ONLINE MAGAZINE - BAYER CROPSCIENCE
AUGUSTUS 2013
BIJENKOERIER 'Het gaat helemaal niet zo slecht met de bijen'
,,Er wordt veel geschreven over bijensterfte, maar kijk ook eens naar die imkers waar het wel goed gaat'', zegt Bert van den Hoogen in Wanroij (N-Br.). Als ervaren imker stoort hij zich aan de eenzijdige berichtgeving rondom bijensterfte. ,,Ik ben echt geen liefhebber van bestrijdingsmiddelen, maar de negatieve rol die insecticiden nu wordt toegedicht bij de bijensterfte klopt gewoon niet. Het werkelijke probleem ligt bij de varroamijt; dáár moet alle aandacht naar uitgaan'', zo stelt hij in een persoonlijk betoog.
het er Europees gezien bijstaat met de bijen. Verder ben ik lid
De grootste vijand van de honingbij
van een klein bijengilde waar - gelukkig - steeds meer nieuwe
Veruit de grootste bedreiging voor de honingbij is de var-
leden bij komen. Samen met een collega-imker heb ik enkele
roamijt (Varroa destructor). Deze parasiet nestelt zich op
cursussen gegeven om deze nieuwkomers een beetje wegwijs
de bij en gebruikt deze als voedselbron. De varroamijt
te maken in het vak. In mijn ogen wordt je pas écht imker als
kan zich zeer snel vermeerderen en verspreidt daarbij
je vijf tot tien jaar bijen hebt en in die periode ook telkens
grote hoeveelheden virussen onder de bijenpopulatie.
bereid bent geweest om bij te leren. Alleen zo krijg je de brede kijk op bijen die nodig is om ze gezond en vitaal te houden.''
Interessante weetjes over bijen!
Varroamijt ,,Het gaat goed met de Nederlandse bij en zeker bij ons in de regio. Ik zeg dat als hobby-imker die al veertig jaar met
,,Het grootste probleem van dit moment is de varroamijt, een
groot plezier bijen houdt. De hobby heb ik min of meer geërfd
kleine parasiet die het bloed uit de bij zuigt. Volgens mij is dit
van mijn vader; die had ruim honderd kasten. Zelf heb ik er
voor 95 procent de oorzaak van de bijensterfte. Er moet daarom
meestal rond de twintig.
alles aan gedaan worden om deze mijt te bestrijden. Zelf doe
Voor mijn hobby wil ik goed geïnformeerd blijven en hoor ik
ik dat sinds 1993 met de zogenaamde Krämer-methode, een
ook graag hoe mijn collega's over bepaalde zaken denken.
in Duitsland zeer beproefde en succesvolle manier om de var-
Daarom ben ik ook al veertig jaar lid van de Nederlandse
roa te bestrijden. Nadat ik in de herfst de honing eraf gehaald
Bijen Vereniging en vijfentwintig jaar lid van de Duitse
heb, breng ik ter verdamping 240 cc mierenzuur aan in de kast.
Buckfastvereniging. Met deze laatste club bespreken we elk
En ik kan u zeggen: de resultaten zijn al 20 jaar uitstekend!
jaar het wel en wee van de bijen in Europa. Ik praat dan onder
Behalve de varroamijt hebben ook de sterke temperatuur-
andere met Zwitserse, Oostenrijkse, Belgische, Luxemburgse
schommelingen van de afgelopen winters her en der voor
en Duitse collega-imkers en weet daardoor aardig goed hoe
uitval gezorgd. Dit probleem is echter voor een groot deel te voorkomen door een invoer van sterke, goede volken in de herfst, met jonge koninginnen met een gezonde raatopbouw.
