2014 fruitteelt koerier by Bayer CropScience SA-NV

UITGAVE MAART 2014

FRUITTEELT KOERIER Gesorteerde Maribelle wordt Lola

'OP TIJD BEGINNEN MET HET STERKSTE MIDDEL'

René Wellner, mede-eigenaar van Roel

Na een aantal lastige jaren heeft fruitteler Kees Uijttewaal in Bemmel (Gld.) de

Wellner Fruit b.v. in Est (Gld.) is half februari

meeldauwschimmel weer redelijk goed

druk bezig met het sorteren van Maribelle.

onder controle. Om dat zo te houden past

Dit ras is een aantal jaren geleden nieuw

hij een nauwsluitend spuitschema toe met

leven ingeblazen door het bedrijf Jabema - een samenwerkingsverband tussen boom-

als start twee keer Luna Privilege. Meer op pagina 2

kweker Jan van Ingen, veredelaar Ben de Sonnaville en teler Mathieu Gremmen - en wordt onder de merknaam Lola verkocht. ,,Wekelijks sorteren we ongeveer 80 ton bruto Maribelle, waarvan de premiumkwaliteit wordt afgezet als Lola'', vertelt

WERKING MOVENTO ONDER DE LOEP De afgelopen drie seizoenen gaf de bestrijding van perenbladvlo met Movento wisselende resultaten. Met name de werking

Wellner. Zelf teelt het bedrijf ook zo'n 10

op het klusterblad was onderwerp van

hectare Maribelle.

discussie: klopt het dat deze minder goed is dan op langlotblad? Henny Balkhoven van Fruitconsult licht de kwestie toe. Meer op pagina 4

'Lola groeit als kool', lees de volledige reportage op pagina 3.

CALYPSO: TIPS VOOR EEN OPTIMALE WERKING Voor een optimale werking van Calypso

'Zwartvruchtrot blijft grillig en ongrijpbaar'

zijn een juiste timing, het aanpassen van de dosering (met uitvloeier) aan het boomvolume en de hoeveelheid water van groot

,,Een bizarre schimmel waar we nog lang niet alles van begrijpen'', zo omschrijft Bart Picard de schimmel Stemphylium vesicarium, beter bekend als zwartvruchtrot. Als adviseur bij het Belgische pcfruit heeft hij het afgelopen seizoen vaak gezien hoe onverwacht en vooral ook hoe hard de schimmel toe kan slaan in Conference. ,,Ik ben bij bedrijven geweest waar 50 tot 60 procent van de peren aangetast waren. Behalve met een enorme schadepost zitten telers met de beangstigende vraag: wat gaat er komend seizoen gebeuren?''

belang. Daarom: een aantal tips en wenken voor groot-, steen- en kleinfruit. Meer op pagina 5

PROEVEN MET ETHEFON IN PEER

Bart Picard windt er geen doekjes om: zwartvruchtrot is de laatste jaren écht een probleem van formaat geworden. Ruim tien jaar na de eerste vondsten in België en Nederland is de schimmel een vrijwel jaarlijks terugkerende bron van zorg. ,,Het meest vervelende is dat we de schimmel

Meer op pagina 6

nog steeds niet goed doorgronden. Vaak komt hij uit het niets en verdwijnt hij ook weer in het niets. Er valt eigenlijk geen

Bart Picard

pijl op te trekken'', zo schetst de adviseur

ook weer zoveel uitzondering op deze regel waren, dat het onduidelijk blijft in hoeverre het

de stand van zaken. Illustratief hiervoor is

klimaat een rol speelt. Ditzelfde geldt voor de invloed van grondsoort, bemestingstoestand

het feit dat zwartvruchtrot het afgelopen

en waterhuishouding op zwartvruchtrot; er lijkt een relatie te bestaan, maar wélke...?

jaar meer in de kustgebieden voorkwam dan landinwaarts, maar dat er tegelijktijd

'Boomgaard vitaal houden en stressfactoren wegnemen', lees verder op pagina 5.

'GEWASBESCHERMING BREDER DAN ALLEEN CHEMIE' ,,Op dit moment hebben we het middelenpakket voor de fruitteelt aardig op orde'', zegt Jaco van Bruchem, beleidsmedewerker gewasbescherming bij de NFO, ,,Grote problemen zijn er eigenlijk niet, wél een aantal specifieke knelpunten bij ziektege-

'Onkruidbestrijding wordt lastiger en duurder'

voelige rassen, steen- en kleinfruit en dan vooral bij de bedekte teelten.'' Meer op pagina 7

,,Vanaf 2015 krijgen we te maken met een flink aantal beperkingen in het gebruik van herbiciden. De onkruidbestrijding wordt daardoor minder gemakkelijk en ook nog eens fors duurder'', zo voorspelt fruitteeltspecialist Siep Fennema van Agrifirm. Volgens hem zullen telers slimme combinaties van bodem- en contactherbiciden toe moeten passen om hun boomgaard betaalbaar schoon te houden en om probleemonkruiden zoals perzikkruid de baas te blijven. 'Praktijkdemo Zeewolde geeft goed beeld van effectiviteit van middelen', lees verder op pagina 6.

Blijf op de hoogte van de actuele zaken. Volg ons op Twitter of Facebook: BayercropNL

Luna PRIVILEGE belangrijke aanwinst in appel en peer

Sterke en langdurige bescherming tegen meeldauw Luna staat voor een nieuwe generatie van fungiciden, gebaseerd op fluopyram. Deze werkzame stof biedt oplossingen tegen een zeer breed spectrum aan schimmels in een groot aantal gewassen. In appel en peer is fluopyram vooral zeer effectief tegen meeldauw.

De werkzame stof van fluopyram heeft unieke eigenschappen; • Het beschermt langdurig blad, vruchten en bloemen doordat een gedeelte van de werkzame stof op het oppervlak aanwezig blijft en kleine hoeveelheden actieve stof over langere tijd blijven doordringen in het blad; • Het is opwaarts systemisch: er vindt herverdeling van de actieve stof in het blad door de houtvaten (xyleem transport) plaats; • E r is een duidelijke translaminaire effectiviteit en daardoor een goede bescherming van niet-behandelde plantendelen.

Meeldauw Luna PRIVILEGE is zeer effectief tegen echte meeldauw en heeft een nevenwerking tegen schurft. Een primaire meeldauwinfectie kan ontstaan vanaf het tijdstip dat geïnfecteerde knoppen uitlopen, meestal vanaf half april. Luna Privilege remt deze sporulatie en beschermt vooral preventief het nieuwe blad.

Resistentiemanagement De resistentiemanagementstrategie is gebaseerd op de FRAC-aanbevelingen. Het gaat hierbij om het beperken van het aantal toepassingen per jaar of per teeltcyclus. Verder is de algemene aanbeveling om af te wisselen met actieve stoffen met een ander werkingsmechanisme. (geen actieve stoffen uit de FRAC- groep 7).

