Biznes & Ekologia nr 135 by Biznes & Ekologia

977142955124409

TO B&E OR NOT TO B&E ukazuje się od 1997 roku ISSN 1429-5512

135

Wrzesień 2014

Cena

10 zł

(w tym 5% VAT)

OPINIE – EKO-EURO – EKO-RYNEK – TARGI – KONGRESY – KONFERENCJE – INNOWACJE

JEZIORO TARNOBRZESKIE - niewykorzystany potencjał 10 ŚWIĘTOKRZYSKI PARK OZE 14 SALON Dłużnika 35

www.biznesiekologia.pl

Nie polityka powinna rządzić ludźmi, lecz ludzie polityką Napoleon Bonaparte

Szanowni Państwo, Od dłuższego czasu nurtuje nas pytanie, czy demokracja to ustrój dla wszystkich? Obserwujemy bowiem liczne zjawiska świadczące o nie przestrzeganiu zasad demokracji, a wręcz drwiny z niej przez licznych cwaniaków oraz firmy, korporacje i instytucje, z którymi państwo demokratyczne nie daje sobie rady. Dotyczy to spraw zarówno małych jak i dużych. No bo jak np. zrozumieć zachowanie osobnika Froga, czy 25 latka z Radomia, którzy przechwalają się w sieci swoimi samochodowymi wyczynami, nie licząc się z obowiązującymi zasadami ruchu drogowego. Tym czasem władza potrafi głodną Starowinę, czy niepełnosprawnego wtrącić do więzienia za kostkę masła, czy zjedzony batonik. Potrafi też odebrać Rodzicom Dzieci... Amber Gold latami uprawiał bezczelnie swój oszukańczy proceder, mimo sygnałów o podejrzanej działalności... m Banki, korporacje z udziałem prawników tworzą niepełnoprawne umowy na niekorzyść swoich Klientów, narażając ich na straty (ostatni przykład GetinBank). Lecz niestety Klienci nie mogą liczyć na pomoc ze strony swojego Państwa i jego instytucji, takich jak np.: Urząd Ochrony Konsumenta i Konkurencji, lub Komisji Nadzoru Finansowego, która w sprawie toksycznych produktów inwestycyjnych, niekorzystnych dla Klientów nie wspiera poszkodowanych, uważając, że ponoszą konsekwencje podpisawszy niekorzystną umowę. Wprawdzie Bank został ukarany kwotą, 6,7 mln zł, ale kosztem Klientów zamiast personalnie zarządu i prawników na jego usługach. Podobnie postąpił Minister Zdrowia, ukarawszy szpital zamiast osoby winne uchybień. Radzimy ministrom w podobnych sprawach skorzystać z doświadczeń Kserksesa, który wychłostał fale morskie, za potopione okręty. Miałoby to większy sens, niż kary finansowe nałożone w taki sposób. Wiele inwestycji to bezproduktywne wodotryski, świadczące o braku perspektywicznego myślenia aby poniesione nakłady przynosiły profity ekonomiczne i społeczne. Bolesnym, przykładem jest ogromna ekologiczna inwestycja „Jezioro Tarnobrzeskie”, której nie towarzyszy ciąg dalszy, dający takie efekty. Do tej pory przeważało przekonanie, że pieniędzmi rządzą ludzie, świadomi celów, czyżby w rzeczywistości to pieniądze rządziły ludźmi? Postępuje niesprawiedliwy podział korzyści niezgodny z istotą demokracji.

Zapraszamy do współpracy

Rada Konsultacyjna: Prof. dr hab. Zygmunt Babiński Prof. dr hab. Andrzej Grzywacz Prof. dr hab. Marek Gromiec Prof. dr hab. Andrzej Jasiński Prof. dr hab. Wojciech Majewski Prof. dr hab. Waldemar Mioduszewski

Prof. dr hab. Maciej Nowicki Prof. dr hab. Kazimierz Pająk Prof. dr hab. Jan Popczyk Prof. dr hab. Kazimierz Rykowski Prof. dr hab. Henryk Skolimowski Prof. dr hab. Ewa Solarska

Magazyn „BIZNES & EKOLOGIA” jest niezależnym czasopismem na rynku od roku 1997. Miesięcznik o zasięgu ogólnokrajowym, czytany przez profesjonalistów zajmujących się ochroną środowiska w administracji wszystkich szczebli, biznesie, przemyśle, nauczycieli, młodzież szkolną i akademicką oraz wszystkich, którzy interesują się problemami środowiska i jakości życia. Aleksandra Wójtowicz - Redaktor Naczelna, tel. 604 772 512, a_wojtowicz@biznesiekologia.pl, Henryk Oleksy - Dyrektor Programowy, tel. 601 354 144, olehenem@wp.pl Zespół: Adam Bogoryja-Zakrzewski, Jolanta Kamieniecka, Peter van der Laan, Wanda Pazdan, Tadeusz Peter, Anna Piwowarska - Nasz, Bożena Tokarska, Natalia Skoczylas, Marek Szwarc, Cezary T. Szyjko, Marcin Piasek.

