Krzysztof Bartnicki, Garutko sobotniej ropy, czyli Jana Kochanowskiego „Pieśnie świętojańskiej o Sob

BiBliotheca translata

tom 5

Redaktorzy serii

Jan Baron

Zbigniew Kadłubek

Zespół konsultacyjny

dr hab. prof. UKSW Beata Gaj

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

prof. dr hab. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

prof. dr hab. Mieczysław Mejor

Instytut Badań Literackich PAN

prof. dr hab. Aleksander Nawarecki

Uniwersytet Śląski

prof. dr hab. Dariusz Rott

Uniwersytet Śląski

prof. dr hab. Mikołaj Szymański

Uniwersytet Warszawski

GARUtKo SoBotNIeJ RoPy

Czyli Pieśni świętojańskiej o Sobótce (1586) spopolszczenie w sześć par prawie tekstów

jan kochanowski krZysZtof Bartnicki

Wstęp Prolog

Panna I Pieśń 1 – soBótka

Panna II Pieśń 2 – taniec

Panna III Pieśń 3 – Śmiech

Panna IV Pieśń 4 – wianek

Panna V Pieśń 5 – sZymek

Panna VI Pieśń 6 – Żniwa

Panna VII Pieśń 7 – polowanie

Panna VIII Pieśń 8 – wołki na trawie

Panna IX Pieśń 9 – tereus

Panna X Pieśń 10 – tęsknota

Panna XI Pieśń 11 – Dorota

Panna XII Pieśń 12 – wsi wesoła

składanych pod rytmy i rymy następujących pieśni współcześniejszych:

Prolog (1995) Liroy: Scyzoryk (fragm.)

Pieśń 1 (1993) Boo-yaa tribe x Faith No More: Another Body Murdered

Pieśń 2 (1991) Kris Kross: Jump

Pieśń 3 (1993) Slayer x Ice-t: Disorder

Pieśń 4 (1992) Body Count: Out In the Parking Lot + Cop Killer

Pieśń 5 (2021) Skorup: Ty je pako

Pieśń 6 (1993) Cypress Hill: Insane in the Brain

Pieśń 7 (1991) Red Hot Chili Peppers: Give It Away

Pieśń 8 (1987) Beastie Boys: (You Gotta) Fight for Your Right (To Party)

Pieśń 9 (2012) Armagedon prwr: Psy jadą

Pieśń 10 (1992) Biohazard: Punishment

Pieśń 11 (2014) Mister D.: Żona piłkarza

Pieśń 12 (2015) Futuryje: Jesteś kłodą

operując ofiarnym skrótem

(JK) Jan Kochanowski: Pieśń świętojańska o Sobótce (1586)*

ang. język angielski

cz. język czeski

fr. język francuski

hiszp. język hiszpański

łow. termin łowiecki

mel. melodia w podkładzie

niem. język niemiecki

ok. około

pow. powiedzenie

reg. regionalizm

ros. język rosyjski

stpol. staropolszczyzna

śl. śląszczyzna

tł. tłumaczenie

wł. język włoski

wil. język wilamowski

* Źródłem cytatów jest edycja: Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o Sobótce (online), opracowanie redakcyjne i przypisy: Aleksandra Sekuła, olga Sutkowska, Piotr Wilczek, https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/piesn-swietojanska-o-sobotce.pdf (dostęp: 25.01.2023).

Jerzy Jarniewicz

fragment wypowieDZi puBlicZnej

…co bądź na pustych polach. Bo dlaczego nikt z polskich tłumaczy nie sięga po literaturę staropolską i jej nie uwspółcześnia? Czemu nie tłumaczy się na współczesną polszczyznę Biernata z Lublina, Reja, Kochanowskiego czy Szymonowica?

Że to barbaria kulturowa, recydywa gombrowiczowskiej pupy?

Że wara od naszych świętych tekstów, bo ich miejsce w gablotach i kazamatach uniwersyteckich bibliotek? Że sięgać do nich mogą tylko wyświęceni kapłani odwiecznego porządku?

