5’2014 «Сөембикә» 20 4
92 елдан башлап «Азат хатын» исеме бел н чыкты. 99 елда «С ембик » итеп зг ртелде. атын-кызларны б тентатар айлык и тимагый-с яси м д би-н фис журналы 9 3– 9 елларда чыккан «С ембик » журналыны д вамчысы. лемтә, мәгълүмати технологияләр һәм массакүләм коммуникацияләр өлкәсендәге күзәтчелек буенча едераль хезмәтендә (Роскомнадзор) 20 елның 23 мартында «Сююмбике» дип теркәлгән. Терк таныклыгы С -443 3
р ме иректор-баш м х ррир Л йс н Р фикъ кызы СО А едколлегия урия Беломоина, илә әлиева, әбирә ыйматдинова, льмира арипова, Кадрия дрисова, Сәрия Сабурская, Айрат Сибагатуллин, ркия Төхвәтуллина, Розалина Ша иева, өлназ Шәйхи.
200 , 200 , 2009 елларда журнал Россия матбугатыны Алтын фондына кертелде. Язмалар авторны тулы адресы к рс телеп, паспорт м гъл матлары, пенсия иминияте таныклыгы, таныклыгыны ксерокс к черм л ре бел н берг иб релг нд ген кабул ител .
едак иянең гомуми телефоны иректор урынбасары Рәмзия Кашапова Баш м х ррир урынбасары лнур с ншина аваплы с ркатип Лариса Маликова Баш бухгалтер Любовь онина
222-09222-09222-09-
222-09- 0
Кулъязмаларга бәя бирелми, алар кире кайтарылмый. Автор фикере редакция фикере белән туры килмәскә мөмкин. Гамәлгә ку чы «Татмедиа» ачык акционерлык мгыяте Казан, Академия урамы, 2.
Рекламалар аны бирүчеләр җаваплылыгында. Редакциянең язмача рөхсәтеннән башка материалларны «Сөембикә»дән күчереп басу тыела.
изайн-макет «
»
ерстка Лариса Маликова re- ress горь лушков Тышлыкта Рамилә Садри
Б лек м х ррирл ре М дин Авзалова Лилия әрәева льмира акирова Роза Камалетдинова Асия нысова отокорреспондент азинур афизов Корректор ирд вес см гыйлева Гам ли хезм тк рл р фис ск рова лдар изов Редакция адресы: 4200 , Казан, Декабристлар урамы, 2 нче йорт. . u u e.ru l: u u e ele .ru тел. факс: ( 43) 222-09Язылу индексы: 3002
әшер итүченең адресы: Казан, Академия урамы, 2, АА «Татмедиа».
К газь форматы 0х90 /8. К л ме басма табак. Басарга кул куелды: 30.04.20 4 ел. аказ А- 202. Тираж 42 урналда полиграфия кимчелеге булган очракта н шриятны техник контроль б леген м р гать итегез. Тел.: 9-44- . урналны тарату м сь л л ре бел н абун чел р – ирле элемт б леген элемт б лекл ре – н шриятны газетажурнал экспедициясен (4200 , Декабристлар урамы, 2 нче йорт. Тел.: 2- 0- ) м р гать ит ала. Банк реквизитлары: илиал ОАО «Татмедиа» «Редакция журнала «Сююмбикэ» р с 40 02 0 0000000 к с 30 0 0 00000000 в А КБ «Татфондбанк» г. Казань 449 0 Б К 04920 К 02002 «Татмедиа» АА филиалы « дел- ресс» полиграфия-н шрият комплексында басылды. Казан, Декабристлар урамы, 2.
Сату бәясе – килешү буенча.
16+
– Сезгә нинди хатын-кызлар ошый: ярдәмгә мохтаҗларымы, әллә көчлеләрме? – Көчсезләрне кызганырга да, аларга ярдәм итәргә дә кирәк дип уйлыйм. Ләкин кешенең, шулай ук хатын-кызның да үзәге булырга, ул үз бәясен белергә тиеш... – Сәясәтче хатын-кызлардан берәрсе сокландырамы? – Юк. Иң яхшысы – хатын-кызга үз йөзен җуймау. Сәясәт бит ул шундый әйбер: анда хатынкызның матурлыгы, асылы югала. Бизнеста уңышка ирешәләр икән – бу бик яхшы. Ә сәясәттә балансны саклап калу күпкә кыенрак. Болар – минем фикерләрем, алар белән килешмәскә дә мөмкин. (Татарстан Республикасы Президенты Рөстәм Миңнехановның 8 Март уңаеннан хатын-кыз журналистлар белән булган традицион очрашуыннан)
ДӨНЬЯНЫ КЕМ ТОТА? Ир-атлар үзара кем хаклы дип бәхәсләшеп ятканда, акча белән хакимлек итүгә әкренләп хатын-кызлар килә. Зирәк, акыллы, булдыра торган ханымнар. Соңгы елларда зур-зур җаваплы урыннарга хатын-кызлар билгеләнде. (Клеопатра заманыннан бирле күрелмәгән хакимлек!) Бүген гаилә бюджетын алып бару хатын-кыз кулында булуга ияләшеп бетсәк тә, илнең бөтен казна акчасын аңа ышанып тапшыру көтелмәгән яңалык булып тоелды. Дөнья вазгыятендәге тенденцияләргә карамастан, Татарстанда хөкүмәт әгъзасы булган хатын-кызлар берничә генә. Бездә дисбаланс барлыгы белән килешеп, Илбашыбыз хөкүмәттә хатын-кызлар азлыкка мөнәсәбәте тискәре булуын белдерде... «Кадрлар сәясәте бик катлаулы нәрсә, ул, башлыча, ир-атка җайлаштырылып төзелгән, аны бер көндә генә үзгәртү мөмкин түгел. Без аны әкренләп кенә үзгәртергә тиеш, кисәк тотыну ярамас. Югыйсә, Финляндиядәге сыман, гел хатын-кызлар хөкүмәте генә булып калуы бар».
33% СССР. Дәүләт Советы. 1994
1% Россия. Федерация Советы. 2007
Без акча бастыручы
Без акчаны бөтен дөнья буйлап бүләбез
Без акчаны дөньяның 1/6 өлешендә бүләбез
1913 елда Федераль резерв системасы булдырыла. АКШның 12 банкын бер оешмага туплый ул. Конгресска да, президентка да буйсынмый торган бәйсез компания кебегрәк эш итә. Әмма АКШ долларын бастыру монополиясе – аныкы. Дөньяның иң «популяр» валютасы белән шушы оешма идарә итә. Доллар «алтын белән тәэмин ителмәгән» – яшел акчаларның ияләре көннәрнең берендә аларны алтынга алмаштырырга уйласа, моның өчен планетаның алтыны җитмәс иде. «Доллар алтыннан әйбәтрәк» дигәннәре даһи миф булса да, аңа һаман ышаналар.
ДЖАНЕТ ЙЕЛЛЕН
КРИСТИН ЛАГАРД
ЭЛЬВИРА НӘБИУЛЛИНА
2014 елның 3 февраленнән
2011 елның 5 июленнән
2013 елның 24 июненнән
Федераль резерв системасы башлыгы.
Халыкара валюта фонды башлыгы
Россия Үзәк банкы башлыгы.
Федераль резерв системасының (ФРС) идарәчеләр Советы рәисе. Хатын-кызлардан – беренче.
Халыкара валюта фондында директор-җаваплы оештыручы. Хатын-кызлардан – беренче.
Хатын-кызлардан – беренче РФ Үзәк Банкы рәисе.
1946 елның 13 августында Нью-Йоркта, Бруклинда туган.
1956 елның 1 гыйнварында Парижда туган.
1963 елның 29 октябрендә Уфада туган.
Йель университетында философия фәннәре докторы. Лондонда Гарвард икътисад мәктәбендә һәм Берклида укыта. Клинтон администрациясендә консультантлар Советын җитәкли. Сан-Франциско банкы президенты була. 2010 елдан – ФРС идарәчеләр советы әгъзасы һәм рәис урынбасары. «Акча сәясәте: максатлар һәм стратегия», «Сәүдәне либеральләштерүдә сакланып калган мөһим нәрсәләр» кебек хезмәтләрнең авторы.
Яшьлегендә синхрон йөзү буенча Франция җыелма командасына кергән. Соңрак икътисадка кереп киткән. Baker & McKenzie (Чикаго) фирмасында адвокат була. 1999 елдан шушы фирманы җитәкли. «Wall Street Journal» аны Европаның атаклы хатын-кызлары рейтингына чыгарды. Збигнев Бжезински белән берлектә Халыкара һәм стратегик тикшеренүләр Үзәгендә эшләде. 2007 елдан – Франциянең икътисад министры. 2010 елда Россиянең Дуслык ордены белән бүләкләнде.
Мәскәү дәүләт университетының икътисад факультетын һәм аспирантураны тәмамлаган. 1996 елдан – РФ Икътисад министрлыгының икътисадый реформалар департаменты башлыгы. 1997 елдан – Россия икътисад министры урынбасары. 2000 елдан – Россия икътисадый үсеш һәм сәүдә министрының беренче урынбасары. 2007 елдан – икътисадый үсеш һәм сәүдә министры. 2008 елдан – икътисадый үсеш министры. 2012 елдан – Президент ярдәмчесе.
ФРС «АКШ доллары» банкнотлары эмиссиясен, АКШ федераль бюджетына кассалар аша хезмәт күрсәтү рәвешендә тәэмин итүне, хөкүмәтнең кыйммәтле кәгазьләрен сату-алуны, коммерция банклары эшчәнлегенә контрольне җайга салуны, дөнья валюта базарындагы операцияләрне гамәлгә ашыра.
Халыкара валюта фонды (ХВФ) акча-кредит өлкәсендә халыкара хезмәттәшлеккә ярдәм итә: курсның тотрыклылыгын тәэмин итә, норма һәм кагыйдәләрне җайга сала, ХВФ әгъзаларының әҗәтләрен каплау өчен аларга бурычка акча биреп тора.
РФ Үзәк Банкы «рубль РФ» банкнотасы эмиссиясен гамәлгә ашыра. Коммерция банклары аның төп клиентурасы булып тора (Ликвидлык статусын тәэмин итү өчен үз акчаларының бер өлешен Үзәк Банкта касса резервлары рәвешендә саклый). РФ хөкүмәте счетлары буенча операцияләр башкара.
14% Россия. Дәүләт Думасы. 2014
16% Пакистан. Парламент. 2014
18% АКШ. Конгресс. 2014
38% Бельгия. Парламент. 2014
Инфографика: asafin
Без акча уйлап табучы
Баш мјхІррир сЅзе
А
лдырып китте шул хатынкызлар! Кайсы лкәгә карама – кайчандыр ирләр д ньясына чаршау артынннан күз сирпергә дә кыймаган безне кавем я аданя а үрләр яулый! шмәкәрлектә хатынкызларны зирәклеге, тәвәккәллеге, дипломатик нечкәлеге, ху алыкны алып бару осталыгы еш кына күпкә у ышлырак, нәти әлерәк булганын Илбашыбыз да таный. «Бай хатыннарны» язуыбызны нәп бетермәгән укучыларга да авап итеп шуны әйтәсе килә: үз к чләре белән у ышка ирешкән «бизнеследи»ларыбыз бар лыкка килгән икән – сокланып куанасы гына! Безне кызлар булдыра бит! Асылларын гына уймасыннар. асылыбыз безне – чиксез ми ербанлылык, үз үзе не аямыйча ярата, кызгана, яклый, ылыта, кырыс, рәхимсез тормышка игелек, нур сти белүдер. Нәфис затларыбызны ирләр урынына бастырган канлы сугыш елларында да уелмаган шул сыйфат илебезне генә түгел, бәлки, тормышны акча белән бәяләнми торган чын кыйммәтләрен саклап калырга булышкан. Бүген дә саклый! ена Шагыйрь ан шигырендәгечә «сокландырган илдә әр ирне» Татар хатыны – шундый нәфис әм шундый к чле: Түземлекләр иткәч чигенә, Сынау килгәч туган иленә, Килеп басты татар хатыны К рәш сызыгыны чигенә, Шәляулыгын ябып и енә. ...Күкрәгенә кысып иманын, и еп чыгарына инанып, олдыз кебек үзе атылды Г лдән нечкә татар хатыны – Күбәләкме, б ркет затымы?! сәясәт... Украина, Кырым хәлләре әрберебезне уйландырып, телебездән т шмәсә дә, чо гыллы бу казанда кайнаудан, мондый вакыйгалар чен аваплы булудан Алла сакласын! Кайсы хатынкыз й рәге чыдый ала дессадагы кебек вәхшилеккә?! Яу кырын ирләргә калдырыйк – ил яраларын дәваларга, ир хаталарын т зәтергә безне сабырлык, безне ылы кулларыбыз кирәгрәк булыр. Безне кавем тарихны кылыч белән түгел – й рәк белән яза, без язганнар кан белән түгел, сәйлән белән чигелеп, буыннар тезмәсе берегерлек к меш еп булып үрелеп кала. әр халыкта шулай бу. Шу а да без – илне и зур кыйммәте, милләтне үзәге, асылы. ... н е калфак, к меш беләзек, Калын толым, нечкә бил – нәзек. Талир тә кә, чиккән кулъяулык – Югалмасын дисә шул байлык, – Саклап калыр бары уяулык. Илләре лә, матур илләре, Ах, кырыс шул заман илләре... Саклап калыр гүзәл затларын Арысландай батыр ирләре, Булатлары, и Тимерләре!.. Шагыйрә хаклы! Сакласыннар! Без таянырдай ир солтаннары гына бетмәсен илебездә! ньялар гына тыныч булсын!
24
. Сафиуллина
8
16 М. Авзалова
12
ЗАМАН
ӘМ БЕЗ
А.
смәгыйлева
Р. Камалетдинова
28 Р. Мулланурова
4
сљембикђ | 2014 | май
20
. Әдһәм Л. Әбүдәрова
Ч.
52
әйруллина
36 42 .
акирова
48
60 А.
нысова
БЕЗНЕ
ЧТА
6
Н
ГАМЕ
11
Е
ТА
32
ИГ
И Т
34
ӘССАМ СӘХИ ӘСЕ
64
Т
1 2 3
р р с ер м рм рс м се рем ө е ер .
. .
Шундыйларны берсе – минем бабам Абдуллин Ху а ан Габдулла улы. 1 1 елны язында, Идел буен да ачлык котырынган елны, Түбән Кама районы Югары Чаллы авылын да туа ул. идееллык мәктәпне тә мамларга насыйп булмый а а – тор мыш авыр. Алты класс тәмамагач, тракторчылар курсына укырга китә. Аннан кайткач, авылда тракторда эшли. Хәрби хезмәткә чакыру кәгазе бабама 1 елда килә. ч елга дип киткән 18 яшьлек егет туган авылы кырларын бары алты елдан со гына кайтып күрә ала. Чита лкәсендә хезмәтен т гәлләгән бабамны 1 4 елда фронтка озаталар. Сугыш ны да и кайнар ноктасына – Курск дугасына эләгә. Машинатракторны яхшы белгәч, аны шофер итеп куя лар. Алгы сызыкка миналар, снаряд лар ташый. Бабамнан сугыш турын да сораганым булды. И истә калган вакыйгам, дип, ул менә моны с йли торган иде: «Курск дугасы сугышы на без иде машинага т яп снаряд лар илтергә тиеш булдык. Юлда барганда немецлар үм башлады. Пушкалардан снарядлар безне скә коела гына. Кешеләр чапкан печән кебек ава, машиналар күккә оча – мәхшәр. Корбаннарны иге дә юк, чиге дә. Алгы сызыкка бары тик ч машина гына барып итә алды. Безне күргәч, командир әммәбезне кочаклап үпте. Аларны инде сна рядлары тәмам беткән булган, безне дүрт күз белән к ткәннәр». Курск
сљембикђ | 2014 | май
дугасында күрсәткән батырлыклары чен бабам «Кызыл олдыз» ордены белән бүләкләнә. 1 45 елда Кенигсберг янында барган сугышларда каты яраланып, госпитальгә эләгә ул. Сигез ай буе дәвалана. Б ек и ү к нен дә шушы госпитальдә каршылый. 1 45 елны октябре. Чалт аяз матур бер к н. Басу сукмагыннан берәү атлый. Бу берәү – 4 яшендә сугыштан гарипләнеп кайтып килүче минем бабам. Бераздан ул әбиемә – Нургали кызы Саимәгә йләнә, сигез балалары туа. Бергә озын, матур гомер кичерде алар. Бабам, мин инвалид, дип, беркайчан да йдә ятмады. Пенсия яшенә иткәнче шофер булып эшләде. Ул исән түгел инде. Моннан дүрт ел элек, 88 яшен дә, бакыйлыкка күчте. Бик сагынам аны. Аны минем бабам булуы белән горурланам да. Авылыбызда да аны гел яхшы сүз белән искә алалар. Сугыш ветераннарын х рмәт итми м мкин дә түгел. Туган илне фашист итеге таптамасын, балала рым бәхетле яшәсен дип кан койган бит алар. Язмамны бабам сүзләре белән т гәллисем килә: «Сугыш күрмәгәннәргә – күрсәтмәсен, күргәннәргә кабат күрергә язмасын». . .
.
.
Хәзер авылыбызда ике генә вете ран яши. Шуларны берсе – әбием Хәлиуллина минә Зыятдин кызы. Ветераннар сафына 1 елда гына басты әле ул. Ник болай со мы? сирлектә булган ул. лек андый ларга бик шикләнеп карыйлар иде. Сугыш чорында концлагерьларда, геттоларда 1 миллион совет кешесе әлак булган икән, шуларны 1 мил лион ике й з ме е балалар. бием Германиягә ничек барып эләккән со ? Аны әтисе Мостафин Зыятдин тумышы белән Балтач районыннан. 1 яшендә онбасска – шахтага киткән. Шунда гаилә корып, ч кыз үстергән. 1 41 елны онбасс дошман кулына т шә. Бабам, гаилә сен алып, Запорожье якларына күченә. 1 4 елны Украина халкын этап белән Германиягә озату башла на. Минем әбиемнәр гаиләсенә дә чират итә – башта олы кызлары атыйманы, аннан минәне озата лар... Сентябрь башында әсирләр т ялгән тауар поезды Германияне снабрюк шә әренә килеп туктый. Тоткыннарны баракларга тараталар. Икенче к нне заводка эшкә куалар. Бу сабыйлар монда тимер шарчык лар ясый, кирпеч я. 1 44 елны совет гаскәрләре фашистлар кулына т шкән вропа илләрен азат итә башлый. Берсендә әбиемнәр яшәгән барак стенә бомба т шеп шартлый, кыз үлә. 1 45 елны апрелендә аларны Америка солдатлары коткара. Узган гасырны туксанынчы елла
л
1
р
рына кадәр әсирлеккә т шкән ватан дашларыбыз хакында телгә алучы бик сирәк булды. 1 4 елдан со гына аларга игътибар к чәйде. минә әбием дә үзен аклауларын мет итеп, шул чорда документлар ыя башлады. гәр дә бу четерекле мәсьәләдә Арасланов авил ярдәм итмәгән булса, үзе генә башкарып та чыга алмаган булыр иде. биемне аклау карары 1 елда чыкты. бием тырыш, ки кү елле кеше. Замана хәлләре белән әрдаим кы зыксынып тора. Аны язмышы – миллионнар арасыннан бер кеше язмышы – Б ек и үне безгә ниләр хисабына бирелгәнен күрсәтә. З . .
.
З . . .
.
Мәктәпне тәмамлагач, авылга минем ише яшүсмерләрне эшкә ыеп й рүчеләр килде. Амурдагы Комсомольск шә әрен т зергә яшь ләрне ыялар икән. Мине дә исем леккә теркәделәр. стә – киндер ыштан, киндер күлмәк, аякта – ча бата, беребезне дә паспорты юк –
ту а ым
БЕЗНЕ
ө
ЧТА
3
2
м
З
бар к
се
тауар вагоннарына т ялеп чыгып киттек шулай. Айга якын бардык, бетләп беттек, сбаш тәмам тузды. Килеп т шкәч, бер рәткә тезеп бастырдылар да, илкәләрдән какка лап, тазарак егетләрне барлый баш ладылар. лектр станциясе т зиячәкбез икән. Шуны чен зурзур тирән чокырлар казыдык. Мин шушыннан армиягә алындым. Тын океан флотындагы торпедо катерына эләктем. 1 4 елны хезмәт иткән иремнән Молотов шә әренә хәзерге Пермь Хәрби ди гез авиа циясе учили есына укырга ибәр деләр. Таза идем – бокс белән ш гыльләнәм, ча гы ярышларында беренчелекне бирмим. Алтмышар чакрым шуа торган идек. Шулай укып яткан ирдән берк н тревога белән торгыздылар. Сугыш башлан ган! Безне бик ашыгыч т стә укыта башладылар, к ненә уникешәр сәгать укыйбыз. Күбебез фронтка ибәрү ләрен сорый. ибәрмиләр: « ронтка белгечләр кирәк, укып бетергәч, берегез дә калмас», – диләр. Ике ел укыдык. Кыш к не янә тревога. Немецлар Мәскәү астына кадәр килеп иткән. Безне т нлә Волоко ламск юнәлешенә урманга десант итеп т шерделәр. 41 градус суык. стә бер кат шинель. Шулай да безне баш эшләде – одеялларны ертып, шинель астыннан бераз уранган идек, аз булса да ярдәме тиде. Карга күмелеп ятабыз – с йлә шергә ярамый, тәмәке тартырга ярамый. Ачыктык, ту дык, бармак ларыбыз шеде. Шулай ике к ннән артык яттык. Якында гына снаряд
лар т шеп ярыла, куркыныч. ченче к нне Себер гаскәрләре килеп итте. Тиз генә кыр кухнясы к йләделәр. Боевой й з грамм ләшәләр. Боларны корал, кием шәп. Безне исә бер винтовка әм кеше саен биш патрон. Т нлә үмгә күчтек. Немецларны да ко рал яхшы. Бер агач т беннән аталар гына бит. Безне инде патроннар да бетте. Шунда башымда бер план туды: « гетләр, мин моны артын нан т шеп карыйм әле», – дим. Түшем белән шуышып киттем. Яткан бу агач т бенә, атыпмыата. Мин, мәче кебек кенә килеп, стенә сикердем моны . Ниятем – автома тын йолкып алу. Бокс белән ш гыль ләнгәч, беләктә к ч бар, автоматына ябыштым да ан к чемә тартам. Ул да бирешми. Тартышабыз шулай. Яшь кенә немец. Ике күзендә м лде рәмә яшь. А а карап мин елыйм. Ул арада безнекеләр килеп итте – отряд особого назначения. й инә ләм: «Автоматын гына бирегез!» Калдырмадылар автоматны. «Моло дец, солдат! Возьмешь е е», – диде ләр дә теге егетне кулларын артка каерып, автоматыние белән алып киттеләр. Исән калмагандыр инде ул. Шундый кызгандым мин аны. ле дә т шләремә керә. Сугышны шундый яклары да бар иде аны ... З . .
р е рм е р е рес е е р р м Де р с май | 2014 | сљембикђ
7
афизов ото: азинур
«ӘНИНЕ ӨЕНӘ КЕРТМИЛӘР...»
ЗАМАН
ӘМ БЕЗ
Мәдинә А АЛО А
8
сљембикђ | 2014 | май
К БИЗ Г Ч ШУН Х КИ П Ч КМАС Н Ч Н, БА А А Н Б Б С Н КА Ш КУ МАС Ч Н, М Н Х СТ Н А АН К Г КИ К.
Б
у д ньяда бик күп шаушу, низаг китереп чыгара торган и авыр эшләрне берсе – атаана малын бүлешү. Бер к н килеп итә дә, ай гына барган тормыш, туган белән туган арасындагы ылы м нәсәбәтләр шундук югала. Бик азыбыз гына моны ише четерекле хәлдән абруен уймый чыга. Бәлкем, бу фикер белән килешмәүчеләр дә булыр. мма мо а тормышта мисаллар итәрлек. шләү дәверемдә ан әрнеткеч, бәхәсле бу темага күп кенә хатлар алырга туры килде. Улы белән килене урамга куып чыгаргач, мунчада яшәргә мә бүр булган 8 яшьлек әби, ч бүлмәле фатирын кызына бүләк итеп күчергәннән со , фатирына керә алмый й ргән бәхетсез ана әле дә күз алдыннан китми. едакциягә м рә әгать иткән ошкар ла шә әрендә яшәүче Инсаф белән езедә Габидуллиннарны да шушы мәсьәлә борчый: « нине оныклары енә кертмиләр!» – дип ча суга алар. йдәгез, гыйбрәт чен генә булса да, аларны ты лап карыйк әле.
к
Чыннан да, кайсы яхшырак милекне бүләк итеп күчерергәме, әллә инде васыятьнамә калдырыргамы Аның күчү тәртибе нинди Бер генә бала булган очракта васыятьнамәне ничек язарга Сорауларга Татарстан еспубликасының Нотариаль палата президенты льга Г И ИНА авап бирә. – Милек күчерүнең бу ике төре арасында зур аерма бар. ң мөһиме: бүләк итеп биргәндә, мал-мөлкәт (өйдәге җиһаз, машина, фатир һәм башкаларны) шундук, килешү гамәлгә кергән минуттан ук, мирасны кабул итеп алган кешенекенә әйләнә. Әлбәттә, милек күчәргә тиешле кешегә бүләк итеп алу файдалы. Бүләк итү турында килешү төзегәндә, аны алыштыру яисә үтәүдән баш тарту бары закон белән билгеләнгән аерым очракларда (Р ражданнар Кодексының , нче маддәләре) гына мөмкин: әйтик, әгәр дә мирасны кабул итеп алучы бүләк бирүче яки аның якын туганнары тормышына һөҗүм итсә сәламәтлегенә зыян салса бүләкләнүче бүләк ителгән әйбергә карата мөнәсәбәте белән мирасны кайтаргысыз югалтуга дучар
ЧА
СУГАБЫЗ
әнигә дә бирделәр ул сертификатны. Со гы к ннәрен рәхәтлектә уздыра икән, дидек. Иртәрәк куанышкан быз икән. Иремне энесе шул сертификат буенча хатыныны туган ягы – Яшел зән шә әреннән әнигә фатир алган. Без бу турыда со ыннан гына белдек. Барысы да яшертен, безгә әйтмичә эшләнде. Хәер, әле аяк та басмаган ря а фатирын улына бүләк итеп язганын әни үзе дә абайламый кала. Инде эш узгач, шуны раслаучы документтагы имзасын әни: «Мин бит а а пенсияне алыр чен ышаныч язуы гына биргән идем», – дип а латты.
л к итк н очракта, я а милекчене се не атир г дан ку п ч гару ихтимал бар. 1 елны августында энебез хатыны белән юл әлакәтенә очрап, әлак булды. атирыны розин исеменә язылганлыгын әни ул үлгәннән со гына белде. Туганнарыбызны авылга алып кайтып ирләдек. Кырыгын үткәрергә ыелгач, мәрхүм энесене Мәс кәүдә яшәүче балаларына әйттек: «Сезне байлык әбигә кирәкми. бине үзенә тиешле фатирын гына
итсә бүләк итүче аны кабул итеп алучыдан озаграк яшәсә бүләк итүченең гаилә хәле кискен начарайса... Күчемсез милекне (әйтик фатирны, бүлмәне, фатирның бер өлешен, җир кишәрлеген һәм башкалар) бүләк итү – ул бер якның (бүләк итүченең) икенче якка (бүләкләнүчегә) милекне бушлай күчерүеннән гыйбарәт. Бүләк итеп биргәндә салым түлисе булуын исегезгә төшерәбез. Милек якын туганнарга – хатынга, балаларга, әти-әнигә, абый-сеңелләргә бүләк ителгәндә салым алынмый. Ерак туганнарга һәм чит кешегә булганда – 3 процент салым алына. Бөтен мал-мөлкәтегезне түгел, ә бәлки, аның бер өлешен генә бүләк итәргә дә мөмкин. Теге яки бу хәл килеп чыккан очракта милек кире бүләк итүченең үзенә кайтарылачак дигән төзәтмә кертү дә рөхсәт ителә. Мал-мөлкәтне васыятьнамә буенча мирас итеп калдырганда исә, варис милек биләү хокукына васыять язучының вафатыннан соң гына ия була. асыять итүче теләсә кайсы вакытта аның яңасын язарга мөмкин. асыять ителгән фатирның, аерылышкан очракта, бүленү ихтималы булуын
да истән чыгармагыз Шунысы бар: васыятьнамә язган кеше, килешүгә кул куйганнан соң да, милкенә хуҗа булып кала. асыятьнамәсез дә, мирас алу хокукына ия булучылар бар. Россия едерациясе ражданнар Кодексының 49 нчы маддәсе нигезендә мондый төркемгә мирас калдыручының балигъ булмаган яки хезмәткә яраксыз (инвалидлар) балалары, хезмәткә яраксыз (пенсионерлар, инвалидлар) ата-ана яисә ире, хатыны һәм дә аның тәрбиясендәгеләр керә. акон буенча мал-мөлкәтнең яртысы (хәтта васыятьнамәдә күрсәтелмәгән булса да) – аларныкы. Әйе, мирасны бүләк итү һәм васыятьнамә буенча бирү турындагы килешү шартлары һәм тәртибе берберсеннән нык аерыла. Бүләк итеп бирүдән аермалы буларак, васыятьнамәне язучы, исән чагында юридик яктан бернинди дә уңайсызлыклар кичерми. Ул мөлкәтенә килешү төзегәннән соң да хуҗа булып кала. Ул аны сата, кемгәдер бүләк итә, киредән – башка кеше исеменә яза ала. Андый килешү буенча калдырылган милеккә, бары аны язучының вафатынннан соң гына ия булырга мөмкин.
май | 2014 | сљембикђ
ӘМ БЕЗ
езедә Габидуллина килене : – е иске дип, әнине үзебезгә пропискага керттек. Балалары үсә башлагач, Мәскәүдәге энекәшне ике бүлмәле фатирын ч бүлмәлегә алыштырасы килде. Шу а әнине пропискага кертмәкче булдылар. әкин барып чыкмады. Аннары бер ел эчендә без аны я адан үз енә яздырдык. 1 елда ирләре сугышта үлеп калган ветераннарга торак алу чен сертификат бирә башладылар. Безне
л
ЗАМАН
нсаф Габидуллин улы : – нием Сорур Вильдан кызы Габидуллина гомер буе Кайбыч районыны Иске Чәчкаб авылында яшәде. А а хәзер яшь. лкән яшьтә булуына карамастан, сәламәтлегеннән зарланмый әле ул. Колагы гына начар ишетә. Гаиләдә без ике ир бала үстек. Икебез – ике әтидән. Минем әти Закир ан Б ек Ватан сугышында әлак булган. нем розин гаиләсе белән Мәскәүдә яшәде. Мин үзем хәрби кеше, озак еллар Калуга шә ә рендә хезмәт иттем. ни бик картайды, е дә үзе белән бергә искерде. Шу а әнине кышка әле беребез, әле икенчебез алып килә идек. аннары, к ннәрдән бер к нне, әнигә якынрак булыйк, дип, ошкар ла шә әренә күченеп кайттык.
км
ЧА
СУГАБЫЗ
к
км
л
кайтарыгыз», – дидек. Ч нки алар мирас булып калган Мәскәүдәге ч бүлмәле фатирдан, әтиәнисе салып калдырган коттедждан тыш, әнине шушы бер бүл мәле фатирына да дәгъва белдерделәр. Закон буенча энекәш исеменә язылган фатир, аны вафатыннан со , әниебез Сорур Габидуллина аннан баш тарткан очрак та, балаларына күчә.
атир тир сенд ге б х сл р ле аман да д ам ит ... Алар хәзер, шушы хокуктан файдаланып, әбиләренә фатирны кайтармас чен, д ньяларын онытып, суд юлында й риләр. Аларга әби кирәкми, аны үзләре белән Мәскәүгә алып китәргә ыенмыйлар. ни үзе дә анда барырга ашкынып тормый. «Инсаф кайда – мин шунда», – ди. Ул үзене фатирына күчә алмый: документлары да, ишеген ачып керергә ачкычы да оныкларында. ...Бу хәлләрне ахыры әби файдасына булачагына бик тә икеләнәм мин. ныклары үзләренә тиешле булмаганыннан баш тартса гына инде...
ЗАМАН
ӘМ БЕЗ
Әлбәттә инде, ул вакытка байлык васыятьнамә калдыручының исемендә булса. Кирәк дип тапса, васыять итүче милкен теләсә кемгә, теләсә ничек бирү хокукына ия. Мирасның кемгә, ничек тиясен дә ул күрсәтә: кемнедер аннан мәхрүм итә, ә кемгәдер күбрәк калдыра. ичек кирәк таба инде: аны юкка чыгара да, үзгәреш-өстәмәләр кертә дә ала. асыятьнамәне ачып караган көннән аны калдыручының бөтен байлыгы, килешүдә күрсәтелгән кешегә күчә (Р К, 2 нче маддә). асыятьнамә мирас калдыручының соңгы яшәгән урынында ачыла һәм укыла. Ул нотариус катнашында эшләнә. Мирас күчү мәшәкате алты ай дәвамында хәл ителә. ң беренче чиратта мирас балаларга, хатынга яки иргә һәм мирас иясенең әти-әнисенә күчә. Әгәр дә андыйлар юк икән, ул чагында, икенче чиратта дип әйтик, мал-мөлкәт мирас иясенең абый-сеңелләренә, әти-әни ягыннан әби-бабаларына тапшырыла. ичек кенә булмасын, бүләк итеп бирәсеңме, васыять итеп калдырасыңмы, ул синең тормышыңны күпкә җиңеләйтәчәк. Туганнар, балалар арасында мал бүлешү мәсьәләсендә бәхәс-
10
сљембикђ | 2014 | май
ләр чыкмаячак. асыятьнамә язсагыз, мал-мөлкәтегезнең кем кулына күчәчәген белеп торасыз. Бүләк иткән очракта, яңа милекченең сезне фатирыгыздан куып чыгару ихтималы булуын да онытмагыз. Килешү төзелгәннән соң, мирасын бүләк итүченең гаилә хәле, сәламәтлеге какшый, тормыш дәрәҗәсе начараеп китә икән, ул аны үтәүдән баш тарта ала. Чынында, кайсы әйбәтрәк, кайсы отышлырак дигән сорауга бертөрле генә җавап биреп булмый. асыятьнамә буенча милек күчү тәртибе нидән гыйбарәт соң Кеше, документка кул куйганда, камил акылда булырга тиеш. Шул вакытта гына ул законлы санала. асыятьнамә бер генә кеше исеменнән языла. Ул язма рәвештә була һәм нотариуста раслана. Документны төзү тәртибе бозылган очракта милекне күчерү дөрес түгел дип таныла. Мирас күчү тәртибе, очрагына карап, үзгәрергә дә мөмкин. Кешенең тормышына куркыныч янаганда васыятьнамә язма рәвештә төзелә. Әгәр дә документ ике шаһит катнашында тутырылган һәм аңа васыять әйтүченең имзасы куелган икән, васыять итеп калдырылган
амил Миңнуллин, адвокат – абидуллина Сорур ильдановнаның фатирны бүләк итеп бирү турындагы килешүне дөрес түгел дип, Яшел зән шәһәр судына биргән дәгъва-гаризасы кире кагылды. Суд, дәгъва белдерүче раслаганча, документка кул куйганда нәрсә эшләвен аңлап бетермәве, шул вакытта хаста булуы хакында белешмәсе, китерелгән дәлилләренә җитәрлек нигез булмау сәбәпле, килешүне законлы дип тану турында карар чыгарды. Сорур абидуллина фатирын улы абидуллин розинга бүләк итеп бирү турындагы документка нотариуста, шаһитлар алдында кул куйган. Аны беркем ирексезләмәгән. әзер килешүне законлы түгел дип раслау катлаулы булачак. Дөресен әйткәндә, эшне оту ихтималы аз.
