئاماده‌ی یاریی كردن بێت و به‌رامبه‌ر سۆسیداد له پێكهاته‌ی تیپه‌كه‌دا بێت. دوور كه‌وتنه‌وه‌ی هیگواین كاریگه‌ری هه‌بوو له‌سه‌ر هێڵی هێرشربدنی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید و چه‌ند یارییه‌كی دۆراند و یه‌كسان بوو ،به گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و یاریزانه‌ش چه‌كێكی نوێ ده‌چێته‌و ه ده‌ستی مۆرینۆی كه له‌م چه‌ند یارییه‌دا بنزیمه وه‌ك پێویست نه‌بوو.
سه‌رۆكی ناوبژیوانانی كوردستانیش سه‌باره‌ت به‌سزای هه‌ڵه‌كانی ناوبژیوانان وت���ی «ئ��ێ��م�ه ل��ه ی��اری �ه‌ك��ان��ی خولی كوردستاندا سه‌رپه‌رشتیاری یاریامن هه‌یه هه‌ركاتێك له ڕاپۆرىت خۆیدا ئاماژەی به هه‌ڵه‌ی ناوبژیوان دابوو ئێمه‌ش به‌پێی جۆری هه‌ڵه‌كان سزایان ده‌ده‌ین،ك ه ته‌نها له هه‌فته‌ی پێشووی خولی كوردستاندا 9 ناوبژیوان سزادراون ،به پێچه‌وانه‌شه‌وه هه‌ندێ ناوبژیوانیش هه‌یه ده‌ست خۆشیی لێده‌كرێت ،بۆیه ناتوانم بڵێم ئاستی ناوبژیوانانی كوردستان له‌سه‌دا سه‌د باشه». ل �ه‌الی خۆیه‌وه سه‌رۆكی ده‌ست له‌كاركێشاوه‌ی ناوبژیوانانی كوردستان، س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌م گله‌ییانه ب�ه به‌یانی ڕاگه‌یاند «ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌م له پۆستی سه‌رۆكی ناوبژیوانانی كوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ چه‌ند هۆكارێك ،یه‌كێك ل �ه‌وان �ه ده‌ستخستنه ن��او كاره‌كانی یه‌كێتییه‌كه‌وه ،هه‌روه‌ها ناوبژیوانێك هه‌فته‌یه‌ك ناوبژیوانیه‌تی نابێت به ته‌له‌فون جێگری سه‌رۆكی ناوبژیوانانی كوردستان ئاگادار ده‌كرێته‌و ه ئه‌ویش ده‌ست ده‌خاته ناو كاره‌كانی یه‌كێتیه‌كه‌وه هه‌فته‌ی پێشووش ك��اك س �ه‌رك��ار کە سه‌رۆكی پۆستی سنوری سلێامنییه پێی ڕاگه‌یاندم كه ده‌ستله‌كاربكێشمه‌وه‌‌و
خ��ۆش��م پ��ێ��م ب��اش��ب��وو ك���ه ده‌س���ت له‌كاربكێشمه‌وه«. س���ه‌ب���اره‌ت ب�ه‌ك��ێ��ش�ه و ئاستی ناوبژیوانیش وتی «ل ه هه‌موو جیهاندا كێشهو هه‌ڵه‌ی ناوبژیوان هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ندێ له‌ڕاهێنه‌ر‌و یاریزانان‌و هاند هران ده‌یانه‌وێت به دڵی خۆیان ناوبژیوانان بڕیاربده‌ن بۆیه ئه‌و بڕیاره‌ی كه ناوبژیوان ده‌یدات له‌كاتی یارییه‌كاندا ،ئه‌گه‌ر بێت و ببێته كێشه ،ئه‌وا ئێمه دوای به ڤیدیۆ سه‌یری حاڵه‌ته‌كان ده‌كه‌ینه‌وه‌‌و به‌پێی هه‌ڵه‌كان سزای ناوبژیوانه‌كان ده‌ده‌ین». ئێمه كێشه‌یه‌كامن هه‌یه ،زۆرجار ناوبژیوانه‌كامنان بڕیاره‌كانیان راسنت، به‌اڵم هه‌ر گله‌ییان لێده‌كرێت ،له‌الیه‌ن هه‌ندێ له خه‌ڵكیشه‌وه كه پێشرت كاری ناوبژیوانیه‌تیان ك��ردووه ،هاند هران و راهێنه‌ر‌و یاریزانان هانده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ڕە‌خن ه له ناوبژیوان بگرن كێش ه دروست بكه‌ن. وتیشی «ب �ه‌وش��ێ��وه‌ی �ه نییه كه راه��ێ��ن �ه‌ر‌و س �ه‌رپ �ه‌رش��ت��ی��اران باسی ده‌كه‌ن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی یارییه‌كانی جامی كوردستامنان گه‌یشتۆته یاریی كۆتایی، دوای به‌ڕێوه‌چونی 10هه‌فته له خولی نایاب و خولی پله‌یه‌ك‌و الوانی یانه‌كانی كوردستان ،هه‌ڵه‌كان كه‌مرتن له‌وه‌ی باسی ده‌كرێت.».
الى ئه‌مریكا‌موحه‌ممه‌د فه‌ره‌ح تیرۆریستە موحه‌ممه‌د فه‌ره‌حی بریتانی به ره‌گه‌ز سۆماڵی كه خاوه‌نی دوو مه‌دالیای زێره له ئۆڵمپیادی له‌نده‌ن تا ئێستا له ئه‌مریكا چه‌ند جارێك رووبه‌ڕووی لێكۆڵینه‌و ه بۆ‌ته‌وه به بیانوی په‌یوه‌ندی به تیرۆره‌وه به‌هۆی ئه‌وه‌ی به ره‌گه‌ز سۆماڵییه. هه‌رچه‌ند موحه‌ممه‌د فه‌ره‌ح له كۆتا جاردا پێی رایگه‌یاندوون كه ئه‌و خاوه‌نی دوو مه‌دالیای زێری راكردنی 10ه هزار مه‌تر و پێنج ه هزار مه‌تر ه له ئۆڵۆمپیاددا و مه‌دالیاكانیشی پیشانداون ،به‌اڵم دوای لێكۆڵینه‌وه‌ی ته‌واو له‌گه‌ڵیدا له‌گه‌ڵ سه‌ردانیكردنی بۆ ئه‌مریكا به مه‌به‌ستی راهێنان و مه‌شق كردن به زه‌حمه‌ت رێگه‌ی چوونه واڵتیان پێداوه.
11 ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
komalayati.bayan@yahoo.com
دراماكان قسه‌یه‌كیان بۆ وتن نه‌هێشتووه‌ته‌وه « ئه‌وسا شه‌ونشینی هه‌مووی په‌ندی پێشینان و قسه‌ی خۆش بوو ،به‌اڵم ئێستا چی؟»
ڕاپۆرت :ئاراس ڕە‌فیق زنجیره درام��اك��ان كاریگه‌ری گه‌وره‌یان له نه‌ریتی شه‌ونشینی و سه‌ردانی شه‌وانه‌ی خه‌ڵكدا داناوه. ئێستا سه‌ردانكردنی ش�ه‌وان�ه پڕە له بابه‌تی ته‌له‌فزۆیۆن و زنجیره‌ی دراماكان و خاڵییشه له حیكایه‌ت و به‌سه‌رهاتی دیوه‌خان و ده‌رده‌دڵ، هه‌موو ماڵه‌كان وه‌ك یه‌ك بێده‌نگن و كه‌س ئاگای له كه‌س نییه .ئه‌مڕۆ ئیرت هه‌مووان چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ن بزانن له ته‌له‌فزیۆنه‌كانه‌وه چی ڕوو ده‌دات، نه‌ك له‌و ماڵه‌ی تیایدا میوانن. «ل���ه‌م س���ه‌رده‌م���ه‌دا زنجیره درام��اك��ان ن��ه‌ك ته‌نها حیكایه‌تی دیوه‌خانه‌كانی كپكردووه‌ته‌وه ،به‌ڵكو كاریگه‌ريی له‌سه‌ر شێوازی جلوبه‌رگ و ت �هن��ان �ه‌ت خ����واردن و ش��ێ��وازی ئاخاوتنی تاكه‌كانیش جێهێشتووه»، ئه‌مه بۆچوونی ب�ه‌ه��ره ب��وو وه‌ك خوێندكارێكی زان��ك��ۆی سلێامنی، هاوكات ئه‌و پێی واب��وو هه‌رچه‌نده زنجیره دراماكان ژماره‌یه‌كی زۆریان كاریگه‌ری نێگه‌تیڤیان هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ندێك له‌و درامایانه به‌ده‌ر له‌وه‌ی چێژی تایبه‌تی له سه‌یركردنیاندا هه‌یه، هه‌روه‌ها فێری چه‌ندین وانه‌ی جوانی ژیانت ده‌كه‌ن. كاك حه‌مه سه‌عیدی ته‌مه‌ن په‌نجا و پێنج ساڵ ،كه پیاوێكی قسه‌خۆشه، ل�ه‌و ب��اره‌ی �ه‌وه ده‌ڵێت« :هیچ كات تاقه‌تی ئه‌وه‌م نه‌بووه سه‌یری زنجیره و دراما و هیچ فیلمێكی تریش بكه‌م، كاته‌كانی شه‌وانه‌م هه‌روه‌كو جاران
له‌گه‌ڵ دۆس��ت و ب��راده‌ره‌ك��امن��دا ب ه قسه‌ی خۆش و گێڕانه‌وه‌ی یادگارییه خۆشه‌كانی س �ه‌رده‌م��ی گه‌نجیامن به‌سه‌رده‌به‌ین .زۆرب��هی شه‌وه‌كان م��ن م��ی��وان��م ه�هی�ه و زۆرج��اری��ش ده‌چمه شه‌ونشینی ،ته‌نیا له‌كاتی ده‌نگووباسه‌كانی كاتژمێر هه‌شت
گوێ له ته‌له‌فزیۆن ده‌گرم». هۆگر عه‌لی گه‌نجێكه كه پێی وای�ه ئێستا كه‌م ماڵ هه‌یه سه‌یری زنجیره دراماكان نه‌كەن ،به‌تایبه‌تی بیانییه‌كان «منیش سه‌یری هه‌ندێكیان ده‌ك �ه‌م ،ئێستا كاریگه‌ری نه‌رێنییان له‌سه‌ر شه‌ونشینی و به‌سه‌ركردنه‌وه‌ی
خ��زم وك�ه‌س��وك��اری��ش جێهێشتووه، كاتێك ده‌چیته شه‌ونشینی ،خاوه‌ن ماڵ له‌كاتی ده‌ستپێكردنی دراماكاندا بێده‌نگ ده‌بێت ،هیچ قسه‌یه‌ك ناكات، هه‌تا ئه‌ڵقه‌كه ته‌واو نه‌بێت». نه‌زمه مه‌جید ژنێكی به‌سااڵچووه، ده‌ڵێت «س �ه‌رده‌م��ی گه‌نجی ئێمه
زۆربه‌ی شه‌وه‌كان سه‌ردانی یه‌كرتمان ده‌كرد ،به قسه‌ی خۆش و به‌سه‌رهاتی پێشینان باسی ژیانی ڕۆژانه‌ی خۆمان ده‌كرد ،به‌اڵم ئێستا هیچ ڕەحم نه‌ماوه، سه‌رباری ئه‌وه‌ی كه ژیان خۆش بووه، كه‌س ناچێته ماڵی كه‌س ،ئه‌وانه‌شی ده‌چن بێده‌نگ به‌دیار ئه‌ڵقه‌كانه‌وه
ڕاده‌م��ێ��ن��ن ،ك �ه ه �ه‌م��ووی به‌هۆی ئه‌و فلیمه بیانییانه‌وه‌یه .زۆرب �هی گه‌نجه‌كامنان عاقیبه‌ت شه‌ڕبوون ،هیچ متامنه نه‌ماوه». مامۆستایه‌كی ئایینی به‌م جۆره له‌باره‌ی بابه‌ته‌كه‌وه دووا «ده‌كرێت به‌پێی سه‌رده‌مه جیاوازه‌كان گۆڕانكاری به‌سه‌ر كه‌لتوور و هه‌ڵسوكه‌وتی ژیانی ڕۆژانه‌ی خه‌ڵكیشدا بێت» .سه‌باره‌ت به ڕاگه‌یاندن به گشتی و ته‌له‌فزیۆن به‌تایبه‌تی ،ده‌توانین بڵێین له‌مڕۆدا جڵه‌وی كۆمه‌ڵگه‌ی به‌ده‌سته‌وه‌یه، شه‌ونشینی و حیكایه‌تی شه‌وانه‌ی ناو دیوه‌خانیش به دڵنیاییه‌وه بووه به مێژوو ،زۆربه‌ی دراماكانیش كاریگه‌ری نه‌رێنییان زیاتره ،چوونكه نامۆن به فه‌رهه‌نگی كوردی. ئ��ارام ئه‌سعه‌د كه توێژەرێكی كۆمه‌اڵیه‌تییه ،پێیوایه «كاریگه‌ری ت �ه‌ل �ه‌ف��زی��ۆن ل��ه‌م ڕووه‌وه زۆره، چونكه په‌یوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تی كه‌م ده‌كاته‌وه« .ئارام ئه‌وه‌شی ئاشكرا كرد كه ئێستا بچیته هه‌ر ماڵێك ،پێویسته بێده‌نگ دابنیشیت ،چونكه ئه‌ڵقه‌یه و تا ته‌واو ده‌بێت ،كاتی هاتنه‌وه‌یه. به‌مه‌ش شه‌ونشینی مانایه‌كی نه‌ماوه و ه�ه‌م��ووی ب��ووه‌ت�ه ته‌ماشاكردنی دراما و ته‌له‌فزیۆن و شتی تر شوێنی گرتووه‌ته‌وه. كه‌واته ئه‌مڕۆ باشرته كه‌مرت بچینه شه‌ونشینی دراماییه‌وه ،پێویسته بیر ل �ه‌وه بكه‌ینه‌وه كه ژووری میوان پێویستی ب �ه ت�ه‌ل�ه‌ف��زی��ۆن و شتی ت��ر ل �ه ده‌ره‌وه‌ی ق��س�هی خ��ۆش و حیكایه‌ته‌كانه‌وه نییه.
هۆكاری شكستهێنانی ژیانی هاوسه‌رێتی شیالن حه‌مید گه‌رمكی ب��ۆ دروس��ت��ك��ردن��ی خێزانێكی به‌خته‌وه‌ر ،ك ه دوور بێت له كێشه و گرفت ،پێویست ده‌ك��ات ه��اوس�هران هاوڕا و هاوكاری یه‌كرتبن بۆ ئه‌وه‌ی ببنه به‌ردی بناغه‌ی دروستبوونی خێزانێكی منونه‌یی .ئه‌گه‌ر هاوسه‌ران هاوڕانه‌بوون، ئه‌وا ئه‌گه‌ر له یه‌كیش جیانه‌بنه‌وه تا دوا ساته‌كانی ژیانیان تام و چێژ له ژیانی هاوسه‌رێتی وه‌رن��اگ��رن ،به‌داخیشه‌وه هه‌ندێ له هاوسه‌ران له جیاتی ئه‌وه‌ی نه‌هێڵن كێشه‌كانی نێوانیان ته‌شه‌نه بكات ،ڕق و قین له ب هرانبه‌ر یه‌كرتی هه‌ڵده‌گرن و دژی یه‌كرتی ده‌وه‌ستنه‌وه، به‌و هۆیه‌شه‌وه چێژ له ژیان وه‌رناگرن و ناكۆكی نێوانیان ڕۆژ له دوای ڕۆژ زیاد ده‌كات و ته‌نانه‌ت كاریگه‌ریشی له سه‌ر منداڵه‌كانیان ده‌بێت. ئه‌گه‌ر به وردی سه‌رنج بده‌ینه سه‌ر هه‌ندێك له‌و كێشانه كه له نێوان ه��اوس��ه‌ره‌ك��ان دروس���ت ده‌ب���ن و له به‌رانبه‌ردا ناگه‌نه هیچ ئه‌نجامێك بۆ چ��اره‌س�ه‌رك��ردن��ی ،ده‌بینین ئ �ه‌و جۆره كێشانه هێنده س��اده‌ن پێویست به‌وه ناكات كه گه‌وره بكرێن ،به‌ڵكو پێویسته له‌گه‌ڵ دروستبوونیدا چاره‌سه‌ر بكرێت، ب��ه‌اڵم زۆر ب �ه‌داخ �ه‌وه كه هه‌ندێ له هاوسه‌ره‌كان زوو هه‌ڵده‌چن له ب هرانبه‌ر یه‌كدی و هیچ شتێك له یه‌كدی قه‌بوڵ
ناكه‌ن ،به پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی هه‌وڵ بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و كێشانه ب��ده‌ن كه له نێوانیاندا ڕووده‌ده‌ن ،هه‌وڵ ده‌ده‌ن قسه‌ی یه‌كدی به‌سه‌ر ئ �ه‌وی دیكه‌دا زاڵ بكه‌ن ،كه ئه‌مه‌ش بۆ خۆی ده‌بێته ڕێگا خۆشكه‌ر بۆ شكستهێنانی ژیانی هاوسه‌رێتی. ئ��ه‌گ��ه‌ر ه��اوس��ه‌ره‌ك��ان ل��ه ه�ه‌ر هه‌نگاوێك له ژیانیاندا ته‌بابن و به قسه‌ی ئه‌م و ئه‌و نه‌كه‌ن و نه‌هێڵن كه ده‌ست بخانه نێو ژیانی هاوسه‌رێتییان ئه‌وا سه‌ركه‌وتوو و زاڵ ده‌بن به‌سه‌ر كێشه و گرفته‌كانی ژیانیان و ژیانێكی ئاسووده
و ڕوون��اك به‌سه‌ر ده‌ب �هن .به‌اڵم ئه‌گه‌ر ناته‌با بوون و دژی یه‌كدی وه‌ستانه‌وه و به قسه‌ی ئه‌م و ئه‌ویان كرد و هیچیان له یه‌كدی قه‌بوڵ نه‌كرد ،ئ �ه‌وا ژیانی هاوسه‌رێتییان ئه‌و ژیانه نابێت كه تێدا وه‌ك ژن و مێرد بحه‌سێنه‌وه و سوودی لێوه‌رگرن ،به‌ڵکو درز ده‌كه‌وێته نێوانیان و له جیاتی خۆشی و خۆشه‌ویستی ناخۆشی و دووب �ه‌ره‌ك��ی ببێته به‌رنامه‌ی ژیانی ڕۆژانه‌یان. زۆر جار په‌له‌كردن له دروستكردنی ژی��ان��ی ه��اوس�ه‌رێ��ت��ی ،ب � ه تایبه‌ت له الی �هن ك��وڕان �ه‌وه ،ك��اردان �ه‌وه‌ی خراپی
لێده‌كه‌وێته‌وه ،ده‌بێت پێش گه‌یشنت ب�ه قۆناغی هاوسه‌رێتی ئ �ه‌و ك��وڕ و كچه پێكه‌وه دانیشن و ڕاوێ��ژ بكه‌ن و خاڵه‌كانییان بۆ یه‌كدی ب��اس بكه‌ن و ڕوونی بكه‌نه‌وه تاكو پێش گه‌یشنت به‌یەك بگه‌نه ئه‌نجام له دوای هاوسه‌رگیرییان زاڵ بن به سه‌ر ئه‌و كێشهو گرفتانه‌ی كه له نێوانیاندا ڕوو ده‌دات و ژیانێكی پڕ له ئاسوده‌یی به سه‌ر به‌رن و نه‌هێڵن ژیانی هاوسه‌رگیرییان شكست بهێنێت ،كه به ڕای من ئه‌مه‌یان باشرتین ڕێگایه بۆ ئه‌و كوڕ و كچانه‌ی كه ده‌یانه‌وێت بچنه ژیانی هاوسه‌رگیرییه‌وه و به یه‌كرت بگه‌ن.