Redakcja zastrzega sobie prawo i skracania artykułów bez naruszenia zasadniczych myśli autora i do dokonywania streszczeń. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczonych reklam. Redakcja zastrzega sobie prawo nie przyjęcia zamówienia na reklamy niezgodne z filozofią czasopisma. Redakcja zastrzega sobie możliwość dokonywania niezbędnych poprawek, uzupełnień, skrótów nadesłanych tekstów, dołączania cytatów, śródtytułów, treści w ramkach.

Współpraca: Instytut na rzecz Ekorozwoju, Pracodawcy Rzeczpospolitej Polskiej, Polska Izba Gospodarcza EKOROZWÓJ, Społeczny Instytut Ekologiczny, Towarzystwo, Przyjaciół Filozofii Ekologicznej, Stowarzyszenie Polskich Mediów, Klub Publicystów „EKOS”, Stowarzyszenie Dziedzictwo Natury.

Skład i łamanie: Studio C&D Company Naświetlanie i druk: LOTOS Poligrafia ISSN 1429-5512. Nakład: 5000 egz. Na okładce: Jezioro Tarnobrzeskie z lotu ptaka Źródło: Grzegorz Biernat

W REGIONACH

JEZIORO TARNOBRZESKIE - POLSKI CUD EKOLOGII, INŻYNIERII, REKREACJI I ARCHITEKTURY KRAJOBRAZU

UNIKATOWA INWESTYCJA - niewykorzystany potencjał Nikt na świecie wcześniej tego nie dokonał. Zabezpieczenie wyrobiska po kopalni siarki poprzez budowę rekreacyjnego zbiornika wodnego było planem pionierskim, wybitnym osiągnięciem polskiej inżynierii. Jedną z najkosztowniejszych i najdłuższych inwestycji ekologicznych w Polsce. Powstał duży akwen o nieprzeciętnych walorach dla wypoczywających oraz cała nowa kraina przyrodnicza. Niestety samorząd nie radzi sobie z wykorzystaniem takiego potencjału. Prywatnych inwestorów, a tym samym nowych miejsc pracy próżno szukać.

foto: Wacaław Szczepański

nr 135 / 2014

W REGIONACH

foto: Marcin Piasek

Kopalnia „Machów” po zaprzestaniu wydobycia jako pierwsza w kraju zajmuje się wyłącznie naprawą zniszczeń poprzemysłowych. Wciąż brakuje środków chociażby na dokońCzy w tym samym punkcie na ziemi, jedna osoba, może czenie rekultywacji sąsiedniej, oddalonej o 2 km od Jeziora najpierw mieszkać w rodzinnym domu, potem pracować Tarnobrzeskiego kopalni w Piasecznie, po drugiej stronie Wisły. Tam też powstaje malowniczy, rekreacyjny zbiornik w kopalni, likwidować ją, budować zbiornik wodny, wodny o powierzchni 160 ha. – W rejonie oddziaływania a obecnie wypoczywać. Wszystko to było możliwe w okreleja depresji, wokół kopalni „Piaseczno” (gmina Łoniów) wysie niespełna 40 lat, a to jeszcze nie koniec rewolucyjnych stępującego w sumie na terenie trzech gmin, cały czas istniezmian. Historia przyśpieszyła tu nieprawdopodobnie. Przez je grożba katastrofy ekologicznej. Rząd ciągle nie zabezpiesetki lat na tym terenie istniało kilka wsi. W Miechocinie czył środków na uregulowanie kwestii stosunków wodnych - dziś dzielnicy Tarnobrzega położonej nad jeziorem już na tym obszarze – mówi Marek Jońca, były dyrektor Kopalni w XII wieku była parafia. W 1970 roku ziemia zatrzęsła się „Machów”, aktualnie burmistrz gminy Koprzywnica, zagroi kilka kilometrów dalej w sąsiednim Machowie a potem żonej podtopieniami. Kajmowie, ruszyło wydobycie „polskiego złota”. Dwie wsie szybko zniknęły wraz z pokładami ziemi, a kilka okolicz- STWORZYLI CAŁE POJEZIERZE - JEZIORA, nych osad oczekiwało na taki los.

