Bio Actief 33 by BioForum Vlaanderen

Bio Actief 33 Jouw ontmoeting met een dynamische sector

“Zorg mag geen excuus zijn voor minder kwaliteit.” PATR I C K D E S WA EF

driemaandelijks tijdschrift verschijnt in maart

- juni - september - december

Bio Actief

Jouw ontmoeting met een dynamische sector SE P TE M B E R 2 0 1 6 , EDI TIE 33 Bio Actief is een uitgave van BioForum Vlaanderen vzw. Bio Actief vind je vier keer per jaar in je brievenbus. BI O FOR U M V L AANDE R EN V Z W Quellinstraat 42 2018 Antwerpen T 03 286 92 78 E info@bioforumvl.be www.bioforumvlaanderen.be V.U . Kurt Sannen, Asdonkstraat 49, 3294 Molenstede HO O FDR EDAC T I E Tom Wouters

VOORWOORD

Diversiteit Beste lezer,

E I N D R E DAC T I E Petra Tas RE D A C T I ER AAD E N I NHOUD ELI JKE EXPERT ISE Bram Fronik (Verwerking & wetgeving), An Jamart (Landbouw), Marijke Van Ranst (Verkooppunten & foodservices), Esmeralda Borgo (Beleid), Paul Verbeke (Ketenmanager), Patricia De Laet (Communicatie consument), Lieve Vercauteren (Directeur) FO T O G R AF I E KVL/Creative Nature, Lisa Develtere CO VE R F OT O Lisa Develtere VO RM G EV I NG We Make Graphics ME T DANK AAN Patrick De Swaef, Rony Jacobs, Ive Vanhaeren, Jan Ingelbeen, Stefaan Goudeseune, Bart Nayaert, Greet Lambrecht, Mieke Lateir, Bert De Doncker, Sandra Rydams D RU K Zwart op wit

2016 is tot nog toe een heel slecht jaar voor de Vlaamse landbouw. In heel wat regio’s zagen boeren hun opbrengsten voor een groot deel weggespoeld door het slechte weer tijdens het voorjaar. Het is iets wat experts al jaren zeggen en boeren al jaren voelen: de klimaatverandering zal zijn stempel drukken op onze toekomst. We moeten met al wat in onze mogelijkheden ligt deze veranderingen zo beperkt mogelijk houden. Helaas is de klimaatverandering een feit. De landbouw kan niet anders dan zich hieraan aanpassen. Ook onze bioboeren delen in de klappen. Toch is de agro-ecologische landbouw het best gewapend om met de veranderingen om te gaan. Dat bevestigen wetenschappers van het Amerikaanse Rodale Institute. Een veerkrachtige en diverse landbouw kan ons ook in veranderende omstandigheden van voedsel blijven voorzien. Een van de wapens om met het veranderende klimaat om te gaan is kiezen voor genetische diversiteit. Laat bio daar net sterk in zijn: omdat we kunstmest en pesticiden bannen, kiezen we voor rassen die aangepast zijn aan de omgeving.

VE RZ E NDI NG De Brug vzw A BO N NER EN Belgische marktspelers krijgen een gratis abonnement. Ben je geen marktspeler, maar wel geïnteresseerd in een jaarabonnement? Maak dan 25 euro over op bovenstaand rekeningnummer met de vermelding 'Abonnement Bio Actief'. Buitenlandse abonnees betalen 30 euro (BIC: TRIOBEBB, IBAN: BE30 5230 8012 5311).

In dit nummer lees je een pleidooi om die genetische diversiteit te blijven omarmen en opnieuw met zaadvaste rassen aan de slag te gaan. Zulke keuzes zorgen ervoor dat we als biosector blijven inzetten op de toekomst.

A D VE R T ER EN Wil je graag de publicitaire mogelijkheden van Bio Actief k ennen? Neem contact op met Sabrina Proserpio, E sabrina.proserpio@bioforumvl.be, T 03 286 92 70.

Ik wil tot slot alle boeren die getroffen zijn een hart onder de riem steken. Ik wens iedereen voldoende veerkracht om na deze tegenslag vol goede moed weer verder te gaan.

Deze publicatie kwam tot stand met de steun van het Departement Landbouw en Visserij. KURT SANNEN

Voorzitter BioForum Vlaanderen kurt.sannen@bioforumvl.be

Bio Actief

BIO ACTIEF 33

Inhoudstafel 10

Bio op WestVlaamse velden

Bezige bijen

Duurzaam bio!

Voedsel Anders

6 LEVENDE SECTOR

Elke dag groenten

LEKKERE SECTOR

Groenten uit bokalen

22 EERLIJKE SECTOR

Oogsten we storm? Bio Actief

Bio Flash Nieuwe leermodules Landwijzer Landwijzer, het opleidingscentrum voor biolandbouwers, past zijn opleidingsmodule aan. Cursisten hebben vanaf nu de mogelijkheid om na ĂŠĂŠn, twee of twee en een half jaar uit te stromen op drie kennis- & ervaringsniveaus. Zo is er meer ruimte voor diepgang en wordt de combinatie met een halftijdse job makkelijker. De nieuwe modulaire structuur vind je op www.bfvl.be/ landwijzer_lesmodules.

Agro-ecology in Action Transitiefestival in oktober Van 22 tot 29 oktober vindt op verschillende locaties in Vlaanderen het Transitiefestival plaats. De festivaldag van vrijdag 28 oktober in de Vooruit in Gent staat stil bij de circulaire economie. Onder meer Voedsel Anders geeft er een sessie over agro-ecologie, met getuigenissen en verhalen. Meer informatie over het Transitiefestival en de mogelijkheid om je in te schrijven vind je op www.transitiefestival.be.

Bio Actief

Begin december vindt de tweede editie van Agro-ecology in Action plaats. Deze praktijkgerichte studiedag zal opnieuw verschillende facetten van agro-ecologie belichten. Op 9 en 10 december is iedereen welkom in Tour & Taxi in Brussel. Op het moment van schrijven wordt er nog druk gewerkt aan het programma. Hou de nieuwsbrieven en website van BioForum Vlaanderen in de gaten!

Belgische biolandbouw blijft groeien Uit een nieuw rapport van de Federale Overheidsdienst Economie blijkt dat de biologische productie blijft stijgen, al betreft die groei vooral WalloniĂŤ. In 2015 telde ons land 1717 bioboeren (+5,3 procent t.a.v. 2014). 370 daarvan werken in Vlaanderen. Je kan meer cijfers vinden op www.bfvl.be/ belgische_biolandbouw. fotografie

KVL/Creative Nature

Monsanto voor de rechter Verschillende organisaties en wetenschappers richten in oktober het Monsanto-tribunaal in. Op dat tribunaal willen ze een juridisch en symbolisch oordeel vellen over de milieu- en gezondheidsschade waarvan Monsanto wordt beschuldigd. Ook individuen kunnen dit initiatief ondertekenen via www. monsanto-tribunaln.org. Je vindt daar extra informatie.

Bodemfeest de Landgenoten Eind augustus maakte De Landgenoten zijn nieuwste project bekend. Het Vlinderveld in Zemst zoekt mensen die mee grond willen aankopen. Daarnaast vieren de Landgenoten ook opnieuw feest: Op 15 oktober organiseren ze het Bodemfeest, samen met het Bodemfonds Terre-en-Vue. Wil je meevieren of ben je op zoek naar meer info over de aankoop van grond door De Landgenoten? Je vindt alle informatie op www.delandgenoten.be.

Bio Actief

LEVENDE SECTOR

Elke dag groenten Van 17 tot 25 september stonden groenten en aardappelen in de kijker in onze publiekscampagne. Wij bieden je 3 portretten van biologische ondernemers voor wie groenten elke dag op het menu staan.

LANGE INTERVIEWS ONLINE Je vindt een uitgebreidere versie van deze interviews op onze website. www.bfvl.be/bedrijfindekijker 06

Bio Actief

33 fotografie

KVL/Creative Nature

Bioboerderij De Loods WIE?

Patrick De Swaef WAT ?

Groenten en kruiden WAAR?

Aalst OPPERVLAKTE?

Ongeveer 2,25 ha BIO SINDS?

1994

aaggeschoolde mensen die moeilijk aan werk geraken een zinvolle dagbesteding geven: dat is de kernopdracht van bioboerderij De Loods. Patrick De Swaef was 24 jaar geleden een van de oprichters en is nu algemeen coördinator van de boerderij. De Loods groeide in die jaren uit tot meer dan een boerderij: ze doet ook groenonderhoud en heeft een klusjesdienst.

en hoevewinkels. De veertig verschillende groenten zijn dan weer bedoeld voor de groentepakketten en onze thuisverkoop."

Patrick: "We zijn destijds met De Loods gestart omdat we zagen dat een heel aantal mensen niet terechtkonden in het gewone arbeidscircuit. Vandaag werken op de boerderij zo’n 20 mensen in arbeidszorg: mensen uit een kansarm milieu, mensen met autisme of psychische problemen... Ons vaste team bestaat uit 15 personeelsleden en 3 begeleiders."

