Bio Actief 39

Bio Actief 39 Jouw ontmoeting met een dynamische sector

“Bio is voor ons het eerste criterium” K ELVI N LU

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VERSCHIJNT IN MAART

- JUNI - SEPTEMBER - DECEMBER

WORD LID

Word lid van Bioforum en draag bij tot de stem van een sector!

Meer dan 400 bedrijven hebben ervoor gekozen om lid te worden van BioForum Vlaanderen. Ze hebben daar maar liefst vijf redenen voor.

Jij beslist mee

Persoonlijk advies

Wij hechten veel belang aan stemmen uit de sector. Als lid speel je mee een rol in de vorming van standpunten. Enkel als lid kan je ook zetelen in de Raad van Bestuur of Algemene Vergadering en bepaal je mee waar wij op moeten inzetten.

De biologische bedrijfsvoering vergt heel wat van een ondernemer: nieuwe technieken, nieuwe leveranciers, nieuwe afnemers en een wetgeving die voortdurend evolueert. De medewerkers van BioForum Vlaanderen staan jou graag bij met advies op maat.

In actie voor jouw belangen

Versterk je netwerk

BioForum Vlaanderen is dé gesprekspartner voor overheid en middenveld als het over bio gaat. We zetelen in meerdere belangrijke raden en ­adviseren het beleid, Vlaams, Belgisch en Europees. Hoe meer leden, hoe sterker onze boodschap.

02

Bio Actief

39

Een sterk netwerk is een kapitaal waard, zeker in de kleinere ­biosector.

Speciaal voor leden organiseert BioForum Vlaanderen nuttige netwerkmomenten. De personeelsleden van BioForum staan je i­ndividueel bij om je netwerk uit te breiden.

Ons netwerk is ook het jouwe.

Voordelen voor jouw bedrijf Als lid van BioForum Vlaanderen g e n i e t j e v a n k o r t i n g e n o p­­­ promomateriaal voor jouw bedrijf, op studiedagen en advertenties. Als lid krijg je korting bij onze partners.

We zetten vooral leden in de kijker in de media. Enkel als je lid bent, kan je het Biogarantie-label dragen.

WIL JIJ OOK LID WORDEN? Surf snel naar www.bfvl.be/ wordlid en meld je daar aan!

Je vindt daar ook de tarieven voor lidmaatschap.

Bio Actief

Jouw ontmoeting met een dynamische sector MAAR T 2018, E DITIE 39 Bio Actief is een uitgave van BioForum Vlaanderen vzw.

Bio Actief vind je vier keer per jaar in je brievenbus.

VOORWOORD

Ambitie Beste lezer,

H

et is altijd goed om te weten waar je naartoe gaat.

Begin deze maand stelde Vlaams minister van landbouw Joke Schauvliege haar nieuwe Strategisch Plan Biologische Landbouw voor. In dat plan lijst de Vlaamse overheid de doelstellingen op voor de ontwikkeling van de biologische landbouw in Vlaanderen tussen 2018 en 2022. Verderop in dit nummer kan je lezen welke punten uit haar plan de minister zelf de belangrijkste vindt.

Het plan bevat een sterke focus op omschakeling.

De biosector in Vlaanderen is nog steeds behoorlijk klein en dus juichen we het initiatief toe om ons als sector te doen groeien. Aan de hand van zogenaamde clusters wil de minister bestaande bioboeren betrekken in die omschakelingsgolven.

Een goed plan, want groeien doen we als sector liefst op een duurzame manier. De bioboeren kunnen omschakelaars wijzen op het belang van de biologische principes, zodat we niet alleen kwantitatief maar ook kwalitatief vooruitgaan.

Jammer is dan weer dat het plan geen concrete streefcijfers bevat. Waar wil de minister binnen 5 jaar staan? Hoe groot ziet ze de biosector tegen dan? Wat een verschil met Wallonië dat in 2013 een plan opstelde om 14% bio-areaal te bereiken in 2020 en vandaag, halverwege het plan, zo’n sterke groeicijfers kan voorleggen, dat de ambities ook kunnen groeien.

Wallonië streeft nu naar een bio-areaal van 18% tegen 2020.

We zijn blij dat de Vlaamse overheid onze sector ondersteunt en stimuleert, maar hebben tegelijkertijd het gevoel dat het ambitieuzer kan, zeker als je naar de buurlanden kijkt. Laten we er met zijn allen voor zorgen dat de overheid binnen 5 jaar het belang van bio nog meer ziet en er nog beter in wil investeren.

BIOFOR UM VLAANDE R E N VZW Regine Beerplein 1 bus E305 2018 Antwerpen T 03 286 92 78 E info@bioforumvl.be www.bioforumvlaanderen.be V.U. Kurt Sannen, Asdonkstraat 49, 3294 Molenstede HOOFDR E DACTIE Tom Wouters E INDR E DACTIE Petra Tas R E DACTIE R AAD E N INHOUDE LIJK E E XPE R TIS E An Jamart (Landbouw), Marijke Van Ranst (Verkooppunten & foodservices), Esmeralda Borgo (Beleid), Paul Verbeke (Ketenmanager), Sabrina Proserpio (Communicatie consument), Lieve Vercauteren (Directeur), Annick Cnudde (Coördinator wetgeving), Raf Van den Bruel (Adviseur biologische verwerking) FOTOG R AFIE Astrid Agemans, Kobe Van Looveren, Sophie Nuytten COVE R FOTO Astrid Agemans VOR MG E VING We make.

ME T DANK AAN Dirk Govaerts, Annemiek Van Roekel, Kelvin, Nils Mouton, Renaat Devreese, Els Bellens, Edith Lammerts Van Bueren, Steven Heylens DR UK Antilope De Bie - Printing VE R ZE NDING De Brug vzw ABONNE R E N Belgische marktspelers krijgen een gratis abonnement. Ben je geen marktspeler, maar wel geïnteresseerd in een jaarabonnement? Maak dan 25 euro over op bovenstaand rekeningnummer met de vermelding 'Abonnement Bio Actief'. Buitenlandse abonnees betalen 30 euro (BIC: TRIOBEBB, IBAN: BE30 5230 8012 5311).

ADVE R TE R E N ELMA Multimedia, Steven Hellemans, s.hellemans@elma.be, 015/55.88.88 Deze publicatie kwam tot stand met de steun van het Departement Landbouw en Visserij.

KURT SANNEN

Voorzitter BioForum Vlaanderen kurt.sannen@bioforumvl.be

Bio Actief

39

03

W

OEK

•

PETIT

TÜV NORD INTEGRA S F R

UI

TS

Certificatie in landbouw en voeding D U

IN

KLE

CO

IN

N

FR

BO

UI

T

T UI

DE

H EST

Corporate Branding Guidelines Document for BRC Trading

BRC Certification Body Logo

BE-BIO-02

Below are examples of the Certification Body logo.

Pantone 2592

Pantone 2592

en vele andere...

ONTDEK ONS RUIM AS S O R TI MEN T AAN VER S FR UI T, DIEPV RIESF RUIT, SIROP E N , CO N FI TUR EN (MET EN ZO N DER S U I K E R) , CO ULI S EN S AP P EN .

FRAMBIOSA Y BESOS Wim Vandenberghe info@frambiosaybesos.be • 0496 10 70 96

Black

White

White

©foto: Lisa Develtere

Black

Statiestraat 164 2600 Berchem - Antwerpen T + 32 3 287 37 60 F + 32 3 287 37 61 www.tuv-nord-integra.com

170002620_1_ADV_7398.indd 1 v 85x130.indd 1

31-01-18 15:48 adv_96x136mm_03_2016.indd 1 24/01/18 18:32 Project: BRC Corporate Branding Guidelines Date: July 2011

We leveren ons roomijs ook Ik ken enkele bioboeren aan winkels en zij vinden het persoonlijk. heel belangrijk dat we dat Biogarantie®-voeding kopen is label hebben. mijn manier om hen te steunen en tegelijkertijd het Rina, systeem te veranderen.

Biogarantie®-verwerker,

De Trommelhoeve

René, consument

Er bestaat veel verwarring bij consumenten, maar met een Biogarantie®-winkel ben je zeker.

Kathleen, Biogarantie®-winkelier Biotoop

Bio op volle kracht

Tijst-it ® Nice ice.

Just taste-it!

Superieur biologisch artisanaal Roomijs, Geitenijs en Sorbet.

Ontdek en overtuig uzelf!

De biosector streeft naar een duurzame wereld, hier en nu, elders en later. Bedrijven die kiezen om het Belgische label Biogarantie® te behalen, gaan voor bio op volle kracht. Ze hebben extra aandacht voor ecologische, sociale en economische duurzaamheid.

Biogarantie®-producten garanderen voor de consument de link met een Belgische producent of verwerker.

Logisch dus dat consumenten het meeste vertrouwen hebben in Biogarantie®.

www.biogarantie.be

Info@tijst-it.be  www.tijst-it.be

16/11/16

BIO ACTIEF 39

Inhoudstafel

08

Levende sector

15

Baanbrekend Bio De Zwaluw

20

Veertig jaar pionieren

16

Van thuis uit

23

Dag van een collega

18

De digitale keten

27

Uit de startblokken�

28

Samen Boeren

SECTOR IN GESPREK

12

Strategisch plan bio

24 BIO IN DE KETEN

Biologische zuivel

Bio Actief

39

05

Bio Flash Bio even productief als gangbare landbouw Een langjarige studie uit Nederland toont aan dat ­biologische landbouw net zo productief kan zijn als de gangbare landbouw. Bovendien leidt de biolandbouw op termijn tot een stabielere en efficiëntere productie.

De resultaten van het onderzoek vind je op www.bfvl.be/studie_productiviteit.

Bio blijft groeien Uit cijfers van internationale onderzoeksorganisatie FiBL blijkt bio wereldwijd te groeien. In 2016 groeide het bio-areaal wereldwijd met 15 procent. Ook de consumptie gaat overal sterk vooruit. In Frankrijk werd zelfs een groei opgetekend van 22 procent.

Nog meer cijfers over bio? Neem een kijkje op www.bfvl.be/biocijfers_2018.

Geen indirect gebruik meer voor Biogarantie In 2018 valt het indirect gebruik van Biogarantie weg.

Die overeenkomst gold voor wie het Biogarantielabel aanbracht op producten in opdracht van een Biogarantiehouder en het label niet op producten onder eigen merk gebruikte. Het indirecte gebruik werd ­eerder al geschrapt voor loonwerkers. Nu dus ook voor onderaannemers.

Alle info over Biogarantie vind je op www.biogarantie.be

06

Bio Actief

39

Agro-ecologie in jouw gemeente Voedsel Anders schreef naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen een memorandum aan gemeentebesturen.

Daarin roept de beweging op om gemeentegronden in te zetten voor agro-ecologische landbouw, te kiezen voor duurzame catering en een agro-ecologische lokale voedselstrategie te ontwikkelen.

Je kan het memorandum van Voedsel Anders lezen op www.voedsel-anders.be.

STEM UIT DE SECTOR

Toekomstgericht?

