2. NATURALNE EKOSYSTEMY WODNE I ICH ZNACZENIE W ZAPOBIEGANIU SUSZY
RENATURALIZACJA CIEKÓW WODNYCH I NATURALNA RETENCJA JAKO SPOSOBY NA WALKĘ Z SUSZĄ MAJA WIŚNIEWSKA Green Mind Magazynowanie wody w krajobrazie w oparciu o potencjał ekosystemu jest podstawą zapobiegania suszom i powodziom. Retencji wody (uwilgotnieniu profilu glebowego) sprzyjają trwałe użytki zielone (TUZ), czyli tereny stale posiadające okrywę roślinną. Doskonale sprawdzają się na terenach zalewowych oraz jako strefy buforowe między terenami upraw i ciekami – nie dopuszczając do podtopień upraw – a także hamują przedostawanie się biogenów do wód. Uprawa wstęgowa oraz uprawa konserwująca polegająca m.in. na stosowaniu bogatego płodozmianu, okrywaniu gleby mulczem lub ograniczaniu orki poprawiają strukturę gleby i chronią przed erozją. Są to niskonakładowe praktyki możliwe do realizowania przez rolników. Jednakże kluczowe dla wzmocnienia ich skuteczności jest wsparcie instytucjonalne, zarówno na poziomie krajowym jak i unijnym. Poprawie retencji powinna służyć także renaturyzacja osuszonych dolin i przekształconych rzek oraz rezygnacja z prowadzenia prac utrzymaniowych w ich dotychczasowej formie, gdyż doprowadzają one do przyspieszenia odpływu wody z terenu zlewni.
P
odstawą łagodzenia suszy i jej skutków, podobnie jak buforowania wezbrań, są rozwiązania oparte o potencjał ekosystemu (ang. ecosystem based solution), pozwalające na magazynowanie wody w krajobrazie.63 Szczególnie ważna dla terenów rolniczych jest naturalna retencja czyli zatrzymywanie wody w glebie,
w naturalnych zbiornikach wodnych (stawach, oczkach wodnych, starorzeczach) oraz retencja dolin rzecznych. Wodę pomagają zatrzymywać siedliska leśne, łąkowo-pastwiskowe i mokradłowe.64 Jest to retencja siedliskowa nazywana także krajobrazową. Zatrzymywanie wody w glebie – uwilgotnienie profilu glebowego – jest istotnym elementem w łagodzeniu skutków niedoboru opadów i wzrostu temperatur na terenach wykorzystywanych rolniczo. Pozytywny wpływ na ilość wody w glebie można osiągnąć na przykład dzięki zwiększeniu udziału powierzchni łąk i pastwisk w ogólnym areale terenów rolniczych. Na terenach zmeliorowanych w przeszłości warunkiem koniecznym do zwiększenia ilości wody w profilu glebowym będzie zatrzymanie odwadniającego charakteru systemów melioracyjnych (rowów, drenów), a na terenach dolin rzecznych – ochrona lub przywrócenie naturalnego charakteru cieku i dynamiki jego przepływów. Trwałe użytki zielone (TUZ) – łąki i pastwiska – pokryte na stałe roślinnością (w odróżnieniu od gruntów ornych, które najczęściej pozostawia się bez pokrywy roślinnej po sezonie wegetacyjnym roślin uprawnych), zapewniają dobre warunki do magazynowania wody w glebie, spowalniają spływ powierzchniowy i umożliwiają większą infiltrację wody (także zasilanie wodami opadowymi warstw wodonośnych). Dodatkowo TUZ przechwytując związki biogenne pochodzące z nawozów rolniczych, oczyszczają wodę zasilającą cieki krajobrazu rolniczego, a tym samym ograniczają
63 Patrz: Natural Water Retention Measures, http://nwrm.eu/ 64 Globalne Partnerstwo dla Wody, Polska. 2016.
43