له هه‌مان كاتدا وریایی و هێمنی زۆر پێویست ه بۆ هاوس هران ،بۆ ئه‌وه‌ی كێشه‌كانی نێوانیان به زووترین کات و به په‌ل ه چاره‌سه‌ر بكه‌ن و نه‌هێڵن فراوان بێت ،زۆر جار ڕەفتارێكی بچووك كێشه‌یه‌كی گ�ه‌وره‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه كه زۆر به قورسی چاره‌سه‌ر ده‌كرێت. ئه‌گه‌ر هاوس هران هاوڕا و پێكه‌وه هه‌وڵ نه‌ده‌ن بۆ كێشه‌كانیان و گوێ به یه‌كدی و به كێشه‌كانیان نه‌ده‌ن و ڕۆژ له دوای ڕۆژ كێشه‌كانیان گه‌وره بكه‌ن و هه‌میشه له دۆخێكی ناله‌باردا بژین، و ته‌نانه‌ت یه‌كرتی به‌وه تومه‌تبار بكه‌ن
كه هۆكاری سه‌ره‌كی دروستبوونی ئاژاو ه و كێشه‌كانی نێوانیانه ،له جیاتی ب ه سه‌ر بردنی ژیانێكی به‌خته‌وه‌ر شكست له ژیانی هاوسه‌رێتیدا ده‌هێنن. ئه‌گه‌ر هاوسه‌ران بیانه‌وێت به ئامانج بگه‌ن و زاڵ بن به سه‌ر كێشهو گرفته‌كانی ژیانیان و نه‌هێڵن ژیانیان لێ تێكبچێت، ده‌بێت له پێش هه‌موو شتێكه‌و ه ڕێز له یه‌كرتی بگرن و دوور ل ه قسه‌ی نارشین وهه‌ڵبه‌سرتاو به یه‌كرتی و ته‌نانه‌ت متامنه‌شیان به یه‌كدی هه‌بێت و بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ر كارێك هاوڕا و هاوكاری یه‌كدی بن و هه‌میشه هه‌وڵی ئه‌وه‌بده‌ن ژیانێكی كامه‌ران و به‌خته‌وه‌ر بۆ خۆیان و منداڵه‌كانیان دروست بكه‌ن كه پڕ بێت له مانای جوانی و له گه‌ڵ یه‌كدیدا ڕاستگۆبن و شت ل ه یه‌كرتی نه‌شارنه‌وه و ب هرامبه‌ر ی �ه‌ك نهێنییان نه‌بێت و خ��اوه‌ن یه‌ك بڕیاربن ،نه‌ك هه‌ریه‌كه‌و بۆ خۆی بڕیاریك ب��دات ،ئه‌گه‌ر ئه‌م ڕێنامییانه ب ه راستی له الیه‌ن هاوسه‌رانه‌وه جێبه‌جێكرا ،ئه‌وا له سه‌دا سه‌د له ژیانی هاوسه‌رگیرییاندا سه‌ركه‌وتوو ده‌ب��ن و ئه‌گه‌ریش هاوڕا و هاوكار و ڕاستگۆش نه‌بوون له گه‌ڵ ی�ه‌ك��دی و ه �ه‌ر خه‌ریكی بۆڵه‌بۆڵ و شه‌ڕبوون ،ئه‌وا نه‌ك به ته‌نها هه‌ردووكیان، ته‌نانه‌ت منداڵه‌كانیشیان سود له هیچ شتێك له‌گه‌ڵ ئه‌واندا وه‌رناگرن و هه‌میشه له ژیانێكی تاریك و داخ �راودا ده‌ژین و ژیانی هاوسه‌رگیرییان شكست ده‌هێنێت.
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
یاساشكێنیی ئێمه رۆژان ه لێره‌وله‌وێ ئێم ه چاومان به‌وان ه ده‌كه‌وێت ك ه یاساشكێنی ده‌كه‌ن و ل ه هه‌مانكاتیشدا بۆیان گرنگ ه سووربن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه هه‌ڵه‌یان ئه‌نجام نه‌داو ه و وه‌ك كارێكی چێژبه‌خشیش لێی ده‌ڕوانن. ئێم ه ده‌بێت ل ه چییه‌و ه ده‌ست پێبكه‌ین ك ه تاك له‌م واڵته‌دا وه‌ها تێڕوانینێكی بۆ یاسا و ڕێكخستنی سه‌رجه‌م كایه‌كانی ژیانی خۆی هه‌یه؟ یاساكان هه‌میش ه ئه‌وانه‌ن كه ئێم ه وه‌ك گشتێك ده‌بینن نه‌ك ته‌نیا كه‌سێك ،ئه‌مه‌ی ه ئه‌و شته‌ی ك ه ئاگایی گشتی پێی گرنگ ه یاسا سه‌روه‌ریی خۆی هه‌بێت و پێویست ه بۆی بگه‌ڕێینه‌وه .پاساوی یاساشكێنه‌كان هه‌میش ه ئه‌وه‌ی ه ك ه گه‌وره‌كان و ئه‌وانه‌ی ك ه خۆیان باسی سه‌روه‌ریی یاسا ده‌كه‌ن ،به‌ر ل ه هه‌مووان پابه‌ندی ڕێوشوێنه‌كانی نابن. ئایا ده‌بێت ئێم ه بۆ پابه‌ندبوون چاو له‌وان ه بكه‌ین ك ه ڕێزی یاسا ناگرن؟ ئه‌م ه ئێستا وه‌ك هوشیارییه‌كی جێگیر له‌ناو ئێمه‌دا كاری خۆی ده‌كات ،ئێم ه به‌م پاساوان ه ڕۆژانه خه‌ریكین ب هرانبه‌ر یاسا بێحورمه‌تیی گه‌ور ه ده‌كه‌ین ،یاساشكێنی خه‌ریكه له‌م واڵته‌دا وه‌ك نه‌ریتێكی بێوێنه ته‌ماشا ده‌كرێ و ئه‌وانه‌ی كه یاساشكێنن ،بێئه‌نداز ه وه‌ك كرده‌یه‌كی چێژبه‌خش سه‌یری ده‌ك هن ،بگره ڕێزیشیان كه‌مرت نیی ه له‌وانه‌ی كه پابه‌ندن ب ه یاساسه‌روه‌رییه‌وه. كێشه‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه ئه‌وه‌یه ك ه توانای ئه‌وه‌ی نیی ه ئه‌م دوو بكه‌ر ه له‌یه‌ك جیابكاته‌وه ،خودی یاساش چونك ه ل ه خزمه‌تی كه‌مینه و ده‌سه‌اڵتێكدایه ،توانای چاودێریی نییه ،ئێم ه ب ه دوو شێو ه ده‌توانین یاسا بكه‌ین ه هێزی یه‌كه‌م ل ه واڵتدا ،یان ئه‌وه‌ی ه جڤات ناچار بكر ێ یاساپارێزی بكات ،ئه‌ویش به‌كارخستنی هۆ و پێناو و سزاكان ه ك ه تاك ناچار ده‌كه‌ن بیر ل ه الدان و خۆسه‌پێنی نه‌كاته‌وه. یاخود ده‌بێت یاسا نه‌خرێت ه خزمه‌ت چینێك و بۆ ئه‌وانی تر بایه‌خی خۆی له‌ده‌ست بدات. ئه‌مڕۆ ئێم ه زیاتر ل ه به‌رده‌م ڕێگای دووه‌مداین ،ك ه یاسا توانای چاودێریكردنی لێ سه‌نراوه‌ته‌و ه و نوێن هرایه‌تی یه‌كسانی ل ه كۆمه‌ڵگادا ون كردووه ،ئه‌م ه بۆخۆی یه‌كێكه له‌و بنه‌مایانه‌ی ك ه بۆ پشتكردنه یاسا له‌الیه‌ن چینه‌كانی خواره‌وه‌ی خه‌ڵكه‌و ه الی ئێم ه هه‌ستی پێده‌كرێت. كه‌وات ه خودی یاساش ئه‌گه‌ر توانای چاودێریكردنی گشتیی نه‌بێت، ده‌كه‌وێت ه ژێر پرسیاره‌وه ،ده‌بێت له خۆمان بپرسین ،ئه‌گه‌ر گه‌وره‌كان یاساشكێنن بۆچی ئێمه‌ش خه‌ریكین هه‌مان بێحورمه‌تییه‌كانی ئه‌وان دووبار ه ده‌كه‌ینه‌وه؟ یاساش له‌م واڵته‌دا پێویست ه بیر ل ه وه‌زیفه‌ی خۆی بكاته‌وه ،چونك ه تا هه‌نووك ه ته‌نیا بچووك و بێپاكان ده‌بینێت.
دكتۆره نه‌رمین ته‌ها ،پسپۆری نه‌خۆشییه‌كانی مه‌مك:
شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك به شێوەیەکى ترسناك ل ه زیادبووندایە دیدار :ئاكار شیره‌یی ـ هه‌ولێر
دكتۆر ه نه‌رمین ته‌ها ،پزیشكی پسپۆڕ و ڕاوێ��ژك��اری مه‌مك ل ه نه‌خۆشخانه‌ی له‌دایكبوون ل ه هه‌ولێر ،ل ه دیدارێكی ڕۆژنامه‌ی (به‌یان)دا ئاماژ ە ب ه هۆكاره‌كانی نه‌خۆشیی شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك ل ه ئافره‌تاندا ده‌كات و ڕایده‌گه‌یه‌نێت ل ه ئێستادا ڕێژە‌ی تووشبووان به‌و نه‌خۆشیی ه ل ه هه‌رێمی كوردستان ،ڕوو ل ه هه‌ڵكشانه. به‌یان :بۆچی نه‌خۆشیی شێرپه‌نج ه زیاتر دووچاری ئافره‌تان ده‌بێت؟ هۆكاره‌كانی چین؟ دك��ت��ۆر ه ن�ه‌رم��ی��ن :ئ��ه‌و ه هۆكاری فیسیۆلۆژییه ،له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ی ئه‌جهیزه‌ی مه‌مكی ئافره‌ت پێشكه‌وتووتر ه له‌وه‌ی پیاو ك ه پوكاوه‌یه ،هی ئافره‌ت گۆڕانكاریی ب �ه‌س �ه‌ردا دێ��ت ل ه كاتی ه �ه‌رزه‌ك��اری، ل ه كاتی دووگ��ی��ان��ی ،ل ه كاتی شیردان و س��وڕی مانگانه‌ی .ئ�ه‌و گۆڕانكارییه هۆرمۆنییان ه واده‌كات زۆر ئه‌كتیڤ بێت، ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ش ك ه ومتان زۆربوونی خانه‌كان ك ه ئه‌سڵی شێرپه‌نجه‌یه ،له پیاودا خانه‌یه‌كی پوكاوه‌ی ه و بێ ئیش ه و ئیش ناكات ،بۆی ه ئافره‌ت زیاتر تووشی ئه‌و نه‌خۆشیی ه ده‌بێت ،ئه‌و ه سه‌باره‌ت ب ه ڕەگه‌ز .هۆكارێكی تر ته‌مه‌نه ،چونكه ل �ه‌گ �ه‌ڵ زی��ادب��وون��ی ت �ه‌م �هن ئ�ه‌گ�ه‌ری
تووشبوون به‌و نه‌خۆشیی ه زۆر زیاتره ،بۆ منوون ه ئافره‌تێكی بیست ساڵ ،یان سی ساڵ ،له‌وانه‌ی ه د ه ساڵ زیاتر لە ته‌مه‌ىن تێبپه‌ڕێ ئه‌گه‌ری تووشبوون دوو ئه‌وه‌نده هه‌یه ،چونك ه ئ �ه‌و نه‌خۆشانه‌ی دێنه سه‌نته‌ره‌كان و الی ئێمه ،زیاتر ئه‌وانه‌ن ك ه ل ه پاش 45ساڵییه‌وه‌ن ،هه‌شیان ه له ته‌مه‌نی بچووكرت دێن ،به‌اڵم ڕێژەكه‌یان كه‌مرتە و ئه‌گه‌ره‌كه‌یان زۆر الوازت��ره. هۆكارێكی تر سووڕی مانگانه‌ی ه ك ه به‌سه‌ر ئافره‌تدا دێت ،هۆكارێكی زۆر زۆر گرنگه، ئه‌و ئافره‌تانه‌ی حه‌ملی زۆریان كردووه، بۆ منوونه هە ر 9مانگ جارێك حه‌ملێك ده‌ك���ات ،بێنوێژییه‌كه‌ی ڕاده‌وه‌س��ت��ێ، یان شیرپێدان ،ئه‌وان ه زۆر كه‌مرت تووش ده‌بن له‌وانه‌ی ك ه حه‌ملیان كه‌مكردووه، یان هه‌ر نه‌یان ك��ردووه ،یان شیری به منداڵه‌كه‌ی ن �ه‌داوه ،ته‌بعه‌ن شیردان به دوو سه‌ر سوودی هه‌ی ه بۆ پارێزگاریكردن ل ه شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك ،یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه سووڕی مانگانه‌ی ڕاده‌وستێ و هۆرمۆنی ئه‌و ئافره‌تان ه پ��ارێ��زراو ده‌بێت بۆ ناو خ��ۆی غ��وده‌ی مه‌مكه‌كان ده‌پارێزێت، له‌و ئافره‌تانه‌ی ك ه شیری ب ه منداڵه‌كانیان ناده‌ن. بوونی یه‌كه‌م حه‌مل ل ه ئافره‌تدا زۆر زۆر گرنگه ،ئه‌گه‌ر پێش 30ساڵی بێت پارێزراوتر ده‌بێت ل ه شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك ،ب ه پێچه‌وانه‌و ه ئه‌گه‌ر پاش 30 ساڵی بێت ،ئه‌و ئافره‌تانه‌ی ب ه گه‌وره‌یی
منداڵیان ده‌بێت ،ئه‌گه‌ری تووشبوون به‌و نه‌خۆشییه‌یان زیاتره .ئه‌و هۆكارانه هیچیان ناتوانین بڵێین سه‌د ل ه سه‌دییه، ته‌نیا هۆكارێكامن هه‌ی ه ك ه زانستی نوێ ده‌ستنیشانی ك��ردووه ،ئه‌ویش هۆكاری بۆماوه‌ییه ،ئ��ه‌وه‌ش زۆر زۆر كه‌م ه له ن��او نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك ،كه %5ی نه‌خۆشییه‌كانی شێرپه‌نجه‌ی م �ه‌م��ك ئ��ه‌و جینه‌یان ه �هی �ه ،له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ی پزیشكه‌كان ده‌ڵێن ئه‌وانه‌ی له خێزانەکانیاندا ئه‌و نه‌خۆشییه‌یان هه‌یه، ده‌بێت زیاتر ب �ه‌دواداچ��وون بۆ خۆیان بكه‌ن ،هه‌روه‌ها یه‌كێک ل ه هۆكاره‌كانی ئاماده‌باشیی ئه‌و نه‌خۆشیی ه بریتیی ه له پێشكه‌وتن و ده‌وڵه‌مه‌ندبوون ،ك ه پێی ده‌گوترێت به‌رزیی ئاستی كۆمه‌اڵیه‌تی و خۆشگوز هرانی ،وه‌ك بوونی پ��ار ه و خواردنی چه‌ور و ته‌كنه‌لۆژیای پێشكه‌وتوو و به‌رزبوونه‌وه‌ی ئاستی كۆمه‌اڵیه‌تی له بواری ماددی ،بۆ منوون ه واڵتێكی پێشكوتوو ئه‌و نه‌خۆشییه‌ی زۆر زیاتر ه ل ه واڵتێكی هه‌ژار نشین ،یان خه‌ڵكانێكی هه‌ژار زۆر كه‌مرت ل ه كه‌سانی ده‌وڵه‌مه‌ند تووشی ئه‌و نه‌خۆشیی ه ده‌بن .ته‌بعه‌ن به‌رزبوونه‌وه‌ی گوز هرانیش ل ه كوردستاندا له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا به‌ره‌و به‌رزبوونه‌و ه ڕۆیشتووه، ئه‌وه‌ش هۆكارێك ه بۆ به‌رزبوونه‌وه‌ی ئه‌و نه‌خۆشیی ه ل ه كوردستاندا. هۆكاری له‌و ه الوازترمان هه‌یه ،وه‌ك بوونی نه‌خۆشی ل ه خزمانی له‌پێش ،وه‌ك
خزمی منر ه یه‌ك و منر ه دوو ،وه‌ك دایك، خوشك ،پلك (پوور) و ئامۆزا .هه‌روه‌ها بوونی ق�ه‌ڵ�ه‌وی و خ��واردن��ی هه‌ندێك حه‌ب و ده‌رمان وه‌ك حه‌بی منداڵنه‌بوون (مه‌نه‌ع) ل ه ده‌ساڵ له‌سه‌ریه‌ك .ئیشی زۆر ب ه دانیشتنه‌وه ،وه‌ك ئه‌وانه‌ی ل ه پشتى مێزەوەن ،فه‌رمانبه‌ره‌كان زیاتر تووش ده‌بن له‌وانه‌ی ده‌جووڵێن و وه‌رزش ده‌كه‌ن . به‌یان :نیشانه‌كانی شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك چین؟ دك��ت��ۆر ه ن �ه‌رم��ی��ن :ل � ه گرنگرتین نیشانه‌كانی بوونی گرێی ه ل ه مه‌مكدا. ته‌بعه‌ن هه‌ركه‌سێك گرێی ل ه مه‌مك هه‌بوو نابێت بشڵه‌ژێت و بڵێت ئه‌و ه نه‌خۆشیی شێرپه‌نجه‌یه ،چونك ه ل ه 80%ی گرێكانی مه‌مك س�ه‌الم�ه‌ت��ن ،ته‌نیا ل� ه 20%ی��ان مه‌ترسیدار و پیسن ،بۆی ه ده‌بێت نه‌خۆش سه‌ردانی پزیشك بكات و پشكنینی خۆی بكات .هه‌ندێك نیشانه‌ی تر هه‌ی ه كه به‌بێ گرێ به‌دیار ده‌كه‌وێت ،وه‌ك خوێن لێهاتن ل ه گۆی مه‌مك ،یان گۆڕانكاری له شێوه‌ی مه‌مك ،وه‌ك خواربوونی یان جۆره قوپانه‌وه‌یه‌ك ل ه پێسته‌كه‌یدا ده‌بێت، ئه‌ستووربوونی پێستی مه‌مك ،وه‌ك توێكڵی پرته‌قاڵ خ��اڵ خ��اڵ ده‌بێت ،هه‌روه‌ها بوونی ژانی زۆر ،به‌اڵم ژانكردنی ل ه كۆتا قۆناغیدایه ،نه‌ك سه‌ره‌تای تووشبوون. ب��هی��ان :ڕێ����ژەی ئ���ه‌و نه‌خۆشیی ه له چ ئ��اس��ت��ێ��ك��دای� ه ل�� ه ك��وردس��ت��ان ،له به‌رزبوونه‌وه‌دایه ،یان نزمبوونه‌وه؟
دكتۆر ه نه‌رمین :ب ه داخ���ه‌و ه زۆر ب ه شێوه‌یه‌كی ترسناك ل ه زیادبووندایه، ڕۆژان � ه ل ه نۆرینگ ه و نه‌خۆشخانه‌كانی خۆمان خه‌ڵكی تووشبوو زیاتر ده‌بن، ب�ه‌اڵم ئامارێكی وردم��ان له‌ژێر ده‌ستدا نییه ،بۆ منوون ه ل ه ئه‌مه‌ریكا به‌پێی ئامارێك ل ه هه‌شت ئافره‌ت یه‌كێكیان تووشی ئ�ه‌و نه‌خۆششیی ه ب��ووه ،ك ه ڕێژەیهكی مه‌ترسیداره. به‌یان :چی باش ه بۆ ئه‌وه‌ی ئافره‌تان خۆیان له‌و نه‌خۆشیی ه بپارێزن؟ دك��ت��ۆر ه نه‌رمین :خۆپاراسنت سێ خاڵی هه‌یه ،یه‌كه‌م :ئافره‌ت زووزوو پشكنینی خۆی بكات ،یان مانگان ه له شوێنێكی تایبه‌ت ،ل ه ماڵه‌و ه ل ه ئاوێنه‌دا سه‌یری مه‌مكه‌كانی خۆی بكات بزانێت ئایا هیچ ڕەقییه‌ك ،یاخود گرێیه‌ك ،یان سووربوونه‌وه‌یه‌ك ،یان خوێن لێهاتن، یان گۆڕانكارییه‌ك ل ه مه‌مكه‌كانی ،یان ژێ��ر باڵه‌كانیدا هه‌ی ه ی��ان ن��ا .دووه‌م: به‌دواداچون ،بۆ منوون ه ل ه واڵتانی ده‌ره‌وه به‌زۆر نه‌خۆش بانگ ده‌كرێت ،ك ه سااڵنه ده‌بێت پشكنینی خۆی بكات .ئه‌وه‌ش ئه‌و ه ده‌رده‌خات ك ه نه‌خۆش زوو به‌خۆی د هزانێت و چاره‌سه‌ره‌كه‌ی ئاسانرت ده‌بێت، به‌اڵم الی ئێم ه ل ه كۆتا قۆناغدا دێت ه الی دكتۆر .سێیه‌میش :نه‌خۆش دوای ئه‌وه‌ی ب ه نه‌خۆشییه‌كه‌ی زانی چاره‌سه‌ری زۆر ئاسانرت ده‌كرێت له‌وه‌ی ئه‌و نه‌خۆشییه‌ی له‌مێژەوە هه‌یبێت و نه‌یزانیبێت.
