ÑÈËÂÀÍÀ ÄÅ ÌÀÐÈ ÏÎÑËÅÄÍÈßÒ ÅËÔ
1
2
Ñèëâàíà äå Ìàðè
Ïîñëåäíèÿò åëô Èëþñòðàöèè: Äæàíè äå Êîíî Ïðåâåë îò èòàëèàíñêè: Èâàí Òîíêèí
ÅÌÀÑ 3
© Silvana De Mari © L ULTIMO ELFO © Adriano Salani Editore s.r.l., 2004 © Ferenc Regoes cover illustration © Ñèëâàíà äå Ìàðè © ÏÎÑËÅÄÍÈßÒ ÅËÔ © © © ©
Èëþñòðàöèè: Äæàíè äå Êîíî Èëþñòðàöèÿ íà êîðèöàòà: Ôåðåíö Á. Ðåãüîç Ïðåâåë îò èòàëèàíñêè: Èâàí Òîíêèí Îôîðìëåíèå íà êîðèöàòà: Áîðèñ Äðàãîëîâ
© ÈÊ ÅÌÀÑ © Âñè÷êè ïðàâà çàïàçåíè!
4
ÏÚÐÂÀ ÊÍÈÃÀ
ÏÎÑËÅÄÍÈßÒ ÅËÔ
5
Ïîñâåùàâàì íà ìîÿ áàùà, êîéòî ìè ïîñî÷è ïúòÿ, âúïðåêè ÷å áåøå èçãóáèë ñâîÿ.
6
Ïúðâà ãëàâà
Îò ìíîãî äíè äúæäúò ñå ëååøå áåçñïèðíî. Òèíÿòà ñòèãàøå äî ãëåçåíèòå ìó. Àêî ïðîëèâíèÿò äúæä íå ïðåñòàíåøå, íàêðàÿ äîðè æàáèòå ùÿõà äà ñå óäàâÿò â òîçè ñâÿò, çàïðèëè÷àë íà áëàòî. Ñúñ ñèãóðíîñò è òîé ùåøå äà ñè èçïàòè, íå óñïååøå ëè äà ñè íàìåðè áúðçî ïîäñëîí îò äúæäà. Ñâåòúò áåøå ñòóäåí. Òîé ñè ñïîìíè çà òîïëîòî îãíèùå íà áàáà ñè. Íî òîâà áåøå îòäàâíà. Ñúðöåòî íà ìàëêèÿ åëô ñå ñâè îò íîñòàëãèÿ. Áàáà ìó ïîñòîÿííî ïîâòàðÿøå: àêî ìå÷òàåø ìíîãî ñèëíî çà íåùî, æåëàíèåòî òè íåïðåìåííî ùå ñå ñáúäíå. Íî áàáà ìó îòäàâíà áå ñïðÿëà äà ìå÷òàå. Îò äåíÿ, êîãàòî ìàéêà ìó îòèäå íà îíîâà ìÿñòî, îòêúäåòî ÷îâåê íå ñå âðúùà, áàáà ìó ñå îòó÷è äà ìå÷òàå. À òîé îùå íå óìååøå äà ìå÷òàå, çàùîòî áåøå òâúðäå ìàëúê. Èëè ìîæå áè íå? Ìàëêèÿò åëô çàòâîðè î÷è è ñúñðåäîòî÷è âñè÷êèòå ñè ìèñëè â åäíî-åäèíñòâåíî æåëàíèå æåëàíèåòî çà òîïëî. Ñòîðè ìó ñå, ÷å öÿëîòî ìó òÿëî èçñúõâà, ÷å óñåùà òîïëèíàòà íà çàïàëåí îãúí, ñòîïëÿùà êðàêàòà ìó. Óñåùàøå ìèðèçìà íà õðàíà. Îòíîâî îòâîðè î÷è. Êðàêàòà ìó áÿõà îùå ïîñòóäåíè, à ñòîìàõúò îùå ïî-ïðàçåí. Íàâÿðíî íå áå æåëàë äîñòàòú÷íî ñèëíî. Íàìåñòè ìîêðàòà êà÷óëêà âúðõó ìîêðàòà ñè êîñà. Âîäàòà ñå èçëÿ êúì âðàòà ìó è ïî ãúðáà ìó 7
