Behinola 32 by Behinola

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria . 32. zenbakia . 2015eko abendua . 10â&#x201A;Ź

Artikulua: Neskatilak . Mahai-ingurua: HGL eta genero-berdintasuna . Lau eskutara: â&#x20AC;&#x2DC;Dalla parte delle bambineâ&#x20AC;&#x2122;

Maria Goikoak Batbirulau app-a

Euskarazko Haur Literaturarekin jolasteko aplikazioa Anjel Lertxundik eta Antton Olariagak sortutako istorio eta kantuekin gozatzeko beste modu bat

Irakurri . Jolastu . Gozatu

Eskuratu Maria Goikoak Batbirulau! liburua, deskargatu aplikazioa eta gozatu! Plataforma hauetan: www.galtzagorri.org

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria 32. zenbakia . 2015eko abendua

5 12 38 46

HITZAURREA

6 33 42 62

Artikulua: Neskatilak (gehiengoa ala gutxiengoa?) Victoria Fernandez

MAHAI-INGURUA: HGL eta genero-berdintasuna

SORMENEZ: Antxiñe Mendizabal eta Ainara Azpiazu, “Axpi”

GALTZAGORRI ALBISTE 25. urteurrena, bete-betea IRUZKINAK

LAU ESKUTARA: Dalla parte delle bambine

KOLABORATZAILEAK

agenda Azokak eta biltzarrak

gaien artean da Elena Odriozola

- Boloniako Haur Liburuaren

ilustratzaile donostiarra.

Nazoiarteko Azoka. 2016ko

- Hans Christian Andersen Sa-

apirilaren 4tik 7ra, Bolonian

ria 2016. 2016ko apirilaren 4an

(Italia). http://www.bookfair.bo-

emango da jakitera irabazlea

lognafiere.it

nor den, Boloniako Haur Libu-

- IBBYren Nazioarteko 35. Bil-

ruaren Nazioarteko Azokan.

tzarra. “Literature in a multi-literate world”. Non: Auckland

Literatur lehiaketak

(Zelanda Berria). Noiz: 2016ko

- XIX Premios de Cuentos Ilus-

abuztuaren 18tik 21era. Izena

trados. Epea: 2016-01-04.

emateko epea: 2016-03-31.

- XXXIV. Xabier Lizardi Saria. Epea: 2016-01-15.

Sariak - Astrid Lindgren Award 2016.

- Bizkaidazt VIII Literatura

ADI deialdi berriei! - Etxepare Saria - Compostela Saria - Premio Iberoamericano SM - Elkar Ipuin eta Ilustrazio lehiaketa - Mikel Zarate Saria - Peru Abarka

Lehiaketa. 16 urtetik gora-

2016ko apirilaren 5ean eman-

koentzat. Bi istorio hauetako

go da jakitera irabazlea nor

bat jarraitu behar da: Laranja

den. Stokholmen (Suedia) eta

zukua (Jasone Osoro) edo Stan

Boloniako Haur Liburuaren

(Aixa de la Cruz). Epea: 2016-

Nazioarteko Azokan. Hauta-

02-05, 13:30ak arte.

Informazio gehiago: http://www.galtzagorri.org/euskara/ikastaroak-topaketak

Informazio eguneratua: www.galtzagorri.org/euskara/lehiaketen-agenda

Aurreko aleak: gehiago: www.galtzagorri.org/euskara/behinola © Galtzagorri Elkartea. Koordinatzailea: Lore Agirrezabal.

31. Aitzober Alonso Galtzagorri Elkarteak 25 urte

Erredakzio batzordea: Aitziber Alonso, Asun Agiriano, Jone Arroitajauregi eta Mikel Ayerbe.

30. Miren Agur Meabe eta Maite Caballero Sarien saltsa-maltsa

Diseinua eta maketazioa: Eneritz Tirados. itzulpenak: Sarah Turttle eta Iñaki Mendiguren.

29. Gaston Majarenas Komiki-aldizkariei buruzko mahai-ingurua 28. Leire Urbeltz eta Pello Añorga Mariasun Landari elkarrizketa

Iruzkinak: Behinola aldizkariko Erredakzio Batzordea.

30 25

27. Maite Gurrutxagaren ilustrazioak EHGLren etorkizuna 26. Estibalitz Jalonen ilustrazioak Serieak eta pertsonaiak

23. Antton Duesoren ilustrazioak Manuel Rivasekin solasean 22. Manu Ortegaren ilustrazioak Lau ipuin-kontalarirekin solasean

Zenbaki honetan kolaboratzaile: Ainara Azpiazu “Axpi”, Antxiñe Mendizabal, Asun Agiriano, Gustavo Puerta, Lourdes Auzmendi eta Victoria Fernandez. INprimaketa: Ona Industria Gráfica S.A. F kalea, 0 z/g Agustindarren Industrialdea, 31012 Iruñea. L.G.: Na-2.814/1999

ISSN: 1575-8168 24

Artikulu, iradokizun eta beste

25. Dani Maizen ilustrazioak Euskal ilustrazioaren egoera 24. Iban Barrenetxearen ilustrazioak Joxe Arratibeli elkarrizketa

Azala eta argitalpenaren zenbakia: Ainara Azpiazu, “Axpi”.

igortzeko: Galtzagorri Elkartea Zemoria 25, behea 20013 Donostia

Tel: 943 47 14 87 23

galtzagorri@galtzagorri.org www.galtzagorri.org

27 22

Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia. 2015eko azaroaren 19an.

Mendizabalek idatzi eta Ainara Az-

le italiarrak 70 hamarkadan Haur

piazu “Axpi”k ilustratu dute Sor-

Literaturaren barruan genero ber-

menez atala. Zuretzat da, beraz,

dintasunerako bidean egindako

gogoak ematen badizu, askatu

ekarpenaz dihardute, begi kritikoz

grapak eta atera aldizkaritik.

eta bakoitza oso begirada desberdinaz. Biak irakurtzeak zer pentsa-

Ausartuz gero, gauza bera egin

tua emango dizu, ziur.

dezakezu azala eta kontrazalarekin: Axpik zoragarri ilustratu ditu

Gogoetarako eta hausnarketara-

eta horri ere aldizkariaren estalgarri

ko hain gai serioz bete ditugunez

izatea ez den beste funtzio bat ere

orririk gehienak, arnasalditxo ba-

eman diezaiokezu.

terako baliatu dugu “Galtzagorri

Jendartean, hezkuntzan eta lite-

albiste” atala. Dakizun moduan,

raturan geroz eta lupa handiagoz

Moztu eta erreseinen zure bilduma

aurten Haur eta Gazte Literatu-

behatzen ari garen gaia ekarri nahi

propioan aparte gordetzea merezi

ra Elkarteak 25 urte bete ditu eta

izan dugu Behinola honetara. Hez-

duena aldizkari honetako iruzkinen

hainbat jarduera eta ekitaldirekin

kidetzak eta genero-berdintasu-

atala da. Galtzagorri Elkartearen

ospatu dugu urteurrena: aurreko

nak Haur eta Gazte Literaturan

“Itsaspeko bihotzak” areto litera-

Behinolan egindako monografikoa,

duen lekuaz, izan duenaz edo har-

rioa osatzen duen liburu-zerrenda-

Ipuin Kontalarien Maratoia, Ilustra-

tu beharko lukeenaz mintzatuko

ko zenbait titulu ekarri ditugu hona,

tzaileen Enkante Dramatizatua eta

zaizkizu datozen orriak.

Behinolako erredakzio taldeko ki-

urtemuga festa. Bada, ekitaldi ho-

deek iruzkinduta. Hezkidetza eta

rietan hartutako irudiek emango

Hasteko, Victoria Fernandez litera-

genero berdintasuna aintzat har-

dute Galtzagorriren berri zenbaki

tura adituak gaiari buruz idatzitako

tzen duten literatura irakurgaiez

honetan. Hartu arnasa eta gozatu!

Niñas (Mayoría o minoría) artikulua

bete dugu. Iruzkindu ez ditugun

euskarara ekarri dugu zenbaki mo-

asko –zerrenda luzea baita– horien

A! Ezin aipatu gabe utzi, Galtza-

nografiko honetan, kokatzen lagun

jarraian osatu dugun liburu-zerren-

gorrirentzat

gaitzan.

dan aurkituko dituzu. Bibliografia

sekulako oparia izan dela bertako

urtemuga

honetan

zinez interesgarria da Miren Guillok

hiru lankide eta lagun saritu izana:

Bada, hain justu, Fernandezek ai-

eta Mireia Delgadok “Itsaspeko

Yolanda Arrietak Haur eta Gazte

patzen dituen zenbait joeraz sola-

bihotzak” aretorako osatu zutena,

Literaturako Euskadi Saria esku-

sean jardun dugu Haur eta Gazte

etxeko, ikastetxeko edota liburute-

ratu du autoeditatutako Argiaren

Literatura eta genero berdintasu-

giko apaletan izan beharreko ira-

alaba lanarekin Elena Odriozolak

naz egin dugun mahai-inguruan.

kurgaiz josia dago eta urte sasoi

Espainiako Ilustrazio Sari Nazio-

Luxua izan da Amelia Barquín,

honetako beste zenbait zerrenda

nala eta ilustratzaileentzat balio

Gema Lasarte eta Miren Guillo adi-

osatzen lagunduko dizu, agian…

handienetakoa duen Bratislavako

tuak solaskide izatea, ekarpen in-

Gaiaren inguruko gogoetak eta iri-

Biurtekoko Urrezko Sagarra jaso

teresgarriz bete baitizkigute Behi-

tziak dira nagusi zenbaki honetan;

ditu aurten, eta Maite Gurrutxaga

nola honetako orririk gehienak.

begiak zabal eta burua argi izaten

ilustratzaileak 2015eko Lazarillo

Baina ez guztiak, noski.

lagunduko

ziurrenik.

Album Ilustratua Saria eskuratu

digutenak,

Horretara dator Asun Agirianok eta

du, Alaine Agirrek idatzi eta berak

Beti bezala, oparitxoa erdi-erdian

Gustavo Puertak “Lau eskutara”

ilustratutako Mattin albumarekin.

aurkituko duzu oraingoan ere:

atalean idatzi duten Adela Turinen

Zorionak denei, Galtzagorriko kide

Antxiñe

inguruko artikulu parea ere. Idaz-

guztien izenean!

Amets-harrapaitzailea.

Neskatilak (gehiengoa ala gutxiengoa?) Victoria Fernรกndez

artikulua

Artikulu bihurtutako gogoeta eta azterketa hau Victoria Fernandez literatura adituaren eskutik jaso dugu. 2010ean, A fuerza das Mi-

Uste dut gaur egun ezin dela esan neskatilak gutxiengoa direnik Haur Literaturan. Geroz eta gehiago dira emakumezko protagonistak haurrentzako liburuetan, zalantzarik gabe

“zuzentasun

politikoaren”

norías lelopean Santiago de

eskakizunez eta sexuen arteko

Compostelan (Galizia) egin

duaren etengabeko presioagatik

zen IBBYren Nazioarteko 32. Kongresuan aurkeztu zuen Niñas (¿Mayoría o minoría?) tituluarekin. Bost urte igaro

berdintasunaren aldeko mugimen(mugimendu bat baino gehiago dagoeneko “giroan dagoen” zerbait baita, gizartean onarturiko zerbait teorian, baina agian oraindik gutxi normalizatua praktikan).

dira harrez gero, baina artiku-

Horretan lagundu du, zalantzarik

luak ez du gaurkotasunik gal-

gabe, azken urteotan arrakasta eta zabalkunde handieneko liburuak

du. Hori dela eta, egilearen

gehienbat emakumeek (Rowling,

baimenarekin, Iñaki Mendi-

Meyer, Funke, Dragt, Collins, edo-

gurenek itzuli du Behinola-

Santos eta abar) eginak izateak,

ren irakurleok euskaraz jaso dezagun.

ta Espainian Gallego, Carranza, eta lan horietan emakumezko pertsonaien garrantzi berezia eta horien eraikuntzan kontu handiagoa

Behinola 7

Neskatilak (gehiengoa ala gutxiengoa?)

aurkitzen dira. Horrek ez du esan

nezkoena den kirolaren zaleak–;

Suzanne Collins-en Gosearen Jo-

nahi dagoeneko aurrekoa gaindi-

Gemma Lienasen Carlota, oso fe-

koak serieko heroia; edo baita ere

tu duen emakumezko eredu be-

minista eta kontzientziatua, bere

“heriotzaz haratago” maiteminduta

rria daukagunik. Aitzitik, uste dut,

egunkari kritikoekin edo Came-

dagoen Bel, Care Santosena. Eta

orain, hain zuzen, eredu hori “erai-

lot-en Tribuaren taldeko lider gisa;

horien guztien ondoan, harribitxi

kitzeko” fasean gaudela (baina ez

edo Blanca Álvarezen Bea, “nes-

txiki bat: Calpurnia Tate, Calpurnia

naiz orain luzatuko horren ezau-

katila arrunta”, Jordi Sierra i Fabra-

Tate-ren bilakaera-ko protagonista

garriei buruz, aurrerago ikusiko

ren Mariano “trauskila”ren ema-

liluragarria –benetakoa, matizatua

ditugu) eta, nolabait ere, hibridoak

kumezko erreplika dibertigarria:

eta sinesgarria baita– , beste ema-

eta ñabardura gutxiko pertsonaiak

krisian dauden bi gaztetxo dira,

kume baten, Jacqueline Kelly-ren,

sortzen ari garela. Baina nabaria

bakoitzak bere egunkarian nesken

gazteentzako nobela bikaina.

zera da, gaur egun Haur eta Gazte

eta mutikoen arazo bereziak ja-

Literaturan (HGL) emakumezkoen

sotzen dituztelarik. Baita ere uga-

Baina,

presentzia askoz garrantzitsuagoa

ri dira neska protagonistak hain

kasua salbuespen bat da. Lehen

dela orain dela urte batzuk baino.

modan dagoen narratiba fantasti-

aipatu bezala, ugarienak beste

Adibide gisa, Espainiako argitale-

ko edo paranormalean, adibidez,

eredu “hibrido” horiek dira, ñabar-

txeen egungo eskaintzan nabar-

Franziska Gehm-en biki banpiroak;

dura gutxikoak.

mentzen diren emakumezko pro-

Reger eta Gruner-en Emily gotiko

tagonista batzuk aipatuko ditut:

eta “arraroa”; Márquez eta Laper-

oso ezaguna den Tea Stilton, bere

laren XXL, komikiko superheroi po-

neba Geronimo ospetsua beza-

tolotxoa; Maite Carranzak berebi-

lakoxea gauza guztietan; Laura

ziko emakumetzat errebindikatzen

Gallegoren

futbolariak

dituen sorginak… Ahaztu gabe

–neskatilek bakarrik osaturiko tal-

Crepúsculo-ko Bella maitemindua;

dea, eta gainera berez biziki gizo-

Katniss

8 Behinola

neskatila

Everdeen

karismatikoa,

zoritxarrez,

Calpurniaren

artikulua

Baina, sakonean, adi egindako irakurketak aukera ematen du egiaztatzeko rol horrek betikoa izaten jarraitzen duela: “amatxo” eraginkor eta ulerkorrak, gizonezko protagonista-kide ausart eta oldartsuei baretasuna eta zentzua emateko daudenak.

handikoa” dela (gutxienez, gizonez-

ko kideena “bezain garrantzitsua”) HGLn sortzen ari den emakumez-

eta neskak ere gai direla mutilen

Garbi dago HGL aldatzen ari dela eta

ko eredu berriaren zenbait ezau-

erronka berberei aurre egiteko, eta

emakumezko protagonisten ugarita-

garri aipatzean, esan dut lehen

arrakasta bertsuaz, gainera. Baina,

suna bere ondorioak izaten ari dela.

eredu “hibridoa” zela nagusi. Esan

sakonean, adi egindako irakurke-

Beharbada ez beti positiboak. Adi-

nahi nuen, emakumezko prota-

tak aukera ematen du egiaztatzeko

bidez, zuen arreta deitu nahi dut ni

gonista berri horietako gehienek,

rol horrek betikoa izaten jarraitzen

harritu nauen fenomeno bati buruz,

bitxia bada ere, gehiago erantzu-

duela: “amatxo” eraginkor eta uler-

kezkatu egiten bainau atzerakoia ere

ten diotela gizonezkoen estereo-

korrak, gizonezko protagonista-ki-

izan daitekeelako. “Bilduma arrosa”

tipoari emakumezkoenari baino.

de ausart eta oldartsuei baretasuna

batzuen agerpenaz ari naiz, neskati-

Edo argiago esanda: neskatila ho-

eta zentzua emateko daudenak.

la nahiz nerabeentzat, eta haientzat

riek, heroiak izateko, gizonezkoen

bakarrik: gure ustez gainditurik zeu-

ezaugarri topikoak hartzen dituzte

Horrekin esan nahi dut, ziur asko,

den eredu femeninoak transmititzen

(aginte-dohainak, erasokortasuna,

oraindik gauden fasean idazleak,

dituzte eta beldur naiz ez ote diren

ausardia, sasoia, adimena), bai-

gizartean sentitzen den berdinta-

gora egiten ari den kontserbaduris-

na uko egin gabe, hala ere, tradi-

sun-eskakizun horretaz oharturik,

mo-joera baten parte; adibidez, hez-

zioz emakumezkoenak izan diren

emakumezkoaren irudia esplora-

kuntzaren eremuan, neska eta muti-

“bertuteei”, adibidez, ontasunari,

tzen ari direla bete-betean, saiatu

len heziketa bereizira itzultzeko ideia

edertasunari, sentiberatasunari, sa-

eta ahalegintzeko fasean, eta ba-

sustatzen da, baterako hezkuntza-

krifizio-gaitasunari... Azken batean,

tzuek gehiegi eta beste batzuek

ren aurka. Aurrerapen progresista

pertsonaia hibridoak, eta horiekin

gutxiegi ahaleginduz oraindik ez

zen hura, oraindik asko ez dela bo-

irakurlea

emakumezko

dutela oreka edo naturaltasuna

rroka handiak egin ziren horren alde,

irakurlea– konbentzitu nahi da ema-

aurkitu emakumezko pertsonaien

eta gaur egun zalantzan jartzen da

kumearen

definizioan.

berriro.

