E kas blou | Het blauwe huis
Gedichten op locatie met reisimpressies door Bernadette van Hellenberg Hubar Curaçao /OhÊ en Laak 2011
Colofon Locatie: Curaçao Gedichten en toelichting: Bernadette van Hellenberg Hubar Foto’s: Mathie Flugi van Aspermont en Bernadette van Hellenberg Hubar Omslag voor: het blauwe huis in de Rifwaterstraat (Willemstad) Achterflap: collage van het beschilderde busje en de Wayaca in de tuin van het Curaçaosch Museum (Willemstad) Status: 19 maart 2010 voltooid ISBN/EAN: 978-94-90462-12-3 © 2011
Voorwoord De gedichten en het bijbehorende verhaal ontstonden tijdens het verblijf op Curaçao van 18 tot 23 februari 2011. De auteur dankt haar reisgezel en Femia Cools (http://femiaonline.blogspot.com) voor de hulp en het commentaar. Via MeetCuracao.com (www.facebook.com/meetcuracao) heeft Angeline Angela de correcte vertaling van de titel van de reisimpressies – Achter het blauwe huis: Patras di e kas blou – aangereikt. Marij Coenen en Marja Langenberg zijn tenslotte met de stofkam door de tekst gegaan.
2
Het blauwe huis | versie 19-mrt-11
E kas blou | Het blauwe huis Colofon ........................................................................................... 2
Patras di e kas blou | Achter het blauwe huis ............................21
Voorwoord .................................................................................2
Tussen het knoekhuis en de stoelenparade ............................22
E kas blou | Het blauwe huis ........................................................ 3
Kleur en gebouwen ..................................................................25
Boven.........................................................................................5
Ontzield ...................................................................................28
Schotsen ....................................................................................5
Lucht en water.........................................................................29
Noordkust van Curaçao.............................................................7
Waterfort Hotel Continental (1955)..........................................29
Stoelenparade ...........................................................................9
Et cetera ..................................................................................32
Dolfijnen ..................................................................................11
Referentielijst ...............................................................................34
Kleurenvanger .........................................................................13
Ontzielde handelswaar ...........................................................15
Vogelvlucht vanaf de toren ......................................................17
Retour ......................................................................................19
Het blauwe huis | versie 19-mrt-11
3
4
Collage van foto’s ontleend aan verschillende sites (zie Referentielijst) | versie 19-mrt-11
HET BLAUWE HUIS
Boven
Schotsen
Boven het water drijven ze ... de wolken boven de wolken wij grijs het vliegtuig met geruis van motoren geluiden van kinderen keuvelende mensen zwart, blank en bruin Boven het water de wolken het vliegtuig en wij
Onverstoorbaar de wolken ... drijvende schotsen zwevend in een luchtledig blauw wordt boven onder en daalt de blik die stijgend geen wit meer ontmoet tot diep naar benee waar een enkele schaduw het oppervlak kleurt en de zee zacht rimpelt
Bernadette van Hellenberg Hubar | Heenreis Curaรงao 17 februari 2011 | versie 19-mrt-11
5
6
Collage van foto’s van Nationaal Park Shete Boka | versie 19-mrt-11
E KAS BLOU
Noordkust van Curaçao Het sponsige gelaat diep uitgevreten zien vele ogen hoe een felle zee het schuim tot razernijen opgeklopt zich buitelend over de drempel stort alwaar de overhuiving almaar scherper getande schubben naar de hemel heft In duizend stralen wordt de golf uiteengereten facetten glinsteren spatten in het rond als scherven van ’n prisma geslagen tegen de vulkanische ondergrond polijsten 't gesteente van de lippen een plasje water latend in de mond spiegelend op de tong weer uitgespogen naar waar de volgende golfslag komt Perpetuum mobile ...
Bernadette van Hellenberg Hubar | Schildpaddenbaai Nationaal Park Shete Boka 19 februari 2011 | versie 19-mrt-11
7
8
Collage van foto’s langs de Rodeweg in Willemstad | versie 19-mrt-11
HET BLAUWE HUIS
Stoelenparade In stille hitte staan de stoelen langs de straat door smalle kettingen aan elkander vast geklonken de zitting leeg verwachtingsvol een lange rij die traag de bocht om sliert door clusters houten bouwsels afgewisseld staketsels in een klein palet aan kleur felle toetsen en gedempte tonen tussen plastic, hout en roest van meubels die 't moment suprĂŞme een wisseling van de wacht beleven een grillig lint gespannen ongeduld een paternoster lineaire wijzerplaat waar seconden dagenlang gaan duren totdat het Carnaval van start zal gaan
Eerst paarden, dan kinderen, dan grote mensen in hun veelkleurige tenue dansen de stoelen tot leven gekomen met waaiende handen van het publiek Een zinderend decor voor de pralende stoet die vol bombarie Aswoensdag weer de tijd intrekt.