ZE WSI PRZEZ KOPALNIĘ DO JEZIORA W JEDNYM ŻYCIU

KANAŁY, GÓRY, POLA, ŁĄKI, LASY…

POZOSTAŁ KRAJOBRAZ KSIĘŻYCOWY I BOMBA EKOLOGICZNA

O rozmiarze powstałego zbiornika świadczy także fakt, że samo napełnianie go, wodą z pobliskiej Wisły, trwało ponad 4 lata. Niektórzy od początku wiedzieli i wierzyli Po jednej z największych kopalni odkrywkowych na świecie w to, co tu powstanie, pomimo nieustannych problemów pozostał krajobraz księżycowy. Głębokie na 110 metrów, z finansowaniem inwestycji. Szybko wyrosło pierwsze osiedo powierzchni 560 ha wyrobisko, widoczne z kosmosu, przez le mieszkaniowe na obszarze wówczas jeszcze górniczym miejscowych wciąż zwane „dołkiem”. Wydobycie siarki na i zamkniętym (w gminie Nowa Dęba).Wielu sceptyków nie tym terenie trwało 22 lata. Dobra koniunktura skończyła się dopuszczało życia czy wypoczynku pod kominami, nad skłaszybko, pozostawiając wielką bombę ekologiczną: jeden dowiskiem odpadów niebezpiecznych. Ziemię z wyrobiska z najbardziej zdegradowanych przyrodniczo obszarów kra- wywożono na oddaloną o kilka kilometrów„zwałkę”. Dziś na ju i groźbę skażenia siarkowodorem. To stało się przyczyną tej sztucznej, także atrakcyjnie rekultywowanej górze, w gminie Baranów Sandomierski, funkcjonuje stok narciarski oraz jednej z największych inwestycji ekologicznych w Polsce. tereny leśne, łowieckie, obfitujące w dziką zwierzynę, oczka wodne. Powstała zupełnie nowa, stworzona od podstaw Naprawa szkód po górniczych trwa już 20 lat choć, aktualprzez człowieka kraina przyrodnicza, zwana Pojezierzem nie w minimalnym zakresie. Narodowy Fundusz Ochrony Tarnobrzeskim. Obok dwóch dużych akwenów, to również Środowiska i Gospodarki Wodnej kończy finansowanie tego kilkadziesiąt małych zbiorników, kanałów (najwięcej w gmiprojektu. Nie wszystko zostało wykonane i właściwie nikt nie nie Grębów) o łącznej powierzchni 300 ha. Do tego tysiące wie kiedy nastąpi ostatecznie zakończone. hektarów łąk, lasów, pól uprawnych. nr 135 / 2014

W REGIONACH

PIONIERSKI PROJEKT, UNIKATOWY W SKALI ŚWIATA Jezioro to 455 ha wody, 42 m głębokości i doskonałe warunki do żeglarstwa, windsurfingu, nurkowania, łowienia ryb, wszelkich innych aktywności wodnych i nie tylko. Przede wszystkim to największy w Polsce ze sztucznych akwenów wykorzystywany tylko w celach rekreacyjnych. To też największy zbiornik wodny powstały w wyrobisku po górniczym kopalni odkrywkowej. Inwestycja unikatowa na światową skalę i w pełni już zrealizowana. Zabezpieczenie wyrobiska po kopalni siarki poprzez budowę zbiornika wodnego jest planem pionierskim, nikt wcześniej na świcie nie wykonał podobnego. To wybitne osiągnięcie polskiej nauki, inżynierii. Najkosztowniejsza, najdłuższa inwestycja ekologicznorekreacyjna w Polsce. Wartość projektu wynosi 1,54 miliarda zł i to bez udziału funduszy z UE. Powstał jeden z większych akwenów wodnych w południowej części kraju, określany jako „cud ekologii”. W planach jest ogromny kompleks wypoczynkowo-rekreacyjny a może i kurort. Czy zdegradowany region poprzemysłowy może być w pełni przywrócony przyrodzie i stać się jednocześnie atrakcyjnym produktem turystycznym? Już wiemy, że tak. Dowiadujemy się o tym w jedynym na świecie muzeum przemysłu siarkowego w Tarnobrzegu.

Tym samym, trudno go też porównywać z innymi akwenami, zbudowanymi przede wszystkim w celach przeciwpowodziowych, energetycznych czy zaopatrzenia w wodę. Dlatego też dzięki wielu walorom wypoczynkowym, ważnych dla turystów jest bezkonkurencyjny i słynie z tego.

LICZNE REKORDY JEZIORA TARNOBRZESKIEGO To co zwraca uwagę to krystaliczne czysta woda. Dzięki dużej przejrzystości do samego dna, czyli na głębokość 42 metrów dociera światło słoneczne i nie ma potrzeby używania przez nurków latarki. To czwarty najgłębszy ze sztucznych zbiorników w kraju. Na dnie łąka z niespotykanej jezierzycy i specjalne atrakcje - różne pozostałości po kopalni. Najdłuższa w południowej Polsce piaszczysta plaża - 3,2 km, z łatwym, wyprofilowanym zejściem do ciepłej wody, osiągającej nawet 28 st. C. Mieści się na niej 28 tys. osób dziennie, a w 2013 r. było w sumie 400 tys. Przy tak ogromnej frekwencji służby ratunkowe ustanawiają kolejny rekord bezpieczeństwa – nikt nie utonął.