ïîòåêîõà ñòðóéêè. Áåøå íàìåòíàò ñ æúëò åëôñêè ïëàù. Êîíîïåíèÿò ïëàò æúëò, ìíîãî ðåõàâ, òåæúê è ãðóá íå ïðåäïàçâàøå îò íèùî. Âúðõó âðàòà ìó ñå èçëÿ îùå âîäà, çàïî÷íà äà ñå ñòè÷à íàäîëó ïî ãúðáà ìó ïîä ðèçàòà è ñòèãíà ÷àê äî ïàíòàëîíèòå. Âñè÷êî, ñ êîåòî áåøå îáëå÷åí, áå æúëòî, ãðóáî, ïðîãèçíàòî îò âîäà, ìðúñíî, ïðîòðèòî è ñòóäåíî. Íÿêîé äåí ùå èìà äðåõè, ìåêè êàòî êðèëàòà íà âðàá÷å è òîïëè êàòî ïóõà íà ïàòèöà, ñ öâåòà íà çîðàòà è ìîðåòî. Íÿêîé äåí êðàêàòà ìó ùå áúäàò ñóõè. Íÿêîé äåí Ñÿíêàòà ùå èç÷åçíå è Ñòóäúò ùå ñè îòèäå. Ñëúíöåòî ùå ñå âúðíå. Çâåçäèòå ùå çàñèÿÿò îòíîâî. Íÿêîé äåí. Ïàê ãî íàëåãíàõà ìèñëè çà ÿäåíå. Ñïîìíè ñè ïîãà÷èòå íà áàáà ñè è ñúðöåòî ìó ñå ñâè çà ïîðåäåí ïúò. Ñàìî âåäíúæ ïðåç æèâîòà íà ìàëêèÿ åëô áàáà ìó áå èçïåêëà ïîãà÷è. Ñëó÷è ñå ïðåç ïîñëåäíèÿ ïðàçíèê íà íîâîëóíèåòî, êîãàòî ëóíàòà âñå îùå ñâåòåøå íà íåáåòî, à íà åëôèòå ðàçäàäîõà ïîëîâèí ÷óâàë áðàøíî. Ñëàãàéêè ðúêà íàä î÷èòå ñè, ìàëêèÿò åëô ñå îïèòà äà îòïðàâè ïîãëåä ïðåç äúæäîâíàòà ïåëåíà. Äåíÿò ïîñòåïåííî ãàñíåøå è ñêîðî ñúâñåì ùåøå äà ñå ñòúìíè. Òðÿáâàøå äà ñè íàìåðè ìÿñòî, êúäåòî äà íîùóâà, ïðåäè äà ïàäíå íîùòà. Íÿêàêúâ ïîäñëîí îò äúæäà è íåùî çà ÿäåíå. Ñëåä îùå åäíà íîù 8
â òèíÿòà íà áëàòîòî ñ ïðàçåí ñòîìàõ åäâà ëè ùå îñòàíå æèâ äî ñóòðèíòà. Ãîëåìèòå ìó î÷è ñå ïðèñâèâàõà îò âçèðàíåòî, äîêàòî áëóæäàåõà ïî ñèâîòàòà íà äúðâåòàòà, êîÿòî ñå ðåäóâàøå ñúñ ñèâîòàòà íà çåìÿòà è íà íåáåòî, ïîñëå òîé ñúçðÿ òúìíà ñÿíêà. Ñúðöåòî â ãúðäèòå ìó ïîäñêî÷è. Íàäåæäàòà îòíîâî ñå âúçðîäè. Çàáúðçà, äîêîëêîòî ìó ïîçâîëÿâàõà óìîðåíèòå êðàêà, çàòúâàùè äî êîëåíå â òèíÿòà, âñå òàêà âòðåí÷èë î÷è â ñÿíêàòà. Çà ìèã, äîêàòî äúæäúò ñå óñèëâàøå, èçïèòà óïëàõà, íî òîâà áåøå ñàìî ïî-òúìíî ïåòíî îò ãîðàòà. Ïîñòåïåííî îáà÷å çàïî÷íàõà äà ñå î÷åðòàâàò è ðàçëè÷àâàò ïîêðèâ è ñòåíè. Ïîêàçà ñå ìàëêà ïîñòðîéêà îò äúðâî è êàìúê, çàòóëåíà