!"#2
˘ S O 5 N A M 20 16
´ ˆ CHˆ UA´ GIE-SU ˆ ˆ
ˆ NHAN VAT CO THAT KHONG?
!"#2 ˜ ` CUNG TRONG SO NAY 7
´ ´ QUAN SAT THE GI I
8
ˆ XAY ÐAP TO AM
ˆ ˆ ˜ Tieu iem chau My
´ ´ Day con ve gi i tınh ˆ ˆ ` ˆ 10 Mot nguyen to ky dieu
3
` ` BAI TRANG BIA
´ ˆ ˆ ˆ ´ ˆ Chua Gie-su—Nhan vat co that ˆ khong? ˆ ` ` ˆ Mot so ng i nghi ng khong biet ´ ˆ ´ ` ˆ ˆ ´ Chua Gie-su co phai la nhan vat co ˆ ˆ ` ` that khong. Nhieu ng i thı tin ` ˆ chac ngai that s ton tai. Nh ng ˜ ´ ` ´
ˆ ´ cung co ng i noi rang khong co ´ ` ` cach nao e biet chac ieu nay. ´ ` ˜ So “Tınh Th c!” nay se cho thay ´ ˆ ´ ` ˆ ˆ Chua Gie-su co phai la nhan vat ´ ˆ ˆ co that hay khong.
12
´ QUAN ÐIEM KINH THANH
14
` ` NG C DONG TH I GIAN
` Long biet n
Aristotle ´ ` ˆ ´ ´ 16 “Ðung la mot ph ng phap giao duc ´ m i me!”
s XE M TH Eˆ M VIDEO
` ´ ˆ ˆ Tr thanh Ð c Gie-ho-va ´ ban Biet quy trong
w
r
Vol. 97, No. 5 / Bimonthly / VIETNAMESE
` ` ` ´ Xem video nay e biet lam the nao cac em ´ ` ´ ´ ˜ ` co the to long quy trong v i nh ng ng i ` ` ´ ` lam ieu gı o cho mınh. ˆ ` (Truy cap jw.org/vi, vao muc AN PHAM ˛ VIDEO)
´ ` ´ ˆ ˜ Moi so phat hanh: 57.761.000 ban. Co trong 106 ngon ng
` ˆ ` ´ ´ ` ˆ ˆ ´ ˆ
An pham nay khong dung e ban, nh ng c phat hanh nham ay manh cong viec day do Kinh Thanh tren khap ´ ˆ ˆ ` ` ´ ´ ` ˆ ´ ´ ˆ the gi i. Cong viec nay c tai tr do s ong gop tınh nguyen. Ðe ong gop, xin truy cap www.jw.org/vi.
´ ˆ ˆ ` ˆ ˘ Ban co muon nhan them tai lieu hoac ` ´ ´ ` ˆ tım hieu Kinh Thanh mien phı tai nha khong?
` ˜ ´ ˆ ´ ` ´ ` ˆ ˆ ´ ˆ ´ ´ Tr khi c ghi ro, cac cau Kinh Thanh trong an pham nay c trıch dan t Ban Truyen thong cua Lien hiep Thanh kinh hoi (Sang-the Ky ` ´ ´ ´ ` ˜
en Ma-la-chi) va Kinh Thanh—Ban d ich The Gi i M i (Ma-thi- en Khai huyen). NW la ch viet tat cua New World Translation of the Holy ´ ˆ ˆ ˆ ˆ ´ ´ ´ ´ ˆ ˜ ˆ so cau Kinh Thanh. Scriptures (Kinh Thanh—Ban d ich The Gi i M i) trong ngon ng hien ai. Chung toi in nghieng trong mot
˘ Xin xem www.jw.org/vi hoac g i th en ˆ ˜ ˆ ˆ ˆ ´ mot trong nh ng ia chı c liet ke ben d i.
Awake! (ISSN 0005-237X) Issue 5 October 2016 is published bimonthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299, and by Watch Tower Bible and Tract Society of Canada, PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing offices. POSTMASTER: Send address changes to Awake! 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2016 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Printed in Canada.
´ ˆ CHUA ˆ GIE-SU ˆ ´ ˆ NHAN CO THAT ˆ VAT KHONG? ` ` B AI TR AN G B IA
´ ˆ ˆ ` ˜ ˆ
Chua Gie-su khong giau sang cung khong quyen the, ngay ˆ ˘ ` ˜ ˆ ´ ˆ ca mot can nha cung khong co. Tuy nhien, s day do cua ` ´ ˆ ` ˆ ` ` ´ ` ˆ ngai tac ong en hang trieu ng i. Ngai co phai la nhan ˆ ´ ˆ ˆ ˜ ` ´
` ` vat co that khong? Nh ng ng i co tham quyen vao th i ` ` ´ `
` x a va th i nay noi gı ve ngai? ˆ ˆ ˆ ˆ ´ ˙ Michael Grant, mot s gia kiem chuyen gia nghien c u ˘ ´ ´ ` ˆ ve nen van minh co ai, cho biet: “Khi xem xet cac tai lieu ´ ˆ ˆ ˜ ˆ ˆ co x a, chung ta eu cong nhan nh ng nhan vat ngoai ´ ˆ ´ ` ˆ ` ` ´ ˆ giao c e cap trong cac tai lieu nay la co that. Neu ˜ ´ ´ ˆ ´ ´ cung xem xet Kinh Thanh phan Tan c theo cach nh ˆ ´ ` ´ ˆ s ton tai cua Chua the thı chung ta khong the phu nhan ˆ Gie-su”. ˆ ´ ˆ ´ ˆ ´ ˙ Rudolf Bultmann, mot giao s nghien c u Tan c, ´ ` ˆ ˜ ´ cho biet: “Cac moi nghi ng ve s hien h u cua Chua ˆ ` ˆ ˘ ´ ` ˆ ´ ˆ Gie-su la vo can c va khong ang phai tranh luan. ˆ ` ´ ` ´ ˆ ´ Khong ng i sang suot nao co the ho nghi ve viec Chua ˆ ˜ ´ ˆ ˆ ´ ` ´ Gie-su a sang lap mot nhom ng i co chung quan iem ` ´ ` ˆ ˆ ` ˆ va muc tieu. Ngay th i ban au, cac thanh vien au tien ´ ` ` ˆ ´ ˆ cua nhom nay en t cong ong [tın o ao Ðang Ki-to] ` ng i Palestine co x a nhat”. ˆ ` ˜ ` ` ˘ ` ˙ Will Durant, mot nha s hoc cung la nha van va triet gia, ˜ ˆ ` ` ` ˜ ` a viet: “Mot vai ng i tam th ng [nh ng ng i viet ´ ´ ˆ ` ˆ ˆ ` ˘ sach Phuc am] trong cung mot the he ma b ia at c ˆ ˆ ˆ ´ ˘ ` ´ ` mot nhan vat co quyen nang va thu hut nhieu ng i en ´ ` ˘ ˆ ´ ˆ ` the, at ra mot ao ly cao sieu en the va thay tr c tınh ˆ ` ´ ˆ ` ` huynh e cua con ng i ay khıch le en the, thı han la ˆ ´ ´ ´ ´ ` mot phep la kho tin h n bat c phep la nao c ghi lai ´ ´ ´ ˆ trong cac sach Phuc am”. ` ˆ ´ ` ´ ´ ˙ Albert Einstein, nha vat ly hoc ng i Ð c goc DoThai, ´ ˆ ` ` ` ´ ˆ xac nhan: “Du la ng i goc Do Thai nh ng toi b i cuon ´ ˆ ˆ ` ´ ` ˆ hut b i nhan vat ng i Na-xa-ret nay”. Khi c hoi lieu ˆ ´ ´ ˆ ` ˆ ˆ ´ ˆ ong co xem Chua Gie-su la nhan vat co that trong l ich s ˆ ˆ ˆ ˆ ` ˆ khong, ong cho biet: “Toi khong he nghi ng ! Khong ai ` ˆ ˆ ˆ ´ ´ ´ ˆ c s hien oc cac sach Phuc am ma khong cam nhan ˆ ´ ˆ ˆ ´ ` ˆ dien cua Chua Gie-su. Nhan cach cua ngai song ong ` ` ` ˜ ˆ ˆ ˆ trong t ng t t ng ch . Mot truyen than thoai khong the ` ˆ nao sinh ong en the”. Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016
3
` L ICH S CHO BIET GI? ` ` ˆ
ˆ ` ` ˆ ˆ
´ ´ ˆ L i t ng thuat ay u nhat ve cuoc i va cong viec truyen giao cua Chua Gie-su ´ ´ ´ ˆ ´ ˆ ´ ´ ` ˘ c ghi lai trong cac sach Phuc am cua Kinh Thanh. Ten cac sach nay c at theo ˆ ` ´ ` ˘ ` ˆ
` ˆ ten cua ng i viet: Ma-thi- , Mac, Lu-ca va Giang. Ngoai ra, mot so nguon tai lieu ˆ ´ ˆ ˆ ˆ ˆ ´ ˜
khong thuoc Ki-to giao cung nhac en ten Chua Gie-su.
