BLOEMBOLLEN KOERIER Uitgave september 2012
Strak spuitschema houdt Botrytis op afstand
Goede werking Rudis tegen Fusarium-stammen 'De schimmel Fusarium oxysporum f. sp.
Bollenteler Patrick Vonderbank in
tulipae kent veel verschillende stammen.
Breezand spuit zijn Zantedeschia's
En daarin zit ook nog eens een grote
tegen Botrytis. Voor de buitenteelt van
variatie in agressiviteit. Kan dit de werking van bolontsmettingsmiddelen - zoals Rudis -
Zantedeschia's is deze schimmelziekte
beïnvloeden?' Met deze vraag ging PPO Lisse
met afstand de grootste vijand; het
afgelopen seizoen aan de slag.
veroorzaakt pokachtige aantastingen Meer op pagina 2
in de bloemen die vervolgens waardeloos zijn voor de markt. ,,De afgelopen maanden was de ziektedruk behoorlijk hoog'', vertelt Vonderbank. Eerst van-
Bloembollen Platform Ens
wege het natte zomerweer (juli, begin augustus) en daarna door de steeds
Begin
september
konden
bloembollen-
langere, vochtigere nachten. ,,Maar met
adviseurs en -specialisten weer terecht op het
een strak spuitinterval van 4 à 5 dagen
jaarlijkse Bloembollen Platform in Ens. Michel
konden we de schimmel tot nu toe
Jansen, technisch adviseur bloembollen bij
redelijk goed onder controle houden.''
Bayer CropScience, vat samen wat er allemaal
Vonderbank teelt jaarlijks zo'n 4 hectare
te zien was. Meer op pagina 5
Zantedeschia's voor bloemen en bollen. Deze worden van mei tot oktober in drie fases geplant en geoogst. Naast Zantedeschia's teelt Vonderbank ook Muscari, tulpen en krokussen.
Imidacloprid nader belicht Imidacloprid - de werkzame stof Admire zit de laatste tijd regelmatig in de beklaagdenbank. Maar hoe terecht is dat eigenlijk?
'Kwaliteit van bloembollen móet verder omhoog' Natuurlijk weet hij dat het gros van de bloembollenkwekers altijd z'n best zal doen om goede bollen af te leveren. En hij weet ook heel goed dat de marges de laatste jaren zodanig waren dat investeren in zaken als hygiëneverbetering en product- en teeltregistratie een 'lastig verhaal' is.
Mieke Hoogendoorn, hoofd registratie bij Bayer CropScience, reageert op vier zinsnedes en beweringen uit landelijke kranten.
tulpen, gladiolen en irissen. ,,Veel kleinere en grotere kwaliteitsgebreken zijn het gevolg van bijzondere weersomstandigheden, zoals vorst- en waterschade. Daar valt
Meer op pagina 6
niet altijd wat aan te doen. Maar we zien ook veel tegenvallers die het gevolg zijn van rooibeschadiging en slecht uitgangsmateriaal. Daar moeten we met z'n allen veel scherper op zijn.''
Maar toch... ,,De kwaliteit van bloembollen móet de komende jaren verder omhoog'', vindt Martien Pepping, bedrijfsleider bij bollenexportbedrijf VWS in Broek op Langedijk. ,,De fytosanitaire eisen van onze exportbestemmingen zullen alleen maar strenger
'Kweker moet kwaliteitsverschillen met eigen ogen zien', lees verder op pagina 3
Productenboek als app beschikbaar
worden. Willen we blijven leveren, dan zullen we aan die eisen moeten voldoen. Zo simpel is het gewoon.''
Het productenboek 2012, waarin alle gewas-
Dát er aan de kwaliteit nog wel iets te verbeteren valt, daarvan is Pepping over-
beschermingsmiddelen van Bayer CropScience
tuigd. Al ruim 35 jaar doet hij de ingangscontrole van alle bollen op het bedrijf. Per
worden beschreven, is nu ook als app beschik-
seizoen voert hij ongeveer 4000 controles uit, hoofdzakelijk in lelies maar ook in
baar. Hierdoor kunt u op elke locatie snel door het productenboek bladeren en de informatie
Martien Pepping is bedrijfsleider bij VWS Export in Broek op Langedijk.
opzoeken. Meer op pagina 6
Plantendokter neemt afscheid Een paar goede ogen, een scherp mes en een flinke dosis nieuwsgierigheid. Dat zijn volgens Peter Vink de belangrijkste tools voor een diagnostisch onderzoeker. Na 40 dienstjaren bij PPO Lisse neemt de 'plantendokter' afscheid.
Innoventis installeert PhytoBac Bij onderzoekscentrum Innoventis in Breezand is deze zomer een PhytoBac geplaatst. Met deze installatie worden restvloeistoffen op een natuurlijke manier afgebroken. Onderzoeker
Elke doordeweekse morgen hield hij spreekuur. Kwekers, handelaren en exporteurs
Thijs Wester licht het doel en de werking toe.
konden dan hun 'patiënten' afleveren voor een ziekte- of plaagdiagnose. De afgelopen 23 jaar kreeg hij zo meer dan 44.000 monsters onder ogen. Peter Vink is daardoor
Meer op pagina 7
een begrip geworden in de bollenwereld. ,,Ik heb soms harde oordelen moeten vellen. Bijvoorbeeld wanneer er stengelaaltjes in het spel waren. Je weet wat de gevolgen zijn voor een bedrijf; dat is soms best heftig.''
Blijf op de hoogte van de actuele zaken.
'Ik heb mijn oordeel altijd gebaseerd op wat ik zie', lees verder op pagina 4
Volg ons op Twitter @BayercropNL
Optimaal beschermd tegen Fusarium, Rhizoctonia en droogrot Met Rudis voor de ontsmetting van bloembollen beschikt de sector over een zeer krachtig product met een brede werking. In tulpen laat Rudis niet alleen een uitstekende werking tegen Fusarium zien, maar ook een krachtige werking tegen Rhizoctonia. In gladiool heeft Rudis - naast een goed effect op fusarium - vooral een zeer belangrijke werking tegen droogrot. Rudis is een fungicide op basis van prothioconazool, een werkzame stof uit de chemische groep van de triazolen. Rudis blokkeert de synthese of aanmaak van Ergosterol in de schimmelcel. Hierdoor wordt de opbouw van celmembranen in schimmelcellen voorkomen en de schimmelgroei gestopt. Rudis beschermt het gewas tegen een zeer breed scala aan ziekten, waaronder Botrytis, Fusarium en Rhizoctonia, en combineert een uitstekende preventieve werking met een prima curatieve en eradicatieve werking. Rudis werkt niet tegen de schimmels uit de groep van de oömyceten zoals Pythium, Phytophthora, omdat oömyceten geen Ergosterol aanmaken maar dit uit hun waardplant halen.
