UItgave APRIL 2013
GLASTUINBOUW KOERIER 80 procent minder gas door gebruik aardwarmte Kees Vahl van het gelijknamige komkommer- en tomatenteeltbedrijf in IJsselmuiden
Luna PRIVILEGE breed toegelaten in de glastuinbouw Luna PRIVILEGE staat voor een nieuwe generatie van fungiciden, gebaseerd op
(Ov.) controleert in het pomphuis de tem-
de werkzame stof fluopyram. Fluopyram
peratuur van één van zijn warmtewis-
biedt oplossingen tegen een zeer breed
selaars. De afgelopen winter is de eerste lichting komkommers op zijn bedrijf door
spectrum aan schimmels in een groot aantal gewassen. Meer op pagina 2
aardwarmte verwarmd. ,,Daarmee hebben we een besparing op aardgas gerealiseerd van rond de 80 procent'' vertelt Vahl, die samen met een collegabedrijf zo'n 6,5 miljoen euro (exclusief 2,5 mln euro aan
'Luna belangrijke aanwinst tegen meeldauw en Botrytis'' Rozenkweker Mark van der Hulst in Meterik (L.) heeft een proefkas waarin hij
subsidies) in het aardwarmteproject heeft
jaarlijks zo'n 40 nieuwe rozensoorten test.
geïnvesteerd. Bij de huidige (hoge) gasprijs
Het afgelopen seizoen liet hij daarin ook
moet deze investering in ongeveer 13 jaar
- met proefveldontheffing - het nieuwe fungicide Luna PRIVILEGE meedraaien.
terug zijn verdiend, zo verwacht de tuinder.
Meer op pagina 2
,,Maar er is méér dan dat'', zo benadrukt hij. ,,We waren al jaren op zoek naar een duurzame vervanger voor aardgas. Niet alleen voor de portemonnee, maar ook voor
Emissiereductie wordt steeds meer praktijk
het milieu. Met aardwarmte denken we een
Wat kun je als tuinder doen om water
goed verhaal te hebben voor de toekomst.''
zoveel mogelijk te hergebruiken en lozingen te beperken? En welke technieken zijn daarvoor beschikbaar? Ellen Beerling, onderzoeker bij Wageningen UR
Carla Cox over Luna PRIVILEGE in tomaat:
'Telers hebben met eigen ogen kunnen zien hoe goed het middel werkt' ,,Met Luna PRIVILEGE hebben tomatenkwekers er een uitstekend middel tegen Botrytis bij gekregen'', zegt Carla Cox van Mertens B.V. in Horst. Met name de praktijkproef bij Botany in Horst/Meterik heeft volgens haar voor veel enthousiasme onder telers en adviseurs gezorgd. ,,We hebben met eigen ogen kunnen zien hoe goed de Luna PRIVILEGE werkt. Dat heeft het middel écht op de kaart gezet.''
Glastuinbouw, geeft antwoord. Meer op pagina 5
Nieuw gezicht voor etiketten
De etiketten van gewasbeschermingsmiddelen krijgen de komende jaren een
Het loopt al tegen het einde van maart, maar het donkere winterweer wil maar niet wijken.
nieuw gezicht. Veel informatie wordt
,,Met dit sombere weer gaat het allemaal niet zo hard in de kassen. We hebben tot nu toe
gebundeld in een overzichtelijke tabel.
veel minder licht gehad dan normaal - zeker in vergelijking met het Westland. Dat remt de
Meer op pagina 5
productie hier in Noord-Limburg behoorlijk af'', zegt Carla Cox over de wat stugge start van het seizoen. Een positief punt is dat ziekten en plagen zich tot nu toe ook redelijk gedeisd houden, al kan
'Op tijd aan de bel trekken om middelen te behouden'
dat volgens haar ook zomaar omslaan. Met name Botrytis - ziekte nummer één in tomaat - is volgens haar een echte sluipmoordenaar. ,,Februari, maart en april zijn altijd gevaarlijke maanden. Het klimaat is vochtig, de planten zijn nog zwak en weinig afgehard; dat zijn
,,Om onmisbare middelen in de benen te
ideale omstandigheden voor de schimmel om toe te slaan'', zo waarschuwt Cox.
houden is het vooral voor telers van kleine
'Botrytis blijft een onvoorspelbare schimmel', lees verder op pagina 3.
Carla Cox in teeltspecialist tomaat bij Mertens B.V. in Horst
gewassen essentieel om goed in beeld te blijven, zowel bij ons als bij de middelenproducenten'', zegt Jeannette Vriend,
'Phytophthora is niet zo'n probleem, tótdat het werkelijk toeslaat...' ,,Phytophthora is in het algemeen geen ziekte waar paprikatelers direct wakker van liggen. Tótdat de schimmel een keer hard toeslaat en een bedrijf deels of geheel geruimd moet worden. Telers die dat meegemaakt hebben nemen geen risico meer, want zij weten hoe groot de schade kan uitvallen.''
melziekte bij de meeste paprikatelers niet bovenaan het prioriteitenlijstje staat, maakt
bij LTO Groeiservice. Meer op pagina 6
ze elk jaar weer slachtoffers. Ook het afgelopen seizoen werden een aantal paprikatelers hard geraakt - en dat in een periode dat elke plant feitelijk hard nodig is om het hoofd boven water te houden.
Jan Hulst, technisch adviseur bij Bayer CropScience, schetst in een paar woorden het belang van een goede, preventieve behandeling tegen Phytophthora. Hoewel de schim-
coördinator effectief maatregelenpakket
Blijf op de hoogte van de actuele zaken. 'Elke plant die uitvalt is er één teveel', lees verder op pagina 4.
Volg ons op Twitter of Facebook: BayercropNL
UW PRODUCT ! L A A IT V R E G N A L Langdurige bescherming tegen schimmels én vitalere producten Luna PRIVILEGE breed toegelaten in de glastuinbouw
Luna staat voor een nieuwe generatie van fungiciden, gebaseerd op de werkzame stof fluopyram. Fluopyram biedt oplossingen tegen een zeer breed spectrum aan schimmels in een groot aantal gewassen. De werkzame stof van fluopyram heeft unieke eigenschappen; • Het beschermt langdurig blad, vruchten en bloemen doordat een gedeelte van de werkzame stof op het oppervlak aanwezig blijft en kleine hoeveelheden actieve stof over langere tijd blijven doordringen in het blad; • Het is opwaarts systemisch: er vindt herverdeling van de actieve stof in het blad door de houtvaten (xyleem transport) plaats; • Het is wortelsystemisch: dit zorgt voor een uitstekende stengel- en bladbescherming; • Er is een duidelijke translaminaire effectiviteit en daardoor een goede bescherming van niet-behandelde plantendelen.