TACITUS
SUETONIUS
PLINY
ˆ ˆ ` ` ˆ (khoang 56-120 cong nguyen, viet tat la CN) Tacitus c xem la mot trong ˜ ˜ ˜ ´ ˆ ´ nh ng s gia vı ai nhat cua La Ma co x a. Sach Annals cua ong noi ve e quoc ˜ ` ˘ ´ ˆ ` ˘ La Ma t nam 14 CN en 68 CN. (Chua Gie-su qua i nam 33 CN). Tacitus ghi lai ˆ ˆ ´ ` ´ ` ˘ ` rang khi Ro-ma b i mot c n hoa hoan l n tan pha vao nam 64 CN, hoang e Nero ´ ˆ ` ` ˆ ˆ ` ˘ ˘
˜ b i cao buoc la ng i gay ra s viec nay. Nh ng e ngan chan tin on, Nero a ´ ´
ˆ ´ ˆ ` ` ` ´ o loi cho cac tın o ao Ðang Ki-to. Tacitus noi tiep: “Ðang Ki-to, t ng i ma co ´
ˆ ˜ ˆ ´ ` danh x ng ay [tın o ao Ðang Ki-to], a b i quan tong tran Bon-x Phi-lat hanh ´
´ quyet d i trieu Ti-be-r ”.—Tac pham Annals, XV, 44.
´ ˆ ` ´ ˆ (khoang 69–sau 122 CN) Trong sach Cuoc i cua cac Se-sa (Lives of the ˜ ` ˜ ´ ˆ ´
Caesars), v i s gia La Ma nay a ghi lai cac s kien xay ra d i trieu ai cua 11 v i ` ˜
ˆ
` ˆ ´
` hoang e La Ma au tien. Phan viet ve hoang e C -lo- i-o co nhac en tınh ` ˜ ` ´ ˆ trang hon loan trong vong nh ng ng i Do Thai tai Ro-ma. Suetonius cho rang ` `
` ´ ˆ ˜ ˆ ´ ˆ ˆ tınh trang nay bat nguon t cac cuoc tranh cai lien quan en Chua Gie-su (Cong ˆ ` ´ ˆ ˆ ˆ ˆ ` ˆ vu 18:2). Ong viet: “Ng i Do Thai lien tuc gay lon xon vı b i Christus [Ðang Ki-to] ´ ˆ ˆ ˆ ˆ xui giuc. The nen, ong ay [C -lo- i-o] truc xuat ho khoi Ro-ma” (The Deified `
ˆ ˆ ´ ˆ ˜ ˆ Claudius, XXV, 4). Du sai lam khi buoc toi Chua Gie-su nh ng Suetonius a khong
`
` he nghi ng s ton tai cua ngai.
ˆ ` ` ˘ ˜ ` ˜ ` (khoang 61-113 CN) Ong la nha van La Ma va cung la quan tong oc tınh ˆ ˜ ` ` ˜ `
ˆ ´ Bi-thi-ni-a (Tho Nhı Ky ngay nay). Ong a viet cho hoang e Trajan ve viec x ly ´
ˆ ` ´ ˆ ˜ ´ ` tın o ao Ðang Ki-to tai tınh nay. Pliny noi rang ong a co ep ho bo ao va x t ˜ ` ` ˆ ´ ˜ ˘ ˆ `
nh ng ai t choi lam the. Ong giai thıch: “Nh ng ai... lap lai theo toi l i cau khan ´
´ ` ´ ` ` ˆ ˆ ˜ cac than [ngoai giao] va ch ng to long thanh khan qua viec dang r u cung nh ´ ` ` ` ˜ ´ ˆ ` ˆ cac loai thuoc th m... va cuoi cung la nh ng ai phı bang Ki-to..., thı c toi tha ˆ ´ ˆ toi”.—S ach Pliny—Letters, Tap X, XCVI.
Tacitus: 5 Mary Evans Picture Library/age fotostock; Suetonius: 5 Mary Evans Picture Library; Pliny: 5 De Agostini Picture Library/age fotostock
` ` ` ´ ` ´
(khoang 37-100 CN) Thay te le va nha s hoc ng i Do Thai nay noi rang thay te ˆ ˆ ´ ´ ` ˆ ˆ ` ´ ´ le th ng pham An-ne “trieu tap cac quan an cua Toa Cong Luan [toa an Do Thai ` ´ ˆ ` ˆ ´ ˆ ˜ ` toi cao] va xet x mot ng i ten Gia-c , em cua Chua Gie-su cung c goi la ˆ ´ Ðang Ki-to”.—Sach Jewish Antiquities, XX, 200.
FLAVIUS JOSEPHUS
KINH TALMUD
ˆ ` ˆ ´ ´ ´ ` ´ ` ´ ´ Ðay la tuyen tap cac sach rap-bi cua ng i Do Thai t the ky th ba en th ´ ´ ´ ` ` ´ ˆ ˜ ` sau CN. Cac sach nay cho thay ngay ca ke thu cua Chua Gie-su cung th a ˆ
` ˆ ` ´ ´ nhan s ton tai cua ngai. Mot oan viet rang “vao Le V t Qua o, Yeshu [Chua ˆ ` ´ ˜ ˆ ˆ ` ˆ ˆ ˜ Gie-su] ng i Na-xa-ret a b i treo len”. Ðay la mot s kien a xay ra trong l ich s ˆ ` ˆ ˆ ˘ (Kinh Talmud cua Ba-by-lon, Toa Cong Luan 43a, Munich Codex; xem Giang 19: ´ ´ ˆ ´ ` ´ ` ´ 14-16). Ðoan khac noi them: “Mong rang con chau va cac hoc tro cua chung ta, ˆ ´ ´ ` ˜ ´ ´ ˆ ˆ ´ ´ khong co ai t sı nhuc chınh mınh nh ga Na-xa-ret o”, mot ten goi am chı Chua ˆ ˆ ´ ´ Gie-su.—Kinh Talmud cua Ba-by-lon, Berakoth 17b, chu thıch, Munich Codex; xem Lu-ca 18:37.
´ ` ´ BANG CH NG T KINH THANH ´ ´ ´ ˆ ` ˆ
Cac sach Phuc am t ng thuat ay u ve ˆ ` ` ˆ ˆ
´ ´ cuoc i va cong viec truyen giao cua Chua ˆ
´
` ` Gie-su, gom cac chi tiet ve con ng i, th i ` ´ ` ˜ ˘ gian va n i chon. Ðo la nh ng ac iem cua ˆ ` ˆ ´ ´
mot tai lieu chınh xac ve l ich s . Chang han, ´ ´ ´ khi xem Lu-ca 3:1, 2, chung ta co the xac inh ` ´ ´ ˘ ´ ´ ` th i iem chınh xac khi Giang Bap-tıt, ng i ` ´ ˆ
ˆ don ng cho Chua Gie-su, bat au nhiem ` vu cua mınh. ˘ ´ ` ˘
Lu-ca viet: “Nam th m i lam trieu ai ˆ ˆ ´ ` Se-saTi-be-r , khi Bon-x Phi-lat lam quan
´ ˆ `
tong oc x Giu- a, He-rot la vua ch hau ` ˆ ´ ` ` vung Ga-li-le, Phi-lıp anh ng i lam vua ch
´ ˆ ` ˆ ´ ` hau x Y-tu-re va Tra-co-nıt, con Ly-sa-ni-a `
´ ` ` lam vua ch hau x A-by-len vao th i Cai-pha `
` ˘ va thay te le th ng pham An-ne, thı Giang ˆ ˆ ˆ con trai cua Xa-cha-ri nhan c mot thong ˆ ` ´ ´ ` ` iep t Ð c ChuaTr i trong hoang mac”. Nh ´ ` ´ ´ ` ´ danh sach chi tiet va chınh xac nay, chung ta ´ ´ ˘ ˆ ˆ co the xac inh rang Giang “nhan c mot ˆ ˆ ` ´ ´ ` ` ˘ thong iep t Ð c ChuaTr i” vao nam 29 CN.