–bereziki

eginkizuna

“garrantzi

Behinola 9

Neskatilak (gehiengoa ala gutxiengoa?)

Bilduma hauek argumentu edul-

interes berezia pizten duena nerabe-

interesgarria izango litzatekeela –eta

koratuak eskaintzen dizkiete nes-

zaroan, ez balitz izango nobela berri

mahai honetatik eztabaidagai posi-

ka txikiei, maitagarriak, printzesak,

hauek ikuspegi zaharra edo, nahia-

ble bezala proposatzen dut– ondo

baleteko dantzariak eta ustez “oso

go baduzue, zaharkitua dutelako

aztertzea zer-nolako emakumezko

femeninoak” eta finak diren beste

(Espainian esango genuke mespre-

ereduak ari diren nagusitzen. Kopu-

pertsonaia batzuk protagonista di-

txuz “Corín Tellado” tankerako no-

rua ez baita beti kalitatearen sinoni-

tuztenak; irudi edo ilustrazioak ere

belak direla; gogoratu helduentzako

mo eta, lehen esaten nuen bezala,

edulkoratuak eta bereziki zehatzak

nobela arrosen idazle ezaguna izan

“eraikitzen” ari garen eredu baten

dira jantzietan, makillajean, osaga-

zela, kioskoetan salmentarik handie-

aurrean baikaude, bizitzea suertatu

rrietan, kolore arrosa askorekin, izar-

nekoa eta telesail amaiezin edo foi-

zaigun ziurgabetasun- eta aldake-

txo eta lentejuela edo ezkata oso

letoi guztien ama, zalantzarik gabe).

ta-garai honek bere-berea duena,

distiratsuekin; joera hau eskulan eta

Gainera, benetan erreakzionario edo

eta oso atxikia ustez “modernoak”

entretenitzeko jardueren liburuetara

atzerakoiak dira, bai amodiozko ha-

eta nabariki hutsalak diren eta he-

ere iritsi da, hauetan ere hasiak dire-

rremanen tratamendu morbosoaga-

dabideetan oso zabalduak dauden

larik liburuki ezberdinak argitaratzen

tik –adibidez, ez dago sexu esplizi-

moda eta estiloei, baina ez dezagun

“mutikoentzat” eta “neskatilentzat”.

turik, baina bai sexu-tentsio bizi eta

geure burua engainatu, kontsumo

Izan ere, azkenean ikusiko dugu pa-

mendekotasun-sortzailea– eta bai

-gizarte gisa ditugun usadio eta ohi-

piroflexia bezain gauza neutroa ere

pertsonaien eta haien ingurunearen

turen isla garbiak dira.

bere “ukitu femeninoarekin” aurkez-

erretratuagatik, oso azalekoa eta

tuko zaigula… Ez nintzateke batere

ñabardura gutxikoa baita, bikoteari

Haur eta gaztetxoei transmititu nahi

harrituko!

buruzko topikorik higatuenak eta gi-

diegun emakumezko eredu berri

zonezkoen eta emakumezkoen ohi-

horren eraikuntzan parte hartzea

Neska gazte edo nerabeentzat, bes-

ko rolak erreproduzitzera mugatzen

eta aukeraketan eragitea erronka

talde, “amodiozko” nobelak ezarri

dena.

izan daiteke eta pizgarri zoragarria

dira. Eta oso ondo egongo litzateke

hainbat jakintza-arlotatik (idazketa,

hori –nahiz eta hain modan dauden

Ez dakit, beraz, konkista gisa os-

irudiztatze, heziketa, kritika…) Haur

banpiro-amodioak

likantro-

patu beharko genukeen neskatilak

eta Gazte Literaturaren azterketan

poekin edo mamu eta aingeruekin–,

eta neskak dagoeneko ez izatea

eta zabalkundean ahalegintzen ga-

maitasuna gai unibertsala baita eta

gutxiengoa HGLn. Uste dut aurrez

renontzat.

10 Behinola

izan,

artikulua

Bilduma arrosa” batzuen agerpenaz ari naiz, neskatila nahiz nerabeentzat, eta beraientzat bakarrik: gure ustez gainditurik zeuden eredu femeninoak transmititzen dituzte eta beldur naiz ez ote diren gora egiten ari den kontserbadurismo-joera baten parte; adibidez, hezkuntzaren eremuan, neska eta mutilen heziketa bereizira itzultzeko ideia sustatzen da, baterako hezkuntzaren aurka.

Este artículo de reflexión y análisis

We received this reflection and

que Victoria Fernández presentó

analysis in the form of an article

en el 32º Congreso Internacional

from the literature expert Victoria

de IBBY, celebrado en Santiago

Fernandez. Entitled Niñas (¿May-

de Compostela en el año 2010,

oría o minoría?) (Girls: Majority

bajo el lema A fuerza das Mino-

or Minority?), it was presented in

rías, no ha perdido vigencia. Es

2010 at the 32nd International

por eso que lo hemos recupera-

IBBY Conference held in Santiago

do para este número monográ-

de Compostela (Galicia) under

fico sobre la coeducación y la

the slogan A fuerza das Minorías

igualdad de género en la LIJ. En

(The Strength of Minorities). De-

este texto Victoria, concluye que

spite the fact that five years have

la cantidad y calidad no siempre

elapsed since that time, the article

coinciden. En este caso, a pesar

remains valid today. Victoria con-

de que hoy en día haya cada vez

cludes, among other things, that

más escritoras, y de que haya

quality and quantity do not always

aumentado la presencia de pro-

coincide. What she means is that

tagonistas femeninas en la Lite-

even though there are more and

ratura Infantil y Juvenil, debería-

more women writers and even

mos observar y analizar a fondo

though more and more girls are

qué tipo de modelos femeninos

appearing as the main characters

emergentes predominan en la

in Children’s Literature nowadays,

LIJ, más aún sabiendo que esta-

an in-depth examination of the na-

mos ante un modelo en proceso

ture of these widespread women’s

de “construcción”.

models is needed, because we are confronted with a model that we are in fact “building”.

Behinola 11

Genero-berdintasuna HGLn MAHAI-INGURUA

Amelia BarquĂn Lopez Gema Lasarte Leonet Miren Guillo Arakistain

Genero berdintasunak, genero aniztasunak, hezkidetzak eta horrek guztiak Haur eta Gazte Literaturan duen edo izan beharko lukeen lekuaz solasean jardun dugu gaian adituak diren hiru emakumerekin: Amelia BarquĂn Lopez, Gema Lasarte Leonet eta Miren Guillo Arakistain. Gogoetak, zalantzak, galderak, proposamenakâ&#x20AC;Ś mahai-inguru interesgarria izan da.

Behinola 13

Genero-berdintasuna HGLn

Zer da generoa? Nola definitu-

hainbat eztabaida piztu izan dira

eta hor tartean dagoen conti-

ko zenuteke?

eta, gaur egun, generoak, analisi

nuum guztia bat-batean desa-

Amelia BarquĂn: Esango dudana

kategoria bezala, aukera ematen

gertu egiten da. Nik uste dut, hori

ez da nik asmatutakoa: generoa

digu gauza asko ulertzeko: erai-

indarkeria sinbolikoaren hastapen

eraikuntza sozial bat da, pertsona

kuntza sozial horretatik abiatuta,

bat dela, binarismoan continuum

guztiak bitan sailkatzen dituena:

genero-harremanak, genero-iden-

hori ukatzen baita, gizarteak iza-

emakumea edo gizona. Eta sail-

titateakâ&#x20AC;Ś beste aldagai batzuekin

teko dituen modu desberdinak

kapen hori jaiotzeko momentutik

artikulaturik ere uler ditzakegu. Hau

ukatzen baitira. Hau edo beste

bertatik gertatzen da, edota are

da, genero-ikuspegitik aztertzen di-

aukeratu behar da, txiki-txikita-

lehenagotik. Horrek talde bakoitza-

tugunean, botere harremanak eta

tik. Gainera, beti dago bat goian

ri egozten dizkio ezaugarri batzuk,

posizioak beste aldagai batzuekin

eta bestea behean. Hori guztia,

funtzio batzuk, premia batzukâ&#x20AC;Ś eta

batera uler ditzakegu, hala nola

indarkeriara gonbidapen bat dela

pakete hori guztia transmititzen du

gorpuztasunak, jatorriak, identita-

iruditzen zait.

hainbat erakunderen bidez: familia,

teak, klase soziala, bizipen linguis-

Miren G.: Garai batean generoa-

eskola, produktu kulturalak, komu-

tikoak, desirak... Generoa, mutil/

ren baitan biologikoa (sexua) eta

nikabideak, eliza eta abar. Dikoto-

neska binomiotik harago doa eta

sozialaren (generoa) arteko bana-

mia horretan maskulinoak beti dau-

testuinguru-egoera bakoitzak bere

keta ere egiten zen. horrek lagundu

ka balio gehiago. Horrela esango

analisi propioa bideratuko du.

zuelako generoaren eraikuntzaren

nuke, oso modu sinplean.

Gema Lasarte: Botere ikuspegi-

ideia bera azaltzen, dena biologi-

Miren Guillo: Nik Ameliaren defi-

tik begiratuta, ez dakit zer gerta-

kotzat jotzen zenean. Gaur egun,

nizio horrekin bat egiten dut. Ge-

tzen den, baina badago joera bat

ordea, korronte askok eta episte-

nero kontzeptuak analisirako kate-

gizartea sailkatzeko eta katego-

mologia feministek ahalbidetu dute

goria gisa balio digu. Generoaren

riak egiteko: zuria-beltza, ema-

ikustaraztea genero-ikuspegi ho-

kontzeptuaren barruan historikoki

kumea-gizona, indartsua-ahulaâ&#x20AC;Ś

rren bidez eraikitzen eta azaltzen

14 Behinola

mahai-ingurua

dela biologia bera. Boterearen

Nire ustez, dikotomia oso arrisku-

kin egon eta harreman afektiboak

kontzeptuari helduz, uste dut, ge-

tsua da maila guztietan: genero,

eduki ditzaketela, hainbat modu-

nero kontzeptuak laguntzen due-

arraza, klaseâ&#x20AC;Ś Oso gustagarria

tara jasotzen dugu hori ez dela ez

botere-harremanak

da batzuentzat, elitearentzat. Ho-

ona, ez egokia ezta posible ere.

emakume eta gizonen arteko di-

rrekin, gainera, beste guztia arris-

Eta Haur Literatura hori transmiti-

kotomia horretatik harago ere ar-

kutsu bihurtzen da.

tzeko beste bide bat da. Izan ere,

tikulatzen direla. Izan daitezkete:

Amelia B.: Bai, nik ere bide horre-

gerta daiteke eskolan emandako

arraza, klasea, desira, gorputzaâ&#x20AC;Ś

tatik joan nahi nuen. Garai batean

hamar urteetan irakurritako ipuin

Generoa, mutil/neska binomiotik

sexu-genero dikotomia â&#x20AC;&#x153;biologi-

guztietan genero bereko bikote

harago doa eta testuinguru-egoe-

koa versus sozialaâ&#x20AC;? moduan uler-

bakar bat ere ez agertzea. Beraz,

ra bakoitzak bere analisi propioa

tzen genuen, baina queer pentsa-

dena lotuta dago: binarismo edo

bideratuko du.

menduak azaldu digu sexua bera

dikotomia eta hetero-araua.

ulertzen

ere eraikuntza soziala dela, eta pertsona batzuk sailkatzen zailak

Haur eta Gazte Literaturan no-

behar da genero ikuspegia?

edo sailkaezinak direla, eta ger-

lako eragina du horrek?

Gema Lasarte: Dikotomia dago,

ta daitekeela zenbaitek bere bu-

Gema L.: Nik nire ikasleekin lan

baina nik uste dut, boterea diko-

rua sailkatu nahi ez izatea. Beraz,

interesgarri bat egiten dut urte

tomian eraikitzen dela. Argi dago

lehen argiago ikusten ziren alderdi

amaierarako: literaturan generoa

horrek funtzionatzen duela. Erraz-

biologiko horien mugak lausotzen

nola lantzen den arakatzera bidal-

tasunera jotzen dugu beti eta he-

joan dira. Gemak aipatu duen be-

tzen ditut eskoletara. Aurten, adi-

tero-araudi hori oso ondo uler-

zala, genero-dikotomia hori hete-

bidez, ikasle batek hartu ditu es-

tzen da, erraza da txiki-txikitatik

ro-arauarekin lotuta dago. Nahiz

kola bateko HHko (0-6 urte) ipuin

sartzen eta zaila beste tarteko

eta legeak esaten duen, sexu edo

guztiak eta genero ikuspegitik

guztia ondo kudeatzea umetatik.

genero bereko pertsonek elkarre-

behatu dituzte: pertsonaiek no-

Dikotomia

horretan

banatu

Behinola 15

Genero-berdintasuna HGLn

“satorraren ipuinarekin (Buruko hura nork egin zion jakin nahi zuen satortxoa) gertatzen den bezala, betaurrekoak eta txarolezko zapatak dituenez, haur gehienek esango dute arra dela”. Amelia Barquín.

lako harremanak dituzten, familia-

de jantzita. Emea bada gona eta

ereduak zein diren, ea objektuak

mantala izango ditu, arra bada

edo animaliak identifikatuta ager-

prakak eta betaurrekoak… Jan-

tzen diren… urtero egiten dugu

tzita ez daudenean, ordea, as-

eta beti datu bera lortzen dugu:

katasun gehiago egon daitekee-

150 ipuin ikertu ditu eta horietatik

la dirudi, baina orduan haurrek

pertsonaia femeninoak %30 dira.

jartzen diote generoa animaliari.

Gainerakoak

dira.