Imidacloprid: geen gevaar voor bijen bij verantwoord gebruik
Kortom, met een goede voorbereiding voor de winter en een
Het gebruik van imidacloprid - de werkzame stof in onder
gedegen varroa-bestrijding hoeft bijensterfte in mijn ogen
andere Admire en Gaucho - is de laatste maanden regel-
geen groot probleem (meer) te zijn.''
matig onderwerp van discussie geweest. Met name de vermeende relatie tussen imidacloprid en bijensterfte heeft de gemoederen flink bezig gehouden. Tal van lees verder
beweringen en veronderstellingen passeren daarbij de revue. Maar wat is nu feit en wat is fictie? En wat is wél en wat is niet onomstotelijk bewezen?
Bijen Koerier
AUGUSTUS - 2013
ONLINE MAGAZINE - BAYER CROPSCIENCE
Bijenkennis ,,Als imker merk ik dat het met de algemene kennis over bijen vrij droevig is gesteld. Nederlanders weten er weinig of niets over en dus kan er door de media vrij gemakkelijk ingepompt worden dat het slecht gaat met de bijen. Het programma Zembla speelde hier gretig op in en recent ook nog Radar. Wat me daarbij het meest steekt is dat het vooral mensen met weinig of geen praktijkervaring zijn die het woord voeren in deze uitzendingen. Goede imkers, die bijna geen uitval hebben, hoor je niet of nauwelijks. Hun verhaal mag blijkbaar niet gehoord worden. Volgens de 'zogenaamde' deskundigen ligt de bijensterfte grotendeels aan het gebruik van pesticiden. Nou, ik ben ervan overtuigd dat dit niet zo is! Waarom heeft de ene imker veel minder last van uitval dan de ander? Dat heeft met kennis en professionaliteit te maken. Of wat steviger gezegd: je hebt nou eenmaal goede en slechte imkers. Als ik in de genoemde uitzendingen een raam dode bijen uit de kast zie komen, dan krijg ik het schaamrood op mijn kaken. Ik zie meteen dat het zeer oude doorbroede raten zijn; het verbaasde me zelfs dat nog niet alle bijen dood waren.''
De grootste vijand van de honingbij Veruit de grootste bedreiging voor de honingbij is de varroamijt (Varroa destructor). Deze parasiet nestelt zich op de bij en gebruikt deze als voedselbron. De varroamijt kan zich zeer snel vermeerderen en verspreidt daarbij grote hoeveelheden virussen onder de bijenpopulatie. In totaal zijn er zo'n 20 bijenvirussen bekend, waaronder het acuut en het chronische bijenverlammingsvirus en het misvormde vleugel virus. Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw heeft de varroamijt zich over vrijwel alle westerse bijenvolken verspreid, met uitzondering van Australië. Opmerkelijk is dat kolonies Afrikaanse of geafrikaniseerde hongbijen in Afrika en Zuid-Amerika een betere afweer hebben tegen de mijt. Dat komt door hun poetsgedrag, waarbij ze op een agressieve manier mijten verwijderen van hun lichaam.
Chemie Bert van den Hoogen houdt al veertig jaar met veel plezier ,,Laat één ding duidelijk zijn: ik ben echt geen liefhebber van
bijen. Hier controleert hij de broedkamer en ziet dat de volken
bestrijdingmiddelen, maar van de op dit moment toegestane
er uitstekend uitzien.
middelen hebben de bijen echt geen last – mits ze volgens voorschrift gebruikt worden. Als dat wél zo geweest zou zijn, dan hadden we de afgelopen dertig jaar echt geen verdriedubbeling van de honingopbrengst gehad. Bovendien hebben we de chemie gewoon nodig om een betaalbaar voedselpakket te houden. Zonder chemie zal een krop sla in Nederland rond de 2 euro gaan kosten... of we moeten 'm voor 50 eurocent uit het buitenland halen, waarbij je de vraag moet stellen hoe en met welke middelen ze daar behandeld zijn... Al met al vind ik dat we onze aandacht weer op het échte probleem moeten richten en dat is de varraomijt. Mijn oproep aan alle bijendeskundigen is daarom: probeer imkers voor te lichten hoe ze succesvol de varroa moeten bestrijden. Dan zul je zien dat de bijensterfte voor het overgrote deel wordt opgelost.''