´ “Ca Kinh Thanh c viet b i ´ ´ ´ ` s h ng dan cua Ð c Chua Tr i”. ˆ ˆ —2 Ti-mo-the 3:16
Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016
5
ˆ ´ ´ ´ ˆ “Khong ai oc cac sach Phuc am ` ˆ ˆ ma khong cam nhan c ˆ ˆ ´ ˆ s hien dien cua Chua Gie-su”. —Albert Einstein
´ ˆ `
´ Chua Gie-su day ng i ta ve N c ´ ´ ` ˆ ´ `
Ð c Chua Tr i, mot chınh phu toan cau
ˆ ˆ ˆ ˆ Bay nhan vat c Lu-ca neu ten trong
`
´ phan nay eu c cac s gia biet en. Tuy ˆ ´ ˆ ` ´ ˆ ` nhien, co mot th i gian, gi i phe bınh nghi `
ˆ ´ ` ng s ton tai cua Bon-x Phi-lat va Ly-sa˜ ˆ ´ ˆ ` ni-a. Nh ng ho a ket luan qua voi vang. ` ` ˜ `
´ ˆ Ng i ta tım thay nh ng l i khac co ten ´
` ´ ˆ ´ cua hai quan ch c ay. Ðieu nay xac nhan tınh ´ ´ ˜ ` chınh xac cua nh ng gı Lu-ca viet.1
` TAI SAO ÐIEU NAY QUAN TRONG? ´ ˆ
´ ˆ Cac cau hoi ve s ton tai cua Chua Gie-su ` ` ´ rat quan trong vı s day do cua ngai co ˆ
´ ˆ anh h ng sau sac. Chang han, Chua Gie-su ` ´ ´ ` ´ day ng i ta cach e co i song hanh phuc ` ˆ ` ˜ ` ´ va thoa nguyen.2 Ngai cung a ra l i h a ` ˆ ˜ ´ ˆ la trong t ng lai, nhan loai se co cuoc song ` ` ` ´ hoa bınh, an ninh va h p nhat d i s cai tr i ˆ ´ ` ´ ´ cua mot chınh phu duy nhat goi la “N c Ð c ´ ` ChuaTr i”.—Lu-ca 4:43. ˆ ´ ´ ´ ` ˆ ` Ten goi “N c Ð c ChuaTr i” that phu h p ` ´ `
` ˜ vı chınh phu toan cau nay se bieu tr ng ´ ´ ` ˆ cho quyen toi th ng cua Ð c ChuaTr i tren
´ ˆ khap at (Khai huyen 11:15). Chua Gie-su ˜
` `
ˆ a nhan manh ieu nay trong l i cau nguyen ´ ˆ ` mau: “Lay Cha chung con tren tr i... Xin ´ ´ ˆ N c Cha c en, y Cha c th c hien ´ ... d i at” (Ma-thi- 6:9, 10). S cai tr i cua ` ` `
´ ˆ
1 Ng i ta tım thay l i cua “vua ch hau” ˆ khac co ten ´ ´ ` Ly-sa-ni-a (Lu-ca 3:1). Ong cai tr i x A-by-len tai ung th i
ˆ iem Lu-ca e cap. ˆ ´
´ ˆ 2 Mot vı du ve s day do cua Chua Gie-su nam trong Ma ` ` ` ˆ ´ thi- ch ng 5 en 7, th ng c goi la Bai giang tren nui.
´ ` ˜
` ˆ N c Tr i se mang lai ieu gı cho nhan loai? ˜ ´ ˆ ´ Hay xem cac an ph c sau: ` ˆ ˜ ´ Chien tranh va noi chien se cham d t. ˆ —Thi-thien 46:8-11. ˜ ´ ` Nh ng ieu ac, nh tham lam va tham ˜ ˜ ˜ ` nhung, se vınh vien bien mat cung ˜ ` ´ ´ ´ ´ ` nh ng ng i bat kınh v i Ð c Chua Tr i. ˆ —Thi-thien 37:10, 11. ˆ ˆ ´ ` ˜ ´ ` Cong dan N c Tr i se vui thıch lam ´ ˆ ˆ ´ ˜ ` ˜ ´ cacˆ cong viec y nghıa va h u ıch. —E-sai 65:21, 22. ´ ˜ ` ` Trai at se c phuc hoi hoan toan, ˆ ` ` ˆ ˆ khong con tınh trang toi te nh hien nay, ` ˜ ´ ˆ ˜ ˆ va se co ngu coc.—Thi-thien ˆ d dat 72:16; E-sai 11:9. ˆ ` ´ ˜ ˜ Mot so ng i co the nghı rang nh ng ` ´ ˆ ˆ ˆ l i h a tren that vien vong. Nh ng chang ˆ ˘
` ˜ phai viec at niem tin vao nh ng no l c cua ` ´ ` ˆ ˜ con ng i m i la vien vong hay sao? Hay suy ˜ ` ˆ ˜ ˜ ` nghı: Du nhan loai a at c nh ng thanh ´
´ ` ˜ ˆ t u to l n ve giao duc, khoa hoc va ky thuat, ` ˆ ` ` hang trieu ng i ngay nay van cam thay `
ˆ bat an va lo lang ve t ng lai. Nhieu n i tren ´ ` ´ ˆ ´ the gi i xay ra s an ap trong ton giao, kinh ` ´ ˜ ` te va chınh tr i cung nh s tham lam va tham ˜ nhung. Th c te cho thay loi cai tr i cua con ` ˜
ng i a that bai!—Truy en- ao 8:9. ˆ ˆ
´ Qua that, cau hoi ve s ton tai cua Chua ˆ ˆ ´ ´ ´ Gie-su that ang cho chung ta xem xet.1 N i ˆ ˆ ` ´ ` ´ 2 Co-rinh-to 1:19, 20 cho biet: “Du cac l i h a ´ ´ `
ˆ ` cua Ð c Chua Tr i nhieu bao nhieu thı tat ca
` ´ ˆ eu tr thanh ‘Co’ qua [Ðang Ki-to]”. ˛ ˆ ˆ
´ ˆ ` ˜ 1 Ðe biet them thong tin ve Chua Gie-su va nh ng day do ´ ` ˜ ˆ ` ` cua ngai, hay truy cap www.jw.org/vi va vao muc KINH THANH
´ ´ ´ GIUP BAN ˛ KINH THANH GIAI ÐAP.
´ ´ ˆ ˜ Q U A N S AT T H E G I I C H A U M Y
ˆ TIEUˆ Ă?IEM Ëœ CHAU MY Ëœ ´ ˆ Ëœ Nh ng tin t c chau My ˆ ´ ´ (Tay Ban Cau) cho thay gia tr i ˆ ` s khon ngoan v t th i gian ´ cua Kinh Thanh.
´ ´ ˘ B T XEM E-MAIL, B T CANG THANG? ˆ ˆ ˆ ´ Theo mot cuoc nghien c u Vancouver, Canada, neu chÄą kiem tra
ˆ ` ` ˆ e-mail ba lan mot ngay thay vÄą lien ` Ëœ ´ ˘ tuc, ng i ta se b t cang thang ˆ ˆ ` ` h n. D a tren ket luan nay, ng i
ˆ ˆ ´ ` ˆ dan au cuoc nghien c u la ong ˆ ´ ` Kostadin Kushlev nhan xet: “Du ` ´ Ëœ ´ ng i ta thay kho c ng lai cam do ` kiem tra e-mail, nh ng neu lam ´ ˘ ` Ëœ c thÄą se giam b t cang thangâ€?. Ëœ Ëœ ´ HAY TH NGHI: Chung ta ang song ˆ ` ` ˘ ˆ ` trong “mot th i ky ac biet va rat ´
ˆ kho ng auâ€?. Vay chang phai ´ ˆ ` ´ ´ chung ta nen tÄąm cach e giam b t ˘ ˆ ˆ cang thang sao?—2 Ti-mo-the 3:1.