Dla żeglarzy, surferów to obiekt na którym odbywają się regaty we wszystkich klasach. Równinny mikroklimat powoduje, że wiatry są mocne, niezakłócone, a fala osiąga jeden Nie jest to zbiornik retencyjny, zaporowy, jak większość zna- metr przy prędkości wiatru 15 m/s. Wędkarzy przyciągają nych, dużych sztucznych akwenów. Nie chroni regionu od okazy drapieżników: stada okoni i dużo ponadmetrowych licznych powodzi, choć taki jest tu potrzebny, ze względu na szczupaków, sandaczy, sumów. Nad jeszcze bezludną wyduże tym zagrożenie. Poza rolą zabezpieczenia ekologicznego szkód górniczych jakie pełni, w użytkowaniu ma charakter spą, która stanowi jedną z krajobrazowych atrakcji jeziora, wyłącznie rekreacyjny, tak był od podstaw zaprojektowany jest najdłuższy w Polsce zjazd linowy. Tzw. „tyrolka” ma 520 metrów długości. i wykonany.

JEZIORO WYŁĄCZNIE REKREACYJNE

foto: Marcin Piasek

nr 135 / 2014

W REGIONACH

Łatwa dostępność, usytuowanie przy głównych szlakach tranzytowych, co jest znaczącym atutem terenów poprzemysłowych powoduje, że zatrzymuje się tu wielu przypadkowych podróżnych. Zbiornik położony jest tylko 4 km od centrum miasta, co przyciąga tłumy spacerowiczów i rowerzystów. Zadowoleni są także przyrodnicy. Przepływająca obok Wisła, zaledwie 100 m od Jeziora Tarnobrzeskiego, jest w tym miejscu obszarem ochronnym w ramach programu Natura 2000. Występują tu rzadkie i zagrożone gatunki roślinności i zwierząt, to ważny korytarz ekologiczny nie tylko w skali Polski ale i Europy. Dzięki akwenowi Tarnobrzeg znalazł się w szczególnym położeniu - centrum nadwiślańskiego trójmiasta turystycznego (Sandomierz, Baranów Sandomierski)

NIE POTRAFIĄ WYKORZYSTAĆ TAKIEGO POTENCJAŁU – BRAK PRACY Mimo ogromnych w skali kraju nakładów poniesionych na naprawę szkód i zażegnanie klęski ekologicznej nie udało się uniknąć znacznej degradacji społeczno-ekonomicznej tego regionu. Zabrakło działań, które w bezpośredni sposób zwiększyłyby zatrudnienie, potencjał rozwojowy, konkurencyjność, efektywność ekonomiczną, energetyczną. Również czas dość szybko i mocno i zweryfikował takie ambitne rekreacyjne wodne pomysły. Szczególnie w obliczu znacznego wzrostu zagrożenia powodziowego w regionie, rosnących

kosztów energii i deficytu mocy w ostatnich dekadach. Natomiast tak niezbędnych zbiorników retencyjnych, polderów zalewowych, systemów melioracyjnych czy zielonych elektrowni jakoś szybko nie przybywa. 5 lat od napełnienia Jeziora Tarnobrzeskiego to czas na małe podsumowanie. Przede wszystkim, co najważniejsze, nie ma nad nim tak oczekiwanego prywatnego kapitału i miejsc pracy. Tereny inwestycyjne choć dawno temu sprzedane, ciągle nie są przygotowane dla przedsiębiorców chcących wyłożyć tu pieniądze. Nie mogą doczekać się planu zagospodarowania przestrzennego. Brakuje ciekawszej oferty poza samą wodą np. parku rozrywki, pola campingowego. Miasto nie radzi sobie ze sprzedażą tego wyjątkowego produktu. Turysta przyjeżdżający nad jezioro, tej historii o cudzie polskiej ekologii i sukcesie inżynierii ciągle tam nie usłyszy. Nie ma nawet punktu informacji turystycznej czy aktualnego serwisu internetowego. Nie widać kreatywnych pomysłów, innowacyjnych zachęt i umiejętności sprzedaży elementów turystyki kulturowej. Tarnobrzeg, który ma potencjał by być stolicą polskiej ekologii nie umie takiego atutu wykorzystać. Niech ten przykład będzie przestrogą dla tak licznych gmin stawiających na rozwój poprzez rekreację. Do sukcesu już nie wystarczy posiadać dobry produkt. Trzeba jeszcze umieć go sprzedać i nim zarządzać, czego brakuje, jak widać na tym przykładzie. Marcin Piasek marcin.piasek@vp.pl nr 135 / 2014

