wouter prins woord in beeld. De aantrekkelijkheid van de zonde

De aantrekkelijkheid van de zonde

In de persoon (of personen) van Maria Magdalena komen kanten naar voren die vele andere Bijbelse en heilige vrouwen ontberen: erotische schoonheid en versterving, zondigheid en berouw, zinnelijke en platonische liefde. Dat maakt haar tot een van de meest geliefde figuren van de kustgeschiedenis. tekst Wouter Prins

‘Het wezenlijke aspect van Maria Magdalena is dat zij laveert tussen zinnelijkheid en onthechting. Nu eens heeft zij het uiterlijk van een weelderige courtisane, dan weer verschijnt zij als een mystieke boetelinge,’ zo omschrijft kunsthistorica Barbara Baert kernachtig de raadselachtige verschijning van Maria Magdalena in de kunst. Daarmee is tevens haar succes in de kunst verklaard. Met de braafheid van een heilige als Aloysius kan een kunstenaar weinig. En datzelfde geldt voor menige gelovige. Maar een bekoorlijke vrouw die worstelt, die uitersten in zich verenigt, die blijft door de eeuwen heen een voorbeeld dan wel aantrekkelijk voor velen, telkens opnieuw en telkens anders.

Hoe anders, blijkt uit een vergelijking tussen Bourgondië en Amsterdam. In Vézelay, in de prachtige witte basiliek gesteld onder haar hoede, wordt Maria Magdalena aangeroepen door de pelgrims die hun tocht beginnen naar Santiago, door vele groepen zigeuners die haar vereren als patrones, en ze wordt toegezongen door de in witte habijten gestoken broeders en zusters van de fraternités de Jérusalem. In Nederland is een vergelijkbare, rijkgeschakeerde devotie tot Maria Magdalena afwezig. We missen grote bedevaartsoorden als Vézelay in de Morvan en Saint-Maximin in de Provence.

Tijdens zijn verblijf gedurende het najaar van 2014 in een artist in residence midden op de Amsterdamse wallen, bestudeerde Pavèl van Houten de vele gedaantes van Maria Magdalena. Hij bracht deze onder in tien typologieën: De Heilige, De Onzedelijke, De Bezetene, De Treurende, De Exote, De Devote Volgelinge, De Echtgenote, De Bekeerlinge, De Verzorgende en De Berouwvolle. Uit het onderzoek van de kunstenaar bleek dat de typologieën regionaal worden ingekleurd. Zo is de ‘Berouwvolle’ beroemd en

Wouter Prins (1959) is conservator van Museum Krona in Uden.

Marlene Dumas, ‘Magdalena (Out of Eggs, Out of Business)’, 1995, olieverf op doek, Collectie S.M.A.K. - langdurige bruikleen Collectie Vlaamse Gemeenschap, foto Dirk Pauwels berucht in Ierland, terwijl in de Franse cultuur de ‘Heilige’ vaker voorkomt. De ‘Onzedelijke’ geniet bekendheid in Nederland. Van Houten verwerkte zijn onderzoek in een expositie met bijna twee honderd Magdalena voorstellingen uit de kunstgeschiedenis, gepresenteerd tegen de ramen van de studio. Tussen de afbeeldingen door werd de bezoekers van de wallen her en der een ‘peephole’ geboden met zicht op hedendaagse Magdalena-attributen als de zalf die een moderne Magdalena zou gebruiken, kleding die ze zou dragen of een kamer waar ze zou wonen. Zelf de geur van Magdalena werd aan de beleving toegevoegd.

De wallen van Amsterdam zijn een door mannen gedomineerde locatie. De blik van de man heeft Maria Magdalena gekleurd; op basis van een paar luttele zinnen in het evangelie is een mysterieuze, betoverende vrouw van lichte zeden in de verf gezet. Er zijn vrouwelijke kunstenaars voor nodig om dit beeld bij te stellen of te ironiseren. Als geen ander is dat een spel waarin Marlene Dumas zich weet te onderscheiden. In 1995 schilderde zij een reeks levensgrote ‘Magdalena’s’ waarin, naast de figuur van Maria Magdalena, ook modellen als Naomi Campbell en daaraan weer verbonden Oudtestamentische vrouwen zijn verwerkt. In de portretten komen hoerigheid en heiligheid, verlegenheid en exhibitionisme samen. Maar in de versie, aangekocht door het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst in Gent, geeft Dumas een persoonlijke draai aan de vertolking van de heilige door de gevolgen van de ouderdom eraan toe te voegen: de titel Maria Magdalena wordt aangevuld met Out of Eggs, Out of business. ‘I am now getting into the middle ages. I had liked to dry up gracefully like the saints,’ zou zij later verklaren.

In het tijdvak van de vrouw, waaraan wij pas net begonnen zijn, zal de figuur van Maria Magdalena nog vele transformaties doormaken. •

Zie verder: Barbara Baert, Maria Magdalena. Zondares van de Middeleeuwen tot vandaag. Gent, 2002