фатирны (яисә башка мал-мөлкәтне) законлы дип танырга була. аиләдә бер генә бала булган очракта васыятьнамә калдырыргамы Бу сорауга да бертөрле генә җавап юк. Чөнки васыятьнамә – ул бары мирас иясенең теләге, ирке. игездә, ул туганнар, якын кешеләр мәнфәгатеннән чыгып төзелә. әм ул, мирас иясенең вафатыннан соң, якыннарын йорт-җирсез калдырмауның ышанычы булып тора. әтта гаиләдә бер генә бала булганда да, васыятьнамә кирәк. Әмма закон буенча (мирас калдыручы кияүгә чыкмаган, икенче баласы тумаган очракта) васыятьнамәдән башка да мирас баласына күчәчәк. атирны васыять буенча алуның уңай яклары күп: ул, беренчедән, тиз эшләнә икенчедән, мал-мөлкәт иясе соңгы көненәчә үз милкенең хуҗасы булып кала кирәге чыкса, бу документны алыштырырга, башка кеше исеменә язарга була. Шуның белән бергә, аның иң соңыннан төзелгәне генә чын-дөрес булачак. асыятьнамәне якыннары, танышлары арасыннан бер яки берничә кеше исеменә һәм юридик вәкилләргә, дәүләткә калдырырга да мөмкин.
рл
§ўМГЫЯТЬ
аа
Н
ГАМЕ
МўДўНИЯТ
Татарстан резиденты өстәм Миңнеханов Казак станның дәрә ә остык ( услык) ордены белән бүләкләнде. Аны Казак станның оссиядәге илчесе Марат Та ин тапшырды. остык ордены әмгыятьтә үзара килешеп яшәү, халыклар арасында дуслык һәм тынычлык ныгыту нәлешендә аеруча хезмәт күрсәткәннәргә бирелә. Татарстан еспубликасы резиденты өстәм Миңнеханов Кырым татарлары мә лесе делега иясен кабул итте. Казан Кремлендә узган бу очрашуда Мә лес рәисе урынбасарлары Әхтәм Чийгоз, Нариман Җәләлов, Кырым еспубликасының Бакчасарай районы башлыгы, делега иянең башка әг залары, Т КС ның генераль секретаре үсен Касеинов, Т резиденты Аппараты итәкчесе Әсгать Сәфәров, Т резидентының халыкара шчәнлек буенча ярдәмчесе адик Гыйматдинов, Т мәдәният министры Айрат Сибагатуллин катнашты. Татарстан еспубликасы Кырымдагы Бакчасарай тарихи мәдәни ты лыгын шефлыкка алды. Татарстан ярдәме белән анда Хан сарае төзекләндереләчәк.
Татарстан Республикасының . Тукай исемендәге дәүләт премиясе быел язучы ахит мамовка һәм рәссам ладимир оповка тапшырылды. Мәртәбәле премия . мамовка – «Утлы дала» дип аталучы ике томлык тарихи романы ладимир оповка каллиграфик композицияләр сериясе өчен бирелде. Татарстанда Тукай эзләре буенча маршрут бар иде инде. Ул ныс мәйданыннан башланып китеп, Казандагы Тукай эзләре аша үтә. Быел бу маршрутка . Тукай исеме белән бәйле, йөз башында алдынгы фикерле яшьләр җыелырга яраткан «Шәрык» клубы да өстәлде.
КОТЛЫЙБЫЗ Татарстан резиденты өстәм Миңнеханов шче һөнәре вәкилләренә дәүләт бүләкләре тапшырды. Бүләкләнүчеләр арасында Балык Бистәсе районының Зәңгәр Күл авылы фельдшер-акушерлык пунктында шләүче биш бала анасы Зөлфия акирова да бар. Аңа Ана даны медале тапшырылды.
ўДўБИЯТ Татарстан Язучылар берлеге үзенең 0 еллык юбилеен бәйрәм итте. Бәйрәмгә төрки телле мәмләкәтләрдән һәм Россиянең төрле төбәкләреннән күренекле әдипләр һәм язучылар чакырылды. Татарстан Республикасының Милли китапханәсе, ТР Мәдәният министрлыгы, Республика матбугат һәм массакүләм коммуникацияләр агентлыгы белән берлектә үткәрелә торган «Ел китабы-20 2» конкурсына йомгак ясалды. Мәдинә Маликованың «Арыш тәме» әсәре, татар җырларыннан төзелгән «Күбәләгем, түгәрәгем» җыентыгы (төзүчесе Линар акиров), Разил әлиевнең «Минем чорым – минем җырым» китабы, балалар өчен «Тукай иленә сәяхәт» китабы (төзүчеләре Талия Шакирова белән өлнара әйдәрова) 20 2 елда нәшер ителеп, 20 3 елда иң күп укылган китаплар дип табылды.
М. Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет академия театрында Татар теле һәм әдәбияты буенча Халыкара олимпиаданың иңүчеләрен бүләкләделәр. Тантанада Т резиденты өстәм Миңнеханов һәм Т ремьерминистры урынбасары — мәгариф һәм фән министры нгель әттахов катнашты. Гран-при пониянең Токио шәһәрендәге чит телләр университетында белем алучы то Хисияма Сиг ру һәм Татарстанның Апас районы Зур Күккүз авылы мәктәбенең нче сыйныф укучысы Илүзә Гайфуллинага тапшырылды.
афизов ото: азинур
«Я М» М Ч Т Н К Г Н К М: « Ч Т Ш НУ БИТ АН !», «М Г ИЗА БИТ БУ», – И ИК Н, М А А Т К ГА П Н С ЮК. ла л к ткар к ала а р к м ет та
кка м селма се е м се л ке е а е м ама а аса ра р ала т р а ка а ар
кай ы ы ы кулы
ылы
МӘ ХӘМӘТКӘ МӘ ХӘБӘ
ИГЕЛЕК НУРЫ « гелекле бәндәләр, үзләре дә фәкыйрь булуга карамастан, соңгы ризыкларын мохтаҗга, ятимгә, әсир кешегә бирер. Алар хәерчеләргә: «Без сезне Аллаһ ризалыгын алыр өчен ашатабыз, сездән түләү дә, рәхмәт тә көтмибез. Без читен һәм хәтәр бер көннең газабыннан куркабыз», дип әйтерләр. Менә шуның аркасында Аллаһ ул көнне аларны афәттән коткарыр, чырайларына нур өстәр, күңелләренә куаныч бирер». (Коръән, « нсан» сүрәсе. -
а латалар: чир нәселдән килергә м мкин, карында чакта ук йогышлы авыру эләгү, туганда яки тугач, баш мие зарарлану, имгәнүләр – берсе дә эзсез узмый. лбәттә, гариплек – бәхетсезлек инде ул. Андый язмышка юлык са, кем дә боега, яшәү ямен югалта. без... рес, жәлләгән, кайчак хәер биргән буласы . Күрмәгәнгә – күрсәтмә, башына т шкәнгә сабырлык бир, дисе . әм... тизрәк онытырга, үз мәшәкатьләре ә чумарга ашыгасы . ле дә ярый, «Ярдәм» мәчете фидакарьләре – Мәликә ханым, Илдар Баязитов кебек изге ниятле, кеше хәленә керердәй ми ербанлы адәмнәр бар д ньяда! Абдулла да, уйларымны сизгәндәй: « лхәмделилла и, әле дә ярый бу мәчет бар. Монда рәхәт. Укыталар да, уеннар да, дусларым да күп. й дә сагындыра, моннан китәсе дә килми», – дип, мо аептынып кала. «Мәдинә монда килгәнче беркайда да укымаган. Бик тиз алдырып китте, зи енле кыз, Коръәнне рәхәт ләндереп укый хәзер», – ди Мәликә ханым.
рд м ул берд нбер, монд й ерн кл ндер ге оссияд б т н к. м
май | 2014 | сљембикђ
ӘМ БЕЗ
«Ярдәм» мәчетендәге Тернәкләндерү үзәгендә ай саен алтмышка якын сукыр, күзләре начар күрүче, чукрак, церебраль параличка дучар булган кешеләр тормышка айлаша. ч катлы бу бина шундый итеп к йләнгән айланган ки, хәтта сукыр булса да, махсус култыкса ларга тотынып, кемне дер ярдәменнән башка иркенләп хәрәкәт итә – й ри аласы . ифт т ймәсенә басуга кайсы катка менүт шүе мәгълүм була, ә бүлмә ишеге т бенә итүгә кайсы кабинет икәнен серле тавыш татар чарусча хәбәр итә. әресләр чен к йләнгән бүлмәдәге компьютерлар, сукырларга укырязар чен махсус ай ланган и азлар, Брайль шрифтлы язу машинкалары үзләре генә дә ни тора! Массаж кабинетындагы кәнәфи, караватларда дәвалану дисе ме?! Читтән килгәннәр чен тулай торак та, ирләр ягы, хатынкызлар ягы да аерым. ашханәсе... «Ашчылары да м селманнар, бисмилла әйтеп әзерлиләр, ризыклары бигрәк тәмле», – ди әнә
13
ЗАМАН
әгез, кемне генә «бер генә сәгатькә Хәлиф» булып карыйсы килмәс?! «Иркенләп үз эшләрегезне карагыз. мин Тернәкләндерү үзәгендә аннарына шифа тапкан нарны язмышлары белән танышыйм», – дигән идем дә... Утырырсы монда тыныч кына! «Сез Мәликә ха ным бит?» – дип керәләр дә, «Юк!» дигәнне к теп тә тормый, гозерләрен с йли башлыйлар. нә, ак шәлле м лаем ханым балаларына никах укыту, чәй мә лесен дә мәчеттә үткәрү уе белән й ри. ялып кына сүз куш кан егетне бик тә Коръән укырга йрәнәсе килә, тагын берсен курсларга язылырга теләү хыялы китергән, ченчесен, дүртенчесен... Ишек ябылып тормый. Ул арада иркә песи сыман йомшак кына басып, баягы танышым – кыргыз кызы Мәдинә керә дә сак кына беләгемә орына: «Мәликә апа...» Шул мизгелдә: «Сез бит остазым түгел, ул кайда?» – дип, туктап та кала. стазыны бүтән эшләр белән мәшгуль икәнен айлап кына а латкан идем югыйсә. Уникенче яше белән барса да, бала шул әле, ылыназлы сүз тансыктыр а а. « легә юк әле ул», – дисәм дә, чыгып китәргә ашык мый, ялтыравык тә кәле балыклар й зеп й ргән аквари умга колагын куеп, әллә су чупырдавын, әллә балыклар нен ты лап юана. «Ни с йли балыкдус?» – дип шаярт макчы булам. Уенны кабул итми, « лхәмделилла и, безгә бит сизем биргән!» – дип кенә куя. Янә каршыма утыра да к тә, к тә. Артыгын чишелеп китми, әмма: «Мәликә апа безне ярата, ул минем остазым», – дип каткат кабатларга әзер. Шул чактагы ихлас елмаю кыз баланы садә й зен ничек балкытканын күрсәгез! Аны яраталар! Зур сүз бит бу! Чынлыкта, кешеләр гарипләргә битараф. Шу а күрә сукырлар хисләрен белдерергә атлыгып тормый да. Аны каруы, артыннан ук кереп иткән тугыз яшьлек энесе – ор Абдулла – апасыны киресе, сүз эзләп кесәгә керә торганга охшамаган. стәлне ике башына тотына да, баш әйләнерлек тизлектә атынасикерә, барысын берьюлы тезә: ш лкәсеннән килүләрен дә, әтиләре әйтүенчә, аларга иптәшкә әниләрене күзе күрә торган ике энекәш алып кайтырга ыенуын да... рактан килүенә аклангандай: «Кыргызстанда юк шул мондый мәчет, әле д ньяда да юктыр», – дип куя. Мәдинә белән Абдулла Миркабиловлар – бертуган, икесе дә д м сукыр. Сукыр бала туу сәбәпләрен т рлечә
нче аятьләр.)
МӘ ХӘМӘТКӘ МӘ ХӘБӘ
кай ы ы ы кулы
ылы Мәликә ханым меңгә якын сукырның күңел күзләрен ачып, КоръәнКәримне укырга өйрәткән остазбикә. идакарь, Каһарман, Шәфәгатьче, Миһербан иясе дип тә атыйсым килә бу ханымны. шкә батыр, ә сүзгә саран булып чыкты Мәликә ханым: «Әнкәйнең догалары йөртә безне», – ди ул үзе тыйнак кына.
Башкортстаннан килеп дәваланучы ида ханым. стәл ләргә кадәр почмаксыз, бар да заманча. Ашауэчү, торак бушлай, киткәндә әле бүләкләр дә, уи Брайль система сына нигезләнеп, үзләре язып бастырган, бармак бите белән капшап укый торган дәреслекләр, дога китаплары да биреп озаталар.
ук рга к р к ад м атларга бул шкан ад мне ур н н н тт бул р , диелг н х дист . «Ярдәм»не имамхатыйбы Илдар Баязитов кебек хәзрәтләр, Мәликә әфкать кызы кебек фидакарь затлар ирдә әллә шулай күп дисезме?! Иртәдән кичкә кадәр, ялсыз, еллар буе шул мохиттә кайнап, зәгыйфьләргә яшәү к че бүләк итеп, аларны үзе т зегән дәреслекләр, махсус ысул белән укырга, язарга йрәтүче ханым – Мәликә Гыйльметдинова кайлардан к чдәрман ала да, ничекләр армый, дип га әпләнсә генә инде... нә, Пермь лкәсе Барда районыннан килгән Г лсинә ИмановаМансурова: «Милләт ка арманы ул. Күрмәүчеләрне берәмтекләп ыя. Яралы язмышларга якты кояш булып и гән олы й рәкле чын кеше. Милләтебезгә хас тыйнаклык, сабырлык белән башкара торган, бәяләп бетергесез хезмәте безне чен олы нигъмәт», – дип язып та куйган.
м
ЗАМАН
ӘМ БЕЗ
«Ярдәм» мәчетене имамхатыйбы Илдар хәзрәт Баязитов, Мәликә ханым кебек динлеиманлы улкызлар үстергән Сания апаны күрәсем килү табигый. Мәчеткә омга намазына килгәч очраштык, с йләшеп киттек. Шәрәфетдин кызы Сания апа тумышы белән Чирмешән якларыннан икән. « ниебез бик укымышлы, абыстай иде. тиебез яшьли үлеп китте. нине ир балалары гомерсез булган, без биш кыз калдык. лы апа – Зәйнәп збәкстанда яши иде, кайтты да алты яшьлек се лем белән мине үзе белән ияртеп алып китте. Шунда укы
14
сљембикђ | 2014 | май
дым, укытучы дипломы алдым. нине, тагын бер се ел не дә үз яныбызга чакырып алдык. Башлангыч сыйныф та кырык ел балалар укыттым. тиләре бик яхшы, гаи лә анлы кеше булды, үпкәләшү, ызгышталаш дигәнне балалар белмәде. Шу а күрә дә, яманнарга юлыктырма берүк балаларымны, начарны күреп үсмәделәр, яхшы кешеләрне юлдаш ит», – дип тели идем». әфкать абый белән ничек таныштыгыз, дигән соравыма: «Ятим кыз егет күзләп й рмәс бит инде, баш күтәрми укыдым да укыдым, – дип куя ул. – Яучылар килә башлады, берсе килә, юк, укыйм, дим. Икенчесе... әтиләренә әллә ничек кенә, бер күрүдә кү ел ятты». әфкать осыф улы затлы нәсел баласы, заманында СанктПетербургта «Нур» газетасын чыгарган Атаулла Баязитов та шул токымнан. «Бабалары бертуган иде, – дип дәвам итә Сания апа сүзен. – Ирем агропромда терлекчелек буенча танылган белгеч иде, яраталар, х рмәт итәләр иде үзен. Биш шатлыгым – биш балам туды». изык читтә язса язсын, туфрак читтә язмасын, диләр бит. Туганүскән илләр тарта Баязитовларны да. Кайталар. лы уллары әшит – намаз укый торган динле, тәртипле егет, инде Казанга кайткач, инаятьчел т ркем корбаны булыр дип кем уйлаган? инатларын биш яшьлек чагында машина бәргән була. Ана бәгыре ничек згәләнгәнен ул үзе генә белә, әмма хәсрәтен й рәк түренә – ераккарак яшерер лек к ч таба. Алтмыш ел бергә гомер кичергән әфкате дә инде вафат, кызы Мәликә гаиләсендә с екле дәү әни булып кадерх рмәттә, оныклар шатлыгына куанып яши ул. «Мәликәнекеләр – Нурислам белән иниябез намаз ниязлы. Земфирамны да ике баласы да, үзе дә дин юлында», – дип ш кер итә. Ул арада: «Хәзрәтне күреп чыгыйм намазга кадәр», – дип, ашыгып, урыныннан кузгала. Күп кайгыхәсрәт күргәнен белсәм дә, кызыгып: «Бәхетле ана!» – дип озатам мин аны.
р
р
Игелекле гамәлләре белән дан алырга лгергән бу иман йорты хакында «илдә генә түгел, д ньясында бердәнбер ул», – диләр икән, монда арттыру юк. Сукыр
кай ы ы ы кулы ларны «күзле итү» – үзләре эшләгән махсус укыту ысулларын кулланып, күрмәүчеләрне, начар күрә әм әзмәз ишетә торганнарны укырга, язарга йрәтеп, ме ләгән гарипләр кү елендә мет уты кабызуны максат иткән мондый фидакарьләр, чыннан да, безне респуб ликада гынамы, оссиядә дә бүтән юк. Менә шу а күрә дә Украина, Казакъстан, агстан, Кыргызстан, Башкорт стан, Пермь, Новгород, Мәскәүләрдән кадәр – ме әрлә гән чакрым юл үтеп, оссия м селманнары Казанга ашкына. «Мәликә ханым», «Илдар хәзрәт», «Ярдәм» мәчете» дип, эзләп, мәрхәмәтле остазлар ярдәменә метләнеп киләләр икән... монда инде хикмәт бар. «Ярдәм» мәчетене алтын баганаларыны берсе – имамхатыйб Илдар хәзрәт Баязитовны тиккә генә « ә берләнгән, яшәү яменнән мәхрүм ителгәннәрне химая чесе, яклаучысы» димиләр. « л иганәчесе», « л татары» исемнәренә лаек булуы да шуны раслый. Илдар әфкать улы – каләмдәшебез дә әле, журналист ул. Хезмәт юлын ениногорск каласында моннан егерме ел элек – 1 елда гади хәбәрчекорреспондент буларак башлап ибәрә. Аннан лкән корреспондент, торабара «Новая волна» газетасыны баш м хәррире дәрә әсенә күтәре лә. елда ул Казанны евченко бистәсендәге «С ләйман» мәчетендә имам вазыйфасын и енә ала. әм... эшне нәрсәдән башларга белми аптырап кала. Мә четкә чдүрт карткорыдан башка кеше й рми. янә шәдәге тулай торактан исерек ыр авазлары, талашып сугышып урамга чыккан сәрхушләрне ка әре, чә гел дәве зелеп тормый. Ни аяныч, балалары кемнән үрнәк алып, нинди булып үсәр? әм ул ятимнәр, авыр тор мышлы гаиләләрдә яшәүче балалар чен хәйрия лагерь лары оештырырга карар бирә. Беренче елларны анда саусәламәт балалар ял итә. лбәттә, аларны уйнату, ашатудан тыш й рәк түрендә саклаган тагын бер хыялы була аны , ислам диненә мәхәббәт орлыклары сабый чактан ук бала кү еленә салынсын иде. Шуны а латып, киләчәккә туры юлны күрсәтергә иде татар баласына! К ннәрдән бер к нне аны янына хәйрия лагере турында ишетепме, ике оныгын ияртеп кем кемне иярткәндер әле?! бер әби килә. «Урамда трай тибеп й рмәсеннәр, дидем, бу балаларны монда калдыра алам
ылы
МӘ ХӘМӘТКӘ МӘ ХӘБӘ
мы?» – дип сорый. « лбәттә. Менә гариза гына языгыз да...» Бик язар иде дә, әбие күрми, тома сукыр икән. Гаризаны аны исеменнән имамны үзенә язасы була. Берике айдан оныкларыны имгәюньгә килүләренә, дин сабаклары алып, кү ел офыклары ки әюенә чиксез куанган әби рәхмәтләр әйтергә дип, кабат Илдар хәзрәт янына килә. «С енечемне ничек а латыйм, Ходайны рәхмәтләре яусын. Күзем күрсә, үзем дә рәхәтләнеп Коръән укырга йрәнер идем дә бит, ни эшлисе , яз мышлардан узмыш юктыр, күрәсе », – дип авыр сулый. Венера атлы бу апаны сүзләре Илдар хәзрәтне нык тетрәндерә. Шунда ук уйфикерләре белән апасы – . асточкина исемендәге интернатта чукрак әм начар ишетүче балаларны укытып шактый зур тә рибә тупла ган Мәликә ханым белән ки әшләшәсе итә. Кеше кайгы сын й рәгенә якын ала торган Мәликә ханымны да уйландыра бу очрак. «С ләйман» мәчетендә дә чукрак, начар ишетүче балаларга дин сабаклары бирү белән ныклап ш гыльләнә башлаулары хак, ә сукырлар белән эшләү уен түгел бит. Бар осталыгын эшкә игеп, Мәликә уи Брайль «те лен» йрәнергә тотына. мма дәреслекләр юк. Тырышып әлифбасын үзләштерү, язу, уку күнекмәләрен йрәнү ничек кенә читен тоелмасын, тыштан йомшак, әмма нык рухлы ханым чен үталмаслык киртә түгел. ньяда илләр күп, ирләр күп. М селман илләрендә, изге Коръән и гән ирләрдә булырга тиеш бит инде сукырлар да куллана алырлык м катдәс китап! Т ркиягә, Гарәб станга, Мәккәгә сәяхәт, китаплар эзләп й рү кыйссасы... Хәер, алары инде үзе бер, аерым с йләрлек хикәят. Кая гына барса да, буш кул белән кайтмый тагын, й ргән аякка им иярә диюләре хактыр, Коръән китаплары күтәреп кайта. Торабара үзенә дә сукырлар чен дәрес лекләр язарга туры килер дип күз алдына да китерә алмый әле ул чакта. орлыгы, шифалы гыйлем булып шытып чыгасы фикерләр шул чакта ук борынлаган бул гандыр. «Зрячим о незрячих» – Мәликә Гыйльмет динованы Г лназ Сабитова белән берлектә и ат иткән кулланмакитабы күпме мәзлүмгә тормышта үз урынын табарга булышкандыр. ле булышыр да! оза МУ АНУ ВА
Д
май | 2014 | сљембикђ
15
ЗАМАН
ӘМ БЕЗ
Ә ул чакта... Меңләгән инвалид ярдәм көтә, ә уку-тернәкләндерү үзәге иң күбе егерме кешене сыйдыра ала. Бәхеткә, Казан шәһәре мэры лсур Метшин Левченко бистәсенә үзе килеп чыгасы итә. Сукырлар белән очрашу, аларның хәл-халәтен аңларга омтылу җитәкчене тетрәтә. «Ярдәм» фонды ярдәмгә мохтаҗ 200 елның 4 декабрендә Коләхмәтов белән Серов урамнары кисешкән чатта яңа мәчет һәм тернәкләндерү үзәге төзеләчәк җиргә таш салына. 20 3 елның 9 июлендә ул ишекләрен киң ача. «Ярдәм» фонды, укыту-тернәкләндерү үзәге башкара торган игелекле эшләрне санап кына бетерерлекмени Мәчет каршында « ур Казан» дигән типография эшли, «Мөслимә» газетасы да (мөхәррире – каләмдәшебез Әлмира Әдиатуллина) «Ярдәм» канаты астына сыенган. Ә мәчетнең иркен, якты биналарында көн дә диярлек үткәрелә торган күптөрле чаралар: мөселман хатынкызлары корылтае дисеңме, «Сөембикә» эне-сеңелләре дигән, Коръәнне иң оста һәм дөрес укучы балаларның бәйге-конкурсы – һәммәсе бәйрәм төсен ала, ислам диненең абруен күтәрә. Ә « шлекле мөселман хатынкызлары клубы»... Бизнес-леди, булдыклы эшмәкәр ханымнар, туташлар киңәш итә, фикер уртаклаша. Әнә, яшь мөслимәләр тырышып-тырышып дәрес өйрәнә, булачак Коръән хафизлар аһәңле итеп аятьләр ятлый. Чын мөселман, одай бирер, дип, көтеп кенә утырмый, бердәнбер гомерне игелекле гамәлләр белән баетуны мәгъкуль күрә. гелек ул җирдә ятмый.
К Н ТӘ ТИБЕН Ә
тр т
р лр
рилансер — күчерелмә мәг нәдә әйткәндә бәйсез рәссам дигән сүз. Ул, штатка урнашмыйча гына, компаниянең кайбер шләрен башкара. рилансер клиентны үзе таба. Заказ бирүче белән, гадәттә, читтән торып — телефон, интернет аша гына аралаша. рилансерлар, тормыш кайда арзан — шунда яшәп, башкарган хезмәте өчен кайда күбрәк түлиләр, шундагы клиентларга шлиләр.
«ЧЫН» ЭШТӘ ЭШЛӘМИМ...» «МИН
КИТАПН ШУШ И Б НЧ М С К П ИТТ МИН . УНИК БУ БИК Я АТ П БАШКА ГАН Х ЗМ Т М С Г ШК Н МИ . ИТ КЧ КБ Н А АШ МАУЧ К КИ П Ч КТ – К СКА ТУГА КТ М.
ЗАМАН
ӘМ БЕЗ
У
Алсу СМӘ
16
ЛЕ А
сљембикђ | 2014 | май
и ем и и хал тт л м к ал а китер се ер х ер е е елем рем л а киле т к салар р и ем к а т р и тер тел е ар ер т е мим ки р т р а с ли л лар а кир к м а а к и ка е а л п т рам итап ам и а р х т ем и р- и р ха м ар к т м а а с мл с рак т р м е ит т китк е е е т ри е е елеме е е а а кал рм с ал п кит се рес
р ми е р м сар и и м ам ем т рае ак л -
р ө р
Копирайтер – бүгенге к ндә интернеттагы и популяр нәрләр не берсе. Аны т п вазыйфасы – нинди дә булса товарны яки компанияне тәкъдим итүче текстлар язу. Алар сайтларга, баннерларда, басма матбугатта урнаштырыла әм «сатучы текст» дип атала. Текстны укучы б тен д ньясын онытып, бары тик син тәкъдим иткән товар турында гына уйларга тиеш! Теләсә кайсы лкәгә кагылышлы текстны язу, әлбәттә, шактый мәгълүматлы булу-
ны – заказчыны компаниясен дә, ул ш гыльләнгән лкәне дә, конкурентларын да, товарын да, аны үзенчәлекләрен дә белеп торуны таләп итә. Минем беренче заказым косметика сату белән ш гыльләнүче интернеткибет ху асыннан булып чыкты. Кибеттәге әр товарны «сурәтләп бирүче текст» язарга кирәк икән. Кагыйдәләрен белмим бит әле – үземчә ничек күрәм, шулай яздым текстларны. Яратып яздым. Заказ бирүчем ошатты! әм... б тен интернеткибетне ми а тапшырды! Бер ай эшләдем. Минем чен и к телмә гәне хезмәт хакым булды: ул элеккеге эш урынымдагыдан күбрәк иде. Кыскартылуга эләгүемне б тен танышбелешләргә хәбәр иткән идем. ле бер ирдән, әле икенче сеннән эшкә чакыра башладылар. Барып карыйм – берсенә дә кү елем ятмый. Хатынкыз бары тик яраткан эшендә генә эшләргә тиеш дип саныйм мин. зенүзе мә бүриләп кенә й ри икән, аны йдә утыруы хәерлерәк. Мин шулай хәл иттем. Балаларымны берсе беренче сыйныфка ыена, икенчесенә ч тулмаган. Күпме генә ирексезләсәләр дә, «үз теләгем белән китәм» дигән гариза язмаган идем, димәк, биржага да баса алам.
р р
р
м
шкә нокта куелгач, заказ бирү чем: «Яндекскошелек»тагы реквизитларыгызны ибәрегез», – дип язды. Анысы нәрсә икән тагын? Сораулар биреп тормадым, тагын интернет ки лекләренә кереп киттем... Теркәлдем, ачтым, ибәрдем номерын. Акча килде. Аны ничек аласы икәнен дә, бу акча чынмы, юкмы икәнен дә белмим... Барысына да әкренләп йрәндем. Бер проектны тәмамлауга икенчесе табыла торды... Ике ч ай эшләгәч, белемем юк икәнен а ладым. орумнарга теркәлгән идем инде. Анда: «Мин шуны кадәр бәягә язам», – дип с йләшәләр. «Бер ме хәрефем 5 сум», – диләр. «1 сум», – диләр! Кеше биш й згә язганда, минеке й з сумнан артмый... Мин
К Н ТӘ ТИБЕН Ә
Әле телевизор, компьютер, интернетлар булмаган заманда ук, гасыр башында Америкада барлыкка килә копирайтинг. Компанияләрнең каталоглары клиентның өенә почта аша килгән, ул шулардан карап, товар сайлаган һәм купонны кисеп алып, конвертка акчасын да салып, кире җибәргән. Сатып алырга теләгән әйберләр килеп җиткәнче ике-өч атна вакыт узган. Күз алдына гына китерегез: кеше үзенең хәләл акчасын шунда ук биреп, бер айга якын товарны көтәргә күнсен өчен, ул текст ничек белеп, ышандырырлык итеп язылырга тиеш булган Клод опкинс, Дэвид Огилви, овард оссаж, Раймонд Рубикам... Бу копирайтерларның исемнәре бөтен дөньяга билгеле. Безнең эштә портфолио бик зур роль уйный. Копирайтинг белән яңа гына шөгыльләнә башлаган кешедә ул юк бит әле. Шуңа да минем кебек әрсезрәк булырга кирәк. «Әйдәгез, тотынып карыйм әле » – диюнең ояты юк аның. Дүрт-биш проекттан соң заказ алу җиңеләячәк. зеңнең мөмкинлекләреңне чамаларга кирәк. Күп акча эшлим, дип, шунда ук зур заказга үрелсәң, «хәлегездән килми» дип туктатырга да мөмкиннәр. нтернетта «хәтер калдырмыйм» дип торулар юк... адирәк проектлардан башлагыз. з-үзеңә хөрмәт булырга тиеш Әгәр заказчы: «Шундый-шундый проект кирәк...» – дип кырт кына сүз башлый икән, мин үзем аны шунда ук бүлдерәм: «Беренчедән, иң элек, исәнмесез » – дим.
май | 2014 | сљембикђ
1
ӘМ БЕЗ
К
омпьютерым экранында рни Зелинскины «Успех без офисного рабства» дигән бу китабы кайдан килеп чыкканын мин хәзер әйтә дә алмыйм. Интернеттан мо арчы китап укыган кеше түгел идем. Вакыт үткәрер чен бер сайттан икенчесенә күчеп утыруым гына иде бит. рилансерлар турында яза Зелински. « земә сайт ясаттым, – ди ул. – изайнерын индстаннан тап тым, ул ми а аны Б екбританиядәге дизайнердан арзангаракка эшләде». « рилансер» сүзен беренче ише түем булса да, китапны яртысына иткәндә аны «ерактан торып эшләү» дигән мәгънә а латканын а ладым. «Күптәнге хыялым чынга ашты: ди гез буена китеп йорт алдым, шунда эшлим. Бу адымга сезне китапны укыгач тәвәккәллә дем», – дип яза укучылар Зелински га. Кызык! Инглиз телен ул чакта әле белмим дисәм дә була. бәлки фри лансерларны рус телле сайтлары да бардыр? зли башладым. Бар! Беренчесенә үк кердем, шунда ук теркәлдем дә. Укыйм. Ниндидер проектлар, мин а ламаган терминнар... Менә берсе: «Копирайтер. Интернеткибет чен текст язарга». Тәвәккәлләдем! «Исәнмесез! Мин копирайтингны нәрсә икәнен белмим. әкин, а лавымча, ул текстлар белән бәйле. мин текст яза беләм. Унике ел шушы эш белән ш гыль ләндем». авап озак к ттермәде: « йдәгез со , эшләп карыйбыз!»
р лр
ЗАМАН
тр т
К Н ТӘ ТИБЕН Ә
тр т
минлегемә тиде бу... Укырга кирәк! Бу фикеремне сүз арасында чираттагы бер клиентыма да иткердем. « йдәгез, мин сезгә тренинг алып бирәм. йрәнерсез дә, аннан ми а язарсыз» – димәсенме ул! тренинг минем чен ул вакытта шактый кыйммәт иде. Мин аны кайсы шә әрдән икәнен дә, фамилиясен дә белмим. Анатолий бер атналык аудиотренинг ибәрде. зем чен бик күп я алык ачтым. ерайтинг, копирайтинг... Мо арчы бу лкәдә тәмам надан булганмын! Аннан без Анатолий белән а а лендинг пейдж ясадык, ягъни бер битлек сайт. Аны тексты аеруча әйбәт «сатарга» тиеш. Клиентымны сатулары, чыннан да, үсеп китте.
уллануч сайтта ен к кс нд р рл к н рс тапм й ик н, ул анда башка керм яч к текст ан сайтка б йл п тор рга тиеш.
ЗАМАН
ӘМ БЕЗ
Копирайтингны кагыйдәләре бертуктаусыз үзгәреп тора. Сатып алучы башлы: үзен нинди кармакка эләктерүләрен бик тиз сизә. Шу а күрә гел я а ысуллар уйлап чыгарырга кирәк. Ул ысулларны йә американнар уйлап таба, йә ул безгә вропадан килә. рес, хәзер тео рияне әйбәт белүчеләр оссиядә дә бар. Бераздан мин тагын укырга кердем. Бу юлы – СанктПетербург ка, «Школа делового письма» дип аталган алты айлык онлайнмәктәп кә. Максатым ачык иде: коммерция гә кагылышлы тәкъдимнәр язарга йрәнергә телим. Ул копирайтинг ны и кыйммәтле продукты! Башкалар язганны ник мин булдырмаска тиеш?! шкә я а тотынган мәлләрдә копирайтинг турында бик күп китап укыдым. Хәзер дә укыйм. Белемне арттырудан туктарга ярамый! Бу нәргә бер генә университет та укытмый, а а үзлеге нән генә йрәнеп була.