A nie przeszkadza nam, że Szekspir (tak, ten sam, co podpisywał się Shakespeare, choć to do końca niepewne) mówi do nas coraz współcześniejszą polszczyzną? Czytać Bogusławskiego zawsze możemy, możemy poprzestać na Ulrichu, ale pod ręką są też do wyboru Iwaszkiewicz, Gałczyński, Słomczyński, Barańczak, Kamiński. Szekspir się nam na potęgę uwspółcześnia – i dlatego żyje.

Albo czy nie przeszkadza nam, że rockmeni nagrywają po swojemu kawałki starych mistrzów sprzed pół wieku? Nie przeszkadza, że klawesynowe utwory Bacha gra się dziś językiem późniejszym – na fortepianie? Że o moogu nie wspomnę.

Anglicy nie mają takich problemów. Opowieści kanterberyjskie w wersji rapowej Patience Agbabi albo w zmodernizowanej prozie

Davida Wrighta nikogo nie dziwią, a cieszą. Anglojęzyczni poeci i poetki bez oporów sięgają po dzieła dawnej literatury swojego języka, tłumaczą

je, uwspółcześniają, adaptują, przechwytują – sześćsetletni arturiański romans o Zielonym Rycerzu ukazał się z nazwiskiem sześćdziesięcioletniego dziś poety Simona Armitage’a na okładce.

Czy wizja Trenów przełożonych, przepisanych, przejętych na przykład przez Justynę Bargielską czy Andrzeja Sosnowskiego, nie jest kusząca?

Mnie kusi. Nowe przekłady literatury dawnej są tak samo potrzebne tamtej literaturze, jak literaturze naszych dni – zysk obustronny. Nowa wersja nie zdeletuje wersji pierwotnej, będzie dla niej pocałunkiem życia. Na taki pocałunek może też liczyć dzisiejsza literatura. Jeśli współcześni nam tłumacze nie sięgają po dawne dzieła, przestają być one czytane poza konspiracyjnym kręgiem specjalistów.

Kto dziś czyta jeszcze choćby Pieśń świętojańską o Sobótce? Gdyby

ktoś spróbował taką Sobótkę wprowadzić do współczesnej polszczyzny, gotów byłbym, z ręką…

Patience Agbabi: Prologue (2014)

„bim, bam, bom” (Panie Janie, pieśń); Piotr Bukartyk: Serce na patyku (2014)

brum (cz.) ryk niedźwiedzi; „brom” (Zula Pogorzelska: Ja się boję sama spać, 1926)

„Przyleć z głoskiem ulubionym” (Stanisław Grochowski: Matka do słowika, 1607) (JK) „tam goście, tam i domowi”; „Niech do dom idą, niech będą gotowi” (Seweryn Goszczyński: Sobótka, 1834)

prolog

mel. (1995): Liroy Scyzoryk

brum-patyki bom-patyki

brum-styki brom

na głoska polskiego

jest nasz dom

Don’t move. Don’t whisper. Don’t even breathe. (Denis Leary: Judgment Night, 1993)

(JK) „ogień napalono”; the Doors: Light My Fire (1967)

„polish on” (Lana Del Rey: The Blackest Day, 2015); „złe nie odda” (Mikołaj Rej: Żywot Józefa, 1545)

„biała wieś” (Halina Kunicka: Od nocy do nocy, 1977); Depeche Mode: Black Celebration (1986)

„jak się ojciec stawił” (Franciszek Dionizy Kniaźnin: Matka Spartanka, 1786)

(JK) „ojcowski rząd zachowajcie”

(JK) „na dzień świętego Jana”

„fireworks until dawn” [ang. fajerwerki do rana] (Dr. Dre: Bang Bang, 1999)

„głos, którym wróżysz im los” (Jacek Kaczmarski: Bob Dylan, 1985)

Nie chodź dziewczyno do lasa (pieśń)

Tańcz, Judełe, tańcz! (melodia)

Willard Robison: The Devil Is Afraid of Music (1927)

„Spacer naprzód, spacer w bok” (Adam Aston: Lambeth Walk, 1938)

„Zakwita raz, tylko raz, biały kwiat” (Alibabki: Kwiat jednej nocy, 1969)

Murray Head: One Night in Bangkok (1984)