Bernadette van Hellenberg Hubar | Willemstad 19 en 21 februari 2011 | versie 19-mrt-11
9
10
Collage van foto’s van the Dolphin Academy | versie 19-mrt-11
E KAS BLOU
Dolfijnen Grote schaduwen onder het wateroppervlak geen monsters, maar grijze dieren schieten de diepte in tussen mensen die op commando sur place in het zoute water trappelen het speelveld golvend onder de voeten Snuffelend de snuit duwend tegen de lijven drijft de dolfijn onder de handen die het slot open wrijven van een bescheiden contact Routineus en toch verrassend een rondje spelen en dobberen aaien, zoenen, spatten en dansen en racen tussen twee vinnen in hangend vol snelheid
Op de rotsige rand van het bassin daalt een pelikaan als figurant met een onhoorbaar verhaal Een snerpend signaal scheurt de tijd in een voor en een na als in een kinderdroom onherroepelijk zonder weerga
Bernadette van Hellenberg Hubar | Dolphin Academy Curaรงao Sea Aquarium Willemstad 22 februari 2011 | versie 19-mrt-11
11
12
Collage van foto’s op Punda en in Otrabanda | versie 19-mrt-11
HET BLAUWE HUIS
Kleurenvanger Tegen elkaar aangeschurkt op de kade pand na pand divers in toon als kleurige helklinkende ijzeren plaatjes op de kinderxylofoon flikkerend bij iedere oogopslag Dwalend van stoep naar stoep gaat een bonte pijper tingelend over de klinkers een stoet van kleuren achter hem aan wij in hun kielzog mee ons oog betoverd door roze en rood, okergeel en groen en beige, citroengeel en blauw geplukt uit de regenboog Hier kersvers gesausd op nieuwe pleisterlagen met scherpe haakse hoeken Daar gedempt door verwering bladderende plekken vocht en regenslag met suggestieve vegen vervuiling als expressionistische toets Vreedzaam naast elkaar in Caribische coĂŤxistentie
Rond de evenaar valt de korte schemer ebt het kleurgetijde weg de pijper sluit de avondpoort vereffent de balans in blauwdonkergrijsgroenzwart
Bernadette van Hellenberg Hubar | Willemstad februari 2011 | versie 19-mrt-11
13
14
Collage van foto’s van het Slavernijmuseum in Kura Hulanda te Willemstad, gevonden op internet (zie Referentielijst) | versie 19-mrt-11
E KAS BLOU
Ontzielde handelswaar Ketens rammelen in dichte rijen donkere lijven zij aan zij in het lichtloos vrachtruim gestapeld stank, ontbering, vervuiling, ontering weggevoerd uit de alledag ontworteld, verkracht de mensheid voorbij Levensgevaarlijk deze denkende dieren wanhoop slaat van de boeien af brouwt nachtmerries voor de beulen angst die escalatie broedt kneedt repressie in barbaarse vormen gemartelde lijven, stront en bloed Hebben wij dit inferno geduld? een stinkende schuld op ons geladen na anderhalve eeuw reeds afbetaald?
Bernadette van Hellenberg Hubar | Willemstad 23 februari 2011 | versie 19-mrt-11
15
16
Collage van foto’s vanuit de hoteltoren te Willemstad | versie 19-mrt-11
HET BLAUWE HUIS
Vogelvlucht vanaf de toren Het dakenlandschap van Punda Een plaveisel van rood en grijs met hier en daar een zeldzaam accent in blauwe glazuur Daaronder strekken de gevels zich in nog meer kleuren de boventoon okergeel op korte afstand donkerrood en pistachegroen of helblauw daarna de roze gevels en crème pleisterlagen her en der synthetische halftonen van non-descripte blokkendozen In de verte het grijze beton van de ritmisch geplooide kraag van de dagmarkt met als bijna achterbuur de grimmig verwaarloosde bioscoop Cinelandia het beton barst van de ijzers zelfs de graffiti geeft het op tegen de uitblekende zon
Tussen twee muurdammen gevangen glijdt de steile pui met zijn glazen banen boven de entree als een overhangend klif de hal in deinend op vertraagd verval De brave kerk tegenover een vlekkeloos contrast smetteloos wit en geel
de baai die met een zwaai in de verte de Tafelberg positioneert Die sfinx zonder kop bewaakt de raadsels van dit eiland.
Alles past en niets past in dit gevolg van gebouwen alles anders en toch vertrouwd van de eettentjes onder de bogen tot de hoteltoren op de Punt waar het oog zijn concentratie verlegt door de ronding van
Bernadette van Hellenberg Hubar | Willemstad 23 februari 2011 | versie 19-mrt-11
17
18
Uitzicht over de zee en de haven vanaf de deels overdekte omloop van Plaza Hotel Curaรงao | versie 19-mrt-11
E KAS BLOU
Retour Het afscheid van de Cariben een weemoedig moment tussen een menierood schip en een bonte merel die het Nederlandse voorjaar profeteert Amstel Bright on the rocks en een glas plat water met olijven en wat kaas gaat de herinnering voor anker Starend over een grijze zee verloren in een krachtige branding grauwe luchten vol regen schuilend onder de overhuiving waarlangs vaartuigen passeren Zilt de geur die ons voorspelt dat we terug zullen keren
Bernadette van Hellenberg Hubar | Willemstad 23 februari 2011 | versie 19-mrt-11
19
20
Achttiende-eeuwse huizen in Otrabanda vanuit de taxi naar het vliegveld | versie 19-mrt-11
ACHTER HET BLAUWE HUIS
Patras di e kas blou | Achter het blauwe huis Op zoek naar een titel voor de reisimpressies in deze bundel kwam ik uit bij Patras di e kas blou, oftewel Achter het blauwe huis.1 Dat blauwe huis bestaat écht, zoals je op de omslag kunt zien. Mathie, mijn reisgenoot, en ik ontdekten het toen we door de Rifwaterstraat in Otrabanda liepen. Mathie dacht onmiddellijk in termen van opknappen en daar een tijdelijk verblijf inrichten met een kleine praktijkruimte voor de Chromoson.2 Ja, meende ik, maar dan toch niet zo gelikt zoals twee deuren verder. Iets van dat prachtige verval zou je vast moeten kunnen houden. Daarmee was de kern van het gedicht Kleurenvanger geboren. Het blauwe huis werd tot symbool van ons verblijf op Curaçao, want wie maar een kleine week ergens naar toe gaat kan dat land niet leren kennen, hooguit verliefd worden en in een blue mood afscheid nemen met het uitzicht op terugkeer.