W REGIONACH

PRZYKŁADY RACJONALNEGO PODEJŚCIA DO OZE

ŚWIĘTOKRZYSKI PARK OZE

Godny naśladowania przykład racjonalnego podejścia do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Gminy Tuczępy w oparciu o praktycznie wszystkie dostępne rodzaje OZE i lokalne zasoby energetyczne.

nr 135 / 2014

W REGIONACH W przedsięwzięcie zaangażowało się wielu inwestorów. Projekt obejmuje takie obiekty jak: bioelektrownia o mocy około 10 MW, 2 elektrownie wiatrowe o łącznej mocy 18 MW, 5 elektrowni fotowoltaicznych o łącznej mocy 11 MW oraz 3 bezkaskadowe MEW. Przewiduje się także wykorzystanie energii geotermalnej, jeśli badania potwierdzą taką możliwość. Tego rodzaju struktura w skład której wchodzą sterowalne źródła energii oraz źródła meteozależne daje gwarancję bezpiecznego zasilania odbiorców w odnawialną energię. Całokształt prac realizacyjnych ma koordynować fundacja „Świętokrzyski Park OZE”. Ponadto inwestorzy wspólnie z władzami Gminy Tuczępy planują utworzenie Centrum Naukowo-Dydaktycznego w budynku przejętym od gminy. Powstanie tu 30 miejsc noclegowych, stołówka, sala wykładowa oraz biura dla poszczególnych firm, a także niezbędne laboratoria. Teren wokół centrum (około 2 ha) będzie przeznaczony na poletka doświadczalne dla roślin energetycznych. Już obecnie gmina przeznaczyła na ten cel 5 ha, na których pracują naukowcy z IHAR, Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, wkrótce dołączą naukowcy z innych uczelni Poznania i Wrocławia. To kompleksowe podejście uwiarygadnia realność przedsięwzięcia. Drugim godnym odnotowania wydarzeniem jest utworzenie pierwszej w Polsce Spółdzielni Energetycznej. Z inicjatywy BioPower na Zamojszczyźnie 4 gminy: Sitno, Komorów-Osada, Skierbiaszów, Łabunie zawiązały spółdzielnię „Nasza Energia” (zarejestrowaną 09.06.2014 r.). Planują budowę 15 biogazowni rolniczych o mocach od 0,5 MW do 1 MW.

Wszystkie one zostaną połączone w autonomiczną sieć. Przewidziano podwójne zasilanie odbiorców do wyboru. Tylko jedna gmina będzie podłączona do sieci dystrybucyjnej, co ułatwia sprawę podłączenia do tejże sieci. Przedstawiamy te dwa przykłady jako wyraz racjonalnego podejścia do OZE. Skrót EWEN oznacza Ekologiczny Węzeł Energetyczny bazujący na odnawialnych źródłach energii (OZE). Idea inwestowania w EWENY jest autorstwa Wojciecha Jastrzębca Kuczkowskiego wyartykułowana kilkanaście lat temu (w B&E po raz pierwszy przedstawiona w roku 2002). Została bardzo pozytywnie oceniona przez wiele organizacji i instytucji oraz przedstawicieli władz m.in. KIG, IRWiR, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Środowiska (pisaliśmy o tym ponownie w nr marcowym 110/2012 oraz w 113/2012 czerwcowym B&E). Informacje i stosowne materiały otrzymały niektóre ministerstwa i urzędy, komisje sejmowe. EWENY mogą odegrać istotną rolę, zapewniając pełne bezpieczeństwo energetyczne, na terenach wiejskich i małych miast. Optymalny obszar działania obejmuje 2-3 gminy i około 300-400 km2. Przybliża to źródła energii do jej odbiorców, wykorzystując wszelkie lokalne surowce dostępne na danym terenie. Dzięki temu zmniejszą się straty na przesyle energii (ok. 20 km.), odciążone zostaną linie przesyłowe oraz obniżone koszty dowozu surowców (ok. 40 km.). Energia z OZE stanowi alternatywne rozwiązanie w przechodzeniu do gospodarki niskoemisyjnej w stosunku do energetyki konwencjonalnej i atomowej. To próba zamknięcia krążenia CO2 w przyrodzie jako budulca materii ożywionej. Energia ta bowiem korzysta z lokalnych odnawialnych i nie wyczerpywalnych surowców lokalnych. Nie trzeba ich wozić z daleka i nie powinno importować. Są blisko. Rosną na polach i nieużytkach. Słońce świeci. Wiatr wieje. Ludzie wytwarzają odpady komunalne i fekalia, zwierzęta gnojowicę. Powstają odpady z przetwórstwa rolno-spożywczego. Gospodarka odpadowa w nowym ujęciu i segregacja odpadów z gospodarstw domowych wzbogacają strumień nośników energii. Strumień ten będzie płynął zawsze towarzysząc cywilizacji ludzkiej. Na tym właśnie i na aktywności ludzi bazuje strategia EWEN. Niezależność i bezpieczeństwo energetyczne w dużej mierze zależy od władz lokalnych, lokalnego biznesu i lokalnej społeczności. W realizacji tego rodzaju programu wiodącą rolę mają do odegrania samorządy, władze lokalne oraz ludzie z inicjatywą. Tym bardziej, że jest to także sposób na przyśpieszenie rozwoju obszarów wiejskich. EWENY tworzą także nowe miejsca pracy, w tym wysoko kwalifikowanej (około 100-150 miejsc pracy na 1 EWEN). Agroenergetyka mocno wpisuje się w EWENY. Henryk Oleksy nr 135 / 2014

