Maïs koerier 2014 by Bayer CropScience SA-NV

UItgave april 2014

Schone dop met gratis doppenspoeler Tijdens een studiebijeenkomst van stichting Veldleeuwerik bij PPO in Lelystad deelt Henk Messelink van Bayer CropScience gratis doppenspoelers uit aan alle deelnemers. ,,Omdat steeds meer middelen tegenwoordig geen afsluitseal meer hebben, blijft er nu vaak een vervuilde dop over. Deze verdwijnen nogal eens ongereinigd in de vuilnisbak, zo hebben wij gemerkt. Met de doppenspoeler kun je de doppen reinigen op de fustenreiniger en mogen ze zo met het bedrijfsafval mee'', zo legt Messelink uit. Volgens de Product Stewardship Manager passen alle doppen van oude en nieuwe verpakkingen van Bayer CropScience en zeer veel doptypen van concurrentieverpakkingen op de doppenspoeler. Wilt u ook een gratis doppenspoeler? Vraag uw distributeur van gewas-

Laudis zéér snel regenvast In een proef is de regenvastheid van verschillende maïsherbiciden met elkaar vergeleken. Hiervoor is het gewas 10 minuten na toepassing van het middel kunstmatig beregend met 10 mm water. Uit de proef blijkt dat Laudis óók bij neerslag zéér kort na toepassing nog steeds uiterst bedrijfszeker is. Meer op pagina 2

'Mais telen als een volwaardig akkerbouwgewas' Voor Bertus Boes in Nieuweroord (Dr.) is maïs een volwaardig akkerbouwgewas dat net zoveel zorg en aandacht verdient dan bieten of aardappelen. ,,Veel veehouders kijken alleen naar de rassenkeuze en laten de rest van het werk aan de loonwerker over. Dat is jammer, want met wat meer aandacht voor de teelt is er veel meer uit te halen.'' Meer op pagina 3

'Aandacht verschuift naar lastige breedbladigen'

beschermingsmiddelen!

Henry van Ittersum, adviseur Euro Koe Idee:

’Maïsteler laat opbrengst liggen’ De Nederlandse melkveehouderij wil na 2015 meer melk produceren. Hoogste tijd om meer rendement te halen uit de maïsteelt, vindt Henry van Ittersum. “Met een duidelijke strategie en een akkerbouwmatige aanpak haal je zomaar een paar ton drogestof extra op de wal.” Sparren met de melkveehouder, zodat deze meer rendement uit zijn bedrijf kan halen. Dat

,,De grassen hebben we redelijk goed onder controle, daarom richten we ons dit jaar wat meer op lastige breedbladigen'', zegt loonwerker Rudi Mateman uit Aalten (Gld.). Samen met adviseur Alphons Stienezen van Schieven gewasbescherming en zaden neemt hij de plannen voor komend seizoen door. Meer op pagina 3

Zaadontsmetting: voor een zekere en goede opkomst

is wat allround melkveehouderijadviseur Henry van Ittersum in het dagelijks leven doet. Met een achtergrond als praktiserend melkveehouder, mengvoerspecialist en bedrijfseconomisch adviseur, kent hij alle facetten van het vak. Reden voor Maïs Koerier om hem eens te vragen naar zijn kijk op de maïsteelt in Nederland. Hoe vaak komt de teelt van maïs aan de orde in gesprekken met klanten? “Niet vaak, of liever gezegd: te weinig. Als het aan de orde komt, dan zijn het vaak praktische

Meer op pagina 6

vragen zoals: ‘moeten we ontsmet zaaizaad gebruiken?’ Maar een strategie over hoe je de teelt wilt aanpakken, ontbreekt bij de meeste melkveehouders. Ze laten de teelt over aan de loonwerker en bemoeien zich er verder niet mee. Alleen over rassenkeuze wordt nog wel eens gediscussieerd, maar dat gaat in mijn ogen nou juist om minieme verschillen.” 'Mais is een rustfactor in het rantsoen', lees verder op pagina 4.

'Spuiten is voor mij geen straf'

'Emissiebeperking blijft belangrijke uitdaging' ,,Waterkwaliteit zal de komende jaren een nóg hotter item worden dan het nu al is. Om strengere regelgeving te voorkomen - en om middelen te behouden - zullen we zelf het voortouw moeten nemen om mogelijke milieuschade tot een absoluut minimum te beperken'', zegt Maurice Steinbusch, secretaris Agrarisch Loonwerk bij CUMELA.

Aan welke eisen moet een moderne veldspuit voldoen? Hoe belangrijk is comfort? Welke

Meer op pagina 7

ontwikkeling zijn er gaande bij de onkruiden ziektebestrijding? En: hoe houd je als loonspuiter rekening met omwonenden? We vroegen het loonwerker Henny van Gelder uit Oeffelt (N-Br.) die jaarlijks heel wat uurtjes op zijn zelfrijder doorbrengt. In zes korte items geeft hij tekst en uitleg. Blijf op de hoogte van de actuele zaken. Lees verder op pagina 5.

Volg ons op Twitter of Facebook: BayercropNL

Laudis:

krachtig, snel en veilig Breed werkingsspectrum

Snel regenvast

Laudis bestrijdt éénjarige grassen zoals hanenpoot, naaldaar- en vingergrassen en de meeste éénjarige breed-

In een proef (Leunen, 2012) is de regenvastheid van verschillende middelen met elkaar vergeleken. Hiervoor is

bladige onkruiden, zoals melganzenvoet, zwarte nachtschade, vogelmuur, perzikkruid, beklierde duizendknoop,

het gewas 10 minuten na toepassing van het middel kunstmatig beregend (met een veldspuit) met 10 mm water.

varkensgras, echte kamille en paarse dovenetel. Over het algemeen zijn éénjarige grassen het meest gevoelig

Uit de proef blijkt dat Laudis ook bij neerslag zéér kort na toepassing nog steeds uiterst bedrijfszeker is.

voor Laudis tot in de vroege uitstoelingsfase; éénjarige breedbladige onkruiden zijn het meest gevoelig tot in het 8-bladstadium.

Praktijkperceel in Zuidoost Nederland met veel straat-

Vijf dagen later: 1,5 l/ha Laudis in combinatie met een

gras, hanenpoot, melganzenvoet, papagaaiekruid en

terbutylazine bevattend bodemherbicide hebben hun

zwarte nachtschade.

werk perfect gedaan.