DE KRACHT VAN LUNA PRIVILEGE Toepassing in appel en peer

• Zeer sterke werking op meeldauw

• Start op appel in het groene knopstadium met twee keer 0,15 l/ha Luna PRIVILEGE. Pas hierbij een interval van

• Ondersteunende werking op schurft

ca. 8 dagen toe. Het middel kan toegevoegd worden aan de schurftbestrijding. In peer kan wat later worden

• Lange nawerking, ook van het nieuw gevormde blad

gestart (rond afbloei).

• Zacht voor het gewas, geen risico op verruwing

• Vervolgbehandelingen kunnen worden uitgevoerd met bijvoorbeeld 2-3 x 0,15 kg/ha Flint, toegevoegd aan de

• Tot 4 toepassingen mogelijk (blokken van max. 2 toepassingen)

schurftbestrijding.

• Toegelaten in pitvruchten, vruchtbomen, vruchtboomonderstammen

•H et tweede blok met Luna PRIVILEGE kan worden ingezet minimaal 42 dagen na de laatste behandeling uit het eerste blok.

Echte meeldauw op appelblad

en druiven

'Op tijd beginnen met het sterkste middel' Na een aantal lastige jaren heeft fruitteler Kees Uijttewaal in Bemmel (Gld.) de meeldauwschimmel weer redelijk goed onder controle. Om dat zo te houden past hij een nauwsluitend spuitschema toe met als start twee keer Luna Privilege. Het is half februari en de buitentemperatuur schommelt al een aantal dagen rond de tien graden. ,,Als dit de komende weken zo blijft, dan kan het wel eens vroeg voorjaar worden. Vorig jaar begonnen we pas in de eerste week

Meeldauw kan het beste onder de duim worden gehouden door vroeg te starten met twee keer Luna Privilege van april te spuiten in de peren; dat kan nu wel eens een maand eerder zijn'', zegt Kees Uijttewaal, roerend in zijn koffie. Samen met adviseur Ruben van Kraaij van Agruniek Rijnvallei blikt hij alvast vooruit naar het komende seizoen. Volgens Van Kraaij zijn de eerste perenknoppen al aan het schuiven en zijn her en der al groene delen zichtbaar. ,,We zullen dus op tijd bij de les moeten zijn en geen gaten laten vallen in de spuitschema's. Iedere fruitteler weet dat ook wel, maar toch... Wie aan het begin de boot mist, loopt het hele seizoen achter de feiten aan'', zo benadrukt hij nog maar eens.

Meeldauw blijft aandachtspunt Een aandachtspunt voor komend seizoen is meeldauw. Uijttewaal vertelt dat de

Privilege hebben we een hele sterke nieuwkomer uit een andere chemische groep erbij gekregen. En dat was vorig jaar

Kees Uijttewaal (rechts) heeft een

schimmel tot 'vorstjaar' 2012 voor de nodige problemen heeft gezorgd op zijn

ook meteen merkbaar op dit bedrijf; meeldauw is nauwelijks een probleem geweest'', zo vertelt Van Kraaij. Wat volgens

fruitbedrijf in Bemmel (Gld.). Hij teelt

bedrijf. Met name gevoelige rassen als Jonagold en Santana hebben het toen

hem ook belangrijk is geweest, is dat het middel al vroeg in het seizoen - rond het groene knopstadium - is ingezet.

9 hectare appel (Elstar, Jonagold,

flink te verduren gehad - ondanks een behoorlijk intensief spuitschema. Dat de

,,Meeldauw kan het beste onder de duim worden gehouden door vroeg te starten met twee keer Luna Privilege'', zo weet

Boskoop, Golden D., Santana en

meeldauwdruk in 2013 aanzienlijk lager was, is volgens beide mannen vooral

de adviseur, ,,daarmee wordt de sporulatie meteen sterk afgeremd waardoor het nieuwe blad optimaal wordt beschermd.

Wellant) en 5 hectare peer (Conference,

te danken een stevige winter én aan de komst van Luna Privilege. ,,Tot vorig

Op dit bedrijf hebben we daar duidelijk goede stappen mee gemaakt en hebben we de ziektedruk flink naar beneden

Doyenné du C. en Gieser Wildeman).

jaar moesten we het vooral hebben van het slim afwisselen van meeldauwmid-

gekregen.'' Uijttewaal beaamt Van Kraaij's woorden en voegt toe dat het middel ook voor wat betreft z'n kostprijs, meng-

Ruben van Kraaij is voorlichter fruit-

delen, zoals Exact. Maar van deze groep middelen weten we dat ze vanwege

baarheid en milieuprofiel een aanwinst is voor fruitteelt. ,,Al met al heeft Luna gewoon een prima indruk achtergelaten.

teelt bij Agruniek Rijnvallei.

resistentievorming steeds minder werkzaam zijn tegen meeldauw. Met Luna

Met zo'n middel kunnen we als sector weer vooruit.''

Fruitteelt Koerier

Vervolg van voorpagina

Lola groeit als kool ,,Tot nu toe loopt het allemaal prima. De vraag is vele malen groter dan het aanbod. Dat mag je toch wel een succesverhaal noemen, nietwaar?'' Mathieu Gremmen is duidelijk in z'n sas als het over 'zijn' appel Lola gaat. Sinds 2005 spijkert hij samen met boomkweker Jan van Ingen en fruitteler/veredelaar Ben de Sonnaville hard aan de weg met het ras Maribelle, dat onder de merknaam Lola wordt verkocht. Fruitteelt Koerier sprak met Gremmen over de ervaringen binnen de teelt, de afzetstrategie en de marktpotentie. Eerst maar eens wat feiten en cijfers op een rij. De Maribelle is in 1995 gekweekt door veredelings- en fruitteeltbedrijf De Sonnaville in Altforst. Het ras is ontstaan uit een kruising van Meiprinses en Gloster, die vervolgens weer is gekruist met Elstar. In 2005 is het ras voor het eerst aangeplant op een oppervlakte van 0,6 hectare. Daarna is het areaal geleidelijk gegroeid tot ca. 150 hectare nu. Ongeveer 130 hectare staat in Nederland, de rest voornamelijk elders in Europa (o.a. België, Verenigd Koninkrijk en Denemarken). Op dit moment hebben zo'n 70 Nederlandse fruittelers de Maribelle aangeplant. Bij ongeveer 20 daarvan zijn de bomen in productie. Vrijwel alle Maribelle-appels worden onder de merknaam Lola in de markt gezet. Dit gebeurt door het bedrijf Jabema, een samenwerkingsverband tussen boomkweker Jan van Ingen, Ben de Sonnaville en Mathieu Gremmen. Dit seizoen

Mathieu Gremmen is fruitteler in Horssen (Gld.). Hij teelt 6 hectare peer (Conference) en 1 hectare appel (Maribelle).

verkoopt Jabema ongeveer 1 miljoen kilo Lola's.