îò äúðâåòàòà è öÿëàòà îáâèòà â ïúëçÿùè è âèåùè ñå ðàñòåíèÿ. Íàâÿðíî íÿêîãà â íåÿ ñà ñå ïîäñëîíÿâàëè îâ÷àðè è âúãëèùàðè. Áàáà ìó èìàøå ïðàâî. Àêî ìå÷òàåø çà íåùî ìíîãî, ìíîãî ñèëíî, àêî ñè ïðåèçïúëíåí ñ âÿðà, òî òàêà èëè èíà÷å ùå ñå ñáúäíå. Ìàëêèÿò åëô çàïî÷íà äà ìå÷òàå çà îãúí, êîéòî ãî òîïëè. Ìèðèçìà íà òîïúë äèì, ïðèìåñåí ñ àðîìàò íà ñìîëà îò øèøàðêè, èçïúëíè óìà ìó äî ñòåïåí, ÷å òîé ñå ñòîïëè çà íÿêîëêî ñåêóíäè. Èçâåäíúæ ãî ñúáóäè ðúìæàùî ëàåíå íà êó÷å è ãî âúðíà êúì äåéñòâèòåëíîñòòà. Îáúðêà ñå, íî òîâà íå áåøå ñúí. Íàèñòèíà èìàøå òîïúë äèì è àðîìàò íà îãúí îò øèøàðêè. Íå ñå íàìèðàøå ñàìî â íåãîâàòà ãëàâà. Áåøå ñå äîáëèæèë äî îãúíÿ íà õîðà. Âå÷å áåøå êúñíî. 9
Ôàíòàçèðàíåòî çàïëàøâàøå äà ãî óáèå. Êó÷åøêèÿò ëàé ïðîãúðìÿ â óøèòå ìó. Ìàëêèÿò åëô ñå âïóñíà â áÿã. Äàíî äà óñïåå äà èçáÿãà. Áÿãà ëè äîñòàòú÷íî áúðçî, íàâÿðíî ùå ñå îòúðâå îò íàëèòàùîòî ïî ïåòèòå ìó êó÷å.  ïðîòèâåí ñëó÷àé õîðàòà ùÿõà äà ãî õâàíàò è òîãàâà ñïîêîéíàòà ñìúðò îò ñòóä è ãëàä ùåøå äà îñòàíå íåñáúäíàòà ìå÷òà. Íåî÷àêâàíî ñå ñïúíà â íÿêàêúâ êîðåí è ñå çàêëåùè â íåãî. Ïëüîñíà ñå ïî ëèöå â òèíÿòà. Êó÷åòî ñêî÷è îòãîðå ìó. Ñ íåãî áåøå ñâúðøåíî. Ìàëêèÿò åëô íå ñìååøå äîðè äà äèøà. Ìèãîâåòå òå÷àõà òÿãîñòíî. Êó÷åòî äúõàøå â òèëà ìó è íå ìó ïîçâîëÿâàøå äà ïîìðúäíå, ãîòîâî âñåêè ìèã äà çàáèå çúáèòå ñè. Îñòàâè ãî! ðÿçêî èçêîìàíäâà ñóõ è âëàñòåí ãëàñ. Êó÷åòî ãî ïóñíà. Ìàëêèÿò åëô çàïî÷íà äà äèøà è âíèìàòåëíî âäèãíà î÷è. ×îâåøêîòî ñúùåñòâî áåøå ìíîãî âèñîêî. Êîñàòà íà ãëàâàòà ìó áåøå íàâèòà êàòî âúæå. Ïî ëèöåòî íÿìàøå íèêàêúâ êîñúì. È âñå ïàê áàáà ìó áåøå ñúâñåì êàòåãîðè÷íà ÷îâåöèòå èìàò âúëíà ïî ëèöåòî. Íàðè÷à ñå áðàäà . È å åäíî îò ìíîãîáðîéíèòå íåùà, êîèòî ãè îòëè÷àâàò îò åëôèòå. Ìàëêèÿò åëô íàïðåãíà ïàìåòòà ñè, çà äà ñè ñïîìíè è èçâåäíúæ ëèöåòî ìó ïðîñèÿ. Òè ñè æåíñêè ÷îâåê ëèêóâàùî âúçêëèêíà òîé. Êàçâà ñå æåíà, ãëóïàêî ïîïðàâè ãî ÷îâåøêîòî ñúùåñòâî. Î-î, àç èñêà ïðîøêà, æåíà-ãëóïàê, àç áúäà ïîâíèìàòåëåí, ñåãà ùå òè êàçâàì, êàêòî òðÿáâà, æåíàãëóïàê îòâúðíà ìàëêèÿò. 10