niet, het is verboden, de lezer moet zelf interpreteren, je mag hem niet sturen en noem maar op. Als kunsthistoricus blijf ik op het standpunt staan dat je je publiek niet het bos in moet sturen, maar een steuntje in de rug moet geven: een prikkel waardoor het associatieve proces op gang komt.3 Nu bewandel ik met mijn beeldgedichten, gedichten op locatie, toch al ongebaande paden, dus dit vergrijp kan er nog wel bij.
Voor wie het begrip ‘gedicht’ een drempel vormt, denkt er aan als kort verhaaltje. Bij zo’n verhaal geef ik graag uitleg – hier in de vorm van een reisimpressies – ook al heet dat in strijd te zijn met het literaire fatsoen. We weten het ondertussen wel: het mag ————— 1
Ook voor het Papiaments staan op internet verschillende vertaalmachines (zie de Referentielijst).
2
E kas blou in de Rifwaterstraat in Otrabanda (Willemstad)
—————
Een alternatieve vorm van therapie waarbij op een energetische manier met kleur en geluid wordt gewerkt (zie de Referentielijst).
Curaçao 18-24 februari 2011 | versie 19-mrt-11
3
Zie de toelichting bij mijn eerdere bundels in de Referentielijst.
21
PATRAS DI E KAS BLOU
Gedichten op locatie, wordt me wel eens gevraagd, zit je dan echt ter plekke te schrijven? Het antwoord is simpel ja. Net als een tekenaar zit ik met mijn boekje op schoot intensief te kijken naar wat ik vast wil leggen. Zo is het ook begonnen: samen met een groep architecten in Noord-Frankrijk. Zij vingen hun beeld op papier in potlood, aquarel en pastel, ik in woorden. Zoals één van hen afgelopen jaar zei: een betere manier om helemaal in het NU te zijn, bestaat niet. Ik geef het je maar mee. Af en toe valt een compleet gedicht zomaar uit de lucht, maar meestal is de tekst rudimentair klaar om geschaafd te worden. Incidenteel zijn het haastig neergekladderde notities met steekwoorden die het vertrekpunt vormen. Soms leent de locatie er zich niet toe, zoals – vanzelfsprekend – bij de dolfijnen. Dan probeer ik zo snel mogelijk achteraf mijn indrukken te verwerken. ’n Enkele keer ga ik terug naar een plek, zoals bij de Stoelenparade. Vrijwel steeds gaat het om een reflectie op waarnemingen, afgewisseld met stemmingen, zoals de laatste avond. Volop inspiratie op Curaçao. Niet ieder gedicht vraagt om uitleg, maar de essentie van wat zich rond het blauwe huis heeft afgespeeld kun je hierna vinden, ook als er geen gedicht aan gekoppeld is. Dat wat zich niet in een vers liet vangen, is niet minder spannend om onder de loep te nemen. Daarnaast is de kunsthistoricus in mij nu eenmaal een trouwe metgezel die zich graag laat verleiden.
22
Tussen het knoekhuis en de stoelenparade Voor wie maar kort op Curaçao is – wat zeg ik, voor iedere bezoeker – is de hoogtepuntentoer een echte aanrader. Toen we ’s ochtends in het busje stapte bleek onze chauffeur|gids een reusachtige donkere vrouw met een expressief vollemaansgezicht, een stentorstem én … twee helblauwe ogen! Later op de dag vertelde ze waar haar voorouders vandaan kwamen. Alles bij elkaar ging het uitgesmeerd over drie generaties om zo’n zes verschillende nationaliteiten. Voor inteelt hoef je op Curaçao niet bang te zijn, wat heel apart is voor een eiland. Een van de hoogtepunten was de botanische tuin van Dinah Veeris, waar je niet alleen geïnformeerd werd over de inheemse boom- en plantsoorten, maar ook een mini openluchtmuseum kon bezoeken.
Het knoekhuis in de botanische tuin van Dinah Veeris.