% onkruidafdoding (o.a. hanenpoot en melganzevoet)

100 90 80 70

Laudis

1,5 Laudis

2 Laudis

60 50

mesotrione

40 30

topramezone

20 10 0

0,75-1 mesotrione

0,2 topramezone

Beregend

Meer weten over het werkingsspectrum van Laudis? Ga naar www.bayercropscience.nl en klik onder Bayou services

Niet beregend

op 'werkingstabellen' of raadpleeg de herbiciden-app. Voor Laudis is de app met zo'n 100 onkruiden uitgebreid!!

Mate van regenvastheid van middelen bij (kunstmatige) regenbui (10 mm), tien minuten na toepassing van het middel.

Veilig voor volgteelten

Hoge werkingssnelheid

Laudis heeft het beste profiel in de groep van herbici-

Na toepassing met Laudis stopt de groei van het onkruid vrijwel direct en worden de eerste symptomen zeer

den met dezelfde werkingswijze: binnen een normale

snel zichtbaar (witverkleuring). Het eindeffect en het afsterven van de onkruiden verloopt veel sneller dan met

teeltrotatie zijn er na een grondbewerking geen beper-

de reeds bekende middelen met hetzelfde werkingsmechanisme.

kingen voor wat betreft volgteelten.

Duits onderzoek heeft aangetoond dat de snelle werking van Laudis uiteindelijk ook tot een een hogere Schade in het volggewas suikerbieten, na het gebruik van

maïsopbrengst leidt; het gewas hoeft immers minder lang met het onkruid te concurreren om licht, water en voedingstoffen.

opbrengst (t/ha)

sulcotrione (voorheen Mikado) in de maïs.

10 9 8

Brede toepassing

Laudis mag toegepast worden in snij- en korrelmaïs. Het middel kan toegepast worden van het 2- tot 8-bladstadium van de

maïs, maar zoals met alle na-opkomst herbiciden, is het beter

om het middel toe te passen op jonge groeiende onkruiden

die elkaar nog niet overschaduwen. Dit betekent in het 3-4

bladstadium van de maïs.

Advies 2014

1 0

Witverkleuring van het onkruid: een teken dat Laudis snel en direct werkt.

n ddeen u h sscchudd d e o d e den g chudu oedrsg go ik! r b e voo

Onbehandeld (gem.)

2,25 l/ha Laudis

1,5 l/ha Oudere generatie triketone

Effect van 2,25 l/ha Laudis en 1,5 l/ha van een ‘oudere generatie triketone’ op de opbrengst bij korrelmaïs (t/ha). Een hogere opbrengst dankzij de snellere onkruidafdoding van Laudis.

De kracht van Laudis • Zeer krachtig maïsherbicide

• Binnen 1 uur regenvast

• Snelle werking

• Zeer veilig voor volgteelten

• Excellente gewasveiligheid

• Vloeibare formulering

Maïs stadium

2 blad

LAUDIS 1,5 - 2 + 0,25 - 0,50 nicosulfuron + bodemherbicide

6 blad

8 blad

ALLE onkruiden en toepassing tussen 2- en 6-blad stadium: * zwaluwtong, ooievaarsbek

specifieke toevoeging (bijv. TBA)

verlaagde dos. topramezone toev. of 2-2,25 Laudis in de mix

* (glad) vingergras

LAUDIS 1,5 - 2 + TBA bodemherbicide

Voor-opkomst

1 Haagwinde

Punten – 1/2 blad

ALLE onkruiden en toepassing tussen 2- en 6-blad stadium: * raaigras eventueel (voldoende) nicosulfuron toevoegen * (glad) vingergras verlaagde dos. topramezone toev. of 2-2,25 Laudis in de mix * naaldaar 2-2,25 Laudis, nicosulfuron of verlaagde dos. topramezone toevoegen

3 blad

4 blad

5 blad

6 blad

8 blad

specifieke toevoeging en/of apart bestrijden. Kweek hoge dosering nicosulfuron of bij voorkeur apart bestrijden Laudis winterlezing 2012-2013

Maïs Koerier

'Aandacht verschuift weer naar lastige breedbladigen' ,,De grassen hebben we op dit moment redelijk goed onder controle, daarom richten we ons dit jaar wat meer op lastige breedbladigen als ooievaarsbek, zwarte nachtschade, melde, zwaluwtong en haagwinde'', zegt loonwerker Rudi Mateman uit Aalten (Gld.). Samen met adviseur Alphons Stienezen van Schieven gewasbescherming en zaden neemt hij de plannen voor komend seizoen door. ,,Er zijn hier genoeg percelen te vinden waar al vijftien tot twintig jaar achter elkaar maïs wordt verbouwd. Een deel daarvan wordt niet of vrijwel nooit geploegd en heeft ook nog eens een matig bemestingsniveau en een te lage pH. Op die percelen heben onkruiden meteen al een enorme voorsprong op de maïs en moet de onkruidbestrijding ook echt top zijn om de percelen schoon te krijgen.'' Rudi Mateman schetst in het kort de 'uitdagingen' die hij als loonspuiter in de praktijk tegenkomt. Volgens hem duiken er steeds meer onkruiden op die vroeger met atrazin radicaal werden bestreden en nu door de 'mazen' van het middelenpakket glippen. Ook Alphons Stienezen merkt dat het aantal 'ramppercelen' in de Achterhoek eerder groeit dan afneemt. ,,Met de huidige maïsherbiciden zijn we de onkruiden nog steeds goed de baas, maar we moeten wel steeds vaker naar een aangepaste mix'', zo stelt hij. Ook het aantal percelen waarop nog een tweede keer terug moeten worden gekomen - vooral voor haagwinde blijft groeien. Volgens Stienezen zouden de onkruidproblemen in zijn werkgebied aanmerkelijk minder zijn als veehouders meer wisselbouw toe zouden passen, bijvoorbeeld door vaker grasland te scheuren en daar maïs op verbouwen. Veel veehouders houden hun aandeel grasland echter in stand om zo aan de derogatie-eis van minimaal 70% grasland te kunnen voldoen. Bovendien geldt er sinds een paar jaar een scheurverbod voor zandgrond in de herfst. Het alternatief - scheuren in het voorjaar - is veel minder aantrekkelijk vanwege de onzekerdere opkomst, de hogere onkruiddruk en het missen van snede gras. ,,Al met al zit de huidige regelgeving de onkruidbestrijding in maïs dus

Rudi Mateman (links) heeft een loon- en grondverzetbedrijf in Aalten (Gld.). Jaarlijks spuit het bedrijf zo'n 200 hectare maïs.

behoorlijk in de weg'', zo vat hij de enigszins 'knellende situatie' samen.