Bolontsmetting Ter bestrijding van Fusarium oxysporum, Rhizoctonia tuliparum, droogrot (Stromatinia
gladioli) en Botrytis. Toepassing uitsluitend toegestaan kort voor het planten. Dosering: 0,2%, bijvulfactor 1,25. Gebruik maximaal 1,25 l/ha Rudis.
Bladtoepassing Ter bestrijding van vuur (Botrytis spp.). Vanaf kort na opkomst Rudis toepassen, gecombineerd met bedekkingsfungiciden, zoals maneb en mancozeb. Daarnaast Rudis afwisselen in een schema met fungiciden met een ander werkingsmechanisme. In lelies Rudis niet voor het koppen inzetten. Dosering: 0,25 l/ha. Om resistentieopbouw te voorkomen Rudis niet vaker gebruiken dan 3 maal per jaar.
Onderzoek PPO Lisse toont aan:
Goede werking Rudis tegen verschillende Fusarium-stammen 'De schimmel Fusarium oxysporum f. sp. tulipae kent veel verschillende stammen. En daarin zit ook nog eens een grote variatie in agressiviteit. Kan dit de werking van bolontsmettingsmiddelen - zoals Rudis - beïnvloeden?' Met deze vraag ging PPO Lisse afgelopen seizoen aan de slag. Onderzoeker gewasbescherming Annette Bulle licht de voorlopige resultaten toe.
de werking van Rudis onderzocht op de vijf stammen in twee gevoelige cultivars. Hoewel de beoordelingen nog vrij vers zijn - en de resultaten nog een voorlopige status hebben - durft Bulle wel te stellen dat Rudis op beide cultivars goed gewerkt
,,Hoewel we al redelijk veel weten van Fusarium oxysporum f. sp. Tulipae, blijft het een
heeft tegen álle vijf fusarium-stammen. ,,Het
tamelijk ongrijpbare schimmel. Dat komt vooral omdat er zoveel stammen zijn. Slechts
bestrijdingsresultaat was bij alle vijf stam-
een aantal zijn enigszins in kaart gebracht, maar er zijn er nog vele waar we zo goed als
men vrijwel gelijk. Dat geeft aan dat de
niets van weten.'' Annette Bulle schetst meteen maar de 'stand van zaken' als het om
Fusarium-stam geen effect lijkt te hebben op
Fusarium gaat. De vraag (van Bayer CropScience) om het effect van Rudis te toetsen op
het bestrijdingsresultaat.''
verschillende fusarium-stammen (met een verschillende agressiviteit), was daarom ook niet in een standaardprocedure te gieten. ,,In gezamenlijk overleg hebben we ervoor gekozen om vijf verschillende stammen te toetsen. Drie daarvan zijn eerder onderzocht, waardoor we ook al iets meer wisten over de verschillen in agressiviteit. Verder hebben
Annette Bulle is onderzoeker
we een fusarium-isolaat uit onze collectie toegevoegd en een 'vers' isolaat uit een partij
gewasbescherming bij PPO Lisse
bollen die zwaar besmet was met Fusarium'', zo licht Bulle toe. Het afgelopen seizoen is
Sterkste Rhizoctonia-bestrijder
Rhizoctonia. Om dit te illustreren heeft Bayer CropScience meerjarig onderzoek uitgevoerd, waarbij bollen met verschillende (combinaties van) middelen zijn ontsmet en vervolgens zijn
rechts) laat een duidelijk betere stand
Uitschot in tulpen bestaat voor een groot deel uit zure bollen én uit bollen die aangetast
uitgeplant in kunstmatig besmette grond. Uit de proef blijkt dat het veldje met in prochloraz
zien dan de hiervoor genoemde middelen
zijn door Rhizoctonia solani. Uit meerjarige proeven is gebleken dat Rudis - naast zijn ster-
ontsmette bollen (foto links) de grootste achterstand heeft en dus het zwaarst is aangetast
en is van deze drie middelen dan ook dui-
ke werking tegen fusarium - ook een goede bijdrage kan leveren aan het terugdringen van
door Rhizoctonia. Het object prochloraz-chloorthalonil (foto midden) heeft een minder
delijk de sterkste Rhizoctonia-bestrijder.
2
Bloembollen Koerier
zware achterstand. Het object Rudis (foto
Vervolg van voorpagina
'Kweker moet kwaliteitsverschillen met eigen ogen zien' Een belangrijke stap om de kwaliteit van de bollen te verbeteren is om de verschillen tussen 'matig' en 'goed' - of nog liever tussen 'goed' en 'beter' - ook duidelijk onder ogen te krijgen. Mede om die reden neemt VWS jaarlijks deel aan de Dutch Lily Days, waarbij alle kwekers hun eigen lelies en die van collega's kunnen bekijken en beoordelen. ,,Het is uiteraard niet de bedoeling om kwekers met matige lelies publiekelijk de oren te wassen, maar wel om oorzaken van de verschillen te achterhalen en discussies op gang te brengen hoe het beter kan'', zo licht Martien Pepping toe. Bij de lelies - die meer dan de helft van de omzet op het bedrijf genereren - is volgens de bedrijfsleider vooral nog winst te halen op het gebied van virus- en aaltjesbestrijding en schadevrij oogsten. Wat dit laatste punt betreft is Pepping vooralsnog niet erg hoopvol gestemd. ,,De afgelopen jaren heeft de techniek het duidelijk gewonnen van de bollen. Kwekers hebben veel oog voor zaken als oogstcapaciteit en oogstzekerheid, maar veel minder voor het wel en wee van de individuele bol. Daar zullen we écht een omslag in aan moeten brengen.''