Gremmen is ook partner binnen Jabema, een bedrijf dat het appelras Maribelle onder de merknaam Lola op de markt brengt. Gremmen is daarbij verantwoordelijk voor de afzet en promotie.

'Vraag naar Lola is veel groter dan het aanbod' Op dit moment gaan de zaken met Lola meer dan goed, zo durft 'promotor' Gremmen wel te stellen. ,,De vraag is

opgevuld met importfruit. Maar dat zou ook prima met Lola kunnen. Ik denk dat wij de concurrentie met importfruit

vele malen groter dan het aanbod. We hebben zoals gezegd een miljoen kilo ter beschikking, maar we zouden wel

prima aankunnen als het op kwaliteit, smaak en houdbaarheid aankomt'', aldus de fruitteler.

tien miljoen kilo kwijt kunnen.'' De belangrijkste afnemers bevinden zich in Duitsland en Scandinavië. Met name twee

Het sorteren van Maribelle - pas in de doos wordt het Lola - vindt centraal plaats bij het bedrijf Roel Wellner Fruit b.v.

grote warenhuizen zijn grootafnemers van Lola. Maar ook de belangstelling in eigen land groeit volgens Gremmen

in Est. Gremmen: ,,Dit bedrijf heeft zelf ook een aantal hectares Maribelle en is daardoor zeer betrokken bij het ras.

'met de dag'. Dit succes heeft zich de laatste jaren ook duidelijk in de prijs vertaald. Het afgelopen jaar werd - exclusief

Bovendien voorkomen we zo dat er op verschillende manieren wordt gesorteerd. Lola moet een constante, herkenbare

bewaarkosten - een netto uitbetaalprijs van 63 cent gehaald. ,,En dat is gerekend over alle kwaliteiten, dus ook het

kwaliteit behouden. Alleen dan komt de consument telkens weer bij onze appel terug.''

gedeelte dat naar de schillerij en industrie gaat.'' Gevraagd naar waar het succes vandaan komt, haalt Gremmen een doos met Lola's tevoorschijn en zet een paar

Makkelijke en gezonde boom

appels op tafel. ,,Kijk'', zeg hij, ,,deze appels zijn vorige week mee geweest naar de beurs in Houten en daarna heb-

Maribelle laat zich volgens Gremmen vrij gemakkkelijk telen, vergelijkbaar met Jonagold. Het ras is weinig gevoelig

ben ze een tijd lang gewoon hier in de schuur gestaan. Je ziet dat de appels zowel inwendig als uitwendig helemaal

voor schurft en meeldauw en zeer weinig gevoelig voor vruchtboomkanker. Met name deze laatste eigenschap is een

niets aan kwaliteit hebben verloren. En volgende week neem ik ze zo weer mee naar een beurs in Berlijn. Daarna zien

belangrijke plus: in de praktijk is er bijna geen uitval als gevolg van vruchtboomkanker. Gremmen: ,,Zelf heb ik 3300

ze er nog steeds zo goed uit als nu. Precies daar zit het grote pluspunt van deze appel: hij heeft een zeer constante

bomen staan, waarvan ik er de afgelopen vier jaar 45 heb moeten rooien vanwege vruchtboomkanker. In vergelijk

kwaliteit en daardoor een uitzonderlijk lang uitstalleven.''

met andere rassen is dat heel weinig.'' De gemiddelde productie van Maribelle schommelt rond de 60 ton per hectare, waarvan vrijwel alle appels in de maten 70 tot 85 millimeter vallen.

Leveren vanaf januari

Een aandachtspunt bij Maribelle is dat het ras wat gevoelig is op huid, en dan met name op de groene gedeeltes. ,,Het

Het afzetseizoen voor Lola start pas in januari. Voor die tijd heeft de smaak zich nog net niet voldoende ontwikkeld,

is daarom belangrijk om de groeiexplosie in het voorjaar wat te temperen door middel van wortelsnoei en eventueel

omdat - vanwege een zeer hoge brix-waarde - nog niet alle zetmeel is omgezet in suiker. Tot en met december komt

een groeiremmer. Verder zijn we na de bloei wat aan het experimenteren met gibberelline, waardoor de celwanden

er dus geen appel uit de koeling. Voor Gremmen is dit echter alles behalve een probleem. ,,Door pas in januari te leve-

wat rekbaarder blijven'', zo licht Gremmen toe.

ren is onze Lola een mooie aanvulling op de Elstar. Meestal wordt dit ontbrekende kwaliteitssegment in het voorjaar

Gestaag blijven groeien Hoewel de zaken goed gaan, benadrukt Gremmen dat de Lola-appel voorlopig 'groot in het klein' zal blijven. Plan is om het areaal jaarlijks met zo'n 150.000 bomen te laten groeien. Daarmee moet in het seizoen 2017/2018 een productie van ongeveer 10 miljoen kilo worden bereikt. ,,Belangrijk voor ons is dat we met Lola een vraagmarkt houden. We willen onze afnemers uiteraard tegemoet komen met extra productie, maar ze moeten wel een beetje hongerig blijven naar ons product. Verder willen we geen enkele concessie doen aan de kwaliteit, want daar moeten we het volledig van hebben. De appel moet zo mooi en lekker blijven dat hij zichzelf verkoopt'', zo besluit Gremmen.

Vrijwel alle Maribelle-appels worden onder de merknaam Lola in de markt gezet. Dit gebeurt door het bedrijf Jabema, een samenwerkingsverband tussen boomkweker Jan van Ingen, Ben de Sonnaville en Mathieu Gremmen. Dit seizoen verkoopt Jabema ongeveer 1 miljoen kilo Lola's.

Het sorteren van Maribelle – pas in de doos wordt het Lola - vindt centraal plaats bij het bedrijf Roel Wellner Fruit b.v. in Est.

Maribelle is een gebloste, dieproze appel met een zoetfrisse, lichte zure smaak. De Brix-waarde ligt rond 14°

Fruitteelt Koerier

Movento: tegen moeilijk te raken insecten Movento wordt al enkele jaren toegepast om op effectieve wijze appelbloedluis, roze appelluis, kommaschildluis en perenbladvlo. De werkzame stof spirotetramat wordt opgenomen en getransporteerd naar alle delen van de plant waardoor zuigende insecten ook op moeilijke plaatsen wordt bestreden. Voor appel en peer is recent de dosering aangepast aan de behoefte van de praktijk. De nieuwe dosering luidt nu 0,1% of 1 l/ha. Appel en peer Zet Movento in appel in bij het begin van het uitzwermen van bloedluis. Bij peer toepassen op de eitop van de tweede generatie perenbladvlo. Galmuggen, kommaschildluis en andere zuigende insecten worden bij toepassing in de weken na de bloei ook bestreden. Bij een zware aantasting door bloedluis, perenbladvlo, galmuggen of kommaschildluis de bespuiting altijd herhalen.