Bij de groentepakketten ondervindt Patrick wel veel concurrentie: "Initiatieven als HelloFresh vissen in dezelfde vijver. We moeten dus veel energie steken in promotie. We onderscheiden ons vooral met ons lokaal en kwalitatief aanbod. Het zorgverhaal is belangrijk, maar het mag geen excuus zijn om minder in te zetten op kwaliteit."

De Loods hamert vooral op de competenties van mensen. "Om een voorbeeld te geven: iemand met autisme is dé perfecte persoon om met cijfers te werken. Net door deze beperking is zo iemand erg goed in het opmerken van fouten."

En dan is er nog de keuken. Patrick: "We maken naast pickles ook vegetarische lasagne en glutenvrije spaghetti. Voor die producten is BioPlanet onze voornaamste afnemer."

“Het zorgverhaal is belangrijk, maar het mag geen excuus zijn om minder in te zetten op kwaliteit.”

Bioboerderij De Loods heeft tal van activiteiten: opkweek van kruiden- en groenteplanten, groenteteelt, eigen verwerking, een hoevewinkel, groentepakketten enzovoort. "We werken op twee hectare grond op twee verschillende locaties en in een serre van 20 are. Kruiden worden opgekweekt in een serre van 480 m2." Patrick: "Met onze kruiden- en groenteplantjes richten we ons vooral op particulieren

Sociale werkplaatsen hebben het de laatste jaren niet makkelijk. Patrick: "Het beleid vraagt om schaalvergroting. Enkele jaren geleden fusioneerden we dus met vzw Ateljee uit Gent. Hun landbouwtak heet het Landhuis en is gelegen in Melle. We bundelen nu onze krachten en hebben samen 3,25 ha en 2 serres, maar we moeten natuurlijk nog altijd zo efficiënt mogelijk werken. Vooral in de winter durft het werk wel eens stil te vallen."

tijds voor bio omdat het erg geschikt is om op kleinere oppervlaktes te telen. Tegelijkertijd past het zorgverhaal ook gewoon erg goed bij deze landbouwvorm. De meesten komen hier binnen met weinig kennis over bio, maar leren al doende de principes kennen en waarderen. En ze vinden bio vaak ook gewoon beter smaken."

En hoe past bio in dat verhaal? "We kozen des-

www.deloodsvzw.be/boerderij

MEER WETEN?

Bio Actief

toekomstvisie. Het zit sinds 1998 in ons aanbod. Die visie is nodig, want bio is zeker niet de makkelijkste keuze: het vraagt flexibiliteit en extra opleiding op de werkvloer. Heel het bedrijf moet mee zijn."

geven in onze weekplanning ook voorrang aan biotelers, omdat zij minder goed kunnen anticiperen op het weer. We merken aan onze boeren dat zij blij zijn dat ze op een rendabele manier kunnen werken."

Dat geldt volgens hem ook voor geïnteresseerde telers: "Omschakelen doe je als boer omdat je erin gelooft, niet alleen uit financiële overwegingen. Het vraagt een andere manier van werken, een andere mentaliteit."

Stefaan is tevreden met de kwaliteit die hun biotelers leveren: "ik zie geen verschil met gangbare groenten. Ook de opbrengst is voldoende hoog, zo’n 70 tot 80 procent van de gangbare." Pinguin levert aan alle segmenten van de markt en ziet bio vooral groeien in de landen waar het bruto nationaal product ook stijgt, zoals onze buurlanden en de VS. "Bio is dan ook een erg sterk label, met die controle doorheen de keten."

“Omschakelen doe je als boer omdat je erin gelooft.”

fotografie

Pinguin Foods

Pinguin Foods WIE?

Jan Ingelbeen en Stefaan Goudeseune WAT ?

Diepvriesgroenten WAAR?

Westrozebeke BIO SINDS?

Pinguin is volop bezig om boeren warm te krijgen voor dat bioverhaal. En dat is nodig, want het aanbod is op dit moment te klein. "West-Vlaanderen zet sterk in op omschakeling, maar in onze buurlanden beweegt er meer. De Vlaamse boeren moeten opletten dat ze niet voorbijgestoken worden door hun Europese collega’s."

Volgens Stefaan Goudeseune – binnen Pinguin verantwoordelijk voor het bio-assortiment – houdt de angst voor het onbekende hen tegen. "Ze missen de kennis, al helpt het als ik hen meeneem naar bestaande bioboeren. Dan zien ze dat het kan. Ook de afzet zorgt soms voor ongerustheid. Maar daar kan ik duidelijk over zijn: afzetmogelijkheden genoeg."

Wat Jan opvalt, is dat consumenten bereid zijn om een juiste prijs te betalen. "Bio is niet te duur, en dat beseffen consumenten maar al te goed. Ik denk dat de retailsector zichzelf soms in de voet schiet door producten te goedkoop aan te bieden." MEER WETEN?

www.pinguinfoods.com

In ruil geeft Pinguin zijn telers zekerheid. Stefaan: "We werken met jaarcontracten en

1998

et beursgenoteerde bedrijf Pinguin Foods is de tweede grootste verwerker van diepvriesgroenten in Europa, met sites in België, Groot-Brittannië, Hongarije, Polen en Frankrijk. Als onderdeel van Greenyard Foods – wereldwijd de nummer 1 in verwerking van groenten – zien zij bio als een belangrijk onderdeel van hun assortiment. Jan Ingelbeen, General Manager van Pinguin België: "De laatste jaren is bio het alternatieve circuit ontgroeid. De consument wil zekerheid en wij spelen graag in op die vraag. Bovendien zijn we dankzij onze kleinere productielijnen flexibel genoeg om de kleinere hoeveelheden biogroenten te verwerken. Vandaag is zo’n 5 procent van wat we verwerken in Westrozebeke biologisch." Dat betekent niet dat bio voor Pinguin een louter economisch verhaal is. "Bio past in onze

Bio Actief

fotografie

Pinguin Foods

Biovibe WIE?

Rony Jacobs, Ive, André, Erwin en Johan Vanhaeren WAT ?

Groothandel biogroenten en -fruit WAAR?

Sint-Katelijne-Waver BIO SINDS?

2013

ndré Vanhaeren teelt al enkele decennia biologisch. In 1975 nam hij het biologisch bedrijf van zijn vader over. In 1998 richtte hij Biovan op, samen met zijn drie zonen. Na 15 jaar met dit vennootschap te hebben geëxperimenteerd, beslisten ze in 2013 te beginnen met de biologische groothandel Biovibe. Dat gebeurde in samenwerking met Rony Jacobs.

Rony: "Bij Biovibe werken we met vijf vaste medewerkers. Ive en ik nemen de commercialisatie van producten voor onze rekening. Zo’n zestigtal producenten uit België en Nederlanden leveren ons hun producten. De meeste telers waarmee we samenwerken zijn grote bedrijven, maar ook kleinere bedrijven kunnen bij ons terecht. De vraag in de markt is groot genoeg."

fotografie

KVL/Creative Nature

winkels beleveren. Rony roemt zelf flexibiliteit als de sterkste kant van Biovibe: "We proberen ons zo soepel mogelijk op te stellen naar klanten. Bestellingen afhalen kan van ’s morgens tot ’s avonds, zelfs in het weekend. Als iemand een bepaald product zoekt, dan proberen we hem verder te helpen. We streven ook naar continuïteit in ons aanbod. Eventuele tekorten vangen we op door import."

“We maken duidelijke prijsafspraken op voorhand en dat geeft vertrouwen.”

De meeste telers kwamen over van de veiling waar we vroeger zelf ook aan leverden. In de drie jaar dat ze bestaan, heeft nog geen enkele teler afgehaakt: "We maken duidelijke prijsafspraken op voorhand en dat geeft vertrouwen." De biologische groothandel legt aan zijn telers geen enkele voorwaarde op. "Natuurlijk moet het product biologisch gecertificeerd zijn en het moet verkoopbaar zijn. Producten worden hier ’s ochtends vanaf half 5 geleverd, soms de avond ervoor. Elke ochtend worden de producten gekeurd. In het gangbare milieu zijn er keuringsnormen voorzien voor grootte en gewicht, maar voor bioproducten bestaan die niet." fotografie De klanten van Biovibe zijn vooral superLisa Develtere markten en groothandels die op hun beurt

Voorlopig draait alles goed, al zijn er soms uitdagingen. "De meeste producenten die bij Biovibe leveren, zijn ouder dan 50 jaar. Vaak hebben zij geen opvolgers. Er zouden dus dringend producenten moeten bijkomen in België. In Nederland zie je veel meer jongere boeren op de kar springen. Het is natuurlijk een probleem dat zich ook in de gangbare landbouw stelt. Anderzijds, als er 10 grote telers in één klap omschakelen dan loert een overaanbod snel om de hoek. Het is een moeilijk evenwicht." Dat het initiatief van Vanhaeren een succes is, mag gezegd worden. Ive Vanhaeren. "Vorig jaar steeg de omzet met 15 procent. En we blijven elke maand groeien." MEER WETEN?

www.biovibe.be

Bio Actief

SECTOR IN GESPREK

Bio op WestVlaamse velden De provincie West-Vlaanderen zet volop in op omschakeling. Gedeputeerde voor landbouw Bart Naeyaert ging met BioForum in gesprek.