` ` ´ ´ ˆ ´ ´ S PHUC HOI T TINH TRANG �ANH BAT QUA TAI Mot bao cao ˆ ˆ
ˆ ˆ Ëœ g i en Hiep hoi Bao ton Ă?ong vat Hoang da (WCS) cho biet ´
` ´ ` ` “co nhieu tr ng h p ch ng minh rang so l ng oc xa c , ˆ ` ` ´ ˜ ˘ ´ tom hum va ca a gia tang tr lai trong cac khu v c cam ´
´ ` ˜ ´ ˆ ` anh bat� n c Belize va nh ng n i khac thuoc vung bien ´ ´ ˆ ´ ´ ´ ˆ cam anh Ca-ri-be. Bao cao noi them: “Trong cac khu v c
´ ` ´ ˆ ´ ` bat, cac loai b i khai thac can kiet co the chÄą mat t 1 en ˘
` ` ´ ˜
6 nam e phuc hoi, nh ng e phuc hoi hoan toan... co le can
ˆ ` ´ ` nhieu thap ky�. Ba Janet Gibson, giam oc ch ng trĹnh cua ˆ ´
˜ ` ´ ´
WCS, nhan xet ve Belize: “Ro rang cac khu v c cam anh bat ` ˆ ` ˆ ´ ´ ´ ˆ va he sinh thai cua co the giup khoi phuc nganh ng nghiep ´ ` at n c nay�. ˜ ˜ ˘
ˆ HAY TH NGHI: Chang phai kha nang phuc hoi trong thien ˆ ´ ´ ˆ ´ ˆ nhien ch ng to co mot �ang Tao Hoa khon ngoan hay sao? ˆ —Thi-thien 104:24, 25.
ˆ ˜ ˆ NAN BAO L C BRAZIL Thong tan xa Agencia Brasil cho biet ` ` ˘ ˘ ` nan bao l c ngay cang gia tang Brazil. Nam 2012, so ng i ˆ ` ´ ´ ˆ b i giet len en h n 56.000 ng i. Theo bao cao cua Bo Y ˆ ` ` ´ ˆ ˆ te, ay la con so cao nhat t tr c en nay. Chuyen vien an ˆ
` ˆ ´ ˘ ninh cong ong la ong LuÄąs Sapori cho rang s gia tang ` ´ ` ´
ˆ ˆ nay phan anh tÄąnh trang ao c suy oi. Theo ong, mot khi ` ˆ ` ˆ ˆ ´ Ëœ ˆ ˘ ng i ta khong con ton trong luat phap cua xa hoi van minh ` Ëœ ´ Ëœ ` ` `
thÄą “ho se co nh ng hanh vi tan bao e gianh lay quyen l iâ€?. ´ ´ ´ ´
ˆ ` ` ` BAN CO BIET? Kinh Thanh bao tr c ve mot th i ky khi tÄąnh ˆ ` Ëœ ˆ ` ´ ` yeu th ng cua ng i ta “se nguoi lanhâ€? va s gian ac cang ˘ gia tang.—Ma-thi- 24:3, 12.
Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 5 năm 2016
7
ˆ X AY Ð A P T O A M C H A M E
Day con ve ´ ´ gi i tınh
VAN ÐE ` ˆ ´ Vai thap ky tr c, cha me van ´ ˆ ` `
ˆ ´ co c hoi la ng i au tien noi ´
´ ´ cho con cai biet ve gi i tınh. ´ ` ` ´ Ho co the t t giai thıch moi ´ ` ˆ ` th tuy theo o tuoi va nhu
cau cua con. ` ˆ ´ ˜ Gi ay moi th a thay oi. ´ ˆ ´ Cuon sach Hieu ng Lolita (The Lolita Effect) cho biet: ˆ
ˆ “Ph ng tien truyen thong ` ` ´
ˆ ngay cang co nhieu noi dung
` ` ` ve tınh duc, va tre em ngay ` ´ ˆ ´ ˜ cang s m tiep can v i nh ng ˆ ` thong tin ay”. Th c trang nay ´ ´ ´ ` giup ıch cho cac em hay lam ˆ
´ van uc tam hon chung?
r
ˆ
` BAN NEN BIET ÐIEU GI? ˆ ˆ ` ` Noi dung khong lanh manh lan tran khap n i. Trong cuon ´ ˜ ´ ´ ´ sach Hay noi cho cha me tr c (Talk to Me First), tac gia ˜ ˆ ` ˆ ` Deborah Roffman cho biet: “Nh ng cuoc tro chuyen, hınh ´ ´ ´ ´ ` ` ´ th c quang cao, phim anh, sach bao, l i bai hat, ch ng `
`
` ˆ ˆ ` trınh truyen hınh, tin nhan, tro ch i ien t , ien thoai va ´ ´ ´
` ˆ ` ´ ` ´ may tınh co ay day hınh anh kheu g i va cac l i bong ´
ˆ ˘ gio, en noi nhieu em [ tuoi thanh thieu nien hoac tre h n ` ˆ ` ˆ ` ` va ngay ca tre con] vo tınh ket luan rang tınh duc la yeu to... quan trong nhat”.
` ˆ
´ ˜ ˜ ˜ Loi phan nao thuoc ve cac hang tiep th i. Nh ng hang ´ ` ´ ˜
´ quang cao va tieu th ng quang ba nh ng loai quan ao `
` ˜ ´ ´ h hang danh cho tre em. Ðieu nay a khien cac em chu ˆ ´ ´ ` ˆ ` ` ´ ˆ tam qua m c vao ngoai dien t khi con be. Mot cuon ´ ´ ´ ˆ ´
´ ´ sach giup cha me noi chuyen v i con ve gi i tınh (So Sexy ˆ ´ ˜ ´ So Soon) nhan inh rang: “Cac hang quang cao biet tre em ´
´ ˆ ` ˜
thıch c ban ong l a chap nhan, va ho a l i dung ieu ` ´ ˜ ` ` nay e truc l i. Muc ıch cua nh ng hınh anh va san pham ˆ ˆ ` ´ ´ ` ` ` kheu g i khong phai la h ng cac em en tınh duc ma la e ´ ´ cac em mua san pham m i”. ˆ ˆ ˆ ` Thong tin thoi ch a u. Biet chiec xe hoat ong the nao ´ ´ ˆ ´ ˆ ´ ´
` khac v i viec lai xe can than. T ng t , co kien th c ve tınh ` ` ´ ` ˆ duc va dung kien th c nay e a ra quyet inh khon ngoan `
´ la hai ieu khac nhau. ` ` `
´ ` L i ket: Ngay nay, h n bao gi het, ban can giup con mınh ` ˆ ˘ ˆ ´ ´ ´ ˆ ˆ ren luyen “kha nang nhan th c” e chung co the “phan biet
´
ˆ ieu ung, ieu sai”.—He-b -r 5:14.
ˆ ´ ˆ
ˆ Xem them cach xay ap to am tren www.jw.org/vi
´ ` ` BAN CO THE LAM GI? ˜ ` ˆ ` ´ ´ Hay hanh ong. Du cam thay ngai nh ng ban co trach ˆ ´ ˆ ´
` Ëœ nhiem noi chuyen v i con ve van e tÄąnh duc. Hay th c thi ` ` ˆ
´ ˆ ˆ vai tro nay.—Nguyen tac Kinh Thanh: Cham-ngon 22:6. ˜ ˆ ˆ ` ´ ´
Nh ng cuoc thao luan ngan. Thay vĹ noi qua nhieu trong ˆ
˜ ˆ ˜
` ` mot lan, hay tan dung nh ng khoanh khac th ng ngay ˆ ´ ˆ ´ ` v i con, chang han khi ban tren xe v i con e tro chuyen ˘ ` ` ˆ ` ´ ` Ëœ hoac khi cung con lam viec nha. Ă?e giup con m long, hay ˘ ` ´ ´ ` ´ ´ tham do quan iem cua chung. VÄą du, thay vÄą noi: “Con thÄąch Ëœ ´ ˆ Ëœ nh ng quang cao kheu g i nh the sao?â€?, hay hoi con: Ëœ ´ Ëœ ´ ` Ëœ ` “Con nghÄą tai sao cac hang quang cao dung nh ng hÄąnh ´ ´ ` ´ anh o e quang ba san pham?â€?. Sau khi con tra l i, ban co ´ `
` ˆ the noi tiep: “Con cam thay the nao ve ieu nay?�.—Nguyen
´ ˆ ˆ ´ tac Kinh Thanh: Phuc-truy en Luat-l e Ky 6:6, 7. ` ˆ ´ ` Tuy theo o tuoi. Neu co con ch a u tuoi en tr ng, ´ ˆ ´ ˆ ˆ ban co the day con ten goi cua cac bo phan sinh duc, Ëœ ´ ˆ ´ ` Ëœ cung nh cach bao ve chÄąnh mÄąnh khoi nh ng ke lam ` ´ ´ Ëœ dung tÄąnh duc. Khi con l n h n, ban co the day con nh ng
˘
´ ` ˆ ` ieu can ban ve sinh san. �en khi con b c vao tuoi day thĹ, ´
˜
` chung can c trang b i e hieu ro h n ve van e tĹnh duc ´ ´ ˆ ´ ´ trong ca khĹa canh the xac lan luan ly ao c.