Alphons Stienezen is commercieel technisch specialist bij Schieven gewasbescherming en zaden.

Focus op breedbladigen

andere middelen'', zo geeft Stienezen de pluspunten van Laudis weer. Voor Mateman is het vooral belangrijk dat de per-

Om een goed beeld te krijgen van de aanwezige onkruiddruk, nemen Mateman en Stienezen elk seizoen voor het

celen zo schoon mogelijk worden. ,,Ik heb wel eens wat geëxperimenteerd met een goedkopere mix, maar daar kwamen

spuiten samen polshoogte op een aantal percelen. ,,Dat geeft niet alleen een beeld van de actuele stand van zaken,

alleen maar klachten van. Met Laudis weet je in ieder geval zeker dat je het sterkste middel in de strijd hebt gegooid.''

maar ook van de onkruidbezetting en -ontwikkeling op de langere termijn. Sommige onkruiden zie je jaar op jaar

Gardo Gold® en Milagro® zijn geregistreerde handelsmerken van Syngenta Crop Protection Kart® is een geregistreerd handelsmerk van Dow AgroSciences

minder, andere steeds meer'', zo weet de adviseur. Waren een jaar of vijf geleden vooral de grassen - en dan met name gladvingergras - het probleem, nu is de focus vooral gericht op 'taaie' breedbladigen zoals melde, ooievaarsbek, zwarte nachtschade en haagwinde. Om deze

,,Omdat nogal wat maïs op gescheurd grasland wordt verbouwd,

onkruiden zo hard mogelijk te raken, probeert Mateman zoveel mogelijk percelen vroeg - in het 2- tot 3-bladstadium

zijn ritnaalden een behoorlijk groot probleem in dit gebied'',

- te spuiten. Voordeel hiervan is ook dat er, als dat nodig blijkt, nog een extra bespuiting in het 7- tot 8-bladstadium

vertelt adviseur Alphons Stienezen. Zo'n 30 procent van de maïs-

uitgevoerd kan worden.

telers kiest daarom voor behandeld maïszaad (meestal Sonido).

De afgelopen twee seizoenen werd telkens Laudis als basismiddel ingezet, meestal aangevuld met Gardo Gold® (met name tegen ooievaarsbek), Milagro® (als aanvulling tegen grassen) en Kart® (tegen haagwinde en zwaluwtong).

Stienezen adviseert om in ieder geval op eerste- en tweejaars scheurpercelen ontsmet maïszaad te gebruiken.

,,Laudis is in mijn ogen het sterkste en het breedste op breedbladigen. En ook belangrijk: het is heel breed te mixen met

Complete herbicidenmix

perzikkruid en melde - als grootste probleemveroorzakers. Om melden en

Voor wat betreft de onkruidbestrijding in maïs gaat Boes altijd voor 'optimaal'.

perzikkruid zo goed mogelijk mee te kunnen pakken spuit Boes vaak niet

Dat wil zeggen: een complete herbicidenmix om álle voorkomende onkruiden

eerder dan in het 4- tot 6-bladstadium. Bij een grote haagwindedruk wordt

goed mee te kunnen pakken. ,,Als akkerbouwer weet ik dat onkruiden enorm

er 2 à 3 weken later nog een keer gespoten.

sterk concurreren om vocht, licht en voedingsstoffen. Helaas is dat pas goed zichtbaar als je het onkruid z'n gang laat gaan. Zoals vorig jaar, toen ik een

Zeer tevreden over Laudis

Boes teelt jaarlijks zo'n 18 hectare snijmaïs en 30 hectare energiemaïs.

heel klein hoekje per ongeluk niet gespoten had. Al na een paar weken kon

De afgelopen twee seizoenen werd op alle maïspercelen Laudis ingezet. ,,En

Daarmee beslaat het gewas ongeveer de helft van het totale bedrijfsareaal.

je de maïs niet meer terugvinden. Die was volledig overwoekerd door onkruid.

daar ben ik echt supertevreden over'', zo benadrukt Boes. Naast de veilig-

Dat is opvallend veel voor een akkerbouwbedrijf. ,,Natuurlijk hadden we ook

Eigenlijk zou je zoiets jaarlijks even op je netvlies moeten krijgen; dan weet je

heid voor volgteelten (met name suikerbieten) vindt hij vooral de zeer snelle

gerst kunnen telen, maar eerlijk gezegd bevalt maïs ons veel beter. De belang-

weer hoe belangrijk een goede onkruidbestrijding is.''

werking een belangrijke pré van het middel. ,,Bij Laudis zie je al na een paar

rijkste reden is dat het saldo gewoon hoger is dan dat van gerst. Gemiddeld

Hoewel volgens de akkerbouwer in het gebied zo'n beetje 'alle denkbare

uur dat het gewerkt heeft. Dat is gewoon prettig als zelf je gewassen spuit en

oogsten we ruim 55 ton snijmaïs en ruim 65 ton energiemaïs van een hectare.

onkruiden' voorkomen, noemt hij haagwinde - en in wat mindere mate ook

daar ook vlot de resultaten van wilt zien. Zo had ik twee jaar terug een plek

Wil je met gerst een vergelijkbaar saldo halen, dan moet je - bij een prijs van

waar de melde hoger stond dan de

pakweg €180 per ton - minimaal 7 ton gerst dorsen. Alleen in goede jaren is

maïs. Toen ik daar 's avonds na het

dat haalbaar'', zo legt Boes zijn keuze voor maïs uit. Nog een reden waarom

spuiten ging kijken, was de melde

maïs goed in het bouwplan past is dat hij in de zomermaanden een baan

volledig in elkaar gezakt en zag je

buitenshuis heeft; tijd om graan te dorsen is er dan eigenlijk niet.

weer maïs. Dat vond ik echt prachtig om te zien!''