WAT ?

inds 2012 is Bart Naeyaert Gedeputeerde voor de provincie West-Vlaanderen, bevoegd voor landbouw en visserij. Daarnaast is hij ook voorzitter van het proefcentrum Inagro.

Interview over de plannen van de provincie voor bio

Welke band hebt u met landbouw?

WIE?

Bart Naeyaert, gedeputeerde Landbouw en Visserij provincie West-Vlaanderen

WAAROM?

In West-Vlaanderen gebeuren grote inspanningen op het vlak van omschakeling.

Mijn vader was melkveehouder in Torhout, mijn zus en broer hebben de stiel verdergezet. Mijn broer heeft in Zweden zelfs een biologisch melkveebedrijf van 350 hectare. Omdat mijn vader lid was van Boerenbond, ken ik het landbouwmilieu erg goed. Als advocaat heb ik ook vaak landbouwmateries behartigd.

West-Vlaanderen doet belangrijke inspanningen voor de biologische landbouw. Welke motivatie zit daar achter? Landbouw is erg belangrijk voor onze provincie. Zo’n 10 procent van de omzet die de West-Vlaamse economie genereert, is gelinkt aan het agrovoedingscomplex (landbouw, toelevering en verwerking). Ik ben als gedeputeerde dan ook voortdurend op zoek naar nieuwe kansen voor onze boeren. Bio is zo’n kans: het is een sterk merk en het wordt op een betrouwbare manier gecontroleerd. Vanuit ecologisch standpunt is bio een mooi concept, al betekent dat niet dat je als boer 10

Bio Actief

slecht bezig bent als je niet biologisch werkt. Ik wil boeren niet onder druk zetten om om te schakelen, want daar wint niemand iets bij. Een massale omschakeling zou sowieso niet goed zijn, want dan komen de stabiele prijzen in de biosector in gevaar.

Op welke manier brengt u landbouwers in contact met bio? Hoewel er heel wat vraag is naar biologische producten, slaagden onze West-Vlaamse boeren er tot vorig jaar onvoldoende in om op dat aanbod in te spelen. Daarom brachten we hen in contact met mensen uit de afzetkanalen. Ervaring leert me dat zo’n persoonlijk contact vaak tot nieuwe samenwerkingen leidt. In december 2015 organiseerden we dus twee rondetafelgesprekken: voor de melksector en de groenteen akkerbouwsector. Daarbij hoorden ook velden boerderijbezoeken. Dat zorgde voor wat zenuwachtigheid bij afnemers, maar dat is niet erg. Dat stimuleert de boeren. We deden trouwens dezelfde oefening voor de korte keten door horeca en boeren samen te zetten. We zijn nu zes maanden verder en er zijn al minstens 10 melkveebedrijven aan het omschakelen. Dankzij hen verdubbelt het Vlaamse aanbod aan biomelk. Bij de groenteen akkerbouwers verloopt de omschakeling wat trager, maar toch toonden ook daar minstens 10 bedrijven interesse.

Welke acties plant u nog in de toekomst? We zullen eerst het huidige traject afwerken, daarna zetten we eventueel in op andere sectoren. In de varkenshouderij is er bijvoorbeeld wel interesse, al is omschakelen daar wel een stuk complexer, met mestverwerking en grondgebondenheid. Ook in de pluimveesector beweegt er wat. Nogmaals: wij tonen welke kansen een boer allemaal heeft, maar hij moet ze grijpen. En wat voor de ene een kans is, is dat niet per se voor de ander. Het hangt af van de grond die de boer ter beschikking hebt, waar zijn BA RT N A E YA E RT boerderij gelegen is, zijn kennis, zijn leeftijd, de investeringen die hij nog heeft lopen, enzovoort. Dat allemaal uitzoeken vraagt tijd.

Agro-ecologie legt sterk de nadruk op de lokale markt, maar dat is niet voor elk bedrijf haalbaar. Wat als jouw streek uitermate geschikt is om kolen te telen en je die vervolgens exporteert? Dat betekent toch niet automatisch dat je verkeerd bezig bent. We importeren immers ook meloenen uit ZuidFrankrijk, omdat het klimaat daar beter is voor de productie.

“Duurzame landbouw betekent dat boeren van hun stiel moeten kunnen leven.”

Is agro-ecologie voor u de landbouw van de toekomst? Ik verwijs liever naar de 3 p’s van duurzaamheid: people, planet, profit. Agro-ecologie is daar een voorbeeld van. Maar ook wie agro-ecologisch werkt, heeft het soms moeilijk om alles te verzoenen. Wil je het koolstofgehalte in de bodem verhogen, dan krijg je bijvoorbeeld te maken met de beperkingen uit het mestactieplan.

En er is ook het economisch aspect. Vlaanderen is dankzij de West-Vlaamse landbouw wereldleider voor diepvriesgroenten en Europees leider voor aardappelen. Door enkel agro-ecologisch te werken zouden we dat niet kunnen.

Ik ben niet de juiste persoon om te zeggen welke landbouwvorm de juiste is. Volgens mij is geen enkel systeem zaligmakend. Bij Inagro doen we bijvoorbeeld proeven met hydrocultuur en die bieden ook voordelen wat duurzaamheid betreft. Mijn taak bestaat er uit om een boer de verschillende mogelijkheden waarop hij zijn bedrijf kan inrichten te laten ontdekken. De positie van de boer vind ik dan ook het belangrijkste. Hij moet die keuze onafhan-

kelijk kunnen maken en dat is vandaag niet zo vanzelfsprekend. Gelukkig zijn er nog heel wat landbouwbedrijven die hun eigen keuzes maken en biologische boeren scoren daarbij niet slecht.

Hoe kunnen we volgens u ons voedselsysteem verder verduurzamen? Duurzame landbouw betekent voor mij in de eerste plaats dat boeren van hun stiel kunnen leven. Je hebt als boer dus twee opties: ofwel kies je voor kostenefficiëntie waardoor je voedsel goedkoper kan produceren, ofwel moet de markt bereid zijn om meer te betalen. Dat is het geval bij bio. In de praktijk moet je zowel op kostprijs als op verkoopprijs werken. Maar een verlaging van de kostprijs zou niet mogen leiden tot een minder ecologische landbouw. Dat is niet altijd even makkelijk te verzoenen met het streefdoel van zowat elke boer: een zo’n groot mogelijke opbrengst.

Moeten we dan niet terug naar een vorm van aanbodbeheersing om de druk op de kostprijzen in te perken en zo meer ecologie in de landbouw mogelijk te maken? De Europese melkquota van vroeger waren op zich een goed uitgangspunt, maar dan zonder de mogelijkheid om quota tegen woekerprijzen te kunnen verhandelen. Dat leidde tot zogenaamd ‘dood geld’: je moest betalen

Bio Actief fotografie

fotografie

Kjell gryspeert

Tim Vandewiele

fotografie

KVL/Creative Nature

om te mogen produceren en daar stond geen enkele positieve investering tegenover. Een melkveehouder lijkt me al genoeg kosten te maken met zijn grond, vee en gebouwen.

met alle actoren samen te zitten: we hebben een goed contact met de boeren, de natuurbeweging en andere betrokkenen. Dat blijkt ook uit het traject voor bio.

Nu, het Europese parlement heeft andere keuzes gemaakt. We zullen dus op korte termijn niet snel opnieuw naar quota gaan. Geen enkel model is trouwens perfect: je zal altijd correcties nodig hebben. Dat geldt ook bij een volledig liberale markt.

Een voorbeeld van hoe een beleid van bovenaf problemen met zich kan meebrengen, is het Mestactieplan. Het meetnetwerk in Vlaanderen is een stuk gedetailleerder dan dat van de meeste lidstaten. Interessant, omdat je zo gericht oplossingen kan zoeken. Maar dan mag je dat instrument niet voor sanctioneringen gebruiken. We geven ons helemaal bloot en stellen ons zo zwak op ten aanzien van Europa.