ژیانێكی ناكام داڕشتنه‌وه‌ی :نیان جه‌مال *
من گوڵێكی سپی بووم ،هه‌موو كاتێك ده‌ترسام ل �ه‌وه‌ی ڕۆژێ��ك ب ه ڕە‌شه‌بایه‌ك بژاكێم و هه‌ڵوه‌رم ،به‌اڵم هه‌رگیز بیرم له‌وه نه‌كردبووه‌و ه ك ه شنه‌بای ناو ده‌روونی خۆم ده‌مژاكێنێ و هه‌ڵم ده‌وه‌رێن ێ و پارچه پارچ ه ده‌بم ،ك ه هیچ كات نه‌توانم پارچه ونبووه‌كانی خۆم بدۆزمه‌وه. چیرۆكی من ل�ه‌و كاته‌و ه ده‌ستی پێكرد ك ه له‌گه‌ڵ (ئ��ۆژی��ن)دا یه‌كرتمان ناسی( ،ئۆژین) تا بڵێی كوڕێكی خوێنگه‌رم بوو ،به‌اڵم مێشكی زۆر وشك بوو ،زۆر به گران ل ه بابه‌ته‌كان ده‌گه‌یشت ،ته‌نانه‌ت
هه‌ند ێ جار بڕوای به‌و ه نه‌ده‌كرد ك ه من زۆرم خۆشده‌وێت ،ب ه هه‌رحاڵ ڕۆژ له دوای ڕۆژ خۆشه‌ویستی من و ئۆژین زیاتر ده‌بوو ،تا وای لێهات ك ه هه‌ركه‌س منی ده‌بینی هه‌واڵی ئه‌وی لێ ده‌پرسیم و به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه. قۆناغه‌كانی دواناوه‌ندییم له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویستی ئه‌و به‌ڕ ێ كرد تا ل ه زانكۆ وه‌رگیرام ،ئیرت گرفته‌كان لێره‌و ه ده‌ستی پێكرد ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ی ئ��ۆژی��ن كوڕێكی نه‌خوێنده‌وار بوو ،منیش كچێكی تا بڵێی ساد ه و كراو ه و خوێنده‌وار بووم ،زۆرجار هه‌ستم ده‌كرد بیركردنه‌وه‌كامنان دوور ه له یه‌كرتی ،هه‌ستم ب ه غیره‌كانی ده‌كرد كاتێك باسی زانكۆ و ده‌رس و كۆلێژ و ئه‌و بابه‌تانه‌م بۆ ده‌كرد ،ئه‌و خێرا بابه‌ته‌كه‌ی ده‌گۆڕی و
ده‌یوت وازبێن ه كچ و خوێندنیان نه‌وتوو ه (كاڵێ) گیان ،ئه‌گه‌ر ڕۆژێك زانكۆشت ته‌واو كرد من ناهێڵم ده‌وام بكه‌یت ،چونك ه من پیاوم حه‌زناكه‌م ژنه‌كه‌م ل ه ده‌ره‌و ه بێت، كاتێك من ل ه كار گ هڕامه‌و ه ماڵه‌كه‌م سارد بێت و خواردنێكی گه‌رم نه‌خۆم ،له‌به‌ر زۆریی خۆشه‌ویستی بۆم به‌ڵێنی پێدام ك ه ب ه دڵم بكات ،ئۆژین ڕۆژ ل ه دوای ڕۆژ لێپرسینه‌وه‌ی زیاتری ده‌كرد ،جله‌كانت وایه، ڕۆیشتنه‌كه‌ت وایه ،قسه‌كردنتم به‌دڵ نییه، هه‌تاوه‌كو وایلێكردم قه‌ناعه‌تی پێبكه‌م كه شێوازی ژیانی خۆم بگۆڕم به‌و شێوه‌یه‌ی ئۆژین ب ه دڵیه‌تی . هه‌ر ڕۆژێك زیاتر تێپه‌ڕیبای ه ئۆژین زیاتر زاڵ ده‌ب��وو به‌سه‌رمدا ،ته‌نانه‌ت سات ه خۆشه‌كانی ناو زانكۆشی لێ تاڵ
كردبووم ،هه‌موو كات و ل ه هه‌موو شوێنێك چاودێریی ده‌كردم بۆ ئه‌وه‌ی بچووكرتین هه‌ڵه‌م لێ بدۆزێته‌وه ،كات ڕۆیشت و زانكۆم ته‌واو كرد و به‌پێی ئه‌و به‌ڵێنه‌ش دوای ت�ه‌واوك��ردن��ی زانكۆ ئۆژین هاته خوازبێنیم ،به‌اڵم هه‌ر ڕۆژەی بیانوویه‌كی دروست ده‌كرد ،ب ه هۆی سۆزی زۆرمه‌وه بۆ ئۆژین ت��ووڕە ن �ه‌ده‌ب��ووم ،دڵپاكی و سادەیی منی بێ گوناهیش ئاواتێكی ته‌نها بوو ،ئه‌ویش ب ه هۆی نه‌خوێنده‌وارییه‌وه، ب ه هۆی نه‌بوونی سێبه‌ری باوكی له‌سه‌ری، ب��ی��رك��ردن �ه‌وه‌ی وه‌ه���ا ب��وو ك � ه نابێت مبخوازێت ،چونك ه خوێندنم ته‌واو كردووه، دوایی ڕۆشنبیری و هۆشیاریی من ژیانی لێ تێك ده‌دات ،سێ ساڵ تێپه‌ڕی ئۆژین هه‌ر بیانووی هێنایه‌وه ،به‌اڵم هێشتا له
داوی خۆشه‌ویستی ئه‌و ڕزگارم نه‌بووبوو ، هه‌واڵم بۆ هات ژنی هێناوه ،ئه‌وه‌یش چ ژنێك؟ ئه‌وه‌ی خه‌یاڵی خۆی ،ك ه ده‌یویست منیش وه‌هابم ،نه‌خوێنده‌وار ،ته‌نها یه‌ك وشه‌ی نه‌د هزانی .ئۆژین ئاواته‌كه‌ی خۆی به‌دیهێنا و ئاواته‌كانی منیشی هه‌ر به زیندوویی ئه‌سپارده‌ی خاك كرد ،منیش به‌ڵێنم دا ك ه زیاتر خۆم ڕۆشنبیر بكه‌م و ئه‌وه‌ی ئه‌و ب ه هه‌ڵه‌ی داده‌نا و بۆ ئافره‌تی ب ه زی��اد ه د هزان��ی ،ك ه خوێندنه ،هه‌موو ئاواتم بێت. ئێستا من و ئۆژینیش خه‌ریكی ژیانی پڕ ل ه ده‌رده‌سه‌رین ب ه هۆی بیركردنه‌وه هه‌ڵه‌كانی ئ�ه‌وه‌و ه (ئافره‌ت ،خوێندن و ڕۆشنبیری)! * توێژە‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی.
13 ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
كورد ،به‌جیهانیبوون و دابونه‌ریت ڕێناس جاف له سه‌رده‌مێكدا كه «مه‌كلۆهان» به س�ه‌رده‌م��ی گوندی جیهانیی ناو دەبات ،هەروەها به به‌جیهانیبوون و شۆڕشی ته‌كنۆلۆژیا و زانیاری ناودێره و له كورترتین سات و خێراترین كاتدا هه‌موو هه‌واڵێك له ه �ه‌ر الیه‌كی جیهانه‌وه روویدا بیت ،به سه‌رانسه‌ری دن��ی��ادا ب�ڵاوده‌ب��ێ��ت�ه‌وه و ه�ه‌م��ووان ئ��اگ��اداری ده‌ب��ن�ه‌وه ،بۆیه رووداوی ناسه‌رده‌مییانه و دوور له شارستانییه‌ت و ڕەوشتی مرۆیی له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ك��ورده‌واری��ی��دا چه‌ند هه‌نگاوێك بۆ دواوه‌م���ان ده‌گه‌ڕێنێته‌وه ،زیانێكی زۆریش له پێگه‌ی كورد له‌سەر ئاستی جیهان ،ده‌دات.دیاره ئه‌مه ته‌نیا كورد ناگرێته‌وه و هێشتا له جیهانێكدا ب�ه ن��اوی «جیهانی سێیه‌م» ،هه‌ر له ئاسیاوه تا ئه‌فریقا و ئه‌مریكای التین ،گه‌لێك واڵت له‌به‌ر دابونه‌ریتی خێڵه‌كییانه و عه‌شیره‌تی به‌ده‌ست ده‌یان و بگره سه‌دان كێشه و ئاريشه‌ی ناسه‌رده‌مییانه و دواك��ه‌وت��ووه‌وه ده‌ناڵێنن. له ساته‌وه‌ختێكی هه‌ستیاری وه‌ك ئێستا كه ك��ورد بۆ سه‌ملاندنی بوون و ناسنامه‌ی كوردستانيی خۆی زێرت له هه‌موو سه‌رده‌م و قۆناغێكی تر پێویستی به ده‌سخستنی ده‌نگی ج��ی��ه��ان��ی ه��هی��ه ،ب�ڵاوب��وون��ه‌وه‌ی
گرته‌یه‌كی ڤیدیۆیی الق��ه‌ك��ردن و ده‌ستدرێژیكردنه سه‌ر گه‌نجیك له ڕۆژهه‌اڵتی كوردستان (بانه بێت یان خانێ) ،له تۆڕە كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه‌وه، ڕووداوێ���ك���ی گه‌لێك دڵ��ه�ه‌ژێ��ن�ه و زۆر جێی داخ �ه ،نیشانه‌یه‌كیشه بۆ تێنه‌په‌ڕینی كۆمه‌ڵگه و جڤاكی كوردی له قۆناغی نه‌ریتییه‌وه بۆ قۆناغی پێشكه‌وتنخوازی و مۆدێرنیته .كورد هه‌میشه به دیرۆكی كۆن و دێرین و ژیار و شارستانییه‌تی زه‌نگینی خۆی ده‌ن��ازێ ،ئه‌م پرسه وه‌ك فاكته‌رێك ب��ۆ ده‌س��ت��خ��س��ت��ن��ی م��اف��ی ڕەوای خ��ۆی و دام �ه‌زران��دن��ی ده‌وڵ���ه‌ت و كیانێكی كوردی به هه‌مان مه‌به‌ست به‌كاردێنێت ،كه‌سیش حاشا و نكۆڵی له‌م گرنگیيه ناكات و بێگومان ئه‌مه سه‌ره‌تایرتین مافی ه�ه‌ر نه‌ته‌وه و گه‌لێكه ،به‌اڵم ئه‌مه به‌و مانایه نییه كه له به‌رامبه‌ر زۆر دیارده‌ی چه‌وت و ڕووداوی تاڵ و ڕەوش��ت نزمانه و دژەمرۆییانه‌ی ناو كۆمه‌ڵگه ،خۆ له نه‌بانی و گێلی بده‌ین و په‌رده‌پۆشیان بكه‌ین .كۆمه‌ڵگه‌ی ك��وردى به هه‌ر چوار پارچه‌كه‌یه‌وه ،هێشتا گیرۆده‌ی زۆر دیارده‌ی كرێت و نه‌ریتییه كه له هه‌ر ناوچه و ده‌ڤه‌رێك به شتێك ناودێر ده‌كرێ ،هێشتا ئافره‌ت خاوه‌نی ده‌نگ و بۆچوونی ڕاستینه‌ی خۆی نییه ،له زۆر شوينى كوردستاندا به دیدێكی تر سه‌یر ده‌كرێت ،كه ده‌بێت ته‌نانه‌ت پاش وه‌رگرتنی بااڵترین بڕوانامه‌ی
زانستی ،دیسان هه‌ر بخزێته‌وه ناو چوارچێوه‌كه‌ی ماڵ و خۆى به چه‌ند پرسی الوه‌كییه‌وه سه‌رقاڵ بكات و چه‌مه‌ڕا مبێنێته‌وه تا داواكاری بۆ په‌یدا بێت و شوو بكات. هێشتا ئه‌و ئیزنه به گه‌نج ،به تایبه‌ت ڕەگ��ه‌زی مێینه ناده‌ین بۆ خۆی بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نووسی ژیانی داهاتووی بدات ،ده‌سبه‌رداربوون و وازهێنان له دابونه‌ریت و فه‌رهه‌نگی چ���ه‌وت و س���ه‌ق���ه‌ت ،ن���ه‌ك ته‌نێ دژایه‌تیكردن و پشتكردنه فه‌رهه‌نگی ده‌وڵ�ه‌م�هن��دی ك��وردی نییه ،به‌ڵكو سڕینه‌وه و پاكژكردنه‌وه‌ی كولتووری دارا و خ���ودان بایه‌خی ك���ورده له به‌ها دژەمرۆییه‌كان .ك��ورد ئه‌مڕۆ له سایه‌ی دی���ارده‌ی جیهانگیری و شارستانییه‌تی سه‌رده‌مه‌وه خاوه‌نی ده‌یان كه‌ناڵی ڕاگه‌یاندن و میدیاییه، كه‌چی هێشتا زۆربه‌ی هه‌ره زۆری ئه‌و كه‌نااڵنه‌یش هه‌ر له خزمه‌ت قازانج و بهرژەوهندی خێڵه‌كییانه و بنه‌ماڵه‌یی و عه‌شیره‌تی و حیزبیدان ،جار جاره بۆ
تام و گه‌ر زه‌ره‌ری بۆ په‌زه‌كان نه‌بێت، نووزه‌یه‌كیان لێوه به‌رگوێ ده‌كه‌وێت. ڕاگ �هی��ان��دن ئه‌مڕۆكه بۆیه به ك��ۆڵ�ه‌ك�هی چ��واره‌م��ی دیموكراسی داده‌نرێت ،چونكه زۆرترین كارتێكه‌ری له‌سه‌ر كۆمه‌ڵ هه‌یه ،ته‌نانه‌ت له دوره‌ده‌سترتین گوند و ناوچه‌كانی كوردستانیش ك�ه‌م�تر ماڵێكت پێ شك دێت له‌ژێر كاریگه‌ريی میدیادا نه‌بێت .باشه ڕاگه‌یاندنی ك��وردی تا ئێستا بۆ وشیاركردنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ر له‌و پێوه‌ندییه‌دا چيی پێ ك��راوه و چه‌نده كاریگه‌ر بووه؟ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌م پرسیاره و ده‌یان پرسیاری تری له‌و چه‌شنه ،پێویستی به داتا و ڕاپرسیی ورد هه‌یه ،به‌اڵم سه‌یركردنی به‌رنامه‌ی كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندنی ك��وردی ئه‌و ڕاستییه تاڵه‌مان ال ده‌رده‌خ���ات كه زۆر كه‌م و ده‌گمه‌نن ئه‌و به‌رنامانه‌ی هه‌ڵگری په‌یام و ڕەهه‌ند و الیه‌نی ڕۆشنگه‌ری بن ،ئه‌وه له حاڵێكدایه ك��ه ب���ه‌الی ك��ۆم �ه‌ڵ��ن��اس و گ���ه‌وره ش��اره‌زای ب��واری میدیا و ڕاگه‌یاندن،
پاراستنی دابونه‌ریتی ڕه‌سه‌ن و به‌ها كوردییه‌كان تا كاتێك دژایه‌تی له‌گه‌ڵ به‌هاكانی مرۆییدا نه‌بێت ،نه‌ك ته‌نیا پێویسته ،بگره كورد هه‌ر به‌و به‌هایانه‌و‌ه له ئاستی جیهاندا ده‌ناسرێت
مه‌كلۆهانه‌وه «میدیا هه‌مان په‌یامه و په‌یامیش هه‌مان میدیایه». ڕاس���ت���ه ی����ه‌ك ل���ه ك���ارك���رده سه‌ره‌كییه‌كانی ڕاگه‌یاندن سه‌رقاڵكردنی جه‌ماوه‌ره ،به‌اڵم له هه‌مان حاڵدا گه‌ر به‌رنامه‌یه‌كی ڕادیۆیی و ته‌له‌ڤزیۆنی هه‌ڵگری په‌یامێكی ڕوون نه‌بێت، ئه‌وه‌نده به حاڵی كۆمه‌ڵ سوودمه‌ند نابێت ،ئه‌مڕۆ له هه‌موو ناوه‌نده‌كانی راگه‌یاندن له ئاستی جیهاندا ،ده‌زگا و سه‌نته‌رێك دان��راوه بۆ ڕاپرسی له‌ناو كۆمه‌ڵدا ،له‌سه‌ر به‌رنامه‌كانی ڕادیۆ و ته‌له‌ڤزیۆن و ڕاده‌ی كارتێكه‌رییان، هێشتا ئێمه ئ��ه‌وه‌ن��ده سه‌رقاڵی پرسی الوه‌كین ،ئاوڕێكامن له‌م پرسه گرنگه نه‌داوه‌ته‌وه ،پێویسته هه‌رچی زووت��رە به‌رپرسانی ب��واری میدیا بیر ل �ه‌م پرسه هه‌ستیاره بكه‌نه‌وه ،با ن �ه‌وه‌ی سبه‌ی به دید و بۆچوون و چاوێكی كراوه‌تره‌وه سه‌یری جیهان و ده‌روب�ه‌ری خۆی بكات و ئه‌وه‌نده به دونیای سبه‌ی نامۆ نه‌بێت .ڕاسته پالنداڕشنت بۆ پرسه ئابوورییه‌كان ژێ��رخ��ان��ی كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان به‌هێز ده‌كات و توانا به كۆمه‌ڵ ده‌به‌خشێت، به‌اڵم له‌والوه كه‌مته‌رخه‌می به‌رامبه‌ر پرسه چاندییه‌كان ،داهاتوویەکى ته‌ماوی و ناڕوومنان ده‌خاته به‌رده‌م كه بۆ ق �ه‌ره‌ب��ووك��ردن �ه‌وه‌ی ده‌بێت سه‌رمایه و سامانێكی زۆری مرۆیی و م��اددی��ی ب�ه‌ك��ار بێنین ،بۆیه بۆ هه‌نووكه‌ی تاك و كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی،
ده‌بێت به‌رپرسان ژیرانه و به وردی ئاوڕ له پرسه چاندییه‌كان بده‌نه‌وه و په‌ره‌پێدانی ت��وان��ای شاره‌زایانی ب��واره چاندییه‌كان بۆ سبه‌ی گه‌شی كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان تێبكۆشن و به‌رنامه و سیاسه‌تێكی ڕوون��ی فه‌رهه‌نگی و چاندیی دابڕێژن ،پاراستنی دابونه‌ریتی ڕەسه‌ن و ده‌وڵه‌مه‌ندی كوردی و به‌ها كوردییه‌كان تا كاتێك له دژایه‌تی له‌گه‌ڵ به‌ها مرۆییەکاندا نه‌بن ،نه‌ك ته‌نیا پێویسته ،بگره ئێمه‌ی كوردیش ه �ه‌ر ب �ه‌و به‌ها و ب��ای�ه‌خ��ان�ه‌وه له ئاستی جیهاندا ده‌نارسێین .كولتوور و فه‌رهه‌نگی كوردی خاوه‌نی ئه‌وه‌نده تایبه‌مته‌ندی گرنگ و به‌بایه‌خه كه داخ �ه‌ك �ه‌م زۆر ج��ار ه�هن��دێ داب��ی ع�ه‌ش��ی��ره‌ت��ی و خێڵكه‌ییانه‌ی ناو كۆمه‌ڵگه زیانی ئه‌وتۆی پێ ده‌گه‌ێنێت كه له قه‌ره‌بوو نایه‌ت ،هێشتا له زۆر شوێنی كوردستاندا و بگره له‌ناو كوردی دانیشتووی هه‌نده‌رانیش به ناوی پرسی پاراستنی «ش �ه‌ره‌ف»ە‌وه ده‌ی��ان ك��اره‌س��ات ڕوو ده‌دات ،كه دی��اره ه�ه‌ر ئ�ه‌م پرسه سیامی كورد الی جیهان لێڵ ده‌ك��ات ،دابونه‌ریت گه‌ر ڕێگر بێت له‌به‌رده‌م بره‌وپێدانی به‌ها مرۆییه‌كان ،نه‌ك ته‌نیا ده‌بێت ده‌س��ت��ب�ه‌رداری بین ،به‌ڵكو ده‌بێت ه���ه‌وڵ ب��ۆ ب��ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون��ه‌وه و بنبڕكردنی له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌شدا بده‌ین و ئه‌و كۆت و به‌نده ناشارستانییه له ملی خۆمان داكه‌نین.
