WODA W ROLNICTWIE. EKSPERTYZA
USŁUGI EKOSYSTEMOWE W OCHRONIE WÓD SŁODKICH ROBERT BOREK Zakład Biogospodarki i Analiz Systemowych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach ARTUR FURDYNA Niezależny ekspert ds ekologii wód, Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Gowienicy Usługi ekosystemowe to zasoby i procesy świadczone przez zdrowe ekosystemy, które niezbędne są do podtrzymania życia na ziemi, i których wartość ekonomiczną można wycenić. Dzieli się je na ogół na usługi zaopatrzeniowe, regulacyjne, wspomagające i kulturowe. To podejście pozwala wyceniać koszty ingerencji człowieka w funkcjonowanie ekosystemów. W kontekście rolnictwa należy przede wszystkim wycenić ekosystemową wartość wody, a o gospodarowaniu nią myśleć w perspektywie zlewni – z uwzględnieniem interesów różnych podmiotów działających na jej terenie i kosztów tej działalności. Poprawa efektywności zarządzania wodą (ekosystemowymi usługami wodnymi) na obszarach wiejskich powinna przede wszystkim wiązać się z promocją dobrych praktyk rolnych, mających na celu zwiększenie i odtworzenie małej retencji glebowej, spowolnienie spływu powierzchniowego i ochronę wód przed spływem biogenów z nawożonych pól. Niezbędne jest uruchomienie systemu finansowania na potrzeby zarządzania usługami ekosystemowymi.
U
sługi ekosystemowe (ang. ecosystem services), tłumaczone również jako świadczenia ekosystemowe, to koncepcja, która stara się połączyć nauki przyrodnicze z naukami ekonomicznymi i społecznymi. Według definicji Solona220 jest to zestaw wytworów oraz funkcji ekosystemu, które są 220 Solon 2008. 221 Constanza i in. 1997. 222 j. w.
168
przydatne dla społeczeństwa. W szerszym kontekście usługi ekosystemowe ujęli autorzy „Raportu Constanzy”221 jako zestaw zasobów i świadczonych przez ekosystemy usług niezbędnych dla podtrzymania życia na Ziemi. Punktem wyjścia dla rozważań naukowców z całego świata było zauważenie, że istnieją „naturalne procesy” niezbędne do podtrzymania życia na naszej planecie, których wartość ekonomiczną można wymierzyć. Do tej pory nie były one jednak brane pod uwagę przy ocenie inwestycji. Zaproponowane podejście pozwala także „wycenić” przyrodnicze koszty aktywności ludzkiej. Koncepcja zastosowana w skali globalnej unaoczniła ekologiczny stan planety, zwracając uwagę na zagrożenia generowane przez niektóre kierunki rozwoju. Globalnie autorzy dzielą usługi ekosystemowe na 17 grup, które obejmują bardzo szerokie spektrum zagadnień – od regulacji klimatu czy składu atmosfery po walory krajobrazowe, kulturowe czy rekreacyjne.222 W skali regionalnej, koncepcja usług ekosystemowych jest bardzo dobrym narzędziem do analiz ekonomicznych, planowania przestrzennego i kształtowania lokalnej polityki rozwoju. Dzięki zastosowaniu tej koncepcji jesteśmy w stanie wymiernie ocenić bezpośrednie i pośrednie efekty zmian, które wprowadzamy w środowisku – ich powiązania i wpływ na ekosystemy i człowieka. Na potrzeby niniejszego opracowania koncentrujemy się na regionalnym aspekcie powiązanych z wodą usług ekosystemowych, w którym sektor rolniczy pełni ważną rolę.
