ÌÀÐÈß ÃÐÈÏÅ ÀÃÍÅÑ ÑÅÑÈËÈß ÅÄÍÀ ÒÀÉÍÑÒÂÅÍÀ ÈÑÒÎÐÈß
ÅÌÀÑ
Åòî çàùî âñåêè òðÿáâà äà ñå ðàçãëåæäà êàòî íåîáõîäèìî ñúùåñòâî... 1 Àðòóð Øîïåíõàóåð
Ñâåòúò êàòî âîëÿ è ïðåäñòàâà , òîì 2, ïðåâîä Õàðèòèíà Êîñòîâà-Äîáðåâà, èçä. Çàõàðèé Ñòîÿíîâ , Ñîôèÿ, 2009. Áåë. ïðåâ. 1
Ìàðèÿ Ãðèïå ÀÃÍÅÑ ÑÅÑÈËÈß ÅÄÍÀ ÒÀÉÍÑÒÂÅÍÀ ÈÑÒÎÐÈß
Ïðåâåëà îò øâåäñêè: Åâà Êúíåâà
Òàçè êíèãà å èçäàäåíà ñ ôèíàíñîâàòà ïîìîù íà Ñúâåòà ïî êóëòóðà ïðè Ìèíèñòåðñòâîòî íà êóëòóðàòà íà Êðàëñòâî Øâåöèÿ.
Maria Gripe AGNES CECILIA EN SÄLLSAM HISTORIA © 1988 Bonnier Carlsen Bokförlag, Stockholm Ìàðèÿ Ãðèïå ÀÃÍÅÑ ÑÅÑÈËÈß ÅÄÍÀ ÒÀÉÍÑÒÂÅÍÀ ÈÑÒÎÐÈß Ïðåâîä: Åâà Êúíåâà Îôîðìëåíèå íà êîðèöàòà: Áîðèñ Äðàãîëîâ © ÈÊ ÅÌÀÑ , 2014 Âñè÷êè ïðàâà çàïàçåíè!
1 Íàé-÷åñòî ñå ñëó÷âàøå, êîãàòî Íîðà îñòàâàøå ñàìà âêúùè; êîãàòî îñâåí íåÿ â æèëèùåòî íÿìàøå äðóãèãî. Òÿ íå ïîìíåøå êàê òî÷íî çàïî÷íà èñòîðèÿòà, íî ñèãóðíî èìàøå âðúçêà ñ ðåìîíòèòå: Àíäåðø ñå çàå äà ëåïè íîâè òàïåòè âúâ âñè÷êè ñòàè è òàêà ñå íàòúêíàõà íà ñòàðè çàêîâàíè øêàôîâå. Òîåñò, íå ñå ñëó÷è âåäíàãà ñëåä ïðåìåñòâàíåòî, à åäâà ïî-êúñíî, ëåêà-ïîëåêà.  íà÷àëîòî òÿ äîðè èçîáùî íå ñå çàìèñëè êàêâî ñòàâà. Âñåêè äîì ñè èìà ñâîè ñïåöèôè÷íè çâóöè. Îñâåí òîâà êúùàòà, â êîÿòî ñå ïðåìåñòèõà, áåøå äîñòà ñòàðà è Íîðà çíàåøå, ÷å â òàêèâà ñòàðè ñãðàäè äþøåìåòî ÷åñòî ïðîñêúðöâà è ñå ÷óâàò ñòðàííè øóìîâå. Íî ñëåä âðåìå, êîãàòî ÷îâåê ïðîó÷è îáñòàíîâêàòà ïî-ïîäðîáíî, ïîâå÷åòî ÿâëåíèÿ íàìèðàò ñâîåòî ëîãè÷íî îáÿñíåíèå. Çàòîâà ñå äîñåòè äîñòà ïî-êúñíî: âúçìîæíî å äà å íåùî ðàçëè÷íî, íåîáÿñíèìî. Íå º ñå ùåøå äà ãî íàðå÷å ñâðúõåñòåñòâåíî, çàùîòî çíàåøå òâúðäå ìàëêî ïî âúïðîñà. Ïî-ñêîðî ãî ñìÿòàøå çà íåïîíÿòíî. Íèòî ìîæåøå äà ãî îáñúäè ñ Äàã, íèòî âèæäàøå êàê ùå ïðîó÷è ñèòóàöèÿòà. Êàòî ÷å ëè îò ñàìîòî íà÷àëî ñå èçÿñíè, ÷å ùå ãî çàïàçè â òàéíà. 5
Íàé-÷åñòî ñå ïîÿâÿâàõà èçíåíàäâàùî. Áåøå íåâúçìîæíî äà ñå ïðåäâèäè êîãà ùå ñå ñëó÷è, íî ïîíÿêîãà òî÷íî ïðåäè òîâà ÿ ñïîõîæäàøå ïðåä÷óâñòâèå. Èç âúçäóõà ñå íîñåøå íåîïèñóåìà, íåðåàëíà àòìîñôåðà. Äà ìîæåøå Äàã äà ñè å ó äîìà! Èìàøå íóæäà äà ïîãîâîðè ñ íåãî, çà äà ñå èçáàâè îò îáçåëàòà ÿ òðåâîãà. Ñàìî àêî áè ñå ïîÿâèë îòíÿêúäå, òîâà íÿìàøå äà ñå ñëó÷è èëè ïîíå ùåøå äà ñå îòëîæè çà èçâåñòíî âðåìå... Ïðåìåñòèõà ñå â òàçè êúùà ìèíàëàòà ïðîëåò, íî íå ÿ íàïóñêàøå óñåùàíåòî, ÷å âèíàãè å æèâÿëà òóê. Îùå ùîì ïðåêðà÷è ïðàãà, ñå ïî÷óâñòâà ó äîìà ñè. Íå, íÿìà ïîâå÷å äà ñè áëúñêà ãëàâàòà! Èçòè÷à â êóõíÿòà è ñè âçå ãîëÿìà çåëåíà ÿáúëêà îò êóïàòà âúðõó êóõíåíñêèÿ ïëîò.  òîçè ìèã ñå ðàçíåñå òåëåôîíåí çâúí. ×óäåñíî! Ùå ñè ïîãîâîðè ñ íÿêîãî è íåðåàëíàòà àòìîñôåðà ùå èç÷åçíå. Ñàìî äàíî îáàæäàíåòî å çà íåÿ! Îêàçà ñå ãðåøêà. Íÿêàêâî ìîìè÷å òúðñåøå áîÿäæèéíèöàòà. Àëî, íà êîé íîìåð ñå îáàæäàì? Íîðà ïîâòîðè íîìåðà. Íå ñòå ëè ñåìåéñòâî Îêåñîí? Íå, Øîáîðè. Çíà÷è íå å áîÿäæèéíèöàòà? Íå, çà ñúæàëåíèå... Ñ êîãî ãîâîðÿ? Ñ Íîðà Õåä. Æèâåÿ òóê. Íàñòúïè êðàòêà ïàóçà. Èçâèíÿâàé, òúðñåõ áîÿäæèéíèöàòà. Íÿìà íèùî. Íîðà îñòàâè ñëóøàëêàòà. Æàëêî, ÷å ðàçãîâîðúò 6
ïðèêëþ÷è òîëêîâà áúðçî. Áàâíî ñå âúðíà â ñòàÿòà ñè. Êîëêî ïðåêðàñíà áåøå íåéíàòà ñòàÿ! Òàçè ìèñúë º ìèíàâàøå âèíàãè ïðåç óìà, êîãàòî ïðåêðà÷âàøå ïðàãà. Âúòðå ïîñòîÿííî áåøå ñâåòëî è ñëúí÷åâî. À îò ïðîçîðåöà ñè âèæäàøå ñåäåì ãðàäèíñêè äâîðà. È äåâåò ïîêðèâà íà êúùè. Íå, Äàã îùå ãî íÿìàøå íèêàêúâ. Äîëåïè ÷åëî î õëàäíîòî ñòúêëî è ïîãëåäíà íàäîëó êúì äâîðà. È êîëåëîòî ìó íå ñå âèæäàøå â îáîðà. Ñèãóðíî å íà áàëåò è íÿìà äà ñå ïðèáåðå ïðåäè âå÷åðÿ. Äîòîãàâà îñòàâàò îùå äâà ÷àñà. Áåøå ìàëêî ãëàäíà è ïîíå÷è äà îòõàïå îò ÿáúëêàòà, íî ñå ñåïíà è ïðèòàè äúõ. Äàëè íå ÷ó øóì îò êðúãëàòà ñòàÿ? Òÿ ñå îñëóøà... Äà, åòî ãè... Ïàê èçëèçàò... îíåçè ñòúïêè, êîèòî íå çíàå ÷èè ñà. Òÿ ñòîåøå íåïîäâèæíî ñ ãðúá êúì òÿõ, íå ñå îáðúùàøå, à ñàìî ñëóøàøå íàïðåãíàòî. Ñåãà âëèçàò â ñúñåäíàòà ñòàÿ è áàâíî ñå ïðèáëèæàâàò äî âðàòàòà â ñúñåäñòâî ñ íåéíàòà. Òàì ñïèðàò. Âñåêè ïúò ñå ïîâòàðÿ åäíî è ñúùî. Ñòúïêèòå ñÿêàø èçíèêâàò îò òèøèíàòà è ïîëåêà ñå íàñî÷âàò êúì íåÿ. Íÿìà îò êàêâî äà ñå áîè. Òîçè, êîéòî âúðâè, äîñåãà íå º å ñòîðèë çëî. Íå áèâà äà îáðúùà âíèìàíèå. Ïî-äîáðå äà ñå ïðåñòîðè, ÷å ñòúïêèòå íå ñúùåñòâóâàò. Îïèòà ñå, íî íå óñïÿ. Òå ñå ïðèáëèæàâàõà âñå ïîâå÷å è ÿ ïðèíóæäàâàõà ïðè âñåêè øóì äà íàîñòðÿ óøè. Âèíàãè èäâàò îò êðúãëàòà ñòàÿ. Çàïî÷âàò îòòàì, âñå åäíî îò ñàìî ñåáå ñè, íåî÷àêâàíî ñå ïîÿâÿâàò îò íèùîòî, ïîñëå ïðåêîñÿâàò ïðåõîäíàòà ñòà7
è÷êà è ñòèãàò äî âðàòàòà íà Íîðà. Òàì ñïèðàò. Íà ïðàãà. Ïîñëå íàñòúïâà âíåçàïíà òèøèíà. Òîâà îáà÷å íå çíà÷è, ÷å äîøëèÿò å èç÷åçíàë. Òî÷íî îáðàòíîòî. Ñ ãúðáà, òèëà è çàäíàòà ÷àñò íà ãëàâàòà ñè Íîðà óñåùà íå÷èå ïðèñúñòâèå çàä ñåáå ñè. Íÿêîé ñòîè íà âðàòàòà, äîñàìè ïðàãà. Êàòî íåÿ è òîé íå ïîìðúäâà. Èç÷àêâà è íàáëþäàâà. Íîðà ïðèòàÿâà äúõ, îñëóøâà ñå ñ öÿëîòî ñè òÿëî è óñåùà êàê îíçè çàä ãúðáà º ñúùî ñå îñëóøâà íàïðåãíàòî. È äâàìàòà ÷àêàò... Êàêâî? Íå çíàå. Òîâà òðÿáâà äà îçíà÷àâà âñå ïàê íåùî. Òàêèâà ðàáîòè íå ñå ñëó÷âàò íà âñåêèãî... Ïðåç òîâà âðåìå òÿ íå å îñîáåíî èçïëàøåíà. Ñòèãà äà èñêà, ùå ñå îáúðíå è ùå óñòàíîâè, ÷å íà ïðàãà íå ñå âèæäà íèêîé, à íà âðàòàòà íÿìà æèâà äóøà. Íî äîêàòî ÿñíî äîëàâÿ ÷óæäîòî ïðèñúñòâèå, òÿ íå ïîìðúäâà. Ñÿêàø íåãëàñíî ñà ñå ñïîðàçóìåëè íåâèäèìèÿò ãîñò äà èç÷åçíå ïðúâ. Ïîíÿêîãà Íîðà ñå ÷óäè äàëè ïîñåùåíèåòî å ïðåäíàçíà÷åíî çà íåÿ. Àìè àêî å ãðåøêà?  ñëåäâàùèÿ ìèã å óáåäåíà, ÷å ãîñòúò å íåïîçíàò, äîøúë èìåííî çàðàäè íåÿ. Ñëåä ñåêóíäà º ñòàâà íåëîâêî, êàòî ÷å ëè âíåçàïíî ñè ñå ñáëúñêàë ñ ÷îâåê, çà ÷èåòî ñúùåñòâóâàíå ñè çàáðàâèë ñúâñåì, à å ðåäíî äà ñè î÷àêâàë ïîÿâàòà ìó. ×óâñòâîòî å ñòðàííî, áîëåçíåíî. Òÿ è íåâèäèìèÿò ñèãóðíî ïðèíàäëåæàò êúì ðàçëè÷íè ñâåòîâå, êúì ðàçëè÷íè åïîõè è ïðîñòðàíñòâà. Êúì ðàçëè÷íè èçìåðåíèÿ, êàêòî êàçâàò. Ïî ïðèíöèï òåçè äâà ñâÿòà ñà ðàçäåëåíè îò íåïðîíèöàåìà ïðåãðàäà. Ñàìî íÿêîé ïúò íà îáèòàòåëèòå èì ñå óäàâà âúçìîæíîñò äà ïðåêðà÷àò ãðàíèöèòå. Òîâà å äîñòà íåîáè÷àéíî, íî íà Íîðà º ñå ñëó÷âà îò âðåìå íà âðåìå. 8
Åòî! Íàé-ïîñëå ãîñòúò èç÷åçíà! Ïîñòåïåííî òÿ ñå îêîïèòè è ñå ðàçäâèæè èç ñòàÿòà êàêòî îáèêíîâåíî. Íåîáÿñíèìî áåøå è êàê ðàçáèðà, ÷å å îñòàíàëà ñàìà. Ïðîñòî óñåùàøå êîãà íàñòúïâà ìèãúò: èçâåäíúæ îòâúòðå º îëåêâà, îëåêâà è âúçäóõúò â ñòàÿòà. Íåùî ñå ðàçòâàðÿ è èç÷åçâà, ìàêàð äà íå îòåêâàò îòäàëå÷àâàùè ñå ñòúïêè. Êàêúâ îáà÷å å ñìèñúëúò íà òåçè íåâèäèìè ïîñåùåíèÿ? Äàëè ùå óçíàå íÿêîé äåí? Òÿ ñè ïîå äúëáîêî âúçäóõ è ñå ïðîòåãíà. Áåçñïîðíî óñåùàøå îáëåê÷åíèå, çàäåòî âñè÷êî áå ïðèêëþ÷èëî. Âúçäúõíà è ñå îãëåäà, ïîîáèêîëè íàñàì-íàòàì... Äà, âñè÷êî ñè áåøå ïîñòàðîìó.  êðúãëàòà ñòàÿ ìàé ëåêî áåøå ïîçàõëàäíÿëî, íî âå÷å çàëÿçâàùîòî ñëúíöå èçïúëâàøå ñúñ ñâåòëèíà ÷àøêèòå íà áåëèòå ëàëåòà âúðõó ìàñàòà. Äâå áåëè ëèñòåíöà ïàäíàõà âúðõó ñèíÿòà ïîêðèâêà ñ ëåêî øóìîëåíå. Êîëêî êðàñèâî! Ñòåííèÿò ÷àñîâíèê òèêòàêàøå ðàâíîìåðíî, à öâåòÿòà â ñàêñèèòå ïî ïåðâàçà ðàçêëàùàõà êðåõêèòå ñè ëèñòåíöà ïîä ïîñëåäíèòå çà äåíÿ ñëúí÷åâè ëú÷è. Äà, îïðåäåëåíî ñè îòäúõíà, ÷å îòíîâî å ñàìà, íî â íåÿ ñå çàãíåçäè óñåùàíå çà ïðàçíîòà è êîïíåæ. Çà êàêâî? Ïî êîãî? Âñåêè ïúò, ñëåä êàòî ÷óåøå òåçè ñòúïêè, Íîðà èçïèòâàøå ÷óâñòâîòî, ÷å íÿêîé ÿ âèêà äà ñå âúðíå íÿêúäå, ïðè íåùî äàëå÷íî, ñúùåñòâóâàëî ïðåäè ìíîãî, ìíîãî ãîäèíè.
9
2 Äàã áè ÿ èçñëóøàë, Íîðà íå ñå ñúìíÿâàøå. Äàã ðàçáèðàøå îíîâà, êîåòî çà äðóãèòå áåøå íåïîíÿòíî, íåðåàëíî è íåìèñëèìî. Ùå ñå âúîäóøåâè, êàòî íàó÷è çà ïðåæèâåëèöèòå º. Èíòåðåñóâàøå ñå æèâî îò òàêèâà ôåíîìåíè , êàêòî ãè íàðè÷àøå. Ïðîÿâÿâàøå ìíîãî ïî-ãîëÿìî ëþáîïèòñòâî îò íåÿ, ùî ñå îòíàñÿ äî ìèñòèêà. Íîðà îáà÷å òðÿáâàøå äà ñè ìúë÷è. Áåç äà º å áðàò, ÷óâñòâàøå Äàã êàòî íàé-áëèçêèÿ ñè ÷îâåê íà ñâåòà. Ðîäèòåëèòå ìó, Àíäåðø è Êàðèí, ïîåõà ãðèæèòå çà íåÿ, êîãàòî áåøå ìàëêà. Âñúùíîñò Êàðèí ñå ÿâÿâàøå ëåëÿ íà Íîðèíèÿ áàùà, íî áåøå åäâà íÿêîëêî ãîäèíè ïî-ãîëÿìà îò íåãî. Êàðèí èçòúðñàêúò â ñåìåéñòâîòî ñå ðîäèëà, êîãàòî îñòàíàëèòå äåöà âå÷å áèëè ïîðàñíàëè. Åäèíñòâåíà îò ðîäíèíèòå òÿ ñå íàãúðáèëà ñúñ çàäúëæåíèåòî äà ãëåäà Íîðà. Äðóãèòå áèëè èëè òâúðäå ñòàðè, èëè òâúðäå çàåòè ñúñ ñîáñòâåíèòå ñè ãðèæè. Çàòîâà ñìåòíàëè Êàðèí çà íàé-ïîäõîäÿùàòà. Äîðè ãëàñóâàëè äðóæíî. Àíäåðø íå âúçðàçèë. Èñêàë äà èìà ìîìè÷åíöå, à íÿìàëî èçãëåäè ñ æåíà ñè äà ðîäÿò ïîâå÷å äåöà. Êàðèí áåøå áèáëèîòåêàðêà, à Àíäåðø ãèìíàçèàëåí ó÷èòåë. Îáè÷àõà ïðîôåñèÿòà ñè è íå ñå çàäúðæàõà ìíîãî-ìíîãî âêúùè. 10
Äàã âñå ïîâå÷å çàïðèëè÷âà íà Àíäåðø èìàõà íàâèêà äà ïîâòàðÿò ïðèÿòåëèòå. Èëè: Îäðàë å êîæàòà íà Êàðèí! Òîâà îáà÷å íå îòãîâàðÿøå íà èñòèíàòà. Äàã íå ïðèëè÷àøå íà ðîäèòåëèòå ñè. Áåøå íåïîâòîðèì, è òî â èçâúíðåäíî âèñîêà ñòåïåí. Íà Äàã è Íîðà ïîñòîÿííîòî òúðñåíå íà ïðèëèêè èì ñå ñòðóâàøå ñìåõîòâîðíî. È âúïðåêè òîâà çàâèñò ïðîáîæäàøå ñúðöåòî íà ìîìè÷åòî, ùîì ÷óåøå ïîäîáíè äóìè, çàùîòî òå ïîä÷åðòàâàõà îáùîòî ìåæäó Äàã, Àíäåðø è Êàðèí. Íÿìàøå ñ êîãî äà ñðàâíÿò Íîðà, ñ êîãî äà ÿ ñâúðæàò. Òÿ íå ïðåäñòàâëÿâàøå ÷àñò îò ñåìåéñòâîòî, ìàêàð ÷å Àíäåðø è Êàðèí íå ÿ êàðàõà äà ñå ÷óâñòâà òàêà. Èëè ïîíå íå íàðî÷íî. Âèíàãè ÿ ïîäêðåïÿõà. Áÿõà ÷óäåñíè. Ãëóïàâàòà áåøå Íîðà. Ïðîÿâÿâàøå ìíèòåëíîñò, ñâðúõ÷óâñòâèòåëíîñò. Çà ùàñòèå ãî îñúçíàâàøå è âñå ïàê íå áåøå â ñúñòîÿíèå äà ãî ïðåîäîëåå. Ñëó÷âàøå ñå äà ðåàãèðà áîëåçíåíî íà äðåáîëèè, êîèòî íèêîé äðóã íå çàáåëÿçâàøå. Çàùî íàïðèìåð äà ñå ïîäðàçáèðà, ÷å ñòàÿòà íà Äàã, à íå íåéíàòà, ñå íàìèðà äî ñïàëíÿòà íà Àíäåðø è Êàðèí? Íà íåÿ îòðåäèõà îòäåëåíàòà ñòàÿ â äðóãèÿ êðàé íà êúùàòà çà äà íå ÿ ñìóùàâà íèêîé , îáÿñíèõà º òå. Íîðà íå èñêàøå çà íèùî íà ñâåòà äà ñìåíè ñòàÿòà ñè ñ òàçè íà Äàã, òÿ ÿ îáîæàâàøå, íî âñå ïàê ÿ ãëîæäåøå ãðîçíî, ìàëêî ñúìíåíèå: òå, ÷ëåíîâåòå íà ñåìåéñòâîòî, èñêàò, ðàçáèðà ñå, äà ñà ñàìè. Ñòðóâàøå º ñå, ÷å â ìàëêèòå ÷àñîâå íà íîùòà, ñëåä êàòî ñå ïðèáåðå â ñòàÿòà ñè, ãè ÷óâà êàê ñå ïðîêðàäâàò íà ïðúñòè äî êóõíÿòà. Íàé-ïîñëå ñàìî òðèìàòà, áåç íåÿ, 11
èìàò âúçìîæíîñòòà äà ñå ïîðàäâàò íà ñåìåéíà áëèçîñò. Âåäíúæ è òÿ ñå ïðîìúêíà ïðè òÿõ â êóõíÿòà; ñòîðèõà º ñå ñêîíôóçåíè. À, òè áóäíà ëè ñè? Íå èñêàõìå äà òå ñìóùàâàìå... Çâó÷åøå òîëêîâà õóáàâî, íî äàëè íå áåøå îáðàòíîòî? Íå èñêàõà ëè ïî-ñêîðî òÿ äà íå èì äîñàæäà? Äîðè è äà áåøå òàêà, íÿìàøå äà ãî ïîêàæàò. Íîðà îáà÷å ñõâàùàøå êàê ñòîÿò íåùàòà, íî è òÿ íå ñå èçäàâàøå. Íÿìàõà âèíà, ÷å ñà èì íàòðåñëè õðàíåíèöà. Âñÿ÷åñêè ñå ìú÷åõà òÿ äà ñå ïî÷óâñòâà ÷ëåí îò ñåìåéñòâîòî. Èçîáùî íå ñå äîñåùàõà, ÷å óñèëèÿòà èì ãîâîðÿò òî÷íî çà îáðàòíîòî. Êàòî ÷å ëè ñàìàòà ñúùíîñò íà ñèòóàöèÿòà ãî ïðåäïîëàãàøå: òÿ ÷èñòî è ïðîñòî íå áåøå òÿõíî äåòå. Íèêîé íå áå â ñúñòîÿíèå äà ïðîìåíè òîçè ôàêò. Íå èñêàõà îáà÷å äà ñè ãî ïðèçíàÿò. Ùåøå èì ñå äà ïîâÿðâàò â ñîáñòâåíèòå ñè äóìè, êîãàòî ñå êúëíÿõà: íèêîãà íå ñà ñìÿòàëè Íîðà çà ÷óæäî äåòå. Áåçáðîé ïúòè Íîðà áå ñòàâàëà ñâèäåòåë íà ïîäîáíè èçêàçâàíèÿ ïðåä ïðèÿòåëèòå èì. È âñåêè ïúò äóìèòå èì çâó÷àõà èñêðåíî è íåïîäïðàâåíî, íî â ãëàâàòà º ñå ñòðåëêàøå íåïðèÿòíà ìàëêà ìèñúë: òîãàâà çàùî ñå íàëàãà äà óâåðÿâàò â òîâà è îñòàíàëèòå? Ãðèæåõà ñå çà íåÿ. Íàìèðàøå ñå â äîáðè ðúöå. È âñå ïàê ñå ÷óâñòâàøå èçîñòàâåíà. Êàê áåøå âúçìîæíî ïîäîáíî ñú÷åòàíèå? Êîëêî áåøå íåñïðàâåäëèâà è íåáëàãîäàðíà ñïðÿìî æèâèòå è ìúðòâèòå!  íÿêîè äíè òàêèâà ìèñëè ïðàâåõà æèâîòà º ìíîãî òðóäåí. Áðîäåøå èç êúùàòà îò ñòàÿ â ñòàÿ êàòî íåñïî12
êîåí äóõ. À îùå êîãàòî îòâîðè î÷è òàçè ñóòðèí, ïðåäóñåòè êîëêî òåæúê äåí ÿ ÷àêà. Òàçè íîù áå ñúíóâàëà íåùî... Íå, êàêúâ ñìèñúë èìà äà ñå çàäúëáî÷àâà â ñúíÿ. Íå å åäèíñòâåíàòà íà ñâåòà, êîÿòî ñå ÷óâñòâà èçîñòàâåíà. Ìíîãî äîáðå ãî çíàå. È âñå ïàê íå º ñå ñòðóâà êîëêî çíàå êîëêî ãîëÿìà óòåõà. Îòèäå â êóõíÿòà è ðàçáóòà êóòèèòå ñ õëÿá, íî íå íàìåðè íèùî èçêóøàâàùî. Îòâîðè áàëêîíñêàòà âðàòà è ÿ çàòâîðè. Âúí âúðëóâàøå ñòðàøåí ñòóä, àëà ìèðèøåøå íà ïðîëåò.  ñíåãà èç÷óðóëèêà ïòè÷êà. Õîðàòà ñèãóðíî áèõà ñå çàðàäâàëè íà ïîäîáíà ãëåäêà, íî íà íåÿ º ñå ïëà÷åøå.  ìîìåíòà ñå íàòúæè. Âåðîÿòíî çàðàäè ñíîùíèÿ ñúí, äåòî íå ìîæåøå äà ñè ãî ñïîìíè. Ñúñ ñúáóæäàíåòî ñóòðèíòà ñè ïîìèñëè: Àìè äà, òî÷íî òàêà å áèëî! Ìàìà å áèëà òâúðäå êðàñèâà, à òàòêî ïðåêàëåíî óìåí. Íîðà íå å áèëà äîñòîéíà çà òÿõ. Çàòîâà ñà èç÷åçíàëè. Çëîïîëóêàòà íå å âúçíèêíàëà ñëó÷àéíî. Àêî ñà ÿ îáè÷àëè, ñà ùåëè äà ÿ âçåìàò ñúñ ñåáå ñè â êîëàòà è ñåãà íÿìàøå äà ÿ èìà; íÿìàøå è äà ñå íàëàãà íÿêîé äà ñå ãðèæè çà íåÿ. Äà, òî÷íî òàêà å áèëî, ðàçáèðà ñå. Çíà÷è òàêàâà áèëà èñòèíàòà. Ïîíÿêîãà íå ñå ñäúðæàøå è äàâàøå âîëÿ íà êàêâè ëè íå ìèñëè. Îñúçíàâàøå ñúùåâðåìåííî êîëêî æåñòîêî íåñïðàâåäëèâè ñà. Ïî ïðèíöèï âèíàãè êîãàòî ñúíóâàøå íåùî ïðåç íîùòà, ïðåç öåëèÿ ñëåäâàù äåí º áåøå ìú÷íî: âñÿêà ìèíóòà, âñÿêà ñåêóíäà. ×óâñòâàøå ñå òîëêîâà áåçíàäåæäíî òúæíà è èçîñòàâåíà. Íèêîãà îáà÷å íå ïîìíåøå êàêâî âñúùíîñò ñå å ñëó÷èëî â ñúíÿ º. Íîðà! Åõî! 13
Äàã ñå âòóðíà êúì íåÿ. Çâó÷åøå âåñåë è íåòúðïåëèâ. Íîñåøå äâà ãîëåìè åêëåðà. Ïîäàäå º åäèíèÿ. Åòî! Çàïîâÿäàé! Áëàãîäàðÿ. Ïîå åêëåðà, à òîé ÿ èçãëåäà èçïèòàòåëíî. Åé, òè. Ïàê ëè ñà òè ïîòúíàëè ãåìèèòå? Äà, îòêúäå ðàçáðà? Ëè÷è òè îòäàëå÷. Õàïíè ñè åêëåð, ùå òè ìèíå. Ïîñëóøà ãî è íàèñòèíà ñå ïî÷óâñòâà ïî-äîáðå, äîêàòî Äàã ðàçêàçâàøå êàê âèäÿë íåîáèêíîâåíîòî ìîìè÷å , îíîâà íà êàñàòà â Òåìïî . Âñåêè ïúò ñòàâàëà âñå ïî-íåîáèêíîâåíà. Çâó÷è êàòî ïðèêàçêà.  êàêúâ ñìèñúë å íåîáèêíîâåíà? Äàã ñå íàâåäå êúì êàõëåíàòà ïå÷êà è ñå âçðÿ âúâ âúçäóõà ñ ïîãëåä, ïðîíèêâàù â äàëå÷èíàòà. Íÿêîè õîðà ïðîñòî íå ìîæåø äà ãè îïèøåø. Òîé ðàçòâîðè åêëåðà è îáëèçà ñìåòàíàòà ñúñ çàìèñëåí âèä. Íîðà ãî ïîãëåäíà íåæíî. Äàã ñ íåãîâîòî íåïîääàâàùî ñå íà îïèñàíèå ìîìè÷å, äåòî ÷îâåê íÿìàøå êàê äà ðàçáåðå ñúùåñòâóâà ëè, èëè íå. À ìåí? Ìåí ìîæåø ëè äà ìå îïèøåø? Òåá? ñëèñà ñå Äàã. Òè ñè ñè òè. È äâàìàòà ñå çàñìÿõà. À íà êîëêî ãîäèíè å òÿ? Òðóäíî å äà ñå îïðåäåëè. Íà íàøà âúçðàñò. Íàâÿðíî ìàëêî ïî-ãîëÿìà. Íà øåñòíàéñåò. Äàã áåøå âå÷å íà ïåòíàéñåò, à Íîðà ùåøå äà ãè íàâúðøè ñëåä íÿêîëêî ìåñåöà. Èñêà òè ñå äà ñå çàïîçíàåø ñ íåÿ, íàëè? Äàã îáà÷å âïåðè ãîëåìèòå ñè âúïðîñèòåëíè î÷è â íåÿ è ñå óñìèõíà. Íå çíàÿ. Íàëè ñè èìàì òåá. 14
3 Ïîñëåäíèÿò ñïîìåí çà ìàìà áåøå òîëêîâà æèâ. Íîðà å â ëåãëîòî çà ñëåäîáåäíà äðÿìêà. Âèñîêî íà òàâàíà ñå ëþëåå ïîëèëåé, ëàìïà. Ìàìà å îáëå÷åíà â ÷åðíî. Ïîÿâÿâà ñå èçïîä ïîëèëåÿ, âäèãà ÷àäúð íà áåëè öâåò÷åòà, ðàçòâàðÿ ãî è ãî çàâúðòà. Óñìèõâà ñå. Ñâèâà ãî è òðúãâà. ×àî. ×àî. Óñìèõâà ñå. Íîðà îáà÷å íå èñêà ìàìà äà òðúãâà. Íå èñêà äà º êàæå ÷àî. Ìàìà ñå íàäâåñâà íàä íåÿ ñúñ ñâåòëàòà ñè óñìèâêà, àëà Íîðà íå îòâðúùà íà óñìèâêàòà º. Õâàùà ÷àäúðà è ãî äðúïâà ñèëíî. Íå òðúãâàé! Íîðà ïëà÷å. Íî ìàìà òðÿáâà äà òðúãâà. ×àî. Ñïîìåíúò çà òàòêî íå å òàêà ÿñåí. Ñòîè çàä ìàìà è ÿ ïîäêàíÿ äà ïîáúðçà. Àêî íå áåøå òàòêî, Íîðà ìîæå áè ùåøå äà çàäúðæè ìàìà. Äàëè? Íî òîé å ïî-ñèëåí. Âíåçàïíî ïðîòÿãà ðúêà è ïðîñòî èì âçåìà ÷àäúðà. Íîðà èçïèùÿâà, íî ñå âèæäà ïðèíóäåíà äà ãî ïóñíå. Òàòêî å ïî-ñèëåí îò òÿõ äâåòå. Íîðà ñå ðàçïëàêâà. Íàäâåñâàò ñå íàä íåÿ. Ñêîðî ùå ñå ïðèáåðàò, íî ñåãà òðÿáâà äà òðúãâàò. Íàëàãà ñå äà ïúòóâàò è äâàìàòà. Íÿìà ñìèñúë äà ïëà÷å. Ìàõàò º çà äîâèæäàíå è òðúãâàò çàäíèøêîì êúì âðàòàòà. Ñêîðî ùå ñå âúðíåì. Ñêîðî. Ñúâñåì ñêîðî. 15
Òàòêî õâàùà ìàìà çà ðúêà è äâàìàòà èçëèçàò. È íå ñå âúðíàõà ïîâå÷å. Èìàëî åäíî âðåìå... Ïðèêàçêàòà áåøå êðàòêà. Åäíî, äâå, òðè è çíàÿ íà ïðèêàçêàòà èäâà êðàÿò. Èçìèíàõà ãîäèíè, ïðåäè Íîðà äà ðàçáåðå êàêâî ñå å ñëó÷èëî. Íèêîé íå èñêàøå äà ãîâîðè çà òîâà. È âúçðàñòíèòå, è ïî-ìàëêèòå ñè ìúë÷àõà. Ñàìà òðÿáâàøå äà ñå äîãàæäà çà âñè÷êî, äà íàðåæäà ïúçåëà ïàð÷å ïî ïàð÷å. Íàñòàíà ïúëíà áúðêîòèÿ è íèêîé íå ñå ïðèòè÷âàøå íà ïîìîù. Ïúòóâàëè ñ êîëà ìàìà è òàòêî. Íàìåñåí áåøå è âëàê. Òàêà è íå ðàçáðà êîé å êàðàë âëàêà è äúëãî ñè áëúñêà ãëàâàòà íàä òîçè âúïðîñ. Ïîñëå ñå îêàçà, ÷å âëàêúò ïðîñòî ñè ïúòóâàë, áåç âúòðå äà èìà íÿêîé. À êîëàòà èäâàëà íàñðåùà ìó è ñå áëúñíàëè. Ãðåøêàòà áèëà íà âëàêà. Íÿêîè îáà÷å îáâèíÿâàõà áàùà º. Èìàøå è äâå ïîãðåáåíèÿ. Ïúðâî åäíîòî, ïîñëå âòîðîòî. Íà ïúðâîòî ùåëè äà ïðèñúñòâàò ìàìà è òàòêî. Ïî÷èíàëèÿò áèë âúçðàñòåí ÷îâåê è ùåëè äà ãî ïîãðåáâàò. Ìàìà è òàòêî òàêà è íå óñïåëè äà ñòèãíàò íàâðåìå. ßâíî çàêúñíåëè, ïîñòðàäàëè è âëåçëè â áîëíèöà. Ñòðàøíî äúëãî âðåìå. Âèíàòà ñúñ ñèãóðíîñò áèëà íà âëàêà. Íî ïî-êúñíî ÷ó, ÷å ìàìà è òàòêî íåî÷àêâàíî çàìèíàëè íàíÿêúäå. Ïúòóâàëè äàëå÷, ìíîãî äàëå÷ è íèêîé íå çíàåøå êîãà ùå ñå âúðíàò. Ïðåç òîâà âðåìå òÿ îñòàíà ïðè áðàòà íà òàòêî. Òîé áåøå ìèë, æåíà ìó ñúùî. Ïúðâî îáà÷å Íîðà ïîñòîÿ ïðè áàáà, àëà òÿ ñàìî ïëà÷åøå è íÿìàøå ñèëè çà íèùî. À äÿäî áåøå â Àìåðèêà. 16
Ïî îíîâà âðåìå ñå ñúñòîÿ îùå åäíî ïîãðåáåíèå, ñàìî ÷å íèêîé íå êàçà êîé å ïî÷èíàë. Íîðà ïîïèòà äàëè ïàê íå å íÿêîé ñòàðåö, íî òîçè ïúò íå áåøå ñòàðåö. È òÿ íå çàäàäå ïîâå÷å âúïðîñè. Êîé çíàå çàùî º ñå ñòðóâàøå, ÷å ïî÷èíàëèòå ñà ìàìà è òàòêî. Òâúðäå ìíîãî õîðà ÿ ãëåäàõà ñúñ ñúëçè â î÷èòå è ïîâòàðÿõà ãîðêè÷êàòà , ìàêàð ÷å íèùî íå ÿ áîëåøå. È âúïðåêè òîâà òå ãî êàçâàõà. Òàêà òÿ ðàçáðà, íî íå ñå èçäàäå. Íå ñå ðàçïëàêà. Íå çàïëàêà íèòî âåäíúæ. Èíà÷å íÿìàøå äà óçíàå íèùî. Òå, ðàçáèðà ñå, ñå áîÿõà äà íå ÿ ðàçïëà÷àò. Íÿìàøå îòêúäå äà çíàÿò, íî âèíàãè êîãàòî ñè øåïíåõà èëè ãîâîðåõà ïî òåëåôîíà, òÿ ñå íàìèðàøå íàáëèçî è ïîäñëóøâàøå. Âñëóøâàøå ñå íàïðåãíàòî â äóìèòå èì. Òîâà áå åäèíñòâåíèÿò íà÷èí, ùîì íèêîé íå èñêàøå äà ïîåìå îòãîâîðíîñòòà äà º ðàçêðèå èñòèíàòà. Ñàìî åäèí-åäèíñòâåí ïúò ïîïèòà êîãà ùå ñå âúðíàò ìàìà è òàòêî. È âåäíàãà ñúæàëè çà âúïðîñà ñè. Âå÷å çíàåøå îòãîâîðà: íèêîé íå ìîæå äà êàæå. Òà òå ñà òîëêîâà äàëå÷ îòòóê... Ñèãóðíî ùå ìèíå äîñòà âðåìå. Ïîñëå çàãîâîðèõà çà äðóãî. À âðåìåòî ìèíàâàøå è çàïî÷íàõà äà îáñúæäàò íàé-ïðàêòè÷íèÿ âàðèàíò . Íåîáõîäèìî áå äà ïîñòèãíàò âñåîáùî ñúãëàñèå ïî âúïðîñà. Èçïðàòèõà Íîðà äà ïîîáèêîëè ðîäíèíèòå, äà ïîãîñòóâà ïúðâî íà åäíè, ïîñëå íà äðóãè. Âñè÷êè ñå îòíàñÿõà äîáðå ñ íåÿ, àëà íèêîé íå èñêàøå äà ÿ âçåìå. Íå ãî èçðè÷àõà íà ãëàñ, íî òÿ áåøå äîñòàòú÷íî óìíà, òà äà ñå äîñåòè. Íàêðàÿ ñå îçîâà ïðè Àíäåðø è Êàðèí. Ðåøèõà íà ïúðâî âðåìå äà îñòàíå òàì. Òîåñò, äîêàòî ñå ïðèáåðàò ìàìà è òàòêî îò äàëå÷íîòî ïúòóâàíå. Òîëêîâà äîáðå ùå ñè æèâåå òàì. Òàêà è ñòàíà. 2. Àãíåñ Ñåñèëèÿ...
