WODA W ROLNICTWIE. EKSPERTYZA
GOSPODAROWANIE NAWOZAMI W GOSPODARSTWIE ROLNYM MAREK KRYSZTOFORSKI Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie – Oddział w Radomiu Zaspokojenie potrzeb roślin wymaga dostarczenia do roztworu glebowego właściwego poziomu składników pokarmowych oraz dostawy materii organicznej do gleby. Bardzo duże znaczenie dla sukcesu w gospodarowaniu składnikami nawozowymi ma rozpoznanie zasobności gleby. Zamiast o nawożeniu można mówić o „żywieniu roślin i gleby”, czyli zapewnianiu organizmom glebowym warunków do przetwarzania substancji organicznej i tym samym tworzeniu im warunków do pobrania potrzebnych składników. Żyzność gleby to jej naturalna zdolność do zaspokajania potrzeb roślin. Urodzajność gleby to zmieniona przez działalność człowieka zdolność do zaspokojenia potrzeb roślin. Celem prowadzenia gospodarki nawozowej w rolnictwie powinno być – dla zapewnienia stabilnych plonów – dostarczenie pożywienia organizmom glebowym i tworzenie optymalnych warunków do ich rozwoju. Należy także pamiętać, że w niestabilnych warunkach klimatycznych istotnym czynnikiem redukującym plony są niedobory wody. Dlatego obok zapewnienia składników nawozowych, substancja organiczna gleby jest istotnym czynnikiem zatrzymującym wodę w glebie. Tona substancji organicznej zatrzymuje od 3 do 5 ton wody. Rośliny uprawne dzielą się pod względem wpływu na bilans substancji organicznej w glebie. Bobowate wpływają pozytywnie, okopowe negatywnie, a zboża są dość neutralne. Stąd bardzo istotny dla zachowania i wzrostu próchnicy w glebie jest dobrze ułożony płodozmian. Kluczowe znaczenie ma dobre zaplanowanie nawożenie azotem, ponieważ rośliny pobierają go tylko w określonych fazach rozwoju. Na polach przeznaczonych pod rośliny jare, a pozbawionych okrywy roślinnej (dotyczy to około 7 mln ha, tj. 55% gruntów ornych w Polsce), azotany w zdecydowanej części ulegają przemieszczeniu do wód gruntowych wraz z wodą opadową.
108
Skuteczną metodą oceny potrzeb nawozowych gleby i roślin jest wykonywanie co kilka lat badań poziomu składników nawozowych. W pierwszej kolejności należy wykonać analizę odczynu (ph) gleby. W Polsce dominują gleby kwaśne, stąd istotne jest także ich wapnowanie. Zalecenia nawozowe, których nie poprzedzi ustalenie odczynu gleby, będą błędne.
G
leba stanowi bardzo złożony ekosystem, który reguluje potrzeby życiowe roślin. Zaspokojenie potrzeb roślin wymaga dostarczenia do roztworu glebowego składników pokarmowych na odpowiednim poziomie oraz dostawy materii organicznej do gleby. Łagodzi się w ten sposób stres środowiskowy, jakiemu są poddane rośliny w zmiennych warunkach dostępności zasobów. Prawidłowe gospodarowanie nawozami naturalnymi bezpośrednio wpływa także na poprawę dostępności wody. Bardzo duże znaczenie dla sukcesu w gospodarowaniu składnikami nawozowymi ma poznanie zasobności gleby. W racjonalnym podejściu do nawożenia trzeba dostrzegać coś więcej niż schemat: potrzeby roślin – dostarczenie nawozu. Zamiast o nawożeniu można mówić o „żywieniu roślin i gleby” – zapewnieniu organizmom glebowym warunków do przetwarzania substancji organicznej, aby stworzyć roślinom warunki do samodzielnego pobierania potrzebnych składników. Nawożenie konwencjonalne polega na dostarczeniu dużych ilości rozpuszczalnych form nawozów do wierzchniej warstwy ornej. W rezultacie korzenie nie są zmuszane do aktywnego poszukiwania składników pokarmowych w głębszych warstwach – konsekwencją nadmiaru składników jest ograniczenie/zmniejszenie się systemu korzeniowego. W rolnictwie zrównoważonym powinno się roślinę wraz z jej strefą korzeniową (ryzosferą) trakto-