Breed werkingsspectrum Fluopyram heeft een breed werkingsspectrum tegen o.a. diverse echte meeldauw-soorten, Sclerotinia en Botrytis. Al deze schimmels hebben een negatieve invloed op de kwaliteit en houdbaarheid van de producten. Uit diverse onderzoeken - nationaal en internationaal - is gebleken dat fluopyram een positief effect heeft op opbrengst, kwaliteit, vitaliteit en bewaarbaarheid.
Toelatingen in de glastuinbouw
Toepassing in tomaten Luna PRIVILEGE kan in tomaat worden toegepast tegen Botrytis en echte meeldauw. In tegenstelling tot veel andere middelen dient Luna PRIVILEGE te worden toegepast via het druppelsysteem. Het is belangrijk dat het middel goed door de planten wordt opgenomen. Daarom moet het bij de eerste druppelbeurten van de dag bij de plant komen.
Gewas
Ziekten
Bedekte teelt van bloemisterijgewassen
Advies Botrytis: preventieve toepassing uitvoeren bij aanvang van een vochtige periode en enkele dagen voor het blad breken. Bij een aanwezige Botrytis-druk is het aan te raden om eerst een bespuiting met bijvoorbeeld Teldor uit te voeren om zo de op het gewassen liggende sporen te bestrijden. Druppel vervolgens in dezelfde periode Luna PRIVILEGE.
Echte meeldauw (o.a. Sphaerotheca spp., Microspheara spp., Oidium spp.), Sclerotiënrot (Sclerotinia sclerotiorum) en Grauwe schimmel (Botryotinia fuckeliana)
Bedekte, niet-grondgebonden teelt van tomaat (mits bij de wortels toegepast)
Echte meeldauw (Oidium lycopersicum) en Grauwe schimmel (Botrytis spp.)
Advies echte meeldauw: preventief druppelen bij een beginnende aantasting in het gewas.
Bedekte, niet-grondgebonden teelt van gerbera (mits bij de wortels toegepast)
Echte meeldauw (Oidium citrulli), Sclerotiënrot (Sclerotinia sclerotiorum) en Grauwe schimmel (Botryotinia fuckeliana)
Bedekte teelt van sla (Lactuca spp.) en rucola
Grauwe schimmel (Botryotinia fuckeliana) en Sclerotiënrot (Sclerotinia sclerotiorum)
Gebleken is dat de toepassing in tomaat een gewasreactie in de vorm van een bladrandje kan geven. Niet toepassen voordat de achtste tros bloeit of voor 1 maart. Cherrytomaten en niet geënte tomaten (kleiner en dunner blad) zijn gevoelig gebleken. In deze gevallen eerst op kleine schaal (een aantal planten) een proefbehandeling uitvoeren en na een week controleren op eventuele gewasreactie. Wordt gewasreactie vastgesteld dan niet toepassen. Is een proefbehandeling niet mogelijk dan wordt een toepassing ontraden. Indien een 2de toepassing noodzakelijk is, minimaal een interval aanhouden van 6 weken.
Resistentiemanagement De resistentiemanagementstrategie is gebaseerd op de FRAC aanbevelingen. Het gaat hierbij om het beperken van het aantal toepassingen per jaar of per teeltcyclus. Verder is de algemene
Dosering: 40 ml/1000 planten, met een maximum van 1 l/ha
aanbeveling om af te wisselen met actieve stoffen met een ander werkingsmechanisme (geen actieve stoffen uit de FRAC-groep 7). Voor nadere informatie zie de productpagina van Luna
Toepassing in bloemisterijgewassen
PRIVILEGE op www.bayercropscience.nl
Luna PRIVILEGE kan in bloemisterijgewassen worden toegepast tegen echte meeldauw, Botrytis en Sclerotinia.
Advies echte meeldauw en Botrytis: toepassen zodra een beginnende aantasting wordt waargenomen. Gebruik daarbij voldoende water. Vervolgens afwisselen met een middel uit een andere werkzame groep. Advies Sclerotinia: toepassen zodra er een beginnende aantasting wordt waargenomen. Gebruik voldoende water. Deze toepassing dient in het hart van de plant te worden gespoten.
De kracht van Luna PRIVILEGE • Langdurige werking tegen breed spectrum aan schimmels, o.a. tegen Botrytis spp, echte meeldauw en Sclerotinia spp. • Uitstekende stengel- en bladbescherming door wortelsystemische werking
Dosering: 0,05% (50 ml/100 l water)
• Door translaminaire effectiviteit ook een goede bescherming van niet-behandelde plantendelen • Positieve invloed op opbrengst, kwaliteit, vitaliteit en bewaarbaarheid van het geoogste product.
'Luna belangrijke aanwinst tegen meeldauw en Botrytis' Rozenkweker Mark van der Hulst in Meterik (L.) heeft een proefkas waarin hij jaarlijks zo'n 40 nieuwe rozensoorten test. Het afgelopen seizoen liet hij daarin ook - met proefveldontheffing - het nieuwe fungicide Luna PRIVILEGE meedraaien. Over de resultaten zegt hij: ,,Luna heeft prima gewerkt tegen zowel meeldauw als Botrytis. Daarmee is het écht een aanwinst voor onze sector. Wél is het belangrijk om eigen soorten eerst goed te testen, want er kan - met name in combinatie met uitvloeiers of andere middelen - soms wat schade optreden.'' ,,We hebben nu één curatief middel tegen meeldauw en vier preventieve, waarvan er twee eigenlijk alleen maar in de zomer gebruikt kunnen worden vanwege het risico op gewasschade in andere periodes van het jaar. Het aantal goede en vooral jaarrond bruikbare meeldauwmiddelen in rozen in dus maar heel beperkt.'' Mark van der Hulst schetst in het kort de 'smalle basis' waarmee rozenkwekers op dit moment meeldauw te lijf kunnen. De toelating van Luna PRIVILEGE aan het begin van dit jaar ziet hij dan ook als een belangrijke aanvulling op het middelenpakket. Op verzoek van Bayer CropScience testte hij het middel het afgelopen najaar al in zijn proefkas op ongeveer 40 verschillende soorten. ,,Daarmee hebben een hoop kennis en ervaring opgedaan, vooral voor wat betreft de gevoeligheid van de verschillende soorten'', zo stelt de rozenkweker. ,,Van de veertig soorten in de proefkas zijn er vijf - waaronder de bekende witte roos Avelanche - wat gevoelig gebleken. Bij de andere rassen hebben we geen rare dingen gezien. Door deze kennis wisten we bij de start van het seizoen aardig goed waar en hoe we het middel het beste in konden zetten.'' Hoewel er voor wat betreft de rasgevoeligheid enige beperkingen zijn, verwacht Van der Hulst dat Luna PRIVILEGE een belangrijk basismiddel zal worden in de rozenteelt. ,,Met name voor de winterperiode kunnen we het heel erg goed gebruiken. Met de twee preventieve middelen die we de afgelopen jaren voorhanden hadden, raken we namelijk steeds meer uitgeboerd. De werking daarvan gaat zienderoog achteruit, waardoor we de spuitintervallen steeds korter moeten maken. Met Luna PRIVILEGE hebben we er een hele goede wisselpartner bij en kunnen we weer vooruit'', zo schetst hij het vooruitzicht.