Çà íåãî åçèêúò íà ÷îâåöèòå ïðåäñòàâëÿâàøå çàãàäêà, íå ãî çíàåøå äîáðå, à òå âèíàãè áÿõà ñòðàøíî ðàçäðàçíèòåëíè, ðàçäðàçíèòåëíîñòòà èì áúðçî ïðåìèíàâàøå â ÿðîñò. È â òîâà áàáà ìó áåøå êàòåãîðè÷íà. Ìîì÷å, òè êàêâî, äà íå òè å äîòåãíàë æèâîòúò? çàïëàøèòåëíî ãî ïîïèòà ÷îâåøêîòî ñúùåñòâî. Ìàëêèÿò åëô ñå îçàäà÷è. Ñïîðåä áàáà ìó ïúëíàòà ëèïñà íà êàêâàòî è äà å ëîãè÷íà ìèñúë ñúñòîÿíèå, èçðàçåíî ïî-ñáèòî ÷ðåç òåðìèíà òúïîòà å îñíîâíàòà õàðàêòåðèñòèêà, êîÿòî ðàçëè÷àâà ÷îâåøêàòà ðàñà îò ðàñàòà íà åëôèòå, è ìàêàð áàáà ìó äà ñå áå îïèòàëà äà ãî ïðåäóïðåäè, î÷åâèäíî ãëóïîñòòà íà âúïðîñà ãî îáúðêà. Íå, àç íå èñêàë, æåíà-ãëóïàê óâåðè ÿ ìàëêèÿò åëô. Àç íå èñêà äà ñïðå äà æèâåå. Òîâà ãî íÿìà â ìîè ïëàíîâå îáÿñíè íàñòîÿòåëíî òîé. Àêî ïðîèçíåñåø îùå åäèí ïúò äóìàòà ãëóïàê ùå íàñúñêàì êó÷åòî ñðåùó òåá çàïëàøè ãî ðàçäðàçíåíî æåíàòà. Àõ, ñåãà àç ðàçáèðà èçëúãà ìàëêèÿò åëô, îïèòâàéêè ñå îò÷àÿíî äà ñõâàíå ñìèñúëà íà ðàçãîâîðà è çàùî ÷îâåøêîòî ñúùåñòâî èñêà äà ãî îáèæäàò? Òè ñè åëô, íàëè? Ìàëêèÿò êèìíà óòâúðäèòåëíî. Ïî-äîáðå áåøå äà ãîâîðè âúçìîæíî íàé-ìàëêî. Õâúðëè ðàçòðåâîæåí ïîãëåä êúì êó÷åòî, à â îòãîâîð òî èçðúìæà ãëóõî. Íå îáè÷àì åëôèòå îáÿñíè ÷îâåøêîòî ñúùåñòâî. 11
Ìàëêèÿò îòíîâî êèìíà óòâúðäèòåëíî. Óñåùàíåòî çà ñòóä ïîãúëíà ñòðàõà ìó. Çàïî÷íà äà òðåïåðè. Õîðàòà íå îáè÷àò åëôèòå... Áàáà ìó âèíàãè ìó ãî áåøå êàçâàëà. Êàêâî èñêàø? Çàùî ñå ïðèáëèæè? ïîïèòà æåíàòà. Ñòóä... ãëàñúò íà ìàëêèÿ åëô ñåêíà. Òàçè êîëèáà... Ñòóäúò, óìîðàòà è ñòðàõúò ñå ñìåñèõà. Ãëàñúò ìó çàïî÷íà äà òðåïåðè. Êîëèáàòà... ãëàñúò ìó îòíîâî ñåêíà. Íå ìè ðàçèãðàâàé ñöåíà íà óìðÿë