Uitgave maart 2012
Overdekte vul- en spoelplaats bijna gereed Jan Verhoeven van het gelijknamige
NIEUW! Laudis WG!
loonbedrijf in Erp (N-Br.) controleert of
Laudis is dit jaar ook beschikbaar als waterop-
de afvoergoot van de nieuwe vul- en
losbaar granulaat: Laudis WG. De positionering
spoelplaats goed op afschot ligt. De
is gelijk aan die van vloeibare Laudis. Verschil is dat Laudis WG ook toegelaten is in suikermaïs.
afgelopen maanden is er - ondanks een aantal ijskoude weken - hard aan
Meer op pagina 2
gewerkt, waardoor het geheel nog voor het spuitseizoen gebruiksklaar is. Een belangrijk onderdeel van de nieuwe vul- en spoelplaats is de plaatsing van een zogenaamde PhytoBac. Met dit
'Vroeg beginnen voor het beste resultaat' Jan Fleerkate van loonbedrijf Elweco in Exel (bij
systeem worden restvloeistoffen op een
Laren Gld.) spuit de maïs het liefst in het 2- tot
natuurlijke wijze door micro-organismen
3-bladstadium. De onkruiden zijn dan nog klein
afbroken. Er is daardoor geen restafval
en daardoor goed te bestrijden. Bovendien is de
meer in de vorm van afvalwater of afval-
kans op gewasschade vrijwel nihil. Afgelopen seizoen werkte hij voor het eerst met Laudis.
grond. Volgens Jan Verhoeven is de tijd nu rijp voor een dergelijk systeem. ,,We
Meer op pagina 3
willen gewoon zo netjes mogelijk met gewasbeschermingsmiddelen werken. Een PhytoBac past daar prima bij.''
Zaadontsmetting: voor een zekere en goede opkomst
Lees de hele reportage op pagina 7
In slechts 5 maanden tijd moet maïs haar opbrengst zien te realiseren. Daarvoor is het
'Bladvlekkenziekte onder controle' Maïstelers hoeven zich de komende jaren geen grote zorgen te maken over de bladvlekkenziekte
Helminthosporium turcicum. Door
'Onkruiden liefst zo vroeg mogelijk aanpakken' ,,Het liefst pakken we de onkruiden al in het 2- tot 3-bladstadium van de maïs aan. Het onkruid is dan vaak goed in de groei en nog niet afgehard. Ook heeft de maïs dan vrijwel niks te lijden van een bespuiting en is er bovendien nog maar weinig parapluwerking. En mocht het spuitresultaat onverhoopt een keer tegenvallen, dan heb je in een later stadium nog een kans om dit te corrigeren.''
van groot belang dat de plant vanaf het begin ongestoord kan doorgroeien. Met een goede zaadbehandeling is de plant beschermd tegen insecten en worden vogels afgeweerd. Meer op pagina 4
is dat er meer mogelijkheden zijn om het optimale spuittijdstip te bepalen. ,,Voor een goed spuitresultaat moet de grond wat vochtig zijn. Met onze slagkracht kunnen we
'Breed onkruidscala vraagt om breedwerkend middel'
daar wat rekening mee houden; we móeten niet persé spuiten omdat we anders meteen
,,Met ons loonbedrijf zitten wij op veel verschil-
Aan het woord is Harrie Smets van loonbedrijf Van Raak in Hooge Mierde. Hij schetst in
in de knel komen met de planning. Dat is
lende grondsoorten. Daardoor hebben we ook
tolerante rassen krijgt de ziekte
het kort hoe hij tegen de onkruidbestrijding in maïs aankijkt. Vroeg beginnen is duidelijk
wel een prettig vooruitzicht, zowel voor de
met sterk uiteenlopende onkruidbezettingen
vrijwel geen kans om noemens-
het credo. In de praktijk betekent dat meestal dat alle drie veldspuiten op het bedrijf (twee
klanten als voor ons.''
te maken. Dat maakt de onkruidbestrijding in
waardige schade te veroorzaken. Dat
zelfrijders, één getrokken) gelijktijdig eropuit trekken om zoveel mogelijk maïs te spuiten.
zegt maiskweker Louis Vlaswinkel
,,In de regel proberen we in acht à negen dagen de grote massa - zeg maar ruim negentig
van Limagrain Nederland B.V. Ook
procent van alle percelen - te spuiten. Alleen zeer laat gezaaide of probleempercelen
Altijd eerst overleg met de klant,
komen soms wat later aan bod.'' Een belangrijk voordeel van de grote spuitcapaciteit
lees verder op pagina 3
gebruik te maken van nieuwe,
de vorig seizoen regelmatig opge-
maïs best lastig'', zegt Jan Tamminga van het gelijknamige loonbedrijf in Harkstede/Zijldijk. Meer op pagina 6
doken oogvlekkenziekte 'eye spot' (Kabatiëlla zeae) zal volgens hem Afvalwater verwerken zonder restafval
geen grote bedreiging worden voor de maïsteelt.
Restvloeistoffen die vrijkomen bij het vullen en reinigen van spuitapparatuur kunnen het beste via een gesloten systeem worden opgevangen en verwerkt. Speciaal hiervoor heeft Bayer CropScience de PhytoBac ontwikkeld. Een systeem zonder restafval. Meer op pagina 7
Bladvlekkenziekte in maïs
Blijf op de hoogte van
'Bladvlekkenziekte geen groot probleem
de actuele zaken.
met nieuwe maïsrassen', lees verder op
Volg ons op Twitter
pagina 5
Harrie Smets (rechts) is werkzaam bij loonbedrijf Van Raak in Hooge Mierde (N-Br.). Jan Theuws is adviseur bij Alliance BV.
@BayercropNL
Ontdek het Laudis effect! Laudis® is een na-opkomst herbicide in maïs voor de bestrijding van alle éénjarige grassen en de belangrijkste breedbladige onkruiden. Laudis is krachtig, snelwerkend en bijzonder snel regenvast. Samenstelling
•
44 g/l tembotrione, een nieuwe werkzame stof binnen de chemische groep van de Triketonen
•
22 g/l isoxadifen-ethyl: een beschermende stof die werkt als een katalysator en de afbraak van de werkzame stof in de maïs versnelt. Hierdoor is Laudis zeer veilig voor het gewas
Eigenschappen Laudis is een vloeibare kant-en-klare formulering. De unieke hulpstoffen in de Laudisformulering zorgen voor:
• • •
Betere hechting van de spuitoplossing op het blad Betere en snellere verspreiding en herverdeling op het blad Betere en snellere opname/penetratie in het blad en herverdeling in het onkruid
Deze eigenschappen zorgen voor een zeer brede werking, een zeer snelle werking en een uitmuntende regenvastheid.