'Waarde tegen Botrytis niet onderschatten' Behalve een zeer goede preventieve werking tegen meeldauw, heeft Luna PRIVILEGE ook een uitstekende werking tegen 'sluipmoordenaar' Botrytis. Volgens Van der Hulst kan die eigenschap wel eens een 'een niet te onderschatten waarde' van het middel gaan worden.
Mark van der Hulst heeft samen met zijn vrouw Dorothea een rozenteeltbedrijf in Meterik (L.).
,,Wij telen al jaren een paar soorten waarvan we weten dat ze wat gevoeliger zijn voor Botrytis. Daarover krijgen we eigenlijk altijd wel
Op een oppervlakte van 3 hectare worden negen verschillende soorten (kleuren) rozen geteeld.
een paar klachten vanuit de handel. Opmerkelijk genoeg is dat de afgelopen maanden - na gebruik van Luna - nog niet gebeurd. Als dat
Het bedrijf - M & D van der Hulst VOF - is onderdeel van het familiebedrijf Van der Hulst, waarin nog
structureel zo blijft, dan betekent dat voor ons een enorme winst.''
twee broers, een zus en Mark's ouders participeren. Het totale teeltoppervlak bedraagt 9 hectare.
2
Glastuinbouw Koerier
Vervolg van voorpagina
'Botrytis blijft een onvoorspelbare schimmel' Hoewel vocht en kou de schimmel zeker in de kaart spelen, is volgens Cox moeilijk te voorspellen óf en wanneer Botrytis optreedt. ,,Ik ken genoeg telers die supernetjes werken, altijd op tijd het blad snijden waardoor wondjes goed kunnen indrogen en zeer alert zijn op aangetaste planten en deze meteen naar buiten brengen. Toch wil dat niet zeggen dat zij altijd de dans ontspringen.'' Door de onvoorspelbaarheid van de schimmel is het volgens haar ook heel lastig om een lijn in de bestrijdingsstrategie aan te brengen. ,,Een deel van mijn telers zit op een preventieve lijn, een ander deel wacht liever af hoe de ziektedruk zich ontwikkelt. Met beide manieren blijft het echter moeilijk om Botrytis goed onder controle te krijgen.'' Luna PRIVILEGE overtuigt tegen Botrytis Welke strategie er ook gehanteerd wordt; met het nieuwe middel Luna PRIVILEGE verwacht Cox dat Botrytis het hoe dan ook een flink stuk lastiger zal krijgen. ,,In een proef die begin dit jaar bij Botany is aangelegd heeft het middel duidelijk laten zien dat het een infectie zeer snel en doeltreffend kan stoppen. Met name in combinatie met Teldor zijn de resultaten echt heel goed. Bij deze combi pakt Luna de schimmel vanuit de plant aan en haalt Teldor de rondzwevende sporen in de kas weg. Vijf weken na toepassing - na een kunstmatig aangebrachte infectie bleek slecht twee procent van de stompjes aangetast. Dat mag je gerust een hele goede score noemen'', zo stelt de teeltspecialiste. Behalve een overtuigende werking tegen Botrytis, heeft Luna PRIVILEGE nog een aantal voordelen die Cox niet ongenoemd wil laten. Een heel belangrijke is dat het via druppelen kan worden toegepast, hetgeen makkelijker en 'mensvriendelijker' is dan spuiten. Bovendien wordt Carla Cox is teeltspecialist tomaat bij Mertens B.V. in Horst
met druppelen geen vochtig klimaat gecreëerd. Nog een voordeel is dat het naast Botrytis ook tegen echte meeldauw werkt. ,,Mogelijk kunnen we daardoor het gebruik van zwavelpotjes wat inperken. Dit remt immers de opbouw van de biologie'', zo denkt Cox alvast vooruit. Nog een plusje is dat het middel maar één werkzame stof bevat. Dit kan gunstig zijn bij eventuele eisen van de retail ten aanzien van het aantal werkzame stoffen.
'Alert blijven op mogelijk schade' Hoewel de optelsom van voordelen behoorlijk groot is, blijft het volgens Cox wel zaak om alert te blijven op mogelijke schade. ,,Tot nu toe hebben we alleen schade geconstateerd op ongeënte planten. Voor het gros van de telers - dat met geënte planten werkt - lijkt Luna een veilige keuze zijn. Maar nogmaals: zeker in dit eerste jaar moeten we de vinger goed aan de pols houden'', zo vat ze de situatie samen.
In een proef die begin dit jaar bij Botany in Horst/Meterik is aangelegd heeft de Luna PRIVILEGE duidelijk laten zien dat het een infectie zeer snel en doeltreffend kan stoppen.
'Luna kwam voor ons precies op tijd' ,,Koud weer, warme lampen, weinig mogelijkheden voor afluchten en dan ook nog een ras dat tamelijk gevoelig is voor Botrytis. Tja, dan weet je dat Botrytis alle kans krijgt om toe te slaan.'' Trostomatenkweker Peter Dekker schetst in het kort de 'explosieve situatie' die zich half januari op zijn bedrijf voordeed. Met een vroege inzet van Luna PRIVILEGE werd de infectie echter meteen stilgezet. Nee, een verrassing was de vroege Botrytis-infectie niet echt. ,,Daarvoor waren er gewoon teveel factoren die de schimmel in de kaart speelden'', zo blikt Dekker terug. ,,Begin vorig jaar zijn we overgeschakeld van grove naar middelgrote trostomaten. Daarvoor hebben we onder meer het ras Tourance ingewisseld voor Capricia. Bij de belichte teelt bleek echter dat de Capricia toch niet helemaal mee kon komen met de opbrengst, waardoor we dit jaar alleen voor de belichte teelt - weer terug zijn gegaan naar de Tourance. Dat ras heeft echter als nadeel dat het wat gevoeliger is voor Botrytis. In combinatie met het koude weer pakte dat dus precies verkeerd uit.''
Meteen na toelating ingezet ,,Je mag wel zeggen dat Luna voor ons precies op tijd kwam'', zo vervolgt Dekker, ,,Na de toelating van het middel (derde week januari, red.) hebben we het op advies van Arjo van Lenteren van Arend-Sosef meteen in de belichte teelt ingezet. En dat is ons uitstekend bevallen. Niet alleen de Botrytis werd direct stilgezet, maar ook de her en der aanwezige meeldauw vertrok meteen.'' Een belangrijke 'graadmeter' voor de werking van Luna PRIVILEGE tegen Botrytis was Dekker's schoonzus die samen met een medewerker de dode planten weghaalt en vervangt. ,,Al heel snel na toepassing van het middel kwamen ze geen nieuwe aantastingen meer tegen en hebben ze ook vrijwel geen enkele plant meer hoeven te behandelen.''.