Korsou 18 – 24 febrüari 2011 | version 19-mrt-11
ACHTER HET BLAUWE HUIS
Opnieuw valt me op hoeveel de uiteenlopende culturen met elkaar gemeen hebben. Het Curaçaose knoekhuis is een Caribische variatie op onze Limburgse vakwerkbouw (of zo men wil, andersom): een houten geraamte, met leem afgestreken vlechtwerk van tenen, een witte afwerklaag en een bedekking van een dikke laag samengeperste gedroogde stengels. Bij Dinah Veeris bestond het dak uit stukken oude oliedrums, een ‘innovatie’ die begin twintigste eeuw met de vestiging van de raffinaderij van Shell, ingang had gevonden. De gids vertelde ons dat Curaçao van plan is om ook dit soort basale architectuur te gaan beschermen. Het schijnt echter niet eenvoudig te zijn om de originaliteit van wat er nog is te achterhalen. Ook dat is heel herkenbaar. Soms moeten we de keuze maken om – niet hét, maar – dé idee van een gebouw te handhaven. Dat levert spannende discussies en polemieken op in de vakliteratuur, dus ik ben benieuwd hoe Curaçao dit gaat aanpakken.
De Wayaca in de tuin van Dinah Veeris. Deze ‘boom van kracht’ kun je overal op Curaçao tegenkomen.
Curaçao 18-24 februari 2011 | versie 19-mrt-11
Je kunt geen kruidentuin bezoeken zonder aandacht voor de flora. Veel indruk op mij maakte de Wayaca die zo’n harde kern heeft dat er vroeger zelfs kanonskogels van werden gemaakt. De schubbige bast lijkt op de plataan, maar daar houden de overeenkomsten op. In Willemstad staat er eentje waarin een figuur is uitgesneden en gepolijst. Het resultaat is een hoogglanzende volbruine sculptuur met een roodachtige waas die zich in de tak lijkt te hebben vastgezet. Deze stevige boom die je ook in de tuin van het Curaçaosch museum ziet, heet kracht af te geven als je hem vasthoudt. Voor opvattingen als deze hoeft Curaçao niet te leunen op New age-achtige sentimenten, maar kan men teruggrijpen op het oorspronkelijke animisme dat je ook elders in de botanische tuin aantreft. De meest aansprekelijke is wel de ‘plantencouveuse’: een hangmatje voor kwijnende soorten die wat extra aandacht nodig hebben en waartegen een paar keer per dag liefdevol wordt gepraat. Alles is energie.
De ‘plantencouveuse’.
23
PATRAS DI E KAS BLOU
Ondertussen wordt ook Curaçao geconfronteerd met de wereldwijde klimaatverandering. Het regent er steeds meer – afgelopen herfst en deze winter zelfs extreem veel – waardoor sommige soorten het niet meer redden. Dat is een paradox waar je niet snel bij stil staat: dat het eiland almaar groener en kleurrijker wordt en ondertussen aan soortenrijkdom inboet. Bij de botanische tuin van Dinah Veeris staan ze nu voor de beslissing of ze bepaalde inheemse planten niet toch zullen importeren om de staalkaart compleet te houden.
van de golven ontstond. De beeldspraak in de tweede strofe is een directe reflectie op het woord boca, dat – zo vertelde de gids – mond betekent. Vergelijkbaar dus met ons begrip monding. Toen ik de eerste versie aan Mathie voorlas viel haar op dat ik de regenboogschittering was vergeten. Die kreeg alsnog een plaats in dit vers dat voor een deel zowaar spontaan in rijm ontstond. Nee, op rijm schrijven is niet mijn ding, omdat het effect al heel snel banaal wordt. Ik heb grote bewondering voor mensen die dat kunnen zonder de inhoud geweld aan te doen. Daar groei ik misschien al doende naar toe, maar voorlopig past hier bescheidenheid.
De zee stoomt de ‘boca’ in aan de ruige noordkust.
Hotsend over de extreem slechte wegen – je begrijpt niet dat een eiland dat zo op toerisme is ingesteld zo’n verwaarloosd wegdek heeft – voerde onze gids ons langs rijp en groen. Een van de meest indrukwekkende locaties was de noordkust in Nationaal Park Shete Boka waar het gedicht over de uitschurende kracht
24
Langs de Rodeweg bij het katholieke kerkhof.