Kers en pruim (onbedekte teelt) Toepassen na de bloei op het moment dat de luizen nog niet zijn ingekruld. Bij een zware aantasting de bespuiting herhalen. Voor de bestrijding van de kersenvlieg Movento toepassen op het moment van de kleuring van de vruchten. In de meeste gevallen worden ook andere zuigende insecten uitstekend bestreden.

Opmerkingen • Gebruik voldoende water. • I n de teelt van appel, peer, kers, pruim en boomteelt is waargenomen dat het spuiten met minimaal 1000 liter water per hectare de effectiviteit sterk verbetert. Daarnaast is waargenomen dat toepassen via verneveling (150-500 liter water per hectare) de onderzijde van de bladeren kan verbruinen. Dit effect treedt niet

Gewijzigde

of in veel mindere mate op indien wordt gespoten met 1000 liter water per hectare. In deze teelten daarom Movento uitsluitend toepassen met minimaal 1000 liter water per hectare.

dosering Movento

•C ruciaal voor een optimale werking van Movento is de opname door en het transport in de plant. Pas Movento daarom alleen toe als het gewas goed groeit en/of er voldoende blad aanwezig is.

• Op appel en peer nu 0,1% (1 l/ha) toegelaten

• Aan deze formulering nooit uitvloeiers en of hechters toevoegen. Movento nooit gemengd spuiten met

• Dubbel systemische werking; van blad naar

fungiciden, insecticiden of (blad)meststoffen.

blad en van wortel naar wortel

• L et op: de aanvangswerking op bladluizen is zeer traag. Indien gespoten wordt op een populatie ingekrulde

• Zeer breed werkingsspectrum (o.a. appel-

bladluizen zal pas na 7 tot 14 dagen werking zichtbaar zijn. Bij voorkeur spuiten op een beginnende blad-

bloedluis en perenbladvlo)

luispopulatie voordat er zich koloniën hebben ontwikkeld.

• Langdurige werking

• De veiligheidstermijn voor appels, peren, kersen en pruimen is 21 dagen.

• Past uitstekend in geïntegreerde teelten

Movento heeft een uitstekende werking tegen appelbloedluis

Werking Movento onder de loep

geven. Zo blijkt bijvoorbeeld dat er bij 3 dagen na toepassing nog wel meer werkzame stof in het langlotblad te vinden is. ,,Is dit een belangrijke fase voor de effectiviteit van het middel? En waarom neemt de hoeveelheid werkzame

De afgelopen drie seizoenen gaf de bestrijding van perenbladvlo met Movento wisselende resultaten. Met name de werking op het clusterblad was onderwerp van discussie: klopt het dat deze minder goed is dan op langlotblad? Henny Balkhoven van Fruitconsult licht de kwestie toe.

stof daarna sneller af dan in het clusterblad? Dat soort details willen we graag weten'', zo blikt de adviseur alvast vooruit. Hoe het onderzoek verder gaat is op dit moment nog onderwerp van gesprek. ,,We zijn nog een aantal opties aan het doornemen; mogelijk komt daar een nieuwe praktijkproef uit. Zelf wil ik wel graag verder, want een optimale bestrijding van perenbladvlo zie ik als een absolute topprioriteit voor de perenteelt'', zo besluit Balkhoven.

,,In principe is een fabrikant zelf verantwoordelijk voor zijn product en moeten zij dus ook zelf vragen over de werking en toepassing van hun producten kunnen

Fruitconsult neemt beheer proeftuin Randwijk over

beantwoorden. Maar voor deze kwestie hebben we een uitzondering gemaakt: Movento is belangrijk voor de praktijk, waardoor het ook in óns belang is dat het middel zo goed mogelijk werkt. Bovendien is Movento een relatief duurzaam middel dat we de komende jaren nog wel eens hard nodig kunnen hebben.''

Adviesbureau Fruitconsult heeft begin dit jaar het dagelijkse beheer

Henny Balkhoven wil het maar even gezegd hebben: Fruitconsult is een onaf-

van de proefboomgaard bij PPO in Randwijk overgenomen. ,,Feitelijk

hankelijk adviesbureau en wil dat ook graag blijven.

gaat het alleen om het praktische onderhoudswerk dat in de proeftuin

Henny Balkhoven is specialist gewasbescherming bij Fruitconsult

gedaan moet worden. De proeven zelf blijven in handen van PPO'', zo

Dan de kwestie: klopt het dat Movento minder goed werkt op clusterblad dan op langlotblad? Om antwoord hierop te vinden zetten Fruitconsult en een groep

resultaten (zie grafieken) blijkt dat er door het clusterblad evenveel Movento is

verduidelijkt Henny Balkhoven de nieuwe situatie. De adviseur hecht

van 15 perentelers het afgelopen jaar een studiegroep op, waarbij de opname

opgenomen als door het langlotblad. Bovendien blijft Movento ook nog eens

eraan te zeggen dat Fruitconsult een onafhankelijk adviesbureau is én

van het middel nauwkeurig onder de loep werd genomen. Belangrijkste onder-

wat langer aanwezig in het clusterblad; en dat terwijl de werking in de praktijk

blijft. ,,We zijn groot geworden doordat we altijd het belang van onze

deel was een praktijkproef op vier verschillende bedrijven, waarbij Movento op

juist minder is. De analyse geeft dus het omgekeerde beeld van wat er op basis

klanten voorop hebben gezet. Dat willen we graag zou houden.''

dezelfde dag (7 juni) werd ingezet. Vervolgens werd ook op dezelfde dagen -

van de ervaringen in de praktijk werd verwacht. ,,Voor deze opmerkelijke uit-

3, 7, 14, 21 en 35 dagen na toepassing - cluster- en langlotblad verzameld,

komst hebben we voorlopig geen verklaring'', zo erkent Balkhoven.

die daarna geanalyseerd werden in Laboratorium Zeeuws-Vlaanderen. Uit de

Tegelijktijd zijn er ook een aantal 'kleinere' uitkomsten die wél enige houvast

Waar Fruitconsult wél voor open staat is de aanleg van demo's. Balkhoven: ,,We voeren graag demo's uit in samenwerking met fabrikanten en willen ook zeker meedenken over de opzet en uitvoering, als de opdrachtgever dat wenst. Maar over de resultaten, goed of slecht, moet zonder voorwaarden vooraf in alle openheid met de fruittelers kunnen worden gepraat. Met deze voorwaarde stellen we de telers centraal: die zijn immers gebaat bij openheid van zaken.''