'Toepassen via druppelen is echt ideaal' Behalve over de goede werking van Luna PRIVILEGE tegen Botrytis (en meeldauw), is Dekker ook erg te spreken over de prettige manier van toepassen, namelijk via druppelen. ,,Met druppelen ben je niet alleen veel sneller klaar dan met spuiten, maar kun je ook meteen weer het gewas in. En wat ik ook wel prettig vind: bij druppelen hoeven er geen spullen op het pad te
Resistentievorming voorkomen
Peter Dekker heeft samen met zijn broer Frank
staan; de doorgang blijft altijd vrij.''
Hoewel de tomatenkweker graag nog wat meer 'praktisch bewijs' van het middel wil zien,
een tomatenkwekerij - Dekker Glascultures
Welke rol Luna PRIVILEGE straks in het najaar zal krijgen durft Dekker nog niet te zeggen. ,,Ik
bedrukt hij dat Luna PRIVILEGE toch vooral een hele mooie aanwinst is voor de teelt. ,,Laten
B.V. - in Wervershoof (N-H.). Van de huidige 10
wil eerst wat meer weten over de werkingsduur van het middel en hoe het samengaat met
we daarom vooral heel zuinig zijn op dit middel en het heel gericht en doelbewust inzetten.
hectare trostomaten (tros middel) is de helft
het onderdoor spuiten van de stammen. Ook wil ik er zeker van zijn dat het de biologie zo
Want het allerlaatste wat we kunnen gebruiken is dat er al vroeg resistentievorming optreedt.
belicht. Het bedrijf biedt jaarrond werk aan 40
min mogelijk in de weg zit. Want het is en blijft een correctiemiddel.''
Daarvoor hebben we dit middel te hard nodig.''
tot 45 personen.
3
Glastuinbouw Koerier
Previcur Energy: trefzeker en dubbel effectief Met Previcur® Energy hebben glasgroentetelers een sterk wapen tegen Pythium, Phytophthora en valse meeldauw in handen. De combinatie van twee actieve stoffen met twee geheel verschillende werkingsmechanismen zorgen voor een dubbel effectieve en trefzekere werking.
Advies tomaat en paprika (curatief) Starten met AAterra ME 0,4 l/ha en wekelijks afwisselen met Previcur Energy 3 l/ha.
Advies komkommer
Previcur Energy is een systemisch werkend fungicide en bevat de werkzame stoffen pro-
1ste teelt Indien nodig Previcur Energy toepassen bij 1e signalering minder vitale planten. Aan het einde van de teelt AAterra ME toepassen. 2de teelt Na het uitplanten binnen een week beginnen met 1 l/ha Previcur Energy en vervolgens binnen 10 dagen met 3 l/ha herhalen. Aan het einde van de teelt AAterra ME toepassen. 3de teelt Na het uitplanten binnen een week beginnen met 1 l/ha Previcur Energy en vervolgens binnen 10 dagen met 3 l/ha herhalen.
pamocarb en fosetyl. Beide stoffen hebben een specifieke werking tegen schimmels uit de groep van de Oömyceten. Hiertoe behoren onder andere Pythium, Phytopththora en valse meeldauw.
Groeistimulans Van zowel propamocarb als fosetyl is bekend dat ze een positieve invloed hebben op de ontwikkeling van de plant. Previcur Energy brengt de eigenschappen van beide actieve stoffen samen, waardoor het middel een duidelijke groeistimulans teweeg brengt in het gewas. In diverse proeven is deze positieve invloed duidelijk waargenomen.
(zie onderstaande schema's)
Toepassing & dosering tegen Pythium en Phytophthora Previcur Energy moet worden toegepast via meedruppelen. Een behandeling kan het beste worden uitgevoerd bij het uitplanten of bij een beginnende aantasting. De beste resultaten
Schema Komkommer
Schema Komkommer
met het middel worden verkregen als in vruchtgroenten gekozen wordt voor een jaarrond-
Eerste
schema met AAterra ME.
Tweede teelt
teelt
7-10 dagen
Dosering in komkommer, courgette en patisson: 1 tot 3 l/ha (behandeling evt. herhalen) Dosering in aubergine, tomaat en paprika:
3 l/ha ((behandeling evt. herhalen)
Advies tomaat en paprika (preventief) Start preventief na het aanplanten met 3 l/ha Previcur Energy. Tijdens de eerste oogst opnieuw
transplanting
zaai
groei
bloei
vruchtzetting
----------------------
oogst -----------------------
zaai
transplanting
groei
toepassen (hoge plantbelasting).
bloei
vruchtzetting
1 l/ha
Einde teelt
----------------------
oogst
-----------------------
3 l/ha
Einde teelt
Na de eerste oogst 0,4 l/ha AAterra ME toepassen en vervolgens na 14 dagen 3 l/ha Previcur Energy. Dit blok van AAterra ME en Previcur Energy om de vier weken herhalen.
Schema Komkommer
(Zie onderstaand schema)
De kracht van Previcur Energy
Derde teelt
• Zeer goede werking op Pythium, Phytophthora en valse meeldauw
7-10 dagen
Preventief schema Tomaat & Paprika
• Dubbel effectieve werking door twee werkzame stoffen
Movento heeft een uitstekende werking tegen appelbloedluis
• Curatief en preventief werkend • Positief gewaseffect en groeistimulans
14 dagen
• Goede gewasveiligheid • Ingebouwd resistentiemanagement blok om de 4 weken herhalen
transplanting
zaai
groei
1 l/ ha
bloei
vruchtzetting
----------------------
oogst -----------------------
3 l/ ha
Advies tegen valse meeldauw zaai
oppotten
bloei
( Nov /dec )
vruchtzetting
--------------------------------------
(Febr /Mrt)
In diverse teelten kan Previcur Energy ook worden toegepast tegen valse meeldauw door middel van een gewasbehandeling.
oogst ---------------------------------------------
(Mei)
Voor teelten en doseringen: zie etiket.
Vervolg van voorpagina
'Elke plant die uitvalt is er één teveel' Om de risico's van Phytophthora in paprika wat beter in beeld te krijgen werd vorig jaar middels een PT-project een inventarisatie gemaakt van de mogelijke besmettingshaarden. Met name hergebruikte matten blijken een risicovolle basis voor primaire en secundaire besmettingen met Phytophthora (en ook Pythium). Daarnaast kunnen ook lekkages in het kasdek of haperingen bij de ontsmetter een potentiële infectiebron zijn. Een belangrijke aanbeveling in de inventarisatie is een goede start te maken met preventieve middelen, zo weet Jan Hulst. ,,En dat was voor ons weer een reden om via een proef nog eens goed op een rij te zetten wat de verschillen zijn tussen de middelen.''