nr 135 / 2014

O czym

dล uลผnik

powinien wiedzieฤ ? Liczba dล uลผnikรณw w Polsce wciฤ ลผ roล nie. Choฤ tempo tego wzrostu nie jest w ostatnim okresie zbyt duลผe, to jednak w sposรณb znaczฤ cy zwiฤ ksza siฤ wartoล ฤ dล ugu [1]. W okresie maj 2011 r. โ czerwiec 2013 r. (jak wynika z danych BIG Informator), liczba niespล acajฤ cych dล ugรณw wzrosล a z 2,1 do 2,3 mln osรณb, a wartoล ฤ dล ugรณw wzrosล a z 30,89 do 39,85 mld zล [2]. Jednak bez wzglฤ du na liczbฤ dล uลผnikรณw, istotne jest to, ลผe oczekujฤ oni na pomoc w rozwikล aniu sytuacji, w ktรณrej siฤ znaleลบli.

'รกXฤชQLF\ FKFฤ GRFKRG]Lรผ VZ\FK SUDZ DOH QLH ZLHG]ฤ JG]LH L GR NRJR PDMฤ VLฤ ]ZUyFLรผ &]ฤ VWR WH RVRE\ PDMฤ ]รกH GRฤ ZLDGF]HQLD Z GRW\FKF]DVRZ\P VLฤ JDQLX SR SRPRF &KFฤ SHZQRฤ FL ฤชH MHVW MHV]F]H V]DQVD QD UDWXQHN 'ODWHJR WHฤช LVWRWQHJR ]QDF]HQLD QDELHUD WR E\ SRV]XNLZDรผ VNXWHF]Q\FK IRUP Z\M ฤ FLD LP QDSU]HFLZ 7DNฤ SRPRF QLHVLH PLHVLฤ F]QLN ร (XURJR VSRGDUNDยด NWyU\ XWZRU]\รก G]LDรก VWDQRZLฤ F\ IR UXP GรกXฤชQLND R QD]ZLH ร 6DORQ 'รกXฤชQLNDยด > @.

-HJR FHOHP MHVW VNXWHF]QD SRPRF GOD RVyE SRV]NRGRZDQ\FK SU]H] VZRLFK ZLHU]\FLHOL NRPRUQLNyZ EDQNL L LQQH LQVW\WXFMH 2 W\P ฤชH LQLFMDW\ZD WD RND]DรกD VLฤ ]H ZV]HFK PLDU SRฤช\WHF]Qฤ ฤ ZLDGF]\ WR ฤชH ร 6DORQ 'รกXฤชQLNDยด ]DV\S\ZDQ\ MHVW NRUHVSRQGHQFMฤ RG RVyE SURV]ฤ F\FK R SRPRF : UDPDFK ร 6DORQX 'รกXฤชQLNDยด G]LDรกD ]HVSyรก ]รกRฤชRQ\ ] Z\ELWQ\FK VSHFMDOLVWyZ Z 3ROVFH ] ]DNUHVX SUDZD HNRQRPLL RUD] SU]HGVWDZLFLHOH LQQ\FK G]LHG]LQ QDXNL 7R OXG]LH NWyU]\ SRVLDGDMฤ QLH]Eฤ GQฤ ZLHG]ฤ IDFKRZฤ L GRฤ ZLDGF]HQLH DE\ SRPDJDรผ GรกXฤชQLNRP Z UR]ZLฤ ]\ZDQLX LFK SUREOHPyZ 7H G]LDรกDQLD RSLHUDMฤ VLฤ QD ZF]Hฤ QLHMV]\P ]EDGDQLX

nr 135 / 2014

Prawo

Koszty pracy

DEKALOG Dล UลปNIKA

Oto 10 spraw, o ktรณrych dล uลผnik powinien wiedzieฤ :

