G vt 201610

!"#2

˘ S O 5 N A M 20 16

´ ˆ CHˆ UA´ GIE-SU ˆ ˆ

ˆ NHAN VAT CO THAT KHONG?

!"#2 ˜ ` CUNG TRONG SO NAY 7

´

´ QUAN SAT THE GI I

8

ˆ

XAY ÐAP TO AM

ˆ

ˆ ˜ Tieu iem chau My

´ ´ Day con ve gi i tınh ˆ ˆ ` ˆ 10 Mot nguyen to ky dieu

3

` ` BAI TRANG BIA

´ ˆ ˆ ˆ ´ ˆ Chua Gie-su—Nhan vat co that

ˆ khong? ˆ

` ` ˆ

Mot so ng i nghi ng khong biet ´ ˆ ´ ` ˆ ˆ ´ Chua Gie-su co phai la nhan vat co ˆ ˆ

` ` that khong. Nhieu ng i thı tin

` ˆ

chac ngai that s ton tai.

Nh ng ˜ ´ ` ´

ˆ ´ cung co ng i noi rang khong co ´ `

` cach nao e biet chac ieu nay.

´ ` ˜

So “Tınh Th c!” nay se cho thay ´ ˆ ´ ` ˆ ˆ Chua Gie-su co phai la nhan vat

´ ˆ ˆ co that hay khong.

12

´ QUAN ÐIEM KINH THANH

14

` ` NG C DONG TH I GIAN

`

Long biet n

Aristotle ´ ` ˆ ´ ´ 16 “Ðung la mot ph ng phap giao duc

´

m i me!”

s XE M TH Eˆ M VIDEO

` ´ ˆ ˆ Tr thanh Ð c Gie-ho-va ´ ban Biet quy trong

w

r

Vol. 97, No. 5 / Bimonthly / VIETNAMESE

` ` ` ´ Xem video nay e biet lam the nao cac em ´ ` ´ ´ ˜ ` co the to long quy trong v i nh ng ng i `

` ´ ` lam ieu gı o cho mınh.

ˆ ` (Truy cap jw.org/vi, vao muc AN PHAM ˛ VIDEO)

´ `

´ ˆ ˜ Moi so phat hanh: 57.761.000 ban. Co trong 106 ngon ng

` ˆ ` ´ ´ `

ˆ ˆ

´ ˆ

An pham nay khong dung e ban, nh ng c phat hanh nham ay manh

cong viec day do Kinh Thanh tren khap

´ ˆ ˆ ` ` ´ ´ ` ˆ ´ ´ ˆ the gi i. Cong viec nay c tai tr do s ong gop tınh nguyen. Ðe ong gop, xin truy cap www.jw.org/vi.

´

ˆ ˆ ` ˆ ˘ Ban co muon nhan them tai lieu hoac

`

´

´ ` ˆ tım hieu Kinh Thanh mien phı tai nha khong?

` ˜ ´ ˆ ´

` ´

`

ˆ ˆ ´ ˆ ´ ´ Tr khi c ghi ro, cac cau Kinh Thanh trong an pham nay c trıch dan t Ban Truyen thong cua Lien hiep Thanh kinh hoi (Sang-the Ky

` ´

´ ´

` ˜

en Ma-la-chi) va Kinh Thanh—Ban d ich The Gi i M i (Ma-thi- en Khai huyen). NW la ch viet tat cua New World Translation of the Holy ´ ˆ ˆ ˆ ˆ ´ ´

´ ´ ˆ ˜ ˆ so cau Kinh Thanh.

Scriptures (Kinh Thanh—Ban d ich The Gi i M i) trong ngon ng hien ai.

Chung toi in nghieng trong mot

˘

Xin xem www.jw.org/vi hoac g i th en ˆ ˜

ˆ ˆ ˆ ´ mot trong nh ng ia chı c liet ke ben d i.

Awake! (ISSN 0005-237X) Issue 5 October 2016 is published bimonthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299, and by Watch Tower Bible and Tract Society of Canada, PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing offices. POSTMASTER: Send address changes to Awake! 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299.

5 2016 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Printed in Canada.

´ ˆ CHUA ˆ GIE-SU ˆ ´ ˆ NHAN CO THAT

ˆ VAT KHONG? ` ` B AI TR AN G B IA

´ ˆ ˆ ` ˜ ˆ

Chua Gie-su khong giau sang cung khong quyen the, ngay

ˆ ˘ ` ˜ ˆ ´ ˆ

ca mot can nha cung khong co. Tuy nhien, s day do cua ` ´ ˆ

` ˆ ` ` ´ ` ˆ ngai tac ong

en hang trieu ng i. Ngai co phai la nhan ˆ ´ ˆ ˆ ˜ ` ´

` ` vat co that khong? Nh ng ng i co tham quyen vao th i ` ` ´ `

` x a va th i nay noi gı ve ngai? ˆ

ˆ ˆ ˆ ´ ˙ Michael Grant, mot s gia kiem chuyen gia nghien c u

˘

´ ´ ` ˆ ve nen van minh co ai, cho biet: “Khi xem xet cac tai lieu

´

ˆ ˆ ˜ ˆ ˆ co x a, chung ta eu cong nhan nh ng nhan vat ngoai

´ ˆ ´ ` ˆ ` ` ´ ˆ

giao c e cap trong cac tai lieu nay la co that.

Neu ˜ ´ ´

ˆ ´ ´ cung xem xet Kinh Thanh phan Tan c theo cach nh

ˆ

´ ` ´ ˆ

s ton tai cua Chua the thı chung ta khong the phu nhan ˆ Gie-su”. ˆ ´ ˆ ´ ˆ ´ ˙ Rudolf Bultmann, mot giao s nghien c u Tan c,

´

` ˆ ˜

´ cho biet: “Cac moi nghi ng ve s hien h u cua Chua ˆ ` ˆ ˘ ´ ` ˆ ´

ˆ Gie-su la vo can c va khong ang phai tranh luan.

ˆ ` ´

` ´

ˆ ´ Khong ng i sang suot nao co the ho nghi ve viec Chua ˆ ˜ ´ ˆ ˆ ´ ` ´

Gie-su a sang lap mot nhom ng i co chung quan iem `

´ ` ˆ

ˆ ` ˆ va muc tieu. Ngay th i ban au, cac thanh vien au tien

´ `

` ˆ

´

ˆ cua nhom nay en t cong

ong [tın o ao Ðang Ki-to] `

ng i Palestine co x a nhat”. ˆ ` ˜ ` ` ˘ `

˙ Will Durant, mot nha s hoc cung la nha van va triet gia, ˜ ˆ ` ` ` ˜ `

a viet: “Mot vai ng i tam th ng [nh ng ng i viet ´ ´ ˆ ` ˆ ˆ ` ˘ sach Phuc am] trong cung mot the he ma b ia at c

ˆ ˆ ˆ ´

˘ ` ´

` mot nhan vat co quyen nang va thu hut nhieu ng i en

´ ` ˘ ˆ ´ ˆ

` the, at ra mot ao ly cao sieu en the va thay tr c tınh ˆ `

´ ˆ

` ` huynh e cua con ng i ay khıch le en the, thı han la ˆ ´ ´

´ ´ ` mot phep la kho tin h n bat c phep la nao c ghi lai

´ ´ ´ ˆ trong cac sach Phuc am”. ` ˆ ´ ` ´

´ ˙ Albert Einstein, nha vat ly hoc ng i Ð c goc DoThai, ´ ˆ ` ` `

´ ˆ

xac nhan: “Du la ng i goc Do Thai nh ng toi b i cuon ´

ˆ ˆ ` ´ ` ˆ hut b i nhan vat ng i Na-xa-ret nay”. Khi c hoi lieu

ˆ ´ ´ ˆ ` ˆ ˆ ´ ˆ

ong co xem Chua Gie-su la nhan vat co that trong l ich s ˆ ˆ

ˆ ˆ

` ˆ khong, ong cho biet: “Toi khong he nghi ng ! Khong ai ` ˆ

ˆ ˆ ´ ´ ´ ˆ c s hien

oc cac sach Phuc am ma khong cam nhan ˆ

´ ˆ ˆ ´

` ˆ dien cua Chua Gie-su. Nhan cach cua ngai song ong

` ` ` ˜ ˆ ˆ

ˆ

trong t ng t t ng ch . Mot truyen than thoai khong the ` ˆ

nao sinh ong

en the”.

Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016

3

` L ICH S CHO BIET GI? ` ` ˆ

ˆ ` ` ˆ ˆ

´

´ ˆ L i t ng thuat ay u nhat ve cuoc i va cong viec truyen giao cua Chua Gie-su ´ ´ ´ ˆ

´ ˆ ´ ´ ` ˘ c ghi lai trong cac sach Phuc am cua Kinh Thanh. Ten cac sach nay c at theo ˆ

`

´ ` ˘ ` ˆ

` ˆ ten cua ng i viet: Ma-thi- , Mac, Lu-ca va Giang. Ngoai ra, mot so nguon tai lieu

ˆ ´ ˆ ˆ ˆ ˆ ´ ˜

khong thuoc Ki-to giao cung nhac en ten Chua Gie-su.

TACITUS

SUETONIUS

PLINY

ˆ ˆ

` ` ˆ (khoang 56-120 cong nguyen, viet tat la CN) Tacitus c xem la mot trong ˜

˜

˜ ´ ˆ ´

nh ng s gia vı ai nhat cua La Ma co x a. Sach Annals cua ong noi ve e quoc ˜ ` ˘

´ ˆ ` ˘ La Ma t nam 14 CN en 68 CN. (Chua Gie-su qua i nam 33 CN). Tacitus ghi lai

ˆ ˆ

´ ` ´ ` ˘ `

rang khi Ro-ma b i mot c n hoa hoan l n tan pha vao nam 64 CN, hoang e Nero ´ ˆ ` ` ˆ ˆ `

˘ ˘

˜ b i cao buoc la ng i gay ra s viec nay. Nh ng e ngan chan tin on, Nero a

´ ´

ˆ ´

ˆ ` ` ` ´ o loi cho cac tın o ao Ðang Ki-to. Tacitus noi tiep: “Ðang Ki-to, t ng i ma co

´

ˆ ˜

ˆ ´ ` danh x ng ay [tın o ao Ðang Ki-to], a b i quan tong tran Bon-x Phi-lat hanh

´

´

quyet d i trieu Ti-be-r ”.—Tac pham Annals, XV, 44.

´ ˆ `

´ ˆ (khoang 69–sau 122 CN) Trong sach Cuoc i cua cac Se-sa (Lives of the

˜ ` ˜ ´ ˆ

´

Caesars), v i s gia La Ma nay a ghi lai cac s kien xay ra d i trieu ai cua 11 v i `

˜

ˆ

`

ˆ ´

` hoang e La Ma au tien. Phan viet ve hoang e C -lo- i-o co nhac en tınh

` ˜ ` ´ ˆ

trang

hon loan trong vong nh ng ng i Do Thai tai Ro-ma. Suetonius cho rang ` `

` ´ ˆ ˜ ˆ

´ ˆ ˆ tınh trang

nay bat nguon t cac cuoc tranh cai lien quan en Chua Gie-su (Cong ˆ

` ´ ˆ ˆ ˆ ˆ `

ˆ vu 18:2). Ong viet: “Ng i Do Thai lien tuc gay lon xon vı b i Christus [Ðang Ki-to] ´ ˆ ˆ

ˆ

ˆ xui giuc.

The nen, ong ay [C -lo- i-o] truc xuat ho khoi Ro-ma” (The Deified `

ˆ ˆ ´ ˆ ˜ ˆ Claudius, XXV, 4). Du sai lam khi buoc toi Chua Gie-su nh ng Suetonius a khong

`

` he nghi ng s ton tai cua ngai.

ˆ ` ` ˘ ˜ ` ˜ `

(khoang 61-113 CN) Ong la nha van La Ma va cung la quan tong oc tınh ˆ

˜ ` ` ˜ `

ˆ ´ Bi-thi-ni-a (Tho Nhı Ky ngay nay). Ong a viet cho hoang e Trajan ve viec x ly ´

ˆ

` ´ ˆ ˜ ´

` tın o ao Ðang Ki-to tai tınh nay. Pliny noi rang ong a co ep ho bo ao va x t ˜ ` ` ˆ

´ ˜ ˘ ˆ `

nh ng ai t choi lam the. Ong giai thıch: “Nh ng ai... lap lai theo toi l i cau khan ´

´ ` ´ ` `

ˆ ˆ ˜ cac than [ngoai giao] va ch ng to long thanh khan qua viec dang r u cung nh ´

` ` ` ˜ ´ ˆ ` ˆ cac loai thuoc th m... va cuoi cung la nh ng ai phı bang Ki-to..., thı c toi tha ˆ ´ ˆ toi”.—S

ach Pliny—Letters, Tap X, XCVI.

Tacitus: 5 Mary Evans Picture Library/age fotostock; Suetonius: 5 Mary Evans Picture Library; Pliny: 5 De Agostini Picture Library/age fotostock

` ` ` ´ ` ´

(khoang 37-100 CN) Thay te le va nha s hoc ng i Do Thai nay noi rang thay te

ˆ ˆ ´ ´

` ˆ ˆ ` ´ ´ le th ng

pham An-ne “trieu tap cac quan an cua Toa Cong Luan [toa an Do Thai

` ´

ˆ ` ˆ

´ ˆ ˜ ` toi cao] va xet x mot ng i ten Gia-c , em cua Chua Gie-su cung c goi la

ˆ ´ Ðang Ki-to”.—Sach Jewish Antiquities, XX, 200.

FLAVIUS JOSEPHUS

KINH TALMUD

ˆ `

ˆ ´ ´ ´

` ´ `

´

´ Ðay la tuyen tap cac sach rap-bi cua ng i Do Thai t the ky th ba en th ´ ´ ´ `

` ´ ˆ ˜ ` sau CN. Cac sach nay cho thay ngay ca ke thu cua Chua Gie-su cung th a ˆ

` ˆ

`

´ ´ nhan s ton tai cua ngai. Mot oan viet rang “vao Le V t Qua o, Yeshu [Chua ˆ ` ´ ˜ ˆ ˆ ` ˆ ˆ ˜

Gie-su] ng i Na-xa-ret a b i treo len”. Ðay la mot s kien a xay ra trong l ich s

ˆ ` ˆ ˆ ˘ (Kinh Talmud cua Ba-by-lon, Toa Cong Luan 43a, Munich Codex; xem Giang 19: ´ ´ ˆ

´ ` ´ ` ´ 14-16). Ðoan khac noi them: “Mong rang con chau va cac hoc tro cua chung ta, ˆ ´

´ ` ˜ ´ ´ ˆ ˆ ´

´ khong co ai t sı nhuc chınh mınh nh ga Na-xa-ret o”, mot ten goi am chı Chua ˆ

ˆ ´ ´ Gie-su.—Kinh Talmud cua Ba-by-lon, Berakoth 17b, chu thıch, Munich Codex; xem Lu-ca 18:37.

´ ` ´ BANG CH NG T KINH THANH ´ ´ ´ ˆ ` ˆ

Cac sach Phuc am t ng thuat ay u ve ˆ ` ` ˆ ˆ

´

´ cuoc i va cong viec truyen giao cua Chua ˆ

´

` ` Gie-su, gom cac chi tiet ve con ng i, th i `

´ ` ˜ ˘

gian va n i chon. Ðo la nh ng ac iem cua ˆ ` ˆ ´ ´

mot tai lieu chınh xac ve l ich s . Chang han,

´ ´ ´ khi xem Lu-ca 3:1, 2, chung ta co the xac inh `

´ ´ ˘ ´ ´ ` th i iem chınh xac khi Giang Bap-tıt, ng i ` ´ ˆ

ˆ don ng cho Chua Gie-su, bat au nhiem

` vu cua mınh.

˘ ´ ` ˘

Lu-ca viet: “Nam th m i lam trieu ai

ˆ ˆ ´ ` Se-saTi-be-r , khi Bon-x Phi-lat lam quan

´ ˆ `

tong oc x Giu- a, He-rot la vua ch hau ` ˆ ´ ` ` vung Ga-li-le, Phi-lıp anh ng i lam vua ch

´ ˆ ` ˆ ´ ` hau x Y-tu-re va Tra-co-nıt, con Ly-sa-ni-a `

´ ` ` lam vua ch hau x A-by-len vao th i Cai-pha `

` ˘ va thay te le th ng

pham An-ne, thı Giang

ˆ ˆ ˆ con trai cua Xa-cha-ri nhan c mot thong ˆ ` ´ ´ ` ` iep t Ð c ChuaTr i trong hoang mac”.