Toenemende zorgen over PlAMV Voor wat betreft de virussen maakt Pepping zich vooral zorgen over het Plantago Asiatica Mozaïek Virus (PlAMV). ,,Wij merken dat er bij onze afnemers veel angst bestaat voor dit nog redelijk onbekende virus. Sommige landen vrezen dat het kan overslaan op andere producten. Met name watergerelateerde teelten zoals rijst worden als mogelijke slachtoffers aangemerkt, omdat PlAMV gemakkelijk via water getransporteerd kan worden.'' Om te voorkomen dat er (zware) exporteisen worden gesteld aan het PlAM-virus, moet de sector zelf het heft in handen nemen om het virus de kop in te drukken, zo vindt Pepping. VWS heeft daarin al een stap gezet door partijen met meer dan 5 procent PlMAV te weigeren. Pepping erkent dat dit voor telers een behoorlijke streep door de rekening kan zijn, temeer het virus zeer lastig te selecteren is. ,,Maar het is ook een stimulans om niet te lang door te telen en op tijd weer met schoon uitgangsmateriaal te beginnen. Dat is en blijft de basis voor
Martien Pepping is bedrijfsleider bij VWS Export in Broek op Langedijk.
een goede kwaliteit.'' Hij wijst daarbij graag op een land als Chili, waar her en der zeer rigoureuze maatregelen worden genomen om het virus in te dammen. ,,Op een aantal bedrijven worden uitgangsmateriaal en leverbare teelten volledig van elkaar gescheiden. Daarnaast worden alle bollen handmatig gerooid en wordt er voor het spoelen uitsluitend schoon water gebruikt. Alles met als doel volledig virusvrije bollen te telen.'' Om dezelfde reden gaat VWS een tweede, separate inpaklijn in gebruik nemen waarbij risicovolle partijen apart verpakt kunnen worden.
Alle bollen worden vrijwel dagelijks gecontroleerd op ziekte. Waar nodig worden de bewaarcondities aangepast.
Eind augustus zijn de lelies zo goed als verdwenen uit de controlekas. Van alle leliebollen worden 10 bollen per levering uitgeplant.
Bollenmijt en Fusarium in hele keten aanpakken Bij de tulpen blijven vooral bollenmijt en Fusarium om aandacht vragen, zo stelt Pepping. Hij pleit daarbij graag voor een meer ketenmatige aanpak, waardoor - met name tegen de bollen- en galmijt - een veel doelmatigere bestrijding plaats kan vinden. ,,Zelf vragen we de kwekers om binnen een week na de oogst een eerste behandeling tegen bollenmijt uit te voeren en een week later een tweede. Ook vragen we de kwekers deze data op de leveringsnota te zetten. Helaas gebeurt dat nog niet altijd, waardoor we belangrijke info missen voor verdere behandelingen.'' Ook in het kader van tracking & tracing worden teelt- en bewaargegevens steeds belangrijker, zo constateert de bedrijfsleider. ,,Met name verre markten als Rusland, China, India en Brazilië stellen steeds meer vragen over de precieze herkomst en behandeling van de bollen. Daarom moeten de kwekerij, handel, BKD, Anthos en de KAVB ervoor zorgen dat binnen zeer korte tijd CLIENT Export gaat functioneren, zodat we aan klanten en buitenlandse keuringsdiensten kunnen laten zien dat we onze zaakjes prima in orde hebben. En mocht dat onverhoopt een keer niet zo zijn, dan hebben we het lek heel snel boven.'' Martien Pepping plaatst een nieuwe lading tulpenbollen in de ontsmetkast. Per keer
VWS beschikt over een volautomatische inpaklijn. Gemiddeld worden hier zo'n 300 kisten
kunnen er vijftig kisten in. De bollen worden 10 minuten preventief ontsmet (gedouched)
per uur exportklaar gemaakt.
voor de tulpenbroei.
Bij veel partijen tulpen wordt het groeibeginsel onderzocht (stadiumonderzoek). De aanwezigheid van de stamper - voor de foto hier iets bruin gekleurd - is bepalend voor verder behandeling van de bollen.
Martien Pepping bekijkt een leliebol onder de microscoop. Hij checkt met name de ontwikkeling van de spruit; deze geeft veel informatie over de bewaarbaarheid van de partij.
3
BloembollenKoerier
Vervolg van voorpagina
Plantendokter Peter Vink neemt afscheid Een paar goede ogen, een scherp mes en een flinke dosis nieuwsgierigheid. Dat zijn volgens Peter Vink de belangrijkste tools voor een diagnostisch onderzoeker. ,,En wat fantasie en lef kun je ook wel gebruiken'', zo voegt hij er later aan toe, ,,want met een frisse blik los je soms zaken op die lange tijd onoplosbaar leken.'' Na 40 dienstjaren bij PPO Lisse neemt de 'plantendokter' afscheid. Elke doordeweekse morgen houdt hij spreekuur. Kwekers, handelaren en exporteurs kunnen dan hun 'patiÍnten' afleveren voor een ziekte- of plaagdiagnose. Vaak zijn dat tulpen of lelies, maar soms ook minder grote gewassen – zoals deze morgen een ananasplant. Ook de boom- en fruitteelt behoort sinds een aantal jaren tot het domein van de afdeling diagnostiek in Lisse. Zo ligt er nu een handvol rotte appels op tafel die beoordeeld moet worden op vruchtrot. Peter Vink kan er gedreven over vertellen. Tijdens het gesprek vliegen de schimmelsoorten je om de oren... ,,Soms laat ik klanten meekijken door de microscoop om de schimmel of plaag ook in werkelijkheid te zien'', zegt de onderzoeker. ,,Daardoor wordt het allemaal wat minder abstract en raken klanten meer betrokken bij wat er werkelijk aan de hand is.''
,,Ik heb soms harde oordelen moeten vellen. Bijvoorbeeld wanneer er stengelaaltjes in het spel waren.'' Zo ging het de afgelopen decennia talloze malen. Sinds 1989 kreeg hij meer dan 44.000 monsters onder ogen. Peter Vink is daardoor een begrip geworden in de bollenwereld. ,,Ik heb soms harde oordelen moeten vellen. Bijvoorbeeld wanneer er stengelaaltjes in het spel waren. Je weet wat de gevolgen zijn voor een bedrijf; dat is soms best heftig.''