En wat met een verderzetting van de vergroeningsvereisten uit het huidige landbouwbeleid? Het probleem is dat de vergroeningsmaatregelen vandaag van bovenaf worden opgelegd, terwijl je zoiets beter van onderuit kan opbouwen. Van bovenaf plannen uittekenen en nadien gewoon kijken of de doelstellingen gehaald worden is een erg abstracte benadering. Beter is het om gebiedsgericht invulling te geven aan vergroening. Zo kan een regio zelf bepalen wat vergroening betekent en welke biodiversiteit waar gewenst is. Een regionaal bestuur zoals de provincie is daar dan ook uitstekend voor geplaatst. Bovendien is het voor ons makkelijker om

Bio Actief

Als provincie zit je tussen de gewesten en de gemeenten. Biedt dit niveau voldoende ruimte om aan landbouwbeleid te doen? Het provinciale niveau heeft als voordeel dat het genoeg afstand kan bewaren, maar tegelijk ook dicht genoeg bij de praktijk staat. Gemeenten nemen soms niet genoeg afstand, Vlaanderen en Europa soms te veel. We kunnen vanuit onze positie makkelijk input geven aan Vlaanderen of Europa. Een voorbeeld: het provinciaal proefcentrum Inagro zoekt samen met de sector naar kansen en manieren om haalbaar en betaalbaar om te gaan met milieuvoorwaarden of

biodiversiteit. Dat doe je over de gemeentegrenzen heen en gebiedsgericht. De polders zijn immers niet hetzelfde als de groentestreek. De provincie kan hier dus een grote rol spelen. Ook niet onbelangrijk is dat je als gedeputeerde elke zes jaar door de kiezer wordt beoordeeld. Daardoor ben je meer geneigd te luisteren en rekening te houden met wat mensen beweegt. Dat zou minder het geval zijn als onze taken alleen door ambtenaren zou worden uitgevoerd. Nu, geen slecht woord over ambtenaren, want daar zitten heel wat schitterende mensen tussen. MEER WETEN?

Meer over het omschakelingstraject in West-Vlaanderen lees je op de website van Inagro www.inagro.be.

SAMENWERKENDE SECTOR

Duurzaam bio! Een jaar geleden stelden we in Bio Actief 29 ons actieplan voor om de duurzaamheid in onze sector te vergroten. Hoe ver staan we?

2. VOOR WIE?

De hele biosector

WAT ?

Stand van zaken van het duurzaamheidsproject WAAROM?

Door elkaar te inspireren gaan we ook als sector vooruit. Zo behouden we onze voortrekkersrol.

iologische ondernemers dragen duurzaamheid hoog in het vaandel. De regels uit het biologische lastenboek zijn een eerste goede stap en vaak nemen biologische ondernemers nog extra maatregelen op weg naar meer duurzaamheid. De Raad van Beheer voelde dat die extra stappen ook andere bedrijven zouden kunnen inspireren en gaf BioForum dus de opdracht om de bestaande duurzaamheidsinitiatieven in de sector te inventariseren.

Doelstellingen van BioForum Het project van BioForum had vijf doelstellingen: 1.

We willen duurzaamheid in onze sector in kaart brengen en hopen dat onze leden elkaars initiatieven leren kennen.

We willen meer communiceren over goede voorbeelden uit de praktijk. We willen polsen naar mogelijke knelpunten bij de realisatie van bepaalde maatregelen en nagaan hoe BioForum oplossingen kan bieden (via onderzoek, beleidswerk...). De resultaten geven input over de manier waarop bio en het biologische lastenboek kunnen evolueren in de toekomst. We willen op langere termijn net als EKO een hulpmiddel ontwikkelen om duurzaamheid op elk bedrijf concreet te maken.

Stand van zaken De afgelopen maanden gingen we bij 12 biologische ondernemers op bezoek voor interviews van 2 Ă 3 uur. Deze ondernemers werken in hun bedrijf op biodiversiteit, verpakking, klimaatmaatregelen, eerlijke prijzen, enzovoort. Doorheen het gesprek beseften verschillende ondernemers hoeveel stappen ze al hadden genomen. Tegelijkertijd vroegen we hen wat ze nog willen realiseren en welke knelpunten er opduiken. Oorspronkelijk wilden we die realisaties ook omzetten in kwantitatieve gegevens, maar dat blijkt niet haalbaar. Elk bedrijf is zo verschillend, dat beschikbare cijfers niet bruikbaar zijn voor onderlinge vergelijkingen.

EKO ALS INSPIRATIEBRON De Nederlandse EKO-code stimuleert duurzaamheid in de Nederlandse biosector zonder nieuwe regels te willen opleggen. "We wilden af van het moeten", vertelt Ronald van Marlen, directeur van EKO. "Duurzaamheid is een werkwoord, niet louter een doel dat je al dan niet bereikt, zoals met klassieke lastenboeken het geval is. Het systeem van EKO is gebaseerd op vertrouwen in plaats van op controle."

Hoe verder? We zullen op onze website en in Bio Actief regelmatig de resultaten uit onze interviews delen. We blijven bedrijven bezoeken en willen ook via andere wegen informatie verzamelen, zoals via de Biobedrijfsnetwerken. Op termijn ontwikkelen we een evaluatietool waardoor bedrijven makkelijker kunnen communiceren over hun duurzaamheidsinspanningen. MEER WETEN?

Ben je lid van BioForum en wil je ons ook jouw duurzaamheidsinspanningen leren kennen? Laat het ons weten via esmeralda.borgo@bioforumvl.be.

Bio Actief

LEKKERE SECTOR

Groenten uit bokalen Bij biogroenten denken de meeste mensen spontaan aan verse groenten. Toch bestaat er een breed assortiment industrieel verwerkte biologische groenten: diepgevroren, in blik of bokaal, voorgesneden of zelfs gefermenteerd.

Bio Actief 30 33 fotografie

Penguin Foods

VOOR WIE?

Aanbieders van industrieel verwerkte groenten WAT ?

Bonduelle handelen in blik- en bokaalgroenten, de andere bedrijven specialiseerden zich in diepvriesgroenten. Lutosa en Eurofreez beperken zich tot diepgevroren (biologische) aardappelproducten.

bokaal. Blik of bokaal worden afgesloten en gesteriliseerd in een autoclaaf, een gesloten drukketel. Bij het afkoelen ontstaat er een vacuüm in de glazen pot, waardoor het deksel hermetisch sluit.

Bonen, spinazie, erwten, wortelen, knolselder, rode kool, witte bonen, prei, mais, rode biet en schorseneren: vooral deze groenten worden industrieel verwerkt. Met uitzondering van rode kool, prei en knolselder worden de groenten voor zo’n 95% in het buitenland geteeld.

Conservengroenten kunnen zéér lang worden bewaard in omgevingstemperatuur. In de praktijk hanteert men een minimale houdbaarheid van 2 jaar.

Verkoopinformatie over groenten WAAROM?

Van 17 tot 25 september stonden groenten en aardappelen in de kijker via de publiekscampagne van BioForum Vlaanderen

ers van het veld geoogste groenten ogen niet alleen smakelijk, ze zijn ook gezonder. Hun voedingswaarde en houdbaarheid gaan na het oogsten vrij snel achteruit. Groenten worden slap doordat enzymen de celwanden beginnen af te breken, nitraat zet zich om in nitriet en het vitamine C-gehalte daalt snel. Door de groenten koel te bewaren rem je deze biochemische processen af en verhoog je de houdbaarheid. Daarom is het belangrijk om groenten snel na de oogst te koelen en de koude keten te respecteren tijdens het volledige handelsproces.

Nederland en Duitsland zijn belangrijke leveranciers. De regionale concentratie en schaalgrootte van bedrijven in sommige streken (zoals in de Nederlandse polders) zorgen voor een efficiënte groenteteelt. Externe bedrijven als Green Organics nemen de afstemming tussen de landbouwbedrijven op zich: ze kijken naar teeltplanning- en begeleiding, oogstwerkzaamheden (met vaak zéér gespecialiseerde machines) en logistiek. Productieclusters liggen vaak in gebieden met weinig ziekte-of onkruiddruk (jonge bodems, zeewind).

Om de oorspronkelijke voedingswaarde zoveel mogelijk te behouden, gebeurt industriële verwerking van groenten luttele uren na de oogst. Bij het conserveren en diepvriezen, krijgen groenten meteen een hittebehandeling. Zo worden enzymen en micro-organismen inactief of gedood. Dat zorgt voor een zeer lange bewaartermijn en nauwelijks een verlies aan voedingswaarde. Het voorsnijden beperkt dan weer de houdbaarheid van groenten. Soms worden ze voor de hittebehandeling nog geblancheerd, zodat de groenten niet verkleuren.

Zo kunnen grote volumes in een korte tijdsspanne probleemloos aangeleverd worden. Dat is cruciaal, want de verwerkingsinstallaties voor industriegroenten hebben een hoge capaciteit en de hoeveelheden biogroenten die worden verwerkt zijn relatief beperkt.

Verwerkte groenten zijn meteen klaar om te koken, terwijl verse groenten eerst nog geschild, gewassen en versneden moeten worden. Diepvriesproducten en conserven zijn het hele jaar door beschikbaar en de porties afgestemd op het verbruik.

Belgische verwerking, buitenlandse groenten België neemt een belangrijke plaats in op de internationale markt voor (biologische) industriegroenten. Heel wat bedrijven in ons land zijn actief in de verwerking van biologische industriegroenten: Noliko, Bonduelle, Hesbaye Frost, Ardo, Pinguïn, Pasfrost, Unifrost en Herbafrost. Noliko en

De aanwezigheid van groente-industrie biedt ongetwijfeld ook kansen voor Belgische biologische groentetelers.