Nh ´ ` ´ ´ ` ´ danh sach chi tiet va chınh xac nay, chung ta ´ ´

˘ ˆ ˆ co the xac inh rang Giang “nhan c mot

ˆ ˆ ` ´ ´ ` ` ˘ thong iep t Ð c ChuaTr i” vao nam 29 CN.

´

“Ca Kinh Thanh c viet b i ´

´ ´ ` s h ng dan cua Ð c Chua Tr i”. ˆ ˆ —2 Ti-mo-the 3:16

Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016

5

ˆ ´ ´ ´ ˆ “Khong ai oc cac sach Phuc am ` ˆ

ˆ ma khong cam nhan c

ˆ ˆ

´ ˆ s hien dien cua Chua Gie-su”.

—Albert Einstein

´ ˆ `

´ Chua Gie-su day ng i ta ve N c ´ ´ ` ˆ ´

`

Ð c Chua Tr i, mot chınh phu toan cau

ˆ ˆ ˆ ˆ Bay nhan vat c Lu-ca neu ten trong

`

´

phan nay eu c cac s gia biet en. Tuy ˆ ´ ˆ ` ´ ˆ ` nhien, co mot th i gian, gi i phe bınh nghi `

ˆ ´ ` ng s ton tai cua Bon-x Phi-lat va Ly-sa˜ ˆ ´ ˆ ` ni-a. Nh ng ho a ket luan qua voi vang. ` `

˜ `

´ ˆ Ng i ta tım thay nh ng l i khac co ten

´

` ´ ˆ ´ cua hai quan ch c ay. Ðieu nay xac nhan tınh ´ ´

˜ `

chınh xac cua nh ng gı Lu-ca viet.1

` TAI SAO ÐIEU NAY QUAN TRONG?

´ ˆ

´ ˆ Cac cau hoi ve s ton tai cua Chua Gie-su

`

` ´ rat quan trong

vı s day do cua ngai co

ˆ

´ ˆ anh h ng sau sac. Chang han, Chua Gie-su ` ´ ´ ` ´ day ng i ta cach e co i song hanh

phuc `

ˆ ` ˜ ` ´ va thoa nguyen.2

Ngai cung a ra l i h a ` ˆ ˜ ´ ˆ

la trong t ng lai, nhan loai se co cuoc song ` ` `

´ hoa bınh, an ninh va h p nhat d i s cai tr i

ˆ ´

` ´ ´ cua mot chınh phu duy nhat goi la “N c Ð c ´ ` ChuaTr i”.—Lu-ca 4:43. ˆ ´ ´ ´ ` ˆ ` Ten goi “N c Ð c ChuaTr i” that phu h p

` ´

`

` ˜

vı chınh phu toan cau nay se bieu tr ng

´ ´ ` ˆ cho quyen toi th ng

cua Ð c ChuaTr i tren

´ ˆ khap at (Khai huyen 11:15). Chua Gie-su ˜

` `

ˆ a nhan manh

ieu nay trong l i cau nguyen

´

ˆ ` mau: “Lay Cha chung con tren tr i... Xin ´ ´ ˆ N c Cha c en, y Cha c th c hien

´

... d i at” (Ma-thi- 6:9, 10). S cai tr i cua ` ` `

´ ˆ

1 Ng i ta tım thay l i cua “vua ch hau” ˆ khac co ten ´ ´ ` Ly-sa-ni-a (Lu-ca 3:1). Ong cai tr i x A-by-len tai ung th i

ˆ iem Lu-ca e cap.

ˆ ´

´ ˆ

2 Mot vı du ve s day do cua Chua Gie-su nam trong Ma ` ` `

ˆ ´ thi- ch ng 5 en 7, th ng c goi la Bai giang tren nui.

´ ` ˜

` ˆ N c Tr i se mang lai ieu gı cho nhan loai?

˜ ´ ˆ ´ Hay xem cac an ph c sau:

` ˆ

˜

´ Chien tranh va noi chien se cham d t. ˆ —Thi-thien 46:8-11. ˜ ´ ` Nh ng ieu ac, nh tham lam va tham ˜ ˜ ˜

` nhung, se vınh vien bien mat cung ˜ ` ´ ´ ´ ´ ` nh ng ng i bat kınh v i Ð c Chua Tr i. ˆ —Thi-thien 37:10, 11. ˆ ˆ ´ ` ˜ ´ ` Cong dan N c Tr i se vui thıch lam ´ ˆ ˆ ´ ˜ ` ˜ ´ cacˆ cong viec y nghıa va h u ıch.

—E-sai 65:21, 22. ´

˜

` ` Trai at se c phuc hoi hoan toan, ˆ ` ` ˆ ˆ khong con tınh trang

toi te nh hien nay, ` ˜ ´ ˆ ˜ ˆ va se co ngu coc.—Thi-thien ˆ d dat 72:16; E-sai 11:9. ˆ

` ´

˜ ˜ Mot so ng i co the nghı rang nh ng ` ´ ˆ ˆ

ˆ

l i h a tren that vien vong. Nh ng chang

ˆ ˘

` ˜

phai viec at niem tin vao nh ng no l c cua ` ´ ` ˆ ˜ con ng i m i la vien vong hay sao? Hay suy ˜ ` ˆ ˜ ˜ ` nghı: Du nhan loai a at c nh ng thanh ´

´ ` ˜ ˆ t u to l n ve giao duc, khoa hoc va ky thuat,

` ˆ ` `

hang trieu ng i ngay nay van cam thay

`

ˆ bat an va lo lang ve t ng lai. Nhieu n i tren ´ ` ´ ˆ ´ the gi i xay ra s an ap trong ton giao, kinh ` ´ ˜ ` te va chınh tr i cung nh s tham lam va tham ˜

nhung. Th c te cho thay loi cai tr i cua con ` ˜

ng i a that bai!—Truy

en- ao 8:9.

ˆ ˆ

´ Qua that, cau hoi ve s ton tai cua Chua ˆ ˆ ´ ´ ´ Gie-su that ang cho chung ta xem xet.1 N i ˆ ˆ

` ´ ` ´ 2 Co-rinh-to 1:19, 20 cho biet: “Du cac l i h a

´ ´ `

ˆ `

cua Ð c Chua Tr i nhieu bao nhieu thı tat ca

` ´

ˆ eu tr thanh ‘Co’ qua [Ðang Ki-to]”. ˛

ˆ ˆ

´ ˆ ` ˜

1 Ðe biet them thong tin ve Chua Gie-su va nh ng day do ´

` ˜ ˆ ` ` cua ngai, hay truy cap www.jw.org/vi va vao muc KINH THANH

´ ´

´ GIUP BAN ˛ KINH THANH GIAI ÐAP.

´

´ ˆ ˜ Q U A N S AT T H E G I I C H A U M Y

ˆ

TIEUˆ Ă?IEM Ëœ CHAU MY Ëœ ´ ˆ Ëœ Nh ng tin t c chau My ˆ ´

´ (Tay Ban Cau) cho thay gia tr i ˆ ` s khon ngoan v t th i gian

´ cua Kinh Thanh.

´ ´ ˘

B T XEM E-MAIL, B T CANG THANG? ˆ ˆ ˆ ´ Theo mot cuoc nghien c u

Vancouver, Canada, neu chÄą kiem tra

ˆ ` ` ˆ e-mail ba lan mot ngay thay vÄą lien ` Ëœ ´ ˘

tuc, ng i ta se b t cang thang ˆ

ˆ ` ` h n. D a tren ket luan nay, ng i

ˆ ˆ ´ ` ˆ dan au cuoc nghien c u la ong ˆ ´ ` Kostadin Kushlev nhan xet: “Du `

´ ˜ ´

ng i ta thay kho c ng lai cam do

` kiem tra e-mail, nh ng neu lam

´ ˘

` Ëœ c thÄą se giam b t cang thangâ€?. Ëœ

˜ ´

HAY TH NGHI: Chung ta ang song ˆ ` ` ˘ ˆ ` trong “mot th i ky ac biet va rat ´

ˆ

kho ng au�. Vay chang phai ´ ˆ ` ´

´ chung ta nen tÄąm cach e giam b t ˘

ˆ ˆ cang thang sao?—2 Ti-mo-the 3:1.