Zeren arabera? Ez badauka iku-

Hezkidetza eta generoa hainbeste

rrik gizontzat hartzen da. Edo sa-

lantzen dugun arren, ikastetxeeta-

torraren ipuinarekin (Buruko hura

ko materialarekin generoa lantzeko

nork egin zion jakin nahi zuen sa-

marabilak egin behar dira. Gehie-

tortxoa) gertatzen den bezala, be-

netan liburu zaharrak dituzte.

taurrekoak eta txarolezko zapatak

Amelia B.: Eskola-liburutegietan

dituenez, haur gehienek esango

ere zer dagoen aintzat hartu behar

dute arra dela. Animalia maiteko-

da. Neska edo mutil protagonis-

rra bada, nahiz eta biluzik egon,

tez gain, Haur Literaturan bes-

haurrek emetzat hartzen dute.

te batzuk ere aintzat hartzekoak

Adibidez: Ezetz asmatu zenbat

dira: animaliak, esaterako. Hau-

maite zaitudan liburuan, kumeak

rrentzako ipuinen kopuru handi

ez dauka ikurrik, beraz, mutila

batean animaliak agertzen dira.

da. Baina maitatzen duena, nos-

Batzuetan jantzita daude, eta

ki, emea da. Hortaz, hor badaude

ilustrazio

gehienetan

inertzia batzuk; haur txikiek hain-

oso modu konbentzionalean dau-

bat kode barneratu dituzte eta

16 Behinola

maskulinoak

horietan,

“Berdintasunaren diskurtsoa ikasgeletara heldu da, baina aniztasunarena eta norberaren askatasunarena ez dakit heldu ote den”. Amelia Barquín

mahai-ingurua

“Bi emakume horien arteko elkarbizitza kontatzen du; azken batean, bi emakume heldu dira, oso abentura politak bizitzen dituzte elkarrekin, eta elkar asko maite dute, baina ez dakigu bikote diren edo ez, ahizpak diren edo ez… eta gainera ez du axola”. Miren Guillo.

laguntzarik gabe aplikatzen dituz-

bat, nire ustez, Amonatxoak libu-

liburu-dendek horretan kolabora-

te. Hor dago bitartekariaren lana,

ruan daukagu: gazteleraz Viejeci-

tzen dutela. Opari-papera jartzeko

umearekin batera ipuina irakurtzen

tas da eta euskaraz Amonatxoak.

ere neska edo mutila den galde-

duenaren lana, haurrek sozializa-

Nik eman ditudan lantegietan ikusi

tzen hasi badira… horraino heldu

zioaren bidez barneratu dituzten

dut badagoela eskaera bat ipuin

gara. Arazo potoloa da, gainera,

eskema bitar eta heterozentristak

egokiak eskatzeko, baina beste

kontsumitzaile edo irakurle askok

deskodetzeko. Animalien kasuan

esparruetan gertatzen den bezala,

ez dute bestelako irizpide argirik

oso deigarria da kodeen aplikazioa

hemen ere ez badu norberak gaia-

eta joera hori indartu egiten dute.

umeen aldetik. Nik uste dut eske-

ren inguruan lanketa bat egiten,

Azken batean, Haur Literatura kul-

ma horien kontzientzia landu egin

oso zaila da nahiko zenukeen hori

tur produktu bat da eta beste kul-

behar dela umeekin. Lehen aipa-

transmititzea. Errezetez harago,

tura-produktu guztiak bezala, bera

tu dugu berdintasunaren diskur-

prozesuak bideratu behar ditugu.

ere tresna ideologikoa da eta pa-

tsoa ikasgeletara heldu dela, baina

Bestalde, esango nuke, oso heda-

triarkatuaren tresna ere bada, neu-

aniztasunarena eta norberaren as-

tuta dagoela aukera-berdintasu-

rri batean. Patriarkatuaren ezau-

katasunarena (jokatzeko, janzte-

naren diskurtsoa, baina praktikan

garriak aldakorrak dira, baina beti

ko… sexua eta generoa edozein

gauza askok ihes egiten digute.

presente dago eta bere bideak

izanda ere) ez dakit heldu ote den.

Hetero-arauak, esaterako, asko-

bilatzen ditu indarrean jarraitze-

Miren G.: Nik ere inpresio hori

tan egiten digu ihes praktikan.

ko. Gaur egungo ildoak lehengoak

daukat. Aipatu dituzuenekin lo-

dira, baina beste forma batzuekin.

tuta, esango nuke, transmititzen

Nola ikusten duzue, indar han-

Egungo bere estrategien artean

ari garenaren zati bat edukian da-

diz sartzen ari den arroxaren

dago nesken artean itxurarekiko

goela, beste bat ilustrazioetan,

fenomenoa?

kezka eta maitasun erromanti-

beste bat bitartekariarengan, bai-

Amelia B.: Joera hori areagotzen

koaren bilaketa sustatzea. Beraz,

ta itzulpenean ere. Adibide garbi

ari da eta ikusten dugu, gainera,

legeak esango du berdinak gare-

Behinola 17

Genero-berdintasuna HGLn

“legeak esango du berdinak garela baina gizartean neskek, kulturaproduktuen bidez eta ipuinen bidez, ikasten dute emakume moduan apain egotea dagokiela, itxura zaintzea, eta haien bizitzari zentzua emango dion bikotekidearen zain egotea”. Amelia Barquín

Miren Guillo Galtzagorri Elkartearen “Itsaspeko bihotzak” areto literarioan Arrosa eta Leuna kontatzen.

18 Behinola

mahai-ingurua

la, baina gizartean neskek, kultu-

eduki zehatzak lantzeko sortzen

ere liburu gehiago ditugu Haur Li-

ra-produktuen bidez eta ipuinen

dira: etxekoen arteko aniztasuna,

teraturan, eta, iruditzen zait gene-

bidez, ikasten dute emakume mo-

desira aniztasunaâ&#x20AC;Ś baina ipuina

roa lantzeko bitartekariak bereziki

duan apain egotea dagokiela, itxu-

literatura egiteko sortu denean

prestatua egon behar duela. Ira-

ra zaintzea, eta haien bizitzari zen-

aintzat hartzen dira kontzeptu

kurketa-aukera oso zabala dugu

tzua emango dion bikotekidearen

horiek? Balio batzuk transmiti-

eta generoari edozein unetan

zain egotea.

tzeko sortu diren horietako asko

buelta eman diezaiokegu, baina

Gema L.: Bai. Nik uste dut, arro-

didaktikoegiak dira azkenean, eta

horretarako bitartekariek, berezi-

xaren fenomenoa asko ari dela

irakurketarako gozamenik ez du

ki irakasleek, oso formatuta egon

indartzen, baita maitasun erro-

sortzen, ikuspegi literario batetik.

behar dute. Ez badugu gure ira-

mantikoaren gaia ere. Aniztasu-

Nik uste dut, une honetan dene-

kasleria generoan eta literaturan

na aldarrikatu beharko genukee-

tarik dagoela. Batetik, balio ba-

formatzen, zer eskainiko die ho-

nean, betiko leloak lehenestera

tzuk transmititzeko ahalegin han-

rrek haur txikiei?

joan behar dugu berriro, indar

dia sumatzen da liburu batzuetan,

Miren G.: Gaiarekin lanketa per-

handiz sartzen ari direlako ustez

bestetik, beste liburu batzuk oso

tsonal bat egin ezean, oso zaila

gaindituta zauden ikuspegiak.

egokiak eta erakargarriak dira bai

da benetan ulertzea teorian esa-

Miren G.: Ni batzuetan arduratzen

literarioki bai balioen aldetik, eta,

ten duguna. Ez dut esan nahi

nau ipuin zaharren eta berrien ar-

bada beste korronte bat marketi-

dena erabat praktikan jarri behar

teko banaketa egiteak, uste du-

nari oso lotuta dagoena.

dugunik, baina gutxienez haus-

gulako, ipuin berri guztiek pareki-

nartzea horrek zer esan nahi edo

detasuna eta aniztasuna kontuan

Bitartekari

hartzen dutela eta zaharrek, da-

behar ditugu, hortaz.

kontzientziatuak

norberaren gorputzean. Zein di-

goeneko, ez digutela balio. Nire

Gema L.: Bitartekariaren lana ez

ren norberaren esperientziak, pri-

ustez, ipuin berriak batzuetan

da erraza. Irakurleak baino askoz

bilejioak...

leku duen norberaren bizitzan,

Behinola 19

Genero-berdintasuna HGLn

“Kezkamuxelak, Kili-kiliak, Iholdi, Tximeleta-belarriak… literatura-kalitate handiko liburuak dira eta mezu interesgarriak dituzte atzean, gizartea beste modu batzuetan ikusteko begiak dira. Lehen planoan istorioa dago eta horrek erakartzen du umea”. Gema Lasarte.

parekidetasuna,

umea. Baina hori ez da ipuinaren

umea. Lehendabizi literatura eta

nahiz aniztasuna aintzat har-

gaia, ez da korapiloa. Hori ez da

gero nahi den guztia. Besteak

tzen duten liburu asko ez al

konpondu behar, ez da arazoa.

ere behar ditugu bigarren plano

dira literaturatik urruntzen?

Bada, nire ustez, mota horreta-

batean, baina, batez ere, litera-

Amelia B.: Haur Literaturan ai-

ko liburuek ekarpen handia egin

tura behar dugu. Literatura ona,

patutako hiru ildo bereizten ba-

dezakete, bidenabar aniztasuna

umeak artista hutsak dira eta.

ditugu: narrazio militantea duena

agertzen dutelako. Nik horren fal-

Miren G.: Bai, haurrak oso bizkor

–gai jakin bat jorratu nahi duena

ta sumatzen dut euskal idazleen

ohartzen dira zein liburu den go-

bide berri bat eskainiz–; eredu

lanetan ere. Esaterako, Eta zer?

zatzeko eta zein den mezu jakin

tradizionala jarraitzen duena; eta

bilduma oso ondo dago, “militan-

bat ematen ari zaiguna. Nik ere

bestea, zeinetan aniztasuna ez

tea” da (Nire aita etxekoandrea da,

uste dut, beste paisaia batzuk

den narrazioaren ustez, bereziki

eta zer?, Potoloa naiz, eta zer?)

aintzat hartzen dituen Haur Li-

interesgarria edo azpimarragarria,

baina liburu gehiago behar ditugu

teratura ona falta zaigula. Lehen

ohikoa baizik. Vaya rabieta liburua

non aniztasuna paisaiaren ezauga-

aipatu dudan Amonatxoak libu-

datorkit burura. Liburu horretan

rria den eta ez gatazka iturri.

rua esaterako, asko gustatzen

gaia amorrua da, haur batek nola

Gema L.: Tartean badaude ba-

zait niri. Bi amonaren istorioa da.

kudea dezakeen barrutik atera-

tzuk:

Kili-kiliak,

Bi emakume horien arteko elkar-

tzen zaion amorru hori. Bada, li-

Iholdi,

li-

bizitza kontatzen du; azken ba-

buru horretan gai horren inguruan

teratura-kalitate

libu-

tean, bi emakume heldu dira, oso

gabiltzan bitartean ikusten dugu

ruak dira eta mezu interesgarriak

abentura politak bizitzen dituzte

haur horrek aita daukala. Ez daki-

dituzte atzean, gizartea beste

elkarrekin, eta elkar asko mai-

gu aita bakarreko familia den eta

modu batzuetan ikusteko be-

te dute, baina ez dakigu bikote

ez du inporta. Aitak prestatzen

giak dira. Lehen planoan istorioa

diren edo ez, ahizpak diren edo

du afaria eta berak zaintzen du

dago eta horrek erakartzen du

ez… eta gainera ez du axola. Nik

Hezkidetza,

20 Behinola

Kezkamuxelak,

Tximeleta-belarriak… handiko

mahai-ingurua

“Eta zer? bilduma oso ondo dago, “militantea” da (Nire aita etxekoandrea da, eta zer?, Potoloa naiz, eta zer?) baina liburu gehiago behar ditugu non aniztasuna paisaiaren ezaugarria den eta ez gatazka iturri”. Amelia Barquín.

uste, familia-ereduaren ikuspegi-

rik kuttunenetarikoa da, hainbat

tik, hetero-arauaren ikuspegitik,

gauza lantzeko oso egokia dena,

laguntasun-balioaren ikuspegitik

baina gero agertzen den familiako

oso paisaia berezia duela. Baina

kideak oso karakterizatuak dira.

istorioa ez da hori.

Nik uste dut, libururik apropose-

Amelia B.: Bai, bere ekarpena

nek ere bainak dituztela. Hain-

egiten du. Baina hor ere bi ema-

beste elementu eta hizkuntza

kumeak zahar-zaharrak dira, soi-

daude hor tartean… eta dagoena

nekodunak, artilezko xalarekin…

erabiltzeko moduak ikastea ere

Adela Turinek garai batean esa-

ezinbestekoa da.

ten zuen, ea noiz heltzen diren

Amelia B.: Niri Urdaburutarrak

ipuinetara gaur egungo amonak,

liburuarekin ere gauza bera ger-

umeen bila eskolara joaten diren

tatzen zait. Anthony Brown-eren

horiek, gidatzen dutenak, zine-

klasiko bat da (1986) eta oso

mara joaten direnak, bidaiatzen

estimagarria iruditzen zait bai-

dutenak… Non daude amona ho-

na planteatzen duen arazoaren

riek ipuinetan?

ebazpena ez dut erabat gogoko. Ipuinean amak etxeko ataza

Liburu egokienek ere herren

guztiak egin behar ditu senarra

egin dezakete?

eta semeen laguntzarik gabe eta

Miren G.: Bai, bai, hori da. Niri

egun batean haserretzen da eta

ere beste liburu kuttun batzuekin

alde egiten du. Azkenean etxe-

gertatzen zait hori: Kezkamuxelak

ko gizonak eta mutilek etxeko lan

liburuarekin adibidez.Nire liburu-

batzuk egingo dituzte. Ulertzen

“Askotan esaten dugu literatura gizartearen isla dela, baina esango nuke gizartearen ikuspegi hegemonikoaren isla bat dela. Nire inpresioa da, nire ingurunean familia ereduak askoz ere anitzagoak direla liburuetan ikusten dudana baino”. Miren Guillo

Behinola 21

Genero-berdintasuna HGLn

“Xola txakurtxoa da protagonista eta bat-batean ohartzen da lehoi bat dela, gizarteak esaten dion arte zakur bat dela, ez lehoi bat. Hor ikusten da gu nahiz eta gure diskurtsoarekin oso aurreratuta egon, kontuz! Jendarteak nola hartzen du?”. Gema Lasarte.

“Nabarmena da nola askok bilatzen dituzten kasu zehatzak lantzeko liburuak. Bestelako familiak “normalitatean” sartzeko saioak ere egiten ditugu, baina erdigunean jarri beharko genukeena da denok garela askotarikoak. Eta normaltasuna bera deseraiki.”. Miren Guillo

22 Behinola

da soluzioa dela amari laguntzea.

Berriro gatoz horra: diskurtsoa

Ez gara heldu berdintasunera, la-

alde batetik, eta jendartea edo

nak partekatzera. Garai batean

ipuinak beste aldetik.

hori aurrerapauso bat izango zen,

Miren G.: Askotan esaten dugu li-

baina gaur egun ez da nahikoa.

teratura gizartearen isla dela, baina

Gema L.: Nik uste dut, literatu-

esango nuke gizartearen ikuspegi

ra-kalitate handia duen liburua

hegemonikoaren isla bat dela. Nire

dela, baina jakin beharko litzateke

inpresioa da, nire ingurunean fami-

amaiera biribiltzen. Hala ere, nik

lia-ereduak askoz ere ugariagoak

kalitatea lehenesten dut. Lehen-

direla liburuetan ikusten dudana

dabizi sentitu egin behar duzu,

baino. Nabarmena da nola as-

sentitzen ez dena ez baita trans-

kok bilatzen dituzten kasu zeha-

mititzen. Niri asko gustatzen zai-

tzak lantzeko liburuak. Bestelako

dan beste liburu bat Xolak badu

familiak “normalitatean” sartzeko

lehoien berri da. Xola txakurtxoa

saioak ere egiten ditugu, baina er-

da protagonista eta bat-batean

digunean jarri beharko genukeena

ohartzen da lehoi bat dela, gizar-

da denok garela askotarikoak. Eta

teak esaten dion arte zakur bat

normaltasuna bera deseraiki. Asko

dela, ez lehoi bat. Hor ikusten da

sinplifikatzen dugu dena eta hori

gu nahiz eta gure diskurtsoare-

islatzen da literaturan, baina errea-

kin oso aurreratuta egon, kontuz!

litatean aniztasuna zabalagoa da

Jendarteak nola hartzen du? Eta

hori baino.

nola eman buelta horri? Niri izu-

Gema L.: Ados. Literatura askoz

garri gustatzen zait Xola hori.

ere atzerago doa horretan. Eta

mahai-ingurua

Mariasun Landaren Inurri bitxia datorkit burura. Inurria ez dago gustura bere buruarekin eta aldatu egiten da. Besteei ez zaie gustatzen, baina bera oso pozik dago, bere buruarekin adiskidetzen ari da eta bitxitasun horretan onartzen du bere burua.â&#x20AC;?. Gema Lasarte.

oso garrantzitsuak dira, errefe-

rrean nola kokatzen garen, baina

mutil izatea... modu malguago

rente gehienak horrekin eraikitzen

nik praktikan ikusten dudana da

batean ulertu beharko genituz-

direlako.

erdigune bat eta ertzetan beste-

ke. Beraz, gorputzen kasuan ere

Amelia B.: Ez da familia eta ema-

lako familiak, bestelako desirak

badago zer hobetu. Galtzagorri

kumeen funtzioak bakarrik; bi-

eta abar, jartzen direla. Errespe-

Elkartearen â&#x20AC;&#x153;Itsaspeko bihotzakâ&#x20AC;?

koteak, maitemintzeakâ&#x20AC;Ś gene-

tatu eta maitatu behar ditugu,

areto literarioan, esaterako, bada

ro berekoen artean oso gutxitan

baina banaketa bat egiten da.

txoko bat non panel batean hiru

gertatzen dira, eta gertatzen ba-

Gema L.: Mariasun Landaren

haur dauden margotuta. Par-

dira, narrazioak konpondu beha-

Inurri bitxia datorkit burura. Inu-

te-hartzaileek jantzi egin behar

rreko arazo bihurtzen dira. Baina

rria ez dago gustura bere bu-

dituzte. Lehenengo Adela Turi-

nik nahi nuke egoera horretan

ruarekin eta aldatu egiten da.

nen Arrosa eta leuna ipuina kon-

dauden umeekin (eta besteekin

Besteei ez zaie gustatzen, baina

tatzen zaie, amaiera zertxobait

ere bai) ipuin batzuk irakurri, non

bera oso pozik dago, bere bu-

aldatuta.