Proplant + kaliumfosfiet versus Previcur Energy Binnen de proef - die eind oktober 2012 is ingezet - zijn met name de combinatie Proplant (2 l/ha) + kaliumfosfiet (5l/ha) en Previcur Energy (3 l/ha) met elkaar vergeleken. Hulst legt uit dat Proplant, met als werkzame stof propamocarb, feitelijk de 'oude' Previcur
Jan Hulst is technisch adviseur glastuinbouw bij Bayer CropScience
N is. Door deze aan te vullen met plantversterker kaliumfosfiet heerst bij veel telers de gedachte dat deze iets goedkopere combi ongeveer even effectief zou moeten zijn als de 'nieuwe' Previcur Energy. Uit de proef is echter gebleken dat er duidelijke verschillen
Vergelijkende proef in paprika met preventieve middelen tegen Phytophthora
zijn, vooral op een wat later tijdstip na toediening. Volgens Hulst zit daarin ook juist het onzichtbare gevaar voor de teler. ,,Drie weken
Demokwekerij, oktober - december 2012
na toepassing zie je bijna geen verschil tussen Proplant + kaliumfosfiet en Previcur Energy. Bij beide objecten zijn alle of vrijwel alle planten nog gezond. Na zes weken is het beeld echter heel anders: dan scoort Previcur Energy beduidend beter dan Proplant +
12
gezond aangetast dood
et sfi liu
m
fo
sfi fo m la
nt
+
Ka
liu
rg y ne rE icu
Pr op
gemakkelijker' met Phytophthora (en Pythium) om te gaan. ,,Ik besef heel goed dat in de paprikateelt momenteel elke euro wordt
Pr ev
kunnen ontkrachten'', zo stelt Hulst. Wat overblijft is om telers te overtuigen dat het prijsverschil geen reden mag zijn om 'net íets
et
2
,,Het idee dat Proplant + kaliumfosfiet min of meer gelijkwaardig is aan Previcur Energy hebben we met deze proef redelijk goed
Ka
'Previcur Energy heeft duidelijke meerwaarde'
4
nt
doen dat zeer waarschijnlijk niet.'' Volgens Hulst wordt dit effect overigens niet alleen paprika geconstateerd, maar ook in tomaat.
la
daardoor altijd samen op de plekken waar ze de schimmel aan moeten pakken. De losse componenten Proplant en kaliumfosfiet
8
Pr op
(propamocarb en fosetyl) in Previcur Energy samenvoegt en bij elkaar houdt. ,,Beide werkzame stoffen, die elkaar versterken, komen
Gemiddeld aantal planten per object
kaliumfosfiet.'' De verklaring voor dit verschil is volgens de technisch adviseur de zogenaamde waterbrug die de werkzame stoffen
omgedraaid en dat elke besparing er één is. Maar als je mij vraagt: moet je voor dat bedrag ook maar net iets meer risico nemen met Na 6 weken is er een duidelijk verschil tussen objecten Previcur Energy en Proplant + kaliumfosfiet
betrekking tot Phytophthora? Dan zeg ik nee, want elke plant die uitvalt is er gewoon één teveel.''
4
Glastuinbouw Koerier
Emissiereductie wordt steeds meer praktijk Drie jaar geleden was het verminderen van emissie naar oppervlaktewater en riolering nog grotendeels een 'papieren discussie' waar maar weinig tuinders warm voor liepen. Anno 2013 beginnen steeds meer glastuinders zich bewust te worden van het belang van een - zoveel mogelijk sluitende waterkringloop. Welke ontwikkelingen hebben voor deze omslag gezorgd? Wat kun je als tuinder doen om water zoveel mogelijk te hergebruiken en lozingen te beperken? En welke technieken zijn daarvoor beschikbaar? Ellen Beerling, onderzoeker bij Wageningen UR Glastuinbouw en al jaren actief op het gebied van gewasbescherming en emissiereductie, geeft antwoord.
tuinbouwsector. Mede daardoor is de discussie rondom het onderwerp ook goed op gang gebracht. De bewustwording van het probleem is daardoor behoorlijk gegroeid.''
In publicaties van het KRW project Glastuinbouw Waterproof krijgt het verminderen van spui behoorlijk veel aandacht, maar dat lijkt vooral gericht op het verminderen van emissie van meststoffen. Wat zijn de plannen op het gebied van gewasbeschermingsmiddelen? ,,Als gevolg van de KRW-eisen heeft de tuinbouwsector samen met overheden afgesproken dat er in 2027 nagenoeg geen emissie meer mag zijn van stikstof en fosfaat. Dit heeft voor substraatteelten geleid tot emissienormen, waarvan de eerste stap per 2013
In 2009 constateerde u in de Glastuinbouw Koerier dat er in de praktijk
is ingegaan en die in 2014/2015 nog eens verder aangescherpt
behoorlijk wat weerstand was tegen de plannen voor emissievermin-
worden. Destijds werd er vanuit gegaan dat de emissie van gewas-
dering in de glastuinbouw. Die weerstand lijkt nu voor een flink deel
beschermingsmiddelen dan vanzelf ook minder zou worden. Dat is
verdwenen. Hoe verklaart u deze omslag?
ook wel zo, maar die relatie is toch veel minder scherp als bij de meststoffen. Bovendien blijkt de emissie van gewasbeschermingsmid-
,,De afgelopen jaren is er in de glastuinbouw veel aandacht geweest
delen hoger te zijn dan waar tot nu vanuit is gegaan. Er zijn nieuwe
voor de knelpunten die zich voordoen bij het sluiten van de waterkring-
emissiemodellen ontwikkeld die meer met de werkelijkheid overeen-
loop. Een belangrijk initiator daarvoor was het KRW (KaderRichtlijn
komen. Zodra deze modellen gebruikt gaan worden in de toelating,
Welke zuiveringstechnieken zijn er getest?
Water, red.) project Glastuinbouw Waterproof, waarin oplossingen
gaan er waarschijnlijk nogal wat middelen hun toelating verliezen als
,,We hebben vier verschillende zuiveringstechnieken onderzocht en getest op effectiviteit en
zijn ontwikkeld voor zaken als het voorkomen van groeiremmingen,
de emissie niet drastisch minder wordt. Dit is aanleiding geweest om
toepasbaarheid. Dat waren ozon met daarachter een actief koolfilter, waterstofperoxide met
een optimale bemesting zonder verliezen, het zuiveren van water uit
samen met het Productschap Tuinbouw, ministeries van Economische
lagedruk-UV, waterstofperoxide met middendruk-UV en elektrochemische flocculatie. Alle vier
spuistromen en het tot waarde brengen van reststromen. Omdat veel
Zaken en Infrastructuur en Milieu, gewasbeschermingsmiddelen-
de technieken zijn op semi-praktijkschaal getest met Standaard Water; dit is een gestandaar-
verschillende partijen hebben meegewerkt en meebetaald aan dit
fabrikanten, waterschappen en een drinkwaterbedrijf onderzoek te
diseerd glastuinbouw lozingswater met daarin de gangbare hoeveelheden meststoffen, ver-
project, is het ook zeer breed onder de aandacht gekomen van de glas-
starten naar zuiveringstechnieken.''
vuilingen en twaalf gewasbeschermingsmiddelen. Ook is er een vergelijking met praktijkwater
Ellen Beerling is onderzoeker bij WUR Glastuinbouw in Bleiswijk
van een rozenbedrijf gemaakt.''