D

e biologische productie en consumptie zitten in de lift, maar Vlaanderen blijft achter. Slechts 1,1 procent van het Vlaamse landbouwareaal wordt biologisch bewerkt, het laagste cijfer van heel Europa. Wallonië haalt 14 procent en de Waalse regering mikt nog hoger.

Dat staat in schril contrast met de Vlaamse overheid, die in 2018 de budgetten voor bio grondig herschikte. BioForum Vlaanderen, dé steunpilaar voor bioboeren, bioverwerkers en verkoopkanalen, zag haar subsidies bijna gehalveerd.

Beleidswerk ten voordele van de bioboeren wordt niet meer ondersteund, net zomin als de communicatie naar pers en consument. Hiermee maakt minister Schauvliege de biosector letterlijk monddood.

Het is opmerkelijk: de Vlaamse overheid haakt af als het gaat over visievorming voor de toekomst van de landbouw of over de kritische rol die bio kan spelen voor meer duurzaamheid.

Willen we dit als sector verder kunnen uitdiepen, dan ­hebben we een sectororganisatie nodig die het voor ons opneemt.

Het budget moet net omhoog, zodat de biosector zichzelf ­verder kan ontwikkelen en ontplooien.

Wat met reststromen?

Graag nodigen we jou op 10 april uit voor een netwerkmoment in Maldegem over het thema "Benutting van reststromen". Hoe kunnen reststromen van het ene biobedrijf nuttig ingezet worden in een ander biobedrijf? Waar en hoe vind ik een partner in de sector? We willen jou inspireren en uitgebreid de gelegenheid geven om te netwerken.

Meer details krijg je via Raf Van den Bruel, adviseur biologische verwerking raf.vandenbruel@bioforumvl.be.

Een overheid die toekomstgericht denkt, staat open voor constructieve kritische reflectie van een sector die elke dag, met de voeten op de grond, een duurzame landbouwmethode in de praktijk brengt. Zo’n overheid zou een organisatie als BioForum blijven ondersteunen. Nu dat niet gebeurt, is het nog meer aan de ondernemers zelf om samen met BioForum een sterke sectorwerking uit te bouwen. Alleen zo staan we ons mannetje.

RENAAT DEVREESE

’t Reigershof

Bio Actief

39

07

Levende sector De biosector bestaat uit ondernemers met een hart voor mensen. Elk nummer brengen we drie biobedrijven in beeld die de diversiteit tonen van onze sector. Deze keer gaan we langs bij zorgboerderij Widar, koekjesfabrikant Eco Biscuits en biowinkel Bio Station.

LANGE INTERVIEWS ONLINE Je vindt een uitgebreidere versie van deze interviews op onze website. www.bfvl.be/bedrijfindekijker 08

Bio Actief

39

Widar WIE?

Dirk Govaerts WAT ?

Biodynamische & sociaal-therapeutische woongemeenschap WAAR?

Merksplas A A N TA L H E C TA R E ?

40 BIO SINDS?

1982

I

n 1982 werd in de Kempische gemeente Merksplas de zorggemeenschap Widar opgericht, waar mensen met een matige tot ernstige beperking samenwonen en samenwerken.

Een sterk voorbeeld van sociale inclusie.

Dirk Govaerts deed er dat eerste jaar stage en is niet meer weggegaan.

maatschappij. Landbouw is de ideale manier om mensen een zinvolle dagbesteding te geven. Niets werkt zo verbindend als samen voedsel produceren."

Widar werkt biodynamisch. Het sociale aspect is enorm belangrijk. Daarnaast is er een sterke focus op grondgebondenheid en het sluiten van kringlopen. Dankzij de hulp van natuurgronden van Natuurpunt en van Agentschap Natuur & Bos slaagt Widar erin om een gesloten gemengd bedrijf te zijn. De bewoners doen aan kleinschalige akkerbouw, hebben melkvee, enkele varkens, kippen, een boomgaard, kleinfruit en een groentetuin. Ze maken ook werk van landschapsontwikkeling.

“Niets werkt zo verbindend als samen voedsel produceren.”

Dirk: "Je kan Widar zien als klein dorp. Mensen met een beperking wonen in verschillende huizen samen met gezinnen. Overdag gaan "Naast gezond voedsel produceren, ons eerste ze aan de slag in een van de werkgebieden. doel, kijken we naar hoe je een bedrijf zo kan Er is een kaasmakerij, een weverij, een vorm geven dat de mens centraal staat. Dat staat bakkerij, een winkel enzovoort. Landbouw haaks op het huidige gangbare landbouwmodel, is ook zo’n werkgebied. Niet iedereen die hier waar vooral grootschaligheid en ver doorgedrewerkt, woont hier trouwens. Een heel aantal ven mechanisatie gestimuleerd worden." mensen gaan ’s avonds gewoon naar huis."

Een groot deel van de geproduceerde voeding Widar laat zich leiden door de antroposofie is voor eigen gebruik, maar niet alles. Dirk: "Door van Rudolf Steiner. Die zet de mens centraal een deel van de opbrengsten te verkopen in de in alle domeinen van het leven. Dirk: "Iedereen winkel vergroot je het contact met de buitenheeft het recht om te werken, ook mensen wereld, wat voor de bewoners hier ook belangrijk die maar moeilijk mee kunnen in de huidige is. Ook hier gaat het weer om verbinden."

fotografie

Kobe Van Looveren

De grote uitdaging van de landbouw is volgens Dirk dan ook niet teelttechnisch. Daar zijn onderzoekers voldoende mee bezig. Wel gaat er te weinig aandacht naar het sociale aspect. "Boeren houden maar moeilijk het hoofd boven water. Wij hier op Widar zoeken naar hoe je landbouw zo kan organiseren dat het gedragen wordt door de maatschappij."

Tot slot benadrukt Dirk nog eens het belang van landbouw. "Iedereen moet eten. Landbouw kan dus erg verbindend werken. Ons motto is niet voor niets: de landbouw vermenselijken en mens worden aan de landbouw."

MEER WETEN?

www.widar.be

Bio Actief

39

09

Eco Biscuits WIE?

Annemiek en Frans van Roekel WAT ?

Biologische koekjes WAAR?

Heultje BIO SINDS?

1993

A

l sinds begin jaren 1990 worden er in het Kempische Heultje biologische koekjes geproduceerd. Aan het roer van Eco Biscuits staan vandaag broer en zus Annemiek en Frans van Roekel.

Annemiek: "Wij zijn groot geworden met bio. Onze ouders hadden vroeger een groothandel in natuurvoeding. Op een bepaald moment hebben ze die verkocht en is mijn vader begonnen met een biologisch bakkerijtje. We zijn toen, in 1993 was dat, ook mee in het bedrijf gestapt. Sinds 2010 zijn mijn broer en ik zaakvoerder." Wat maakt de koekjes van Eco-Biscuits zo speciaal?

Annemiek: "Onze bedrijfsfilosofie staat mijlenver af van de hedendaagse moderne voedingsindustrie. Veel voedingsbedrijven gebruiken in hun bereidingen uitsluitend in-

fotografie

Sophie Nuytten

10

Bio Actief

39

dustriële suikers en kunstmatige additieven.

Wij kiezen daarentegen resoluut voor eerlijke koekjes met eenvoudige, 100 % biologische ingrediënten. Al onze grondstoffen zijn afkomstig uit de biologische landbouw. We proberen onze grondstoffen zo lokaal mogelijk aan te kopen, al gaat dit niet voor alle ingrediënten natuurlijk. Mijn broer Frans steekt veel tijd in het zoeken naar die ingrediënten. In de toekomst zullen we ook nog meer gaan inzetten op graansoorten als haver en spelt, omdat de consument daar steeds meer naar vraagt. We zijn ook volop bezig om palmvrij te produceren."

"In onze koekjes vind je geen kunstmatige kleur-, geur- en smaakstoffen of conserveermiddelen. We gebruiken geen riet- of bietsuiker, maar zoeten onze koekjes met biologische graan- en vruchtenstropen.

Daardoor ontstaat er een lekkere natuurlijke smaak. Tot slot is een groot deel van ons aanbod veganistisch."

Als duurzaam voedingsbedrijf vindt Eco Biscuits het belangrijk om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Annemiek: "We ondersteunen verschillende goede doelen zoals Cunina, BOS+, Steps On Fire. Bij nieuwe investeringen letten wij op het duurzaamheidsaspect van onze aankopen."

“Wij kiezen resoluut voor eerlijke koekjes met eenvoudige, 100 % biologische ingrediënten.”

De koekjes van Eco Biscuits zijn over heel Europa te verkrijgen, van bij ons tot in ZuidEuropa. En eind april vertrekt er zelfs een levering naar Japan. Annemiek: "Belangrijk is dat we blijven vernieuwen en dus steeds nieuwe producten ontwikkelen. Dat gaat gepaard met een lang en uitvoerig denkproces.

Nu zijn we bezig met palmvrije quinoakoekjes. De eerste proeven vielen erg in de smaak."

Annemiek en Frans zijn trots op wat ze tot nog toe gepresteerd hebben. "We zijn klein begonnen, hebben een fantastisch team en zijn er altijd in geslaagd om op een heel natuurlijke manier te groeien. Telkens we een vrachtwagen zien vertrekken, zijn we blij met wat we afgeleverd hebben. Dat is toch erg belangrijk."

MEER WETEN?

www.ecobiscuits.be

Bio Station Store WIE?

Kelvin Lu WAT ?

Biowinkel met Biogarantie WAAR?

Antwerpen BIO SINDS?

2015

I

n 2015 opende in station AntwerpenCentraal de biowinkel Bio Station.

Voor uitbater Kelvin en zijn echtgenote was dat een grote stap in het onbekende.

bij hen hun avondeten kopen voordat ze de trein naar huis nemen. Kelvin: "Dat is soms een nadeel. Als de treinen bijvoorbeeld staken, merken we dat meteen aan onze inkomsten voor die dag."

denten – verwacht hij enige kennis over bio.

"Ze moeten klanten minstens een antwoord kunnen geven op de vraag wat bio nu precies inhoudt."

"Voor wij de winkel openden, was ik salesmanager voor een internationaal bedrijf.

Ik reisde de wereld rond en in al die luchthavens en treinstations viel één ding me

Wat is de belangrijkste les die hij kan Als ondernemer starten in een onbekende trekken uit die eerste twee jaren? Kelvin: sector, is niet eenvoudig. Kelvin heeft dan "Wij voelen ons heel gezegend en zijn dus ook het gevoel dat er nog veel te leren valt. vooral dankbaar voor waar wij na twee jaar op: gezonde voeding was moeilijk te vinden. "Ik heb op voorhand veel research gedaan staan met de winkels. Het is als starter Nochtans is dat belangrijk. Wij zagen dus en mijn kennis op korte tijd bijgespijkerd. niet gemakkelijk, maar wij blijven ambimogelijkheden voor een biowinkel in een Dankzij het contact met leveranciers en klan- tieus en steunen daarom heel graag andere treinstation."“ ten leer ik nog dagelijks bij. Ik ben ook eerlijk beginnende ondernemers." tegen mijn klanten: als ik iets niet weet, dan Het eerste jaar konden klanten terecht in zal ik dat gewoon zeggen." Ook van het zes à MEER WETEN? een klein winkelpand, waar ze naast biolo- zevenkoppig personeel – aangevuld met stu- www.biostation.be gische voeding ook belegde biobroodjes en koffie konden kopen. Intussen is het winkel-gedeelte verhuisd naar een groter pand, terwijl het kleinere pand als broodjeszaak dient. "Dankzij de broodjeszaak verspillen we minder voedsel. Met onverkoopbare groenten maken we soep, van de niet-verkochte broden maken we onder meer croutons voor de verse maaltijdsalades."

“Bio is voor ons het eerste criterium.”

Meer dan 95 procent van het assortiment in de winkel is biologisch gecertificeerd. Bio Station heeft dan ook een Biogarantie-certificaat.

"Biologisch is voor ons het eerste criterium.

Daarnaast willen we een gevarieerd gamma aan producten aanbieden. Je vindt bij ons niet alleen snacks voor onderweg, maar ook boodschappen voor thuis zoals groenten, vlees, brood, droogwaren en huishoudproducten.

Onze winkel is niet groot, maar wij doen ons best om iedereen te bedienen en proberen ons vooral te onderscheiden in onze klantvriendelijkheid en service." fotografie

Het cliënteel bestaat vooral uit mensen die met de trein reizen. Veel pendelaars komen

Astrid Agemans

Bio Actief

39

11

SECTOR IN GESPREK

Samen naar meer en betere biolandbouw Begin maart stelde Vlaams minister van Landbouw Joke Schauvliege het nieuwe Strategisch plan bio voor. We stelden haar enkele vragen.

12

Bio Actief

39

fotografie

Kobe Van Looveren

WIE?

Minister van Landbouw Joke Schauvliege WAT ?

Voorstelling Strategisch Plan Bio 2018-2022

waardoor we uit omliggende regio’s ­moeten invoeren om aan de vraag te voldoen. Daar zijn verschillende redenen voor, maar de inhaalbeweging is ingezet. Sinds het eerste strategisch plan in 2008 zien we een vervijfvoudiging van het jaarlijks aantal instappers en ook het bio-areaal blijft toenemen.

WAAROM?

Het Strategisch plan vat de doelstellingen samen die Vlaanderen heeft voor de biolandbouw

Het motto van dit strategisch plan is “Samen naar meer en betere bioland­ bouw”. Kan u dat kort toelichten?

De ambitie "Samen naar meer en betere biolandbouw" bevat vier pijlers. De pijler "Samen" staat voor de samenwerking tussen alle ketenactoren. Als iedereen de handen in elkaar slaat, boeken we de beste resultaten. Uit ervaring weten we dat bestaande bioboeren een belangrijke rol kunnen spelen in het omschakelproces van geïnteresseerde landbouwers. De pijler "Meer" staat dan ook voor de verdere groei van de sector en een stijgende consumentenvraag naar bio. De pijler "Beter" gaat over de blijvende voortrekkersrol op gebied van duurzaamheid, zowel ecologisch als sociaal-economisch. Zo zullen we innovatie bij biolandbouwers stimu­leren en inzetten op meer onderzoek. De pijler "biolandbouw" staat voor de biolandbouwer zelf, de certificatie en de agro-ecologische principes van de biologische landbouw.

1,1 procent van het Vlaamse landbouw­ areaal is momenteel biologisch. In vergelijking met onze buurlanden en met Wallonië is dat best weinig. Het strate­ gisch plan kiest voor meer bioareaal, maar wordt daar ook een concrete ambitie aan gekoppeld?

Het klopt dat de Vlaamse zelfvoorzieningsgraad van biovoeding onvoldoende is,

Om het aanwezige marktpotentieel nog beter te benutten introduceren we in dit plan regionale ‘bioclusters’. We gaan doelgericht zones bepalen waarbinnen we acties rond omschakeling naar bio op touw zetten.

We betrekken daarbij lokale biolandbouwers, ­­­­­­­­­boerennetwerken, erfbetreders, onderzoekers, provincies, steden en gemeenten... (de Vlaamse overheid trekt voor de bioclusters 1,4 miljoen euro extra uit bleek na het interview, nvdr.). De groepsgerichte aanpak is een belangrijke aanvulling op wat meer individuele initiatieven als ‘Bio zoekt Boer’. Boeren die geïnteresseerd zijn in omschakeling, komen zo onmiddellijk terecht in het lokale netwerk rond bio. Daarnaast leggen we de focus op biolandbouw in het landbouwonderwijs, zodat studenten een geïnformeerde keuze kunnen maken.

Kan u meer vertellen over de rol die het strategisch plan voorziet voor het landbouwonderwijs?

Voor het secundair land- en tuinbouwonderwijs hebben we een werkgroep opgericht. Zo is er een lerend netwerk voor leerkrachten opgestart rond biologische landbouw en agro-ecologie. Landwijzer voert dat project uit. Die aanpak werkt: onlangs nog schakelden twee landbouwscholen een deel van hun productie om naar bio.

Voor het hoger onderwijs engageert ILVO zich om samen met het bestaande Vlaams BioKennisNetwerk, universiteiten en hogescholen een "Summer school biologische landbouw en agro-ecologie" te organiseren.

Op die manier kunnen bachelor- en masterstudenten, docenten en onderzoekers met basiskennis van landbouw zich verdiepen in deze vormen van landbouw.

Er gaat in het strategisch plan veel aandacht naar de ­ondersteuning van onderzoek, zowel ­fundamenteel als concreet onderzoek zoals Biobedrijfsnetwerken. Wat zijn hier de speerpunten?

We willen het Vlaamse BioKennisNetwerk (Biobedrijfsnetwerken, CCBT en NOBL) ­versterken. De Biobedrijfsnetwerken spelen een belangrijke rol bij de kennisopbouw en het formuleren van de onderzoeksvragen.

Het grootste deel van het onderzoek gebeurt immers vraaggestuurd. CCBT verenigt alle praktijkcentra en zorgt voor de kennisverspreiding. NOBL werkt vooral op het niveau van de onderzoekers en zal een sterke link hebben met het nieuwe living lab "agro-ecologie en biologische landbouw" dat ILVO zal oprichten. In het nieuwe plan zullen de middelen voor onderzoek substantieel verhoogd worden. Door het stijgend aantal biolandbouwers groeien ook de Biobedrijfsnetwerken, die ik zal blijven ondersteunen.

Het strategisch plan richt zich in de eerste plaats op de biologische landbouw. In hoeverre is er in het plan ook aandacht voor de rest van de keten?

De regionale bioclusters zullen een platform bieden voor interactie met de hele keten, zodat biolandbouwers proactief in contact komen met andere ketenactoren. Dat kan een basis vormen voor toekomstige samenwerking. ‘Bio zoekt Keten’ zal een belangrijke rol spelen in de afstemming tussen vraag en aanbod. Daarnaast zal aandacht gaan naar het gebruik van reststromen, faire handelsrelaties, contaminatie voorkomen, meerwaarde creëren in de bioketen, enzovoort.

Bio Actief

38

13

binnen het landbouwbeleid die openstaan voor alle landbouwers. Dat deden we tijdens deze legislatuur al via de European Innovation partnerships. Daarnaast komen biobedrijven ook in aanmerking voor VLIF-steun. Binnen het Gemeenschappelijk landbouwbeleid komen bioboeren in aanmerking voor de directe betalingen en moeten ze vanwege hun bio-certificering aan geen extra vereisten voldoen om hun vergroeningspremie te krijgen.

Binnen de besprekingen van het nieuwe GLB zullen we de belangen van de biosector zeker ook meenemen.

Daarnaast blijven we investeren in bio-hectaresteun en een tussenkomst tot 1.000 euro in de bio-controlekosten. Het Strategisch Plan staat volledig in het teken van de bioboer – omschakelaars en bestaande boeren - en die focus zullen we via de diverse projecten ook de volgende jaren verder uitrollen. We zullen kijken hoe de diverse projecten evolueren en jaarlijks evalueren hoe we de budgetten best kunnen verdelen in functie van onze doelstellingen.

BioForum wordt blijvend gesubsidieerd voor de basiswerking richting bioverwerkende bedrijven en verkooppunten, zodat zij hulp krijgen bij allerhande specifieke vragen over bio. Ook daar willen we immers voldoende groei stimuleren.

Sommige overheidsbeslissingen zijn niet specifiek voor bio, maar kunnen wel heel specifieke gevolgen hebben voor de biosector. In hoeverre kan de sector er gerust in zijn dat de Vlaamse overheid bij het opstellen van wetgeving ook hun belangen mee in rekening brengt?

Voor nieuwe regelgeving wordt aangenomen, worden ontwerpen van Decreten en Besluiten van de Vlaamse Regering voorgelegd aan strategische adviesraden als SALV en Mina. Daar kunnen sectororganisaties zoals BioForum adviezen of opmerkingen formuleren. Het parlement organiseert ook hoorzittingen over specifieke thema’s, waar diverse opinies of meningen aan bod komen.

De Vlaamse landbouw staat op milieuvlak voor veel uitdagingen. In het strategisch plan wordt gesproken van de voortrekkers­ rol van bio. Hoe zal de overheid die rol in de toekomst blijven ondersteunen?

Uit de consultatieronde die we deden ter voorbereiding van dit plan, merkten we een grote bereidheid van de biosector om die rol te blij-

14

Bio Actief

37

ven opnemen. Biobedrijven moeten, net als andere landbouwbedrijven, evolueren. We zullen hen daarin blijven ondersteunen, onder meer door te investeren in bio-onderzoek.

Daarnaast zijn er nog veel kansen voor inclusieve samenwerking tussen de bio- en gangbare sector door bijvoorbeeld gezamenlijke deelname aan de oproep van bijvoorbeeld Europees partnerschap voor innovatie (EIP), demoprojecten of van het Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO).

Deze samenwerking resulteert in een versneld leerproces en kennisuitwisseling, met een win-winsituatie voor beide partijen.

Bij de EIP-projecten scoren bioprojecten goed.

Er lopen al vier operationele groepen van de biosector namelijk Biofruit debuggers, Smart Weeding-Organic Feeding, Mobiele slacht­ eenheid en Controlled Traffic Farming.

Er was de afgelopen maanden wat ophef over de verminderde subsidies voor BioForum, met onder meer een open brief van een aantal bioboeren. U zei toen dat er meer geld zou gaan naar concrete projecten. Welke precies? Welke rol ziet u voor BioForum Vlaanderen in het nieuwe strategisch plan?

Het belangrijkste is dat biolandbouwers de kans krijgen om in te stappen in maatregelen

BioForum blijft als sectororganisatie uiteraard een van de partners van dit strate­ gisch plan. Zij zullen helpen om bioboeren, ­verwerkende bedrijven en verkooppunten te ondersteunen via diverse projecten.

VLAM zal de communicatie naar de consument overnemen van BioForum Vlaanderen. Welke opdracht krijgen zij?

Het klopt dat alleen de sectorgroep ‘bio’ van VLAM nog subsidies ontvangt om over bio te communiceren naar de consument.

Die sectorgroep wordt wel aangestuurd door vertegenwoordigers uit de biosector. Bovendien mogen anderen altijd nog met eigen middelen communiceren. We hebben gevraagd aan VLAM om in de toekomst ook meer inhoudelijk te werken. Ze zullen communiceren vanuit de sterktes van bio en met respect voor alle landbouwers. Het heeft weinig zin dat bio de gangbare landbouwers tegen zich in het harnas jaagt. Daar zitten immers de toekomstige omschakelaars en dus ook het groeipotentieel van de biosector. Laten we dus ook in de communicatie naar de consumenten vooral verbindend communiceren.

MEER WETEN?

Het volledige strategisch plan bio vind je op www.bfvl.be/ strategischplanbio2018_2022.

BAANBREKEND BIO

De Zwaluw Duurzaamheid is een proces. Veel biolo– gische ondernemers hebben dat begrepen en gaan verder dan wat de biowetgeving oplegt. Elk nummer tonen we een bedrijf dat zich engageert voor meer. Als inspiratie.

Deze keer: bioboerderij De Zwaluw.

Agrobiodiversiteit: Gebruik alleen biologisch zaaizaad en overweeg zaadvaste rassen "Wij streven ernaar om alleen biologisch zaaizaad te gebruiken.

Voor groentezaden en pootgoed lukt dat, bij granen is dat door de weinige keuzemogelijkheden wat moeilijker. Toch is zo’n 95 procent van onze zaden biologisch. Biologisch zaaizaad zorgt voor een iets lagere productie, maar toch vinden we dit een belangrijke keuze. Bovendien kiezen we daarnaast ook nog eens voor zaadvaste rassen. Onze groenten zijn dus niet allemaal even groot, maar ook dat heeft voordelen: klanten kunnen groenten kiezen in het formaat dat ze nodig hebben"

Water: Hergebruik water "Wij laten geen tot weinig water verloren gaan. Ons vee drinkt regenwater dat in een grote tank (150.000 liter) ondergronds wordt opgevangen. Gebruikt water wordt ook zoveel mogelijk gerecupereerd. De melkstal reinigen we met het water van de melkmachine. Het spoelwater van de boter gaat naar de varkens.

En het warm water dat ontstaat wanneer we melk pasteuriseren voor de yoghurt, dient onder meer als afwaswater."

Dierenwelzijn: Streef naar antibioticavrije dieren

fotografie

Frank Toussaint

MEER WETEN?

Zelf ook geïnteresseerd om meer te doen dan de wetgeving voorschrijft? Doe inspiratie op op www.bfvl.be/baanbrekendbio of neem contact op met projectverantwoordelijke Esmeralda Borgo esmeralda.borgo@bioforumvl. be. Geef ook je eigen goede praktijken aan ons door!

"We willen antibioticavrije dieren. Daartoe namen we een aantal specifieke maatregelen. Wij laten de kalveren zogen bij de koeien. De eerste dagen bij de moeder, daarna gaan ze voor een 4-tal maanden naar een pleegkoe met 3 of 4 kalfjes. In de zomer lopen de kalfjes overdag op de wei, ’s avonds komen de koeien er bij om hen melk te geven. Door kalfjes niet in een kalverstal te zetten, verminderen we ook de ziektedruk. Kalverstallen zijn immers vaak broeihaarden van bacteriën. Wat ook helpt, is onze productie optimaliseren. We hoeven niet zoals bij gangbare collega’s 12.000 liter per jaar per koe te melken: 7.000 liter is goed voor ons en goed voor het dier.

Bio Actief

39

15

SAMENWERKENDE SECTOR

Van thuis uit Als boer kan je je producten rechtstreeks op de boerderij verkopen. Wat moet je weten voor je met deze kortste keten begint?

fotografie

Kobe Van Looveren

16

Bio Actief

39

WIE?

Biologische boeren WAT ?

De kansen en valkuilen van hoeveverkoop WAAROM?

Afzet in de korte keten versterkt het contact met de consument

V

erkoop op de boerderij kent vele vormen: een zelfoogstsysteem, een kraam langs het veld, een automaat, een verkooppunt met het eigen assortiment of een volwaardige biowinkel met een breed aanbod voeding en non-food. Er is alvast één regel: hoe meer je aanbiedt, hoe meer regels je zal moeten respecteren.

Waarom rechtstreekse verkoop?

• Je kan je eigen producten tegen een eerlijke prijs verkopen (vergeet de werkuren van verkoop niet) • Je kan je inkomsten diversifiëren • Je wil jouw (commerciële) talent of dat van een familielid laten renderen.

• Je creëert een afzet voor producten die niet voldoen aan de normen voor de lange keten, zoals appels die te klein zijn • Je haalt voldoening uit contact met klanten en wilt graag feedback over je producten.

Van alle markten thuis Een hoevewinkel openhouden vereist de nodige kennis en commerciële vaardigheden, en is niet voor iedereen weggelegd.

Het is belangrijk dat je voldoening haalt uit het contact met klanten. Voel je vooral niet verplicht! Wil je iemand uit je familieof kennissenkring inschakelen, ga dan de geldende arbeidswetgeving na.

Ligging bedrijf Om de slaagkansen van een thuisverkoop goed in te schatten is er een goede analyse nodig van het bedrijf en zijn ligging. Ligt het bedrijf langs een weg waar veel mensen ­passeren, dan kan je met beperkte reclame goede resultaten boeken. Dat betekent niet dat je op een meer afgelegen boerderij niet aan thuisverkoop kan doen. Zeker als je inzet op beleving op de boerderij, heb je een troef.

Ga ook na of je voldoende parkeergelegenheid hebt en of er een fietsroute in jouw buurt ligt.

Neem contact op met de gemeente voor een toelating voor verkoop. De regels verschillen

van regio tot regio. In een landbouwgebied vormt de verkoop van de eigen onverwerkte producten en van bepaalde, zelf verwerkte producten geen probleem. Een breder ­assortiment aanbieden mag niet overal.

Tijd investeren Veel boeren starten met thuisverkoop door af en toe wat producten te verkopen aan passanten. Dat klinkt vrijblijvend en toegankelijk, maar het dwingt je voortdurend je werk te onderbreken. Een structurele aanpak, met verkoop op duidelijk gecommuniceerde uren, zal niet alleen leiden tot meer verkoop, het zal je ook toelaten je tijd beter te plannen.

Bedenk dat je buiten de openingsuren tijd nodig hebt om de winkel te onderhouden, rekken te vullen en eventueel bestellingen te plaatsen.

Assortiment Verkoop op de hoeve start je doorgaans om je eigen producten te verkopen. Zorg dat de producten van eigen teelt duidelijk herkenbaar zijn als je ook producten van collega-boeren aanbiedt. Daar zit je meerwaarde, niet alleen voor je klanten maar ook voor je eigen inkomen.

Wil je meer klanten lokken, bied dan een breder assortiment. Als bioboer kan je het verschil maken ten aanzien van de buurtsuperette: je kan er van uitgaan dat je klanten kan verleiden met een aanbod aan bioproducten.

Een breder assortiment vraagt meer werk en de klant verwacht meer professionaliteit.

Wie verswaren opneemt in zijn aanbod, moet vaker open zijn en voldoende cliënteel hebben om voedselverspilling te voorkomen.

Denk dus op voorhand goed na over je aanbod.

Bepaal aan welke criteria de producten in jouw assortiment moeten voldoen en toets ze daar op af. Vermijd producten die maar door één klant gevraagd worden.

Opgelet met VLIF-steun De Vlaamse investeringssteun is van toepassing op je landbouwactiviteiten.

(Door)verkoop en verwerking van producten vallen daar niet onder. Verkoop op regelmatige basis kan dus VLIF-steun in de weg staan. Een oplossing kan zijn om de activiteiten af te splitsen. Zorg dan dat je een toelating hebt om een commerciële activiteit uit te oefenen los van de landbouwactiviteit.

V O E D S E LV E I L I G H E I D Voor de verkoop van enkel onverwerkte landbouwproducten zoals fruit, groenten, rauwe melk, kruiden... zijn geen ­extra ­inspanningen nodig. Je registratie als ­primaire producent volstaat voor jouw ­activiteit als hoeveverkoper. Wanneer je een assortiment aangekochte voedingswaren verkoopt, moet je je aanmelden als detailhandel en een eigen autocontrolesysteem opstarten. Indien je je oogst zelf verwerkt (je maakt zuivel, confituur, soep...) en dan verkoopt, word je beschouwd als hoeveproducent.

Aandachtspunten voor detailhandel en hoeveproducent zijn goede hygiënepraktijken en bewaring op een correcte temperatuur.

Meer info vind je op www.favv.be (klik op professioneel > hoeveverkoop).

Inrichting winkel Voor de inrichting zijn deze basisprincipes cruciaal: een winkelruimte moet makkelijk te onderhouden zijn, al het materiaal moet makkelijk te reinigen zijn en elk hoekje moet toegankelijk zijn. Een winkelruimte is niet statisch: hoe goed je ook nadenkt over het assortiment, er zullen altijd producten wegvallen en bijkomen. Zorg dus voor verstelbare winkelrekken. Voorkom onnodig werk en geef producten voldoende plaats. Zo hoef je geen voorraad elders te stockeren. Misschien kan je de voorraad onder of boven de winkel­ rekken opbergen, uit het zicht van de klant?

Groenten staan best in een permanent gekoelde ruimte waar klanten zich kunnen bedienen. Zo hoef je niet ’s ochtends en ’s avonds groenten van en naar de koelruimte te verplaatsen.

Een slimme inrichting leidt klanten op een natuurlijke manier langs alle rekken, van de ingang tot de kassa. In een grotere winkel plaats je best impulsaankopen (snacks), kostbare zaken (antidiefstal), de verstoog en zwaardere spullen in de buurt van de kassa.

MEER WETEN?

Bioboeren met verkoop staan vermeld op www.biomijnnatuur.be en www.rechtvanbijdeboer.be. Met vragen neem je contact op met Marijke Van Ranst, coördinator verkooppunten marijke.vanranst@bioforumvl.be.

Bio Actief

39

17

TOEKOMSTIGE SECTOR

De digitale keten Hoe zal bio eruitzien in 2030? In deze nieuwe reeks kijken we in onze glazen bol. We starten met een technologische ontwikkeling die ook in bio haar opwachting zal maken: blockchain.

fotografie

Kobe Van Looveren

18

Bio Actief

39

VOOR WIE?

De hele biosector WAT ?

Blockchain-technologie uitgelegd WAAROM?

In 2030 zou blockchain de transparantie in de keten kunnen verbeteren

I

n 2017 was de virtuele munt de bitcoin herhaaldelijk in het nieuws. Blockchain, de technologie achter bitcoin, zou wel eens een grote rol kunnen spelen in de manier waarop we ketens organiseren in de toekomst.

Om te begrijpen hoe blockchain werkt, staken we ons licht op bij Els Bellens, IT-journalist voor het magazine Data News: "Blockchain is in feite een database of grootboek van digitale data en transacties. Het bijzondere is dat het grootboek niet door één organisatie of bedrijf centraal wordt bijgehouden en beheerd, maar door iedereen die erbij betrokken is."

"Alle data worden weggeschreven in een zogenaamd ‘block’. Nadat de verschillende deelnemers van een blockchain alle gegevens gevalideerd hebben, zorgt de technologie dat het block sterk beveiligd wordt. Niemand kan ze achteraf nog aanpassen. Elk block refereert naar het vorige, waardoor je dus een reeks verbonden data (‘chain’) krijgt."

Of zo’n block echt niet te kraken is? Bellens: "Blockchain is echt sterk in het versleutelen van bestanden. Normaal heb je daar dure computersystemen voor nodig, maar de ­technologie is ook hier innovatief: ze schakelt de computers van alle deelnemende actoren in voor de beveiliging."

Kuur tegen voedselfraude De voedingsindustrie ziet blockchain als een van de belangrijkste innovaties voor de komende jaren. Momenteel schuilen achter voedingsproducten een enorm aantal transacties en data, die versnipperd en gedecentraliseerd zijn. Het potentieel van blockchain is bijgevolg enorm.

De technologie zou vooral antwooorden kunnen bieden in vraagstukken over voedselveiligheid en voedselfraude. Fouten in de keten komen veel aan het licht en het wordt een stuk eenvoudiger om de herkomst van producten in de winkel te traceren.

We geven een concreet voorbeeld. De Amerikaanse supermarktketen Walmart gebruikte de technologie onlangs om mango’s in hun winkel te retraceren naar de boeren. In het oude systeem hadden ze daar zes dagen voor nodig, via blockchain was het klusje in twee seconden geklaard.

Eerste stappen Steven Heylens werkt bij Colruyt-groep op technologische innovaties. Ook hij is overtuigd van de enorme mogelijkheden van blockchain. De grote uitdaging lijkt hem hoe de technologie uiteindelijk toegepast zal worden.

"Je kan blockchain op twee manieren gebruiken. Een open blockchain is zo opgebouwd dat iedereen eraan kan. De bitcoin is zo’n open systeem. Maar je kan ook kiezen voor een ‘permissioned’ blockchain. Die is enkel toegankelijk voor de betrokken spelers in een keten. De voedingsindustrie zal wellicht in eerste instantie voor een gesloten ­systeem kiezen. De groep deelnemers noemen we een consortium."

"In een consortium wordt afgesproken wie toegang krijgt tot welke gegevens. De moeilijkheid ligt in het feit dat je iedereen mee in het bad moet krijgen en dat iedereen het dus als een win-winsituatie moet zien. Voor de producent zou het bijvoorbeeld kunnen betekenen dat hij veel beter op de hoogte is in welke markt of winkel zijn product of grondstof terechtkomt."

Rabobank publiceerde eind vorig jaar een rapport over blockchain in de voedingsindustrie en draait de logica om: ondernemers zullen verplicht worden om mee te stappen in een blockchainsysteem willen ze niet achterblijven.

Colruyt wil in elk geval de volgende jaren aan de kar trekken en projecten opstarten. "Via blockchain zouden we voorbeeld de temperatuur van vis kunnen monitoren door de hele keten. Of we zouden de kosten van een bepaald product door de keten correct in kaart kunnen brengen. Het potentieel is quasi onbeperkt."

ontdekken waar hun product vandaan komt en wie het heeft geproduceerd. De informatie wordt verzameld via blockchain. Clare McDermott van Soil Association: "Foto’s van een lachende boer op de verpakking van een eindproduct volstaan niet meer. Een consument wil meer dan marketing en vraagt om transparantie, data en gevalideerde feiten.

"Blockchain zou dus het vertrouwen van de consument in herkomst en productiemethode kunnen herstellen.

Evenwichten in de markt Maar zover zijn we nog niet. Het probleem is dat het grootste deel van de data en transacties in de voedingsindustrie momenteel vertrouwelijk zijn, vaak zelfs met een streng non-disclosure agreement (of geheimhoudingsovereenkomst) tussen 2 partijen. Bij een blockchain worden gegevens zichtbaar voor alle betrokkenen in de keten.

De technologie zou de huidige machtsbalans in de keten dus wel eens flink door elkaar kunnen schudden. In de financiële sector maakte de bitcoin duidelijk dat ‘middle men’ als banken in feite overbodig worden. De vraag is of ook de tussenpersonen in de voedingsketen zich zorgen moeten beginnen maken.

Blockchain in bio De biologische keten is complex. Elke speler moet gecertificeerd zijn en de opvolging van al deze ‘gecertificeerde’ transacties is fouten fraudegevoelig. Die keten transparanter krijgen is op het lijf van blockchain geschreven. Sterker nog: blockchain zou in de verre toekomst biocertificering zelfs overbodig kunnen maken. Stel dat alle producten een digitale stempel dragen met daarop informatie over hoe de grondstof geproduceerd is, door wie, met welke technieken en bestrijdingsmiddelen, hoe de grondstof verwerkt werd en hoe het transport is gebeurd ... De mogelijkheden van de technologie lijken op dat vlak eindeloos. De toekomst zal uitwijzen of het zo’n vaart zal lopen.

Het vertrouwen van de consument Uiteindelijk wint ook de consument erbij.

De Britse bio-organisatie Soil Association startte in 2017 een pilootproject op waarbij klanten via een QR-code op de verpakking

MEER WETEN?

Je kan meer lezen over het proefproject van Soil Assocation op www.bfvl.be/blockchain.

Bio Actief

39

19

SECTOR IN GESPREK

Veertig jaar pionieren Op 7 december nam hoogleraar Edith Lammerts van Bueren afscheid van het Louis Bolk Instituut en de Wageningen University. Zij heeft baanbrekend werk verricht op het vlak van biologische veredeling.

Reden genoeg om met haar in gesprek te gaan.

L

ammerts van Bueren gaf na haar studies aan de Wageningen University in 1978 een aantal jaar les aan het Warmonderhof, het Nederlandse opleidingscentrum voor biologisch-dynamische landbouw. Vanaf 1986 ging ze aan de slag bij het Louis Bolk Instituut, waar ze eind jaren negentig hielp om een beoordelingskader te ontwikkelen over de geschiktheid van diverse veredelingstechnieken voor bio. Later zou IFOAM dit overnemen.

In 1998 richtte ze de Stichting Zaadgoed mee op.

Edith Lammerts van Bueren was ook betrokken bij de oprichting van het Europees Consortium voor Biologische Plantenverdeling (ECO-PB) in 2001.

VOOR WIE?

De hele biosector WAT ?

Gesprek met Prof. Dr. Ir. Edith Lammerts van Bueren (1952) WAAROM?

Wetenschappelijk onderzoek helpt de biosector stappen vooruit zetten

20

Bio Actief

39

In 2005 zette ze de stap naar de Wageningen University, als deeltijds buitengewoon hoogleraar Biologische Plantenveredeling.

Toen het DuRPH-programma voor cisgene phytophthora-resistentie bij aardappel werd gelanceerd, slaagde zij erin om parallel daaraan een programma op poten te zetten voor biologische aardappelveredeling onder de naam Bio-Impuls. Mede dankzij Bio-Impuls beschikt de sector vandaag over een reeks resistente aardappelrassen.

Hoe blikt u terug op uw loopbaan?

Ik heb het geluk gehad om de pioniersfase van de biologische veredeling mee te mogen maken.

Ik herinner me zelfs nog de discussie over de definitie van wat biologische veredeling nu precies is. Ik leek wel koning eenoog in het land der blinden, maar vandaag ben ik trots op wat we als sector hebben bereikt.

Ik ben blij dat ik me zelf niet moest bezighouden met beleid en regelgeving, want daar heb ik het geduld niet voor. Gelukkig doen organisaties als Bionext (de Nederlandse ketenorganisatie voor de biosector, nvdr) dat wel. Beleidsmensen moeten zich goed realiseren dat de genetische diversiteit helaas in de diepvries van genenbanken zit in plaats van op het veld.

Er zijn maatregelen nodig om al die diversiteit terug op het veld te krijgen, willen we in de toekomst voldoende buffermogelijkheden hebben bij een onvoorspelbaar klimaat. Het beleid moet op een andere manier naar rassen leren kijken: rassen hoeven niet per se zuiver te zijn en ook populatierassen (waarvan de individuen genetisch lichtjes van

fotografie

Kobe Van Looveren

elkaar afwijken, nvdr) moeten erkend worden.

Zo zetten we beter in op diversiteit en gaan we om met die toekomstige uitdagingen.

In die zin ben ik erg gelukkig met het feit dat het begrip ‘heterogeen materiaal’ in de Europese wetgeving is geraakt.

Aan de WUR deelde u een kantoor met ggo­technologen die een heel andere kijk op veredeling hebben. Was dat moeilijk voor iemand die gepokt en gemazeld is in de biosector?

Eigenlijk was het vanaf de eerste dag erg leuk. Vooral het werk met de studenten vond ik fijn. Dat gaf mij de gelegenheid om jonge mensen een bredere kijk op landbouw en veredeling te geven. En dat viel in de smaak: mijn cursus belandde regelmatig in de prijzen als een van de meest gewaardeerde collegereeksen.

Studenten hoeven niet in bio te geloven om de voordelen van biologische veredeling te begrijpen en zo hun blik te verruimen.

Als je geen herbicide gebruikt, kan je als veredelaar selecteren op graangewassen die snel de bodem bedekken en het onkruid

aldus voor zijn. Dat soort feiten waren voor sommige studenten echt nieuwe inzichten.

Je hebt niet alleen je steentje bijgedragen tot biologische veredeling, je hebt ook het gevoelige thema van ethiek en wetenschap aangekaart en zelfs wetenschappelijk verwoord. Vanwaar die zijsprong?

In de discussie over ggo’s ging de biosector in de verdediging met argumenten over milieuen gezondheidsrisico’s, of met argumenten over socio-economische gevolgen zoals fusies van multinationals en patenten. Maar die argumenten zijn voer voor discussie. Wetenschap evolueert en milieurisico’s zullen op termijn kleiner worden. Socio-economische gevolgen gelden niet enkel voor veredeling maar voor de gehele industrialisering van de landbouw.

Een derde reeks argumenten gaan over het feit dat ggo’s niet overeenstemmen met de biologische waarden. Dat is voor veel mensen moeilijk om te begrijpen en daarom moest ik in die discussie duiken. Ik moest mij buigen over de wetenschap van de ethiek om die biologische waarden goed te kunnen uitleggen.

Wij vertrekken van een ‘partner-participant’

-grondhouding ten aanzien van de natuur, in plaats van een houding als ‘heerser’ of ‘rentmeester’. Voor bio is handelen vanuit respect voor de integriteit van het leven belangrijk; bij ggo’s wordt dit integriteitsbegrip verlaten. Dat zijn vrije keuzes die volgen uit verschillende grondhoudingen. Mijn rol als wetenschapper is niet om dergelijke vertrekbasissen in vraag te stellen, maar wel om de gevolgen daarvan in kaart te brengen. De keuze als partner-participant heeft immers een invloed op de veredeling. En de vraag is hoe wij vernieuwend kunnen worden binnen die gegeven waarden.

