!"#2
V T QUA ` ˆ
SO 3
˜ R AO CAN NGON NG
˘ N A M 20 16
!"#2 ˜ ` CUNG TRONG SO NAY 8
` ` NG C DONG TH I GIAN
Ignaz Semmelweis
3
` ` BAI TRANG BIA
ˆ ` V t qua mot rao can ˜ ´ ` ` a co t th i x a ` ˆ ˜ 4 V t qua rao can ngon ng ` ` ˆ ` —Nhın vao hau tr ng ´ ˆ ´ ˆ ˆ Ban co biet Nhan Ch ng Gie-ho-va ` xuat ban va d ich an pham sang ˆ ˜ ˆ h n 750 ngon ng khong? ´ ˆ ` ` Tai sao chung toi lai lam ieu nay? ˆ ˆ ´ ´ Ðe thong iep Kinh Thanh co the ´ ´ ´ en v i “moi n c, moi chi phai, ´ ` ˆ ˆ moi th tieng cung moi dan toc”. —Khai huyen 14:6. ´ ´ ` ˜ Tap chı “Tınh Th c!” so nay se cho ˆ ˆ ˆ d ich thuat cua biet ve cong viec ´ ˆ chung toi.
Vol. 97, No. 3 / Bimonthly / VIETNAMESE
10
ˆ XAY ÐAP TO AM
12
´ QUAN ÐIEM KINH THANH
16
ˆ MOT S THIET KE?
` ` ´ Lam sao e ban bac cac van e?
´ Ð c tin ´ ` 14 D i ng th c pham va ˆ khong dung nap th c pham ´ ` —Khac nhau nh the nao? Chiec co cua kien
s XE M TH Eˆ M VIDEO
` ´ ‘Tin m ng cho moi n c, ´ ` ´ chi phai va th tieng’
w
r
˜ ´ ˆ ´ Hay xem video e thay cach Nhan Ch ng ˆ ˆ ˆ Gie-ho-va chia se s khon ngoan thiet th c ` ´ ` ˘ ˆ ˜ t Kinh Thanh trong hang tram ngon ng ˆ
´ tren khap the gi i. ` (Vao muc AN PHAM ˛ VIDEO)
´ ˆ ˜ Moi so xuat ban: 57.761.000. Co trong 104 ngon ng
` ˆ ` ´ ´ ` ˆ ˆ ´ ˆ
An pham nay khong dung e ban, nh ng c phat hanh nham ay manh cong viec day do Kinh Thanh tren khap ´ ˆ ˆ ` ` ´ ´ ` ˆ ´ ´ ˆ the gi i. Cong viec nay c tai tr do s ong gop tınh nguyen. Ðe ong gop, xin truy cap www.jw.org/vi.
´ ˆ ˆ ` ˆ ˘ Ban co muon nhan them tai lieu hoac ` ´ ´ ` ˆ tım hieu Kinh Thanh mien phı tai nha khong?
` ˜ ´ ˆ ´ ` ´ ` ˆ ˆ ´ ˆ ´ ´ Tr khi c ghi ro, cac cau Kinh Thanh trong an pham nay c trıch dan t Ban Truyen thong cua Lien hiep Thanh kinh hoi (Sang-the Ky ` ´ ´ ´ ` ˜
en Ma-la-chi) va Kinh Thanh—Ban d ich The Gi i M i (Ma-thi- en Khai huyen). NW la ch viet tat cua New World Translation of the Holy ´ ˆ ˆ ˆ ˆ ´ ´ ´ ´ ˆ ˜ ˆ so cau Kinh Thanh. Scriptures (Kinh Thanh—Ban d ich The Gi i M i) trong ngon ng hien ai. Chung toi in nghieng trong mot
˘ Xin xem www.jw.org/vi hoac g i th en ˆ ˜ ˆ ˆ ˆ ´ mot trong nh ng ia chı c liet ke ben d i.
Awake! (ISSN 0005-237X) Issue 3 June 2016 is published bimonthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299, and by Watch Tower Bible and Tract Society of Canada, PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing offices. POSTMASTER: Send address changes to Awake! 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2016 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Printed in Canada.
` ` B AI TR AN G B IA
ˆ ` V t qua mot rao can ˜ ´ ` ` a co t th i x a ˆ ˆ ´ ´ Hien nay, tren the gi i co khoang 7.000 ˆ ˜ ˆ ˜ ´ ` ngon ng . So l ng ngon ng l n va a ´ ˆ ´ ˆ dang nh the co the gay ph c tap cho viec ´ `
` du l ich, th ng mai, giao duc va ieu hanh ´
` Ëœ ´ ` ` chÄąnh quyen. Van e nay a co t th i x a. ´ ˆ ˘ Chang han, cach ay khoang 2.500 nam, ´
ˆ ´ ` d i trieu ai cua vua A-sue-ru (co the la ` ˜ ` ´ Xerxes I), ng i Ba T a ban hanh cac sac ˆ ˆ ` ˆ lenh tren khap v ng quoc “t An- o cho ˆ ˆ ´ ˆ ˘
en E-thi-o-bi, t c mot tram hai m i bay ` ` Ëœ tÄąnh, viet cho tÄąnh nao dung ch nay, cho ˆ ˆ ` ˆ dan-toc nao theo tho-am nayâ€?.1 `
´ ´ ˆ ´ Ngay nay, hau het cac to ch c, tham chĹ ´
ˆ ´ ´ ` chÄąnh phu, eu khong co y inh th lam ˆ ˆ ˆ ´ ˘ mot cong viec kho khan nh the. Nh ng ´ ˆ ´ Ëœ ˆ ` ˆ co mot to ch c a th c hien thanh cong
` ˆ ´ ˆ ˆ
ieu nay. Nhan Ch ng Gie-ho-va ang xuat ´ ` ˆ ` ban tap chĹ, ch ng trĹnh thu am, video va
´ ´ nhieu sach, ke ca Kinh Thanh, trong tong ˆ ˆ ˜ ´ ´ cong h n 750 ngon ng , trong o co ˆ ˜ ´ ˆ ˆ ´ khoang 80 ngon ng ky hieu. Nhan Ch ng ˜ ` ` cung xuat ban an pham cho ng i mu
ˆ ´ ˜ trong nhieu phien ban khac nhau cua ch noi. ˜ ˆ ´ ˆ ˆ H n the n a, Nhan Ch ng Gie-ho-va ˆ ˆ ` ˜ ` khong thu l i nhuan t nh ng no l c nay. ´ ˆ ˆ ` ˆ
Cac d ich thuat vien va cong s cua ho eu ` ˆ ` ˆ lam viec tĹnh nguyen. Tai sao ho lai bo ra
ˆ ´
ˆ nhieu cong s c e d ich sang nhieu ngon ˜ ` `
´ ´ ng nh the? Va ho lam ieu o bang cach ` nao?
ˆ ˆ ´ 1 Xem E-x -te 8:9 trong Kinh Thanh.
Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 3 năm 2016
3
` ˆ ˜ V t qua rao can ngon ng
` ` ˆ ` NhĹn vao hau tr ng
` ´ ˆ ´ ˆ ˆ ` ´ ˆ ˆ “Ng i ta noi khong co cong viec nao ph c tap h n viec d ich thuatâ€?. ´ ` ˆ Ëœ —“Bach khoa t ien ngon ng Cambridgeâ€?. ´ ` ˆ ˆ Tr c khi tien hanh cong viec ˆ ´ d ich thuat, cac an pham cua ˆ ´ ˆ ˆ Nhan Ch ng Gie-ho-va c ˆ ´ ` chuan b i, nghien c u va soan Ëœ Ëœ ´ ` thao ky l ng. Trong qua trÄąnh ` ˆ ˆ nay, Ban bien tap tai tru s ˆ trung ng New York can than ˆ kiem tra tat ca noi dung e am ˆ ` ` Ëœ
bao moi thong tin va t ng eu ´ ´ chÄąnh xac.1 ´ ˆ ˆ ˘ Sau o, Ban bien tap g i van ` ˘ ban en cho h n hang tram ´ ˆ ´ nhom d ich tren khap the gi i. 1 Ban goc c viet trong tieng Anh.
!"#2
No. 3 2016
!"#2 !"#2
Nr. 3 2016
!"#2
Nr. 3 2016
!"#2 BREAKING THE LANGUAGE BARRIER
BREAKING THE LANGUAGE BARRIER
BREAKING THE LANGUAGE BARRIER
BREAKING B REAKIN NG G THE THE TH THE LANGUAGE L ANGUA NGU N GUA GU G UAG GE E BAR BA B BARRIER AR RR RRI RRIE R RIE RIIIER
BREAKING THE LANGUAGE BARRIER
´ ` ` ˆ Phan l n ho song va lam viec Ëœ ` ` ˆ ´ tai nh ng n i ma ng i dan noi ´ th tieng ho d ich sang. Ă?a so ˆ ˆ d ich thuat vien d ich an pham ` sang tieng me e cua mÄąnh. Ho ˘ Ëœ ` ˆ phai hieu can ke tai lieu goc Ëœ ˆ Ëœ cung nh ngon ng ia ph ng.