'Vriend van proefbedrijf PPO Randwijk' Om de proeftuin ook voor de toekomst te kunnen behouden hebben Fruitconsult en PPO onlangs het initiatief 'Vriend van proefbedrijf PPO Randwijk' in het leven geroepen. Hiermee hopen beide partijen een jaarlijkse (vrijwillige) bijdrage van fruittelers te genereren. Voor een basisbedrag van € 250 per bedrijf (hardfruit) en een aanvullende bijdrage van € 5 per hectare steunen telers niet alleen 'hun' proeftuin, maar worden ze ook volop betrokken bij demo's en proeven en mogen

Fruitteelt Koerier

ze ook meebeslissen in de keuze van de op te zetten proeven.

Vervolg van voorpagina

'Boomgaard vitaal houden en stressfactoren wegnemen' Hoewel er de laatste jaren veel veld- en praktijkonderzoek is gedaan naar zwartvruchtrot, blijft het volgens Picard lastig om een duidelijke oorzaak van de infectie aan te wijzen. ,,Stemphylium is een zwakteschimmel die vrijwel altijd toeslaat onder stressvolle omstandigheden. Belangrijk is daarom om de boomgaard vitaal te houden en zo veel mogelijke stressfactoren weg te nemen. In de praktijk merken we dat een combinatie van maatregelen 'gemiddeld genomen' zeker effect heeft. Daarom raden we telers aan om - ondanks alle onzekerheden - altijd actie te ondernemen'', aldus Picard. Een basismaatregel is het verminderen van de innoculumdruk, bijvoorbeeld door dood materiaal (blad, gras, onkruid, vruchten) op de zwartstrook te borstelen en te versnipperen. Verder moeten de drainages goed op orde zijn om wortelverstikking - en dus stress bij de bomen - te voorkomen. Ditzelfde geldt voor bemestingstoestand van de bodem: hoe beter deze op peil is, hoe minder kans op gebreksstress bij de bomen. ,,Voeg eventueel bladvoeding toe aan chemische bespuitingen; alles wat kán helpen om stress te verminderen is zinvol'', aldus Picard. Nog twee mogelijke risicofactoren zijn een te sterke groeiremming (bijvoorbeeld door te diep inzagen van bomen) en de aanplant van bomen die elders zijn opgekweekt. ,,In beide gevallen zie ik dat er meer problemen ontstaan met zwartvruchtrot.''

Vroege bestrijding noodzakelijk Op basis van zijn ervaringen van de afgelopen jaren stelt Picard dat chemische bestrijding van zwartvruchtrot in Conference áltijd zinvol is, dus ook als telers de schimmel nog nooit gesignaleerd hebben. ,,In mijn werkgebied OostVlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen heb ik meer dan eens meegemaakt dat telers zich op basis van het verleden veilig

Bart Picard is onafhankelijk adviseur bij pcfruit in België. Daarnaast runt hij

waanden, maar dat er tóch zomaar een flinke infectie optrad. Het is dus te riskant om niets te doen.'' Belangrijk is om

een fruitbedrijf met appel (3,5 ha) en peer (2 ha) in Horebeke (bij Oudenaarde).

de sterkste middelen met de meeste duurwerking als eerste in te zetten. Picard adviseert om 10 dagen na de volle bloei een bespuiting uit te voeren met het sterkst mogelijke middel. Als 'tussenbespuiting' kan er een strobilurine worden toegepast, zoals bijvoorbeeld Flint. Daarna - zo'n 25 tot 30 dagen na de bloei - moet weer een bespuiting volgen met het sterkst mogelijke middel. Ook adviseert hij om tijdens het seizoen het

Twee soorten Stemphylium

Stemphy-model te volgen en meteen te reageren als het model dit aangeeft.,,Blijf in ieder geval doorspuiten tot eind juni,

Naast Stemphylium vesicarium (links) is er ook nog een minder bekende soort: Stemphylium botryosum (rechts).

ook al is het koud en geen Stemphylium-weer. Ook onder de 20 °C kiemen de zwartvruchtrotsporen, al gaat het misschien

Deze schimmel tast de peer vooral bij de neus aan. De infectie wordt daarom nogal eens verward met neusrot.

wat langzamer. Laat je in ieder geval niet verrassen, want daarvoor is de schade echt veel te groot'', zo besluit de adviseur.

Stemphyliumschimmel op blad

Calypso: tips voor een optimale werking Voor een optimale werking van Calypso zijn een juiste timing, het aanpassen van de dosering (met uitvloeier) aan het boomvolume en de hoeveelheid water van groot belang. Daarom: een aantal tips en wenken voor groot-, steen- en kleinfruit.

wittevlieg, aardbeibloesemkever en de frambozenkever door Calypso meegenomen. In bedekte teelten kan Calypso ook gecombineerd met hommelvoeding worden ingezet ter bestrijding van tripsen.

Niet alle insecten op één moment Bij appel en peer worden alle luizen (met uitzondering van bloedluis),

In de teelt van appel draait het vooral om de roze appelluis, appelgrasluis

wantsen, appelbloesemkever, perenknopkever, larven van de perenbladvlo,

en de groene appelwants. De roze appeluis kan het beste in het groene tot

kommaschildluis, zaagwespen, zuringbladwesp en appelvouwmijnmot door

roze knopstadium worden bestreden. Wordt ingekrulde roze appelluis pas na

Calypso bestreden.

de bloei bestreden, spuit dan altijd met minimaal 500 liter spuitvloeistof per

In steenfruit worden naast een aantal moeilijk te bestrijden luizensoorten

hectare en voeg altijd uitvloeier toe.

zoals zwarte kersenluis, melige pruimenluis (let op: melige pruimenluis

De groene appelwants kan gelijktijdig met de roze appelluis worden bestre-

tijdig bestrijden, veel water gebruiken en uitvloeier toevoegen!) en groene

den. Het optimale stadium ligt in het roze knop-/ballonstadium van het ras

kortstaartluis ook insecten als de kersenvlieg en de pruimenzaagwesp be-

Jonagold. Op dit moment zijn de jonge larven uit de eieren en bevinden ze

streden.

zich in het eerste of tweede larven stadium. Is er al gespoten, dan moet tegen

Ook in kleinfruit (bedekte en onbedekte teelt) worden alle soorten (dop-)

het einde van de bloei het bestrijdingsresultaat worden gecontroleerd. Bij

luizen bestreden. Naast luizen worden ook bladwespen, cicaden, wantsen,

een zeer zware druk kan het zijn dat de bespuiting herhaald moet worden.