له په‌راوێزی سه‌ردانەکەی غه‌ززه‌دا شێخ فاتیح داراغایی* ك �ه‌رت��ی غ���ه‌ززه ب � ه ن���اوی ش��اری غه‌ززه‌وه ناونراوه كه گه‌وره‌ترین شارێتی، رووب �ه‌ری كه‌رتی غه‌ززه (360ك��م) 2یه كه رێژەی ()%1.3ی خاكی فه‌له‌ستینه، ژم���اره‌ی دانیشتوانی ك�ه‌رت��ی غ �ه‌ززه نزیكه‌ی ( )1.800.000که‌سه ،ل ه رووی دانیشتوانه‌وه چڕترین شاری سه‌رزه‌وییه، له چوار پارێزگای بچووك پێكهاتووه: ره‌فه‌ح ،خان یونس ،دێربه‌له‌ح ،غه‌ززه. شاری غه‌ززه گه‌وره‌ترینیانه و پایته‌ختی هه‌رێمه‌كه‌یه. ل��ه س��اڵ��ی ()2006ە‌وه دوای س��ه‌رك��ه‌وت��ن��ی ئ��ی��س�لام��ی��ی �ه‌ك��ان له هه‌ڵبژاتردنه‌كاندا ،كه‌رتی غه‌ززه له‌ژێر گه‌مارۆیه‌كی زۆر بێبه‌زه‌ییانه و دڕندانه‌ی ق��ه‌واره‌ی زایۆنیدایه ،دوای شه‌ڕەكه‌ی ساڵی ( )2008ك�ه ق���ه‌واره‌ی زایۆنی تیایدا سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو ،شكستی هێنا، له مانگی راب��ردوودا دیسان هێرشێكی دڕاندنه‌ی كرده‌وه سه‌ر كه‌رتی غه‌زز ه به شێوه‌یه‌ك له زه‌وی و ئاسامن و ده‌ریاوه ب�ه ه�ه‌م��وو ج��ۆر ه ئاگر و ئاسنێك و پێشكه‌وتووترین ئامێری سه‌ربازی ،له‌م هه‌رێمه بچووكه چڕ دانیشتوانه‌ی ده‌دا. ئه‌وه‌بوو جه‌نگه‌كه هه‌شت رۆژی خایاند ،ل ه ئاكامدا قه‌واره‌ی جووله‌ك ه رازی بوو به وه‌ستاندنی جه‌نگ ،ملیشیدا بۆ مه‌رجه‌كانی حه‌ماس ،واته له‌م جه‌نگه‌شدا شكستی هێنا و ئه‌وه‌ی ویستی بیكات ب��ۆی ن�ه‌ك�را .جا ل��ێ��ره‌دا پێمخۆش ه به كورتی و له‌به‌ر رۆشنایی سه‌ردانه‌كه‌م بۆ كه‌رتی غه‌ززه ،له چوارچێوه‌ی شانده‌كه‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،باسی هۆكاره‌كانی سه‌ركه‌وتنی غه‌ززه به‌سه‌ر جوله‌كه‌دا بكه‌م:
1ـ هۆكاری سه‌ره‌كی ئه‌م سه‌ركه‌وتن ه ك��ۆم�ه‌ك و یارمه‌تی و ف�ه‌زڵ��ی خ��وای گه‌وره‌یه به‌سه‌ر موسڵامنانه‌وه ،چونكه ب ه هیچ پێوه‌رێكی ژی��ری و سه‌ربازی و مه‌یدانی ،ئه‌و دوو هێزه ل ه ئاستی یه‌كدا نین ،به تایبه‌ت كه مه‌یدانی ده‌چیته ئه‌و شوێنه ،ده‌بینیت رووبه‌رێكی كه‌م و ته‌خت و به‌رچاو له‌ژێر لوله‌ی سه‌ربازه‌كانی هێزه‌كانی جوله‌كه‌دان، سه‌رت سوڕده‌مێنێ له‌و سه‌ركه‌وتنه. 2ـ خۆڕاگريی خه‌ڵكی ئه‌و ده‌ڤه‌ره به چ�ه‌ك��دار و بێچه‌ك و ژن و پیر و منداڵیه‌وه ،ل ه سنوورێكی جوگرافيی كه‌می ئاوادا ك ه رێك وه‌كو سندوقێكی داخراو وایه ،چونكه سنووری رۆژهه‌اڵت و باكووری سنووری جوله‌كه‌یه ،سنووری رۆژئ���اوای ده‌ری���ای سپيی ناوه‌ڕاسته، سنووری خ��واره‌وه‌ی سنووری ميرس و
رێڕەوی ره‌فه‌حه ،له شه‌ڕی پێشوودا ئه‌و رێڕەوه‌ش داخرابوو .به‌م شێوه‌یه و له‌م رووبه‌ره كه‌م و داخراوه و ئابڵوقه‌دراوه‌دا، مه‌گه‌ر به خۆڕاگری و جوامێری بتوانن پێنجه‌مین هێزی سه‌ربازی و دڕنده‌ترین سوپا تێك بشكێنن. 3ـ پێشكه‌وتنی غ��ه‌ززه له رووی چۆنێتی و جۆری چه‌ك و جبه‌خانه‌وه ،له سه‌ردانه‌كه‌ماندا یه‌كێك له سه‌ركرده‌كان بۆ شانده‌كه‌ی ب��اس ك��رد و وت��ی «له‌م ش���ه‌ڕەی دوای��ی��دا ق����ه‌واره‌ی زای��ۆن��ی به‌جۆرێك خۆی سازدابوو كه له چه‌ند رۆژێكی كه‌مدا غه‌زز ه ده‌گرێت و ته‌واوی ده‌ك���ات ،چونكه چه‌ند رۆژێ��ك پێش هێرشه‌كه رژێمی جوله‌كه شاره‌وانییه‌كانی هه‌موو شارۆچكه‌كانی هاوسنوور و نزیكی كه‌رتی غه‌ززه‌ی كۆكردبووه‌وه و پێیان وتبوون مه‌ترسن و خۆڕاگربن ،ته‌نها
چه‌ند رۆژێك غه‌ززه ده‌گرین و له‌ناویان ده‌به‌ین» ئه‌و سه‌ركرده‌یه وتیشی «كاتێك ش �ه‌ڕ ده‌ستی پێكرد له زه‌مینه‌وه به تۆپ و ده‌بابه ،له ده‌ری��اوه به كه‌شتی جه‌نگی ،له ئاسامنه‌وه به فڕۆكه لێامن ده‌درا ،ئێمه‌ش به‌رپه‌رچی هه‌موو ئه‌و هێزانه‌مان دای �ه‌وه ،به‌شێوه‌یه‌ك كه به دژە ئاسامنییه‌كامنان فڕۆكه‌مان ده‌خست و كه‌شتییه‌كامنان ل �ه ك �هن��اره‌وه‌ك��ان دوورده‌خسته‌وه ،به موشه‌كه‌كامنان شار و شارۆچكه‌كامنان ده‌كوتا» .كه ئه‌مه به وته‌ی ئه‌و سه‌ركرده‌یه پێشكه‌وتنێك و گۆڕانكارییه‌كی گه‌وره بوو له به‌رگری خه‌ڵكی فه‌له‌ستین. 4ـ موشه‌كبارانی ته‌لئه‌بیب ،به بۆچوونی به‌نده پاش كۆمه‌ك و فه‌زڵی خ��وای گ���ه‌وره ،سه‌ره‌كیرتین هۆكاری شكستی جوله‌كه ،لێدانی ته‌لئه‌بیب و
موشه‌كبارانكردنی بوو، جوله‌كه شار و شارۆچكه نزیك و سنووره‌كانی قایم كردبوو ،به‌اڵم بیری بۆ ئه‌وه نه‌ده‌چوو موشه‌كی فه‌له‌ستین ده‌گاته ته‌لئه‌بیب و شاره دووره‌كانی تر، بۆیه هه‌ر به لێدانی ئه‌و شارانه تووشی شۆك بوون و شڵه‌ژان رووی تێكردن و چۆكیان دادا. 5ـ شۆڕشه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی، هۆكارێكی تری ئه‌م سه‌ركه‌وتنه بوو، شۆڕشه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی و گۆڕانی نه‌خشه‌ی سیاسی ناوچه‌كه و راماڵینی ده‌سه‌اڵتدارانی دیكتاتۆری واڵتانی میرس و لیبیا و توونس بوو ،هه‌روه‌كو له وتاری به‌خێرهاتنی شانده‌كه‌دا ئیسامعیل هه‌نیه باسی لێوه‌كرد و چه‌ند جار دووب��اره‌ی كرده‌وه و سوپاس و پێزانینی ده‌ربڕی بۆ حكومه‌ت و جه‌ماوه‌ری ئه‌و واڵتانه.
6ـ هۆكارێكی تری سه‌ركه‌وتنه‌ك ه ته‌كنیكی ته‌قاندنی موشه‌كه‌كان بوو، یه‌كێك له سه‌ركرده‌كان بۆی باس كردین وت��ی «ق���ه‌واره‌ی جوله‌كه زۆر دڵ��ی به دژەموشه‌كه‌كانی (كاڵوی ئاسنین) خۆش بوو ،به‌اڵم ئه‌و پیالنه‌شیان سه‌ری نه‌گرت و پوچه‌ڵامن كرده‌وه ،ئه‌ویش به‌وه‌ی بۆمان روون بووه‌وه ئه‌گه‌ر موشه‌كه‌كامنان یه‌ك یه‌ك بهاویشتایه لێیان ده‌دا و ده‌یانخست، بۆیه ئێمه‌ش سرتاتیجامن گۆڕى و به ڕەتڵ 20 – 15موشه‌كامن پێكه‌وه هه‌ڵ ده‌دا، ئه‌وان شپرزه ده‌بوون و فریا نه‌ده‌كه‌وتن، یه‌كێك یان دوان یان سێ موشه‌كیان بۆ په‌كده‌خراو ده‌یان ته‌قانده‌وه. 7ـ جه‌نگی ده‌روون��ی ئه‌لیكرتۆنی، هۆكارێكی ت��ری سه‌ركه‌وتنه‌كه وه‌ك س���ه‌رك���رده‌ی���ه‌ك ب���ۆی ب���اس ك��ردی��ن، پێشكه‌وتنی ح �ه‌م��اس �ه ل �ه جه‌نگی ده‌روونیدا ،ئه‌و سه‌ركرده‌یه وتی «جوله‌كه له جه‌نگدا به تایبه‌ت له پروپاگه‌نده و تۆقاندندا ده‌ستی بااڵیان هه‌یه ،به‌اڵم ئێمه‌ش له‌م جه‌نگه‌دا رۆڵێكی باشامن بینی ،به تایبه‌ت له بواری راگه‌یاندندا، ل �ه‌الی �ه‌ك مه‌عنه‌ویاتی چ��ه‌ك��داران و ج��ه‌م��اوره‌ی خ��ۆم��ان ب���ه‌رزده‌ك���رده‌وه، له‌الیه‌كی تریشه‌وه ترساندن و تۆقاندنی ئ �ه‌وان ،به‌مشێوه‌ی ه له كه‌ناڵًی فه‌رمی جوله‌كه‌دا سه‌ركرده‌ی موقاوه‌مه به‌یانی ده‌خوێنده‌وه ،ئه‌مه كاریگه‌رییه‌كی زۆری ده‌روونی هه‌بوو له‌سه‌ر جوله‌كه». 8ـ كرانه‌وه و وااڵكردنی رێ��ڕەوی ره‌فه‌ح ،له جه‌نگی پێشوودا ئه‌م رێره‌وه داخرابوو ،به‌اڵم دوای رووخانی رژێمی پێشووی میرس ئه‌م ده‌وروازه‌یه كرایه‌وه به‌رووی كه‌رتی غه‌ززه و دانیشتوانه‌كه‌یدا. * ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
سوپای عێراق له 6ى كانوون دانه‌مه‌زراوه
كورد له جه‌نگی جیهانیی سێیه‌مدا
مه‌سعود عه‌بدولخالق له‌گه‌ڵ دابه‌شكردن و لكاندنی به‌شێكی كوردستان ب ه عێراقی تازه دروستكراوەوە، ده‌وترێت گوای ه ئه‌و عێراق ه ب ه نیشتامن و ده‌وڵه‌ته‌و ه ل ه الیه‌ن عێراقییه‌كانەوە دروست كراوه ،بۆنه‌شیان بۆ داناوه و كوردی هه‌ژاریش ناچار ئه‌و یادانه ده‌كاته‌وه! كه‌چی ل ه راستیدا ئه‌و یادانه هه‌ر هه‌مووی ل ه الیه‌ن به‌ریتانیاوە دروستكراوه. چه‌ند رۆژێكی تر به‌ره‌و یادی سوپای عێراق ده‌چین ،گوای ه دامه‌زراندنی ئه‌و سوپای ه ل ه 6كانوونی دووه‌می 1921دا بووە ،به‌اڵم ڕاستیه‌كه‌ی وانییه ،هه‌ر له‌گه‌ڵ داگیركردنی ئه‌و ناوچه‌ی ه ل ه ( 1914ـ ،)1918به‌ریتانیا میلیشیای جاشی ب ه ناوی (شه‌بانه) و (لیڤی) ل ه عه‌ره‌ب دروستكرد، ل ه ()1919دا ( )900كه‌س له‌و شه‌بانه‌یه ب ه فه‌رمی تۆماركران و چوون ه ناو لیڤی، بڕیاری دروستكردنی ل ه په‌ره‌گرافی ()30 ى كۆنگره‌ی قاهیره‌شدا هاتووه ،به‌اڵم به‌شێوه‌ی ڕەسمی یه‌كه‌م نوورساو ب ه ژماره ( 9314ل ه )1921/5/26ل ه الیه‌ن مه‌ندوبی سامی به‌ریتانی بۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران هاتووه ،فه‌رمان ده‌دات ب ه چه‌ك و تفاقی به‌ریتانی سوپا دروست بكه‌ن بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوخۆ .ل ه 1921یه‌كه‌م فه‌وج به‌ناوی ئیامم كازم دروستكرا ،دووه‌میش ب ه ناوی كه‌تیبه‌ی خاتوون (وات ه مس بیل)، دووبار‌ه ل ه ماده‌ی 7ی ڕێكه‌وتننامه‌ی به‌ریتانی ـ عێراقی 1922بڕیاردرا به‌ریتانیا ئه‌و سوپای ه پڕچه‌ك بكات و به‌كاریشی بهێن ێ بۆ لێدانی هه‌ر سه‌رهه‌ڵدانێك ،ئه‌و سوپایه‌ش ب ه سه‌رۆكایه‌تی (ئه‌ی ،سی، دیلی) به‌ریتانی بوو ،پله‌به‌رزكردنه‌وه‌ش ل ه ژێر ده‌ستی (ئه‌رشیبۆلدكالرك) بوو ،ئه‌و ڕۆژە وات ه 6ی كانوون ،ته‌نها كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ده‌سته‌ی ئه‌ركان كرا ك ه پیكهاتبوو ل ه چوارد ه ئه‌فسه‌ر به سه‌ركردایه‌تی جه‌عفه‌ر عه‌سكەری به ره‌گه‌ز كورد ،زۆربه‌ی ئه‌فس هرانیش كورد و توركامن بوون ،دوای ڕۆیشتنی به‌ریتانیا ئه‌و بیرۆكه‌ی یادی دامه‌زراندنی سوپای عێراق بۆ ئه‌و رۆژ‌ە گێڕدراوه‌تەوە تا مۆركێكی نیشتامنی پێ بده‌ن. ئه‌وكات زانایانی ئایینی ناڕەزاییان ده‌ربڕی ل ه دروستكردنی سوپا و وتیان ئه‌و ه ده‌بێت ه هۆی براكوژی ،ڕاستیش ده‌رچوو ،هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاو ه هێزه‌كانی سوپا و لیڤی له‌گه‌ڵ سوپای به‌ریتانی په‌الماری میلله‌تیان دا ل ه دژی هه‌ردوو شۆڕشی كورد لە ساڵى 1919و شۆڕشی ،1920یه‌كه‌م به‌كارهێنانی ره‌سمی ئه‌و سوپایه‌ش ل ه دژی عێراق ،ل ه ()1921/8/31 بوو ب ه فه‌رمانی برسی كۆكس ،له‌وكاته‌وه تا ساڵی 2003ئه‌و سوپای ه بۆ پاراستنی دیكتاتۆریه‌ت‌و بهرژەوهندی تایفی و ره‌گه‌زی خه‌ریكی كوشتاری گه‌النی عێراق بووه ،هه‌روه‌ك (حه‌نا په‌تاتۆ) له كتێبی (العراق)دا ده‌ڵێت «كورد و شیعه هه‌ستیان كرد ئه‌و سوپای ه ده‌بێت ه به‌اڵ بۆیان» .كورد ته‌قه‌الی دا به‌اڵم سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو ،دوای ڕاپه‌ڕینه‌كه‌ی به‌كر سدقی ل ه 1936و تیرۆركردنی ،ب ه یه‌كجاری رۆڵی كورد ل ه ناو سوپا الواز بوو ،ڕەوتی عروبیه‌ك ه ب ه ت هواوی زاڵ بوو ،سوپا بووه ده‌رده‌سه‌ری ،تا ئه‌و ساته‌ش گه‌وره‌ترین هه‌ڕەشه‌ی سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی كوردستانه ،دڕنده‌ترین سوپا و ترسنۆكرتینه ل ه جیهان ،هه‌رگیز نه‌یتوانیو ه به‌رگری له سنووری واڵت بكات ،به‌اڵم دڕند ه بوو ه بۆ ژن و منداڵ و ژینگ ه و رسوشت.