´ ˆ ´ ` ´ ` ´ ˜ Truyen at cac tieu chuan ao c. T luc con con be, hay ´
` ˆ
` ´ day chung ve s trung th c va ton trong. �ieu nay giup ban ´
` Ëœ Ëœ ´ co nen tang e day con ve tÄąnh duc. Hay cho con biet ro cac ˆ ´ ` ´ ˆ tieu chuan ao c cua mÄąnh. VÄą du, neu ban xem viec quan ˆ ` ´ ˆ ˆ ` ˆ ` Ëœ he tÄąnh duc tr c hon nhan la khong phu h p, hay cho Ëœ Ëœ ´
` ` ` ´ con biet. Cung hay giai thÄąch tai sao ieu nay la sai va co ˆ ´ Ëœ hai. Mot cuon sach (Beyond the Big Talk) cho biet: “Nh ng ` ˆ ˆ ´ ` ˆ ˆ tre v i thanh nien biet cha me khong tan thanh viec quan he ` ˆ ´ ´ ` ˆ tÄąnh duc tuoi thanh thieu nien Äąt co nguy c lam chuyen ay h nâ€?. ` ` ˆ ` ˆ ´ Lam g ng tot. Ă? ng day mot ang lam mot neo. VÄą du, ´ ` ˆ Ëœ ˆ ´ ˘ ˘ ban co c i khi nghe chuyen tuc tÄąu khong? Ban co an mac ˘ ´ ˆ Ëœ ` ˆ ` h hang hoac tan tÄąnh khong? Nh ng hanh ong ay lam ´ ´ ´ `
suy giam cac gia tr i ao c ma ban co gang day cho con. ˆ
´ ˆ —Nguyen tac Kinh Thanh: Ro-ma 2:21. Ëœ ´ ` ` ´ ` ` ´ ´ Gi quan iem ung. TÄąnh duc la mon qua t Ă? c Chua ` ˆ ˆ ˆ ´ `
Tr i. Trong hon nhan, ay co the la nguon mang lai s thoa ˆ ˆ ˆ ˜ ` nguyen (Cham-ngon 5:18, 19). Hay cho con ban biet la en ´ ` ´ ´ ´ ` ` ˜ ung th i iem, chung co the vui h ng mon qua nay, cung ˜
ˆ `
` ˆ ´ nh ng phien muon va lo lang en t viec nh tranh c ˆ ` ´ ˆ ˆ ˆ ˆ quan he tĹnh duc tr c hon nhan.—1 Ti-mo-the 1:18, 19. ˛
´ ˆ ´ CAC CAU KINH THANH Q U A N T R O N G ˜ ` “Hay day cho tre-th con ng ´
´
no phai theo; dau khi no tr ve ` ˜ ˆ
` ´ gia, cung khong he lĹa-khoi o�. ˆ ˆ —Cham-ngon 22:6. ´ ˆ
˘ “Kha an-can day-d o [ ieu ran cua ´ ´ ` ´ Ă? c Chua Tr i] cho con-caiâ€?.
ˆ ˆ ´ —Phuc-truy en Luat-l e Ky 6:6, 7. ˆ ` ´ ` “Vay anh day ng i khac ma ` ˆ ´ khong day chÄąnh mÄąnh sao?â€?. ˆ —Ro-ma 2:21.
` VAI TRO CUA CHA ME ˆ Tren th c te, cha me anh h ng
` en tre em, gom ca tre v i thanh ˆ
`
´ nien, nhieu h n la ban ong l a. ˆ ´ ` ´ “Tre em luon h ng en ng i l n ´ ` ˆ tr c het e c cho l i khuyen ` ` ´
´ va l i giai thÄąch ve the gi i xung ´ ` ´ ´ quanh theo cach ma chung co the ´ Ëœ `
hieu c. Con cai se tÄąm nguon ´ ´ ´ ˘ giai ap khac neu chung biet hoac ˆ ´ ˆ nhan thay chung ta khong san ` ˆ ` ` long hay khong danh th i gian cho ´ ˆ ` chung... Chang ngac nhien gÄą khi Ëœ ˆ ˆ ket qua cua nh ng cuoc nghien ´ ` ˆ c u qua hang thap ky cho thay Ëœ ` ` rang: Trong nh ng gia Äąnh ma con ´ ˆ
` cai c thao luan ve van e tÄąnh ´ ´ ˆ Ëœ duc, cac em l n len se a ra Ëœ ` ´ nh ng quyet inh tot h n va co ´ ˆ ´ Ëœ ` trach nhiem h n v i nh ng hanh ˆ ` ` ´ Ëœ ong cua mÄąnh. Va co le quan ` ´ ´
trong nhat la cac em co the kiem ˜ ` ˆ ˆ che c nh ng hanh ong gay ˜ ´ nguy hai�.—H ay noi cho cha me ´ tr c (Talk to Me First).
Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 5 năm 2016
9
ˆ ˆ ` ˆ Mot nguyen to ky dieu ´ ˆ ˆ ` Cuon sach Nature’s Building Blocks cho biet: “Khong nguyen to nao thiet yeu ´ ´ ˆ ´ ˆ ´ ´ ´ ´ ´ cho s song bang cac-bon”. Cac thuoc tınh oc ao cua cac-bon giup no co ˘ ˆ ´ ` ´
ˆ ´ ´ ` ´ kha nang t lien ket v i nhau va v i nhieu nguyen to hoa hoc khac, t o ` ` ` ˆ ` ` ` ´
´ hınh thanh hang trieu h p chat, va ngay cang co nhieu h p chat c kham ´ ˘ ´ pha hoac tong h p v i nhau. ˜ ´ ˆ ´ ˆ ´ ˜ ´ ˆ Nh ng vı du sau ay cho thay cac nguyen t cac-bon cung co the lien ket ` ´ ` ´ ` ` e tao ra hınh dang khac nhau, nh hınh chuoi, chop, tron, tam va ong. ´ ` ˆ ˆ ` ˆ Cac-bon qua la mot nguyen to ky dieu! ˛
KIM C NG ´ ˆ ´ ˆ ` ˜ ` ´ Cac nguyen t cac-bon lien ket tao thanh nh ng hınh chop, ` ´ ˆ ´ ˆ `
c goi la t dien, khien cho cau truc kim c ng vo cung chac
` ` ˆ ´ ˆ ˆ chan va tr thanh dang vat chat c ng nhat trong thien nhien `
` ` ˆ ˆ t ng c biet en. Ve c ban, kim c ng hoan hao la mot phan
´ ˆ ´ t gom cac nguyen t cac-bon.
` THAN CHI ´ ˆ ´ ˆ ˘ ˜ ´ ` Cac nguyen t cac-bon lien ket chat che v i nhau tao thanh ˜ ´ ˜ ´ ` ˆ ´ nh ng l p. Nh ng nh ng l p nay lien ket long leo, co the tr t ˜ ` ˆ
` ´ ˘ khoi nhau nh nh ng t giay trong mot chong giay. Nh cac ac ´ ` ` ´ ` ` ˆ tınh nay, than chı co the c dung e lam chat boi tr n rat tot ` ` ˆ `
ˆ ´ ` va la mot thanh phan quan trong cua ruot but chı.1
GRAPHEN ˆ ´ ´ ˆ ´
`
´ Mot l p cac nguyen t cac-bon c sap xep theo hınh mat l i ´ ´ ` ˆ ´
luc giac. Graphen co c ng o ch iu keo manh h n gap nhieu lan ´ ´ ˆ ` ˜ ´ ` ´ ´ so v i thep. Mot ng ve bang but chı co the ch a l ng nho ˆ ˘
´ graphen trong mot hoac nhieu l p.