Wat zijn de resultaten van de test? ,,Met ozon zonder actief koolfilter en met waterstofperoxide UV - zowel laag- als middendruk - wordt een gemiddeld zuiveringsrendement gehaald van 80 procent. Als ozon in combinatie met een actief koolfilter wordt toegepast, kan bij kortstondige belasting een zuiveringsgraad van 100 procent worden bereikt. Een kanttekening hierbij is wel dat een actief koolfilter bij langduriger belasting middelen door gaat laten, waardoor het zuiveringsrendement afneemt. Het filter moet daarom regelmatig vervangen worden. De laatste techniek, electrochemisch flocculatie, viel met een zuiveringsrendement van 40 procent wat tegen. Maar mogelijk kan dit met een aantal doorontwikkelingen nog wat verbeteren waardoor het wel interessant wordt. ''
Hoe zit het met de praktische toepasbaarheid en de kosten? ,,Qua toepasbaarheid ontlopen de drie beste technieken elkaar niet zoveel, al moet vanwege het gebruik van oxidatiechemicaliën wel goed op de veiligheid worden gelet. Kostenberekeningen laten zien dat waterstofperoxide + lagedruk-UV het goedkoopste is en ozon zonder koolfilter het duurste. Voor een bedrijf van vijf hectare variëren de jaarkosten per kubieke meter tussen €1,00 en €3,40 en per vierkante meter van bijna 10 tot 20 cent, afhankelijk van de hoeveelheid geloosd water en de gebruikte techniek. Bij gebruik van een actief koolfilter komt daar nog eens 16 tot 70 cent per kubieke meter en 1 tot 3 cent per vierkante meter bij. Als de oxydatietechnieken ook ingezet worden als ontsmetter - iets dat nu ook al vaak gebeurt met UV - dan zijn de investeringskosten aanzienlijk lager.''
Nieuw gezicht voor etiketten De etiketten van gewasbeschermingsmiddelen krijgen de komende jaren een nieuw gezicht. Veel informatie wordt gebundeld in een overzichtelijke tabel.
Met het nieuw in te voeren etiket moeten leesbaarheid, duidelijkheid en daarmee handhaafbaarheid voorop staan. Belangrijkste wijziging is dat het ‘WG’ wordt vervangen door een tabel met het toegestane gebruik. Dit zal - helaas - bij veel producten gepaard gaan met beperkingen in vooral het aantal toepassingen en het spuitinterval.
Op dit moment wordt de informatie op het etiket onderverdeeld in het Wettelijk Gebruiksvoorschrift (WG) en in de gebruiksaanwijzing
Verder wordt het ‘GA’ vervangen door de ‘Aanbevelingen’. Deze aanbevelingen worden inge-
(GA). Daarbij is het WG wettelijk bindend en bevat het GA richtlijnen voor het gebruik. Nadeel van het huidige etiket is dat de tekst soms
vuld door de fabrikant van het middel en worden niet getoetst door het Ctgb. Ook worden ze
op verschillende manieren uitlegbaar is en niet alle informatie terug te vinden is. Dat maakt de handhaafbaarheid voor de wetgever lastig.
niet op de officiële Ctgb-website geplaatst en maken ze géén deel uit van het wettelijk kader.
De tabel gaat er als volgt uit zien Toepassingsgebied
Type behandeling
Te bestrijden organisme
Dosering (middel) per toepassing
Maximale dosering (middel) per toepassing
Maximaalaantal behandelingen per teelcyclus of per 12 maanden
De overgang naar de nieuwe etiketten wordt gefaseerd doorgevoerd, te beginnen met de herbiciden. Op de Ctgb-site zijn afbeeldingen te vinden van deze nieuwe etiketten. De oude etiketten van de herbiciden blijven gewoon nog geldig. Besluiten
Inwerkingtreding
Aflevertermijn
Opgebruiktermijn
Herbiciden
15 oktober 2012
1 januari 2013
1 juli 2014
1 juli 2015
Insecticiden
31 juli 2013
1 januari 2014
1 juli 2014
1 juli 2015
Fungiciden
31 juli 2014
1 januari 2015
1 juli 2015
1 juli 2016
5
Glastuinbouw Koerier
De nieuwe etiketten maken gebruik van indeling gewasgroepen. Maak gebruik van de Etiketleeswijzer app om snel terug te vinden onder welke sub- en hoofdgewasgroep uw gewas valt en of een middel dus een toelating heeft in het betreffende gewas.
Beschikbaar voor Iphone en Android. BayYou Services
Jeannette Vriend, coördinator effectief maatregelenpakket bij LTO Groeiservice:
'Op tijd aan de bel trekken om middelen in de benen te houden' ,,Het middelenpakket voor de glastuinbouw zal de komende jaren steeds smaller worden. En dat betekent heel simpel: minder beschikbare middelen per ziekte of plaag. We zullen daarom nóg meer in moeten zetten op geïntegreerde bestrijding, met alle aandacht voor een schoon begin en het hele seizoen door intensief scouten. Ook zaken als resistente of tolerante rassen en een 'plaagwerende' kasinrichting zullen veel meer aandacht moeten krijgen dan nu het geval is.'' Jeannette Vriend, coördinator effectief maatregelenpakket (CEMP) bij LTO Groeiservice vat in het kort samen wat de glastuinbouwsector de komende jaren te wachten staat én waar volgens haar de focus op moet komen te liggen. ,,We kunnen het ons niet meer permitteren om op de bestaande middelen te leunen. Wanneer deze wegvallen of vanwege resistentievorming minder goed werken, dan zal er in de meeste gevallen geen gelijkwaardig alternatief meer beschikbaar zijn. Alles wat we nu hebben zullen we dus goed moeten beschermen en tegelijkertijd ondersteunen met andere ziekte- en plaagwerende maatregelen.''
'Vroeg anticiperen op herregistraties' De grootste knelpunten liggen zoals bekend bij de kleine gewassen. Vriend verwacht dat een aantal toepassingen in deze teelten bij aanstaande herregistraties zullen komen te vervallen.
aanvullende informatie over bepaalde werkzame stoffen weten te verwerven via het Fonds Kleine Gewassen. Hierdoor hebben ze een aantal belangrijke middelen tegen koolvlieg, Rhizoctonia en valse meeldauw voor hun teelt weten te behouden.''