` ` ´

´ ˆ ´ ´ S PHUC HOI T TINH TRANG

Ă?ANH BAT QUA TAI Mot bao cao

ˆ ˆ

ˆ ˆ ˜

g i en Hiep hoi Bao ton Ă?ong

vat Hoang da (WCS) cho biet ´

` ´

` ` “co nhieu tr ng h p ch ng minh rang so l ng

oc xa c , ˆ ` ` ´ ˜ ˘

´

tom hum va ca a gia tang tr lai trong cac khu v c cam ´

´ ` ˜ ´ ˆ `

anh bat� n c Belize va nh ng n i khac thuoc vung bien ´

´ ˆ ´ ´ ´ ˆ cam anh Ca-ri-be. Bao cao noi them: “Trong cac khu v c

´ ` ´ ˆ ´

`

bat, cac loai b i khai thac can kiet co the chÄą mat t 1 en ˘

` ` ´ ˜

6 nam e phuc hoi, nh ng e phuc hoi hoan toan... co le can

ˆ

` ´

`

nhieu thap ky�. Ba Janet Gibson, giam oc ch ng trĹnh cua ˆ ´

˜ ` ´

´

WCS, nhan xet ve Belize: “Ro rang cac khu v c cam anh bat ` ˆ ` ˆ ´

´

´ ˆ va he sinh thai cua co the giup khoi phuc nganh ng nghiep

´ ` at n c nay�. ˜

˜

˘

ˆ HAY TH NGHI: Chang phai kha nang phuc hoi trong thien ˆ ´ ´ ˆ

´ ˆ nhien ch ng to co mot �ang Tao Hoa khon ngoan hay sao? ˆ —Thi-thien 104:24, 25.

ˆ

˜ ˆ

NAN BAO L C

BRAZIL Thong tan xa Agencia Brasil cho biet ` ` ˘

˘

` nan bao l c ngay cang gia tang Brazil. Nam 2012, so ng i ˆ

` ´ ´

ˆ b i giet len en h n 56.000 ng i. Theo bao cao cua Bo Y

ˆ `

` ´

ˆ ˆ te, ay la con so cao nhat t tr c en nay. Chuyen vien an ˆ

` ˆ ´

˘ ninh cong

ong la ong LuĹs Sapori cho rang s gia tang ` ´ ` ´

ˆ ˆ nay phan anh tĹnh trang

ao c suy oi. Theo ong, mot khi ` ˆ ` ˆ ˆ ´

˜ ˆ ˘ ng i ta khong con ton trong

luat phap cua xa hoi van minh ` ˜ ´ ˜ ` `

`

thÄą “ho se co nh ng hanh vi tan bao e gianh lay quyen l iâ€?.

´

´ ´ ´

ˆ ` ` ` BAN CO BIET? Kinh Thanh bao tr c ve mot th i ky khi tĹnh ˆ

` ˜ ˆ ` ´ ` yeu th ng cua ng i ta “se nguoi lanh�

va s gian ac cang ˘ gia tang.—Ma-thi- 24:3, 12.

Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 5 năm 2016

7

ˆ

X AY Ð A P T O A M C H A M E

Day con ve ´ ´ gi i tınh

VAN ÐE ` ˆ

´

Vai thap ky tr c, cha me van ´ ˆ ` `

ˆ ´ co c hoi la ng i au tien noi ´

´ ´ cho con cai biet ve gi i tınh. ´ ` `

´ Ho co the t t giai thıch moi

´ ` ˆ ` th tuy theo o tuoi va nhu

cau cua con. ` ˆ ´ ˜

Gi ay moi th a thay oi.

´ ˆ ´ Cuon sach Hieu ng Lolita

(The Lolita Effect) cho biet: ˆ

ˆ “Ph ng tien truyen thong ` ` ´

ˆ ngay cang co nhieu noi dung

` ` ` ve tınh duc, va tre em ngay ` ´

ˆ ´ ˜ cang s m tiep can v i nh ng ˆ

` thong tin ay”. Th c trang

nay ´ ´ ´ ` giup ıch cho cac em hay lam

ˆ

´ van uc tam hon chung?

r

ˆ

` BAN NEN BIET ÐIEU GI? ˆ ˆ ` `

Noi dung khong lanh manh

lan tran khap n i. Trong cuon ´ ˜ ´ ´ ´

sach Hay noi cho cha me tr c (Talk to Me First), tac gia

˜ ˆ ` ˆ ` Deborah Roffman cho biet: “Nh ng cuoc tro chuyen, hınh ´

´

´ ´ ` ` ´ th c quang cao, phim anh, sach bao, l i bai hat, ch ng `

`

` ˆ

ˆ ` trınh truyen hınh, tin nhan, tro ch i ien t , ien thoai va ´ ´ ´

`

ˆ ` ´ ` ´ may tınh co ay day hınh anh kheu g i va cac l i bong ´

ˆ ˘

gio, en noi nhieu em [ tuoi thanh thieu nien hoac tre h n `

ˆ `

ˆ

` `

va ngay ca tre con] vo tınh ket luan rang tınh duc la yeu to...

quan trong

nhat”.

` ˆ

´ ˜

˜ ˜ Loi phan nao thuoc ve cac hang tiep th i. Nh ng hang

´ `

´ ˜

´ quang cao va tieu th ng quang ba nh ng loai quan ao

`

` ˜

´ ´ h hang danh cho tre em. Ðieu nay a khien cac em chu ˆ ´ ´ ` ˆ ` ` ´ ˆ

tam qua m c vao ngoai dien t khi con be. Mot cuon ´ ´ ´ ˆ ´

´ ´ sach giup cha me noi chuyen v i con ve gi i tınh (So Sexy ˆ

´ ˜

´

So Soon) nhan inh rang: “Cac hang quang cao biet tre em ´

´

ˆ ` ˜

thıch c ban ong l a chap nhan, va ho a l i dung

ieu `

´

˜ `

`

nay e truc l i.

Muc ıch cua nh ng hınh anh va san pham ˆ ˆ ` ´ ´ ` ` ` kheu g i khong phai la h ng cac em en tınh duc ma la e ´

´ cac em mua san pham m i”. ˆ ˆ

ˆ ` Thong tin thoi ch a u. Biet chiec xe hoat ong

the nao ´ ´ ˆ ´

ˆ ´ ´

` khac v i viec lai xe can than.

T ng t , co kien th c ve tınh ` `

´ `

ˆ duc va dung kien th c nay e a ra quyet inh khon ngoan `

´ la hai ieu khac nhau. `

` `

´ ` L i ket: Ngay nay, h n bao gi het, ban can giup con mınh ` ˆ ˘ ˆ ´

´ ´

ˆ ˆ ren luyen “kha nang nhan th c” e chung co the “phan biet

´

ˆ ieu ung, ieu sai”.—He-b -r 5:14.

ˆ ´ ˆ

ˆ Xem them cach xay ap to am tren www.jw.org/vi

´ ` ` BAN CO THE LAM GI? ˜ ` ˆ `

´ ´ Hay hanh ong.

Du cam thay ngai nh ng ban co trach ˆ ´ ˆ ´

` Ëœ nhiem noi chuyen v i con ve van e tÄąnh duc.

Hay th c thi ` ` ˆ

´ ˆ ˆ vai tro nay.—Nguyen tac Kinh Thanh: Cham-ngon 22:6. ˜ ˆ

ˆ

` ´ ´

Nh ng cuoc thao luan ngan. Thay vĹ noi qua nhieu trong ˆ

˜ ˆ ˜

` ` mot lan, hay tan dung

nh ng khoanh khac th ng ngay ˆ ´

ˆ ´ ` v i con, chang han khi ban tren xe v i con e tro chuyen ˘ ` ` ˆ `

´ ` Ëœ hoac khi cung con lam viec nha. Ă?e giup con m long, hay ˘ `

´ ´ ` ´ ´ tham do quan iem cua chung. VÄą du, thay vÄą noi: “Con thÄąch Ëœ

´ ˆ

˜

nh ng quang cao kheu g i nh the sao?�, hay hoi con: ˜ ´ ˜

´ ` Ëœ ` “Con nghÄą tai sao cac hang quang cao dung nh ng hÄąnh

´

´

` ´ anh o e quang ba san pham?�. Sau khi con tra l i, ban co ´

`

` ˆ the noi tiep: “Con cam thay the nao ve ieu nay?�.—Nguyen

´

ˆ ˆ ´ tac Kinh Thanh: Phuc-truy

en Luat-l e Ky 6:6, 7. ` ˆ

´

` Tuy theo o tuoi. Neu co con ch a u tuoi en tr ng, ´

ˆ

´ ˆ ˆ ban co the day con ten goi cua cac bo phan sinh duc,

˜ ´

ˆ ´ `

˜

cung nh cach bao ve chÄąnh mÄąnh khoi nh ng ke lam

` ´ ´

˜ dung

tÄąnh duc.