´ ˆ ˆ ` Cac d ich thuat vien th ng ` ˆ ` lam viec nh the nao? ˆ ´ Anh Geraint, thuoc nhom d ich ´ ˆ ` n c Anh, cho biet: “Toi lam ˆ ˆ ´ ˆ viec trong mot nhom d ich, nen ˆ ´ ˘ ˜ `
viec h p tac chat che la ieu rat
´ ˆ ` quan trong. Chung toi cung ` ´ nhau tÄąm ra giai phap cho Ëœ
´ ˘ nh ng van e kho khan trong ` ´ ˆ ˆ bai d ich. Chung toi khong chÄą ´ ` ` ˆ xem xet t ng t rieng le nh ng ´ ` Ëœ Ëœ ´ ca nhom t , suy nghÄą ky ve y Ëœ ´ ˆ nghÄąa, muc Äąch that s cua Ëœ ` ´ ` ˆ ´ nh ng t o va luon nh oi ˆ ` t ng
oc gia cua moi bai viet�.
ˆ Muc tieu cua anh trong vai ` ˆ ˆ ` ` tro d ich thuat vien la gÄą? ˆ ´ ˆ ` “Muc tieu cua chung toi la ´ ˆ ` giup oc gia cam thay nh tai
ˆ ˘
´ ` ˆ ´ Ëœ ˆ Ëœ “Toi gap van e ve s c khoe. Ngoai viec i bac sÄą, toi cung ´ ` Ëœ ˆ ´ ´ c l i Äąch t nh ng thong tin cua tap chÄą TÄąnh Th c! trong ` ´ ´ ˆ ˆ
tieng me e la Malagasy. TÄąnh Th c! giup toi tap kiem che ´ ´ ` ´ Ëœ ´ ˆ ˘ tÄąnh nong nay cua mÄąnh. Tap chÄą cung noi ve viec an uong ` ` ˆ ˆ ` Ëœ ` ` lanh manh va tap the duc.1 Toi lam theo nh ng gÄą mÄąnh oc, ` ´ ` ` ˆ va s c khoe ngay cang cai thienâ€?.—Ch i Ranaivoarisoa, Madagascar.
MN Ao R .C3H 2 0 1 6
´ ˜ ˆ ˆ
ˆ ` ` ´ ` “Bac sÄą cua toi chuyen khoa ve noi tiet. Ba dung cac bai cua ´ ´ ´ ` tap chÄą TÄąnh Th c! trong tieng Gujarati e giao duc ng i ´
´ ˆ ˆ ˆ ` khac ve s c khoe. Trong cuoc hoi thao tai mot tr ng hoc, ` ` `
`
´ ` `
ba trÄąnh bay e tai ve ma tuy va lam dung r u. Vai tuan sau ´ ´ ´ ˆ ´ Ëœ ´ o, cac hoc sinh noi rang thong tin trong TÄąnh Th c! a thuc ´ ´ ` `
´ ay cha cua cac em uong r u Äąt h n va danh tien o cho ´ ` ˆ con cai mÄąnhâ€?.—Ch i Janet, An Ă?o. ´ ´ ˆ ´ ˆ ´ 1 Tap chÄą TÄąnh Th c! khong khuyen khÄąch mot ph ng phap cu the trong ˆ ˘ ˆ ˘ ˆ ´ ` ˆ ˆ ˆ viec an kieng hoac cai thien s c khoe. Moi ng i nen can nhac can than ´ ˆ ˘ ˆ ` ˆ tr c khi quyet inh viec an kieng va tap the duc.
ˆ ` Ëœ ´ Mot ng i me Angola a cho tap chÄą ´ ´ ˆ TÄąnh Th c! biet: “Con trai tam tuoi cua toi ´ ` ˆ ´ Ëœ ˘
` ˆ b i mat but chÄą, nen be a an cap vai cay ´ ´ cua cac ban trong l p. Sau khi xem video ˘
`
` ˆ An cap la xau trong tieng Bo Ă?ao Nha tren ´ Ëœ ´ ˆ trang web jw.org, be a can am thu toi. ´ ˆ ` ` ´ Be bao toi i cung en tr ng e be xin loi ´ ` ´ ´ ´ cac ban va cho biet ly do tai sao be tra but ` ´ ˆ ´ ´ ˆ chÄą lai. Giao vien cho phep chung toi chieu ´ video cho ca l p xem. Sau khi xem video ´ ` ´ ´ Ëœ ˆ o, vai hoc sinh noi rang cac em se khong ` ˘
˜ bao gi an cap n a�.
ˆ lieu c viet trong tieng me e, ´ ˆ ` ˆ ` ch khong phai la mot bai d ich.
´ ´ ˆ Ă?e at c ieu o, chung toi ` ˆ Ëœ co gang dung ngon ng sao ˆ ´ cho t nhien. Nh the, chung ˆ Ëœ ´ ´ ´ toi se thu hut c s chu y cua ˆ ` Ëœ
oc gia, va ho se tiep tuc oc ´ giong nh ang th ng th c ˆ ´ ˘ mot mon an ngon h p khau v i�.
ˆ ` ˆ Viec song n i ng i dan ´ ˆ Ëœ ´ ` noi ngon ng ay co l i the gÄą ˆ khong? ˆ ´ ´ ` ˆ “Viec tiep xuc v i ng i dan ´ ´ ´
ia ph ng c o the giup chung ˆ toi d ich sao cho ho de hieu. ´ ´ ˆ ngay tai x Wales, chung toi ` ´ ˆ Ëœ ` nghe ng i ta noi ngon ng nay ` Ëœ ´ ˆ hang ngay. H n n a, chung toi ´ Ëœ co the kiem tra th c te nh ng ` Ëœ ` ´ ´ ` ` t ng va cach noi mÄąnh dung ´ ˆ ` ˆ co t nhien, de hieu va loi cuon ˆ
` ´ ´ ˆ khong. Ă?ieu nay giup chung toi ´ Ëœ ˆ chuyen tai c y nghÄąa that s ` ˆ cua tai lieu gocâ€?.
ˆ ˆ Cong viec cua anh
c ` ` tien hanh nh the nao? ´ “Moi d an c giao cho ˆ ´ ´ ˆ mot nhom. Tr c tien, moi ` ´ ` ˆ ng i trong nhom oc tai lieu
goc e nam c tinh than cua ` ˆ ´
ˆ ´ tai lieu o hau nhan ra cau truc ˘ ` ˆ ` can ban cua tai lieu va oi ˆ ´ ˆ t ng
oc gia. Chung toi t ` ´ ` hoi: ‘Chu e va muc Äąch cua bai ` ` ` ` ` la gÄą? MÄąnh muon hoc c gÄą t ` ´ ` ´ ´ bai ay?’. B c nay giup chung ˆ Ëœ
´ ´ toi nghÄą ra nhieu y t ng khac ˆ ´ ` ` nhau, nen co the lam cho bai d ich hay h n. ´ ` ˆ “Tiep theo, cac thanh vien ´ Ëœ Ëœ trong nhom se chia se nh ng Ëœ ` ` suy nghÄą cua mÄąnh va hoc hoi ´ ˆ ´ lan nhau. Chung toi co chac Ëœ Ëœ ` ˆ ` ch a? mÄąnh a hieu ro tai lieu ´ ˆ ´ ` Lam sao chung toi co the ˘ chuyen tai c van phong ` ˆ ˆ cua tai lieu goc? Muc tieu cua ´ ˆ ` ` ˆ chung toi la lam sao cho oc ` ´ ` ´ gia cua mÄąnh co cung cam xuc
˜ ˆ ` ˆ nh nh ng oc gia oc tai lieu goc�.
´ ` ˆ ´ Cac thanh vien trong nhom ´ ` h p tac nh the nao? ˆ ´ ˆ ` “Muc tieu cua chung toi la ` ˆ lam sao e oc gia hieu c `
ˆ bai ngay lan oc au tien. �e `
` lam c ieu nay, trong suot ´ ` ´ ˆ qua trĹnh d ich, chung toi oc i ´
oc lai l n tieng moi oan nhieu
lan. ` ˜ ´ ´ ˆ “Ng i d ich se anh may mot ` ´ ´
oan va ca nhom co the thay ˆ ` ` ´ tren man hĹnh vi tĹnh cua moi ` ´ ˆ ng i. Chung toi kiem tra e ˆ ´ ´ ` bao am khong co y nao b i bo ´ ˆ `
Ëœ ´ sot hay them vao. Roi se xem co ˆ ´ ´ ` Ëœ t nhien, ung chÄąnh ta va ng ´ ˆ ´ ˆ ` phap khong. Sau o, mot ng i Ëœ ´ ´ se oc oan o l n tieng. Neu ´ ´ anh hay ch i o oc vap, chung ˆ Ëœ toi se hoi tai sao. Sau khi d ich ` ˆ ` xong ca bai, mot ng i trong ´ Ëœ ´ ` nhom se oc l n tieng, con hai
Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 3 năm 2016
5
` QUY TRINH ˆ D ICH THUAT
` ˆ & Moi thanh vien
´ ˆ trong nhom phan ´ ` ˆ tÄąch tai lieu ay ´ Ëœ Ëœ cach ky l ng
` ´ Trong s o nay, chung ta Ëœ ` se xem quy trÄąnh d ich ´ ´ tap chÄą TÄąnh Th c! sang ˆ tieng Tay Ban Nha
,
´ ˆ ˆ Nhom d ich Tay Ban Nha nhan ` ˆ c tai lieu goc trong tieng Anh ` t tru s trung ng cua ˆ ´ ˆ ˆ ` Nhan Ch ng Gie-ho-va Hoa Ky
` ˜ ´ ˜
ng i kia se ghi chu nh ng ieu
can chĹnh s a�.
ˆ ˆ ` ´ Cong viec nay nghe co ve `
oi hoi nhieu no l c! ´ ˆ ` ` “Ă?ung vay! Cuoi ngay lam ˆ ´ ˆ
ˆ viec, tat ca chung toi eu met. ˆ ´ ˆ
´ Nen sang hom sau, khi au oc ´ ´ ˆ Ëœ ` tÄąnh tao, chung toi se xem tai ˆ ˆ
˜ `
lieu mot lan n a. Vai tuan sau, ˆ ˆ ˜ ´ Ban bien tap se g i cho chung ˆ ˜
` toi nh ng ieu chÄąnh cuoi cung
& Ă?e chuan b i cho
ˆ ´ ˜ viec d ich, ca nhom se ˆ ` ˆ thao luan tai lieu goc
` ˆ ˆ ` trong tai lieu goc. Sau mot th i ˆ Ëœ ` gian khong nghÄą en bai d ich, ´ ˆ ´ ` chung toi co the oc lai bai e ˆ
am bao sao cho noi dung ´ ´ `
´ chÄąnh xac va de hieu. Roi chung ˆ Ëœ ` ˆ ` toi se hoan thien bai d ichâ€?.
Ëœ ˆ Anh s dung nh ng cong cu ´ ` vi tÄąnh nao? ´ ´ “May vi tÄąnh van ch a the ` thay the c ng i d ich. ˆ ´ ˆ ˆ Nh ng Nhan Ch ng Gie-ho-va
JW.ORG
Trang web ´ ´ chĹnh th c cua ˆ ´ ˆ ˆ Nhan Ch ng Gie-ho-va
ˆ ˜ H n 750 ngon ng
Lang nghe ´ ´ ` Ă? c Chua Tr i Ëœ Ëœ e song mai mai
´ Sach mong do ˆ ´ ˆ ˆ Nhan Ch ng Gie-ho-va xuat ban
ˆ ˜ H n 640 ngon ng
´ Thap Canh
´ Tap chĹ do ˆ ´ ˆ ˆ Nhan Ch ng Gie-ho-va xuat ban
ˆ ˜ H n 250 ngon ng
´ TĹnh Th c!
´ Tap chĹ do ˆ ´ ˆ ˆ Nhan Ch ng Gie-ho-va xuat ban
ˆ ˜ H n 100 ngon ng
˜ ´ ˆ ˆ
a tao ra cac cong cu d ich thuat
´ ˆ ˆ hau giup cong viec c de ` ´ ˆ ˆ dang h n. Co mot cong cu ` ´ giong nh t ien, trong o ´ ˆ ´ Ëœ Ëœ ˆ chung toi tÄąch luy nh ng thuat Ëœ ` ` ` ` ng va cum t th ng dung. ˆ ˆ ´ ´ ´ Mot cong cu khac giup nhom ˆ ´ ` ˆ Ëœ d ich nghien c u moi tai lieu a ´ ˆ
ˆ
c chung toi d ich roi. Cong ` ´ ´ ˆ cu nay giup chung toi biet c ˜ ´
´ nh ng cach d ich ay sang kien ´ ˆ ´ ´
´ tr c ay oi v i cac van e kho ˘ ˆ khan trong viec d ich�.
` Anh cam thay the nao ve ˆ ˆ cong viec? ´ ˆ ˆ ˆ “Chung toi xem cong viec cua ` ` ˆ ´ ` mÄąnh la mot mon qua cho moi ` ˆ
` ng i trong cong
ong va muon ´ ´ ` ` ˆ goi mon qua nay that ep. ´ ˆ ` ´ Chung toi thay hao h ng khi Ëœ ˆ ` ´ nghÄą rang mot bai trong tap chÄą ˆ ´ ˆ hay tren trang web co the ong
` Sau khi hoan tat, ban d ich ) ˜ ´ se c g i en cac x ng in ` ˆ va c phan phoi
%&'()
´ 2016, N UMERO 3
SE SUPERA
LA BARRERA DEL IDIOMA
,
ˆ ˆ
�oc gia tren khap ´ ´ the gi i c l i Ĺch ` ˆ t s khon ngoan thiet ´ th c cua Kinh Thanh trong tieng me e
,
´ ˆ ˆ ` ˆ Cac d ich thuat vien am bao rang bai d ich phai t nhien, ˜ ` ´ ` ´ ˜ ´ ro rang, theo sat ban goc va ung ng phap
` ˆ ` ´ ˆ
en long oc gia va giup cuoc song ho tot h n�.
Ëœ ´ ´ ` ` Nh ng l i Äąch keo dai ca i ˆ ´ ` ˘ Tren khap the gi i, hang tram ˆ ` ´ trieu ng i c l i Äąch khi oc ˆ ´ ˆ an pham cua Nhan Ch ng Gieˆ ho-va trong tieng me e. S ˆ ´ khon ngoan thiet th c trong cac ` Ëœ ˆ an pham va video cung nh tren
ˆ trang web jw.org eu d a tren ´ ` Kinh Thanh. Suy cho cung, trong ´ ´ ` quyen sach thanh nay, Th ng ´ ˆ ` ˆ ˆ Ă?e co ten la Gie-ho-va cho ´ ` chung ta biet rang ngai muon ˆ ˆ ` thong iep cua ngai c chia ` ˆ ´ se cho ng i thuoc “moi n c, ´ ´ moi chi phai, moi th tiengâ€?.
—Khai huyen 14:6.1 ˛
ˆ ˆ ˆ ˜ M ot c ong c u e h oc ng on ng ! ˘ ˆ ´ ˆ ˆ Nam 2014, Nhan Ch ng Gie-ho-va cho ˆ ´ ra mat JW Language, mot ng dung ˆ ´ ´
ien t mien phÄą e tr giup khi day ´ ´ ` Kinh Thanh trong tieng n c ngoai, chang han nh tieng Anh, Bengal, ` ´ ` Bo Ă?ao Nha, Ă? c, Han Quoc, Hindi, ˆ ´ Indonesia, Myanmar, Nga, Nhat, Phap, ˆ ´ Swahili, Tagalog, Tay Ban Nha, Thai, Ëœ ` ` ´ Tho NhÄą Ky, Trung Quoc va Y. Ă?e biet ˆ Ëœ ˆ ` ` them, hay truy cap jw.org va tÄąm JW Language.
` Ëœ 1 Vao trang web www.jw.org e xem nh ng ` ` ˆ ` bai viet, ch ng trÄąnh thu am va video trong ˆ Ëœ Ëœ ` ngon ng cua ban cung nh trong hang ˘ ˆ Ëœ ´ tram ngon ng khac.
Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 3 năm 2016
7
` ` N G C D O N G T H I G I A N I G N A Z S E M M E LW E I S
5 Fine Art Images/age footstock
IGNAZ SEMMELWEIS
ˆ ´ � O I N ET ˆ ˆ `
) chau Au vao the ky 19, nhieu Ëœ ˆ ˆ phu n chet do benh sot hau san, ˆ ˘ ˆ ´ ˆ ˆ mot can benh v i tÄą le t vong len en 30%. ` ˘ ` ´ ) T nam 1674, ng i ta co the ´ ˆ ´ quan sat c vi sinh vat d i ´ Ëœ kÄąnh hien vi, nh ng nh ng nguy ´ hiem cua chung van ch a c ´ ´ Ëœ ` hieu het. Cac bac sÄą th ng th c ˆ ´ Ëœ hien cac ca e ngay sau khi ´ ˆ ` ˆ ´ kham nghiem t thi ma khong sat ` trung tay. Ëœ ´ ˆ ) Semmelweis a ap dung viec ` ` ´ r a tay vao y khoa va c u c ˆ vo so sinh mang.
´ Ëœ ˆ ` ˆ ´ ˆ Ignaz Semmelweis co le khong phai la mot cai ten ˆ ˆ ˆ ` Ëœ ´ quen thuoc, nh ng viec ong lam a mang lai l i Äąch ˆ
´ ` ` cho hau het cac gia Äąnh ngay nay. Ong sinh ra tai ` ` ˆ Buda (nay la Budapest), Hungary, va nhan bang y ˘ ˆ khoa Ă?ai hoc Vienna nam 1844. Khi am nhan v i ´ ´ ´ ˆ ˆ ˆ trÄą tr ly giao s Khoa san 1 thuoc benh vien a ˘ ˘ ´ khoa Vienna nam 1846, Semmelweis oi mat v i ˆ Ëœ ` Ëœ mot th c te phu phang. H n 13% phu n sinh con ´ Ëœ ` ˆ ˘ ˆ ` ˆ o a t vong vÄą mot can benh goi la sot hau san.
`
ˆ ˆ Ng i ta a ra nhieu gia thuyet ve nguyen nhan ˘ ˆ ` ` ´ ´ cua can benh nay, nh ng ch a ai tÄąm ra bÄą an o. Moi no
ˆ
ˆ ´ l c hau giam tĹ le t vong eu vo Ĺch. Semmelweis au ` ´ `
´ long tr c tÄąnh trang nhieu san phu phai chet cach au ´ ` ˆ Ëœ ˆ ˆ ` ˆ ˆ ˘
n va cham rai. Ong quyet tam tÄąm ra nguyen nhan can ˆ ` ` ˘ ` ´ benh nay va ngan ng a no. ˆ ˆ ˆ ` ˆ ´ Benh vien n i ong Semmelweis lam viec co hai khoa ˆ ˆ ˆ ` ` ˆ san rieng biet. That la lung la tÄą le san phu t vong khoa ´ `
´ ´ ´ ˆ th nhat thÄą cao h n nhieu so v i khoa th hai. Khac biet Ëœ ` ` ´ ˆ duy nhat gi a hai khoa nay la cac sinh vien y khoa th c ˆ ´ ` ˆ ` ´ ˆ tap khoa th nhat, con ho sinh thÄą khoa th hai. Vay ˆ ˆ ˆ ` ˆ tai sao tÄą le t vong lai chenh lech nh the? Ă?e tra l i cau ` Ëœ
` ´ ˆ ˆ hoi nay, Semmelweis a tuan t loai tr cac nguyen nhan ´ ˆ ˆ ` co the gay benh, nh ng van ch a tÄąm ra “thu phamâ€?.
˘ ˆ Ă?au nam 1847, Semmelweis thay c mot manh moi ´ ˆ ˆ ´ ˆ quan trong. Trong luc th c hien mot ca kham nghiem t
ˆ ˆ ` Ëœ ˆ thi, ong nghiep cua ong la Jakob Kolletschka a b i mot ˆ ´ ` ` vet th ng, b i nhiem oc mau va qua i. Khi xem ban ´ ´ ´ ˆ ´ ˆ bao cao kham nghiem xac Kolletschka, ong Semmelweis ˆ ˆ ´ ` nhan thay rang trong mot so khÄąa canh, ket qua ay trung ´ Ëœ ˆ ˆ ˆ ` ˆ v i ket qua cua nh ng nan nhan benh sot hau san. VÄą vay, ´ Ëœ ˆ ` ´ Ëœ ˆ Semmelweis cho rang co le “chat ocâ€? t cac t thi a lay ´ ` ˆ ˘ ˆ ´ ´ Ëœ ` sang cac san phu va gay ra can benh. Cac bac sÄą va sinh
ˆ ` ` ´ ´ ˆ ˆ “Hoc thuyet cua toi ra i la e c u cac benh vien phu ˜
` ˜ san khoi noi khiep s , e gi v cho chong va gi me cho con�.—Ignaz Semmelweis
Collection of the University of Michigan Health System, Gift of Pfizer Inc., UMHS.26
ˆ ` ˆ ˆ ´ ˆ vien y khoa th ng th c hien viec kham nghiem t thi ´ ˜ ˆ `
˘ ˆ tr c khi en khoa san. Ho a vo tÄąnh truyen can benh ´ ´ ` ´ ˘ Ëœ cho cac san phu trong qua trÄąnh kham thai hoac e! ˆ ´ ` ´ ˆ ˆ TÄą le t vong khoa th hai thap h n vÄą cac sinh vien ho ´ ˆ ˆ ˆ ´ ˆ ly khong th c hien viec kham nghiem t thi. ˆ ´ ˆ ˆ Ngay lap t c, Semmelweis a ra mot noi quy ˘ Ëœ
ˆ ´
´ ` chat che ve viec r a tay, trong o bao gom sat trung ´ ˆ ´ ´
tay trong dung d ich n c voi co pha clo tr c khi bat au ´ ´ ˆ ´ kham thai cho cac san phu. Ket qua that ang kinh ngac: ˆ ` ` ´ tÄą le t vong giam manh t 18,27% vao thang t xuong ` ` ˘ con 0,19% vao cuoi nam. ˆ Ëœ ` ´ ˆ ` ˆ Khong phai ai cung vui m ng on nhan thanh cong cua ´ ` ˆ i ng c lai v i Semmelweis. Ket qua ma ong thu c
˘ ˆ ˆ ` ˆ gia thuyet ve can benh sot hau san ma cap tren cua ˆ ` ´ Ëœ ´ ´ ´ ong a ra. Ng i o cung thay kho ch iu tr c tÄąnh co ` ˆ chap cua Semmelweis. Cuoi cung Semmelweis mat viec ˆ `
` ` ´ Vienna va quay ve Hungary. Ong tr thanh ng i ng
ˆ ˆ ˆ
au khoa san cua benh vien St. Rochus Pest. Tai ay, ´ ˆ Ëœ ` ˆ ` ˆ ph ng phap cua ong a lam giam tÄą le t vong vÄą benh ˆ ´ sot hau san xuong d i 1%. ` ˘ ´ ´ Vao nam 1861, Semmelweis xuat ban quyen sach co
ˆ ˆ ´ ˆ ` ` ` ˆ t a e Nguyen nhan, khai niem va phong ng a benh sot ˆ hau san (The Cause, Concept, and Prophylaxis of ´ ` ˆ
ˆ ´ Childbed Fever). Sach nay tap h p nhieu nghien c u ca ` ˆ ˆ ´ `
˘ `
i ong. That ang tiec la cho en nhieu nam sau, ng i ´ ` ˆ
Ëœ ´ ´ ta m i nhÄąn nhan tam quan trong cua nh ng kham pha ˆ ` ´ Ëœ ˆ cua ong. Trong th i gian o, le ra vo so sinh mang
c ´ ` ´ ˜ song sot va tranh nh ng bi k ich au th ng.
´ ˆ ˆ ` ˆ Ve sau, Semmelweis m i c cong nhan la mot trong ˜ ` ˜ ˆ ´ ` ˆ nh ng ng i khai sinh ra ky thuat sat trung hien ai. ˆ ˆ ˆ ˜ ´ ´ ´ Cong viec cua ong a giup xac inh c rang cac vi sinh ˆ ˆ ´ ˆ ˆ ˜ ´
ˆ ´ vat co the gay benh. Ong a gop phan tao nen ly thuyet
ˆ ´ ` ` ´ ´ ve mam benh. Ly thuyet nay c goi la “ ong gop quan ˆ ´ `
ˆ trong nhat trong nghien c u va ieu tr i y khoa�. That ´ ` ˘ ´ ˆ ´ ˆ ` thu v i la h n 3.000 nam tr c, Luat phap Moi-se, sau nay ´ ´ ˜ ´ ´ co trong Kinh Thanh, a cung cap s h ng dan ang tin ˆ
ˆ ´ ´ ´ cay ve viec x ly t thi cach ung an. ˛
ˆ ´ Semmelweis bat buoc ap dung ´ ˆ ´ ph ng phap ve sinh trong cac ´ ´ ´ c s y te d i s giam sat cua ˆ ˜ ong.—Do Robert Thom ve
´ ´ �i eu Kinh Th anh n oi ˆ ´ ˆ ´ Theo Luat phap Moi-se, co ` ´ t the ky 16 TCN, bat c ai ` ´ ` ˆ ung vao xac chet thĹ b i o ue ` ` trong bay ngay va phai trai ˆ ` ` qua mot quy trĹnh lam sach,
` ˘
´ bao gom tam va giat quan ao. ` ` Trong khoang th i gian nay, ` ´ ´ ng i o phai tranh chung ´ ` ´ ung v i ng i khac. ˆ ´ —Dan-so Ky 19:11-22.
Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 3 năm 2016
9
ˆ ˆ ˆ X AY � A P T O A M H O N N H A N
` Lam sao e ` ´ ban bac cac van e? VAN �E ` ˆ
Moi khi ban bac mot van e ` ´
´ nao o, v chong ban co cam ˆ ´ thay b c boi h n so v i khi bat
´ ˆ ˆ
au noi chuyen khong? Neu ´ ˆ ` the, ban co the cai thien tĹnh ` ´ ˆ ´ ˆ hĹnh. Nh ng tr c tien, co mot `
ˆ
´ vai ieu ban nen biet ve cach ´ ˜ giao tiep khac nhau gi a nam ` ˜ va n .1 ˆ `
˘ ` 1 Khong phai ng i chong hoac ng i v ` Ëœ ´ Ëœ ´ ´ ˆ nao cung co nh ng tÄąnh cach c mo ta ` ` ´ ˆ trong bai nay. Nh ng cac nguyen tac c ´ ˆ ´ Ëœ Ëœ xem xet ay giup tat ca nh ng ai a ket ˆ ´ ` ´ ˆ ´ hon co the hieu va noi chuyen c i m h n v i ` ` ban i cua mÄąnh.
ˆ ` BAN NEN BIET Ă?IEU GI? Ëœ ` ´ ´ ˆ ´ ´ Phu n th ng thÄąch noi len van e tr c roi m i nghe ´ ´ ˆ ´ ´ ` ´ giai phap. Th c ra, co khi viec noi ra chÄąnh la giai phap. ˆ ´ Ëœ ˆ ˆ Ëœ “Toi cam thay thoai mai h n sau khi a boc lo nh ng cam ´ ` ` ` ` ´ xuc va thay chong hieu mÄąnh. Th ng chÄą vai phut sau khi ´ ˆ ˆ ` ´ Ëœ noi ve van e, toi khong con cam thay kho ch iu n aâ€?. —Ch i S ng.1 ˆ ˆ ˆ ` ˆ ` ˆ “Toi khong the tap trung lam viec gÄą ca neu khong c ´ Ëœ ´ ˆ ˆ ´ ` ˆ noi ro cho chong hieu cam xuc cua toi. Viec noi ra la mot ´ ´ ´ cach e khep lai van eâ€?.—Ch i BÄąch. ˆ ´ Ëœ ´ ˆ ´ ˆ “Viec o cung giong nh tham t vay. Trong khi noi, toi ˆ ´ ` ´ ` ` ˆ ˆ phan tÄąch t ng b c cua van e va co tÄąm ra nguyen nhan ´ cua noâ€?.—Ch i Loan. ` ˆ ` ´ ´ Ëœ ´
Ă?an ong th ng co khuynh h ng nghÄą ve giai phap. Ă?ieu ` Ëœ `
` ` ` nay cung de hieu, vÄą khac phuc van e lam cho ng i an ˆ ` Ëœ ´ ´ ` ´ ` ong cam thay mÄąnh h u Äąch. Ă? a ra giai phap la cach ng i
´ ` ` ` chong cho thay rang v co the n ng t a vao mĹnh. VĹ the, `
ˆ ˜ ng i chong khong the hieu tai sao ho a a ra giai ´
` ˆ ˆ ˆ `
phap roi ma v lai khong tiep nhan ngay. Mot ng i chong ˆ ˆ ´ ˆ ´ ´ ten Kien noi: “Anh khong hieu noi tai sao em lai thÄąch noi ra
ˆ ` ´ van e, trong khi khong muon tĹm giai phap!�. ˆ ´ ´
ˆ ´ ˆ Tuy nhien, quyen sach co t a e Bay nguyen tac e co hon ˆ ` ˆ nhan thanh cong (The Seven Principles for Making ´ ´ ˆ Marriage Work) canh bao: “Phai hieu tr c khi khuyen. ´ ˆ ´ ˜ ` Tr c khi a ra mot giai phap, hay cho ban i biet rang ` ˜
´ ˆ ban thong cam va hieu het nh ng van e kho x cua ho. ´ ˆ ` ˜ 1 Cac ten trong bai a c thay oi.
r
ˆ ´ ˆ ˆ Xem them cach xay ap to am tren www.jw.org/vi
` ` ` ˆ
` ´ ´ Th ng thĹ ban i khong he oi hoi ban phai co giai phap, ` ma chĹ muon ban lang nghe�.
´ ` ` BAN CO THE LAM GI? ´ ˜ ˆ ´
ˆ �oi v i chong: Hay tap lang nghe v i s ong cam. Mot `
ˆ ´ ´ ´ ´ ng i chong ten Tho noi: “Co luc sau khi nghe v noi xong, ˆ ` ` toi t nhu: ‘Chang giai quyet c gĹ’. Nh ng th ng tat Ëœ ` ˆ ` ˆ ˆ ` ca nh ng gÄą v toi can la mot oi tai biet lang ngheâ€?. Ng i
ˆ ` ˜
´ ˆ ` ˆ chong ten Tr ng cung ong y: “Toi thay tot nhat la khong ˆ ` ` ´ ´ ` ` ´ ` Ëœ nen ngat l i va c e v noi. Th ng thÄą khi noi xong, ba xa
ˆ ` ˆ
eu cho toi biet la co ay cam thay de ch iu h n nhieu�. ˜ ´ `
´ ` ˆ
` ´ Hay th cach nay: Lan t i khi ban bac mot van e nao o ´ ˜ ˜ ´ ` ˆ v i v , ban hay c ng lai khuynh h ng a ra l i khuyen
Ëœ ` ` ` ˆ ˆ ˆ trung khi khong c yeu cau. Hay nhÄąn vao mat v va tap ˆ ´ ˆ
´ ` ` ´ lang nghe co ay noi. Gat au ong y. Nhac lai l i v v a noi ˜ ´ ˆ `
ˆ
e cho thay ban a hieu c y. Mot ng i chong ten Huy ˆ ˆ ` ˜
` ˆ ˆ ` ´ tho lo: “Ă?oi khi ba xa chÄą can biet la toi hieu co ay va ng ˆ
´
´ ˆ ve phÄąa co ayâ€?.—Nguyen tac Kinh Thanh: Gia-c 1:19. ´ Ëœ
´ ˆ Ă?oi v i v : Hay cho chong biet c muon cua ban. Mot ` ˆ ´ ´ ´ ` ng i v ten Oanh noi: “Co the chung ta chÄą mong la
ˆ ´
chong biet ieu v can, nh ng oi khi chung ta can phai ´ ˆ ` ˆ ˆ
´ noi thang ra�. Mot ng i v ten Ngan e ngh i cach sau: ` ˆ ´ ´ ´ ˆ
“Toi co the noi: ‘Co mot ieu khien em cam thay boi roi, va ´ ˆ
em muon anh lang nghe em noi. Em khong can anh giai
` ´ quyet van e, ma chÄą muon anh hieu cam xuc cua em’â€?. Ëœ ´ `
ˆ ` Hay th cach nay: Neu chong ban voi vang a ra giai ´ ` ˆ ´ phap, ng ket luan rang anh ay thieu nhay cam. Rat co ´ ´ ´ ˘ ˆ ` the anh ay muon giup ban giam b t ganh nang. Mot ng i ˆ ´ ` ` ˆ ˆ v ten H ng noi: “Thay vÄą b c mÄąnh, toi co nhan ra rang ˆ ˆ ` `
s quan tam va muon lang nghe, chang qua la chong that ˜ ´ ˆ
ˆ
anh ay cung muon giup toi giai quyet van e�.—Nguyen tac ´ ˆ Kinh Thanh: Ro-ma 12:10. ´ ` ` ´ ´ ` �oi v i ca hai: Th ng thĹ chung ta hay oi x v i ng i ´ ´ ` ˆ ` khac theo cach mĹnh muon c oi x . Tuy nhien, e ban
´ ˆ
´ ˘ bac van e cach hieu qua, ban can xem xet v hoac chong ´ ` ˆ ˆ ` oi x nh the nao (1 Co-rinh-to 10:24). mÄąnh thÄąch c ˆ `
ˆ ´ `
Ëœ Mot ng i chong ten Minh noi: “Neu la chong, ban hay san ` ` Ëœ sang lang nghe. Neu la v , thÄąnh thoang ban hay nghe giai ´ ` Ëœ ´ phap. Khi nh ng nh in nhau, ca hai se c l i Äąchâ€?. ˆ
´ —Nguyen tac Kinh Thanh: 1 Phi-e-r 3:8. ˛
´ ˆ ´ CAC CAU KINH THANH Q U A N T R O N G ˆ ´ “Mau nghe, cham noiâ€?. —Gia-c 1:19. ˆ ` ` ˆ “Chu ong bay to long ton trong ˆ lan nhauâ€?.—Ro-ma 12:10. Ëœ ´ ` Ëœ ˆ “Hay co cung suy nghÄą, bieu lo
s ong cam�.—1 Phi-e-r 3:8.
´ ´ ´ ˆ CO Ă?UNG LUC KHONG? ´ ´ ` ´ ´ Kinh Thanh noi: “L i ap hay ung ´ ˆ ´ ˆ luc that bo Äąch biet bao!â€? (Chamˆ ˘ ´ Ëœ ngon 15:23, Ă?ang Ngoc Bau). DÄą ˆ ` ´ ˆ ´ ´ ` nhien, l i noi khong ung luc thÄą ˆ khong tot. ´ ˆ ´ ´ “Noi khong ung luc de dan en Ëœ Ëœ cai vaâ€?.—Ch i S ng. ´ ´ ˘ ˆ “Luc ang oi bung hoac met moi, ˆ ˆ `
˜ khong nen ban bac ve nh ng ˆ ˆ i Uyen. chuyen quan trong�.—Ch ´ ˆ
ˆ
“Co mot lan no, toi bat au can
` ´
`
nhan ieu gÄą o khi chong v a ve `
ˆ ` ˆ
en nha. Roi toi kh ng lai va nhan ` ˜ ˆ
´ ` ra mÄąnh a gay phien ph c va ˆ ` khien anh met moi nh the nao! ˆ ´ Ëœ ` ˘ Toi noi hay ban bac tiep sau khi an ˆ ´ ´ toi. Anh cam n toi. Sau o, chung ˆ ´ ˆ
Ëœ ca hai eu suy nghÄą toi noi chuyen, ´ ` Ëœ sang suot h n, bÄąnh tÄąnh h nâ€?. —Ch i Loan.
Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 3 năm 2016
11
´ ´ Q UAN � I E M KI N H THAN H � C TI N
´ Ă? C TIN ˆ ` ´ ˆ ´ Ëœ ` ´ Mot so ng i bao ho co ao, nh ng lai khong hieu c y nghÄąa cua t “ c tinâ€?. ˆ ´ ` ` ` Vay c tin la gÄą va tai sao lai quan trong?
´ ` ` � c tin la gĹ? ˆ ` ´ ` ´ ´ ` MOT SO NG I NOI: Ng i co c tin la
`
ˆ ˆ ˆ ´ ` ng i chĹ can chap nhan mot ton giao nao ´ ` ˆ
´
o, ma khong can phai a ra bat c bang ´ Ëœ ` ` ´ ˆ ` ` ch ng ro rang nao. VÄą du, mot ng i sung ´ ˆ ´ ´ ´ `
ao noi: “Toi tin co Ă? c Chua Tr iâ€?. Neu ˆ
c hoi: “Tai sao anh tin nh vay?�, ` ´ ˜ ` ` ` ˆ ng i o se tra l i: “T nho en gi toi ˆ ˆ ˘ ˆ luon tin vay�, hoac: “Toi c day nh ` ` ` the�. Trong tr ng h p nay, d ng nh ˆ ´
´ ˆ Ëœ ´ ` khong co nhieu khac biet gi a c tin va s ca tin. ´ ´ ´ ` Ă?IEU KINH THANH NOI: “Ă? c tin la s tin
˜
` Ëœ ` chac nh ng ieu mÄąnh hy vong se thanh ˆ ` ´ Ëœ ` Ëœ s that, la bang ch ng ro rang cua nh ng
´ ˆ ` ˆ `
ieu co that, du khong nhĹn thay c�
ˆ
ˆ (He-b -r 11:1). �e niem tin cua mot ` ` ´
´ ng i c chac chan, ng i o can co ˜ ´ ˜ ` nh ng ly do v ng chac. Cum t trong ´ ` tieng Hy Lap c d ich la “s tin chac� co ´ ˜
` ´ ` y nghÄąa nhieu h n la cam xuc trong long ˘ ´ ˆ ` ´ hoac m c vien vong. VÄą the, c tin bao
ˆ ´ gom s tin chac d a tren bang ch ng.
` ´ ´ ` ` ˆ ` ` “Du Ă? c Chua Tr i la vo hÄąnh, nh ng t ´ ˆ luc the gian c d ng nen, khi xem ´ Ëœ ˆ ` ` ` xet nh ng vat ngai tao ra thÄą ng i ta ´ Ëœ ´ ˘ ´ ` co the thay ro cac ac tÄąnh cua ngai, ´ ˘ ˆ ` ` t c quyen nang muon i va c ng v i ´ ` ˆ 1:20. Chua Tr iâ€?.—Ro-ma
ˆ ´ ´ ` Tai sao viec co c tin la ieu quan trong? ´ ´ ˆ ´ ´ ` Ă?IEU KINH THANH NOI: “Khong co c tin thÄą
` ` ` ´ ´ ` chang the nao lam vui long � c Chua Tr i, ` `
` ` vÄą ng i en gan ngai phai tin rang ngai ˆ Ëœ ` ` hien h u va la ang ban th ng cho Ëœ ` ` nh ng ai sot sang tÄąm kiem ngaiâ€?. ˆ —He-b -r 11:6. Ëœ ˆ ˆ
` Nh a e cap tren, nhieu ng i tin n i ´ ´ ` ` Ă? c Chua Tr i chÄą vÄą ho c day nh the. ´ ´ ` ` ˆ ˆ Ho co the noi: “T nho en gi toi luon tin ˆ ´ ´ ` Ëœ vayâ€?. Nh ng Ă? c Chua Tr i muon nh ng
r
` ` `
ng i th ph ng ngai phai tin chac ve s ˆ Ëœ ` ` ˆ ` ´ hien h u va tÄąnh yeu th ng cua ngai. Ă?o ` ´ ´ ˆ la ly do tai sao Kinh Thanh nhan manh viec
` ` ´ can phai sot sang tĹm kiem ngai e chung ˆ ` ´ s biet c ngai. ta co the that
Ëœ ´ ´ ` ` ` Ëœ “Hay en gan Ă? c Chua Tr i thÄą ngai se en gan anh emâ€?.—Gia-c 4:8.
ˆ ` ´ ´ ˆ Xem them l i giai ap cua Kinh Thanh tren www.jw.org/vi
´ ` ´ ˆ ´ Bang cach nao ban co the xay ap c tin? ´ ´ ´ ´ Ă?IEU KINH THANH NOI: “Ă? c tin co c qua
˜ ˆ ˆ ´
ieu a nghe� (Ro-ma 10:17). Vay, b c
ˆ ˆ ´ ´ ´
au tien e xay ap c tin n i Ă? c Chua ` ` Ëœ ` ´
Tr i la “ngheâ€? nh ng gÄą Kinh Thanh day ve ` ˆ ˆ ˆ ` ngai (2 Ti-mo-the 3:16). Viec tÄąm hieu Kinh ´ Ëœ ´ ` ` ´ Thanh se giup ban tÄąm c l i giai ap ´ ˆ Ëœ ˆ
ang tin cay cho nh ng cau hoi quan ´ ´ ` ` ´ trong nh : � c Chua Tr i la ai? Co bang ´ `
ˆ Ëœ ` ` ch ng nao ve s hien h u cua ngai? Ngai ´ ´ ˆ ˆ ˆ ˆ co that s quan tam en toi khong? Y inh ´ ´ ` ` ` cua Ă? c Chua Tr i cho t ng lai la gÄą? ˆ ´ ˆ ˆ ` ´ Nhan Ch ng Gie-ho-va rat vui long giup ` ´ ban tÄąm hieu Kinh Thanh. Nh c ghi ˆ ˆ ´ ˆ tren trang web jw.org: “Nhan Ch ng Gieˆ ˆ ´ ˆ ´ ` ´ ho-va yeu thÄąch viec giup ng i khac biet
´ ´ ˆ ˆ ve Kinh Thanh, nh ng chung toi khong bao ` ´ ˆ ` ` ` ˆ gi ep buoc bat ky ai tr thanh thanh vien ˆ ´ ´ ˆ ` cua ton giao chung toi. Thay vÄą the, ´ ˆ ` ` Ëœ
´ chung toi trĹnh bay nh ng ieu Kinh Thanh ´ ˆ ´ ˆ ` ˆ ´ noi mot cach ton trong, va nhan th c rang
` ´
˜
moi ng i co quyen l a chon nh ng ieu ` ` Ëœ ma mÄąnh se tinâ€?. ´ ˆ ´ phai d a tren Tom lai, c tin cua ban Ëœ ´ ` ´ nh ng bang ch ng ma ban quan sat khi ˆ Ëœ ` ` can nhac xem nh ng gÄą mÄąnh oc trong ´ ´ ´ ˆ ` Kinh Thanh co ung khong. Khi lam the, Ëœ ` ban ang noi g ng nh ng ng i hoc ´ ` ´ Kinh Thanh vao the ky th nhat. Ho “san ` ˆ ` ´ ´ ` long tiep nhan l i Ă? c Chua Tr i, hang ` ˆ ´ ´ ngay can than tra xet Kinh Thanh e xem Ëœ
` ´ ´ ˆ nh ng ieu mĹnh nghe co ung khong�. ˆ —Cong vu 17:11. ˛
´ Ëœ “Ă?e co c s song vÄąnh c u, ho can ` ` ´ ´ ` phai tÄąm hieu ve Cha, la Ă? c Chua Tr i ´ ˆ ` ` ` co that va duy nhat, cung ang ma Ëœ ´ ` ˆ ˆ Cha a phai en la Gie-su Ki-toâ€?. ˘ —Giang 17:3.
´
ˆ Ëœ Bang ch ng ve s hien h u ´ ´ ` cua Ă? c Chua Tr i ´ bao quanh chung ta Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 3 năm 2016
13
´ ` D i ng th c pham va ˆ khong dung nap th c pham ´ ` Khac nhau nh the nao?
ˆ ˜ `
´ ˆ ´ ´ ˆ Ch i Emily: “Toi e nÄąa xuong va bat au cam thay kho ch iu. Toi thay ng a ngay trong mieng, Ëœ ˆ
´ ˘ ` ´ ` ˆ ˆ
l i s ng len, bat au thay chong mat va kho th . Tay va co toi noi me ay. Toi co gang ˆ ` ` ˆ ˆ khong hoang s nh ng biet la mĹnh phai en benh vien ngay�. ´
´ ` ˘ Ă?oi v i phan l n moi ng i, an `
´ uong la niem vui thÄąch. Nh ng ´ Ëœ ` ˆ co nh ng ng i buoc phai xem ˆ ` ´ mot so loai th c pham nao o ` Ëœ nh “ke thuâ€?. Cung nh ch i
ˆ ˆ Emily c e cap tren, ho b i ´ ´ d i ng th c pham. C n d i ng Ëœ ˆ ` d doi cua ch i Emily c goi la ˆ ˆ ` soc phan ve, mot tÄąnh trang rat ´ ` `
nguy hiem. Ă?ang m ng la phan ´ ´ ` ´ l n cac tr ng h p d i ng th c ` ˆ ˆ pham thÄą khong nghiem trong nh the. Ëœ ˘
ˆ Trong nh ng nam gan ay, ` ` ´
` ngay cang co nhieu ng i cho ´ ` biet ho b i d i ng th c pham va ˆ khong dung nap th c pham. Tuy ˆ ´ ˆ ˆ ´ nhien, cac cuoc nghien c u cho Ëœ ` Ëœ thay trong so nh ng ng i nghÄą ` ´ rang mÄąnh b i d i ng th c pham, ` ´ ´ ` Ëœ thÄą chÄą co Äąt ng i a c chan ´
oan.
´ ` ` D i ng th c pham la gÄą? ˘ ˆ ´ ´ Trong bao cao ang tren ˆ ˆ ` Tap san hoi y khoa Hoa Ky
(The Journal of the American ˆ Medical Association), mot ´ ´ ` ´ nhom cac nha khoa hoc do bac Ëœ sÄą Jennifer J. Schneider Chafen ´
´
ng au cho biet: “Ch a co ˆ ˜
mot inh nghĹa thong nhat ve d i ´ ` ˆ
ng th c pham�. Du vay, phan ´ ´ ˆ ´ l n cac chuyen gia tin rang cac ´ ` ˆ c n d i ng chu yeu la do he ˆ mien d ich gay ra. ˆ ´ ´ ˆ Mot c n d i ng v i mot loai ´ ˘ ` ´ ` ` th c an nao o th ng la do ´ ˆ ´ loai protein phan ng v i mot ´ ´ ˘ ´ ˆ co trong th c an o. He mien
´ d ich nham lan rang protein o ` ´ ˆ la co hai. Khi mot loai protein i ` ˆ vao c the, he mien d ich tao ˆ ´ ra mot loai khang the c goi ` ` ´ ˆ la IgE e trung hoa tac nhan la. ´ ˘ ` ´ ˘ an vao Khi th c an o c ˆ
Ëœ ´ ` mot lan n a, khang the nay ` Ëœ ´ lam cho nh ng chat hoa hoc, ´ ´ trong o co histamin, c giai ´ phong ra. ` Ëœ ` bÄąnh Trong nh ng tr ng h p ` ´ ` th ng, histamin ong vai tro
ˆ quan trong trong he mien d ich. ` Ëœ ´ ` ´ Nh ng vÄą nh ng ly do nao o Ëœ ˆ ˆ ´ ch a ro, viec xuat hien cac ´ ` ´ khang the IgE va sau o giai ´ Ëœ ˆ ˆ phong chat histamin a gay nen ´ Ëœ ` c n d i ng cho nh ng ng i ´ ´ ˆ qua nhay cam v i mot loai ` ´ ´ ˘ protein nao o trong th c an.
` ´ Ă?ieu nay giai thÄąch tai sao khi ˘ ˆ ´ ˘ ` ´
an mot loai th c an nao o lan
´ ˆ
au, co the ban khong thay bat ` ´ ` ˘ ky phan ng gÄą. Nh ng khi an ´ ˘ ´
` lai b i th c an o lan sau thĹ ban ´ d i ng.
ˆ Khong dung nap th c pham ` ` la gÄą? Ëœ ´ Cung nh d i ng th c ˆ pham, khong dung nap th c ´ ` ´ ´ pham co the la phan ng v i ˆ ´ ˘ ` ´ mot loai th c an nao o. Nh ng ´ ` ˆ d i ng th c pham thÄą do he ˆ ˆ mien d ich tr c tiep gay nen, ` ˆ con khong dung nap th c ` ˆ ´ ˆ phan ng cua he pham la mot ˆ ´ ` ˆ ˆ ` tieu hoa va khong lien quan gÄą
ˆ ` �au nanh
˜ S a ´ Tr ng
´ Ca
´ ´ ´
en cac khang the. Noi chung, ˆ ` ´ ˘ ´ ˘ mot ng i co the gap kho khan ˆ ˆ ´ ´ ˘ trong viec tieu hoa th c an do ˘ ´ thieu enzym hoac do cac chat ´ ´ ´ ˘ ´ hoa hoc co trong th c an. VÄą du, ´ ˆ ch ng khong dung nap lactose ˆ ˆ xay ra khi ruot khong san sinh Ëœ
ra nh ng enzym can thiet e ˆ ´ Ëœ ` ´ tieu hoa nh ng loai ng co ` Ëœ ´ trong cac che pham t s a. ` ˆ ˆ ´ VÄą khong lien quan en cac ´ ´ ˆ khang the, ch ng khong dung ´ nap th c pham co the xay ra
˘ ´ ˘ ´ ngay lan au an th c an o. So ´ ˘ ´ ` ˆ l ng th c an co the la mot yeu ˆ to quyet inh. Mot l ng nho ´ ˘ ` ´ ´ loai th c an nao o co the ˆ dung nap c, trong khi viec ˆ ´ ˆ ´ ´ ˘ tieu hoa mot l ng l n th c an ˘
` ´ ay lai gap van e. Ă?ieu nay khac ´ ´ v i c n d i ng th c pham ˆ ` ˆ nghiem trong, ma mot l ng ´ Ëœ ´ ˆ ´ ˘ th c an rat Äąt cung co the gay ˆ ˆ ´ nen mot phan ng nguy hiem ´
en tÄąnh mang.
´ ˜ ˆ ´ ` Co nh ng trieu ch ng nao? ´ Neu b i d i ng th c pham, ban ´ ´
co the b i ng a, noi me ay, ˘ ˜
s ng hong, mat hoac l i, buon ˆ ˆ ˘ ˆ non, non m a hoac tieu chay. ` ` Tr ng h p xau nhat la tut ´ ´ ˘ huyet ap, chong mat, ngat xÄąu ` ˆ va ngay ca truy tim. Mot c n ˆ ´ soc phan ve co the tien trien ` ´ nhanh va nguy hiem en tÄąnh mang.
ˆ Tom cua
ˆ ˆ �au phong
` ´ ˘ ` Ëœ Bat ky th c an nao cung ´ ˆ ´ ´ co the gay d i ng. Nh ng cac ´ ´ ˘ ch ng d i ng th c pham nang ` ˆ ` nhat th ng chÄą do mot vai loai ´ ˘ ˆ Ëœ ´ th c an gay ra nh : s a, tr ng, ´ ˆ ˆ ˆ ˆ ca, tom cua, au phong,
au ` ´ ` ´ ` nanh, cac loai hat va lua mĹ. ˆ ` ´ ´ Mot ng i co the b i d i ng bat ` ˆ ` ´ ˆ ´ ky o tuoi nao. Cac nghien c u
´ ˆ cho thay di truyen ong mot ` ˆ ´ vai tro quan trong. Mot a tre ´ ˘ de b i d i ng h n neu cha hoac ´ me hay ca hai b i d i ng. Nh ng Ëœ ´ ` cung co tr ng h p tre em ˆ ´ Ëœ ´ ˆ khong b i d i ng n a khi l n len. ´ ˆ ´ ˆ Cac trieu ch ng khong dung ´ nap th c pham noi chung ` ´ ´ th ng Äąt nguy hiem h n ch ng ´ ˆ d i ng th c pham nghiem ´ ´ ` trong. Ă?o co the la au bung, `
ˆ ´ phĹnh bung,
ay h i, chuot rut, ´
´ ˆ nh c au, phat ban, met moi ˘ ´ ´ hoac cam giac kho ch iu chung ´ ˆ chung. Ch ng khong dung nap ´ ˆ th c pham co the lien quan en
´ ˘ ´ nhieu loai th c an khac nhau, ` ˘ ` ˜ ´ th ng gap nhat la b s a, lua `
` mÄą, gluten, chat con va men.
´ ` Chan oan va ieu tr i Ëœ ´ Ëœ ` Neu nghÄą co le mÄąnh b i d i ´ ˘ ˆ ng th c pham hoac khong ´ dung nap th c pham, ban co ´ ´ Ëœ ˆ the i kham bac sÄą chuyen khoa. ˆ ´ ` ´ ˆ Viec t chan oan va t y kieng ˆ ´ ˘ ` ´ ˆ mot so loai th c an nao o oi ˆ ` ´ ˆ ` khi gay hai, vÄą ban co the vo tÄąnh
´ ` Lua mĹ
´ Cac loai hat
` ˜ lam cho c the b i thieu d ng
chat can thiet. ´ ´ ´ �oi v i ch ng d i ng th c ˆ ` ˆ pham nghiem trong, thĹ khong ´ ´
` co cach ieu tr i nao c chap ˆ ˆ Ëœ ` ´ nhan rong rai, ngoai tr tranh ` ` Ëœ ´ ˘ ˆ hoan toan nh ng th c an gay d i ´ ˘ ´ ´ ` ng.1 Mat khac, neu o chÄą la d i ´ ˘ ˆ ng nhe hoac khong dung nap ´ Ëœ ´ th c pham, co le ban thay co l i ´ ´ ˘ th c pham o Äąt neu chÄą an loai ˆ ` lai. Nh ng trong mot so tr ng ˆ ` ˆ ´ h p, mot ng i buoc phai tranh ` ` Ëœ ´ ˘ ` hoan toan nh ng th c an ma ` ` ´ ` mÄąnh nghi ng , Äąt nhat la trong ˆ ` ` ˆ ` mot th i gian, tuy thuoc vao ´ ˆ ˘ ´ m c o nang nhe cua ch ng ˆ khong dung nap th c pham. ˆ ´ Vay, neu b i d i ng th c pham ˘ ˆ hoac khong dung nap th c ´ pham, ban co the thay an ui
` Ëœ khi biet rang nhieu ng i a ´ ´ ` hoc c cach kiem soat tÄąnh ` ` trang cua mÄąnh ma van th ng ´
´ ˘ th c c nhieu loai th c an bo ˜ ` ˆ d ng va ngon mieng. ˛ ˜ ` ´ 1 Nh ng ng i b i d i ng th c pham ` ˆ ` ˆ ´ th ng c khuyen la nen mang theo but ˆ ˘ ˆ ´ tiem ac biet ch a adrenaline (epinephrine). ´ ` ´ ˆ ` ˆ Ho co the dung but tiem nay e t tiem ` ˆ ˆ trong tr ng h p khan cap. Mot so chuyen ´
´ ˆ gia s c khoe e ngh i tre em b i d i ng nen ˜ ˆ ` ˘
eo nh ng vat nh vong tay hoac mang Ëœ ` ´ ˆ ` theo giay t e giao vien va bao mau biet ro ˆ ` ´ benh tÄąnh cua cac em.
Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 3 năm 2016
15
ˆ M O T S T H I E T K E ?
Chiec co cua kien
´ Tai mien phĹ ´ ` ` tap chĹ nay va ´ ´ ˆ cac so tr c ay
p
´ Kinh Thanh tr c tuyen ´ co trong khoang ˆ ˜ 130 ngon ng
` Vao www.jw.org/vi ˘ ´ ˜ hoac quet ma
g16.3-VT 160417
s
n o
5 CSP Anterovium /age fotostock
C
´ Ëœ ´ ´ ´ ´ ac ky s c khÄą than phuc tr c s c manh cua ˆ ´ ´ ˆ Ëœ ˆ ˘ mot con kien. No co the nang nh ng vat nang
´ gap nhieu lan so v i trong l ng c the. Ă?e hieu ˘ ` ´ Ëœ `
c kha nang nay, cac ky s tr ng Ă?ai hoc Ohio, ` Ëœ ` ˆ ` ´ ´ Hoa Ky, a lam mo hÄąnh may tÄąnh cua c the kien ` ˆ ´ ˆ ´ ` ´ ´ ˘ cung mot so tÄąnh chat vat ly va cac ch c nang c hoc ´ ´ ˆ ` ` ´ cua chung. Cac mo hÄąnh nay c tao ra bang cach ` ´ ` ´ dung cac hÄąnh anh chup cat l p bang tia X (micro ` ˆ ´ ` CT) va mo phong cac l c ma con kien tao ra e mang ˆ ˘ vat nang. ˆ ˆ ˆ ˆ ` ˆ Mot bo phan vo cung quan trong tren c the cua ` ` ` ˆ ´ kien la chiec co. Chiec co nay phai ch iu toan bo s c ˘ Ëœ ˆ ` ˆ Ëœ nang cua nh ng vat ma kien can trong mieng. Nh ng ˆ
ˆ ´
mo mem ben trong co cua kien gan ket v i phan ` ´ ˆ `
´ x ng ngoai c ng cua than va au theo cach giong ´ ´
` ` ˆ nh cac ngon tay long vao nhau khi hai ban tay gap ˆ ` ˆ ´ ´ ` ´ lai. Mot nha nghien c u noi: “Thiet ke va cau truc cua
ˆ ˜ ˆ
`
` ` ˆ phan lien ket gi a mo mem va phan x ng ngoai la vo ` ´ ´ ˘ ´ cung quan trong
oi v i ch c nang cua kh p co. ´ ˆ ˆ ´ ` ˜ ´
´ `
Cach lien ket oc ao nay gi a cac phan c ng va mem ` Ëœ ˆ ˆ ´ ´ ˆ ´ Ëœ ` d ng nh a cung co them o bam dÄąnh. Ă?ay co le la ˆ ˘ ´ ´ ˘ mot ac iem then chot e kh p co co kha nang ch iu Ëœ ˆ ˘ ´ ` ˆ ´
c nh ng vat nang�. Cac nha nghien c u hy vong ˆ ˜ ´ ˘ ˜ ´ rang viec hieu ro ch c nang chiec co cua kien se gop
` ˆ ˆ ˆ phan vao s tien bo trong viec thiet ke ro-bot. Ëœ ´ Ban nghÄą sao? Chiec co cua kien rat manh, co cau ´ ´
´ truc c hoc ph c tap gom nhieu phan gan ket v i ` ´ nhau la do tien hoa? Hay do c thiet ke? ˛