Insect

Bestrijdingstijdstip

Appelbloesemkever

Muizenoorstadium

Appelgrasluis

Vanaf het moment dat bestrijdingsdrempel wordt overschreden in het voorjaar

Roze appelluis

Roze knop stadium tot volle bloei

Groene appelwants

Roze knop-Ballonstadium Jonagold, eventueel einde bloei herhalen

Appelzaagwesp

Midden bloei-einde bloei

Appelvoumijnmot

Begin bloei

Perenknopkever

Direct na de oogst

Perenbladvlo

Als de bloemknoppen los van elkaar gaan staan, na de pluk

Kommaschildluis

1 tot 2 weken na de start van het zwermen, meestal kort na de bloei van appel

Doseringen en veiligheidstermijnen • In grootfruit is de dosering van Calypso 0,025%. Dit komt neer op 0,25 tot 0,375 liter per hectare afhankelijk van de boomhoogte. • In kleinfruit is de dosering ook 0,025%. In deze teelt komt dat overeen met 0,25 liter per hectare • Het advies is om Calypso te spuiten met ruim water gecombineerd met een uitvloeier zodat het gewas goed nat gemaakt kan worden. Dit geldt zeker voor ingekrulde luizen, melige pruimenluis en schild- en dopluizen. • De veiligheidstermijn voor grootfruit is 14 dagen. Voor kleinfruit geldt een veiligheidstermijn van 3 dagen (onbedekte teelt) en 7 dagen vóór het plaatsen van regenkappen (bedekte teelt).

Fruitteelt Koerier

'Onkruidbestrijding wordt lastiger en duurder' ,,Vanaf 2015 krijgen we te maken met een flink aantal beperkingen in het gebruik van herbiciden. De onkruidbestrijding wordt daardoor minder gemakkelijk en ook nog eens fors duurder'', zo voorspelt fruitteeltspecialist Siep Fennema van Agrifirm. Volgens hem zullen telers slimme combinaties van bodem- en contactherbiciden toe moeten passen om hun boomgaard betaalbaar schoon te houden. Een hot item voor elke teler; zo noemt Siep Fennema de toekomstige onkruidbestrijding in grootfruit. ,,Het pakket herbiciden staat aan alle kanten onder druk. De dosering en het aantal toepassingen van diverse vertrouwde middelen worden vanaf 2014/2015 fors naar beneden bijgesteld. We zullen het dus met minder middelen klaar moet spelen'', zo blikt de adviseur alvast vooruit. Volgens hem zal de onkruidbestrijding bij vrijwel alle bedrijven flink op de schop moeten, met name door de drastische beperkingen die voor glyfosaat gaan gelden. Gevolg hiervan is ook dat de onkruidbestrijding duurder wordt. ,,Ik verwacht dat telers straks drie tot vier keer zoveel geld kwijt zijn aan het schoon houden van hun boomgaard.''

Praktijkdemo in Zeewolde Om goed voorbereid te zijn op deze nieuwe situatie heeft Agrifirm afgelopen seizoen een praktijkdemo aangelegd in Zeewolde (Fl.). Daarbij zijn - in een relatief jonge boomgaard - vier verschillende objecten aangelegd op zwartstroken van elk 200 meter lang. Naast de contactmiddelen Basta en Finale zijn er twee nieuwe bodemherbiciden getest (waarvan er eentje is toegelaten en de ander nog niet). Omdat er op de demolocatie in de herfst van 2012 nog Amitrol werd toegepast en de zwartstroken door het droge en koude voorjaar lang schoon bleven, zijn Basta en Finale en één bodemherbicide pas na de bloei - ongeveer half mei - ingezet. De andere bodemherbicide is wel al begin maart toegepast. In de weken daarna zijn de objecten regelmatig visueel beoordeeld. ,,Ondanks de verlate toepassing hebben we een

Siep Fennema is specialist fruitteelt bij Agrifirm

redelijk goed beeld gekregen van de effectiviteit van de middelen en ook van de mogelijkheden die we straks hebben'', blikt Fennema terug op de demo. Zo hebben de nieuwe bodemherbiciden de zwartstroken lang schoon kunnen

meerwaarde zit zoals eerder gezegd in de bestrijding van sterk uitzaaiende probleemonkruiden zoals perzikkruid,

houden en hebben Basta en Finale duidelijk hun meerwaarde laten zien op probleemonkruiden, zoals perzikkruid.

maar ook de werking op jonge opslag is een duidelijke plus van beide middelen. Belangrijk is volgens Fennema dat

Om van het begin tot het einde van het seizoen onkruidvrij te kunnen blijven, verwacht Fennema dat vooral combi-

deze probleemonkruiden twee keer kort na elkaar - binnen 14 dagen - aangepakt worden en dat daarbij veel water

naties van bodem- en contactherbiciden een flinke opmars zullen maken. Ook opties met groeistoffen blijven - mits in

-minimaal 300 l/ha - wordt gebruikt zodat alle onkruiden ook daadwerkelijk worden geraakt. Ook adviseert hij in een

de toekomst toegelaten - later in het seizoen tot de mogelijkheden behoren. ,,We zullen straks dus veel gerichter te

vroeg stadium te spuiten, waardoor de koppen van de onkruiden zo breed en volledig mogelijk worden geraakt. Tegen

werk moeten gaan bij de onkruidbestrijding en dat zal zeker even wennen zijn voor de telers. Tot nu toe konden velen

de zijkant van het onkruid spuiten heeft namelijk nauwelijks effect. Een kritsch punt bij het gebruik van Finale blijft de

zich prima redden met alleen glyfosaat; die optie is straks verleden tijd.''

mogelijk scherpe werking op de bast van jonge perenbomen. ,,Het zou mooi zijn als daar zoveel mogelijk duidelijkheid over komt, want dit middel kunnen we straks nog wel eens hard nodig hebben'', zo besluit Fennema.

Basta en Finale Door de forse beperkingen voor glyfosaat zullen contactherbiciden als Basta en Finale een prominentere rol gaan

Naschrift Bayer: Finale kan op niet-afgeharde, jonge bomen (tot ca. 1 jaar) een oppervlakkige verbranding geven, zo

krijgen in het spuitschema, zo verwacht Fennema, al voegt hij meteen toe dat ook deze twee middelen met een

is eind jaren '80 een aantal keren gebleken. Dit verschijnsel is daarna - voor zover bekend - nooit meer gesignaleerd.

maximale dosering van respectievelijk 3,75 en 5 liter per hectare slechts beperkt ingezet kunnen worden. De grootste

Bij het middel Basta zijn tot dusver nooit verbrandingsverschijnselen waargenomen.

Ethrel-A toegelaten in peer en zure kers Afgelopen zomer is de groeiregulator Ethrel-A geherregistreerd en is de toepassing uitgebreid met toepassingen in peren en zure kersen. Peer In peren kan Ethrel-A worden ingezet om de bloemknopontwikkeling voor het komend jaar te bevorderen. Zeker in jaren van zware vruchtdracht kan dit noodzakelijk zijn om beurtjaren te voorkomen en opbrengsten veilig te stellen. Het etiket vermeldt 3 toepassingen, vanaf 1 week na de bloei met een interval van 1 week in doseringen aflopend van 0,25 naar 0,15 en tenslotte 0,1 l/ha. Er dient voldoende water gebruikt te worden.