` ´ ˜ ´ ˘ 1 Xem bai “Does Anyone Have a Pencil?” trong Tınh Th c! (Anh ng ) thang 7 nam 2007.
´
ˆ Cac-bon—San pham cua s ieu chınh sieu tinh vi ´ ˆ trong cac ngoi sao ´ ` ` ˆ ˆ ´ ` Cac-bon c hınh thanh khi ba hat nhan he-li ket h p v i nhau va ` ´ ´ ´ ` ´ cung b i ot chay (phan ng h p hach). Theo cac nha khoa hoc, qua ` ` ˆ ´ ˆ
ˆ trınh nay dien ra ben trong cac ngoi sao o khong lo. Tuy nhien, e ˆ ´ `
˜
ˆ ` ˆ ´ he-li ket h p v i nhau thı can nh ng ieu kien nhat inh. Nha vat ly
ˆ `
ˆ ˆ ´ hoc Paul Davies viet: “Chı can mot vai thay oi [ve inh luat vat ly], ` ` ˆ ` ` ˜ ˆ ´ ˜ ` ˆ ` du la vo cung nho, thı se khong co vu tru, s song va tat nhien la ˆ ´ `
ˆ ` ´ ` ` khong co con ng i”. S ieu chınh sieu tinh vi nay co c la nh ˆ ˆ ` ´ ´ ` ˆ ´ ` ˆ au? Mot so ng i noi rang o chı la s ngau nhien. So khac thı cong ˆ ´ ` ´ ´ ˆ ´ ˆ Ðang Tao Hoa khon ngoan. Theo ban, nhan o la bang ch ng co mot ` ´ quan iem nao h p ly h n? SOHO (ESA & NASA)
FULLERENE
Laurie Excell/Fogstock/age fotostock
˜ ˆ ´ ˆ `
` Nh ng phan t cac-bon rong lien ket tao thanh nhieu hınh ´ ` ˜ ´ ` dang khac nhau, chang han nh hınh nh ng qua bong c c nho va ` ´ ` ` ´ hınh cac ong th ng goi la ong nano. Chung c o theo n v i ´ ` ˆ
´ nano, t c la mot phan ty cua met.
ˆ SINH VAT ` ` ` ˆ ˆ ´ ˆ ` `
´ Te bao hınh thanh nen cay coi, thu vat va con ng i eu ch a ˆ ´ ` ˆ ` ´ nguyen to cac-bon, la nguyen to tım thay trong hy- rat cac-bon, ´ ` ´ chat beo va a-xıt a-min.
` ´ ´ ` ` ˆ ` ‘Du Ð c Chua Tr i la vo hınh, nh ng khi ´ ˜ ˆ ` ` ` xem xet nh ng vat ngai tao ra thı ng i ´ ˜ ´ ˘ ´ ` ta co the thay ro cac ac tınh cua ngai’. ˆ —Ro-ma 1:20.
Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016
11
´ ` Q UA N � I E M K I N H THA N H LO N G B I E T N
` L ONG BIET N ` `
´
Bay to long biet n mang lai nhieu l i Ĺch ve the chat lan tinh than. ` ´ ˆ ` ` ` ` VĹ the, chung ta nen bay to long biet n hang ngay.
` ´ ` ´ Long biet n mang lai hanh phuc va co l i cho ´ ` s c khoe cua ban nh the nao?
´ ˆ ` ` ´ �IEU Y KHOA NOI: Mot bai trong t S c khoe
ˆ
tam than cua ai hoc Harvard (Harvard ´ ` Mental Health Letter) co viet: “Long biet ˆ ˘ Ëœ ´ ´ ` n lien ket chat che v i hanh phuc. Long ´ ` ´ ´ ´ biet n giup ng i ta co cam xuc tÄąch c c, ˆ Ëœ ˆ cam nhan c nh ng trai nghiem tot ep, ˆ ´ ´ ´ cai thien s c khoe, oi pho v i ngh ich canh ` ˆ ´ ˆ Ëœ
va xay d ng cac moi quan he v ng chac�.
´ ´ ´ �IEU KINH THANH NOI: Kinh Thanh khuyen ´ ´
khĹch chung ta vun ap tinh than biet n. ´
ˆ ˆ ˜ ` S o Phao-lo khuyen: “Hay to long biet ` ˆ ˜ ˆ
` nâ€?, va ong a neu g ng tot ve ieu nay. ´ ˆ ˆ ` ´ ´ VÄą du, ong “khong ng ng cam ta Ă? c Chua ` ` ´ ´ Tr iâ€? khi thay ng i khac tÄąch c c h ng ´ ˆ ˆ ` ˆ ˆ ˆ ng thong iep ma ong chia se (Co-lo-se ˆ ˆ ´ ˆ 3:15; 1 Te-sa-lo-ni-ca 2:13). Hanh phuc lau ` ˆ ` ˆ ´ ` dai khong en t viec thÄąnh thoang noi l i
r
´ ` ˆ ´ cam n nh ng en t viec co tinh than biet ´ ˆ ` ˆ ´ n. Thai o nay bao ve chung ta khoi khuynh ´ ´ ˘ ´ ˆ ` h ng Äąch ky, ghen t i hoac oan gian, la Ëœ ´ ` ` ´ ´ nh ng cam xuc lam ng i khac xa lanh ` ` ´
` mÄąnh va c p i niem vui trong i song. ´ ´ ´ ˆ ChÄąnh Ă?ang Tao Hoa cua chung ta neu ˆ ` ˆ ` ` ´ g ng tuyet v i trong viec bay to long quy ´ ` ` ´ ˆ trong, ngay ca v i loai ng i nho be! He-b ´ ´ ` r 6:10 cho biet: “Ă? c Chua Tr i chang ` ˆ ˆ ´ ` ˆ ˆ phai la khong cong chÄąnh ma quen cong ˆ ` ` ˆ Ëœ ˆ viec va tÄąnh yeu th ng anh em a the hien ´ ` ˆ ´ oi v i danh ngaiâ€?. Qua that, Ă?ang Tao Hoa ˆ ` ´ `
ˆ xem viec thieu long quy trong la ieu khong ˆ ´ ˆ cong chĹnh hay bat cong.
˜ ˆ ` ˜ “Hay luon vui m ng. Hay cam ta ve ˆ ˆ o-ni-ca 5:16, 18. moi ieu�.—1 Te-sa-l
ˆ ` ´ ´ ˆ Xem them l i giai ap cua Kinh Thanh tren www.jw.org/vi
` ˆ ˆ ´ ` ´ Long biet n cai thien moi quan he v i ng i khac ` nh the nao? ˆ ˆ ´ KINH NGHIEM CUOC SONG: Chung ta muon to
` ´ ˆ ` ˆ long biet n cach chan thanh khi nhan c ˆ ´ ` ` ´ ˜ mot mon qua, l i t te hay s giup thiet ´ ` ` th c. Khi chung ta lam the, ng i ban cho ˜ ´ ` ´ se cam thay c quy trong va cam kıch. ˆ ` ˜ ´ Ngay ca mot ng i la cung rat vui khi chung ´
` ˆ ta cam n ho ve hanh ong t te cua ho, ˆ ˜ ´ chang han nh viec ho gi c a cho chung ta i qua.