Stabiel hoge opbrengsten De 18 hectare snijmaïs teelt Boes voor een veehouder in de buurt. Over de exacte invulling van de teelt hebben beide jaarlijks overleg. Ook Boes' vaste adviseur Weal Cuperus van Agrifirm Plant is daarbij betrokken. ,,Samen nemen we alle onderdelen van de teelt door. Dus niet alleen de rassenkeuze, maar ook de bemesting, de onkruidbestrijding en de oogst'', zo benadrukt Boes. Deze intensieve aanpak werpt merkbaar z'n vruchten af; de opbrengsten zijn al jaren stabiel hoog en onverwachte tegenvallers komen amper meer voor. Voor de 30 hectare energiemaïs die hij voor de verderop gelegen vergister van het bedrijf Kloosterman teelt, geldt min of meer hetzelfde verhaal. Behalve

Bertus Boes (links) heeft samen met

een gerichte rassenkeuze voor energiemaïs (laat ras, veel massa) wordt - zo

zijn zoon Jento een akkerbouwbedrijf

nodig - ook een schimmelbestrijding uitgevoerd om het gewas zo gezond en

in Nieuweroord (Dr.). Ze verbouwen zet-

productief mogelijk te houden. ,,Door maximaal aandacht te besteden aan

meelaardappelen, suikerbieten en maïs

het gewas, kun je er gewoon veel meer uithalen. Nog te vaak zie ik maïs-

(snij- en energiemaïs). Weal Cuperus is

percelen met ernstige gebreksziekten of zwaar vervuilde percelen. Dan denk

specialist akkerbouw bij Agrifirm Plant.

ik: doe daar nou eens wat aan, want er valt zoveel mee te winnen!''

Maïs Koerier

Vervolg van voorpagina

'Mais is een rustfactor in het rantsoen' De Nederlandse melkveehouderij wil na 2015 meer melk produceren. Hoogste tijd om meer rendement te halen uit de maïsteelt, vindt allround melkveehouderijadviseur Henry van Ittersum. Hoe belangrijk is maïs voor het rantsoen? “Een hoogproductieve koe doet het heel goed op maïs. Maïs is een rustfactor in het rantsoen. Het is ruwvoer dat veel zetmeel bevat en dat is een zeldzame maar heel mooie combinatie. Afhankelijk van de ruimte die je hebt voor de teelt, zou maïs minimaal 25 procent van het rantsoen moeten uitmaken. Half gras half maïs is wat mij betreft nog mooier, maar dat is voor bedrijven met derogatie geen haalbare kaart.” Wat gaat er gebeuren met het areaal maïs in de komende jaren? “Vanuit verschillende duurzaamheidsprojecten wordt beweerd dat het areaal kleiner zal worden, omdat de maïsteelt de bodem te zwaar belast. Ik geloof daar niet zo in. Je kunt met respect voor de bodem maïs telen en toch hoge opbrengsten halen. Om de gestegen voerprijzen het hoofd te bieden, moet een veehouder maximaal rendement halen uit zijn eigen grond. Dat kan nou eenmaal het beste met maïs. De rekensom is simpel: van een hectare gras haal je 8 tot 14 ton drogestof, maïs levert 12 tot 16 ton op.” U zegt: ‘respect voor de bodem’. Hoe ontzie je de bodem? “Ik denk dat er veel te winnen valt met het gebruik van vroege rassen. Als het gewas eerder in het seizoen afrijpt, dan is de kans groter dat de oogst onder

Henry van Ittersum is zelfstandig melkveehouderijadviseur. Met zijn bedrijf Euro

gunstige omstandigheden plaatsvindt. Dat spaart de bodem. Tegelijkertijd biedt het de mogelijkheid voor een volwaardige tussenteelt in plaats van het

Koe IDEE richt hij zich 'in de volle breedte' op rendementsverbetering in de melk-

verplichte vanggewas. Nu lukt het vaak niet eens om überhaupt wat in te zaaien. Afhankelijk van het oogstmoment kan er prima een teelt raaigras of rogge

veehouderij.

achter de maïs aan. Opgeteld kun je op die manier in één jaar tijd tot wel 20 ton drogestof van een hectare halen. Wel zul je maïs dichter moeten zaaien om voldoende opbrengst en kwaliteit te halen; ongeveer 120.000 planten per hectare. Zo’n intensieve aanpak vraagt natuurlijk om een investering, maar het Is de bemestingsruimte wel voldoende om veel maïs te blijven

komt bij je terug. Ik zie in Duitsland genoeg voorbeelden van veehouders die succes hebben met een dubbelteelt.”

telen? Hebben Duitse veehouders meer aandacht voor de teelt?

“De normen zijn krap. In ieder geval moet mest in mijn ogen met voorrang

“Ja, in de regel wel. Er wordt meer over de teelt nagedacht en de veehouder bemoeit zich nadrukkelijker met de teelt van maïs. Natuurlijk zijn er in Nederland

naar het maïsland, omdat maïs nu eenmaal meer rendement oplevert dan

loonwerkers die de teelt perfect in de vingers hebben. Maar het loont de moeite om je als veehouder te verdiepen in de grondbewerking, onkruidbestrijding

gras. Rijenbemesting kan helpen om de benutting van drijfmest te verbeteren

en andere zaken die bij de teelt horen. Als je de teelt akkerbouwmatig aanpakt, dan trek je zomaar een paar ton drogestof extra op de wal.”

en het beschikbare fosfaat bij de wortels van de kiemplant te brengen. De mest komt echter alleen tot zijn recht als de grond verder ook in orde is.

Wat verstaat u onder een akkerbouwmatige aanpak?

Denk aan de pH en kalivoorziening. In de kringloop op het bedrijf neemt de

“Zuinig zijn op de bodem, goed nadenken over je teeltmaatregelen en wachten op de juiste omstandigheden. Neem de onkruidbestrijding. Meestal wordt er

hoeveelheid kali steeds verder af. Vroeger was het element als vanzelfsprekend

vrij laat eenmalig gespoten met een zware dosering herbiciden. Dat werkt simpel en vaak lukt het wel om de onkruiden eronder te krijgen. Maar je geeft de

ruimschoots aanwezig. Nu zullen veehouders het moeten aanvullen. Dat kan

maïs ook een klap. Het gewas wordt op achterstand gezet en dat leidt tot een latere oogst of een lagere opbrengst. Dat merk je niet altijd, maar het gebeurt

zonder belemmering door wetgeving maar dan moet je dat wel doen. Kali

wel. Een alternatieve aanpak is om eerst een vals zaaibed te maken. Daar is in de regel gelegenheid voor omdat maïs vrij laat gezaaid wordt. Al het onkruid

wordt te vaak vergeten.”

dat vervolgens kiemt, ruim je op met de volgende bewerking of door een bespuiting met glyfosaat. Op die manier ben je alvast een deel van je onkruid kwijt en begin je met een schone lei. Na opkomst kun je met de dosering spelen. In een schone uitgangssituatie kan één keer spuiten met een lage dosering al