18
сљембикђ | 2014 | май
р лр р е
шләп киттем шулай. Тиздән бер нәрсәгә игътибар иттем. Күп клиентлар: « сез ч к ндә безне интернеткибетне тутыра аласызмы?» – дип сорый. анда ме позиция! Берүзем бу кадәр эшне берничек тә башкара алмыйм. Ярдәмчеләр кирәк! рилансерлар сайтыннан чыкмыйча гына үземә команда тупладым. Бер кыз – Тбилисидан, икенчесе – Мин скидан, ченчеләре – Мәскәүдән, Владимирдан... Күбесе бала белән йдә утыручы әниләр. Без бер беребезне күреп белмибез, язышып аралашабыз. рес, нәрсәнедер тиз генә а латырга кирәк булганда скайптан с йләшәбез. Интернет кибетләрне ч к ндә «тутырырга» күптән йрәндек. лек миннән: « сез сайт эшлисезме?» – дип сораганда, «Мин бит копирайтер», – дип авап бирә идем, ә аннан: «Нигә мондый м мкинлекне кулдан ычкындырам?» – дигән нәти әгә килдем. Никадәр клиентым, Мәскәү дә менә дигән студияләр бар. Бирим аларга заказны... Мин дә, хезмәттәшләрем дә хезмәт хакларыбыздан салым түләп торабыз. « аваплылыгы чикләнгән оешма», дип үземне эштән китүгә теркәткән идем. Мин ул вакыт бәйрәмнәр оештыру белән дә ш гыльләнеп алдым. мма табышы әйбәт кенә булса да, исерек кунак лар кү елен күрүдән бик тиз баш тарттым. Тагын ярты ел балалар чен генә эшләдем дә, аппаратурамны саттым. Копирайтинг минем чен кызыграк тоелды. « әсми оешма» дип саналуым зур логистик компанияләр, банклар, нәшриятлар белән эшләргә юл ачты. К ндез клиентлар белән с йләшү ләр алып барам: килешүләр т зим, исәпхисап счетларын тикшерәм. Кич, балалар дәресләрен әзерләп бетергәч, эшемне и ади леше башлана... Мин хәзер күбрәк оештыручы ролендә, үземне күп язам дип әйтә алмыйм. мма кайбер проектларга барыбер тотынам. продуктлар турында язарга яратам: үзе чен дә әллә никадәр я алык ача сы . Клиентлар арасында Герма ниядән бер нәшрият бар, алар гад-
жетлар, айфоннар чен кушымталар чыгара – шуларга текстлар язу мавыктыргыч тоела. Тырышлыгы ны нәти әсе шунда ук күренгәнгә, интернеткибетләргә язу кызык. Сатулары күтәрелеп китсә, бик горурланам!
с
р
аими клиентлардан була андый үтенечләр. «Ашыгыч! Бер сәгать эчендә кирәк!» – дип язалар. «Кот кар! Башка берәүгә дә м рә әгать итә алмыйм!» – диләр. Сине бу минутта икенче проект белән мәш гуль булуы да аларны эше юк... Прессрелиз, коммерциягә кагылышлы тәкъдим, йә берәр я алык була инде ул. Интернетны «эзләп табу» системасы поисковик «күрсен» чен сайтлар әрвакыт я артылып торырга тиеш. «Бирү»дә выдача сайты алда торса, сатулары да әйбәт бара, клиентлары да күп була. герменче биткә генә калса , сине беркем күрми, белми. Моны белән белгечләр ш гыльләнә. Зур әм катлаулы лкә бу.
е ө р
Интернетта я а эшли башлаган чагым иде әле. Бер клиент берк нне ми а яза: «Без проект турында « »да с йләшергә булдык. Бүген инглиз телебезне чарлыйбыз». стемә салкын су койгандай булды... Менә шулай – йрәнмәс ире нән йрәнәсе ... «Мин белмим», – дип әйтергә яратмыйм. Интернетта хәзер, гомумән: «Тел беләсе ме?» – дип сорамыйлар, «Инглиз телен беләсездер бит инде», – диләр яки сорап та тормыйча инглизчә сылтама ссылка ибәрәләр. рилансерлар шундый халык инде, берәүдән дә ярдәм к тмиләр, үз к чләренә генә ышаналар, үзләрен үзләре үстерәләр. Баштарак андый хәлләр дә булды! Зур гына проект аласы , эшлисе , ибәрәсе әм... заказ бирүче юкка чыга. Аны ничек табасы , күрше урамда гына яшәми бит ул?! Андый
очракларда: «Ярар, эшләгәнем кеше чен булса, йрәнгәнем үзем чен бит», – дия идем. Хәзер түләү мәсьәләсендә алданмыйм инде. Тиешле хезмәт хакыны яртысын алдан алып куярга кирәк икән – коллегалар белән с йләшә торгач шуны а ладым. Акча дигәннән. Миннән: «Интер нетта нәрсә белән ш гыльләнә се ?» – дип кызыксынучылар күп. А латам. «Мин дә эшләп карыйм әле», – диләр. Берике тапкыр язалар да: « мин кайчан зур акча эшли башлыйм?» – дип сорыйлар. «Авыр икән», – диләр әм... ташлыйлар. йе, бу – акча эшләү юлы, ләкин и ел юл түгел! Ул бары тик ты рышлык бәрабәренә генә килә. И ат газаплары аша. урналист нәре белән танышлыгы , язу сәләтенә ия булуы да бик м им.
с е
е
ре
ш к немне сәгать ничәдә баш лап, ничәдә тәмамлыйсын мин үзем генә хәл итәм. Хатынкызларны күбесе хыялланадыр бу хакта. Шу а да копирайтер нәрен идеаль эшкә саныйм. И м име – балаларым караулы. Иртән аларны үзем уятам, ашатам, мәктәпкә илтеп куям, вакы тында алып кайтам, репетиторга, спорт секциясенә й ртәм... Беркемгә бәйле түгел! Ноутбугым үзем белән икән, кайда гына булсам да, мин эш уры нымда дигән сүз. йдәге яраткан кәнәфиемә утырып та, кафеда да, табигатьтә дә... эшли алам. Минем хәтта яшәү чен д ньяны үзем теләгән теләсә кайсы почмагын сайлау м мкинлегем бар! Интернет чен кайсы шә әрдә, кайсы илдә утыруым м им түгел бит... Копирайтерлар гына түгел, дизай нерлар, фоторетушерлар да шулай эшли, шулай яши хәзер. Бер гаиләне беләм, алар ирлехатынлы интерьер дизайнын визуальләштерү белән ш гыльләнәләр. Инде ике ел Таиландта, ди гез буенда яшиләр. Таиланд – фрилансерлар әннәте дип санала! Балаларын инглиз мәктәпләренә бирделәр. Мәскәүдән, оссиядән заказ алалар. Мәскәүдәге эшчеләр бригадасы алар чен йорт
и азлары ясый. Аксессуарларын Таиландтан алып ибәрәләр. Яки менә « » дигән инглиз телен йрәнү сайты бар. Аны Айнур исемле Мәскәү егете ясаган. «Сайтка тотынгач, б тен команда быз белән Таиландка «күченергә» әм шунда эшләргә хәл иттек», – дип яза ул. Югарыда саналган нәрләр белән кайда яшәргә рәхәт, шунда ш гыльләнеп була. и гез буенда эшләү хыялы миндә дә бар...
м е е
ре
И беренчесе – аралашу итмәү дер. Мин «ялгыз бүре» түгел! Шу а күрә, танышбелешләрем: «Син анда нинди кызык табасы ?» – дип га әпләнсәләр дә, социаль челтәр ләрдә еш утырам. әрбер хатынкыз кебек, я а кием алырга, киенергә яратам. Тик... кемне дер эшкә кияргә киеме юк, ә минем я а киемсалымым каядыр барганымны к теп чиратта эленеп тора. Театрконцертлар – зур бәйрәм минем чен! Бу эштә бик нык оешканлык со рала. Заказны вакытында тапшыру, клиентны ышанычын аклау чен син кайвакыт йдәге тузанны да, идәнне юылмаганын да күрмәскә тиеш... й – эш урыным да. Тик үземне: «Бу – эш почмагы, анда фәлән фәлән сәгатьләрдә генә керергә», – дип чикли белмим. Копирайтинг белән күптән ш гыльләнүчеләрне үзләре чен андый кагыйдәләре бар. штән туктый алмавым – үз гае бем. Гомумән, ял итә белмим! Гаилә белән каядыр китсәк кенә тия ял. Безне авыл к буенда урнаш кан, шу а су яратабыз. Иртән эшкә дип чыгып китмәсәм дә, минем эшләвемне ирем тиз а лады, әлбәттә. Ул үзе дә журна лист. Язу эшене авырлыгы, и ат газаплары а а таныш. әниләр мине бик озак «компьютер каршын да вакыт үткәрүче» дип санадылар. емнән чыкмыйча акча эшли алу ым аларга әле хәзер дә сәер тоела. Хәер, мондый м нәсәбәттән бер мин генә түгел, б тен фрилансерлар зарлана.
ИНТЕРНЕТС°ЗЛЕК А АТАР – кулланучы үз йөзе итеп куючы фотосурәт яки рәсем. АККАУ Т – сайтка керү өчен кулланыла торган шәхси мәгълүмат тупланган хисап язма. БЛО – вакыйгалар интернет-журналы, интернет-көндәлек, онлайн-көндәлек. БЛО
ЕР – блог алып баручы. КА – анимацион рәсем.
СТА РАМ ( r ) – фото һәм видеоязмалар белән уртаклашу кушымтасы. (Айфон, айпад, андроидлар һәм башкаларда төшерелүе шарт.) ЛА К – фото, видео, язма яки шәрех (комментарий) астында e (ошый) төймәсенә басып, үзеңнең хуплавыңны белдерү. Л
К – сылтама (ссылка). К – тәхәллүс.
О ЛА О ЛА булмау.
– хәзерге вакытта челтәрдә булу. – хәзерге вакытта челтәрдә
ОСТ – темадагы хәбәр. РЕ ОСТ – башка блогерның хәбәрен үз сәхифәңә урнаштыру. СМА Л – кулланучының кәефен белдерүче төрле тыныш билгеләренең җыелмасы. Мисал өчен, елмаю – :-) (ике нокта, сызык, ябылган җәя), күңелсезләнү – :-( (ике нокта, сызык, ачылган җәя). С АМ – реклама характерындагы электрон хат яки хәбәр, чүп. ШТЕ – кулланучылар бер темага җыеп бара торган (рәшәткә) билгесе артыннан язылучы сүз яки сүзтезмә. Бер хэштег белән берләштерелгән постларны табу эшен җиңеләйтә. ЧАТ – кулланучыларның онлайн режимында язышуы. «YOUTUBE» ( u u e. ) – биредә кулланучылар видеолары белән уртаклаша. Араларында төрлесе бар – кызыклары да, коточкычлары да. WHATSAPP – хәбәрләр җибәрү өчен кулланылучы мессенджер (смартфоннар өчен). Беренче елны кулланучыга бушлай бирелә, аннары түләүлегә әйләнә ( тан би-ик күпкә арзан).
ото: азинур
афизов
р
А АБЫЗ АН БЕ ЕБЕЗ
ҖИҢЕЛ, ҖАЙЛЫ,
КҮҢЕЛЛЕ
Беренче миф. адио алып баручыларының ше – микрофонга сөйләү. Гөлназ: С йләвен с йлисе дә, нәрсә с йлисе бит?! И м име шул. нәрсә с йләү ул сине эчке тәрбия нән килә. Шушы к нгә син рухи яктан ни дәрә әгә үсеп иткәнсе – ты лаучыга шуны тәкъдим итәсе . Ул сине әр млә дә, әр сүзе дә чагыла. Син бер үк вакытта психолог та, табиб та, журналист та, чәчәк сатучы да, әни кеше дә, юрист та булырга тиеш. Шул ук вакытта актер да булырга туры килә. Ты лаучыга позитив фикер иткерүче, үзене сүзләре, фикерләре аша ылылык, ягымлылык иткерүче кеше ул хәзерге заман радиоларыны диджее.
адио ир н я ача ал п бара торган ди д ейлар булганн инкарь итми ген , к елл рг л сал п, х тер битл ренн н ур н ал п ята ик н бит.
май | 2014 | сљембикђ
ӘМ БЕЗ
адиода эшләү чен кычкырып уку күнекмәсе кирәк: мин үзем азрак эфирдан югалып торсам, телем шунда ук т ртелә башлый. иджей әр темадан диярлек хәбәрдар булырга, ә инде мәдә ниятсәнгать лкәсендә судагы ба лык кебек й зәргә тиеш. И м име: рухи яктан бай, и ади, укымышлы булырга тиеш ул. Айсылу: микрофонны кабызганчы син инде нәрсә әйтәсе не, нинди фикер иткерәсе не алдан
21
ЗАМАН
FM
дулкынында эшләүче музыкаль радиоларны ишеткәч, « ау » – дигән идем. Туксанынчы елларда без барыбыз да « игмалион»дагы лиза Дулиттл хәлендә идек: яңалыклардан уңга карасак та – «вау », сулга карасак та – «вау » Колакчыннар аша тыңлый торган уч төбе хәтле генә радиоалгычтан алып баручылар шундый якын, шундый үз итеп сөйлиләр, әйтерсең, алар белән бергәләшеп капка төбендә көнбагыш чиртеп утырабыз. ау, минем дә алар кебек буласым килә – ул вакытта без әнә шундый яңа формат радиоларында алып баручыларга соклана һәм бик кызыга идек Алар шикелле кәгазьгә карамыйча, уңлы-суллы «позитив» таратып, күңелле итеп сөйләшергә өйрәнергә иде, ә Балачагыбыз совет чорына аз гына эләгеп калса да, әле элекке классик радиоларының нәкъ иртәнге алтыда Советлар Союзы гимны белән башланып китүенә гадәтләнгән, аннан соң фортепиано музыкасына ордеевның гимнастика күнегүләрен ятлап үскән буын без. Шуңа да яңа заманның музыкаль радиосы алып баручысы, һөнәр буларак, өр-яңа һәм гламур иде әле ул вакытта. Совет чорында «радио» дигән феномен ( ) идеология коралы иде, ул илкүләм мәгълүмат чарасы буларак, бик җитди иҗтимагый миссия үтәде – аның төп бурычы совет халкын нәкъ менә «социализм җимеше» итеп тәрбияләүдән гыйбарәт булды. Ул радиода кирәкле мәгълүмат та, музыкаль тәрбия дә, физкультура да – совет кешесе хәятенең һәр өлкәсенә караган һәрнәрсә чагылыш таба иде. Анда эшләүчеләр хәзерге кебек «алып баручы» дип түгел, бәлки «диктор» дигән дәрәҗәле сүз белән атала иде. «Татарстан» радиосының чакыру авазлары (позывнойлары), андагы таныш тавышлар (Мәрьям Арсланова, Камал Саттарова, льс аделев...), зур тарихлы тапшырулар (мәсәлән, « дел белән Урал арасында» радиожурналы) – һәрберсе күңелгә уелып калган. аманында һәрбер өйнең тәрәзә төбендә сөйләп утырган радионы бүген исә эзләп табып сөйләтсәң генә. и гаҗәп, ул тавышлар һаман колакта яңгырап тора. гыйсә яңа форматтагы радиолар күптән эфир бүлешә инде. Татар дөньясында дистәгә якын музыкаль радиостанция эшли: «Курай», «Болгар радиосы», «Күңел», «Татар радиосы», «Шәрык»... Шулар янына күпсанлы интернет-радиолар өстәлә. Яңа буын радио алып баручылары арасында да тыңлаучы танып ала торган тавышлар бар. Студент чакта әле нинди зур һәм яңа эшкә тотынганнарын бик төшенеп җитмичә генә радиога кереп киткән ур Алиев («Курай»), Әмир сламов (хәзер «Татар радиосы»нда), лнур әйзрахманов (хәзер «Болгар радиосы» җитәкчесе) – мәңге яшь калыр кебек тоелсалар да, кырыкка якынаялар инде. Арадан берсе – Татарстанның теләсә кайсы почмагына барып җитә торган «Болгар радиосы» – бик күпләрнең аерылгысыз юлдашы. Бүген без бу дулкында эшләүче ике чибәр кавемдәшебез белән җаваплы һөнәрнең нечкәлекләре турында сөйләшәбез. Моңа кадәр тавышлары гына таныш өлназ әйзрахманова (радиода унбиш елдан артык эшли инде) һәм Айсылу аҗиева (дүрт ел стаж шулай ук аз түгел) белән якыннан танышып, күреп калыгыз әле, дидек: тавышлары гына ягымлы түгел, үзләре дә бик сөйкемле бит, әйеме
А АБЫЗ АН БЕ ЕБЕЗ
р Г ЛНАЗ Т СЫ АТЫБЫЗ — ТИЗЛЕК. ЗАМАН БЕЗ ӘН ТИЗЛЕК ТАЛӘ ИТӘ БЕЗ БЕ СӘГАТ ЧЕН Ә АЛЫКЛА А ҖИТКЕ Е ГӘ, А АЛЫ МӘГ Л МАТ ТА БИ Е ГӘ, ҖЫ А ТЫ ЛАТЫ ГА, ЕКЛАМА А ГЫ АТЫ ГА ТИЕ БЕЗ, Ч НКИ ЗЫН- ЗАК ТА Ы УЛА ТЫ ЛА УТЫ Ы ГА ХАЛЫКНЫ АКЫТЫ К .
уйлап, әзерләп куйган булырга тиеш. Безне мохит шундый: к ндәлек с йләшкәндә без рус сүзләреннән котыла алмыйбыз. фирга чыкканчы, фикерләремне туплап, аны әдәби телдә формалаштырып куймасам, ми а чип чиста итеп татар телендә с йләү авыр булыр иде, ч нки мин – Чаллы кызы, эшкә урнашканда татар телендә чиста, й герек итеп с йләшә белә идем, дип әйтә алмыйм, ә белемем буенча – физиолог.
атар м рус телл ренд шли башлаган радион б генге ит кчелеге про ентка татарча с йли торган итк н.
ЗАМАН
ӘМ БЕЗ
Икенчедән, без биш сәгать эфирда утырдык та шуны белән эш сәгатен т гәлләп кайтып киттек, дигән сүз түгел бит әле ул. Ты лаучыларга безне к нет не радиода мәгълүмат туплап, тапшыру эшләп утыруыбыз күренми. әрбер диджей шулай эшли.
22
сљембикђ | 2014 | май
кенче миф. и д ей фирда үзенә ошый торган җырларны ңгырата. Айсылу: адиода плейлист белән эшлиләр, ә аны музыкаль м хәррир т зи. ырларны безне радиога сәнгать советы сайлый. Гөлназ: Я гыратмый, әлбәттә. Бу фикер элегрәк еш ишетелә иде. Шул ук вакытта радио эфирларын тикшерүче кеше бар, ул ырларны да, рекламаларны да үз вакытында куелуын тикшереп тора. адиода эшләү тә рибәмнән дә әйтә алам: үзебезгә ошаган ырларны куеп утыру кирәк түгел безгә. Ты лау чылар яраткан ырларны кую чен махсус сәхифәләр бар. ченче миф. адиода алып баручы булып шләр өчен ма сус курс тәмамларга кирәк. Гөлназ: Кызганыч, Казанда нәкъ менә я а заман радиолары чен андый курслар юк. Нәкъ менә без эшли торган коммерция нигезен дәге радиолар чен махсус укытмыйлар. Бездә, мәсәлән, театр учили есын, мәдәният университетын тәмамлаганнар бар, сәнгатькә бернинди катнашы булмаган тармаклардан килүчеләр дә эшли, кемдер К Уны журналистика
факультетыннан килә. Мин үзем театр факультетын тәмамладым, белгечлегем – режиссер. Бездә, мәсәлән, сәнгатьле уку, сәхнә теле дәресләре бар иде. Студент чакта ук радиода эшләп й ргәнемне белгәч, укытучым лера апа Хәмитова: «Си а кирәк булыр», – дип, ми а Тукай әсәрләрен укыта иде. Бу нәргә осталык йә сине холкы да булырга тиеш, йә ул синдә еллар буе тупланып килә. Айсылу: гәр шундый курслар оештырылса, бик шат булыр идек әле. Тавыш, дикция, сулыш алу, артикуляция стендә эшләргә йрәнер чен дәресләр алырга кирәк. Мин радиога кастинг аша килдем. Бишенче елым үтеп бара, ләкин мин үземне аман да шәкерт дип саныйм. Мондый курслар юк икән, безне үзебезгә кул кушырып утырырга ярамый. Мин үземә карата үтә дә таләпчән кеше, эшем башкаларга ошаган хәлдә дә ми а аман итеп бетмәгән кебек. гәр берәр нәр белән ш гыльләнәсе икән, сине бу лкәдә белеме дә булырга тиеш. үртенче миф. адиода алып баручылар гонорарны көрәп ала аллы кызы л га елестны гына күрегез сез Гөлназ: Юк инде, к рәп алмый. Беләсезме, радио алып баручысы ничек итеп акча эшли ала? гәр син радиода, телевидениедә үз үзе не күрсәтеп, үзе не таныту стендә эшләсә , ул си а, әлбәттә, акча китерә ала. адиодан яки телевидениедән түгел, ә концертларда – алып баручы, туйларда, бәйрәмнәрдә тамада булып эшләп. әм шулай эшлиләр дә. Бу инде безне нәр кешеләре алдына заман куйган таләп. безне лкәдә гонорарлар башка мәгъ лүмат чараларындагы кебек үк. Айсылу: Ми а моны еш әйтәләр. ше рәхәт сине , с йләп кенә утырасы , акчаны каерып аласы дыр инде, диләр. Күпме эшлисе , шуны хәтле аласы . Гапгади аны сере: эшләмәгән – ашамый.
р А СЫЛУ А И А ЛИСЕ ИКӘН, СИН, БЕ ЕНЧЕ ЧИ АТТА, ӘХЕС БУЛЫ ГА ТИЕ . ТЕГЕ КИ БУ МӘС ӘЛӘ Ә КАТГЫ ИКЕ Е БУЛУ М ИМ. ҖИЛ КА СЫ ККА ИССӘ, УЛ ККА А Ы Ы УТЫ А Т ГАН А И ИЕЕ, МИНЕМЧӘ, ТЫ ЛАУЧЫЛА НЫ ИХТИ АМЫН УЛЫ АЛМЫ . ЛӘКИН ИКЕ Е НЕ ТАГА ГА, КА ЫЛЫК ТУ Ы Ы ГА ГЫНА АМЫ .
Алтынчы миф. Хәзерге радиоларда телгә таләпчәнлек юк дәрәҗәсендә. Гөлназ: адио үзене тапшыру ларыны мониторингын алып бара, сораштырулар үткәрә, почта аша, интернет аша килгән хатлар белән турыдантуры эшли. Безне сән гать советы бар – анда радио фондына кергән әр ыр к е, сүзләре, аранжировкасы ягыннан тикшерелә. Тапшыруларны сый фатына кагылышлы сораштырулар
үткәреп, итешмәгән якларын т зәтеп торабыз. тел мәсьәләсенә килгәндә – ул үзүзе не камилләштерү ә әтеннән даими әм чиге булма ган процесс. ле аман да үземне камил с йләшәм дип әйтә алмыйм әм йрәнәм.
нд шлек шартлар нда уяу бул рга тур кил . Айсылу: Тел ягыннан исә, рус сүзләрен кыстырмыйча гына с й ләү – и зур таләп. Шулай да алар барыбер ычкынып китә. Ул телдән очып т шүгә, мин хатамны т зә тергә, тизрәк аны тәр емәсен дә әйтеп куярга ашыгам. Терминнар мәсьәләсендә хәл катлаулырак. гәр инде син радиода эшләргә алынгансы икән, рәхим итеп, ты рыш! Ты лаучыга «мин шә әр кы зы, мине а лагыз инде», дип торып булмый, алай ярамый да. әрхәлдә, студиядә үзе генә утырса да, сине й зләрчә ме кеше ты лавын әрдаим истә тотарга кирәк! гәмәдәш – андыш Б ВА.
май | 2014 | сљембикђ
ӘМ БЕЗ
Шәмсия апа и ангирова эчтәлек ле тапшырулар эшләп, халыкка ты лата. «Совет чорындагы кебек зур шәхесләр белән ә гәмәләр са гындыра», – дигән тәкъдимсорау булгач, студиягә мәдәниятсәнгать ә елләрен чакырып, ә гәмәләр оештыруны я артырга булдык. Айсылу: Мин – нәкъ менә шул музыкаль радиолар барлыкка кил гәндә туып, шуларны гына ты лап үскән буыннан. Тургеневны «Ата лар әм балалар» әсәре ка арманы Базаровтагы кебек каршылыклы фикерләр әрвакыт булачак. әкин без а а карап, туктап калырга тиеш түгел. Тагын бер аерма: интерактив лыктыр, м гаен.
23
ЗАМАН
Бишенче миф. Хәзерге радиолар белән совет чорындагы радионың аермасы – җир белән күк арасы. Гөлназ: Ш кер, совет чорында барыбызны дә «үстергән» «Татар стан» радиосы бүген дә эшли. Без башта бер бинада эшли идек, хәзер алар Шамил Усманов урамына күчте. Бу ә әттән минем фикер мондый: нинди генә исем белән аталсак та, кайда гына урнашсак та, татар телле радиоларны макса ты бер: халыкка татар телендә әдәбиятсәнгать әсәрләрен тәкъдим итү. Бүгенге к ндә татар телле радиолар эшләсен генә! Бүген интернетрадиолар ачалар икән, димәк, эшлиләр, кызыксыналар дигән сүз. Мин әр ачылган радио чен с енәм генә. Я а ачылган газета, журнал чен с енәм. Ябылган очракта к енәм. Татар мәктәпләре бербер артлы ябыла башлагач, бик борчылып й рдем, ч нки без барыбыз да бер максат ка – милләткә хезмәт итәбез. Совет чоры радиолары белән аермага килгәндә, без ты лаучы ларыбыз белән аерылабыз. әрбер радиостанцияне үз ты лаучысы бар. Алар яшь аермасы, кызыксыну даирәсе ягыннан т рле. «Мин «Болгар»ны гына ты лыйм, башка радио ты лавымны күз алдына да китерә алмыйм» дигәннәрен яки «Ты лый алмыйм, бер үк ырлар ны әйләндерәләр, реклама күп» дигәнне дә ишеткәнем бар. «Татар стан» радиосын гына ты лыйм, анда классик музыка уйнаталар, эчтәлекле тапшырулар эшлиләр», – диючеләр дә бар. радиолар бүгенге к ндә реклама ярдәмендә акча эшләүгә корылган, әм без үзебезне шулай гына туйдыра алабыз. Шу а да бүген кыска дулкында эшләүче радиолар – и ел, айлы, кү елле. «Безгә т шен генә бирегез», – ди ты лаучылар. Кызыклы с йләшү ләр бездә ике ч минут эчендә шоу формасында тәкъдим ителә. әкин, милли радио буларак, без заман таләбенә генә ияреп бара алмыйбыз: «Чәкчәкшоу» кебек тапшырулар белән беррәттән, ит ди тапшырулар да эшлибез.
А АБЫЗ АН БЕ ЕБЕЗ
ракка к т
СЫ
МИЛЛӘТТӘ
кара
ТАТА
Н
-и язмыш... Бу ике нәсел тарихына татар халкы кичергән барлык сынаулар сыйган шикелле. Мин аларны тетрәнеп, сокланып, гаҗәпләнеп тыңладым... Бүгенге әңгәмәдәшләрем шул асыл гаиләләрнең асыл балалары – күренекле эшмәкәр, Көньяк Австралия татарлары ассоциациясе президенты Рөстәм САДР һәм аның хатыны Рамилә ханым.
өлнур СА УЛЛ
А
СӨТ КАЛЫР, ВАТАН КИТӘР... өс
СЫ Н ТАТА
м
Безне гаиләне тормыш юлы – үзе бер хикәя... ти белән әнием – әйлә әм Сәгыйть Садрилар бик тә татар анлы кешеләр иде. Безне дә шулай тәрбияләделәр. 1 4 елда Кытайда хакимиятне коммунистлар үз кул ларына алып, сталинча золым сәясәте үткәрә башлагач, илдән китү турында уйлана башладык. М а ирләрне күбесе советлар иттифагына кайтты. Юл таба алганнар гына башка илләргә китте: Канада, Америка, Чили, Бразилия, Австралиягә... әкин татарларга мондый м мкинлек бирелмәде. «Башка иргә китәргә омтылса гыз, Англия, Америка шпионы дип әзалыйбыз», – дип куркыттылар. әни гел бер сүзне кабатлады: «Балала рым кеше хокуклары бозылмаган илдә яшәргә тиеш!» ти белән әни Т ркестаннан китәргә карар иткәндә ми а унбер яшь иде. Юлга ыенган идек инде... «Яшәр чен Австралияне сайладык», – дигәч, «Америка шпио ны» дип, кытайлар башта әтине иде елга т рмәгә х кем иттеләр. Аннан: «Ире не гаепсез дип с йләде , иреккә чыгарырга тырышты », – дип, әнине с ргенгә ибәрделәр. Ул Мао зедун идеясен йрәнә торган
4
сљембикђ | 2014 | май
хезмәт лагерене бу лагерьга коммунизмны, социализм ны яратмаган, коммунага кермәгән кешеләрне «т зәтер гә» ибәргәннәр. – . . больницасында эшләде. Кытайдан без бары 18 елдан со гына чыгып китә алдык. Австралиягә килгәндә ми а яшь тулган иде. ти белән әнине алып киттеләр, без биш бала ыелышып калдык... Бик иртә чыныгырга туры килде. 1 14 яшьтә кырга чыгып бәрә ге йдек, умарта асра дык, кыргый хайваннар аулап, шулар ите белән к н күрдек. Мәктәптәге укуны да ташламаска тырыштык. Т пчегебез амил б тенләй кечкенә – дүрт яшьлек кенә иде, ул йдә генә торды. С ргендә безне әни больницада эшләгән әм бик күп уйгур зыялыларын үлемнән коткарган. Кытайлар халыкны ачлык белән әфалаган. әни эштән со баракларга барып, хәлсезләнгән тоткыннарга глюкоза, витамин салган... Барактагылар рәхмәт фәрештәсен к ткән шикелле к ткәннәр аны. Туры сүзле әнием белән лагерь башлыклары да санлашырга мә бүр булган. Анда күргәннәре турында әни «Гомер юлы» Казан, дигән китабында бик тәфсилләп язып чыккан иде.
ракка к т
МИЛЛӘТТӘ
ни бик акыллы, тирән фикерле, зыялы ханым иде. Казаннан киткәндә а а ике яшь була. Без кичә Ульянов лар урамындагы 1 нче йорт каршында – әни туган нигез янында басып тордык... ни 1 18 елны д ньяга килә. тисен ай ярым элек хәрби хезмәткә алган булалар. Ул шуннан хәбәрсез югала... Гариф бабамны әтисе Шәрәфетдин, Мәккәгә ха кылырга баргач, Сәетләр нәселеннән булган кызга йләнгән. Кытайга к меш т ялгән д я кәрваннары ибәреп торган, аннан чәй, ефәк, фарфор китерткән. Кол ада сәүдә транзиты биналары т зегән. Татар, уйгур, үзбәк балалары чен «Кәшифия» дигән мәктәп ачкан. Гариф бабам Казан университетында укый. Студентлар күтәрелеше башлангач, Кол ага килә – әби белән шунда таныша. Сугыш, ачлык... Гайшә әби ем, ике баласын алып, Т рекмәнстанны Чарджоу шә әренә чыгып китә, детдомда эшли. Аннан, Кытайда бабасыны м лекләре, туганнары калганын белеп, форсат чыккач, анда бара. тисе т зеткән егерме ике кибетне – бишесе, Кол адагы ч бүлмәле й тия аларга. Кытайда әни рус гимназиясендә укый. Аны тәмамлагач, теш докторлары әзерли торган курсларга й ри. Кытай коммунистлары килгәнче, ун иде ел теш дәвалау кабинеты тотты ул.
тиемне тисе алих бабам ол адаг берд нбер к н шк рт а од ху ас була.
май | 2014 | сљембикђ
Н
СЫ
ни Татарстанны әрвакыт үз иле, үз Ватаны дип таныды. Аны күз карашында: «Бәлки, кайчан да булса кайтып килербез...» – дигән уй бар иде. Икесе дә Татарстанны киләчәге чен бик к енделәр. «Татарстанга м стәкыйльлек бирелсен», дип, хәтта льцинга рәсми рәвештә м рә әгать итеп язган вакытлары да булды. Австралия татар әмгыяте исеменнән әзерләнгән ул хатны инглизчәгә, русчага үзем тәр емә иттем. 1 8 елдан 1 5 елга кадәр мин Мәскәүдә эшләдем. Кул сузымы гына ара калгач, ничек Казанга килмим инде?! Туксанынчы еллар башында беренче тапкыр әти белән әнине дә алып кайттым. Татарстан аларны бик ылы кабул итте. Уфада, м фтияттә дә булдылар. Татарстанны иреклеге башланды, киләчәктә тагын да зуррак булыр дигән мет иде аларда. тиләр 1 елны азагында никахлашканнар. ел бергә гомер иттеләр, бик тату яшәделәр. ние без 1 елны августында вафат булды, Аделаида дагы м селман зиратында ирләнде. Туксан дүрт яше тулганда китте ул. ни, әйткәнемчә, Сәетләр нәселен нән бу олуг шәхесне тамырлары М хәммәд пәйгам бәргә барып тоташа , шу а ташы да яшел булсын дип, каберенә индстаннан яшел гранит кайтарттык. тиебез Австралия татарлары арасында и лкән кеше хәзер, а а яшь. з а ында, әле үзүзен карый.
5
ТАТА
Ике ел дигәндә «социализм т земенә каршы булганы чен кулга алынган иде, бик яхшы үзгәргән чен азат ителде» дигән язу биреп, әнине кайтардылар. Гаебен таба алмаган кешеләрне азат иткәндә гел шулай язганнар. – . . ти ел утырып, 1 5 елда гына т рмәдән кайтты. Ул чыгуга Мәдәният инкыйлабы башланып, китү тагын м мкин булмады. Инкыйлаб 1 елга кадәр дәвам итте. Мин инде а а чаклы телне йрәндем. стәм абый кытай теленнән тыш, рус, инглиз, казакъ, уйгур теллә рендә дә иркен аралаша. – . . Кытайлар каршына утырып, үз телләрендә: «Сез безне Австралиягә ибә рергә тиешсез», – дип а латтым. Ни аять, 1 5 елны декабрендә виза алып, 1 елны февраль аенда без Австралиягә килеп т штек. Кытайлар үзебез белән бернәрсә алып китәргә р хсәт итмәделәр. әрберебезгә 5 доллар гына алыштыра алдык. Калган бар милекне калдырырга туры килде – танышбелешләргә, дусларга таратып бирдек. Австралиягә бездән элек килгән руслар бик күп иде. Инглизчә белгәч, үз вакытында аларны күбесенә анкета тутырырга, Кытайдан чыгып китәргә ярдәм иткән идек. Кол адан киткән шул руслар аэропортка чыгып, безне каршыладылар. Арендага й дә алып куйганнар иде. ч к ннән мин «Холден» машина заводына эшкә урнаштым. Тагын бер елдан со университетка укырга кердем. Бакалавриатны – лингвистикадан, тарихтан, магистратураны икътисадтан тәмамладым. Туганнарым Илхан, аиф, амил дә югары белем алдылар. Наилә дә университетка керде. Сиднейда берничә татар гаиләсе бар икәнен ишетеп, әти белән әни: «Бәлки, бергәләп татар әмгыяте корырбыз», – дип, шунда бардылар. Аларны күбесе Япония, Корея аша килгән, Кытайны к ньяк лкәләреннән баручы татарлар иде. Татар әмгыяте кору, я а татар гаиләләрен алдырту идеясенә исләре китмәде. Мельбурн дагы биш татар гаиләсендә дә: «Бергә берегик», – дигән уй булмады. ни бу зур эшкә үзе тотынды. Кытай золымын үз башыбыздан кичергәч, Кытайда калган башка татарларны монда китертү чен бик тырышты ул. Вәлиләр, Чанышевлар, Умаровлар гаиләләренә чакырулар ибәрде. Иллегә якын татар гаиләсенә Австралиягә килергә ярдәм итте. Син аннан күченгән ч й зләп уйгур, үзбәк гаиләләре дә, «м селман кардәшләребез» дип, әти белән әнине тырышуы аркасында килде. Мәшәкатьле әм чыгымлы эш иде бу. Австралиядәге и беренче татар әмгыятен әти белән әни т зеделәр. Мин ул вакытта университетта укый идем. әмгыятьне конституциясен бер профессор белән икәү утырып яздык. 1 8 елда теркәттек. әсми оешма булгач, х күмәткә м рә әгать итәргә, я а килү челәргә виза алырга айлырак булды. ни инглизчәне үзе дә Кытайда чак ук йрәнгән иде. Кытайдан тел белеп чыккан сирәк гаиләләрне берсе без. «Максатыбыз китү булгач, тел белми утыру ярамас», – диде әни. Мин Австралиягә килүгә, конкурс узып, х күмәт оешмасына тәр емәче булып урнаштым.