Conserven Industrieel geconserveerde groenten in blik of glas bestaan al sinds begin twintigste eeuw. Na de oogst worden de groenten zo snel mogelijk geblancheerd. Daarna is er sterilisatie: stoom of heet water (95 °C) doodt bacteriën en schimmels en verdrijft de lucht uit het plantenweefsel. Daardoor verloopt ook de warmteoverdracht bij het steriliseren efficiënter. Industrieel blancheren valt niet te vergelijken met het blancheren in eigen keuken. Er wordt minder water gebruikt en het proces duurt minder lang. Vervolgens belanden de groenten in een blik of bokaal, samen met water en zout en eventueel een natuurlijk aroma. In gangbare verwerking durft men ook nog wel kleurstoffen toe te voegen, vb. chlorofyl bij erwtjes in

Diepvriesgroenten Ook bij diepvriesgroenten worden groenten eerst geblancheerd. Daarna koelen ze af in stromend water. Invriezen moet snel gebeuren. Het water in de groenten bevriest tot ijskristallen. Hoe sneller dit gebeurt, hoe kleiner de ijskristallen en hoe minder schade de cellen van de groenten ondervinden. Grote ijskristallen beschadigen de celwanden en structuur van groenten, iets wat zichtbaar wordt bij het ontdooien. Ingevroren groenten bewaar je bij een temperatuur van minimum -18 graden Celsius. Sommige enzymen blijven immers actief bij enkele graden onder nul en kunnen zo langzaam maar zeker verder bederf veroorzaken. Soms zijn bacteriën na het blancheren nog beperkt aanwezig in diepvriesgroenten. Bij vriestemperaturen kunnen ze zichzelf niet vermenigvuldigen, maar ze overleven. Na het ontdooien worden ze opnieuw actief. Daarom is ontdooid voedsel slechts beperkt houdbaar en mag je het niet opnieuw invriezen. Een belangrijk nadeel van diepvriezen is dat het verwerkingsproces en de bewaring erg veel energie vraagt. Ze blijven wel heel lang houdbaar.

Voorsnijden Voorgesneden groenten moeten niet meer geschild of gewassen worden. Ze zijn daardoor bijzonder gevoelig voor bederf en beperkt houdbaar. Voorsnijden is een uitstekende techniek voor groenten met een afwijkende vorm of grootte. Enkele belangrijke gangbare groenteversnijders als Elesco, DV Fresh en Agrafresh bieden ook een assortiment biologische groenten aan. De belangrijkste biologische versneden producten zijn geraspte wortelen, geraspte knolselder, slamix en juliennemix. Voorgesneden groenten moeten onder 7 °C bewaard worden. Over het algemeen ligt de

Bio Actief 29 33

houdbaarheid op 6 dagen. Die korte houdbaarheid vraagt om een snel en efficiënt georganiseerde keten. Een aantal additieven zijn in biologische verwerking toegelaten om de houdbaarheid te verlengen: E296 (appelzuur), E300 (ascorbinezuur of vitamine C), E330 (citroenzuur, is niet afkomstig van citroenen), E333 (calcium citraten), E401 (natriumalignaat).

Fermentatie en andere technieken Een minder gebruikte bewaarmethode die terug in zwang lijkt te komen is fermentatie, een techniek die aan de oorsprong ligt van bijvoorbeeld zuurkool. Wist je trouwens dat in de 18e eeuw zuurkool steeds beschikbaar was op schepen? Zuurkool was niet alleen lang houdbaar, maar bevatte ook erg veel vitamine C en was dus een probaat middel tegen scheurbuik. Zuurkool is witte kool in een zuurstofarme omgeving. Men voegt zout toe om het water uit de cellen te drijven, waardoor de meeste bacteriën en schimmels niet meer verder groeien. Enkele specifieke zouttolerante bacteriën zetten de suikers uit de kool om in melkzuur en verlagen zo de zuurtegraad. Bij een pH van 3,5 is de kool voldoende zuur voor een goede bewaring. Een bijkomende hittebehandeling zorgt voor een bijkomende bescherming tegen bederf. Zuurkool moet je zuurstofvrij bewaren. De houdbaarheid na opening is beperkt.

Bio Actief

Je kan groenten ook voorkoken en dan vacuüm verpakken. Dat gebeurt met rode biet en suikermais. Verwerkte rode biet komt vooral uit Frankrijk.

Consumptie in België en buurlanden Biologische, verwerkte groenten hebben een beperkt marktaandeel, al blijft dat aandeel wel stijgen (zie grafiek, bron: GfK Belgium voor VLAM). Groenten in bokaal hebben een marktaandeel van 4,1 procent, groenten in blik amper 0,6 procent. Het verschil kan wellicht verklaard worden door het grotere aanbod aan bokaalgroenten in de gangbare sector. Diepvriesgroenten zijn goed voor 1,7 procent marktaandeel. Voorgesneden biogroenten hebben het grootste marktaandeel met 2,2%. Ter vergelijking: het marktaandeel van alle biologische verse producten samen bedraagt nu 2,7%. Het marktaandeel voor verse biogroenten is 6%. Ook in onze buurlanden kiezen consumenten steeds meer voor biologische verwerkte groenten. In Duitsland nam de consumptie van biologische diepvriesgroenten met 7,2% toe tot 52 miljoen euro (bron cijfers: AMI). Dat is ongeveer 10% van de totale uitgaven voor biologische groenten. Op de totale groentemarkt, biologisch en gangbaar samen, hebben verwerkte groenten een marktaandeel van 25% (in waarde). Dat betekent volgens analisten ook dat de markt voor verwerkte biologische groenten nog veel groeimarge heeft.

Dat is ook de (West-)Vlaamse diepvries- en conservenbedrijven niet ontgaan. Om aan de groeiende vraag te voldoen zoeken zij voortdurend nieuwe telers van biologische industriegroenten. Ze stimuleren onder andere hun huidige gangbare leveranciers om om te schakelen naar bio. Zo kunnen ze ook voldoen aan de groeiende vraag van specifieke sectoren zoals grootkeukens. MEER WETEN?

Wil je je klanten nog meer inlichten over biogroenten? Lees dan ook de productartikels op www.biomijnnatuur.be/producten.

Marktaandeel bio (IN % OP BASIS VAN BESTEDINGEN)

VOORGESNEDEN GROENTEN DIEPVRIESGROENTEN GROENTEN IN BLIK GROENTEN IN BOKAAL

2013 3

2014

0 2013

2015

2014

2015

VRAGENDE SECTOR

Bezige bijen Bijen zijn al enkele jaren bedreigd. Nochtans zijn ze levensbelangrijk voor onze voedselproductie. We spraken met een natuurlijk imker over het belang van deze kleine werkers.

Bio Actief

VOOR WIE?

De hele biosector WAT ?

De rol van bijen in de landbouw WAAROM?

Bijen zijn een van de belangrijkste pleitbezorgers van agro-ecologie.

ie kent er nog het volgende oude gezegde: "De boerderij is niet compleet als de boer geen imker heet?" De tijd dat er op bijna elke boerderij ook bijenkasten stonden of bijenvolken huisden is al lang voorbij. Nochtans hebben bijen een bijzondere plaats te vervullen binnen de landbouw. Ze zorgen niet alleen voor bestuiving, maar fungeren ook als kanarie in de mijn. Hun welzijn weerspiegelt de toestand van het milieu en de biodiversiteit. En met de bijen is het op dit moment niet goed gesteld. We spraken erover met natuurimker Bert De Doncker, die voor Landwijzer de cursus Natuurlijk imkeren organiseert.

Jij bent een natuurlijk imker, wat houdt dat precies in? De term natuurlijk imkeren is niet wettelijk bepaald. Er is dus ook geen officiële definitie en in de praktijk zijn meerdere invullingen mogelijk. Maar de basis is dat een natuurlijk imker vertrekt vanuit de eigenheid van de bij en het natuurlijke gedrag van het bijenvolk. De imker biedt vooral ondersteuning en begeleiding. Honingproductie is dus geen doel op zich, maar kan wel als er voldoende is.

Wat is het verschil met biologisch imkeren?

“Als elke boer ook imker was, zouden boerderijen er heel anders uitzien.”

omdat die afkomstig is van lokale planten. Lokale honing zal beter bij je passen qua voedingsstoffen. Het zou uiteraard een meerwaarde zijn mochten alle (bio)boerderijen bewust kiezen voor natuurlijk imkeren, met respect voor bijen.