مه‌جید ساڵح «ده‌هۆڵی جه‌نگی جیهانی سێیه‌م لێده‌دا ،ئه‌وه‌ی نایبیستێ كه‌ڕە» ئه‌وه قسه‌ی هیرنی كیسنجه‌ری وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی پێشوتری ئه‌مریكایه كه له دیدارێكدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی «ده‌یلی سكیب»ی ئه‌مریكیدا س��ازی داب��وو، كیسنجه‌ر ل��ه‌و دی����داره‌دا وت��ب��ووی «یه‌كه‌م ته‌قه‌ی شه‌ڕی جیهانی سێیه‌م له ئێرانه‌وه ده‌ستپێده‌كات» .
ئیدریس سیوه‌یلی رۆژ ل��ه‌دوای رۆژ دۆخ��ی عێراق ئاڵۆزتر ده‌بێت ،هێشتا ملمالنێكانی ناوه‌ند له‌گه‌ڵ هه‌ولێر كۆتا نه‌هاتبوو، مالیكی ژم��اره‌ی �ه‌ك پاسه‌وانی رافیع عیساوی ده‌ستگیر كرد ،به‌مه‌ش جارێكی تر ناكۆكییه‌كانی خۆی له‌گه‌ڵ سوننه نوێكرده‌وه ،هه‌رچه‌ند ه پێشرتیش به
ئاماژەكان ئه‌وه ده‌رده‌خه‌ن ئێران گ��وێ ب�ه گ �ه‌م��ارۆی ئ��اب��وری ن��ادات، سه‌رێكه و هاوردویه‌تی و تا چه‌كی ئه‌تۆمی به‌رهه‌م نه‌هێنێ كۆڵ نادات، ئه‌مریكا و ئیرسائیلیش ده‌یانه‌وێت به هه‌ر شێوه‌یه‌ك بێت ئه‌و ئاواته‌ی ئێران له گۆڕ بنێن ،به‌اڵم ده‌یانه‌وێت پێش هه‌ڵگیرسانی جه‌نگه‌كه ،واڵتان و گه‌النی ناوچه‌كه له دژی ئێران بوروژێنن. ئاشكرایه ئێرانییه‌كان تا ئێستاش ه�ه‌م��وو شه‌ڕەكانیان ل�ه ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌كانی واڵته‌كه‌یاندا به‌ڕێوه‌بردووه، پێده‌چێت له چه‌ند مانگی ئاینده‌دا ب��ه‌ره‌ی جه‌نگ له س��ووری��ا ه �ه‌ره‌س بهێنێت و ع��ێ�راق ببێته نزیكرتین گۆڕەپانی ئه‌ودیو سنوره‌كانی ئێران، بۆیه ه �ه‌ر ل�ه ئێستاوه ل�ه هه‌وڵی ئ��ه‌وه‌دان هێزه سیاسییه‌كانی عێراق بۆ الی خۆیان په‌لكێش بكه‌ن و شوێن
پێی خۆیان به شێوه‌یه‌ك قایم بكه‌ن، به‌الی كه‌مه‌وه تا ده‌گه‌نه مه‌رامه‌كانیان شه‌ڕەكه نه‌چێته خاكه‌كه‌یانه‌وه. عه‌ره‌بی شیعه و سوننه‌ی عێراق ده‌مێكه ب���ه‌ره‌ی خۆیانیان دی��اری ك���ردووه ،به واتایه‌كی دیكه ئه‌وه ته‌نها ئێمه‌ی كوردین كه یه‌ك ده‌نگ نین و ب��ه‌ره و به‌رژەوه‌ندییه‌كانی خ��ۆم��امن��ان ل��ێ ت��ێ��ك��چ��ووه ،ب��ه‌الی ئێرانییه‌كانیشه‌وه كێشه‌كه ته‌نها له هێزه سیاسییه‌كانی ك��ورددای��ه كه نه‌یانتوانیوه خۆیان ساغكه‌نه‌وه ،بۆ ئه‌وان ئه‌وه مه‌سه‌له‌یه‌كی حه‌یاتییه، چونكه سنورێكی دوور و درێژیان له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستان هه‌یه ،بۆیه نه‌ك كار بۆ بێالیه‌نكردنیان ده‌كه‌ن، به‌ڵكو ئه‌وپه‌ڕی توانایان ده‌خه‌نه گه‌ڕ تا كورد بهێننه به‌ره‌كه‌ی خۆیانه‌وه، ئه‌و گوشارانه‌ی مالكی به‌شێكن له‌و هه‌واڵنه‌ی ئێران بۆ ناچاركردنی كورد بۆ
هاتنه ژێربار. له ناو هێزه سیاسییه‌كانی كورددا ئه‌وه ته‌نها پارتی دیموكراتی كوردستانه ك�ه ب�ه چ��اوی داخ����راوه‌وه و له‌به‌ر بهرژەوهندی خۆیان ده‌چنه به‌ره‌یه‌كه‌وه كه (توركه‌كان (دوژمنه دێرینه‌كه‌ی ك��وردان و ئیخوان موسلمین سه‌ری رمه‌كه‌یین ،پاساوی پارتی ئه‌وه‌یه «چار ناچاره و هه‌ر ده‌بێت له‌و به‌ره‌یه‌دا بین» ،گوشاریش ده‌خه‌نه سه‌ر هێزه سیاسییه‌كانی دیكه‌ی كوردستان بۆ ئه‌وه‌ی نه‌ك هه‌ر ته‌سلیمی ئه‌و به‌ره‌یه بنب ،به‌ڵكو واز له خه‌باتی چه‌كداریش بهێنن. غیابی مام جه‌الل له‌م كاته‌دا به زیان بۆ ئێرانییه‌كان ته‌واو بوو ،چونكه له چه‌ند ساڵی راب���ردودا تاڵه‌بانی توانیبووی هاوسه‌نگییه‌كان بپارێزێت و خ��ۆی و حزبه‌كه‌ی ب�ه‌س�ه‌ر هیچ به‌ره‌یه‌كدا ساغنه‌كاته‌وه ،بۆیه ئێران
له‌وه ده‌ترسێت پارتی الوازیی یه‌كێتی بقۆزیته‌وه و په‌لكێشی به‌ره‌كه‌ی خۆی بكات ،له‌و كاته‌دا ئێرانییه‌كان ناچار ده‌ب��ن به‌و چ��اوه ته‌ماشای هه‌رێمی كوردستان بكه‌ن كه ته‌ماشای ئه‌نبار و تكریت و نه‌ینه‌وای پێده‌كه‌ن. به كورتی و به كوردی ،ده‌مه‌وێ بڵێم ل �ه‌و جه‌نگه چ��اوه‌ڕان��ك �راوه‌دا كورد هیچ به‌رژەوه‌ندییه‌كی له‌وه‌دا نییه خ��ۆی به‌سه‌ر هیچ به‌ره‌یه‌كدا ساغبكاته‌وه ،به تایبه‌تی گه‌ر بیانوی جه‌نگه‌كه‌ش ملمالنێی نیوان شیعه و سوننه بێت ،چونكه ده‌بێته هۆی به‌تاڵكردنه‌وه و له‌ده‌ستدانی ره‌وایه‌تی كێشه نه‌ته‌وه‌ییه‌كه‌مان و داپۆشینی به به‌رگی مه‌زهه‌ب ،له راستیدا یه‌كێك له‌و مه‌ترسییه گه‌ورانه‌ی چ��اوه‌ڕوان ده‌ك��رێ��ت ل �ه‌و جه‌نگه بكه‌وێته‌وه ئه‌وه‌یه داگیر و دابه‌شكردنی كوردستان بۆ هه‌تا هه‌تایه بكاته ئه‌مری واقیع.
ده‌ستگیركردنی پاسه‌وانه‌كانی تاریق هاشمی و دادگاییكردنی غیابی ناوبراو و ده‌ركردنی سزای له‌سێداره‌دان بۆی، سوننه‌ی ت��وڕە ك��رد ،ب �ه‌اڵم ئه‌مجاره‌یان سونن ه وه‌ك��و ج��اری پێشوو بێده‌نگ نه‌بوون ،هه‌ر زوو هاتن ه ده‌نگ‌و ل ه ئه‌نبار ب ه خۆپیشاندان وه‌اڵمی مالیكییان دایه‌وه، خۆپیشاندان و ناڕەزایی زۆرێك ل ه پارێزگا سوننه‌نشینه‌كانی گرته‌و ه و به‌رده‌وامیشی هه‌یه. ئه‌و بارودۆخ ه ئاڵۆزه‌ی عێراق پێیدا تێدەپه‌ڕێت ،خوێندنه‌وه‌ی زۆری بۆ ده‌كرێت‌و زۆرینه‌ش له‌سه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌ن ئاسۆی خاوبوونه‌وه‌ی ئاڵۆزییه‌كان لێڵه و پێشبینی توندتربوونی ملمالنێكان ده‌كرێت ،ب ه تایبه‌ت ك ه رژێمه‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د ل ه كه‌ناری مه‌رگدایه ،ئه‌مه‌ش به ئاماژە‌یه‌ك بۆ گواستنه‌وه‌ی ملمالنێی سوننه و شیع ه بۆ گۆڕەپانی عێراق ناوده‌برێت،
ده‌نگۆی دروستكردنی سوپای ئ��ازاد ل ه الیه‌ن هه‌ندێك كۆنه به‌عسی ل ه ناوچه سوننه‌نشینه‌كان ،هێنده‌ی تر ئه‌و بۆچوونه پشتڕاست ده‌ك��ات �ه‌وه ،ئه‌م ه سه‌رباری ئه‌وه‌ی هه‌ندێك ل ه واڵتانی هه‌رێمی خه‌ون ب ه رۆژێكی وه‌ك ئه‌مڕۆو ه ده‌بینن تا تۆڵه‌ی خۆیان ل ه ئێران و ده‌ستوپێوه‌نده‌كانی بكه‌نه‌وه. له‌م نێوه‌نده‌دا شیعه‌كانی عێراق هه‌ستیان ب ه مه‌ترسی دۆخه‌ك ه كردووه، د هزان����ن ب��ا پ��ێ��چ �ه‌وان �هی ئ��اراس��ت �هی كه‌شتییه‌كه‌ی ئه‌وانه ،بۆی ه ل ه هه‌وڵدان گ�ه‌م�هی�ه‌ك ب��ك �هن ،ت��ا ب��ه‌الی كه‌مه‌وه ئه‌گه‌ر سوودمه‌ندی بارودۆخه‌ك ه نه‌بن، ئه‌وه‌ش له‌ده‌ست نه‌ده‌ك ك ه به‌ده‌ستیان هێناوه ،له‌سه‌ر زیاتر ل ه په‌تێك یاری ده‌ك �هن ،ل ه كاتێكدا مالیكی ته‌نگی به وه‌زی��ره سوننه‌كان هه‌ڵچنیوه ،موقته‌دا و ره‌وت �ه‌ك �هی راسته‌وخۆ ب �ه‌ش��داری و
پشتیوانی خۆپیشاندانی سونن ه ده‌كه‌ن، سه‌در‌و ئه‌نجومه‌نی بااڵ‌و چه‌ند گروپێكی تری شیع ه ب ه راشكاوی نیگ هرانی خۆیان ل ه سیاسه‌ته‌كانی مالیكی ده‌رده‌ب��ڕن و هاوپه‌یامنی خۆیان له‌گه‌ڵ كورد دووپات ده‌كه‌نه‌وه ،له‌سه‌ر ئاستی بااڵتریش ئێران ل ه هه‌مووان زیاتر ب ه خه‌م ئاینده‌ی خۆی و دۆسته‌كانیه‌وه‌یه‌تی ،بۆی ه ل ه دیداری به‌رپرسانی ئێران له‌گه‌ڵ كورد ب ه ئاشكرا وتوویان ه «ئه‌گه‌ر سه‌رپشك بكرێن له نێوان دۆستایه‌تی كورد و مالیكی ،ئه‌وا دۆستایه‌تییه‌ك ه هه‌ڵده‌بژێرین و مالیكی ده‌كه‌ین ه قوربانی» ،ئه‌مه‌ش په‌یامێكی ئاشكرای ئێران ه ك ه ل ه الیه‌كه‌و ه ل ه مه‌ترسی دۆخه‌ك ه تێگه‌یشتووه ،ب ه دیوێكی تریشدا نایهه‌وێت ئ �ه‌وه‌ی ل ه عێراق به‌ده‌ستی هێناو ه له‌ده‌ستی بدات. له‌م یارییە‌دا ك ه شیع ه ده‌یكات ،له الیه‌ك پشتیوانی كورد و سونن ه ده‌كه‌ن،
ل ه الیه‌كیشه‌و ه ب ه سیاسه‌ته‌كانی مالیكی ته‌نگه‌تاویان ده‌ك �هن ،كورد نازانێت چی ده‌وێت و چ هه‌نگاوێك بنێت ،ئه‌وه‌ی به‌سه‌ر كۆی په‌یوه‌ندییه سیاسییه‌كانی به‌رپرسانی ك��ورددا زاڵ��ه ،ب �هرژەوهن��دی تایبه‌تیی ه نه‌ك نه‌ته‌وه‌یی ،هاوپه‌یامنێتییه‌كانی له‌سه‌ر بنه‌مای بهرژەوهندی به‌رته‌سكن ،تا ئێستا سرتاتیژیه‌تێكی روونی نیی ه بۆ شێوازی مامه‌ڵ ه و په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ دۆخ��ی عێراق ،بۆی ه هێشتا نازانن له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌ی مالیكین یان البردنی ،روون نیی ه ئاینده‌ی هه‌رێمی كوردستان ل ه كوێی ئه‌و گۆڕانكارییه ئ��اڵ��ۆزه‌دای� ه ك ه پێشبینی ده‌كرێت ل ه ناوچه‌كه‌دا رووب��دات ،بۆی ه ئه‌م جاره‌ش وه‌كو جارەکانی تر دۆزی كورد ل ه پ هراوێزی گۆڕانكاری و یارییه‌كانی شیعه‌دایه.
یارییه‌كه‌ی شیعه!
سەندیکاى تەندروستکاران؛ گرووپی فشار یان ده‌سته‌مۆ؟!