We leven in een pluriforme samenleving met verschillende visies die elk hun bestaansrecht hebben. De overheid wil biotech ondersteunen, maar moet respecteren dat de consument een vrije keuze moet kunnen maken. Als wetenschapper wou ik laten zien dat er ook een alternatief bestaat voor ggo’s en dat er meerdere wegen naar Rome leiden.

Hoe zie jij de voedselproductie verder evolueren?

Mensen leren met vallen en opstaan. Kijk naar het Louis Bolk Instituut: twee derde van de

Bio Actief

39

21

zowat 150 projecten per jaar doen we samen met gangbare boeren die willen leren van de biologische landbouw.

Bijvoorbeeld op vlak van bodemvruchtbaarheidsbeheer. Boeren die werken op de meest vruchtbare poldergronden lopen vast met hun bodemstructuur. Ze zien dat bioboeren geen plassen hebben op hun veld. Vaak zijn ze nog gemotiveerder dan de bioboeren zelf.

Bioboeren moeten overigens opletten dat ze niet zelfgenoegzaam worden en geloven dat ze dat ze het al goed genoeg doen. Bio kan zijn koploperspositie enkel behouden als we blijven vernieuwen vanuit onze eigen principes, bijvoorbeeld bij veredeling.

“De biosector moet niet kiezen voor de snelste methodes, maar voor methodes gebaseerd op het integrale denken.”

De veredeling voor bio biedt nog veel mogelijkheden. De biosector moet niet kiezen voor de snelste methodes, maar voor methodes gebaseerd op het integrale denken, eigen aan onze sector. In onze samenleving is iedereen gefocust op efficiëntie en snelheid, en in de veredeling is dat niet anders. Bio moet laten zien dat er meer is dan snelheid en competitie, dat ook

22

Bio Actief

39 37

samenwerking mogelijk is: hoe kunnen we met het veredelingswerk meerdere doelen tegelijk dienen? Bij tarweveredeling moeten we niet alleen denken aan de korrel voor het brood voor de bakker, maar ook aan de strolengte zodat het stro bruikbaar is voor de stalmest van de boer. En ook aan de ondergrondse beworteling om de bodem te verbeteren. We moeten rassen ontwikkelen die op veel fronten passen in een systeem dat kan functioneren met zo weinig mogelijk inputs.

Daar kan de biosector meerwaarde realiseren.

Hoor ik tussen uw zinnen door een inherente kritiek op onze economie?

Absoluut. Bio streeft naar een ruime vruchtwisseling, met veel verschillende gewassen in plaats van monoculturen. We willen weg van die eenzijdigheid die de ziektedruk verhoogt.

We willen kortom diversiteit bij de voedselproductie. Maar diversiteit staat haaks op economische efficiëntie en dus moeten we op zoek naar verdienmodellen die beter passen bij een gediversifieerde voedselproductie. We hebben nood aan andere financieringsbronnen en verdienmodellen, ook voor veredeling gericht op diversiteit.

Zo probeert Louis Bolk nu een project te realiseren rond bakgraan en de hele keten te betrekken: bakkers, molenaars, telers enzovoort. Per biobrood zou er een halve eurocent naar een fonds voor graanveredeling kunnen gaan. De kost wordt zo verdeeld over alle broden. De consument merkt er financieel niets van, maar het draagvlak en het bewustzijn van het belang van alternatieve graanveredeling vergroot.

Moet bio zich dan sterker profileren op het economische verhaal?

Bio speelt goed in op de bodemprocessen en (bio)diversiteit. Het ecologische luik is goed ontwikkeld, maar de sector mag niet op z’n lauweren rusten. Nu moet de sector zich buigen over het sociaal-economische luik. Er zijn al mooie voorbeelden. In de VS is het veredelingsbedrijf Johnny’s onlangs voor de volle 100% in handen van de werknemers gekomen. Volkert Engelsman, de CEO van de Nederlandse biologische handelsorganisatie voor groenten en fruit EOSTA, ontwikkelde een methode om de werkelijke ecologische en maatschappelijke kosten van zijn fruitproducten te berekenen. Er zijn meer van dit soort initiatieven nodig om een transparante samenleving te creëren, iets wat de consument ook wil. En daar moet bio de voortrekker in zijn!

MEER WETEN?

In het boekje“"Plantenveredeling: nieuwe dimensies van veerkracht", uitgegeven naar aanleiding van haar afscheidsrede, gaat Edith Lammerts van Bueren dieper in op haar visie op de toekomst van biologische landbouw en veredeling.

Je kan het downloaden via www.bfvl.be/plantenveredeling.

BIO ACHTER DE SCHERMEN O P S TA P M E T

Annick Cnudde Wat doet BioForum Vlaanderen voor en met de sector? In 2018 gunnen we je een blik achter de schermen en volgen we de hele dag een collega. We bijten de spits af met adviseur wetgeving en coördinator Biogarantie Annick Cnudde.

09:00

Overleg met de controle-organisaties

Als coördinator van Biogarantie zit ik regelmatig samen met de controle-organisaties. Zo willen we er zeker van zijn dat controle bij elke ondernemer uniform verloopt, ongeacht bij welke controle-organisatie je aangesloten bent. Vandaag zitten we samen omdat er in 2018 een aantal ­wijzigingen zijn gebeurd in het Biogarantie-lastenboek. Het indirecte gebruik is afgeschaft, waardoor bedrijven nu zelf verantwoordelijk worden voor de manier waarop onderaannemers omgaan met hun producten. We hebben ook een sanctietabel opgesteld.

11:30

Vragen beantwoorden Een groot deel van mijn tijd help ik ondernemers met ­ ragen over de biowetgeving. Die vragen zijn heel divers. v Een greep uit de vragen die ik vandaag beantwoord: Is dit mineraalmengsel toegelaten in een biologisch visvoer? Kan ik declassering voorkomen als ik geen geldig controlecertificaat heb ontvangen bij de import van een product? Kan ik melk in omschakeling verkopen? Het antwoord op die laatste vraag is trouwens nee, want die term wordt voorbehouden voor plantaardige producten.

13:30

Overheid adviseren

Voor de Vlaamse overheid zijn wij het aanspreekpunt van de biosector. Nieuwe voorstellen toetsen ze dus af bij ons.

Zo ligt er nu een voorstel op tafel over de controletarieven.

Dat voorstel bespreek ik enerzijds intern met adviseur landbouw An Jamart en adviseur verwerking Raf van Den Bruel; anderzijds leggen we dat voorstel ook voor aan onze stuurgroepen. Die zijn samengesteld uit ondernemers uit de sector. Op basis van al die input maak ik een nota op voor de Vlaamse overheid.

MEER WETEN?

Heb je zelf vragen over wetgeving of Biogarantie? Neem contact op met Annick via annick.cnudde@bioforumvl.be.

15:00

Documenten bijwerken

Wetgeving is voortdurend onderhevig aan verandering, en dus moeten ook nota’s en protocols voortdurend bijgewerkt worden. Zo passen we onze online publicatie ‘Bio & De Wet’ aan telkens wanneer er een wetswijziging is. Het document dat vandaag op mijn to-dolijstje staat, is het protocol over pesticideresidu’s. In Vlaanderen bestaat er een drempelwaarde voor pesticideresidu’s, maar de toekomstige bioverordening neemt dat idee niet mee. Toch wil onze Raad van Bestuur zo’n drempelwaarde behouden, omdat het de consument zekerheid geeft. Op basis van hun feedback en die van de controleorganen pas ik ons protocol aan zodat het duidelijk en gedetailleerd is.

Bio Actief

39

23

BIO IN DE KETEN

De biologische zuivelketen in beeld Elk nummer tonen we hoe een bepaald product zich door de biologische keten beweegt en laten we ons licht schijnen over een bijhorend actueel thema.

Deze keer kijken we naar zuivel. zetten, worden niet systematisch antibiotica toegediend om uierontsteking te vermijden.

Dat mag enkel wanneer het celgetal van de melk te hoog uitkomt.

WIE?

De hele biosector W AT ?

De keten van biologisch zuivel uitgetekend WAAROM?

Het gamma biologische zuivelproducten is bijzonder divers en veelzijdig

1. Landbouw De huisvesting van biologisch melkvee lijkt op de gangbare huisvesting. Wel worden in de biologische melkveehouderij de ligplaatsen ingestrooid en zijn roostervloeren slechts beperkt toegelaten. Soms wordt ook gebruik gemaakt van een potstal, waar de koeien vrij rondlopen op een laag stro die regelmatig aangevuld wordt. Bovendien wordt in de biologische melkveehouderij duidelijk meer geweid. Vanaf de lente tot de herfst is weidegang zelfs verplicht. Zowel het strooisel, de vaste vloer als de beweiding zijn positief voor de beweging en het comfortabel rusten en liggen van de dieren.

In de biologische melkveehouderij komen iets minder vaak ziekten voor. Veel melkveehouders fokken een type koe dat minder hoog-productief is en beter aangepast aan de voederwaarde van het rantsoen. Om de koeien op het einde van de lactatie droog te

24

Bio Actief

39

In de biologisch-dynamische melkveehouderij mogen de hoorns niet verwijderd worden.

Er bestaat in de biologische landbouw geen norm voor de tijd dat kalveren bij de moeder moeten drinken. Wel moeten kalveren verplicht biologische melk krijgen. Steeds meer biologische en biologisch-dynamische bedrijven kiezen ervoor om de kalveren bij de moeder te houden.

Biologische melk is gemiddeld rijker aan goede vetzuren dan niet-biologische melk.

Het verschil is grotendeels te verklaren door het grotere aandeel gras en klaver in het rantsoen van biologische koeien. In de biologische veeteelt wordt veel gebruikt gemaakt van de eigenschap van vlinderbloemigen (bv. klaver en erwten) om stikstof te fixeren uit de lucht.

Dat doen de vlinderbloemigen trouwens niet zelf, maar met behulp van specifieke rhizobiumbacteriën, die in kleine bolletjes op de wortelen leven. Op die manier wordt tot 200 kg stikstof per hectare in de bodem vastgelegd. Een mooi, natuurlijk en goedkoop alternatief voor de energieverslindende en dure productie van stikstof in de vorm van kunstmeststoffen.

Twee à drie keer per week wordt de melk bij de melkveehouder opgehaald door een RMO-

vrachtwagen (rijdende melkontvangst). Bij het overpompen van de koeltank worden de volumes gemeten en wordt met een automatisch bemonsteringsapparaat een staal genomen van de melk. Dit staal wordt in het MCC Vlaanderen (Melkcontrole Centrum) te Lier of Battice geanalyseerd op verschillende parameters waaronder het vet- en eiwitgehalte, maar ook de afwezigheid van geneesmiddelresidu’s zoals antibiotica.

De meeste melkveehouders verkopen hun melk aan een coöperatie of aan een private zuivelverwerker. In België zijn 5 grootschalige ophalers van biologische melk actief:

··

··

··

Biomilk.be: haalt ongeveer 15 miljoen liter biomelk op bij zo’n 30 leden, verspreid over heel België. Biomilk.be is de enige Belgische coöperatie die uitsluitend biologische melk ophaalt en verhandelt.