Khi con l n h n, ban co the day con nh ng

˘

´ `

ˆ ` ieu can ban ve sinh san. �en khi con b c vao tuoi day thĹ, ´

˜

` chung can c trang b i e hieu ro h n ve van e tÄąnh duc

´ ´ ˆ ´ ´ trong ca khĹa canh

the xac lan luan ly ao c.

´ ˆ

´ ` ´ ` ´ ˜ Truyen at cac tieu chuan ao

c. T luc con con be, hay ´

` ˆ

` ´ day chung ve s trung th c va ton trong.

Ă?ieu nay giup ban

´

` Ëœ Ëœ ´ co nen tang e day con ve tÄąnh duc.

Hay cho con biet ro cac ˆ

´

` ´

ˆ tieu chuan ao c cua mÄąnh. VÄą du, neu ban xem viec quan ˆ ` ´ ˆ ˆ ` ˆ ` Ëœ he tÄąnh duc tr c hon nhan la khong phu h p, hay cho

˜ ˜

´

` ` ` ´ con biet. Cung hay giai thĹch tai sao ieu nay la sai va co ˆ

´

˜ hai.

Mot cuon sach (Beyond the Big Talk) cho biet: “Nh ng

` ˆ

ˆ ´ ` ˆ ˆ tre v i thanh nien biet cha me khong tan thanh viec quan he `

ˆ ´ ´ ` ˆ tĹnh duc tuoi thanh thieu nien Ĺt co nguy c lam chuyen ay h n�. `

` ˆ

` ˆ

´ Lam g ng tot. � ng day mot ang lam mot neo. VĹ du,

´ ` ˆ Ëœ ˆ ´ ˘ ˘ ban co c i khi nghe chuyen tuc tÄąu khong? Ban co an mac

˘ ´

ˆ Ëœ ` ˆ ` h hang hoac tan tÄąnh khong? Nh ng hanh ong

ay lam

´ ´ ´ `

suy giam cac gia tr i ao c ma ban co gang day cho con. ˆ

´ ˆ —Nguyen tac Kinh Thanh: Ro-ma 2:21. ˜

´ ` ` ´ ` ` ´ ´ Gi quan iem ung. TĹnh duc la mon qua t � c Chua ` ˆ ˆ ˆ ´ `

Tr i. Trong hon nhan, ay co the la nguon mang lai s thoa ˆ ˆ ˆ ˜ ` nguyen (Cham-ngon 5:18, 19). Hay cho con ban biet la en ´ `

´ ´

´ ` ` ˜ ung th i iem, chung co the vui h ng mon qua nay, cung ˜

ˆ `

` ˆ ´ nh ng phien muon va lo lang en t viec

nh tranh c ˆ ` ´ ˆ ˆ ˆ ˆ quan he tĹnh duc tr c hon nhan.—1 Ti-mo-the 1:18, 19. ˛

´ ˆ ´ CAC CAU KINH THANH Q U A N T R O N G ˜

` “Hay day cho tre-th con ng ´

´

no phai theo; dau khi no tr ve ` ˜ ˆ

`

´ gia, cung khong he lĹa-khoi o�. ˆ ˆ —Cham-ngon 22:6. ´ ˆ

˘

“Kha an-can day-d

o [ ieu ran cua ´ ´ ` ´ � c Chua Tr i] cho con-cai�.

ˆ ˆ ´ —Phuc-truy

en Luat-l e Ky 6:6, 7. ˆ ` ´ ` “Vay anh day ng i khac ma ` ˆ ´ khong day chÄąnh mÄąnh sao?â€?. ˆ —Ro-ma 2:21.

`

VAI TRO CUA CHA ME ˆ

Tren th c te, cha me anh h ng

` en tre em, gom ca tre v i thanh ˆ

`

´ nien, nhieu h n la ban ong l a.

ˆ ´

` ´ “Tre em luon h ng en ng i l n ´

` ˆ tr c het e c cho l i khuyen ` `

´

´ va l i giai thĹch ve the gi i xung ´ ` ´ ´

quanh theo cach ma chung co the

´ ˜ `

hieu c.

Con cai se tĹm nguon ´ ´

´

˘

giai ap khac neu chung biet hoac ˆ

´ ˆ

nhan thay chung ta khong san ` ˆ ` ` long hay khong danh th i gian cho ´

ˆ ` chung... Chang ngac nhien gĹ khi

˜ ˆ ˆ ket qua cua nh ng cuoc nghien ´ ` ˆ

c u qua hang thap ky cho thay

Ëœ ` ` rang: Trong nh ng gia Äąnh ma con ´

ˆ

` cai c thao luan ve van e tÄąnh ´ ´ ˆ Ëœ duc, cac em l n len se a ra Ëœ

` ´ nh ng quyet inh tot h n va co ´ ˆ ´ ˜ ` trach nhiem h n v i nh ng hanh ˆ

` ` ´ ˜ ong

cua mĹnh. Va co le quan ` ´ ´

trong

nhat la cac em co the kiem

˜ ` ˆ ˆ che c nh ng hanh ong

gay ˜ ´ nguy hai�.—H

ay noi cho cha me ´ tr c (Talk to Me First).

Tᝉnh Thᝊc! Sáť‘ 5 năm 2016

9

ˆ ˆ ` ˆ Mot nguyen to ky dieu

´

ˆ ˆ `

Cuon sach Nature’s Building Blocks cho biet: “Khong nguyen to nao thiet yeu

´ ´ ˆ ´ ˆ ´

´ ´ ´ ´ cho s song bang cac-bon”. Cac thuoc tınh oc ao cua cac-bon giup no co ˘ ˆ

´ ` ´

ˆ ´ ´ ` ´ kha nang t lien ket v i nhau va v i nhieu nguyen to hoa hoc khac, t o ` ` ` ˆ

` ` ` ´

´ hınh thanh hang trieu h p chat, va ngay cang co nhieu h p chat c kham ´ ˘

´ pha hoac tong h p v i nhau. ˜ ´ ˆ

´ ˆ ´ ˜ ´ ˆ

Nh ng vı du sau ay cho thay cac nguyen t cac-bon cung co the lien ket

` ´ `

´ `

` e tao ra hınh dang

khac nhau, nh hınh chuoi, chop, tron, tam va ong. ´ ` ˆ ˆ ` ˆ Cac-bon qua la mot nguyen to ky dieu! ˛

KIM C NG ´ ˆ ´ ˆ

` ˜ ` ´ Cac nguyen t cac-bon lien ket tao thanh nh ng hınh chop, ` ´ ˆ

´ ˆ `

c goi la t dien, khien cho cau truc kim c ng vo cung chac

`

` ˆ

´

ˆ ˆ chan va tr thanh dang

vat chat c ng nhat trong thien nhien `

`

` ˆ ˆ t ng c biet en. Ve c ban, kim c ng hoan hao la mot phan

´ ˆ ´ t gom cac nguyen t cac-bon.

` THAN CHI ´ ˆ ´ ˆ

˘ ˜ ´ ` Cac nguyen t cac-bon lien ket chat che v i nhau tao thanh ˜ ´ ˜ ´ ` ˆ

´

nh ng l p. Nh ng nh ng l p nay lien ket long leo, co the tr t

˜ `

ˆ

` ´ ˘ khoi nhau nh nh ng t giay trong mot chong giay. Nh cac ac

´ ` ` ´

` `

ˆ

tınh nay, than chı co the c dung e lam chat boi tr n rat tot ` ` ˆ `

ˆ ´ ` va la mot thanh phan quan trong

cua ruot but chı.1

GRAPHEN ˆ ´ ´ ˆ ´

`

´ Mot l p cac nguyen t cac-bon c sap xep theo hınh mat l i ´ ´ ` ˆ ´

luc giac. Graphen co c ng o ch iu keo manh

h n gap nhieu lan ´ ´ ˆ ` ˜ ´ ` ´

´

so v i thep. Mot ng ve bang but chı co the ch a l ng

nho ˆ ˘

´ graphen trong mot hoac nhieu l p.