جه‌عفه‌ر سه‌روكانی ئه‌گه‌ر گرووپه‌كانی فشار پردی نێوان ده‌سه‌اڵت و شه‌قام بن ،ئه‌گه‌ر گرووپه‌كانی فشار پردی گه‌یاندنی داواكاری توێژەكانی جه‌ماوه‌ره‌كه‌یان بن به رووی ده‌سه‌اڵتدا، ئه‌گه‌ر گرووپه‌كانی فشار سه‌دای مافی م��اف��داران ب��ن ،ئ��ه‌وه بێده‌سه‌اڵترین گرووپ و رێكخراو لێره رێكخراوه‌كانی ته‌ندروستكارانن له هه‌رێمی كوردستان، له سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنی سه‌ندیكای كارمه‌ندانی ته‌ندروستی ،چه‌ندین لیست كه‌وتنه رك��اب�ه‌ری یه‌كرتی كه س�ه‌ر به ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن بوون ،ئه‌و لیستانه مه‌به‌ستیان بوو سه‌ندیكا و لیسته‌كه‌ی خۆیان بكه‌نه سایه و چه‌تر بۆ كارمه‌ندی ته‌ندروستی ،چه‌ندین خه‌ونی ئه‌رخه‌وانی
و ره‌نگاوڕەنگیان كرده گێزله‌م ه و ئامانج بۆ كارمه‌ندان و ده‌یانكرده مه‌دالیای شانازی و ئه‌گه‌ر ده‌ربچن ،له‌سه‌ر سینه‌ی كارمه‌ندی بده‌ن ،به‌اڵم هه‌ر له‌ناو كۆنگره زیكه‌ی لێوه‌هات و كارمه‌ندان بوونه دووب �ه‌ره‌ی بێ به‌رهه‌م ،دوو به‌ره‌كه‌ش هاوشێوه‌ی گۆڕەپانی سیاسی هه‌رێم بووه ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن ،لیستی هاوبه‌ش كه خۆی بینیه‌وه له به‌ره‌ی ئۆپۆزسیۆن و كۆپی ئه‌وان ده‌رچوو ،سه‌ندیكاش كۆپی ده‌س��ه‌اڵت ،ده‌بێت سه‌ندیكا و لیستی هاوبه‌شی ته‌ندروستكاران كام رووه و كام هه‌ڵوێستانه‌یان پیشه‌یی و مه‌ده‌نی بووبێت وه‌كو ریكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی ،مه‌خابن ئامانجه‌كان بوونه په‌یژە بۆ مه‌رامی سیاسی هه‌ردووالیه‌نی ده‌س��ه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن ،كارمه‌ندیش وه‌كو ده‌نكه ترێی مانگی خه‌رمانان و ره‌زبه‌ر فلیقێرنانه‌وه. هه‌ر له سه‌ره‌تا و رۆژی یه‌كه‌م، لیستی هاوبه‌ش بایكۆتی كۆنگره‌یان كرد ،ئه‌مه‌ش به بیانووی ئه‌وه‌ی لیستی ده‌سه‌اڵت سی كه‌سی كردووه‌ته ئه‌ندام كۆنگره الب�ه‌ال هێناونی و پێچه‌وانه‌ی كارنامه بووه ،سه‌ندیكا بێ لیسته‌كانی
ئۆپۆزسیۆن گوزه‌ری كرد ،پاكساز كرا ب ه زمانی سیاسی نه‌وه‌ك مه‌ده‌نی ،هه‌ردووال ئه‌م كارەیان به‌دڵ بوو ،چونكه مه‌به‌ستیان رێكخراوی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی نه‌بوو، نواندنی نفوز بوو له به‌رامبه‌ر یه‌كرتی بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر الیه‌نه بڵێت من هێنده‌م هێناوه و ئه‌وانی تر هێنده به ناكامی له‌باریان ب��رد ،بۆیه لیستی هاوبه‌ش داوای��ه‌ك��ی یاسایی ل�ه دادگ���ا له‌سه‌ر لیستی ده‌سه‌اڵت و سه‌ندیكا تۆمار كرد، كۆنگره‌ی به ناشه‌رعی دانا ،داواكه‌یان به پشتی كیسه‌ڵدا نارد بۆ دادگا ،پێده‌چێت له كۆنگره‌ی بیست و یه‌كه‌م بگاته دادگا، ئه‌مه‌ش ئه‌گه‌ر كیسه‌ڵه‌كه تیانه‌چێت، ئ�ه‌رێ خه‌ڵكینه م��رۆڤ ئه‌گه‌ر وه‌اڵمی نه‌درایه‌وه ئه‌وا دادگا دادپه‌روه‌ر نییه یا داوه‌كه ناڕەوایه یا لیستی هاوبه‌ش كارا نییه؟ به‌اڵم لیستی هاوبه‌ش له چه‌ند به‌یاننامه‌ی شه‌رمنانه زیاتر هیچی تری نه‌كردووه ،وه‌ك بڵێی ئه‌وان نه‌بوون له‌م پرۆسه‌یه ئه‌وەیان كرد. مخابن س�هن��دی��ك��اش ئ��ام��ان��ج و به‌ڵێنه‌كانی كارمه‌ندانی ته‌ندروستی په‌راوێز خستووه ،ئه‌وه ساڵێك زیاتره به‌ڵێن درا كه ده‌رماڵه‌ی ترسناكی وه‌كو پزیشكانی
لێبكرێت و به‌رێوه‌به‌رایه‌تییه‌كی گشتی كارمه‌ندان هه‌بێت ل ه وه‌زاره‌ت ،دوور له مه‌حسوبیه‌ت و مه‌نسوبیه‌ت ،وه‌سفی وه‌زیفی ته‌ندروستی به سیسته‌م بكرێت، كه‌رتی ته‌ندروستی به سیسته‌می نوێ بكرێت ،ب��ه‌اڵم هیچ نه‌بیرنا و هیچ نه‌كرا كه دڵ��ی كارمه‌ند خ��ۆش بكات، ده‌پرسین له ج�ه‌م��اوه‌ر و سه‌ندیكای كارمه‌ندان و لیستی هاوبه‌شی هه‌ژار. ئه‌گه‌ر به‌كرتیا و ڤایرۆسه‌كان دكتۆره‌كان له س��ه‌دا س �ه‌د نه‌خۆش بخەن ،ئه‌وه به‌كرتیا و ڤایرۆسه‌كان ب ه زمانی حال به‌ڵێنیان به لیسته‌كان داوه كارمه‌ندانی ته‌ندروستی ن�ه‌خ��ۆش ن �ه‌خ �هن ،بۆیه ه �ه‌ردوو لیست پاشه‌كشه‌یان كرد له‌م داواكارییه كه ده‌رماڵه‌ی مه‌ترسی بوو، ده‌بێت كتێبی گینس ئه‌م به‌ڵێنه‌ی به‌كرتیا زیانبه‌خشه‌كانی كوردستان تۆمار بكات كه ئیرت كارمه‌ند نه‌خۆش ناخه‌ن ،بۆیه ئێستا سه‌ندیكای كارمه‌ندانی ته‌ندروستی و لیستی ه��اوب �ه‌ش لێی نووستوون، هه‌ڵوێستێكی تری جوامێرانه‌ی لیستی ه��اوب��ه‌ش ك �ه سه‌ندیكا ب �ه شه‌رعی ن��ازان��ن ،ب �ه‌اڵم خ��اوه‌ن به‌رژەوه‌ندییه تایبه‌تییه‌كان مۆڵه‌تی رێگاپێدانی
كاركردنیان له سه‌ندیكا وه‌رگ��رت��ووه، سه‌ندیكایه‌ك تا دوێنێ شه‌رعی نه‌بوو، داواكاریت له‌سه‌ری له دادگا تۆمار كرد، ئه‌رێ چۆن به‌م زووییه شه‌رعی بووه‌وه و داوای مۆڵه‌تی لێده‌كه‌ن؟ ئ�ه‌رێ له كاندیده‌كان و ده‌نگده‌ری ئه‌م لیستانه ده‌پرسم :بۆ به‌رژەندی تایبه‌تی به‌رێزتان و سوودی تایبه‌تی ،سه‌ندیكا شه‌رعییه، به‌اڵم بۆ داواكاریتان نووسی له دادگا و هاتنه‌ده‌ره‌وه‌تان له كۆنگره ته‌رشیفتان چ ده‌ڵێن و پاساو و پۆزشتان چییه؟ ئه‌رێ ده‌پرسین بانێكه و دوو هه‌وا بۆ خزمه‌تكردنی گیرفان شه‌رعین ،به‌اڵم بۆ پۆست و كورسی كه نه‌درا ناشه‌رعین ،كام هه‌ڵوێستتان ،كام فشاری مه‌ده‌نیتان دڵی كارمه‌ندی خۆش كرد؟ بوونه كام پرد بۆ كارمه‌ندان؟ ده‌بێت دان به‌و راستییه‌دا بنێین زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌كه‌م له‌و كایه‌دا لیستی هاوبه‌ش بوو كه كه‌وته هه‌ڵه‌وه ،ئێستا كارمه‌ندان به چاوی گومان ته‌ماشای ئه‌م لیسته‌ش ده‌كه‌ن ،ده‌نگده‌ر كه كارمه‌ندی ته‌ندروستییه ،متامنه‌ی الواز بوو به‌م لیسته ،ه�ه‌ر بۆیه له پاشه‌كشەیه‌كی خێرادایه.
15 ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
هه‌رێم كه‌ریم ،مامۆستای زانكۆی ساوسامنت بۆ به‌یان:
میدیا ل ه كوردستان بۆ مه‌رامی تایبه‌تی به‌كارهاتووه گفتوگۆ :فازیڵ ئه‌حمه‌د به‌یان :له‌و پڕۆژە میدیاییه‌وه ده‌ست پێده‌كه‌م (كوردستان تریبیۆن) كه به زمانی ئینگلیزی كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ن. جیاوازیی ئه‌م كاره‌ی ئێوه له‌گه‌ڵ پڕۆژە میدیاییه‌كانی تردا چییه؟ هه‌رێم كه‌ریم :ئێمه له كوردستان تریبیون (ك �هی ت��ی) ،كه پێگه‌یه‌كی ڕامیاری و ڕۆشنبیریی مۆڵه‌تپێدراوه له به‌ریتانیا و به زمانی ئینگلیزی ده‌رده‌چ���ێ���ت ،ن��زی��ك�هی دوو ساڵه كارده‌كه‌ین به مه‌به‌ستی دروستكردنی پردێك له نێوان كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردستان و كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی. وێ��ڕای ئ��ه‌وه‌ی كاریگه‌ریی باشامن له‌سه‌ر دید و تێڕوانینی بێگانه‌كان دان��اوه ،سه‌باره‌ت به شوناسی كورد و ڕووداوه‌ك���ان .كۆششی زۆرم��ان له پێناوی گه‌یاندنی خواستی خه‌ڵكی كوردساندا كردووه ،تاكو له ڕێگایه‌وه له‌گه‌ڵ بێگانه‌كاندا ،لێكتێگه‌یشنت بێنینه به‌رهه‌م و وێڕای تێفكرینه جیاوازه‌كان، وێنه‌یه‌كی ڕوون و ج��وان��ی گه‌لی كوردستامنان بۆ كێشاون. ك���هی ت���ی ،ڕاس��ت��گ��ۆی��ان �ه ئ �ه‌و هه‌لومه‌رجانه‌ی ك�ه ب��ۆ كوردستان ه��ات��وون �ه‌ت �ه پ��ێ��ش ،وه‌ك���و خ��ۆی��ان ده‌یانگه‌یه‌نێته به‌رچاوی ئه‌وانه‌ی كه خواستی چاودێریی ب��اری سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و فه‌رهه‌نگیی كوردستان ده‌ك��هن .وێ��ڕای ئه‌مه‌ش ،خۆمان له ناو ده‌ی��ان ڕێكخراوی ڕۆژنامه‌وانی و كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیدا له به‌ریتانیا ئه‌ندامین و كوردستانییانه ،به‌رده‌وام هه‌وڵ بۆ چاالكرتكردنی بواری نه‌ته‌وه‌یی خۆمان ده‌ده‌ین. به‌یان :به‌ڕێزتان له كاره‌كانتاندا گرنگی ب �ه فه‌یله‌سوفی ئه‌ڵامنی هابرماس ده‌ده‌ن .ده‌ك��رێ��ت پێامن بڵێن گرنگیی ئه‌م فه‌یله‌سوفه له بواری میدیادا له كوێدایه؟ هه‌رێم كه‌ریم :هه‌ڵبه‌ت یه‌كێك له هه‌ره كاره گرنگه‌كانی هابرماس میدیا و دیموكراسییه .به‌وپێیه‌ی توێژینه‌وه‌ی دكتۆراكه‌م له‌دیموكراسیدایه و هاوكات وانه‌بێژی كۆلێژی ڕاگه‌یاندنم ،دووجار سوود له كاره‌كانی هابرماس وه‌رده‌گرم. هابرماس مێژووی میدیای به گشتی هه‌اڵوێر ك��ردووه ،هاوكات له ڕێگای خوێندنه‌وه‌یه‌كی فه‌لسه‌فیی قووڵه‌وه گه‌نجینه‌یه‌ك له زانیاری بۆ ده‌سته‌به‌ر كردووین سه‌باره‌ت به شێواز و چه‌ندێتی و چۆنێتی و گه‌شه‌سه‌ندنی میدیا ،جگه له‌مانه‌ش ،ئاماژە به‌وه‌ده‌كات كه میدیا ڕۆڵێكی ئێجگار گرنگی هه‌بووه له پڕۆسه‌ی دیموكراتیزه‌كردندا له سه‌ده‌ی حه‌ڤده‌وه ب �ه‌ره‌و ژوور ،به تایبه‌تی شۆڕشه‌كانی فه‌ڕەنسا و ئه‌مه‌ریكا، داڕمانی ئیمپڕاتۆریه‌ته‌كانی نه‌مساوی، هه‌نگاری و عوسامنییه‌كان ،جه‌نگی جیهانیی یه‌كه‌م و دووه‌م و شه‌پۆلی سێهه‌می پڕۆسه‌ی دیموكراتیزه‌كردن
له ساڵی 1974دا و ڕووخانی دیواری به‌رلین ل�ه ساڵی 1989دا و هتد. كاره‌كانی هابرماس هاوكاریامن ده‌كه‌ن بۆ زیاتر تێگه‌شنت له سه‌رهه‌ڵدانی گواستنه‌وه‌ی وتووێژ ،یان مشتومڕی گه‌ل سه‌باره‌ت به كێشه‌كانی ئه‌مڕۆی كۆمه‌ڵ له شه‌قامه‌وه بۆ سه‌ر ئینته‌رنێت له ده‌یه‌ی یه‌كه‌م و دووه‌می سه‌ده‌ی بیستویه‌كدا ،كه ئه‌مه پڕۆسه‌یه‌كی مێژوویی گرنگه ئێمه پیایدا تێپه‌ڕده‌بین. ب��هی��ان :ب �ه خ��وێ��ن��دن �ه‌وه‌ی ئێوه میدیا به شێوه‌كی گشتی له باشووری كوردستان بۆچی نه‌یتوانیوه كۆمه‌ڵگا به‌شدار بكات له گفتوگۆكاندا؟ هه‌رێم كه‌ریم :هاوشێوه‌ی زۆرێك له شته‌كانی تر ،به گشتی میدیا له باشووری كوردستان له الیه‌ن پارتێك ،یان سه‌رمایه‌دارێكه‌وه هه‌میشه قۆرخكراوه و وه‌ك ئ��ام�ڕازێ��ك ب�ه‌ك��اره��ات��ووه بۆ چه‌ند مه‌رامێكی تایبه‌تی دوور له به‌رژەوه‌ندیی گشتی .له پێشووشدا میدیای ك��وردی بۆ ش �ه‌ڕی ناوخۆ و هێرشكردنه سه‌ریه‌كرت به‌كارهاتووه ،بۆ شكاندنی كه‌سایه‌تییه‌كان به‌كارهاتووه، ل �ه‌م��ان �ه‌ش خ��راپ�تر ب��ۆ گ �ه‌وج��ان��دن به‌كار هاتووه ،به تایبه‌تی له كاتی پ��رۆس �هی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا .وێ �ڕای ئه‌مانه‌ش پیشه‌ی ڕۆژن��ام �ه‌وان��ی تا ڕادده‌یه‌كی زۆر به خراپ به‌كارهاتووه، ن �ه‌ت��وان �راوه میدیاكاری لێهاتوو و زمانزان پێبگه‌یه‌نرێت ،ڕۆژنامه‌وانی لێكۆڵه‌ر پێبگه‌یه‌نرێت كه بڕبڕەی پشتی ڕۆژنامه‌وانییه ،به‌پێی پێویست توێژینه‌وه ئه‌نجامنه‌دراوه ،نه‌بوونی سه‌ندیكا و ڕێكخراوی چاالك و بێالیه‌ن بۆ ڕێكخستنی ك��اری ڕۆژنامه‌وانیی سه‌ربه‌خۆیانه‌ی دوور له ده‌ستێوه‌ردانی ده‌وڵه‌ت ،یان پارته‌كان .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌مانه هه‌موویان بوونه‌ته به‌ربه‌ست
سه‌رچاوه‌ی ئابووریی هه‌رێم بوون. هاوكات به‌شێك له‌م هاوواڵتییه كوردانه له واڵتانی خۆرئاوادا بوونه خاوه‌نی بڕوانامه و فێری چه‌ندین زمانی جیاواز و ب �ه‌ه��ره‌ی گرنگ ب���وون .ل�ه دوای پڕۆسه‌ی ئازادیی عێراقیش ڕێژەیهكی زۆر له ڕەوه‌ن���دی ك��وردی گه‌ڕانه‌وه كوردستانی باشوور ،كه ئه‌م پڕۆسه‌یه تا هه‌نووكه به‌رده‌وامه .بۆیه میدیای كوردی له ماوه‌ی ده ساڵی ڕابردوودا هه‌موو ده‌رفه‌تێكی له به‌رده‌مدا بووه بۆ سوودوه‌رگرتن له‌و سامانه مرۆییه گرنگه و دروستكردنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ زمانه بیانییه‌كاندا ،به‌اڵم تا ڕادده‌یه‌كی زۆر كه‌مته‌رخه‌می كردووه .نه‌ك هه‌ر كه‌مته‌رخه‌مبوون ،به‌ڵكو كاتێك كه‌سانی وه‌ك ئێمه و ه��اوڕێ و هاوكارامنان هه‌ڵده‌ستین به پڕۆژەیه‌كی خۆبه‌خشی وه‌ك (ك�هی تی) به زمانی ئینگلیزی بۆ خزمه‌تكردن به میدیای ك��وردی، ده‌ستی هه‌ماهە‌نگیامن بۆ درێژ ناكه‌ن و خۆیامنان لێ دوورده‌گ����رن .بۆیه ده‌كرێت ژیرانه‌تر مامه‌ڵه بكه‌ن و هه‌ر هیچ نه‌بێت بۆ ئاشناكردنی كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی به كێشه‌كانی كوردستان – ب �ه كێشه‌ی ڕاگ�هی��ان��دن��ی��ش�ه‌وه، زمانی ئینگلیزی زیاد بكه‌ن بۆ پێگه ئه‌لكرتۆنییه‌كانیان. به‌یان :میدیای ئ��ازاد له سنووری شارێك و ناوچه‌یه‌كدا قه‌تیس ماوه و زۆرج��ار له ڕووماڵكردنی ناوچه‌كانی دیكه‌دا ده‌سته‌وسانه .ئایا ڕێگریی سیاسییه ،یان میدیای ئ��ازاد توانا و ئیراده‌ی ئه‌و تێپه‌ڕاندنه‌ی نییه؟ هه‌رێم كه‌ریم :جێی نیگه‌رانییه كه كاڵفامیی سه‌رانی كورد و سیاسه‌تی ناكامڵ و ناوچه‌گه‌رێتی و چاندنی تۆوی دووبه‌ره‌كی له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا، تا ڕادده‌یه‌كی زۆر ڕەنگیداوه‌ته‌وه له
كاڵفامیی سه‌رانی كورد و ناوچه‌گه‌رێتی ل ه میدیاكاندا ڕەنگیداوه‌ته‌وه له به‌رده‌م به‌شداریپێكردنی كۆمه‌ڵگا له وتووێژەكاندا ،هاوكات متامنه‌ی كۆمه‌ڵگاش ب �ه میدیای ك���وردی تا ڕادده‌یه‌كی زۆر كاڵبووەته‌وه. به‌یان :یه‌كێك له كێشه گه‌وره‌كانی میدیای ك��وردی ئه‌وه‌یه نه‌یتوانیوه په‌یوه‌ندی دروست بكات له‌گه‌ڵ زمانێك له ده‌ره‌وه‌ی زمانی خۆی .هۆكاری ئه‌مه بۆچی ده‌گه‌ڕێنیته‌وه؟ چۆن بتوانرێت ئه‌و په‌یوه‌ندییه بونیات برنێت؟ هه‌رێم كه‌ریم :به گشتی له دوای ده‌ستپێكردنی پڕۆسه‌ی كۆچكردن بۆ هه‌نده‌ران ،كوردستانی باشوور بووه خاوه‌نی سه‌رمایه‌یه‌كی ئێجگار گرنگی مرۆیی له هه‌نده‌ران ،ڕەوه‌ندی كوردی بۆ م��اوه‌ی نزیكه‌ی ده‌ی�هی�ه‌ك ته‌نها
میدیاكاندا .له‌وانه‌یه ئه‌مڕۆ سه‌رانی ك��ورد ل�ه ئ��اوازێ��ك��ی ت��ر بخوێنن به به‌راورد به دوو ده‌یه‌ی ڕابردوو ،به‌اڵم میدیای كوردی هه‌تا ئه‌مڕۆش به گشتی مۆركێكی ناوچه‌گه‌ریی پێوه دی��اره. كاری پێویست نه‌كراوه بۆ تێكشكاندنی ئه‌و به‌ربه‌ستانه. به‌یان :ده‌سته‌واژەی «سه‌رچاوه‌یه‌ك كه نه‌یویست ناوی ئاشكرا بكات» ،له میدیای ئێمه‌دا زۆر به‌كارده‌برێت ،ئایا ئه‌م به‌كاربردنه ئاساییه ،یان ڕێگای خ��ۆش��ك��ردووه میدیا ب �ه‌م ده‌ربڕینه بكه‌وێته ده‌ره‌وه‌ی ئیتیكی میدیاییه‌وه؟ هه‌رێم كه‌ریم :به بۆچوونی من سه‌رچاوه‌ی نادیار ته‌نها كاتێك به‌كاردێت كه بابه‌ته‌كه زۆر هه‌ستیاربێت ،وه‌ك
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ،یان مه‌ترسی بۆ س �ه‌ر ژیانی كه‌سێك (سه‌رچاوه‌كه) دروست بكات ئه‌گه‌ر ئاشكرا بكرێت. له كاتێكدا ئه‌گه‌ر بابه‌تێكی له‌م جۆره ك��اردان��ه‌وه‌ی لێكه‌وته‌وه ،ده‌كرێت به‌كارهێنه‌ری س �ه‌رچ��اوه نادیاره‌كه به نهێنی بۆ دادوه‌ری بسه‌ملێنێت ب �ه‌ب��ێ ئ����ه‌وه‌ی م �ه‌ت��رس��ی دروس���ت بكات بۆ سه‌رچاوه‌كه‌ی .به داخه‌وه ئه‌م سه‌رچاوه نادیاره ئێستا بووه‌ته بنێشته‌خۆشه‌ی سه‌رزمانی میدیاكارانی ك���ورد ،ب��ه‌م ده‌س��ت و ب��ه‌و ده‌س��ت ده‌یكه‌نه پاشكۆی زانیارییه بێدایك و باوكه‌كانیان ،له‌بری كاری مه‌یدانی و به‌دواداگه‌ڕانی ڕاستییه‌كان ،لێكۆڵینه‌وه، ك��ۆك��ردن �ه‌وه‌ی زان��ی��اری ،ئ �ه‌م��ان له ئۆفیسه‌كانی خۆیانه‌وه چه‌ند زانیارییه‌ك پێكه‌وه‌ده‌لكێنن و سه‌رچاوه‌یه‌كی نادیار ده‌كه‌نه خاوه‌نی و ده‌یخه‌نه به‌ردیدی خوێنه‌رانیان .ئه‌م جۆره ڕەفتاره دووره له ئه‌ته‌كێتی میدیاییه‌وه ،جێی خۆیه‌تی هه‌موو میدیاكارێكی پڕۆفیشیناڵ نه‌ك هه‌ر خۆی لێ به‌دوور بگرێت ،به‌ڵكو سه‌ركۆنه‌شی بكات. به‌یان :ئه‌و ڕۆڵه‌ی (گاردیان) و (بی بی سی) له هاندانی هاوواڵتیان له پڕۆژە ی سیاسیدا ده‌یگێڕن ،كه‌موكوڕییه‌كانی میدیای ئێمه له‌م باره‌یه‌وه له كوێدایه؟ هه‌رێم كه‌ریم :به گشتی ئه‌م دوو میدیایه كۆمه‌ڵێك سه‌رچاوه‌ی گرنگیان له‌به‌رده‌ستدایه و سیسته‌می سیاسیی واڵته‌كه‌یان بارودۆخێكی له‌باری بۆ ڕەخساندوون كه ڕۆڵێكی گرنگیان هه‌بێت .وێ���ڕای ئ�ه‌م��ان�ه‌ش ،ئ �ه‌وان مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ڕۆشنبیردا ده‌كه‌ن كه تاك خاوه‌نی هزرێكی ئازاده، هه‌ستی به‌رپرسیارێتیی به‌رامبه‌ر به پرسه سیاسی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان زۆره، ئه‌ركه‌كانی هاوواڵتیبوون به زیاده‌وه جێبه‌جێ ده‌كرێن و هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی تا ڕادده‌یه‌كی زۆر تۆخه .ئه‌م سه‌رچاوانه و سیستمی سیاسیی هه‌رێم و رسوشتی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی ،بوار ناده‌ن میدیای كوردی هه‌مان ڕۆڵی هه‌بێت .به‌اڵم به گشتی هه‌ڵبژاردنی پرسه گرنگه‌كان و هاندانی خوێنه‌رانیان بۆ به‌شداریكردن له وتووێژكردن له‌سه‌ری له شێوازی كۆمێنتكردندا له‌سه‌ر ماڵپه‌ڕەكانیان، به‌و ئاڕاسته‌یه‌دا ده‌ڕوات و خزمه‌ت به هه‌رسێكیان ده‌كات؛ میدیا ،كۆمه‌ڵگه، پڕۆسه‌ی سیاسی .هاوكات وتووێژی هاوواڵتیان له ڕێگای به‌رنامه‌ی ڕادیۆ و مێزگردی ته‌له‌ڤزیۆنییەوە ،گرنگه بایه‌خی پێبدرێت. ب �هی��ان :ه��اوواڵت��ی��ی ڕۆژن��ام��ه‌وان ل��ه دوای ب��ه‌ه��اری ع �ه‌ره‌ب��ی��ی �ه‌وه گرنگیی پێدراوه ،چۆن ئه‌م دیارده‌یه ده‌خوێنیته‌وه؟ چۆن ده‌كرێت ئێمه كاری له‌سه‌ر بكه‌ین؟ ه���ه‌رێ���م ك����ه‌ری����م :ل��ه‌گ��ه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانی شۆڕشی ئیسالمی (به‌هاری عه‌ره‌بی) ،جوواڵنه‌وه‌ی داگیركردنی شه‌قامه‌كان (ئۆكیپای موڤمه‌نت)، خۆپیشاندانه‌كانی قه‌یرانی ئابووری
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
هه‌رێم كه‌ریم ،له‌دایكبووی شاری سلێمانییه و نیشته‌جێی شانشینی به‌ریتانیایه. هاودامه‌زرێنه‌ر و سه‌رنووسه‌ری ماڵپه‌ڕی كوردستان تریبیونه ،وانه‌بێژی كۆلێژی ڕاگه‌یاندنه له زانكۆی ساوسامتن، توێژینه‌وه‌ی دكتۆراكه‌ی له بواری دیموكراسیدایه.