кара
МИЛЛӘТТӘ
ракка к т
кара
Ләйлә һәм Сәгыйть Садрилар
Ялгызы яши, аны күбрәк Наилә бага, без дә булышабыз. нине юклыгы белән ул инде килешкән кебек, ләкин барыбер бик юксына...
йд татарча г на с йл ш канун кебек иде бе д . м
ТАТА
Н
СЫ
Зәйнәп әбием – Казандагы хәлле генә гаиләне кызы була. Кызганыч, аны бердәнбер энесе Исмәгыйль үпкә чиреннән яшьли үлеп китә. «Бик метле шагыйрь иде ул», – дип с йли иде әбием. Гаилә архивында абыйны берничә шигыре гына сакланып калган. « ти репрессиягә эләкте, аны кабере кайда икәнен дә белмим. ниебез Камилә биш бала белән урамда торып калды дисәм дә була. тине кулга алганда, й эчендә нәрсә бар, барысын да алып чыгып киттеләр. Күтәреп чыга алмагач, ак роялебезне ваттылар. А арда әни уйный иде. Чибәр, озын буйлы хатын иде безне әни. Шактый кырыс иде», – болар Зәйнәп әбидән минем кү елгә күчкән хатирәләр. «Тырыш», – дип, улын – минем әтиемне әби гел үз ягына ошата иде. йе, тырыш, булдыклы, у ган кеше безне әти. ле мәктәптә укыганда ук, мамык ыюда б тен кешене уздырып, Та икстан Югары Советы Президиумыны Мактау грамотасына лаек була ул! Инженерт зүче нәре ала, үз алдына нинди максат куйса да, шу а ирешә белә. нием ягыннан хмәт бабам белән Газизә әбием дә 1 елда Мамадыш т бәгеннән Та икстанга бәхетле тормыш эзләп киләләр. Сугыш елларындагы ачлык, юклык вакытында сигез баланы бишесен югалталар... нием Мәрьям – аларны бердәнбер кызлары. Ул – Та икстан дәүләт университетын тәмамлаган икътисадчы.
26
сљембикђ | 2014 | май
тием белән әнием үшәмбе шә әрендә очрашып кавышалар. лфия се лем белән мин дә шунда туганбыз. ч яшькә кадәр мине Газизә әбием караган. Ул вафат булганнан со , балалар бакчасына й ри башлаганмын. Бакчада тәрбияче булып эшләүче бер татар апасыны безне группага минем белән татарча с йләшергә кереп й ргәнен әле дә хәтерлим. тием үшәмбедә зур гына т зелеш оешмасын итәк ләде. Хезмәте буенча Мәскәүдә еш була иде ул. Бер баруында аны башкалага эшкә чакыралар. «Сез не киләчәк чен шулай хәерлерәк булыр», – дип, әти белән әни бу тәкъдимне кире какмады. Мәктәп, яшьлек елларыбыз Мәскәүдә узды. Се лем Мәскәү медицина институтын кызыл дипломга тәмамлады, мин Мәскәү дәүләт текстиль академиясендә укыдым. 1 елда Зәйнәп әбием белән Габбас бабам, чит ирләрдә озак ка гырып й ргәннән со , ни аять, Татарстанга кайтып т пләнәләр. орт сатып алалар, й кырыена мунча салып куялар. Мәктәптә укыганда безне әй саен аларга кайтарып куялар иде. Казан – минем чен бик кадерле ир ул! Ул алардагы эссе мунчаны рәхәтлеге, каен себеркесе исе... бием ясаган салкын катык тәме... Бабам сугышны беренче к нен нән үк фронтка чыгып киткән, Берлингача барып иткән. Безгә – оныкларына – ул с йләгәннәр сугыш турындагы киноны да, китапны да алыштырды. 1 8 елны сиксән яшьлек Габбас бабамны ирлә дек, нәкъ егерме к ннән со Зәйнәп әбине... биемә сиксән ике тулып узган иде. Аларны со гы юлга озатканнан со ми а Казанга кайтырга туры килмәде. Танымаслык булып үзгәргән татарны Мәккәсе! Горурланып, с енеп, шатланып карап й рдем бу юлы! Туксанынчы еллар ахырында се лем тел йрәнергә дип Австралиягә китте. әм... шунда калды. Гашыйк булды ул к нгерәләр иленә! окторлык диссертациясен
ракка к т
омер бушка тм сен к н саен алга атлаг . Эшт н кур к маг дип стердел р бе не. – Безне ярты гомеребез юлда уза, – диләр амилә әм стәм Садрилар. – Мельбурн, Аделаида әм Хо барт шә әрләре арасында. Бизнесыбыз шул калаларда. Сүзне стәм абый дәвам итә: – ти белән әни гел с йлиләр иде, кечкенә чакта миннән: «Кем буласы ?» – дип сорагач, « ә ил башлыгы, йә очучы», – дип авап бирә торган бул ганмын. Ми а очкычларда бик күп очарга туры килде. Мәскәүдә, Германиядә, Согуд Гарәбстанында эшләгәндә... Шул вакытларда әйткән сүзем бар иде: «Бу рычларым беткәч, үземә самолет алам», – дип. елны, чынлап та, очкыч сатып алдым. Куркакурка булса да, амилә дә күп очты минем белән. әйлә апа балаларын: «Туган телегезне белгәндә әм исламнан аерылмаганда гына югалмассыз», – дип үстергән. ныкларына да васыяте шул була аны . Узган ел Аделаида шә әрендә Татар үзәге ачылды. Ул әйлә Садри исемен й ртә. леге йорт ны татар әмәгатьчелегенә әйлә апаны улы стәм Садри бүләк итте. нисене хыялы чынга ашты: д ньяны бишенче кыйтгасында чын татар мәчете бар хәзер! Монда вәгазьләр татарча с йләнә, монда Якшәмбе мәктәбе, китапханә эшли... Татар тормышы г рли! Тагын аз гына вакыт узар да: «Туган телемне йрәнергә килдем!» – дип, дәү әнисе исемен й рткән «Татар йорты» ишекләрен әйлә апаны тагын бер оныгы ачып керер. амилә әм стәм Садри ларны быел яз д ньяга килгән нәни кызчыклары – дилә.
май | 2014 | сљембикђ
СЫ
Язмыш ике гаиләне дә д ньяны бер үк кыйтгасы на алып барып чыгаргач, стәм абый белән амилә не танышуы га әп түгел, билгеле. мма ерак Австра лиядә аларны... Казан таныштыра. ресрәге, «Казан» бию ансамбле. Я үдләрне Мельбурндагы «Шалом» әмгыяте берничә ел элек ансамбльне кон церт белән Австралиягә чакыра. – Аделаида концертын мин үзем оештырам, дидем. Кала уртасындагы и яхшы театрны арендага алдым, реклама бирдем, – дип искә т шерә стәм абый. – әм шул вакыт ишетәм: казанлыларга виза бирмәгәннәр. мин Австралияне эмиграция министрыны каенсе лесе белән университетта дүрт ел бергә укыган идем. Ул бездә кунакта да булгалады. Татар ашсуларын бик ярата иде. Аманда Ванстуонны – эмиграция министрыны кабул итү бүлмәсенә шалтыраттым, үтенечем ахырында каенсе лесе белән бергә укуымны да әйттем... Министр ярдәме белән артистларга визаны бушлай ясадылар. Я үдләр Мельбурнда зур залга заказ биргәннәр, әмма түләмәгәннәр булып чыкты. Анысын да үз стемә алырга туры килде.
амилә концертка әнисе әм се лесе белән килә. Читкә генә кереп утыралар. стәм абый шул вакыт аларга: «Түргә үк узыгыз», – дип эндәшә... Тормышыны шактый катлаулы, авыр чагы була ирне . Аерылышулар аша үтеп, ч кызы белән ялгыз калгач, ул Мельбурнда күргән амиләне искә т шерә. зли башлый. Таба! Нишлисе , эзләгәне ә тап булу чен кайчак шулай ярты гомер дә уза... – Без берберебезгә рухи яктан бик туры киләбез, – ди алар. Гаиләне и зур горурлыгы – кызлары. Камилә – пауэрлифтинг буенча 5 килограмм үлчәүдәге кызлар категориясендә д нья әм Австралия чемпионы. Суфия да апасыннан калышмый: штанга күтәрүдә ул да үз яшьтәшләре арасында беренче. Камилә быел университетны тәмамлый, маркетингны йрәнә. Суфия юриспруденция буенча укый. Зара – мәктәп баласы. Камилә белән Суфияне телләре татар ча, «әти», «әни» дип ачылган – аларга тәрбиячеләрне Казаннан ук чакырганнар. Зара гына әйлә әбисе оештырган «якшәмбе мәктәбе»нә й рергә лгермәгән.
Н
яклады, имтиханнар тапшырды – хәзер ул табиб булып эшли. Мин дә Австралиягә се лемне күрергә, кунакка гына дип килгән идем... Бу илне бер күргәч, аннан аерылып булмый икән. Калдым! Инде әти белән әни дә безне янга күченде. Мельбурн технология институтын тәмамладым, маркетингменеджер нәре буен ча кандидатлык дәрә әсе якладым. М а ирләргә беркайда да и ел түгел: үзгә мәдә ният, башка менталитетка барып т шәсе . Сине монда берәү дә к тми – ничә яшьтә булса да, тормышны ря адан башлыйсы... Ш кер, безне гаилә бу авыр чорны узды инде.
МИЛЛӘТТӘ
27
ТАТА
Утызынчы елларда дел буенда булган ачлык, ваба, тиф авырулары халыкны гомер иткән урыныннан кузгатып, «ипиле» якларга алып чыгып китә. әйнәп әбием белән аббас бабам (рәсемдә) гаиләсе дә Урта Азиягә шулай барып чыга. Аларның биш балалары туа, өченче уллары – әтием әмзә Бөек атан сугышы башланыр алдыннан дөньяга килә.
кара
МИЛЛӘТ
ЗМЫ Ы
ам л
м
Татар хатын-кызларының «Ак калфак» халыкара ассоциациясе 992 елны Бөтендөнья татар конгрессы карары белән оештырылды. Оешманың максаты – татар хатын-кызларының милли генофондын, милли горефгадәтләрен, туган телне саклау, дәүләт һәм сәясәт эшләрендә актив катнашудан гыйбарәт. «Ак калфак»ның чишмә башында «Сөембикә» журналы торды дисәк тә арттыру булмас, чөнки бу дәрәҗәле оешманың иң беренче җитәкчесе дә «Сөембикә» журналының шул еллардагы баш мөхәррире Роза Рәхмәтулла кызы Туфитуллова иде. Аннан соң сайланган җитәкчесе – Казандагы Ш. Мәрҗани исемендәге 2 нче татар гимназиясе директоры Камәрия иннур кызы әмидуллина да оешманың абруен үстерүгә үзеннән зур өлеш кертте. едагогика фәннәре докторы, К Уның илология һәм мәдәниятара багланышлар институты профессоры Резеда аил кызы Мөхәммәтшина оешманы җитәкләгән еллар да матур эшләре белән истә калды. «Ак калфак»ның хәзерге җитәкчесе Кадрия Рәес кызы ДР СО А белән хатын-кызлар оешмасының бүгенгесе, киләчәге, алда торган бурычлар хакында әңгәмә корып утырабыз. Сөенечлесе – «Ак калфак» оешмасы бүген дә татар хатын-кызы хокукларын яклау сагында уяу тора.
Роза КАМАЛЕТД
СЫ
БЕР КҮРЕШЕР
ӨЧЕН КИЛДЕК БЕЗ...
Н ТАТА
О А
28
сљембикђ | 2014 | май
ам л
мисал китергәнем бар: йомырка тавыкны йрәтми дисәләр дә... омырка салган каз, тавык, үрдәкне әммәсен, вакыты иткәч, ояга утырталар. Гел карап күзәтеп торалар, ылылык сакланамы, берәрсе читкә тәгәрәмәгәнме? Каз, үз йомышы белән тышка чыгасы булса да, капыл торып ишеккә й герми, биби чыгасы йомыркаларны әйләндергәләп, салам белән каплаштыргалап куя. заклап й рми. ху а сакта, теге йомыркалар суына күрмәсен. Тикшереп, яктыга куеп карый: кайсысы тә кәле, ә кайсы буш? Бушын алып куя, ылы барысына да тигез тисен. Чеби озак борынламый торса, а а ярдәмгә килә. Тавык йомыркасында энә күзе чаклы дүрт ме тишек була икән, яралгы шулар аша сулый. стәге элпәне тишеп, рәхәтләнеп ава сулагач, кабыгын ватып чыга ул. Ху а дүрт күз белән к тә бит инде ул мизгелне, хәлсезләнгәнен сизүгә а а булыша. Чеби чен күпме борчыласы . Адәм баласына да ки әш, ылы, канатландырырлык сүз, кыскасы, ярдәм, аралашу кирәк.
ор л п тарихка к салсак, хат н к га аналарга тир н х рм т саклану н к р бе . на и ге ат, ан с е со г с . Акыл, тә рибә вакыт белән килә. Күзәтүчәнлек әркемгә бирелгән дә... Иренәбез. Картлыкка бирешми торган әбиләр бар бит ул югыйсә. Балтачта шулкадәр матур бәйрәм – «Ак яулыклы хатынкызлар ыены» үтте. Ак яулыклы туташ, ханымнар утырган зур зал шундый якты, нурлы иде, кү елне горурлык хисе биләп алды. С йкемле карчыкларга карыйсы да, яулыкны дүрт почмагында дүрт фәрештә утырыр, дигәннәре хактыр дип куясы . Киленнәр яулыкны артка кайтарып бәйләсә дә, бик килешле. Кызкыркын да м лаем, ягымлыга әйләнә дә куя яулык бәйләгәч. Халкыбызны милли й зен саклау, йолаларыбызны кире кайтару, телебезгә ихтирамлы м нәсәбәт дип бәяләргә була моны... Халык талантларыны осталыгын күрсәтә торган күргәзмә үзе генә дә ни тора! 8 яшәр Габделфәрт абзыйны калайдан искиткеч матур, ыйнак, у айлы комганнар ясап утыруы! Халыкны милли хисләрен уятыр чен менә шундый талпыныш кирәк шул. Миллилек киемсалымнан башлана. Кемгәдер күрсәтер чен генә түгел, к ндәлек тормышка кертергә иде мондый матур гадәтләрне. Кыенсынабыз шул. зын и ле, якалы күлмәкләр дә тектереп алдым, калфакларым, алкаларым да шуларга иш. Шуларны кигәч, кызыксынучылар бик күп. Белмәгән кешене кайсы милләттән икәнен ничек аерабыз, дип сорау бирәм яшьләргә. С йләшүеннән, диләр. с йләшмәсә? ырдан! ырлап та й рми ич ул урамда. Менә шу а күрә дә Казанда татар юк икән, дип китә читтән килгән. М селман халкын башкалар-
СЫ
– Кү елне уята торган, тансык очрашулар дип исәплим мин аларны. әр барган ирдә к теп алалар, тагын кайчан киләсез, дип калалар. Күптән түгел атиха Аитова исемендәге 1 нче гимназиядә 11 нче класс укучылары белән очрашу үткәрдек. А ларлармы, дип бераз ш б әләнеп тә барган идем, бик ылы с йләшү килеп чыкты. Урта буын әле аман да элекке тәрбия белән яши, ә бит бу заманда яшь буынга хак юл күрсәтүче маяклар бик кирәк. лбәттә, очрашус йләшүләрне иртәгәсендә үк милли үза ыбыз уяныр, й з процент хатынкыз үзгәреш кичерер, калфак та кия башлар дип хыялланырга кирәкми. И м име – кү елләре белән мо а әзерләр күп. Табигатебезгә ятышлы зиннәтле әйберләрне киюдән кыенсынмаскадыр, бәлки! нә, ена Шагыйрь ан ничек матур итеп әйткән: « н е калфак, к меш беләзек, Калын толым, нечкә бил – нәзек. Талир тә кә, чиккән кулъяулык – Югалмасын дисәк шул байлык, – Саклап калыр бары уяулык». Кызлар белән Конгресс бинасында озак кына ә гәмә корып утырганыбыз бар. тиәнигә дә, укытучыларга, дус кызларга да ачылып бетмәслек уйлар, серләр күп була бит итү кыз кү елендә. Шу а күрә «Ак калфак»ны ирле оешмаларында табиблар, юристлар, укытучылар, пешекчеләр, психологлар, дизайнерлар да булсын. Безне акъәбиләр дә актив катнашырга тиеш бу эштә. легрәк «Ак калфак»ны Мәскәүдәге, СанктПетер бургтагы, чит илләрдәге оешмалары белән генә тыгыз элемтәдә тора идек. Хәзер Татарстанны б тен районнарында да «Ак калфак»ны ирле бүлекчәләре – оешмалары эшли, дип горурланып әйтә алабыз. Ч нки Татарстан – Казанда аны нигезе, ә чит илләрдә... Берәү әйтә, Сарман татары белән инляндиядәге татар арасында нинди уртаклык булсын, ди. Читтәге милләттәшләр горефгадәтләрне дә, татарлыкны да, телне дә чистарак, ныграк саклаган. без «урыс белән бер епкә тезелеп, г рләшеп» гомер кичерә торгач, үз й зебезне шактый уярга лгергәнбез. Катнаш никахлар милләтне ныгытмый, сыегайта гына. Яшәү чен хәрәкәт итәргә кирәк. Хакыйкатькә т шенү чен кү ел күзебезне ачык булуы зарур. Мәктәптәме, эштәме, кеше дигәне үз эченә йомылмасын, аралашырга, белмәгәнен белергә тырышсын, и атка омтылсын, әхлаклы яшәү кануннарын үз итсен – шул чакта гына гомер имешле булыр. Болар үзеннәнүзе генә барлыкка килми. Мондый
ЗМЫ Ы
Н
а ри ха м е к п рисе к п е к р се м кт п- им а и л р т та лар ра ар а ха м ар ел е ра ас ла а к к л п ке р т ел ик е ел м илл т а алар к еле та а рл клар сал р а мт лас а л ти л ре к рер са ик
МИЛЛӘТ
ТАТА
Алтын тә кә бирдем жәлләми, Алтын тә кә бик зур мал түгел, Бер дә күрешүләр әллә ни... Халык ырыннан.
м
май | 2014 | сљембикђ
МИЛЛӘТ
ЗМЫ Ы
ам л
м
Кадрия Рәес кызы ДР СО А: Актаныш районы Чынык авылында туа. 9 елда Казан педагогика институтының тарих-филология факультетын тәмамлый. Аннан ике ел туган ягында – Сәфәр авылы мәктәбендә рус теле һәм әдәбияты укыта. Актаныштагы «Каенкай» балалар бакчасында мөдир булып эшли. 99 –2009 елларда – Актаныш районы хакимиятендә хакимият башлыгының социаль мәсьәләләр буенча урынбасары. 2009 елдан 20 4 елның гыйнварына кадәр – Мәдәният министрлыгының идарә эшләре башлыгы. 20 4 елның гыйнварыннан – Бөтендөнья татар конгрессының бүлек җитәкчесе һәм «Ак калфак» Бөтендөнья татар хатын-кызларының иҗтимагый оешмасы рәисе. Татарстанның атказанган социаль яклау хезмәткәре, Россия едерациясенең мәгариф отличнигы, « алык педагогы» билгесе иясе, филология фәннәре кандидаты.
дан аеручы и беренче билге кием түгелмени? Безне халык элекэлектән киенә белгән. Сату иткән, чит мәмләкәтләргә барып чыккан, Болгар заманында, әйтик, безне читеккәвешләрне алтынга алыштырып алганнар. без, әзерне, чәйнәп биргәнне йота алмый быз, диимме... Мисырда туксанынчы елларда халык милли киемнәргә кайтты. Гаиләләргә бердәмлек, дус лык, татулык и де үз киемнәребез кайткач, дип с йләгәннәре хәтергә уелып калган. Мода үзгәрә ул, ә милли нәкышләр кала, алар сакланырга тиеш. Балтач, тнә, Мамадышта, Мәскәү, Уфа, Ульяновски, Киров лкәсендә бик матур эшләп киттеләр безнекеләр. Т ркиядә – Истанбулда «Татар кызы» бәйгесе, «Сту дентлар язы» үтте. 15–1 майда Конгресс кысаларында Б тенд нья татар хатынкызлар форумына ыелабыз. Аны «Ак калфак» Б тентатар хатынкызлары и тима гый оешмасы ыены дияргә дә була: әрхәлдә, фикерләшергә, уйланырга, ки әшләшергә форсат бар.
илл тем горурлан рл к, буй с нн би п тор рл к киемн рне кире кайтару х ял бул п к на калмас н иде, дим. л
р е
атас
а
ирл р
а мет
– Бик күп ирләрдә булдым. чрашуларны тансык икәнен, безгә әрдаим аралашып тору кирәген барган әр ирдә тоеп кайтам. Күптән түгел стерханга барган идем. чрашуыбыз 4 нче Габдулла Тукай исемен й ртә торган рус мәктәбендә узды. Тукай исемендәге бик матур бакча бар, уртада шагыйребезгә әйкәл. Татар балалары – процент, әмма монда чын татар мохите, югыйсә мәктәп директоры рус кешесе. Шул ханымны милләттәшләребезгә ихтирамлы м нәсәбәте шаккатыр ды мине. Татар сыйныфлары, милли ризыклар әзерли
ТАТА
Н
СЫ
р исе ме
сљембикђ | 2014 | май
торган ашханә ачарга ниятләп й ри. Юл й рүләр кү ел офыкларын ки әйтә. Уфада к тәләр. апрельдә Мәскәүдәге «Ак калфак» ирле оешмасы итәкчесе Наилә атехова дүрт яшьтән унсигезгә кадәрге балалар ны ыеп, концерт куйды. Анда Кырымнан «Улыбка» вокаль ансамбле дә катнашты. Кырымда – Тукайга багышланган шигырь бәйрәме дә бик матур үтте. и ек л ер се
– Яраткан эш й гертә дә, к ч тә бирә. Азатка – иремә рәхмәтлемен, ул мине – бу эшләрне милләт чен, халкым чен кирәклеген а лый. шлисе эшләр күп әле... Горефгадәтләрне кайтару, исем кушу, бәбигә бәйләнешле т рле йола, хәтта ырымнар... кле вакыт та хатынкыз ярдәмгә аеруча мохта . йтик, баланы ярып алу гадәти хәлгә әйләнеп бара. йе, аннан ан яралу и ел түгел, әмма табигате кушканча д ньяга аваз салган белән к чләп карыннан тартып чыгарылган сабый арасында аерма зур. Нинди стресс кичерә ул! Акланырдай очраклар була, әмма табиблар чен бу хәл т шемле, керемлегә әйләнеп баруы аяныч. Акчасын түлисе дә билгеләнгән к нне к тәсе ... Менә ни чен «Ак калфак» оешмасында тә рибәле гинекологлар да булу бик зарур. баланы имезү – үзе бер хикмәт. Хатынкыз чен сылу буйсын да м им. мма бала хакына кереп, озак имезсәм, күкрәкләрем сәлперәя, дип, Ходай биргән с те не сабый авызыннан зеп ясалган сылулык?! Бала теләсә, ике яшенә кадәр имезү фарыз дигәнне белмәү г на кынамы, инаять бит ул! Ки әш бирер кешесе юк, дус кызы шулай иткән, ник а а гына калышып торырга әле! Шулай уйлый ич яшьләрне күбесе. Белмәгәннән, наданлыгыбыздан да, к нт н әйләнә торган телетапшырулардан да яманга иярү китте. «Яшь әни» мәктәбе эзлекле эшләсә, тә рибәле белгечләр белән й кле хатыннар тугыз айга тугыз тапкыр гына очрашсалар да, тәрбияле итеп шул м им мизгелләрне а латучысы булса, нинди әйбәт булыр иде, дим. Бала табу йортларында бәбиләгән яшь әниләр кендек бавы дигәннән дә хәбәрдар түгел.
Ул ч иде к н эчендә кибеп т шә. андагы хикмәт! Чит илләрдә белгән кешеләр аны долларга сата. Ана белән баланы тугыз ай буе тоташтырып торган нинди хикмәтле еп бит ул. Безне әбиләр аны кипте реп, баланы бик кадерле нәрсәләре белән бергә т реп куялар иде. Шуларны белүче бармы хәзер? Тәфсилләп а латучы, кадерләп ыеп куючы булмагач, кендек бавы да чүплеккә чыга. Аннан аптырыйбыз, нигә атаанага илтифатсыз, ник итагатьсез, юньсез икән бу бала, дибез. Башта үзебездән, бала хакы дигәннән башлау д ресрәк тә бит... Со искә т шә. ре - а
тл р
лалар а сакла а и милл т е
– Бәбине беренче чәчен алгач, аны үлчи торган булганнар. йтик, чәч 1 15 грамм чамасы тарта. К мешне граммы сум тора, ди. 1 граммга тап кырлагач, сум чыга. Шул акчаны и мохта ке шегә сәдака итеп бирү тиеш дип саналган. Шулай эш ләгәннәр дә. Безне буын китә, күп йолалар онытыла. л р
е
ме
е
е
е е
р
е
и ар
АГЫ
– Халыкта бер ыр бар: «Бер кайгырам, бер юанам Миндәйләр күп д нья й зендә», – дип ырлыйлар. Шуны үзгәртеп, милләтем аналары киләчәктә: «Бер юанам, бер шатлыкта й зәм, Миндәйләр күп д нья й зендә», – дип ырларлык итеп эшне оештырасы иде.
ҖАН
Ак калфак Б тентатар хатын кызлар ассо иа иясен багышлыйм.
Их Башлыйсы иде Ак бил д н — и г Ап-ак с тт н, ап-ак Ак еф к ш л бел н
р-я адан — на сыз чактан. каеннардан, — Ак калфактан
Ай, Ак калфак К меш ай, ука-чук, Чын осталар чикк н — беркайда к .. епк тезг н н е — ак ин д , н е калфак — милли х зин л ...
се ар ле
– Кайчак яшьләрдән дә күп нәрсәгә йрәнәсе . Кешедәге у ай, яхшы сыйфатларны күрә белү – бу үзе бер фән! Кешене кү елен күтәрү, урынлы гына мактап кую кәефне күтәрә, эшкә дәртне арттыра. Кимчелекне күрсәтү и ел ул, син яхшылыкны күтәрә бел. ях шы сыйфат – гаиләдән, әниләрдән. Кул эшләре, тегү чигү кү елне тынычландыра. ни к не буе борчак чабып кайта да, малларны абзарга япкач, чигүгә тоты на иде. Хәер, без үзебез дә балачактан кул арасына кереп, мунча ягып, кунак каршыларга йрәнеп үскән буын бит. ниләр к не буе эштә, ишле гаиләдә туган нар берсенберсе үстерешә. Хәзер оныкларым осыф белән Муса аякка уралып й рсәләр дә, комачаулый димим, эшкә йрәнәләр, дим. Күршегә бәби кайтса, чәйгә чакырулар, бәби ашы кертүләр күрше белән күршене берләштерә, якынайта бит. Бу кеше чен син дә аваплы. Табигатькә кү ел күзе белән карасак, йә сабак, йә үрнәк алырлык күп нәрсә белән очрашасы . Аккошлар оя ясап бала чыгара торган иде безне Актаныш ягында. Бер елны кыш иртә килде, Агыйдел не боз каплады. Аккошлар ачыргаланып елый: балала ры каурыйканат ныгытып лгермәгән, оча алмый, ташлап китмиләр бит, б терелепб терелеп очалар, гүя и нәренә күтәрмәкче булалар. ермага ябып, балалары канат ныгытканчы ашатыпэчертеп тоттык. Аннан бергәләп очтылар без күрмәгән якларга. Аккошлар баласын ташламый. мма кеше... Ятимнәрне ачы күз яшьләрен кем с ртә, кем мет, ышаныч бирә? Уйланырлык хәлләр... е
Лена
Ах, Ак калфак Сихри нуры ахак бием догаларын калган отып... Ант ит рлек — изге гам лл рг , Ант итк нд й бабам, Кор н тотып... к, кагылмыйм ле китапларга, Исемн рг , б ек талантларга, — К кр гем кысып ант ит рлек Изге мирас — Ак калфагым барда, — Мин ант ит м б ген сезне алда, Х мдиял р, Лал , С мбелл рне Ак калфагы бел н — безг калган... Ишетеп торсын апа-се елл рем... нк м с те т се итеп аны, Ак бил л р т се итеп аны, Ак бием т се итеп аны — Саклап кына киярмен мин тагы ...
Их Башлыйсы иде р-я Ап-ак с тт н — и г на Туен к тк н керсез ак к Ак еф кл р бел н — Ак
адан — сыз чактан... лм кт н, калфактан
Т
Е
ТА
аа а
Б
Н
СЫ
өтен төрки дөнья өчен Казан, Татарстан, беренче чиратта, татар халкының сөекле шагыйре абдулла Тукай аша таныш. 20 елны Тукай елы дип игълан итеп, ТӨРКСО олуг шагыйребез иҗатын тагын да зурлады: татар һәм дөнья әдәбияты классигының әсәрләре җиде миллионнан артык тираж белән 2 телдә басылып таралды. Татарстан, төрки халыкларның әдипләрен, сәнгать вәкилләрен, галимнәрен, иҗат кешеләрен бергә җыеп, үзара тагын да якынайта. Аларны рухи һәм мәдәни багланышлар, тарихи тамырлар, телләр, традицияләр уртаклыгы берләштерә. « әүрүз» театр фестивале, Казан халыкара мөселман кинофестивале, «Төрки дөньяда күн эше» фестивале, милли бәйрәмебез Сабантуй төрки дөнья вәкилләрен – казагын, кыргызын, төреген, төрекмәнен, үзбәген, әзәрбайҗанын магниттай үзенә тартып китерә. 20 2 елда ук инде ТӨРКСО оешмасы Казанны 20 4 елда төрки дөньяның мәдәни башкаласы булырга лаек дип белдергән иде. Шул ук елны ТӨРКСО Даими Советының Уфада узган утырышында төрки дәүләтләрнең мәдәният министрлары бу тәкъдимне хуплап кабул итте. иһаять, 2 апрель – абдулла Тукайның туган көне, Туган тел, Шигырь бәйрәме бездә икеләтә-өчләтә тантанага әйләнде: Казан 20 4 елда төрки дөньяның мәдәни башкаласы дип рәсми төстә игълан ителде Дөньяның төрле почмакларыннан кардәш төрки халыклар Казанга җыелды. Урамнарда, мәйданнарда театраль тамашалар гөрләде, Тукай һәйкәле янында шигырь, җыр яңгырады. Бу вакыйганың кульминациясе, һичшиксез, Муса әлил исемендәге татар дәүләт опера һәм балет академия театрында «Казан-20 4 елда төрки дөньяның мәдәни башкаласы» программасын ачу тантанасы булгандыр. Республикабызның ремьер-министры лдар аликов Татарстан Республикасының, меңьеллык Казанның төрки дөнья тарихындагы урынын билгеләп: «Казанны төрки дөнья башкаласы итеп игълан итү – Татарстанның югары мәдәни казанышларын тану ул, – дип белдерде. – өз еллар дәвамында Казан күпмилләтле Россиянең төрки этносын рухи яктан берләштерүче һәм бергә туплаучы үзәк булды һәм шулай булып калыр да. Безнең борынгы, ләкин мәңге яшь башкалабыз төркиләр мәдәнияте елъязмасына матур сәхифә булып кереп калачак». ТӨРКСО оешмасының генераль секретаре Дүсен Касеинов төрки халыкларның мирасын саклаучы Казанны төрки мәдәният башкаласы буларак тәкъдим иткән Татарстан резиденты Рөстәм Миңнехановка олы рәхмәтен җиткерде, Казанның барлык төрки халыкларны җыеп торучы үзәк булуын искәртте. « скешәһәр – 20 3 елгы төрки мәдәни дөнья башкаласы» агентлыгы рәисе, шәһәр губернаторы үнгер Азим Туна исә үзенең котлау сүзендә бу бәйрәмнең мәдәни багланышлар урнаштыруда зур чара булуын билгеләп үтте. Сәхнәдә – чын бәйрәм Сәхнәдә – Сабантуй Төсләр балкышы, якты бизәкләр, һәр төрки халыкның үзенә генә хас милли йөзе, милли аһәңе... Алар костюмнарда, бию ритмнарында чагылып, видеосурәтләр белән баетылып, соклангыч тамашага әйләнә. Күпсанлы башкала кунаклары Татарстан, Төркия, Башкортстан, акасия, Кырым, Төрекмәнстан, Тыва, Әзәрбайҗан, Казакъстан, Кыргызстан, збәкстан иҗат коллективлары чыгышын алкышлый. Күңелләргә кереп калган бәйрәм мизгелләре төрки дөньяның мәдәни мәркәзе Казанда ел дәвамында узачак симпозиумнарга, фестивальләргә, күргәзмәләргә старт бирде әнә шулай.
ТАТА
ото Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгының Матбугат үзәгеннән алынды.
32
сљембикђ | 2014 | май
ИГ И Т ИГ И Т аил Шәфигуллин безнең күңелләргә, беренче чиратта, шаян хикәяләр язучы буларак кереп калды. Матур теленә, бай сурәтләү чараларына соклана идек. Шигырьләре, җырлары исә үзенә бер аһәңе, моңы белән яраттырды. әйге зәңгәр кичләрдә гармун булырга хыялланган, яшьлеге тугаен сагынган җырчы шагыйрьне һаман сагынабыз, юксынабыз... Алмагачлар чәчәк аткан ямьле май көннәрендә аил Шәфигуллинга яшь тулган булыр иде.
ШӘ
аил УЛЛ
ТӘГӘРӘДЕ УЕМ... р ... ниләр, әниләр, әниләр... Безгә гел ак бәхет телиләр. ниләр исән чак тик күпләр Аларны кадерен белмиләр. зләре кайгысын онытып, Тик безне кайгыны кайгыртып, Борчылып й риләр әниләр. риләр әниләр ут йотып. зләре ачыкса, ту са да, Гел безне, гел безне жәллиләр. «Балам» дип, «балам» дип офтанып, ткәрә гомерен әниләр. Утларда янса да, м гаен, «Балам» дип янадыр әниләр. Гүрдә дә гел безне кайгыртып, Ут йотып ятадыр әниләр. ән етмик, рән етмик, ниләр иргә бит мә гегә килмиләр. Чәчләрен вакытсыз агартмый, Картаймый яшәсен әниләр!
е
Кайчагында үткән к ннәремне әрьясына чумып ойый баш. Бәлки, авыл истәлекләрене Со гысыдыр шушы оекбаш. кчәләре аны челтәрчелтәр, Т н йокысы газиз әнкәйне .