`

´ ˜ ´ ˘ 1 Xem bai “Does Anyone Have a Pencil?” trong Tınh Th c! (Anh ng ) thang 7 nam 2007.

´

ˆ Cac-bon—San pham cua s ieu chınh sieu tinh vi ´ ˆ trong cac ngoi sao ´ ` ` ˆ ˆ

´ ` Cac-bon c hınh thanh khi ba hat nhan he-li ket h p v i nhau va `

´ ´ ´ ` ´ cung b i ot chay (phan ng h p hach).

Theo cac nha khoa hoc, qua ` `

ˆ ´ ˆ

ˆ

trınh nay dien ra ben trong cac ngoi sao o khong lo. Tuy nhien, e ˆ

´ `

˜

ˆ

` ˆ ´ he-li ket h p v i nhau thı can nh ng ieu kien nhat inh. Nha vat ly

ˆ `

ˆ ˆ ´ hoc Paul Davies viet: “Chı can mot vai thay oi [ve inh luat vat ly], ` ` ˆ `

` ˜ ˆ ´ ˜

` ˆ ` du la vo cung nho, thı se khong co vu tru, s song va tat nhien la ˆ ´ `

ˆ ` ´ ` ` khong co con ng i”. S ieu chınh sieu tinh vi nay co c la nh ˆ ˆ

` ´ ´ `

ˆ

´ ` ˆ au? Mot so ng i noi rang o chı la s ngau nhien. So khac thı cong ˆ ´ ` ´ ´ ˆ

´ ˆ Ðang Tao Hoa khon ngoan. Theo ban,

nhan o la bang ch ng co mot

` ´ quan iem nao h p ly h n?

SOHO (ESA & NASA)

FULLERENE

Laurie Excell/Fogstock/age fotostock

˜ ˆ ´

ˆ

`

` Nh ng phan t cac-bon rong lien ket tao thanh nhieu hınh ´

` ˜ ´ ` dang

khac nhau, chang han nh hınh nh ng qua bong c c nho va ` ´ ` ` ´ hınh cac ong th ng goi la ong nano. Chung c o theo n v i ´ ` ˆ

´ nano, t c la mot phan ty cua met.

ˆ SINH VAT

` ` ` ˆ ˆ

´ ˆ ` `

´ Te bao hınh thanh nen cay coi, thu vat va con ng i eu ch a ˆ ´ ` ˆ `

´ nguyen to cac-bon, la nguyen to tım thay trong hy- rat cac-bon,

´ ` ´ chat beo va a-xıt a-min.

` ´ ´ ` ` ˆ ` ‘Du Ð c Chua Tr i la vo hınh, nh ng khi ´ ˜ ˆ ` ` ` xem xet nh ng vat ngai tao ra thı ng i ´

˜ ´ ˘ ´

` ta co the thay ro cac ac tınh cua ngai’. ˆ —Ro-ma 1:20.

Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016

11

´ `

Q UA N Ă? I E M K I N H THA N H LO N G B I E T N

`

L ONG BIET N ` `

´

Bay to long biet n mang lai nhieu l i Äąch ve the chat lan tinh than. `

´ ˆ ` `

` ` VÄą the, chung ta nen bay to long biet n hang ngay.

`

´ ` ´ Long biet n mang lai hanh

phuc va co l i cho ´

` s c khoe cua ban nh the nao?

´ ˆ ` ` ´

Ă?IEU Y KHOA NOI: Mot bai trong t S c khoe

ˆ

tam than cua ai hoc Harvard (Harvard ´ `

Mental Health Letter) co viet: “Long biet ˆ

˘ ˜ ´ ´ ` n lien ket chat che v i hanh

phuc. Long

´ ` ´ ´ ´ biet n giup ng i ta co cam xuc tĹch c c,

ˆ ˜

ˆ

cam nhan c nh ng trai nghiem tot ep,

ˆ ´

´ ´

cai thien s c khoe, oi pho v i ngh ich canh ` ˆ ´

ˆ ˜

va xay d ng

cac moi quan he v ng chac�.

´ ´ ´

�IEU KINH THANH NOI: Kinh Thanh khuyen ´ ´

khĹch chung ta vun ap tinh than biet n. ´

ˆ ˆ ˜ `

S o Phao-lo khuyen: “Hay to long biet ` ˆ ˜ ˆ

` n�, va ong a neu g ng tot ve ieu nay. ´ ˆ ˆ `

´ ´ VÄą du, ong “khong ng ng cam ta Ă? c Chua `

` ´ ´

Tr i� khi thay ng i khac tĹch c c h ng ´ ˆ ˆ ` ˆ

ˆ ˆ ng thong iep ma ong chia se (Co-lo-se ˆ ˆ ´ ˆ 3:15; 1 Te-sa-lo-ni-ca 2:13). Hanh

phuc lau ` ˆ

` ˆ

´ ` dai khong en t viec thĹnh thoang noi l i

r

´

` ˆ ´

cam n nh ng en t viec co tinh than biet ´ ˆ `

ˆ ´

n. Thai o nay bao ve chung ta khoi khuynh ´ ´

˘ ´ ˆ ` h ng Äąch ky, ghen t i hoac oan gian, la Ëœ

´ ` ` ´ ´ nh ng cam xuc lam ng i khac xa lanh ` ` ´

` mĹnh va c p i niem vui trong i song. ´

´

´ ˆ ChĹnh �ang Tao Hoa cua chung ta neu ˆ ` ˆ ` ` ´ g ng tuyet v i trong viec bay to long quy ´ ` ` ´ ˆ trong,

ngay ca v i loai ng i nho be! He-b ´ ´ `

r 6:10 cho biet: “Ă? c Chua Tr i chang ` ˆ ˆ ´ ` ˆ ˆ phai la khong cong chÄąnh ma quen cong ˆ ` ` ˆ Ëœ ˆ viec va tÄąnh yeu th ng anh em a the hien

´ `

ˆ

´ oi v i danh ngai�. Qua that, �ang Tao Hoa ˆ ` ´ `

ˆ xem viec thieu long quy trong

la ieu khong ˆ ´

ˆ cong chĹnh hay bat cong.

˜ ˆ ` ˜

“Hay luon vui m ng. Hay cam ta ve

ˆ ˆ o-ni-ca 5:16, 18. moi ieu�.—1 Te-sa-l

ˆ `

´

´ ˆ Xem them l i giai ap cua Kinh Thanh tren www.jw.org/vi

`

ˆ

ˆ ´ ` ´ Long biet n cai thien moi quan he v i ng i khac ` nh the nao? ˆ ˆ

´

KINH NGHIEM CUOC SONG: Chung ta muon to

`

´ ˆ ` ˆ long biet n cach chan thanh khi nhan c

ˆ ´ ` ` ´ ˜

mot mon qua, l i t te hay s giup thiet ´ `

` th c.

Khi chung ta lam the, ng i ban cho ˜

´ ` ´ se cam thay c quy trong

va cam kıch.

ˆ ` ˜

´ Ngay ca mot ng i la cung rat vui khi chung ´

` ˆ

ta cam n ho ve hanh ong

t te cua ho,

ˆ ˜ ´ chang han nh viec ho gi c a cho chung ta i qua.

´ ´ ´ ˆ

ÐIEU KINH THANH NOI: Chua Gie-su khuyen ´ ˜ ` ˜ khıch: “Hay cho, ng i ta se cho anh em. ˜

´

` ˆ ` Ho se ong ay, nen, lac va them cho tran

` ´ roi o vao ng c ao anh em” (Lu-ca 6:38). ˜ ˆ

´

Hay xem kinh nghiem cua em gai khiem ´ ˆ `

ˆ

thınh ten la Rose Vanuatu, mot quoc ao ˆ ´ ` thuoc Nam Thai Bınh D ng. ` ´

´

ˆ Du tham d cac buoi nhom cua Nhan ´ ˆ ˆ ˆ ˆ Ch ng Gie-ho-va nh ng Rose khong nhan

´ ` ` ´ ` c nhieu l i ıch vı ca em va cac thanh ˆ ˆ ´

ˆ

ˆ vien trong hoi thanh eu khong biet ngon ˜ ´ ˆ ˆ ˘

` ˆ ng ky hieu.

Mot cap v chong la thong d ich ˆ ` ˆ ˜ ´ ˆ ˜ vien thanh thao trong ngon ng ky hieu a

˘ ˆ ´ ˆ

en tham hoi thanh. Khi nhan ra van e, ho

ˆ ´ ˆ ˜ ´ ˆ m mot l p day ngon ng ky hieu.

Rose

´ ´

` ´

rat cam kıch. Em noi: “Em rat vui vı co nhieu ` ˆ ˘

ng i ban yeu th ng em”. Cap v chong

´ ´ ` ` ` ay rat hanh

phuc khi em gai nay bay to long

` ` ˆ ´ ´

` ´ biet n va gi ay co the gop phan vao cac

´ ` ˜

buoi nhom hop.

Ngoai ra, Rose cung biet n ´ ´ ˜ ˆ ˜ ´ cac anh ch i khac a no l c hoc ngon ng ky ˆ

´ ˆ hieu e giao tiep v i em.—Cong vu 20:35.

` ˆ

`

` “Ke nao dang cua le do long biet n la ` ˆ ´ ´ ´ ` ng i biet ton kınh [Ð c Chua Tr i]”. ˆ ˘ ´ —Thi-thien 50:23, Ðang

Ngoc Bau.

` ´

Lam sao ban co the vun trong tinh than biet n?

´ ´

´

´ ÐIEU KINH THANH NOI: Cam xuc gan lien v i

ˆ `

´ ` t t ng. Mot ng i viet Kinh Thanh la Ða´ ´ `

ˆ

` ˆ vıt noi trong l i cau nguyen cua mınh: “Toi...

ˆ ´ ˜ ` ` t ng en moi viec Chua a lam, va suy ˆ ˆ

´ ˆ gam cong-viec cua tay Chua” (Thi-thien ´

´ ˆ ` 143:5). Ðung the, Ða-vıt khong phai la ` ` ˆ

ng i h i h t, nong can.

Tinh than biet n ˆ

´ ` ˆ

cua ong xuat phat t viec suy ngam ve `

´ ´ ` ˆ ´ ng loi Ð c Chua Tr i, mot thoi quen ` ˆ

ˆ ` ma ong vun trong trong suot cuoc i. ˆ —Thi-thien 71:5, 17. ´ ` ˆ ˆ ` Kinh Thanh a ra l i khuyen tuyet v i:

` ˆ ˆ ´ ˆ ´ ´ ‘He ieu gı chan that, ang yeu quy, co

´ ` ´ ` ˜ tieng tot, ao c va ang khen ng i thı hay

˜ ´ ˆ

˜ tiep tuc nghı en’ (Phi-lıp 4:8). Mot lan n a, ` ˜

˜

cum t “hay tiep tuc nghı en” cho thay suy

`

´

ngam la ieu thiet yeu e co tinh than biet n. ˛

` ˆ ˜ ` “S suy-gam long toi se la s ˆ ´ ˆ 49:3. thong-sang”.—Thi-thien

Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016

13

` ` N G C D O N G T H I G I A N A R I S T O T L E

ARISTOTLE ´ ˆ ˘ ˆ ˜ ´ ˜ Cach ay h n 2.300 nam, ong Aristotle a co nh ng ´ ´ ´

`

´ ˆ ong gop l n lao ve khoa hoc va triet hoc.

Cac cong ` ˆ ´

` ˆ ` trınh cua ong thu hut nhieu ng i trong mot th i ` ˆ ´ ` ˆ ˜ ` gian dai, c nghien c u va d ich ra rong

rai. Nha

s hoc James MacLachlan cho biet: “Quan iem cua

ˆ ´

´ ˆ ˜ Aristotle ve t nhien co anh h ng l n tren suy nghı ˆ

ˆ

˘ ˆ ´ ˆ cua chau Au trong gan 2.000 nam”. Tham chı, mot

˜

´ so quan iem cua Aristotle cung anh h ng en cac ´ ´ ˆ ´ ` `

´ giao ly cua Cong giao, Tin Lanh va ca Hoi giao.

` `

) Aristotle la ng i ham hieu biet ` ˆ ` ´ ` ˆ va “ton sung gia tr i va s u viet

˜ ˆ cua vu tru quanh ong”.—Aristotle —A Very Short Introduction. ˆ

ˆ ´ ) Ong tin rang trong t nhien co ˆ

ˆ

mot “Ðang Chuyen Ðong

S Thuy” ˜

(“Prime Mover”) vınh hang tao ra ˜

ˆ ˜

` nh ng chuyen ong

vınh hang, la ˆ

` `

ˆ mot ang tot lanh va ton tai ben ` ˜ ngoai vu tru.

ˆ ˆ ` ) Aristotle c cong nhan la ` ´ ˆ ˆ ng i sang lap ra hai mon khoa ` ˆ ´ hoc: sinh hoc va luan ly hoc.

` ˆ ˆ ) Aristotle lam gia s cho mot cau

´ ` ˆ ˆ ` ` be ng i Ma-xe- o-ni-a, la ng i ` ` ˆ

` sau nay thanh lap e quoc va tr ` ´

thanh A-lec-xan- Ðai e.

From the book The Historians’ History of the World, Vol. IV, Henry Smith Williams, 1904

ˆ ´ ÐOI NET

ˆ

˜ Quan tam rat nhieu lınh v c

´ ´ ˆ ´ ˆ ˆ Aristotle viet ve chınh tr i, ao c, luan ly, luat, nghe ˆ ˆ ˜ ˆ ´ ˘ ˆ ˘ ´ ` thuat, ngon ng , tam ly, thi van, thien van, thu vui, tu t , ` ´ ˆ ` ˆ

ˆ ` t tınh, sieu hınh hoc, sinh vat, s chuyen ong

va ca

`

` ˆ

ˆ

ˆ linh hon, la ieu ma ong cho rang khong bat t . Tuy nhien, ˆ

` ` ˆ `

` ong noi tieng chu yeu la nh cong trınh ve sinh hoc va ˆ ´ luan ly hoc.

´

´

´ ˆ Cac hoc gia Hy Lap co x a giai thıch the gi i t nhien ` ˘ ´

` ´ ˆ

d a vao kha nang quan sat, suy dien va ly luan cua ho.

` ˜

` ˆ

ˆ ´

T nh ng ieu ho xem la s that hien nhien, cac hoc gia `

´ ˆ ˘ ˜ ˆ ´ ˆ nay tin rang neu ly luan chat che d a tren cac s that ay,

ˆ ´ ˜ ung. ho se i en ket luan ´ ´ ˜

ˆ ´ ˆ Theo triet ly o, ho a a ra nhieu ket luan h p ly. Mot

´ ` ˜

` ´ ˆ ˆ trong so o la vu tru ve c ban thı co trat t .

Tuy nhien, ˆ

´ ` ˘ ´

´ ´ mot van e l n la kha nang quan sat cua ho co gi i han.

ˆ

´ ´ ˜ The nen, nhieu hoc gia xuat sac, trong o co Aristotle, a

´ ` ` ˆ hieu sai. Chang han, ho tin rang cac hanh tinh va ngoi

ˆ ´

`

` sao chuyen ong

quanh trai at. Th i ay, ieu nay c

` ˆ ˆ

ˆ

xem la mot s that hien nhien. Cuon The Closing of the

` ´ ˆ

Western Mind cho biet: “D ng nh ca ly luan lan kinh ˆ ´

ˆ

` nghiem quan sat cua ho eu ung ho niem tin cua ng i ´ ` ˆ

˜ Hy Lap—tr

ai at la trung tam cua vu tru”.

ˆ ´

˜ Mot so tın ieu cua Aristotle a c

ˆ ˆ ` ` ˆ ˆ ˆ liet ke vao hang s that c cong nhan

` ˜ ˆ ˆ

ˆ Quan iem sai nay se khong gay van e nghiem trong

` ˜ ´ ˆ neu chı d ng lai lınh v c khoa hoc.

Nh ng no khong ` ´ d ng lai o.

ˆ ˆ `

´ ´ ˘ 1 Ðe biet them thong tin, xem bai “Galileo” trong Tınh Th c! thang 6 nam 2015.

+

` `

Nhieu ng i th i x a tin rang ´ ` ˆ

˜ trai at la trung tam cua vu tru

˜

H o a suy di en ´ ´

Kinh Th anh qu a nhi eu ´ `

`

˜ Cac nha than hoc th i ban au a ´ ´ ˆ ´ ` bam lay y niem trai at la trung ˆ

˜ `

´ tam cua vu tru vı ho suy dien cac ˆ ´ ´

cau Kinh Thanh qua nhieu, chang ˆ ˆ ` han nh Thi-thien 104:5. Cau nay ´ ´ ´ ` ´ ˆ

noi: “[Ð c Chua Tr i] sang-lap at ˆ ´

´

˜ ˆ tren cac nen no; at se khong b i ´ ˆ

` ` ` rung- ong

en i i”. Ng i

´ ˆ ˆ viet Kinh Thanh khong ang mieu

´ ´

˜ ta v i trı trai at trong vu tru.

Thay ` ˆ ` ´ ` ˘

vı the, ong dung cac t th van e ´

˜

` noi en s ben v ng cua hanh tinh ` ´

´ ´ ` nay theo y inh cua Ð c Chua Tr i.

—Truyen- ao 1:4. ˆ ´ ´

Tuy nhien, khi noi ve cac van e ´ ˆ ´ khoa hoc, Kinh Thanh luon chınh ´

´ xac. Chang han, Giop 26:7, ´ ˆ

c ghi lai cach ay khoang ˘

´ ´ 3.500 nam, cho biet Ð c Chua ` ´

Tr i “treo trai at trong khoang ˆ ˆ ´ ´ khong-khong”. Giop 38:33 noi

´ ˆ ˜ rang cac thien the cung b i chi

˜ ˆ ˆ ´ phoi b i nh ng inh luat vat ly.

Tỉnh Thức! Số 5 năm 2016

15

From the book Harmonia Macrocosmica seu Atlas Universalis et Novus, Gerardum Valk & Petrum Schenk, Amsterdam, 1708

ˆ ´

ˆ ´ Cong giao tiep nhan triet ly cua Aristotle ` `

ˆ ˆ ` `

Vao th i Trung Co, chau Au la vung at cua ao Ðang ˆ ˆ ´

˜ ˆ ˆ ` Ki-to. Mot so tın ieu cua Aristotle a c liet ke vao ` ˆ ˆ ˆ ´ `

ˆ hang s that c cong nhan.

Cac nha than hoc Cong ´ ˜ ´ ´ ´ `

giao La Ma, ang chu y nhat la Thomas Aquinas (khoang ˜ ˆ ´ ´ ´ ´ 1224-1274), a pha tron cac triet ly cua Aristotle v i tın ˜

` ´ ˆ

ˆ ´ ng ng cua ho.

Vı the, y niem cua Aristotle ve viec trai

´ ˆ `

ˆ ˜ ˜ ` at ng yen va nam trung tam vu tru a tr thanh ˆ ´

ˆ ´ ´

˜ ´ mot tın ieu cua Cong giao. Tın ieu ay cung c cac ` ˜

`

ˆ ´ ´ nha lanh ao cua Tin Lanh tiep nhan, trong o co Calvin ` ´ ´

`

` va Luther. Ho noi rang tın ieu nay bat nguon t Kinh ´ ˜

´ ´ Thanh.—Xem khung “Ho a suy dien Kinh Thanh qua

nhieu”. ` ˘ ´ ˆ

´ Nha van Charles Freeman noi: “Mot so khıa canh

trong ´ ˆ ´

` ˆ ´

y niem [tın ieu cua Aristotle] va Cong giao gan nh

ˆ `

` ´ ˜ ` ´ ˆ giong het”.

Vı the, ng i ta noi Aquinas a “lam bap-tem”

´ ´

ˆ ´ cho Aristotle e Aristotle co c tin cua Cong giao. Tuy ˆ ˆ

ˆ

˜ nhien, ong Freeman cho biet tren th c te, “Aquinas a cai

˜ ` ´ ´ ´ ˆ ˜ ao sang chu nghıa Aristotle”. Va co the noi giao hoi cung ˜ `

ˆ ` ` ˆ ˘ ` ´ a lam the. Hau qua la nha thien van hoc va toan hoc

` ´ ˆ `

´ ng i Y ten Galileo, ng i manh

dan a ra bang ch ng ` ´

´ ´

d a vao s quan sat e ch ng minh trai at quay quanh ˘ ` ˜

´ ´ ` ´ ´ ` ˆ mat tr i, a phai ng tr c Toa an D i giao va b i buoc

` ˆ ` ´ ˆ ` ` phai th a nhan mınh sai.1 Tr treu thay, Aristotle la ng i ˆ ˆ

` `

cong nhan rang s hieu biet ve khoa hoc ngay cang tien ˆ ` ˜

´

´

bo va cung can c xem xet e cai tien cho ung. Phai ´ ˆ ˜ ´

chi giao hoi cung co quan iem nh the! ˛

´ ` ˆ ´ ´ “Ðung la mot ph ng phap giao duc

´

m i me!”

s

n o

´ Tai mien phı ´ ` ` tap chı nay va ´

´ ˆ cac so tr c ay

p

` Hoc ng (Juvenile Violence Prevention ˜

` Foundation) a chieu video nay cho hoc

ˆ ´ ` ´ sinh xem. Co ay noi: “Video nay thu hut ` ´ ´ ´ ` ´ ˜ s chu y cua cac em vı co nh ng hınh

ˆ ˜

` anh song ong.

Video cung rat th c te vı ´ ˆ

´

´ ´ no khong chı cho biet cach oi pho v i nan

` `

´ ˘ ` bao l c ma con cho biet cach ngan ng a ` ´ ˆ ˆ ˆ ˜ ´ tınh trang

o”. Hiep hoi tren a xin phep ` ` ´ ´

dung video nay trong cac l p hoc tai nhieu `

ˆ ` ˆ

` ˜ tr ng cap mot va cap hai. Yeu cau nay a

ˆ

`

´ c chap thuan.

Ngay ca nganh canh sat ˜ ` ´ ` cung dung cac video t trang jw.org. ` ´ ˘ ` ˆ ` M i ban ghe tham trang web nay. Ðay la ˆ

´ mot trang web rat de s dung.

Ban co

ˆ ´ the tai ve phan thu am, video, Kinh Thanh `

´

va nhieu an pham khac—tat ca eu mien ´ phı. ˛

´ Kinh Thanh

tr c tuyen ´

co trong khoang ˆ ˜ 130 ngon ng

` Vao www.jw.org/vi ˘ ´ ˜ hoac quet ma

g16.5-VT 160615

ˆ ˆ ´ ˆ ´ ˆ Co Soo-jeong, mot giao vien h ng nghiep

`

`

˜ ` tai tr ng cap ba Han Quoc, a dung ˜ ˆ ˆ nh ng video tren trang jw.org trong cong ˆ

ˆ ´

viec giang day.

Co Soo-jeong noi: “Phan ´

´

´

ng cua cac hoc sinh oi v i video The ` ` ˆ ` ´ ˆ nao la mot ng i ban ıch th c?

that ngac

ˆ ´ nhien! Sau khi xem xong video, cac em ˆ ´ ´ ` ˜

nhan xet: ‘Chung em ch a t ng nghı ve ` ´ ` ´ ` ˆ tınh ban theo cach nay. Ðung la mot

´ ´ ´

ˆ

ph ng phap giao duc m i me!’. Mot so ` ´ ` ˜ `

`

em con noi la se tım en trang nay khi can ` ˆ ˆ ˜

l i khuyen”. Co Soo-jeong cung cho biet ˆ ˆ ˜ ´ ˆ ` ´

them: “Toi a gi i thieu video nay v i ong ˆ `

` ˆ nghiep, va ho rat vui khi tım c mot

ˆ ˜ ´ ˆ

cong cu h u ıch cho viec giang day”.

ˆ ´ ´ Mot video khac mang lai l i ıch cho

` ` ` nhieu hoc sinh tai Han Quoc la hoat hınh ˆ

´

` tren bang trang Ðanh bai ke bat nat ma ˆ `

ˆ

ˆ ` khong dung nam am. Mot giang vien lam ˆ ˆ ˆ ˘ ` viec cho Hiep hoi Ngan ng a Nan bao l c