له ئه‌وروپا ،هاوواڵتیی ڕۆژنامه‌وان به گشتی ڕۆڵێكی كاریگه‌ری بینیوه. ده‌كرێت به دوو جۆر خوێندنه‌وه بۆ هاوواڵتیی ڕۆژنامه‌وان بكه‌ین .یه‌كه‌م: گه‌ڕانه‌وه‌ی خاوه‌ندارێتیی ه�ه‌واڵ و زانیاری بۆ خاوه‌نه ڕاسته‌قینه‌كه‌ی كه گه‌له ،چونكه بۆ ماوه‌ی چه‌ندین ده‌ی�هی�ه ئ �ه‌م ه��ه‌واڵ و زانیارییانه ل��ه ڕێ��گ��ای م��ی��دی��ا گ��ه‌وره‌ك��ان��ه‌وه قۆرخ ك �راون و به ئ��اره‌زووی خۆیان مامه‌ڵه‌یان پ��ێ��وه‌ده‌ك �هن .بێگومان هه‌ندێك ل �ه‌م میدیایانه ل�ه الی�هن س �ه‌رم��ای �ه‌داره‌وه وه‌ك بزوێنه‌رێكی پاره‌په‌یداكه‌ر به‌كارهاتوون .دووه‌م: هه‌واڵی باش و خراپ ده‌گوازرێته‌وه ل�ه م���اوه‌ی چه‌ند چ��رك�هی�ه‌ك��دا ،كه په‌رده‌وازه‌یی و كه‌موكورتییه‌كی زۆری پێوه‌دیاره ،هه‌ندێك جار ده‌بێته هۆی
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
دروستكردنی مه‌ترسی بۆسه‌ر ژیانی خه‌ڵك ،ده‌بێته هۆی له‌كه‌داركردنی پێگه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ،ده‌بێته هۆی خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان و ج��وواڵن��ه‌وه‌ی��ه‌ك ك �ه ئاسایشی ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ی ده‌خ��ات�ه مه‌ترسییه‌وه .جگه له‌مانه‌ش ،هاوواڵتیی ڕۆژنامه‌وان كاریگه‌رییه‌كی زۆری هه‌یه له‌سه‌ر كه‌مكردنی كاری ڕۆژنامه‌وانی و داهاتی میدیا به گشتی .ده‌كرێت هاوواڵتیانی ئێمه س��وود له الیه‌نه باشه‌كانی وه‌ربگرن ،به تایبه‌تی كاتێك كه میدیا جیهانییه‌كان كه‌مته‌رخه‌می ده‌ك�هن له گه‌یاندنی پرسی كورد به كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی ،ده‌كرێت هاوواڵتیانی ك��ورد له ڕێگای زمانه بیانییه‌كانه‌وه ببنه گه‌یه‌نه‌ری زانیاری له‌سه‌ر ماڵپه‌ڕە كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی وه‌ك تویته‌ر و گوگڵ پڵه‌س ،یان بلۆگكردن.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن 07480605181 :بایی ( )750دینارە
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)16سێشه‌ممه ،2013/1/1ساڵی یەکەم
ل ه نێوان چه‌مكی شه‌ریعه‌ت و چه‌مكی جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌تدا
د .هادی عه‌لی هه‌ركاتێك ب��اس ل�ه ده‌وڵ�ه‌ت��ی ئیسالمی ب��ك��رێ ،ی��ان ب��اس ل �ه‌وه بكرێت كه ڕەوتی ئیسالمی و الیه‌نه ئیسالمییه‌كان دێنه س��ه‌ر حوكم، ڕاسته‌وخۆ مه‌سه‌له‌ی حوكمكردن ب �ه ش �ه‌ری��ع �ه‌ت و جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ت ده‌بێته جێگای مشتومڕ و تێڕوانینی جیاجیا و سه‌رهه‌ڵدانی چه‌ندین كێشه و گرفت و دڵه‌ڕاوكێ الی به‌شێكی كۆمه‌ڵگه و نوخبه عه‌ملانییه‌كان به تایبه‌تی. ڕاسته كۆڵه‌كه‌ی یه‌كه‌می ده‌وڵه‌ت له ڕوانگه‌ی ئیسالمه‌وه بریتییه له داننان به س��ه‌روه‌ری شه‌ریعه‌ت له ب��واری یاساداناندا ،ب �ه‌اڵم له ڕووی پراكتیكیه‌وه ئه‌م مه‌سه‌له‌یه ئه‌مڕۆ بووه‌ته هۆی دروستبوونی كێشه‌یه‌كی فیكری و ڕۆشنبیری و سیاسی له نێوان ڕەوته ئیسالمی و عه‌ملانیه‌كاندا، هۆكاره‌كه‌شی به ڕای (دكتور احمد الریسونی) كه زانایه‌كی ئیسالمی هاوچه‌رخه له (فیقهی مقاصدی) دا ،ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ تێكه‌ڵكردنێكی ن���ادروس���ت ل���ه ن���ێ���وان چه‌مكی شه‌ریعه‌ت و چه‌مكی جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌تدا ،هه‌ر ئه‌م تێكه‌ڵكردنه‌شه بووەته هۆی دروستبوونی كێشه و گرفتی فیكری و سیاسی ،كه ده‌كرێ به‌ڵكو پێویسته چاره‌سه‌ر بكرێت، به تێگه‌یشتنی ڕاست و دروست له هه‌ردوو چه‌مكه‌كه. س���ه‌رچ���اوه‌ی س���ه‌ره‌ك���ی ئ �ه‌م تێكه‌ڵكردن و خراپ تێگه‌یشتنه له چه‌مكی جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌تدا، ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و دید و بۆچوونه‌ی كه له گ��وت��اری ئیسالمی و ئایینی
به‌شێك له زانایانی ئایینی و الیه‌ن ه ئیسالمییه ئاراسته سه‌له‌فییه‌كاندا ڕەنگی داوه‌ت���ه‌وه ،كه تێكه‌ڵ بووه له‌گه‌ڵ كولتوور و ڕۆشنبیری كۆمه‌ڵگه م��وس��ڵ�مان�ه‌ك��ان .ل��ه‌و ڕوان��گ �هی �ه‌وه ئه‌و مه‌سه‌له گرنگه وات �ه جێبه‌جێ ك��ردن��ی ش��ه‌ری��ع��ه‌ت ،ب��ه‌داخ��ه‌وه كورتكراوه‌ته‌وه له یاسای سزاكان و پۆشاكی ئافره‌ت و هه‌ندێ دیارده‌ی تری ڕواڵه‌تی ،له‌سه‌ر حسابی ئامانجه گه‌وره‌كانی شه‌ریعه‌ت كه په‌یوه‌سنت ب �ه پ��اراس��ت��ن��ی م��اف و ك�ه‌رام�ه‌ت��ی مرۆڤه‌كان ،دابینكردنی یه‌كسانی، دادپ���ه‌روه‌ری���ی ،ب �ه‌گ��ژاچ��وون �ه‌وه‌ی سته‌م ،ناڕەوایی ،ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی واڵت ،پێشكه‌شكردنی من��وون �هی شارستانیانه و پێشكه‌وتوو له هه‌موو ڕووی �ه‌ك��ی ژی��ان �ه‌وه ،به‌تایبه‌تی له بواری حوكمڕانیكردن و به‌دیهێنانی دادپه‌روه‌ریدا. ل��ه‌و تێڕوانینه به‌رته‌سكه‌وه ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تێك ،یان سیستمێكی سیاسی هه‌ندێ له سزا شه‌رعییه‌كانی جێبه‌جێكرد به‌سه‌ر كه‌سانێكی كه‌م ده‌سه‌اڵت و بێ چاره‌دا ،یان ئافره‌تی ن��اچ��ارك��رد ب��ه پۆشینی جۆرێكی دیاریكراو له پۆشاك ،ی��ان فشار و ڕێگری كرد له هه‌ندێ هه‌ڵسوكه‌وت له‌سه‌ر ئاستی تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه، ئیرت ئه‌و ده‌وڵه‌ته شه‌ریعه‌تی جێبه‌جێ ك��ردووه و به ده‌وڵه‌تێكی ئیسالمی ده‌درێ��ت �ه ق�ه‌ڵ�ه‌م ،نابێ هیچ جۆره ڕەخنه و ناڕەزایه‌تیه‌كی له به‌رامبه‌ردا بكرێ ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر -كه به‌داخه‌وه زۆرج��اری��ش وای���ه -ده‌سه‌اڵتێكی سته‌مكار و گ�هن��ده‌ڵ بێت و هیچ حسابێك بۆ دابینكردنی یه‌كسانی، دادپ����ه‌روه‌ری ،پاراستنی سه‌روماڵ و ك�ه‌رام�ه‌ت��ی ه��اوواڵت��ی��ان نه‌كات، مافه‌كانیان پێشێل بكات ،له زۆربه‌ی بواره‌كانی تری ژیاندا واڵت له حاڵه‌تی دواكه‌وتن و هه‌ژاری و نه‌زانیندا بێت. ب��ه‌پ��ێ��چ��ه‌وان��ه‌ش��ه‌وه ئ �ه‌گ �ه‌ر ده‌وڵه‌تێك و ده‌سه‌اڵتێكی سیاسی بتوانێت دادپ���ه‌روه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی و ئازادییه‌كان و یه‌كسانی له ماف و ئه‌ركه‌كاندا بۆ سه‌رجه‌م هاوواڵتیان
ده‌سته‌به‌ر بكات ،بێ هیچ جیاوازییه‌كی ئایینی ،یان ڕەگ��ه‌زی ،یان تایفی و سیاسی ،یاسا سه‌روه‌ر بێت و له سه‌روو هه‌موانه‌وه بێت ،تایبه‌مته‌ندێتیه‌كانی ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵگه پارێزراوبێت، ده‌س�ه‌اڵت�ه سیاسیه‌كه ده‌سه‌اڵتێكی هه‌ڵبژێردراو بێت ،هیچ به‌رپرسێك، ی��ان ده‌س �ه‌اڵت��دارێ��ك نه‌توانێت له لێپرسینه‌وه و یاسا ده‌رب��از ببێت، واڵت ئ��اوه‌دان و پێشكه‌وتوو بێت، ئایین و ئایینداری ئازاد و ڕێزلێگیراو بێت بۆ هه‌موان ،ئاستێكی باش له ڕێز و كه‌رامه‌ت و خۆشگوزه‌رانی بۆ تێكڕای هاوواڵتیان ده‌سته‌به‌ر كرابێت، ب��ه‌اڵم ل �ه س��ای �هی ئ��ه‌و ده‌وڵ��ه‌ت��ه‌دا یاسای سزاكان (العقوبات والحدود)
نادروست چهسپیوه له باره‌ی چه‌مكی شه‌ریعه‌ت و چه‌مكی جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ته‌وه. له‌ڕاستیدا چه‌مكی شه‌ریعه‌ت به ته‌نها ئه‌حكامه شه‌رعیه‌كان و ته‌كالیفه عه‌مه‌لیه‌كان ناگرێته‌وه، به‌ڵكو هه‌موو ئیسالم ئه‌گرێته‌وه به عه‌قائید و عیبادات و معامه‌الت و تێكڕای ته‌كالیفه شه‌رعیه‌كان ،به‌و پێیه چه‌مكی شه‌ریعه‌ت مه‌ودایه‌كی فراوانرتی هه‌یه به ئه‌ندازه‌ی هه‌موو ئیسالم ،ب�ه ق��ورئ��ان و سوننه‌ت و هه‌موو دروشمه ئیسالمییه‌كانه‌وه، موسڵامنان پێویسته له‌سه‌ریان ئیامن و بڕوای ته‌واویان پێی هه‌بێ و هه‌وڵ بده‌ن له ژیانی تاك و كۆمه‌ڵ به‌پێی
تێڕوانین و تێكه‌ڵكردن ل ه دید و تێگه‌یشتنی زۆرێك ل ه موسڵماناندا به شێوه‌یه‌كی نادروست چهسپیوه ل ه باره‌ی چه‌مكی شه‌ریعه‌ت و چه‌مكی جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ته‌وه
جێی نیگه‌رانییه جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ت كورتكراوه‌ته‌وه له یاسای سزاكان و پۆشاكی ئافره‌ت و هه‌ندێ دیارده‌ی تری ڕواڵه‌تی ی ئیسالمی جێبه‌جێ نه‌كرێت، ئافره‌ت ناچار نه‌كرێت به پۆشینی شێوازێكی دی��اری��ك��راو له ب��ه‌رگ و پ��ۆش��اك .ئ��ه‌و ده‌وڵ��ه‌ت��ه ل �ه دی��دی به‌شێكی زۆر له ئیسالمییه‌كانه‌وه به‌داخه‌وه به ده‌وڵه‌تی ئیسالمی و جێبه‌جێكاری شه‌ریعه‌ت له قه‌ڵه‌م نادرێت ،هۆكاری سه‌ره‌كی ئه‌م دید و تێڕوانینه نادروست و ناڕاسته وه‌ك ومتان ،ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و تێڕوانین و تێكه‌ڵكردنه‌ی كه له دید و تێگه‌یشتنی زۆرێك له موسڵامناندا به شێوه‌یه‌كی
توانا جێبه‌جێی بكه‌ن. ل�ه‌م حاڵه‌ته‌دا شه‌ریعه‌ت زۆر له‌وه فراوانرت و گشتگیرتره تا بتوانین كارپێكردنی ،ی��ان ك��ار پێنه‌كردنی په‌یوه‌ست بكه‌ین ب�ه ده‌وڵ���ه‌ت و ده‌س��ه‌اڵت��ی سیاسییه‌وه ،ی��ان به‌و الی��هن��هی ك �ه ده‌س��ه‌اڵت��ی سیاسی ده‌گرێته ده‌ست ،چونكه له‌م حاڵه‌ته‌دا كۆمه‌ڵگه‌ی موسڵامن به گشتی خاوه‌نی ئیسالم و شه‌ریعه‌ته و به‌رپرسیاره ل�ه جێبه‌جێكردنی ش�ه‌ری��ع�ه‌ت ،له ڕێگای پابه‌ند بوون به خواسته‌كانی
شه‌ریعه‌ته‌وه له‌سه‌ر ئاستی تاك و خێزان و كۆمه‌ڵگه له بواره‌كانی ژیاندا، له ڕێگای زانایان و مزگه‌وت و تێكڕای دامه‌زراوه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی تریه‌وه. ده‌وڵ���ه‌ت ی��ان ده‌س��ه‌اڵت��ی سیاسی یه‌كسان نییه به گه‌ل ،یان به كۆمه‌ڵگه، به‌ڵكو به‌شێكه له كۆمه‌ڵگه و به‌شێك له ئه‌ركی جێبه‌جێكردنی ئیسالم و شه‌ریعه‌ت ڕووی ت��ێ��ده‌ك��ات ،نه‌ك هه‌موو ئیسالم و هه‌موو شه‌ریعه‌ت. ئ���ه‌وه ك��ۆم�ه‌ڵ��گ�هی موسڵامنه كه ده‌وڵ���ه‌ت و ده‌س �ه‌اڵت��ی سیاسی دێنێته به‌رهه‌م ،نه‌ك به پێچه‌وانه‌وه، ئه‌گه‌رچی ده‌وڵ��ه‌ت ،یان ده‌سه‌اڵتی سیاسی له توانایدایه و ئه‌توانێت ڕۆڵی ئیجابی ،یان سه‌لبی هه‌بێ له ئاماده‌كردنی كه‌شوهه‌وای گونجاو، ی��ان نه‌گونجاو ب��ۆ كۆمه‌ڵگه ،بۆ ئه‌وه‌ی به ئازادی و به‌خواستی خۆی ته‌عبیر له ناسنامه و به‌ها و ڕەوشت و ب�هرژەوهن��دی��ی�ه‌ك��ان��ی و ئامانجه ڕەواكانی بكات. ئه‌گه‌ر له‌م ڕوانگه‌یه‌وه سه‌رنج بده‌ین ،ده‌بینین جیاوازییه‌كی گه‌وره هه‌یه له نێوان چه‌مكی شه‌ریعه‌ت و چه‌مكی جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌تدا، چونكه شه‌ریعه‌ت له‌ڕاستیدا بریتییه له (دین) كه رسوشی خوایی (الوحی االلهی) و كرداری خواییه‌و (معصوم وم��ق��دس)ە و سنووره‌كانی ك��ات و شوێن (الزمان واملكان) نایگرێته‌وه و ملكه‌چ نابێت بۆ هه‌لومه‌رج و كۆت و پێوه‌نده‌كانی مێژوو ،به‌اڵم چه‌مكی (جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ت تطبيق الرشيعه) كرداری مرۆڤه وئیجتیهادێكی مێژووییه و (معصوم و مقدس) نییه و به‌سرتاوه به هه‌لومه‌رج و كۆت و پێوه‌نده‌كانی كات و شوێنه‌وه، هاوشان نابێت له‌گه‌ڵ كۆی شه‌ریعه‌ت كه دینی خوایه ،به‌ڵكو به‌رهه‌می عه‌قڵ و لێزانین و توانای مرۆڤه‌كانه له هه‌لومه‌رجێكی دی��اری��ك��راودا و ڕەنگه هه‌ندێ ج��ار به‌شێوه‌یه‌كی ن���ادروس���ت ج��ێ��ب�ه‌ج�ێ ب��ك��رێ��ت و پێچه‌وانه بێت له‌گه‌ڵ ئامانجه‌كانی شه‌ریعه‌تدا .كه‌واته جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ت یه‌كسان نییه به شه‌ریعه‌ت
