WODA W ROLNICTWIE. EKSPERTYZA
POLSKIE ROLNICTWO WOBEC SKUTKÓW ZMIANY KLIMATU ZBIGNIEW M. KARACZUN Katedra Ochrony Środowiska i Dendrologii SGGW Skutki zmiany klimatu będą dla produkcji rolnej w Polsce bardzo dotkliwe. Sektor ten stoi przed dwoma ważnymi wyzwaniami: potrzebą redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz prowadzenia działań adaptacyjnych do zachodzących zmian. Wymagać to będzie przedefiniowania podejścia do produkcji rolnej, w którym podstawowym kryterium jest zysk ekonomiczny. Nowy model rolnictwa w znacznie większym stopniu musi promować i nagradzać różnorodne usługi ekosystemowe, świadczone przez ten dział aktywności ludzkiej. Przede wszystkim powinien opierać się na produkcji żywności wysokiej jakości, która nie zawiera pozostałości substancji chemicznych stosowanych dziś powszechnie w uprawie i hodowli, a także na ochronie i wspieraniu różnorodności biologicznej oraz ochronie klimatu. Bardzo ważne jest także prowadzenie działań adaptacyjnych, które wzmacniają potencjał terenów rolnych do minimalizowania niekorzystnych skutków zmiany klimatu. Wśród nich za najważniejsze należy uznać działania na rzecz ograniczenia konsekwencji suszy. Można to uczynić tylko poprzez wdrożenie narodowego programu wspierania naturalnej retencji, w którym powinny znaleźć się działania na rzecz odtwarzania i ochrony terenów podmokłych, bagien i mokradeł, stawów i jezior śródpolnych oraz śródleśnych, a także odtwarzania i ochrony zadrzewień śródpolnych.
E
fekt cieplarniany jest zjawiskiem naturalnym, warunkującym możliwość rozwoju i trwania życia organicznego na naszej planecie. Ma też podstawowe znaczenie dla produkcji rolnej. Dzięki obecności gazów cieplarnianych w atmosferze
2 Kundzewicz i Kowalczyk 2008.
12
średnia temperatura dla całej planety wynosi ok. + 15oC. Jest to możliwe, ponieważ gazy te przepuszczają w całości krótkofalowe promieniowanie słoneczne, które ogrzewa Ziemię, ale jednocześnie zatrzymują promieniowanie cieplne emitowane z powierzchni naszej planety ku kosmosowi2. Działalność człowieka wpływa na klimat. Masowe spalanie paliw kopalnych, wycinanie lasów i niszczenie terenów biologicznie czynnych oraz zanieczyszczenie mórz i oceanów naruszyło stabilność globalnego systemu przyrodniczego i jest główną przyczyną gwałtownego wzrostu stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze. Uruchomiło to proces, który znamy pod nazwą „globalne ocieplenie”. Wśród wszystkich obszarów gospodarki to sektor rolniczy jest najbardziej narażony na skutki zmiany klimatu. O powodzeniu produkcji rolnej w ogromnym stopniu decydują czynniki klimatyczne: ilość i rozkład opadów, maksymalne i minimalne temperatury, występowanie (bądź nie) wiosennych przymrozków, długość okresu wegetacyjnego, itp. Nawet niewielka ich zmiana może spowodować, że określony rodzaj produkcji nie będzie mógł być prowadzony na danym terenie. Zaburzenie czynników klimatycznych prowadzić będzie do destabilizacji produkcji rolnej i niepewności jej wyników. Stąd uznaje się, że zmiana klimatu jest jednym z czynników stanowiących największe zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego całego świata, a także poszczególnych krajów i jednostek. Jednocześnie rolnictwo jest sektorem, który w istotny sposób przyczynia się do zachodzącej zmiany klimatu – jest ono istotnym źródłem emisji gazów cieplarnianych, w tym podtlenku azotu i metanu. Ocenia się,