De kracht van Laudis
Werkingsspectrum Laudis bestrijdt éénjarige grassen zoals hanenpoot, naaldaar- en vingergrassen en de meeste
• Zeer krachtig maïsherbicide
éénjarige breedbladige onkruiden, zoals melganzenvoet, zwarte nachtschade, vogelmuur,
• Snelle werking
perzikkruid, beklierde duizendknoop, varkensgras, echte kamille en paarse dovenetel. Over het
• Zeer breed werkingsspectrum
algemeen zijn éénjarige grassen het meest gevoelig voor Laudis tot in de vroege uitstoelingsfase;
• Binnen 1 uur regenvast
éénjarige breedbladige onkruiden zijn het meest gevoelig tot in het 8-bladstadium.
• Veilig voor volgteelten • Vloeibare formulering
Werkingssnelheid Na toepassing met Laudis stopt de groei van het onkruid vrijwel direct en worden de eerste symptomen zeer snel zichtbaar (witverkleuring). Het eindeffect en het afsterven van de onkruiden verloopt veel sneller dan met de reeds bekende middelen met hetzelfde werkings-
Volgteelten
mechanisme.
Laudis heeft het beste profiel in de groep van herbiciden met dezelfde werkingswijze: binnen een normale teeltrotatie zijn er na een grondbewerking geen beperkingen voor wat betreft volgteelten.
Regenvastheid Door de unieke formulering zet Laudis een nieuwe standaard in regenvastheid van maïs-
Toepassing
herbiciden; reeds 1 uur na toepassing is het regenvast.
Laudis mag toegepast worden in snij- en korrelmaïs. Het middel kan toegepast worden van het 2- tot 8-bladstadium van de maïs, maar zoals met alle na-opkomst herbiciden, is het beter om het middel toe te passen op jonge groeiende onkruiden die elkaar nog niet overschaduwen. Dit betekent in het 3- tot 4-bladstadium van de maïs.
Doseringen: 1,5 – 2 L/ha LAUDIS Werkingsspectrum breedbladigen* LAUDIS Werkingsspectrum breedbladigen Doseringen: 1,5 - 2l/ha Doseringen: 1,5 - 2 L/ha Werking ONKRUIDEN
Nevenwerking
40 – 70%
Gevoelig
70 – 90%
Zeer gevoelig
90 – 100%
Dosering Laudis wordt geadviseerd in een dosering van 1,5 - 2 l/ha De hoogste dosering geeft een stabieler resultaat bij: laat spuiten (grotere onkruiden), minder gunstige spuitomstandigheden of op minder gevoelige onkruiden.
Melganzevoet Uitstaande melde
De registratie dosering van 2.25 ltr wordt alleen geadviseerd bij het voorkomen van vinger- en naaldaargrassen. Vaak is duurwerking gewenst
Zwarte nachtschade
en kan er een bodemherbicide worden toegevoegd.
Paarse dovenetel Perzikkruid Papegaaienkruid
Laudis 1,5 - 2 l/ha + terbutylazine bevattend bodemherbicide*
Varkensgras
Laudis 1,5 - 2 l/ha + bodemherbicide + sulfonylureumverbinding*
Muur Kamille Klein kruiskruid Kleefkruid
•
Door de sterke grassenwerking van Laudis kan in situaties waarin geen kweek of raaigras voorkomt de sulfonylureumverbinding
• • •
Als ook zwaluwtong moet worden bestreden dient een geschikt product te worden toegevoegd.
•
Bij naaldaargrassen moet de hoogste dosering worden aangehouden indien er geen sulfonylureumverbinding in de mix zit in combinatie
weggelaten of sterk gereduceerd worden.
Bingelkruid Akkerviooltje Zwaluwtong
* Spectrum op breedbladigen 2-8 bladstadium
Doseringen: 1,5 – 2 L/ha
met een vroege toepassing (voor begin uitstoeling van naaldaargrassen).
Werking
Nevenwerking
Gevoelig
Zeer gevoelig
ONKRUIDEN
40 – 70%
70 – 90%
90 – 100%
Hanenpoot
2L
Bloedgierst
2L
Groene naaldaar
2L
Glad vingergras
2L
Raaigras
2L
Straatgras
* Spectrum op grassen tot begin uitstoeling
Bij aanwezigheid van vingergrassen dient er een geëigend middel extra te worden toegevoegd. Bij een vroege toepassing (voor begin uitstoeling van vingergrassen) zijn ook goede resultaten te bereiken met de maximale dosering van 2,25 l/ha Laudis.
LAUDIS Werkingsspectrum éénjarige grassen* LAUDIS Werkingsspectrum Doseringen:grassen 1,5 - 2l/ha - Doseringen: 1,5 - 2L/ha Éénjarige
Krans naaldaar
Bij het voorkomen van ooievaarsbek moet er een terbutylazine bevattend middel in de mix aanwezig zijn.
Opmerkingen • De formulering van Laudis bevat een complex aan hulpstoffen dat zorgt voor een aantal unieke eigenschappen. Bij dit type formuleringen ontstaat bij lang bewaren een bezinking. Voor gebruik dient de verpakking daarom omgedraaid en zeer goed geschud te worden. • De opname via het blad en de werking van Laudis zijn optimaal als de onkruiden zich in een periode van actieve groei bevinden. Het wordt daarom aanbevolen om Laudis toe te passen bij temperaturen tussen 12 en 22 graden Celcius. • Na gebruik de spuitapparatuur (tank, leidingen, filters en doppen) zorgvuldig reinigen om schade in gevoelige gewassen te vermijden. • Laudis is goed mengbaar met de meest gangbare maïsherbiciden. Laudis kan niet gemengd worden met vloeibare stikstof, uitvloeiers, oliën en sterk oliehoudende producten.
Nieuw: Laudis WG! Laudis is dit jaar ook beschikbaar als wateroplosbaar granulaat: Laudis WG. De positionering is gelijk aan die van vloeibare Laudis. Verschil is dat Laudis WG ook toegelaten is in suikermaïs. De dosering van Laudis WG is 0,35-0,45 kg/ha. Daarmee wordt dezelfde hoeveelheid actieve stof gebruikt als bij Laudis 1,5-2 l/ha. Als hulpstof moet 1,5 liter veresterde koolzaadolie (bv. Robbester of Actirob) worden toegevoegd. Laudis WG is dit jaar beperkt beschikbaar.