ылылыгы – б тен анны эретер, Кояшы күк якты, саф әйне . Балтырлары йомшак, әйтерсе лә, Бәтиләрне б дрә туннары. Хәтерләтте ми а сәке стендә рчык биеп й ргән юлларны. Тәгәрәде уем йомгак булып, Кү елемдә орчык ырлады. Бар нәрсәдән йомшак әнием кулы Беләгемнән ак еп чорнады. Бу оекбаш, бәлки, со гысыдыр, Бәлки бүтән орчык әйләнмәс. Каба тешләреннән ишетелмәс ыр, екбашлар ми а бәйләнмәс. Ак оекбаш... саклыйм шу а да мин Т се итеп киләп саруны . Истәлеге итеп әниемне , Истәлеге итеп авылны .
е
ән еттем мин сине, әберләдем, Авыр сүзләр белән. Юк, ләкин син еламады , Түзде , түзде , беләм. Язгы т ндәй йомшак күзләре нән Ургып торса да мо , рнүе не эчкә яшереп, Гел шаярткан булды . Мин күрешсәм, ылы кулы сузып, Ми а ылы бирде . Мин таш булсам, Син – к меш нур, Ахак тамчы иде . Мин кырыс шул, ләкин әйтми нишлим Кү елем тулып ташкач: Син – наз ми а, син – мәхәббәт, Син – гомерлек юлдаш.
Д
е
Кыш чәчәге сулып яфрак койгач, и гезгә дә күз сирпеде кояш. раклыклар зә гәрләнеп иртән, Шигъри яздан ниләр генә к тә икән? аваларда болыт – каурыйкаурый – Мамыкларын к меш илләр тарый. Бозга баскан ак акчарлак – кызлар, Ахыры, шу а, горурланып ага бозлар. Т ннәр ша ы – ай урагы кичә Су әймәсен ме гә кисәкисә, – Т пкә чаклы алтын баскыч үрде, Балыкларга яз килгәнен с йләп й рде.
е
е
Кая китте икән сине поезд, Нигә килми икән я адан? Сине поезды ны к тәк тә Светофорны күзе канаган. Сине поезды ны к тәк тә, Күзләремне мин дә канаттым. Сине поезды ны к тәм мин дә, Сынмый әле сабыр канатым. Ике рельс бергә кушыла сыман фык артларында, еракта. К леп кенә озатып калган идем, Кайтаралмыйм хәзер елап та. Кая китте икән сине поезд, Нигә килми икән я адан? Мо су гына гудок биреп уза Чит поездлар т нге даладан.
р
К меш керфекләрен чылатып Чулпан йолдыз суда коена. Берәү уза гармун чы латып. Тетрәндергеч сихри а ә нәр Т н куенына кереп сыена. Тибрәндереп б дрә башларын, Пышылдашып куя тирәкләр. Та сылуы асыл ташларын әм кыйммәтле й зек кашларын иргә тезә башлый сирәкләп.
м
м
Шагыйрә лгөлем яңа шигырьләрен калдырды. Аларда – кайнар хисләр, ярату, ут һәм ялкын. Яшьләр тамып, җан сызылып, җыр язылган – ак кәгазьдә мизгел калган.
е
Карурманым, беләм, шаулыйсы , Вакытлыча гына саташып. Исе дәдер синдә й ргәнем Киндер күлмәк киеп, адашып. Сердәше не таный торып та Ник ачулы икән син алай? Карурманым, күз сал й земә – Мин аман да әле шук малай Яшел шәлле каен кызларын Имәннәрдән к нләп й рүче, Кыргый кызыл ханнар ханлыгын Аркылыгабуйга с рүче. Шомырт, баланнарны пешүен И беренче булып күрүче, Күгәрчен күз, ландышлары нан Матур итеп букет үрүче... Мин аман да әле шул малай, Аяк бассам си а исерәм, Туктаталмыйм уйлар агышын. Тыелгысыз хисләр кичерәм... ... нә анда таныш зә гәрлек – Малай чакны хыял дәрьясы. ньялары онытып ты ларлык Я гырап торган кошлар ариясе. Кызыктырып алга чакырган Ярым серле борма сукмаклар, Г ләп чәчәкләрен оетып Шигырь укып торган усаклар. Яфраклардан күчеп яфракка Тәгәрәүче ахак б ртекләр, Телә, хат яз утырып иркә ә – стәл кебек шома ак т пләр... Шунда гына кунам, ахыры, Сызылсын ла та нар, атсын ла, Мин аман да әле шул малай – Карурманым, мине ятсынма.
Л ӨЛЕМ
БӘХЕТ УЛ – СИН *** Сине с ю – ул язларны с ю, Сыерчыклар ырын, илләрне... Сине с ю – ул яшьлекне с ю – Б ре ачкан садә г лләрне... Сине с ю – ак кү елне с ю... ырны с ю й рәк зелеп. Сине с ю – утка керү ул, анга кию газап й зеген... Сине с ю – ул та нарны с ю, Ак метне с ю, бәхетне... Ул аны ны, ачып читлеген, аваларга ч ю кош итеп!.. Сине с ймәү исә – м мкин түгел! М мкин түгел!.. Кылыйм ни чара?.. аным инде, очар кош булып, Болыт дәрьяларын актара... *** Канатларым булса да, Мин очалмыйм. Хәятемне зинданыннан Мин качалмыйм! Богауларны зын ырлары Кискәлидер канатымны... Ничек саклыйм корбан итми Бәгырьдәге яратуны?.. *** Сине кояшлы к не – Минем кояшлы к нем. Сине йолдызлы т не – Минем йолдызлы т нем. Сине гайрәтле сүзе – Минем кадерле уем.
Сине й здәге якты – Минем шатлыкны туе. Сине й ргән юллары – Минем й рәк үрләре. Сине сагышлы й зе – Минем бәгырь чүлләре...
е
Бәхет ни ул? Кочагы да янып үткән әрбер мизгел, әр сулышы , рәге не әрбер тибеше... Күзләре нән агылучы ан ылысы, Язмышымны ялкын иткән Утлы сагыш... Сине сүзе , сине й зе , Сине тавыш. Бәхет ул – Син. олдыз булып Тәкъдиремә и гән чен әхмәт си а, бердәнберем.
м
Ил ам килде. Ак кәгазьгә Яшьләр тамды. ыр язылды. Зар язылды. ан сызылды. Ил ам китте. Каләм т ште. Яшьләр кипте. Ак кәгазьдә Мизгел калды... ан бушанды.
ЗА
үзәл ӘД ӘМ
ӨМЕТ Повестьтан зек
– ни! ни, дим! – ү, кызым! – «Мар а» нәрсә ул, әни? Сәрия «дерт» итте. Кулындагы тәлинкәсе әздән генә идәнгә т шеп чәлпәрәмә килмәде. « ә Хода! Кайсысы әйтте икән? Бераз үсә т шкәч с йләрмен дип, күпмеләр сузып й рдем бит! Нәрсәләр дип авап бирергә бу балага? Менә хәзер а лат инде син а а...» – Нәрсә со ул, әни, «мар а»? Ашый торган әйберме ул? Теге – син калага баргач алып биргән «мару ный» кебекме? Бәләкәчене г на сыз тәтелдәве хатынны бераз тынычландыра т ште. «Юк! Юк! йтмәгәннәрдер... Ник әйтсеннәр ди... Алты яшьлек сабыйны кү елен әрәхәтләү кайсыны башына килсен...» Кулларындагы калтыравык бераз басылгач, тәлинкәләрен шүрлеккә тезәтезә, кызына дәште ул: – Кемнән ишетте ул сүзне, балам? – Яследә бер малай әйтә: «Син – мар а!» – ди. Шул мару ныймы со ул, әни? «Мар а» тәмле була, – дигән идем, Сания апа к лде. Уракчы хатыннарга ярдәм й зеннән, колхозда ясле сыман бер нәрсә оештырганнар иде. Я арак кына бәбидән котылган Санияне шул яслегә билгеләп куйдылар. – егез зур. Сабыйларны әниләре иртүк китерер, кич урактан кайтышлый ала китәрләр. Си а да бераз тернәкләнергә ай булыр, балаларга да күзколак булырсы , хезмәт к не дә язып барыр быз, – дип, председатель тәки ризалаштырды үзен. чбиш яшьлек унбишләп сабыйны карап, Сания ни дәрә әдә «тернәкләнгән»дер, әмма уракчы хатыннарга бик кулай булды ул «ясле» дигәннәре. Председатель бераз онярма ише нәрсәләр дә язып биргәч, тәмам с енеште алар. – Балалар – караулы, тамаклары – тук. Шә әр хатыннарыннан бер иребез дә ким түгел. кчәле туфли генә итми, – диде Г лфая, чабата бавын бәйлибәйли. – Биткә иннек тә с ртеп ибәрсә ... Кулга теге ридикүл дигәннәрен дә эләктерсә ... – дип тезеп китте күрше авылдан т шкән яшь килен, кояш ашап кубалакланган борын яфракларын ышкып. – Камыл арасында с ртенеп егыла күрмә тагын. идикүле дәге әбәткә дип тыккан чирекле с те ватыла күрмәсен. Хатыннар рәхәтләнеп шаркылдашты ул чакта... ...Сәрия басудан кайтышлый На иясен шул яследән кереп алган иде. зын к ннәр буе сабыен күрмәгәнгә, сагынуына чыдый алмый, кысыпкысып кочаклады ул баласын. На иясе күр
май | 2014 | сљембикђ
МЫ
Сәрия хат ташучы енә чапты. чты гына. чты! «Карале бу Гайшәне! Пучты к ндез үк килгәндер бит. Башка чакта ындыр табагына да, басуга да иренмичә барып иткән Гайшәне күр әле! Күрше булып яшәп тә, хатны китереп тә бирмәгән шунда! «Ни булса – шул! Барысы да онытылды. «Нигә хат язмый?» – дип, борса ланып яткан т ннәр дә, « ллә? ллә...» – дип, пошын ган ямьсез әм куркыныч уйлар да – барысы да эреп юкка чыкты. Гайшәне үзен сәеррәк тотуына да игътибар итмәде ул, конвертны кулына алгач кына, кү ел түрендә бер фикер яшендәй сызылып узды: «Сәлимәне ире чпочмаклы хатлар ибәрә иде...» Шунда ук конвертны ертты, шунда ук укый да башлады. Хат рус телендә булып чыкты. «Ваш муж Ивраген... « стәгъфирулла! Аны ирене исеме нишләп алай булсын, ди!» ... Сафиуллин... « амилиясе туры килә!» ... пропал без вести... «Туктале, нәрсә булды со бу?..» ллә кәгазьдәге сүзләр тоныклана т ште инде, алар ны мәгънәсе а ына барып итми әфалады... « йе, әйе, нәкъ шундый эчтәлекле хат Аръяк Зариф, Бозау Мәхмүт хатыннарына да килгән иде... имәк... ә Ал лам! гәр бу хәбәр чынлап та д рес булып чыкса? Ибра им... Аны Ибра имы... Теге кү ел түрендә й рткән «изге хәбәр»не иренә әйтеп тә лгермәде түгел ме со ? а аббым! лгермәде бит! лгерә алмады!» Сәрияне әллә нигә башы әйләнеп китте. Аякларыны камырдай йомшаруын тоеп, ишеккә с ялә т ште, аннан, чүгәчүгә, тупсага чүмәште. « а Хода! ллә нинди «Ивраген» дигән ямьсез сүзләр белән атаса лар да, хәбәр аны Ибра имы турында бит!» Шундый эчтәлекле хатларны иткерергә мә бүр булган Гайшә Сәрияне кулына салкын сулы чүмеч китереп тоттырды. – Яле, эчеп ибәр. Бетергәнче эч. Салкын су, бугазны ертып, түбәнгә юл алды. Т шкән саен ылына барып, кайнар ут йомгагына әверелде. Менә йомгак, зураязурая, б тен эчен, күкрәген урап алды, әллә нинди алагаем зур шарга әйләнеп, сулышын буды. Гайшәне телетелгә йокмады: – Хәбәрсез югалу – ул әле үлгән дигән сүз түгел бит, Сәрия аным. ле бүген генә Симетбаш пучталюны белән с йләшеп тордым. «Кичтән кара пичәтле хат китер дем, иртәгесен үзе кайтып т ште безне авылны берәү, ди. Кулын бәйләп, муенына аскан, ди, пүчтәк кенә ранин булган, икән ди... Шаккатырсы , малай, әйеме? Гайшә мондый искитмәле хәлләрне авыл хатыннары на күп ташыды ул елларда. ллә, с йлис йли, үз сүзенә үзе дә ышана башлый инде, «алдашам бит!» дигән уй башына да кереп карамый аны . Нигә? Андый хәлне булуы да бик м мкин ич! Инде теге кайнар дулкын бераз суына т шкәч, тарал ган гәүдәсен ыйнап, Сәрия урыныннан кымшанып куйды. Тик а а шунда әллә нәрсә булды: күкрәк куыш лыгы кинәт ки әеп, мо арчы таныш булмаган ниндидер ят бер ташкын, хәрәкәткә килеп, хатынны тынсыз итте. Нәрсәдер әелде, алагаем зурайды, күкрәк түреннән
37
МӘ ӘНИ Т
инде син аны! нинди табышмак әзерләп куйган әнисенә! «Мар а – нәрсә ул?» – ди. Сәрия моны күптән к тә иде. Куркып, хәвефләнеп, пошынапошына к тте. На ия бу сорауны кайчан да булса бер бирергә тиеш иде. Тик нигәдер ул к н әле ерактыр, тиз генә килеп итмәстер кебек тоела иде а а. Бакты исә, ул янәшәдә генә булган икән. нә кызы зәпзә гәр күзләрен а а т бәгән дә, авап к тә. – Мар а нәрсә ул? Сәрия кызчыкны арык гәүдәсен кочагына алды да сабыйны аксыл чәченә борынын т ртте. «Салам түбәм син минем...» – Ул тәмсезмени, әни? Хатын тырышып кына елмайды: – Менә сине кебек зә гәр күзле, курчак кебек матур кызларга шулай дип әйтәләр. «Матур» да, итмәсә, «курчак» та булуына куанып, әй шатланды да со На ия. «Мин – мар а! Мин – мар а!» – дип сикергәли дә башлады. « ә Хода! ллә ялгыш а латаммы? Тик ничекләр итеп ан түренә кереп урнашкан теге ш б әле серне бу сабыйга т шендереп бирергә со ?» Теге чакта, кырык берне елак октябрь т нендә, бары сы да ничек тиз хәл ителгән иде. На иягә күкрәк с тен имезгәндә, сабыйны үз баласы түгел, ә ниндидер бер ятимә кызчык булуы аны кү еленә дә кереп карамады. ...Атна буе пыскаклап бәгырьгә т шкән я гырдан зарланазарлана, басудагы к лтәләрне амбарга ташып бетерергә тырышып, ан тырмашкан к ннәре иде. әен сугышка китүчеләрдән берәнсәрәнләп хатлар килә башлаган чак. Кемгә хәбәр килсә дә, солдат хатыннары бар да шу а ябырыла: – Галим анны күрмәгәнме? – Безне Сәгыйт белән очрашмаганмы? Алар бер к нне киттеләр бит... – Нәрсә дигән? Авылдашлар турында берәр хәбәр юкмы? – Минем Сафа турында язмаганмы? Сугыш башлангач та, Сәрияне Ибра имын да военкоматка чакыртып алганнар иде. Кавышуларына әле ч ай да тулмаган чак. Май бәй рәмендә генә клубта кызыл туй ясадылар. Б тен авыл белән бәйрәм иттеләр... Ике пар иделәр... Сәрия белән Ибра им... Г л и ан белән Гатаулла... Яшь киленнәр и у ган колхозчылар булса, Габдулла – тимерче, Ибра им – мактаулы ат караучы. Председатель яшь гаиләләрне икесенә дә сарык бүләк итте. Матур сүз ләрне , әйтелгән теләкләрне чутычамасы юк иде... Киттеләр дә югалдылар. Ибра имнан да, Гатаулладан да ник бер хәбәр булсын. Ул к нне Сәрия, к лтәләрен ындырга бушаткач, к не буе я гыр астында й реп күшеккән атын кәнүшнидә тугарып тора иде. Шушында егылса, шушында йоклап китәрлек дәрә әдә арыган тәне, оеп, «менә авам, менә авам» дигән бер мәлдә, кәнүшнине аргы башында берәү: – Ибра имнан хат бар, диләр! – дип, д ньяны ярды.
ЗА ы гырашуга тартым, уфылдауга охшаш ниндидер бер ым ирексездән кысылып чыкты: – ыааааа! Бу – ниндидер ят, үзгә бер халәт иде. Сәрия каушады. – ллә... ллә балама ан кердеме? «Туктале, нишләргә тиеш со әле ул? Кайнанасы ничек йрәткән иде? йе, әйе, искә т шә башлады бугай. «Бала а ан и гәнне сизгәч тә, бик матур, бәхетле кешегә күзе не т бә. Бала бик чибәр дә, бәхетле дә булып туар!» – дип, каткат кисәткән иде». Ул ике куллап күкрәгенә ябышты, аннары, кулларын шудырашудыра, эченә кадәр т шерде. «Кайдадыр – менә монда... Шундарак бугай...» – Балама ан керде... Инде ике бала тапкан хатын буларак, Гайшә дә хәлне бик тиз т шенеп алды, урыныннан сикереп торып, ашыгакабалана, әллә кайдан бер рәсем тартып чыгарды. – Сәрия, Сәрия дим! Менә монда кара! Кара инде! әсемдәге бик чибәр хатын апак тешләрен балкытып а а т бәлгән иде. М гаен, д ньяда аннан да матур, аннан да бәхетле бер генә хатын да юктыр. «Бик таныш й з, аксыл б дрә чәчләр... әә, искә т ште... « ирк» кинасыннан... рлова дигәннәр иде... Ибра им белән бергәләп караганнар иде ул кинаны...» Тик яшьле күзләре теге хаттагы «Ивраген»га т бәлде... Ибра имны хәбәре Сәрияне башаягы белән үзгәртте дә куйды. А а әллә нәрсә булды: башкалар кебек үкси үкси елый да, уфылдый да алмады. бәт вакытларында бүтәннәргә кушылып с йләшмәс, к лмәс булды, бер ноктага т бәлеп, каккан казыктай утыруын белде. Киленене бу халәте улы кайгысыннан кара к йгән кайнананы да борчуга салды. – Ник дәшмисе , ник с йләшмисе ? Ичмасам, елар иде . ла! ла дим мин си а! Сәрия елый алмады. аны, бәгыре таштай каткан иде. – Бәбилиселәре бар бит әле... че дәге бала ны уйлар иде ! Килен дәшмәде. Ни чарадан бичара дигәндәй, кайна насы шунда Сәрияне тотып я аклады. – ла! ла, диләр си а! Таш сынга сугалармыни. Бернинди авырту да сизмәде хатын. Ахырда, кайнанасы илтерәтә башлагач кына, ике күкрәк арасында нәрсәдер «четерт» итте, кылдай тартылды, со чиккәчә сузылды... әм зелде. ...Килен белән кайнана, кочаклашып, т не буе елады лар. Яшь түгүләр алда булган икән әле. Атна да үтмәгән дер, ничә айлар игеп й ргән Куштан кушаматлы аты, к тмәгәндә дулап, Сәрияне арбадан ч еп калдырды. Юл пычрагына ды гырдап килеп т шкәч тә: «Аллага ш кер, бер ирем дә авыртмады», – дип сикереп торган хатын ... кичен үле бала тапты. Шул вакыйгадан со бераз тернәкләнеп, инде рәтлә нәм бугай дип, колхоз эшенә чыккан бер к нне Сәрия не күкрәгенә шаулап с т т ште. ә Ходаем, мондый
газабы ны бер генә хатынкызга да күрсәтә күрмә! Я а гына баладан котылган аналарга чиксез ләззәт китергән шушы халәтне баласын югалткан әнине нинди газапка дучар итүен, мондый хәсрәтне үз башыннан кичермәгән бер генә хатынкыз да а лый алмыйдыр. Кайнар күкрәкне әвәләп, кысыпсытып, сине газиз бала а тәгаенләнгән ризыкны , нәпнәзек с т ебенә әверелеп, «безелдибезелди» савыттагы ак күбеккә кушыла баруын күрү, со рак шул тумтулык ылымса с тне аулак урындагы бер чокырга чыгарып түгү! ә Хода, сабырлык, түземлек бирә күр! Күкрәкләре утлы таштай сулкылдап, йокылыуяулы яткан бер т ндә, к зге я гыр тавышына ишек д бердәве килеп кушылды. – Зәйнәпбану апа! Сәрия, дим! Ачыгыз әле! Ишетмисез мәллә? Председатель тавышы йдәгеләрне йокысын качыр ды. А а ияреп йортка т енчек ише әйберләр күтәргән тагын ч хатын да килеп керде. – авай, давай, прахади, – дип с йләнде председатель, аларны уздырып. – Стансага бер пуез килеп т шкән. Боларын менә ми а утыртып ибәрделәр. Сугыш булган ирдән алар – «ивакуривынныйлар». Ашатыгыз эчертегез, йоклатыгыз. Калганын иртәгә правлиниядә с йләшеп бетерербез. Мин киттем. Анда тагын бар әле, к теп торалар, – дип, ашыгакабалана чыгып та китте. Кайнана, уттай кызышып яткан килененә тормаска кушып, үзе итез генә лампага ут элдерде. Ишек т бендә аптырашып басып торган хатыннарга председательдән йрәнеп калган сүзләрен тезде: – Менә монда прахади, утыр, әйдә, садис, – дип, сәкедә урын күрсәтеп, үзе самавырына барып ябышты. Хатыннарга да ан керде. ылы карашны шунда ук сизеп алдылар, үзара тизтиз с йләшеп, сбашларын салып, әйберкараларын урнаштыра башладылар. Самавыр кайнап, с тле чәйне ылысы битләренә алсу лык булып т шкәч, бераз кү елләре дә күтәрелеп китте. Смоленск ягыннан икәннәр. Июльдә үк т янеп чыгып киткәннәр дә, имерек вокзалларда кунат нә, га из булып, ни аять, менә монда килеп иткәннәр. Хатыннарны күзлеклесе, үзен Нина Павловна дип таныштырганы, теге ике хатыннан аерылып тора иде: киемнәре дә шә әрчә, чәчен дә әллә ничекләр итеп кабартып артка еп куйган, үзе чибәр, тавышына кадәр ягымлы. юдмила белән Наташа дигәннәрене Нина Павловнаны х рмәт итүләре әллә кайдан сизелеп тора. Кинәт сәкедәге чүпрәкчапраклар арасыннан нинди дер бер чыелдык тавыш аваз салды. Зәйнәпбану дертләп китте. «Бала елый түгелме со ? Кара гыда шәйләми дә калуын күр! Т енчек дигәне нәни бала булган лабаса!» Хатыннар да кузгалышты. Нина Павловна ипидән имезлек ясап каптыргач, бала да елаудан туктады, чупычупы китереп, имезлеген суыра башлады. – Бигрәкләр дә кечкенә икән, сабый, – дип, Зәйнәп бану да баланы с еп алды. Чүриле мар аларыннан йрәнгән б тен белгән сүзләрен ыйнаштырып, берике сорау да әтмәлләп оештырды:
– Как завут малинкины? очкамы? ллә малчикмы со ? – диде. – евочка, – диде Нина Павловна, тик нигәдер исемен әйтмәде. Зәйнәпбануны мо а бер дә исе китмәде. «Баласы да Нинадыр инде. Урыс халкыны шул бит: «олы Иван да, кече Иван дигәндәй», – дип, урын ирне к йли башлады. Утны сүндереп, барысы да йоклап киткән бер мәлдә, Сәрия саташып уянды. – Что случилось? Бомбежка что ли? – дип, Нина Павловна да сикереп торды. Зәйнәпбануны читят кешеләргә киленен бер дә чирле итеп күрсәтәсе килми иде. – Ничава, ничава... Нимнушкы балит... – дип, тыныч ландырырга тырышты. Тик Сәрия туктарга уйламады да: ы гырашты, саташты. Я адан ут алдылар. Кайнана, кыштыркыштыр килеп, Сәрияне уттай ма гаена юеш чүпрәк япты. Кай арада стенә киенеп лгергән Нина Павловна да Сәрия янына килде: – Я – медсестра, объясните в чем дело? Зәйнәпбану түти Сәрияне үле бала табуын, шун нан злегеп калып, менә ничә к ннәр утта януын, русчататарча сүзләрне бутыйбутый, ничек кирәк алай а лата алды. – Все понятно, – диде Нина Павловна. – А сейчас не мешайте мне, – дип, почмак якка кереп, чаршауны корып ук куйды. Пошаманга т шкән Зәйнәпбануны Наташа бик тиз тынычландырды. – Не беспокойся. на все сделает. Всех раненых она лечила, – дип, киредән урынына менеп ятты. Т н бик тыныч узды. Сәрия дә башка саташмады, бәби дә елап берәүне дә борчымады. Зәйнәпбану, иртүк торып, почмак якка күз салса, имәнеп китте: нәни куллары белән Сәрияне күкрәгенә ябышкан сабый, йокы аралаш чупчуп килеп, ими имә иде. ле кичә генә «йә үлә, йә кала» чутында булган килене исә сабыйны й зенә текәлгән дә м киббән киткән. Зәйнәпбануны үзене дә заманында бер хатынны баласын имезеп торганы булды. Бәбиләгәч, атна буе с т т шмичә әфаланган иде бичара ана. Хәзер дә, очраш кан саен, шуны хәтергә ала. И кирәкле вакытта сабые а ими каптыручыдан да якынрак кем булсын, ди. – Ни атлы со ? – Исемен белмим, – дип пышылдады Сәрия, ишетелеришетелмәс кенә, аннан күтәрелеп а а карады. Кайнана шаккатты: берара киленен танымыйча торды. «Улмы со бу? Аны килене Сәрияме?» Иреннәренә ниндидер бер чиксез рәхәтлек әм бәхет чагылышы и гән, б тен й зенә м лаем, самими, шул ук вакытта мо су да елмаю эленгән хатын аны бәхетсез килененә б тенләй охшамаган иде. ә Хода! Зәйнәпбану нәкъ менә хәзер генә Ибра им турындагы хәбәрне д ньяларга сыймаслык олы фа игасен б тен кү еле белән тоеп алды. Ирен югал
Рәсем:
аталья
асильева
ЗА тып, бары тик бала имезүче яшь ана й зендә генә уяна алган ила и елмаюны уя язган икән бит аны килене. Бала сулкылдап куйды. – Проснулась уже? Ялт кына килеп кергән Нина Павловна кулларын балага сузды. Сәрия, кинәт нәүмизләнеп, тиз генә күкрәкләрен каплады да кызчыкны Нина Павловнага тоттырды. – й, спасибочки! елую неделю без грудного молочка малыш. Вы уж извините нас. Сәрия дә телгә килде: – Имясы ничек? Нина Павловна сәер генә елмаеп куйды. – Я даже не знаю. Малыш ведь не мой. – Не вашмыни? – Не знаю... Я ее нашла во время бомбежки... ... вакуациягә Нина Павловна апасы белән бергә кит кән. Икесене дә ирләрен беренче к нне үк сугышка алган булганнар. Юлга чыкканда, апасы – үзене кызын, ә Нина Павловна улын күрергә дә лгерми калган: пионер лагеренда ял итүче балаларны сугыш башлангач та озатканнар икән. Шул к ннән бирле ни ире, ни балалары турында бернинди хәбәрхәтерсез икән бу хатын! Туган ирләреннән качакача, нинди генә мәхшәрләргә юлыкмаган алар. имерек станцияләрдә ачялангач килеш поезд к түләр дисе ме, товар вагоннарында кысылакысыла аягүрә йоклаулармы, и куркынычы – сызгырасызгыра сләренә яуган бомбалардан качып, кая барып бәрелергә белми шашынулар. Шундый мәхшәрләрне берсендә Нина Павловна апасын да югалткан. леләр, яралылар арасыннан да эзләгән үзен, тик, ни кызганыч, таба гына алмаган. нә шул чакта юлыга ул бу нәни кызчыкка. Күз алдына китерүе дә куркыныч: стән бомбалар ява, тирәякта – ут, ялкын, ан ачысы белән кычкыручы яралылар, канга баткан мәетләр... әм яшел чирәм стендә тыныч кына уйнап утыручы алты иде айлык сабый. М гаен, фәрештәләр генә, канатларын әеп, бала гомерен сугыш дә шәтеннән саклап кала алганнардыр. Нина Павловна сүзләреннән тетрәнеп калган Сәрия кинәт үксеп елап ибәрде. – Мужнымы, я буду кормить?.. – Конечно, если не трудно... Нәни кызны иркәләпс еп, Нина Павловна сабыйны зә гәр күзләренә т бәлде: – Ну, скажи мне, курносая, как тебя зовут? Кызчык, иреннәрен чәпелдәтеп, алсу телен күрсәтте, аннары тешсез авызын кыегайтып к леп тә куйды. – Хорошо, будешь Надеждой. Может когданибудь твою маму найдем, Наденька... – Надежда... На ия... – дип пышылдады Сәрия. вакуация белән килүче бу ч хатын Зәйнәпбану апаларда яшәп калды. Бер гаилә булып, уртак табактан ашадылар, башкалар белән беррәттән колхоз эшенә й рделәр. Нина Павловнаны к не исә медпункта үтте, еш кына шунда куна да калды. Бер ял да күрмәде ул хатын: кем чирли, кайсыны баласы авырган – барысы
да аны ярдәменә метләнә. Тирәкүрше авылларда да шундый «атаклы врач» барлыгын белеп алдылар, агылалар гына янына йә, т н дә дими, берәр чирле янына ук алып китәләр. ул зарланырга уйламый да: – Вот повезло мне с работой. Всю жизнь мечтала стать врачом, а работала медсестрой. А здесь я и педиатр, и терапевт, если нужно – окулист и е е ктото... Сәрия нәни На иягә к ннәнк н ияләшә барды. Вакытвакыт бу сабый а а, табылдык бер кызчык булып түгел, ә Ибра им белән икесене үз баласы, аларны бәгырь имеше булып тоела башлый иде. нытылып, сабыйны й зенә т бәлә дә, аннан Ибра им чалымнарын эзли башлый. «Колак яфраклары Ибра имныкы кебек түгәрәкләнеп тора икән... Күр инде бу бармакларын... Нәкъ аныкы кебек...» Кызый, зә гәр күзләрен кыскалап, к леп тә куйса, Сәриягә кайчак шул түгәрәк «зә гәр күлләр»дә аны Ибра имы шәүләсе дә чагылып киткәндәй тоела башлый. Ибра имны бәби чакта тирбәлгән агач караваты да, чормадан т шеп, й түренә кунаклады. Бәләкәч бик тыныч булып чыкты, елап, к йсезләнеп борчымады, тамагы тук булса, шул караватта аяклары белән уйнап тик утыра бирде. К ндезләрен, хатыннар эштә чакта, сабыйга Зәйнәпбану апа «күзколак» булса, бала үзе Сәрияне кайтуын бик тиз сизеп ала, нәни куллары белән аны күлмәк изүен капшап, ими сорый башлый. – Ачыкты мы, нәнием? Хәзер... Хәзер... Мондый чакларда кайнана почмак якка кереп китү аен карый, йә, бербер сәбәп табып, ишегалдына ук чыгып китә. Килене шул сабыйны имезә башласа, й рәк турында нәрсәдер чеметтерепчеметтереп ала. Нәрсә ул? ллә к нләшүме? Ниткән к нләшү тагын! Ибра имны югалту ачысы әнә шулай, кабатланакабатлана я арып, аны кү елен тырный. « ә Хода! Балакаемны югалуы шулай ук хак булды микән?» Ул калтырап куя, яшьләрен яулык чите белән с рткәләп, кыштыркыштыр эшенә тотына. Сабый белән артык әвәрә килгән килене кайчакта Зәйнәпбануга аны бәгырь баласын – Ибра имын онытыр да улыны кайтмавына сәбәпче булыр күк тоела башлый. Андый чак ларда ул килененә каты гына бәрелеп тә куя. – Нәрсә? нья ны оныткансы ! Имезгәнсе – иткән. з бала түгел лә! Сәрия дәшми. А ламыймыни ул! Газиз бала ны югалту ире не югалту кебек үк газаплы икән бит! Бәлки, а а караганда да ачырактыр. Кайнанасы исә, шул минутлык бәргәләнүе киленне рән үенә сәбәпче булыр дип куркып, шундук йомшый: – Артык ияләшеп китә күрмә, диюем. Со ыннан үзе ә айсыз булыр бит... Сәрия «дерт»ләп куя. Чынлап та шулай бит. Гел болай булмас: эвакуациягә килүчеләр үз якларына кайтып китәр. Ул чакта Сәрия нишләр? ...Барысы да к ткәнгә караганда да иртәрәк хәл ителде. Берк нне Нина Павловна очынып кайтып керде.
май | 2014 | сљембикђ
МЫ
*** ...Инде бер дә бетмәс күк тоелган сугыш та, ни аять, тәмамланды! «Менә сугыш кына бетсен, барысы да рәтләнер», – дип к ткән булсалар да, д нья тиз генә айланырга ашыкмады. Исәннәр кайтты, кемдер аксак лап, кемдер кулын муенына асып. Ярым имерек авыл да күпмедер анлана т ште сыман, тик тамак ягы аман да такытокы, сбашны исә әйтеп тә торасы юк... Сугышны буеннанбуена Ибра имнан бер генә хат килеп ирешмәсә дә, Зәйнәпбану белән Сәрия аны аман к тә иде. ле бер яктан, әле икенче яктан т рлет рле хәбәрләр килеп ирешә торды. Имеш, Иске орт авылы ны хәбәрсез югалды дип саналган берәү, к тмәгәндә уйламаганда кайтып т шеп, шаккатырган, ди. Имеш, СубашАтыны күптән үлде дип исәпләнгән берәүдән хат алганнар: госпитальдә ятам, килеп алыгыз дип язган, ди. Имеш... Сәрия – Зәйнәпбануга, ә кайнанасы Сәриягә шу а охшаш хәбәрләрне ташып кына торды. Сугышка Ибра им белән бер к ндә чыгып киткән Гатаулла да кайткач, мет дигән нәрсә тагын үсте, тагын зурайды. Тик Гатаулла гына Ибра им белән военкоматта ук аерылышуларын, аларны эшелонга т яп озатканда, Ибра имнарны башка составны к теп калуы турында с йләде. Ике ялгыз хатын йортны ике почмагында очсызкырыйсыз т ннәрне йокысыз уздырды.
Зәйнәпбану, намаз саен, улыны исәнлеген теләп, дога лар кылса, Сәрия үзе: «Аяксызкулсыз булса да ярый, күтәреп й ртергә дә ризамын, тик исән генә була күрсен...» – дип Аллага ялварды. Ибра имны к түче ченче берәү – бишенче яшен тутырып килүче На ия – йдәгеләр чен бик кадерле ул кешене үзенә кем тиешлеген а лый алмый әфаланды. Кырык алтыны язында Зәйнәпбануларга күтәрә алмаслык заем салдылар. Түләрдәй бер рәтләре дә юк иде: сыерны сатарга туры килде. Сыер гаиләне бер кешесенә әверелеп бетеп, а а бик ияләшенгән иде. Сугыш башланган елны беренче тапкыр бозаулаган Иркә сыерга яратып шулай дәшәләр иде аларны и авыр елларда ач үлемнән саклап калды, ирләр чирап, беренче кар т шкән мәлләрдә, әр елны бозаулап, әллә ничә рәт куандырды. Зәйнәпбануны үзе чен сыеры Иркә әм улы Ибра им күзгә күренмәс ниндидер епләр белән берберсенә бәйләнгән дә улыны сугыш тан тазаимин әйләнеп кайтуы да шул сыерны күши күши абзарда аны к теп алуына барып тоташадыр кебек тоела иде. Ибра имына тәгаенләнгән күпме наз, сыйпау, иркәләүне татыды ул сыер. Улына ибәрелми калган хатлар, шул хат белән юлланырга тиеш булып та, аларга сыеша алмый калган күпме сагыну, күпме мо , к йгә әверелеп, күз яшьләре булып шушы абзарда тамды: «Кааз каанатлааарын саанаадым, Теезеелееп каагыынганда. Туулгаан айлаарга каараадым, зеелееп саагыынгаандааа...» Бераздан Зәйнәпбану кисәк кенә ырдан бүленә дә, яраткан сыерын чутсызчамасыз вәгъдәләргә күмеп ташлый. – Менә абые кайткач, Алла боерса, печәнне Намаз елгасыннан чабып апкайтыр. Андагы үлән тәмле дә, хуш исле дә... – Абые кайткач, Алла боерса, лапас түбәсен дә я адан ябар. Си а да ышыграк булыр... – Абые сугыштан исәнимин кайткач, сине бозаулары а, кечерәк кенә булса да, бер бура абзар әтмәлләп куяр, Алла боерса... Ибра им... әм сыер... Зәйнәпбануны улын югалту ачысын күтәрә алган й рәге монысында биреште. Сыердан мәхрүм калу – Ибра имны исәнимин әйләнеп кайтуына исәпләнгән метләрне чәлпәрәмә китерде дә куйды. Иркәне Арча базарына озаткан к нне Зәйнәпбану, әллә нигә буталып, онытылып китеп, чиләген шалтыраташалтырата, савар га дип, абзарда малын юллап й рде, аннан, исенә килеп, сыер тагарагына капланып үксиүкси елады. – Улым, Ибра имым минем, кайларда со син? Никләргә кайтмыйсы со ? ...Кайнананы к не буе йдә булмавын Сәрия эштән кайткач та сизеп алды. Зәйнәпбану әллә ничек бик айсыз итеп абзарны ир идәнендә б гәрләнеп ята иде. Карчыкны күзләре улы Ибра им әм ... сыеры Иркә кайтмаска дип китеп югалган Арча ягына т бәлгән дә катып калган.
41
МӘ ӘНИ Т
– евочки, милые мои, сестра нашлась! Я поеду к ней – в Киров! – дип шаккатырды. ч хатын кочаклашып елашты. Нина Павловна улын, апасын эзләтеп әллә кайларга хатлар юллаган икән. Менә, ни аять, авап килгән. Апасы исәнсау, ди, Кировтагы хәрби заводта эшли икән. Хәтта се лесен дә үз янына алдыру аен тапкан, кирәкле кәгазьләрен дә юллап ибәргән. вакуация белән килүчеләрне урын алыштыруы бик и ел генә хәл ителә торган мәсьәлә булып чыкмады. Нина Павловнага атна буе ниндидер кәгазьләр артыннан чабарга туры килде. Шул вакыт эчендә Сәрия танымас лык булып үзгәрде: ябыкты, суырылды, саргайды. – Наконецто, все получилось! Завтра уезжаю, – диде Нина Павловна бер к нне, кич кайткач, аннан Сәриягә борылды. Зәйнәпбану да, Наташа белән юдмила да – барысы берьюлы Сәриягә т бәлде. Нәни кызчыкны күкрәгенә кысып, сәке буенда басып торган хатын таш сын кебек иде. йтерсе лә, ул гәүдәдә тереклекне чагылдырган бер генә исән күзәнәк тә калмаган, бары тик ан түрендәге барлык сагыш, газап, метләре – барысы берләшеп, бер ташкын булып, Сәрияне күзләренә и гән дә, тамчытамчы яшькә әверелеп, иреккә ургыла. Ул, күзләрен м лдерәтеп, Нина Павловнага т бәлде: – евочку ми а дайте... Нина Павловна аларны икесен берьюлы кочаклап алды. Иртән б тен тирәкүрше аны басу юлына кадәр озата чыкты, бала күтәргән Сәрия генә капка т бендә басып калды...
ӘХЕС
ат р
ТАЛЛИН – 12, ВАБАДУСЕ, 69
ЯКИ БЕР РОМАН ТАРИХЫ
МӘ ӘНИ Т
МЫ
МИН ТА ИН АГ БУ Ч АШУН НИЧ К, НИ В Ш Т С НК ЗА НА А КИТ М Г Н И М У ЧАКТА. льмира АК РО А
42
сљембикђ | 2014 | май
е е и ерситет татар ле е ст е тлар к к сесси с р ппа ел алт к е респ ликалар а м е практикас а и р ел р и а алли ар а ла ак а а е и ра ка ка тармита а арк л аа ри к е и а ел м алли а атакл илли р мет и л ием хатлар а ек ата с а ла а ел е е е ске а сар а ер т ркем ст ар ак а и л лар арас а илли р мет та л а
ат р Лилли ромет (16.02.1922–16.02.2007) – стониянең атаклы язучысы. етсери шәһәрендә рәссам гаиләсендә туа. 93 – 940 елларда Таллин сәнгать учили есында укый. Сугыш башлангач, бер төркем эстоннар белән бергә Лилли да Татарстанның Актаныш районы ске Байсар һәм Чишмәбаш авылларына эвакуацияләнә. Безнең яклар унтугыз яшьлек кызда онытылмас тәэсирләр калдыра һәм соңрак, шул чор хатирәләренә нигезләнеп, « рләрсез авыл» романын яза. Аның « римавера», «Акварели одного лета», « ероглифы жизни», «Шалости земли», «Девушки с неба», «Шкатулка без замка» кебек китаплары киң катлау укучыларга таныш һәм күп телләргә тәрҗемә ителгән.
тора: укытучысы илли Александровна бит бу! Ничек тә эзләп табарга кирәк аны! әм Таллиннан 1 елны 1 гыйнварында язылган хат килеп тә т шә.
айсарн , суг ш еллар нда бе не с енд рган ки к елле кешел рен гомеремд он тас м к.
май | 2014 | сљембикђ
МЫ
«Кадерле оза, Сездән килгән хатка ничек шатлану ымны белсәгез икән! Ничә еллар үтте бит! Мине әле дә хәтерләүчеләргә сәламнәр тапшырыгыз. Аеруча үзем х рмәт иткән мәктәп директоры Сәлимовка ? . Минем с йкемле атима апам исәнсау микән? Аны улы Камилне язмышы ничек булып бетте? лга, ике як ярдагы ике авыл аман күз алдымда. Сездә у ай үзгәрешләр күп булуга с енәм. Юкса ул вакытта, үзегез үк беләсез, хәерчелек иде. Аны ка руы, кешеләре нинди әйбәт, ярдәмчел иде. оза, м мкин булса, авыл күренешләрен ибәрегез әле. Мәктәпне, унынчы классларны, шунда ук үземне – педагог белеме дә булмаган яшь кызны – бүгенгедәй хәтерлим... Быелгы унынчыларга да күп сәламнәр. Чакыруыгызга рәхмәт. зегез, авыл, аны кешеләре турында тәфсилләбрәк языгыз. Сугыш елларында безне, качакларны, ничек кабул иткән идегез? Язучы
43
МӘ ӘНИ Т
с р р с
кскурсовод безне Таллинны борынгы урамнары буйлап алып киткәндә, мин аны таркау гына ты лап, әнигә килгән хат конвертындагы адресны искә т ше реп атладым: «Таллин – 1 , Вабадусе, ». Ничек эзләп табармын икән? Бүген – со гы к н! Т нлә инде енинградка китеп барачакбыз. ни, авылча беркат лылык белән, Таллинда илли Прометка кереп чык, авылдашлардан сәлам әйт, кунакка чакыр, дигән иде. Бер туганыбызга ибәрә диярсе . Шулай да әманәтне тапшырырга кирәк бит инде! итмәсә, Казаннан ук алып килгән сувенирлар, чәкчәк тә аман саен шуны искә т шереп тора... йләнәтирәне күздән кичерәм. Кызыл чирәп түбәле йләр, таптар урамнар, калын таш диварлар, готик шпильдәге флюгер – шә әр сакчысы Карт Тоомас сәламли. Борынгы урам сәгате уклары к ндезге 1 гә якынлаша... нә, Тоомпеа замо гы, « зын Герман» манарасы. Пикк Ялг зын Аяк урамы буйлап скешә әргә күтәреләбез. Копли ярым утравы, Таллин култыгы... кскурсовод сүзләре колак ка керә: « әйге аяз к ннәрдә ныклабрак карасагыз, су аркылы ерактан хәтта Хельсинки манаралары шәйләнә. йеәйе, турыдан алтмыш кына чакрым». Күзләремне чекрәйтеп, карлы офыкка т бәләм. Юк шул, берни күренми: юеш кар ява. юхике Ялг Кыска Аяк урамы аша урта гасырларда феодаллар әяү генә атуша мәйданына чыкканнар. Без дә шун да юнәләбез. Мәйдандагы түгәрәк ташка ул компас әм нуленче километр да басып, иске шә әрдәге шпильле биш бинаны табасы да теләк телисе , ул теләкләр чынга ашачак, ди экскурсовод. Мин дә те лим: « илли Промет белән күрештер мине!» Вабадусе урамы турында белешәм. Виру мәйданыннан авто буста Нурме тукталышына кадәр барасы икән. Тукта, әни тагын нәрсәләр с йләгән иде со әле? 1 елгы «Азат хатын» журналы, атаклы эстон язу чысы илли Промет турында кыска гына мәгълүмат биреп, Тәүфикъ йди тәр емәсендә аны « еревня без мужчин» «Ирләрсез авыл» романыннан бер зекне бастырып чыгара. әм шул итә кала! илли Промет сугыш елларында Актаныш районы Иске Байсар, Чишмәбаш авылларында яшәгән икән бит! Байсар мәктәбендә немец теле әм рәсем укыткан! Алай гынамы, үзе дә немец теле укыткан әнием аны укучысы булган! Татар халкыны горефгадәтләре, тормышы тасвирланган «Ирләрсез авыл» романы безне авыл кешеләре турында! Мондый хәбәрне ничек игътибарсыз гына уздырып ибәрәсе ?! Мәктәп директоры язучыны адресын юллап, стония язучы лар оешмасына хат язарга ки әш итә. Хәер, үзләрен укыткан Прометны язучы булып киткәнен әни ал данрак та абайлый анысы. Китаплар укырга яраткан, йдә «Москва», «Знамя», «Нева» журналларын ал дырткан әти бер к нне авыл китапханәсеннән алып кайткан китапны актаргалап утыра. «Чү, илли Александровна Промет, ди, түгелме?!» Авторны исемен ишетүгә, әни үз колакларына үзе ышанмый
ӘХЕС
ӘХЕС
ат р
буларак үтенеп сорыйм – зин ар, бизәмичә, чын д ресен языгыз. Бераз үзем турында: мин кияүдә. Ирем – шагыйрь альф Парве. Улыбыз альф университетны әм аспирантураны тәмамлады, ул – тарихчы. ныгыбыз Сиркка ийза инде 5 яшьлек зур кыз. Мин Мария ошенкова ул рус теле укытучысы иде белән хат язышам. Марина Шестунина да 1 нчы классларда математика укытты языштыра. Сез аларны хәтерлисезме?» Менә шундый истәлекләрне күз алдыннан үткәреп, гомеремдә күрмәгәнбелмәгән кеше янына ыенам. Камәрияне дә үзем белән барырга әйдәклим. Их, менә хәзер кулда берәр китабы да булса!.. Кичә к не буе китап кибетләрендә группадашлар белән Промет әсәрләрен эзләп й рдек – файдасыз. ллә русча сораганга, сатучы кызлар сәерсенеп карыйлар ч нки бар да эстонча с йләшә . Кайберләре шактый сизелерлек акцент белән: « , нэт, дэвушка, очэн рэтко бывают – дэфицит!» – дип кырт кисә. Хәер, шулай икәнен хатындагы юллардан да чамалап була инде. « еревня без мужчин»ны эстон телендә чыккан ике басмасын әм рус телендә басылган «Шкатулка без замка» хикәяләр ыентыгын ибәрәм. Туган якны йрәнү музеена тапшырырсыз. закка сузганым чен гафу итегез, үз китапларымны табалмый интектем. Чыгу белән үк таралып бетәләр. Запаста да китаплар калмаган, ичмаса...» Менә шулай! илли Промет – и популяр язучыларны берсе!
шьлегемне иск т шер че а бер бар п ч гас м кил . р ме?
... зак эзләргә туры килмәде. Сары «Икарус»тан т шеп, кай якка китәргә белми торганда, бер эстон карчыгы илли Промет янына баруыбызны белгәч, әле үзебезгә, әле кулымдагы чәчәкләргә күз ташлап, яктырып китте. Ничә к ннәр инде уем белән эзләгән зур йортны күрсәтте: ерак түгел, й з метр гына атлыйсы. Кү елдә й зләгән сорау кайнады. Ничек күрешеп, ничек с йләшәсемне күзалларга тырышып карадым. Баруын барабыз – йдә булырмы икән? Шалтыратып, алдан хәбәр итү турындагы уй башыбызга да кереп карамый! Ничек эндәшермен? зебездәге сыман « илли апа» дип әйтсәм... й, юк, килешмәс. Ят кешене менә шулай капылт кына килеп керүе сәер тоелмасмы? зын зифа буйлы, аксыл сары кискән чәчле, күзлә ре ди гез суын хәтерләткән лкән яшьләрдәге ханым ны каршыларга чыгуы уйларымны зде. Белмим, никтер Вия Артманега охшаттым мин аны. ллә инде Балтыйк буе халыкларыны күбесенә хас сыйфатларны күрәсе килү теләге булды шунда? ул әнә «Кем сез?» дигән карашы белән безгә т бәлгән. усча исән
МЫ МӘ ӘНИ Т
лга
44
сљембикђ | 2014 | май
ләшүем, илли Прометны ничек күреп була, дип соравым га әпләнүен тагын да арттырды. «Чэм могу быт полэзной?» – ди. Тавышында боз салкынлыклары! Алар бит үз телләрендә генә с йләшәләр. Исәнләшү сүзен генә булса да эстонча йрәнәсе калган ла! Инде нишләргә? «Без – Казан университеты студентлары, музей практикасы буенча килдек...» – дип с йләп китсәм, иманым камил, ичнәрсә т шенмәячәк! Башын гына бутаячакмын. Шунда тел очымнан бер тылсымлы сүз чыгып очты: – Мин – Байсардан! Кинәт әллә ни булды: ул инде чит итеп карамый, ул инде... елмая! ллә елыймы? Алай гынамы! зак еллар күрмәгән туганын очраткандай кочаклап үбәргә тотынды. Күзендәге яшьләрне күрсәтмәскә тырыша. « әле, йә, туйганчы бер карыйм әле татар курчагына!» – дип, мине әле алай, әле болай әйләндереп карый, сыйпапс еп ала. Каре итеп кистерелгән чәч ләремне мактарга да онытмый... «Си а ничә яшь?» – дип кызыксына. « герме ч», – дим. «Сезне авылга килгәндә, синнән дә яшь булганмын, ми а 1 гына иде әле», – дип елмая. «Нигә алдан хәбәр итмәдегез, әзерләнеп торган булыр идем бит», – дип с йләнә с йләнә, безне үз артыннан ияртә. Ире, шагыйрь альф Парве белән исәнләшеп озын буйлы матур кеше! , пальтоларны элеп маташкан арада, ул инде б тенләй я а бер кыяфәттә каршылый. Яшел күлмәк, затлы муенса, биек үкчәле яшел туфлиләр. Күзенә дә шундый т стәге күләгәләр «салган». Сокланып, эчтән генә «а » иттек! – Бездә кунакларны матур киенеп каршы алу гадәте бар, – ди ул, ни уйлаганыбызны сизгән кебек елмаеп. Чәкчәкне, Казан турындагы китапны әм милли киемле Айсылу курчагын а а тоттырам. Кызык бу Промет! амилияләребез, әтиләрне исеме белән кызыксына да, «Сезне халыкта исем янына «кызы», «улы» дип стәү, мәсәлән, Камәрия Биктимер кызы, дип әйтү килешәрәк бит, кызлар, дип үз фикерен сиздереп куя! «Сезне шундый зур язучыларыгыз бар, союз күләменә чыгармаганнар», – ди. Тукайны, Галим ан Ибра имовны, Хәсән Туфанны телгә ала. Гомәр Бәшировны «Намус» романын яратып кабул итүен әйтә. «Боларны барысы чен дә мин сезне язучы Тәүфикъ йдигә рәхмәтлемен», – дип, аны белән булган очрашуларын искә т шерә. минә Бикчәнтәева турында да ылы хатирәләре бар икән! Алар берара безне авыл мәктәбендә бергә укытканнар да! некәйгенәм! «Ирләрсез авыл»дагы әдәбият укытучысы, шагыйрә минә Абаева турында с йли бит бу! Со ыннан минә апага мин аны сәламнәрен тапшырырга лгерә алдым. – Э. З. Зур бүлмәдә стәл янында с йләшеп утырабыз. Кыенсынып кына, эзләпэзләп тә язучыны китапларын таба алмавыбыз турында да сиздерәбез. Автограф аласы килә бит инде! Матур теләкләрен язып, әни белән икебезгә
ат р
ӘХЕС
«Шкатулка без замка» дигән шигырьләр, новеллалар ыентыгын бүләк итә. Китап шкафлары, идәндәге вазада – чәчәкләр, стәлдә – «Калев» кондитер фабрикасыны атаклы « » конфетлары, түшәмнән идәнгәчә зуур тәрәзә... Ул, әйтерсе , картина. Тышта – биек нарат лар, ябалакябалак кар ява. Без Таллинда Байсарны сагынып утырабыз. Авыл турында, аны кешеләре хакында үзем белгәнчә әм булдыра алганча с йләргә тырышам. ул ки кү елле авылдашларымны эстоннарны бик кунакчыл кабул итүләрен искә т шерә. Тукта, тукта... сәрендә дә бар бит ул!
р рсе
белми, мин татарча а ламыйм... әрескә әзерләнми килүче шуграк малайлар: «Ми а кирәкми ул. Мин фашист түгел!» – дип тә ычкындыргалыйлар. бер кыз хәтта телен чыгарып күрсәтте: «Апа, бу тел не мец сүзләрен әйтерлек әйләнми бит», – дип аклана. Тырышып, кү ел биреп укучылар да бар иде анысы.
па , матур , тчечек , беренги ... уч кайбер с л рне н шулай е ишетк нч ген кертеп иб рг н.
май | 2014 | сљембикђ
МЫ
Кылт итеп әни с йләгәннәр искә т шә. Ул чактагы яшь иллины күргәндәй булам. « зын буйлы, чибәр. Укучыларына яратып карый. фәк күлмәктән, үкчәле лаклы туфлиләрдән, хушбуеннан шомырт чәчәге исе килеп тора... Без дәрестә күз дә алмый аны, аны с йләвен, хәрәкәтләрен күзәтәбез. А а ошарга тыры шып, немец сүзләрен ятлыйбыз... ә, менә ни чен әни, еллар узгач, үзе дә немец теле укытучысы булып киткән! Бер к нне ул безгә сепаратор аертырга килде, ми а ал ефәк тасмалар биреп калдырды... Аннары ул кул эшләре түгәрәге дә алып барды әле. Сарык йо ныннан мо арчы да оекбаш, бияләйләр бәйли белә идек анысы. ронтка да посылкалар салдык. ул исә безгә бәйләүне башкабашка т рләрен дә йрәтте! Бу инде немец грамматикасын йрәнү кебек үк кат лаулы түгел иде». – сез минем атиима атыйма исемен нәкъ менә шулай йомшак итеп, басымны «и»гә т шереп, сузып әйтә – Э. З. апаны нинди изге бер ан икәнен белсәгез иде!
45
МӘ ӘНИ Т
«Биредәге картлар русча начар с йләшә, ә хатын кызлар куллары белән генә ишарәләп а лата, ә шулай да барысын да эшләргә, әммәсе турында килешергә була. әр йдән хатыннар кайсы тагарак, кайсы чиләк, кемдер керосин лампасы яки күмер кыскыч белән килгән. Алар сәке читенә утырып, хәлгә керергә тырышып, баш кагакага үз телләрендә йомшак кына нәрсәдер с йлиләр. – Халык әйбәт монда, – ди эва. – ә, әйт әле, кем тагын шулай эшләр?» «Суга он болгатып пешергән ашларны тәме аман авызда. Кыр эшләрене авырлыгы – әле дә илкәм дә», – дигән сүзләрен ты лыйты лый, «Ирләрсез авыл»дагы вакыйгаларны күз алдымнан кичерәм. «Баштарак стониядән килгән качаклар үзләрен колхозны вакытлы, очраклы кешеләре итеп кенә й рде. Тиздән йләренә ыенасына тамчы да шикләнми иде алар. Шу а күрә биредә бар да ят тоелды: ипи дә, нормалар да, колхоз эшләре дә, ике чакрымгача сузылган Иске Тәкмәк тә. Ул Шайтансу елгасы ярларыннан ук башланып, беренче й су буен да утырса, со гы й яшь имәннәр үсеп утырган тау башында ук иде...» ...«Берчак Татьяна кипкән имешләр китерде. – Каян алды ? Авылда бер генә имеш агачы да юк иде. – Хатыннар бирде. Кемне бар, шул бирде. – Мин бит монда беркемне дә белмим. – Белмәсә со . Мин аларга, бала авырый, дидем. иили автор бер героена үзенекенә охшаган исем биргән – Э. З. моны ич а лый алмады – ул монда беркемне белми, аны да белмиләр. з балалары авызыннан зеп, б тенләй чит кешегә бирү... Мондый юмартлык гел а лашылмый инде менә...» омандагы яшь кыз – Кристина аев илли Промет үзе инде! Сугыш башланыр алдыннан гына ул Таллин художество учили есын тәмамлаган. Байсар мәктә бенә аны немец теле әм рәсем укытучысы итеп эшкә алалар. – Күз алдына китерәсезме, илдә сугыш бара. ашистларга карата ачу кайнаган балаларга мин немец теле ! укытырга тиеш! Баштарак нәфрәт белән, яратмыйча карыйлар иде ми а. Алар русча
ӘХЕС
ат р
«Кемкем? атима?» Мин а ыша алмый торган арада, хәзер рәсемен күрсәтәм, дип, ул китап шкафына таба атлады. « отолары да бар инде әллә?» Шундый икелемикеле уйлар белән аптырап утырганда, ул сар гаеп беткән калын бер дәфтәр күтәреп килде. Битләрен ачкан саен, Таллинда икәнемне оныта барам. йтерсе , мин үзебездә. Менә С н елгасы. Сул якта – Байсар, у да – бер генә урам булып тауга кадәр күтәрелгән Чишмәбаш, ул урманга барып тоташа... әсемнәр янын да латин хәрефләре белән язылган шигырьләр. А лашылмый: эстонча язылган. оманда да тасвирлан ган ул: «... лга, пычак белән кискәндәй, зур авылны кыл икегә – Иске Тәкмәк әм Я а Тәкмәккә – ярып ага әен ул саегып, тездән генә кала, урыныурыны белән сары комлы утраучыклар килеп чыга...»
и а илли лександро на дип т гел, ничектер итеп апа дип нд ш л р иде... Монысы атыйма апасы үзедер инде. Ак яулыгын озын буе белән артка асылындырып бәйләгән. Намаз укып утыра. Татар карчыгын шулкадәр оста итеп ача алган! әссам шул инде! Тагын зект тек булып романда язганнары күз алдыннан үтеп китә: «...Яулыгы биленә кадәр т шеп торган әби стәлгә самовар китереп куйды. Кристинаны чәчен сыйпап: «Чәчәк, матур чәчәк», – дип с йде. Чынаяккка чәй агызды, чоланнан пыяла банкада с т алып керде, чүәкләрен ишек артында калдырып, буялмаган ак идән буйлап ак оектан гына узды...» әфтәрне икенче битен ачкач, үзем дә сизмәстән татарчалап: «Чәүкә тавы!» – дип кычкырып ибәрдем! әсемгә карап, үзе дә сагышка чумды. Мине шаккаты рып: – йеәйе... Шул тау артыннан йомры ай калка... Илләр күрдем, д нья гиздем, әмма күпме генә эзләсәм дә, әфлисун т сендәге кызгылтсары түмтүгәрәк андый айны мин башка беркайда да бүтән очратма дым, – дип әйтеп куйды. Тагын әнигә язган хаттан юллар искә т ште: « еревня без мужчин» «Ирләрсез авыл» – Э. З. 1 елда басылып чыкты. Супертышлыгында – Чиш мәбаш фоны стилизациясендә ясалган кыз сурәте. Анда әрвакыт зур ай калка иде. Кайчагында ул саргылт кызыл, кайчагында алтын тәлинкә т сле...»
м
МЫ МӘ ӘНИ Т
р ме
С н яры, салам түбәле йләр, айлы мәчетләр, зә гәр күзле киндер чәчәкләре, әрем исе, биек тарантаслар, толымына тә кә таккан озын күлмәкле кызлар, ат куу чы малайлар, кар шикелле ак ярмалы бәрә ге, балан бәлеше... Мәктәп директоры Искәндәр Сәлимов, доктор атыйхов, колхоз рәисе әймә Ибра имова, к түче Кәрим, авыл кызы әмзия, тимерче Хәбибуллин... Болар
46
сљембикђ | 2014 | май
бар да «Ирләрсез авыл»да гәрчә татар теленә әле аман тәр емә ителмәсә дә, романны шулай атап й ртәм . Мин үзебезне тормышка, горефгадәтләргә, ментали тетка икенче халык күзе аша карап укыдым. Соклан дым, горурландым. стон хатынкызы булып яраттым. Тагын шунысы: романны буеннанбуена сузылган тирән фәлсәфә, цитата булып китәрлек фикерләр романны кыйммәтен бермәбер арттыра да әле. Мин кайберләрен блокнотка терким. «Тормыш шундый кы зык нәрсә – үз бәхете не к тәсе к тәсе , ә ул юк та юк. Инде бернәрсәгә дә ышанмый башлагач, бәхет үзе си а килә». «Шаяртуны а ламаган кеше д реслекне дә тоймый». «Хатынкыздан башка ирләр ерак китә ал мый». « и ел холыклы хатынкызларга әрчак әйбәт ирләр эләгә». « зе белән берәү дә йокламаса, хатынкыз к нчел әм явызга әйләнә». ус, немец, фин, чех, словак, латыш укучылары да, әсәрне үз телләрендә укып, миндәге хисләрне кичергәндер, м гаен. ... илли Промет белән саубуллашкан чагыбыз, күпме еллар үтсә дә, аман күз алдында. Сагышлы елмаюы, ярымпышылдап, серен чишүләре... – И беренче күзем т шкән егет тә бит сезне авылныкы. Камил исемле иде ул. Сугышка китүеннән кайтмаган... Бик күрәсем килә ул якларны! Бер кай тып, ки кү елле, гади, ихлас әм беркатлы авылдаш ларыгызга, минем яшьлегем авылына рәхмәт белдермәсәм, г на булыр т сле... ...Аннары ике арада озак кына хатлар й рде. Ул со гы к ннәренәчә Байсарга бер кайтып килергә хыяллан ды. Таллиннан кайтуыма, әнигә болай язган иде: «Сезгә бик барасым, истәлекләремә үз күзләрем белән багасым килә. әкин алдан ук берни әйтә алмыйм – тормыш бу. Быелгы әйк зләрдә генә булмас. Бәлки, киләсе елга планлаштырырмын? Кызыгыз курчак кебек матур әм с йкемле, тәрбияле. Ми а калса, авылныкы лар иркә шә әр балаларына караганда максатчанрак. Нечкә кү елле, хисчән. М гаен, йортсыз ирсез шә әрнекеләрдә булалмаган гүзәллекне туган ир үзе бирәдер. Урбанизация кеше чен авырлык китерә. Таш калалар кешене хисләрен фәкыйрьләтә...» «Сентябрьдә ирем белән умыниягә бер айга и ат командировкасына китәбез. октябрьдә инляндиягә бер айга кунакка барам. Анда минем китабым тәр емә дә чыкты. Байсарга кайчан кайтырмын, әйтә алмыйм. мма ичшиксез кайтачакмын. Сентябрьдә я а мәктәп ачылышында кү елем белән сезне янда булачакмын.» Со гы тапкыр язган хаты ми а адресланган иде. «...Сүз дә юк, мин мә гегә сезне авылдашыгыз булып калачакмын... Сырхаулап торам. У кулым авырту сәбәпле, берара гел яза да алмдым. Саулыгым шәптән булмагач, сезгә дә бара алмадым... Сезне курчак «Айсылу» курчагы турында сүз бара – Э. З. кадерле бер ядкарь булып саклана миндә. Халкыгызга әм Ватаныгызга бәхет телим... Сезне илли Промет...» ...Таллин аман сагындыра. Анда авылдашым илли Промет рухы яши.
т
КИ К ММА Б Х Т Асия СО А
БУ У И Т Г З З Н И А ГАННА БУ У А Н ТАБА.
р
СА А ЛЫ САБАК
,
СИНЕҢ ӘТИ – МИНЕМ ӘТИ
У
рамнан сәр атыйх җырлап узды: Карлыгачлар килгән безгә, Китәрләр микән көзгә... атыйх авылның кыңгыравы – бөтен яңалык аңарда. Дивана теленә кергәннән соң инде авыл авызына яулык ябам димә Бүгенге яңалыгы ел саен кабатлана торганы. әр яз саен кайта торган карлыгачлар сыманы. Димәк, әйтүнә апа кайтып, кыш буе аны зарыгып көткән өенең тәрәзә капкачларын ачкан. әр ел саен шулай – май азагында кайта да әйтүнә апа, көз кергәч кенә китә. әйтүнә апа кайткан көнне үк гары очның тракторчы айҗан абый аның янына күченә. Алар яшь чакларында вәгъдәләшкән булганнар икән дә, сугыш чыгу аркасында кавыша алмый калганнар икән дип сөйлиләр. айҗан абыйның әрхебану исемле никахлы хатыныннан туган җиде баласы да әйтүнә апаларга ияләшә. Казан апаның өендә шәһәрчә нәзакәтле итеп хәстәрләнгән пәрәмәчләр, вак бәлешләр еш пешә иде бугай. Аш-суның тәмле исе дә бала-чаганы ымсындырмый булмагандыр инде. иде бала әйтүнә апаларның капка төбенә вакытлыча өйдән бизгән аталарын гына эзләп килмәгәндер. Апа үзе дә бик бала җанлы иде булса кирәк. айҗан абыйга мәхәббәте дә көчле булгандыр. Бала-чага кырын карашны бик тиз сизә бит ул. Кая, ди, ул кырын караш Казан апа тегү машинасы көйләп куеп, аш-су пешерүдән бушаган вакытында, келтер-келтер
кием тегә. Балаларның җидесе дә җәй ахырына өр-яңадан киенгән була торган иде. айҗан абый белән әйтүнә апаның җәйге мәхәббәте билгесе булып уллары да туды. Ул бала да җәйгә кайта башлады. Әтисенең әрхебанудан туган балларына иш янына куш булып үсте. Аларның туганлык җылылыгына күпләр көнләшерлек иде. Балалар, шулай, авыл күз алдында үсте. сә-үсә егет булды әйтүнә ападан туган малай да. Сафиулла исемле иде. Сафиулла өйләнгәндә айҗан абзый, сиртмәле арбада, әйтүнә белән әрхебану уртасына утырып, башкода булып күрше авылга кыз сорарга барды. ке хатынның исе китмәгәч, авыл кешеләре дә, болай яшәүдә бернинди сәерлек тә юк дип, килеште. Аннары бер-бер артлы оныклар туа башлады. айҗан абзый гүр иясе булды. әйтүнә апа, Казанда-
гы фатирын Сафиулласына калдырып, бөтенләйгә авылга күченде. әрхебану белән әйтүнәнең – ике көндәшнең ашы да, мунчасы да бергә булды. Аларга карап, авыл халкы: «Көнле көндәшнең башы бер түшәккә сыяр, килен-килендәшнеке сыймас», – ди торган иде. Шушы ике ахирәтнең күркәм үрнәге икенче бер гаиләгә дә четерекле хәлдән бәхетле чишелеш табарга ярдәм итте кебек. Шулай берчакны күптән вафат булган уретдин абзыйны эзләп, авылга өч хатын – молдаваннар иде болар – кайтып төште. Әби, аның кызы һәм оныгы. уретдин абзый яшьлегендә гаярь генә түгел, мут егет тә булган, күрәсең. Кайткан хатынкызларның өлкәне уретдин абзыйның сугыш аз вакытка гына кавыштырып, озак вакытка аерган мәхәббәте булып чыкты. леонора исемле икән. уретдин абзыйның тол калган хәләле аңа шундук матур итеп исем дә кушып куйды: Лиянур «Әй урысчам шәп булса, Лиянур белән сөйләшеп туймас идек», – дип уфтанды амал апа. Молдаван хатыннарын бөтен нәселнәсәп кунакка алды. Яшь буын тәмам туганлашты. Әти берәү, аның каруы, әниләр икәү. кка караганда, «бар» күпкә әйбәтрәк бит. Сугыш аеры-чөере китергән насыйп ярларның соңлаган бәхетләре әнә шул рәвешле дә әйләнеп кайта икән. Авыл апаларының киң күңелле, зирәк, сабыр, чын мөслимә була белүләре йөрәккә әрем әчесе булып төшәргә мөмкин язмыш сынавын савыктыргыч бал итәргә сәләтле, күрәмсең.
ар алма
ЗМЫ
ӘЕ
ТАТА Н ЯС Н И Т Н МИ Ш Б Н БАШ АВ НА Б УНБИШ БУ ГАН ИК Н ИН . ем атарста а ас р ка ал а а ара ерле ирт тап р лар а м х ррире ил т р
а
ТУРГАЙ
ЯКИ
ҖИҺАН ТӘРӘЗӘСЕ т а а клап т теле и р кра ар а т р а ке ек ке ак к
м
е т р а лар е ил е ик
е
– Алабуга мәдәниагарту учили есы студенты булган әнием ә имә со гы имтиханына барасы к ндә – тур гайлар туган якка кайткан иртәдә, 4 апрельдә туган мын. Шу а күрә та нарны яратамдыр.