„porwie cię świat bez reszty” (Dudek P56: Dąż do cudów, 2015)

(JK) „tak to matki nam podały, Samy także z drugich miały”

„w sobotnią noc” (Perfect: Autobiografia, 1982)

„w sobotnią noc” (Peja x Slums Attack: Nowa autobiografia, 2020)

(JK) „ojcowski rząd zachowajcie”

(JK) „Święto niechaj świętem będzie”

(JK) „zarabiamy, / Ale przedsię nic nie mamy”

(JK) „Co rok słabsze urodzaje”

(JK) „zbytnie ciepła każą”

Spotify: Panna

pieŚń 1 – soBótka

mel. (1993): Boo-Yaa Tribe x Faith No More Another Body Murdered

Na łów. Na wróżbę. Na święty zryw.

ognie pal!

oto mamy ten dzień, co zanim odda rej

Przez noc po sam świt godzi się z dawna tej

tradycji wsiej, co nam hej ojców staw

Zarządził na ten czas, pomieszczając w rzędzie praw

By wieś szła z chaty po kwiaty w obchody Jana

Dała ogniu nieść się po nastanie rana

Młódź zdała na los, co jej głos wróżby zada

Chodziła w las albo z pieśnią dla sąsiada

Albo też w tany i tany, jakoby diabeł

Nie istniał dziś (a jeśli istniał – dziś się zabał)

A kto chce – naprzód, a kto chce – już na bok schodzi

Szukając, gdzie też skwitła biel paproci

Jednej nocy zysk i blask, więc nagli trans By zgubić się przed światem i bez reszty. Czas ten nasze matki znały i nie miały za złe

Co z drugich same poodbierały dobre:

Sobotniej nocy obrzęd

Sobotniej nocy obrzęd

ojców rząd sobotni, o!

Świętujcie dziś – do dziś płynęły łzy

Zarabiał każdy z nas, a przedsię nie miał nikt

Słabnie co rok urodzaj nam, bo co rok słońce lśni

Nam zbytnim ciepłem swym każąc liczne dni

(JK) „nas grady porażą”

(JK) „chce syt być swego chleba”

(JK) „Pracuj we dnie, pracuj w nocy”

„take two stronge men” (William Langland: Piers Plowman, 1377)

(JK) „dniom świętym nie folgujem”

„Sama z sobą liczy dni” (Bajm: W drodze do jej serca, 1983)

Apokalipsa: Hej ucieka czas (1976)

„Cierpliwość to najtrwalsza zbroja” (Quebonafide: Madagaskar, 2017)

„Horyzont jest ładny” (taco Hemingway: Polskie tango, 2020)

„szukam słów” (Miuosh x onar: Kilka słów, 2013)

„obracamy gorsze w lepsze dni” (Cleo x Maryla Rodowicz: Dalej, 2021)

(JK) „Jeszczeć nie tu koniec świata”

Kapela ze Wsi Warszawa: Na Sobótce była (2015); tęten (stpol.) tętent „dzisiaj w sobotnią noc” (Popek x eW: Sobotnia noc, 2016)

„Saturday, call the girls” [ang. sobótka, wołaj panny] (Drake: Nice For What, 2018) kor (miara objętości)

(JK) „sześć par prawie / Dziewek”

(JK) „słowik więcej nie śpiewa”

Od Krakowa czarny las (pieśń); the Cure: A Forest (1980)

the Damned: Dozen Girls (1982)

„a nightingale no longer” [ang. słowik już nie] (Amy Winehouse: In My Bed, 2003)

Bolter: Daj mi tę noc (1985)

outasight: Tonight Is The Night (2011); Whigfield: Saturday Night (1995)

(JK) „belicą przepasanych”

„say it in a song” [ang. wyraź to w piosence] (Reverie: Give It Time, 2012)

(JK) „Zapalono w Czarnym Lesie”

„piosenkę spamiętasz” (Aleksander Żabczyński: Już nie zapomnisz mnie, 1938)

„nie zbliżaj się” (edyta Bartosiewicz: Miłość jak ogień, 1998)

(JK) „Czemu sobie rąk nie damy, A społem nie zaśpiewamy?”

(JK) „Niecąc ognie do świtania”