Een biologisch imker moet voldoen aan de Europese biowetgeving. Bijen vliegen in de zomer tot vijf kilometer van de kast op zoek naar pollen en nectar. Als je biohoning wil, dan moet B ERT D E D O N C K ER heel het drachtgebied (enkele duizenden ha) overwegend natuurlijk zijn en liefst ook bio- Waarom gaat het eigenlijk zo slecht met logisch bewerkt. Je zal in Vlaanderen al goed de bij? moeten zoeken om zo’n locatie te vinden. De achteruitgang van de bijen is het gevolg van een aantal factoren zoals slechte omgeBiohoning komt in Vlaanderen dus steeds vingskwaliteit (water, lucht), tekort aan uit het buitenland. De wetgeving is, met zijn voedsel en foute imkerpraktijken. Ook de focus op dat drachtgebied, ook minder gericht landbouw speelt een grote rol. Voor bijen op de imkermethode en vooral op de normen is de omgeving erg belangrijk en die staat voor het eindproduct, de honing. onder druk. Persoonlijk vind ik niet dat we de wetgeving moeten aanpassen om biohoning in Vlaanderen mogelijk te maken. De wetgeving zou een stimulans moeten zijn om de omgeving te verbeteren, in plaats van binnen de huidige omgeving een product te creëren dat we dan bio willen noemen. Je kiest volgens mij beter voor lokale honing, ook al is die niet biologisch gecertificeerd,

Aan de ene kant heb je pesticiden, die de bijen generatie na generatie doen verzwakken. Aan de andere kant is er een gebrek aan voedsel. Heel wat landbouwgronden, ook bij bioboerderijen, zijn vanuit het oogpunt van de bij een woestijn of bieden maar in heel beperkte periodes voedsel (nectar en pollen) aan. Gelukkig zien bioboeren over het algemeen

Bijen zijn goed georganiseerd en maken deel uit van een knap en ingenieus systeem, waar de mens hooguit een onderdeel van is. Zo zwermen bijen niet alleen uit voor de voortplanting, maar ook als hygiënemaatregel. Wanneer het oude volk het nest verlaat, laat het ook alle broedziektes achter. In het nieuwe volk komt er een tijdelijke broedstop die de voortplantingscycli van ziekten en indringers onderbreekt. Zo krijg je een perfect natuurlijke ziektebestrijding. Verder regelen bijen onder andere zelf de temperatuur en ventilatie in de kast en overwinteren ze op hun eigen honing. fotografie

Tim Vandewiele

Bio Actief

wel het belang van bijen in, al was het maar voor de bestuiving. Ze zetten dus een bijenkast op en zorgen op advies van lokale imkers voor extra voedsel, vaak via eenjarige bloemenranden. Een goede start, al is het niet altijd de beste en meest duurzame keuze.

Wat kunnen ze dan wel doen? Als elke boer een imkercursus zou volgen voor de opstart van zijn bedrijf, dan ben ik ervan overtuigd dat boerderijen er anders zouden uitzien. Landbouw en natuur zouden meer verweven zijn, met een mix van één- en meerjarige teelten, akkerranden en kruidenrijk weiland. Bijen zijn unieke landbouwdieren: ze zijn niet gedomesticeerd zoals koeien en brengen een groot deel van de tijd door buiten de grenzen van de boerderij. Je kan niet altijd weten waar ze zijn, wat ze halen en wat ze in de kast binnenbrengen. Ze zijn dus behoorlijk zelfredzaam. Toch moet je als imker-boer dezelfde reflex hebben als bij de andere dieren: zorgen dat er voldoende eten is. Ook voor bijen kan je voedergewassen voorzien. Idealiter zorg je voor een continu aanbod van nectar en pollen, een bloeiboog die doorheen het bijenjaar voldoende voedsel verschaft. Deze gewassen geven niet altijd rechtstreekse opbrengstvoordelen, maar dat betekent niet dat ze niet nuttig zijn. Ze zorgen voor CO2-opslag, waterzuivering, plaagbeheersing of ze voorkomen erosie door water en wind. Imkerij doet je dus op een andere manier kijken naar de inrichting van je boerderij, je teeltkeuze, je teeltrotatie. Je komt dan automatisch uit bij een duurzaam en agro-ecologisch bedrijf. En je maakt keuzes die ook voordelen bieden voor de hele maatschappij. Biodiversiteit ten top! (Bio)boerderijen zijn zeer goede plekken om bijen te houden. Iedere boerderij zou bijen moeten hebben en elk boer zou minstens in gedachte imker moeten zijn om optimale leefomstandigheden te garanderen. Maar ik snap ook wel dat het voor boeren in de praktijk niet makkelijk is om dat er ook nog bij te nemen. De piek in het bijenseizoen valt immers vaak samen met de drukste periode op de boerderij. Ik droom dan ook

Bio Actief

van een netwerk van natuurlijke imkers die onderling kennis en ervaring kunnen uitwisselen en intens kunnen samenwerken met de boeren.

Er lopen vandaag verschillende campagnes die aandacht voor bijen vragen. Een goede zaak, niet? Ja, want hoe meer mensen begaan zijn met bijen, hoe meer aandacht er ook komt voor onze leefomgeving. Zowel in de stad als op het platteland moeten we streven naar een natuurlijk evenwicht. Bijen hebben nood aan een evenwichtig en divers leefmilieu, zoals een goed samenspel tussen drachtplanten en bestuivers. Door de komst van stadsimkers planten steden bijvoorbeeld meer bij-vriendelijke bomen, struiken en bloemen aan."

BIOLOGIS C H IMKEREN IN C IJ FERS Er zijn wereldwijd 1.032.685 bijenkorven onder biocertificaat. 70 procent daarvan bevindt zich in Europa; 19 procent in Zuid-Amerika, 10 procent in Afrika en 1 procent in de rest van de wereld. In Europa zijn vooral Bulgarije, Italië en Frankrijk koplopers in de biologische imkerij (Bron: Fibl 2016 – cijfers 2014).

Wat kan het beleid doen? Het beleid moet aandacht hebben voor het natuurlijke evenwicht: een groot reddingsplan voor de bijen waarbij je een paar 100.000 euro op tafel legt voor onderzoek zal in de praktijk niet meer dan een lapmiddel zijn als het algemene beleid negatief is voor de biodiversiteit. Het heeft weinig zin om bloemen te zaaien als je enkele meters verderop bomen begint te kappen. Onderzoek is uiteraard wel relevant: voor het voortbestaan van de bijen moeten we streven naar sterke bijen die overweg kunnen met de huidige bedreigingen en snel veranderende leefomstandigheden (klimaatverandering, verstedelijking...). Maar onderzoek voeren zonder ook aan het leefmilieu te werken is een maat voor niets. " MEER WETEN?

Wil je zelf leren natuurlijk imkeren? Landwijzer biedt een cursusreeks natuurlijk imkeren aan van januari tot september 2017. Alle info op www.landwijzer.be.

VOORUITKIJKENDE SECTOR

Voedsel Anders Op 29 mei werd Voedsel Anders gelanceerd tijdens het festival Krachtboer in Dranouter. Enkele reacties op een rijtje.

“

“Kiezen voor agro-ecologie is kiezen voor de gezondheid van onze omgeving, burgers en boeren. Het is het beste antwoord op de excessen en de schadelijke impact van het huidige landbouwsysteem.”

“De beweging voor een totaal ander voedselsysteem bestaat al lang en wordt via Voedsel Anders nu expliciet verwoord. Aan de biosector om over de hele lijn te streven naar een agro-ecologische aanpak, zoals ingebed in onze internationale principes”

VERA DUA , V OORZ IT T E R BOND B E T E R LE E FMIL IE U

“

“Voedsel Anders heeft mij gevraagd hun logo te onthullen. Ik doe dat met plezier, want hun visie sluit aan bij mijn visie op landbouw en voeding.” KOBE D E SRA MAU LT S, GEZICH T V OE D SE L A N D E RS

“

“Het eten hier is zo lekker! Bij elke hap ontdek je een andere smaak, een ander kruid. En dat brood, zo heerlijk, daar wordt een mens gelukkig van.” CONSUME N T

KU RT S A N N EN , VO O R ZI T TER B I O F O RUM VL A A N D ER EN

“

“Broederlijk Delen werkt in het Zuiden met boeren organisaties die investeren in duurzame familiale landbouw. Dit duurzaamheidsverhaal is in Vlaanderen even relevant. Agro-ecologie vormt hier een passend kader voor.” L I EVE H ER I J GER S , D I R EC TEU R B R O ED ER L I J K D EL EN

MEER WETEN?

Je vindt alle informatie over Voedsel Anders op de website www.voedsel-anders.be

Bio Actief

EERLIJKE SECTOR

Oogsten we storm? Een bioboer gebruikt in het ideale geval biologisch zaaizaad. Hoe dat tot stand komt, verschilt van zaadhuis tot zaadhuis.

Bio Actief

33 fotografie

KVL/Creative Nature

OUDER 1

OUDER 2

WIE?

Boeren WAT ?

Hoe biologisch is biozaaizaad? WAAROM?