De koningin - met nummer 55 - vormt het hart van het bijenvolk. Zij kan tot 1500 eieren per dag leggen en leeft twee tot vier jaar.
Dit prachtig aaneengesloten broed duidt erop dat de koningin goed bevrucht is.
bijen Koerier
AUGUSTUS - 2013
ONLINE MAGAZINE - BAYER CROPSCIENCE
rantwoord ge ve j bi n je bi or vo ar va ge en ge : Imidacloprid Het gebruik van imidacloprid - de werkzame stof in onder andere Admire en Gaucho - is de laatste maanden regelmatig onderwerp van discussie geweest. Veel landelijke media besteedde er aandacht aan, zowel in woord (kranten, vakbladen, internet) als in beeld (televisie, youtube). Met name de vermeende relatie tussen imidacloprid en bijensterfte heeft de gemoederen flink bezig gehouden. Tal van beweringen en veronderstellingen passeren daarbij de revue. Maar wat is nu feit en wat is fictie? En wat is wél en wat is niet onomstotelijk bewezen? Reden genoeg om de zaken nog eens goed op een rij te zetten.
bruik
insecten zoals bijen. De kunst is om schadelijke insecten te
aan imidacloprid. Uit de vele veld- en monitoringsstudies die
bestrijden en nuttigen zoals bijen te sparen. Neonicotinoïden
zijn uitgevoerd onder praktijkomstandigheden blijkt echter dat
zoals imidacloprid zijn niet alleen specifiek giftig voor insecten
er bij normaal gebruik geen reden is tot bezorgdheid.
maar zijn bovendien systemisch. Dit betekent dat ze worden opgenomen door de plant en deze van binnenuit beschermen. Hierdoor is het makkelijker om deze middelen specifiek en op
Geen verband imidacloprid en bijensterfte
kleine schaal te laten werken; dit in tegenstelling tot de breed werkende insecticiden van vroeger.
Bijensterfte is dus – helaas – van alle tijden en is niet gere-
Dan de etiketten van imidacloprid-bevattende middelen; die
lateerd aan de introductie van imidacloprid/neonicotinoïden
zijn zo opgesteld en beschreven dat blootstelling aan bijen ten
op de markt. De afgelopen decennia is er zelfs een afname
allen tijde kan worden voorkomen. Denk daarbij aan de manier
geweest van het aantal incidenten met bijen gerelateerd aan
van toepassen, maar ook aan het tijdstip van toepassen (niet
gewasbeschermingsmiddelen.
gedurende de bloei van planten) of aan specifieke voorwaar-
Imidacloprid is sinds 1994 op de Nederlandse markt en heeft
den om bijen buiten een kas te houden.
de afgelopen jaren veel 'oude stoffen' als fosforzure esters, carbamaten en pyrethroïden vervangen. Bovendien wordt imidacloprid al vele jaren succesvol ingezet in combinatie met
In de praktijk hebben bijen niets te vrezen
natuurlijke vijanden in appelboomgaarden. Door de specifieke, systemische werking van het middel is de biodiversiteit in deze
De laatste jaren kampt Nederland net als andere landen in Europa met een verhoogde bijensterfte. Terwijl een sterfte van 10% tijdens de winter gangbaar was, hebben we de afgelopen jaren te maken met wintersterftes die oplopen tot wel 30%. Dat is niet alleen een zorgelijke situatie voor bijenhouders (en honingliefhebbers), maar ook voor de landbouw. Veel gewassen zijn voor hun bestuiving afhankelijk van bestuivers zoals bijen. In diezelfde landbouw worden echter ook gewasbeschermingsmiddelen gebruikt die bij onverantwoord gebruik schadelijk kunnen zijn voor bijen. Hiervoor wordt regelmatig met een beschuldigende vinger naar imidacloprid en andere middelen uit de groep van neo-nicotinoïden gewezen. Maar is dat wel terecht?