Zure kers In zure kersen kan met behulp van Ethrel-A een uniforme afrijping worden bereikt, wat van belang is voor de mechanische oogst. De rijping van de zure kersen kan worden gestuurd met een bespuiting 7-10 dagen voor de oogst. De dosering is 0,05%, met een maximum van 0,75 liter. Ook hier dient voldoende water te worden gebruikt.

Proeven met ethefon geven geen negatieve effecten op opbrengst en kwaliteit Proeftuin Zwaagdijk voerde in 2005 en 2006 proeven uit waarbij groeiregulator Ethrel-A (ethefon) werd ingezet om de bloemknopvorming in peer te bevorderen.

leiden. ,,Een echt stabiele en betrouwbare referentie hebben we dus helaas niet gehad. Niettemin zijn er wel wat interessante signalen uit de proeven gekomen'', aldus Oostingh. Zo kwam in beide proefjaren naar voren dat ethefon géén negatieve

Cor Oostingh is onderzoeker bij Proeftuin Zwaagdijk

,,Doel van de proeven was om de werking van ethefon in peer aan te tonen

invloed heeft op de opbrengst en kwaliteit, zowel bij Conference als bij

om zo tot een uitbreiding van het etiket te komen. Daarvoor hebben we in

Doyenné de Comice. Ook gaf het gebruik van ethefon in vergelijking met

samenwerking met NFO en met financiering via het fonds kleine toepas-

wortelsnoei een kleinere spreiding in de resultaten, hetgeen duidt op

singen twaalf registratieproeven in Conference en Doyenné du Comice

een hogere betrouwbaarheid. Specifiek bij Conference kwam duidelijk

aangelegd'', zo blikt onderzoeker Cor Oostingh terug op deze tweejarige

naar voren dat bespuitingen met ethefon meer bloemclusters van goede

proefperiode.

kwaliteit gaf dan onbehandelde objecten. Tenslotte werden er in residu-

Omdat er voor dit registratieonderzoek geen vergelijkbare alternatieven

proeven - die parallel liepen aan de registratieproeven - geen residuen

voor ethefon beschikbaar waren is - in overleg met de toenmalige Planten-

boven de detectiegrens gevonden. ,,Samenvattend zou je kunnen zeggen

ziektenkundige Dienst - besloten om wortelsnoei als referentie op te nemen.

dat er in de proeven geen indicaties waren voor nadelige gevolgen voor

Vanuit de praktijk is echter bekend dat de effecten hiervan zeer grillig en

de opbrengst en kwaliteit en dat ethefon een betrouwbaardere en meer

onzeker zijn en regelmatig tot een slechtere productie en vruchtkwaliteit

bedrijfszekere methode is gebleken dan wortelsnoei'', aldus Oostingh.

Fruitteelt Koerier

Mens & Werk

'Gewasbescherming is breder dan alleen chemie' ,,Op dit moment hebben we het middelenpakket voor de fruitteelt aardig op orde. Grote problemen zijn er eigenlijk niet, wĂŠl een aantal specifieke knelpunten bij ziektegevoelige rassen, steen- en kleinfruit en dan vooral bij de bedekte teelten.'' Jaco van Bruchem, beleidsmedewerker gewasbescherming bij de NFO, schetst in het kort de stand van zaken rondom de beschikbaarheid van gewasbeschermingsmiddelen voor de fruitteelt. In vergelijking met andere sectoren - waar soms zelf de noodklok wordt geluid vanwege het (zeer) krappe middelenpakket - lijkt de fruitteelt dus nog redelijk goed bedeeld met gewasbeschermingsmiddelen. Maar blijft dit ook zo? Wat zijn toekomstige bedreigingen? En hoe kunnen die getackled worden? Zes vragen aan Jaco van Bruchem.

'Vooral bij de kleinere teelten is er nog meer dan genoeg werk aan de winkel.'

De druk om spuitdrift te verminderen neemt steeds verder toe. Waar moeten telers rekening mee houden? ,,Ten eerste krijgen telers van houtig kleinfruit te maken met vergelijkbare voorschriften als voor grootfruit. Willen zij het huidige pakket middelen blijven toepassen, dan zullen zij - net als grootfruittelers - moeten

De sector mag niet klagen over het aantal beschikbare middelen...

investeren in nieuwe, driftreducerende technieken.

,,In vergelijking met pakweg vijf jaar geleden zijn we er zeker op vooruit gegaan. Belangrijke knelpunten

Verder zal het aspect veiligheid steeds belangrijker worden. Kijk maar naar het recente rapport van de

zoals vruchtdunning en fruitmotbestrijding in appel en peer zijn met nieuwe toelatingen opgelost. Daarnaast

Gezondheidsraad dat aanbevelingen doet om blootstelling van middelen aan omwonenden te voor-

heeft de toelating van Movento de perenbladvlo-, bladluis- en kommaschildluisbestrijding beter gemaakt. Ook

komen. Willen we als sector in de toekomst gewasbeschermingsmiddelen blijven gebruiken, dan zullen

zijn er een aantal zeer welkome etiketsuitbreidingen geweest - zoals Calypso in bedekte teelten van houtig

we daar terdege rekening mee moeten houden.''

kleinfruit en een rupsenmiddel in steen- en houtig kleinfruit.''

Tot slot: wat zijn de belangrijkste uitdagingen voor de komende jaren? Er is dus veel bereikt de afgelopen jaren...

,,Op korte termijn zullen we de vinger aan de pols moeten houden voor wat betreft de heretikettering

,,Voor de grotere teelten zoals appel en peer geldt dat zeker, maar bij de kleinere teelten is er nog meer dan

van middelen. Bij deze heretikettering wordt heel concreet de maximale dosering, het maximaal aantal

genoeg werk aan de winkel. Daar zitten nog wel een aantal lastige knelpunten.''

toepassingen per jaar en de minimale interval tussen toepassingen op het etiket vermeld. Dit kan wel eens gaan knellen bij de fungiciden die meerdere keren per seizoen worden gebruikt, zoals bijvoorbeeld

Waar zitten de knelpunten bij de kleine teelten?

tegen schurft, meeldauw, zwartvruchtrot en vruchtboomkanker. De kans is groot dat telers hierdoor veel

,,Onze grootste zorg zit op dit moment bij de bedekte teelten van houtig kleinfruit, zoals braam en framboos.

meer moeten 'puzzelen' met middelen dan tot nu toe het geval is.

Voor deze teelten moeten bij herbeoordeling van middelen aparte dossiers voor residu-onderzoek worden

Verder moeten we in mijn ogen breder kijken dan alleen chemie. Zijn er biologische middelen of producten

samengesteld. Omdat deze dossiers in het verleden vaak niet zijn aangelegd, is het een zeer kostbare zaak om

beschikbaar voor de fruitteelt? En kunnen deze ingepast worden in geĂŻntegreerde systemen? Op dit soort

dit alsnog te doen voor elke specifieke teelt - die hooguit enkele tientallen hectares beslaat. Daarvan kan geen

vragen moeten we de komende jaren heldere en vooral bruikbare antwoorden zien te krijgen.''

enkele middelenfabrikant een businesscase maken.''

