WODA W ROLNICTWIE. EKSPERTYZA
UTRZYMANIE RZEK A ŚRODOWISKO I SUSZA Potrzeba radykalnej zmiany dotychczasowych praktyk w gospodarowaniu wodami na terenach rolniczych PRZEMYSŁAW NAWROCKI, PIOTR NIEZNAŃSKI Fundacja WWF Polska Dotychczasowe, tradycyjne podejście do gospodarowania wodami na terenach rolniczych było oparte na koncepcji „rolnictwa odwodnieniowego”, a pojęcie „utrzymanie wód/rzek” oznaczało przede wszystkim meliorację i regulowanie cieków. Wówczas ciągłe powiększanie areału ziemi rolnej by podnieść poziom produkcji wydawało się najlepszym rozwiązaniem. W dłuższej perspektywie takie działanie okazało się szkodliwe dla ochrony zasobów wodnych. Po akcesji Polski do UE problem nasilił się jeszcze z uwagi na presję szybkiego wydatkowania środków unijnych na różnego rodzaju inwestycje hydrotechniczne. Tu znowu najczęstszym wyborem były melioracje, regulowanie cieków oraz prowadzenie na nich prac utrzymaniowych. Inwestycje te – bez zadawania pytań o potrzebę ich wykonania oraz bez analizy ich zakresu oraz konsekwencji dla środowiska i ludzi – trwają od lat. Brak prawnego obowiązku prowadzenia rejestru tych inwestycji powoduje, że nie znamy ich całkowitego, negatywnego oddziaływania na zasoby wody w Polsce. Wiemy natomiast, że inwestycje te powodują przyspieszenie odpływu wody, w tym z terenów rolniczych, oraz przyczyniają się do pogłębiania problemów suszy i powodzi. Tymczasem, zgodnie ze współczesną wiedzą, to właśnie spowalnianie spływu wód ze zlewni za pomocą naturalnej oraz małej retencji jest skuteczną meto-
26
dą ograniczania ryzyka powodzi i przeciwdziałania suszy. W ramach realizacji Programu wodno-środowiskowego w 2020 r. powstał projekt „Krajowego Programu Renaturyzacji Wód Powierzchniowych” (KPRWP). Dokonano analizy stopnia antropogenicznych przekształceń hydromorfologii wszystkich kategorii wód. Na tej podstawie za tzw. Obszary Wymagające Renaturyzacji uznano 91% tzw. Jednolitych Części Wód Powierzchniowych rzecznych, co pokazuje skalę problemu. Dzięki wprowadzeniu pakietów retencyjnych do WPR na lata 2021-27, rolnicy mogliby zacząć pełnić istotną rolę w poprawianiu retencji zlewni w jej części wykorzystywanej rolniczo, z jednej strony skutecznie zapobiegając powodziom, a z drugiej dbając o podniesienie poziomu wód powierzchniowych i odtwarzanie zasobów wód podziemnych. Odtworzenie retencji glebowej i krajobrazowej, a także odstąpienie od inwestycji mających na celu udrażnie i regulowanie cieków – w konsekwencji przyspieszających odpływ wody ze zlewni i zwiększających ryzyko zarówno suszy (na terenach rolniczych) jak i powodzi (w dolnych odcinkach dużych rzek) – to najpilniejsze zadania, które chronić będą zasoby wodne Polski i zapewnią trwałość produkcji rolnej, a zatem bezpieczeństwo żywnościowe kraju.