F1 - HYBRIDE

De biosector heeft nood aan een duidelijk standpunt over wat biologisch zaaizaad precies betekent.

e biologische wetgeving is duidelijk: wie biologisch produceert, is verplicht om biologisch zaaizaad te gebruiken. Alleen als een bepaald ras niet voorhanden is en de alternatieven niet voldoen, mag je als bioboer ook gangbaar zaaizaad gebruiken dat niet chemisch werd ontsmet. Daar moet je dan een ontheffing voor aanvragen. Dit jaar valt die ontheffingsmogelijkheid in Vlaanderen

B E SC HIK B AA R B I OZA A D Op de website www.organicxseeds.be kan je zien bij welke zaadhuizen je bio logisch zaaizaad kan bestellen.

weg voor gele en rode zaai-ui, ronde rode biet, koolraap, andijvie, komkommer, pompoen en tuinboon.

Wat betekent ‘bio’ bij biologisch zaaizaad? Volgens de Europese biologische verordening gaat het om zaaizaad dat in biologische omstandigheden vermeerderd is. Dat betekent dat de moederplant ten minste één generatie onder biologische omstandigheden geleefd moet hebben. De wetgeving zegt evenwel niets over de oorsprong van de ouderplanten: hoe is hun zaaizaad ooit tot stand gekomen? In de praktijk blijkt er maar weinig biologisch zaaizaad beschikbaar waarbij ook de oorspronkelijke veredeling op een biologische manier is gebeurd. De biolandbouw heeft nochtans behoefte aan zaad op maat. Denk aan robuuste rassen met een brede weerstand tegen ziekten en plagen, of rassen met een uitgebreid wortelstelsel, een lage bemestingsbehoefte en een groot vermogen om onkruid te onderdrukken.

Gangbare veredeling Er speelt nog meer mee. Tot zo’n honderd jaar geleden waren alle rassen zaadvast en deden boeren zelf aan veld- of populatieveredeling. Een boer liet de planten met de meest gewenste eigenschappen in het zaad schieten. De volgende generatie planten zag er grotendeels hetzelfde uit als de vorige, vandaar ook de term ‘zaadvast’. Generatie na generatie pasten planten zich zo steeds beter aan de omgeving aan. Wanneer verschillende boeren met hetzelfde zaad aan de slag gingen, ontwikkelden er zich toch andere rassen, omdat bijvoorbeeld de bodemcondities verschilden. Elke regio kreeg zo zijn eigen rassen, zoals Mechelse blauwgroene winterprei, Leuvense slipkool, Brusselse winterkervel of rode ui van Hoei. Er was dus een enorme agrobiodiversiteit, met een veelheid aan rassen en variëteiten.

is er maar weinig genetische diversiteit aanwezig. Een inteelt-ouderlijn wordt bekomen door de ouderplant verschillende generaties lang te dwingen tot zelfbestuiving. Een plant die van nature een kruisbestuiver is, zal zelfbestuiving niet zomaar toelaten. Dat proces wordt geforceerd door bijvoorbeeld lichte stroomstoten aan een plant te geven. De gewassen die daaruit voortkomen, noemen ze homozygoot. Een plant heeft van elk gen twee (of meerdere) kopijen. Homozygoot betekent dat alle kopijen genetisch identiek zijn. Dat wordt aangeduid met letters van dezelfde grootte: bv. AA of aa.

“Nieuwe technieken proberen het veredelingsproces te versnellen en efficiënter te maken.”

Je verkrijgt F1-hybriden door uiteindelijk twee homozygote ouderlijnen te kruisen. De F1-hybride zelf is heterozygoot. Dat wil zeggen dat elk gen voorkomt in twee alternatieve vormen. Dat wordt dan aangeduid met bv. Aa.

Naarmate boeren zich specialiseerden, lieten ze de veredeling over aan de onderzoeksinstellingen en vervolgens aan de zaadbedrijven. Daardoor veranderde ook de insteek: om rendabel te zijn, moesten zaden geschikt zijn voor grotere regio’s. Met de opkomst van kunstmest en pesticiden gebeurde de veredeling in functie daarvan. De markt eiste daarnaast steeds meer uniformiteit en boeren hechtten ook steeds meer belang aan specifieke resistenties tegen ziekten. Dat leidde tot nieuwe veredelingstechnieken. Rond 1930 deden de F1-hybriden hun intrede.

F1-Hybriden Een F1-hybride is het resultaat van een kruising tussen twee inteelt-ouderlijnen. Er wordt vertrokken van één vaderplant en één moederplant, en niet van een populatie. Daardoor

Bio Actief

Alle nakomelingen zijn identiek, iets wat hen interessant maakt voor mechanisatie. De meeste moderne rassen zijn op deze techniek gebaseerd. In de grafiek zie je een visuele voorstelling hiervan.

Kenmerken van F1-hybriden Homozygote planten zijn erg zwak omdat er inteeltdepressie optreedt. De F1-hybride die daaruit voortkomt, presteert daarentegen beter dan het gemiddelde van beide ouders. Dat effect heet ‘heterosis’. Op de afbeelding zie je daarvan een goed voorbeeld: de F1-maïskolven zijn een stuk groter dan die van de ouderplanten. Het grote probleem ontstaat wanneer je F1-hybriden gaat kruisen. Dan ontstaat er chaos: een uitsplitsing in allerlei groottes, vormen en kenmerken. Die zijn zo goed als onbruikbaar voor de teelt en rampzalig voor wie uniformiteit nastreeft. Het duurt generaties voor dat weer goed komt. Met andere woorden: met F1-hybriden kan je nauwelijks verder veredelen.

CMS-hybriden Nieuwe technieken proberen het veredelingsproces verder te versnellen en efficiënter te maken, en de inteeltlijnen zo zuiver mogelijk te krijgen. Zo zijn de CMS-hybriden steeds meer in opmars: een vorm van F1-hybriden die nog een stap verder gaan. CMS staat voor Cytoplasmatische Mannelijke Steriliteit. Bij gewone hybrideveredeling kan er bij de laatste stap, wanneer men de moederen vaderlijn met elkaar kruist, zelfbestuiving optreden bij de moederlijn. Om ervoor te zorgen dat alleen het stuifmeel van de vaderlijn voor de bevruchting zorgt, moet je de moederlijn mannelijk steriel maken. In de klassieke veredeling gebeurt dit door bij iedere moederplant manueel de stuifmeeldraden weg te nemen. Door mannelijke steriliteit (MS) genetisch in te brengen, kan men arbeidsuren uitsparen. Bij sommige planten – radijs, peen, prei, zonnebloem en ui - komt MS van nature voor. Die eigenschap zit niet altijd in de genen van de celkern, maar in de genen in het cytoplasma rond de celkern. Vandaar ook cytoplasmatisch. Met een bepaalde labotechniek, de protoplasma- of

Bio Actief

cytoplasma-celfusietechniek, kan je de MS van bijvoorbeeld radijs of zonnebloem overbrengen op gewassen die deze steriliteit niet van nature hebben, zoals koolsoorten of witlof.

Een doodlopend straatje Met F1-hybriden verder veredelen was al moeilijk, met CMS-hybriden is dat gewoon onmogelijk. Het geërfde cytoplasma van de CMS-hybride komt namelijk van de moederlijn, die mannelijk steriel is en dus geen stuifmeel zal leveren. Voor professionele veredelaars is dat natuurlijk interessant, omdat de concurrentie op die manier niet met die planten verder kan veredelen. Omdat er op genetisch niveau wordt gewerkt, kan je bij CMS eigenlijk spreken van ggo’s. De manipulatie gebeurt weliswaar niet in de genen van de celkern, maar wel in de genen uit het cytoplasma rond de celkern. Bovendien worden genen van de ene soort op een kunstmatige manier in de andere gebracht, een proces dat in de natuur niet voorkomt. Een zonnebloemcel zal immers niet van nature samensmelten met een witloofcel. Toch moeten CMS-hybriden door een lacune in de wetgeving niet voldoen aan de regels van ggo’s. Dat betekent dus ook dat ze geen risico-analyse ondergaan voor ze op de markt komen. Voeding waarin meer dan 0,9 % ggo-gewassen zitten, moet als dusdanig geëtiketteerd worden. Ook dat is niet het geval bij groenten die uit CMS-hybriden komen. In Bio Actief 31 kon je lezen dat de Europese Commissie een hele resem veredelingstechnieken die ook ingrijpen op het genetische niveau onder de loep zal nemen. De Commissie moet beslissen of deze veredelingstechnieken onder de ggo-wetgeving vallen. Is het antwoord nee, dan dreigen de producten van deze veredelingstechnieken net als CMS onder de radar te blijven.

En de biosector? In de biolandbouw is het gebruik van genetisch gemodificeerd zaad verboden. Alleen verwijst de biowetgeving rechtstreeks naar de ggo-richtlijn: omdat CMS-hybriden niet onder de ggo-wetgeving vallen, kan je ze als bioboer dus wel gebruiken. Dat geldt zeker als de Europese Commissie over de nieuwe veredelingstechnieken zou oordelen dat de ggo-richtlijn niet van toepassing is.