En nu...? ,,Onze taak is om bij fabrikanten de knelpunten onder de aandacht te brengen en samen naar een oplossing te zoeken. Soms lukt het om - al dan niet met geld uit het Fonds Kleine Toepassingen - een belangrijke middel beschikbaar te krijgen of te houden voor kleine teelten. Daarnaast proberen we via internationale samenwerking toelatingsdossiers beschikbaar te krijgen. Het door Nederland opgerichte Expert Centre Speciality Crops speelt daarbij een belangrijke rol.''

In de nieuwe rubriek Mens & Werk laten we mensen aan het woord die zich op een bijzondere manier inzetten of verdienstelijk maken voor hun vak (en vakgenoten). Dit jaar - 2014 - richten we ons op de belangenbehartigers. Met welke thema's houden zij zich bezig? Wat zien zij als grootste knelpunten? In deze aflevering: Jaco van Bruchem, beleidsmedewerker gewasbescherming bij de NFO.

Monitor de regenval met de Regenmeter app Regenval kan grote invloed hebben op een succesvolle teelt. Vanaf nu kunt u ook de gevallen neerslag monitoren met behulp van de Regenmeter app, beschikbaar voor smartphone en tablet. De app geeft gebaseerd op uw GPS-locatie of een gekozen postcodelocatie een overzicht van de actuele neerslag. De Regenmeter app geeft de hoeveelheid regen weer op basis van neerslagregistratie middels buienradar. U kunt kiezen voor een periode van 3, 6, 12 of 24 uur waarna de app de hoeveelheid gevallen neerslag grafisch afbeeldt. Ook kunt u terugzoeken hoeveel neerslag er gevallen is in de afgelopen weken

Apple

of maanden en bevat de app de alom bekende buienradar voor een voorspelling van de neerslaggebieden voor de komende uren.

BayYou Services

De Regenmeter app is uw digitale regenmeter. Deze app is verkrijgbaar via de App Store en de Google Playstore.

Fruitteelt Koerier

Android

COLOFON Concept en realisatie: l

Bayer CropScience SA-NV

Vormgeving en opmaak: l

Claudia Roorda

Fotografie: l

Bayer CropScience SA-NV

Drukwerk: ,,Met Luna Privilege hebben we een sterke

,,De vraag naar Lola is vele malen groter

,,Vanaf 2015 krijgen we te maken met een

,,Willen telers van houtig kleinfruit het hui-

nieuwkomer erbij gekregen. En dat was vorig

dan het aanbod. We hebben een miljoen kilo

flink aantal beperkingen in het gebruik

dige pakket middelen blijven behouden, dan

jaar ook meteen merkbaar; meeldauw is

ter beschikking, maar we zouden wel tien

van herbiciden. De onkruidbestrijding wordt

zullen zij moeten investeren in nieuwe, drift-

nauwelijks een probleem geweest.''

miljoen kilo kwijt kunnen.''

daardoor minder gemakkelijk en ook nog

reducerende technieken.''

eens fors duurder.'' Kees Uijttewaal, fruitteler in Bemmel en

Mathieu Gremmen,

Ruben van Kraaij, voorlichter fruitteelt

'Lola-promotor' en fruitteler

Siep Fennema,

Jaco van Bruchem, beleidsmedewerker

bij Agruniek Rijnvallei.

in Horssen (Gld.).

fruitteeeltspecialist bij Agrifirm.

gewasbescherming bij NFO.

Puzzel mee en win een diner voor twee!

HH Global

Dit is een uitgave van: Bayer CropScience SA-NV Energieweg 1 P.O. Box 231 NL-3640 AE Mijdrecht Onze gebruiksadviezen, zowel mondeling als schriftelijk verstrekt, berusten op uitgebreide proefnemingen. Wij adviseren naar beste weten volgens kennis van zaken van dit ogenblik, echter zonder daarvoor aansprakelijkheid op ons te nemen, omdat opslag/bewaring en toepassing zich aan onze controle onttrekken. Beschrijvingen van een product, resp. gegevens over de eigenschappen daarvan betekenen niet, dat verantwoordelijkheid wordt gedragen bij eventuele schade. Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees vóór gebruik eerst het etiket en de productinformatie.

Houdt u van lekker eten en drinken in een goed restaurant? Los dan de onderstaande woordzoeker op! Uit de goede inzendingen worden drie winnaars getrokken. Zij krijgen elk een dinerbon ter waarde van  150. De woorden hieronder zitten horizontaal, verticaal en diagonaal in alle richtingen in de puzzel verstopt. Ze kunnen elkaar overlappen. Zoek ze op en streep ze af. De overgebleven letters vormen achter elkaar gelezen de oplossing. APPEL BLOESEM BOOM BOTRYTIS DOYENNE DRIFT ELSTAR ETHREL ETIKET

L T L O S E F L E P P A

M E S E O L B S E R E I

U E E G T F I T E L E R

N N G R O T C E S N I T

A M O O NFLINT E Y O FFRUITMOT V T S LGALA R D H Y U U M INSECT O C I I JUNAMI P H F E KERS C T IJ M MLUISE N E UMIJTT T I SNECTRIA T R P C E N IJ

B D R M R T T I L G L J

P A E D A E C M D E U F

R L K E T K L E O N K D

S A E M S I U L A T K I

I V GNUTTIGEN I VOOGST O EPEER E L E PLUKKEN T E SCHIMMELS T I TELER M V AVLO U WVRUCHT B E N N G

L T L O S E F L E P P A

M E S E O L B S E R E I

U E E G T F I T E L E R

N N G R O T C E S N I T

A N F L Y O P C M U S C

M E V R U C H T E T T E

O Y T D U I F IJ N T R N

O O S H M I E M E I P IJ

B D R M R T T I L G L J

P A E D A E C M D E U F

R L K E T K L E O N K D

S A E M S I U L A T K I

I G V E L T T M A W E N

V I O E E E I V U B N G

BON Naam: Adres: Postcode:

Plaats:

Aantal hectare appel en peer: De oplossing van de woordzoeker is: Stuur de ingevulde bon uit deze krant in een ongefrankeerde envelop naar: Actievoorwaarden: Deze prijsvraag loopt van 20 maart t/m 30 april 2014. Uit de goede inzendingen worden drie prijswinnaars getrokken. Deze prijswinnaars krijgen tussen 1 en 15 mei bericht. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.

Fruitteelt Koerier

Bayer CropScience SA-NV T.a.v. Jessica Biermann Antwoordnummer 55074 3640 WB Mijdrecht