De afgelopen decennia is de bollensector enorm gegroeid. Daardoor zijn de belangen ook vele malen groter geworden. Een 'vervelende' diagnose kan grote financiĂŤle gevolgen hebben voor kwekers, handelaren en exporteurs. Hoe ga je daar als onafhankelijk onderzoeker mee om? ,,Ik heb mijn oordeel altijd gebaseerd op wat ik zie. Of anders gezegd: mijn diagnose geldt voor de bollen of planten die ik werkelijk onder ogen krijg. In de praktijk worden daar vaak allerlei interpretaties van gemaakt. Bijvoorbeeld over de verspreiding in de rest van de partij en de mogelijke gevolgen daarvan. Daar wil ik best in meedenken, maar ook niet meer dan dat. Als onderzoeker moet je je bij de feiten houden anders ga je vroeg of laat de mist in. Dat geldt ook voor de advisering van middelen; daarvoor verwijs ik vrijwel altijd door naar specialisten en adviseurs.''
Peter Vink: ,,ik denk dat onze Diagnostiekservice zijn waarde nog elke dag bewijst. Iedereen kan hier binnenlopen met zieke planten; daarmee staan we heel dicht bij de praktijk.''
PPO Lisse is de enige onderzoekslocatie die nog een Diagnostiekservice heeft. Elders zijn ze al lang verdwenen. Hoe kan dat? ,,Ik denk dat onze Diagnostiekservice zijn waarde nog elke dag bewijst. Iedereen kan hier binnenlopen met zieke planten; daarmee staan we heel dicht bij de praktijk. Dat directe contact met kwekers, handelaren en exporteurs is niet alleen een mooi onderdeel van ons werk, maar
Hoe kijkt u terug op deze periode?
het is ook belangrijk voor ons onderzoekscentrum. Daarmee houden we voeling met de praktijk.
,,Eerlijk gezegd is dit toch wel een moeilijke periode geweest met her en der ook wel wat
Ik moet overigens wel zeggen dat we de laatste jaren steeds meer ingewikkeldere zaken op ons bord krijgen; zaken met een grote impact
verwijten. Waarom hebben we het niet eerder ontdekt? Die vraag spookt nog wel eens rond
voor het bedrijf. Relatief eenvoudige gevallen lossen kwekers nu vaak zelf op; hun kennis over ziekten en plagen is de afgelopen decennia
in mijn hoofd. Wat ik ervan geleerd heb is dat je vanaf het begin zo breed mogelijk naar een
veel groter geworden.''
ziekte of plaag moet kijken. Niet altijd uitgaan van bekende kennis of informatie, maar met frisse ogen het probleem tegemoet treden. Ik pleit er daarom ook voor om bestaande kennis
Zijn er zaken in de bollenteelt die u zorgen baren?
regelmatig te herijken. Soms zijn er in het verleden relaties gelegd tussen ziekten en hun
,,In algemene zin maak ik me zorgen over verruwing in de teelt en de geringe aandacht voor bedrijfshygiĂŤne. Deze zorgen steeds vaker voor
veroorzakers die nu in veel mindere mate gelden of zelfs helemaal niet meer van toepassing
onverwachte en vaak ook onnodige schades door ziekten en afwijkingen. Tegelijkertijd weet ik dat het door toenemende schaalvergroting
zijn. Wat ik maar zeggen wil: in het verleden opgedane kennis blijft niet voor altijd geldig,
heel lastig is om dit te voorkomen. Wat we hier tegenover kunnen stellen is het bevorderen van 'groene' kennis. Hoe beter telers en adviseurs
maar moet regelmatig aangepast of vernieuwd worden.''
weten hoe bollen groeien en wat ze in de basis nodig hebben, hoe beter zij kunnen zorgen voor weerbare en zelfredzame planten. In mijn ogen mĂłeten we daar naar toe om de ziektegevoeligheid van bollen te verminderen.''
Tot slot: welke tips heeft u uw opvolger - Paul van Leeuwen - meegegeven? ,,Dat zijn er drie. De eerste is goed kijken, en daarmee bedoel ik ĂŠcht waarnemen en niet bij
Zijn er tijdens uw loopbaan zaken geweest waarvan u ĂŠcht wakker heeft gelegen?
een eerste blik denken dat wel deze of gene ziekte zal zijn. De juiste diagnose is de basis voor
,,Helaas wel... en dan denk ik vooral aan het PlAM-virus in lelies. Een jaar of acht geleden kregen we waarschijnlijk al de eerste geĂŻnfecteerde
alle verdere handelingen of maatregelen. De tweede tip is: gebruik je fantasie, want daarmee
planten binnen, alleen konden we die toen nog niet als zodanig identificeren. We vergeleken schadebeelden met die van virusgroepen
kun je buiten de gebaande paden denken. Zeker bij onbekende ziekten of plagen heb je dat
waarvan bekend is dat ze schadelijk zijn voor lelies. Het toen nog onbekende PlAMV zat daar niet bij. Toen in 2010 in Japan het PlAMV werd
nodig. De laatste tip is: laat maar zien wat we hier in huis hebben! Een beetje bravoure is
aangetoond, werd heel gauw duidelijk wat er aan de hand was. Nu kunnen we het virus goed identificeren.''
daarbij niet verkeerd. De sector moet van ons hĂłren; een beetje trots en lef hoort daarbij.''
Flint: vertrouwde kracht tegen vuur Met Flint hebben bloembollentelers nog steeds een ijzersterk preventief middel tegen vuur in handen. Omdat Flint zich niet alleen aan het blad hecht, maar er ook door opgenomen wordt, is de plant goed en langdurig beschermd tegen vuur. Dit vertaalt zich weer in significante meeropbrengsten, zowel voor tulp als voor lelie. Nog een praktisch pluspunt van Flint is zijn zeer grote regenvastheid.