'Ook grotere teelten krijgen het moeilijk' Overigens zijn het niet alleen de kleine teelten die steeds meer in het nauw komen. Ook bij een gewas als komkommer - met ruim 600 hectare de derde glasgroenteteelt in Nederland dreigen de komende jaren meerdere toepassingen te verdwijnen. Volgens Vriend is dit vooral het gevolg van de steeds strengere wordende residu-normen en het feit dat 'waterige' teelten als komkommer relatief snel gewasreacties vertonen. Ook blijkt steeds vaker dat een stevig pakket middelen nog geen waarborg is voor voldoende bestrijding. Als voorbeeld noemt ze de bestrijding van echte meeldauw in komkommer. Hiervoor zijn op dit moment zeven middelen beschikbaar, maar toch is de schimmelziekte maar heel moeilijk beheersbaar. Jeannette Vriend, coördinator effectief maatregelenpakket bij LTO Groeiservice
Willen telers bepaalde middelen in de benen houden, dan zullen ze op tijd aan de bel moeten
'Zestien etiketuitbreidingen binnengesleept'
trekken, zo waarschuwt ze. Meestal zijn er voor specifieke gewassen aanvullende tests of stu-
Hoewel het de komende jaren lastiger zal worden om middelen binnenboord te houden, zijn er volgens Vriend nog steeds mogelijkheden
dies nodig die minimaal twee jaar - maar vaak langer - in beslag nemen. ,,Zo vroeg mogelijk
om belangrijke middelen voor specifieke teelten te behouden. ,,Zo lang telers maar vroegtijdig duidelijk kunnen maken waaróm een middel
anticiperen op herregistraties is dus essentieel om onmisbare middelen te behouden voor de
voor hen onmisbaar is, valt er nog best wat te repareren. Op die manier kunnen knelpunten worden voorkomen door aan het middel zelf
teelt. Dus voor telers van kleine gewassen geldt meer dan ooit: meld je op tijd zodat je zowel bij
of aan een alternatief te gaan werken. Zo hebben we de afgelopen drie jaar toch maar mooi zestien belangrijke etiketuitbreidingen voor de
ons als bij de middelenproducenten goed in beeld bent!'', zo benadrukt Vriend nog maar eens.
glastuinbouw binnen weten te slepen.''
Dat een actieve houding tot mooie successen kan leiden, bewijzen volgen haar de Nederlandse
Of dit succes de komende jaren een vervolg krijgt is op dit moment overigens nog een groot vraagteken. Door het afbouwen van het
radijstelers. ,,Deze actieve en goed georganiseerde groep telers heeft de afgelopen jaren veel
Productschap Tuinbouw is nog niet duidelijk óf, en zo ja, hoe het CEMP project na 2014 een vervolg gaat krijgen.
Negen actuele knelpunten in de glastuinbouw nader toegelicht Gewas: andijvie
Gewas: chinese kool/paksoi
Gewas: radijs
Plaag/ziekte: luis
Plaag/ziekte: Botrytis
Plaag/ziekte: koolvlieg
Probleem: Bij herregistratie van Decis is de bedekte teelt van andijvie van het etiket af. Per 2014 is het middel niet meer inzetbaar. Hierdoor dreigt een te smal middelenpakket voor andijvie. Op dit moment is nog niet duidelijk of dit met aanvullende residustudies kan worden gerepareerd.
Probleem: Slechts enkele middelen toegelaten. Mogelijke alternatieven zitten in dezelfde FRACgroep.
Probleem: Na herregistratie van het middel Decis bestaat de kans dat het minder vaak per seizoen toegepast mag worden. Dit kan tot problemen in de teelt leiden.
Actie: Zoeken naar (of opzetten van) residu-studies die bij kunnen dragen aan hernieuwd etiket voor Decis of een alternatief middel.
Actie: De afgelopen jaren is intensief gewerkt aan residu-studies van een middel met een andere werkzame stof. Het is nu wachten op toelating van het middel.
Gewas: tomaat Gewas: kiemgroenten (cressen)
Plaag/ziekte: Fusarium
Plaag/ziekten: o.a. Phoma
Probleem: Slechts één middel beschikbaar met enige werking tegen de ziekte.
Probleem: Van deze kleine teelt staat alleen tuinkers wel eens expliciet op een etiket vermeld. Als brede groentenetiketten van (oudere) middelen opnieuw worden getoetst zullen kiemgroenten mogelijk van het etiket verdwijnen.
Actie: Bevorderen van zaaizaadbehandeling met insecticide tegen koolvlieg. Toelating hiervoor is inmiddels in de maak.
Actie: Discussie over de vraag of ziekte belangrijk genoeg is om er een middel voor terug te halen. Voorlopige conclusie is dat ziekte beter via resistente rassen uitgebannen kan worden.
Actie: Kiemgroenten toevoegen aan Definitielijst Toepassingsgebieden Gewasbeschermingsmiddelen (DTG-lijst) waardoor deze gewasgroep als zodanig goed gedefinieerd is en bij toelatinghouders van middelen duidelijk in beeld is.
Gewas: komkommer
Gewas: raapstelen
Gewas: bonen
Gewas: radijs
Plaag/ziekte: trips
Plaag/ziekte: Botrytis
Plaag/ziekte: wittevlieg
Plaag/ziekte: Rhizoctonia
Probleem: De toekomst van het middel Mesurol is zeer onzeker. Telers verliezen hierdoor mogelijk het enige middel om het gewas mee af te spuiten.
Probleem: Geen middel beschikbaar tegen Botrytis.
Probleem: Op dit moment is alleen het middel Oberon toegelaten tegen wittevlieg in bonen. Hierdoor is er met name tijdens de zomerfase een aanzienlijk risico op resistentievorming.
Probleem: Tot voor kort geen middel beschikbaar tegen Rhizoctonia.
Actie: Als Mesurol vervalt, dan is er voorlopig weinig zicht op een gelijkwaardige selectieve vervanger. Daarom nu al nadenken over alternatieve middelen en methoden.
Actie: Er is een middel in beeld dat geschikt is voor toepassing tegen Botrytis, alleen zijn hiervoor aanvullende studies nodig. Mogelijk kan ook een nieuwe werkzame stof soelaas bieden, mits raapstelen op het etiket komt te staan. Afwegen welke optie het meest doelmatig is.
6
Glastuinbouw Koerier
Actie: In samenwerking met fabrikanten zoeken naar een extra middel tegen wittevlieg in bonen.
Actie: Met behulp van bestaande residustudies uit Groot-Brittannië is onlangs het etiket van Rizolex gerepareerd. Hierdoor is het middel weer beschikbaar voor radijs.
Mens & Werk Naam: Rob van der Lans Bedrijf: Bayer CropScience Functie: Technisch Specialist Zo ziet mijn werkdag eruit... ,,Gisteren was ik op de demokwekerij in Honselersdijk luizen aan het tellen voor een beoordeling. Vanmorgen zat ik in Mijdrecht op kantoor voor een vergadering met het gewasteam. Morgen verwerk ik de proefresultaten om een dossier op te bouwen voor de toelating. Deze afwisseling maakt het werk zo leuk. Ook in de gewassen zit veel diversiteit, de ene dag loop je door een gerberagewas, de andere dag sta je tussen de komkommers.''
Het mooiste van mijn vak... ,,...is het ontwikkelen van een nieuw middel dat een probleem oplost voor een bepaalde teelt. Zoals bijvoorbeeld meeldauw in de rozenteelt of botrytis in tomaat. De afgelopen jaren heb ik veel werk verzet voor de ontwikkeling van Luna PRIVILEGE. Als zo’n middel dan uiteindelijk toegelaten wordt voelt dat echt als een overwinning.''
Dit houdt me het meest bezig... ,,Hoe we goede middelen kunnen blijven ontwikkelen en op de markt houden. Chemische stoffen hebben vaak een slecht imago, maar uiteindelijk zijn het vaak de best geteste stoffen die er zijn. Goede correctiemiddelen zijn een wezenlijk onderdeel van geïntegreerde bestrijding en daarmee belangrijk voor gezonde groenten en fruit.''
Over vijf jaar ben ik... ,,...waarschijnlijk nog intensiever bezig met “groene” producten. Met de aankoop van Agraquest in augustus vorig jaar heeft BayerCropscience een enorm potentieel aan biologische oplossingen in huis gehaald. Ik hoop dat we hiermee over vijf jaar een aantal producten in de markt hebben kunnen zetten die een bijdrage leveren aan een gezonde Nederlandse tuinbouwsector.''
Heeft u de nuttige insecten app al gedownload? Sinds vorig jaar is de Nuttige insecten app beschikbaar. Deze handige app maakt
Interactieve tool voor
Luna PRIVILEGE
tige insecten en het al dan niet kunnen combineren met chemische toepassingen.
Onlangs is een speciale website voor Luna PRIVILEGE gelanceerd. Op deze website leest u van alles over de effectiviteit van Luna PRIVILEGE in de glastuinbouw en de eigenschappen van het middel. Op de site vindt u ook brochures, videomateriaal en de “Luna wereld”. Deze interactieve tool laat visueel de verschillen zien tussen een Luna-toepassing en onbehandeld.
De informatie waarop de tabellen zijn gebaseerd is afkomstig van proeven en
Neem gerust een kijkje op lunaprivilege.bayer.nl.
de effecten van de Bayer CropScience insecticiden zichtbaar op nuttige insecten die in de tuinbouw worden ingezet om plagen op een biologische wijze aan te pakken. De app is zeer snel toegankelijk en biedt veel praktische informatie over de nut-
praktijkervaringen in de Nederlandse tuinbouw.
De Insecten-app is te dowloaden via de Apple app store of via de Google Play.
BayYou Services
Scan bijgevoegde QR-code om direct de Luna PRIVILEGE website te raadplegen.
7
Glastuinbouw Koerier
COLOFON Concept en realisatie: l
Bayer CropScience SA-NV
Vormgeving en opmaak: l
Claudia Roorda
Fotografie: l
Bayer CropScience SA-NV
Drukwerk: ,,Vooral in de winter kunnen we Luna
,,Laten we vooral zuinig zijn op Luna
,,Als ozon in combinatie met een actief
,,Zo lang telers van kleine gewassen maar
PRIVILEGE heel goed gebruiken. Met de
PRIVILEGE en het heel doelbewust inzetten.
koolfilter wordt toegepast, kan bij kort-
vroegtijdig duidelijk kunnen maken waaróm
twee middelen die we de afgelopen jaren
Want het allerlaatste wat we kunnen ge-
stondige belasting een zuiveringsgraad van
een bepaald middel voor hen onmisbaar is,
voorhanden hadden, raken we namelijk
bruiken is dat er al vroeg resistentievorming
100 procent worden bereikt.''
valt er nog best wat te repareren.''
steeds meer uitgeboerd.''
optreedt.''
Mark van der Hulst, rozenkweker in
Peter Dekker, tomatenkweker in
Ellen Beerling, onderzoeker bij WUR
Jeannette Vriend, coördinator
Meterik (L.)
Wervershoof (N-H.)
Glastuinbouw in Bleiswijk
effectief maatregelenpakket bij LTO Groeiservice
Puzzel mee en win een diner voor twee!
l
Productiemannen B.V.
Dit is een uitgave van: Bayer CropScience SA-NV Energieweg 1 P.O. Box 231 NL-3640 AE Mijdrecht Onze gebruiksadviezen, zowel mondeling als schriftelijk verstrekt, berusten op uitgebreide proefnemingen. Wij adviseren naar beste weten volgens kennis van zaken van dit ogenblik, echter zonder daarvoor aansprakelijkheid op ons te nemen, omdat opslag/bewaring en toepassing zich aan onze controle onttrekken. Beschrijvingen van een product, resp. gegevens over de eigenschappen daarvan betekenen niet, dat verantwoordelijkheid wordt gedragen bij eventuele schade. Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees vóór gebruik eerst het etiket en de productinformatie.
Houdt u van lekker eten en drinken in een goed restaurant? Los dan de onderstaande woordzoeker op! Uit de goede inzendingen worden drie winnaars getrokken. Zij krijgen elk een dinerbon ter waarde van € 150. L R L BLOEM CHRYSANT R F FAME O FENOMENAL S FOSETYL E T GERBERA Y GROENTE L INSECTEN T BLAD
N E T C E S N I R IJ T R
S S E P N M E N U S M I
O I S P O D M I E L T P
O R U N A S KAS T E N T O KOMKOMMER E G D E L LUIS R M K N M E N A L MIJT U C M S F T PLANT R L M M O POT G U A I Z PROPAMOCARB K P P B I RESISTENTIE O M R S R M E O L ROEST S G A N K
P I O O I O A E H L B A
R E U M C U R E V C A L
I I W A A A T N I P S D
C H R Y S A N T N A L P
V ROOS B T RUPS L SCHIMMELS E SEIZOEN E SPINT T TEELT N E TOMAAT O TRIPS R TUINDER G
L R L R F O S E T Y L T
© www.puzzelpro.nl
N E T C E S N I R IJ T R
S S E P N M E N U S M I
O I S P O D M I E L T P
O S O L M U T O Z I R S
R T E R E C R G K O M G
U E G M N M L U P M E A
N N D K A S M A P R O N
A T E N L F M I B S L K
P I O O I O A E H L B A
R E U M C U R E V C A L
I I W A A A T N I P S D
C H R Y S A N T N A L P
V B T L E E T N E O R G
© www.puzzelpro.nl
BON Naam: Adres: Postcode:
Plaats:
Teelt + bedrijfsgrootte: De oplossing van de woordzoeker is: Stuur de ingevulde bon uit deze krant in een ongefrankeerde envelop naar: Actievoorwaarden: Deze prijsvraag loopt van 15 april t/m 15 mei 2013. Uit de goede inzendingen worden drie prijswinnaars getrokken. Deze prijswinnaars krijgen tussen 15 en 31 mei bericht. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
8
Glastuinbouw Koerier
Bayer CropScience SA-NV T.a.v. Jessica Biermann Antwoordnummer 55074 3640 WB Mijdrecht