De grote vraag is nu: komt de giftigheid van imidacloprid daad-
boomgaarden de afgelopen jaren flink toegenomen.
werkelijk op een negatieve manier tot uiting in de praktijk?
Ook geografisch is er tot dusver geen verband tussen het
Is de toegelaten dosering in combinatie met de beperkende
gebruik van imidacloprid en bijensterfte. Imidacloprid is in vrij-
maatregelen op het etiket voldoende om een schadelijke
wel alle landen van de wereld geregistreerd als gewasbescher-
blootstelling, met name aan bijen, te voorkomen?
mingsmiddel. Maar de bijensterfte concentreert zich vooral in
Er zijn publicaties waaruit blijkt dat imidacloprid effecten heeft
het noordelijk halfrond.
op bijen. Wie echter de details van deze studies bekijkt ziet dat
Regelmatig komt wel een verband naar voren tussen bijensterf-
men (vaak) doseringen gebruikt die hoger zijn dan de dose-
te en het voorkomen van de varroamijt. Het merendeel van de
ringen die bijen ooit in de praktijk zullen tegenkomen. Daarbij
bijenwetenschappers in de wereld is dan ook van mening dat
worden deze bijen vaak ook nog eens geforceerd blootgesteld
de hoofdoorzaak van bijensterfte bij de varroamijt ligt.
Tijdelijk verbod neo-nicotinoïden voor bloeiende gewassen De Europese Commissie heeft onlangs besloten tot een tijdelijk verbod (moratorium) in heel Europa voor een drietal werkzame stoffen uit de groep van neonicotinoïden: imidacloprid, thiamethoxam en clothianidin. Het verbod is ingesteld voor twee jaar en gaat in per 1 december 2013. Het verbod geldt alleen voor bloeiende gewassen die aantrekkelijk zijn voor bijen (o.a. koolzaad en maïs). Een moratorium van neonicotinoïden als zaadcoating op niet-bloeiende gewassen als suikerbieten en vollegrondsgroenten is vooralsnog niet aan de orde.
Laboratorium- versus veldstudies De eerste indicaties van een mogelijk schadelijk (neven)effect
Wist je dat...
van een insecticide komen bijna altijd tijdens het (langdurige) toelatingstraject van insecticiden naar voren. Een belangrijk onderdeel binnen dit traject zijn de laboratoriumstudies die een indicatie geven van de giftigheid van een middel voor bijen (bij opname via voedsel en na contact met de huid). Uit deze studies is gebleken dat imidacloprid bij lage concentraties mogelijk een effect kan hebben op bijen. Hierbij moet echter een belangrijke kanttekening worden gemaakt: laboratoriumstudies zijn niet zomaar te vergelijken met de werkelijke situatie in het veld! Imidacloprid is een insecticide dat ontwikkeld is om op eenvoudige wijze een plant te beschermen tegen een
... bijen veruit de belangrijkste gewasbestuivers zijn? Meer dan 80% van alle Europese gewassen worden door bijen bestoven. ... één bijkolonie (korf) uit de 10.000 tot 60.000 bijen bestaat? ... een honingbij in zijn hele leven slechts een kleine druppel honing produceert? ... voor het maken van 1 kilo honing een bijenkolonie ongeveer 40.000 kilometer moet afl eggen?
aanval van onder andere luizen. Plaaginsecten zoals luizen
... er wereldwijd ongeveer 20.000 verschillende soorten bijen bestaan?
zijn namelijk veel gevoeliger voor imidacloprid dan nuttige
... in Mexico en Zuidwest-Amerika de meeste soorten bijen leven? ... er wereldwijd tien soorten honingbijen zijn, waarvan twee hybride soorten -
Dit is een uitgave van
de geafrikaniseerde bij en de Buckfast. ... de bijenstand zich tussen 1961 en 2007 wereldwijd verdubbeld heeft?