و قبوڵكردن ،ی��ان ڕەت��ك��ردن �ه‌وه‌ی جێبه‌جێكردنی ش�ه‌ری��ع�ه‌ت (ب �ه‌و تێڕوانینه نادروسته) ،یه‌كسان نابێت ب�ه قبوڵكردن ی��ان ڕەت��ك��ردن �ه‌وه‌ی ش�ه‌ری��ع�ه‌ت ،ل��ێ��ره‌دا پێویسته ئه‌و ڕاستییه له به‌رچاو بگرین كه خواستی كۆمه‌ڵگه موسڵامنه‌كان و مه‌به‌ستیان له جێبه‌جێ كردنی شه‌ریعه‌ت بریتی نییه له سه‌پاندنی هه‌ندێ كۆت و پێوه‌ندی فیقهی به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌دا، به‌ڵكو كاتێك باس له جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ت ده‌كرێت ،مه‌به‌ست لێی به‌رپابوونی دادپه‌روه‌ری و یه‌كسانی و ڕێزگرتنی ت���ه‌واوه ل�ه سه‌رجه‌م تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه و خاكیبوونی ده‌س���ه‌اڵت���داران و كه‌مكردنه‌وه‌ی جیاوازییه‌كانه له نێوان ده‌سه‌اڵتداران و هاوواڵتیاندا .چونكه له هه‌ست و نه‌ستی كۆمه‌ڵگه موسڵامنه‌كاندا ئه‌و مه‌سه‌النه چهسپیوه له باره‌ی ژیانی خه‌لیفه‌كانی ڕاشیدینه‌وه. هه‌ر له‌م دیدگایه‌وه وه‌ك چۆن له بواری دیاریكردنی سیستمی سیاسی واڵت و هه‌ڵبژاردنی ده‌سه‌اڵتداراندا گ����ه‌ل ،ی����ان ن���ه‌ت���ه‌وه خ��اوه‌ن��ی مه‌رجه‌عیه‌ته و مافی شه‌رعیه‌تپێدانی هه‌یه و پێویسته به ڕەزامه‌ندی گه‌ل بێت ،ب�ه ه�ه‌م��ان شێوه ل�ه ب��واری چۆنێتی حوكمڕانیكردن به شه‌ریعه‌ت و چۆنێتی جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌تدا، ئ���ه‌وه ك��ۆم�ه‌ڵ��گ�هی موسڵامنه به هه‌موو ئاراسته و پێكهاته‌كانیه‌وه، كه خاوه‌نی سه‌روه‌ری ڕاسته‌قینه‌یه و مافی بڕیاردانی هه‌یه له‌سه‌ر چۆنێتی دابه‌زاندنی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه ،دیاره له ڕێگه‌ی نوێنه‌ره ڕاسته‌قینه‌كانی و دام���������ه‌زراوه ده‌س����ت����وری و شه‌رعییه‌كانیه‌وه ،هیچ الی��هن و ده‌سه‌اڵتێكی سیاسی بۆی نییه ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ی ب�ه‌س�ه‌ردا بسه‌پێنێت. چونكه ئه‌م مه‌سه‌له‌یه یه‌كێكه له‌و مه‌سه‌النه‌ی كه ئاستێكی ب��اش له س��ازان��ی كۆمه‌اڵیه‌تی و كۆده‌نگی نیشتیامنی ده‌خوازێت ،بۆ ڕێگرتن له ئه‌گه‌ری په‌رته‌وازه‌بوونی كۆمه‌ڵگه و تێكچوونی باری سه‌قامگیری و ئاشتی كۆمه‌اڵیه‌تی.
به‌ره‌و ده‌سه‌اڵت نازم عه‌بدوڵاڵ ده‌س���ه‌اڵت���ی ئ��ی��س�لام �ی وات�� ه پیشاندانی مه‌نهه‌جێكی ئیسالمی، ك���ه‌وا ل �ه چ��وارچ��ێ��وه‌ی ق��ورئ��ان و سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ردا (درودی خوای ل�ه‌س�ه‌ر بێت) ب��اس ك���راوه ،الیه‌نه ئیسالمییه‌كانی جیهانی عه‌ره‌بی كه له س�ه‌ره‌ت��ای گۆڕانكارییه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی هاتوونه‌ته پێشه‌وه، به ئه‌زمونێكی حوكمڕانیدا تێده‌په‌ڕن، به‌هۆی ئه‌وه‌ی پێده‌نێنه قۆناغێكی تازه‌ی دونیای سیاسه‌تكردن ،كۆمه‌ڵێك له‌مپه‌ڕ و ئاسته‌نگی گه‌وره ڕێگه‌یان
پێده‌گرێت ،ڕاسته له ڕووی په‌روه‌رد ه و بانگه‌واز و وه‌ستان له ڕووی ڕژێمه سته‌مكاره‌كاندا ته‌وژمی ئیسالمی مێژوویه‌كی دور و درێژیان هه‌یه، به‌اڵم له ڕووی پراكتیك و ئه‌زموونی حوكمڕانیەوە ك��ه‌م ئ�ه‌زم��ون��ن ،له ئێستادا خه‌ڵكیش چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ی ل �ه‌وان هه‌یه ئ��اس�ه‌واری ده‌سه‌اڵتی ڕژێ��م �ه‌ك��ان �ی پ��ێ��ش��وو ب��س��ڕن �ه‌وه، ئاسایش به‌ر قه‌راربكه‌ن و ئابووريی واڵت ببوژێننه‌وه ،مامه‌ڵه‌یه‌كی سه‌رنجڕاكێشانه له‌گه‌ڵ ڕا جیاوازه‌كان و نه‌یاره‌كانیاندا ئه‌نجام ب��ده‌ن، ده‌بێت بۆ خه‌ڵكه ئیسالميیه‌كه به گشتی پێش ته‌وژمه عه‌ملانیيه‌كان پ�لان و پ��رۆژەی قه‌ناعه‌تپێكه‌ریان هه‌بێت ،شه‌قام به گشتی بیر له‌وه ناكه‌نه‌وه حوكمڕانه‌كان چ بیروباوه‌ڕ و ئایدۆلۆژیایه‌كیان هه‌ڵگرتووه ،به‌ڵكو نوخبه خولیای ڕێباز و بیر و باوه‌ڕن، كێ بتوانێت ئاسایش و ژیانی خه‌ڵك و دادگ��ه‌ری مسۆگه‌ر بكات شه‌قام
له‌گه‌ڵ ئه‌و الیه‌نه‌دایه ،بۆیه پێموای ه پێویسته ئه‌و الیه‌نه ئیسالميیانه‌ی ئێستا ده‌س���ه‌اڵت ب�ه ده‌س�ت�ن ،ئه‌م هه‌نگاوانه ڕەچاو بكه‌ن: 1ـ په‌له نه‌كه‌ن له پیاده‌كردنی گۆڕانكاریی له گشت جومگه‌كانی ده‌سه‌اڵتدا ،چونكه گۆڕانكارییه‌كانی جیهانی ع �ه‌ره‌ب �ی گ �ه‌رم��اوگ �ه‌رم و خێران ،ته‌وژمی ئیسالمی نه‌یتوانیوه وه‌ك���و پێویست خ��ۆی ب��ۆ ئ��ام��اده بكات و متامنه‌ی جه‌ماوه‌ر به گشتی به‌ده‌ست بهێنێت ،چونكه شۆڕشه‌كان بێزاری بوو له ڕژێمه‌كانی پێشوو ،له
الیه‌ك خه‌ڵكی مه‌ترسی ماوه له ئه‌و پڕوپاگه‌ندانه‌ی عه‌ملانیيه‌كان دژی الیه‌نه ئیسالمییه‌كان له ڕاب��وردودا ك��ردوی��ان��ه ،ل��ه الی��ه‌ك��ی دی��ك�ه‌ش الیه‌نه ئیسالميیه‌كان كه‌مئه‌زمونن ل��ه ده‌س�����ه‌اڵت ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن��دا، هیچ گ��ۆڕان��ك��اري��ی�ه‌ك ب �ه یه‌كجار به‌سه‌ریه‌كه‌وه ناكرێت ،نابێ هه‌موو ئامانجه پ��ی��رۆزه‌ك��ان بكرێت به قوربانی هه‌ندێك دروشم و چاكسازی كه كاتی ماوه ،پله‌به‌ندی بكرێت له هه‌نگاونان به‌ره‌و گۆڕانكاريیه‌كان ،كه ئه‌مه بنه‌مایه‌كی ئیسالمییه ،پێغه‌مبه‌ر
ده‌بێت ئیسالمییه‌كان ئه‌و راستییه بزانن ك ه كێ ئاسایش و ژیانی خه‌ڵك و دادگه‌ر ی مسۆگه‌ر بكات شه‌قام له‌گه‌ڵ ئه‌و الیه‌نه‌دایه
(درودی خوای له‌سه‌ر بێت) چه‌ندین هه‌نگاو و گۆڕانكاريی پێویستی له كاتی خ��ۆی دواخستووه له‌به‌ر توڕەنه‌كردنی ڕایگشتی ،بۆیه دوای هاتنه پێشه‌وه‌ی ته‌وژمی ئیسالمی له جیهانی عه‌ره‌بی ،شه‌قام پێویستی به پشویه‌ك هه‌یه تا دڵ �ه‌ڕاوك �ێ و مه‌ترسيیان نه‌مێنێت و خه‌ڵكی ئاشنا بنب به سیسته‌می حوكمڕانی تازه. 2ـ په‌له نه‌كه‌ن له دورخستنه‌وه‌ی الیه‌نه‌كانی ت��ر ،ب�ه‌ش��داری��ي��ان پێ بكه‌ن له گۆڕانكاريیه‌كان ،به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕیان به پێكه‌وه‌ژیان هه‌یه و هێشتا ل�ه ش�ه‌ق��ام و ناو جه‌ماوه‌ر پێگه‌یان دی��اره و جێگه‌ی متامنه‌ن ،كه ئه‌م هه‌نگاوه‌ش پێامن ده‌ڵێت ،نابێت به یه‌كچاو ته‌ماشای هه‌موو الیه‌نه عه‌ملانیه‌كان بكه‌ین، ئه‌وانیش تیایاندا هه‌یه ئۆپۆزسیۆن ب���ووه و زه‌ب��روزه‌ن��گ��ی ده‌س �ه‌اڵت �ی بینیوه ،حیكمه‌تیش وایه سه‌نگه‌ری به‌رانبه‌رت به‌هێز نه‌كه‌یت.
3ـ پ��ێ��وی��س��ت �ه ئ���ه‌و الی��هن�� ه ئیسالميیانه‌ی تا ئێستا ئۆپۆزسیۆن بوون ،ئێستا ده‌بنه ده‌سه‌اڵتبه‌ده‌ست، لێبوردنیان هه‌بێت ب�هران��ب�ه‌ر به نه‌یاره‌كانیان ،چونكه ئه‌مان دژ به سیسته‌می حوكمڕانی وه‌س��ت��اون، خ���ۆ دوژم��ن��ای��ه‌ت��ی��ي��ان ل��ه‌گ��ه‌ڵ كه‌سه‌كان نه‌بووه ،باشرتین تۆڵه‌ش پیاده‌كردنی سیسته‌می دادپه‌روه‌ری و سازاندنی ئ��ازادی و بنه‌بڕكردنی س��ت �ه‌م و زۆرداری���ی���ه ،ه �ه‌روه‌ك��و پێغه‌مبه‌ر (درودی خ��وای له‌سه‌ر بێت) كه فه‌تحی مه‌ككه‌ی كرد به حوكمڕانه‌كانی ئه‌وێی وت «ئێوه ئازادن» .تۆڵه‌ی له كه‌س نه‌سه‌نده‌وه. پێویسته ئه‌وان له هه‌موو كه‌س زۆرتر وابه‌سته‌ی ده‌ستوور و یاساكان بن، با له‌گه‌ڵ بهرژەوهندی خۆشیان یه‌ك نه‌گرێته‌وه ،دادگایی و تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه ته‌نها ئه‌وانه بگرێته‌وه كه پێشێلی یاسا و مافی خه‌ڵك ب �هرژەوهن��دی گشتییان كردووه.
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
سه‌اڵح ساالر
با شه‌شی كانوون بایكۆت بكه‌ین هه‌موو ساڵێك ل ه عێراقدا ڕۆژی شه‌شی كانوونی دووه‌م ده‌كرێته پشوو ،ئه‌م پشووه‌ش تایبه‌ته به ڕۆژی سوپای عێراقه‌وه ،كام سوپای عێراق؟ ئه‌و سوپایه‌ی له سه‌رده‌می حكومه‌ته یه‌ك له دوایه‌كه‌كانی عێراقدا كوردی چه‌وساندووه‌ته‌وه ،تا گه‌شته ئه‌وه‌ی كیامییباران و جینۆسایدی به ناوی ئه‌نفاله‌وه ب هرانبه‌ر به كورد ئه‌نجام دا ،ئێستاش پاش ڕاپه‌ڕین و دوای ڕووخاندنی ده‌سته‌اڵتدارێتی به‌عس ،هه‌مان سوپا به‌رۆكی كوردستانی گرتووه و چاومان لێ سوور ده‌كاته‌وه و هه‌ڕه‌شه‌ی جددیامن لێده‌كات. ئه‌مه له كاتێكدایه سه‌رۆك كۆمار و سوپاساالری عێراقیش كوردن و ئه‌و هه‌موو نوێنه‌ر و وه‌زیره‌شامن له به‌غدا هه‌ن ,كه‌چی سوپاكه‌ی عێراق له ڕۆژ و مانگی خۆیدا هێرشامن بۆ ده‌هێنێت. بۆیه من دوو سه‌رنجم له‌سه‌ر پشووی ڕۆژی سوپای عێراق هه‌یه: یه‌كه‌م :سوپای عێراق داگیركه‌ره و دۆستی ئێمه نیی ه و مه‌ترسییه بۆ سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ییامن ،ئیدی هیچ ماقووڵ نییه ئێمه ڕۆژی دروستبوونی ئه‌و سوپایه بكه‌ینه پشووی فه‌رمی و بیخه‌ینه بازنه‌ی ڕۆژه شادمانی و سه‌روه‌رییه‌كانی خۆمانه‌وه. دووه‌م :به بۆچوونی من هیچ پێویست ناكات ڕۆژی دروستبوونی سوپا بكرێته پشووی فه‌رمیی واڵت ،ئه‌مه له كاتێكدا ئه‌گه‌ر سوپای عێراق بێت ،یان هه‌رێمی كوردستان .چونكه خۆ له‌و ده‌وڵه‌ته‌دا ته‌نیا دامه‌زراوه‌ی سوپا گرنگ و پیرۆز نییه، هه‌موو دامه‌زراوه‌كانی واڵت بایه‌خی تایبه‌تیی خۆیان هه‌یه ،ئیرت بۆچی فه‌زڵی سوپا و هێزی چه‌كداری بدرێت به‌سه‌ر ئه‌وانی دیكه‌دا؟! ئه‌گه‌ر به پێوه‌ری گرنگیی بێت ،ده‌بێت هه‌ریه‌كێك له ده‌زگا و دامه‌زراوه‌كانی واڵت ڕۆژێكی بۆ بكرێته پشوو، خۆ ئه‌مه‌ش هیچ عه‌قڵێك قه‌بووڵی ناكات و گونجاو نییه .ئه‌مڕۆش سه‌رده‌می به‌مه‌ده‌نیكردنی ده‌وڵ �ه‌ت و ده‌ركه‌وتنی ڕێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نییه، زه‌قكردنه‌وه‌ی ئه‌م دیوه سه‌ربازییه ،له‌گه‌ڵ سه‌رده‌مه‌كه‌شدا ناگونجێت. جا له هه‌ردوو ڕوانگه‌كه‌وه ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت كه ئیرت پێویست ناكات ئه‌م ڕۆژه ناخۆشه بكرێته ئاهه‌نگ و پشوو ،ئه‌م ڕۆژه بۆ ئێمه هیچ بایه‌خێكی نییه ،له زیان و ماڵوێرانی زیاتر ،هیچ به‌خششێكی بۆ كورد نه‌بووه ،هه‌ر له‌به‌ر ئه‌و هۆیانه ،من وای به باش ده‌زانم به هه‌موو الیه‌كامنه‌وه بایكۆتی بكه‌ین و نه‌یكه‌ینه پشووی فه‌رمی. ئه‌م كۆمێنتانه‌ی له‌سه‌ر ئه‌و یاده كه‌ڵه‌كه ده‌بن ،ئه‌وه ده‌خوازن كه په‌رله‌مان و سه‌رۆكی هه‌رێم و ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران به هه‌ند وه‌ری بگرن ،هه‌روه‌ها ڕۆشنبیرانیش ڕای خۆیانی له‌سه‌ر یه‌ك بخه‌ن ،دڵنیام شه‌قامی كوردییش چاوه‌ڕێی بڕیارێكی جددییه.
Reklam
Tuesday, No.16 irst Year, Jan. 1, 2013