"Het lijkt erop dat we als biologische sector vergeten zijn een visie te ontwikkelen over welke veredeling we wenselijk vinden," betreurt Mieke Lateir van Biosano. "We voeren wel debatten bij elke nieuwe veredelingstechniek, maar missen een globale visie. We zouden als Vlaamse biosector een duidelijk standpunt moeten innemen, zoals bio-organisaties in Duitsland dat doen."

van de plantenveredeling werkt op een heel smal spoor en dreigt vast te lopen. In het leven staat alles met elkaar in interactie. Dat is voor onze voedingsgewassen ook zo. Hun natuurlijke habitat is de akker van de boerderij. We moeten de interactie tussen plantenveredeling en –onderzoek, het boerenbedrijf, de boeren en tuinders terug versterken. Alleen zo heeft een natuurlijke plantenveredeling een vruchtbare toekomst met gezonde en veerkrachtige gewassen als resultaat."

“Omdat er op gene-

tisch niveau wordt gewerkt, kan je bij CMS eigenlijk spreken van ggo’s.”

De Duitse biolabels Bioland en Naturland hebben beslist om CMS-hybriden te verbieden en ook biodynamische landbouwers weren deze zaden. Sommige zaadhuizen zoals Bingenheimer Saatgut, De Bolster en Vitalis werken bewust niet met CMS-hybriden.

Eigen doelstellingen BioForum pleit al jaren voor meer gebruik van biologisch zaaizaad. Zaadhuizen zullen dat alleen ter beschikking stellen bij voldoende vraag. Zolang bioboeren teruggrijpen naar (een ontheffing voor) gangbaar zaad, komt de biologische zaadvermeerdering niet tot volle ontwikkeling. Laat staan dat zaadhuizen werk zullen maken van een veredeling die past binnen de biologische principes en rekening houdt met de noden van de biosector.

MEER WETEN?

Neem contact op met beleidscoördinator Esmeralda Borgo esmeralda.borgo@bioforumvl.be. Deze tekst kwam tot stand met de hulp van Greet Lambrecht en Mieke Lateir van het Netwerk Zelf Zaden Telen www.zelfzadentelen.be.

Kiezen voor biozaad is dus een eerste stap. Daarnaast kan je als bioboer je zaadleverancier vragen naar de herkomst van zijn biologisch zaaizaad: gaat het om een CMShybride of niet? Laat je voorkeur blijken voor "klassieke" hybriden of zelfs voor zaadvaste rassen. Sommige boeren gaan nog een stap verder en proberen de eigen zaadteelt nieuw leven in te blazen. Het Netwerk Zelf Zaden Telen neemt daarin een voortrekkersrol. Via hun website vind je technische informatie om als (toekomstig) zaadteler aan de slag te gaan. Ze organiseren meerdere activiteiten per jaar om kennis en ervaring te delen. "Een plant is zoveel meer dan zijn genen," zegt Greet Lambrecht, een van de trekkers van het Netwerk Zelf Zaden Telen. "De wetenschap

Bio Actief

Van horen zeggen

“... het optimaal ontwikkelen van de voorbeeldfunctie van bio voor verduurzaming van landbouw en maatschappij is een van de doelstellingen.”

“

“Bezoek biobedrijven, praat met voorlichters, andere bioboeren en afnemers voor je de keuze maakt. Bekijk ook of je bedrijf klaar is om een omschakeling te maken.” R I CC Y F O C K E, B O ER EN O P EEN K RU I S P U NT VI LT. B E, 1 7 AU GU S TU S 2 0 1 6

JOKE SCHAU V LIE G E , VLAAMS MINIST E R L A N D BOU W BELEIDS NOTA LA N D B OU W, JU N I 2016

“ “

“Het landbouwbeleid zou ervan moeten uitgaan dat we dringend de bodem in orde moeten brengen, en dat een mooie oogst een bijproduct is van een goed bodembeheer.”

“Dat agro-ecologie nog geen volwaardig alternatief vormt, heeft niet te maken met een gebrek aan bewijzen. Agro-ecologie heeft enorm veel potentieel om voedselsystemen te verbeteren, maar het levert een pak minder winst op voor de agro-industrie.” O L I VI ER D E S C H U T TER , VO O R ZI T TER I P ES - F O O D, J U N I 2 0 1 6

KAREN VANC A MPE N H OU T, BODEMDESKU N D IG E KU LE U V E N DE STANDAAR D, 17 JU N I 2016

“

“Maar liefst een derde van de bevraagden gaf aan dat duurzaamheid een belangrijke rol speelt bij de keuze van hun voedingsproducten.” ELLEN VAN LOO, D OCT ORA AT SST U D E N T U G E N T BIOJOU RNAA L . N L , 31 ME I 2016

Bio Actief

IPES-FOOD verenigt sinds 2014 een internationale groep experten in duurzame voedselsystemen. Zij bekijken onafhankelijk welke stappen het beleid kan nemen om op te schuiven naar een duurzaam voedingssysteem. Het panel wordt voorgezeten door onze landgenoot Olivier De Schutter en Olivia Yambi (Tanzanië). IPES-FOOD bracht in juni een eerste rapport uit. Daarin vraagt IPES-FOOD dat de focus in het bestaande landbouwmodel verschuift van industriële naar agro-ecologische landbouw.

TĂ&#x153;V NORD INTEGRA

Certificatie in landbouw en voeding

Corporate Branding Guidelines Document for BRC Trading

BRC Certification Body Logo

BE-BIO-02

Below are examples of the Certification Body logo.

Pantone 2592

en vele andere...

STEM UIT DE SECTOR

Op bezoek

Black

n juni namen we met onze winkel deel aan de campagneweek van BioForum. De nieuwe focus op producten is voor ons perfect. We kunnen als winkelier nu nog gerichter tonen wat de meerwaarde van bio is. We maken dan ook graag gebruik van de extra publiciteit die bio tijdens deze periode krijgt. White

Statiestraat 164 2600 Berchem - Antwerpen T + 32 3 287 37 60 F + 32 3 287 37 61 www.tuv-nord-integra.com

White

adv_96x136mm_03_2016.indd 1

1/03/16 15

Project: BRC Corporate Branding Guidelines Date: July 2011

Omdat we als biowinkel aan het einde van de keten staan en dus rechtstreeks contact hebben met consumenten, vinden we het belangrijk om goede informatie te leveren en alle vragen te kunnen beantwoorden.

Groothandels en verwerkers zouden ons hierbij kunnen helpen door ons infofiches en stalen te bezorgen. Die te pakken krijgen kost ons als winkelier nu vaak heel veel moeite, terwijl het toch echt wel een meerwaarde is. Misschien is het een idee voor producenten en verwerkers om eens langs te gaan in een biowinkel in de buurt en daar mee na te denken over hoe we kunnen samenwerken tijdens een campagneperiode. Hoe kunnen we jouw product het best promoten? Hoe maken we de passie die jij in je product steekt ook voelbaar bij de consument? En wat als je tijdens een van de volgende campagnegolven jouw product eens bij ons op de winkelvloer kwam voorstellen en mensen liet proeven? Zo horen consumenten het verhaal van de bron. Bij deze dus een warm pleidooi aan de rest van de biosector: laten we eens vaker bij elkaar op bezoek gaan. Zo leren we van elkaar hoe we elk op onze eigen manier bijdragen aan het succes van bio. SANDRA RYDAMS

EENS GEKEND...ONMISBAAR!

Groothandel biologische groenten en fruit

Kempenarestraat 44a 2860 Sint-Katelijne-Waver E info@biovibe.be T +32 (0)15/31.62.81 T +32 (0)15/32.07.42

www.biovibe.be

BioPunt Lijsterbes Bio Actief

RECHT VOOR DE RAAP. Steeds meer gezinnen willen, naargelang het seizoen, lekker vers en natuurlijk voedsel op tafel zetten. Groenten, fruit, honing, zuivel, vlees, bier, brood, in alle hoeken van Vlaanderen zorgen bezielde producenten voor gezonde producten van de hoogste kwaliteit. Daarbij geldt: hoe korter de keten, hoe eerlijker de prijs. Da’s pas recht voor de raap. En daar ijvert Voedselteams nu al 20 jaar lang voor. Samen zetten wij producenten, gebruikers en vrijwilligers ons in voor voeding die duurzamer, evenwichtiger en eerlijker is. Waar onze kinderen én de aarde beter van worden, jawel, maar ook eenieder die graag lekker eet.

Zin om meer te weten of om een handje toe te steken? Surf dan naar voedselteams.be

Heb je voedseloverschotten? Schenk ze gemakkelijk aan een sociale organisatie via

www.schenkingsbeurs.be  Bespaar op je afvalverwerkingskosten  Schenk in enkele muisklikken  Met handige smartphone app  Je maatschappelijk engagement wordt zichtbaar  Kwaliteit en vertrouwen voorop!  Begeleiding op maat

Schrijf je bedrijf vandaag nog in! Alle info: www.schenkingsbeurs.be schenkingsbeurs@komosie.be - 03 281 03 30 Een initiatief van:

Met steun van: