Þ ÍÅÑÁÜÎ ÄÎÊÒÎÐ ÏÐÎÊÒÎÐ ÑÏÀÑßÂÀ ÑÂÅÒÀ ÎÒ ÃÈÁÅË. ÌÎÆÅ ÁÈ
Þ ÍÅÑÁÜÎ
Òàçè êíèãà å èçäàäåíà ñ ôèíàíñîâàòà ïîìîù íà ÍÓÐËÀ.
ÄÎÊÒÎÐ
ÏÐÎÊÒÎÐ ÑÏÀÑßÂÀ ÑÂÅÒÀ
ÎÒ ÃÈÁÅË. ÌÎÆ Å ÁÈ
Jo Nesbø DOKTOR PROKTOR OG VERDENS UNDERGANG. KANSKJE.
Ïðåâåëà îò íîðâåæêè: Åâà Êúíåâà Èëþñòðàöèè: Ïåð Äþáâèã
Text: © Jo Nesbø, 2008, Oslo Illustrations: © Per Dybvig, 2008 Published by Agreement with Salomonsson Agency Þ Íåñáüo ÄÎÊÒÎÐ ÏÐÎÊÒÎÐ ÑÏÀÑßÂÀ ÑÂÅÒÀ ÎÒ ÃÈÁÅË. ÌÎÆÅ ÁÈ Ïðåâîä: Åâà Êúíåâà Èëþñòðàöèè: Ïåð Äþáâèã Îôîðìëåíèå íà êîðèöàòà: Áîðèñ Äðàãîëîâ © ÈÊ ÅÌÀÑ
ÅÌÀÑ Ñîôèÿ
Ïúðâà ãëàâà
Ñâåòîâíà âîéíà è õúëöàíå
Íàä Îñëî ñå ñïóñêàøå íîù. Âàëåøå ñíÿã. Åäðè, íà ïðúâ ïîãëåä áåçîáèäíè ñíåæèíêè ñå ñèïåõà îò íåáåòî ïî ïîêðèâèòå íà ñãðàäèòå, ïî óëèöèòå è ïàðêîâåòå. Ñèíîïòèöèòå íàâÿðíî áèõà âè îáÿñíèëè, ÷å ñíåæèíêèòå íå ñà íèùî ïîâå÷å îò çàìðúçíàëè äúæäîâíè êàïêè, íî íà ïðàêòèêà íèêîé íå ìîæå äà å íàïúëíî ñèãóðåí. Àìè àêî ñíåæèíêèòå ïàäàò îò Ëóíàòà, êîÿòî òîêó ñå ïðîêðàäâà ïðåç ïðîëóêè â îáëàöèòå è ïðîñòèðà ìàãè÷åñêàòà ñè ñâåòëèíà íàä ñïÿùèÿ ãðàä? È òàêà, ñíåæèíêèòå ïàäàõà âúðõó àñôàëòà ïðåä Êìåòñòâîòî, òîïÿõà ñå ìèãíîâåíî, îáðàçóâàõà âàäè÷êà, òÿ ñå óñòðåìÿâàøå êúì íàé-áëèçêàòà øàõòà, ïîòè÷àøå ïðåç îòâîðèòå è ñå ñïóñêàøå ïî åäíà òðúáà, êîÿòî òóòàêñè ÿ îòâåæäàøå ïî ìðåæàòà îò êàíàëèçàöèîííè òðúáè, îïàñâàùà ïîäçåìíèòå ãàëåðèè íà Îñëî. Íèêîé íå çíàå ñúñ ñèãóðíîñò êàêâî ñå êðèå â ñâåòà íà êàíàëèçàöèîííàòà ñèñòåìà, íî àêî òè, ìàëêè ÷èòàòåëþ, áå ïðîÿâèë ñìåëîñòòà è íåáëàãîðàçóìèåòî äà ñå ñïóñíåø òàì ïðåç âúïðîñíàòà äåêåìâðèéñêà íîù, àêî áå ïðèòèõíàë è ïðèòàèë äúõ, ùåøå äà 5
ÂÀËÅÆÈ ÎÒ ÑÍßÃ...
äî÷óåø ðàçíè ïðè÷óäëèâè çâóöè: ïîòðîïâàíå íà êàïêè, øóðòåíå íà âîäà ïî îòòî÷íèòå òðúáè, øóìîëåíå íà ïëúõîâå, êâàêàíå íà æàáè è àêî íèêàê íå òè ïðîâúðâè ñêúðöàíåòî íà äâå ãðàìàäíè ÷åëþñòè, êîèòî îòêðèâàò ïàñò ñ ðàçìåðèòå íà ïëàæåí ïîÿñ, øóìà îò ñòè÷àùà ñå ñëþíêà íà àíàêîíäà, à ïîñëå è îãëóøèòåëíèÿ òðÿñúê îò ùðàêâàíåòî íà ñúùèòå òåçè ÷åëþñòè. À ïîñëå, êëåòè ìîé ìàëêè ïðèÿòåëþ, âñè÷êî îêîëî òåá ùåøå äà çàãëúõíå. Íî äà ïðåäïîëîæèì, ÷å òè ïðîâúðâè ìàëêî ïîâå÷å.  òàêúâ ñëó÷àé ùå ÷óåø äðóãè çâóöè, è òî ìíîãî ëþáîïèòíè: ùðàêâàíå íà ãîôðåòíèê, ñúñêàíå íà ìàñëî, øåïîò íà ãëàñîâå, îòâàðÿíå íà ãîôðåòíèêà. À ïîñëå: òèõî äúâ÷åíå. Ñíåãúò ïîíàìàëÿ è íàêðàÿ ñúâñåì ñïðÿ, äúâ÷å6
íåòî ñúùî, æèòåëèòå íà Îñëî çàïî÷íàõà äà ñå ñúáóæäàò, íàñòúïè íîâ, ìàêàð è ìðà÷åí äåí, âñè÷êè ñà îòïðàâèõà ïðåç êèøàòà êúì ðàáîòíèòå ñè ìåñòà èëè êúì ó÷èëèùå. À êîãàòî ãîñïîæà Ñòðóáå çàðàçêàçâà íà ó÷åíèöèòå ñè çà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, èççàä õúëìà ïëàõî íàäíèêíà áëåäîòî çèìíî ñëúíöå, êîåòî ñå áåøå óñïàëî çà ïîðåäåí ïúò. Ñåäíàëà íà ÷èíà, Ëèñå ãëåäàøå äúñêàòà. Òàì ãîñïîæà Ñòðóáå áå íàïèñàëà ÑÅÒÎÂÍÀ ÂÎÉÍÀ, èëè, ñ äðóãè äóìè, áå ïðîïóñíàëà åäíî â . Çàùîòî êàçâàìå Ñâåòîâíà âîéíà , íàëè? Òàçè ãðåøêà ïðîñòî ïîáúðêâàøå Ëèñå òÿ ìíîãî äúðæåøå íà ïðàâîïèñà è º ïðå÷åøå äà âíèêíå â ñúäúðæàíèåòî íà óðîêà. Ãîñïîæà Ñòðóáå òúêìî ðàçêàçâàøå, ÷å ïðåç 1940 ãîäèíà íåìöèòå íàïàäíàëè Íîðâåãèÿ, íî áëàãîäàðåíèå íà íåêîëöèíà ãåðîè íîðâåæöèòå ãè îòáëúñíàëè è íàêðàÿ çàïåëè Ïîáåäàòà å íàøà, ñïå÷åëèõìå, ïîáåäàòà å íàøà . À äðóãèòå êàêâî ñà ïðàâèëè? Êîãàòî èñêàìå äà ïèòàìå íåùî, âäèãàìå ðúêà, Áþëå! ñòðîãî ãî ïîãëåäíà ó÷èòåëêàòà. Âèå ìîæå áè ïîñòúïâàòå òàêà ñúãëàñè ñå ïðèâèäíî òîé, íî íå ñúì âèäÿë òîâà äà âè îñèãóðÿâà ïî-çàäîâîëèòåëåí îòãîâîð. Ëè÷íî àç, ãîñïîæî Ñòðóáå, ïðîñòî âçåìàì äóìàòà... ìúíè÷êîòî, ðèæî, ëóíè÷àâî ìîì÷å íà èìå Áþëå âäèãíà ðàçòâîðåíàòà ñè ìèíèàòþðíà ðú÷èöà è ñâè ïðúñòè â øåïà, ñÿêàø îòêúñíà ÿáúëêà åòî òàêà! Âçåìàì ÿ, îâëàäÿâàì ÿ, äàâàì º êðèëå è ÿ ïóñêàì äà ëèòíå êúì âàñ... 7
À Í Â Î Ò Å Ñ À Í É Î Â
ðèé ! Íå ò
Îò çâó÷íîòî øëÿïâàíå íà äëàíòà º â äúðâîòî âñè÷êî æèâî ãóáåøå óìà è äóìà. Ãîâîðåøå ñå, ÷å óäàðúò º ðàçïëàêâàë ãîëåìè ìúæå è ïîäòèêâàë ìàéêè äà ïðèçîâàâàò ìàéêèòå ñè. Âñúùíîñò Ëèñå áå ÷óâàëà òåçè ñëóõîâå îò Áþëå è íå ìîæåøå äà áúäå ñòî ïðîöåíòà ñèãóðíà, ÷å òîâà å ñòî ïðîöåíòà âÿðíî. Êàêâî ñà ïðàâèëè îíåçè, êîèòî íå ñà áèëè ãåðîè? ïîâòîðè Áþëå. Îòãîâîðåòå ìè, ó÷èòåëêî, ÷èÿòî õóáîñò îòñòúïâà åäèíñòâåíî ïðåä ìúäðîñòòà âè. Ïîçâîëåòå äà îòïèåì îò áåçäúííàòà ÷àøà íà âàøåòî çíàíèå. Ãîñïîæà Ñòðóáå îòïóñíà ðúêà è âúçäúõíà. Ëèñå çàáåëÿçà, ÷å â úãúëà íà óæ ñòðîãî ñâèòèòå º óñòíè ñå ñïîòàéâà åäâà çàáåëåæèìà óñìèâêà. À òàêîâà íåùî ãîñïîæà Ñòðóáå äà ñå óñìèõíå ñå ñëó÷âàøå êàæè-ðå÷è âåäíúæ â ãîäèíàòà. Íîðâåæöèòå, êîèòî íå ñòàíàëè ãåðîè ïî âðåìå íà âîéíàòà ïîäõâàíà òÿ, òå... úúú... ñêàíäèðàëè îêóðàæèòåëíî. Ñêàíäèðàëè îêóðàæèòåëíî? Äà, çà äà ïîäêðåïÿò ãåðîèòå è êðàëÿ, êîéòî èçáÿãàë â Ëîíäîí.
Ãîñïîæà Ñòðóáå íàâåäå ãëàâà è èçãëåäà îêîêîðåíî Áþëå íàä î÷èëàòà ñè, êîèòî ñå ñìúêíàõà îùå ñàíòèìåòúð ïî-íàäîëó âúðõó äúëãèÿ º íîñ. Çà ñâîé óæàñ Ëèñå çàáåëÿçà êàê ó÷èòåëêàòà çàìàõâà ñ ðúêà, êàíåéêè ñå äà èçïúëíè ïðîñëîâóòèÿ ñè óäàð ïî êàòåäðàòà. 8
9
Çíà÷è, áåçäåéñòâàëè îáîáùè Áþëå. Íå å òîëêîâà ïðîñòî âúçðàçè ãîñïîæà Ñòðóáå. Íå âñåêè ìîæå äà ñòàíå ãåðîé. Çàùî? Êîå çàùî? Çàùî íå âñåêè ìîæå äà ñòàíå ãåðîé? ïîïèòà Áþëå è îòìåòíà ðèæàâèÿ ñè ïåð÷åì, êîéòî åäâà ñå ïîäàâàøå íàä ðúáà íà ÷èíà.  ïîñëåäâàëîòî ìúë÷àíèå Ëèñå ÷ó êàê íÿêîé â ñúñåäíàòà êëàñíà ñòàÿ âèêà è õúëöà: áåç ñúìíåíèå íîâèÿò ó÷èòåë ïî ðú÷åí òðóä, ãîñïîäèí Ãðåãîð Ãàëâàíèóñ, êîãîòî âñè÷êè íàðè÷àõà ãîñïîäèí Õëúö, çàùîòî â ñòðåñîâè ñèòóàöèè çàïî÷âàøå äà õúëöà. Òðþëñ! èçâèñè ãëàñ â îò÷àÿí ôàëöåò Ãðåãîð Ãàëâàíèóñ. Õëúö... Òðþì! Õëúö... Ëèñå ÷ó çëîáíèÿ ñìÿõ íà Òðþëñ, êîéòî ñå ñëÿ ñ íå ïî-ìàëêî çëîáíèÿ ñìÿõ íà áðàò ìó áëèçíàê Òðþì, ïîñëå òðîïîëåíå íà ñòúïêè è áÿñíî îòâàðÿíå íà âðàòà. Íå âñè÷êè èìàò çàëîæáèòå äà ñòàíàò ãåðîè îáÿñíè ãîñïîæà Ñòðóáå. Ïîâå÷åòî õîðà èñêàò äà ñè æèâåÿò ñïîêîéíî, áåç íÿêîé äà ãè ïðèòåñíÿâà. Ïîâå÷åòî ó÷åíèöè â ñòàÿòà âå÷å íå ÿ ñëóøàõà, à ñå âçèðàõà ïðåç ïðîçîðöèòå. Òðþëñ è Òðþì Òðàíå òè÷àõà ïðåç çàñíåæåíèÿ äâîð. Ãëåäêàòà íå áåøå íèêàê êðàñèâà, çàùîòî êðà÷îëèòå íà äâàìàòà, èçäóòè äî ïðúñâàíå îò äåáåëèòå èì êðàêà, ñå òðèåõà åäèí â äðóã, òà ÷àê õâúð÷àõà èñêðè. Ïðåñëåäâà÷úò èì íå èçãëåæäàøå ïî-åëåãàíòíî. Ãîñïîäèí Õëúö ïîäñêà÷àøå â òðúñ, ïðåãúíàò íà äâå è ñ ðàçêðà÷åíè êðà10
êà, è ïðèëè÷àøå íà òðîìàâ åëåí ñ ïàíòîôè íà êðàêàòà, çàùîòî ñòîëúò ìó ñå áåøå ñðàñíàë ñ äúíîòî íà ïàíòàëîíà ìó. Äîêàòî íàáëþäàâàøå çðåëèùåòî ïðåç ïðîçîðåöà, ãîñïîæà Ñòðóáå âúçäúõíà äúëáîêî: Áîÿ ñå, ÷å íÿêîè îò íàñ ñà ñúâñåì îáèêíîâåíè õîðà, â ÷èèòî ïîñòúïêè íÿìà íèùî ãåðîéñêî. Çàùî ðàçíàñÿ òîçè ñòîë èç äâîðà? ïîïèòà òèõî Áþëå. Ìàé å ïðèøèò êúì ïàíòàëîíà ìó ïðîçèíà ñå Ëèñå. Ïðèáëèæàâà ñå êúì çàëåäåíèÿ ó÷àñòúê... Ïîäìåòêèòå íà Ãðåãîð Ãàëâàíèóñ çàïî÷íàõà äà ñå õëúçãàò è òîé ïàäíà ïî äóïå. Íî ïîíåæå äóïåòî ìó áåøå ïðèêðåïåíî êúì ñåäàëêàòà íà ñòîëà, à ñòî-
Õëúö!
11
ëúò èìàøå êîëåëöà, è òî äîáðå ñìàçàíè, ãîñïîäèí Õëúö íåî÷àêâàíî è íå ïî ñâîÿ âîëÿ ñå îçîâà â ðîëÿòà íà ïúòíèê â êàíöåëàðñêè ñòîë, êîéòî ñå ïîíåñå ñ øåìåòíà ñêîðîñò íàäîëó ïî ñêëîíà. Áîæè÷êî! âúçêëèêíà óæàñåíà ãîñïîæà Ñòðóáå, êîãàòî âèäÿ êàê êîëåãàòà º ñå óñòðåìÿâà êúì êðàÿ íà ñâåòà èëè ïî-ñêîðî äà íå ïðåêàëÿâàìå! êúì êðàÿ íà ó÷èëèùíèÿ äâîð.  ïðîäúëæåíèå íà íÿêîëêî ñåêóíäè öàðåøå òèøèíà, íàðóøàâàíà åäèíñòâåíî îò òðîïîëåíåòî íà êîëåëöàòà ïî ëåäà, ñêúðöàíåòî íà ïàíòîôèòå â îò÷àÿí îïèò äà óäàðÿò ñïèðà÷êè è íåèñòîâîòî õúëöàíå íà ó÷èòåëÿ. Ïîñëå ñòîëúò è ãîñïîäèí Õëúö áóõíàõà â åäíà ñíåæíà ïðÿñïà è âäèãíàõà êúëáî ñíåæåí ïðàõ. È ñòîëúò, è Ãðåãîð Ãàëâàíèóñ çàòúíàõà â áÿëàòà ãðàìàäà! ×îâåê çàä áîðäà! èçðåâà Áþëå, ðèïíà è ïîäñêà÷àéêè îò ÷èí íà ÷èí, ñòèãíà äî âðàòàòà. Äðóãèòå ãî ïîñëåäâàõà, â òîâà ÷èñëî è ãîñïîæà Ñòðóáå. Çà ñåêóíäè âñè÷êè ñå îçîâàõà íàâúí. Ñàìî Ëèñå îñòàíà â êëàñíàòà ñòàÿ. Îòèäå äî äúñêàòà, âçå òåáåøèðà è äîáàâè ëèïñâàùîòî â â Ñâåòîâíà âîéíà . ×àê ñëåä êàòî ïîïðàâè ãðåøêàòà è òÿ õóêíà íàâúí. Ãîñïîæà Ñòðóáå è îùå åäèí ó÷èòåë ñå çàåõà äà èçìúêíàò îò ïðÿñïàòà Ãðåãîð Ãàëâàíèóñ, âñå îùå ïðèêîâàí êúì ñòîëà. Êàê ñòå, Ãðåãîð? ïîïèòà ãîñïîæà Ñòðóáå. Õëúö. Îñëåïÿõ! 12
Íå ñòå óñïîêîè ãî ãîñïîæà Ñòðóáå è îñòúðãà ñ ïðúñò ñíåãà, ïîëåïèë ñå ïî âúòðåøíîñòòà íà î÷èëàòà ìó. Òàêà ïî-äîáðå ëè å? Ãàëâàíèóñ ïðåìèãà îáúðêàíî è ñå èç÷åðâè, êîãàòî ÿ âèäÿ. Î, çäðàâåéòå, ãîñïîæî Ñòðóáå! Õëúö! Êàêâà ñóìàòîõà, à? îòáåëÿçà Ëèñå è ïîãëåäíà Áþëå. Òîé áå ïðèñòèãíàë ïðúâ íà ìåñòîïðîèçøåñòâèåòî òîëêîâà áúðçî, ÷å ðàçõâúð÷àëèÿò ñå ñíÿã ãî áåøå çàñèïàë. Ñåãà Áþëå ìúë÷åøå, âòîðà÷åí êúì Ïóøå÷íèÿ ïîòîê. Âñè÷êî íàðåä ëè å? ïîïèòà Ëèñå. Êîãàòî äîéäîõ, âèäÿõ íåùî. Ñíåãúò ñå áåøå ïîëåïèë ïî íåãî. Ïî êàêâî? Òî÷íî òîâà íå óñïÿõ äà ðàçáåðà. Êîãàòî ñíåãúò ñå ðàçòîïè, òî èç÷åçíà. Òðÿáâà äà âçåìåì ñïåøíè ìåðêè ñðåùó ðàçâèíòåíîòî òè âúîáðàæåíèå, Áþëå âúçäúõíà Ëèñå. Ìîæå äîêòîð Ïðîêòîð äà èçîáðåòè íÿêîå ôàíòàçèîóñïîêîÿâàùî. Áþëå ïðåìèãà íÿêîëêî ïúòè, çà äà îòúðñè ñíåãà îò ìèãëèòå ñè, è õâàíà ðúêàòà íà Ëèñå. Åëà! Áþëå... Õàéäå ïîäêàíè ÿ òîé è âäèãíà öèïà íà øóøëÿêîâîòî ñè ÿêå.  ìîìåíòà èìàìå ÷àñ! Àëà Áþëå íå º îáúðíà âíèìàíèå. Íàãàçè â äúëáî13
êèÿ ñíÿã è ñå ïúðçóëíà ïî êîðåì ïî ñòðúìíèÿ ñêëîí êúì çàëåäåíèÿ ïîòîê. Áþëå! èçâèêà Ëèñå è íàãàçè íà ñâîé ðåä â ñíåãà. Íå áèâà äà ñëèçàìå äî ïîòîêà! Áþëå îáà÷å âå÷å ñå áå èçïðàâèë íà êðàêà è ñî÷åøå ïîáåäîíîñíî êúì íåùî â ñíåãà. Êàêâî å òîâà? Ëèñå ñå ïðèáëèæè. Ñëåäè îòâúðíà Áþëå. Îòïå÷àòúöè îò ñòúïêè. Ëèñå ñå âãëåäà âíèìàòåëíî. Äúëáîêèòå îòïå÷àòúöè ïðîäúëæàâàõà è ïî ëåäà, ïîêðèò ñúñ ñúâñåì òúíúê ñëîé ñíåæåö. Íÿêîé å ïðåñÿêúë ïîòîêà. È êàêâî îò òîâà? Îãëåäàé ñëåäèòå. Íå ñà îò æèâîòíî, íàëè? Ëèñå ñå îïèòà äà ñè ïðèïîìíè âñè÷êè æèâîòèíñêè ñëåäè, êîèòî áÿõà ðàçãëåæäàëè â ÷àñîâåòå ïî ïðèðîäîçíàíèå. Ëàïè, êðàêà íà ïòèöè, íîêòè... Òåçè ñëåäè íå ïðèëè÷àõà íà æèâîòèíñêè. Ëèñå êèìíà â çíàê íà ñúãëàñèå. Íî íå å áèë îáóò â îáóâêè èëè áîòóøè óñòàíîâè Áþëå. Ñòðàííî, ìíîãî ñòðàííî... È òðúãíà ïî ëåäà. ×àêàé! èçâèêà Ëèñå. Àìè àêî ëåäúò ñå...
14
Áþëå èçîáùî íå ÿ ñëóøàøå. Ïðåêîñè áëàãîïîëó÷íî ïîòîêà è ñå îáúðíà: Èäâàø ëè, èëè...? Òåá ëåäúò òå èçäúðæà, íî àç ñúì ïî-òåæêà ïðîøåïíà Ëèñå, êîÿòî ñå áîåøå äà íå áè ãîñïîæà Ñòðóáå äà ãè âèäè îò ó÷èëèùíèÿ äâîð. À? Ëèñå ïîñî÷è ëåäåíàòà êîðà íàä ïîòîêà. Áþëå ïîòóïà ñ ïðúñò ñëåïîî÷èåòî ñè: Èçïîëçâàé ãëàäêèÿ ñè ìîçúê! Ïîãëåäíè ñëåäèòå. Êàêâîòî å ìèíàëî îòòóê, å áèëî ìíîãî ïî-ãîëÿìî è îò äâàìà íè, âçåòè çàåäíî! Ëèñå ìðàçåøå, êîãàòî Áþëå ñå ïåð÷åøå êîëêî ïî-óìåí å îò íåÿ. Òðîïíà ãíåâíî íÿêîëêî ïúòè ñ êðàê ïî ñíåãà. Ïðåäñòàâè ñè êàê ùå ñå ÿäîñà áàùà º, êîìåíäàíòúò, èëè ïî-ñêîðî ìàéêà º, àêî ñå ïðèáåðå ñúñ çàáåëåæêà îò ãîñïîæà Ñòðóáå. Íèêàê, àìà íèêàê íå º ñå ùåøå äà ðèñêóâà.
15
È âñå ïàê ìèíà ïî ëåäà. Òàêà å, êîãàòî ïî åäíà èëè äðóãà ñëó÷àéíîñò èìàø íåùàñòèåòî íàé-äîáðèÿò òè ïðèÿòåë äà ñå êàçâà Áþëå. Ñëåäèòå îïèñâàõà øèðîê êðúã. Òðúãâàõà ïðåç Ëåøíèêîâàòà ãîðà âñúùíîñò íàé-îáèêíîâåíà øåïà ñèìïàòè÷íè äðúâ÷åòà, ïðîäúëæàâàõà êúì Ëåøíèêîâèÿ ìîñò, ïîñëå ñå âðúùàõà â ó÷èëèùíèÿ äâîð è ñå èçêà÷âàõà ïî ñòúëáèòå êúì ôèçêóëòóðíèÿ ñàëîí. Áþëå è Ëèñå ãè ïðîñëåäèõà, îòâîðèõà âðàòàòà è âëÿçîõà â ñàëîíà. Âèæ Áþëå ïîñî÷è îòïå÷àòúöèòå âúðõó ïîäà. Ñëåäèòå ïîñòåïåííî èçáëåäíÿâàõà ïî êîðèäîðà. Âîäåõà êúì ñúáëåêàëíèòå è ïðàçíèÿ ñàëîí è òàì íàïúëíî èç÷åçâàõà. Ïîäìåòêèòå ìó ñà èçñúõí å ò ø è ë è Ó÷ íàëè óñòàíîâè Áþëå è ïîäóøè îðêåñòúð âúçäóõà. ×èè ïîäìåòêè? ïîïèòà Ëèñå è ïîãëåäíà çíàìåòî íà ó÷èëèùíèÿ îðêåñòúð, ïîäïðÿíî íà îò à õ ó ñòåíàòà çàä íàòðóïàíèòå åäíà Äåâåòà ãë âúðõó äðóãà ïîñòåëêè è ñòàðèÿ 1972 ãèìíàñòè÷åñêè êîí. Ìóçèêàíòèòå îò îðêåñòúðà, âêëþ÷èòåëíî Áþëå è Ëèñå, ðåïåòèðàõà èìåííî òóê, â ñàëîíà. Âúðõó ñèíèÿ ïëàò íà çíàìå16
òî ñ æúëò êîíåö áåøå èçáðîäèðàí íàäïèñúò Ó÷èëèøòåí îðêåñòúð îò Äåâåòà ãëóõà . Áþëå òðúãíà äà èçëèçà îò ñàëîíà, Ëèñå çàïðèïêà ïîäèðå ìó. Ìàêàð äà áåøå óìíî è ñìåëî ìîìè÷å, êîåòî íå âÿðâà â ïðèçðàöè, ÷óäîâèùà è ïîäîáíè äèâîòèè ( Õà! Êîé òèéíåéäæúð ñå ñòðàõóâà îò òàêèâà íåáèâàëèöè! ), òÿ íÿìàøå æåëàíèå äà îñòàâà âúòðå ñàìà. Çàùîòî îáñòàíîâêàòà â ñàëîíà ÿ íàêàðà äà íàñòðúõíå. Ëèñå óñåòè íåùî ãíèëî è ñå ïî÷óâñòâà êàòî â ñúí. Çàñòàíàëà ïðåä ñíåæíàòà ïðÿñïà â ó÷èëèùíèÿ äâîð, äèðåêòîðêàòà ïèòàøå ñ âèñîê ãëàñ äàëè íÿêîé çíàå êîé å çàøèë ïàíòàëîíà íà ãîñïîäèí Ãàëâàíèóñ çà ñåäàëêàòà íà ñòîëà. Îò ñòúëáèòå ïðåä ôèçêóëòóðíèÿ ñàëîí Áþëå è Ëèñå âèæäàõà êàê äåöàòà ìåñòÿò èçïëàøåíî î÷è îò äèðåêòîðêàòà êúì Òðþëñ è Òðþì è îáðàòíî. Äâàìàòà áðàòÿ, ðàìî äî ðàìî, ñòîÿõà ñúñ ñêðúñòåíè ðúöå è ïðåäóïðåæäàâàõà äåöàòà ñ ïîãëåä äà íå ñà ïîñìåëè äà ãúêíàò. Íà íèêîé íå ìó ñòèñêà äà èçïîðòè Òðþëñ è Òðþì âúçäúõíà Ëèñå. Ãîñïîæà Ñòðóáå å ïðàâà. Ïîâå÷åòî õîðà èñêàò äà ãè îñòàâÿò íà ñïîêîéñòâèå è íèêîé äà íå ãè çàêà÷à.  ñúùèÿ ìèã çâúíåöúò óäàðè. Çà íà÷àëîòî íà ñëåäâàùèÿ ÷àñ èëè çà êðàÿ íà íàñòîÿùèÿ? Äåíÿò ñå î÷åðòàâàøå ìíîãî ñòðàíåí. À îùå ïî-ñòðàííî ñòàíà ïðåç ïîñëåäíèÿ ó÷åáåí ÷àñ. Çàùîòî òî÷íî òîãàâà Ëèñå ðàçáðà êîå å ïîðî17
äèëî ñúìíåíèÿòà º â ñàëîíà. Ïðîçðåíèåòî ÿ öàïàðäîñà ñúñ ñèëàòà íà ñíåæíà òîïêà, çàïðàòåíà îò Òðþëñ èëè Òðþì. Çíàìåòî íà ó÷èëèùíèÿ îðêåñòúð! Ëèñå áå âèæäàëà ñòîòèöè ïúòè èçáðîäèðàíèÿ ñ æúëòî íàäïèñ. Ó÷èëèØÒåí îðêåñòúð îò Äåâåòà ãëóõà . Ëèñå óñåòè êàê öÿëàòà èçñòèâà. Çàùî øò âìåñòî ïðàâèëíîòî ù ? Çâúíåöúò áè çà êðàÿ íà ÷àñà è Ëèñå ïîâëå÷å Áþëå êúì ïðàçíèÿ ôèçêóëòóðåí ñàëîí, çà äà îãëåäàò ñòàðîòî çíàìå. Áþëå çàñðè÷à íàäïèñà: Ó-×È-ËÈ-ÙÅÍ ÎÐ-ÊÅÑ-ÒÚÐ ÎÒ ÄÅ-ÂÅ-ÒÀ ÃËÓ-ÕÀ. Íî ïðåäè ìàëêî áåøå íàïèñàíî ñ... îò÷àÿ ñå Ëèñå. ×åñòíà äóìà! Áþëå äîëåïè âúðõîâåòå íà ïðúñòèòå ñè è ñå îáúðíà êúì íåÿ: Ùå ïîïèòàìå äîêòîð Ïðîêòîð äàëè íÿìà íåùî ôàíòàçèîóñïîêîÿâàùî çà òåá, ìèëà. Íå ñè âúîáðàçÿâàì! âúçïðîòèâè ñå Ëèñå. Áþëå ÿ ïîòóïà ëàñêàâî ïî ãúðáà. Øåãóâàì ñå. Çíàåø ëè êàêâà å ðàçëèêàòà ìåæäó íàñ, Ëèñå? Íå. Âñúùíîñò, êàòî ñå çàìèñëÿ, íèå íÿìàìå íèùî îáùî. Ðàçëèêàòà å, ÷å àç, êàòî òâîé ïðèÿòåë, âèíàãè âÿðâàì ñëÿïî íà âñÿêà òâîÿ äóìà. Çàùîòî, çà ðàçëèêà îò òåá, àç âèíàãè êàçâàì èñòèíàòà. Áþëå ïîãëåäíà çàìèñëåíî çíàìåòî. 18
Ìàé å âðåìå äà ïîòúðñèì ñúâåò îò íàøèòå ïðèÿòåëè. Êàêâè ïðèÿòåëè, Áþëå? Èìàìå ñàìî åäèí-åäèíñòâåí! Çíà÷è ñìå öåëè òðèìà! Èñòèíñêà òàéôà, àêî ïèòàø ìåí è òîé çàïî÷íà äà ñè ïîäñâèðêâà ïúðâèÿ ãëàñ íà Ñòàð íîðâåæêè ëîâåí ìàðø . Ëèñå íå ñå ñòúðïÿ è çàïðèãëàñÿ, òàíàíèêàéêè ïàðòèÿòà íà êëàðèíåòà. Ïîä çâóöèòå íà ìàðøà äâàìàòà òðúãíàõà ñ òúðæåñòâåíà ñòúïêà êúì óëèöà Îðúäåéíà , ïîäìèíàõà ÷åðâåíàòà êúùà íà Ëèñå, æúëòàòà îòñðåùà íà Áþëå, è ñòèãíàõà äî ñòðàííàòà ñèíÿ íàêëîíåíà êúùà â äúíîòî íà óëèöàòà, ïî÷òè çàòðóïàíà ïîä ñíåæíè ïðåñïè. Òàì æèâååøå åäèíñòâåíèÿò èì ïðèÿòåë. Íàãàçèõà â ñíåãà ïîêðàé êðóøîâîòî äúðâî è ïî÷óêàõà íà âðàòàòà, çàùîòî çâúíåöúò îùå íå áåøå ïîïðàâåí. Äîêòîð Ïðîêòîð! ïðîâèêíà ñå Áþëå. Îòâîðåòå!
19
Âòîðà ãëàâà
Áàëàíñèðàùè îáóâêè è ëóííè õàìåëåîíè
Íî íèêîé íå èì îòâîðè. Êúäå ëè ñå å çàïèëÿë? ïðîìúðìîðè Áþëå è íàäíèêíà ïðåç ïðîöåïà íà âðàòàòà, êîéòî âîäåøå êúì ïîùåíñêàòà êóòèÿ. Åòî ãî. Êúäå? Ãîðå. Òîé ñå îáúðíà è ïðîñëåäè ïîêàçàëåöà íà Ëèñå. È âèäÿ êàê âèñîê ñëàá ìúæ â ëàáîðàòîðíà ïðåñòèëêà è ñ ðîçîâè íàóøíèöè ïðèñòúïâà ïðåäïàçëèâî ñ ïðîòåãíàòè íàïðåä ðúöå ïî áèëîòî íà ïîêðèâà. Äîêòîð Ïðîêòîð! ïðîâèêíà ñå ñ öÿëî ãúðëî Áþëå. Íÿìà äà òå ÷óå ïðåäóïðåäè ãî Ëèñå. Ñëîæèë ñè å äâîéíîçàãëóøàâàùèòå. Äîêòîð Ïðîêòîð áå èçîáðåòèë äâîéíîçàãëóøàâàùèòå íàóøíèöè êàòî ïðåäïàçíî ñðåäñòâî ñðåùó ãðîõîòà íà äðóãî ñâîå èçîáðåòåíèå: ïðàõà çà ïðúöêîíàâòè. Ëèñå îôîðìè ñíåæíà òîïêà è ÿ çàïðàòè êúì ïîê20
ðèâà. Òÿ òóïíà òî÷íî ïðåä ïðîôåñîðà, òîé ïîäñêî÷è è çàïî÷íà äà ñå ãúð÷è ìíîãî ñòðàííî Ðúöåòå ìó çàãðåáàõà êàòî ëîïàòè è áóòíàõà íàóøíèöèòå òàêà, ÷å åäèíèÿò óâèñíà íàä åäíîòî ìó îêî. Êàêâî ïðàâèòå, ïðîôåñîðå? ïðîâèêíà ñå Áþëå. Ðàç... ðàçìàõâàì ðúöå äîêòîð Ïðîêòîð çàïî÷íà äà ãðåáå îùå ïî-åíåðãè÷íî. È ñå îëþëÿâàì... ïðîñòåíà òîé, äîêàòî òÿëîòî ìó ñå íàêëàíÿøå òó íàëÿâî, òó íàäÿñíî. È ãóáÿ ðàâíîâåñèå! êðåñíà è ñå èçãóáè îò ïîãëåäèòå íà Ëèñå è Áþëå. Äâàìàòà ñå ñïîãëåäàõà óæàñåíè è õóêíàõà êúì êúùàòà. Åõî! ïðîâèêíà ñå Ëèñå. Åõî! ïðîâèêíà ñå è Áþëå. Åõî, äà! ÷ó ñå ãëóõî îò åäíà äóïêà â ñíåãà, îòêúäåòî ñòúð÷àõà äâå ðúöå. Àêî ñòå ïðèêëþ÷èëè ñ åõîñâàíåòî, åëàòå äà ìè ïîìîãíåòå. Ëèñå è Áþëå õâàíàõà ïî åäíà ðúêà è ãî èçäúðïàõà âòîðèÿ ñëó÷àé íà çàòðóïàí îò ñíÿã âúçðàñòåí ìúæ çà äíåøíèÿ äåí. Íî äàëè îïðåäåëåíèåòî âúçðàñòåí ïîäõîæäàøå íà ÷îâåê, ÷èéòî ìîçúê ðàæäà äæàäæè, èíòåðåñíè è ñòðàøíî çàáàâíè çà äåöàòà, íî íå è ïîëåçíè çà âúçðàñòíèòå? Âïðî÷åì êàêâî çíà÷åíèå èìà òîâà, ùîì âúïðîñíèÿò ÷îâåê îòãëåæäà â ãðàäèíàòà ñè êðóøîâî äúðâî, ìîæå äà ñå ïîõâàëè ñ äâàìà äîáðè ïðèÿòåëè, à ïðè òîâà å è ñãîäåí çà íàéïðåêðàñíàòà è äîêîëêîòî òúìíèòå î÷èëà, êîèòî íå ñâàëÿøå îò î÷èòå ñè, ìó ïîçâîëÿâàõà äà ïðåöåíè íàé-î÷àðîâàòåëíàòà æåíà â Îñëî Æóëèåò Ìàðãàðèí. 21
Çàùî ñòå ñè ñëîæèëè íàóøíèöèòå? ïîïèòà Ëèñå, äîêàòî ñ Áþëå ïîìàãàõà íà äîêòîð Ïðîêòîð äà ñå èçïðàâè. Ìíîãî ìè å ñòóäåíî íà óøèòå, à íå óñïÿõ äà ñè íàìåðÿ øàïêàòà îáÿñíè ïðîôåñîðúò. Êàêâî ñòàâà? Ëèñå ìó ðàçêàçà çà ñëó÷êàòà â ó÷èëèùíèÿ äâîð. Ãðåãîð Ãàëâàíèóñ, äà êèìíà Ïðîêòîð è èçòóïà ñíåãà îò ÷îðëàâàòà ñè êîñà. Ãîëÿì ÷åøèò. È âèå ëè ïîçíàâàòå ãîñïîäèí Õëúö? èçíåíàäà ñå Áþëå. Òðþëñ è Òðþì çàøèëè ïàíòàëîíà ìó êúì ñòîëà ñ íÿêîëêî êîâàðíè áîäà. Øèâàøêîòî èçêóñòâî è ðúêîäåëèåòî íå ñà øåãà ðàáîòà. Ñàìî ñå ïèòàì êàê ñà óñïåëè äà ãî íàïðàâÿò, áåç òîé äà ñå óñåòè. Êëåòèÿò Ãðåãîð ñèãóðíî å çàñïàë âúçäúõíà äîêòîð Ïðîêòîð. Íèêîé ó÷èòåë íå çàñïèâà ïîñðåä ÷àñà ñè âúçðàçè Ëèñå. Íå è àêî å ñúùåñòâî, êîåòî ïðåç çèìàòà èçïàäà â ëåòàðãèÿ âúçðàçè íà âúçðàæåíèåòî º Ïðîêòîð. Êàêâî å òîâà? ïîèíòåðåñóâà ñå Áþëå è ïîñî÷è êðàêàòà íà ïðîôåñîðà. Òîâà äîêòîð Ïðîêòîð ïîãëåäíà ÷åðâåíî-îðàíæåâèòå áîòóøè ñúñ ñèíè âðúçêè å íàé-íîâîòî ìè èçîáðåòåíèå. Áàëàíñèðàùèòå îáóâêè íà äîêòîð Ïðîêòîð. Ïîãëåäíåòå ãè... òîé âäèãíà åäèíèÿ ñè êðàê è èì ïîêàçà ïîäìåòêàòà. ×èôò îáóâêè çà áîêñ, êúì êîèòî ïðèêðåïèõ ìàãíèòíè ïëàçîâå. Ïîç22
23
âîëÿâàò äà ñå äâèæèø ïî âñÿêàêâà ïîâúðõíîñò, áåç äà ïàäíåø. Ïðîñòî çàâúðòàø êîï÷åòî â æåëàíàòà ïîçèöèÿ. Êúì ãëåçåíà íà îáóâêèòå áåøå ïðèêðåïåíî êîï÷å êàòî íà ãîòâàðñêà ïå÷êà. Ëèñå ïðî÷åòå íàñòðîéêèòå: ÎÏÚÍÀÒÎ ÂÚÆÅ ÎÒÏÓÑÍÀÒÎ ÂÚÆÅ ÃÐÀÄÈÍÑÊÀ ÎÃÐÀÄÀ ÏÀÐÀÏÅÒ ÍÀ ÌÎÑÒ ÁÈËÎ ÍÀ ÏÎÊÐÈÂ
24
Ñòðàõîòíî! âúîäóøåâè ñå Áþëå. Ìîæå ëè äà ãè èçïðîáâàì? Îùå íå, ñêúïè Áþëå. Èçîáðåòåíèåòî ìè ñå íóæäàå îò ìàëêî óñúâúðøåíñòâàíå, çà äà ñòàíå... íàïúëíî ñúâúðøåíî. Ùîì îáóâêèòå íå ñà ãîòîâè, çàùî òîãàâà õîäèòå ñ òÿõ ïî ïîêðèâà? ïîïèòà ìàëêî ñúðäèòî Áþëå. Çàùîòî Áþëå îáè÷àøå äà èçïðîáâà èçîáðåòåíèÿòà íà äîêòîð Ïðîêòîð èìåííî â íåóñúâúðøåíñòâàíî ñúñòîÿíèå. Íàëîæè ñå äà íàãëàñÿ àíòåíàòà ïðîôåñîðúò ïîñî÷è ïîêðèâà, êúäåòî îãðîìíà àíòåíà ïðîòÿãàøå ÷åðíèòå ñè ðúöå êúì áëåäîòî çèìíî íåáå. Âå÷å íå ïðèåìà íèêàêâè òåëåâèçèîííè êàíàëè. Íî, ñêúïè ïðîôåñîðå! âúçäúõíà Ëèñå. Íå çíàåòå ëè, ÷å òåëåâèçèîííèòå ñèãíàëè ñòàíàõà äèãèòàëíè? Ñòàðèòå àíòåíè âå÷å íå âúðøàò ðàáîòà. Äîêòîð Ïðîêòîð ïîâäèãíà âåæäà è ïîãëåäíà àíòåíàòà, à ïîñëå ÷àñîâíèêà ñè. Âðåìåòî ëåòè. Å? Ìîëÿ? íå ðàçáðà Ëèñå. Êàêâî ñå ñëó÷âà ñ âàñ? Âèäÿõ íåùî, êîåòî èç÷åçíà, ñëåä êàòî ñíåãúò ñå ñòîïè îáÿñíè Áþëå. À íà çíàìåòî íà îðêåñòúðà âìåñòî ù áåøå íàïèñàíî øò äîáàâè Ëèñå. ßâíî êðàÿò íà ñâåòà íàáëèæàâà îòáåëÿçà ñóõî äîêòîð Ïðîêòîð è çàïî÷íà äà ñè ïðîïðàâÿ ïúò ïðåç ñíåãà êúì âõîäíàòà âðàòà. 25