2
Maïs Koerier
Vervolg voorpagina
'Altijd eerst overleg met de klant' Een punt waar Smets erg aan hecht is het vooroverleg met de klanten. Daarin worden
bestreden. We hebben maar heel weinig last
onder andere de (verwachte) onkruidbezetting, het gekozen ras, de nateelt en eventuele
gehad van nakiemers'', zo blikt Smets met
probleemonkruiden besproken. ,,In de praktijk krijg ik daarin behoorlijk veel vrijheid; klanten
grote tevredenheid terug. Volgens Theuws
vertrouwen erop dat ik hun percelen goed kan beoordelen. Er is dan ook zelden discussie
hebben veel meer gebruikers in de regio
over onze onkruidbestrijdingsstrategie, óók als ik vind dat er eigenlijk nog keer extra gespoten
dit beeld: ,,Laudis heeft het prima gedaan
moet worden tegen probleemonkruiden.''
op basisonkruiden als hanenpoot, melde
Van alle voorkomende onkruiden is haagwinde moment de lastigste klant. Smets - en ook zijn
en papagaaienkruid.'' Nog een belangrijk
andere collega's op de spuit - proberen haarden en nesten zo goed mogelijk te lokaliseren
pluspunt van Laudis vindt hij de veiligheid
en te noteren zodat dit onkruid zo efficiënt mogelijk kan worden aangepakt. Soms worden
voor nateelten als erwten, bieten en bonen.
grote nesten of perceelsranden nog een keer nagespoten, speciaal tegen haagwinde. Een
,,De afgelopen jaren hadden we regelmatig
opkomend onkruid is gladvingergras, al is de druk door gewasrotatie (bieten, aardappelen,
te maken met schade in bieten. Met de komst
conserven) wat minder groot dan in andere Brabantse regio's.
van Laudis zijn we daar vanaf.'' Als laatste punt haalt Smets graag nog
Laudis belangrijke basis
even de gebruiksvriendelijkheid van Laudis
Welke middelencombinaties toegepast worden bepaalt Smets meestal samen met zijn vaste
aan. ,,De vijf literbussen passen heel goed
adviseur Jan Theuws van Alliance. ,,Jan en ik kennen elkaar al heel lang; we weten dus vrij
bij onze manier van werken. Ten eerste
goed wat we aan elkaar hebben en hoe we tegen de onkruidbestrijding in maïs aankijken.
past één bus precies bij de doseringen van
Elk seizoen rijden we samen een morgen of middag langs een aantal probleempercelen en
onze andere mixpartners; we hoeven dus
overleggen we hoe we die aan gaan pakken. Dat is leerzaam voor allebei'', zo vertelt Smets.
niet met half lege bussen te werken. Verder
Het afgelopen seizoen werd er voor een redelijk vaste mix met vier middelen gekozen. Laudis
vind ik de Laudis-bussen gemakkelijk te
fungeerde daarin als breedwerkend basisherbicide. ,,Dit middel heeft het - ondanks de droogte
schenken; bij andere bussen wil het nog
- uitstekend gedaan op vrijwel alle onkruiden. Zelfs de sterk afgeharde meldes zijn er prima mee
wel eens wat spetteren.''
Harrie Smets (rechts) is werkzaam bij loonbedrijf Van Raak in Hooge Mierde (N-Br.). Hij is o.a. verantwoordelijk voor alle gewasverzorgingswerkzaamheden op het bedrijf. Jan Theuws is adviseur bij Alliance BV.
'Vroeg beginnen voor het beste resultaat' Jan Fleerkate van loonbedrijf Elweco spuit de maïs van zijn klanten het liefst in het 2- tot 3-bladstadium. De onkruiden zijn dan nog klein en daardoor goed te bestrijden. Bovendien is de kans op gewasschade vrijwel nihil. Afgelopen seizoen werkte hij voor het eerst met Laudis. ,,Een prima vervanger van Mikado'', zo vat hij zijn eerste ervaringen samen. Het is begin maart en het weer krijgt langzaam maar zeker wat voorjaarstrekjes. Mestinjecteurs zijn druk in de weer om volle mestkelders weer vlot leeg te maken. Ook wordt er hier en daar een stuk land geploegd. Bij het Exelse loonbedrijf Elweco is er voorlopig nog voldoende werk in de werkplaats, zo blijkt bij aankomst. Er wordt volop gesleuteld aan machines en werktuigen en ook Jan Fleerkate - die met pikzwarte handen achter een machine vandaan komt - werkt driftig mee om de zaken voor het seizoen weer helemaal op orde te hebben. ,,Elweco is een coöperatief loonbedrijf dat tien jaar geleden is ontstaan door samenvoeging van de plaatselijke coöperatieve werktuigenvereniging en een loonbedrijf uit de buurt. Door de coöperatieve structuur hebben onze leden zeggenschap over de koers van het loonbedrijf''', zo legt Jan Fleerkate uit. Hoewel grondverzet en straatwerk de laatste jaren belangrijke pijlers zijn geworden onder het bedrijf, is het agrarische loonwerk nog steeds de grootste tak. Eén van de klussen die Fleerkate altijd zelf uitvoert is het spuiten van maïs. Jaarlijks gaat het om ongeveer 450 hectare waarbij er tal van grondsoorten onder de spuit doorgaan, uiteenlopend van droge zandgronden tot kletsnatte broekgronden. Het palet aan onkruiden is daardoor ook zeer divers. Als meest voorkomende onkruiden noemt de loonwerker haagwinde ('een echte plaag hier'), hanenpoot, gladvingergras, groene naaldaar, melganzevoet, ooievaarsbek, straatgras, zwaluwtong en zwarte nachtschade.
Spuiten vanaf 2-bladstadium Fleerkate spuit de maïs het liefst in het 2- tot 3-bladstadium. De onkruiden zijn dan nog klein en daardoor goed te bestrijden. Bovendien is de kans op gewasschade vrijwel nihil. ,,In de praktijk ben ik vaak één van de eersten in de regio die begint met spuiten. Mijn ervaring is dat je jonge onkruiden het hardste kunt raken; mijn spuitresultaten zijn eigenlijk altijd goed'', Jan Fleerkate (links) regelt o.a. de spuitwerkzaamheden bij het loonbedrijf Elweco in Exel (bij Laren Gld.). Jaarlijks spuit hij ca. 450 hectare maïs. Dick Middag is gewasbeschermingsspecialist bij ForFarmers.
zo durft de loonwerker wel te stellen. Omdat Fleerkate al bijna twintig jaar het spuitwerk voor zijn rekening neemt, heeft hij een redelijk goed zicht op de onkruidontwikkeling in de maïspercelen. Daar komt bij dat hij bijna alle stukken ook weer terugziet tijdens het hakselen. ,,Zo kan ik goed beoordelen of de bespuitingen goed gewerkt hebben en wat er volgend jaar anders of beter moet.''