=PLHQLรก\ VLฤ SU]HSLV\ .RGHNVX SRVWฤ SRZDQLD F\ZLOQHJR GRW\F]ฤ FH GรกXฤชQLNyZ Z ]DNUHVLH LFK RFKURQ\ :HV]รก\ Z ฤช\FLH NRU]\VWQH GOD GรกXฤชQLNyZ ]PLDQ\ GRW\F]ฤ FH (OHNWURQLF]QHJR 3RVWฤ SRZDQLD 8SRPLQDZ F]HJR (38 7HUD] GR H Vฤ GX PRฤชQD NLHURZDรผ MHG\QLH VSUDZ\ GRW\F]ฤ FH GรกXJyZ QLHVWDUV]\FK QLฤช WU]\ ODWD SU]HG GQLHP ZQLHVLHQLD SR]ZX 3U]HG OLSFD U F]\OL SU]HG ZHMฤ FLHP Z ฤช\FLH ]PLHQLRQ\FK SU]HSL VyZ .RGHNVX SRVWฤ SRZDQLD F\ZLOQHJR Z HOHNWURQLF]Q\P SRVWฤ SRZDQLX XSRPLQDZF]\P QLH E\รกR RERZLฤ ]NX VSUDZG]HQLD F]\ QLH XSรก\Qฤ รก WHUPLQ SU]HGDZQLHQLD GRFKRG]HQLD URV]F]HQLD 7D QRZHOL]DFMD VรกXฤช\ RFKURQLH GรกXฤชQLNyZ :F]Hฤ QLHM ]GDU]DรกR VLฤ ฤชH ZLHU]\FLHOH Z\NRU]\VW\ZDOL SRVWฤ SRZDQLH HOHNWURQLF]QH GR GRFKRG]H QLD URV]F]Hฤ SU]HGDZQLRQ\FK :SURZDG]RQH ]PLDQ\ PDMฤ QD FHOX XQLNQLฤ FLH WDNLFK V\WXDFML [12] .ROHMQฤ NRU]\VWQฤ ]PLDQฤ MHVW RERZLฤ ]HN SRGDZDQLD Z SR]ZLH VNรกDGDQ\P GR H Vฤ GX QXPHUX 1,3 OXE 3(6(/ SR]ZD QHJR GรกXฤชQLND :LHU]\FLHORZL JUR]L JU]\ZQD MHฤ OL ZSURZDG]L Z Eรกฤ G FR GR DGUHVX ]DPLHV]NDQLD GรกXฤชQLND

2 3 4 5 6

3UREOHPHP MHVW ELHUQD SRVWDZD GรกXฤชQLNyZ : ZLHOX SU]\SDGNDFK GรกXฤชQLF\ QLH RGELHUDMฤ SLVP ] Vฤ GX P\ฤ Oฤ F ฤชH MHVW WR SUDZLGรกRZH UR]ZLฤ ]DQLH 1LF EDUG]LHM P\OQHJR ยฑ SLVPD QDOHฤช\ RGELHUDรผ 0LWHP MHVW ฤชH REVรกXJD SUDZQD ]DZV]H MHVW WDN NRV]WRZQD ฤชH Z Z\QLNX WDNLHJR P\ฤ OHQLD ZLHOX GรกXฤชQLNyZ QLH VLฤ JD SR QLฤ 7\PF]DVHP IDFKRZD SRUDGD PRฤชH E\รผ NOXF]HP GR UR]ZLฤ ]DQLD SUREOHPyZ 1DOHฤช\ PLHรผ ฤ ZLDGRPRฤ รผ ฤชH JG\ G]ZRQL ZLQG\NDWRU UR]PRZD MHVW ] UHJXรก\ QDJU\ZDQD *G\ Z WUDNFLH UR]PRZ\ QLHRSDWU]QLH SRZLHP\ ร -HVWHP GรกXฤชQ\ยด PRฤชH WR E\รผ SRWUDNWRZDQH MDNR SU]\]QDQLH VLฤ GR GรกX JX :LQG\NDWRU]\ VWDUDMฤ VLฤ Z\FLฤ JDรผ ZรกDฤ QLH WDNLH Rฤ ZLDGF]HQLD ,VWRWQฤ ]DVDGฤ SUDZQฤ MHVW WR ฤชH NDฤชG\ GรกXJ PXVL E\รผ XGRZRGQLRQ\ 6WDQRZL WR LVWRWQฤ UHJXรกฤ JZDUDQ F\MQฤ RFKURQ\ SUDZ GรกXฤชQLNyZ ZH ZV]\VWNLFK SRVWฤ SRZDQLDFK

7U]HED ZLHG]LHรผ ฤชH ZLHU]\FLHO QLH PD SUDZD REFLฤ ฤช\รผ GรกXฤชQLND ZV]\VWNLPL NRV]WDPL NWyUH SRQLyVรก QD U]HF] ยฟ UP\ ZLQG\NDF\MQHM Z ]ZLฤ ]NX ] UHDOL]DFMฤ ]OHFHQLD ZLQG\NDFML 8VWDZRGDZFD X]QDรก ฤชH W\ONR NRV] W\ SURFHVRZH RUD] ]DOLF]NL NRPRUQLF]H SRQLHVLRQH SU]H] ZLHU]\FLHOD PRJฤ E\รผ ฤ FLฤ JDQH RG GรกXฤชQLND -DN FKRG]L R NRV]W\ SURFHVRZH WR Vฤ ]DUyZQR RSรกDW\ Vฤ GRZH MDN L NRV]W\ ]DVWฤ SVWZD SURFHVRZHJR SRQLHVLRQH SU]H] ZLHU]\FLHOD QD U]HF] UHSUH]HQWXMฤ FHJR JR SU]HG Vฤ GHP WXG]LHฤช WDNฤชH Z SRVWฤ SRZDQLX HJ]HNXF\MQ\P UDGF\ SUDZQHJR OXE DGZRNDWD