´ ´ ´ ˆ ÐIEU KINH THANH NOI: Chua Gie-su khuyen ´ ˜ ` ˜ khıch: “Hay cho, ng i ta se cho anh em. ˜
´
` ˆ ` Ho se ong ay, nen, lac va them cho tran
` ´ roi o vao ng c ao anh em” (Lu-ca 6:38). ˜ ˆ ´ Hay xem kinh nghiem cua em gai khiem ´ ˆ ` ˆ thınh ten la Rose Vanuatu, mot quoc ao ˆ ´ ` thuoc Nam Thai Bınh D ng. ` ´ ´ ˆ Du tham d cac buoi nhom cua Nhan ´ ˆ ˆ ˆ ˆ Ch ng Gie-ho-va nh ng Rose khong nhan
´ ` ` ´ ` c nhieu l i ıch vı ca em va cac thanh ˆ ˆ ´
ˆ ˆ vien trong hoi thanh eu khong biet ngon ˜ ´ ˆ ˆ ˘
` ˆ ng ky hieu. Mot cap v chong la thong d ich ˆ ` ˆ ˜ ´ ˆ ˜ vien thanh thao trong ngon ng ky hieu a ˘ ˆ ´ ˆ
en tham hoi thanh. Khi nhan ra van e, ho ˆ ´ ˆ ˜ ´ ˆ m mot l p day ngon ng ky hieu. Rose ´ ´ ` ´
rat cam kıch. Em noi: “Em rat vui vı co nhieu ` ˆ ˘
ng i ban yeu th ng em”. Cap v chong ´ ´ ` ` ` ay rat hanh phuc khi em gai nay bay to long ` ` ˆ ´ ´
` ´ biet n va gi ay co the gop phan vao cac ´ ` ˜ buoi nhom hop. Ngoai ra, Rose cung biet n ´ ´ ˜ ˆ ˜ ´ cac anh ch i khac a no l c hoc ngon ng ky ˆ ´ ˆ hieu e giao tiep v i em.—Cong vu 20:35.
` ˆ ` ` “Ke nao dang cua le do long biet n la ` ˆ ´ ´ ´ ` ng i biet ton kınh [Ð c Chua Tr i]”. ˆ ˘ ´ —Thi-thien 50:23, Ðang Ngoc Bau.
` ´ Lam sao ban co the vun trong tinh than biet n?
´ ´ ´
´ ÐIEU KINH THANH NOI: Cam xuc gan lien v i
ˆ ` ´ ` t t ng. Mot ng i viet Kinh Thanh la Ða´ ´ `
ˆ ` ˆ vıt noi trong l i cau nguyen cua mınh: “Toi... ˆ ´ ˜ ` ` t ng en moi viec Chua a lam, va suy ˆ ˆ ´ ˆ gam cong-viec cua tay Chua” (Thi-thien ´ ´ ˆ ` 143:5). Ðung the, Ða-vıt khong phai la ` ` ˆ
ng i h i h t, nong can. Tinh than biet n ˆ ´ ` ˆ
cua ong xuat phat t viec suy ngam ve ` ´ ´ ` ˆ ´ ng loi Ð c Chua Tr i, mot thoi quen ` ˆ
ˆ ` ma ong vun trong trong suot cuoc i. ˆ —Thi-thien 71:5, 17. ´ ` ˆ ˆ ` Kinh Thanh a ra l i khuyen tuyet v i:
` ˆ ˆ ´ ˆ ´ ´ ‘He ieu gı chan that, ang yeu quy, co
´ ` ´ ` ˜ tieng tot, ao c va ang khen ng i thı hay ˜ ´ ˆ
˜ tiep tuc nghı en’ (Phi-lıp 4:8). Mot lan n a, ` ˜ ˜ cum t “hay tiep tuc nghı en” cho thay suy `
´
ngam la ieu thiet yeu e co tinh than biet n. ˛
` ˆ ˜ ` “S suy-gam long toi se la s ˆ ´ ˆ 49:3. thong-sang”.—Thi-thien
Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016
13
` ` N G C D O N G T H I G I A N A R I S T O T L E
ARISTOTLE ´ ˆ ˘ ˆ ˜ ´ ˜ Cach ay h n 2.300 nam, ong Aristotle a co nh ng ´ ´ ´
` ´ ˆ ong gop l n lao ve khoa hoc va triet hoc. Cac cong ` ˆ ´
` ˆ ` trınh cua ong thu hut nhieu ng i trong mot th i ` ˆ ´ ` ˆ ˜ ` gian dai, c nghien c u va d ich ra rong rai. Nha s hoc James MacLachlan cho biet: “Quan iem cua
ˆ ´ ´ ˆ ˜ Aristotle ve t nhien co anh h ng l n tren suy nghı ˆ ˆ
˘ ˆ ´ ˆ cua chau Au trong gan 2.000 nam”. Tham chı, mot ˜ ´ so quan iem cua Aristotle cung anh h ng en cac ´ ´ ˆ ´ ` `
´ giao ly cua Cong giao, Tin Lanh va ca Hoi giao.
` ` ) Aristotle la ng i ham hieu biet ` ˆ ` ´ ` ˆ va “ton sung gia tr i va s u viet ˜ ˆ cua vu tru quanh ong”.—Aristotle —A Very Short Introduction. ˆ ˆ ´ ) Ong tin rang trong t nhien co ˆ ˆ mot “Ðang Chuyen Ðong S Thuy” ˜ (“Prime Mover”) vınh hang tao ra ˜ ˆ ˜ ` nh ng chuyen ong vınh hang, la ˆ ` `
ˆ mot ang tot lanh va ton tai ben ` ˜ ngoai vu tru. ˆ ˆ ` ) Aristotle c cong nhan la ` ´ ˆ ˆ ng i sang lap ra hai mon khoa ` ˆ ´ hoc: sinh hoc va luan ly hoc. ` ˆ ˆ ) Aristotle lam gia s cho mot cau ´ ` ˆ ˆ ` ` be ng i Ma-xe- o-ni-a, la ng i ` ` ˆ ` sau nay thanh lap e quoc va tr ` ´ thanh A-lec-xan- Ðai e.
From the book The Historians’ History of the World, Vol. IV, Henry Smith Williams, 1904
ˆ ´ ÐOI NET
ˆ
˜ Quan tam rat nhieu lınh v c
´ ´ ˆ ´ ˆ ˆ Aristotle viet ve chınh tr i, ao c, luan ly, luat, nghe ˆ ˆ ˜ ˆ ´ ˘ ˆ ˘ ´ ` thuat, ngon ng , tam ly, thi van, thien van, thu vui, tu t , ` ´ ˆ ` ˆ ˆ ` t tınh, sieu hınh hoc, sinh vat, s chuyen ong va ca
`
` ˆ ˆ ˆ linh hon, la ieu ma ong cho rang khong bat t . Tuy nhien, ˆ ` ` ˆ `
` ong noi tieng chu yeu la nh cong trınh ve sinh hoc va ˆ ´ luan ly hoc. ´ ´ ´ ˆ Cac hoc gia Hy Lap co x a giai thıch the gi i t nhien ` ˘ ´ ` ´ ˆ d a vao kha nang quan sat, suy dien va ly luan cua ho. ` ˜
` ˆ ˆ ´ T nh ng ieu ho xem la s that hien nhien, cac hoc gia ` ´ ˆ ˘ ˜ ˆ ´ ˆ nay tin rang neu ly luan chat che d a tren cac s that ay, ˆ ´ ˜ ung. ho se i en ket luan ´ ´ ˜
ˆ ´ ˆ Theo triet ly o, ho a a ra nhieu ket luan h p ly. Mot ´ ` ˜
` ´ ˆ ˆ trong so o la vu tru ve c ban thı co trat t . Tuy nhien, ˆ
´ ` ˘ ´ ´ ´ mot van e l n la kha nang quan sat cua ho co gi i han. ˆ
´ ´ ˜ The nen, nhieu hoc gia xuat sac, trong o co Aristotle, a ´ ` ` ˆ hieu sai. Chang han, ho tin rang cac hanh tinh va ngoi ˆ ´ `
` sao chuyen ong quanh trai at. Th i ay, ieu nay c ` ˆ ˆ ˆ xem la mot s that hien nhien. Cuon The Closing of the ` ´ ˆ Western Mind cho biet: “D ng nh ca ly luan lan kinh ˆ ´
ˆ
` nghiem quan sat cua ho eu ung ho niem tin cua ng i ´ ` ˆ ˜ Hy Lap—tr ai at la trung tam cua vu tru”.
ˆ ´
˜ Mot so tın ieu cua Aristotle a c ˆ ˆ ` ` ˆ ˆ ˆ liet ke vao hang s that c cong nhan
` ˜ ˆ ˆ
ˆ Quan iem sai nay se khong gay van e nghiem trong ` ˜ ´ ˆ neu chı d ng lai lınh v c khoa hoc. Nh ng no khong ` ´ d ng lai o.
ˆ ˆ ` ´ ´ ˘ 1 Ðe biet them thong tin, xem bai “Galileo” trong Tınh Th c! thang 6 nam 2015.
+
` ` Nhieu ng i th i x a tin rang ´ ` ˆ ˜ trai at la trung tam cua vu tru
˜ H o a suy di en ´ ´
Kinh Th anh qu a nhi eu ´ `
`
˜ Cac nha than hoc th i ban au a ´ ´ ˆ ´ ` bam lay y niem trai at la trung ˆ ˜ ` ´ tam cua vu tru vı ho suy dien cac ˆ ´ ´
cau Kinh Thanh qua nhieu, chang ˆ ˆ ` han nh Thi-thien 104:5. Cau nay ´ ´ ´ ` ´ ˆ noi: “[Ð c Chua Tr i] sang-lap at ˆ ´
´ ˜ ˆ tren cac nen no; at se khong b i ´ ˆ ` ` ` rung- ong en i i”. Ng i ´ ˆ ˆ viet Kinh Thanh khong ang mieu ´ ´ ˜ ta v i trı trai at trong vu tru. Thay ` ˆ ` ´ ` ˘ vı the, ong dung cac t th van e ´
˜ ` noi en s ben v ng cua hanh tinh ` ´ ´ ´ ` nay theo y inh cua Ð c Chua Tr i.
—Truyen- ao 1:4. ˆ ´ ´
Tuy nhien, khi noi ve cac van e ´ ˆ ´ khoa hoc, Kinh Thanh luon chınh ´ ´ xac. Chang han, Giop 26:7, ´ ˆ c ghi lai cach ay khoang ˘ ´ ´ 3.500 nam, cho biet Ð c Chua ` ´ Tr i “treo trai at trong khoang ˆ ˆ ´ ´ khong-khong”. Giop 38:33 noi ´ ˆ ˜ rang cac thien the cung b i chi ˜ ˆ ˆ ´ phoi b i nh ng inh luat vat ly.
Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016
15
From the book Harmonia Macrocosmica seu Atlas Universalis et Novus, Gerardum Valk & Petrum Schenk, Amsterdam, 1708
ˆ ´ ˆ ´ Cong giao tiep nhan triet ly cua Aristotle ` ` ˆ ˆ ` ` Vao th i Trung Co, chau Au la vung at cua ao Ðang ˆ ˆ ´
˜ ˆ ˆ ` Ki-to. Mot so tın ieu cua Aristotle a c liet ke vao ` ˆ ˆ ˆ ´ `
ˆ hang s that c cong nhan. Cac nha than hoc Cong ´ ˜ ´ ´ ´ ` giao La Ma, ang chu y nhat la Thomas Aquinas (khoang ˜ ˆ ´ ´ ´ ´ 1224-1274), a pha tron cac triet ly cua Aristotle v i tın ˜ ` ´ ˆ
ˆ ´ ng ng cua ho. Vı the, y niem cua Aristotle ve viec trai ´ ˆ ` ˆ ˜ ˜ ` at ng yen va nam trung tam vu tru a tr thanh ˆ ´
ˆ ´ ´
˜ ´ mot tın ieu cua Cong giao. Tın ieu ay cung c cac ` ˜ ` ˆ ´ ´ nha lanh ao cua Tin Lanh tiep nhan, trong o co Calvin ` ´ ´
`
` va Luther. Ho noi rang tın ieu nay bat nguon t Kinh ´ ˜ ´ ´ Thanh.—Xem khung “Ho a suy dien Kinh Thanh qua
nhieu”. ` ˘ ´ ˆ ´ Nha van Charles Freeman noi: “Mot so khıa canh trong ´ ˆ ´
` ˆ ´
y niem [tın ieu cua Aristotle] va Cong giao gan nh ˆ ` ` ´ ˜ ` ´ ˆ giong het”. Vı the, ng i ta noi Aquinas a “lam bap-tem” ´ ´ ˆ ´ cho Aristotle e Aristotle co c tin cua Cong giao. Tuy ˆ ˆ ˆ ˜ nhien, ong Freeman cho biet tren th c te, “Aquinas a cai ˜ ` ´ ´ ´ ˆ ˜ ao sang chu nghıa Aristotle”. Va co the noi giao hoi cung ˜ ` ˆ ` ` ˆ ˘ ` ´ a lam the. Hau qua la nha thien van hoc va toan hoc ` ´ ˆ ` ´ ng i Y ten Galileo, ng i manh dan a ra bang ch ng ` ´ ´ ´ d a vao s quan sat e ch ng minh trai at quay quanh ˘ ` ˜ ´ ´ ` ´ ´ ` ˆ mat tr i, a phai ng tr c Toa an D i giao va b i buoc ` ˆ ` ´ ˆ ` ` phai th a nhan mınh sai.1 Tr treu thay, Aristotle la ng i ˆ ˆ
` ` cong nhan rang s hieu biet ve khoa hoc ngay cang tien ˆ ` ˜
´ ´ bo va cung can c xem xet e cai tien cho ung. Phai ´ ˆ ˜ ´ chi giao hoi cung co quan iem nh the! ˛
´ ` ˆ ´ ´ “Ðung la mot ph ng phap giao duc ´ m i me!”
s
n o
´ Tai mien phı ´ ` ` tap chı nay va ´ ´ ˆ cac so tr c ay
p
` Hoc ng (Juvenile Violence Prevention ˜ ` Foundation) a chieu video nay cho hoc ˆ ´ ` ´ sinh xem. Co ay noi: “Video nay thu hut ` ´ ´ ´ ` ´ ˜ s chu y cua cac em vı co nh ng hınh ˆ ˜ ` anh song ong. Video cung rat th c te vı ´ ˆ ´ ´ ´ no khong chı cho biet cach oi pho v i nan ` ` ´ ˘ ` bao l c ma con cho biet cach ngan ng a ` ´ ˆ ˆ ˆ ˜ ´ tınh trang o”. Hiep hoi tren a xin phep ` ` ´ ´
dung video nay trong cac l p hoc tai nhieu ` ˆ ` ˆ
` ˜ tr ng cap mot va cap hai. Yeu cau nay a ˆ ` ´ c chap thuan. Ngay ca nganh canh sat ˜ ` ´ ` cung dung cac video t trang jw.org. ` ´ ˘ ` ˆ ` M i ban ghe tham trang web nay. Ðay la ˆ ´ mot trang web rat de s dung. Ban co
ˆ ´ the tai ve phan thu am, video, Kinh Thanh `
´
va nhieu an pham khac—tat ca eu mien ´ phı. ˛
´ Kinh Thanh tr c tuyen ´ co trong khoang ˆ ˜ 130 ngon ng
` Vao www.jw.org/vi ˘ ´ ˜ hoac quet ma
g16.5-VT 160615
ˆ ˆ ´ ˆ ´ ˆ Co Soo-jeong, mot giao vien h ng nghiep ` ` ˜ ` tai tr ng cap ba Han Quoc, a dung ˜ ˆ ˆ nh ng video tren trang jw.org trong cong ˆ ˆ ´ viec giang day. Co Soo-jeong noi: “Phan ´ ´ ´ ng cua cac hoc sinh oi v i video The ` ` ˆ ` ´ ˆ nao la mot ng i ban ıch th c? that ngac ˆ ´ nhien! Sau khi xem xong video, cac em ˆ ´ ´ ` ˜
nhan xet: ‘Chung em ch a t ng nghı ve ` ´ ` ´ ` ˆ tınh ban theo cach nay. Ðung la mot ´ ´ ´ ˆ ph ng phap giao duc m i me!’. Mot so ` ´ ` ˜ ` `
em con noi la se tım en trang nay khi can ` ˆ ˆ ˜ l i khuyen”. Co Soo-jeong cung cho biet ˆ ˆ ˜ ´ ˆ ` ´
them: “Toi a gi i thieu video nay v i ong ˆ ` ` ˆ nghiep, va ho rat vui khi tım c mot ˆ ˜ ´ ˆ cong cu h u ıch cho viec giang day”. ˆ ´ ´ Mot video khac mang lai l i ıch cho
` ` ` nhieu hoc sinh tai Han Quoc la hoat hınh ˆ
´
` tren bang trang Ðanh bai ke bat nat ma ˆ `
ˆ ˆ ` khong dung nam am. Mot giang vien lam ˆ ˆ ˆ ˘ ` viec cho Hiep hoi Ngan ng a Nan bao l c