17
Âðåìåòî òå÷åøå; âå÷å íèêîé íå ñïîìåíàâàøå ðîäèòåëèòå º. Íàé-ìàëêî òÿ ñàìàòà. Ìàìà è òàòêî ïðîñòî èç÷åçíàõà. À òÿ ïîçâîëè òîâà äà ñå ñëó÷è. Íå ïðîëÿ ñúëçà, íå çàïëàêà. Èçãóáè ãè çàâèíàãè. Ïðåñòàíà äà ñå ïèòà êàêâî ñå å ñëó÷èëî ñ òÿõ. Íå, âå÷å íèêîé íå ñïîìåíàâàøå ìàìà è òàòêî, íî ñðåùíåõà ëè ïîçíàòè íà óëèöàòà, òå ÷åñòî ñíèøàâàõà ãëàñ è Íîðà óñåùàøå ïîãëåäèòå èì âúðõó ñåáå ñè, êîãàòî ïèòàõà: Å, êàê ñòå? Êàê ãî ïðèåìà òÿ? Àíäåðø è Êàðèí îòãîâàðÿõà ñúñ ñúùèÿ øåïîò: Âå÷å ãî ïðèå... äîáðå å. Ïðåäñòàâëÿâàøå åäíà ãîëÿìà ëúæà. Èçìàìà, â êîÿòî ó÷àñòâàõà âñè÷êè. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî è Íîðà. Èçìèíà ìíîãî âðåìå, ïðåäè òÿ äà îñúçíàå: òðÿáâàøå äà ïðèíóäè ðîäíèíèòå äà º ðàçêðèÿò èñòèíàòà çà ñìúðòòà íà ìàìà è òàòêî.  äåéñòâèòåëíîñò Íîðà èìàøå ïðàâîòî äà çíàå êàêâî ñå å ñëó÷èëî, äà ñêúðáè è äà ïëà÷å. Êîãàòî ãî ðàçáðà, âå÷å áåøå òâúðäå êúñíî. Ìàìà è òàòêî ñå áÿõà ïðåâúðíàëè â ÷óæäè ñúùåñòâà. Äåí ñëåä êàòî çàïî÷íà ó÷èëèùåòî, Àíäåðø è Êàðèí ÿ çàâåäîõà íà êðàòêà åêñêóðçèÿ. Îòèäîõà äî äðóã ãðàä. Âçåõà öâåòÿ è ñâåùè è îùå ùîì ïðèñòèãíàõà, ñå îòïðàâèõà êúì ãðîáèùåòî. Òîâà ñå ñëó÷è ïðåç åäèí ìðà÷åí åñåíåí äåí. Íà ãðîáîâåòå ïîòðåïâàõà çàïàëåíè ñâåùè. Âåðîÿòíî å áèë äåíÿò íà Âñè Ñâåòèè. Ïúðâî îòèäîõà äî ãðîáà íà ðîäèòåëèòå íà Àíäåðø, ñëîæèõà öâåòÿ â åäíà âàçà è çàïàëèõà ñâåùè. Ïîñòîÿõà òàì, çàãëåäàíè â ïëàìúêà, è Àíäåðø ðàçêàçà ìàëêî çà ìàéêà ñè è áàùà ñè. 18
Íîðà ñè ìèñëåøå, ÷å ïîñëå ùå îòèäàò íà ñëàäêàðíèöà, êàêòî º áÿõà îáåùàëè, íî Àíäåðø º ïîäàäå äâå ñâåùè ñ äóìèòå: Íîðà, ñåãà ùå îòèäåì íà ãðîáà íà ðîäèòåëèòå òè è ùå çàïàëèì ñâåùè è çà òÿõ. Íèêîãà íÿìà äà ãî çàáðàâè. È îíçè ìèã ìðàçåøå Àíäåðø. Öÿëîòî º òÿëî ñå âëåäåíè è âöåïåíè. Íÿìàøå äðóã èçáîð, îñâåí äà ãè ïîñëåäâà. Ãðîáúò íà ìàìà è òàòêî? Ðàçáèðà ñå, íÿêúäå òðÿáâà äà èìà òåõåí ãðîá, íî Íîðà íå ñå áå çàìèñëÿëà çà òîâà. Íå çíàåøå ñ êàêâè î÷àêâàíèÿ ïðèñòúïè êúì íåãî. Ãðîáúò èçãëåæäàøå êàòî âñè÷êè îñòàíàëè ãðîáîâå òóê. Âúðõó ìàëúê ñèâ ïðàâîúãúëåí êàìúê áÿõà èçïèñàíè èìåíàòà íà ìàìà è òàòêî. Òÿ îñòàâè åäíàòà ñâåù è ñå çàñóåòè ñ êèáðèòåíàòà êëå÷êà. Íàé-ñåòíå óñïÿ äà ÿ çàïàëè. Ñâåùòà ïëàìíà. ×ó ãëàñà íà Êàðèí: Íÿìà ëè äà çàïàëèø è äðóãàòà ñâåù? Ðúöåòå º áÿõà ëåäåíîñòóäåíè, íå º ñå ïîä÷èíÿâàõà è òðåïåðåõà. Íàëîæè ñå Àíäåðø äà º ïîìàãà. È íà ãðîáà âå÷å ãîðÿõà äâå ñâåùè, à Íîðà ïàê ÷ó íåæíèÿ ãëàñ íà Êàðèí: Êîëêî õóáàâî, åäíà ñâåù çà ìàìà è åäíà çà òàòêî. Íî ñúðöåòî íà Íîðà áå îáâèòî â õëàä, ÷óâñòâàøå ñå çëà. Äà, ëúæè÷êà çà ìàìà è îùå åäíà çà òàòêî ÷ó òÿ ñîáñòâåíèÿ ñè ãëàñ. Íå º ñå ñòîðè íåæåí. Çàáåëÿçà êàê Àíäåðø è Êàðèí ñå ñïîãëåäàõà. Àíäåðø èçãëåæäàøå ñëèñàí, íî Êàðèí òðúãíà êúì Íîðà, à ïî ëèöåòî º ñå èçïèñà ôèçèîíîìèÿ êàòî ïðåä ïëà÷. Íîðà ñå èçâúðíà. 19
Âå÷å áåøå òâúðäå êúñíî äà ñêúðáè çà ìàìà è òàòêî. Ñ ìúë÷àíèåòî ñè îòäàâíà º áÿõà îòíåëè òúæíèòå ÷óâñòâà. Îñòàíàëà áåøå ñêðúáòà. Êàêâîòî è äà ñè âúîáðàçÿâàõà, íèêîé íå áå â ñúñòîÿíèå äà ÿ îñâîáîäè îò ñêðúáòà. Íîðà ñå ÷óâñòâàøå îãðàáåíà, íå îñâîáîäåíà. Íî íå ïîñìÿ äà ãî èçðå÷å íà ãëàñ. È òÿ êàòî âñè÷êè îñòàíàëè áåøå ñòðàõëèâà. Íå ñå îñìåëè äà ïîêàæå è êàêâî å ðàçáðàëà: òîâà ïîñåùåíèå â ãðîáèùåòî ñèãóðíî å ïëîä íà ðåøåíèå íà ðîäà. Ïîíåæå òàçè ãîäèíà òðúãíà íà ó÷èëèùå, å íàéäîáðå äà º êàæàò â ïðàâ òåêñò, ÷å ðîäèòåëèòå º ñà ìúðòâè. Âúçìîæíî å â ó÷èëèùå äà ÿ ïèòàò è äà ñå ÷óäÿò. Áè áèëî íåëîâêî. Íàé-äîáðå äà ñëîæàò êàðòèòå íà ìàñàòà. Ìàëêî ïúòóâàíå äî ãðîáèùåòî â äåíÿ íà Âñè Ñâåòèè. ×óäåñíà èäåÿ! Ðàçáèðà ñå: òî÷íî òàêà ñà ðàçñúæäàâàëè. Íå å íèêàê òðóäíî äà ïðîçðåø íàìåðåíèÿòà èì. Âúçðàñòíèòå ñà êîñòåëèâ îðåõ. Äåöàòà, êîèòî ëúæàò, ñå èçäàâàò ïî÷òè âåäíàãà, íå ñà òàêà îáèãðàíè. Âúçðàñòíèòå îáà÷å âÿðâàò â ëúæèòå ñè è â ïðàâîòî ñè äà ãè èçðè÷àò. Íà äåöàòà òîâà ïðàâî èì å îòíåòî. Òåõíèòå ëúæè ñà ïðîñòî ñðàìíè, íî ëúæèòå íà âúçðàñòíèòå âèíàãè ìîãàò äà ñå îïðàâäàÿò. Òå ñïåñòÿâàò èñòèíàòà îò çàãðèæåíîñò, ñîëèäàðíîñò èëè ñúîáðàçèòåëíîñò è ëúæèòå èì âèíàãè ñà áëàãîðîäíè. Èëè ïîíå èñêàò äà âòúëïÿò òîâà íà äåöàòà. Àëà Íîðà âå÷å íå ñå õâàùàøå íà òàêèâà ïðèêàçêè. Íèòî ïúê Äàã. È âñå ïàê å òîëêîâà äîñàäíî äà óëè÷èø âúçðàñòíèòå â ëúæà. Îñîáåíî êîãàòî ëúæàò ïîä ïðåäëîã, ÷å òè ìèñëÿò äîáðîòî. Çàòîâà íàé-÷åñòî ñå ïðåñòðóâàøå íà íèùî íåïîäîçèðàùà. 20
Äàã è Íîðà ñå îïèòâàõà âçàèìíî äà ñè ïîìàãàò â òúëêóâàíåòî è ðàçáèðàíåòî íà âúçðàñòíèòå, ùîì óñåòåõà êàê íÿêîé ñå ñòàðàå äà ïðîìåíè ôàêòèòå. Àêî äâàìàòà áÿõà áðàò è ñåñòðà, íÿìàøå äà èì å òîëêîâà ëåñíî. Ðîëÿòà èì â ñåìåéñòâîòî îáà÷å íå áåøå åäíà è ñúùà è òå âèæäàõà íåùàòà îò ðàçëè÷íà ãëåäíà òî÷êà. Ñëåä ïîñåùåíèåòî â ãðîáèùàòà ïðèñúñòâèåòî íà Äàã íàèñòèíà º ñå îòðàçè äîáðå. Îòäàâíà íå ñå ÷óâñòâàøå ñïîêîéíà â êîìïàíèÿòà íà Àíäåðø è Êàðèí. Ñïîðåä Íîðà òå î÷àêâàõà îò íåÿ äà ïðîìåíè ïîâåäåíèåòî ñè. Âñå ïàê ñòîåøå äî ãðîáà íà ðîäèòåëèòå ñè! Íå å ëè ëîãè÷íî äà º ëè÷è? Íå ñòàâàøå äóìà ñàìî çà Àíäåðø è Êàðèí. Íîðà ñìÿòàøå, ÷å âñè÷êè ÿ ãëåäàò èçïèòàòåëíî.  ëèöàòà èì ñå ÷åòåøå íÿêàêâî î÷àêâàíå, à òî º áåøå íåïðèÿòíî. Âíåçàïíî èñêàõà îò íåÿ äà âëåçå â îáðàçà íà ñêúðáÿùîòî ñèðà÷å. Ïðåäè áåøå òî÷íî îáðàòíîòî. Òîãàâà îò íåÿ î÷àêâàõà äà áúäå áåçãðèæíîòî, íèùî íåïîäîçèðàùî áåäíî ìúíè÷å , îáåêò íà âñåîáùî, íî òàéíî ñú÷óâñòâèå. Ñåãà èçâåäíúæ èñêàò äà ñè èçëåå ìúêàòà â îòâîðåíèòå èì îáÿòèÿ. Êàê ëè ïúê íå! Òîçè ãðîá íå º ãîâîðè íèùî, íî äðóãèòå ÿâíî ãî ñõâàùàò êàòî ïîâðàòåí ìîìåíò â æèâîòà º. Âå÷å áÿõà âäèãíàëè çàáðàíàòà íàä íàñúëçåíèòå î÷è è çàäàâåíèòå îò ïëà÷ ìèëîçëèâè ãëàñîâå. Ñëåä âñÿêà îòïðàâåíà êúì íåÿ äóìà äîëàâÿøå ñêðúáåí âúïðîñèòåëåí çíàê. Íàèñòèíà ìíîãî íåïðèÿòíî. Ñúðöåòî º ñå âëåäåíè. Ùå òè ñòàíå ïî-äîáðå, àêî ñè èçïëà÷åø ìúêà21
òà, ìèëè÷êî âúçäúõíà âåäíúæ åäèí îò íàé-íåæíèòå ãëàñîâå. Òîãàâà Äàã ñúùî áåøå òàì è Íîðà ÷ó êàê òîé ïðèõíà. Òÿ ñòîåøå îáåêò íà âïåðåíèòå â íåÿ íàñúëçåíè ïîãëåäè è íå ìîæåøå äà ñè íàìåðè ìÿñòî. Ëèöåâèòå º ìóñêóëè ïîòðåïåðèõà. Äàã ÿ õâàíà çà ðúêà è ÿ äðúïíà. Öâèëåùè îò ñìÿõ, äâàìàòà èçòè÷àõà íàâúí. Îòòîãàâà èçðå÷åíèåòî ñå ïðåâúðíà â òåõåí èçðàç ïðè áåçíàäåæäíè ñèòóàöèè: Ùå òè ñòàíå ïî-äîáðå, àêî ñè èçïëà÷åø ìúêàòà, ìèëè÷êî .  