De kracht van FlintÂŽ
Flint kan het beste tijdens groeizame en kritische fases van het gewas worden ingezet. Voor tulp en lelie betekent dat in de periode net voor en na het koppen en voor gladiool direct na het maaien.
s /PTIMALE PREVENTIEVE BESCHERMING TEGEN VUUR
Advies lelie: twee Ă drie bespuitingen voor het koppen en twee Ă drie bespuitingen
s 'OEDE AFWISSELINGSPARTNER MET ANDERE VUURMIDDELEN
na het koppen
(i.v.m. resistentiemanagement) s -EEROPBRENGST T O V VAN ANDERE STANDAARDMIDDELEN
Flint altijd in combinatie met een volle dosering bedekkingsfungicide spuiten.
s :EER GROTE REGENVASTHEID BINNEN HALF UUR
Dosering: 0,25 kg/ha.
4
Bloembollen Koerier
Nieuwe middelen en actuele knelpunten uitgelicht op Bloembollen Platform ,,Op dit demoveld kunnen adviseurs met eigen ogen zien hoe nieuwe middelen - en mid-
maat plantgoed gebruikt. Hierdoor kun-
delen die vlak voor een toelating staan - in verschillende gewassen en onder verschillende
nen niet alleen verschillen in kwaliteit en
spuitschema's presteren. Daarnaast proberen we ook enkele actuele knelpunten te belichten,
opbrengst worden bepaald, maar kan ook
zoals dit jaar de onkruidbestrijding in lelies en de tripsbestrijding in gladiolen.''
de gewasveiligheid van het middel worden getoetst. ,,Hoewel Rudis zijn meerwaarde
Michel Jansen, technisch adviseur bloembollen bij Bayer CropScience, vat in enkele woorden het idee achter het Bloembollen Platform in Ens (Fl.) samen. Elk jaar in september worden gewasbeschermingsspecialisten en -adviseurs een ochtend of middag bijgepraat over de laatste stand van zaken rondom (nieuwe) gewasbeschermingsmiddelen en nieuwe inzichten in toepassingen.
tegen Fusarium heeft bewezen in de vorm van minder uitval en een lager percentage uitschot op het einde van het seizoen, willen we graag nog meer informatie hierover verzamelen. Na de oogst laten we daarom door Proeftuin Zwaagdijk opbrengstbe-
Lelies staan centraal op platform
palingen uitvoeren'', zo licht Jansen toe.
Op het demoveld in Ens draait het vooral om lelies, waarin dit jaar vijf verschillende proeven
In een naastliggende proef wordt de wer-
zijn uitgevoerd. Een zeer belangrijke is de proef waarin een groot aantal middelen tegen vuur
king van een groot aantal herbiciden met
(Botrytis) met elkaar wordt vergeleken. Behalve bekende producten als Rudis, Flint en Folicur,
elkaar vergeleken. Aanleiding hiervoor is
zijn ook twee nieuwe - maar nog niet toegelaten - middelen van Bayer CropScience in de
het wegvallen van het middel Asulox, dat
proef opgenomen. ,,Voor beide geldt dat ze dit seizoen definitief moeten laten zien dat ze
jarenlang een zeer belangrijke onkruidbe-
beter zijn dan de bestaande middelen. Omdat we al meer dan acht jaar bezig zijn met beide
strijder in bloembollen is geweest. Jansen:
middelen, weten we al dat ze écht meer potentie hebben dan de huidige generatie vuurmid-
,,Voor komend seizoen hebben bollen-
delen. Je ziet dat onder andere terug in een net iets gezonder en vitaler gewas en ook in een
telers eigenlijk geen vergelijkbaar alternatief voorhanden en moeten ze het zoveel
Michel Jansen: ,,Op dit demoveld kun-
stukje meeropbrengst. We hopen daarom dat beide middelen snel beschikbaar komen voor
mogelijk met de beschikbare bodemherbiciden zien te redden. De vraag is of dat
nen adviseurs met eigen ogen zien hoe
de praktijk'', zo licht Jansen toe.
lukt, zeker als de bodemherbiciden in een droog voorjaar niet of nauwelijks werken.''
nieuwe middelen - en middelen die vlak
Een tweede proef is een luizenproef, waarbij een veldje kunstmatig is geïnfecteerd met
Vooruitblikkend vertelt de technisch adviseur dat Bayer CropScience ook voor dit seg-
voor een toelating staan - in verschil-
katoenluis en waarin vervolgens verschillende bestaande, nieuwe en 'waarschijnlijk toe-
ment een veelbelovende werkzame stof met bodem- en contactwerking aan het screenen
lende gewassen en onder verschillende
komstige' middelen zijn toegepast. Behalve als praktijkvergelijking van middelen, dient het
is, maar dat een eventuele toelating nog wel een aantal jaren op zich laat wachten.
spuitschema's presteren.''
veldje ook voor het aanleveren van gegevens die nodig zijn voor de registratie van nieuwe middelen. ,,Naast de bekende luisbestrijder Calypso, ligt hier ook een nieuw, maar in bloembollen (nog) niet toegelaten middel in de proef'', vertelt Jansen, ,,De resultaten daarvan zijn zonder meer veelbelovend; het is nu alleen nog wachten op een toelating. Verder testen we een geheel nieuwe werkzame stof die een hele goede werking lijkt te hebben tegen luizen, maar deze staat nog ver weg van een eventuele toelating.''
Bolontsmetting en herbiciden In een bolontsmettingproef is er dit jaar speciale aandacht voor de brede werking van Rudis. Speciaal hiervoor is een Fusarium- en Rhizoctoniagevoelige cultivar geplant en een fijne
Op een van de veldjes wordt de werking van een nieuw - maar nog niet toegelaten - middel tegen droogrot getest. Michel Jansen bekijkt hoe de wortels op het (besmette) perceeltje eraan toe zijn.
Verbeterde minerale olie Een bijzondere proef is die waarin een aantal minerale oliën met elkaar worden vergeleken. Eén daarvan is een doorontwikkeling van de 11EMichel Jansen controleert een lelieveldje op luis. Het veldje is kunstmatig geïnfecteerd
olie. Jansen licht toe: ,,Er zijn wat kleine aanpassingen doorgevoerd in de koolstofketen van deze olie. Hierdoor moet deze een nog betere
met katoenluis waarna er verschillende middelen op zijn toegepast. Naast de bekende
bescherming bieden tegen luizen - en dus virusinfecties. Door alle bollen na de oogst te toetsen op virus weten we hoe de verschillende
luisbestrijder Calypso, ligt hier ook een nieuwe, maar in bloembollen (nog) niet toegelaten
minerale oliën hebben gepresteerd en of de vernieuwde 11E ook werkelijk betere resultaten laat zien. Ook toetsen we via deze proef meteen
middel in de proef.
weer eens de gewasveiligheid van de verschillende oliën.''
Tripsproef in gladiool In het gladiolen-proefveldje ligt de aandacht dit jaar bij de tripsbestrijding. Omdat er op dit moment geen specifieke middelen tegen trips voorhanden zijn, worden verschillende insecticiden op hun nevenwerking tegen dit insect getoetst. Ook hierbij lijkt een nieuw systemisch middel een veelbelovende kandidaat te kunnen worden ,,Van de gladiolentrips (Thrips simplex) is bekend dat deze meer aan de planten zuigt dan schraapt. Een systemisch middel - dat de werkzame stof door de plant verspreidt - kan daarbij wel eens in het voordeel zijn'', zo verwacht Jansen. Omdat het proefveldje omringd is door maïs, verwacht de technisch specialist dat trips zich dit seizoen wat massaler laten zien dan vorig jaar en dat verschillen tussen middelen daardoor ook echt zichtbaar worden.
Omdat er in gladiolen geen specifieke middelen tegen trips voorhanden zijn, toetst Bayer CropScience verschillende insecticiden op hun nevenwerking tegen dit insect. Van de gladiolentrips (Thrips simplex) is In deze proef wordt een groot aantal middelen tegen vuur (Botrytis) met elkaar vergeleken.
bekend dat deze meer aan de planten zuigt
Behalve bekende producten als Rudis, Flint en Folicur, zijn ook twee nieuwe - maar nog niet
dan schraapt. Een systemisch middel - dat
toegelaten - middelen van Bayer CropScience in de proef opgenomen. Duidelijk zichtbaar is
de werkzame stof door de plant verspreidt
de strook die niet behandeld is tegen vuur.
- kan daarbij wel eens in het voordeel zijn.
5
Bloembollen Koerier
Calypso: de krachtige, vloeibare luizenbestrijder CalypsoŽ is een zeer breedwerkend, vloeibaar insecticide. Het bestrijdt alle luizen, is zeer effectief tegen gladiolentrips, cicaden en leliehaantjes en is veilig voor bijen en hommels. Calypso bevat thiacloprid, een stof die behoort tot de chemische groep van de chloronicotinylen (afgekort CNI’s). Een van de kenmerken van CNI’s is dat ze zich zeer
De kracht van Calypso s :EER BREED WERKINGSSPECTRUM O A LUIZEN KEVERS
goed verdelen in en door het blad. Hierdoor
wantsen en cicaden)
worden ook insecten op moeilijk bereikbare
s 6LOEIBARE FORMULERING
plekken, zoals de onderzijde van het blad,
s 6OORKOMT KOLONIEVORMING EN INVLIEGENDE LUIZEN
uitstekend bestreden.
op bloemen
Advies
s 'OEDE DUURWERKING
Calypso tijdig inzetten, wekelijks 0,15 l/ha of
s 2EGENVAST
0,25 l/ha per twee weken.
Mieke Hoogendoorn (Bayer CropScience) reageert op vier beweringen over imidacloprid
'Er worden geen middelen op de markt gebracht die leiden tot gezondheidsschade' Het gebruik van imidacloprid - de werkzame stof van Admire - is de laatste tijd regelmatig onderwerp van discussie. Veel landelijke media besteedde er de afgelopen maanden aandacht aan. Meest recente aanleiding is een Japans onderzoek waarbij ratten werden blootgesteld aan lage concentraties imidacloprid. Hierbij werd een bovengemiddelde hersenprikkeling vastgesteld. Twee Nederlandse wetenschappers denken dat de effecten bij mensen vergelijkbaar kunnen zijn. Dit zou vooral schade kunnen veroorzaken bij hersenen van ongeboren kinderen. Ook de vermeende bijensterfte door imidacloprid is een onderwerp dat regelmatig terugkeert in publieke discussies. Imidacloprid zit, kortom, in de beklaagdenbank. Maar hoe terecht is dat? Mieke Hoogendoorn, hoofd registratie bij Bayer CropScience, reageert op vier zinsnedes en beweringen uit landelijke kranten. 'Imidacloprid is een zenuwgif dat de hersenen aantast'
,,De conclusie van deze stelling is gebaseerd op een Japans in-vitro onderzoek in ratten (Kimura-Kuroda et al. 2012). Dat wil zeggen dat er cellen geĂŻsoleerd zijn uit hersenen en buiten het lichaam bestudeerd worden. De cellen worden daarbij kunstmatig in leven gehouden op een plastic schaaltje waar ze direct worden blootgesteld aan imidacloprid. Hiermee wordt voorbij gegaan aan de beschermingsmechanismen die het lichaam van mens en dier heeft ingebouwd tegen invloeden van buiten. Denk bijvoorbeeld aan de mate van opname, snelheid van afbraak of uitscheiding. Daarom is laboratoriumonderzoek op geĂŻsoleerde hersencellen niet ĂŠĂŠn op ĂŠĂŠn te vertalen naar de situatie in mens of dier, maar geeft het alleen aan dat imidacloprid een neurotoxisch werkingsmechanisme heeft. Voor de afleiding van de risicogrenzen voor mensen, is het relevanter om effecten op de hersenen te bepalen in een studie met levende ratten. Een dergelijke neurologische studie op zwangere ratten naar de effecten op het centraal zenuwstelsel van de jongen is beschikbaar ten behoeve van
Mieke Hoogendoorn is hoofd registratie bij Bayer CropScience
het toelatingsproces van imidacloprid. De neurotoxiciteit van imidacloprid is dan ook meegenomen en afgedekt in de afleiding van de humaan-toxicologische risicogrenzen zoals de ADI (Acceptable Daily Intake, de hoeveelheid die een mens dagelijks mag binnenkrijgen
die aan het middel gesteld zijn wordt voorkomen dat de bijen in contact komen met het
zonder dat dit leidt tot schadelijke effecten). Imidacloprid zal dus niet leiden tot aantasting van hersenen bij normaal gebruik in de markt.''
middel.''
Gebruikers van imidacloprid lopen ernstige gezondheidsrisico's'
'Op sommige plekken wordt de norm voor oppervlaktewater wel 10.000
,,Nee, dit is zeker niet waar. Er worden geen middelen op de markt gebracht die leiden tot gezondheidsschade bij de gebruikers. Gebruik makend
keer overschreden'
van de voorgeschreven persoonlijke beschermingsmiddelen zal er geen gezondheidsschade optreden bij de toepassing van imidacloprid.''
,,Bayer is bekend met de overschrijdingen van de (waterkwaliteits)norm. We erkennen dit probleem en zijn druk bezig met het oplossen ervan. De glastuinbouw is een sector die
'Er is een duidelijke relatie tussen het gebruik van imidacloprid en bijensterfte'
zich zeer bewust is van zijn omgeving en die continu werkt aan verbetering van even-
,,Er wordt regelmatig een relatie gesuggereerd tussen de koloniesterfte van bijen en het gebruik van imidacloprid. Deze relatie is niet
wicht tussen milieu en productie. Samen met o.a. waterschappen, glastuinbouwsector en
aanwezig en er is ook nooit een direct danwel indirect verband aangetoond tussen imidacloprid en massale bijensterfte. De hoofd-
Wageningen Universiteit loopt er een project om de kwaliteit van het oppervlaktewater
oorzaak van de bijensterfte is de Varroamijt. In AustraliĂŤ is geen Varroamijt, hier wordt wel imidacloprid gebruikt. Hier is geen bijensterfte
te verbeteren. We hebben er vertrouwen in dat dit project tot goede resultaten zal leiden
waargenomen. In Frankrijk is imidacloprid in een bepaalde regio een paar jaar verboden geweest, maar desondanks ging de bijensterfte
en de problemen in het oppervlaktewater op zal lossen. We zien nu al een vermindering
gewoon door. Imidacloprid is weliswaar giftig voor bijen indien ze in direct contact komen met het middel, maar door de toepassingseisen
van de concentraties van imidacloprid in het oppervlaktewater.''
Productenboek nu ook als app beschikbaar! Het productenboek 2012, waarin alle gewasbeschermingsmiddelen van Bayer CropScience worden beschreven, is nu ook als app beschikbaar. Hierdoor kunt u op elke locatie snel door het productenboek bladeren en de informatie opzoeken. De app is offline te benaderen via tablet, I-pad, Android smartphone en I-phone.
Ook voor het gebruik op een computer of laptop is een offline versie beschikbaar. Download via
Android market
App store
www.bayercropscience.nl het Productoverzicht en sla het op uw computer op.
BayYou Services
6
Bloembollen Koerier
Innoventis installeert PhytoBac Bij Onderzoekscentrum Innoventis Breezand is deze zomer een PhytoBac® geplaatst. Met deze installatie worden restvloeistoffen op een natuurlijke manier afgebroken. Onderzoeker Thijs Wester licht het doel en de werking toe. ,,Eigenlijk is het een heel simpel systeem. Je vult een grote, vloeistofdichte bak met een mengsel van bedrijfseigen grond en stro. Vervolgens verdeel je de restvloeistoffen met behulp van vernevelaars geleidelijk over de bak. De aanwezige micro-organismen breken de middelen daarna volledig af. Er blijft dus geen restafval en ook geen afvalwater over.'' Thijs Wester vat in het kort samen hoe de PhytoBac werkt. Of beter gezegd: hoe hij straks moet gáán werken, want de ervaringen met de onlangs afgeronde installatie zijn nog heel pril. ,,Laten we er eerst maar eens een seizoen mee gaan draaien voordat ik er nog meer uitspraken over doe. Over een jaar weten we waarschijnlijk veel meer.''
Proeftuin heeft voortrekkersrol Dat de PhytoBac juist bij Innoventis is opgezet, is volgens Wester goed te verklaren.,,Ten eerste hebben we als proeftuin een voortrekkersrol bij nieuwe ontwikkelingen in gewasbescherming. Het verantwoord afvoeren van restvloeistoffen hoort daar ook bij. Daar komt bij dat wij relatief veel contacten hebben met fabrikanten; een nieuwe ontwikkeling komt daardoor vaak ook wat eerder naar ons toe.'' Ook praktisch gezien past een Phytobac goed op het onderzoekscentrum, zo vindt Wester. ,,Voor onze proefveldjes maken we tamelijk veel kleine spuithoeveelheden en dompelbaden aan. Daardoor hebben we relatief veel restvloeistoffen op ons bedrijf. Het is mooi dat we deze nu op een natuurlijke manier kunnen kwijtraken. Het afvoeren van restvloeistoffen was tot nu toe altijd een flinke kostenpost omdat we dit niet over het land willen uitrijden in verband met mogelijke beïnvloeiding van de proeven.''
Thijs Wester: ,,Als proeftuin hebben we een voortrekkersrol bij nieuwe ontwikkelingen in gewasbescherming. Het verantwoord afvoeren van restvloeistoffen hoort daar ook bij.''
Vertrouwen in goede werking Hoewel de ervaringen zoals gezegd nog pril zijn, heeft Wester vertrouwen in een goede en praktische werking van de PhytoBac. ,,De techniek wordt al enkele jaren in Frankrijk toegepast en daar zijn de resultaten goed. Verder zorgt Bayer voor een goede begeleiding en advisering. Er is dus geen reden om aan te nemen dat het hier niet lukt.'' Een punt waar de onderzoeker wel benieuwd naar is, is de afbraak van de zeer geconcentreerde resten van dompelvloeistoffen. ,,In deze restvloeistoffen zitten soms wel tot vijf werkzame stoffen. Ik ben benieuwd of de PhytoBac dat kan handelen.'' Bij aankomst van de PhytoBac stelt een monteur de software in. In principe is het systeem zelfregulerend, al is het raadzaam om - zeker bij de start - regelmatig de vochtigheid van de bak even te controleren.
Restvloeistoffen worden eerst opgeslagen in een buffertank. Van daaruit word het geleidelijk naar de PhytoBac gepompt. Restvloeistoffen kunnen
Een monteur stelt de sproeiers af en controleert meteen ook de druk. Belangrijk is vooral
rechtstreeks in de buffertank worden
dat de vloeistof gelijkmatig over de hele PhytoBac verdeeld wordt.
gegoten of gepompt.