harreman horiek ez diren azaltzen

ruarekin adiskidetzen ari da eta

arazo moduan, non harreman ho-

bitxitasun horretan onartzen du

Genero-berdintasunaren

riek gertatzen diren eta listo. Ez

bere burua. Oso ipuin gogorra

aintzat hartzen den gehienetan,

nuke tirita jarriko zauria egin bai-

da haurrentzat, agian ez delako

emakumea izaten da abiapun-

no lehen. Edozein kasutan hete-

haurrentzat, baina esan nahi du-

tua eta ardatza, ezta?

ro-araua naturaltasunez gaindi-

dana da horrelako ereduak oso

Amelia B.: Adela Turinen Arro-

tzera ez gara heldu.

gutxi ditugula.

sa eta Leuna beste klasiko bat

Gema L.: Naturaltasunez, eta ez

Miren G.: Biologizismoetatik ha-

da eta asko erabiltzen da gene-

zentralitate batekin.

rago joan eta gorputzak beste

roa lantzeko, baina bukaera apur

Miren G.: Guk hasieran aipatu

modu batera ulertu behar ditugu.

bat problematikoa egiten zait

dugu teorikoki generoaren au-

Zer den neska izatea, zer den

niri ere. Bertan ikusten dena da

gaia

Behinola 23

Genero-berdintasuna HGLn

“Iholdiren sagarekin edo Karmentxu eta Txan fantasmarekin hasten da (Mariasun Landa) beste aniztasun bat sartzen pertsonaiei; maskulinotzat jotzen ditugun ezaugarriekin eta oso femeninotzat ditugunak nahasten. Nik uste dut bide hori egiten ari dela literatura”. Gema Lasarte.

emeak direla gaizki egiten ari di-

raz, zuek ipuinari eman diozuen ji-

aniztasun bat sartzen pertso-

renak. Eta arazoa konpontzeko

tea oso interesgarria iruditzen zait.

naiei; maskulinotzat jotzen ditu-

zer egin behar dute? Arren mo-

gun ezaugarriekin eta oso feme-

duan jokatu. Arrek jaten dutena

Gizonak aipatu dituzunez, non

ninotzat ditugunak nahasten. Nik

janez, arrek jokatzen duten mo-

eta nola agertzen dira mutilak

uste dut bide hori egiten ari dela

duan jokatuz… eta orduan gris

genero

dis-

literatura. Maskulinitatearekin ere

bihurtzen dira, arrak bezala. Eta

kurtso horretan? Eta Haur eta

gauza bera: garai batean mu-

testuak esaldi honekin amaitzen

Gazte Literaturan?

til guztiak ziren oso indartsuak,

du: “Aspaldiko garai horretatik

Gema L.: Urdaburutarrak, Arrosa

eta, gaur egun, Mariasun Landak

elefante kumeak jostetan ikusten

eta leuna… azkenean berdintasu-

berak ere sortzen dituen pertso-

dituenak nekez bereizten du zein

neranzko bide horretan egindako

naiak (Alex bera) antiheroiak dira,

den emea eta zein arra”. Zerga-

keinuak dira. Bide horretan sor-

edonor identifika daiteke pertso-

tik? Denak direlako lehengo arrak

tzen diren pertsonaia femeninoek

naia horiekin. Generoa ezabatzea

bezalakoak. Izateko modu ba-

ere emulatzen dituzte erakargarri

eta aniztasuna lortzea da edozein

karra dago denontzat. Hori ga-

diren mutilen ezaugarriak: ausar-

ume pertsonaia horren larruan

rai bateko paradigma batekin lot

ta izatea, abenturazalea izatea…

jartzeko modua. Ariketarik zailena

dezakegu (ipuina 1975ean idatzi

nork ez du nahi izan Pippi Kal-

dela uste dut, eta denbora luzea

zen): emakumeak gizonek dau-

tzaluze? Idazleei begiratuta, Ma-

beharko

katena lortzera heldu behar dira,

riasun Landa bera ere hasieran

Pasatu dugu neska mari-mutil in-

haiekin berdinak izateraino. Baina

horrelako pertsonaia femeninoe-

dartsuen garaia eta badugu bes-

gaur egun harago joan nahi dugu

kin hasi zen: oso ausartak, indar-

te nahasketa bat. Mutilen kasuan

eta aniztasuna aldarrikatzen dugu

tsuak… baina gero Iholdiren sa-

ere gauza bera. Nik uste dut hur-

gizakientzat, guztientzat; ez dugu

garekin edo Karmentxu eta Txan

bilketa bat dagoela eta ari garela

izateko modu bakarra nahi. Be-

fantasmarekin hasten da beste

betiko pertsonaiak deskodetzen.

24 Behinola

berdintasunaren

duena

egonkortzeko.

mahai-ingurua

â&#x20AC;&#x153;Pasatu dugu neska mari-mutil indartsuen garaia eta badugu beste nahasketa bat. Mutilen kasuan ere gauza bera. Nik uste dut hurbilketa bat dagoela eta ari garela betiko pertsonaiak deskodetzenâ&#x20AC;?. Gema Lasarte

Amelia B.: Hor bada beste gal-

tagonista, ordea, neska bat da

dera bat, eta nik ez nuke jakingo

eta hori eskertzekoa da.

zer erantzun, baina Cornelia Fun-

Miren G.: Bai, azkenean andro-

kek esaten zuen, duela hamar

zentrismoa unibertsala da. Hel-

bat urte, mutilak ez direla prota-

duoi gertatzen zaigu hori gauza

gonista femeninoekin erraz iden-

askorekin: musika, telesailakâ&#x20AC;Ś

tifikatzen. Hori ote da arrazoi bat

erreferentzia kulturalak edo poli-

oraindik ere ipuinetan protagonis-

tikoakâ&#x20AC;Ś

ta gehienak maskulinoak izateko?

Amelia B.: Emakumeekin lotu-

Mutil irakurleak galtzeko beldurra

tako interesa agertzea ez da as-

izango dute idazleek? Jakin ba-

kotan mutilengan sustatzen den

dakigu neskak identifikatu ahal

zerbait.

direla pertsonaia maskulinoekin,

Gema L.: Ez gara erakargarriak.

baina mutilek neska bat protago-

(barreak)

nista moduan duen liburu bat har-

Amelia B.: Baina Pippi Kaltzaluze

tu eta interesez irakurriko dute?

izan zen. Kontua da hortik hurren-

Hor dago, batzuek dioten bezala,

go jauzia ez dela eman.

Harry Potterren aukera galdua,

Miren G.: Eta nor ziren Pippi be-

ezta? Pertsonai nagusiek hiruko-

zalako pertsonaiak sortu zituzte-

te bat osatzen dute eta neska bat

nak? Pertsona bereziak izan ziren.

dago tartean, baina ez da prota-

Lehen aipatutako lanketa pertso-

gonista. Arrakasta bera izango

nalaren harira, modu horretako

zuen hala izan balitz? Berriago

pertsonaia bat barru-barrutik sor-

den Gose-jokoak trilogiaren pro-

tzen dela uste dut. Beraz, barruan

Behinola 25

Genero-berdintasuna HGLn

â&#x20AC;&#x153;sekulako jauzia dago jatorrizko obratik gerora Disney-k sortu zuen Alice horretara. Nire ustez, berezko Alicek izugarrizko potentzialitatea dauka. Disney-k aldiz, istorioak leundu eta arketipoak estereotipo bihurtzen dituâ&#x20AC;?. Miren Guillo.

barne-mundu askotarikoa duen

ikasten beste maskulinitate ba-

Amelia B.: Bai, haien burua sail-

norbaitengandik etorriko dira ho-

tzuk ere posible direnik. Testuetan

katu nahi ez duten horiek, adibi-

rrelakoak. Hortik prozesu pertso-

maskulinitate eredu alternatibo

dez. Kontua da, gainera, besteek

nal eta kolektiboen beharra.

gutxi ikusten dira. Gabezia edo

ez dutela ikasten hori posible de-

Liburu zehatzez gain, gure esku

urritasun horrek izan dezakeen

nik. Ez duzula zertan zure burua

egongo da bestelako liburuekin

eragina ez da berbera emaku-

sailkatu, edo zure identitate hori

lana egin behar dugunean ere,

meentzat edo mutilentzat. Muga

aldakorra izan daitekeela. Aukera

azti ibiltzea. Horren egokiak ez

bat da mutilentzat, argi dago,

moduan ez da inon ikusten.

diren liburuetan ere aurki ditza-

baina horrelako produktuen bidez

kegu keinu interesgarriak, eta

ikasten dutena da haiek beste

Eredu femeninoei dagokienez,

hari horiei tira eginez ipuin jakin

egoera batean daudela: pribile-

hainbat ahalegin egin dira: ro-

hori hezkidetzaileagoa bilakatuko

gio egoeran daude. Pribilegio ho-

lak aldatuz, identitate femeni-

dugu agian. Bitartekariaren baitan

rien erruz aukera batzuk galtzen

no alternatiboak sortuz, klasiko

barneratutakoaren bitartez, modu

dituzte: afektibitatea, emozioak,

unibertsaletan

naturalean aterako zaizkigu aniz-

harremanak... Ados, baina sozial-

aldatuzâ&#x20AC;Ś

tasuna islatzen duten adibideak,

ki pribilegio egoera mantentzen

Miren G.: Literatura Klasikoa-

bizialdi eta eredu askotarikoak.

dute. Literaturaren bidez hori sus-

ren barruan gai pilo bat daude.

tatzen segitzen da hein batean.

Klasikoetan gauza bat da jato-

Ipuin parekideak ez egoteak

Eredua denontzat da kaltegarria,

rriz kontatzen zutena, eta beste

zer eragin izan dezake mutilen-

baina emakumeentzat bereziki.

bat horietatik egin diren egoki-

gan?

estereotipoak

tzapenetan kontatzen dena. Niri

Amelia B: Nik uste dut mutilen-

Baztertuta edo aintzat hartu

heldu zaizkidan asko Disney-ren

tzat ere kaltegarria dela. Ipuinen

gabe geratzen direnak beste

egokitzapenak izan dira eta hor

bidez edo komikien bidez ez dute

guztiak dira, ezta?

heltzen zaidana ez da jatorrizko

26 Behinola

mahai-ingurua

“Jakin badakigu neskak identifikatu ahal direla pertsonaia maskulinoekin, baina mutilek neska bat protagonista moduan duen liburu bat hartu eta interesez irakurriko dute? Hor dago, batzuek dioten bezala, Harry Potterren aukera galdua, ezta? Pertsonaia nagusiek hirukote bat osatzen dute eta neska bat dago tartean, baina ez da protagonista”. Amelia Barquín

tradizionala. Nire kuttunetako bat

den zerbait da. Non joan gara

Amelia B.: Eta gero bada beste

Alizia da, edo Alice. Baina sekula-

galtzen kontaketa eta berridazke-

alderdi bat ere; ipuin klasikoak ez

ko jauzia dago jatorrizko obratik

ta horietan? Birkontatze horietan

direla politikoki zuzenak hainbat

gerora Disney-k sortu zuen Alice

askotan galdu da gure presentzia.

alderditan. Batzuetan agertzen

horretara. Nire ustez, berezko Ali-

Mari Xor esaterako. Gure Mari

diren “balioak” mendekua, jelos-

cek izugarrizko potentzialitatea

Errauskine da. Bada gure literatu-

kortasuna, mendekotasuna eta

dauka. Disney-k aldiz, istorioak

ran ere. Baina gurean subjektu in-

abar dira. Eta narrazioak ez ditu

leundu eta arketipoak estereotipo

dartsu bat da. Errauskineren bide

elementu horiek zalantzan jar-

bihurtzen ditu.

bera egingo du, baina abiapuntua

tzen. Burura datorkit Katu bota-

Gema L.: Dolores Juliano antro-

desberdina da. Mari Xorri galde-

duna. Nola konta dezaket politi-

pologoak esaten zuen bezala,

tzen diotenean “Aita edo gatza da

koki zuzena izanik hain tranpatia

ahozkotasunean emakumeok na-

inportanteena?”, berak gatza zela

den katu baten istorioa? Ez du

gusi ginenetik gauza asko gertatu

esan zuen eta orduan etxetik bota

aberatsa eta maltzurra engaina-

da: pertsonaia femeninoak mas-

zuen. Handik aurrera Mari Erraus-

tzen soilik, baita pobrea eta zin-

kulino bihurtu… denetarik gerta-

kinen ibilbidea egiten du. Horrekin

tzoa ere; haren helburua boterea

tu da. Historia ez da egun bate-

esan nahi dudana da, herri bakoi-

lortzea da, edozeren gainetik.

tik bestera egiten eta emakumea

tzak bere kontuak eta bere inter-

Baina, bestalde, istorioak badu

ikusgai ez izatea historian landu

pretazioak egin dituela.

xarma eta denoi gustatu izan zai-

Behinola 27

Genero-berdintasuna HGLn

“Historia ez da egun batetik bestera egiten eta emakumea ikusgai ez izatea historian landu den zerbait da. Non joan gara galtzen kontaketa eta berridazketa horietan? Birkontatze horietan askotan galdu da gure presentzia”. Gema Lasarte

gu; superazioaz eta adoreaz hitz

Gema L.: Niri asko gustatzen

da. Ez da erraza baina hor dago

egiten du. Agian, gakoa da aniz-

zait Irene Etxe Zabalaren propo-

gure lana.

tasuna eskaintzea, ez erabiltzea

samena: psikodrama sinbolikoa-

Miren G.: Nik uste dut, hor ba-

ipuin mota hori bakarrik. Hala

rena. Berak planteatzen du ha-

dugula tentsio moduko bat. Niri

ere, uste dut oraingo hezitzaileoi

mabi ipuin klasikorekin umearen

zaila egiten zait klasikoen erabile-

kosta egiten zaigula alderdi hori

identitatea eraiki daitekeela. Ho-

ra haurrekin, baina ez ditut baz-

kudeatzea. Gainera, mundu pa-

rrez gain, aipatzen du pena dela

tertzen. Uste dut, ondo pentsatu

triarkal bat transmititzen digute

generoa estereotipatu izana ar-

behar dugula nola jaso haiek dau-

testuok, baita mundu hierarkiako

ketipoetatik. Baina aipatzen ditu

katen aberastasuna.

bat ere, egitura feudalak batzue-

umearen lehendabiziko banake-

Gema L.: Generoa lantzen dugu-

tan… Beste modu bateko ipuinak

ta, bigarrena, heriotza, basoa…

nontzat zailtasun handiko mate-

erabiltzen badira, klasikoak bere

azken finean arketipoak direla

rialak dira, bai.

horretan kontatzea eta erabil-

umeari azaltzeko bizitzan izan di-

tzea aberasgarria iruditzen zait.

tzakeen bizipenak. Nik uste dut,

Baina Klasiko Unibertsal horiek

Bere horretan kontatuta batzue-

klasiko horiek erabiliz sinbologia-

egokitzea edo gaurkotzea ko-

tan oso krudelak dira. Erpurutxo

ren bidez bizitza azaltzea, dra-

meni da erabili ahal izateko?

eta ogroaren ipuina leundu gabe

matizatuz, disfrutatuz, sekuentzia

Gema L.: Nik uste dut, klasikoen

kontatzea oso gogorra da, ea

batzuetan geratuz… oso aberas-

egokitzapenak

egungo zer ipuin ausartzen den

garria dela. Benetan interesgarria

direla. Otsoak, adibidez, asko

horren gordinak diren pasarteak

da. Betiko klasiko horiek berres-

leundu dira, deskodetu egin dira,

azaltzen. Ipuin horietan bizitzaren

kuratzeko modu bat da. Gure

orain ez dira hain otsoak. Horiek

gertaerarik gogorrenak agertzen

identitatearen eraikuntzarako ga-

denak ere ondo daudela uste dut.

dira: heriotza, erailketa, umeen

rrantzitsuak izan diren klasiko ho-

Emakume gaizto horren irudi izu-

abandonua, iruzurra…

riek nola kudeatu asmatu behar

garri hori aldatzea ondo dago.

28 Behinola

oso

legitimoak

mahai-ingurua

â&#x20AC;&#x153;Otso bat, jada, ez da lehengo otsoa. Duela 100 urtera arte otso batek beste esanahi bat zeukan eta beste beldur bat ematen zuen, mendietan otsoak bazeudelako eta benetako arriskua zirelako.â&#x20AC;?. Amelia BarquĂn.