'รกXฤชQLN PXVL PLHรผ ฤ ZLDGRPRฤ รผ WHJR NLHG\ SRV]F]HJyOQH W\S\ GรกXJyZ SU]HGDZQLDMฤ VLฤ ยฑ QS GHEHW QD NRQFLH ยฑ ODWD ]DEH]SLHF]HQLD ] XPRZ\ NUHG\WX OXE SRฤช\F]NL ยฑ ODWD OLF]ฤ F RG GQLD Z NWyU\P SRZVWDรก RERZLฤ ]HN VSรกDW\ NUHG\WX OXE SRฤช\F]NL XPRZ\ VSU]HGDฤช\ ยฑ RNUHV ODW ]DGรกXฤชHQLH QD NDUFLH NUHG\WR ZHM ยฑ ODWD XVรกXJL WHOHNRPXQLNDF\MQH ยฑ ODW URV]F]HQLD ] XPRZ\ XEH]SLHF]HQLRZHM ยฑ ODWD ]RERZLฤ ]D QLD SRGDWNRZH ยฑ ODW OLF]ฤ F RG NRฤ FD URNX NDOHQGDU]RZHJR Z NWyU\P XSรก\Qฤ รก WHUPLQ SรกDWQRฤ FL SRGDWNX ยฑ Z SU]\SDGNX ]RERZLฤ ]Dฤ SRZVWDMฤ F\FK ] PRF\ SUDZD QS SRGDWNL GRFKRGRZH 9$7 SRGDWHN RG F]\QQRฤ FL F\ZLOQRSUDZQ\FK ODWD OLF]ฤ F RG NRฤ FD URNX NDOHQGDU]RZHJR Z NWyU\P SRZVWDรก RERZLฤ ]HN SRGDWNRZ\ Z SU]\SDGNX ]RERZLฤ ]Dฤ SRZVWDMฤ F\FK QD VNXWHN GRUฤ F]HQLD GHF\]ML XVWDODMฤ FHM Z\VRNRฤ รผ SRGDWNX SU]H] XU]ฤ G VNDUERZ\ QS SRGDWHN RG QLHUXFKRPRฤ FL

8 9 10

1DOHฤช\ SDPLฤ WDรผ ฤชH LQIRUPDFMH QD WHPDW ]DGรกXฤชHQLD RVyE ยฟ ]\F]Q\FK Vฤ GDQ\PL RVRERZ\PL L SRGOHJDMฤ RFKURQLH 5HJXรก\ SU]HWZDU]DQLD GDQ\FK RVRERZ\FK GรกXฤชQLND RNUHฤ ODMฤ DUW XVW SNW L DUW XVW SNW 8VWDZ\ R RFKURQLH GDQ\FK RVRERZ\FK [13] -HฤชHOL MHVW QDND] WR RQ VLฤ XSUDZRPRFQLD MHฤ OL GรกXฤชQLN QLH ZQLHVLH RGZRรกDQLD 2GZRรกDQLH VLฤ Z XVWDZR ZR RNUHฤ ORQ\P WHUPLQLH MHVW ZLฤ F ZDUXQNLHP E\ QDND] WHQ ]RVWDรก SRGGDQ\ NRQWUROL LQVWDQF\MQHM 'รกXฤชQLN PRฤชH ZQLHฤ รผ VNDUJฤ QD F]\QQRฤ FL NRPRUQLND Eฤ Gฤจ ยฟ UP\ 0RฤชH Z WHQ VSRVyE SUH]HQWRZDรผ VZH UDFMH Z SRVWฤ SRZDQLX ZLQG\NDF\MQ\P

=RE =PLDQ\ Z H VDG]LH 'รกXฤชQLF\ OHSLHM FKURQLHQL SU]HG QDGXฤช\FLDPL ZLHU]\FLHOL ร *D]HWD 3UDZQDยด ZU]Hฤ QLD U =RE $ -DQRZVNL 'DQH RVRERZH GรกXฤชQLNyZ D ZLQG\NDFMD QDOHฤชQRฤ FL ร *D]HWD 3RGDWNRZDยด QU PDUFD U

ZZZ HXURJRVSRGDUND HX

nr 135 / 2014