Ziet u voor alle teeltregio’s dezelfde mogelijkheden?

genoeg zijn. En zijn er twee nodig, dan is er alsnog minder middel gebruikt en is er minder kans op gewasschade. Voorwaarde is wel dat je de onkruiden in

“Grondsoort en de lengte van het groeiseizoen zorgen uiteraard voor

kiembladstadium moet raken. Dat vraagt meer afstemming tussen loonwerker en veehouder en het vereist dat je regelmatig in het veld kijkt.”

regionale verschillen. Maar in grote lijnen werkt de aanpak van de teelt in het noorden niet anders dan in het zuiden. Er zijn ultravroege rassen op de markt, waardoor zelfs in het noorden het oogstmoment naar voren te halen is. Afgelopen jaar had het noorden zelfs een uitstekend maïsjaar. Het gewas beschikte over voldoende vocht en ik zie in de kuiluitslagen hoge VEM-waardes voorbij komen. Echt: wie zijn bedrijf wil intensiveren, kan niet om maïs heen.”

1. 'Het loont de moeite om je als veehouder te verdiepen in onkruidbestrijding en andere zaken die bij de teelt horen. Als je de teelt akkerbouwmatig aanpakt, dan trek je zomaar een paar ton drogestof extra op de wal.'

2. 'Mais is een rustfactor in het rantsoen. Vooral hoogproductieve koeien doen het heel goed op maïs. Het is ruwvoer dat veel zetmeel bevat en dat is een zeldzame maar heel mooie combinatie.'

3. 'Ik denk dat er veel te winnen valt met het gebruik van vroege rassen. Als het gewas eerder in het seizoen afrijpt, dan is de kans groter dat de oogst onder gunstigere omstandigheden plaatsvindt. Dat spaart de bodem.'

Maïs Koerier

Vervolg van voorpagina

'Spuiten is voor mij zeker geen straf' ,,Ja, met deze machine kunnen we voorlopig wel weer even vooruit. Bijna alle moderne snufjes zitten er op en hij rijdt zeker zo comfortabel als een auto. Spuiten is dus zeker geen straf.'' Henny van Gelder beschrijft in 't kort zijn zelfrijdende Challenger RoGator 645 waar hij sinds twee seizoenen mee werkt. Het gebruik van nieuwe technieken vindt hij belangrijk om doelgericht en efficiënt te kunnen werken in de vaak korte periodes waarin gespoten kan of moet worden. Maar hij hecht ook aan comfort. ,,Per seizoen schakelen we vele honderden keren tussen veld en openbare weg. Hoe sneller en comfortabeler dat gaat, hoe fijner het spuitwerk verloopt'', zo stelt hij.

33 meter met sectieafsluiting De werkbreedte van 33 meter is volgens Van Gelder een compromis tussen capaciteit en praktisch kunnen werken. ,,De percelen in ons werkgebied zijn relatief klein en er zitten ook nogal wat incourante stukken bij met veel hoeken en punten. Met een spuitboom van 33 meter kun je dan nog net uit de voeten.'' Sectieafsluiting (per 3 meter spuitboom d.m.v. GPS) is volgens de loonwerker zonder meer lonend, wederom

Henny van Gelder heeft samen met zijn broer Jan een loonbedrijf in Oeffelt (N-Br.).

vanwege de grillige vorm van veel percelen. ,,Ik denk dat we minimaal vijf procent - en waarschijnlijk zelfs meer - aan middel besparen door minder overlap tijdens het spuiten. Daardoor betaalt sectieafsluiting zichzelf ruimschoots terug.''

Onderbladbespuiting Veruit het lastigste onkruid van dit moment is haagwinde. Van Gelder moet er steeds vaker een tweede spuitronde voor inruimen in de vorm van een onderbladbespuiting (ook omdat haagwinde in volgteelten nog veel lastiger bestreden kan worden). Voor deze klus - de maïs is dan al gauw 1 tot 1,5 meter hoog - wordt de 'oude' Delvano-veldspuit ingezet die speciaal hiervoor is aangepast. Aan een extra frame is per spuitrij een tweezijdige spuitdop met een spuithoek van 150° gemonteerd. Hierdoor komt het middel goed onderin het gewas en wordt haagwinde aan alle kanten geraakt en goed bestreden.

Spuiten tegen bladvlekken ,,Bespuitingen tegen bladvlekkenziekte zullen de komende jaren steeds gewoner worden'', zo verwacht Van Gelder. Het afgelopen jaar participeerde hij in een bladvlekkenproef en spoot hij ook al 80 hectare maïs tegen bladvlekkenziekte. ,,Ik verwacht dat het net zo zal gaan als bij bladvlekken in suikerbieten; ook daar spoten we tien jaar geleden nog amper voor. Nu is het min of meer een standaardmaatregel, gewoon omdat het op 't eind van de rit geld oplevert.'' Van Gelder verwacht dat een ziektebestrijding de komende jaren steeds lonender zal worden. ,,Door minder bemestingruimte wordt het steeds lastiger om een topopbrengst te halen. Dat kunnen we compenseren door het gewas zo gezond mogelijk te houden met en bespuiting tegen bladziekten.'' Een extra voordeel van zo'n

Voor het spuitwerk heeft Van Gelder sinds twee jaar een Challenger RoGator

late bespuiting - de maïs is dan al zo'n 2 meter hoog - is dat er ook meteen een bladbemesting kan worden

645 ter beschikking. De zelfrijder heeft GPS, een werkbreedte van 33 meter met

meegegeven.

sectieafsluiting en een tankinhoud van 4800 liter. ,,Maar echt onderscheidend is de machine door zijn unieke vering; die maakt 'm echt echt heel erg prettig om

Plannen voor biofilter

mee te werken'', zo stelt Van Gelder.

,,Emisiebeperking is en blijft voor ons een belangrijk thema'', zo stelt Van Gelder. Met de aanschaf van de Challenger RoGator zijn volgens hem weer een paar grote stappen in de goede richting gezet. Zo zorgt de combinatie van GPS, 75 tot 90%-driftreducerende doppen en sectieafsluiting voor zeer nauwkeurig spuitwerk met bijna geen restvloeistof. Om bij te blijven doet het bedrijf mee aan het project Schoon Water voor Brabant, waarbij een groot aantal emissie- reducerende spuittechnieken en zuiveringssystemen worden getest en besproken. Een plan voor komend voorjaar is de aanleg van een afspuitplaats met biofilter. Het afspuitwater wordt daarbij opgevangen, waarna de resten van middelen biologisch worden afgebroken in een reeks biofliterbakken. Vegetatie in de laatste filterbak zorg ervoor dat het restwater verdampt.