Generoarekin egiten dugun beza-

handiak direnak, ume batzuei sin-

la, hor ere komeni da aniztasuna

pleegiak, mantsoegiak iruditzen

egotea. Azken finean, deskode-

zaizkie.

tze- eta sortze-jolas hori ere oso

Miren G.: Hor ere bitartekaritza

aberatsa da.

lan handia egin behar da libu-

Amelia B.: Otso bat, jada, ez da

ruak gozamenarekin lot ditzaten.

lehengo otsoa. Duela 100 urtera

Liburu zehatzez gain, gure esku

arte otso batek beste esanahi bat

egongo da bestelako liburuekin

zeukan eta beste beldur bat ema-

lana egin behar dugunean ere,

ten zuen, mendietan otsoak ba-

azti ibiltzea. Horren egokiak ez di-

zeudelako eta benetako arriskua

ren liburuetan ere aurki ditzakegu

zirelako. Baina gure gizartean hori

keinu interesgarriak, eta hari ho-

ez da horrela, eta otsoa sinboloa

riei tira eginez ipuin jakin hori hez-

da nagusiki, ez errealitate bat.

kidetzaileagoa bilakatuko dugu,

Horren harira, nik neure burua-

agian.

ri zera galdetzen diot batzuetan: zortzi urterekin Harry Potteren filmak ikusi ondoren, nola itzuliko dira umeak lehen irakurtzen genituen ipuinetara? Zer ez dute ikusi film horietan? Horren ostean, askoz ere sofistikazio gutxiago duen produktu batera itzultzea ez da erraza. Liburu batzuk, artelan

Behinola 29

Genero-berdintasuna HGLn

Amelia Barquín Lopez

Gema Lasarte Leonet

Honako arlo hauetaz arduratzen naiz nagusiki:

Duela 9 urtetik EHUn lanean ari naiz, batez ere,

kulturarteko hezkuntza, generoa eta hizkuntza.

Haur Literaturaren Didaktika eta Gaitasun Komu-

Gai horiei buruz idazten dut, klaseak, ikasta-

nikatiboak irakasten. Gradu Amaierako lanetan

roak eta hitzaldiak ematen ditut eta, batez ere,

Haur Literatura eta Generoa lantzen dugu. Iker-

etengabe ikasten dut. Nire hausnarketek lotura

ketan Generoa lantzen dut. Zuzendu dudan az-

daukate nire esperientziekin aipatutako arloetan:

ken ikerketa Bertsolaritza eta Generoa (Mintzola/

etorkinen alaba naiz, bizilagun anitzak dauzkan

EHU, 2014-2015) izan da. Une honetan Emaku-

auzo baten biztanlea, gazteen irakaslea, eus-

meek bertsolaritzaren diskurtsoan nahiz praxian

kaldun berantiarra, edo eskola adinean dau-

eragin duten aldaketan gertatu diren iniziatibak

den umeen ama, besteak beste. Irakaslea naiz

eta faktoreak ikerketa zuzentzen dut (Emakun-

HUHEZIn (Humanitateak eta Hezkuntza Zientzien

de, 2015-2016).

Fakultatea, Mondragon Unibertsitatea), irakasle

Diagnóstico sobre coeducación en centros de

Ikasketetan eta EKOMU masterrean hain zuzen.

educación de Vitoria -Gasteiz ikerketan (Ayun-

HUHEZIko ELEA ikertaldearen partaidea naiz;

tamiento de Vitoria-Gasteiz, 2013- 2014). Haur

hezkuntza eta immigrazioa dira taldearen arda-

eta Gazte Literaturaren inguruan honako publi-

tzak. Zorion perfektua?: ohearen gainean nire

kazioak ditut, besteak beste: Lasarte Leonet, G.

gustuko liburu bat irakurtzea.

(2013). Teaching how to Look at and View Bodies

Eta

parte hartu dut Estudio

within Literature. Education 3 (1) 105-112;Lasarte, G., & Aristizabal, P. (2014). Leyendo el género: Mariasun Landa. Ocnos: Revista de Estudios sobre Lectura, (12), 149-169.

30 Behinola

mahai-ingurua

Miren Guillo Arakistain Gizarte Hezkuntzan, Pedagogian eta Antropologian lizentziatua naiz. Hainbat urtetan hezkuntza ez formalaren esparruan aritu izan naiz lanean, bereziki hezitzaileen prestakuntzan espezializatuz, hala nola Urtxintxa, Hik Hasi edota Emagin elkarteetan, pedagogia, haur-literatura eta generoaren gaietan. 2008az geroztik, Galtzagorri Haur eta Gazte literatura elkartean kolaboratu izan dut, egitasmo desberdinetan parte hartuz, irakurketa kluben dinamizazioan, areto literarioetan edota generoa eta haur literaturaren inguruko egitasmoetan, besteak beste. Era berean, 2008an Ikerketa Feministak eta Generokoak masterra burutu nuen. Orduz gero, EHUko Gizarte Antropologia sailean dihardut gorputz politikak, osasuna eta genero-harremanen gaineko doktoretza tesia egiten. â&#x20AC;&#x153;AFITâ&#x20AC;? Antropologia Feminista Ikerketa Taldearen partaide naiz. Eremu akademikotik harago gorputzei eta generoari lotutako bestelako egitasmoetan parte hartzen du, elkarlanean zein nire kabuz. EHUn, Gasteizko Majisteritza eskolan Hizkuntzaren eta Literaturaren didaktikaren sailean irakasle dihardut.

Behinola 31

Genero-berdintasuna HGLn

Nos hemos reunido con tres ex-

We discussed the place that gen-

pertas en Literatura Infantil y Ju-

der equality, gender diversity, co-

venil e igualdad de género para

education and such issues have

hablar, reflexionar y conversar

or should have in Literature for

sobre la influencia que tienen la

Children and Young Adults with

igualdad de género, la diversidad

three women who are experts

entre géneros y la coeducación

in this matter: Amelia Barquín-

en la Literatura Infantil y Juvenil:

Lopez, Gema Lasarte-Leonet and

Amelia Barquín López, Gema La-

Miren Guillo-Arakistain. It was an

sarte Leonet y Miren Guillo Ara-

interesting roundtable discussion

kistain. Han surgido reflexiones,

full of reflections, doubts, ques-

dudas, preguntas y propuestas

tions, proposals, etc.

muy interesantes.

“Muchas veces decimos que la literatura es el vivo reflejo de la realidad, pero yo diría que es el reflejo de la visión hegemónica de la sociedad. Creo que en mi entorno hay más diversidad de modelos familiares de los que veo en los libros”. “We often say that literature is a reflection of society, but I would say that it is a reflection of the hegemonic perspective of society. My impression is that the family models around me are much more diverse than what I see in books”.

“La ley dirá que somos iguales, pero en nuestra sociedad, lo que en realidad ven las chicas a través de los productos culturales y los libros es que como mujeres tienen que estar siempre arregladas, deben cuidar su imagen, y tiene que esperar a que aparezca la pareja que le dará sentido a su vida”. “The law may stipulate that we are equal, but in society girls learn through culture products and stories that they have to make themselves up like women, look after their appearance, and wait for a life partner who will give their lives some meaning”.

Miren Guillo Amelia Barquín

32 Behinola

“La historia no se hace de un día para otro y la invisibilidad de la mujer es algo que se ha cultivado en nuestra historia. Al contarla y recontarla nuestra presencia se ha ido perdiendo”. “History is not made overnight and women not being visible is something that has been developed throughout history. Our presence has often been lost in these retellings”. Gema Lasarte

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria . 32. zenbakia . 2015eko abendua.

Sormenez

Antxiñe Mendizabal Ainara Azpiazu, “Axpi”

Bahitutako printzesak askatzen zituen amets-harrapatzailea Etxekoek nahiz kanpokoek, guztiek zioten Amets neska ezin hobea zela: zintzoa, langilea, polita, esanekoa, sentibera, leiala, atsegina… maitagarria guztiz. – Señorita bat eginda zaude! –esan ohi zion alboko bizilagun endredatzaileak–. Handitan ez zaizu gizonik faltako. – Egunen batean seme-alabak izango dituzu –esan ohi zion amonak–; emakume zoriontsua izango zara. – Amets oso saiatua da –esan ohi zuten aho batez bere irakasleek–. Topatuko du lanen bat… – Zuek bai zortea! –esan ohi zieten bere gurasoei–. Alabak ederki zainduko zaituzte zahartutakoan. – Zintzoa baino zintzoagoa da –erantzun ohi zuten aita-amak harro-harro–, inoiz ez digu hutsik egin. Ametsek txikitatik ikasi zuen esker txarrekoa izatea baino gauza itsusiagorik ez zegoela; horregatik, hitz losintxariei irribarre batekin erantzuten zien beti. Lagunek ere asko maite zuten. Akaso, Garazi bekaiztiak ez horrenbeste, baina Ametsek ez zuen inoiz bere begirakune gogorra aintzat hartu. Ametsek, guztien begietara, zoriontsu izateko hamaika arrazoi zituen. Alabaina, egun batean, gogoa ilundu zion pasadizo bat gertatu zitzaion, guztiz sinesgaitza, gurasoei ere esatera ausartu ez zena. Goiz batean jaiki, ispiluaren aurrean jarri eta konturatu zen ez zuela bere burua ikusten. Ikusezina bihurtu zen.

Bolada hartan Amets aldatu egin zen; nahigabeak hartu zuen. Halere, bere tristura hain zen suabea, ezen ez zuen irribarrea galdu. “Ez dakit zer gertatzen zaion –zioen amak–; esan daiteke bere baitan desagertu dela”. Ispilu aurreko desagertze harrigarri hark, hasieran, ikaratu egin bazuen ere, egunak joan, egunak etorri ohitu egin zen, eta denborarekin lasaitu ere bai. Izan ere, jabetu zen etxetik irten eta igogailuko ispiluaren aurrean jartzen zenerako, bere irudia argi eta garbi ikusten zuela. Gainerakoan, egunik eguzkitsuenetan ere, orpoz orpo zeraman itzala ez zuen behin ere galdu. Jakin-nahiak bultzatuta, oheratu aurretik, logelako ispiluaren aurrean jartzeko ohitura hartu zuen. Franelazko pijama gorri handian sartuta bere burua ikusten zuelarik, egiaztatu ahal izan zuen gauak bahitzen zuela bere irudia; amesgaiztoren batek, ziur aski. Bere hamahirugarren urtebetetze egunean, ustekabean, opari bat jaso zuen Ametsek. Eskolatik neka-neka eginda itzuli zen egun hartan (jakina da tristurak neke handia eragiten duela). Etxean ez zegoen inor. Pakete bat ikusi zuen sukaldeko mahai gainean, bere izenean. Paristik zetorren; noizbait etxean aipatzen entzun zuen izeba zahar baten izena zekarren gutun-azalean. Ireki eta zintzilikario bat topatu zuen, ohartxo batekin: “Mamu maltzurretatik printzesak askatzeko ez ezik, besteen ametsetan bahitutako neskak askatzeko ere balio du kuttun honek. Zorionak”.

Geroztik, urte asko igaro dira. Gurasoen etxea utzi eta beste aterpe batzuk bilatu ditu Ametsek. Urtebete darama Parisen; bere gelako oheburuan oparitarako jaso zuen amets-harrapatzailea dauka jarrita. Azkenean, lortu du bere ametsa betetzea; marrazkilaria da.

Behinola 37

Galtzagorri

25. urteurrena, bete-betea Galtzagorri Elkarteak eskerrak eman nahi dizkie urte hauetan guztietan bidelagun izan dituen bazkide, irakurle, literatura-zale, lankide, lagun eta erakunde guztiei. Eta urtemuga honetako ekitaldietan, bereziki, lagundu dutenei: Donostia 2016, San Telmo Museoa, Labora Kutxa eta Arteko arte-galeria.

38 Behinola

Galtzagorri Elkartearentzat urte berezia izan da 2015a. Haur eta Gazte Literatura Elkarteak 25 urte bete ditu aurten eta argazkietan ikusiko duzun moduan ospatu ditu. Urte guztian zehar egitasmo bereziak jarri ditu martxan urtemugaren aitzakian. Besteak beste, â&#x20AC;&#x153;Maria Goikoak Batbirulau!â&#x20AC;? app-a sortu du; euskarazko Haur eta Gazte Literaturako klasiko baten lehen aplikazio multimedia.

Galtzagorri albiste

Hala ere, urria izan da elkartearentzat hilabeterik beteena. Urriaren 17an, Ipuin Kontalarien Maratoia egin zen San Telmo Museoan 7 kontalariren saioekin, goizeko 10:00etan hasi eta iluntzeko 19:00ak arte, bazkalordurako atsedena soilik hartuta. Saio guztiak zeinu hizkuntzara itzuli zituen Miren Aldazabal interpreteak.

Behinola 39

25. urteurrena, bete-betea

Urriaren 25a, berriz, egun berezia izan zen Galtzagorrirentzat, 25. urteurreneko urtemuga festa egun horretan ospatu baitzen, San Telmo Museoan hori ere. Baina aurretik, goizean, Donostiako Arteko arte-galerian Ilustratzaileen Enkante Dramatizatu eta Solidarioa egin genuen, Metrokoadroka Sormen Laborategiko kideek aurkeztuta. Bertan, Marraz(i) Oak Topaketetan hainbat ilustratzailek egindako lanak jarri ziren enkantean eta bildutako dirua IBBY Italia erakundeak Lanpedusa uhartean sortu duen liburutegira bideratuko da, “Silent books” izeneko egitasmoan laguntzeko. Enkante solidarioa zenez, lan bakoitzarengatik gehienez 150 euro eska zitezkeen eta gutxienez 20 euro. Azkenean, 355 euro biltzea lortu genuen, eta, dagoeneko, Lanpedusara bidean da gure ekarpen txiki baina garrantzitsua. Galtzagorri Elkarteak eskerrak eman nahi dizkie ilustrazioak ekimen solidario honetarako eman zituzten artistei: Aitziber Alonso, Maite Azkargorta, Ainara Azpiazu “Axpi”, Ignasi Blanch, Idoia Beratarbide, Maite Caballero, Harkaitz Cano, Begoña Durruty, Unai Fernandez, Maite Gurrutxaga, Iñaki Martiarena “Mattin”, Lorena Martinez, Josean Morlesin, Elena Odriozola, Nagore Txintxurreta eta Araitz Urbeltz.

40 Behinola

Galtzagorri albiste

Arratsaldean, San Telmo Museoan bildu ginen Galtzagorri Elkarteko hainbat lankide, bazkide eta lagun. Bertan izan ziren 25 urte hauetan bidelagun izan ditugun idazle, ilustratzaile eta dinamizatzaileak, baita elkartearen gidaritza eraman duten lehendakariak eta literatura-zaleak, oro har. Patxi Zubizarretak egun horretarako idatzitako testu ederra irakurriz eman zion hasiera festari IĂąaki Markotegi Galtzagorriko lehendakariak. Ondoren, urteurrenaren harira osatutako bideoa ikusteko aukera izan genuen eta gero Galtzagorri-tarta gozoarekin tertulia goxoan murgildu ginen; horrelakoetan gertatu ohi den bezala, ohartzerako, gaua egin zitzaigun.

Argazki eta bideo gehiago web gunean. Behinola 41

Dalla parte delle bambine Haur eta Gazte Literatura, hezkidetza eta genero-berdintasuna hizpide ditugun Behinolako zenbaki honetan, ia ezinbestekoa iruditu zaigu Adela Turin idazlea eta bere Dalla parte delle bambine (Neskatilen alde) izeneko bildumari leku egitea. 1970eko hamarkadan sortu zuen Adela Turinek Neskatilen alde izeneko bilduma Italian. Guztira, 18 titulu argitaratu ziren eta hizkuntza askotara itzuli dira. Euskarara hamarkada batzuk geroago itzuli dira bilduma horretako zenbait liburu, Pamiela-Kalandrakaren eskutik. Urte horietan guztietan, genero-ikuspegiak eta hezkidetzak bide luzea egin dute eta litekeena da garai hartarako sortutako zenbait kontzeptu eta ikuspegi, gaur egun, zaharkituta geratu izana. Hala ere, euskaraz ere irakurgai ditugun liburuak aitzakia hartuta, Adela Turinen ahaleginari eta bilduma hari buruzko bi iritzi jaso nahi izan ditugu. Hori dela eta, Gustavo Puerta eta Asun Agiriano literatura-adituak gonbidatu ditugu Neskatilen alde bildumaz lau eskutara idaztera.

42 Behinola

lau eskutara

Neskatilen alde? Gustavo Puerta Leisse

Dalla parte delle bambine (Neska-

nezkoen pertsonaia eta balioen

katuriko askatasuna, eta horrela

tilen alde) liburu-albumen bilduma

narrazio-nagusitasuna

eztabai-

emantzipazio eta emetasunaren

adskripzio ideologiko esplizitu ba-

datzea da, eta â&#x20AC;&#x153;emakumezkoen

eredu bihurtzen dela, gizonezkoen

tetik eta helburu emantzipatzaile

arketipo

autoestimutik

zapalkuntzaren kateak hausteko

garbiarekin sortu zen. Bildumaren

neskatilak horiekin identifikatzeko

eta generoen arteko berdintasuna

editoreak, Elena Gianini Belotti-k,

modukoakâ&#x20AC;? proposatzea (OrquĂn,

ezartzeko gai dena.

hitz hauetan laburtzen du:

1989).

berriak,

Abusuzko errealitate bidegabearen Asmoa

proposatzen

diren

Ildo nagusi horiek erraz ikusten

aurka borrokatzeko borondatea,

egoerak, harremanak eta pertso-

dira Lumen argitaletxeak 80ko ha-

planteaturiko

nak haur-liburu gehienetan ager-

markadaren erdi aldera itzuli zituen

legitimotasuna, mezu askatzaile

tzen diren ohiko estereotipo gogai-

hemezortzi tituluetako bakoitzean.

hori haurrei zuzentzearen egoki-

karriak ez bezalakoak izatea eta,

Albumik adierazgarrienean, Rosa

tasuna, balio didaktikoa eta es-

gainera,

neskatila

gehienengan

errebindikazioaren

Caramelo, neskatilenganako ja-

kola-erabilera hedatua eta horre-

dagoen gizarte-gutxiagotasunaren

rrera

biktima

lako liburuek errealitatean eragin

betiko egoeratik askatzeko irrika

dela ikusten dugu; familiaren ba-

positiboa dutelako uste orokortua

bultzatuko duten estimuluak es-

rruan jokabide eta rol alienatzai-

erroturiko motiboak dira, non oina-

kaintzea (Belotti, 1989).

leekin

diskriminatzaileen

beharturik

rritzen baitira Adela TurĂn-en ipui-

aurkitzen dela protagonista; bere

identifikatzera

nen premiaren, balioaren eta ga-

Beraz, haur eta gazteentzako li-

desobedientzia gaitzetsi eta eraso

rrantziaren (are indarraldiaren) uste

buru-eskaintzan nagusi den eredu

egiten diotela nagusiek eta beste

sendoa.

tradizional patriarkalari erantzun

elefantetxo eme batzuek; eta bere

(kritiko) gisa pentsaturiko bilduma

ausardiagatik eta bere buruaren-

Hala

da. Haren abiapuntua emakumea-

gan duen ziurtasun eta iraunkor-

ohargarri horiek ez dute elkarre-

ren irudi estereotipatuak eta gizo-

tasunagatik, lortu egiten duela irri-

kikotasunik aurkitzen album ba-

ere,

ezaugarri

ideologiko

Behinola 43

Esanguratsua da “literatura askatzaile” honek “literatura zapaltzailearen” forma, mekanismo eta egitura berberak erabili eta horietaz abusatzea

koitzaren

fikziozko

eraikuntzan.

‘Pentsamoldeen

aldaketarako

ez ezberdintzea ezertan neska-

gisa

pentsatuak,

tresna’ gisa pentsatua (Belotti,

txa katolikoen onbiderako ipuinen

kontsigna bat (edo oker esaten

1984), Dalla parte delle bambine

tradiziotik, hain desatseginak gure

den bezala, balio bat) transmiti-

Haur Literaturaren ikuspegi berti-

borrokalari feministentzat, opusku-

tzea dute helburu, salatzen duten

kaletik abiatzen da: bertan heldu

lu horien aurrean aukera errebel-

errealitate zapaltzaileari atzera era-

edo nagusi bat dago haurraren-

de, emantzipatzaile eta oldarkorra

gin eta konponbidea emateko gai

tzat garrantzitsua zer den ongi da-

eskainiz erreakzionatzen zutelarik.

izango dena. Horretarako, ad hoc

kiena, hori ez dakien haur bat eta

Jakina, batzuen eta besteen edu-

sorturiko bilbe edo argumentuez

ikasi behar duena, eta premia hori

kiak aurkakoak dira, baina hala ere

abusatzen dute; pertsonaia lauak,

ase nahi duen liburu bat. Mendera-

esanguratsua da “literatura aska-

eskematikoak eta (paradoxikoki)

tze-eskema autoritarioa da, eta hor

tzaile” honek “literatura zapaltzai-

estereotipatuak; amaiera begi-en-

irakurlea ez da hurkotzat hartzen,

learen” forma, mekanismo eta egi-

gainagarriak, aurrez igartzeko mo-

begirunea merezi duena eta libu-

tura berberak erabili eta horietaz

dukoak eta gutxitan egiantzekoak.

ruari bere interpretazioan ekarpen

abusatzea; haurrekiko aurreiritziz

Gainera, horrelako liburuetan oso

handia egin diezaiokeena, baizik

beteriko eta amore-emailea den

txikia da haurrak egin dezakeen

eta hezia, irakatsia, zuzendua eta

ikuspegi berbera partekatzen du;

ekarpena

moldatua izan behar duen gizaba-

hau bezain dogmatikoa da eta hau

nako gisa hartzen da irakurlea.

bezain beharrezkotzat autopromo-

Istorio

moral

bere

interpretazioan,

zeren eta egileak bilatzen duena

zionatzen da. Azken batean, mate-

irakurlea mugatzea baita erakutsitako problematika ezagutzera,

Paradoxikoa da bere izaera ins-

rial ideologikoa da eta, gai aldetik

gertaturiko aldaketa identifikatzera

trumentalari,

duen berrikuntza gorabehera, fun-

eta planteaturiko mezu morala asi-

teari,

gutxiespenari

tsean ez da bereizten bere aurre-

milatzera, kontakizunaren interpre-

eta interpretazio-aukeren murriz-

koetatik: lan hauek, egileek esaten

tazio zuzenetik aldendu dezakeen

ketari dagokienez, Adela Turín eta

dutena esanda ere, ez dute hau-

ezer erantsi gabe.

Elena Gianini Belotti-ren albumek

rren alde-ko jarrerarik hartzen.

44 Behinola

narrazio-prekarieta-

irakurlearen

lau eskutara

Bibliografia Turín, A. (1995) Los cuentos siBelotti, E. (1984) Las mujeres y

guen contando

los niños primero

Madril: Horas y horas.

Bartzelona: Laia. Turín, A. (1996) Así es por una Belotti, E. (1989) “A favor de las

igualdad de sexos a través de la

niñas”. Non: CLIJ Cuadernos de

literatura infantil

literatura infantil y juvenil, 2. ur-

Salamanca:

tea, 11. zka., 1989, 56-58. orr.

Ruipérez Fundazioa

Germán

Sánchez

Colomer, T. (1994) “A favor de las niñas”. Non: CLIJ Cuadernos de literatura infantil y juvenil, 7. urtea, 57. zka., 7-24. orr. Díaz-Plaja, A. (2011) Escrito y leído en femenino Cuenca: Gaztela Mantxa Unibertsitatea Ortín, F. (1989) “La nueva imagen de la mujer”. Non: CLIJ Cuadernos de literatura infantil y juvenil, 2. urtea, 11. zka., 14-19 orr.

Behinola 45

Oraindik ere... asun agiriano

Ez omen dago ideologiarik gabeko

Arrosa eta leuna, Bonobo betau-

ten

libururik, are gehiago, umeendako

rrekodunen egiazko historia eta

aurreko belaunaldiko kontuak di-

badira. Zaila da heziketarako au-

Zorioneko hondamendia. Istorio

rela uste arren, ni halako obren

kera saihestea eta, hitz edo irudien

guztietan, animalien pertsonifika-

beharra aldarrikatzera nator. Ez

bitartez, mezua doktrina ez bihur-

zioaren bitartez, irakurlearengana-

al du maitasun erromantikoaren

tzea. Haur Literatura espresuki

ko distantzia gordetzen da, nahiz

idealak gaurko gazteengan era-

erabiltzen da material didaktiko eta

eta haurrek berehala ulertu libu-

gin handiegia? Ez dira indarkeria

pedagogikotzat; hori dela eta, as-

ruetan ageri den mezua.

matxistako kasuak igo? Berdin-

kotan, mezuak helarazteko tresnak

jarraitzen

duelako.

Askok

tasunaren hezkuntzan asko dago

gailenduta, mendean geratzen dira

Niretzat Arturo eta Klementina

egiteko, gizarteak oraindik ere ez

sormena zein estetikaren bilaketa.

da euskarazkoen artean ipuinik

baitio tokia ematen emakumeari

kuttunena, gaia modu naturale-

(tokia bai, baina emakumeak nahi

1970. hamarkadan Adela Turin

nean aurkezten baita, eta denbo-

lukeena?), etxean eta eskolan

idazle eta editorea Dalla parte de-

raren aztarna hobekien mantendu

oharkabeko biolentziaren adibide

lle bambine izeneko bilduma argi-

duen istorioa ere badelako, gaur-

ugari baititugu... Adela Turinen al-

taratzen hasi zen Italian. Sexuen

kotasunik galdu gabe iraun due-

bum bildumak rol nagusia neskei

arteko

aldeko

na. Horixe da, literaturaren gaine-

eskaini eta protagonismo aldake-

erreferentzia bilakatu ostean, hiz-

tik, hobetsi nahi dudan eztabaida:

taren jolas dibertigarria planteatu

kuntza askotara itzuli zen. Gu-

argitaratu zirenetik denbora luzea

zuen, eta oraindik ere gai horiek

rean, Fernando Reyk euskaratu-

igaro arren, oraindik liburu hauek

indarra dute, idazleak elikatu(*) eta

ta, hemezortzi izenburuetatik lau

beharrezkoak dira -garbi esan

irakurle ugarirentzat iradokitzaile

ditugu: Arturo eta Klementina,

dezagunâ&#x20AC;&#x201C; gizarteak matxista iza-

izaten jarraitzen dute.

46 Behinola

berdintasunaren

lau eskutara

Kontakizun interesgarriak dira hauek zentzu honetan: hitz egiteko akuilu egokia direlako, eztabaida sortzeko ahalmena piztu dezaketelako, Disneyren maitasuna deseraikitzeko, niaren desagerpenaz eta bestearenganako sakrifizioaz hitz egiteko

Liburu didaktikoak dira ezbairik

modu ederra da sentsibilizatzeko

beharrezkoak baitira. Zentzu kri-

gabe eta, Literatura-pedagogia-

eta askatasuna praktikatzeko, es-

tikoan irakurtzeko gaitasuna izan-

ren aurka leloaren defendatzaile

tereotipoen aurrean barre egiteko.

da, haurrak edozer irakurtzeko gai

sutsua naizen arren, liburu hezi-

Kontakizun interesgarriak dira ho-

dira, liburuen bitartez formazio li-

tzaile hauen duintasuna nabar-

riek zentzu honetan: hitz egiteko

terarioa jasotzen has daitezke.

mendu egin nahi dut. Nahiz eta

akuilu egokia direlako, eztabaida

kalitate literarioa usnatzen ibiltzen

sortzeko ahalmena piztu dezake-

garenoi diskurtso ideologikoa argi

telako, Disneyren maitasuna de-

adierazte horrek apur bat atzera

seraikitzeko, niaren desagerpenaz

eragin, apustu egokia da gogoeta

eta bestearenganako sakrifizioaz

eta kontzientzia pizteko orduan,

hitz egiteko. Oraindik ere gizar-

pentsaera kritikoa sustatzeko ira-

tean pertsonak generoaren arabe-

kurketa baliagarria.

ra bereizten direlako eta bakoitzari rol zehatz bat esleitzen zaiolako,

Helduok haurrei halako obrak

Adela Turinek mahai gaineratu

eman beharrean, gure seme-ala-

zituen gaiek zer pentsa ematen

bek irakurtzen dituzten liburuak

dute.

geuk ere irakurri egin beharko genituzke, horrela mezu ideo-

Kritikoak izateko tresnak ematera

logikoak harrapatu eta eurekin

dator bilduma hau, ezen, berdin-

(*) Landa, Mariasun: Neskatilak,

komentatzeko aukera izango ge-

tasunean oinarritutako gizartea

gehiengoa eta gutxiengoa. Behi-

nuke. Irakurketa kritikoa egitea

nahi badugu, horrelako ipuinak

nola, 23. zenb., 2011ko maiatza.

Behinola 47

iruzkinak

iruzkinak Behinola aldizkariko Erredakzio Batzordeko kideek idatzi dituzte zenbaki honetako liburuen iruzkinak. Izan ere, iruzkin-sorta berezia osatu nahi izan dugu, aldizkari honen gai monografikoari leial, hezkidetza eta genero-berdintasuna aintzat hartzen duten liburuak dira guztiak. Galtzagorri Elkarteak 2014an sortu zuen “Itsaspeko bihotzak” areto literariorako osatutako liburu-zerrendatik hautatu ditugu jarraian iruzkindutakoak. Baina guztiak ezin izan ditugunez iruzkindu, amaieran duzue hezkidetza eta genero-berdintasuna literaturaren bidez lantzen duen “Itsaspeko bihotzak” areto literariorako osatutako euskarazko liburuen zerrenda osoa.

48 Behinola

iruzkinak

+2 ( 2 URTETIK GORA)

Izenburua: Ezetz asmatu zenbat maite zaitudan Egilea: Sam McBratney Itzultzailea: Josune Muñoz Ilustratzailea: Anita Jeram Argitaletxea: Kókinos, 2007

Lotarako garaian sortzen diren une

da nagusi kontakizun guztian. Anita

tzua bere osotasunean manten-

goxo horietako bat da liburu honen

Jeranen ilustrazioek hori ondo bai-

tzen. Idazleak ez ditu erbi horien

abiapuntua. Erbi handiak erbi txi-

no hobeto josten dute gainera. Ko-

ahaidetasunak definitu (handi eta

kia lokartu behar du, baina txikiak

lore goxoak eta trazu fina darabil.

txiki bezala agertzen dira, beste-

lo hartu aurreko azken une goxoa

Bi izakiren arteko maitasun aitortza

rik gabe) eta ilustratzaileak ere ez

luzatu nahi du eta asmakizunetara

bat da liburuaren ardatza. Bi izaki

du txiki-handi harreman hori baino

gonbidatzen du erbi handia erron-

horiek izan zitezkeen gizakiak, bai-

gehiago irudikatu.

katxo honekin: Ezetz asmatu zen-

na liburu honetan animaliak dira; er-

Maitasunari buruzko liburu irekia

bat maite zaitudan.

biak. Ez dakigu zer harreman duten

da, hortaz. Haurrei irakurtzean, oso

Hortik aurrera elkarrekiko sentitzen

euren artean. Dakigun bakarra da

litekeena da haiek modu batera edo

duten maitasunaren handitasuna

bata txikia eta bestea handia direla.

bestera identifikatu nahi izatea, bai-

modu batera edo bestera adiera-

Ilustrazioetan ere ezin da animalia

na aukeraketa hori ere librea izango

zi nahian jolasean murgilduko dira.

horien sexua bereizi, ilustratzaileak

da. Batek esan dezake ama-se-

Orriz orri geroz eta handiagoa da

ez du horretarako estereotipatuta-

meak direla; besteak aita-alaba be-

elkarri dioten maitasun horren irudi-

ko ezaugarririk erabili. Maitasuna

zala irudika ditzake; besteak amo-

katzea. Bi besoak zabalik dituztela

da gaia, besterik gabe. Izaki batek

na-biloba bezala… bakoitzak bi

hasten da istorioa eta “ilargiraino

beste batekiko senti dezakeen mai-

erbien arteko harremana nahi duen

eta buelta” maite dutela esanez bu-

tasuna.

modura ikusteko aukera ematen du

katzen da.

Bai idazleak (Sam McBratney), bai

eta irakurketa politak sor daitezke

Maitasuna da gaia, jolasa da hori

ilustratzaileak bete-betean asmatu

irudikatze horretatik ere.

adierazteko modua eta goxotasuna

dute liburu honen mezua eta zen-

Behinola 49

iruzkinak

Izenburua: Frida Egilea: Jonah Winter Itzultzailea: Ainhoa Basterretxea eta Joseba Santxo Ilustratzailea: Ana Juan

( 4 URTETIK GORA)

Argitaletxea: Alfaguara Zubia, 2003

Izenburua: Munduko adiskiderik onena Egilea: Carl Norac Itzultzailea: Aztiri, Itzulpen Zerbitzuak Ilustratzailea: Claude K. Dubois Argitaletxea: Pamiela-Kalandraka, 2006 Frida Kahlo margolari mexikar ospetsuaren biografia da hau. Bertan bere historia kontatzen da. Hitzez oso modu labur eta zehatzean konBenantxi eta Ximon urtxintxak lagun

Zorionez, igandeak dituzte elka-

tatzen den arren, irudiek osatzen

handiak dira. Asko pozten dira egu-

rrekin pasatzeko eta igandeetan,

dute esaldi bakoitzaren atzean da-

nero elkar ikustean, egunero elka-

aurrez

zituzten

goen irudimenez betetako mundu

rrekin jolastean eta egunero barre

ekintzek bestelako garrantzia bat

aberats eta konplexua. Ana Juan

egitean, eta, eguneroko arazoen

bereganatuko dute.

ilustratzaile valentziarrak Frida Kah-

egunero

egiten

loren estetika bereziaren ezauga-

aurrean, elkar babestu eta aurre egiten diote egunerokotasuneko

Ilustrazioek eskolako eguneroko

rriak eta Mexikoko arte herrikoiaren

erronkei ere.

eszenak eta bestelakoak biltzen

irudi tradizionalak nahasten ditu

Bat-batean, ordea, Ximonen gura-

dituzte eta, soilak izanagatik, ezin

bere lanean, emaitza indartsu be-

soek etxez aldatu beharra izango

hobeki islatzen dituzte protagonis-

zain sinesgarria lortuz, asko gertu-

dute eta, ondorioz, beste eskola

ten sentimendu eta aldarteak.

ratzen baita Kalhoren margolanetan

batera joan beharko du Ximonek.

islatzen den mundu onirikora.

Harrezkero, igandetan soilik ikusiko

Euskaraz haurrentzat Frida Kahlo-

dute elkar eta Tomasek, ezinbes-

ri buruz dagoen liburu bakarra da

tean, eguneroko zereginak Ximon

hau. Egokia da lor dezakeen iden-

gabe egin beharko ditu, lagunaren

tifikazioagatik, hain zuzen, haurtza-

hutsunea nola edo hala betez.

roa delako liburuan gehien azaltzen

50 Behinola

iruzkinak

( 6 URTETIK GORA)

Izenburua: Neu naiz indartsuena Egilea: Mairo Ramos Itzultzailea: AZTIRI, Itzulpen Zerbitzuak Ilustratzailea: Mario Ramos Argitaletxea: Ttarttalo, 2006

den bizitzako etapa: bere familia,

Bazkari

ondoren,

Mario Ramosek sarritan egin be-

eskola, gaixoaldiak, istripuaâ&#x20AC;Ś eta

otsoak basoan ibilalditxo bat egi-

zala, oraingoan ere ipuin klasikoe-

margotzeak nola salbatu zuen min

tea erabakitzen du. Bidean aurrera

tako pertsonaiak aurkezten dizkigu

haiek guztietatik. Ez da gaztaroan

egin ahala, topatzen dituen ipuin

bestelako istorio batean txertatuta,

eta helduaroan bizi izan zituen mai-

ezagunetako

guztiei

nahiz eta bakoitzak bere rola edu-

tasun istoriorik agertzen, ezta bere

ea indartsuena nor den galdetu-

ki eta otso beldurgarriaren aurrean

senar izan zen Diego Rivera margo-

ko die. Erbiak, Txanogorritxuk,

bere nagusigoa aitortu. Dena den,

laria ere. Haren itzalean galtzen ez

hiru txerrikumeek eta zazpi ipo-

horixe izango da herensuge ku-

den Frida bat da hemen ikus daite-

txek erreakzio bera izango dute,

mearen zeregina, amaren lagun-

keena. Bere lana eta estilo propioa

otsoaren aurrean zeharo beldur-

tzarekin otsoari lezio bat ematea,

azpimarratzen dituena.

tu eta otsoak entzun nahi duena

hain zuzen.

Tituluan bertan ere, abizenik ez da

erantzungo diotelako guztiek: bel-

Neu naiz indartsuena liburuko ger-

agertzen, soilik Frida eta haren txi-

durgarrietan beldurgarriena otsoa

taerek, bestetik, jarraipena dute

kitako irudi bat, hegan doan hegazti

bera dela. Halako batean, ordea,

Neu naiz ederrena liburuan (Ttar-

baten gainean zeruan beste hegaz-

herensuge kumearekin elkartu eta

ttalo, 2008).

ti batzuk margotuz. Esanguratsua

horrek indartsuena bere ama dela

benetan.

erantzungo dio otsoari, eta erabat

Arte-liburua, biografia eta album

haserraraziko du. Dragoi ama hur-

ilustratua biltzen ditu bere barruan

biltzen denean otsoak egia onartu

liburu honek.

eta, izuz beterik, bere harrokeria

legea

egin

pertsonaia

guztiak irentsi beharko ditu.

Behinola 51

iruzkinak

Izenburua: Urdaburutarrak

Izenburua: Basoak badu sekretu bat

Egilea: Anthony Browne

Egilea: Javier Sobrino

Itzultzailea: Koldo Izagirre

Itzultzailea: Arkaitz Goikoetxea

Ilustratzailea: Anthony Browne

Ilustratzailea: Elena Odriozola

Argitaletxea: Pamiela-Kalandraka,

Argitaletxea: OQO-TXALAPARTA, 2009

2006

Album ilustratu honen azala eta ha-

ere urdeak ugaritu egingo dira une

sierako orria oso esanguratsuak

batetik aurrera). Ezustean, ordea,

dira: “Urdaburu jauna Jon eta Josu

ama etxera itzuliko da eta zotinka

semeekin bizi zen etxe polit batean,

erregutuko diote berriro ez joateko.

Basoan zurrumurru bat nagusitu

eta etxe politaren ondoan lore poli-

Eta halako batean, etxeko zeregi-

da eta bolo-bolo dabil animalia

tak zeuzkan lorategian eta auto po-

nak egiten hasiko dira etxeko mu-

guztien artean: katagorria maite-

lita estalpe batean. Etxean emaztea

tilak, etxeko lanak jolas bihurtzerai-

mindu egin da! Baina, norekin?

zeukan”. Eta noski, ama da etxeko

no. Eta azkenean, amaren begiak

Eta nola adieraziko dio bere mai-

lanen ardura eta zama guztia bere

eta irribarrea erakusten zaizkigu.

tasuna, ikusten duenean lotsatu

gain hartzen duena, senarraren eta

Urdaburutarrak albumak zuzenean

eta gorri-gorri jartzen bada? Eta

semeen esanetara makurtuta bizi

jorratzen duen etxeko zereginen

nola konponduko dira, hain ez-

dena, eta deigarria da ilustrazioek

eta sexuaren araberako rolen ba-

berdinak izanik?

ere orriz orri nola indartzen duten

naketa dela eta, helburu argi bati

Maiteari bere amodioa adiera-

amaren menpekotasun-irudia: ama

jarraitu arren, era berean hainbat

zi ahal izateko, basoko zenbait

agertzen den orrialdeak lau biñete-

eztabaida piztu dituela ere esan

animaliari eskatuko dio laguntza

tan zatitzen dira bakoitzean zeregin

behar da. Besteak beste, argu-

katagorriak.

neketsu bat egiten bakar-bakarrik

mentuaren bilakaera edo irudiak

azeriaren, hontzaren, otsoaren,

dakusagula eta, halere, haren aur-

aurkezteko moduari erreparatuta,

hartzaren eta muxarraren ahol-

pegia edota begiak ez dira erakus-

badirudi etxeko lanen ardura ba-

kuak ez zaizkio baliagarri suertatu.

ten, eta ez zaio hitzik ere ematen.

natzearen aldeko irakaspena be-

Izan ere, aholkulariak bestearen

Egun batean, ordea, amak gutun

rez etortzen dela eta nolabaiteko

lekuan jarri beharrean, norbe-

bat utzi eta ihes egiten du etxe-

“happy end”-arekin, gatazka bat

rak bere esperientzien araberako

tik. Gutunean “Urdeburuak!” irakur

-batean konpontzen dela. Edonola

gomendioak ematen dizkio kata-

daiteke eta halaxe, etxeko zeregi-

ere, irakurri eta etengabe galderak

gorriari. Eta maitasun harreman

nei aurre egin ezinik urde bilaka-

egitea beharrezkoa den album ho-

bakoitza berezia denez, katago-

tuko dira pertsonaia maskulinoak

rietako bat da Urdaburutarrak.

rriak bakarrik ausartu beharko du

(era berean, liburuko ilustrazioetan

52 Behinola

Baina

dirudienez,

zurrumurruei eta esamesei aurre

iruzkinak

( 8 URTETIK GORA)

Izenburua: Gorputz osorako poemak Egilea: Juan Kruz Igerabide Ilustratzailea: Elena Odriozola Argitaletxea: Aizkorri, 2005 egin eta bere maitasunaren alde egiten. Elena Odriozolaren ilustrazioek ere askotariko ikuspuntuen alde-

Haurrentzako

poesia-liburu

zo-

ko hautua erakusten dute. Ba-

ragarria da hau. Gorputzeko atal

tetik, basoko iruditegiak katago-

bakoitzarentzat poema bat sor-

rriaren ibilerak zoragarri biltzeaz

tu zuen Juan Kruz Igerabidek eta

gain, zuhaitz adarretatik hasi eta

Elena Odriozolak irudi gozo eta di-

lurrean zein uretan, gainerako

bertigarriz jantzi zuen, bere estilo

pertsonaiak goitik, behetik edo-

propioa markatuz. Bien elkarlane-

ta atzetik zelatatzearen inpresioa

tik jolaserako liburu eder bat sortu

nagusitzen baita. Bestetik, ani-

zen. Gorputzeko atalak ezagutze-

malien karakterizazioko hainbat

ko ez ezik, geure gorputza tabu-

elementuk ere talka egin dezake-

rik gabe, umorez eta naturaltasun

te animalia horiei buruz eduki di-

osoz onartzen laguntzeko liburu

tzakegun usteekin, azeriaren eta

paregabea da.

hartzaren kasuan bezala. Nire gorputza poz bat da nahi baduzu hurbildu, haragizko irribarrea da nahi baduzu ukitu, besarkada bat arropaz estalia nahi banauzu aurkitu.

Behinola 53

iruzkinak

Izenburua: Enekoren soineko

Izenburua: Hamaika andere ausartl

arrosa

Egilea: Xose M. Gonzalez, Oli

Egilea: Anne Fine

I TZULtzailea: Koldo Izagirre

ITZULtzailea: Agurtzane Ortiz de

lustratzailea: Helle Thomassen

Landaluze

Argitaletxea: Kalandraka, 2001

Ilustratzailea: Philippe Duppasquier Argitaletxea: Aizkorri, 2013

Eneko izeneko mutikoa da istorio

irudia ez zela zuzena ikusiko du;

Hamaika andere ausartek osa-

honetako protagonista. Goiz ba-

alegia, neskak ez direla ohiko topi-

tutako koadrila bat da album

tean bere amak soineko arrosa

koen araberakoak bakarrik, eta era

ilustratu honetako protagonista.

bat jantzi zion eskolara joateko eta

askotako neskak daudela ikusiko

Hainbat leku exotiko bisitatzen di-

egun hartan jasandako isekak eta

du. Guztiaren gainetik, denak per-

tuzte (Mosku, basamortua, Mon-

bizitako esperientzia berriak kon-

tsonak direla eta guztiek errespetu

terrei, Everest edo Zarautz) eta

tatzen ditu liburuak. Bere inguru-

bera merezi dutela ohartuko da.

burujabetasun handia erakusten

ko guztiek sumatzen dute zerbait

Liburu interesgarria da ikuspuntua

dute egoera orotan.

arraroa Enekorengan egun horre-

aldatzeko aukera ematen duela-

Banan-banan, bisitatzen duten

tan, baina inor ez da ohartzen zer

ko. Baina horretarako, betiko topi-

leku bakoitzean bere helmuga to-

den desberdintzen duena. Soine-

koetan oinarritzen da argumentua.

patzen du emakumeetako batek

ko arrosa normaltzat jotzen dute

Hala ere, interesgarriena azken

eta bertan gelditzen da. Horrela,

guztiek. Horrela, Enekok soine-

ondorioa da, guztiok pertsona mo-

azkena bakarrik gelditzen denean

koa janztearen alde on eta txarrak

duan tratatzea merezi dugula ikus-

ere, pozik eta lasai asko ageri da.

ezagutuko ditu. Horrekin batera,

tea.

Testuak zerrenda forma du, ha-

nesken eta mutilen arteko harre-

maikatik batera behera doan ze-

manak beste ikuspuntu batetik

rrenda, eta errimatua da gainera:

ikusiko ditu, eta neskek eta mu-

â&#x20AC;&#x153;Sei andere ausartek Australian

tilek helduengandik tratu desber-

egin zuten zotz; batek lortu zuen

dina jasotzen dutela ohartuko da.

kangurua eta gelditu ziren bostâ&#x20AC;?.

Halaber, berak neskei buruz zuen

54 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Markos kantinera Egilea: Patxi Zubizarreta Ilustratzailea: Mikel Valverde Argitaletxea: Elkar, 2002

Aipagarria da itzultzailearen lana

Herriko jaiak datoz, eta tanbo-

Etxean, gurasoek erabakia haren

testua forma aldetik egokitzen

rradan

pertsonaien

esku utzi eta gero, kontrako arra-

eta ilustrazioek erakusten dutena

aukera egin behar dute eskolan.

zoirik ez baitute aurkitzen, aito-

islatzen.

Markosek kantinera irten nahi du,

na-amonek ere babesten dute.

Helle Thomanssenen irudiak ko-

iaz arrebak bezala, gurasoek hari

Dotore eta eta harro ateratzen da

loretsuak eta dinamikoak dira,

bakarrik egin baitzioten kasu eta

Markos barrilarien aurrean danbo-

detailez beteak: andere bakoi-

argazkiak atera.

rrada egunean, eta txistu eta irai-

tzak bere itxura gordetzen du bi-

Erabakiak

zalaparta

nei kaso egin gabe poz-pozik bu-

dai guztian, eta erraz ezagutzen

sortzen du, batez ere eskolan.

katzen du eguna. Gainera, orain

dugu denen artean.

Zuzendariak ez deritzo egoki, eta

bere argazkia ere jarrita dago sa-

danbor-jotzaile, barrilari edo su-

lako armairuan, Edurne arrebare-

kaldari ateratzeko agintzen dio.

naren ondoan.

Ikaskideek ere irri egiten dio-

Mikel Valverderen ilustrazioek na-

te, baina Markosek ez du amore

barmen azaltzen dituzte pertso-

ematen.

naien emozioak aurpegien tratae-

ateratzeko

egundoko

Sistema abian jartzen

da, eta psikologoak ere parte

ra grafikoan.

hartzen du, baina Markosek bere arrazoiak garbi dauzka eta aurrera jarraitzea ondo iruditzen zaie.

Behinola 55

iruzkinak

Izenburua: Pippi Kaltzaluze Egilea: Astrid Lindgren Itzultzailea: David Urbistondo Ilustratzailea: Ingrid Vang Nyman Argitaletxea: Elkar, 1996

Astrid Lindgren (Suedia, 1907-

rren jatorrizko istorioa hasieratik

dira adin bereko haurrentzat eta

2002) idazle suediarraren lan eza-

amaieraraino irakurtzeko aukera

horretan datza arrakastaren giltza.

gunenetarikoa da Pippi Kaltzaluze

eskaintzen du euskarazko edi-

Baina liburu honen alderdirik in-

(Pippi Langstrump). Zazpi urteko

zioak.

teresgarriena eta aberatsena pro-

alaba gaixorik ohean zegoela hasi

Pippi

zen Astrid Lindgren harentzako

ren

istorioa asmatzen eta hortik sortu zen 1941ean Pippi Kaltzaluze;

abenturak. Sormen handikoa da,

Gazte Literaturako liburuen prota-

Pippilotta Delicatessa Windosha-

konbentzionalismoen kontra egi-

gonista gehienak mutilak ziren eta

de Mackrelmint, Efrain Kaltzaluze

ten du etengabe eta bihurria da.

horietako asko Pippi bezain bihu-

kapitainaren alaba. Handik bi ur-

Amarik ez du eta bere aita itsas

rri eta abenturazale izango ziren.

tera idatzi zuen liburua eta argita-

kapitaina denez, bere bi maskote-

Neskak protagonista zituzten libu-

letxe baten ezezkoa jaso ostean,

kin (tximu bat eta zaldi motadun

ruak gutxi izango ziren eta ez ziren

Raben&SjĂśgren

bat) bizi da 9 urterekin, gurasorik

Pippi bezalakoak izango; neska

gabe,

Bakarrik

estereotipatuen ezaugarriak izan-

keztu eta lehen saria irabazi zuen.

bizi denez, nahi duena egiten du:

go zituzten. Pippi ez da objektu

1945ean argitaratu zen eta ha-

ez da eskolara joaten, nahi duen

bat, ez da edertasunaren indus-

rrezkero sekulako arrakasta lortu

orduan esnatzen eta oheratzen

triaren eta moden biktima bat ere.

zuen; 70 hizkuntzara itzuli da li-

da, batzuetan hiru aldiz gosaltzen

Hortaz, apurtzailea izan zen Astrid

burua, hainbat film ere egin dira,

du, oinak burukoan jarrita egiten

Lindgren Pippi pertsonaia asma-

baita telebistarako telesaila eta

du lo, bere oina baino hiru aldiz

tzean, nahiz eta haren helburua

animaziozko filmak ere.

handiagoak diren zapatak janzten

hori ez izan. Hala ere, haur guz-

Euskarazko itzulpena 1996an ar-

ditu, bere zaldia esku bakarrare-

tientzat erakargarri izan daitekeen

gitaratu zen Ingrid Vang Nyman

kin jasotzeko gai da, itsasoan na-

pertsonaia sortu zuen, baina nes-

jatorrizko ilustratzailearen irudie-

bigatzen badaki, pistolarekin tiro

karen paperean. Neskato bihurri,

kin. Ordurako liburu horren irakur-

egiten ere bai... Lotsagabea da,

desobeditzaile, abenturazale, au-

le gehienentzat ezaguna izango

baina bihotz onekoa ere bai. Hel-

sart, alai eta indartsuak ere badi-

zen pertsonaia, baina Haur eta

duek ezarritako araurik gabe bizi

rela ikusarazi nahiko zion hasieran

Gazte Literaturako Klasiko ho-

da. Ezaugarri oso erakargarriak

alabari eta gero mundu zabalari.

literatura-lehiaketa

argitaletxearen batean

aur-

arrakasta-

tagonista neska izatean datza.

pertsonaia

Liburua 1945ean argitaratu zen

bera da eta hark bizitzen dituen

lehen aldiz. Garai hartan, Haur eta

Kaltzaluzeren giltzetako

Mozolomendin.

Gehiago: www.galtzagorri.org/euskara/argitalpenak

56 Behinola

bat

iruzkinak

bibliografia A

Alizia haurrentzat. Manu Lopez Gaseni. Pamiela. Ametsek bi ama ditu. Ophelie Texier. Ttarttalo. Amonatxoak. Charo Pita / Fatima Afonso. Txalaparta. Anekdotak. Ruben Ruiz / Eider Eibar. Pamiela. Arreba haragijalea. Le Thanh / Taï-Marc. Ibaizabal. Arrosa eta leuna. Adela Turin / Nella Bosnia. Pamiela Kalandraka. Arturo eta Klementina. Adela Turin / Nella Bosnia. Pamiela Kalandraka.

Basoak badu sekretu bat. Javier Sobrino / Elena Odriozola. OQO-Txalaparta. Bihotz bihotzetik. Émile Jadoul. Ibaizabal. Bonobo betaurrekodunen egiazko historia. Adela Turin / Nella Bosnia. Pamiela Kalandraka.

Ene Amak. Vanessa Soodeen. Ediciones Mairi. Enekoren soineko arrosa. Anne Fine / Philippe Duppasquier. Zubia. Eta handia egiten naizenean zer? Elisabet Abeyà / Roser Capdevilla. Elkar. Ezetz asmatu zenbat maite zaitudan. Sam McBratney. Kókinos. Ezin dut, eta zer? Uxue Alberdi / Jokin MItxelena. Elkar.

Frida. Jonah Winter / Ana Juan. Alfaguara-Zubia.

Gorputz osorako poemak. Juan Kruz Igerabide / Elena Odriozola. Aizkorri.

Hiru ahizpa lapurrak. Txabi Arnal.OQO-Txalaparta. Hurbil. Natalia Colombo. Pamiela Kalandraka.

Iris eta Lila. Ana Mujika / Marta Rodrigo. Aldarte

Jonas eta hozkailu beldurtia. Juan Kruz Igerabide / Mikel Valverde. Aizkorri.

Behinola 57

iruzkinak

Kamila zebra. Marisa Nuñez / Oscar Villan. Kalandraka. Kangumea. Diana Kimpton / Rosalind Beardshaw. Ttarttalo. Kezkamuxelak. Anthony Brown. Kalandraka. Kili-kiliak. Alba Barbé i Serra; Sara Carro Ibarra / Núria Fortuny Herrero. Ediciones Bellaterra.

L M

Lagunak. Mies Van Hout. Ttarttalo. Marizikina naiz eta zer? Uxue Alberdi / Eider Eibar. Elkar. Marizipriztinek ez du zorioneko galeperrik nahi. Nunila Lopez / Myriam Camero. Txalaparta. Markos kantinera. Patxi Zubizarreta / Mikel Valverde. Elkar. Marrazteko gaiak. Mauro Eiroa / Ángel Domínguez. A Fortiori. Mattinen beldur kutxa. Fina Casadelrrey / Teresa Lima. OQO-Txalaparta. Momo. Michael Ende. Zubia. Munduko adiskiderik onenak. Carl Norac / Claude K. Dubois. TTarttalo. Munstroa eta igela 4: Ariketa Fisikoa. Rose impey / Russell Ayto. Ibaizabal. Muxu lapurra. Xabier Etxaniz Erle / Jokin Mitxelena. Aizkorri.

Neu naiz indartsuena. Mario Ramos. TTarttalo. Nire aita etxekoandrea da eta zer! Silvia Ugidos / Mikel Valverde. Elkar. Norak suhiltzaile izan nahi du. Arantxa Iturbe / Elena Odriozola. Elkar.

Pippi Kaltzaluze. Astrid Lindgren / Ingrid Vang Nyman. Xaguxar. Pirritx eta Porrotx, Gorka kopontzailea. Mitxel Murua / Julen Tokero. Elkar. Pozik. Mies Van Hout. Ttarttalo. Printzesa puzkertia. Arrate Egaña. SM. Printzesa txixontzia. Xabier Mendiguren / Ainara Azpiazu “Axpi”. Elkar.

Txikitzen zaretenean. Uxue Alberdi / Aitziber Akerreta. Pamiela. Tximeleta-belarriak. Luisa Aguilar / André Neves, Pamiela Kalandraka.

58 Behinola

Urdaburutarrak. Anthony Brown. Kalandraka.

Zorioneko hondamendia. Adela Turin / Nella Bosnia. Pamiela Kalandraka.

Itsaspeko bihotzak areto literarioa Hezkidetza, genero-berdintasuna eta Haur Literatura

Laster Euskal Herriko hainbat herritan izango da ikusgai. Zure herrian ere ikusi nahi duzu? Informazio gehiago: http://www.galtzagorri.org/euskara/aretoak/itsaspeko-bihotzak galtzagorri@galtzagorri.org 943 471487

Behinola 59

iruzkinak

Liburu kuttunak

Lourdes Auzmendi

Robert Louis Stevenson, Altxor

Medhi

Uhartea (Elkar). Maria Garikano

harem-eko te hura nobela urtetsu

itzultzaile.

eta, hala ere, ezin garaikideagoa, Gerardo

Arkimederen

Markuletaren

itzulpe-

«Gaur-gaurko itzulpen askok go-

nean: horra gazte magrebtarrak

zatu handiagoa ematen dit niri,

Pariseko kanpoaldean, sustraiga-

jatorriz euskaraz idatzitako gaur

be eta arrotz…). Horregatik guz-

-gaurko zenbaitek baino». Anjel

tiagatik, Manu Lopez Gaseniren

Lertxundiren hitzak dira, eta ezin

hitzak neureganatu nahi nituzke

uka neure baino neureago egin

orain: «Itzulpenekiko mesfidantza

nituela,

Unibertsala

ezabatu egin beharko litzateke,

bildumarako eta Maria Garika-

hezkuntza-sisteman bereziki, eta

noren itzulpenaren bitartez, Ste-

itzulitako testuak gero eta gehia-

vensonen abentura eta iniziazio

go aholkatu beharko lirateke,

lan eder hau berriro irakurtzean.

itzulpen gaurkotuagoak egiten di-

Antzeko zerbait gertatu zitzai-

ren neurrian».

Literatura

dan, idazle-itzultzaile berberekin, Botilako deabrua narrazio zirraragarriarekin

(hainbat

itzulpen

-lan bikainen artean, ezin ahantzi

60 Behinola

Charef-en

iruzkinak

Maddi Ariztia, Amattoren uzta

irudikatu zuen memoria zuri-beltz

(Erein-Igela-Alberdania).

huraâ&#x20AC;&#x201D; gozatu ezin ederragoa har dezakegu. Gure gizartearen infanti-

Galtzagorri

bitarte-

lizazioaren uxagarri eta, aldi berean,

karitza gogotsuari esker, ezin la-

elkartearen

irudimenaren pizgarri, bertan dau-

burragoak gertatu zaizkidan urte

de dramatizatuak eta laburbilduak

luzeotan, aitortu beharra daukat,

gure ametsik eta beldurrik oinarriz-

gutxienez, bien bitarte honetan

koenak. Horra izkiriaturik aurkitu di-

bi arantza atera ahal izan dituda-

tudan ene ipuinakâ&#x20AC;Ś

la Klis-Klasikoak bildumari esker. Itzulpenei dagokienez, azkenean Pinotxoren abenturak euskaraz eta Jokin Mitxelenaren marrazki bihurrietan irakur dezakegu gaur egun; bestalde, Joxe Arratibelen Kontu zaharrak ezinbestekoarekin batera, azkenean Maddi Ariztiak (18871972) Sara aldean entzundako eta bizi-bizi jasotako amandre-ipuinokin ere â&#x20AC;&#x201D;oraingoan Maite Gurrutxagak

Behinola 61

kolaboratzaileak

Ainara Azpiazu Aduriz Ainara Azpiazu Aduriz “Axpi” (Hernani, 1980) ilustratzailea da. Besteak beste, komiki-tirak (Hernaniko Kronika, Berria) egin izan ditu, eta zenbait liburu ere ilustratu ditu: Maddiren Ametsak (Desclee de Brower, 2010); Manta belaunetan (Ibaizabal, 2011); Mara eta izar saltzailea (Ibaizabal, 2012); Ai, Ai, Ai! (Mezulari, 2012), Izotz Zu-

Kolabo ratzai leak Mila esker, zenbaki honetan parte hartzeagatik.

loa (Erein, 2013), Printzesa Pixontzia (Elkar, 2014). Baita beste hainbat testuliburu ere. Horrez gain, erakunde publikoetako berdintasun-sailetarako ilustrazio-lanak ere egin ditu, eta komiki-tailerrak ematen aritu da. Muralak ere egiten ditu (Asteasuko haur-eskola, Hernaniko plaza feminista, partikularrak). 2012-2013 ikasturtean “ars in fabula. master in illustrazione per la editoria” Masterra burutu du Italian, Maceratan.

Antxiñe Mendizabal Aranburu Txikitatik izan dut idazteko zaletasuna. Horregatik-edo, ogibidean pentsatzen hasita, kazetaritza hautatu nuen. Handik pixka batera, herriko historia gaiak erakarrita, hiru liburu idatzi eta argitaratu nituen. Berehala ulertu nuen, halere, nire benetako gogoari heldu behar niola: literatura idazteari. Argitaratzeko aukera ere izan dut geroztik. Gainerakoan, literaturari esker bizimodua aurrera ateratzeko zori ona dut: Elkar argitaletxean egiten dut lan, editore. Argitaratutako liburuak: Nire amak ez du erremediorik. Lotsatia naiz, eta zer? Katti beti endredatzen. Nire alabak ez dauka erremediorik. Ametsi tripek hitz egiten diote. Printzesa guztiek dute bere ipuina. Ama gaiztoaren ipuina.

62 Behinola

kolaboratzaileak

Asun Agiriano Altuna

Lourdes Auzmendi Aierbe

Asun Agiriano (Arrasate, 1963) Filosofian lizentziatua,

Lourdes Auzmendi (Ataun, 1956) Filosofian eta Itzul-

1991etik Arrasateko udal liburutegian irakurketa sus-

pengintzan lizentziatua, kazetari-lanetan ibili zen Ze-

tatzen eta bibliotekari lanetan dabil. Haur eta gazte li-

ruko Argian lehendabizi eta Euskadi Irratian gero.

buruen munduan eta Galtzagorri Elkartearen sorreran

1987an, EIZIEren (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta

ibilbide luze eta oparoa egina da. Liburugida gomenda-

Interpreteen Elkartea) sortzaileetako bat izan zen,

garrien zerrendak egitea du gustuko eta literatura-so-

eta elkarte horretako lehendakari ere bai aldi batez.

lasaldietan parte hartzea da atsegin duen kontua, bai-

2001etik 2009. urtera bitartean Euskal Herriko Uni-

ta nazioarteko haur liburuen azoketara bidaiatzea ere.

bertsitatean irakasle aritu zen lanean, Itzulpengin-

Egun, Gara egunkarian Haur eta Gazte Literatura-kriti-

tzako lizentziaturan. Eusko Jaurlaritzako Euskara

karia da, eta, berriki, Mikel Ayerbe eta Jone Arroitajaure-

Sustatzeko zuzendari eta ondoren Hizkuntza Politi-

girekin batera, Euskarazko Haur eta Gazte Literaturako

karako Sailburuorde izan zen Patxi Lopezen lege-

10 liburuz osatutako katalogoa argitara eman du (10

gintzaldian. Gaur egun, EHUn jarraitzen du irakasle,

books from Basque Literature for Children and Young

Itzulpengintza eta Interpretazioko Graduan.

People. Etxepare Euskal Institutua, 2014).

Gustavo Puerta Leisse

Victoria Fernandez Garcia

Gustavo Puerta venezuelarra (Caracas, 1975), filo-

Victoria Fernández (Gijón, Asturias, 1951) Haur eta Gazte Lite-

sofian lizentziatua, kritikaria, Haur Literaturan aditua,

raturan aditua da. Irakasle-ikasketak egin zituen arren, inoiz ez

idazlea eta irakaslea da. Madriden bizi da gaur egun

du horretan lan egin. Haur-psikologiak, hezkuntza ez formalak,

eta Escuela Peripatética de Literatura Infantil zentro-

eta, oro har, kulturak (antzerkia, artea, zinema, telebista, musi-

ko zuzendaria da. Bertan eta handik kanpo ere, Haur

ka, literatura…) piztu dute haren interesa. XX. mendeko 70.eko

Literaturari buruzko hainbat lantegi eskaintzen ditu.

hamarkadan hasi zen prentsarako haur-literatur-kritikak idaz-

Galtzagorri Elkartearen Marraz(i)Oak Topaketak gidatu

ten eta, 1979an, Haur Literaturako Kritikaren Espainiako Sari

izan ditu hiru aldiz Elena Odriozola ilustratzailearekin

Nazionala irabazi zuen. Harrez gero, horretan ibili da. 1988tik

eta hainbat lantegi ere eskain izan ditu. Behinola aldiz-

Haur eta Gazte Literaturako CLIJ aldizkaria zuzentzen du (Gre-

karian lehenago ere kolaboratu izan du.

mi d’Editors de Catalunya elkartearen Premio Atlántida jaso zuen, 1995ean; eta Espainiako Kultura Ministerioaren eskutik Premio Nacional de Fomento de la Lectura, 2005ean). Horrez gain, beste hedabide batzuetan ere kolaboratzen du, besteak beste, El País egunkariko Babelía gehigarrian. Kongresuetan, jardunaldietan, topaketetan, sarien epaimahaietan eta beste hainbat lan-taldetan ere parte hartzen du. Behinola 63

Kartela 26/9/08 11:51 Pďż˝gina 1 C

CY CMY

bularretik mintzora ahoan hasi eta belarrira

ahoan hasi eta belarrira... belarritik bihotzera.

Bularretik Mintzora: 0-6 urte bitarteko haurren guraso eta hezitzaileentzat. Composiciďż˝n

Sasi Guztien Gainetik: 5 urtetik aurrerako haurrekin erabiltzeko.

Irakurri, kantatu, jolastu, gozatu... zure haurrentzat oparirik ederrena. www.bularretikmintzora.org

Aliziak 150 urte beteko ditu

Pamiela

HARTZ TXIKI %,3% (/,-%,5.$ -).!2)+

Maurice Sendak

-!52)#% 3%.$!+

Sendak

Pamiela

Xabier Olaso

Etxepare Saria

•

Antonio Rubio

Oscar Villán

Pello Añorga Jokin Mitxelana

0-3 urte

Pamiela

ilargian kulunkantari

•

Behinola etxean jaso nahi duzu? Aldizkari honen urteko bi zenbakiak etxean jasotzeko bete ondorengo fitxa eta bidali elkartearen egoitzara. Izen-abizenak: Helbidea: Herria: Posta kodea: e-maila: K.K. zenbakia (ordainketa helbideratzea nahi baduzu): Urteko harpidetza 20 euro. Ordainketa helbideratua edo transferentzia bidezkoa izan daiteke. Galtzagorri Elkartea Zemoria 25, behea. 20013 Donostia. Tel.: 943 471 487 galtzagorri@galtzagorri.org / www.galtzagorri.org

Egin zaitez Galtzagorri Elkarteko bazkide Jarraian aurkezten dugun fitxa bete eta ordainketa-agiriarekin batera, gure helbidera bidali: Izen-abizenak: Helbidea: Herria: Posta kodea: Telefonoa: e-maila: Ogibiea: Lantokia:

Galtzagorri Elkartea Zemoria 25, behea. 20013 Donostia. Tel.: 943 471 487 behinola@galtzagorri.org / www.galtzagorri.org

Klis-Klasikoak liburu sorta Haur eta Gazte Literaturako Klasiko Unibertsalak eta euskarazko altxorren berrargitalpenak