Het was opmerkelijk genoeg niet de toer zelf, maar de toegift van onze gids die een ongeslagen hoogtepunt vormde: de rijen met lege stoelen langs de route van de Carnavalsoptocht die leidde
Korsou 18 – 24 febrüari 2011 | version 19-mrt-11
ACHTER HET BLAUWE HUIS
tot de Stoelenparade. Terwijl ze ons langs het uitgerekte lint aan lege stoelen en kramen en tribunes reed, kwam de stem van dit gedicht opzetten. Het wonderlijke verhaal dat de mensen wekenlang van te voren hier hun plekje voor de optocht zekerstellen, om het haveloze exemplaar op het laatste moment te vervangen door een volwaardige zetel fascineerde me. Wat een superbe manier om naar Carnaval toe te leven. Een dag later ben ik teruggekeerd om de verwachtingsvolle leegte te kunnen ervaren, te fotograferen en het ene woord na het andere uit de atmosfeer te plukken. Mijn gedichten zijn eerst en vooral een kwestie van concentratie, observatie en dan woorden plukken die eigenlijk al aanwezig zijn en er alleen om vragen gevangen te worden. Kleur en gebouwen Ik ben gek op kleur en heb van – historische – architectuur mijn beroep gemaakt. Dat zie je weerspiegeld in de Kleurenvanger en Vogelvlucht vanuit de toren. Wie door Punda en Otrabanda heeft gewandeld zal zich, net als wij, op sleeptouw hebben gevoeld van een kleurenvanger die bij iedere oogopslag de blik met een nieuwe tint weet te bekoren. Eenmaal dit thema van de rattenvanger gekozen, kon het uitgerold worden tot op het moment waarop de bergdeur achter de kinderen gesloten wordt. Hier worden ze gelukkig iedere dag bij zonsopgang weer uit hun gevangenis verlost. Het lef waarmee het palet is samengesteld doet erg denken aan de natuurlijke
Curaçao 18-24 februari 2011 | versie 19-mrt-11
Caribische coëxistentie de Rifwaterstraat
25
PATRAS DI E KAS BLOU
orde: nergens immers is de polychromie zo onbeschaamd uitbundig en gevarieerd als bij bloemen die in een volstrekte willekeur worden gegroepeerd en nooit vloeken (dat is ook de reden waarom ik zo dol ben op natuurgebieden met een rijke wilde flora). Is dat kleurgevoel antropologisch bepaald? Wie zal het zeggen. De anekdote dat een gezagsdrager het wit te pijnlijk voor zijn ogen vond, kan historisch kloppen, maar lijkt me toch wat banaal. Zoals bekend staat een groot deel van Curaçao, waaronder de kleurige gebouwen, op de werelderfgoedlijst. Hoe paradoxaal dat ook klinkt, het gevaar daarvan is overkill dat ook in Nederland bij iedere restauratie dreigt. Waarschijnlijk zal het in een tropisch klimaat nog moeilijker zijn om het midden te vinden tussen verantwoord onderhoud en vernieuwing, maar ook de toegevoegde waarde van het patin, de verwering van de tijd behoort tot de cultuurhistorische kwaliteiten die beschermd moeten worden. In die zin popte het idee van de Caribische coëxistentie op: het zou spannend zijn om naast de strakke, gloednieuw ogende panden de schoonheid van de verwering een kans te geven. Te zoeken naar een manier van consolidatie die uiterst basaal is. Over meer scenario’s te beschikken dan alleen het herstel in nieuwe luister. Een monument waar in ieder geval een keuze gemaakt moet worden is dat juweeltje van het Nieuwe Bouwen, de bioscoop Cinelandia uit 1941 van architect Pieter A. van Stuivenberg. Wanneer je dit pand googlet wordt het steevast getypeerd als Art
26
deco of tropische Art deco – zelfs door het gezaghebbende Documomo – maar ik vraag me af waarom als het om een ontwerp uit 1941 gaat. Op Curaçao wordt gezegd dat dit vooral is vanwege de invloeden van de Art deco vanuit Miami in de jaren dertig.4
Bioscoop Cinelandia (1941) in Willemstad.
Stuivenberg lijkt me echter vooral een van die vaardige architecten die de harde lijnen van het orthodoxe Nieuwe Bouwen (strak, zakelijk, beton, witgepleisterd) met subtiele krommingen en nieuwe materialen als glazen blokken grote ————— 4
Sofia Saavedra Bruno, Docomomo in de Cariben (2009). Voorts de site van Ducomomo op Curaçao. (zie de Referentielijst).
Korsou 18 – 24 febrüari 2011 | version 19-mrt-11
ACHTER HET BLAUWE HUIS
dynamiek geeft. De manier waarop hij de centrale pui tussen de twee muurdammen heeft gevat, herinnert aan het Van der Schootpand van zijn tijdgenoot Kees de Bever in Eindhoven, eveneens uitgemonsterd met grote partijen glazen blokken. Hun vrije interpretaties typeren de tweede generatie van de monumentale betonbouwers, waartoe ook Dirk Rosenburg gerekend kan worden. Veel minder ‘barok’ dan Sigbold van Ravensteyn, maar heel knap balancerend op de grens van expressie en dogma. Bouwde Rosenburg de grote fabriekscomplexen van Philips in Eindhoven, Stuivenberg ontwierp als ingenieur in dienst van de landwatervoorziening verschillende nutsgebouwen.
Ondertussen is het gebouw vrij recent nog voor de poorten van de hel weggesleept. Op Curaçao is namelijk de Fundashon Pro Monumento actief – kortweg ProMo – die al sinds jaar en dag door middel van procedures en publiciteit Cinelandia probeert te redden.5 Als oud-secretaris van het Cuypersgenootschap dat een verwante doelstelling heeft met betrekking tot negentiende en twintigste-eeuwse architectuur in Nederland, spreekt me dit zeer aan. Het is zwaar en intensief werk, je moet teleurstellingen kunnen incasseren en eindeloos kunnen volhouden, dus het is een felicitatie waard dat ProMo opnieuw sloop heeft weten te keren: de rechter heeft nu bepaald dat er nader onderzoek komt naar de restauratiemogelijkheden van Cinelandia, die er volgens de projectontwikkelaar uiteraard niet zijn. Twaalf hoog vanuit de hoteltoren was dit niet het enige aan het panorama dat opviel. Het contrast met de kerk er tegenover was eigenlijk pijnlijk. Pijnlijk vanwege de discriminatie tussen oude en jonge monumenten, pijnlijk vanwege de scherpe lijnen van de pleisterlagen die in hun pauselijke kleuren diepe wonden snijden in het noodlijdende monument aan de overkant. Als het oog zich eenmaal laat afleiden van dit dakenlandschap, wordt het al snel door de kromming van de baai gegrepen en van zelf naar de Tafelberg geleid. Onvermijdelijk drong zich het beeld van een sfinx op, bij uitstek passend bij dit eiland met al zijn —————
Bioscoop West-End (1941) van Stuivenberg is al in 2001 gesloopt. Herkomst: Kencta (zie Referentielijst).