Om ook de grovere resten van spuitvloeistoffen in de PhytoBac te krijgen, beschikken de sproeiers over zeer grove doppen. Er kunnen deeltjes tot 2 mm doorsnee doorheen.
Verwerking van afvalwater zonder restafval Het principe van de PhytoBac is afgeleid van het biofilter. In de akkerbouw werken
Géén afvalwater of afvalgrond
enkele bedrijven hier al mee. Simpel gesteld is dit een grote bak met overkapping. De bak
Groot voordeel van de PhytoBac is dat er
wordt gevuld met een mengsel van stro (30%) en grond (70%). De grond is afkomstig
geen restafval is in de vorm van afvalwater
van het bedrijf waar de PhytoBac wordt geïnstalleerd. Vanuit de opvang- of buffertank
of afvalgrond. Afvalstromen van water met
waarin alle afvalstromen worden verzameld, kan het afvalwater geleidelijk over de bak
gewasbeschermingsmiddelen worden vol-
worden verdeeld zodat deze steeds optimaal vochtig is (bij voorkeur rondom de 20%,
ledig verwerkt en er zijn geen resten. Met
minimaal 5% en maximaal 50%). De aanwezige micro-organismen breken de middelen af.
de inzet van een PhytoBac - gekoppeld aan
De PhytoBac wordt door een plastic kap afgeschermd van regen. De verdeling van de
een goed ingerichte vul- en spoelplaats
afvalstromen over de PhytoBac gebeurt door middel van een sprenkelinstallatie, verneve-
- kan de belasting van gewasbeschermings-
laars of druppelleidingen. Voor een optimale verdamping kan de PhytoBac het beste in de
middelen dus sterk worden verminderd
zon en op de wind worden geplaatst. De inhoud van de bak moet eens per jaar worden
en hoeven er geen resten van het bedrijf
omgezet en er moet stro worden aangevuld (15 tot 20 kg stro per m3 substraat) voor een
afgevoerd te worden.
optimale werking van de micro-organismen.
Bayer PhytoBac: geen restafval in de vorm van afvalwater of afvalgrond
BayYou Services
7
Bloembollen Koerier
COLOFON Concept en realisatie: Bayer CropScience SA-NV Vormgeving en opmaak: L Claudia Roorda Fotografie: L
Bayer CropScience SA-NV Drukwerk: L Productiemannen B.V. L
,,Ik denk dat onze Diagnostiekservice zijn
,,Op ons demoveld in Ens kunnen adviseurs
,,De afgelopen jaren heeft de techniek het
,,Hoewel de ervaringen nog pril zijn, heb
waarde nog elke dag bewijst. Iedereen
met eigen ogen zien hoe nieuwe middelen
duidelijk gewonnen van de bollen. Kwekers
ik vertrouwen in een goede en praktische
kan hier binnenlopen met zieke planten;
in verschillende gewassen en onder verschil-
hebben steeds minder oog voor het wel en
werking van de Phytobac.''
daarmee staan we heel dicht bij de praktijk.''
lende spuitschema's presteren.''
wee van de individuele bol.''
Peter Vink, scheidend onderzoeker bij
Michel Jansen, technisch adviseur
Martien Pepping, bedrijfsleider bij
Thijs Wester, onderzoeker bij
00/ IN ,ISSE
bloembollen bij Bayer CropScience
VWS in Broek op Langedijk
Innoventis in Breezand
Dit is een uitgave van: Bayer CropScience SA-NV Energieweg 1 0 / "OX NL-3640 AE Mijdrecht Onze gebruiksadviezen, zowel mondeling als schriftelijk verstrekt, berusten op uitgebreide proefnemingen. Wij adviseren naar beste weten volgens kennis van zaken van dit ogenblik, echter zonder daarvoor aansprakelijkheid op ons te nemen, omdat opslag/bewaring en toepassing zich aan onze controle onttrekken. Beschrijvingen van een product, resp. gegevens over de eigenschappen daarvan betekenen niet, dat verantwoordelijkheid wordt gedragen bij eventuele schade. Lees voor gebruik altijd eerst het etiket.
Puzzel mee en win een diner voor twee! Houdt u van lekker eten en drinken in een goed restaurant? Los dan de onderstaande woordzoeker op! Uit de goede inzendingen worden drie winnaars getrokken. Zij krijgen elk een dinerbon ter waarde van `150. De woorden hieronder zitten horizontaal, verticaal en diagonaal in alle richtingen in de puzzel verstopt. Zoek ze op en streep ze af. De overgebleven letters vormen achter elkaar gelezen de oplossing.
BESPUITING
FUNGICIDE
ROOIEN
BOLLEN
GEWAS
STERK
CALYPSO
IRIS
TEELT
CELWANDEN
KNOL
TRIPS
FENOMENAL
LELIE
TULP
FLINT
LUIS
VIRUS
FOLICUR
PLANTEN
VUUR
FREZEN
RIZOLEX
WERKINGSDUUR
R I N G E W A S R R P B
F F E N O M E N A L L E
L E D I C I G N U F A S
I S N T L S N T I H N T
N V A I I E U E U I T X
T O W U B T L V L R E R
U L L P E E U K I L N IJ
D O E S N U R P O R O D
N N C E R E S Z M Z U B
E K D B T F I R I S O S
Z O E S S R S O E O N I
E R C A L Y P S O C I N
R U U D S G N I K R E W
F O L I C U R A N T A G
Š www.puzzelpro.nl
BON Naam: Adres: Postcode:
Plaats:
Bedrijfstype/aantal hectare bloembollen: Stuur de ingevulde bon uit deze krant in een ongefrankeerde envelop naar:
De oplossing van de woordzoeker is:
Actievoorwaarden Deze prijsvraag loopt van 20 september t/m 31 oktober 2012. Uit de goede inzendingen worden drie prijswinnaars getrokken. $EZE PRIJSWINNAARS KRIJGEN TUSSEN EN NOVEMBER BERICHT /VER DE UITSLAG KAN NIET WORDEN GECORRESPONDEERD
8
Bloembollen Koerier
Bayer CropScience SA-NV T.a.v. Jessica Biermann Antwoordnummer 55074 3640 WB Mijdrecht