ТАТА
Н
СЫ
а к им к ра е ра мл та т лекле тап р лар р ме ик к пл р е та ар кар лар а р тте и а ел ил амл ирт л р и ат серл ре хак а с л ер е а и ем л ми а ел е ра а ла а л т р а с ли с ли р е кереп р а ка а ир ата т е се л ла ил е е т ел лки тисе а ис та а л т а ир итк
48
сљембикђ | 2014 | май
ки ла а т а ире
л
ти ел
и м х
те е
– нием Аланныкы. иде бабасы шушы авылда яшәгән. тием исә Алан мәктәбенә укытырга килгән. нием аны классында и арттагы партада: «Булса да булыр икән д ньяда акыллы егетләр», – дип, укытучы сына сокланып утырган. ти дәрес биргәндә со гы партада утырган озын толымлы, з бәр әт күзле кыз тарафына күз сирпегән саен й рәгене мәхәббәт ятьмәсенә т шә баруын тойган инде, тойган. Мәктәп кичәләрендә ә имәне ырларын ты лаганны со ында башын б тенләйгә уйганлыгын а лаган. китапха е ипл м е ет ар елемле тарих ипл м ал п л ер е к л е к р л р
– Авылга кайту тарихы – үзе бер кызык. Алабугадан «кукурузник»та очканбыз. чкычта әби белән кә ә, әни
ар алма белән бәби генә икән. Тагын бер кызык – мине бала тудыру йортыннан алып чыккач, фатир ху асы мар а әби бәби ашына ике күкәй керткән, Аланга кайтып урнашкач та күрше татар әбиеннән кергән күчтәнәч – ике күкәй. Шу а күрә түгәрәк минем бүгенге тормышым. ил е ти- исе а мер ир а л
ла и е ллар лма а мер и е е итеп са ла а ар
– Минем әни аны ты лаган кешеләрне елатырлык мо лы итеп ырлый. әсем ясый, г лләр үстерә. ти, гомумән дә, чын рәссам. ти д ньяны яхшылык үзгәртәсенә ышанып яшәүче шәфкать иясе. ни – хакыйкатьне диндә тапкан ха ия. ти намазда түгел, әмма иртәнге намазга әнине ул уята. ти бәрә ге бакчасыннан алма бакчасы ясады, әни яран г лләрне орлыктан үстерә – менә шулай ниятләрдән, ш гыльдән тәм табып яши беләләр алар. Ярый әле матурлыкка, гыйлемгә бай шушы гаиләдә туганмын дип с енәм. ни янында – китаплар арасында, әти янында – аны дәресләрен ты лап, әтиәнине иптәшләрем кебек күреп, х р холыклы булып үстем. л им ха м и е л ре а ис арип са а карти алар а а л а ма арас и лар к л тир л ре ихисап и м л ре ла а л а та а кара а а р п тка ма арас ил е р е л мат рл к сим л л п кереп р а ка ак р ерле ирт е т ле е ел ер исеме рт тел е т а ле л р е а кла а к исем та ла а ара е татар с а татарлар м рк е а а а р кра ар а а лас м л м л матл тас ирл тарихл ам ле тап р исеме а ара л р
– Тапшырулар алып бару тә рибәм дә мәктәптән үк бит. « улкын» радиосында чирканчык алганчы, «Та илләре аша» йләргә кергәнче мәктәп радиосы аша тәрбия сәгатьләре үткәрә идек. «Г лләр» ансамблен дә биеп тә й рдек әле. Анда гына да түгел – Казан дәүләт университетыны данлыклы «Каз канаты» бию ансамбле белән илләр гиздек. Хәзер менә шул ансамбльне я адан оештырып й рибез. Ансамбль ветераннарын кабат биетмәкчебез.
ил х ер ст е тлар ке ек а ис а ип рлап тие тер л ит и ерситет к т с а ле р мат а а атих рими и ат е а ка и атл к иссерта и се и е клап та л ер л али е ссаи с с ре е с ра ипл м темас итеп ал а к р и тта рими к е е а лама м лки е кертл ре ир т р а ресл ре е мат р и т теле с р тл аралар р ие л л а китап ас тарих а китереп ар а р л ит и тта мат рл к л п е е ипл р ка ат м р ир лар а алим а ра им лар а ка тка ла к пл р ла ит
– Университеттан татар теле әм тарих белгече дип ломы алып чыккач, мин үз урынымны мәктәптә дип уйладым. Казандагы нче мәктәптә балаларга тарих укытып, т н буе дәреслек тәр емә итеп й дәгәннән со , бер к нне тоттым да Милли мәдәни үзәккә эш эзләп килдем. Милләт язмышы чен янук юләремне инат Закиров стенә түктем. Ул ми а ышанды. Шуннан со , чыннан да, яныпк еп, ил амланып, дәртләнеп эшләп алдык без. Халисә Исмәгыйлева итәкчелегендәге и ат т ркеме Казан кичләрен якты, мәгънәле итүгә күп к ч куйды. Анда узган и ат кичәләре, сәнгать күргәзмәләре, күренекле шәхесләр белән очрашулар милләт тарихына уелмас сәхифәләр булып кереп калды. Татар яшьләрен туплаган дискотекалар аман сагындыра торгандыр. Кабыздык без ул чакта д ньяны! әмгыятьне уяттык! Татар конгрессы үзе дә Милли мәдәни үзәктән үсеп чыкты дисәм, ялгышмамдыр. е
л м ил а а л ки л ре и илли м и к ки л ре са ра л ки л р сеп кка к лар-е етл р е милл тк хе м т ит м с с е ер и т а т ел сек лар са ар а к л к р кка р ра р ил арип а а ара та л а аспира т ра ресл ре ер ки лк ра и с а а а ра и а с ат ле итеп с л стал а р е м рс стас рат рсла та ресл р ала л р е ле ере е
-
ЗМЫ
ар алма
ото: азинур
афизов
ЗМЫ
м х т ке е е кара к ихтимал ла р е а хисл р капк ат р ирек ирми тисе ке ек м к мм л ке е е ратса а а ла ак а к ел икл ре рамаса а исе китм с арип а и амили ик мат р х т и кам р к е пар -пар тел л м ите л р к р хл лар к п рс ире л ил ла л а ла мма ара-тир лк ра и с а перат р л п л тереп кит т р а с лект и а л ил еке т сле келтр к ле ст е т е ет а ка арак икер а е ет е ама е ел ер пар а икт р перат р л ак и ти ар а итми ле а калар си е
ӘЕ
– ч еллап бергә эшләп й рдек. Ил амны татарча чиста, матур с йләшүенә генә сокланам, ми а ти яр шушы егет бит дигән уй башыма да кереп карамый. Кинаяле елмаюлар ешаеп китте берзаман. Кинаяле сүзләр дә: «Күр, си а гашыйк булып утыра теге егет. Тавышы ны тәүлек буе ты ларга әзер!» Ил ам чыннан да кайгырту галәмәтләре күрсәтә. «Смс»лар ибәрә: имеш, к н салкын, ылырак киен. Ачуым да килә кайчак. ылы киенәсен үзем белмиммени инде мин? гет булса , егетләрчә кайгырт син. Торырга куышым юк, әни хастаханәдә ята, энем авариягә эләкте, ике бакча бәрә ге алынмаган. Борчуларымны т яп кайтып киттем
50
сљембикђ | 2014 | май
Аланга. Артымнан ук Ил ам ике дустын ияртеп кайтып т шмәсенме. Бәрә гене ярты к ндә алып бетерделәр. Шул рәвешле, ми а килгән кыенлыкларга и ен куякуя, Ил ам бушаган кү елгә шифа булды, й рәгемне ил ам белән тутырды. Мин а а дәшәр чен ниндидер иркә сүзләр эзләп азапланмыйм да. Ил ам! Нинди тирән, бай мәгънәле исем! и ел л ам ил е к ел л а т т р п калма а хат ар с с ил м се итк л л к ка рт ел т т р а р с м тал п м ак м си ер ир м ти килеп кка те е ст е т е етт а ер с атлар ел ил е тисе р п и рми мик ле л ат т а а л и ек ратка к реп т р а ир ла а рт сал п к а ке е ллар ким лла е л к ил ере е ллар а елк рим е л к р т ка л алкалар ха м ел к л ре и л а ам аер а серле алк лар л кл р е икесе х ер алар ик е ме и с ик т е етл р килеп кка ик ла а ла а и е хикм т ар им к ике мала а л мала лар л п та ар ме акта пе к р е т ме к л к т рел ак т ма т лс м к реп тат п с кла п а а а ир к ата л л п с кл р
ар алма
а а т ел ам а са р а си ил ерле ирт тап р лар а лл и ер ар а а а та а к ерт п теле и е ие ар лар м кат ке ек си и ел е а ла р се и рт е ртт т р п ими алас л кал р п ки л ам си е ата ара ки и китм ип т р п т р а са ка ат клат п к кит л р ам ра ра а капла ке ек к т кк ллек а а р к мае с ра т р а х лл р т елме и итм с ие к - к а с ер са лар ке ек та а ри т р а к тар ип л а аа лирам ит рл ми-с кра м а р мл ер т р а се ала а а т ел р ирт е сала ат к пере е т сл р е ер рсе ка атла а мат р к лм е е киеп и а истлар к рслар а р т те еп и хетле ер ке есе с ма алк п ст и килеп т р а с си е ратка тама а лар а х к е к ел к рле е ир се ки л ре иссерта и п тап р лар а ерл еп т ра т р а т ам а л ки л ре с алалар китап к п клатка а с ит л ита а хикм тле ит а и а т и хрет и е алалар а ет- с х т е и а т ра с х т е ки т ке ек тл пт л ик арас лар
– Улым, ике илкә ә ике фәрештә кунган. Барысын күреп, язып баралар, – дип с йләгәндә әсәрләнгән балам үз кү елендә Алла ы Тәгаләне кеше кебек образын да тудырган икән. Бервакыт йдә ремонт башладык. Түгәрәк сакаллы матур гына кеше килде. Бәләкәй улыбыз мо а карады да катты: «Син Алла бабаймы әллә?» Сабыйны шушы мләсе инде останы телдән яздырды. әшминитми эшләде дә эшләде бу. Түләү хакыны да яртысын гына алды. Мәрхәмәт иясенә килешми, янәсе. Ии Коръән кушканча гына яшәп булсын иде ул! Безне эш – гел елмаеп тору да, башны туктаусыз киеренке эшләтеп тору да – дәрманны бик суыра. Мин югалган егәрне намаз белән тулыландырам. нья куып яшәсәк тә, Изге китаптагы бер сүрәне истән чыгармыйм: «Кошлар кебек яшәгез – үткәнне уйламагыз, киләчәк чен кайгырмагыз», – диелгән анда. ил
е е р ка тар серл ре арас а та а ла а к р л р ар р ка ресе кра кар а милли ар к е т р а ке е е ик кир к а ара ер с хи се ир а кка а и м - и к ак к а килеп кит мерика а алим а р к л р а а м мки л к ак лар а ер р а ирект р ихласта р п сал а ик ресе кра кар а и ми т с л еп т р а а та сме а р тт л ем арт к ар а ара т рм и ек мат р ип с кла р п к а калм ит ле м рх м тле л ра и елекле ам лл р к л р а а и а ара с ет а с рт а л к а р к е страли ак а к к а ер а р мала а е ер р м кил атар а тап р лар карап ар милл тт л ре е ит и елек и л ре
– Телевидение итәкчелегене игътибар үзәгендә без. Тәэминат та, кайгырту да бар. Безне тапшырулар чен беркетелгән ике машина районнардан кайтып керми. Сюжетларны бер ай алдан т шерә башлыйбыз. Алты иде хәбәрчебез я алык ташып тора, алмаштилмәш ч пар алып баручы экранга чыга, скайп аша чит илләр белән дә элемтәгә керәбез – б тен и ан бер тәрәзәдә! терли мик а ла лар и а к е
ил си ер и лм
ер ак т и е а си хик т е
ел
ара л
тма
м
– Ми а әни әйтә бервакыт: «Кызым, Казанда туксан фатирга күченде , туксаны да тугызынчы катта бул ды», – ди. «Кояшны яратканга скә үрмәлим мин, әни», – дидем. ем тулы кояш булганны яратам. лкән улым тугач, аны и беренче Кояшка күрсәттем: «Кояш, күр, менә минем балам. Мин аны бик михнәтләнеп, син нән ч ел ялварып сорап таптым. Син аны ярат, матур ит! – дидем. Икенче улым тугач та догамны кабатладым. Ишетте мине Кояш. нә нинди матур минем улларым! е ми ем ил и ат лли а а и реп атарста а ас р телека ал и а т р се ип ат с м кил атарлар милл тт л ре т л т р се а а а кара а к л р ке ек мл к т си ер лс
Асия ЮН С ВА
май | 2014 | сљембикђ
ӘЕ
– Малайлар тууга без яшәү рәвешен үзгәрттек. « рес туклану институты»на й рдем. М мкин кадәр табигый туклану – безне гаилә таләбе шундый. Кәрим тууга авылда кә ә тота башладык. Ипине үзем пешерергә тырыштым. Зур савытлар белән авылыбыздан кояшка карап ага торган чишмәне суын алып кайтабыз. Кышка иткелекле үләннәр, кыр имеш ләре киптереп куябыз. Ш кер, сирәк авырыйлар. Андый чакта да даруга үрелмим. Халык табиблары ки әшләрен тотам. Безне малайларны әтиләре чыныктырып үстерә. Бассейнга й риләр. Быел кышын дүртәүләшеп тимераякта шудык. Биш яшьлек Хәким дә чыкты бозга. тине контроле катгый. Безне гаилә педагогикасында сукыр яратуга урын юк. Тәрбия мәсьәләсендә Ил ам мине дә күздән яздырмый. Бервакыт, ул командировкада чакта, Кәримне жәлләп, бассейнга бармый калырга р хсәт иттем. тисенә, барды, дип әйтергә килештек. Кы гыр эш беленде. Бик оялтты мине Ил амым. әм аны хаклы булуына тиздән үзем дә инандым. Малай тагын да остарырга уйлаган. Киемен генә юешли икән дә «бассейннан кайта» икән. Кы гыр эшне бусы да беленде. Икебез дә сабак алдык – мин балага тискәре үрнәк күрсәтергә ярамаганын, малай ялганны т бе тишек икәнен т шендек. Ил ам малайлар алдында минем абруйны югары тота. « ниегез сезне янга кергәндә утырып тормагыз, басыгыз!» – ди. ә шуннан со ничек мин үземне күрексез тота алыйм, ди. « ниегез кебек у ган кыз алыгыз!» диюләре тагын. рчык буе малайларга йләнергә түгел, с йләнергә дә иртә әле югыйсә. мма тәрбия бара. Менә шул сүзләрдән со у ган булмый кара!
ЗМЫ
51
ЗМЫ
к
л
ыйма
ото интернеттан алынды
ТӨШ КЕНӘ...
Чулпан Ә РУЛЛ
А
«Г М М ЮК, ИМЂК...» – ИП Ю А У ТЉШ Н. И ТЂН Б НИ Ђ А АМАГАН БУ СА, ХЂЗ У БА С Н А ЯХШ Б Ђ. е ки ке ек мат р к итм с кире
Б ӘЕ
у кабинет кырыена ничек килеп ќиткђнен хђтерлђми дђ ул. Участок табибы яныннан чыкканда тез буыннары калтырый, куллары дерелди, ђ тамак тљбенђ тљер утырып, књзлђре яшь белђн тулышкан иде. Артыннан «шап» итеп ябылган ишек тавышына сискђнђсе урынга, аныћ књз алды караћгыланды, ул бер мђлгђ њзен дљньядан киткђн кебек хис итте. «Бетњ шушы буламы инде?» – дип, њзњзенђ аптыраулы сорау бирде Гљлназ. Янђшђсендђге кешелђргђ игътибар бирмичђ генђ, аякларын кљчкђкљчкђ атлап, табиб биргђн язуныћ икенче ягында књрсђтелгђн бњлмђне эзлђп китте. « нчы кабинет» диелгђн иде анда. Каџђр суккан кабинет! Менђ ул, манма тиргђ батып, хастаханђнећ
52
сљембикђ | 2014 | май
р к лм е т к ре м ле лм а ере е к р тт сакла са л а к рк кка л р и е сал ла им к ак калма а
е ит
ут яктылыгы књрмђгђн соры коридорларыныћ бер очыннан икенче очына йљри торгач табылган нчы кабинет... Гљлназ књз яшьлђрен тыярга, њзен кулга алырга, тынычланырга тырышты. Ђмма бу бик авыр иде. Ђлеге кабинет янђшђсендђ ќыелышып утырган ђби бабайларга бакты. Барысы да љлкђн яшьтђ. – Кайсыгыз соћгы була? – дип сорады ул, њзенђ тљбђлгђн берничђ пар књздђн котылырга телђп. Љлкђннђр берберсенђ карашып, берберсен барлап чыкканнан соћ, чатта утыручы кызыл яулыклы ханымга тљртеп књрсђттелђр. Ул да, мин дигђндђй, башын селкеп куйды. Табиб кабинетыныћ буявы кыршылып беткђн ишегендђ «Кабул итњ иртђнге сђгать унда башлана» дип язып куелган иде. Моныћ љчен бер сђгатьтђн артык кљтђргђ кирђк иде Гљлназга.
к
ыйма
ЗМЫ
язды џђм: «Бњген њк барырга кирђк!» – диде. Менђ шун да дљньясы караћгыланды Гљлназныћ. Аныћ љчен бу табибка юллама алу њлем белђн бер иде. Гљлназныћ књзлђре янђ яшьлђнде. Ул тыела алмыйча елап ќибђрде џђм туктарга телђми дђ иде. Сђер, ђмма аннан: «Нигђ елыйсыћ?» – дип сораучы табылмады. Књрђсећ, џђркемнећ њз мђшђкате, њз борчуы иде. «Яман шеш» дигђн ике сњзнећ кљрђшеп тђ ќићеп булмый торган афђт икђнен яхшы белђ ул, шућа елый да. Яшђп туймаганга књрђ, бик яшь, ђле 1 е дђ тулмаган кље шушы зђхмђт белђн интегђсе булганга елый. Кайдадыр, берике процент очракта, атаклы язучы арья онцова, йђ булмаса, билгеле психолог уиза Хей кебек, бђлки, бу чирне ќићњчелђр бардыр да ул. Ђмма Гљлназныћ кљрђшергђ кљче юк. Ђнисен дђ, бертуган апасын да шушы чир белђн якты дљньядан озатты лабаса. Газизлђрен югалту кайгысы ђледђнђле њзен сиздереп тора. Ђ бит књпме кљрђштелђр. Нинди генђ табибларга, нинди генђ књрәзәчелђргђ бармадылар. Ђнисе коры сљяккђ калып, ярты ел урын љстендђ ятып, Гљлназныћ кулында ќан бирде. Аныћ сыкранулары, аныћ сызланулары... Ђ апасы... Аныкы бљтенлђй тиз булды. Табиблар аћкавындагы «зђхмђт»не ачыклаганда инде бик соћга калганнар иде. Апасын «яшисе » дип љметлђндерсђлђр дђ, Гљлназны шундук кисђтеп куйдылар: «Љч айдыр булса гомере...» Ай ярымнан ќирлђделђр газизен. Хђзер менђ Гљлназ њзе... Ђйтерсећ лђ, бу чир аларны нђселе белђн корытмакчы була! «Нигђ соћ шулай? Нигђ тагын мића да шундый сынау ќибђрдећ, аббым!..»
аядан бирле чен пош р п торган кайнар к яшьлђре бит алмалар н янд р п т шка ург лд . Ул књзлђрен ачып карады. Чираты ђле урыныннан да кузгалмаган иде. «УЗИ табибы шиклђремне расласа, иремђ дђ, башкаларга да белгертеп тормаячакмын», – дип, эченнђн генђ кырт кисте Гљлназ. нколог ќибђрђсе яман шеш чирлђре хастаханђсенђ дђ бармаячак, соћыннан чђчлђрне койдырып, ашаганыћны костырып чыгаручы химия терапиясе курсларын да њтмђячђк ул! Ђнисенећ сљйлђгђннђрен искђ тљшерде. «Палатада биш кеше идек. Барысы да њлгђннђр. Мин, Аллага шљкер, исђн!» – дип куана иде, мђрхњмђкђй. Њзенећ дђ тагын ярты елдан њлђсен књз алдына китермђгђндер шул, бичара. Гел яшим дип тырышты. Урын љстенђ калгач та, уколлар алганнан соћ савыгырмын, аякка басармын дип љметлђнде. Барысы да Гљлназныћ књз алдында булды. Шућа да чирнећ ни рђвешле кешене харап итњен яхшы белђ ул. Табибларныћ пациентларны ничек итеп тынычландырганнарын да яхшы аћлый. Тиз ачыкласаћ, имеш, дђвалап була. «Булмый аны дђвалап!» – дип сукранды Гљлназ. Янђ књз яшьлђре атылып чыкты. Ул бњген њк њлемтеклђрне хђстђрлђњ эшенђ керешђ чђк. Кассада кара кљнгђ дип ќыеп барган акчасын алыр,
май | 2014 | сљембикђ
ӘЕ
Бђлки, башта УЗИга барып килергђдер, дип уйлады ул эченнђн генђ. Табиб барыбер юллама язачак инде аћа. – Мин китеп торам ђле. Чиратымны югалтмагыз яме, – дип эндђште хатын. Берничђ ђби, ярар дип, баш какты. Аныћ, балачактагыча, мыштым гына тњгел, ђ њкерепњкереп, њксињкси елыйсы килђ иде. Ичмасам, бђдрђфлђре дђ бикле, дип сукранды Гљлназ. Шунда булса да кереп, елыйсын елап чыккан булыр иде. Хђер, озак итеп елыйсы килђ аныћ. Анысы љйгђ кайткач булыр инде. Ул янђ участок табибына кереп чыгасы итте. Ишек тљбендђ чиратлары ќиткђнне кљтеп торучы берничђ хатынныћ: «Чиратсыз кая барасыћ?» – дип кычкырганына ђллђ ни игътибар бирмичђ, иртђн кергђн кабинетныћ ишеген янђ шакыды. – Наќия Госмановна, бђлки, мића башта УЗИга ба рып килергђдер? Анда ђле ун тулгач кына кабул итђ башлыйлар икђн. Якынтирђдђ тњлђњле њзђклђрне белмисезме? – дип сорады ишектђн кабинетка башын тыгып. Табибныћ каршы ягында утыручы шђфкать туташы: – Ђллђ кая йљрисе тњгел инде. Безнећ њзебездђ дђ ђйбђт узист бар. Янына кер дђ, акча тљрт! – диде. Гљлназ, ярар, дип, кире чыгып китђргђ ишек тоткасына њрелгђн генђ иде, табиб янђшђсендђ утырган пациент ханым сњзгђ кушылды. – Миндђ бушлай талон бар. Телђсђгез – мин сезгђ бирђм. Анда чират бик озын. Мин кљтеп тора алмыйм, эшемђ соћга калам, – диде. Гљлназ ул биргән талонны алып, УЗИ бњлмђсенђ юнђлде. Чыннан да, кеше бик књп иде монда. Янђшђ торган кабинетларныћ ђле берсенђ, ђле икенчесенђ кереп кенђ торалар. Ул чиратын барлады џђм олы гына бер абый торып киткђн урындыкка барып чњмђште. Берђр сђгатьлђр кљтђсе булыр ђле, дип уйлады ул. Кердећ дђ чыктыћ гына тњгел, чишенђсе, киредђн киенђсе дђ бар. Ул, авыр уйларыннан арынырга телђп, књзлђрен йомды. Бњген тљнлђ књргђн тљшен искђ тљшерде. 5 ел лап аралашмаган Мљршидђ исемле танышын књрде ул. Имеш, аларга килгђн дђ, Гљлназга њзенећ итђген биреп маташа. «Мђ, итђк киясем килђ дигђн идећ, минекен ки!» – дип, њзе киеп йљргђн зђћгђр тљстђге матур киемне суза. Гљлназ, шатланашатлана итђкне алды да, њзенећ киемнђре љстеннђн киеп тђ куйды. Тик кигђн вакытта итђк књлмђккђ ђйлђнде џђм беренче књргђндђге кебек үк матур тњгел, ә бљтенлђй њтђ књренмђле иде. «Минем бит бу књлмђк астыннан њз киемем књренеп тора, мин моны эчтђн берни кимђгђн килеш кия алмыйм», – дип, ул аны шундук салып, Мљршидђгђ кире сузды џђм шулай уянып та китте. «Гомерем юк, димђк...» – дип юрады ул тљшен. Югыйсђ табибка: «Аркам авырта», – дип кенђ килгђн иде. Тегесе Гљлназны билдђн чишендереп тыћлый башлагач, хатынныћ књкрђклђрен тотып карады џђм: «Ике шеш бар синећ монда. Кичекмђстђн онкологка барырга кирђк! – диде. – Соћгы вакытта яман шеш белђн килњчелђр књбђйде, мондый ђйберлђрне вакытында ачыклавыћ хђерле», – дип тђ љстђде. Гљлназ бљтенлђй коелып тљште. Табиб тизтиз генђ онкологка юллама
л
5
ЗМЫ
к
л
ыйма
ашында таратырга сђдакалар ђзерлђп куяр. Кешелђргђ бирђсе бурычлары юк бугай. Апасыныћ пенсия фондына ќыелган кертемнђрен, варисы буларак, ул алган иде. Аныкын ире Айдар алыр инде... Алиясе... Кызы – Алиясе нишлђр? Иренђ хатын табылыр ла, кеше карамаслык тњгел. Ђмма кызы... Љченче сыйныфта укучы баласын начар язганга, мђк тђптђ шукланып, укытучысыннан шелтђ алганда: «Башка ђни тап, сића мин кирђкмим икђн, кирђксђм, болай йљземне кызартмас идећ», – дип сњккђнен исенђ тљшерде. Аллаџы Тђгалђнећ «амин» сђгате бар, дилђр. Њзенећ кирђкмђгђн сњз ђйткђнен белсђ дђ, ачуланган вакытта тыелып кала алмады шул Гљлназ. Књрђчђге булгангадыр инде. Кызыныћ бђхетсезлегенђ күрә шулай ђйткђндер. Ђй язмыш!.. Булсын, шук булсын, начар язсын, ђмма ђниле булсын иде аныћ кызы! Њткђнне кире кайтарып булса, ул бу сњзлђрне мђћге ђйтмђс иде!
Эш дип тђ, дљнья мђшђкате дип тђ чапмаячак ул моннан соћ. Хђер, бу хакта алдарак уйларга кирђк булган да бит...
ӘЕ
Чиратта утырганнарныћ књбесе: «Бигрђк озак инде!» – дип, вакытывакыты белђн сукранышып алдылар. Гљлназныћ ђллђ ни исе китмђде. Ул хђтта кулындагы сђгатенђ дђ карамады. Утырды да утырды, уйланды да уйланды. Кая ашыгырга? Теге «зђхмђт» табибынамы? Юк. Аныћ беркемне белђсе дђ, ишетђсе дђ килми. Ул тыныч кына кичерђчђк бу сынауны. Соћгы минутына кадђр, сулышы љзелгђнчегђ кадђр. Кызын гына жђлли. Бњген њк янына яткырып, кочак лап йоклаячак ул аны. Соћгы минутларына кадђр гел иркђлђргђ, яратырга тырышачак. Књпме назын биреп калдырырга кирђк ђле аћа! Џаман акча дип чаптылар. Алиясе белђн љч ел декрет ялында утырасы урынга, бер елын гына утырды да, кайнанасына ташлап, эшкђ йљгерде. Балалар бакчасына биргђч, эш диядия, кызын бакчадан алырга вакыты калмый иде. Ял кљннђ рендђ урамга чыгып, уйнап керик инде, ђнием, дип ялынган балага: «Арыдым, кызым, иртђгђ яме», – диядия алдый килде. Менђ килеп тђ ќитте! УЗИ кабинетыннан чыккан шђфкать туташыныћ: «Талонлы тагын кемнђр бар?» – дип эндђшње Гљлназны айнытып ќибђрде. Ул кулындагы бљгђрлђнеп беткђн кђ газен аћа сузды. «Сезгђ ђнђ теге – 148 нче кабинетка», – диде шђфкать туташы. Гљлназ янђ кулындагы кђгазьгђ књз салды. Анда «151 нче кабинет» дип язылган иде. – Юк, сез ялгышасыз, минем бит монда «151 нче кабинет» дип язылган, – диде ул шђфкать туташына. – Ђйе, шулай. Ђмма табибы – Парфенова В. Ю. дип язылган. Ђ Виктория Юрьевна 148 нче кабинетта кабул итђ. Барыгыз, бер кеше дђ юк бит, керегез шунда. Чыннан да, бу кабинетка керњчечыгучыны књрмђде Гљлназ. Югыйсђ аннан берничђ тапкыр табиб њзе чы-
54
сљембикђ | 2014 | май
гып, мића књренергђ килњчелђр юкмы дип сорады. Шулай итеп, бушка кљтеп утырган булып чыкты. Ул телђртелђмђс кенђ урыныннан торып, 148 нче кабинетка юнђлде. – Мића сезнећ кабинетка керергђ куштылар, – диде ул, каушап кына. – Ђйе, безгђ. Чишенегез! – диде шђфкать туташы, Гљлназныћ карточкасын кулыннан алып. – Пеленкагыз юкмыни? – Юк шул. Мин УЗИга дип килмђдем. Табиб янына баргач бер пациент талоныннан баш тартты. Шуны мића бирделђр, – дип акланды Гљлназ. Шђфкать туташы, љстђленећ тартмасын ачып, бер тапкыр куллана торган пеленка алды џђм Гљлназга тоттырды. – Мђгез, ќђегез! Соћыннан сљртенерсез дђ! Билдђн љстђ чишенеп, Гљлназ кушеткага менеп ятты. УЗИ аппараты артында утырган табиб аћа яны белђн ятарга кушты. – Менђ шушы тљштђ ике шеш бар, дип ђйтте табиб, – дип имиенђ тљртеп књрсђтте Гљлназ. Табиб бик озак итеп, ќентеклђп карады. Аннан соћ торырга кушты. Гљлназ аныћ књзлђренђ карарга тырышты. Ђмма табиб эше белђн мђшгуль иде. Ул сљртенсђ сљртенде, сљртенмђсђ – юк, тизтиз киенде џђм бар батырлыгын ќыеп сорарга итте: «Нишлђргђ мића хђзер? Кая барырга?» – диде дђ, њзенњзе тыя алмыйча елап ќибђрде. – Љегезгђ кайтыгыз, – диде табиб, тыныч кына. – Тынычланыгыз, яраткан эшегез белђн шљгыльлђнегез. – Ђ онкологка? Анда барудан мђгънђ юкмыни? – дип кабат сорады Гљлназ, љметсезлђнеп. – Юк, мђгънђ юк, – диде табиб. – Соћгы тапкыр књремегез кайчан килде? – дип тђ сорады. – Бњгениртђгђ килергђ тиеш, – диде Гљлназ. – Књрем алдыннан књкрђклђр шешђ. Сез моны белђсездер инде. Андый чакта имидђ булган бизлђр дђ књперђ. Књремегез тђмамлангач, барысы да њз урынына кайтыр. Борчылмагыз, – диде табиб. Гљлназ, нђрсђ дђ ђйтергђ белмичђ, тораташтай катып калды. Ђ табиб елмаеп ќибђрде. Менђ шунда гына хатынныћ башына: «Бар да тђртиптђ бит!» – дигђн уй килде. Ул инде хђзер шатлыктан елыйелый табибка мећ рђхмђт укыды џђм тиз генђ кабинеттан чыгып китњ ягын карады. Чыккач та коридордан атлап тњгел, телђгђн ќиренђ алып барганга шатланган сабый сыман, сикергђлисикергђли участок табибына юнђлде. Ишекне шакып та тормыйча ачып: «Наќия Госмановна, мин онкологка бармыйм. УЗИда мића бар да тђртиптђ дип ђйттеләр», – диде дђ, табибныћ аптыраулы карашын гына абайлап калып, хушлашмыйча да ишекне япты џђм йљгерђйљгерђ аскы катка юнђлде. Ђ тљшендђге зђћгђр књлмђк... Салды ич ул аны. Мљршидђгђ кире тоттырды. Њтђ књренмђле књлмђктђн йљрергђ язмасын! Тыны беткђнче йљгерде хатын. Ашыга ул. Мђктђпкђ! Алиясен хђзер њк алачак. Хђзер њк...
КОНТАКТ ТА :
://syuyumbike БЕЛОМОИНА Нурия Төмән төзүче-инженерлар институты, Мәскәү радио-телевидение хезмәткәрләре институты. Төмән дәүләт университеты.
Карьера: «Татмедиа» республика матбугат һәм массакүләм коммуникацияләр агентлыгы җитәкчесенең беренче урынбасары. Кредо: Язмышларны үзебез язабыз!
Кызы, оныгы бар.
https://www.facebook.com/suyumbike.zhurnaly Җан тартмаса, кан тарта икән! Яңа гына оныгыма өч яшь тулды. Төмәндә яшиләр алар. Без аның белән өч елга алты мәртәбә генә күрештек әле. Анда да ике-өч көн, күп булса – берәр атна. Оныгым миңа шәхес буларак кызык. Үзе шук, үзе шаян. Кызым шалтырата, Сафия: «Әбием минсез елый, поездга утырып, Казанга китәм!» – дип әйтә икән. Ул Казанда ике генә тапкыр булды. Онытмый! Телефоннан гел сорап кына тора – Кабан күлендәге үрдәкләрне ашатаммы-юкмы? Көздән бирле аның шушы әманәтен үтим менә.
Булдырабыз! 1980 елгы Олимпиаданы без, авыл балалары, әлбәттә, күрмәдек, аю баласының очып киткәнен телевизордан гына карап утырдык. Сочида буласы Олимпиада турында күптән сөйләнсә дә, аңа шикләнеп карадык: оештырып чыга алырбызмы... Юлга да теләмичә генә кузгалган идем... Шаккатып кайттым, әле дә шул тәэсирләр белән йөрим. Андагы инфраструктура, андагы оешканлык! Безнең ил халкы, кирәк чагында, һәрнәрсәне дөнья стандартлары дәрәҗәсенә күтәрә ала икән. Чит ил кунаклары: «Егерме елга артта калуны биш елда куып җиттегез», – диделәр. Спортта гына түгел, башка өлкәләрдә дә тырышырга иде.
Тамырларыбыз да, киләчәк тә – Азиядә Үз-үземә бүләк, шатлык, бәхет ясый торган кеше мин. Чираттагы ялымны Малайзиядә үткәрдем. Бик зур дөнья ачтым! Жир шарының һәр икенче кешесе Азиядә яши хәзер. Икътисады яңадан тернәкләнеп килә. Анда кешеләрнең рухы да башка... Малайзия башкаласы Куала-Лумпур кебек шәһәр Россиядә юк. Мәскәү дә аның белән ярыша алмый. Бер якларында – Кытай; икенчесендә – Һиндстан: шуларның икесеннән дә белем алып үскән халык яши анда. Безнең күзләр Европага түгел, Азиягә төбәлергә тиеш!
сөендерде
сөендерде
сөендерде
көендерде
көендерде
көендерде
Барысы да үзебездән тора югыйсә
Яшьләребез үзен таба алмый
Тормышның күп матур мизгелләре эш белән күзгә чалынмый кала. Яңадан кайтып, кабат-кабат сагынасы вакыйгалар, рухыңа, күңелеңә якын кешеләр белән аралашу-сөйләшүләр ниндидер ыгы-зыгы арасында гына узып китә. Тукталып уйланырга да вакыт юк – аларга бәяне дә син соңыннан гына бирәсең. Югыйсә сине йөгертеп кенә йөртә торган әлеге йомык түгәрәктән чыгу – боҗраны өзү үз кулыңда булырга тиеш. Әмма гадәт дигән яман нәрсә бар – шуңардан котыла алмыйбыз.
Күпме акча, көч, вакыт сарыф итеп яшьләребезне укытабыз. Ләкин безнең илдә аларга үз белемнәрен күрсәтергә даирә җитми хәзер. Әти-әниләр балаларның күңелләре сүрелмәсен дип тырыша. Ә тегеләре кеше җилкәсендә яшәргә бик тиз ияләшә... Яшьләрнең аңнары да, күңелләре дә икенче якка борылып бара. Элек һәр остазның шәкерте – укучысы бар иде. Бүген – юк. Чөнки остаз эш урынын югалтудан курка, үзенә конкурентлар нигә әзерләсен ул?! Әмма яшьләрнең укып-укып та эшсез каңгырап йөрүләре дөрес түгел бит. Нигә шулар өчен берәр проект яки квота булдырмаска?!
Сугышлар булмасын! Дөньяда иминлек кими, шомлылык арта. Һәрберебезнең күзе әнә Украинада бүген. Ике славян халкы гына түгел, анда яшәүче башка милләтләр белән дә элемтә өзелеп бара. Дәүләтләр, хөкүмәтләр арасында гына түгел, кешеләр, гаиләләр арасында да. Кешеләр бер-берсенә шикләнеп карый. Күпме илләр чикләрен ачканда, ике тугандаш халык арасы бозылырга тора. Болар бар да уйландыра. Балалар, оныклар ничек яшәр? Бүгенге вакыйгаларның шаукымы аларга тимәсме?
матур булыйк
ХАТЫН-КЫЗ ГАЛӘМЕ
ХУҖАБИКӘ
ЧўЧ ТўРБИЯЛў°:
БЕЛЕП КУЛЛАНСА¬ ГЫНА Чәчләр сәламәт булып, тизрәк үссен, ефәк сыман елкылдап торсын өчен нишләргә Бәлки, кына белән буяп караргадыр Ул, тәгаен, чәч өчен файдалы булырга тиеш. Әллә үсемлек майлары сыларга микән Кызыл борыч төнәтмәсе дә чәчне үстерә, диләр. ампуньнарны ничек сайларга Алар составында чәчкә зарар китерүче матдәләр дә бар дип сөйлиләр. Чәч очлары яргаланса, аларны дәвалап буламы Хатын-кызларыбыз яратып куллана торган ысулларның кайсысы файдалы, ә кайсысы, гомумән, зыян гына китерә Бу сорауларга үз шенең чын остасы Артем АН И Н авап бирә. Аның киңәшләре күпләр өчен файдалы булыр.
СЫ
Дөресме?
ТАТА
Н
Кына белән буяу чәчне ныгыта. Әбиләребез-әниләребез чәчләрен кына белән буйыйлар иде. Чын кына үләненнән ясалган порошок, чынлап та, чәчләр өчен бик файдалы. Әмма
56
сљембикђ | 2014 | май
ул бик кыйммәт – йөз граммы йөз доллар тирәсе. Безнең кибетләрдә сатылганы – арзанлысы – чын түгел аның. Дөрес, аның белән юганнан соң, чәчләр ялтырап китә китүен, тик файдасы шуннан арт-
мый. Бераздан чәч бик нык корый, кына аларның бар дымын суыра. Соңыннан аны юып та бетерә алмыйсың, чәчне бары тик кисәргә генә кала. Алай гына да түгел, кына белән юганнан соң, чәчне
матур булыйк
Дөресме?
Әрекмән мае чәчне ныгыта. Әрекмән мае, белеп куллансаң, чынлап та, файдалы. Күп хатын-кызлар аны чәчнең тамырына сөртергә ярата. Мин исә аны чәчнең үзенә сөртергә киңәш итәм. Анда да зәгыйфь урыннарга гына, чөнки мондый майлар чәчне бик нык авырайта. Тагын бер нәрсә бар: май сылаганнан соң кояшка чыксаң, чәчләрдә линза эффекты барлыкка килеп, чәч бөртегенә зыян киләчәк.
Дөресме?
Кызыл борыч төнәтмәсе чәчне үстерә. Дөрестән дә, кызыл борыч төнәтмәсе баш тиресендәге кан әйләнешен яхшырта, шул рәвешле, чәчнең тизрәк үсүенә йогынты ясый. Тик монда да артыгын тырышып ташласаң, файдасыннан зыяны күбрәк булырга мөмкин. Аны чәч юлына тамчылап кына тидерәләр. Баш тиресе коры булганда бу төнәтмәне кулланмавың хәерле, чөнки ул тирене тагын да киптерә.
Дөресме?
Соcтавына содиум лаурен сульфат (sodium lauryl sulfate) кергән
шампуньнар баш тиресе өчен бик тә зыянлы. Содиум лаурен сульфатсыз гына ясалган шампуньне таба алуыгыз икеле. Шампунь күбекләнсен өчен кушалар аны. Дөрестән дә, башка шампунь сылап, 30-40 минут тотсаң, бу матдә тирегә үтеп керәчәк, тик баш бит, күп дигәндә, биш минут эчендә юыла, һәм ул тирегә тәэсир итәргә өлгерми.
Дөресме?
Баш тиресенең кубалаклануы — кавыклануны белдерә. Кавык авыруы (перхоть) бик тә йогышлы авыру. Ул, күбесенчә, баш тиресе майлы булганда очрый. Аны дәвалавы да читен. Баш тиресенең кубалакланып торуы исә – вак-вак коры ак кисәкчәләр – кавык авыруы түгел. Тиренең корып китүе нәтиҗәсе генә ул. Бәлки, шампунь килешеп бетмәгәндер яки су кайнаррак булгандыр. Каты су белән юсаң да баш тиресе кубалаклана, витаминнар җитешмәсә дә. Дөрес диагнозны табиб-трихолог кына куя ала.
Дөресме?
Арзанлы буяулар чәчкә зарарлы. Арзанлы буяуга кызыкмагыз. Чәчне махсус салонда буятканда, чәчтараш окислительне чәчнең төренә карап, һәр кешегә аерым
РЕКЛАМА
Artem Andriyanov Стрижка женская Окрашивание Loreal INOA Тонирование Loreal dia richesse, dialight Креативное окрашивание Loreal Professional (брондирование, колорирование) Мелирование волос LOREAL Professionnel Platinum Plus: Уход за волосами LOREAL Professionnel
стилист-парикмахер
89872831600 info@av-hair.ru www.av-hair.ru г. Казань, ул. Бутлерова, д. 29, салон «De fleur»
билгели. Чәчнең беришенә азрак кирәк ул, беришенә – күбрәк. Ә менә сатудагы буяуларга аны гел бер күләмдә кушалар – буяу теләсә кайсы чәчкә йогарлык булсын. Кайбер хатын-кызларның чәч бөртеге бик нәзек, һәм мондый концентрация аларны яндыра. Шуңа күрә дә чәчне чәчтарашханәдә буятуың хәерлерәк.
Дөресме?
Чәчне дәвалаучы шампуньнәрне һәркем кулланса да ярый. Ялгыш фикер бу. Мондый шампуньне кирәксә-кирәкмәсә кулланмаска кирәк. Аның составында май бизләренең эшчәнлеген арттыручы матдәләр бар. Шунлыктан чәчегез ешрак пычраначак, димәк, аны ешрак юарга кирәк булачак. Чәч коелган яки тоныкланган очракта гына дәвалаучы шампунь белән юыгыз.
Дөресме?
Чәч очлары ярылса, махсус майлар белән дәвалап була. Ярылган чәч очларын матурларга бары тик кайчы гына ярдәм итә ала. Алар яңадан ярылмасын дисәгез, бу майларны чәчне кискәч тә сөртә башларга кирәк. Шулай да, ярылган чәч очларын яшереп була – аның махсус җилеме бар. Аны сылагач, чәчнең икегә ярылган очы бер-берсенә ябыша да, чәч бөртеге шома булып күренә. Чәчне юганнан соң, ул җилемне яңадан сөртергә кирәк.
Дөресме?
Чәчне сирәк тешле тарак белән тарауга караганда, массаж тарагы белән тарау яхшырак. Чынлыкта, нәкъ киресенчә. Массаж тарагы белән тараганда, чәч таракка калын тотам булып керә. Чуалган чәч бөртекләре язылып өлгерми – тамыры белән йолкынып чыга. Сирәк тешле тарак исә чәчнең аз өлешен генә эләктерә. Ул чәчне йолкымый. Өстәвенә, массаж тарагы чәчнең мөгез катлавын да җәрәхәтли. Шуның аркасында чәчнең төсе тоныклана, очлары ярыла.
май | 2014 | сљембикђ
57
ХАТЫН-КЫЗ ГАЛӘМЕ
башка төрле буяу белән буярмын димә – кына өстенә буяу йокмый.
ХУҖАБИКӘ
лам тл к
ото интернеттан алынды
ХУҖАБИКӘ
ХўВЕФЛЕ «БИЗўК» Безне кызыксындырган сорауларга авап бирергә ризалык биргән табиб-дерматолог, гөмбәчек авырулары буенча аваплы миколог, гары категорияле табибә узалия ГАЛИМҖАН А — шушы өлкәдәге иң тә рибәле белгечләрнең берсе. Аның киңәшләре һәркайсыбыз өчен файдалы булыр дип уйлыйм.
ХАТЫН-КЫЗ ГАЛӘМЕ
ө
е
ер е
Безгә мөрәҗәгать итүче авыруларның һәр өченчесендә – гөмбәчек авыруы. Бүген ул киң таралган йогышлы чирләрнең берсе. өмбәчек китереп чыгарган тире авыруларының яки микозларның йогу юлы һәм билгеләре төрле булса да, алар бер үк ысул белән дәвалана. Дөресен әйткәндә, күбебез тире, тырнак зарарлануга әллә ни игътибар да бирмибез. кка Чөнки тирегә кереп «оялаган» ул гөмбәчекләр тик ятмый, тора-бара агулы матдәләр бүлеп чыгара башлый. Алар, үз чиратында, бавыр күзәнәкләре аша үтеп, аның ялкынсынуына, башка-
58
сљембикђ | 2014 | май
ча әйтсәк, гепатит авыруына сәбәпче була. Организмдагы иң көчле аллерген бу. Ул шулай ук экзема авыруларына һәм хәтта бронхиаль астмага китереп җиткерергә мөмкин. Аларга каршы организм үзе генә көрәшкәндә, имммун системасы какшый. Бу исә чирнең алга таба көчәюенә китерә. Ул, күчеп, башка әгъзаларны зарарлый. Әмма чирне булдырмый калырга да мөмкин. Моның өчен нибары санитария-гигиена кагыйдәләрен төгәл үтәү җитә: бассейнда, мунчада аяк киеме булуы шарт. Чит кешенең аяк киемен кияргә, тырнак чистарткычын кулланырга ярамый. Тирләмәскә тырышыгыз Ул да гөмбәчеккә уңай
лам тл к
!
м р
р
р с с
е
Кайчак бассейнга, фитнес үзәгенә барып кайту да күңелсез тәмамлана, зур мәшәкатьләр китереп чыгара. апиллома китереп чыгаручы вирус тән тиресендәге кечкенә генә ярага да үтеп керә һәм бит, муен тирәсендә, култык астында, тәннең ыерылып торган урыннарында бик тиз үсә-үрчи башлый. Ул җенес органнарында «оялап», аналык муентыгында яман шеш авыруы тудырырга мөмкин. Аның саны 200 гә, ә кайчак 300 гә кадәр җиткән очраклар бар. мммунитеты көчле кешедә бу вирус «йокымсырап» ята. әм киресенчә, зәгыйфьләнде исә, шундук үрчи, яңалары барлыкка килә. апиллома сыек азот, радиодулкыннар, лазер белән алына. ммунитетны ныгыта торган дәва билгеләнә. апиллома 40- 0 дән артып китсә, кан тамырына вируска каршы дару җибәрелә.
!
ө
е
м е
Сөял дә тиредәге йогышлы чирнең – бер төре. Тотып карауга ул тыгыз, кечкенә генә (диаметры 2- 0 миллиметр) соргылт-кара яисә ачык сары төстәге зарарсыз шештән гыйбарәт. Сөял терсәк, бармак, тез башы тирәләренә чыга. Аның тышкы кыяфәте, зурлыгы кайда урнашуына һәм ни дәрәҗәдә имгәнү-ышкылуларга эләгүенә карап формалаша. Кайчак алар үзеннән-үзе юкка чыга. Ә кайвакыт еллар буена да бетми, урыннан-урынга күчеп йөри. Кайсы аның табанга, кайсы күз кабагына, биткә, муенга,
иренгә килеп чыга. Төсле кәбестәне хәтерләткән «аяклы» сөял еш кына башта, ә очлы башлысы (кондилома) җенес органнарында очрый. Бу вирус та тора-бара организмга үтеп керә, нерв тукымасын зарарлый. Шул көннән ул гомерлек «юлдаш»ка әверелә. Сөял аза башласын өчен әз генә бер борчылу да, стресс та җитә. зеңне ваемсыз тотканда, вирусның нерв юллары буйлап «сәяхәт» итүе, шул рәвешле арка миенә барып урнашуы да ихтимал. Ләкин нык кына борчылып алдыңмы, ул кире әйләнеп кайтып, шундук тирегә чыга. ирус авыру кешедән сәламәт кешегә кул биреп исәнләшкәндә дә күчә. Бала уенчыклары, транспорттагы тоткычлар турында әйтмим дә инде. игиена таләпләрен үтәгәндә, әлбәттә инде, бу күңелсезлекләр килеп чыкмас. Елга-суларда су коенасыз икән, аннан соң һичшиксез душта юыныгыз, тәнегезне корытканчы сөртегез.
! !
м
р
?
Тән тиресендәге үзгәрешләргә иг тибарлы булырга кирәк. Зарарсыз тоелган миңнең дә төрле кыяфәткә, төрле төскә керүе бар. Кичекмәстән табибка күренү өчен итди сәбәпләрнең берсе ул. Миңнәр берничә төркемгә бүленә. Аларның кайберсе кояш нурлары астында яки ышкылып, кырылып торганлыктан үзгәреш кичереп, яман шешкә әверелә. Шуңа да без һәрчак тән тиресендә миңе булган кешеләрне елына бер мәртәбә, җәй җитәр алдыннан, дерматологка мөрәҗәгать итәргә өндибез. Кирәгеннән артык кызынуның меланомага (яман авыруга) китерүе ихтимал. Аны иртә стадиядә дәвалап була әле. Әгәр дә миң кинәт кенә үсә башлый, төсе каралып китә, ялкынсына, аннан кан килеп тора, кычыта яки авырта башлый икән, аны алдырырга кирәк. Бу вакытта табиб-онколог ярдәмгә килә. игмент тапларны, миңнәрне үз белдегегез белән дәваларга алынмагыз. Әйткәнемчә, алар имгәнгән — каты кагылып, киемгә туктаусыз ышкылып торган очракта, меланомага китерә. Меланоманың бик мәкерле чир булуын исегезгә төшерәбез. Өч-сигез ай эчендә кеше шушы яман чирдән үлеп китәргә дә мөмкин. Чөнки шеш үсеп кенә калмый, ә аның күзәнәкләре бер-берсеннән аерылып, күпләгән метастаза бирә. Узган ел безгә мөрәҗәгать иткән 9 кешенең се онкологка җибәрелде. Шуның унберенә төрле дәвалау процедуралары билгеләнде. Бу – унбер кешедә меланома – рак авыруы табылды дигән сүз.
!
!
май көнне республиканың бөтен дерматология үзәкләрендә Меланома көне үткәрелә. Бу көнне һәркемгә миңнәрен тикшертеп, консульта ия алу мөмкинчелеге бар. Кояш сезоны алдыннан бер ай кала, ел саен күрелергә тиешле чара бу Җәйге айларда аеруча сак булыгыз сәгать өчкә кадәр кызынмагыз. Кызыну өчен бу — аеруча куркыныч вакыт. Солярий белән дә мавыкмагыз Мәдинә А
АЛО А әзерләде.
май | 2014 | сљембикђ
59
ХАТЫН-КЫЗ ГАЛӘМЕ
шартлар тудыра. өмбәчек салкынны яхшы кичерә, ә югары температурада үлә. өмбәчекле киемне кайнатып юганда, ул 3- минут эчендә юкка чыга. Шулай ук авыруга киемен үтүкләп кияргә тәкъдим итәбез. Әйткәнемчә, бу йогышлы чир кайда да бар: ул тиредә дә, тырнакта да була. Тиредә икән, зарарланган урын кызарып чыга, кечкенә генә җәрәхәтләр барлыкка килә. Тырнакка эләксә, ул төссезләнә, калҗая һәм кителә башлый. Андый билгеләр күренүгә үк табибка мөрәҗәгать итегез. Чирне башлангыч чорында тотып алсаң, ул тиз дәвалана. закка сузсаң, тән тиресенә, аяк табанына төшә, пидермофития (тире ялкынсынуы) авыруы китереп чыгара. Ул күбрәк касык, аяк табаны тирәсендә очрый. Анда каты кабырчыклы, кызгылт-соргылт төстәге түгәрәк таплар барлыкка килә. Алар кычыта, кызыша, йөргәндә авырта. Чир аяк табанында, бармак араларында очрарга мөмкин. Мондый билгеләр хәтта яңа туган балада да күренә. Әгәр дә кешедә шикәр чире, бронх авыруы була икән, эпидермофития дәвалауга авыр бирешә. лекэлектән гөмбәчекләрне бетерү өчен йод, серкә, күкерт кислотасы, төрле лак, май ише эремәләр кулланылган. әзер бу чирдән кыска вакыт эчендә арынырга ярдәм итүче дарулар бар. Даруханәдә аларның ниндиләре генә юк. Әмма, шулай да, башта табиб-дерматологка күренергә киңәш итәр идем.
ХУҖАБИКӘ
ХУҖАБИКӘ
куллары а куа
Урамда — яз. Гөлләр күзен ачкан чак. Тик бу матурлык бер мизгел генә... Әйдәгез, без бу гөлләрне тукымага күчерәбез Бер көн чендә күз явын алырдай гөлләмә чигәргә өйрәтәм үзегезне. Бик матур килеп чыга ул — кысага тарттыр да, стенага л — бер дигән картина Без исә диван мендәрен бизик, сабан туена кайткан кунаклар шаккатсын
Мастер-классны Лилия ӘРӘЕ А үткәрә.
«ЧўЧўК Т°ТўЛЕ»
ХАТЫН-КЫЗ ГАЛӘМЕ
р
30х30 үлчәмендәге мендәр тышлыгын бизәү өчен киңлеге см булган атлас тасмалар: алсу шәмәхә төслесе – 2, м, сары төслесе – , м, ачык ал төслесе – , 0 м (запас белән алсагыз да комачауламас) киңлеге 2, см булган тасмалар: яшел төслесе – м, кишер төслесе – см, сары төслесе – 30 см киңлеге см булган тасмалар: ак төслесе – 3 м, яшел төслесе – 2м тасма төсләренә туры килә торган мулине яки тегү җебе зур күзле юан энә (аны камыт энәсе, диләр) гади энә шәм яки шырпы мендәр тышын тегү өчен 3 х 0 үлчәмле җитен тукыма чигеләсе тукыма сыярлык киерге.
60
сљембикђ | 2014 | май
р
Бизәк мендәр тышының алгы ягында гына. Бизәргә керешкәнче, рәсемнең эскизын тукымага төшерергә кирәк (каләм эзләре беленер-беленмәслек кенә булсын). Тасмаларны һәм тукыманы үтүкләгез.
р
е
Алар см киңлектәге тасма белән ясала. ади энәгә тасма төсенә туры килә торган җеп саплап алып, тукымага биш тармаклы «кар бөртеге»
ясыйбыз. әр тармак 3 см, әзер розаның диаметры см булачак. Атлас тасманы 0 см озынлыгында кисеп алып (тасма очы турыга түгел, кыйгачлап киселә), ике очын шәм утында көйдерәбез – сыпылырлык булмасын. Тасманы зур күзле энәгә саплыйбыз. нәне «кар бөртеге»нең урта бер җиреннән сул яктан тартып чыгарабыз һәм якындагы беренче тармак астыннан уздырабыз. Алга таба тасманы бер тармакның аскы ягыннан, икенчесенең өске ягыннан
куллары а куа
р м
р
Аларның да диаметры см. Түгәрәк савыт белән тукымага чәчәкнең эскизын сызабыз. Уртада тагын бер бәләкәй генә түгәрәк. Ромашка таҗлары әнә шул эчке түгәрәктән тезелә башлый. Бер ромашканы чигү өчен см киңлектәге тасмадан м кисеп алыгыз. Чама белән 3- 4 таҗ чыгарга тиеш.
ө с
р
р
Сабак тирәли тезелгән яфраклар см киңлектәге тасмадан ясала. Тасманы озын кисмәгез, тукыма аша күп уздыра торгач, сыпыла ул. Сабак төбеннән чигә башлыйбыз. нәгә сапланган тасманы сабакка бик якын итеп тукыманың уң ягына тартып алабыз да, см атлатып, тасма аша сул якка чыгарабыз.
М Ромашка уртасы 2, см киңлектәге см сары тасмадан ясала. нәне уртадагы түгәрәкнең бер читеннән тартып алабыз да, чак кына ара калдырып, сул якка чыгарабыз. Уң якта кыска гына элмәк барлыкка килде. Тагын бер элмәк ясыйбыз. Бу элмәкләрне яткырып, сары төстәге җеп белән тукымага тегеп куябыз.
р
Сабаклар см киңлектәге яшел тасмадан ясала. Тасманың озынлыгы сабак озынлыгыннан 2-3 см артыграк булсын. Тасманы тыгыз итеп бөтереп, сабак урынына тегеп куябыз. Сабакларны мулине җебеннән тамбур җөе белән дә чигәргә була.
ондый кечкенә мендәрләрне матурлыкка гына тотмыйча, аларны сәламәтлек өчен файдалы итәргә дә була бит. «Сөембикә» укучыбыз Гөлнара ХӘ Ә А мендәрчекнең сүрүенә ак чыршы ботаклары тутырырга киңәш итә. Мондый мендәрләрне туганнарына, дусларына да бүләк итә икән ул. « оклаганда аны үз яныңа куеп ятарга кирәк. Чыршының хуш исе тулган бүлмәдә йокы тирән һәм тыныч була», – ди өлнара. Ак чыршының киң таралган атамасы – пихта. Медицинада аның
өре ре
Тасманы см кисеп алып, тукыманың уң ягына тартып чыгарабыз да, аз гына бөтереп, тукыманың сул ягына тартып алабыз. Уң якта 4 см биеклегендә элмәк кала. Шуны, ачыла башлаган бөре рәвешенә кертеп, тукымага тегеп куябыз.
өре
с се
Бөренең аскы өлешен каплап, яшел тасмадан (2, см киңлектәгесе) ике касә яфрагы ясыйбыз. Тасманы бөре төбендә үк уң якка чыгарып, 3 см атлатабыз һәм, бөренең кырыена ук терәп, тукыманың сул ягына тартып чыгарабыз. нде мендәр тышын тегеп бетерәсе генә калды.
ботак очларын файдаланалар. Ак чыршы эфир маена бай. Бу май үпкә авыруларын дәвалый, сулыш юлларын киңәйтә, төрле микробларны юк итә. фир маеннан синтетик камфора ясап, миозит, неврит, буыннар ревматизмын дәвалау өчен тәнгә сөртәләр. Сагызыннан ясалган бәлзәм тәндәге яраларның төзәлүен тизләтә. әңгелә булганда ак чыршы ботакларын төнәтеп эчәләр. Ак чыршы Татарстанның Мамадыш районы урманнарында күп үсә. Аның ботакларын апрель-май айларында җыярга кирәк.
май | 2014 | сљембикђ
61
ХАТЫН-КЫЗ ГАЛӘМЕ
алмаш-тилмәш уздырып, тасманы урап бетерәбез. Артык тарттырмагыз, бушрак булса, чәчәк матуррак килеп чыга. Тасманы роза таҗы рәвешенә кертеп, кул белән боргаларга кирәк. Тасма очын тукыманың сул ягына чыгарып, энә-җеп белән чәнчеп куегыз.
ХУҖАБИКӘ
ХУҖАБИКӘ
а
у Кычыткан бик файдалы үлән. Ул калий, каль ий, магний, тимер ише макро лементларга бай. Кычыткандагы кебек С витамины хәтта лимонда да к. уларга өстәп, һәм К төркеме витаминнары, кырмыска кислотасы (нәк шушы кислотасы белән чага да инде ул)... Кычыткан кандагы гемоглобинны һәм ритро итларны арттыра, шикәрне, холестеринны киметә. К витаминына бай булуы белән бавырда протромбин дигән матдә барлыкка китереп, канны куерта. ләннәрнең һәркайсы үзенчә файдалы, әлбәттә. Тузганакны гына алыйк ул аппетитны ача, гастритны дәвалый, үт бүленеп чыгуын яхшырта. Азканлылык белән чирләгәндә булыша, нервларны тынычландыра. Халык меди инасында яшәү ликсиры дип кка гына атап йөртмиләр аны.
СУКМАКТАГЫ ВИТАМИН е
е
Кычыткан, кузгалак, шпинат, сарымсак кыягын, башлы суганны ваклап турыйбыз. Суганны атланмайда кыздырып алабыз. Шуңа литр ярым шулпа өстибез. Кайнап чыккач, ваклап туралган бәрәңге салып, 0 минут чамасы пешерәбез. әзер инде яшел үләннәрне салыйк та, биш минуттан ашны сүндереп, блендер белән издерик. Артык вакларга кирәкми Ашны табынга биргәндә өстенә вак угычтан уылган йомырка сибәбез. омырка урынына вак шакмаклап туралган брынза сипсәң дә тәмле була.
ХАТЫН-КЫЗ ГАЛӘМЕ
р р
е
р
Кычыткан, кыяклы суган, сарымсак тырнакларын ваклап турыйбыз. ремчекне чәнечке белән изеп, үләннәрне кушабыз, тоз сибәбез һәм яхшылап болгатабыз. Суда йомшак итеп камыр басабыз. Шуны юка гына зур җәем итеп җәябез дә, стакан белән түгәрәкләргә кисәбез. әр түгәрәк уртасына кычытканлы эремчекне
62
сљембикђ | 2014 | май
салып, чит-читләрен чеметеп ябыштырабыз. Елгырларны кайнап торган тозлы суда - минут чамасы пешереп, сөзеп алабыз. Табынга каймак белән бирелә.
рс
Кычыткан (башта пешекләп алабыз), кузгалак, үги ана яфрагы, тузганак яфрагы, суган кыягы, укропны ваклап, кыяр белән редисны саламлап турыйбыз. Барысын бергә кушып, өстенә соус сибәбез. Соус өчен: сөт өстенә тамчылап кына лимон суты тамызабыз, аз гына бал кушып болгатабыз. Соус урынына үсемлек мае да ярый.
е
м
Яшь кычыткан яфракларын пешеклибез, турыйбыз. 2 йомырка сытып, 3 аш кашыгы сөт белән күпертәбез, бер чеметем тоз сибәбез. Шуңа кычытканны кушып туглыйбыз – артык сыек булырга тиеш түгел. Коймакларны майлы табада «сикертеп» алабыз.
р
с с
Кайнар суда пешекләнгән яшь кычытканны укроп, кыяклы суган, петрушка белән бергә турыйбыз. Әстерхан чикләвеген ваклап, шушы үләннәргә кушабыз, тоз, борыч сибәбез, уылган сарымсак өстибез. Бу соусны ит ризыклары белән бирсәң әйбәт.
с ем
ртән ипигә ягып ашар өчен хуш исле май ясап караганыгыз юктыр әле. Бер кисәк атланмайны йомшартабыз. Укроп, петрушка һәм сарымсак кыягын бик вак итеп турыйбыз яки блендерда ваклыйбыз. Бер чеметем тоз сибеп, атланмайны һәм үләннәрне бергә кушабыз. Башкача да ясарга була: вак итеп туралган яшь кычыткан белән тукранбаш яфракларын (клевер), иттарткычтан чыгарылган керән тамырын, әнис орлыгын һәм йомшарган атланмайны яхшылап болгатабыз. ольгага төреп, суыткычның туңдыру камерасында саклыйбыз.
ам
БЕЗНЕ
өнирә Булатова (19.05.1914–31.05.2011) – җырчы педагог. Архангельскида туа. Казан музыка учили есында укый, Мәскәү консерватория сене вокал факультетын тәмамлый. 4 ел М. әлил исемендәге Татар дәүләт опера әм балет академия театрында эшли. Т п солистларны берсе була, дистәләгән партияләр башкара. Шулар ны берничәсе генә: Н. и ановны «Алтынчәч»ендә – Тугзак, « әлил»ен дә – Хәят . әйзине «Башмагым»ын да – и ан, «Тапшырылмаган хатлар»ын да – Мәрфуга. Берара театрны директоры булып эшли. 1 елдан артык Б тен россия театр әмгыятене Татарстан бү лекчәсен итәкли. Казан дәүләт мәдәният институтында укыта. Ике Хезмәт Кызыл Байрагы ордены иясе. оссияне әм Татарстанны халык артисты. ат на амойлова (4.05.1934) – актриса. енинградта туа. тисе – актер вгений Самойлов. 1 елда Мәскәүгә күченәләр. Балет студиясендә ш гыльләнә. Б. укин исемендәге театр учили есында әм ГИТИСта укый. Михаил Калатозовны « етят журавли» фильмында уйнаган Вероника роле Татьяна Самойлованы йолдыз биеклегенә күтәрә. В. Маяков ский, . Вахтангов исемендәге театрларда эшли. Татьянаны д ньяга таныткан икенче эше – Александр Зархины «Анна Каренина»сында Анна роле. С С ны атказанган, не халык артисты. дри Хепб рн (4.05.1929–20.01.1993) – актриса фотомодел . Брюссельдә туа. Б тенд нья сугышы вакытында Арнем шә әрендә яши, балет белән ш гыльләнә. ондон театрларында биюче булып эшли. Тәүге тапкыр «Гол ландский за семь уроков» фильмында уйный. У ыш китергән беренче эше – « имские каникулы» фильмындагы прин цесса Анна роле. Моны чен а а « с кар» премиясе бирелә. Уильям Холден белән берлектә уйнаган «Сабрина» фильмы да у ыш казана. 1 54 елдан – дри кабат театрда. Мел еррерга кияүгә чыга, улы Шон туа. «Завтрак у Тиффани» фильмындагы Холли Голайтли роле ХХ гасыр Америка киносында и популяр образга әверелә. И со гы эше – Стивен Спилбергны «Всегда» фильмындагы фәрештә роле.
КА ЕМ
рс
ы
сс
лл ка а а ирле р п т р а м с л е а а ик ти е х л ит рсе а максат а кт р ти се к рми калмасс лекле ра лар е л а л ре е рл п ар р ак а арт р ее м а ка р к релм к т рс - ее а арт р рт рле а лар е х а ир ел р се е ли ер итеп к р а лар лекке е т р л клар а ти се к рс тер ма тик хисл р к т се е ик м х тт арт к тал п китм е та а ак ее е ким е ихтимал к р к л ит кара к а амала рак т т а р х тле е ки ерерсе а ар се е р м м хта л р и кир кле ке е ерелерсе е м т аск а а к т реле к тел а и е л ре е е т рм ка а р п и а с х рт рс и ик к е е р хи к е е та п т р р ла а м мки лекл ре е е рес л е ама артт р п и р е е ар ри стал та ер кат раслар а кир к ла ак а а - е е е та масс ар с а пла ла т р п л р к екк с м ел л р ки т ке т ар л п кит р л -тир ел р се а пл еп карар атла л х лл р рарс ка рма и еле х ла ак ел ма аралар а м х тк тарта ла а се аек ак л алта т р а ар а т ел ее ре л р к тел тик л се е е х а лаак м име са рл к сакла м ит к е ел м мки ка р а рак арала а а калар а ер рс се ел аер лмас ар лк т л к т ама л леккее пр лемалар л р а к к т р а ле лам т р е а ак т кил се а рталар ее е ти л ре к рерсе е е р п т р а а рл кта к т л рс ла а ик ирке еп китм е ер м с л е х л ит ике есе калк п а акт мл а л р а х аа ак а к- ар а исра итм е кат ле л а л ит м мки ле е ар тик ее пр лемалар килеп п л ки ектерел е ихтимал е м т хак арт р ма тик хисл р тереп ал р кем ер а к л ар акт катла л а м кат л ре марс х а ла се аил е ел рм артлар х р р ее киере ке х л килеп ар а м мки м и е к п к сар ит р кир к л р и а т к пт лап р и те е е т рм ка а р рс л -тир ел р се с клап карар а ла а л ре е е л т мамларс ат ке ел ре ил ам и м се та ар
л
р
й
С НГАТ
р
ам
АККОШ
Г
БУЛЫП КАРА!
лнарита... Мин аны шушындый сирәк исеменнән үк гадәти кеше түгеллеген а ларга тиеш идем дә бит. Ул үзе дә, моннан бишалты ел элек танышканда, и ат кешесе икәнен яшерә белде. Хәер, ут чәчеп торган ирән чәч к л тәсе, беркемдә дә булмаган ачык т стәге киемнәре, әр вакыт шат кәефе белән дә истә кала торган кеше ул үзе. Киемнәр коллекцияләреннән әм картиналардан тор ган и атын яшерүе заманны кырыс таләпләренә буй сынып, акча эшләүче станок битлеге кию булган икән. Яшерү дә түгел, үзүзеннән качуы, дисәк, д ресрәк бу лыр. Янәсе: «Мә, Замана! Каләмнәремне, пумаламны, киндер, мольберт, буяуларны әм Уфа сәнгать учили е сы дипломын бер тартмага тутырып, чормага менгереп куйдым. Бүгеннән мин синеке!» әм замана Г лнарита Камалованы ун елга якын гомерен урлаган, алмашка исә ни мә абәт сарай бирмәгән, ни затлы машина, банк та сукыр тиен дә ятмый, ичмасам! Ишегалдындагы чит ил машинасыны кредиты да күптән түгел генә түләнеп беткән. Кыскасы, замана белән бәхәстә оттырды ул. ... ттырмады ла! зе булып калу хокукы алды түгел ме со ? Тә рибә, ирек хисе – менә шундый бүләк ки терде а а язмыш. Якын дуслары туган к ненә алып кил гән киндербуяулар әм «язарга тиеш!» дигән теләкләре Г лнаританы тормышын астын скә китереп ташлый Бүләккә алып килгән киндергә беренче булып «Нәсел
64
сљембикђ | 2014 | май
агачы» дигән триптихны штрихлары т шә... Г лнаританы еллар буе бикләнеп яткан и ат куәсе чишмә кебек бәреп чыга. Хатынкызга әйтер сүзе күп аны . «Тормышта хатынкыз булып кала алу – бәхет», – ди ул. урнал укучыларыбызга тәкъдим ителгән цикл да татар кызларына багышлана. «Хатынкыз кулында д нья чәчәккә әверелә. Ул үзе дә шул чәчәкне берсе» «Кыз бала әтиәнисе янында пар канат астында алтын сарайдагы кебек кадерләнеп кенә үсә дә, аккош кебек, очып китә» «Хатынкыз – серле д нья, аны күз карашыннан д ньялар үзгәрә». Г лнарита хатынкызларны образларын бихисап тудыра ала кебек. Аны ча, С ембикә ханбикә үзе күзаллаган хатынкыз үрнәге булырга тиеш. С емби кәне д ньясы саф, чиста, баш очында – аяз күк. Ул укымышлы, затлы, зыялы. Ул матур, аны куллары бик нәфис. Ул башына ак рфия япкан, затлы бизәнү әйберләре таккан. Ул серле, карашында б ек вәкарьлек. Шәмәхә т сләр стенлек иткән аны бу акварель эшләре әле тәмамланмаган циклдан. Татар кызлары ны борынгыдан килә торган күркәм сыйфатлары Уфа кызыны каләменнән т рле образларга т ренеп тама тора. Милли үза Г лнаританы иде т н урта сында уятып, кулына кылкаләм алырга мә бүр итә икән, монда бер хикмәт бардыр. Кайтуы белән, Г лнарита! И атына ак юл сине ! андыш Б ВА