Curaçao 18-24 februari 2011 | versie 19-mrt-11
5
Zie de site van ProMo bij http://www.monumento.com.
27
PATRAS DI E KAS BLOU
verrassingen, raadsels en paradoxen. Althans voor een bezoeker die er krap een week kan verblijven.
overviel het gedicht me. Stortte zich op me met alle schuld en schaamte.
Ontzield Boter op ons hoofd, we hebben ladingen boter op ons hoofd. Dat was wat door mijn hoofd ging toen ik de eerste zalen van het slavernijmuseum op Kura Hulanda had bekeken. Natuurlijk weet je het wel, daar ergens in je achterhoofd, dat onze economische bloei in het verleden gegrondvest was op het bittere leed van anderen, maar als je daar met je neus op wordt gedrukt – het in alle omvang krijgt voorgespiegeld – dan overvalt een intense schaamte je. Vooral ook, omdat de Nederlander zich zo gemakkelijk de rol aanmeet van de moreel meerdere van de Duitser. Dat vergaat je wel als je ziet wat wij op ons geweten hebben. Formeel geen georganiseerde genocide – want wie bederft nu zijn eigen koopwaar? – maar niet één kerk heeft zich verzet tegen de massale ontzieling en de wreedheden die met deze nering gepaard gingen. Sterker nog, de kerken leverden de legitimatie van de slavenhandel door middel van pauselijke breven en citaten uit de Statenbijbel.
Nederland voerde de boventoon in de slavenhandel, met name vanuit Curaçao dat een internationaal centrum voor verscheping en overslag vormde. Herkomst Schoolbieb.nl (zie Referentielijst).
Curaçao was zo ongeveer het Westerbork van de Cariben en ook Kura Hulanda maakte deel uit van de niets ontziende logistiek. De ruimtes waar het museum in gevestigd is, waren eertijds het decor van hartverscheurende taferelen. Het besef dat je daar nagenoeg fysiek het verleden instapt, is ronduit beklemmend. Op het moment dat ik het nagebouwde scheepsruim betrad,
Het was echter niet alleen de wanhoop van de gevangenen die ik voelde, maar ook de immense angst van de overweldigers voor een tegenstander die niets meer te verliezen heeft. Excessieve wreedheid is het gevolg geweest. Een wreedheid die zijn weerslag vond in een van de schakels van de driehoekshandel: gesmede martelwerktuigen, boeien en kettingen.
28
Korsou 18 – 24 febrüari 2011 | version 19-mrt-11
ACHTER HET BLAUWE HUIS
Op zoek naar meer informatie kwam ik terecht bij Caribisch uitzicht, de blogspot van de werkgroep Caraïbische letteren. Laat nu toch verleden jaar voor het eerst de kwestie van herstelbetalingen aan de orde gesteld zijn! Het wachten is nu tot dit onderzoek naar de slavernij in Suriname wordt geëxtrapoleerd naar de rest van de Caribische Nederlanden.6 Lucht en water Wie de schaduw erkent, ziet ook de zonovergoten plekken. Naast het inferno met zijn appèl aan ons collectieve geweten heb ik het luchtige, haast onnozele van hemel en water bij de gedichten een plaats gegeven: metafoor voor dat wat de reiziger een vluchtig cachet geeft: de voorspoedige heenreis, het zwemmen met de dolfijnen en de zoete melancholie van het afscheid. In alles de onschuld, de verwondering en de openheid van het spelende kind, de homo ludens. Onvermijdelijk trad die op de voorgrond bij de dolfijnen die met hun eigenwijzerigheid, hun ongedwongen snoeplust en niet te kloppen humeur iedereen in een opperbeste stemming weten te brengen. Vanaf het moment dat ik hoorde dat zij de mens uitkiezen met wie ze zwemmen en niet andersom, zijn het voor mij de honden van de zee, ook al heeft een ander ras die naam toebedeeld gekregen. Daar in dat zoute water, werd ik weer 11 jaar. ————— 6
http://caraibischeletteren.blogspot.com/2010/06/herstelbetalingen.html.
Curaçao 18-24 februari 2011 | versie 19-mrt-11
De show van de Dolphin Academy van het Curaçao Sea Aquarium
Waterfort Hotel Continental (1955) Bij iedere reis blijven er onderwerpen liggen waar je niet aan toekomt of die gewoonweg de dichtvorm ontsnappen. Dat geldt in ieder geval voor het hotel waar we verbleven. Het was al een feest om in het historische centrum van Willemstad te zitten, maar dan ook nog in Wederopbouwarchitectuur! Een prachtig ontwerp, waarvan ik helaas de architect niet heb kunnen vinden. Bij de entree zie je de eerste steen die in 1955 door Prins Bernhard gelegd blijkt te zijn. In 1957 was het nieuwe Waterfort Hotel Continental gereed. Zelf had ik het op het oog gedateerd op medio jaren ’60. Vanuit de ervaring die ik heb met Wederop-
29
PATRAS DI E KAS BLOU
bouwarchitectuur is 1955 behoorlijk vroeg en dat maakt mijn nieuwsgierigheid er alleen maar groter op. Waar ik vooral van gecharmeerd ben geraakt, is de manier waarop de architect de wisselwerking tussen binnen en buiten heeft gerealiseerd. Vanaf de deels overdekte omgang langs het zwembad heb je een prachtig uitzicht op de zee dat rondom de Punt langs de Annabaai wordt voortgezet, doordat de vleugel die daar haaks op staat, op dat niveau uit een open overwelfde ruimte bestaat. Niet alleen kun je aan alle kanten voortdurend genieten van het va et vient van de schepen, maar ook biedt dit overdekte ‘plein’ alle gelegenheid om te schuilen tegen de al te felle zon en de tropische buien, terwijl niets van het kijkspel verloren gaat.
deze plaats. Binnen dit fort dat deel uitmaakte van het grote verdedigingsplan (1826) van een van de belangrijkste Nederlandse militaire kopstukken, C.R.T. baron Krayenhoff, werd later in de eeuw de Willem III-kazerne gebouwd (1858).
Waterfort Hotel Continental (thans Plaza Curaçao) vanuit de lucht. Herkomst site van het hotel (zie Referentielijst)
Willemstad circa 1930. Herkomst ‘Het Brionplein in oude foto’s’ (zie Referentielijst)
Typologisch heeft de architect optimaal gebruik gemaakt van de cour met zijn uitgekiende logistiek. Twee grote haakse vleugels omarmen een driezijdige hof met het zwembad, waarlangs een omloop is gemaakt die herinnert aan het vroegere waterfort op
Vaak werd dit type bouwwerken in die tijd opgezet in carrévorm. Een stadsplattegrond uit 1930 laat zien dat deze hier vertaald is in een opengewerkte cour: mogelijk een appèlplaats die ingeklemd lag tussen de schansmuur langs het water en de twee
30
Korsou 18 – 24 febrüari 2011 | version 19-mrt-11
ACHTER HET BLAUWE HUIS
kazernevleugels die haaks op fort Amsterdam stonden, dat wel een gesloten binnenhof omvat. Mogelijk is deze stedenbouwkundige dispositie van invloed geweest op het ontwerp uit 1955. De laatste jaren blijkt wel vaker dat tijdens de Wederopbouw, anders dan algemeen aangenomen wordt, op een verrassende manier op de genius loci werd ingespeeld.7 Wil je de kwaliteit van een architect beoordelen, kijk dan naar de compositie van het stijg- en daalpunt: de trap. De trappenhal in Waterfort Hotel Continental is zonder meer indrukwekkend. Je zou bijna zeggen, een barokke oplossing die in een eigentijds idioom en moderne materialen is vertaald. Ook hier speelt de ruimtelijke interactie tussen bogen en gewelven, waarvan de dynamiek extra vaart krijgt door de brede wending van de trap die versterkt wordt door de draaicirkels van het patroon van de vloer en de balustrades. Wie mij al wat langer kent, zal de vingers aftellen bij wat er nu komen gaat. Zoals ik graag mag uitleggen (en wetenschappelijk heb onderbouwd), is dit een van de meest elementaire verleidingskunsten van architectuur: niets is zo beweeglijk, zit zo vol variatie en verrassingen als een ogenschijnlijk statisch object als een gebouw. Het enige wat van ons, toeschouwers, wordt verlangd, is dat we bereid zijn om te mee te bewegen: is het niet met ons lijf, dan toch op zijn minst met onze ogen. ————— 7
Voor de herkomst van de gegevens zie de Referentielijst.
Curaçao 18-24 februari 2011 | versie 19-mrt-11
31
PATRAS DI E KAS BLOU
Maar, hoor ik je sputteren … jij ziet dan wel het mooie van dat hotel, maar ik als je gaat googlen kom je toch best wat berichten tegen over gedateerde kamers met oud sanitair. Dat klopt, maar het is maar net wat je zoekt als je op reis gaat. De boel was schoon, het personeel heel vriendelijk – behalve, vreemd genoeg, bij de balie – het eten goed en de ambiance superbe. Wat wil een mens meer?
naar het strand. Max zorgde voor de kritische noot, vertelde over de corruptie, over de daklozen en zelfs over bedenkelijke praktijken in de monumentenzorg: Curaçao lijdt volgens Max aan ‘gevelzorg’, waarbij achter een oude façade een betonnen gebouw wordt opgetrokken. Daar hebben we in ons land helaas ook te veel voorbeelden van en het ziet er naar uit dat dit de prijs zal worden als het lukt om Cinelandia te behouden. Et cetera Eigenlijk had ik ook nog wat willen vertellen over de grotten, de tropische regen die als een gordijn langs de straten hing, het eten bij Plasa bieu en ach ja, ook de grote wandschildering van Charles Eyck in het Curaçaosch museum. Je zult toch maar met de Interbellum kerkschilders in Nederland bezig zijn en een van de belangrijkste exponenten tegenkomen op Curaçao. Het gaat om een soort veelluik uit de jaren ’50 waarop met name het leven op straat tegen de achtergrond van de raffinaderij is uitgebeeld. Of, zoals in het kader van de kunstmanifestatie Antepasado di Futuro (10/10/10 – 10/01/11) werd toegelicht: Een voorbeeld van zo'n klassieker is de schilder, beeldhouwer en glazenier Charles Eyck (1897- 1983) die begin jaren 50 enige tijd op Curaçao doorbracht. Zijn voornaamste inspiratiebron was de
De veranda bij de entree met links Max
zwarte bevolking uit de kunuku, de vissers, marktvrouwen en arbeiders. Zijn ode aan de schoonheid en kracht uit de erfenis van
Bij de veranda aan de entree van het hotel troffen we iedere dag onze vaste commentator: Max, de chauffeur van het pendelbusje
32
slavernij gaf hij vorm in zijn ontwerp voor een muurschildering bestemt voor het nieuwe postkantoor in de Punda. Het ontwerp
Korsou 18 – 24 febrüari 2011 | version 19-mrt-11
ACHTER HET BLAUWE HUIS
van 6 x 2 meter werd echter afgekeurd omdat de opdrachtgevers blind bleken voor de visionaire boodschap ‘Black is Beautiful’ bijna
Overigens is ook het portret dat Eyck heeft gemaakt van de curatoren van het Curaçaosch Museum weergaloos.
twee decennia voordat de revolte van 30 mei deze waarheid met as in de historie bijschreef Het is een krachtig en kleurrijk icoon van de Afro-Caraibische cultuur, een inspiratiebron voor kunstenaars in het heden en in de toekomst.8
Mocht daar nu nog een misverstand over bestaan, we willen terug. Wij allebei. Er is nog zoveel waar we niet aan toegekomen zijn, er ligt nog zoveel te wachten … zoveel te genieten. Te otro bia! Bernadette
Het kan niet anders gezegd worden: de joie de vivre spat van dit werk af. Spijtig genoeg ben ik vergeten er een ansichtkaart van te kopen, want op internet is slechts een fragment te vinden.
————— 8
Ontleen aan www.liveincuracao.com (zie de Referentielijst).
Curaçao 18-24 februari 2011 | versie 19-mrt-11
33
PATRAS DI E KAS BLOU
Referentielijst Literatuur & internetsites
Waterfort en Waterfort Hotel Continental
http://bit.ly/Resnova-Interbellum: Onderzoek Interbellum kerkschilders http://caraibischeletteren.blogspot.com (zoekterm slavernij) http://femiaonline.blogspot.com http://nl.wikibooks.org/wiki/Papiamento http://www.archined.nl/nieuws/juni/docomomo-in-decariben/ http://www.dinahveeris.com http://www.donamaro.nl/papiamentu: vertaalmachine http://www.eggels.com http://www.flickr.com/photos/kencta: zoekterm bioscoop West End http://www.liveincuracao.com/ index.php?p=events&id=13642: Antepasado di Futuro http://www.monumento.com: Fundasion Pro Monumento http://www.praxis-zum-selbstfinden.de/chromoson-therapie http://www.res-nova.nl http://www.walterpalm.com: De gouden eeuw van Curaçao, 2004. http://www.woordenboek.eu/vertaling/Papiaments: vertaalmachine https://www.facebook.com/meetcuracao
Wederopbouwonderzoek Res nova http://bit.ly/Vitruvius-Resnova: artikelen Vakblad Vitruvius (zoekterm Wederopbouw) http://bit.ly/Resnova-uitgeverij: rapporten met onder meer Wederopbouwonderzoek (zoekterm Wederopbouw)
Herkomst materiaal collages
Boven | IJsschotsen9 http://gerdaschepers.web-log.nl http://henktepper.web-log.nl http://www.eosdigitaal.nl http://www.tripreports.spamkip.com http://www.weer.nl
————— 9
34
http://www.plazahotelcuracao.com/ http://books.caribseek.com: Het Brionplein in Oude Foto's - Ir. J.M. Lanjouw
Google zoekterm: vliegtuig boven de wolken
Korsou 18 – 24 febrüari 2011 | version 19-mrt-11
ACHTER HET BLAUWE HUIS
Ontzielde handelswaar10 http://home.planet.nl/~koote259 http://images.travelmap.nl http://www.flickr.com/photos/8547852@N04 http://www.verrassendcuracao.nl http://www.waterkant.net http://www.flickr.com/photos/topaas http://www.flickr.com/photos/arjanlugthart/ http://www.trazzler.com
Overig werk van Bernadette
http://www.res-nova.nl/drB/Imprimatur.html https://res-nova.box.net/ars-poetica Assez de place pour être heureux, Picardie 2008 Een moment in zijn eeuwigheid, Bever 2008 China (2009; 2010) Poèmes de Picardie, Picardie 2009 De oermoeder (2009) Sur place (2010-2011) In ’t Zuie, Zuid-Limburg 2010 En route, Picardie 2010
http://bit.ly/Losse-gedichten Toen (naar aanleiding van de dodenherdenking 4 mei 2010) Ubi sunt Een luchtig 2011
Voor de overige collages is gebruik gemaakt van beeldmateriaal van de auteur en haar reisgenoot.
————— 10
Google zoekterm: Curacao Kura Hulanda museum
Curaçao 18-24 februari 2011 | versie 19-mrt-11
35
Korsou – Curaçao
18 - 24 februari 2011