ñúùèÿ äóõ íÿêîëêî ÷îâåêà ñå çàåõà ñ ìèñèÿòà äà îñâåäîìÿò Íîðà çà ìàéêà º è áàùà º. Ñèãóðíî èñêàõà áåäíîòî ñèðà÷å äà çíàå îòêúäå å ïðîèçëÿçëî, äà ìó îñèãóðÿò ïîäáðàíè ñïîìåíè çà ðîäèòåëèòå ìó. Î÷åâèäíî ïðåäïîëàãàõà, ÷å òÿ íÿìà ñîáñòâåíè ñïîìåíè çà òÿõ. Íå ñå ïîñòàðàõà äà ðàçáåðàò äàëè å òàêà, ïðåäè äà çàïî÷íàò äà º ðàçêàçâàò. Ñëåä êàòî ãîäèíè íàðåä äúðæàõà ñúùåñòâóâàíåòî íà ìàìà è òàòêî â ìðàê, âíåçàïíî çàïî÷íàõà äà ãè ñïîìåíàâàò çà ùÿëî è íåùÿëî. Ïîñòîÿííî º ñå íàëàãàøå äà ñëóøà âñè÷êè òðîãàòåëíè è ñìåøíè òåõíè äóìè è ïîñòúïêè. Àêî ñúäåøå ïî äóìèòå èì, ðîäèòåëèòå º ñà áèëè äâàìà âåñåëÿöè íåòúðïèìî ñàíòèìåíòàëíè áúáðèâöè è ñúùåâðåìåííî èñòèíñêè ñâåòöè. È ïðåêàëåíî äîáðè çà òîçè ñâÿò. Çàòîâà ãè áå ñïîëåòÿëà òàêàâà òðàãè÷íà è ñêîðîïîñòèæíà ñìúðò. ×åñòî ãîñòèòå èäâàõà âúîðúæåíè è ñ ôîòîãðàôñêè ìàòåðèàëè: ãëóïîâàòè ñíèìêè, íà êîèòî ñà ñ ìàìà è òàòêî. Íà èçëåòè, â ëîäêè, íà ñúáèðàíèÿ è íà ïëàæà. Ïîêàçâàõà º óõèëåíè äî íåóçíàâàåìîñò ôèçèîíîìèè è íàñòîÿâàõà äà ïðîÿâè èíòåðåñ êúì òÿõ. Òàêà âìåñòî äà îáîãàòÿò ñïîìåíèòå º, êàêòî 22
ñè âúîáðàçÿâàõà, º îòíåõà êàðòèíèòå â ñúçíàíèåòî º. Îáðàçèòå íà ìàìà è òàòêî ñå ðàçìèõà äî íåÿñíè ñèëóåòè è ñå èçãóáèõà â äàëå÷èíàòà. Åòî òîâà óñïÿõà äà ïîñòèãíàò. Ðîäíèíèòå è ïðèÿòåëèòå ïàçåõà òîëêîâà ïðåêðàñíè ñïîìåíè, ÷å â ñðàâíåíèå ñ òÿõ ñïîìåíèòå íà Íîðà èçãëåæäàõà áëåäè è æàëêè. Íàëàãàøå º ñå äà áðàíè îòêúñëå÷íèòå ñè ñïîìåíè ñúñ çúáè è íîêòè. Êàê òàòêî ÿ äúðæè çà ðúêà íà âèñîê ìîñò. Êðàêàòà ìó ñà äî íåéíèòå â ïîæúëòÿëàòà øóìà. Î÷èòå ìó áëåñòÿò, êîãàòî º ïðîøåïâà ëåêà íîù . Ëú÷åçàðíîòî ëèöå íà ìàìà. Åäíà ñóòðèí âäèãà ùîðàòà è èçâèêâà, ÷å íàâúí âàëè ñíÿã. Øåãóâà ñå, î÷èòå º ñå ñìåÿò. Óñìèâêàòà º... Òåçè êàðòèíè ñà ñàìî íåéíè è íèêîé íå å â ñúñòîÿíèå äà ãè èçëè÷è èëè äà ãè çàìåíè ñ èäèîòñêè, çàïå÷àòàíè îò ôîòîàïàðàò ñïîìåíè. Îíåçè, êîèòî ñå îïèòâàõà äà ãî ñòîðÿò, áÿõà ïðèíóäåíè äà ñå ïðèìèðÿò ñ íåâúçïèòàíîòî º, áåçñðàìíî ïîâåäåíèå . Êîëêîòî è æàëêà äà áåøå äåéñòâèòåëíîñòòà, ïàê áåøå õèëÿäè ïúòè ïî-õóáàâà îò òåõíèòå èçìèñëåíè èñòîðèè çà õîðà, êîèòî íàâÿðíî áÿõà ñúùåñòâóâàëè. Ñàìî ÷å íå áÿõà íåéíèòå ðîäèòåëè. Ñ âðåìåòî íåùàòà ñå ïîóòàëîæèõà. Çàïàñèòå îò ñïîìåíè çàïî÷íàõà äà ñå èç÷åðïâàò. È ðîäíèíèòå ñå îáåçñúð÷èõà îò ðàâíîäóøèåòî º. Çàïî÷íà äà ÷óâà êàê ÿ îïðåäåëÿò êàòî ñòðàííî ìîìè÷å , à íÿêîè òàêà è íå óñïÿâàõà äà ñå ñòúðïÿò è º ãî âðúùàõà òúïêàíî çà ëèïñàòà íà èíòåðåñ. ß âèæòå! Íîðà èìà ñúùîòî êðèâî êóòðå êàòî ìàéêà ñè! Óæ íåâèííà çàáåëåæêà, íî â óñòàòà íà âúïðîñíèÿ äîáðîæåëàòåë êðèâîòî êóòðå áåøå íàìåê, ÷å Íîðà å 23
ïðåñòúïíèê . Ïî-ðàíî Íîðà áå íàó÷èëà òîâà îò ñúùàòà ëè÷íîñò. Òÿ, ðàçáèðà ñå, áåøå íàÿñíî: íÿìà êàê êóòðåòàòà äà ñà ïðåñòúïíèöè: ñàìàòà Íîðà å ïðåñòúïíèê. Äðóã ïúò ïúê º ïðèïèñâàõà ëåêîìèñëåíèÿ òèë íà áàùà º. Äà ñè ëåêîìèñëåí å ëîøî êà÷åñòâî. Èìàëà è íåãîâàòà óïîðèòà áðàäè÷êà . È òîâà íå áåøå õóáàâà ÷åðòà. Ïðåñòúïíèöà, óïîðèòà è ëåêîìèñëåíà âå÷å çíàåøå êàêâà å. È âñè÷êî òîâà íàñëåäñòâî îò ñâåòèòå º ðîäèòåëè. Íå ñè ñòðóâàøå äà ñå ÷óäè êàê äâåòå íåùà ìîãàò äà áúäàò ñúâìåñòèìè. Àêî äîñåãà Íîðà íå çíàåøå êàêâî å ëèöåìåðèå, ñåãà âå÷å íàó÷è. Ñàìî äà ïîñìåÿò äà ÿ ïðåãðúùàò ñ íàñúëçåíè î÷è. Áîã äà èì å íà ïîìîù. Ïîñëåäíîòî íå âàæåøå çà Àíäåðø è Êàðèí. Íèêîãà íå ñå îïèòâàõà äà º íàòðàïÿò ñëàäíèêàâè ñïîìåíè. Êàòî èçêëþ÷èì ïîñåùåíèåòî íà ãðîáèùåòî, êîåòî ïúðâîíà÷àëíî ñèãóðíî íå å áèëî òÿõíà èäåÿ, áÿõà óìíè è äîáðè. Çíàåøå ãî. È âñå ïàê íå ìîæåøå ñúâñåì äà ñå âúçäúðæè îò ëîøè ìèñëè, íàé-âå÷å çà Êàðèí, à òÿ íå ãî çàñëóæàâàøå. Íîðà èçïèòâàøå óãðèçåíèÿ, íî çà íåùàñòèå íÿìàøå âëàñò íàä ìèñëèòå ñè. Èìà åäíà ïîñëîâèöà: Õðàíè êó÷å, äà òå ëàå . Ïîíÿêîãà íà Íîðà º ñå ñòðóâàøå, ÷å ñàìàòà òÿ å êó÷åòî, êîåòî Êàðèí õðàíè.
24