Van Mikado naar Laudis Om op de hoogte te blijven van alle nieuwigheden op het gebied van onkruidbestrijding bezoekt Fleerkate jaarlijks de speciale loonwerkersdag van ForFarmers in Markelo. En als het seizoen wat dichterbij komt roept hij de hulp in van gewasbeschermingsspecialist Dick Middag, waarmee samen de spuitstrategie en middelenkeuze wordt bepaald. De afgelopen jaren is Fleerkate altijd een trouwe aanhanger geweest van Mikado. ,,Een sterk en betrouwbaar middel dat altijd prima werk heeft afgeleverd'', zo vat hij zijn ervaringen samen. Op advies van Dick Middag schakelde hij afgelopen seizoen echter over op Laudis. ,,Dit middel werkt net even wat breder dan Mikado en pakt ook een lichte bezetting van het lastige gladvingergras wat beter mee'', zo stelt de adviseur. De grassenwerking is volgens hem sowieso een zeer sterk punt van Laudis. Hierdoor kan bijvoorbeeld de dosering van middelen op basis van nicosulfuron - die speciaal voor grassen als kweek, groene naaldaar en straatgras worden toegevoegd - in veel gevallen wat teruggeschroefd worden. Dit seizoen krijgt Laudis weer een 'een prominente plaats in de tank', zo verwacht Fleerkate. ,,Onze ervaringen met Laudis zijn gewoon goed, ook al waren de spuitomstandigheden vorig jaar niet optimaal. Ik vind Laudis een prima vervanger van Mikado. Hopelijk kunnen we daar weer een flink aantal jaren mee vooruit.''
3
Maïs Koerier
Zaadontsmetting: voor een zekere en goede opkomst In slechts 5 maanden tijd moet maïs haar opbrengst zien te realiseren. Daarvoor is het van groot belang dat de plant vanaf het begin ongestoord kan doorgroeien. Met een goede zaadbehandeling is de plant beschermd tegen insecten en worden vogels afgeweerd. Vogelschade Vogelvraat in maïs wordt voornamelijk veroorzaakt door kraaiachtigen, fazanten en duiven. De schade treedt op vanaf zaaien tot het 2-bladstadium van de maïs (ca. 3e week mei). De vogels pikken de zaden uit de grond, trekken de kiemplantjes uit de grond en eten aan het zaad of eten aan de groene delen van de plant. Landelijk gezien heeft 50 tot 60% van het maïsareaal te maken met vogelschade. De opbrengstderving wordt rond de 10% geschat en kan bij het gebruik van onbehandeld zaad leiden tot overzaaien. Incidenteel kan de schade een veelvoud hiervan zijn.
Ritnaalden Van de bodeminsecten is het vooral de ritnaald die schade kan aanrichten in maïs. Op ongeveer 10% van het maïsareaal komen serieuze problemen met ritnaalden voor. Kans op schade is vooral groot bij teelt van maïs op gescheurd grasland. Ritnaalden vreten de ondergrondse plantendelen aan waardoor de groei sterk wordt geremd of plantuitval optreedt. Hoe groot de kans op ritnaaldenschade is, is moeilijk in te schatten. De voorgeschiedenis van het maïsperceel speelt hierbij een grote rol.
Fritvlieg Vooral de larve van de eerste generatie fritvliegen kan veel schade veroorzaken aan de jonge maïsplanten (1- tot 4-bladstadium). De larven dringen de plant binnen en tasten het groeipunt aan. Hierdoor ontstaan misvormingen of vindt plantuitval plaats. In een later stadium geeft schade door fritvliegen vaak aanleiding tot builenbrand. Dit veroorzaakt niet alleen opbrengstderving, maar heeft zeer negatieve gevolgen voor de smakelijkheid van het gewas.
Mesurol of Poncho rood Tegen vogelvraat (o.a. fazanten, duiven en kraaien) en fritvlieg kan maïs worden behandeld met Mesurol. Ook heeft Mesurol een indirecte werking tegen builenbrand. Worden er problemen verwacht met bodeminsecten als ritnaalden,
Tips voor het verantwoord zaaien van maïs
bladluizen en fritvliegen, dan kan het beste met Poncho rood behandeld zaad worden gebruikt.
VOOR HET ZAAIEN Koop alleen maïszaad dat behandeld is met een kwaliteitsproduct. Dit beschermt u, uw gewas en het milieu.
Wanneer een pneumatische vacuümzaaimachine wordt gebruikt, moet de luchtstroom met eventueel daarin aanwezig stof van behandeld zaad naar het grondoppervlak of in de grond worden gericht via zogenaamde deflectoren.
7
1 2 3 4
Zorg ervoor dat kinderen, het publiek of (huis)dieren niet bij het behandelde zaad kunnen komen. Gebruik behandeld zaad nooit als voedsel of voer.
Lees het etiket op de zaaizaadverpakking en volg de instructies op. Gebruik lege zaaizaadzakken niet opnieuw.
Zorg ervoor dat behandelde zaden op de juiste diepte worden gezaaid - vooral aan het einde van de rij en op de kopakkers - om vogels en zoogdieren te beschermen. Bedek eventueel toch blootliggende zaden aan het eind van de rij onmiddellijk na het zaaien met grond.
8
Zaai geen behandelde zaden bij sterke wind. Zaai de aanbevolen hoeveelheid zaaizaad met de aanbevolen tractorsnelheid.
9 NA HET ZAAIEN
Draag geschikte persoonlijke beschermingsmiddelen bij het omgaan met het zaad en bij het schoonmaken van de zaaimachine. Raak behandelde zaden nooit met blote handen aan.
Vermijd het morsen van zaden. Gemorste zaden moeten begraven of onmiddellijk opgeveegd worden en weer in de originele zakken worden gedaan in afwachting van verwijdering volgens de voorschriften. Gooi nooit zaden weg langs de randen van het perceel of op onbeteeld terrein.
10
Controleer en onderhoud uw zaaimachine regelmatig. Stel uw zaaimachine af vóór het zaaien.
5 TIJDENS HET Z A A I E N
6
Vermijd blootstelling aan stof wanneer de zakken worden geopend, bij het vullen van de zaaimachine of bij het leegmaken daarvan. Breng bij het vullen het eventueel aanwezige stof onderin de zaaizaadzak niet over in de zaaimachine
Schade door ritnaalden
Verwijder na het zaaien zaaizaadrestanten in de zaaimachine. Doe deze zaden in de originele zakken. Maak de zaaimachine zorgvuldig schoon.
11 Reinig de persoonlijke beschermingsmiddelen. Was handen en blootgestelde huid vóór eten, drinken of roken. Neem zo mogelijk een douche.
12
Schade door fritvlieg
4
Maïs Koerier
Louis Vlaswinkel, Limagrain Nederland:
'Bladvlekkenziekte geen groot probleem met nieuwe maïsrassen' Maïstelers hoeven zich de komende jaren geen grote zorgen te maken over de bladvlekkenziekte Helminthosporium turcicum. Door gebruik te maken van nieuwe, tolerante rassen krijgt de ziekte vrijwel geen kans om noemenswaardige schade te veroorzaken. Dat zegt maïskweker Louis Vlaswinkel van Limagrain Nederland B.V. Ook de vorig seizoen regelmatig opgedoken oogvlekkenziekte 'eye spot' (kabatiëlla zeae) zal volgens hem geen grote bedreiging worden voor de maïsteelt. De bladvlekkenziekte Helminthosporium turcicum heeft in 2007 behoorlijk wat schade aangericht in maïs. Maar in de jaren daarna heeft de ziekte zich nauwelijks meer laten zien. Hoe kan dat? ,,Van Helminthosporium turcicum is bekend dat de sporen overgaan via plantenresten. Omdat in het voorjaar van 2007 veel maïspercelen pas laat geploegd werden en tegelijkertijd ook een deel van de maïs al vroeg gezaaid werd, heeft de ziekte - mede door het warme en vochtige voorjaar - kans gezien om zich in een aantal jonge gewassen te nestelen. Daarna heeft de schimmel zich via wind en opspattende regen steeds verder naar boven gewerkt. Tijdens de zomermaanden is de schimmel door dauw en vocht flink gaan sporuleren, waarna de wind de sporen van perceel naar perceel heeft geblazen. Dat de schade zo groot is geworden, kwam dus vooral doordat de schimmel al heel erg vroeg in het gewas aanwezig was en daarna alle kans kreeg om zich explosief te ontwikkelen.''
Zo'n ernstige aantasting als in 2007 is dus uitzonderlijk? ,,Ja. Helminthosporium turcicum kwam ook de afgelopen jaren wel voor in maïs, maar meestal pas aan het einde van het seizoen. De meeste telers merken dat niet meer op en bovendien is de schade dan te verwaarlozen.'' Louis Vlaswinkel is maïskweker bij
Kan bladvlekkenziekte ook via het zaad worden overgedragen?
Limagrain Nederland B.V.
,,Daar hebben we geen aanwijzingen voor, althans niet voor wat betreft de soort
Helminthosporium turcicum.''
In hoeverre speelt de rassenkeuze een rol bij voorkómen van bladvlekkenziekte?
U noemt telkens de specifieke soort Helminthosporium turcicum. Zijn er meer
tolerantie voor bladvlekkenziekte. Dat komt omdat we de ziekte al heel lang kennen vanuit Zuid- en Oost-Europa. Binnen onze
soorten bladvlekkenziekten?
veredelingactitiveiten voor die gebieden nemen we de tolerantie-eigenschap dan ook al heel lang mee. Hierdoor hebben we in onze nieuwe
,,Ja. In Nederland zijn er tot nu toe twee soorten gevonden: Helminthosporium turcicum en
rassen voor Nederland al vrij snel een hoge tolerantie voor bladvlekken in kunnen kruisen.''
,,Voor wat betreft de tolerantie voor Helminthosporium turcicum zijn er duidelijk rasverschillen. Onze rassen bezitten een relatief hoge
Helminthosporium carbonum. Turcicum is de meest voorkomende én meest schadelijke soort. Een aantasting begin met kleine grijsgroene vlekjes, maar kan uitgroeien tot grote grijsbruine
U heeft het telkens over tolerantie voor bladvlekkenziekte en niet over resistentie....
vlekken tot wel 15 centimeter lang. Helminthosporium carbonum geeft veel kleine vlekjes van
,,We streven bewust geen volledige resistentie voor bladvlekkenziekte na omdat de financiële schade door bladvlekken daarvoor niet groot
2 tot 3 centimeter lang. De schade hiervan is veel minder groot.’’
genoeg is. Bovendien kan inkruisen van volledige resistentie ten koste gaan van de opbrengst. Resistentie is meestal gebaseerd op een of enkele genen die vaak gemakkelijk doorbroken worden. Tolerantie is duurzamer, omdat vermoedelijk meerdere genen een rol spelen. Bij volledige resistentie moet de plant moeite doen om de schimmel af te weren en dat kost energie en dus opbrengst. Voor de Nederlandse markt houden we daarom een minimum tolerantie-niveau aan waar al onze rassen aan moeten voldoen. Uitgangspunt daarbij is dat de ziekte op het eind van het seizoen geen opbrengst- of kwaliteitsverlies teweeg mag brengen. Maar dat betekent niet persé dat het gewas aan het eind van het groeiseizoen bladvlekken-vrij moet zijn.''
Schimmels hebben de neiging om zich langzaam maar zeker aan te passen aan hun gastheer, de maïsplant. Hoe groot is dat gevaar bij bladvlekkenziekte? ,,Ik acht dat gevaar niet zo groot. Daarvoor volgen de nieuwe maïsrassen - met vaak ook weer een verbeterde Helminthosporium-tolerantie - elkaar te snel op. De kans dat we een herhaling van 2007 krijgen is in mijn ogen tamelijk klein.''
Het afgelopen seizoen is her en der ook de oogvlekkenziekte kabatiëlla (of 'eye spot') in maïs opgedoken. Moeten maïstelers zich daar zorgen over maken? ,,Ik zie kabatiëlla voorlopig niet als een grote bedreiging voor de maïsteelt. Daarvoor is de schade aan het blad (kleine gele stipjes van 1 tot
4 mm doorsnee, red) te gering. Kabatiëlla ontwikkelt zich vooral bij koel en vochtig zomerweer en is daarom vooral te vinden in Noordelijker gelegen landen als Groot-Brittannië en Denemarken. In Nederland kan de ziekte bij koel en nat weer - zoals afgelopen zomer - hier en daar de kop opsteken. Maar zoals gezegd; veel schade is er niet van te verwachten. Om die reden heeft de schimmel ook geen hoge prioriteit bij onze kweekactiviteiten.'' Helminthosporium turcicum: grote grijsbruine vlekken tot wel 15 cm lang
Helminthosporium carbonum: veel kleine vlekjes van 2 tot 3 cm lang
Eye spot of kabatiëlla is te herkennen aan de kleine ‘oogjes’ van 1 tot 4 mm doorsnee. De binnenste stip van het oog is geel. Daar omheen zit een bruine ring en daar omheen weer een gele
5
Maïs Koerier
MaisTer vloeibaar: breedwerkend én voordelig MaisTer heeft zich de afgelopen jaren bewezen als allround herbicide in de maïsteelt. Het is ijzersterk tegen zowel grasachtige als breedbladige onkruiden. Daarnaast heeft het een interessante nevenwerking tegen een aantal lastige wortelonkruiden. De nieuwe vloeibare vorm - MaisTer vlb. - maakt de toepassing nóg gemakkelijker en ook nog eens voordeliger. In MaisTer vloeibaar is de hulpstof Actirob al in het middel verwerkt. Dit zorgt niet alleen voor minder restfust, maar geeft ook arbeidsbesparing omdat er minder middelen in de spuittank hoeven worden gemengd. Bovendien is er minder kans op mengfouten. De prijs van MaisTer vloeibaar is gelijk aan die van MaisTer WG. De Actirob in MaisTer vlb zit er dus 'gratis' bij.
Toepassing MaisTer vloeibaar kan worden toegepast vanaf het 2-blad tot en met het 6-blad stadium. Het optimale toepassingstijdstip bevindt zich rond het 3- à 4-blad stadium. Voor een goed resultaat moet het middel op een actief groeiend onkruid worden toegepast.
Advies & dosering Voor kleigronden*:
1,5 l/ha MaisTer vloeibaar
Voor zand- en veengronden**:
1,0 - 1,5 l/ha MaisTer vloeibaar + bleacher*** + (TBA) bodemherbicide
(1 ltr MaisTer vlb. = 100 gr MaisTer WG + Actirob) *)
De kracht van MaisTer vloeibaar
Geen nakiemers, geen minder gevoelige onkruiden
• Zeer breed werkingsspectrum, zowel tegen grasachtigen als breedbladigen
**) Wanneer er na toepassing nakiemers worden verwacht kan een bodemherbicide
• Interessante nevenwerking tegen wortelonkruiden als kweek en akkerdistel
worden toegevoegd
• Hoge gewasveiligheid door safener-technologie
***) Mikado, Clio®, Callisto®, Calaris®, menging met Laudis is niet mogelijk
• Binnen 1,5 uur regenvast • Geen nadelige gevolgen voor volgteelten Clio® is een gedeponeerd handelsmerk van BASF Nederland B.V.
• Géén olie-toevoeging nodig
Callisto® en Calaris® zijn gedeponeerde handelsmerken van Syngenta Crop Protection B.V.
'Breed onkruidscala vraagt om breedwerkend middel' ,,Met ons loonbedrijf zitten wij op veel verschillende grondsoorten. Daardoor hebben we ook met sterk uiteenlopende onkruidbezettingen te maken. Dat maakt de onkruidbestrijding in maïs best lastig'', zegt Jan Tamminga van het gelijknamige loonbedrijf in Harkstede/Zijldijk. Voor de best passende middelenkeuze laat hij zich graag adviseren door specialisten als Jan Visser van Agrifirm.
lijk intensieve klus. Tamminga laat zich daarvoor graag adviseren door specialisten als Jan Visser van Agrifirm. ,,Alleen al in maïs - dat feitelijk maar een klein deel van onze spuitwerk is - heb je een heleboel mogelijke middelencombinaties. Dat is voor ons als loonbedrijf nauwelijks bij te houden. Jan Visser zit vrijwel dagelijks in die materie, die kennis moet je benutten'', zo stelt de loonwerker. Naast een goede en betrouwbare werking, vindt hij het belangrijk dat
Voor loonwerker Jan Tamminga is de gewasbescherming elk seizoen weer een flinke puzzel. ,,Ten eerste spuiten we veel verschillende gewassen
middelen breed ingezet kunnen worden. ,,Ik wil voorkomen dat we een enorme apotheek van
waardoor je ook veel verschillende middelen nodig hebt. Verder zitten we op vrijwel alle denkbare grondsoorten, van zand tot zeer zware klei en
middelen op ons bedrijf krijgen waar niemand meer overzicht over heeft. Een beetje eenheid
alles wat daar tussen zit. Dat alles maakt een efficiënte gewasbescherming best lastig'', zo vat hij de situatie samen. Om tijdens het spuitseizoen
in de middelenkast vind ik wel prettig.''
zo flexibel mogelijk te kunnen werken maakt hij onder andere gebruik van een zelfrijdende spuit met verstelbare spoorbreedte. Daarmee kan de maïs op 2,25 meter worden gespoten, de bieten op 2 meter en het graan op 1,80 meter. Omdat er vrij vaak van middel gewisseld moet worden
Hanenpoot en haagwinde
én omdat de percelen (rondom Harkstede) met gemiddeld 4 tot 6 hectare relatief klein zijn, is de boombreedte van de zelfrijder bewust op 27
Voor wat betreft de onkruiden in maïs zijn hanenpoot en haagwinde de meest lastige klanten.
meter gehouden. ,,Flexibiliteit is voor ons zéker zo belangrijk als capaciteit'', zo verduidelijkt Tamminga nog maar eens.
,,Tien jaar geleden kwam hanenpoot hier bijna niet voor; nu is het wijdverbreid in de regio'', zo weet Jan Visser. De onkruidbestrijding is dan ook voor een belangrijk deel hierop gericht.
'Geen uitgebreide apotheek'
Nog 'nieuwer' is haagwinde, dat pas sinds een jaar of vier tot de echte probleemonkruiden
Door het grote aantal gewassen, de vele grondsoorten en het brede scala aan onkruiden in zijn werkgebied, is de middelenkeuze een behoor-
behoort. Omdat haagwinde vrij laat kiemt en in het begin ook maar weinig blad heeft, is het zeer lastig om deze in het 2- tot 4-bladstadium afdoende te bestrijden. Visser adviseert om vlak voor het spuiten goed te inventariseren hoeveel haagwinde er daadwerkelijk staat en hoe groot deze is. ,,Op basis daarvan kun je beslissen of je bij de bespuiting een middel toevoegt met enige werking tegen haagwinde of dat je deze in later stadium met een specifiek middel bestrijdt.'' Volgens Tamminga moet gemiddeld zo'n 15 tot 20% van de maïspercelen nog een keer nagespoten worden, vooral tegen haagwinde. Dat gebeurt meestal in het 7- tot 8-bladstadium (= kniehoogte). ,,Vaak geven we dan wat meer luchtondersteuning om het middel ook echt goed op de haagwinde te krijgen.''
MaisTer vaste waarde op klei Hoewel Tamminga vanwege de grote variatie in onkruidbezetting meerdere middelencombinaties toepast in maïs, is MaisTer al heel wat jaren een vaste waarde op kleigrond. ,,Ten eerste is MaisTer een zeer breedwerkend middel dat veel voorkomende onkruiden als hanenpoot, melde, perzikkruid en zwarte nachtschade prima opruimt. Verder werkt het middel ook erg goed tegen kweek en opslaggras. Dat is voor dit gebied een belangrijke plus, omdat er relatief veel grasland gescheurd wordt'', zo licht Visser toe. Een mooie bijkomstigheid is volgens hem dat MaisTer ook een nevenwerking heeft op akkerdistel, ,,want die zien we ook regelmatig vanuit het talud het land op kruipen.'' Al met al passen de eigenschappen van MaisTer bijzonder goed in het werkgebied van Tamminga, zo stelt de adviseur. Hij verwacht dan ook dat het middel er voorlopig een vaste plek blijft houden.
Jan Tamminga (rechts) heeft een loonbedrijf in Harkstede (hoofdlocatie) en Zijldijk. Jan Visser is ruwvoerspecialist bij Agrifirm.
6
Maïs Koerier
'De tijd is nu rijp voor een PhytoBac' Loonbedrijf Verhoeven in Erp (N-Br.) is druk bezig met de bouw van een overdekte vul- en spoelplaats. Daarbij wordt ook een zogenaamde PhytoBac geplaatst; een systeem dat restvloeistoffen op een natuurlijke wijze afbreekt. Volgens eigenaar Jan Verhoeven is de tijd er nu rijp voor. ,,We willen gewoon zo netjes mogelijk met gewasbeschermingsmiddelen werken. Zo'n PhytoBac past daar prima bij.'' Het is een ijskoude dag in februari als we bij loonbedrijf Verhoeven het erf op rijden. Door het barre winterweer is al het buitenwerk stil komen te liggen. Vanuit de bedrijfshallen is echter het snerpende geluid van een slijptol te horen. Binnen is een groepje bouwvakkers en installateurs druk bezig met de aanleg van een nieuwe, overdekte vul- en spoelplaats. Ook de naastliggende gewasbeschermingsmiddelenopslag wordt meteen maar grondig onder handen genomen. ,,Als we dan toch bezig zijn met verbouwen, dan doen we het ook meteen goed'', zegt Jan Verhoeven tijdens een rondgang langs alle bouwwerkzaamheden. Al wijzend legt hij uit waar de putten en afvoerleidingen zijn gelegd, waar de vul-, spoel- en wasplaats straks komt te liggen en hoe de drie veldspuiten er boven moeten rijden. In combinatie met de nieuwe middelopslagplaats hebben Verhoeven's medewerkers straks alles bij de hand om netjes en efficiënt te kunnen werken. Althans, als het werk wil vlotten want over een paar weken, wanneer het spuitseizoen weer begint, moet alles klaar zijn. ,,Hopelijk werkt het dan ook allemaal zoals we het bedacht hebben'', zo blikt de loonwerker alvast vooruit.
'We willen graag netjes werken' Dat de nieuwe vul- en spoelplaats straks een prominente plaats inneemt op het loon- en
Jan Verhoeven (links) heeft samen met zijn zoon Marcel een loon- en akkerbouwbedrijf in Erp (N-Br.). Het loonbedrijf is gespecialiseerd in de gewasverzorging
akkerbouwbedrijf is voor Verhoeven min of meer vanzelfsprekend. ,,Van oudsher zijn we
van alle voorkomende gewassen in de regio. Het akkerbouwbedrijf - ca. 350 hectare groot - richt zich vooral op de teelt van aardappelen, bieten, maïs en
gewend om onze veldspuiten thuis te vullen. Daar hebben we alle middelen bij de hand en
conserven. Giel van Rooij (rechts) is teeltadviseur bij Handelsonderneming Vlamings in De Mortel.
kunnen we de lege fust meteen netjes opbergen. Verder vind ik thuis vullen ook veiliger. Als je uit de sloot tankt, loop je - ondanks alle beveiligingen die er tegenwoordig op de spuit zitten - altijd een klein risico dat er iets fout gaat. En dat risico wil ik gewoon niet lopen.
bak worden restvloeistoffen op een natuurlijke manier afgebroken tot onschadelijke stoffen (zie ook kader). Verhoeven kwam de PhytoBac op het
Verder beschikken we thuis over een constante waterkwaliteit; ook dat is belangrijk als je
spoor na een gesprek met technisch adviseur Jos Pauwels van Bayer CropScience. ,,Ik vertelde over onze verbouwingsplannen en de ideeën die
goed spuitwerk af wilt leveren.''
ik had over het vullen en schoonmaken van onze veldspuiten. Dan kom je automatisch ook bij de afvoer van alle restvloeistoffen terecht. Tot nu
Dat de nieuwe vul- en spoelplaats in één van de bestaande bedrijfshallen moest komen, stond
toe vingen we de restvloeistoffen op en reden we die met een mesttank verdund over het land uit. Maar dat is - hoe je het ook wend of keert
voor Verhoeven ook al vroeg vast. ,,Binnen heb je geen last van de wind. Er verwaait dus
- geen fraaie oplossing. Een PhytoBac is wél een nette oplossing; alle reststoffen worden immers volledig door micro-organismen afgebroken.''
niets; ook geen seals of ander verpakkingsmateriaal. Verder is het comfortabeler voor onze
Na de eerste, oriënterende gesprekken over de PhytoBac en een bezoek aan PPO Vredepeel waar al een soortgelijk biobed is aangelegd, liet
medewerkers en handiger als je de spuitdoppen wilt controleren.''
Verhoeven afgelopen najaar berekenen hoe groot de PhytoBac voor zijn bedrijf moest zijn en wat de beste opstelling daarvoor is. Behalve Bayer
Zoon Marcel vult graag aan dat deelname aan het project 'Schoon water' ook een belangrijke
CropScience werd ook Handelsonderneming Vlamings nauw betrokken bij de plannen. Volgens adviseur Giel van Rooij is de PhytoBac technisch
rol heeft gespeeld bij de bouw van de vul- en spoelplaats. ,,Als je je bewust bent hoeveel
gezien 'rijp voor gebruik'. ,,In Frankrijk zijn ze al wat verder met dit systeem en daar werken ze over het algemeen goed.'' Volgens hem is het nu
middel er aan de buitenkant van een veldspuit blijft hangen, dan ben je ook eerder bereid om
zaak om de laatste details in te vullen, zoals de optimale vorm en grootte en de beste dakconstructie. Dit laatste is nodig om voldoende licht en
dat op een nette manier schoon te maken en af te voeren.''
lucht in de bak te krijgen, waardoor het afbraakproces van de restmiddelen zo efficiënt mogelijk verloopt. Verhoeven voegt hier graag aan toe dat de PhytoBac straks volledig automatisch en storingsvrij moet werken. Ook moet het systeem zo flexibel
Phytobac: nette oplossing voor restvloeistoffen
zijn dat het gemakkelijk is uit te breiden. ,,Hoewel we over een paar maanden pas écht weten of het allemaal goed werkt, heb ik er wel alle
Een opvallende schakel bij de bouw van de vul- en spoelplaats is de PhytoBac. In deze opvang-
vertrouwen in. De techniek is er klaar voor... en wij onderhand ook.''
De centrale afvoergoot en de ondergrondse leidingen van nieuwe vul- en
De PhtytoBac die restvloeistoffen afbreekt was begin maart nog niet geïnstal-
Ook de middelenopslag wordt volledig gerenoveerd. De ruimte - en ook de
spoelplaats zijn inmiddels aangelegd. De betonplaat moet ook nog in maart
leerd, maar de tussenopslag al wél. Met een inhoud van 32 kuub is er een
deur - is nu zo groot dat middelen met een hefttruck op hun plaats kunnen
gereed komen.
buffer voor 12 tot 15 grondige reinigingsbeurten.
worden gezet.
Verwerking van afvalwater zonder restafval Het principe van de PhytoBac is afgeleid van het biobed. De basis kan een kant-en-
substraat) voor een optimale werking van de
klaar kunststofsysteem zijn (verkoop door enkele Franse bedrijven, o.a. Biotise en
micro-organismen.
Hermex), maar ook een grote prefab of ter plaatse gestorte, gesloten betonnen bak met overkapping en irrigatie of druppelsysteem. De bak wordt gevuld met een mengsel van
Géén afvalwater of afvalgrond
stro (30%) en grond (70%). De grond is afkomstig van het bedrijf waar de PhytoBac
Groot voordeel van de PhytoBac is dat er
wordt geïnstalleerd. Vanuit de opvang- of buffertank waarin alle afvalstromen worden
geen restafval is in de vorm van afvalwater
verzameld, kan het afvalwater geleidelijk over de bak worden verdeeld zodat deze steeds
of afvalgrond. Afvalstromen van water met
optimaal vochtig is (bij voorkeur rondom de 20%, minimaal 5% en maximaal 50%).
gewasbeschermingsmiddelen worden volledig
De aanwezige micro-organismen breken de middelen af.
verwerkt en er zijn geen resten. Met de inzet
De PhytoBac wordt door een plastic kap afgeschermd van regen. De verdeling van
van een PhytoBac- gekoppeld aan een goed
de afvalstromen over de PhytoBac gebeurt door middel van een sprenkelinstallatie,
ingerichte vul- en spoelplaats- kan de belas-
vernevelaars of druppelleidingen. Voor een optimale verdamping kan de PhytoBac het
ting van gewasbeschermingsmiddelen dus
beste in de zon en op de wind worden geplaatst. De inhoud van de bak moet eens
sterk worden verminderd en hoeven er geen
per jaar worden omgezet en er moet stro worden aangevuld (15 tot 20 kg stro per m3
resten van het bedrijf afgevoerd te worden.
7
Maïs Koerier
Bayer PhytoBac: geen restafval in de vorm van afvalwater of afvalgrond
COLOFON
,,Laudis heeft het - ondanks de droogte - uitstekend gedaan op vrijwel alle onkruiden. Zelfs de sterk afgeharde meldes zijn er prima mee bestreden.''
,,Onze ervaringen met Laudis zijn gewoon goed, ook al waren de spuitomstandigheden vorig jaar niet optimaal. Ik vind Laudis een prima vervanger van Mikado.''
,,Maïstelers hoeven zich geen grote zorgen te maken over bladvlekkenziekten. Door nieuwe, tolerante rassen krijgt die vrijwel geen kans om noemenswaardige schade te veroorzaken.''
,,MaisTer werkt ook erg goed tegen kweek en opslaggras. Dat is voor dit gebied een belangrijke plus, omdat er relatief veel grasland gescheurd wordt.''
Harrie Smets van loonbedrijf Van Raak in Hooge Mierde en Jan Theuws, adviseur bij Alliance
Jan Fleerkate van loonbedrijf Elweco in Exel (bij Laren Gld.) en Dick Middag, gewasbeschermingsspecialist bij ForFarmers
Louis Vlaswinkel, maïskweker bij Limagrain Nederland B.V.
Jan Tamminga, loonwerker in Harkstede/Zijldijk en Jan Visser, ruwvoerspecialist bij Agrifirm
Concept en realisatie: Bayer CropScience B.V. Reed Business B.V. Vormgeving en opmaak: Claudia Roorda Fotografie: Bayer CropScience B.V. Drukwerk: Productiemannen B.V. Dit is een uitgave van: Bayer CropScience B.V. Energieweg 1 P.O. Box 231 NL-3640 AE Mijdrecht Onze gebruiksadviezen, zowel mondeling als schriftelijk verstrekt, berusten op uitgebreide proefnemingen. Wij adviseren naar beste weten volgens kennis van zaken van dit ogenblik, echter zonder daarvoor aansprakelijkheid op ons te nemen, omdat opslag/bewaring en toepassing zich aan onze controle onttrekken. Beschrijvingen van een product, resp. gegevens over de eigenschappen daarvan betekenen niet, dat verantwoordelijkheid wordt gedragen bij eventuele schade. Lees voor gebruik altijd eerst het etiket.
Puzzel mee en win een diner voor twee! Houdt u van lekker eten en drinken in een goed restaurant? Los dan de onderstaande woordzoeker op! Uit de goede inzendingen worden drie winnaars getrokken. Zij krijgen elk een dinerbon ter waarde van `150. De woorden hieronder zitten horizontaal, verticaal en diagonaal in alle richtingen in de puzzel verstopt. Zoek ze op en streep ze af. De overgebleven letters vormen achter elkaar gelezen de oplossing.
O G R A N A E N I B BOERDERIJ E H E T BREEDBLADIGEN T U D I COMBINE E M E N DOSERING E S E R GEWAS L E I D GRASSEN T N E T HANENPOOT G H T E N E G I L H E IJ BODEM V T
S L M Z I E M C O N D R
S E N M P LOONWERKER E A G O MACHINE C D T H MAISTER O S L S MIKADO I N E A E N W ONKRUID F P L O OOGST I T D I P PLANT K B K B PLOEGEN A A S A L B D E D R E
N E E I I O E U R N E O
R W A A G O G R A E E B
T Z D APOTEN S H KSEIZOEN T A STREKKER V N LVEETEELT S E R F N VLOEIBAAR E N P ZAAIEN K N O K C O E E T R B R T I D
O V E E T E E L T G N L
© www.puzzelpro.nl
:
G T N H U M S E N H E H
R N I E D E E I E T G E
A A B T I N R D T E I IJ
S L M Z I E M C O N D R
S P O H S A F I P B A E
E E C O I E P T K A L D
N A D S N N L D B A B R
M G T L E W O I K S D E
N E E I I O E U R N E O
R W A A G O G R A E E B
T A K S L R E K K E R T
Z S T V S F N N C E B I
D H A N E N P O O T R D
© www.puzzelpro.nl
BON Naam: Adres: Postcode:
Plaats:
Bedrijfstype/aantal hectare maïs: De oplossing van de woordzoeker is:
Stuur de ingevulde bon uit deze krant in een ongefrankeerde envelop naar: Actievoorwaarden
Deze prijsvraag loopt van 25 maart t/m 30 april 2012. Uit de goede inzendingen worden drie prijswinnaars getrokken. Deze prijswinnaars krijgen tussen 1 en 15 mei bericht. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
8
Maïs Koerier
Bayer CropScience B.V. T.a.v. Joniek te Giffel Antwoordnummer 55074 3640 WB Mijdrecht