îò ñòóä. Òè ñè åëô, íàëè? Ïðèòåæàâàø âúëøåáíè ñïîñîáíîñòè. Åëôèòå íå ñòðàäàò íèòî îò ñòóä, íèòî îò ãëàä. Òå ïðîñòî íå ãè ÷óâñòâàò, àêî ïîèñêàò. Íà ìàëêèÿ ìó òðÿáâàøå äîñòà âðåìå, çà äà ðàçáåðå ñìèñúëà íà äóìèòå, ïîñëå òîé ïðîñèÿ. Íàèñòèíà? ïîïèòà äîâîëåí. Íàèñòèíà àç çíàå ïðàâè òåçè íåùà? È êàê ìîæå àç äà ãè ïðàâè? Íå çíàì èçâèêà æåíàòà, òè ñè åëô. À íèå, íåùàñòíèòå ÷îâåøêè ñúùåñòâà, ñìå òúïè, íåäîðàçâèòè, íèå ñìå ñúçäàäåíè äà ñòóäóâàìå è äà ãëàäóâàìå. Ãëàñúò íà ÷îâåøêîòî ñúùåñòâî ñòàíà íàèñòèíà ëîø. Ìàëêèÿò åëô ïî÷óâñòâà êàê ãî èçïúëâà îãðîìåí ñòðàõ, íàïèðà, ñòèãà äî ãúðëîòî ìó, ñóõî êàòî ïóñòèíÿ, äî ëèöåòî ìó è ñå ðàçïëàêà. Áåøå ïëà÷ áåç ñúëçè, ïëà÷ îò èçïúëíåíè ñ óæàñ ñòåíàíèÿ è ðèäàíèÿ. Æåíàòà ïî÷óâñòâà îò÷àÿíèåòî ìó è ñìðàçÿâàù õëàä ïðîáÿãíà ïî êîæàòà º. Êàêâî òîëêîâà ëîøî êàçàõ? ó÷óäè ñå òÿ. 12
Ìàëêèÿò ïðîäúëæàâàøå äà ïëà÷å. Èçäàâàøå ñúðöåðàçäèðàòåëíè ñòîíîâå, êîèòî ïðîíèêâàõà ïðàâî â ñúðöåòî è íîñåõà â ñåáå ñè áîëêàòà íà öåëèÿ ñâÿò. Òè ñè îùå ìàëúê, íàëè? ïîïèòà òÿ ñëåä âðåìå. Ðîäåí ñúì ñúâñåì íàñêîðî ïîòâúðäè ìàëêèÿò, ãîñïîäèí ÷îâåê äîáàâè òîé çà âñåêè ñëó÷àé, â ñòàðàíèåòî äà íàìåðè èçðàç, êîéòî äà íå çâó÷è îáèäíî. Êàêâè ñïîñîáíîñòè ïðèòåæàâàø? ïîèíòåðåñóâà ñå æåíàòà. Êàæè ìè öÿëàòà èñòèíàòà. Åëôúò ïðîäúëæè äà ÿ ãëåäà. Íèùî îò äóìèòå íà æåíàòà íÿìàøå ñìèñúë. Ñïîñîáíîñòè ëè? Âúëøåáíè. Âñè÷êî, êîåòî óìååø äà ïðàâèø. À-à, òîâà ëè? Àìè ìíîãî íåùà. Äà äèøà, äà âúðâè, äà ãëåäà, ìîæå è äà áÿãà, äà ãîâîðè... äà ÿäå, êîãàòî èìà íåùî çà ÿäåíå... Ãëàñúò íà ìàëêèÿ åëô ñòàíà òúæåí è ñå èçïúëíè ñ íåÿñíà íàäåæäà. Æåíàòà ñåäíà ïðåä ïðàãà íà êîëèáàòà, õâàíà ñå ñ ðúöå çà ãëàâàòà è îñòàíà òàêà. Ñëåä ìàëêî ñòàíà. Âñå ïàê íèêîãà íÿìà äà èìàì òîëêîâà ñìåëîñò, ÷å äà òå îñòàâÿ íàâúí. Åëà, ìîæåø äà ñåäíåø áëèçî äî îãúíÿ. Î÷èòå íà ìàëêèÿ åëô ñå èçïúëíèõà ñ óæàñ è òîé çàïî÷íà äà îòñòúïâà íàçàä. Ìîëÿ òå, ãîñïîäèí ÷îâåê, íå... Ñåãà ïúê êàêâî òè ñòàâà? Îãúíÿò íå: àç áÿõ ïîñëóøåí. Ìîëÿ òå, ãîñïîäèí ÷îâåê, íå ìå èçÿæäàé! ... Êàêâî-î? 13
Íå ìå èçÿæäàé! Äà òå èçÿì ëè? È êàê? Ñ ðîçìàðèí, ìèñëÿ. Ìîÿòà áàáà êàçâà òàêà, êîãàòî áèëà æèâà. Àêî òè íå ñëóøà, èäâà ÷îâåêúò è òå èçÿæäà ñ ðîçìàðèí. Òîâà ëè ðàçïðàâÿøå çà íàñ áàáà òè? Íàèñòèíà ìíîãî ëþáåçíî! Äóìàòà ëþáåçíî îáîäðè ìàëêèÿò åëô. Çíàåøå çíà÷åíèåòî º. Ïî÷óâñòâà, ÷å âúðâè ïî ïðàâèëåí è ñèãóðåí ïúò. Îòíîâî ïðîñèÿ è ñå óñìèõíà. Äà, äà, òàêà å. Áàáà êàçâà: ÷îâåöèòå îùå êàíèáàëè è òîâà íàé-ëþáåçíî íåùî, êîåòî ìîæå äà êàæå çà òÿõ. Òîçè ïúò ìó ïðîâúðâÿ è âñè÷êî ìèíà äîáðå. Óñïÿ äà ñå èçðàçè ïðàâèëíî. ×îâåøêîòî ñúùåñòâî íå ñå ðàçñúðäè. Ãëåäà ãî äúëãî è çàïî÷íà äà ñå ñìåå. Òàçè âå÷åð èìàì êàêâî äà ÿì óâåðè ãî æåíàòà, âëåç. Ìàëêèÿò åëô áàâíî ïðåñòúïè ïðàãà. Âñå åäíî, íàâúí ñòóäúò ùåøå äà ãî óìúðòâè. Óìúðòâåí âúí èëè âúòðå... Ãîðåøå îãúí îò øèøàðêè è èçïúëâàøå êîëèáàòà ñ ìèðèñ íà áîðîâà ñìîëà. Çà ïúðâè ïúò îò ìíîãî äíè ïîïàäàøå íà òîïëî è ñóõî ìÿñòî. Íà îãúíÿ ñå ïå÷åøå èñòèíñêè öàðåâè÷åí êî÷àí. Ìàëêèÿò ñå âòðåí÷è è íå ìîæà äà îòêúñíå ïîãëåä îò íåãî. Ïîñëå ñòàíà ÷óäîòî. ×îâåøêîòî ñúùåñòâî èçâàäè íîæ è âìåñòî ñ 14
íåãî äà ãî íàðåæå íà ìàëêè ïàð÷åòà, ñðÿçà êî÷àíà ñúñ çúðíà íà äâå è ìó ïîäàäå åäíàòà ïîëîâèíà. Âñå ïàê â äóøàòà ñè ìàëêèÿò åëô ðåøè äà íå ñå äîâåðÿâà íàïúëíî íà ÷îâåêà. Íàâÿðíî òîé íå áåøå òîëêîâà ëîø èëè ìîæå áè ñìÿòàøå ìàëêî äà ãî ïîîõðàíè, ïðåäè äà íàìåðè ïî ïúòÿ ðîçìàðèí. Âúïðåêè òîâà èçÿäå ïàð÷åòî îò êî÷àíà. Èçÿäå ãî çúðíî ïî çúðíî, çà äà óäúëæè âúçìîæíî íàé-äúëãî ÿäåíåòî. Êîãàòî ãî èçÿäå, âå÷å áåøå êúñíà íîù. Ïîîãðèçà êî÷àíà, çàâè ñå ñ ãðóáîòî ñè ìîêðî íàìåòàëî è çàñïà êàòî ìàëêî ñúíëèâ÷å áëèçî äî òàíöóâàùèòå ïëàìúöè íà îãúíÿ.
15