'Rekening houden met omwonenden' ,,We zitten met ons bedrijf aan de rand van het dorp en we hebben ook nog eens een flink aantal percelen langs bebouwing liggen. Het is voor ons dus niet meer dan normaal dat we rekening houden met omwonenden'', aldus Van Gelder. Concreet betekent dit: rekening houden met de wind en bij twijfel niet spuiten. En ook: gewoon even stoppen als er fietsers of wandelaars in de buurt van de spuit komen en niet spuiten als mensen met mooi weer in de tuin zitten. ,,In dat geval komen we wel een keer s' morgens vroeg terug.'' De RoGator beschikt over een automatisch bandendruk regelsysteem. ,,Je maakt daardoor minder sporen, kunt na regen net wat eerder het land op en het bespaart brandstof'', zo geeft Van Gelder de voordelen weer.

Breed Innovatiefonds beloont telers en akkerbouwers Het nieuwe ‘Innovatiefonds voor telers’ wil agrarische ondernemers in akker- en tuinbouw met een financiële impuls voor vernieuwende ideeën stimuleren om op het eigen bedrijf innovaties te ontwikkelen. Acht organisaties in de agrarische sector, waaronder Bayer CropScience, hebben het voortouw genomen tot dit initiatief. Het ‘Innovatiefonds voor telers’ is een doorstart van het ‘Wim Luykx Innovatiefonds’ dat in 2009 door Agrifirm is opgericht bij het afscheid van Wim Luykx als directeur akkerbouw van het bedrijf.

akkerbouwers en tuinders creatief zijn in praktische oplossingen binnen hun bedrijf. Deze expertise blijft echter in veel gevallen op het eigen erf. Agrariërs ontbreekt het vaak aan netwerk of tijd om hun idee te delen of te perfectioneren. Het Innovatiefonds roept deze ondernemers op om hun idee wel te delen om de hele sector op een hoger niveau te krijgen.

Award en 10.000 euro als stimulans Op de site www.innovatiefondsvoortelers.nl kunnen agrariërs jaarrond hun innovatieve dienst, product of toepassing motiveren. Een onafhankelijke vakjury - onder voorzitterschap van professor Rudy Rabbinge, verbonden aan de WUR - inventariseert, beoordeelt en test de innovatie eventueel in de praktijk. Op basis daarvan kunnen inzenders beloond

Kennis gaat verder dan het erf

worden met een financiële ondersteuning van maximaal 10.000 euro. Aan het

De Nederlandse agrarische sector onderscheidt zich door hoog opgeleide ondernemers.

eind van het jaar wordt het brede publiek gevraagd haar voorkeur te geven voor

Ervaring en voorgaande edities van het Innovatiefonds hebben uitgewezen dat veel

de beste inzending. Diegene wint dan tevens de ‘Innovatie van het jaar’-award.

Maïs Koerier

Zaadontsmetting: voor een zekere en goede opkomst In slechts 5 maanden tijd moet maïs haar opbrengst zien te realiseren. Daarvoor is het van groot belang dat de plant vanaf het begin ongestoord kan doorgroeien. Met een goede zaadbehandeling is de plant beschermd tegen insecten en worden vogels afgeweerd. Vogelschade Vogelvraat in maïs wordt voornamelijk veroorzaakt door kraaiachtigen, fazanten en duiven. De schade treedt op vanaf zaaien tot het 2-bladstadium van de maïs (ca. 3e week mei). De vogels pikken de zaden uit de grond, trekken de kiemplantjes uit de grond en eten aan het zaad of eten aan de groene delen van de plant. Landelijk gezien heeft 50 tot 60% van het maïsareaal te maken met vogelschade. De opbrengstderving wordt rond de 10% geschat en kan bij het gebruik van onbehandeld zaad leiden tot overzaaien. Incidenteel kan de schade een veelvoud hiervan zijn.

Ritnaalden Van de bodeminsecten is het vooral de ritnaald die schade kan aanrichten in maïs. Op ongeveer 10% van het maïsareaal komen serieuze problemen met ritnaalden voor. Kans op schade is vooral groot bij teelt van maïs op gescheurd grasland. Ritnaalden vreten de ondergrondse plantendelen aan waardoor de groei sterk wordt geremd of plantuitval optreedt. Hoe groot de kans op ritnaaldenschade is, is moeilijk in te schatten. De voorgeschiedenis van het maïsperceel speelt hierbij een grote rol.

Fritvlieg Vooral de larve van de eerste generatie fritvliegen kan veel schade veroorzaken aan de jonge maïsplanten (1- tot 4-bladstadium). De larven dringen de plant binnen en tasten het groeipunt aan. Hierdoor ontstaan misvormingen of vindt plantuitval plaats. In een later stadium geeft schade door fritvliegen vaak aanleiding tot builenbrand. Dit veroorzaakt niet alleen opbrengstderving, maar heeft zeer negatieve gevolgen voor de smakelijkheid van het gewas. Schade door ritnaalden

Mesurol en Sonido Tegen vogelafweer is sinds jaar en dag Mesurol het aangewezen middel. Poncho Rood en Cruiser zijn niet meer toegelaten als zaadbehandelingsmiddel in maïs. Er is gelukkig een goede opvolger in de vorm van Sonido. De werking op ritnaalden is weliswaar iets minder, maar onder niet al te zware ritnaaldendruk kan een goed effect verkregen worden. Sonido wordt aangeboden op een beperkt aantal rassen. Het werkt ook tegen fritvlieg en bladluizen. Schade door fritvlieg

MaisTer vloeibaar: breedwerkend én voordelig MaisTer heeft zich de afgelopen jaren bewezen als allround herbicide in de maïsteelt. Het is ijzersterk tegen zowel grasachtige als breedbladige onkruiden. Daarnaast heeft het een interessante nevenwerking tegen een aantal lastige wortelonkruiden. De nieuwe vloeibare vorm - MaisTer vloeibaar - maakt de toepassing nóg gemakkelijker en ook nog eens voordeliger. In MaisTer vloeibaar is de hulpstof Actirob al in het middel verwerkt. Dit zorgt niet alleen voor minder restfust, maar geeft ook arbeidsbesparing omdat er minder middelen in de spuittank hoeven te worden gemengd. Bovendien is er minder kans op mengfouten. De prijs van MaisTer vloeibaar is gelijk aan die van MaisTer WG. De Actirob in MaisTer vloeibaar zit er dus 'gratis' bij.

Toepassing MaisTer vloeibaar kan worden toegepast vanaf het 2-blad tot en met het 6-blad stadium. Het optimale toepassingstijdstip bevindt zich rond het 3- à 4-blad stadium. Voor een goed resultaat moet het middel op een actief groeiend onkruid worden toegepast.

Advies & dosering Voor kleigronden*:

1,5 l/ha MaisTer vloeibaar

Voor zand- en veengronden**: 1,0 – 1,5 l/ha MaisTer vloeibaar + bleacher***

+ (TBA) bodemherbicide

(1 l MaisTer vloeibaar = 100 gr MaisTer WG + Actirob)

De kracht van MaisTer vloeibaar • Zeer breed werkingsspectrum, zowel tegen grasachtigen als breedbladigen

als geen nakiemers en minder gevoelige onkruiden worden verwacht

**) wanneer er na toepassing nakiemers worden verwacht kan een bodemherbicide worden toegevoegd

• Interessante nevenwerking tegen wortelonkruiden als kweek, akkerdistel en akkermunt

***) Clio®, Callisto®, Calaris® en Sulcogan 300 SC®, menging met Laudis is niet mogelijk

• Hoge gewasveiligheid door safener-technologie • Binnen 1,5 uur regenvast • Geen nadelige gevolgen voor volgteelten

Clio® is een geregistreerd handelsmerk van BASF. Callisto® en Calaris® zijn geregistreerde handelsmerken van Syngenta Crop Protection B.V. Sulcogan 300 SC® is een geregistreerd handelsmerk van Makhteshim-Agan Holland B.V.

• Géén olie-toevoeging meer nodig

Maïs Koerier

Mens & Werk

'Emissiebeperking blijft belangrijke uitdaging' De voederwinning komt vanaf 2015 - het jaar dat het melkquotum wordt afgeschaft - nog meer terecht op de schouders van de loonwerker, zo verwacht Maurice Steinbusch, secretaris Agrarisch Loonwerk bij CUMELA. Maar tot problemen zal dat volgens hem niet leiden. ,,Er is meer dan genoeg oogstcapaciteit, zowel voor maïs als voor gras. En ook de onkruidbestrijding zal niet in de knel komen mocht het areaal maïs straks wat gaan groeien. Qua capaciteit en organisatie is de loonwerksector wel voorbereid op de komende veranderingen, zo verwacht ik.'' Waar volgens de secretaris nog wél een flinke slag moet worden gemaakt is op het gebied van emissiebeperking. ,,Waterkwaliteit zal de komende jaren een nóg hotter item worden dan het nu al is. Om strengere regelgeving te voorkomen - en om middelen te behouden - zullen we zelf het voortouw moeten nemen om mogelijke milieuschade tot een absoluut minimum te beperken.'' Welke emissiebeperkende maatregelen moeten loonbedrijven nemen? ,,De eerste slag die we moeten maken is dat alle loonwerkers en andere toepassers hun veldspuit niet meer afspuiten op het erf, tenzij de restvloeistof wordt opgevangen. Er zijn genoeg alternatieven, variërend van reinigen op het land, met een minimale afstand van vijf meter naar de waterkant, tot allerlei geavanceerde opvangen reingingstechnieken.''

Wat is volgens CUMELA het ideaalplaatje? ,,Dat ziet er voor elke ondernemer ander uit. Sommigen kunnen prima uit de voeten met reiniging op het land, anderen willen toe naar reiniging op het erf. Er zijn ondertussen meerdere systemen beschikbaar die afvalwater opvangen en de aanwezige resten van middelen zo volledig mogelijk afbreken, zoals bijvoorbeeld een biofilter of de PhytoBac. Een voorkeur voor een bepaald systeem hebben we niet. Wij vinden het vooral belangrijk dát

'Waterkwaliteit zal de komende jaren een nóg hotter item worden'

loonwerkers nadenken over hun wijze van reinigen en vervolgens weloverwogen investeren in deze technieken. Op dit moment zijn er zo'n 10 bedrijven die de opvang van afvalwater perfect voor elkaar hebben. Hopelijk

Op welke andere punten is er milieuwinst te boeken?

Tot slot nog een actuele kwestie: het gevaar van gewasbeschermingsmiddelen voor omwonenden. In hoeverre speelt dit bij het spuiten van maïs? Is er weerstand bij burgers?

,,Een hele belangrijke blijft het toepassen van driftreducerende technieken. Dat begint bij de inzet van driftarme

,,Voor zover ik weet is dit geen probleem. In maïs wordt één, hooguit twee keer tegen onkruid gespoten;

doppen en loopt via aanvullende technieken zoals luchtondersteuning door tot systemen die volledig zijn

dat is toch heel wat anders dan de intensieve gewasbescherming in bloembollen. Bovendien wordt er in

gericht op driftreductie, zoals luchtvloeistofmengdoppen en de Wingsprayer. Ook hier ligt wat ons betreft het

maïs maar heel weinig werkzame stof toegepast. Verder denk ik dat het overgrote deel van de bevolking

initiatief bij de ondernemer: hij kiest. Wél proberen we de milieuwinst van bepaalde technieken continu onder

echt wel begrijpt dat boeren hun maïs onkruidvrij willen houden. Ik verwacht daarom niet dat er meer

de aandacht te brengen bij onze leden en stimuleren we ze om deel te nemen aan regionale projecten.''

weerstand komt; niettemin houden we de vinger goed aan de pols.''

volgen er de komende jaren snel meer.''

En de middelenkeuze? Zit daar nog milieuwinst? ,,In principe bemoeien wij ons niet met de middelenkeuze. Maar we geven wel tips en adviezen hoe het spuiten

In de nieuwe rubriek Mens & Werk laten we mensen aan het woord die zich op een bijzondere

duurzamer en milieubewuster kan. Een belangrijke is: kijk altijd eerst welke onkruiden er staan en pas de mid-

manier inzetten of verdienstelijk maken voor hun vak (en vakgenoten). Dit jaar - 2014 - richten we

delencocktail daarop aan. Verder wijzen we regelmatig op het milieuprofiel van middelen; laat dit meewegen

ons op de belangenbehartigers. Met welke thema's houden zij zich bezig? Wat zien zij als grootste

in de middelkeuze. In het project Schoon Water voor Brabant komt duidelijk naar voren dat kritisch kijken naar

knelpunten? In deze aflevering: Maurice Steinbusch, secretaris Agrarisch Loonwerk bij CUMELA.

toegepaste middelen het aantal milieubelastingspunten fors kan verlagen.''

Monitor de regenval met de Regenmeter app Regenval kan grote invloed hebben op een succesvolle teelt. Vanaf nu kunt u ook de gevallen neerslag monitoren met behulp van de Regenmeter app, beschikbaar voor smartphone en tablet. De app geeft gebaseerd op uw GPS-locatie of een gekozen postcodelocatie een overzicht van de actuele neerslag. De Regenmeter app geeft de hoeveelheid regen weer op basis van neerslagregistratie middels buienradar. U kunt kiezen voor een periode van 3, 6, 12 of 24 uur waarna de app de hoeveelheid gevallen neerslag grafisch afbeeldt. Ook kunt u terugzoeken hoeveel neerslag er gevallen is in de afgelopen weken of maanden en bevat de app de alom bekende buienradar voor een voorspelling van de neerslaggebieden

Apple

voor de komende uren. Én mocht u tijdens wisselvallig weer onkruid moeten bestrijden in de maïs, dan is Laudis voor u de bedrijfszekere partner (regenvast binnen 1 uur!).

De Regenmeter app is uw digitale regenmeter.

BayYou Services

Deze app is verkrijgbaar via de App Store en de Google Playstore.

Maïs Koerier

Android

COLOFON Concept en realisatie: l

Bayer CropScience SA-NV

Vormgeving en opmaak: l

Claudia Roorda

Fotografie: l

Bayer CropScience SA-NV

Drukwerk: ,,Eerst waren de grassen het grote probleem.

,,Veel veehouders kijken alleen naar de

,,Per seizoen schakelen we vele honderden

,,De eerste slag die we moeten maken is dat

Nu is onze focus vooral gericht op melde,

rassenkeuze. Dat is jammer, want met wat

keren tussen veld en openbare weg. Hoe

alle loonwerkers en andere toepassers hun

ooievaarsbek, zwarte nachtschade en haag-

meer aandacht voor de teelt is er veel meer

sneller en comfortabeler dat gaat, hoe fijner

veldspuit niet meer afspuiten op het erf, tenzij

winde.''

uit te halen.''

het spuitwerk verloopt.''

de restvloeistof wordt opgevangen.''

Rudi Mateman, loonwerker in Aalten

Bertus Boes, akkerbouwer in

Henny van Gelder,

Maurice Steinbusch, secretaris

en Alphons Stienezen, adviseur

Nieuweroord en Weal Cuperus,

loonwerker in Oeffelt

Agrarisch Loonwerk bij CUMELA

bij Schieven gewasbescherming

specialist akkerbouw bij Agrifirm Plant

Puzzel mee en win een diner voor twee!

HH Global

Dit is een uitgave van: Bayer CropScience SA-NV Energieweg 1 P.O. Box 231 NL-3640 AE Mijdrecht Onze gebruiksadviezen, zowel mondeling als schriftelijk verstrekt, berusten op uitgebreide proefnemingen. Wij adviseren naar beste weten volgens kennis van zaken van dit ogenblik, echter zonder daarvoor aansprakelijkheid op ons te nemen, omdat opslag/bewaring en toepassing zich aan onze controle onttrekken. Beschrijvingen van een product, resp. gegevens over de eigenschappen daarvan betekenen niet, dat verantwoordelijkheid wordt gedragen bij eventuele schade. Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees vóór gebruik eerst het etiket en de productinformatie.

Houdt u van lekker eten en drinken in een goed restaurant? Los dan de onderstaande woordzoeker op! Uit de goede inzendingen worden drie winnaars getrokken. Zij krijgen elk een dinerbon ter waarde van € 150. De woorden hieronder zitten horizontaal, verticaal en diagonaal in alle richtingen in de puzzel verstopt. Ze kunnen elkaar overlappen. Zoek ze op en streep ze af. De overgebleven letters vormen achter elkaar gelezen de oplossing. N M AKKER S BIET G BLOEMEN A BOER E GRAAN T GRAS N A HOND L KEVER P KOE D

L A R M C P V E I O B I

S A A K K E R T K N E N

S I IJ R E D U O H E E V

S E U V G N E P D K K G

A U R NKUILEN E D OLAND V O L P L LUIS N L H MAAIEN N E S EMAIS M T TOOGSTEN M L IPLANT I E UPLOEGEN H R P C S POTEN S S T

V A O O A N E S L O R E

A Z R E T N E E G A L I

R D K G I E D N C O T B

K E V E R L N T I U O O

E I R N G L O V G I R E

N EPRODUCT I ROOIEN O SCHIMMEL O SPUITEN R HTRACTOR EVARKEN EVEEHOUDERIJ DVEEVOER IJ ZADEN R

N L S M A A S R A N L S S G M K M A A I SA RC A KIJ GE MP K ER A C K E T V R E P E D N E T T V R U NA E I T KO AL I O K NH L O N E P B E P B E E DD I I N NV

S I IJ S R E E U V D G U N O E H P D E EK K V G

S A U E N E U O V A U R V V L P N E D A OG V NO LO LN P N L EO N L H A E E M N E S N P T M E M T E TD M I L IS IK I U E HL U H R O K P C P C S R SG S S T SE

R D O A LZ H R SE TT N LE EE G R SA L TI

V A R A Z D O R K R K E N O E G D E I E KA V T R I I GN E NN EO I R G O E E D E L L R S E N D N O H NL T GV CE CO I AG OE O U I D R L T T O R IJ BE O I E BR

K E V E R L N T I U O O

E I R N G L O V G I R E

N E I O O R H E E D IJ R

BON Naam: Adres: Postcode:

Plaats:

Bedrijfstype/aantal hectare maïs: Stuur de ingevulde bon uit deze krant in een ongefrankeerde envelop naar:

De oplossing van de woordzoeker is:

Actievoorwaarden Deze prijsvraag loopt van 1 t/m 30 april 2014. Uit de goede inzendingen worden drie prijswinnaars getrokken. Deze prijswinnaars krijgen tussen 1 en 15 mei bericht. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.

Maïs Koerier

Bayer CropScience T.a.v. Joniek te Giffel Antwoordnummer 55074 3640 WB Mijdrecht