Socabel – Groupe Lactalis met een productiesite in Walhorn bij Eupen, haalt biomelk op in Wallonië, Nederland en Duitsland. Socabel verwerkt jaarlijks 39 miljoen liter biomelk (op een totaal van 589 miljoen liter) en vervaardigt in hoofdzaak 3 producten: consumptiemelk (UHT), poedermelk voor de voedingsindustrie en room voor de boterproductie.

De melkerij Laiterie des Ardennes haalt biologische melk op in Wallonië en produceert voornamelijk consumptiemelk (UHT).

··

··

1

2

3

Landbouw

Verwerking

Verkoop

Arla is een internationale zuivelgroep van Deense oorsprong. Vanuit hun ­vestiging in Pronsfeld (Duitsland) halen zij bio­ logische melk op in de Oostkantons.

Mik – Pur Natur is pionier en Belgisch marktleider in de productie van biologische yoghurt en platte kaas. Intussen produceren ze een breed gamma biologische zuivelproducten.

Daarnaast zijn er enkele kleinere ophalers van biologische melk, in de meeste gevallen ambachtelijke kaasmakers die hun melk zelf ophalen bij een of meerdere producenten.

2. Verwerking In de zuivelfabriek worden heel diverse zuivelproducten gemaakt: consumptiemelk, room, boter, yoghurt, kaas, melkpoeder, roomijs ...

In de meeste gevallen wordt de melk na ontvangst kort gethermiseerd (15 seconden op 65° C) om het enzyme lipase te inactiveren.

Dit enzyme breekt het melkvet af. Om kleine verontreinigingen (bv. zandkorreltjes) te verwijderen wordt de melk gecentrifugeerd en gefilterd. Bij verse melk komen de vetbolletjes na verloop van tijd naar boven drijven en vormen ze een roomlaag. Dat hoeft op zich geen probleem te zijn. Toch wordt de meeste melk eerst afgeroomd in een centrifuge en vervolgens gehomogeniseerd. Hierbij wordt de melk onder hoge druk door kleine

openingen geperst, waardoor de vetbolletjes uiteenspatten tot zeer kleine bolletjes van 1 tot 5 micron. Hierdoor kunnen ze niet meer opstijgen in de melk en roomt deze niet meer op.

Demeter-melk (of biodynamische) is niet gehomogeniseerd. Ze heeft alleen de wettelijk verplichte behandeling van pasteurisatie ondergaan.

Bij een UHT-behandeling (Ultra Hoge Temperatuur) wordt de melk eveneens sterk verhit tot 135° à 145°C, maar slechts gedurende enkele seconden. Hierdoor worden eveneens bacteriën gedood, maar het veroorzaakt minder afwijkingen in smaak en geur. De voedingswaarde en het vitaminegehalte blijft behouden.

Een deel van de melk wordt verwerkt tot biologische kaas. Er zijn heel wat kleine en middelgrote ambachtelijke biologische kaasmakerijen actief in België. Zij richten zich voornamelijk op de productie van speciale kazen, zoals kaas op basis van rauwe melk, witschimmelkazen of abdijkazen. Een belangrijk deel van de Belgische biokazen worden geëxporteerd, voornamelijk naar Duitsland. Tegelijk wordt heel wat biokaas in België geïmporteerd uit Nederland. Het gaat vooral om Goudse kaas die in Nederland op grootschalige manier wordt geproduceerd.

Melk is een ideale voedingsbodem voor micro-organismen en kan snel bederven. Om dit te verhinderen wordt de melk onderworpen aan een hittebehandeling. Bij pasteurisatie wordt de melk gedurende 15 à 20 seconden tot 72°C verhit. Hierdoor worden de meeste bacteriën gedood. Maar door de hitte ‘denatureert’ een klein deel van de eiwitten albumine en globuline; ze worden dan onoplosbaar.

Het eiwit caseïne verandert niet. Ook wordt een klein deel vitamine B en C vernietigd.

Gepasteuriseerde melk is ongeveer 7 dagen houdbaar bij maximaal 7°C.

3. Verkoop

Bij sterilisatie wordt de melk gedurende een 10 à 20 minuten verhit op een temperatuur van 120°C. Op die manier worden alle bacteriën gedood, maar tegelijk ondergaan het melksuiker (lactose) en de melkeiwitten een zogenaamde Maillard-reactie of karamellisatie, waardoor de smaak van de melk verandert. Ook vitamines worden vernietigd.

Deze melk is ongeopend en niet gekoeld meer dan 6 maanden houdbaar.

De vraag naar biologische zuivel neemt gestaag toe. Ongeveer 3% van alle in België verkochte zuivel is biologisch gecertificeerd. Vooral 2015 en 2016 kenmerkten zich door een sterk toenemende vraag naar biologische zuivel in België.

De introductie in 2015 van biologische zuivel bij discounters is hier ongetwijfeld niet vreemd aan. In Denemarken is de markt voor biozuivel al veel verder ontwikkeld. Daar is 41% van alle geconsumeerde yoghurt en 31% van alle consumptiemelk biologisch.

Bio Actief

39

25

Uitgelicht:

Vraag en aanbod De vraag en het aanbod van biomelk op elkaar afstemmen is niet altijd even eenvoudig. In Europa is er op dit moment een sterke groei van biologische melkveehouders.

S

inds het voorjaar 2016 zijn er heel wat Europese melkveehouders omgeschakeld naar de biologische melkveehouderij.

Er wordt geschat dat in 2018 de biologische melkplas met zo’n 1.200 miljoen kg zal toenemen in vergelijking met 2015. Dat is een toename van maar liefst 35 procent.

Prognoses wijzen erop dat de biologische melkproductie in 2018 in totaal op zo’n 4,5 miljard kg zal komen, vooral in Duitsland (1.042 miljoen kg), Frankrijk en Denemarken (resp. 906 en 660 miljoen kg).

semester 2017 steeg met 15 procent voor kaas en 13 procent voor consumptiemelk. Vooral de consumptie van lang houdbare UHT-melk nam sterk toe, met 28 procent. De verklaring?

De winkelketen Aldi Süd nam deze biomelk op in het assortiment. Het maakt van Duitsland de grootste markt in Europa voor biologische (zuivel)producten.

In België wordt de productie voor 2018 geschat op 76 miljoen kg. In Vlaanderen verdubbelt de biologische melkproductie dit jaar in vergelijking met 2016.

Ook in België stijgt de consumptie van biologische zuivel. Het onderzoeksbureau GfK rapporteerde in opdracht van VLAM een groeiend marktaandeel in België van 1,8% in 2010 tot 2,7% in 2015. Ook de voorlopige cijfers voor de eerste jaarhelft van 2017 wijzen op een verdere groei van de biologische zuivelerkoop met 5 procent in vergelijking met dezelfde periode in 2016.

Die stijging in de productie gaat gepaard met een stijgende vraag naar biologische zuivel.

Uit cijfers van het Duitse AMI blijkt dat de consumptie van biologische zuivel in het eerste

Biologische zuivelproducten worden ook steeds meer geëxporteerd, onder andere naar de Aziatische markten. Denk aan babyvoeding, melkcomponenten en melkconcentraat.

fotografie

Kobe Van Looveren

26

Bio Actief

39

Van 2010 tot 2017 nam de vraag naar biologische melk sneller toe dan het aanbod.

Dat veroorzaakte een toenemende krapte aan biomelk op de markt, met eerst stijgende prijzen en vanaf 2014 een constante, hoge melkprijs.

Voor 2018 gaat men ervan uit dat de fors toegenomen productie in Europa grotendeels zal worden opgenomen door de toenemende marktvraag. Door de sterke groei van het aanbod op zeer korte tijd, wordt wel rekening gehouden met een tijdelijke overproductie en mogelijke afzetproblemen op korte termijn.

Op langere termijn kan men verwachten dat er blijvend tekorten zullen zijn op de Europese biologische zuivelmarkt.

Deze verwachting is gebaseerd op een blijvende toename van de vraag naar biologische zuivel en een beperkte groei van het aanbod door een opnieuw stilgevallen omschakeling.

VOORUITKIJKENDE SECTOR

Uit de startblokken De biosector groeit jaar na jaar. Nieuwe ondernemers zien economische kansen om biologische producten te vermarkten, maar starten vaak ook uit overtuiging. Wij vroegen enkele starters naar hun motivatie om met bio te beginnen.

“

“Ik kies voor bio omwille van een diepe appreciatie voor de natuur en het leven.”

“

“We voelen dat bio aan het opschuiven is van niche naar mainstream. Door zelf voor bio te kiezen kunnen we onze huidige klanten kwaliteitsgaranties blijven bieden.”

“

“Door mijn engagement voor het milieu ben ik me gaan verdiepen in voedingsproducten en me vragen gaan stellen bij productie en kweek. Zo kwam ik enkele jaren geleden uit bij bio.”

“

“Bio zit in het DNA van ons bedrijf. Het is een doelbewuste keuze, die zeker niet louter praktisch of financieel is.”

“We zijn gepassioneerd door gezonde voeding en goed eten.

We werken sinds het begin volledig bio, het is voor ons een logische keuze. Kwaliteit en smaak primeren.”

“

“In bio bestaat nog een sterk vragende markt en een goede prijsvorming. Ik wil vooral produceren wat de markt vraagt en zie geen toekomst in een exportmarkt.”

MEER WETEN?

Zelf een starter en op zoek naar een netwerk binnen de biosector? Neem contact op met een van onze adviseurs via www.bfvl.be/personeel.

SAMENWERKENDE SECTOR

Samen boeren De ideale bioboerderij is een gemengd bedrijf dat de kringlopen op het bedrijf probeert te sluiten, op die manier grondstoffen optimaal benut en milieuvervuiling tegengaat.

In realiteit is dit vaak moeilijk haalbaar. Het project ‘Samen Boeren’ bekijkt of samenwerking tussen plantaardige en dierlijke producenten een oplossing kan zijn.

fotografie

Francois De Heel

28

Bio Actief

39

VOOR WIE?

Bioboeren WAT ?

Project dat samenwerking tussen veehouders en groente- en akkerbouwtelers stimuleert WAAROM?

De biolandbouw heeft baat bij het sluiten van kringlopen.

D

e biologische landbouw groeit en professionaliseert. Steeds meer boeren kiezen ervoor om zich te specialiseren in één of twee sectoren. Dat groeiende professionalisme is op zich goed nieuws, maar het duwt het ideaalbeeld van een gesloten kringloop op een gemengd bedrijf wat op de achtergrond. Samenwerking tussen groente- en akkerbouwtelers en veehouders kunnen het ideaal opnieuw haalbaar maken.

Een samenwerking op poten zetten vergt denkwerk en overleg, biedt mogelijkheden, maar kan ook mislopen. De vierjarige casestudy ‘Interfarming – Samen Boeren’ maakt boeren bewust van de kansen en knelpunten van zo’n samenwerking. De casestudy kadert in het Europese onderzoeksproject DiverImpacts (zie kaderstuk).

Boeren op een eiland Op dit moment bewegen veehouders en plantaardige telers zich vooral in hun eigen netwerk, met weinig sectoroverschrijdende ontmoetingsmomenten. Tijdens een brainstormnamiddag in het kader van ‘Samen Boeren’ eind december luidde de algemene conclusie dat samenwerken eigenlijk tot het DNA van onze sector behoort. Veel boeren oordelen dat ze te veel op hun eigen eiland zitten en daardoor kansen laten liggen.

Tegelijk merken ze dat samenwerken met collega’s door de buitenwereld niet echt wordt gestimuleerd. Wetgeving en beleid focussen vooral op het individu, waardoor samenwerking leidt tot meer administratie en soms zelfs tot hogere kosten.

Waarom samenwerken?

Een samenwerking tussen bedrijven heeft nochtans heel wat voordelen, zo stellen de deelnemers van de brainstorm: "Samenwerken betekent dat je een gesprek met anderen aangaat en een klankbord hebt.

Dat kan leiden tot meer innovatie, meer groei

en meer efficiëntie op je bedrijf en kan ervoor zorgen dat nutriënten beter benut worden."

Die conclusie blijkt ook uit de drie bestaande samenwerkingen die intensief worden gevolgd.

Zo is er de samenwerking tussen een vleesveehouder en akkerbouwer uit Limburg.

Ze begonnen met het ruilen van gronden vanuit de ambitie om meer regionale granen te telen.

Intussen is de samenwerking uitgegroeid tot veel meer. De boeren delen machines en gaan bij elkaar helpen. Ze halen enorm veel voldoening uit de samenwerking, die voor meer levenskwaliteit heeft gezorgd. Bovendien gunnen ze elkaar succes.

Een dergelijke evolutie en groei in de samenwerking tussen twee boeren, ontwikkelde zich ook bij de twee andere samenwerkingen die we opvolgen. Het gaat in beide gevallen om een samenwerking tussen een groenteteler en een veehouder in West-Vlaanderen.

Een West-Vlaamse groenteler zocht naar manieren om de omschakelperiode zo goed mogelijk te overbruggen. Een omschakelende groenteteler moet immers eerst zijn grond twee jaar omschakelen vooraleer hij zijn groente als biologisch mag verkopen.

En voor aardappelen en groenten in omschakeling bestaat geen goede afzet. Een oplossing werd gevonden in het ruilen van percelen met een biologisch veehouder. De omschakelaar kon zijn groente meteen biologisch verkopen en een meerprijs realiseren, en de veehouder kon op de gronden in omschakeling ruwvoer telen voor zijn eigen dieren. Zo’n samenwerking kan er dus voor zorgen dat boeren makkelijker omschakelen naar bio.

HOE VERLOOPT HET P ROJECT ' S AMEN BOEREN ' ?

DiverIMPACTS is een Europees Horizon 2020-onderzoeksproject dat loopt van 2017 tot 2022. 34 partners werken samen om de meerwaarde van diversificatie door gewasrotatie in kaart te brengen en oplossingen te zoeken voor knelpunten. In totaal gaat het om 25 casestudies in verschillende Europese landen. Door het internationale karakter leren we ook hoe ze over de grenzen bepaalde problemen aanpakken.

In Vlaanderen werken BioForum en Inagro samen aan de casestudies ‘Interfarming Samen Boeren’ en ‘Akkerfood’. Voor het project ‘Samen Boeren’ werken we op twee fronten. We volgen drie bestaande samenwerkingen intensief op. In 2017 namen we diepte-interviews af, zodat we konden zien welke kansen en welke knelpunten naar boven kwamen.

Parallel gaan we ook voor een groepsaanpak, want de bestaande samenwerkingen kunnen inspireren tot nieuwe samenwerkingen. We werken daarbij gericht aan het wegwerken van een aantal knelpunten. De groepsmatige aanpak moet er ook voor zorgen dat boeren elkaar kunnen vinden en met elkaar in gesprek gaan. Op 14 december organiseerden we een eerste brainstormnamiddag, waar zo’n 30-tal boeren op aanwezig waren.

Bio Actief

39

29

Uitgebreide vruchtwisseling Doordat bioboeren streven naar een bredere vruchtwisseling hebben ze veel grond nodig.

De hoge grondprijzen vormen een remmende factor. Wanneer de markt vraagt om een groter volume van een bepaald gewas, dan is het voor een bioboer met een beperkte hoeveelheid grond moeilijker om daarop in te spelen omwille van de nood aan vruchtwisseling.

Jaarlijks dezelfde of gelijkaardige gewassen op dezelfde percelen telen, geeft immers meer kans op ziekten en zorgt voor uitputting van de bodem. In de gangbare teelt leidt dat vaak tot eenjarige seizoenspacht waarbij boeren voor een jaar percelen uitwisselen. Een biologische groenteteler kan dat niet omwille van de tweejarige omschakelperiode naar bio. Hij moet dus zelf granen of grasklaver inpassen op de eigen percelen, ook al lijkt dat financieel niet veel op te brengen.

Ook biologische veehouders worden geconfronteerd met een gebrek aan grond. Velen zijn op zoek naar bijkomende grond om meer eigen ruwvoeder en krachtvoeder te telen en dure aankopen uit ‘verweggistan’ te vermijden. De beperkte toegang tot grond is voor hen een belangrijke belemmering in de bedrijfsontwikkeling.

Voor de vier West-Vlaamse samenwerkende partners is dit een belangrijke insteek voor de samenwerking. Door onderling gronden uit te wisselen ontstaat er een win-winsituatie.

De ruilverhouding voor de percelen is in beide gevallen verschillend: een zelfde hoeveelheid land voor land bij de ene, 1 ha groententeelt voor 2 ha grasklaver bij de andere.

Communicatie en vertrouwen als basis van de samenwerking Natuurlijk vraagt een samenwerking heel wat inspanningen, niet alleen op technisch of wetgevend vlak. Een open communicatie is van groot belang, net als vertrouwen in elkaar. Tussen het werk door moeten beide partijen de tijd nemen om samen aan tafel te zitten en te bespreken wat goed en wat minder goed loopt. Op tijd bijsturen helpt grote problemen voorkomen. De zes samenwerkende boeren gaven aan dat ze hiervoor eigenlijk te weinig tijd vrijmaken, en waren blij dat ze in het kader van het project daar de kans toe kregen.

Wat in 2018?

Het project ‘Samen Boeren’ wil dit onderwerp de volgende jaren verder uitdiepen.

Verschillende aspecten omtrent samenwerken (zoals afstand en wetgeving) worden extern beïnvloed. Hierop hebben we geen vat.

Maar er zijn werkpunten waaraan we als sector wel zelf kunnen werken.

In 2018 zal de focus deels liggen op transparantie. In hoeverre halen beide partijen meerwaarde uit de samenwerking?

Zo hadden een aantal bioboeren tijdens de brainstorm bedenkingen bij de 1-op-2-verhouding, waarbij 1 ha groenten gelijkstaat aan 2 ha grasklaver. Waarop is deze verhouding gebaseerd? Waarom moet een veehouder meer grond krijgen dan een groenteteler?

Ook andere elementen zoals afstand, pacht, grootte en landbouwkundige geschiktheid van een perceel, teeltkeuze, mestwetgeving, verzamelaanvraag, arbeid enzovoort blijken een rol te spelen. Tijdens de brainstormsessie bleek er nood aan handvaten om een eventuele onderlinge samenwerking meer transparant te maken.

Ook knelpunten met betrekking tot mest kwamen naar boven zoals beschikbaarheid, transport en MAP V-normen. Boeren stelden zich vragen over perspectieven met mestbewerking of compostering. BioForum maakt zich sterk dat dankzij onderlinge kennisuitwisseling wellicht een grote slag gemaakt kan worden. Tot slot kwam onderlinge communicatie en netwerking naar voor.

De brainstormsessie was een goede gelegenheid en vraagt om herhaling MEER WETEN?

We hebben een werkgroep opgericht waarin we nadenken over transparantie en zijn nog op zoek naar groentetelers en akkerbouwers om ons te vervoegen.

Aanmelden kan bij projectcoördinator An Jamart an.jamart@bioforumvl.be.

fotografie

Kjell Gryspeert

30

Bio Actief

39

Van horen zeggen “Je moet als boer achter de ideologische principes van bio staan, want anders hou je het niet vol. Het gaat om meer dan een lastenboek volgen”

“

S AND E R VA N H AV E R CONSU LE N T B IO Z OE KT BOE R 1 3 F E BRUA RI 2018, V ILT . B E

J A N TY TGAT TOX I C O L O O G KU L EU VEN 7 N OVEM B ER 2 0 1 7 , D E S TA N DA A R D

“ “

“Binnen het wetenschappelijk onderzoek gaan alle middelen naar het verbeteren van bestaande technieken in de gangbare landbouw, terwijl biologische teeltmethodes nog zeker niet op punt staan. Door een betere mix aan te bieden zouden de boeren tot een landbouw kunnen komen die niet alleen biologisch, maar ook gewoon logisch is”

“De discussie of natuurlijke middelen of synthetische middelen meer of minder schadelijk zijn, is weinig relevant. Het hangt af van de blootstelling, de dosis, de tijd.”

“De VN is niet links of rechts maar een neutraal en internationaal beleidsorgaan dat nadenkt over hoe wij met de aarde moeten omgaan. Op dit hoogst denkbare niveau hebben ze diepgravend denkwerk afgeleverd dat een brandbrief is voor de wereld: pesticiden zijn levensgevaarlijk en overbodig.”

R O N A L D VA N M A R L EN D I R EC TEU R S TI C H TI N G EK O WWW. GEEN BTWO P B I O . N L

F RANK NE V E N S PROF ESS OR BIOW E T E N SCH A PPE N U G E N T 1 6 F EBRUA RI 2018, D E MORG E N

“

“Bio is beter voor alles. Het is beter voor de mens, de natuur en voor de dieren.”

RAF F RAN CKE N BIOVARK E N SH OU D E R 3 1 JANUA RI 2018, N IE U WSB L A D . BE

In 2017 publiceerde de VN een rapport waarin het gebruik van pesticiden wordt gezien als een schending van het mensenrecht op gezondheid. De VN onderbouwt de conclusies met tientallen studies. Volgens de auteurs is een van de oplossingen een transitie naar duurzame landbouw. Het rapport stelt dat de claim van de agrochemische industrie dat pesticiden noodzakelijk zijn voor voedselzekerheid onnauwkeurig en misleidend is.

Bio Actief

39

31

LunaeTerra is een merk met alleen maar producten uit biologisch-dynamische teelt. Landbouw die ervoor zorgt dat groenten en fruit op eigen kracht groot kunnen worden en op hun natuurlijke tijd kunnen uitrijpen. Onze boeren zorgen voor een vitale bodem en sterke gewassen door samen te werken met de natuur. Dat alles zorgt er voor dat onze 100% versgeperste sappen een zeer lekkere, uitgesproken smaak hebben en bovendien vol levenskracht zitten.

Sap zoals u het al lang niet meer geproefd hebt!

Lunaeterra is een exclusief merk van: Hagor NV, Remylaan 4C, 3018 Wijgmaal (+32) 01 29 7 – shop.hagor.be